http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G.

Luka

Shnime mbi shfuqizimin e plot t partive politike1 Simone Weil2 (botuar pr her t par n numrin 26 t revists franceze "La Table Ronde", n vitin 1950) Fjala parti prdoret ktu sipas kuptimit q ka n kontinentin evropian. N vendet anglo-saksone e njjta fjal prcakton nj realitet krejt t ndryshm. Ajo i ka rrnjt e saj n traditn angleze dhe nuk mund t transplantohet. Nj shekull e gjysm prvoj sht nj demonstrim i mjaftueshm. N partit anglo-saksone ka nj element loje apo sporti, i cili mund t ekzistoj vetm n nj institucion me origjin aristokratike; prkundrazi do gj q sht serioze i takon nj institucioni q sht, fillimisht, i vegjlis. Nocioni i partis nuk bnte pjes n konceptin politik francez t 1789-s, prvese si nj e keqe q duhej shmangur. Megjithat erdhi momenti i klubit t Jakobinve3. Fillimisht ishte vetm nj vend diskutimesh t lira. Nuk pati asnj lloj mekanizmi fatal pr ta transformuar. Ishte vetm presioni i lufts e i gijotins q e shndrruan n nj parti totalitare. Luftrat ndrmjet fraksioneve n periudhn e Terrorit u zhvilluan sipas principit t formuluar aq mir nga Tomskij4: Nj parti n fuqi e gjith t tjerat n burg. Kshtu n kontinentin evropian, totalitarizmi sht mkati origjinal i partive. Nga njra an ishte trashgimia e Terrorit e nga ana tjetr influenca e shembullit anglez q kontribuuan pr t'i futur partit n jetn publike evropiane. Fakti se ata ekzistojn nuk sht n asnj mnyr nj arsye pr t'i ruajtur. Vetm e mira sht nj motiv legjitim pr t'u ruajtur. E keqja e partive politike bie n sy. shtja q duhet ekzaminuar konsiston n at q duhet par n se ka n to nj t mir q e mbizotron t keqen dhe e bn kshtu ekzistencn e tyre t dshirueshme.

Note sur la suppression gnrale des partis politiques, Simone Weil, 1940, crits de Londres, p. 126 et s. <http://etienne.chouard.free.fr/Europe/Simone_Weil_Note_sur_la_suppression_generale_des_partis_politiques_1940.pdf> (08/13). 2 Sh.i.P. (Shnim i prkthyesit) Weil, Simone (emri i plot Simone Adolphine): Shkrimtare dhe mendimtare franceze, lindi n Paris, me 3 shkurt 1909, vdiq n Ashford (Angli) me 23 gusht 1943. Me vlera t mdha morale, ka qen nj mendimtare e thell dhe intensive, aq sa gjat ekzistencs s saj t shkurtr i dha jet nj aleance origjinale t prvojave t reflektimit filozofik e politik dhe veprimit t solidaritetit q ishte nj nga m interesantt e shekullit t 20-t. <http://www.treccani.it/enciclopedia/simone-weil/> (08/13). 3 Sh.i.P. Gjat Revolucionit Francez, antart e nj shoqate politike (Klubi i jakobinve), t quajtur kshtu pr shkak se ishte vendosur n ishmanastirin e dominikanve n Paris (Jacobins) n rrugn Rue Saint-Honor. Ka lindur n majin e vitit 1789 si Club Breton, i cili m von u b Socit des amis de la constitution, klubi i jakobinve, kryesisht monarkik-kushtetues, deri aty nga mesi i vitit 1790, u orientua me t shpejt drejt koncepteve republikane pakompromis. Ndrsa zhirondint mbshteteshin nga borgjezia provinciale, jakobint arritn t kishin mbshtetjen e sankylotve (sansculottes) parisien t cilt dominonin Komunn, por edhe klasn puntore dhe at t zanatinjve t disa krahinave. T forcuar nga kjo mbshtetje, jakobint prmbysn qeverin zhirondine n vitin 1793. Klubi, megjithat, dukej i prar nga disa personalitete dominuese: G.-J. Danton besonte se mund t ishte n gjendje t bnte marrveshje me zhirondint, ndrsa Robespjeri (M.F.I. Robespierre) gjykonte se lufta civile ishte e pashmangshme. Pozicioni ekstrem u prfaqsonte nga J.-R. Hebert i cili, edhe pse ishte antar i klubit t kordilierve (Cordeliers), n gushtin e vitit 1793 ndiqej me pasion edhe nga shumica e zhirondinve. Gjat periudhs s Terrorit zhirondint ishin mbshtetja e Komitetit t Siguris Publike ( Le Comit de salut publik), i cili e kishte rrzuar praktikisht Konventn (korrik 1793 - korrik 1794), por me reagimin termidorian gradualisht humbn ndikimin e tyre. Me 19 nntor 1794 u vendos mbyllja e klubit. < http://fr.wikipedia.org/wiki/Club_des_Jacobins> (08/13). 4 Sh.i.P. Tomskij tmsk'i, Michail Pavlovi. - Pseudonimi i revolucionarit rus M. P. Efremov (l. 1880 - v. 1936 Mosk); tipograf, bolshevik q nga viti 1904, u arrestua disa her dhe u dnua m von me internim dhe me pun t detyrueshme. Si president (q nga viti 1918) i konfederats sindikale favorizoi procesin e prthithjes s sindikatave n strukturn administrative t shtetit, megjithse u prpoq t'u siguroj atyre njfar shkalle autonomie relative. N vitin 1929 ai u bashkua me A. I. Rykov dhe N. I. Bukharin, n t ashtuquajturin opozita e krahut t djatht dhe u largua nga udhheqja e sindikatave. N vitin 1932 ai u emrua drejtor i Ndrmarrjes botuese shtetrore. Gjat procesit (1936) kundr Trockit, Zinov'ev-it, Kamanev-it, etj. u akuzua edhe ai, por para se t arrestohej vrau veten. <http://www.treccani.it/enciclopedia/michail-pavlovic-tomskij/> (08/13).

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Por ka m shum kuptim q ta pyesim veten: a ka n to madje vetm nj grimc infinitezimale t mire? A nuk jan ato ndoshta nj e keqe shqeto, ose aty afr? N qoft se jan nj e keqe, sht e sigurt se faktikisht e praktikisht nuk mund t prodhojn vese t keqen. sht nj ligj feje. Nj pem e mir nuk mund t prodhoj fruta t kqij, e as nj pem e keqe nuk mund t prodhoj fruta t mir. Por duhet t njohim kryesisht se cili sht kriteri i t mirs. Ky kriter nuk mund t jet vese e vrteta, drejtsia dhe, s dyti, dobia publike. Demokracia, pushteti i shumics nuk jan nj gj e mir. Jan mjete n parashikim t s mirs, gabim ose me t drejt t muara si efikase. Sikur republika e Vajmarit,5 n vend t Hitlerit, t kishte vendosur me an t rrugve m rigoroze parlamentare e ligjore, t fuste hebrenjt n kampet e prqendrimit dhe t'i torturonte me metoda t strholluara deri n vdekje, torturat nuk do t kishin pasur as edhe nj atom legjitimiteti m shum se sa kan aktualisht. Dhe nj gj e till nuk sht aspak e pakonceptueshme. Vetm nj gj q sht e drejt sht legjitime. Krimi dhe mashtrimi nuk jan asnjher. Ideja jone republikane rrjedh krejtsisht nga nocioni i vullnetit t prgjithshm q i dedikohet Rusoit6. Por kuptimi i ktij nocioni ka humbur pothuajse menjher, sepse ai sht kompleks dhe krkon nj shkall vmendjeje t lart. Me prjashtim t ndonj kapitulli, pak libra jan t bukur, t fort, t kthjellt e t qart si Kontrata Sociale . Thuhet se pak libra kan pasur po aq influenc. Por n fakt gjithka ka ndodhur dhe akoma vazhdon t ndodh sikur Kontrata t mos kishte qen lexuar kurr. Rusoi nisej nga dy fakte t qarta. Njri sht se arsyeja dallon dhe zgjedh t drejtn dhe dobishmrin e pafajshme, dhe se do krim ka si shkas pasionin. Tjetri, se arsyeja sht e njjt n t gjith njerzit, ndrsa pasionet n shumicn e rasteve ndryshojn. Rrjedhimisht, sikur pr nj problem t prgjithshm, donjri mendon n vetmi dhe shpreh nj pikpamje dhe nse m pas pikpamjet krahasohen me njra-tjetrn, ka mundsi q ato t prkojn pr sa i prket pjesve q jan t drejta dhe t arsyeshme n seciln prej tyre dhe t ndryshojn n lidhje me padrejtsit dhe gabimet. Dhe vetm mbi bazn e nj arsyetimi t br n kt mnyr pranohet se konsensusi universal tregon t vrtetn. E vrteta sht nj e vetme. Drejtsia sht nj e vetme. Gabimet dhe padrejtsit jan pafundsisht t ndryshme. Kshtu, mendimet e njerzve puqen n lidhje me t drejtn dhe t vrtetn, ndrsa mashtrimi dhe krimi i bjn ato q t mos prputhen pafundsisht. Meqense bashkimi sht nj forc materiale, sht
7

