Historia dhe Filozofia e t Drejtave t Njeriut

Valon Murati
Prill 2015,
Prishtin
Koncepti i t drejtave t njeriut
T drejtat e njeriut:
Universale
T pandashme
T patjetrsueshme
Themeli i konceptit t t drejtave t njeriut:
Dinjieti njerzor
Liria
Barazia
Parimi i mosdiskriminimit
T drejtat e njeriut dhe shteti
T drejtat e njeriut kan marr karakter legal (pozitiv) nga lufta e gjat e individit
dhe shoqris pr t kufizuar pushtetin e organeve shtetrore
Shteti ka qen dhe sht shkelsi m i madh (shkelje vertikale)
Kemi edhe shkelje q individi apo grup individsh i shkaktojn individit apo nj
grupi tjetr individsh (shkelje horizontale)
Shteti demokratik sot ka pr obligim q t drejtat e njeriut ti:
Respektoj
Mbroj, dhe
Prmbush
ANTIKA KUSH ISHTE QYTETARI?
Demokracia greke arriti kulmin me qytetin (polisin) e Athins
Demokraci direkte, ku tr demosi (populli), apo qytetart merrnin pjes n
marrjen e vendimeve (kjo pjesmarrje realizohej prmes Asambles, Kshillit dhe
Gjyqeve)
Pjesmarrja n jetn publike konsiderohej si e mira m supreme sepse shoqria
trajtohej mbi individin

Qllimi prfundimtar i t gjitha shkencave dhe arteve sht e mira, ndrsa e

mira m e lart sht qllim i shkencs m t lart q sht shkenca pr shtetin,
politika Aristoteli;
Njeriu sht kafsh shoqrore Aristoteli;
ANTIKA KUSH ISHTE QYTETARI?
Qytetart e Athins konsideroheshin vetm burrat e rritur q e kishin mbaruar
ushtrin
Demokraci selektive sepse n jetn politike nuk merrnin pjes t ardhurit, grat,
fmijt dhe skllevrit q konsideroheshin sende t gjalla (Aristoteli).
As Platoni e as Aristoteli nuk kan qen pr demokraci si form t qeverisjes.
Sipas Robert Dahlit idet demokratike greke kan qen m me ndikim sesa
institucionet e tyre.
ANTIKA KUSH ISHTE QYTETARI?
Demokracia e Roms: ndonse e ndikuar nga tradita greke ka qen m shum
oligarkike sesa demokratike.
Edhe kjo demokraci e ka konsideruar prioritet pjesmarrjen e individit n jetn
publike dhe shoqrin e ka konsideruar m t rndsishme sesa individin
Demokracia n Rom ka vuajtur nga t njjtat defekte si demokracia greke sa i
prket pjesmarrjes, pra ka qen demokraci e pakics.
T dyja demokracit ndonse t rndsishme n planin historik, mund t
konsiderohen m shum prjashtuese sesa gjithprfshirse
Lufta pr t kufizuar pushtetin mbretror
Feudalizmi: pushteti i pakufizuar i monarkve dhe i kishs
Pushteti dhe kisha t pandara - pushteti i monarkut buronte n t drejtn hyjnore
(Veprat e Augustinit)
Feudalt fillojn luftn kundr pushtetit t pakufizuar t monarkut
Magna Carta Libertatum 1215, Krkesa pr t Drejtn (Petition of Right) i vitit
1628, Habeas Corpus Act 1679, Kodi i t Drejtave (Bill of Rights) i vitit 1689 jan
dokumentet e para bazike q e kufizojn pushtetin mbretror n favor t
aristokracis
Sidoqoft, sado t kufizuara dhe jo gjithprfshirse ato japin nj baz pr
zhvillimin e mtejm t t drejtave t njeriut
Qytetet-shtete italiane ishin republika t pavarura me demokraci q i prngjanin
m shum asaj t Roms sesa t Greqis, pra m shum oligarkis sesa
demokracis

