Ministria e Integrimit Tiran, 2007

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

Prgatiti: Klementin Mile Ministria e Integrimit Ky botim u mundsua nga Dhoma e Tregtis dhe Industris Tiran

PRMBAJTJA
1. 2. Kur u prdor pr her t par termi Evrop? ..................... 4 Cilat ishin shtjet kryesore q duhet t trajtonin evropiant pas Lufts s Dyt Botrore? ................................ 5 Cili ishte kontributi i personaliteteve q njihen si baballart themelues t Bashkimit Evropian, Jean Monnet (Zhan Mone) dhe Robert Schuman (Robert Shuman)? .................................................................. 7 Kur lindi Bashkimi Evropian? ............................................. 12 Cilat jan tri shtyllat mbi t cilat ngrihet Bashkimi Evropian? ............................................................. 13 Kush e mbron interesin e prbashkt n Bashkimin Evropian? ........................................................... 17 Kush e prfaqson zrin e shteteve antare t BE-s? ......... 20 Si prfaqsohen qytetart n Bashkimin Evropian? ............ 24 Kush garanton paprekshmrin e rregullave t lojs n BE? .................................................................. 28

3.

4. 5.

6.

7. 8. 9.

10. far sht integrimi evropian? ........................................... 30 11. far sht Marrveshja e Stabilizim-Asociimit? ............... 32 12. Si sht ndrtuar Marrveshja e Stabilizim-Asociimit? ..... 34 13. Kur mund t antarsohet Shqipria n Bashkimin Evropian? ........................................................... 38 14. Cilat jan sfidat q duhet t prballoj Shqipria n kuadr t procesit t integrimit evropian? ...................... 39 15. Si mund t shpjegohet integrimi evropian? ........................ 44
3

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

KUR U PRDOR PR HER T PAR TERMI EVROP ?

Historia e Evrops dhe historia e Bashkimit Evropian nuk jan e njjta gj, edhe pse ka shum pika takimi n momente t ndryshme historike. Termi Bashkim Evropian i prket shekullit XX, ndrkoh q termi Evrop daton shum m hert. Termi Evrop u prdor pr her t par gjat civilizimit grek, por n dy kontekste: njri mitologjik dhe tjetri gjeografik. Prej etimologjis s ktij termi mund t ngrihen shum hipoteza, por megjithat fjala greke eurus do t thot e gjer, duke e lidhur n kt mnyr Evropn me hapsira t gjera territoriale. N aspektin mitologjik Evropa konsiderohej si nj femr shum e bukur, e gjat dhe me sy t mdhenj. Gjithashtu Afriks, n at koh i referoheshin shpesh me emrin Libia. Si duket qart, emrat e kontinenteve q njiheshin ather (Evropa, Azia, AfriHart e kontinentit evropian n periudhn antike ka) n t gjitha versionet jan femrore. Kjo tendenc ka rezistuar deri n ditt tona, madje jo vetm n lidhje me emrat e kontinenteve, por edhe t shteteve prbrse t tyre. Nga ana tjetr, n aspektin gjeografik, n lashtsi Evropa shihej si nj territor i ndar nga dy kontinentet e tjera: Azia dhe Afrika. Evropa konceptohej si territor i kufizuar n veri nga Deti i Veriut dhe n lindje nga Ngushtica e Bosforit. Ky ishte konteksti mitologjiko gjeografik i Evrops prgjat civilizimit grek.
4

CILAT ISHIN SHTJET KRYESORE Q DUHET T TRAJTONIN EVROPIANT PAS LUFTS S DYT BOTRORE?

Lufta e Dyt Botrore ishte m e rnda pr njerzimin prsa i prket dmeve materiale dhe n njerz. Edhe pse konflikti pati nj dimension global m t theksuar se n Luftn e Par Botrore, viktima kryesore e ktij konfrontimi u b Evropa. Numri i prgjithshm i viktimave arriti n thuajse 40 milion, prej t cilve m shum se gjysma ishin civil. Pas internimeve dhe dbimeve q ndodhn gjat lufts, n vitin 1945 kishte rreth 20 milion njerz q pritnin t riatdhesoheshin. Persekutimet e paprecedenta raciale, fetare e politike dhe internimet masive drejt kampeve t puns dhe atyre t prqendrimit kishin shkaktuar shum urrejtje ndrmjet popujve evropian. Zbulimi i varreve masive n kampet e prqendrimit u dha nj goditje t rnd bazave shpirtrore dhe morale t qytetrimit perndimor. Gjermant ishin prfshir nga ndjenja e fajit, e cila u b shkak pr nj debat etik inten- Varfria q mbizotronte n Evrop pas Lufts s Dyt Botrore siv, por q rezultoi vetm n shtimin e rrmujs s prgjithshme q mbizotronte tek kombi i mundur gjerman. Evropa ishte e shkatrruar dhe n konfuzion t plot: fabrikat dhe rrugt ishin t shkatrruara, tregtia tradicionale e zhvendosur, bujqsia e rrnuar, dhe ndrkoh mungonin lndt e para dhe ushqimet. Lufta po zgjatej prej spastrimeve dhe zgjidhjes s llogarive t vjetra, q edhe nj her tjetr po krijonte ndasi n vendet e liruara. Pajtimi dukej shum i

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

vshtir. Dukej e pamundur q dikur armiqt e djeshm t mund t bashkoheshin n nj organizim t prbashkt. Popujt evropian u gjendn para tri shtjeve. E para ishte ekonomike: Si mund t riparoheshin dmet materiale dhe t ringrihej aktiviteti ekonomik n kontinentin e vjetr? shtja e dyt ishte politike: Si mund t parandalohej rikthimi i konfliktit n Evrop? E treta ishte kulturore: Si mund t sigurohej mbijetesa dhe rilindja e qytetrimit evropian n kuadr t krcnimeve n rritje, t cilat dukeshin se mishroheshin n konfliktin ideologjik dhe konfrontimin ndrmjet blloqeve fituese t lufts, bllokut amerikan dhe atij sovjetik?

CILI ISHTE KONTRIBUTI I

PERSONALITETEVE Q NJIHEN SI

BABALLART THEMELUES T BASHKIMIT EVROPIAN, JEAN MONNET (ZHAN MONE) DHE ROBERT SCHUMAN (ROBERT SHUMAN)?
Pr shum evropian krcnimet m t mdha pr paqen dhe sigurin vinin prej nacionalizmit dhe shtetit kombtar, ndrkoh q t dy u diskredituan prej lufts. Gjermania ishte problemi kryesor argumentohej se paqja ishte e pamundur n rast se Gjermania nuk mund t frenohej dhe fuqia e saj t prdorej pr qllime konstruktive. Kshtu q ekonomia dhe

Baballart themelues t Bashkimit Evropian. N t majt Jean Monnet, n t djatht Robert Schuman

sistemi politik gjerman do t duhej t rindrtohej n mnyr t till q t mos krcnohej siguria e Evrops. Ndrkoh, konflikti n rritje ndrmjet Shteteve t Bashkuara t Ameriks dhe Bashkimit Sovjetik krijoi tek evropiant shqetsimin se mos bheshin gur shahu n Luftn e Ftoht ndrmjet dy blloqeve. Ekzistonte nevoja pr ta mbrojtur Evropn Perndimore prej rrezikut sovjetik, por ndihej qart shqetsimi se deri ku mund t arrinte bashkpunimi me Amerikn dhe se deri n pik mund t varej Evropa prej
7

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

mbrojtjes amerikane. Ndoshta do t ishte m mir q Evropa t kujdesej vet pr sigurin e saj. Por kjo krkonte unitet dhe synime t prbashkta n nj nivel shum m t lart se ai q Evropa kishte mundur t arrinte ndonjher. Grupet kombtare pro-evropiane vendosn t organizonin nj konferenc q synonte t bnte publik shkakun e unitetit rajonal. Kongresi i Evrops i mbajtur n Hag n Maj 1948 u ndoq prej delegatve t 16 shteteve evropiane dhe vzhguesve nga Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja. Aty u diskutuan shum ide ambicioze, por rezultati konkret i kongresit ishte ideja pr krijimin e Kshillit t Evrops. Ky i fundit u zyrtarizua nj vit m pas me nnshkrimin n Londr t nj statuti prej 10 shtetesh evropiane. N statut u theksua nevoja pr nj bashkim m t ngusht ndrmjet vendeve evropiane q e dshironin kt dhe shpalli se objektivat e Kshillit prfshinin veprimin e prbashkt pr shtjet ekonomike, sociale, kulturore, shkencore, ligjore dhe administrative, por jo pr shtjet e mbrojtjes. Megjithat, edhe pse Kshilli i Evrops u zgjerua duke prfshir m shum antar, ai nuk u b ndonjher m shum se nj organizat e dobt ndr-qeveritare. Kshilli i Evrops kontribuoi n prmirsimin e t drejtave t njeriut, shtjeve kulturore dhe n nj nivel t kufizuar n bashkpunimin ekonomik, por nuk ishte institucioni q dshironin federalistt. Ndrmjet atyre q krkonin dika m thelbsore n lidhje me integrimin rajonal ishin biznesmeni francez Jean Monnet dhe ministri i jashtm francez Robert Schuman. Ata e kuptuan se duheshin ndrmarr hapa praktik q shtriheshin prtej deklaratave t prgjithshme t organizatave t tilla si Kshilli i Evrops dhe ran dakord ndrmjet tyre se piknisja logjike duhet t ishte zgjidhja e problemit t prhershm t marrdhnieve franko-gjermane. N vitin 1950 shum vet e kishin t qart se Gjermania Perndimore duhet t lejohej t rindrtonte industrin e saj, n mnyr q t mund t luante nj rol t dobishm n aleancn perndimore. Nj mnyr pr ta br kt, por nga ana tjetr t mos lejohej q Gjermania t shndrrohej n krcnim pr vendet fqinj, ishte ideja q Gjermania t rindrtohej n kuadr t nj organizate mbikombtare, e cila do ta lidhte dhe prfshinte Gjermanin n nj proces m t gjer rindrtimi, at evropian. Duke krkuar
8

nj piknisje domethnse, por jo shum ambicioze, Monnet u fokusua tek industrit e qymyrit dhe elikut, t cilat ofronin nj potencial t madh pr nj organizim t prbashkt evropian pr disa arsye: Qymyri dhe eliku ishin bazat mbi t cilat ngrihej industria, ndrkoh q industria e elikut kishte tendencn e krijimit t karteleve. Bashkpunimi do t eliminonte shprdorimet dhe duplikimet, do t shkatrronte kartelet, do ta bnte m efient dhe konkurrues prodhimin e qymyrit dhe elikut, dhe do t stimulonte zhvillimin industrial. Pr shkak se industrit e rnda t Ruhrit (krahin n Gjermani) kishin shrbyer si baz e fuqis gjermane dhe Franca e Gjermania kishin luftuar m par pr rezervat e qymyrit n Alsace-Lorraine, krijimi i nj industrie mbi-kombtare qymyri dhe eliku do ta frenonte fuqin gjermane. Integrimi i qymyrit dhe elikut do t siguronte q Gjermania t ishte partner i besueshm n tregtin me pjesn tjetr t Evrops, duke mundsuar njherazi rindrtimin e Gjermanis dhe duke fashitur frikn e Francs nga dominimi industrial gjerman.