Sh.i.P. Weimar (Weimarer Republik) Regjim politik i themeluar n Gjermani pas Lufts s Par Botrore. I quajtur kshtu nga qyteti i Vajmarit, (Weimar) ku u hartua Kushtetuta e regjimit i cili zgjati nga viti 1919 deri n vitin 1933. I formuar pas disfats s Gjermanis n Luftn e Par Botrore dhe rnies s perandoris, prfaqsoi modelin e demokracis parlamentare pr t gjith Evropn. <https://de.wikipedia.org/wiki/Weimarer_Republik/> (08/13). 6 Sh.i.P. Rousseau, Jean-Jacques (Zhan-Zhak Ruso) - Filozof dhe shkrimtar (Gjenev 1712 - Ermenonville, Oise, 1778). Veprat e tij m t rndsishme jan Julie ou la Nouvelle Hlose (Juli ose Heloiza e re, 1761), mile ou sur l'ducation dhe Contrat social (Emili ose mbi edukatn dhe Kontrata sociale, t shkruara n vitin 1762). <http://www.treccani.it/enciclopedia/jean-jacques-rousseau/> (08/13). 7 Sh.i.P. Kontrata Sociale (Du contrat social: ou Principes Politique du droit), botuar n vitin 1762, sht nj ndr veprat m t mdha t filozofit iluminist zviceran Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). Vepra, me tem socio-politike, prshkruan, duke parashikuar uditrisht para kohe, iden e nj shteti demokratik, dhe pr kt arsye vepra do t rimerret, rreth tridhjet vjet m von, si pik referimi gjat Revolucionit Francez. Vepra sht e ndar n katr libra, q prmbajn 48 kapituj gjithsej e q paraprihen nga nj "Paralajmrim" dhe nj hyrje e shkurtr. Kontrata fillon me kt vlersim t hidhur: Njeriu ka lindur i lir por kudo ai sht i lidhur me pranga (Libri I, kapitulli 1, Subjekti i ktij libri t par.). <http://fr.wikipedia.org/wiki/Du_contrat_social> (08/13).

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

me vend q t shpresohet se mund t gjejm nj burim q do t na jap mundsi n kt bot, pr ta br t vrtetn dhe drejtsin materialisht m t fort se krimin dhe gabimin. sht i nevojshm nj mekanizm i prshtatshm. Nse demokracia prbn nj mekanizm t till, ajo sht e vlefshme. Prndryshe jo. Sipas Rusoit q kishte t drejt vullneti i padrejt i t gjith kombit sht padyshim m i lart se vullneti i padrejt i nj njeriu t vetm. Rusoi mendonte megjithat se n shumicn e rasteve nj vullnet i prbashkt i t gjith popullit mund t jet n fakt n prputhje me drejtsin, thjesht pr arsye se pasionet e veanta mund t neutralizohen reciprokisht dhe t veprojn si kundrpesha t ndrsjella. Sipas tij ishte kjo e vetmja arsye pr t preferuar vullnetin e popullit n vend t nj vullneti t veant. Ndodh e njjta gj me nj mas uji e cila, megjithse prbhet nga pjesza q lvizin dhe prplasen ndrmjet tyre pa pushim, qndron n nj gjendje ekuilibri dhe qetsie t prsosur. Ajo reflekton imazhin e objekteve me nj saktsi t prsosur. Tregon n mnyr t prkryer planin horizontal. Shpreh pa gabim dendsin e objekteve t zhytura n t. N qoft se individ t shtyr n krime dhe mashtrime pr shkak t pasionit, neutralizohen reciprokisht n nj popull q sht me t vrtetn dhe t drejtn, ather sht mir q populli t jet sovran. Nj kushtetut demokratike sht e mir n qoft se para s gjithash realizon n popull kt gjendje ekuilibri, dhe se vetm m tej vepron n at mnyr q vullneti i popullit t zbatohet. Shpirti i vrtet i vitit 1789 sht q t mendohet jo se dika sht e drejt, sepse populli e do at, por q n kushte t caktuara vullneti i popullit ka mundsi m t mdha se do vullnet tjetr q t jet n prputhje me drejtsin. Ka shum kushte t domosdoshme mbi bazn e t cilave mund t aplikojm nocionin e vullnetit t prgjithshm. Dy n veanti duhet t kihen parasysh. Njra sht se n momentin kur populli bhet i vetdijshm pr at ka dshiron dhe e shpreh, nuk duhet t ket asnj lloj pasioni kolektiv. sht krejt e qart se arsyetimi i Rusoit bie posht menjher porsa t shfaqet pasioni kolektiv. Rusoi e dinte mir kt. Pasioni kolektiv sht nj impuls pr krim dhe mashtrim, m i fuqishm pafundsisht se dolloj pasioni individual. N kt rast, impulset e dmshme, prvese nuk neutralizohen, e ngren njritjetrin n fuqi t mijt. sht nj presion q nuk mund t prballohet pothuajse kurr, vese n qoft se jemi shenjtr. Uji i vn n lvizje nga nj rrym e fort, e vrullshme, nuk i pasqyron m objektet, nuk ka m nj siprfaqe horizontale, nuk e tregon m dendsin. Dhe nuk ka rndsi nse sht vn n lvizje vetm nga nj rrym e vetme ose nga pes apo gjasht rryma q prplasen dhe krijojn vorbuj. Ai sht i turbulluar njsoj, n t dy rastet. Nse nj pasion i vetm kolektiv prqafon t gjith vendin, i gjith vendi sht unanim n krim. Nse dy, katr ose pes apo dhjet pasione kolektive e ndajn at, vendi sht i ndar n banda t ndryshme kriminale. Pasionet divergjente nuk neutralizohen, ashtu si ndodh me nj pluhur pasionesh individuale q shkrihen n nj mas; numri i tyre sht shum i vogl, tepr i vogl, forca e secilit sht shum e madhe, n