N kto qytete-shtete fillon pr her t par t proklamohet ndarja e shtetit nga

Kisha.
Bazat filozofike t t drejtave te njeriut
Bazat filozofike t t drejtave t njeriut: Renesansa, Iluminizmi, Liberalizmi,
Socializmi.
T drejtat e njeriut si t drejta natyrore t fituara me lindje.
Nikolas Makiaveli (Renesansa) - jeta publike sht mbi at individuale, konfliktet
n mes t individve avancojn jetn politike dhe kshtu mbrohen interesat e
qytetarve pr dallim me demokracin greke ku sht krkuar konsensus dhe jo
konflikt; Tomas Akuina - ndarja e kishs nga shteti
Thomas Hobsi - njeriu pr njeriun sht ujk n gjendjen natyrore andaj individt
duhet t lidhin kontrat dhe tia dorzojn t drejtat sovranit
John Locke - n gjendjen natyrore njerzit jan t mir, sovrani duhet ta ndaj
pushtetin me qytetart; shteti duhet t siguroj jetn e qytetarve, lirin dhe
pronn; rregullimi shtetror duhet t jet monarki kushtetuese; ai bn ndarjen e
par t pushteteve n ekzekutiv dhe gjyqsor n njrn an dhe legjislativ n
ann tjetr),
Bazat filozofike t t drejtave t njeriut
Monteskje bn ndarjen e pushteteve n legjislativ, gjyqsor dhe ekzekutiv
Volteri e Didroi (Iluminizmi) propaguan pr arsimimin e shoqris dhe individit,
pr dominimin e arsyes, pr luftn kundr dogmatizmit fetar
Rusoi me Kontratn Sociale ishte pr demokraci direkte, pr ndarjen e
prgjegjsive n mes t qytetarve t barabart prmes kontrats sociale dhe
sovranitetin q duhet t buroj nga populli
Jeremy Bentham, James Mill, John Stuart Mill, Adam Smith pioniert e liberalizmit
- shteti nuk duhet t ndrhyj n t jetn private t njeriut, ai sht pr t
garantuar jetn dhe pronn e njeriut, individi prmbi shoqrin, e drejta e
zgjedhjes s fes, ekonomia e tregut t lir
Mary Wollstonecraft (1759-1797) lufttarja pr t drejtat e femrave
Bazat filozofike t t drejtave t njeriut
Marksi dhe Engelsi (Socializmi) - t drejtat e njeriut si koncepte borgjeze ku
barazia sht formale, vetm n norma juridike, prndryshe vetm barazia
sociale krijon kushte pr barazi t vrtet n mes t njerzve dhe si rezultat pr
zhvillimin e vrtet t t drejtave dhe lirive njerzore,
T gjitha kto rryma filozofike kan kontribuar secila n mnyrn e vet n
avancimin e t drejtave t njeriut qoft si koncept individual e qoft si koncept
kolektiv.
Bazat politike dhe ekonomike t t drejtave t njeriut

Reforma protestante e shekulli i 17-t baz pr luftrat fetare n Evrop n mes

t Kishs Katolike dhe vendeve q kalonin n protestantizm
Kjo luft prfundoi me Paqen e Westfalis (1648) ku pr her t par
ndrkombtarisht u njoh nj e drejt ajo e ushtrimit t lir t fes
Lufta Civile Angleze (1642-1651), Revolucioni i Lavdishm Anglez (1688),
Revolucioni Amerikan pr Pavarsi (1776) dhe mbi t gjitha Revolucioni Borgjez
Francez (1789) vendosn bazat pr t drejtat civile dhe politike
Revolucioni industrial i shekullit t 18 dhe 19 krijoi kushtet pr luftn pr t
drejtat ekonomike dhe sociale.
Dokumente t rndsishme pr t drejtat e njeriut
Karta e Madhe e Lirive (Magna Carta Libertatum) 1215 Asnj njeri i lir nuk do
t dnohet pa nj vendim gjyqsor t bazuar n ligjet e vendit.
Krkesa pr t Drejtn (Petition of Right) 1628 fuqizimi i konceptit se askush
nuk mund t dnohet pa nj vendim gjyqsor dhe pa u bazuar n ligjet e vendit
(pra pa nj proces t rregullt gjyqsor), se mbreti nuk mund t mbledh taksa dhe
ushtri pa vendimin e parlamentit
Akti Habeas Corpus (1679) do i burgosur, apo dikush n emr t tij mund t
krkoj nga nj gjyqtar q ta shqyrtoj ligjshmrin e arrestimit dhe burgosjes.
N rast se gjyqtari e lshon urdhrin habeas corpus, ata q e kan arrestuar jan
t detyruar ta sjellin para gjyqtarit t burgosurin dhe n rast se ai e liron, ta
lirojn at (kjo sht mas kundr arrestimit arbitrar)
Kodi i t Drejtave (Bill of Rights) 1688 pamundsia e mbretit t ndryshoj
ligjet pa miratimin e parlamentit, pamundsi q mbreti t mbledh taksa pa
miratimin e parlamentit, mundsua q qytetart ti bjn ndonj peticion mbretit
pa rrezikun e persekutimit, pamundsia e mbretit t mobilizoj ushtrin n koh
paqeje pa miratimin e parlamentit, zgjedhja e antarve t parlamentit t jet e
lir, liria e shprehjes dhe e debatit n parlament, ndalimi i ndshkimeve
njerzore dhe t pazakonshme, parlamenti t mblidhet rregullisht etj.
Dokumente t rndsishme pr t drejtat e njeriut
Deklarata e Pavarsis s SHBA-ve (1776) t gjith njerzit jan t krijuar t
barabart, t drejtat e dhna nga krijuesi si jeta, liria dhe krkimi i lumturis jan
t patjetrsueshme
Kodi i t Drejtave t SHBA-ve (1789, 10 amandamentet e para t Kushtetuts s
SHBA-ve)
Deklarata pr t Drejtat e Njeriut dhe t Qytetarit (1789) njerzit lindin dhe
rrojn t lir dhe t barabart n t drejta; t drejtat natyrore t
patjetrsueshme t njeriut jan: liria, prona, siguria dhe rezistenca ndaj shtypsit
Deklarata pr t Drejtat e Gruas dhe Qytetares Femr (1798), e shkruar nga
Olimp de Guzh e cila sht dnuar me ekzekutim me gijotin.