Monnet e kuptoi se n rast se Franca nuk do t vepronte shpejt, Shtetet e Bashkuara do t bheshin fokusi i nj aleance t re transatlantike dhe kundr-sovjetike, q rritja ekonomike dhe ushtarake gjermane nuk do t mund t kontrollohej dhe q Franca do t eklipsohej, pra do ta humbiste pozicionin e saj t rndsishm n arenn ndrkombtare. Monnet propozoi krijimin e nj institucioni t pavarur prej qeverive kombtare: mbi-kombtar dhe jo ndr-qeveritar. Pas diskutimeve me Monnet dhe kancelarin gjermanoperndimor Konrad Adenauer, Robert Schuman i ngriti kto ide n nj tjetr nivel n Maj 1950, gjat nj konference shtypi. N at q m von u quajt Deklarata e Schuman-it, ai argumentoi se Evropa nuk do t bashkohej menjher ose sipas nj plani t vetm, por hap pas hapi dhe nprmjet arritjeve konkrete. Kjo do t krkonte eleminimin e armiqsis ndrmjet
9

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

Francs dhe Gjermanis, kshtu q Schuman propozoi q prodhimi francez dhe gjerman i qymyrit dhe elikut t vendosej nn nj Autoritet t Lart t prbashkt, n kuadr t nj organizate ku mund t bnin pjes edhe vende t tjera evropiane. Ky do t ishte hapi i par drejt nj Evrope federale dhe do ta bnte luftn ndrmjet Francs dhe Gjermanis jo thjesht t paimagjinueshme, por edhe t pamundur materialisht. Propozimi ishte revolucionar, pr arsyen q Franca po ofronte t sakrifikonte pjes t sovranitetit t vet kombtar pr hir t ndrtimit t nj autoriteti mbi-kombtar, q mund ti jepte fund rivalitetit t vjetr franko-gjerman dhe t ndihmonte n ndrtimin e paqeje t re evropiane. Po t kujtojm Luftn e Par Botrore, gjat s cils konflikti franko-gjerman u zgjidh me fitoren e Francs, kjo e fundit, pas mbarimit t ksaj lufte thjesht u knaq me rikthimin e territoreve franceze q ishin pushtuar nga Gjermania dhe me prfitime t tjera monetare, por n asnj mnyr nuk u ngrit ndonj ide pr sakrifikim t sovranitetit francez. Antarsia n Autoritetin e Lart iu ofrua t gjitha vendeve t Evrops perndimore, por vetm katr prej tyre pranuan t marrin pjes: Italia, e cila dshironte t respektohej si dhe stabilitet ekonomik dhe politik, vendet e Beneluksit (Hollanda, Belgjika dhe Luksemburgu), q pranuan sepse ishin vende t vogla dhe lehtsisht t cnueshme, duke qen se ishin pushtuar dy her prej Gjermanis, vareshin s teprmi nga eksportet dhe e kuptuan se mnyra e vetme pr t patur nj z t rndsishm n shtjet botrore dhe pr t rritur nivelin e siguris ishte pjesmarrja n nj njsi rajonale m t madhe. Qeverit e tjera evropiane kishin arsye t ndryshme pr t mos u br antare: Spanja dhe Portugalia ishin diktatura dhe nuk ishin shum t interesuara pr bashkpunimin ndrkombtar; n Danimark dhe Norvegji ishte ende shum i freskt kujtimi i pushtimit gjerman; Austria, Suedia dhe Finlanda dshironin t ruanin neutralitetin; Irlanda ishte nj vend kryesisht bujqsor dhe shum i lidhur ekonomikisht me Britanin; kjo e fundit kishte akoma shum interesa jasht Evrops, ekportonte shum pak prej elikut t saj n Evropn perndimore, ndrkoh q qeveria e re laburiste sapo i kishte vendosur n pronsi shtetrore industrit e qymyrit dhe
10

elikut dhe e shihte me antipati karakterin mbi-kombtar t propozimit t Schuman-it. Qeverit e gjasht vendeve Franca, Gjermania Perndimore, Italia, Hollanda, Belgjika, dhe Luksemburgu nisn negociatat dhe n 18 Prill 1951 nnshkruan Traktatin e Parisit, duke krijuar n kt mnyr Komunitetin Evropian t Qymyrit dhe elikut. Komuniteti qeverisej prej Autoritetit t Lart (n prbrje t tij ishin 9 antar t emruar dhe Jean Monnet ishte presidenti i par i ktij autoriteti), ndrkoh q vendimet merreshin prej Kshillit Special t Ministrave (me 6 antar). Asambleja e Prbashkt (78 antar) e ndihmoi Monnet t qetsonte frikrat e qeverive kombtare lidhur me dorzimin pushtetit, ndrsa mosmarrveshjet dhe konfliktet ndrmjet shteteve do t zgjidheshin prej Gjykats s Drejtsis (7 antar).

11

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

KUR LINDI BASHKIMI EVROPIAN?

Shum shpejt u b e qart se sektort e qymyrit dhe elikut, pavarsisht prej rezultateve t arritura, nuk mund t zhvilloheshin n izolim. Nj takim i ministrave t jashtm t vendeve t Komunitetit Evropian t Qymyrit dhe elikut n Mesina t Italis n 1955 rezultoi n marrveshjen pr t rilanuar iden evropiane. Ata miratuan nj propozim t ardhur nga vendet e Beneluksit pr t punuar pr ngritjen e nj Evrope t bashkuar nprmjet krijimit t institucioneve t prbashkta, shkrirjes progresive t ekonomive kombtare, vendosjes s nj tregu t prbashkt, dhe harmonizimit progresiv t politikave sociale. U ngrit nj komitet q kryesohej prej ministrit t jashtm belg Paul-Henri Spaak pr t marr n shqyrtim alternativat e propozuara. Raporti i komitetit bri t mundur fillimin e nj raundi negociatash dhe nnshkrimin n Mars 1957 t dy Traktateve t Roms, njri prej t cilve krijoi Komunitetin Ekonomik Evropian, ndrkoh q tjetri krijoi Komunitetin Evropian t Energjis Atomike (Euroatom). Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian i angazhoi t gjasht vendet pr krijimin e nj Logo q tregon datn e themelimit dhe moton e tregu t prbashkt Bashkimit Evropian brenda 12 vjetsh, duke hequr gradualisht t gjitha kufizimet pr tregtin ndrmjet tyre, duke vendosur tarifa doganore t prbashkta pr mallrat e ardhura nga jasht Komunitetit, duke hequr barrierat e lvizjes s lir t njerzve, shrbimeve dhe kapitalit ndrmjet shteteve antare, duke zhvilluar politika t prbashkta bujqsore dhe transporti, dhe duke krijuar nj Fond Social Evropian dhe nj Bank Evropiane Investimesh. Nga ana tjetr, Traktati i Euroatomit luajti nj rol t vogl n procesin dhe integrimit dhe u fokusua kryesisht n krkimin shkencor. Ajo q me t drejt festohet si datlindja e Bashkimit Evropian sht pikrisht data e themelimit t Komunitetit Ekonomik Evropian.
12

CILAT JAN TRI SHTYLLAT MBI T CILAT NGRIHET BASHKIMI EVROPIAN?

Bashkimi Evropian sht i organizuar n mnyr shum komplekse dhe kshtu q mund t konceptohet dhe kuptohet me shum m tepr vshtirsi se sa organizimi dhe funksionimi i shteteve kombtare. Nj perspektiv q lejon reduktimin e kompleksitetit t BE-s pr nj vzhgues sht prdorimi i skems s tri shtyllave: (1) Komunitetet Evropiane; (2) Politika e Jashtme dhe e Siguris s Prbashkt; (3) Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjet Penale. Kjo nuk sht thjesht nj skem analitike, pra e shpikur prej nj vzhguesi pr t lehtsuar procesin e vzhgimit dhe studimit, por ekziston zyrtarisht n realitetin konkret t organizimit dhe funksionimit t Bashkimit Evropian. Struktura e shtyllave e ka origjinn historike tek negociatat q solln Traktatin e Maastrihtit. Synimi ishte shtimi i pushtetit t Komunitetit n fushat e politiks s jashtme, siguris, mbrojtjes, azilit e migrimit, bashkpunimit penal dhe atij gjyqsor. Megjithat, disa prej shteteve antare e kundr- Francezt votojn pr Traktatin e Maastrihtit shtuan shtimin e push- t vitit 1993, i cili vendosi pr krijimin e tri tetit t Komunitetit me ar- shtyllave t Bashkimit Evropian syetimin se ata ishin shum t ndjeshm ndaj humbjes s sovranitetit kombtar prej prdorimit t metods komunitare dhe se shtje t tilla do t ishte m mir t trajtoheshin nga dhe ndrmjet qeverive, kryesisht n kuadr t Bashkpunimit Politik Evropian. Pr pasoj, kto shtje nuk u prfshin n Komunitetet Evropiane, por u vendos t trajtoheshin jasht tyre (konkretisht prej qeverive t shteteve antare n Konferencat Ndrqeveritare) n formn e dy shtyllave shtes: Politika e Jashtme
13

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

dhe e Siguris s Prbashkt, dhe Drejtsia dhe Punt e Brendshme. Amendimet q pasuan me Traktatin e Amsterdamit dhe Traktatin e Niss i kan transformuar shtyllat gjithnj e m tepr n mbi-kombtare. Rndsi t veant n kt drejtim ka tranferimi i politikave t azilit, migrimit, dhe bashkpunimit gjyqsor n shtjet civile tek Shtylla e Komuniteteve Evropiane, gj q u mundsua nga Traktati i Amsterdamit. Si rrjedhoj, shtylla e tret sht riemrtuar Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjet Penale. Megjithat ende prdoret termi Drejtsia dhe Punt e Brendshme pr tiu referuar s bashku, shtylls s tret dhe fushave t transferuara. Tabela e mposhtme paraqet n detaje politikat q prbjn seciln prej shtyllave t Bashkimit Evropian.