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

mnyr q t jet i mundur nj neutralizim. Lufta i ashprson. Ato prplasen me nj tingllim m t vrtet t skterrshme e cila e bn t pamundur q t dgjohet edhe pr nj sekond zri i drejtsis e i t vrtets, gjithnj e m shum pothuajse i pa perceptueshm. Kur nj vend sht pre i nj pasioni kolektiv, mund t ndodh q nj fardo vullneti i veant t jet m afr drejtsis dhe arsyes se vullneti i prgjithshm, ose m mir i atij q e prfaqson si karikatur. Kushti i dyt sht q populli t ket mundsi t shpreh vullnetin e tij ndaj problemeve t jets publike, e kjo nuk duhet t shndrrohet vetm n nj zgjedhje personash. E aq m pak t zgjedh kolektiva t paprgjegjshm. Sepse vullneti i prgjithshm nuk ka asnj marrdhnie me nj zgjedhje t ktij lloji. Nse n vitin 1789 pati njfar shprehje t vullnetit t prgjithshm, edhe pse ishte adoptuar sistemi i prfaqsimit, duke mos ditur se si t imagjinohej nj tjetr, kjo ndodhi pr shkak se u vrtetua dika krejt tjetr nga zgjedhjet. Gjithka q ishte e gjall n t gjith vendin - dhe vendi n at koh blironte jet - ishte prpjekur t shprehte nj mendim nprmjet organit t cahiers de dolances8 (fletoreve t ankesave). Prfaqsuesit ishin br t njohur, n pjesn m t madhe t tyre, duke bashkpunuar n mendime; ruanin nxehtsin, dgjonin Vendin q ishte i vmendshm ndaj fjalve t tyre, ishin xheloz duke prgjuar nse fjalt prkthenin me saktsi aspiratat e vendit. Pr disa koh - pr pak koh - ato ishin me t vrtet organe t thjeshta t shprehjes s mendimit publik. Nj fakt i till nuk ndodhi kurr m. Vetm parashtrimi i thjesht i ktyre dy kushteve tregon se ne nuk kemi njohur kurr asgj q i ngjan, madje as edhe prafrsisht, nj demokracie. Asaj gjje q ne i atribuojm kt emr, populli asnj her nuk ka pasur rastin ose mjetet pr t shprehur ndonj opinion mbi ndonj shtje t jets publike; dhe gjithka q i shpton interesave t veanta braktiset n pasionet kolektive, t cilat inkurajohen sistematikisht dhe zyrtarisht. Vet prdorimi i termave demokraci dhe republik detyron q t shqyrtohen me nj kujdes ekstrem kto dy probleme: - Si mund ti jepet faktikisht njerzve q prbjn popullin francez mundsia pr t shprehur n disa raste nj gjykim mbi problemet e mdha t jets publike? - Si mund t pengohet, n momentin kur populli pyetet, q t qarkulloj n mes tij fardolloj pasioni kolektiv? Nse nuk mendohet pr kto dy pika, sht e kot t flasim pr legjitimitetin republikan. Nuk sht e leht t imagjinohen zgjidhjet. Por sht e qart, pas nj shqyrtimi t kujdesshm, se do zgjidhje do t prfshinte, pikspari, shfuqizimin e partive politike. Pr t gjykuar partit politike sipas kriterit t s vrtets, t drejtsis dhe t s mirs publike, duhet t fillojm me dallimin e karakteristikave esenciale. Mund t prcaktojm tri t tilla: - Nj parti politike sht nj makin pr t fabrikuar pasion kolektiv.

Sh.i.P. Cahiers de dolances (fletoret e ankesave) ishin disa regjistra n t cilt asamblet prgjegjse pr zgjedhjen e deputetve pr tats gnraux (Shtetet e prgjithshm), t mbledhur urgjentisht n vitin 1789 nga Luigji i XVI, shnonin kritikat dhe ankesat e popullsis. <http://fr.wikipedia.org/wiki/Cahier_de_dol%C3%A9ances> (08/13).

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

- Nj parti politike sht nj organizat e formuar n mnyr t till q t ushtroj nj trysni kolektive mbi mendimin e secils nga qeniet njerzore q jan antare t kolektivitetit. - Duke br nj analiz prfundimtare, qllimi primar dhe qllimi i vetm i do partie politike sht forcimi i saj dhe kjo pa asnj limit. N saj t ksaj karakteristike t trefisht, do parti sht totalitare n embrion dhe n aspirat. Nse n fakt nuk sht kshtu, sht vetm pr shkak se partit q e rrethojn nuk jan m pak se ajo. Kto tri karakteristika jan t vrteta q preken me dor pr kdo q i sht afruar jets s partive. Karakteristika e tret sht rasti i veant i nj fenomeni q verifikohet n do vend ku kolektivi dominon qeniet q mendojn. sht prmbysja e marrdhnies ndrmjet qllimit dhe mjetit. Kudo dhe pa prjashtim, t gjitha gjrat e konsideruara prgjithsisht si qllime jan nga natyra, e sipas definicionit t tyre, n esenc dhe n mnyrn m t dukshme, vetm mjete. Mund t prmendim disa shembuj, aq sa t kemi dshir, n t gjitha fushat. Paraja, pushteti, madhshtia kombtare, shteti, prodhimi ekonomik, diploma e shkolls s mesme ose universitare e shum t tjera. Vetm e mira sht nj qllim. Gjithka q i takon zotrimit t fakteve hyn n rendin e mjeteve. Por t menduarit kolektiv sht i paaft t ngrihet mbi mjedisin e fakteve. sht nj form e t menduarit kafshore. Ka nj nocion t s mirs n at mas, porsa t mjaftueshme, aq sa t gaboj t shkmbej cilindo mjet me t mirn absolute. E njjta gj ndodh me partit. N parim, partia sht nj instrument n shrbim t njfar konceptimi t t mirs publike. Kjo gj sht e vrtet edhe pr ata q jan t lidhur me interesat e nj kategorie shoqrore, pasi ndodh gjithmon q n saj t njfar konceptimi t t mirs publike q do t kishte nj prputhje ndrmjet t mirs publike dhe t ktyre interesave. Por ky konceptim sht jashtzakonisht i paqart. Kjo sht e vrtet, pa prjashtim dhe pothuajse pa dallim shkallsh. T gjitha partit, duke filluar nga ata m t dobtat dhe deri tek ata q jan t organizuara n mnyr m t fort, jan t barasvlershme pr sa i prket paqartsis s doktrins. Askush, sado q ta ket studiuar thellsisht politikn, nuk do t ishte n gjendje t paraqes n mnyr t qart dhe t sakt doktrinn e ndonj partie, duke prfshir aty, meq ra rasti, edhe t tijn. Njerzit nuk jan aspak t gatshm q t'ia rrfejn kt fakt as vetvetes. N qoft se do ta bnin, do t ishin patkeq t prir t shihnim shenjn e nj paaftsie personale, pa arritur t kuptonim se shprehja "Doktrin e nj partie politike" nuk mund t ket, duke pasur parasysh natyrn e vet gjrave, asnj kuptim. Ndodh radh her q nj njeri, edhe n qoft se e kalon t tr jetn e tij duke shkruar dhe duke shqyrtuar probleme teorike, t ket nj doktrin. Nj kolektiv nuk e ka kurr. Doktrina nuk sht nj mall kolektiv. sht e vrtet, mund t flasim pr doktrinn e krishter, pr doktrin hindu, doktrin pitagoriane e kshtu me radh. Ather ajo far prcaktohet me kt term nuk sht as individuale as kolektive; sht nj gj e vendosur pafundsisht sipr njrs fush ose fushs tjetr. Ajo sht e vrteta, e pastr dhe e thjesht. Qllimi i nj partie politike sht dika e paqart dhe joreale. Nse do t ishte reale, do t krkonte nj sforcim t madh t vmendjes, pr arsye se nj konceptim i s mirs publike nuk sht nj gj e leht pr