Neni i par ksaj deklarate thot: Gruaja lind e lir dhe gzon t drejta t
barabarta me mashkullin n do aspekt.
Ndrkombtarizimi i t drejtave t njeriut
T drejtat e njeriut deri para 1945 nuk kan qen n fokusin edhe t shteteve q
konsideroheshin liberale dhe demokratike (p.sh. nazizmi gjerman derisa u b
krcnim direkt nuk brengosi shtetet e tjera evropiane n mas madhe)
Gjat Lufts s Dyt Botrore (LDB), n vitin 1941, Franklin D.Roosvelt proklamoi
katr lirit: lirin e t shprehurit, lirin e t besuarit, lirin nga skamja dhe lirin
nga frika
Pas vitit 1945 bota e tmerruar nga fashizmi dhe krimet gjenocidale t tij filloi t
trajtoj m seriozisht t drejtat e njeriut, ndonse jo pa kundrshtime pr shkak
t kolonializmit.
Ndrkombtarizimi i t drejtave t njeriut
Kodi Ndrkombtar i t Drejtave t Njeriut prfshin Deklaratn Universale pr t
Drejtat e Njeriut (1948), Konventn Ndrkombtare pr t Drejtat Ekonomike,
Sociale dhe Kulturore (1966) dhe Konventn Ndrkombtare pr te Drejtat Civile
dhe Politike (1966) me dy protokollet e saj.
Pas Deklarats Universale pr t Drejtat e Njeriut, sidomos me prpilimin e dy
konventave q jan t obligueshme pr nnshkruesit, t drejtat e njeriut filluan
t bhen pjes sistemeve juridike t brendshme t shteteve.
Koncepti i t drejtave t njeriut ka lozur nj rol t madh n luftn kundr
kolonializmit, bllokut sovjetik dhe aparteidit.
Gjeneratat e t drejtave t njeriut
Revolucioni Borgjez Francez
Revolucioni borgjez francez:
Liri
Barazi
Vllazri
Tri gjeneratat e t drejtave t njeriut:
Gjenerata e par: t drejtat civile dhe politike
Gjenerata e dyt: t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore
Gjenerata e tret: t drejtat e solidaritet
Kodi Ndrkombtar i t Drejtave t Njeriut
Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut

Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike

Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore
Gjeneratat e t drejtave t njeriut
Karol Vasak n vitin 1979 zhvilloi konceptin e t drejtave t njeriut duke u bazuar
ne parulln e Revolucionit Francez liri, barazi, vllazri n tri gjenerata q do tu
korrespondonin ktyre tri koncepteve.