Shtylla e par Komunitetet Evropiane

Bashkimi Doganor dhe Tregu Unik Politika e Jashtme Politika Bujqsore e T Drejtat e Njeriut Prbashkt Demokracia Politika e Ndihma e Prbashkt pr huajPolitika e Siguris Peshkimin Politika Evropiane e E Drejta Evropiane Siguris dhe Mbrojtjes pr Konkurrencn Grupet e Luftimit t Bashkimi Ekonomik BE-s e Monetar Forca Evropiane e Shtetsia Evropiane Reagimit t Shpejt Arsimi dhe Kultura Ruajtja e Paqes Rrjetet TejEvropiane Mbrojtja e Konsumatorit Kujdesi Shndetsor Krkimi Shkencor E Drejta pr Mjedisin Politikat Sociale Politikat e Azilit Traktati i Shengenit
14

Shtylla e dyt Politika e Jashtme dhe e Siguris s Prbashkt

Shtylla e tret Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjet Penale

Trafikimi i Drogs dhe Kontrabanda e Armve Terrorizmi Trafikimi i Qenieve Njerzore Krimi i Organizuar Ryshfeti dhe Mashtrimi

Shtylla e par: Komunitetet Evropiane

Shtylla e par prbhet nga tre Komunitetet Evropiane: (a) Komuniteti Evropian; (b) Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe elikut; (c) Euroatomi. Me themelimin e Bashkimit Evropian, Komuniteti Ekonomik Evropian u emrtua Komuniteti Evropian. Ky ndryshim synonte t shprehte kalimin prej nj komuniteti me karakter trsisht ekonomik drejt nj bashkimi politik. Prfshirja e t tre komuniteteve n nj shtyll t vetme, megjithat, nuk do t thot se ato jan t unifikuara. Shtylla e par prfaqson t drejtn komunitare n formn e saj m t lart. Brenda kuadrit t Komunitetit Evropian institucionet komunitare (si p.sh. Komisioni dhe Parlamenti Evropian) mund t hartojn normat komunitare n fushat prkatse t veprimtaris s tyre, t cilat zbatohen direkt mbi shtetet antare dhe gzojn superioritet ndaj s drejts s brendshme t shteteve. Vend mjaft t rndsishm n Komunitetin Evropian z tregu unik me katr lirit themelore t tij liria e lvizjes s personave, mallrave, shrbimeve dhe kapitalit si dhe rregullat pr konkurrencn.

Shtylla e dyt: Politika e Jashtme dhe e Siguris s Prbashkt

Prpara hyrjes n fuqi t Traktatit t Bashkimit Evropian, bashkpunimi politik ndrmjet shteteve rregullohej nga marrveshjet e vitit 1970 Mbi Bashkpunimin Politik Evropian dhe nga Akti Unik Evropian. Kto marrveshje parashikonin konsultime t rregullta ndrmjet ministrave t jashtm t shteteve antare dhe kontakte t vazhdueshme ndrmjet departamenteve qeveritare. Megjithat, t gjitha vendimet merreshin me unanimitet. Prsa u prket shtjeve t siguris, bashkpunimi kufizohej vetm n aspektet politike dhe financiare. Por krizat ndrkombtare t viteve 90 (Lufta e Gjirit Persik dhe Lufta n ish- Jugosllavi) demonstruan se kto instrumenta t politiks s jashtme nuk ishin n gjendje ti siguronin Bashkimit Evropian ndikimin e duhur n arenn ndrkombtare. Me Traktatin e Bashkimit Evropian, kryetart e shteteve dhe qeverive ran dakord t zhvillonin nj politik t jashtme dhe t siguris s prbashkt. Pjesa m e madhe e vendimeve n

15

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

kuadr t ksaj politike merren ende nprmjet bashkpunimit t shteteve. Megjithat, jan parashikuar nj sr instrumentash t rinj si pozicionet e prbashkta, masat dhe veprimet e prbashkta, dhe vendimet kuadr.

Shtylla e tret: Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjet Penale

Bashkpunimi ndrmjet autoriteteve gjyqsore dhe policore t shteteve antare synon tu ofroj shtetasve t Bashkimit Evropian liri, siguri dhe drejtsi, duke parandaluar dhe luftuar bashkrisht krimin, racizmin dhe ksenofobin. Bashkpunimi gjyqsor trajton gjithashtu lehtsimin dhe prshpejtimin e bashkpunimit n fushn e zbatimit t vendimeve penale, lehtsimin e ekstradimit ndrmjet shteteve antare, vendosjen e normave penale uniforme n luftn kundr krimit t organizuar, terrorizmit dhe trafikut t drogs. Ashtu si dhe n rastin e Politiks s Jashtme dhe Siguris s Prbashkt, Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjet Penale zhvillohet jasht kuadrit vendim-marrs t Komunitetit Evropian. Megjithat, institucioni deri tani m i rndsishm mbi-kombtar (thn ndryshe komunitar), Komisioni Evropian, mund t paraqes propozime p.sh. n form programi edhe pr shtje t tilla q dalin jasht fuqis vendimmarrse t Komunitetit.

16

KUSH E MBRON INTERESIN E PRBASHKT N BASHKIMIN EVROPIAN?

Detyrn pr t mbrojtur interesin e prbashkt t t gjitha shteteve antare t Bashkimit Evropian e ka Komisioni Evropian. sht pikrisht Komisioni q kujdeset pr arritjen e zgjidhjeve t qndrueshme n koh dhe q marrin parasysh interesin e prbashkt. Por, pr t kryer kt funksion, Komisioni Evropian duhet t bashkpunoj me institucionet e tjera t BE-s. Emrimi dhe prbrja Secili vend antar zgjedh nj kandidat pr postin e komisionerit n Kolegjin e komisionerve. Pra Komisioni Evropian n BE-n me 27 shtete antare ka 27 komisioner dhe nj President t Komisionit. Kolegji i komisionerve ka nj mandat 5-vjear, por duhet t paraqitet pr tu dgjuar para Parlamentit Evropian dhe t miratohet prej tij. N rast se njri prej komisionerve kontestohet nga Parlamenti, ky sht nj Selia e Komisionit Evropian n Bruksel mosmiratim i Kolegjit n trsin e vet, q sjell nevojn pr t paraqitur nga e para pr miratim gjith Kolegjin e komisionerve. N prgjithsi qeverit emrojn n Komisionin Evropian politikan t lart, jo ekstremist, dhe me prirje pro-evropiane. Secilit komisioner i caktohet nj portofol, pra nj fush prgjegjsie. Komisionert kan kabinete personale pr ti asistuar n punn e tyre. Posht nivelit t komisionerve shtrihet burokracia e Komisionit me rreth 22 mij t punsuar.

17

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

Organizimi Njsit organizative m t rndsishme t Komisionit jan Drejtorit e Prgjithshme, t cilat jan prgjegjse pr mbarvajtjen e fushave t veanta t politikave, ashtu si ministrit n shtetet kombtare. Prve tyre funksionojn edhe shrbime t tjera, t cilat mund t krahasohen n rastin e Shqipris me rolin e institucioneve t pavarura. N Komision ekziston nj hierarki si vijon: T gjitha shtjet e rndsishme kanalizohen nprmjet takimeve javore t Kolegjit t Komisionerve. N kto takime vendimet merren me unanimitet kur sht e mundur, por edhe me shumic votash kur sht e nevojshme. N fushat e veanta t politikave Komisioneri q ka portofolin mban prgjegjsin kryesore t lidershipit. Drejtorit e Prgjitshme kryesohen zyrtarisht nga Drejtort e Prgjithshm, q jan prgjegjs ndaj Komisionerit apo Komisionerve prkats. Drejtorit kryesohen nga Drejtort, t cilt i raportojn Drejtorit t Prgjithshm. Njsit kryesohen nga Kryetart e Njsive, t cilt i raportojn Drejtorit prkats.
Presidenti i Komisionit Evropian, Hose Manuel Barroso dhe kancelari austriak Wolfgang Schlssel n nj ndeshje bamirsie

Prgjegjsit dhe kompetencat Komisioni Evropian ka prgjegjsi dhe kompetenca q burojn nga traktatet e BE-s, por edhe t tjera q kan lindur nga nevojat praktike dhe krkesat e sistemit t Bashkimit Evropian. Ndr to m t rndsishmet jan: propozimi dhe zhvillimi i politikave dhe legjislacionit, funksionet ekzekutive (vendosja e rregullave, menaxhimi i financave t BE-s, mbikqyrja e
18

zbatimit t politikave, dhe rregullimet n prshtatje me procedurat ose thn ndryshe komitologjia), mbrojtja e kuadrit ligjor nga deformimet dhe shkeljet (p.sh. kur ndonj shtet antar nuk respekton t drejtn e BE-s, kur kompanit shkelin t drejtn e BE-s pr praktikat kufizuese, ose kur kompanit shkelin rregullat e BE-s pr ndihmn shtetrore), prfaqsimi dhe negociimi n emr t BE-s me pjesn tjetr t bots, ndrmjetsimi dhe pajtimi n rastin e konflikteve, dhe promovimi i interesit t prgjithshm evropian.

19

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

KUSH E PRFAQSON ZRIN E SHTETEVE ANTARE T BE-S?

Shtetet antare t Bashkimit Evropian prfaqsohen n Kshillin e Ministrave dhe n Kshillin Evropian. Duhet patur kujdes pr t dalluar kto dy institucione prej Kshillit t Evrops, i cili nuk sht pjes e Bashkimit Evropian.

Kshilli i Ministrave
Prgjegjsit dhe funksionet Prgjegjsia kryesore e Kshillit t Ministrave (ose shkurtimisht Kshillit) sht t marr vendime pr politikat dhe legjislacionin. Sigurisht q edhe Komisioni dhe Parlamenti Evropian disponojn kompetenca t tilla, por ato jan t pakrahasueshme me pushtetin e Kshillit. Bashkpunimi i Kshillit me Komisionin dhe Parlamentin Evropian dhe varsia e tij prej tyre varion n lidhje me llojin e vendimeve q duhen marr. N prgjithsi Kshilli ka m shum hapsir pr vendimmarrje n shtylln 2 dhe 3 t BE-s, duke qen se kto jan ndrqeveritare, ndrkoh q n Karikatur e interesit shtylln 1 (Komunitetet Evropiane) kombtar kundrejt interesit t prbashkt Kshilli mund t marr vendime, por evropian vetm pasi Komisioni Evropian t ket br nj propozim. N shtylln 1 t BE-s Kshilli i Ministrave sht veanrisht i kufizuar n rolin e vendimmarrsit kur shtrohet shtja e prodhimit t legjislacionit. S pari, si u prmend dhe m sipr, Kshilli nuk mund t filloj veprimtarin e tij po t mos ket nj propozim paraprak nga ana e Komisionit. S dyti, reformat e traktateve t BE-s varen mjaft prej Parlamentit Evropian, duke e shndrruar kt t fundit n nj aktor shum t rndsishm. Procedura e bashk-vendimmarrjes (co-decision procedure) q aplikohet n BE ka krijuar dy legjislator, Kshillin dhe Parlamentin Evropian. Megjithat, do t ishte e parakohshme dhe e prgnjeshtruar nga praktika t thuhej
20