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

tu formuluar. Ekzistenca e partis sht e dukshme, e qart, dhe nuk krkon asnj sforcim pr t'u pranuar. Si prfundim sht e pashmangshme q n fakt partia t jet ajo vet nj qllim n vetvete. Tashm n kt gj ka idhujtari, sepse vetm Perndia sht qllim i ligjshm n vetvete. Pasazhi sht i leht. Vendosim si aksiom se kushti i prgjithshm dhe i mjaftueshm q partia t shrbej n mnyr efikase konceptin e t mirs publike pr arritjen e s cils ekziston, sht q ajo t posedoj nj mas t madhe pushteti. Partia ndodhet pra, pr efekt t mungess s mendimit, n nj gjendje t vazhdueshme pazotsie, t ciln ajo ja atribuon gjithmon mungess s pushtetit q disponon. Por asnj sasi e caktuar pushteti nuk mund t konsiderohet si i mjaftueshm, sidomos pasi sht marr. Partia gjendet n fakt, pr shkak t mungess s mendimit, n nj gjendje t vazhdueshme paaftsie q ajo ia atribuon gjithmon pamjaftueshmris s pushtetit q ka n dispozicion. Edhe sikur t ishte padroni absolut i t gjith vendit, kushtzimet ndrkombtare do t'i impononin caqe t ngushta. Kshtu pra tendenca thelbsore e partive sht totalitare, jo vetm n lidhje me nj komb, por me t gjith globin toksor. Pikrisht pr shkak se konceptimi i t mirs publike, karakteristik e ksaj apo asaj partie, sht nj simulim, nj gj boshe dhe pa realitet, q imponon krkimin e pushtetit total. do realitet nnkupton n vetvete nj limit. Vetm ajo gj q nuk ekziston nuk sht e kufizueshme. Pr kt arsye ka ngjashmri dhe aleanc ndrmjet totalitarizmit dhe mashtrimit. Shum njerz, kjo sht e vrtet, n prgjithsi nuk mendojn pr nj pushtet total; ky mendim do t'i bnte t friksoheshin. Ky sht nj mendim marramends dhe duhet nj lloj madhshtie pr ta mbshtetur at. Kta njerz, kur interesohen pr nj parti, jan t knaqur duke dshiruar zhvillimin e saj; por e bjn si nj gj e cila nuk ka asnj limit. Nse kt vit ka tre antar m shum se vitin e kaluar, ose n qoft se mbledhja e parave ka dal 100 franga m tepr, ata jan t lumtur. Por ata duan q kjo t vazhdoj pafundsisht n t njjtin drejtim. Ata nuk do ta konceptonin kurr q partia e tyre do t kishte mundsi t ket n ndonj rast, shum antar, shum zgjedhs e shum mjete. Temperamenti revolucionar t on t konceptosh totalitetin. Temperamenti mikroborgjez t on t instalohesh n imazhin e nj prparimi t ngadalshm, t vazhdueshm dhe t pakufizuar. Por n t dy rastet zhvillimi material i partis bhet kriteri i vetm ndaj t cilit prcaktohen t gjitha gjrat, e mira dhe e keqja. Pikrisht sikur partia t ishte nj kafsh e vn n majmri, dhe sikur universi t ishte krijuar pr ta dhjamur at. Nuk mund t jemi njkohsisht n shrbim t Zotit dhe Mamons9. Nse kemi nj kriter t s mirs t ndryshm nga e mira, humbet nocioni i s mirs. Meqense zhvillimi i partis prbn nj kriter t s mirs, n mnyr t pashmangshme kemi si pasoj nj presion kolektiv t partis n mendimet e njerzve. Ky presion ushtrohet faktikisht. Ai del n pah publikisht. Rrfehet, shpallet. Ky fakt do t na tmerronte n qoft se zakoni nuk do t na kishte mpir deri n kt pik. Partit jan organizma t themeluar publikisht e zyrtarisht n nj mnyr t till, q t vrasin n shpirt ndjenjn e s vrtets dhe t drejtsis.
9

Sh.i.P. Transliterimi i ksaj fjale n gjuhn aramaike do t thot pasuri ose fitim. "Pasuri e padrejt" (Mamona) sht fitimi i pandershm ose fitimi pr shkaqe egoizmi. - Askush nuk mund t'u shrbej dy zotrinjve, sepse ose do t urrej njrin dhe do t doj tjetrin, ose do t'i qndroj besnik njrit dhe do t prmoj tjetrin. Ju nuk mund t'i shrbeni Perndis dhe Mamons (Mateu 06:24); (Luka 16:09, 11, 13).

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Presioni kolektiv ushtrohet mbi publikun e gjer nprmjet propagands. Qllimi i rrfyer i propagands sht pr t bindur e jo pr t ndritur. Hitleri e kishte kuptuar n mnyr t prkryer se propaganda sht gjithmon nj prpjekje pr t skllavruar shpirtrat. T gjitha partit bjn propagand. Ai q nuk do ta bnte do t zhdukej, thjesht pr faktin se t tjerat e bjn. T gjith e pranojn se bjn propagand. Askush nuk sht aq i guximshm n mashtrim deri n at pik sa t pohoj se i intereson edukimi i publikut, se punon pr t formuar gjykimin e popullit. Partit, sht e vrtet, flasin pr edukim ndaj personave q u jan afruar atyre: simpatizantt, t rinjt, antart e rinj. Kjo fjal sht nj mashtrim. Bhet fjal pr nj strvitje q shrben pr t prmbaruar zotrimin shum m rigoroz q ushtrohet nga partia mbi mendimet e antarve t saj. Le t imagjinojm antarin e nj partie - deputet, kandidat parlamentar apo thjesht militant - q merr prsipr publikisht angazhimin e mposhtm: Sa her q do t shqyrtoj fardo problemi politik ose shoqror, nuk ka rndsi, un zotohem se do t harroj krejtsisht faktin se un jam nj antar q i prkas grupit tim dhe se do t preokupohem vetm pr t njohur t mirn publike dhe drejtsin. Nj fjalim i till do t pritej shum keq. T tijt dhe shum t tjer do ta akuzonin pr tradhti. Ata m pak armiqsort do t thoshin: Ather pse je regjistruar n nj parti?, duke rrfyer kshtu n mnyr naive q duke hyr n nj parti hiqet dor nga gjithka, prvese nga krkimi i t mirs s prbashkt dhe drejtsis. Ky njeri do t prjashtohej nga partia e tij, ose t paktn do t humbiste postin; e sigurisht q nuk do t zgjidhej. Por, far sht m keq, madje nuk duket se sht e mundur q t thuhen kto gjra. N fakt, prvese gabimisht, nuk jan thn asnjher. N qoft se jan shqiptuar fjal q n dukje ngjanin me to, ishte vetm n saj t njerzve t cilt ishin t gatshm pr t qeverisur me mbshtetjen e partive t ndryshme nga partia e tyre. Fjalt e ktij lloji do t tingllonin ather si munges e fjals s dhn. Nga ana tjetr duket shum e natyrshme, e arsyeshme dhe e ndershme q dikush t thot: Si konservator, ose Si socialist, un mendoj se. Kjo, sht e vrtet, nuk sht karakteristik vetm e partive. Nuk sht turp t themi, pr shembull: Si francez, un mendoj se..., Si katolik, un mendoj se.... Disa vajza t cilat thoshin se ishin t lidhura me golizmin10 si ekuivalenti francez i hitlerizmit, shtonin: E vrteta sht relative, bile edhe n gjeometri. Ato preknin kshtu thelbin e shtjes. Nse nuk ekziston e vrteta, sht e ligjshme t mendojm n kt mnyr apo n tjetrn, meqense gjendemi n kt apo n at situat. Ashtu si ka flok t zinj, kafe, t kuq ose biond, sepse kshtu jemi t br, ashtu edhe shprehim kto ose ato mendime. Mendimi, ashtu si flokt, bhet ather produkti i nj procesi fizik t eliminimit.