Vasak nuk i mendoi gjeneratat e ndara nga njra tjetra, por i konceptoi si
vazhdimsi t njra tjetrs dhe si realizim i idealeve te revolucionit
Gjenerata e par e t drejtave t njeriut
Gjenerata e par: t drejtat civile dhe politike
Sipas Vasakut kjo gjenerat e t drejtave korrespondon me proklamimin e par
t parulls s Revolucionit lirin
T drejtat civile dhe politike t njohura edhe si t drejta negative
Kto t drejta e mbrojn lirin e individit nga ndrhyrja e shtetit, e mbrojn kt
liri duke ia kufizuar shtetit ndrhyrjen n n jetn private t individit.
Gjithashtu t njohura edhe si t drejta legale, absolute dhe imediate sepse
aplikohen menjher nga gjykatat dhe ligjet n fuqi.
Koht e fundit, nj pjes e ktyre t drejtave, e sidomos e drejta e privatsis po
cenohet rnd n at q njihet si luft kundr terrorizmit.
Gjenerata e par e t drejtave t njeriut
Deklarata Universale e t Drejtave t Njeriut
Pakti Ndrkombtar i t Drejtave Civile dhe Politike
Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut
T drejta individuale
Lirit civile (t drejtat e para) kufizimi i pushtetit t mbretit, procesi i rregullt
gjyqsor, liria e shprehjes etj.
Lirit politike e drejta pr t marr pjes n ushtrimin e sovranitetit
E ndikuar nga tradita liberale t njohura edhe si t drejta borgjeze
Gjenerata e dyt e t drejtave t njeriut
Gjenerata e dyt: t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore

Gjenerata e dyt sipas Vasakut korrespondon me deklarimin e dyt t parulls s

Revolucionit: barazin:
T drejtat ekonomike dhe sociale t njohura edhe si t drejta pozitive sepse pr
ti realizuar ato duhet t ndrhyj shteti.
P.sh. Assistenca sociale, apo ndihmat pr personat n nevoj mund t realizohen
vetm pasi t ndrhyj shteti. E njjta vlen pr realizimin e t drejts pr arsim,
shndet, pun, banim etj.
Kto t drejta njihen edhe si t drejta programatike q duhet t zbatohen n
mnyr progresive.
Kto kan natyr progresive, sepse prderisa krkojn ndrhyrje financiare t
shtetit, ather shteti ka mundsi q ato ti realizoj n proces, por asnjher t
heq dor nga realizimi i tyre.
Gjenerata e dyt e t drejtave t njeriut
Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore
Karta Sociale Evropiane
T drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore konsiderohen si t drejta kolektive
T drejtat e para t njohura n planin ndrkombtar prmes krijimit t
Organizats Botrore t Puns n vitet 20 t shekullit XX
Vitet 20-30 t shekullit XX lindja e shtetit social n Evrop
Baza e tyre n traditn socialiste
Gjenerata e tret e t drejtave t njeriut
Gjenerata e tret: t drejtat e solidaritetit apo t drejtat e reja
Kjo gjenerat sipas Vasakut korrespondon synimin e tret deklarativ t
Revolucionit - me vllazrin:
E drejta pr zhvillim,
E drejta pr paqe
E drejta pr ambient t pastr,
E drejta pr trashgimi kulturore t prbashkt (Trashigimia e Prbashkt e
Njerzimit),
E drejta pr asistenc humanitare
Gjenerata e tret e t drejtave t njeriut
T drejta q i takojn nj komuniteti m t gjer

Nevojitet bashkrendim i shteteve pr realizimin e tyre

Prve t drejts pr t prfituar nga Trashgimia e Prbashkt e Njerzimit e
cila rregullohet n dy traktate te OKB-s t drejtat e tjera mbrohen prmes
deklaratave q nuk jan obligative.
Deklarata pr t Drejtn n Zhvillim (1986) Asambleja e Prgjithshme e OKB-s
Deklarata pr t Drejtn e Popujve n Paqe (1984) AP e OKB-s
Ndrvarshmria e t drejtave t njeriut
Kto t drejta megjith teorit e ndryshme dhe me gjith keqkuptimet e ndarjes
n gjenerata (duke i par n kundrshtim me njra tjetrn e jo si vazhdimsi dhe
plotsim i njra-tjetrs) do dit e m tepr po vrtetohet se jan shum t
ndrlidhura dhe t ndikuara nga njra tjetra.
Andaj t drejtat e njeriut (t t tri gjeneratave) jan t:
barabarta,
pandashme,
t ndrlidhura dhe
t ndrvarura
Raste konkrete t ndrvarshmris s t drejtave
Disa shembuj tjer t ndlidhshmris:
Dhuna n familje nj shkelje civile, por nuk mund t konceptohet pa
kontekstin socio-ekonomik, pa t drejtn pr banim t femrs si dhe pa
rregullimin e t drejts s prons.
N disa raste Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut ka vendosur n
favor t t drejtave ekonomike dhe sociale (sidomos n fushn e
sigurimeve sociale) duke u nisur nga parimi i mos-diskriminimit
Raste konkrete t ndrvarshmris s t drejtave
E drejta n pun (nj e drejt ekonomiko-sociale) realizohet vshtir pa t
drejtn pr lirin e organizimit dhe t drejtn pr lirin e shprehjes (t drejta
civile dhe politike).
Pa t drejtn pr regjistrim t lindjeve dhe certifikat t lindjes (e drejt civile)
sht vshtir e realizueshme e drejta pr arsim dhe kujdes shndetsor
Liria e shprehjes nuk ka kuptim pa mjetet e komunikimit (pra krkohet nj nivel i
caktuar i nivelit t jetess)
E drejta pr proces t rregullt gjyqsor, apo e drejta pr tu zgjedhur t
pakuptimta nse mbrojtja ligjore apo zyrat publike jan t qasshme vetm pr t
pasurit (e lidhur me lirin nga varfria)