se rolin e iniciuesit t politikave e ka vetm Komisioni dhe se Kshilli varet krejtsisht prej veprimeve nismtare t Komisionit Evropian. N fakt ka referenca ligjore (p.sh. Neni 208 i Traktatit t Komunitetit Evropian) q krijojn hapsirat e nevojshme pr Kshillin q t jet iniciues i politikave ose t anashkaloj Komisionin n kt pik. Prbrja Samiti Evropian i Seviljes e reduktoi numrin e llojeve t kshillit nga 16 n 9. Kshtu jan kshillat e mposhtm: (1) shtjet e Prgjithshme dhe Marrdhniet me Jasht; (2) shtjet Ekonomike dhe Financiare; (3) Drejtsia dhe Punt e Brendshme; (4) shtjet e Punsimit, Politikave Sociale, Shndetit dhe Konsumatorit; (5) Konkurrueshmria (Tregu i Brendshm, Industria dhe Krkimi Shkencor); (6) Transporti, Telekomunikacioni dhe Energjia; (7) Bujqsia dhe Peshkimi; (8) Mjedisi; dhe (9) Arsimi, Rinia dhe Kultura. N secilin prej kshillave t msiprm marrin pjes ministrat prkats t ve antare t Bashkimit Evropian, si ata t Punve t Jashtme, Ekonomis, Financs etj. Pr tu prmendur jan edhe COREPER (Komiteti i Prfaqsueve t Prhershm), q N qendr Presidentja e Kshillit t funksionon si mbshtetje Bashkimit Evropian, Angela Merkel, djathtas teknike pr punn e n fotografi Presidenti i Komisionit Kshillit, dhe Sekretariati Evropian, Hose Manuel Barroso Prgjithshm, q mbshtet punn e Kshillit n aspektin administrativ. Sekretariati i Prgjithshm kryesohet nga Sekretari i Prgjithshm i Kshillit, i cili vepron gjithashtu edhe si Prfaqsuesi i Lart i BE-s pr Politikn e Jashtme dhe Sigurin e Prbashkt. Funksionimi i Kshillit Nj institucion i rndsishm sht Presidenca e Kshillit. Drejtimi i ktij institucioni bhet me rotacion nga secili prej
21

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

shteteve antare do gjasht muaj. Presidenca e Kshillit (duke bashkpunuar me Sekretariatin e Prgjithshm) organizon dhe drejton shumicn e takimeve t Kshillit, prpiqet t arrij konsensus pr iniciativat q ndrmerren, siguron vazhdimsi dhe konsistenc n zhvillimin e politikave, dhe prfaqson Kshillin n takimet dhe negociatat me institucionet e tjera. Kshilli funksionon n baz t nj strukture hierarkike. N shkalln m t lart t hierarkis jan ministrat, m posht sht COREPER, dhe n fund jan komitetet dhe grupe pune t ndryshme. Pra nj propozim i Komisionit Evropian pr Kshillin kalon nga grupi i puns tek prfaqsuesit e prhershm (COREPER) dhe n fund tek ministrat, t cilt marrin vendim t prer. Sipas traktateve Kshilli ka n dispozicion tri mnyra pr t arritur tek marrja e nj vendimi: votim unanim, shumic t cilsuar, dhe shumic t thjesht votash. Unanimiteti prdoret nga Kshilli n rastet kur trajtohen shtje t Politiks s Jashtme dhe Siguris s Prbashkt, Bashkpunimit Policor dhe Gjyqsor, shtje kushtetuese, dhe shtje financiare. Po ashtu votimi unanim krkohet kur Kshilli dshiron t ndryshoj nj propozim t Komisionit kundr dshirs s ktij t fundit. Shumica e cilsuar prdoret n shumicn e vendimeve q i prkasin shtylls s par (Komuniteteve Evropiane), dhe nj pjese t vogl t dy shtyllave t tjera. Q nj vendim t merret nprmjet shumics s cilsuar duhet q rreth 2/3 e shteteve antare t votojn pro tij. Shumica e thjesht prdoret vetm n rastet e procedurave dhe tarifave antidumping dhe kundr subvencionimit. N kt mnyr votimi secili prej shteteve antare ka nj vot n dispozicion, n dallim prej shumics s cilsuar.

Kshilli Evropian
Antarsia N Traktatin e Bashkimit Evropian shprehet qart se jan dy nivele pjesmarrjeje n Kshillin Evropian: (1) Kryetart e Shteteve dhe Qeverive t shteteve antare dhe Presidenti i Komisionit; (2) Ministrat e Jashtm t shteteve antare dhe nj antar i Komisionit, q ndjekin samitin pr t ofruar asistencn e tyre. Megjithat n samite mund t marrin pjes edhe prkthyesit, gjasht zyrtar (dy nga vendi q ka
22

Presidencn e rradhs, nj nga Sekretariati i Kshillit, dhe tre nga Komisioni), si dhe nj npuns civil i secilit shtet antar, i cili mund t zvendsohet kurdo q shihet e nevojshme prej dikujt tjetr nga delegacioni i shtetit. Organizimi Kshilli Evropian sht i detyruar t mblidhet t paktn dy her n vit. Kto dy takime t detyrueshme ndodhin n prfundim t mandatit t Presidencs s Kshillit t secilit shtet antar, pra n qershor dhe dhjetor. Por praktika ka treguar se Kshilli Evropian zakonisht mblidhet m shum se dy her n vit, pr t trajtuar shtje q krkojn zgjidhje t shpejt. do vend q mban Presidencn e Kshillit ka detyrimin q njrin prej samiteve ta organizoj n Bruksel. Zakonisht takimet e Kshillit Evropian zgjasin nj dit. Pr prgatitjen e samiteve rol t rndsishm kan kryetari i shtetit q mban Presidencn e rradhs, lider t tjer t shteteve antare, dhe ministrat e jashtm. Jan kta aktor q n prgjithsi influencojn prmbajtjen e axhends s samitit. Rolet dhe Aktivitetet Temat dhe fushat kryesore q trajton Kshilli Evropian jan N t djatht Javier Solana, Prfaqsuesi i pes: (1) Evoluimi i Bashkimit Lart i BE-s Evropian veanrisht reforma kushtetuese dhe institucionale, Bashkimi Ekonomik dhe Monetar, dhe zgjerimi; (2) shtjet kushtetuese dhe institucionale vendimet lidhur me antarsimet e reja n BE, shtje institucionale specifike, emrime personeli t rndsishme, konstitucionalizimi/ formalizimi i integrimit evropian; (3) Politikat ekonomike dhe monetare t BE-s; (4) Marrdhniet me jasht; dhe (5) shtje specifike t politikave t brendshme q jan politika me ndjeshmri t lart dhe krkojn nj vizion t gjer dhe gjithprfshirs.

23

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

SI PRFAQSOHEN QYTETART N BASHKIMIN EVROPIAN?

Parlamenti Evropian, i zgjedhur nprmjet vots s qytetarve evropian, kryen funksionin e prfaqsimit t zrit qytetar n procesin e vendim-marrjes s BE-s. Si shihet, n Bashkimin Evropian bhet dallimi ndrmjet interesit kombtar (t prfaqsuar nga Kshilli i Ministrave dhe Kshilli Evropian) dhe interesit t prbashkt (t prfaqsuar nga Komisioni Evropian) nga njra an, dhe interesit t qytetarve evropian, nga ana tjetr. Kompetencat dhe influenca Parlamenti Evropian (shkurtimisht Parlamenti) ka nj influenc jo t vogl n BE, t ciln e ushtron nprmjet procesit legjislativ, procesit buxhetor, dhe kontrollit e mbikqyrjes s ekzekutivit. Parlamenti mund t influencoj legjislacionin e BE-s n nj sr rastesh: (1) Parlamenti shpesh merr pjes n diskutimet e politikave s bashku me Komisionin n fazn legjislative t para-propozimit; (2) Parlamenti Seanc e Parlamentit Evropian mund t miratoj zyrtarisht idet e veta pr legjislacionin n fjal (raporte iniciues ose ide pr legjislacionin); (3) Cikli buxhetor vjetor krijon mundsi q Parlamenti t ushtroj influenc legjislative; (4) Parlamenti mund t influencoj n mnyr indirekte programin legjislativ vjetor t Komisionit ky program diskutohet nga komitetet parlamentare n prani t prfaqsuesve t Komisionit Evropian dhe votohet nga Parlamenti; (5) Parlamenti ka n dispozicion 4 procedura pr t marr n shqyrtim legjislacionin e rndsishm t BE-s: procedura e konsultimit (Parlamentit i krkohet mendim n lidhje me propozimet
24

legjislative t Komisionit); procedura e bashkpunimit (pasi Kshilli i Ministrave ka marr nj pozicion t prbashkt lidhur me propozimin e Komisionit, duhet t jap arsyet pr kt pozicion t ndrmarr para Parlamentit dhe t miratohet prej ktij t fundit me shumic absolute votash, gj q referohet edhe si leximi i dyt); procedura e bashk-vendimmarrjes (n rast se Parlamenti dhe Kshilli arrijn marrveshje pr propozimin e Komisionit gjat leximit t par, propozimi miratohet q n kt faz, n t kundrt ngrihet nj komitet pajtimi kur Parlamenti e ndryshon propozimin me shumic absolute votash. Nse komiteti i pajtimit q prbhet nga nj numr i barabart antarsh prej Kshillit dhe Parlamentit nuk arrin n marrveshje t prbashkt, propozimi bie; procedura e miratimit (Parlamenti i merr n konsiderat propozimet gjat nj leximi t vetm dhe nuk mund t bj ndryshime, por mund t vendos veton). N lidhje me procesin buxhetor t BE-s Parlamenti mund t propozoj ndryshime pr shpenzimet e detyrueshme (kryesisht n bujqsi), mund t propozoj ndryshime pr shpenzimet jo t detyrueshme (shumica e fushave prve bujqsis) dhe, duke dhn arsyet pr kt mund t kundrshtoj projekt-buxhetin e paraqitur dhe t krkoj nj t ri. Roli kontrollues dhe mbikqyrs i Parlamentit Evropian sht m i vshtir pr tu luajtur n krahasim me at q luajn parlamentet kombtare pr dy arsye: s pri, organizimi i BEs sht shum kompleks pr t mundur t prcaktohet qart prgjegjsia e zbatimit korrekt t politikave; dhe s dyti, pr shtje me diapazon t gjer sht e vshtir t dallohet ndarja e roleve ndrmjet Komisionit, Kshillit t Ministrave dhe Kshillit Evropian. Pavarsisht ktyre vshtirsive, Parlamenti p.sh. ka n dispozicion 8 kompetenca pr t kontrolluar dhe mbikqyrur veprimtarin e Komisionit: (1) Kandidati pr President i Komisionit Evropian miratohet nga Parlamenti; (2) I gjith Kolegji i Komisionerve t propozuar duhet t miratohet nga Parlamenti; (3) Parlamenti mund ta shkarkoj Kolegjin me dy t tretat e votave, por nuk mund t shkarkoj nj Komisioner t vetm; (4) Diskuton n seanc t hapur raportin e prgjithshm vjetor t drguar nga Komisioni; (5) Komisioni drgon do vit n Parlament (dhe Kshill) t dhnat
25