10

Sh.i.P. Lvizje politiko-ideologjike franceze pas Lufts s Dyt Botrore e frymzuar nga kryetari i njohur i Rezistencs Franceze, gjenerali Sharl de Gol (Charles de Gaulle). Prfaqsoi nj lloj nacionalizmi modern, antipartiak dhe populist t brendshm dhe mbrojts i grandeur (madhshtis) franceze n politikn e jashtme. Lvizja i dha jet dy partive: Grupimit popullor francez n vitin 1947 dhe Bashkimit kombtar republikan n vitin 1962. Lvizja vuri n jet tezat e saj t politiks s brendshme q kishin qllim t krijonin kryesisht nj pushtet presidencial me fuqi m t mdha sovrane, t pavarura nga kontrolli i Parlamentit (Kushtetuta e 4 Tetorit 1958), dhe pr t krijuar nj marrdhnie t drejtprdrejt midis presidentit dhe sovranitetit popullor nprmjet referendumit, duke qen partit e vendit interpretuese t pabesa t Vendit dhe meqense kishte dshtuar eksperimenti i Rassemblement du Peuple Franais (Grupimit popullor francez) i kuptuar si organ mbi partit. <http://www.gaullisme.net/> (08/13).

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Nse, pranojm se ekziston nj e vrtet, na lejohet t mendojm vetm at far sht e vrtet. Mendohet ather kjo gj e dhn, jo sepse jemi n fakt francez, ose katolik, apo socialist, por pr shkak se drita magjepsse e provs bindse na detyron t mendojm kshtu dhe jo ndryshe. N qoft se nuk ka qartsi dhe lind dyshimi, sht e qart se me nivelin e njohurive q kemi, shtja sht e dyshimt. Nse ka nj probabilitet t ult, sht e qart se ekziston nj probabilitet i ult; dhe kshtu me radh. Sidoqoft, drita e brendshme i jep gjithmon, atij q e konsulton, nj prgjigje t qart. Dhe ka pak rndsi nse prmbajtja e prgjigjes sht pak ose shum pohuese. Ajo i nnshtrohet gjithmon revizionimit; por asnj korrigjim nuk mund t bhet prvese nprmjet rritjes s drits s brendshme. Nse nj njeri, antar i nj partie, n mnyr absolute ka vendosur q t mos jet besnik n t gjitha mendimet e tij prvese ndaj drits s tij t brendshme dhe asgjs tjetr, ai nuk mund t'ia tregoj kt vendim partis s tij. Ai sht prball saj n nj situat mashtrimi. Kjo situat nuk mund t pranohet nse nuk sht n funksion t domosdoshmris q t detyron t jesh n nj parti pr t marr pjes n mnyr efikase n jetn publike. Por, ather kjo nevoj sht nj e keqe, dhe duhet ti jepet fund duke shfuqizuar partit. Nj njeri i cili nuk ka vendosur t jet ekskluzivisht besnik ndaj drits s brendshme vendos mashtrimin bash n qendr t shpirtit. Errsira e brendshme sht dnimi. M kot do t prpiqeshim pr t dal duke br dallim ndrmjet liris s brendshme dhe disiplins s jashtme, sepse do t duhej n kt rast t gnjenim publikun ndaj t cilit do kandidat, do i zgjedhur ka nj detyrim t veant ndaj t s vrtets. Nse un prgatitem pr t thn n emr t partis sime gjra q un i vlersoj si n kundrshtim me t vrtetn dhe drejtsin, a mund ti them n nj shnim paraprak? N qoft se nuk e bj kt, ather gnjej. Nga kto tri forma gnjeshtrash - ndaj partis, ndaj publikut, ndaj vetes sime - e para sht shum m pak e keqe. N qoft se megjithat, antarsimi n nj parti t detyron gjithmon e n do rast, q t mashtrosh, ekzistenca e partive sht absolutisht dhe krejtsisht nj gj e keqe. Ndodhte shpesh her q t shihej n njoftimet e asambleve: Zoti X... do t paraqes pikpamjen komuniste (mbi shtjen n fjal). Zoti Y... do t paraqes pikpamjen socialiste. Zoti Z... do t paraqes pikpamjen radikale. N far mnyre kto persona fatkeq mund t njohin pikpamjen q duhet t paraqesin? Me k do t ken mundsi t konsultohen? Me cilin orakull? Nj kolektiv nuk ka as gjuh as pen. Organet e t folurit jan t gjitha individuale. Kolektivi socialist nuk qndron n asnj individ. E njjta gj pr kolektivin radikal. Kolektivi komunist qndron n Stalinin, por ai sht larg; nuk ka mundsi ti telefonojm atij para se t flasim n nj mbledhje. Jo, zotrinjt X..., Y..., Z..., konsultonin vetveten. Por meqense ata ishin t ndershm, para s gjithash ata e vinin veten n nj gjendje mendore t veant, n nj gjendje t ngjashme me at n t ciln i kishte vn aq shpesh atmosfera e ambienteve komuniste, socialiste, radikale.

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Pasi t vihemi n kt gjendje mendore, n qoft se e lm veten t shkoj sipas reagimeve t veta, prodhohet n mnyr t natyrshme nj gjuh q prputhet prkatsisht me 'pikpamjet' komuniste, socialiste, radikale. Me kusht q, natyrisht, ti ndaloj vetes rigorozisht do prpjekje t vmendjes pr t zbuluar drejtsin dhe t vrtetn. N qoft se nj mendim i till do t shprehej, do t ndeshnim n 'nj rrezik t tmerrshm', duke shprehur nj 'pikpamje personale'. Sot, n fakt mendohet se tensioni n drejtim t drejtsis dhe t s vrtets korrespondojn me nj pikpamje personale. Kur Ponc Pilati e pyeti Krishtin: far sht e vrteta? Krishti nuk iu prgjigj. Ai tashm i ishte prgjigjur duke thn: Un kam ardhur pr t prur dshmin e t s vrtets. Nuk ka nj prgjigje. E vrteta jan mendimet q lindin n shpirtin e nj krijese q mendon e q dshiron krejtsisht dhe ekskluzivisht t vrtetn. Mashtrimi, gabimi - terma ekuivalent - jan mendimet e atij q nuk e dshiron t vrtetn dhe mendimet e atij q e dshiron t vrtetn, duke i shtuar edhe dika tjetr. Pr shembull, ai q e do t vrtetn por duke i shtuar konformizmin me kt ose me at mendim t caktuar. Por, si mund ta duam t vrtetn pa ditur asgj pr t? Ky sht misteri i mistereve. Fjalt q shprehin nj perfeksion t pakonceptueshm pr njeriun - Zoti, e vrteta, drejtsia - t shqiptuara brenda vetes me dshir, pa u bashkuar me asnj koncept t veant, kan fuqi q ta ngren shpirtin dhe ta mbushin me drit. Duke dshiruar vetm t vrtetn, pa asgj tjetr, dhe pa tentuar pr t gjetur paraprakisht prmbajtjen, shihet drita. N kt konsiston pra mekanizmi i vmendjes. sht e pamundur q t shqyrtojm problemet tmerrsisht komplekse t jets publike, duke u kujdesur njkohsisht, nga njra an q t dallojm t vrtetn, drejtsin, t mirn publike e nga ana tjetr t ruajm qndrimin q i ka hije nj antari t ktij soj grupimi. Aftsia njerzore e vmendjes nuk sht n gjendje t prballoj dy preokupime njkohsisht. N fakt, kushdo q zgjedh njrin, braktis tjetrin. Por asnj vuajtje nuk e pret at q braktis drejtsin dhe t vrtetn. Ndrsa sistemi partiak nnkupton dnimet m t dhimbshme pr t padisiplinuarit, sht fjala pr ndshkimet q prekin pothuajse gjithka - karriern, ndjenjat, miqsin, reputacionin, nderin, ndonjher madje edhe jetn familjare. Partia komuniste e ka uar kt sistem deri n prsosje. Edhe pr at q brenda vetes nuk nnshtrohet, ekzistenca e dnimit falsifikon n mnyr t pashmangshme arsyetimin. Sepse n qoft se ai dshiron t reagoj kundr influencs s partis, ky vullnet i reagimit sht nj shkak i huaj pr t vrtetn, tek i cili nuk duhet t kemi besim. Por vet ky mosbesim sht i huaj pr t vrtetn; e kshtu me radh. Vmendja e vrtet sht nj gjendje aq e vshtir pr njeriun, aq e dhunshme sa do turbullir personale e ndjeshmris sht e mjaftueshme pr ta penguar. Del si rezultat detyrimi i domosdoshm pr t mbrojtur, me aq sa sht e mundur, aftsin pr t dalluar q ne mbartim brenda vetes, kundr turbullirs s shpresave dhe t druajtjeve personale. N qoft se nj njeriu do ti duhet t bj disa llogari shum t komplikuara numerike, duke e ditur se do t rrihet sa her q t nxjerr si rezultat nj numr ift, ather situata e tij do t jet shum e vshtir.