Kushti themelor pr t realizuar t drejtat civile dhe politike sht q t jetojm

dhe t mbetemi gjall (David Bentham)
Raste konkrete t ndrvarshmris s t drejtave
E drejta n banim si e drejt socio-ekonomike por e trajtuar nga Gjykata n
Strasburg si nj shkelje e Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, n rastin
Dulas kundr Turqis m 2001, prkatsisht e nenit 3 duke e trajtuar si trajtim
njerzor dhe degradues.
Fernandez kundr Brazilit 2001, Komisioni Ndramerikan pr t DNJ: Dhuna n
familje, shtyrje e rastit n gjykata, shteti fajtor pr mosreagim detyrim pozitiv i
shtetit.
Obligimet e shtetit
Shteti demokratik sot ka pr obligim q t drejtat e njeriut ti:
Respektoj
Mbroj, dhe
Prmbush
Respekti i t drejtave lidhet me mos-ndrhyrjen e shtetit n shkeljen e tyre
Mbrojtja me detyrimin e mbrojtjes s individit edhe nga individi (mbrojtja
horizontale)
Prmbushja lidhet me obligimet pozitive t shtetit.
Sistemi i t Drejtave t Njeriut t OKB-s
Valon Murati
Prishtin
Prill, 2015
Karta e OKB-s
N hyrje riafirmohet besimi n t drejtat themelore t njeriut, n dinjitetin dhe
n vlern e njeriut, n barazin e t drejtave t meshkujve dhe t femrave.
Sipas nenit 1 paragrafi i 3-t nj ndr qllimet e OKB-s jan: ...promovimi dhe
inkurajimi i respektit pr t drejtat e njeriut dhe lirive themelore pr t gjith, pa
dallim race, gjinie, gjuhe, ose feje.
Sipas Karts, Asambleja e Prgjithshme dhe Kshilli Ekonomik dhe Social jan
organet e OKB-s q do t merren m konkretisht me t drejtat e njeriut.
Organet e OKB-s
Asambleja e Prgjithsme

Kshilli i Sigurimit
Kshilli Ekonomik dhe Social
Sekretariati
Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis
Kshilli i Kujdestaris (e ka suspenduar aktivitetin nga viti 1994 pas pavarsimit
te Palaut).
Sistemi i OKB-s pr t drejtat e njeriut
Organet (Trupat) e Karts:
Asambleja e Prgjithshme
Kshilli pr t Drejtat e Njeriut t OKB-s
Komiteti i Tret
Kshilli Ekonomik dhe Social
Ish-Komisioni pr t Drejtat e Njeriut
Organet (Trupat) e Traktateve:
Komitetet e marrveshjeve (traktateve) ndrkombtare pr t drejtat e njeriut
(paktet dhe konventat)
Komisariati pr t Drejtat e Njeriut (Komisari zgjidhet nga AP ndrsa vet
Komisariati sht pjes e Sekretariatit)
Ndihmon funksionimin si t organeve t Karts ashtu edhe t atyre t traktateve.
Komisioni pr t Drejtat e Njeriut i OKB-s
Kshilli Ekonomik dhe Social (ECOSOC) ka krijuar Komisionin e OKB-s pr t
Drejtat e Njeriut (1946-2006)
ECOSOC-ut, Komisioni ka qen i autorizuar ti bj propozime, ti rekomandoj
dhe ti raportoj prkitazi me:
Instrumentet ndrkombtare pr t drejtat e njeriut
Mbrojtjen e pakicave
Pengimin e diskriminimit
shtje q kan t bjn me t drejtat e njeriut
Komisioni ishte i autorizuar t ndihmoj ECOSOC-un n koordinimin e
aktiviteteve lidhur me t drejtat e njeriut n Kombet e Bashkuara
Kodi Ndrkombtar i t Drejtave t Njeriut