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

e vitit financiar t kaluar n lidhje me zbatimin e buxhetit; (6) Komitetet e prhershme parlamentare mund t ushtrojn n do koh funksionin mbikqyrs; (7) Parlamenti mund t krijoj komitete t prkohshme hetimore; (8) Parlamenti mund ti drejtoj pyetje Komisionit. N lidhje me Kshillin e Ministrave dhe Kshillin Evropian roli kontrollues dhe mbikqyrs i Parlamentit sht shum i kufizuar. Prbrja T gjitha shtetet antare t BE-s, n nj raport t caktuar sipas popullsis q kan, zgjedhin prfaqsuesit e tyre n Parlamentin Evropian. Vendi q ka m shum prfaqsues sht Gjermania, dhe m pas vijn Britania e Madhe, Franca dhe Italia. Aktiviteti i partive politike ndodh n tri nivele n lidhje me Parlamentin Evropian: niveli tej-kombtar (transnational), grupet politike n Parlamentin Evropian, dhe niveli kombtar. Federatat tej-kombtare jan formuar rreth parimeve t prgjithshme dhe ekzistojn pr synime koordinimi, propagandimi dhe elektorale. Tri jan federatat n Parlamentin Evropian: Partia e PopSelia e Parlamentit Evropian n Bruksel ullit Evropian, e prbr nga parti t qendrs s djatht, Partia Liberale, Demokratike dhe Reformatore Evropiane, dhe Partia e Socialistve Evropian. Aktiviteti politik n Parlamentin Evropian kanalizohet kryesisht nprmjet grupeve politike, q duhet t ken minimalisht 14 antar. Jan 8 grupe t tilla: Grupi i Partis s Popullit Evropian dhe Demokratve Evropian, Grupi i Partis s Socialistve Evropian, Grupi i Partis Liberale, Demokratike dhe Reformatore Evropiane, Grupi i T Gjelbrve, Grupi Konfederal i S Majts Evropiane, Grupi i
26

Bashkimit pr Evropn e Kombeve, Grupi pr nj Evrop t Demokracive dhe Diversiteteve, dhe Grupi Teknik (ku bjn pjes parlamentart q nuk dshirojn t bashkohen me grupet e tjera). Partit politike kombtare prfshihen n aktivitetet q lidhen me Parlamentin Evropian n tri mnyra kryesore: (1) shumica e kandidatve n zgjedhjet pr Parlamentin Evropian zgjidhen nga partit kombtare; (2) fushatat pr zgjedhjet n Parlamentin Evropian jan n thelb fushata q drejtohen nga partit kombtare; dhe (3) n Parlamentin Evropian ekzistojn grupe t partive kombtare brenda grupeve politike.

27

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

KUSH GARANTON PAPREKSHMRIN E RREGULLAVE T LOJS N BE?

Ky sht funksioni i Gjykats Evropiane t Drejtsis. sht ky institucion q ndrhyn n rastet kur raportohet se sht shkelur e drejta e Bashkimit Evropian, d.m.th. traktatet, direktivat, vendimet, rregulloret etj. Antarsia dhe organizimi Gjykata Evropiane e Drejtsis sht n Luksemburg dhe nuk duhet t ngatrrohet me Gjykatn Evropiane pr T Drejtat e Njeriut q ndodhet n Strasburg. Gjykata Evropiane e Drejtsis ka n prbrje t saj nga nj gjykats prej secilit shtet antar. Gjykatsit caktohen pr nj mandat 6-vjear, por q sht i rinovueshm dhe pr caktimin e tyre duhet t q gjitha qeverit e shteteve antare t BE-s t bien dakord. Gjyqtart zgjedhin Presidentin e Gjykats q e kryen kt rol pr nj periudh 3-vjeare. Tet avokat t prgjithshm (secili prej tyre ka dy sekretar ligjor) ndihmojn gjyqtart n ushtrimin e detyrave t tyre. Gjykata punson edhe nj staf prej rreth 1100 personash q prfshihen n kryerjen e detyrave administrative. Llojet e shtjeve q paraqiten n Gjykat Gjykata nuk mund t filloj vet veprimet. Ajo duhet t pres q shtjet ti adresohen. Kjo mund t ndodh n nj sr mnyrash, ku m t rndsishmet jan si vijon: kur nuk plotsohet nj detyrim ligjor i parashikuar n traktatet e BE-s nga ana e shteteve antare; kur bhet aplikim pr anullim t veprimeve t ndrmarra nga institucionet e BE-s; n rast mosveprimi t institucioneve t BE-s dhe shteteve antare q shkelin t drejtat e personave fizik ose juridik; kur ka nj veprim pr vendosur se kush sht prgjegjs pr dmet e kryera;
Logo e Gjykats Evropiane t Drejtsis

28

kur Gjykats i drejtohen pr t interpretuar shtje q t mundsoj marrjen e vendimit nga ana e gjykatave kombtare; kur shtja q apelohet del jasht juridiksionit t Gjykats s Shkalls s Par (nj tjetr institucion i BEs); kur jan shkelur rregullat proceduriale, ose sht shkelur e drejta komunitare; kur Gjykats i krkohet mendim nga Kshilli, Komisioni ose nj shtet antar nse nj marrveshje e ardhshme ndrkombtare sht apo jo n prputhje me dispozitat e traktateve t BE-s.

Seanc e Gjykats Evropiane t Drejtsis

29

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

10

FAR SHT INTEGRIMI EVROPIAN?

Pr t kuptuar integrimin evropian sht e nevojshme t kuptohet fillimisht se far do t thot integrim. Le t mendojm dika t prbr nga pjes, p.sh. nj institucion. Pjest e institucionit jan sektort q e prbjn at. Kta sektor quhen t integruar, ather kur efektet q prodhohen tek njri sektor ndikojn n funksionimin e sektorve t tjer. Integrimi, ashtu si dhe efektet, mund t jet pozitiv ose negativ, por sht e rndsishme t kuptohet q mbi t gjitha, integrim do t thot q pjest e ndryshme nuk mund t jen m t izoluara, krejtsisht t pavarura dhe indiferente. N nj kuptim m t afrt me ndjeshmrit njerzore, integrim do t thot solidaritet: do t thot gzim i prbashkt dhe hidhrim i prbashkt. Por far sht integrimi evropian? N rastin e integrimit evropian pjest q integrohen jan shtetet kombtare. Ajo q shtetet kombtare hum- Presidenti i Komisionit Evropian, Barroso, dhe Komisioneri Zgjerimin, basin gjat pro- Evropian pr antare Olli Rehn, duke zbuluar hartn e BE-s me 27 shtete cesit t integrimit evropian sht sovraniteti, q do t thot se pr nj numr t konsiderueshm shtjesh vendimet nuk mund t merren m prej qeverive t shteteve kombtare, por prej institucioneve t Bashkimit Evropian. Ndrsa ajo q shtetet kombtare fitojn gjat integrimit evropian sht solidariteti, i kuptuar si treg i prbashkt, mbrojtje e prbashkt, monedh e prbashkt, politik bujqsore e prbashkt etj. Nga ana tjetr, solidariteti q rrjedh prej integrimit evropian bazohet n disa vlera themelore t prbashkta, t cilat duhet
30

ti respektojn t gjitha shtetet antare t Bashkimit Evropian, si dhe ato vende q dshirojn t antarsohen n t. Kto vlera shpesh grupohen n t ashtuquajturat kritere, si m posht: Kriteri politik: Demokracia, Shteti i s drejts, Mbrojtja e t drejtave t njeriut, Mbrojtja dhe respektimi i t drejtave t minoriteve Kriteri ekonomik: Ekonomi tregu funksionale, e aft t prballoj presionet konkurruese dhe forcat e tregut t BE-s Kriteri administrativ Aftsia pr t prballuar detyrimet e antarsimit n Bashkimin Evropian Kriteri politik thekson faktin q t gjitha shtetet antare t Bashkimit Evropian funksionojn mbi bazn e demokracis liberale, shteti i s drejts sht i konsoliduar, t gjith jan t barabart para ligjit, t drejtat e njeriut jan t shenjta dhe minoritetet nuk i nnshtrohen diskriminimit. Prqafimi i ktyre vlerave sht vendimtar dhe themelor pr vendet q krkojn t antarsohen n Bashkimin Evropian. N kto rrethana, nj pjes e konsiderueshme e ndihms s BE-s pr Shqiprin synon pikrisht ndrtimin dhe aplikimin e ktyre vlerave. Kriteri ekonomik synon t trajtoj shtjen e integrimit ekonomik n Bashkimin Evropian. Shqipria, p.sh. duhet t forcoj ekonomin e vet, duhet t fus teknologji t avancuara dhe t siguroj se produktet dhe shrbimet shqiptare jan t standardeve dhe cilsis s lart, q nuk jan t dmshme pr konsumatort, n mnyr q t bhet i mundur prballimi i konkurrencs me ekonomit e shteteve antare t BE-s. Kriteri administrativ nnvizon nevojn e adoptimit (miratimit dhe zbatimit) t legjislacionit t Bashkimit Evropian n kuadrin ligjor t shtetit shqiptar. Pr kt nuk sht thjesht e nevojshme q Parlamenti shqiptar t miratoj traktatet, direktivat, vendimet, rregulloret dhe akte t tjera ligjore t BE-s si pjes e legjislacionit ton, por n t njjtn koh Shqipria duhet t forcoj administratn shtetrore pr t br t mundur zbatimin e legjislacionit t ri.
31

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

11

FAR SHT MARRVESHJA E STABILIZIM-ASOCIIMIT?

Marrveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) sht nj marrveshje ligjore ndrkombtare ndrmjet vendit nnshkrues (n rastin ton Shqipris) dhe Bashkimit Evropian. Funksioni i saj sht t vendos kuadrin ligjor pr bashkpunim ndrmjet t dy palve dhe adoptimin gradual t standardeve evropiane, t tilla si kushtet q duhet t plotsojn mallrat, shrbimet dhe kapitalet shqiptare q t mund t lvizin lirisht n Bashkimin Evropian, apo rregullat q prcaktojn se si duhet t zhvillohet konkurrenca n treg. Nj nga karakteristikat kryesore t MSA-s sht prqendrimi n krijimin dhe forcimin e parimeve demokratike dhe bashkpunimit me vendet e rajonit t Ballkanit. Bashkpunimi rajonal synon vendosjen e nj rrjeti marrveshjesh dy dhe shumpalshe ndrmjet vendeve t Ballkanit n fushn tregtare, ekonomike, ligjore, politike etj. Kjo qasje ka pr qllim krijimin Ceremonia e nnshkrimit t MSA-s n dhe forcimin e Bruksel m 12 qershor 2006 lidhjeve ndrmjet vendeve ballkanike, duke sjell frymn e bashkpunimit dhe pajtimit, pr t mnjanuar tensionet dhe nxitur zhvillimin reciprok. Prfitimet m t rndsishme, t drejtprdrejta nga Marrveshja e Stabilizim-Asocimit jan n fushn e tregtis, duke lejuar nj hyrje m t lir t prodhimeve vendase n tregun e prbashkt evropian. Me prmirsimin e kushteve t eksportit lindin mundsi t shumta pr zhvillimin e

32

kompanive shqiptare dhe t ekonomis kombtare n prgjithsi. Nga ana tjetr, Marrveshja e Stabilizim-Asocimit mundson nj hyrje m t leht t mallrave europiane pr blersit dhe konsumatort shqiptar, prmes procedurave administrative m t shkurtra, m efikase dhe me mime m t ulta. Nnshkrimi i Marrveshjes s Stabilizim-Asocimit gjithashtu krijon mundsin e marrjes s burimeve financiare prej fondeve t ndryshme strukturore t Bashkimit Evropian, si dhe t ndihms pr ndrtimin e kapaciteteve institucionale, zhvillimin rajonal dhe pjesmarrjen n mjaft projekte t BEs, si p.sh. programet e shkmbimit pr profesort dhe studentt, ose bashkpunim midis qendrave t krkimit n Shqipri me ato t BE-s.

33

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

12

SI SHT NDRTUAR MARRVESHJA E STABILIZIM-ASOCIIMIT?

Marrveshja e Stabilizim-Asociimit sht e ndar n tituj, kapituj dhe nene, prmbajtjen e t cilave do ta prshkruajm shkurtimisht m posht, duke ndjekur nj struktur t ngjashme me at t MSA-s. Dialogu politik N kuadr t dialogut politik Shqipria duhet t prshtas qndrimet e saj n politikn e jashtme me ato t diplomacis s Bashkimit Evropian, duke humbur n kt mnyr nj pjes t sovranitetit t vet. Bashkpunimi rajonal Bashkpunimi rajonal sht nj nga kapitujt m t rndsishm t MSA-s dhe synon ta integroj Shqiprin sa m tepr n rajonin e Ballkanit dhe m gjer. Ky sht nj proces q prfshin t gjitha fushat e bashkpunimit, q nga ai politik e ekonomik, deri tek bashkpunimi institucional, social e kulturor. Shqipria duhet t zhvilloj bashkpunimin rajonal me vendet q kan nnshkruar Marrveshje StabilizimAsociimi, vendet e tjera t Procesit t Stabilizim-Asociimit dhe vendet kandidate pr antarsim n BE. Nprmjet bashkpunimit rajonal synohet t krijohet nj zon stabiliteti dhe zhvillimi ekonomik n rajonin e Ballkanit. N t njjtn koh bashkpunimi rajonal paraqet nj shans pr forcimin e rolit t Shqipris n rajon dhe m gjer si nj partner i besueshm n marrdhniet politike dhe tregtare. Hapja e tregut Shqipria dhe Komuniteti Evropian do t hapin tregun ndrmjet tyre, gj q do t thot se ato do t heqin detyrimet doganore, kufizimet sasiore dhe masat e tjera q kan kt efekt pr mallrat q do t eksportohen nga Shqipria n Komunitetin Evropian dhe anasjelltas. Nga ana tjetr, Palt nuk do t marrin masa pr mbrojtjen e produkteve kombtare n tregtin q do t zhvillojn ndrmjet tyre. Gjithashtu ndalohet vendosja e detyrimeve t reja doganore pr importet ose ekportet, si dhe e kufizimeve t reja sasiore, duke synuar ruajtjen e nivelit ekzistues t hapjes s tregut ndrmjet Shqipris dhe Bashkimit Evropian. Hapja e tregut ka edhe
34

element t tjer prve lvizjes s lir t mallrave; q t sigurohet efektshria e ksaj t fundit parashikohet gjithashtu liria e shqiptarve (dhe europianve anasjelltas) pr t ofruar shrbime, pr t lvizur lirisht kapitalin e tyre, pr tu vendosur dhe pr t lvizur lirisht n territorin e Komunitetit Evropian. Por kto liri jepen kundrejt plotsimit t nj sr kushteve nga ana e Shqipris. shtje ligjore Kto jan shtje q lidhen me hapat q duhet t ndrmarr Shqipria drejt plotsimit t njrit prej kritereve t Kopenhagenit (sht fjala pr kriteret q duhet t plotsoj nj shtet pr tu br antar i Bashkimit Evropian; kto kritere u shpalln n Samitin e Kopenhagenit t vitit 1993): prfshirja e legjislacionit t Bashkimit Europian n korpusin ligjor t

Konferenc e organizuar n Tiran me rastin e nj vjetorit t nnshkrimit t MSA-s

Shqipris dhe zbatimi i tij. Marrveshja e Stabilizim-Asociimit nuk e vendos Shqiprin menjher prpara ktij detyrimi, por krkon q Shqipria t hedh hapat e nevojshm pr tu prgatitur pr prfshirjen e plot dhe zbatimin e legjislacionit t Bashkimit Evropian. Kshtu Shqipris fillimisht i krkohet t prafroj legjislacionin e saj me at t Bashkimit Evropian n disa fusha t rndsishme pr funksionimin e tregut dhe shtetit ligjor.

35

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

Drejtsia, liria dhe siguria N kt fush t Marrveshjes Shqipria duhet t bashkpunoj me Bashkimin Evropian pr t forcuar institucionet e saj n t gjitha nivelet, por n veanti ato institucione q kan t bjn me zbatimin e ligjit dhe administrimin e drejtsis. Bashkpunimi ndrmjet Palve synon fuqizimin, pavarsin dhe efektshmrin e funksionimit t sistemit gjyqsor dhe strukturave t tjera prgjegjse pr vendosjen dhe respektimin e shtetit ligjor. Bashkpunimi n fushn e Drejtsis, Liris dhe Siguris do t mbshtetet n dy shtylla kryesore. Shtylla e par lidhet me bashkpunimin n fushn e lvizjes s lir t personave dhe parashikon nj sr dispozitash pr vizat, azilin, migracionin, menaxhimin e kufirit dhe politika t tjera q kan t bjn me lvizjen e lir t njerzve. Shtylla e dyt lidhet me bashkpunimin n luftn kundr fenomeneve t krimit t organizuar, terrorizmit, pastrimit t parave dhe drogave t paligjshme dhe parashikon dispozita sipas t cilave Shqipria dhe Bashkimi Evropian do t angazhojn strukturat e tyre policore dhe gjyqsore n nj luft t prbashkt kundr fenomeneve t lartprmendura. Politikat sektoriale Politikat sektoriale prfshijn nj numr t madh fushash, disa prej t cilave jan me rndsi strategjike pr Shqiprin, si: transporti, energjia, bankat, turizmi, ndrmarrjet e vogla dhe t mesme etj. Shqipria do t prfitoj asistenc pr ristrukturimin dhe rimkmbjen e ktyre sektorve. Megjithat, asistenca e Bashkimit Evropian nuk do t thot investime direkte n sektort e lartprmendur, por do t jet e prqendruar n forcimin e kapaciteteve dhe ngritjen e strukturave t nevojshme pr zhvillimin me efikasitet t politikave sektoriale. Asistenca financiare Bashkimi Evropian, n kuadr t politikave pr tu zgjeruar duke prfshir vendet n lindje t kontinentit evropian, ka patur nj angazhim konkret n Ballkanin Perndimor q prej vitit 1991. Programet e ndihms pr Shqiprin kan qen PHARE dhe CARDS. Kto programe kan synuar t ndihmojn Shqiprin pr t prparuar n procesin e Integrimit Evropian, duke u prqendruar (sidomos programi CARDS) tek rindrtimi i vendit, zhvillimi dhe stabilizimi i
36

arritjeve n planin politik, ligjor dhe ekonomik. Programi i ri i asistencs s Bashkimit Evropian pr Shqiprin quhet IPA (Instrumenti i Para-antarsimit). Ky program i ri asistence do t marr n konsiderat ndryshimet e ndodhura n ekonomin dhe shoqrin shqiptare, si dhe fazn e tanishme t marrdhnieve ndrmjet Shqipris dhe Bashkimit Evropian. Nprmjet IPA-s Bashkimi Evropian do ta ndihmoj Shqiprin t zbatoj detyrimet q rrjedhin nga Marrveshja e Stabilizim-Asociimit.

37

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

13

KUR MUND T ANTARSOHET SHQIPRIA N BASHKIMIN EVROPIAN?

Procesi i integrimit evropian mund t ndahet n nj numr fazash, t cilat paraqiten n tabeln e mposhtme. Shqipris do ti duhet t kaloj npr t gjitha kto faza q t mund t antarsohet n Bashkimin Evropian. N tabel paraqitet kohzgjatja minimale dhe maksimale pr seciln nga fazat. Faza e emrtuar Opinioni i referohet vlersimit q i bhet aplikimit t nj vendi pr tu antarsuar n Bashkimin Evropian, nga ana e Komisionit Evropian mbi bazn e Prgjigjeve t nj Pyetsori t prgatitur nga Komisioni. Ndrsa faza e emrtuar Hyrja n fuqi e MSA i referohet Fillimi i Negociatave t MSA Nnshkrimi i MSA Hyrja n Fuqi e MSA Opinioni Fillimi i Negociatave t Antarsimit Janar 2003 Qershor 2006 1-4 vjet 1-3 vjet 1-7 vjet

Nnshkrimi i Traktatit t 2 muaj-5 vjet Antarsimit

Pasaporta evropiane q prdoret n Mbretrin e Bashkuar

Data e Antarsimit

1-2 vjet

ratifikimit (miratimit) t Marrveshjes s Stabilizim-Asociimit nga parlamentet e t gjitha shteteve antare t BE-s. Deri tani Shqipria ka prshkuar 2 prej 7 fazave q duhen kaluar pr tu antarsuar n Bashkimin Evropian. Shqipria ka arritur t filloj negociatat pr Marrveshjen e StabilizimAsociimit n janar 2003 dhe t nnshkruaj kt Marrveshje me Komunitetin Evropian n qershor 2006, tri vjet pas hapjes s negociatave. Shqipris i mbetet t kaloj edhe 5 etapa t tjera deri n antarsimin e saj n BE. Duke u nisur prej fazs s tanishme dhe rasteve t vendeve t tjera q kan kaluar procesin e Integrimit Evropian, antarsimi i Shqipris n BE mund t ndodh pas 4 21 vjetsh, n periudhn nga viti 2010 deri n vitin 2027.
38

14

CILAT JAN SFIDAT Q DUHET T PRBALLOJ SHQIPRIA N KUADR T PROCESIT T INTEGRIMIT EVROPIAN?