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Dika n pjesn trupore t shpirtit do ta shtyj at q ti jap llogarive, me nj lvizje t leht t gishtit t madh, pr t nxjerr si rezultat gjithmon nj numr tek. Duke dashur t reagoj do t rrezikoj t gjej nj numr ift edhe atje ku nuk duhet. E marr n kt lvizje luhatse, vmendja e tij nuk sht m e paprekur. Nse llogaritjet jan komplekse, n mnyr q t krkojn nga ana e tij, nj vmendje t plot, sht e pashmangshme q t gaboj shpeshher. Nuk do ti hyj hi n pun fakti se ai sht shum inteligjent, shum i guximshm, dashnor i zjarrt i s vrtets. far duhet t bj? sht shum e thjesht. N qoft se mundet t shptoj nga duart e atyre q e krcnojn me kamxhik, duhet t ik. N qoft se ka pasur mundsi t mos binte n dor t tyre, duhet ta kishte shmangur at. Ndodh pikrisht e njjta gj pr partit politike. Kur n nj vend ka parti, rezulton hert a von nj gjendje faktike e till e cila e bn t pamundur nj ndrhyrje efikase n jetn publike, pa hyr n nj parti dhe pa marr pjes n loj. Kushdo q interesohet pr pasurin publike dshiron t interesohet n mnyr efikase pr t. Prandaj, ata t cilt kan tendenc t interesohen pr pasurin publike, o duhet t heqin dor nga t menduarit pr t e t merren me dika tjetr, ose duhet t kalojn npr makinn e petzimit t partive. N kt rast i lindin disa shqetsime, q prjashtojn shqetsimin pr pasurin publike. Partit jan nj mekanizm i jashtzakonshm, n saj t t cilit, n krejtsisht kombin, nuk ka as edhe nj individ q ti kushtoj t gjith vmendjen e tij prpjekjes pr t dalluar qart n jetn publike, t mirn, drejtsin e t vrtetn. Rezulton se prvese nj numri tepr t vogl t disa koincidencave t rastsishme - nuk vendosen dhe nuk merren masa, vese n kundrshtim me t mirn publike, drejtsin dhe t vrtetn. N qoft se do t'ia besonim djallit organizimin e jets publike, ai nuk mund t imagjinonte ndonj gj m inteligjente. N qoft se realiteti ka qen paksa m pak i errt, kjo sht pr shkak se partit nuk e kishin gllabruar akoma gjithka. Por n fakt, a ka qen ai m pak i errt? A nuk ishte ai aq i errt, si n kuadrin q kemi skicuar ktu? A thua se ngjarjet nuk e kan dshmuar? Duhet pranuar se mekanizmi i shtypjes shpirtrore dhe mendore i partive, sht futur n histori nga Kisha katolike n luftn e saj kundr herezis. Nj i konvertuar q hyn n Kish - ose nj besimtar i cili merr vendim dhe vendos t qndroj n kish - ka perceptuar te dogma nj pjes t s vrtets dhe t mirsis. Por duke kaprcyer pragun ai shpall n t njjtn koh se nuk ka qen goditur nga anathema sit11, domethn shpall se pranon n bllok t gjitha nenet q quhen 't besimit t rrept'. Kto nene ai nuk i ka studiuar. Megjithse, madje edhe me nj shkall t lart inteligjence dhe kulture, nj jet e tr nuk do t ishte e mjaftueshme pr kt studim, pasi ai prfshin studimin e rrethanave historike t do dnimi.

11

Sh.i.P. Anathema sit: qofshin mallkuar (Testamenti i Ri Gal. 1,8). 1.8). Sed licet nos aut angelus de caelo evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit! (= Por, edhe sikur vet ne ose nj engjll i qiellit t'u predikonte nj ungjill t ndryshm nga ai q ju kemi predikuar, kushdo q t jet, qofshin mallkuar!). Me kt shprehje t Shn Palit fillojn t gjitha aktet e Kshillit t Trentit (1545 - 1563) q dnonin herezit e ndryshme dhe doktrinat q nuk pranohen nga Kisha katolike.