Komisioni ka hartuar dokumentet kryesore pr t drejtat e njeriut

Kodi Ndrkombtar i t Drejtave t Njeriut:
Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut
Rezolut e Asambles s Prgjithshme, dokumenti i par n t ciln jan t
prfshir edhe t drejtat civile dhe politike edhe ato socio-ekonomike
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike
Traktat ndrkombtar i cili prmban t drejtat civile dhe politike, t cilat duhet t
realizohen nga shtetet t cilat e kan ratifikuar at.
Protokolli i Par (1977) i ktij pakti e ka krijuar mekanizmin e ankesave
individuale n Komitetin pr t Drejtat e Njeriut t OKB-s, I cili ka krijuar nj
jurisprudenc t zhvilluar n kt fush. 115 shtete jan pal e ktij protokolli
Protokolli i Dyt (1991) i ktij pakti e ndalon dnimin me vdekje, por duke u
dhn shteteve mundsi q t rezervohen nga ky angazhim n rast t lufts.
Deri m tani 81 shtete jan pal e ktij protokolli.
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore
Traktat ndrkombtar i cili prmban t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore
dhe t cilat duhet t realizohen n mnyr graduale dhe progresive nga shtetet
t cilat e kan ratifikuar at.
Protokolli i Part (2013) pr her t par ka krijuar mundsit pr individt dhe
grupet e individve q t ankohen n Komitetin pr t Drejtat Ekonomike,
Sociale dhe Kulturore pr shkeljen e t drejtave individuale dhe kolektive. Ky
mekanizm i ri pasi t filloj t trajtoj rastet e para do t krijoj nj
jurisprudenc jashtzakonisht t rndsishme n fushn e realizimit t t
drejtave socio-ekonomike edhe n nivel t shteteve si dhe t gjykatave t vendit.
Deri m tani vetm 20 shtete e kan ratifikuar kt protokoll.
Kshilli pr t Drejtat e Njeriut i OKB-s
Kshilli sht organ ndrqeveritar dhe sht krijuar me Rezolutn 60/251, 15
mars 2006 dhe ka zvendsuar Komisionin
Kshilli sht organ ndihms i Asambles s Prgjithshme
Mandati i tij ndr t tjera sht:
Promovimi universal i respektimit t t gjitha t drejtave t njeriut
Shqyrtimi i situatave t shkeljeve t t drejtave t njeriut dhe dhnia e
rekomandimeve
Promovimi i bashkrendimit efektiv dhe fuqizimi i t drejtave t njeriut brenda
sistemit t OKB-s

Kshilli i ka 47 antar (shtete) q zgjidhen me shumicn absolute te votave n

Asamblen e Prgjithshme
I mban minimum tre sesione do vit (n total jo m pak se 10 jav)
Sesione speciale mbahen me krkes t nj antari e me prkrahjen e 1/3 t
antarve
Kshilli pr t Drejtat e Njeriut i OKB-s
Mekanizmat e Kshillit:
Rishikimi Periodik i Prgjithshm
Rishikimi i prmbushjes s 193 shteteve t obligimeve n fush e t drejtave t
njeriut
Raportimi i shteteve
Kto raporte kombinohen me raporte t Komisariatit t Lart pr t Drejtat t
Njeriut dhe me raporte t ktij Komisariati t prpiluar nga t dhnat e OJQ-ve
vendore e ndrkombtare
Baz pr trajtimin e raporteve jan Karta e OKB-s, DUDNJ, instrumentet pr t
drejtat e njeriut t cilat i ka ratifikuar shteti, zotimet dhe premtimet vullnetare t
shteteve n fushn e t drejtave t njeriut. Gjithashtu merret parasysh edhe e
drejta humanitare ndrkombtare.
Procedurat Speciale
Mandatet tematike (tortura, lufta kundr terrorizmit, shprehja e lir, t drejtat e
grave, varfria, orientimi seksual, migrimi, racizmi, qasja n uji, arsimi, banimi
adekuat etj.)
Mandatet shtetrore (Siria, territoret e pushtuara palestineze, Irani, Koreja e
Veriut, Somalia, Sudani etj.)
Raportuesit special, ekspertt e pavarur, grupet punuese, prfaqsuesit e
veant t Sekretarit t Prgjithshm
Procedurat e Ankess
Individuale
Kolektive
OJQ-t
Komiteti Kshilldhns i Kshillit
Operon si think tank me 18 ekspert
Ofron ekspertiza dhe kshilla pr Kshillin
Komiteti i Tret i Asambles s Prgjithshme