Procesi i Integrimit Evropian, krahas prfitimeve ka dhe nj sr kostosh pr vendin. Me fjal t tjera, pr t arritur tek prfitimet Shqipris do ti duhet t prballoj sfidn q vjen prej kostove t procesit t Integrimit. Jan disa sfidat me t cilat duhet t ndeshet kryesisht qeveria dhe shteti shqiptar, por edhe aktor t tjer jasht strukturave shtetrore t interesuar pr mbarvajtjen e procesit t Integrimit. Forcimi i administrats publike Administrata publike ka rol thelbsor n procesin e Integrimit Evropian t vendit. sht administrata publike q ka detyrn t vr n zbatim angazhimet q ndrmerr qeveria shqiptare n kuadr t ktij procesi. Problemet me t cilat sht ndeshur administrata publike gjat viteve t tranzicionit kan qen t shumta: ato kan variuar nga rekrutimi i npunsve t administrats mbi baza lidhjesh nepotike e politike, arbitrariteti i lvizjeve dhe pushimeve nga vendi i puns, mungesa e praktikave t puns dhe logjistiks s nevojshme, tek trajnimet e pamjaftueshme, puna e dobt q kryhet nga strukturat monitoruese t punonjsve t administrats, pagat e ulta dhe mungesa n prgjithsi e motivimit t npunsve civil. Kjo gjendje e administrats publike sht vn n dukje edhe nga Komisioni Evropian n raportet monitoruese pr Shqiprin. N veanti Komisioni Evropian sht treguar mjaft skeptik n lidhje me aftsit e administrats publike t Shqipris pr t zbatuar Marrveshjen e Stabilizim-Asociimit. Kjo ka qen njra prej arsyeve kryesore pr shtyrjen kaq t gjat t nnshkrimit t MSA-s. Detyrimet e Shqipris t parashikuara n MSA do t shoqrohen me fonde t mdha n kuadr t programeve t asistencs komunitare. Kjo do t thot se sa m shum t prparoj Shqipria n procesin e Integrimit, aq m e madhe do t jet ndihma financiare e Komunitetit Evropian. Nga ana tjetr, duke qen se fenomeni i korrupsionit nuk sht nj rast i veuar n administratn publike shqiptare, por prkundrazi ndeshet shpesh dhe n
39

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

prmasa t gjera, sht e natyrshme q Brukseli nuk dshiron q parat e ardhura prej taksave t qytetarve evropian t pasurojn n mnyr t paligjshme disa njerz n Shqipri. Pa nj administrat publike t aft t kuptoj proceset integruese dhe me vullnetin e ndrgjegjen e duhur profesionale, procesi i Integrimit t Shqipris n BE nuk mund t prparoj. Reforma fiskale Shqipria sht nj vend n t cilin t ardhurat nga tarifat doganore mbi produktet e importit zn nj prqindje shum t lart n buxhetin e shtetit krahasuar me shtetet antare t BE-s apo dhe me vende t tjera t rajonit t Ballkanit. N Slloveni dhe Bullgari t ardhurat buxhetore nga doganat prbjn prkatsisht 0.6 dhe 0.7 prqind t Prodhimit t Brendshm Bruto, ndrkoh q n Shqipri prbjn rreth 2 prqind. MSA parashikon reduktimin gradual t tarifave doganore mbi produktet e importit deri n heqjen e plot t doganave n vitin e dhjet pas hyrjes n fuqi t Marrveshjes. Kjo do t thot q n buxhetin e shtetit do t hyjn gjithnj e m pak t ardhura nga doganat, deri sa ky kontribut t bhet zero. Vendet e prmendura m sipr, si Sllovenia dhe Bullgaria, e kan patur m t leht procesin e reduktimit t tarifave doganore. Kontributi i doganave n buxhetin e shtetit n kto vende nuk ka qen aq i madh sa n Shqipri kshtu q dhe reforma fiskale mund t kryhej m me lehtsi. N rastin e Shqipris reforma fiskale sht e vshtir. Thn ndryshe, pr shkak t strukturs s ekonomis shqiptare, ajo do t ket nj kosto m t madhe. Vendi bosh q do t mbetet n arkn e shtetit nga heqja e t ardhurave doganore do t duhet t mbushet me taksa t tjera, jo vetm pr t kompesuar humbjen e ktij burimi t ardhurash, por m tepr pr t arritur nj konsolidim fiskal t vendit, pr t rritur nivelet e investimeve publike dhe pr t br t mundur zbatimin e strategjive kombtare pr zhvillimin ekonomik e social. Sfida n kt rast qndron n at se sa do t mundet qeveria shqiptare ta zvendsoj kontributin e doganave me t ardhura t tjera dhe nse ky zvendsim t ardhurash do t shkaktoj rnie ekonomike n prgjithsi, apo do t dmtoj rnd kategori t caktuara t shoqris.

40

Ngritja e nj ekonomie konkurruese tregu Angazhimet e Shqipris n kuadr t MSA-s, dhe veanrisht angazhimi pr t krijuar nj zon t tregtis s lir ndrmjet Shqipris dhe Komunitetit Evropian, bjn q fati i komunitetit t biznesit shqiptar t jet i lidhur ngusht me at t ekonomis s vendit. Deri tani kompanit shqiptare nuk e kan ndjer shum presionin e konkurrencs. Edhe hyrja n fuqi e marrveshjeve t tregtis s lir me vendet e rajonit t Ballkanit, pavarsisht zhurms mediatike, nuk solli humbje t rnda pr biznesin vendas. Kjo gj nuk ndodhi, pr arsyen e thjesht se volumi tregtar i Shqipris me kto vende sht shum i vogl. Megjithat, tregtia e lir me Bashkimin Evropian pritet t ket impakt tjetr, duke marr parasysh se BE sht partneri kryesor tregtar i Shqipris. N rast se deri tani, n kuadr t Regjimit Asimetrik Preferencial Tregtar, produket shqiptare gzonin trajtim t privilegjuar, q deri diku i mbronte nga konkurrenca e produkteve evropiane, me shfuqiSfidat e integrimit evropian zimin e regjimit asimetrik dhe vendosjen e regjimit simetrik tregtar ndrmjet Shqipris dhe Komunitetit Evropian, prball konkurrencs s lir produktet shqiptare do t mund ti mbroj vetm cilsia e tyre. Fitimet dhe humbjet e komunitetit t biznesit do t varen nga cilsia e produkteve q do t ofrojn n treg. Me fjal t tjera, ekonomia shqiptare duhet t orientohet dhe strukturohet n mnyr t till q t mund t realizoj produkte cilsore dhe konkurruese.

41

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

Pr t kaprcyer sfidn e konkurrencs s lir ekonomia shqiptare duhet t orientohet drejt atyre produkteve ku Shqipria ka disa avantazhe krahasuese n raport me vendet e BE-s. N kt kuadr rndsi t dors s par merr reformimi dhe subvencionimi i sektorve strategjik t ekonomis. Gjithashtu sht mjaft e rndsishme t prmirsohet mjedisi i biznesit, duke hequr pengesat e panevojshme dhe t tejzgjatura burokratike, si dhe duke futur nj regjim tatimesh m stimulues pr kt komunitet. Kto megjithat nuk mjaftojn. Elemente mjaft t rndsishme t tregtis me BE-n jan edhe standardizimi dhe ertifikimi i produkteve. N kt fush Shqipria sht mjaft mbrapa dhe pr pasoj, shum pak prej produkteve shqiptare mund t hyjn n tregun evropian. Sfida konturohet si vijon: A do t jet n gjendje qeveria shqiptare t orientoj ekonomin drejt sektorve ku Shqipria gzon avantazhe relative n raport me BE-n; a do t mund qeveria t prmirsoj mjedisin ku operon biznesi shqiptar; dhe a do t realizohet n masn dhe kohn e duhur standardizimi dhe ertifikimi i produkteve shqiptare? Prafrimi i legjislacionit Prafrimi i legjislacionit shqiptar me at evropian sht detyr parsore e Shqipris. Nuk sht thjesht fakti se Brukseli e ka shtruar kt krkes, q duhet ta shtyj qeverin shqiptare t marr masa pr ta realizuar kt proces. Rndsia e prafrimit t legjislacionit shihet m tepr po t analizohet n kuadr t konkurrueshmris s ekonomis shqiptare n tregun evropian. Si tham m sipr, q produktet shqiptare t jen konkurruese n tregun evropian, ato kan nevoj t standardizohen dhe ertifikohen. Pr standardizimin dhe ertifikimin e produkteve ka mijra faqe t s drejts evropiane, me t cilat duhet t prafrohen ligjet dhe aktet e tjera nnligjore t shtetit shqiptar. Prafrimi i legjislacionit sht thelbsor pr zhvillimin e ekonomis shqiptare dhe prfitimin nga hapsirat q lejojn marrveshjet e nnshkruara ndrmjet Shqipris dhe KE-s. Prve kostove financiare t mdha, ekspertizs dhe koordinimit t mir t puns pr prkthimin dhe prafrimin e legjislacionit, ky proces mund t shtroj edhe nj sfid tjetr: at t mosprputhjes s nevojave konkrete t Shqipris me zgjidhjet q propozohen prej legjislacionit evropian. Pr t
42

dhn vetm nj shembull, n legjislacionin evropian ka mijra faqe pr standardet mjedisore, gj q implikon se Shqipris do ti duhet t vendos dhe respektoj standarde shum her m t larta pr mbrojtjen e mjedisit se ato q zbatohen momentalisht. N mnyr t pashmangshme kjo do t rris koston pr hapjen dhe mbajtjen e biznesit dhe mund t dekurajoj zhvillimin e nj sr biznesesh. Nga ana tjetr, Shqipria sht nj vend me papunsi t lart dhe pr t zgjidhur kt problem, pra pr t hapur vende t reja pune, ka nevoj pr zhvillim t konsiderueshm t biznesit. Qeveris shqiptare do ti duhet q, nga njra an t respektoj krkesat e Brukselit, por nga ana tjetr t adresoj nevojat e ekonomis dhe shoqris shqiptare, dhe pr kt duhet t hartoj nj axhend t vetn, brenda liris s veprimit q lejohet nga Komuniteti Evropian.

43

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

15

SI MUND T SHPJEGOHET INTEGRIMI EVROPIAN?