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Si mund ti prmbahemi dshmive q nuk i njohim? Mjafton ti nnshtrohemi pa kushte autoritetit nga i cili ata burojn. Pr kt arsye Sh Toma12 nuk deshi t vrtetoj pohimet e tij, prvese me ann e autoritetit t Kishs, duke prjashtuar do argument tjetr. Sepse, pohon ai, nuk ka nevoj pr argumente t tjer pr ata q e pranojn, dhe asnj argument nuk mund t bind ata q e kundrshtojn at. Kshtu, drita e brendshme e t s vrtets, kjo aftsi e dallimit q i jepet nga lart shpirtit njerzor, si prgjigje ndaj dshirs pr t vrtetn, sht ln mnjan, e dnuar pr t br pun t rnda, e destinuar pr t br mbledhje numrash, e prjashtuar nga t gjitha krkimet n lidhje me fatin shpirtror t njeriut. Motivi i mendimit nuk sht m dshira e pakushtzuar, e paprcaktuar nga e vrteta, por dshira e konformizmit me nj msim t paracaktuar. Q Kisha e themeluar nga Krishti t ket asfiksuar kshtu dhe n nj mas kaq t madhe frymn e s vrtets - dhe n qoft se nuk e ka br at plotsisht, pavarsisht nga Inkuizicioni, sht pr shkak t faktit se mistika ofronte nj streh t sigurt - sht nj ironi tragjike. Kjo gj sht vn re shpesh her. Megjithat sht vrejtur m pak shpesh nj tjetr ironi tragjike. Lvizja e revolts kundr mbytjes s shpirtit nn regjimin e inkuizicionit ka marr nj orientim t till sa t vazhdoj veprn e asfiksimit t shpirtrave. Reforma dhe humanizmi i Rilindjes, produkt i dyfisht i ksaj revolte, kan kontribuar n mas t madhe q t ngjallin, pas tre shekujsh pjekurie, shpirtin e vitit 1789. Pas njfar kohe, rezultati ka qen demokracia jon e themeluar n lojn e partive, si rrjedhim i s cils donjra sht nj Kish e vogl profane e armatosur me krcnimin e shkishrimit. Ndikimi i partive ka kontaminuar t gjith jetn mendore t epoks son. Nj njeri q hyn n nj parti ka par ndoshta n veprimin dhe propagandn e ksaj partie gjra q i jan dukur t drejta dhe t mira. Por ai kurr nuk ka studiuar pozicionin e partis n lidhje me t gjitha problemet e jets publike. Duke hyr n parti, ai pranon pozicione q injoron. N kt mnyr ia nnshtron mendimin e tij autoritetit t partis. Kur gradualisht do ti njoh kto pozita, do ti pranoj pa i shqyrtuar. sht pikrisht e njjta situat pr dik q aderon n ortodoksin katolike e q e koncepton at ashtu si vepron Sh Toma. Nse nj njeri do t thoshte, ndrsa krkon tesern e antarsimit: Un jam dakord me partin n kt pik dhe n at pik; nuk i kam studiuar akoma pozitat e tjera t partis dhe pezulloj plotsisht gjykimin tim deri sa ti kem studiuar, sigurisht do ti luteshin q t kthehet nj her tjetr. Por n fakt, prve prjashtimeve shum t rralla, ai q hyn n nj parti pranon i bindur qndrimin shpirtror q do t shpreh m von me fjalt: Si monarkik, si socialist, mendoj se. sht shum ngushlluese! Sepse do t thot t mos mendosh. Nuk ka asgj m komode se sa t mos mendosh.

12

Sh.i.P. Tommaso d'Aquino (l. Roccasecca, 1225 - v. Fossanova, 7 mars 1274) ka qen nj frat dominikan, i kohs s Skolastiks (Skolastika sht termi me t cilin zakonisht prcaktohet filozofia e krishter mesjetare, n t ciln u zhvillua ajo shkoll e mendimit e njohur edhe si skolasticizm), quhej Doctor Angelicus nga bashkkohsit e tij. Ai adhurohet si shenjt nga Kisha Katolike e cila q nga viti 1567 e konsideron edhe Doktor i Kishs. Ai adhurohet si shenjt edhe nga Kisha luterane. Sipas Toms: Besimi dhe arsyeja mund t pajtohen, bile, arsyeja i shrben qenieve njerzore pr t pyetur veten edhe n lidhje me disa enigma t besimit. Qllimi i besimit dhe i arsyes sht i njjt, ather n qoft se arsyeja sht n konflikt me besimin ajo duhet t'ia lshoj vendin ktij t fundit. < https://it.wikipedia.org/wiki/Tommaso_d'Aquino> (08/13).

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

Pr sa i prket karakteristiks s tret t partive, q jan makina pr t fabrikuar pasion kolektiv, sht aq e qart sa ssht rasti q t kmbngulim. Pasioni kolektiv sht energjia e vetme q partit kan n dispozicion pr propagandn e jashtme dhe pr presionin q ushtrojn mbi shpirtin e secilit antar. Pranohet se fryma a animit nga njra pal t verbon, t bn t shurdht ndaj drejtsis, shtyn madje edhe njerzit e ndershm q t luftojn me furi mizore kundr t pafajshmve. Kjo gj pranohet, por nuk mendohet q t zhduken organizmat q fabrikojn nj frym t till. Megjithkt, ndalohen substancat narkotike. Ka, megjithat, njerz t cilt prdorin substanca narkotike. Por sigurisht q do t kishte m shum n qoft se shteti do t organizonte shitjen e opiumit dhe t kokains te t gjith cigareshitsit, me afishe reklame pr t inkurajuar konsumatort. Prfundimi sht se krijimi i partive duket se ka krijuar nj t keqe n nj gjendje pothuajse shqeto. Ata jan t kqija n parimin e tyre dhe t kqija jan efektet e tyre praktike. Eliminimi i partive do t paraqiste nj t mir pothuajse absolute. Duket qart se parimisht sht legjitim dhe praktikisht nuk mund t prodhoj vese efekte pozitive. Kandidatt nuk do ti thon votuesve: Un kam kt etiket - at q praktikisht nuk i mson asgj n mnyr rigoroze publikut n lidhje me qndrimet konkrete t tyre, ndaj problemeve konkrete - por: Un mendoj kt ose at, n lidhje me kt apo at problem t madh. Zgjedhsit do t bashkoheshin ose do t shkputeshin sipas lojs natyrale dhe t lvizshme t afiniteteve. Un me t vrtet mund t pajtohem me Zotin A... mbi kolonizimin dhe t mos jem dakord me t mbi pronn fshatare; dhe anasjelltas me Zotin B... N qoft se flitet pr kolonizimin para sesionit, do t shkoj t flas pak me Zotin A; por n qoft se bhet fjal pr pronsin fshatare, do t flas me zotin B. Kristalizimi artificial n parti ka prkuar kaq pak me afinitetet reale sa q nj deputet mund t mos ishte dakord, ndaj t gjitha qndrimeve konkrete, me kolegun e tij partiak dhe prkundrazi t ishte dakord me nj antar t nj partie tjetr. Sa her ka ndodhur n Gjermani, q n vitin 1932, nj komunist dhe nj nazist duke diskutuar rrugs kan qen goditur nga nj marramendje kur kan konstatuar se ishin dakord pr t gjitha pikat e diskutimit! Jasht parlamentit, meq do t kishte disa revista idesh t ndryshme, shum logjikisht do t formoheshin rreth tyre disa ambiente afiniteti. Kto ambiente do t duhej megjithat t mbaheshin n nj gjendje fluiditeti. sht fluiditeti q e dallon nga partia nj ambient afiniteti dhe e ndalon t ket nj ndikim negativ. Kur frekuentojm n form miqsore personin q e drejton kt revist dhe ata q shkruajn shpesh n t, kur vet ne shkruajm n t, merret vesh se jemi n kontakt me ambientet e asaj reviste. Por ne vet nuk jemi n gjendje t themi se bjm pjes n at revist; nuk ka nj dallim t qart n mes t brendshmes dhe t jashtmes. M larg jan ata q lexojn revistn dhe njohin nj ose dy nga ata q shkruajn n t. M tej, jan lexuesit e rregullt q aty marrin frymzimin e tyre. Akoma m larg, gjenden lexuesit e rastsishm. Por askush nuk do t ndrronte t mendonte ose t thoshte: Meqense jam i lidhur me kt revist, un mendoj se .... Ather kur disa bashkpuntor t nj reviste paraqiten n zgjedhje, do t duhej q ti ndalohej atyre q t prfitonin nga revista. Do t duhej q ti ndalohej revists q ti jap atyre ndonj emrim n ndonj