Ky komitet sht njri ndr gjasht komitetet e Asambles s Prgjithshme, dhe

trajton ndr t tjera edhe t drejtat e njeriut.
Ky komitet quhet edhe Komiteti i shtjeve Sociale, Humanitare dhe Kulturore
Punon ngusht me Komisariatin e Lart pr t Drejtat e Njeriut dhe me
raportuesit special.
Miraton rezoluta jo t obligueshme q pastaj i referon n Asamblen e
Prgjithshme.
Komiteti i ka trajtuar edhe raportet e Kshillit pr t Drejtat e Njeriut q i jan
paraqitur prmes udhheqsit t Kshillit
Traktatet kryesore pr t drejtat e njeriut
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike 1976 (168 shtete)
Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore 1976 (164
shtete)
Konventa Ndrkombtare pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit
Racial 1969 (177 shtete)
Konventa Ndrkombtare pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit
Kundr Grave 1981 (188 shtete)
Konventa Kundr Torturs dhe Trajtimeve dhe Ndshkimeve t tjera Mizore,
Jonjerzore dhe Poshtruese 1987 (157 shtete)
Konventa pr t Drejtat e Fmijve 1990 (194 shtete)
Konventa Ndrkombtare pr Mbrojtjen e t Drejtave t t Gjith Puntorve
Migrant dhe Antarve t Familjeve t tyre 2003 (47 shtete)
Konventa Ndrkombtare pr t Drejtat e Personave me Aftsi t Kufizuar 2008
(153 shtete)
Konventa Ndrkombtare pr Mbrojtjen e t Gjith Personave nga Zhdukja e
Dhunshme 2010 (46 shtete)
Organet (Trupat) e Dala nga Traktatet: Komitetet
T nnt traktatet themelore t t drejtave t njeriut i kan komitetet prkatse
Shtetet q kan nnshkruar kto traktate duhet t dorzojn raportet periodike
pr prmbushjen e obligimeve t marra me kto traktate pran komiteteve
prkatse
Kto komitete mund t bjn edhe hetime n rast t dyshimit t shkeljeve t t
drejtave t njeriut n fushat prkatse

Komitetet pas dorzimit t raporteve periodike nga ana e shteteve, trajtimit t

raporteve shtes t shoqris civile si dhe t institucioneve t tjera, dalin me
Observimet Prfundimtare pr do shtet.
Organet (Trupat) e Dala nga Traktatet: Komitetet
Disa nga komitetet trajtojn edhe ankesat individuale:
Komiteti pr t Drejtat e Njeriut, Komiteti pr t
Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (prej vitit
2013), Komiteti Kundr Torturs, Komiteti pr
Eliminimin e Diskriminimit Kundr Gruas, Komiteti
Kundr Diskriminimit Racial, Komiteti pr t Drejtat
e Personave me Aftsi t Kufizuar, dhe Komiteti i
Zhdukjeve t Dhunshme
Komitetet interpretojn t drejtat e garantuara prmes traktateve prkatse
prmes Komenteve t Prgjithshme
Kto komitete i raportojn Asambles s Prgjithshme, prve Komitetit pr t
Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore q i raporton ECOSOC-ut.
Kosova, prmes UNMIK-ut ka raportuar n disa nga kto komitete edhe pse nuk
sht shtet antar.
Instrumentet e tjera pr t Drejtat e Njeriut
Deklarata pr t Drejtn n Zhvillim - 1986
Deklarata pr t Drejtat dhe Prgjegjsit e Individve, Grupeve, dhe Organeve
t Shoqris pr t Mbrojtur t Drejtat e Njeriut dhe Lirit Themelore t Njohura
Universalisht - 1998
Deklarata pr t Drejtat e Popujve Autokton (Indigjen) 2007
Kto deklarata nuk kan karakter obligativ por jan synime morale dhe
programatike pr t cilat shtetet jan pajtuar n parim
Mekanizmat e tjer
Kshilli i Sigurimit ka themeluar:
Tribunalin Ndrkombtar Penal pr ish-Jugosllavi (1993)
Tribunalin Ndrkombtar Penal pr Ruand (1994)
Gjykata Penale Ndrkombtare (2002) e themeluar nga Konferenca e OKB-s n
vitin 1998, vepron e pavarur nga OKB-ja