Teorit e integrimit evropian mbshteten n disa koncepte t cilat do ti prkufizojm duke iu prmbajtur prdorimit t tyre n kto teori, dhe jo kuptimit q u jepet n fusha t tjera studimi. Pr m tepr, jan pikrisht konceptet e mposhtme ato tek t cilat prqendrohet debati ndrmjet atyre q e praktikojn integrimin dhe atyre q e vzhgojn at nga pozicioni i studiuesit. Sovraniteti kapaciteti ligjor i vendim-marrsve kombtar pr t marr vendime, pa iu nnshtruar kufizimeve nga jasht. Zakonisht ky quhet sovranitet kombtar dhe ndonjher sovranitet shtetror.Ndr-qeveritarizmi i referohet ujdive nprmjet t cilave shtetet kombtare, n situata dhe kushte t kontrollueshme prej tyre, bashkpunojn me njri-tjetrin pr shtje me interes t prbashkt. Ekzistenca e kontrollit, q i lejon t gjitha shtetet pjesmarrse t vendosin pr nivelin dhe natyrn e ktij bashkpunimi, dshmon q sovraniteti kombtar nuk dmtohet drejtprsdrejti (pra jo n mnyr lineare, por komplekse).Mbi-kombtarizmi shtetet bashkpunojn n nj mnyr q nuk i lejon t ruajn kontroll t plot mbi zhvillimet konkrete. Me fjal t tjera, shtetet mund t jen t detyruar t veprojn kundr preferencave dhe vullnetit t tyre, sepse nuk e kan pushtetin pr t ndaluar vendimet. N kt mnyr, mbi-kombtarizmi i vendos marrdhniet ndr-shtetrore prtej bashkpunimit dhe drejt integrimit, dhe gjithashtu nnkupton nj lloj humbjeje t sovranitetit kombtar. Studiuesit e integrimit evropian kan eksploruar nj sr mnyrash se si mund t konceptohet teorikisht procesi i integrimit. Synimi i ktij eksplorimi sht zhvillimi i t kuptuarit pr faktort mbi t cilt mbshtetet integrimi evropian dhe n kt mnyr mundsimi i parashikimeve pr rrugn q mund t ndjek integrimi n t ardhmen. Neofunksionalizmi Bazat e neofunksionalizmit u hodhn n fund t viteve 50 dhe gjat viteve 60 t shekullit XX veanrisht prej studiuesve
44

t till si Ernst Haas (Ernst Has) dhe Leon Lindberg (Leon Lindberg). N formulimin klasik neofunksionalizmi ka n qendr t tij konceptin e spillover-it. Pr t kuptuar kt koncept mund t prdoret nj metafor. T mendojm sikur hedhim nj sasi t caktuar uji n nj siprfaqe t kufizuar n formn e labirintit. Uji do t kaloj nga kanali ku e hedhim tek kanalet e tjer, pr tu prhapur n t gjith siprfaqen. Koncepti i spillover-it shfaqet n dy forma: spillover funksional dhe spillover politik. Spillover-i funksional i prshkruan ekonomit moderne si t ndrlidhura me njra-tjetrn, gj q e bn t vshtir kufizimin e integrimit vetm n sektor ekonomik t veant. N kt mnyr, integrimi n nj sektor t ekonomis prodhon presion pr integrim n sektor fqinj dhe sektor t lidhur me t parin. Spillover-i politik rrjedh prej integrimit ekonomik dhe ndjek hapat e mposhtme: (a)elitat kombtare i kushtojn gjithnj e m shum vmendje nivelit mbikombtar t aktiviteteve dhe vendimmarrjes; (b) kto elita pozicionohen n favor t procesit t integrimit dhe promovimit t interesave t prbashkta; (c) institucionet mbi-kombtare dhe aktort jo-qeveritar bhen m t rndsishm n procesin e integrimit, ndrkoh q bie influenca e shteteve kombtare dhe aktorve qeveritar; (d) rritja e rndsis s integrimit gjeneron presion dhe krkesa pr kontroll politik dhe llogaridhnie n nivelin mbikombtar.

Glob me simbolet e Bashkimit Evropian

Neofunksionalizmi i hershm sugjeroi nj zhvillim progresiv t integrimit europian. Integrimi pritej t sillte integrim t mtejshm. Megjithat, kriza ekonomike n fillim t viteve 70 q goditi edhe Europn i ndaloi iniciativat integruese. Megjith integrimin e shpejt t politikave dhe karakterin mbikombtar t sjelljes politike dhe vendim-marrjes, integrimi i politikave nuk u zhvillua ashtu si pritej, ndrkoh q sjellja politike dhe vendim-marrja mbetn thelbsisht t bazuara dhe
45

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

t kushtzuara prej interesave kombtare. Neofunksionalistt e pranuan q teoria e integrimit europian duhet ti kushtonte m shum vmendje, ndr t tjera, nacionalizmit dhe rolit t lidershipit politik koncepte q nuk trajtoheshin n teorit e Haas dhe Lindberg. Hapi i integrimit u prshpejtua prsri n fund t viteve 80. N t njjtn koh studiues si Jeppe Tranholm-Mikkelsen (Jepe Tranholm-Mikelsen) argumentuan se pjesa m e madhe e ksaj dinamike t re integrimi mund t shpjegohej prej perspektivs neofunksionaliste. Tranholm-Mikkelsen demonstroi ekzistencn e spillover-it funksional n rastin e Tregut Unik Evropian, ku kushtet fillestare pr prfundimin e tregut t brendshm u shtrin gradualisht pr t prfshir, ndr t tjera, dimensionin social, monedhn e prbashkt dhe nj mas pr harmonizimin fiskal. N lidhje me spillover-in politik ai argumentoi se prparimet e mdha n vendim-marrjen mbikombtare q prej mesit t viteve 80, me rolin e motorrit caktuar Komisionit Evropian, prdorimin e shpesht t shumics s cilsuar n Kshill, dhe mbshtetjes s shum prej aktiviteve integruese prej Gjykats Europiane t Drejtsis, mund t shpjegohen brenda kuadrit t teoris neofunksionaliste. Ndr-qeveritarizmi Kjo teori e shpjegon drejtimin dhe ritmin e procesit t integrimit kryesisht duke iu referuar vendimeve dhe veprimeve t qeverive t shteteve evropiane. Ndrqeveritarizmi pranon q aktor t tjer, si brenda ashtu dhe jasht shteteve, mund t influencojn zhvillimet, por kjo influenc nuk sht vendimtare dhe aq m pak kontrolluese. Fokusimi n perceptimin e shteteve q kan interesa kombtar t ndryshm dhe q i mbrojn ato me forc, si p.sh. n politikn e jashtme, sigurin dhe mbrojtjen, ka sjell si rezultat q teoria ndr-qeveritare t vr theksin tek logjika e diversitetit n vend t logjiks s integrimit. Nj autor i shquar i ndr-qeveritarizmit sht Andre Moravcsik (Endrju Moravik), i cili e emrton qasjen e vet ndr-qeveritarizm liberal. Kjo qasje ka tre komponent kryesor. (1) Supozohet se shteti sillet n mnyr racionale, q do t thot se veprimet e shteteve mbshteten n
46

shfrytzimin e atyre mjeteve q vlersohet se jan m t prshtatshme pr t arritur qllimet; (2) Qllimet shtetrore mund t marrin form nga presionet dhe ndrveprimet brenda shtetit, ndrkoh q kto t fundit shpesh jan t kushtzuara prej detyrimeve dhe mundsive q rrjedhin nga ndrvarsia ekonomike; (3) Marrdhniet ndrmjet shteteve interpretohen si marrdhnie ndrmjet qeverive, dhe jan qeverit ato q kan nj rol n prcaktimin e marrdhnieve ndrmjet shteteve dhe, pr m tepr, rezultati i negociatave midis qeverive sht thelbsisht i prcaktuar prej fuqive negociuese relative dhe avantazheve q rrjedhin prej kryerjes s marrveshjeve. Ndrvarsia Ndrkoh q neofunksionalizmi dhe ndr-qeveritarizmi pranojn q faktort e jashtm kan influencuar ritmin dhe karakterin e integrimit evropian, t dyja kto teori trajtojn kryesisht dinamikn e brendshme t integrimit. N t kundrt, ndrvarsia sht prdorur nga studiuesit e integrimit evropian pr ta vendosur integrimin n nj kontekt m t gjer t karakterizuar prej rritjes s ndrvarsis ndrkombtare. Teoria e ndrvarsis filloi t zhvillohej n vitet 70, veanrisht prej Robert Keohane (Robert Kiohejn) dhe Joseph Nye (Xhozef Naj). Sipas ksaj teorie procesi i integrimit nuk duhet t shihet n nj kontekst shum t ngusht. Modernizimi ndrkombtar pas Lufts s Dyt Botrore n format e tij t ndryshme (nivelet e pasuris, rritja e madhe e tregtis botrore, revolucioni teknologjik dhe tranformimi i komunikimeve) ka promovuar forma t ndryshme t ndrvarsis politike dhe ekonomike. Pr pasoj, kto kan sjell tranformimin e mnyrave t prdorura nga pjes t ndryshme t bots pr tu lidhur dhe kontaktuar me njra-tjetrn. Pr shembull ka patur nj rritje t vazhdueshme t numrit dhe shumllojshmris s aktorve ndrkombtar si sipr ashtu dhe posht nivelit t shteteve kombtare q korrespondon me nj dobsim t dominimit t shteteve. Nj gam n rritje metodash dhe kanalesh prdoren prej aktorve ndrkombtar pr t realizuar qllimet e tyre, ndrkoh q marrdhniet ndrmjet qeverive nuk kontrollohen m aq shum nga kancelarit dhe ministrit e punve t jashtme. Gama e shtjeve n axhendat ndrkombtare sht zgjeruar veanrisht me shtje q lidhen
47

15

P Y E T J E

P R

B A S H K I M I N

E V R O P I A N

me sigurin dhe mbrojtjen (shtje t politiks s lart), por edhe me shtje q lidhen me pasurin dhe mirqnien (shtje t politiks s ult). Paralelisht me ndryshimin e prmbajtjes s axhendave politike ndrkombtare, t paktn n botn e industrializuar perndimore, vrehet nj prdorim m i rrall i forcs si instrument i politikave, ndrkoh q konfliktet pr disbalancat e tregtis dhe kursin e shkmbimit t paras nuk zgjidhen me arm por nprmjet negociimit, rregullimit dhe kompromisit. N kt mnyr, teoria e ndrvarsis e vendos integrimin europian n nj kontekst ndryshimesh t shpejta q po ndodhin n t gjith sistemin ndrkombtar. Ky sistem po bhet, ashtu si dhe vet sistemi i BE-s, gjithmon e m tepr me shum nivele dhe i ndrlidhur. Teoria e ndrvarsis ndryshon prej neofunksionalizmit dhe ndr-qeveritarizmit sepse ajo thekson se shum aspekte t procesit t integrimit europian shpjegohen prej faktorve global dhe sepse thekson gjithashtu q shum nga karakteristikat sistemike t Bashkimit Evropian ndeshen edhe n sistemin ndrkombtar, edhe pse me intensitet m t ult.

48