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

post, ose q t ndihmoj drejtprdrejt ose trthorazi kandidaturn e tyre apo madje edhe vetm q ti prmend. Do t duhej t pengohej formimi i fardolloj grupi 'miqsh' t ksaj reviste. Nse nj revist do ti ndalonte bashkpuntorve t saj q t bashkpunonin me revista t tjera, sido qofshin ato, duke i dnuar me pushim nga puna, ajo revist do t duhej t mbyllej porsa t vrtetohej ky fakt. Kjo nnkupton nj regjim shtypi q i bn t pamundura botimet, bashkpunimi me t cilat sht dika e pandershme (t tipit Gringoire, Marie-Claire, etj.). Sa her q nj ambient afiniteti do t prpiqej t kristalizohej, duke i dhn nj karakter t caktuar cilsis s antarit, do t hapej nj ndjekje penale n qoft se fakti do t kishte mundsi t demonstrohej. Do t kishte, natyrisht, parti klandestine. Por antart e tyre do t kishin nj ndrgjegje t keqe. Nuk do t kishin mundsi t ushtronin profesionin publik t servilizmit shpirtror. Ata nuk do t kishin mundsi t bnin asnj propagand n emr t partis. Partia nuk do t kishte mundsi ti mbante t mbyllur n nj rrjet pa dalje interesash, ndjenjash dhe kufizimesh morale. Sa her q nj ligj sht i paanshm, i drejt dhe i bazuar mbi konceptin e t mirs publike q asimilohet me lehtsi nga populli, ai dobson gjithka q ndalon. Dobson vetm pr faktin se ekziston dhe pavarsisht nga masat represive q krkohen pr t siguruar zbatimin e tij. Kjo madhshti e brendshme e ligjit sht nj faktor i jets publike q ka koh q sht harruar, prdorimin e t cilit duhet ta rivendosim. N ekzistencn e partive klandestine nuk duket se ka ndonj t keqe e cila nuk gjendet tashm e n nj shkall shum m t lart, n fakt edhe n partit ligjore. N prgjithsi, pas nj shqyrtimi t kujdesshm, nuk ka mundsi t zbulohet nga asnj pikpamje ndonj e keqe e asnj lloji n lidhje me eliminimin e partive. Pr shkak t nj paradoksi t veant masat e ktij lloji, q nuk paraqesin probleme, jan n realitet ato q kan m pak t ngjar t zbatohen. Na thuhet: n qoft se kjo zgjidhje sht me t vrtet kaq e thjesht, ather pse nuk sht aplikuar tash sa koh? Megjithat, n vija t prgjithshme gjrat e mdha jan t thjeshta dhe t menjhershme. Masa pr t ciln ne jemi duke diskutuar do ta shtrinte virtytin e saj shrues shum prtej jets publike, sepse fryma e partis ka arritur t kontaminoj gjithka. Institucionet q prcaktojn lojn e jets publike n nj Vend influencojn gjithmon trsin e mendimit, pr shkak t prestigjit t pushtetit. Kemi arritur, n t gjitha fushat, q t mos mendojm m vese duke zn pozicione 'pro' apo 'kundr' nj opinioni. Si rrjedhim krkohen argumente sipas rastit, pro ose kundr. sht pikrisht transpozimi i aderimit n nj parti. Ashtu si gjenden, n partit politike, disa demokrat q pranojn disa parti, ashtu edhe pr sa i prket opinioneve njerzit me horizont t gjer i njohin njfar vlere opinioneve me t cilat jan n kundrshtim. Kjo do t thot se kemi humbur krejtsisht orientimin, aftsin pr t dalluar se far sht e vrtet dhe far sht gnjeshtr.

http://www.lulu.com/spotlight/intercultura Shqiproi G. Luka

T tjert, pasi kan marr qndrim n favor t nj opinioni, nuk duan t shqyrtojn asgj q t jet n kundrshtim me t. Ky sht transpozimi i shpirtit totalitar. Kur Ajnshtajni erdhi n Franc, t gjith njerzit e ambienteve pak a shum intelektuale, duke prfshir edhe vet shkenctart, u ndan n dy kampe, pro dhe kundr. do mendim i ri shkencor n qarqet shkencore u nda n prkrahsit dhe kundrshtart e tij, t gjith t nxitur n nj nivel t lart nga fryma e partis. Nga ana tjetr kishte n kto ambiente disa tendenca e disa fraksione n nj gjendje pak a shum t kristalizuar. N art dhe n letrsi, fenomeni sht edhe m i dukshm. Kubizmi dhe Surealizmi kan qen disa soj partish. Kishim mundsi t ishim 'gidian'13 ashtu si kishim mundsi t ishim 'maurrasian'14. Pr t br emr, sht e dobishme q t jemi t rrethuar nga nj grup admiruesish t animuar nga nj frym partishmrie. N t njjtn mnyr nuk kishte dallim t madh n mes t pasionit pr nj parti dhe lidhjes mbas nj Kishe apo t qndrimit anti-fetar. Mund t jemi pro ose kundr besimit n Zotin, pro ose kundr Krishterimit e kshtu me radh. Kemi arritur n at pik, pr shtjet e fes, sa t flasim pr militant. Deri edhe n shkolla nuk dihet se si mund ta stimulojm mnyrn e t menduarit t fmijve, vese duke i ftuar q t zn nj pozicion duke qen pro ose kundr. Citohet nj fraz e nj autori t madh dhe pyeten ato: A jeni dakord apo jo? Shpjegoni argumentet tuaja. N provim, t shkrett, t detyruar q ta prfundojn detyrn e klass brenda tre orsh, nuk mund t harxhojn m shum se pes minuta pr t pyetur veten se cili sht mendimi i tyre mbi at shtje. Do t ishte mjaft e leht tu themi atyre: Meditoni pr kt fraz dhe shprehni reflektimet q u vijn n mendje. Pothuajse kudo - e shpesh edhe n lidhje me problemet thjesht teknike - veprimi i animit nga nj parti, pr t marr nj pozicion pro ose kundr, ka zvendsuar veprimin e t menduarit. Bhet fjal pr nj lebr e cila e ka origjinn n qarqet politike dhe sht prhapur, n t gjith Vendin, duke cenuar pothuajse krejtsisht mnyrn e t menduarit. Nuk sht e sigurt n se sht e mundur q t shrohet kjo lebr q po na mbyt, pa filluar nga eliminimi i partive politike.15

13

Sh.i.P. Ithtar i Andr Gide (Paris, 22 nntor 1869 - Paris, 19 shkurt 1951) shkrimtar francez, fitues i mimit Nobel pr Letrsin n vitin 1947. Disa nga temat qendrore t veprs dhe t jets s Andr Gide jan: nj mendje e hapur ndaj t gjitha formave t prvojs, pranimi i do knaqsie q mund t na ofroj momenti dhe afirmimi i jets individuale mbi parimet morale; pra liria ekstreme, pamundsia e nj zgjedhje, si rrjedhim " disponibilit" (disponueshmri); por vet n kt rigorizm duhet t krkohen shkaqet e kthimit t tij n puritanizm, t krizave t tija dhe t turbullirs s tij shpirtrore. 14 Sh.i.P. Maurrasizmi (Maurrassism) sht nj doktrin politike e zhvilluar nga Charles Maurras (Martigues, 20 prill 1868 Tours, 16 nntor 1952), pararoja e s cils ishte Action franaise. Maurrasizmi sht i themeluar mbi rregullin dhe arsyen, ekzaltimin e ndjenjs kombtare dhe prparsin e komunitetit mbi individin, dhe, veanrisht ka gjetur shprehjen e tij n lvizjen Action franaise e cila siguron kohezionin e Francs dhe t grandeur (madhshtis) s saj. Bazohet n sloganin "Politique d'abord" (Politika n vend t par), n postulatin e nacionalizmit dhe t konstatimit (sipas Maurras) se shoqria (franceze) n fund t shekullit t nntmbdhjet sht minuar nga dekadenca e korrupsioni. Sipas Maurras, dy t kqijat burojn kryesisht nga Revolucioni Francez dhe arrijn paroksizmin e tyre n shtjen Dreyfus. 15 Simone Weil, Note sur la suppression gnrale des partis politiques (1940), crits de Londres, p. 126 et s.