Mekanizmat e agjencive t specializuara t OKB-s (UNESCO, UNICEF-i, ILO)

Komisariati i Lart pr t Drejtat e Njeriut
Pjes e Sekretariatit t OKB-s.
Promovimi dhe mbrojtja e t gjitha t drejtave t njeriut t vendosura nga Karta
e OKB-s dhe traktatet e tjera pr t drejtat e njeriut.
Shrben si sekretariat edhe pr organet e traktateve t t drejtave t njeriut dhe
t Kshillit dhe mekanizmave t tij.
Ka zyra dhe misione n afro 50 vende t bots.
Arkitektura e OKB-s e t Drejtave t Njeriut: Rekapitullim
Trupat OKB-s pr t Drejtat e Njeriut (organet e dala nga Karta):
Kshilli pr t Drejtat e Njeriut i OKB-s
Komiteti i Tret i Asambles s Prgjithshme
Trupat e dala nga traktatet pr t drejtat e njeriut:
9 Komitetet (si p.sh. Komiteti i t Drejtave t Njeriut, Komiteti i t Drejtave
Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, Komiteti kundr Torturs, Komiteti kundr
Diskriminimit Racial, Komiteti kundr Diskriminimit t Gruas, etj).
Komisariati i Lart pr t Drejtat e Njeriut
Mekanizmat e tjer:
Tribunalet Ndrkombtare Penale
Gjykata Ndrkombtare Penale
Mekanizmat e agjencive t specializuara t OKB-s (UNESCO, UNICEF-i, ILO)
SISTEMI EVROPIAN I TE DREJTAVE TE NJERIUT
VALON MURATI
Nntor, 2014
Sistemi Evropian i t Drejtave t Njeriut
Kshilli i Evrops
OSBE
Bashkimi Evropian
Kshilli i Evrops
KE sht formuar n vitin 1949 me Traktatin e Londrs dhe sot ka 47 antar
dhe 800 milion qytetar

sht organizat ndrkombtare q promovon bashkpunimin n mes t

shteteve t Evrops n fushn e standardeve legale, t drejtave t njeriut,
zhvillimit demokratik, sundimit t ligjit dhe bashkpunimit kulturor
Institucionet m t njohura t tij:
Gjykata Evropiane pr t Drejtat e Njeriut
Komisioni Evropian Pharmacopoeia (prcakton standardet e cilsis pr
produktet farmaceutike n Evrop)
Kshilli i Evrops
Organet Statutore t Kshillit t Evrops:
Komiteti i Ministrave
Asambleja Parlamentare
Komiteti pr shtjet politike dhe demokraci
Komiteti pr shtjet juridike dhe t drejtat e njeriut
Sekretari i Prgjithshm i KE-s
Organet e tjera jan:
Komisionari pr t Drejtat e Njeriut
Kongresi i KE-s (Kongresi i Autoriteteve Lokale dhe Regjionale t shteteve
t KE-s) q baz t puns e ka Kartn Lokale pr Vet-administrim Lokal
Gjykata Evropiane pr t Drejtat e Njeriut
Disa nga instrumentet kryesore pr t drejtat e njeriut t KE-s
Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut (1950)
Karta Sociale Evropiane (1961)
Konventa Evropiane pr Parandalimin e Torturs (1987) e ka t krijuar edhe
Komitetin kundr Torturs q viziton shtetet dhe prpilon raporte e rekomandime
pr shtetet.
Konventa pr Veprimin kundr Trafikimit me Qeniet Njerzore (2008)
Karta Evropiane pr Gjuht e Regjioneve dhe t Pakicave (1992)
Konventa Korniz pr Mbrojtjen e Pakicave Kombtare (1995)
Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut
Mekanizmat n t cilat mund t ankoheshin individt dhe shtetet:
Komisioni i t Drejtave t Njeriut

Gjykata Evropiane pr t Drejtat e Njeriut (GJEDNJ)

Komiteti i Ministrave mund t vendoste pr rastet t cilat i kishte trajtuar
Komisioni, ndrsa pr ato q ishin vendosur n GJEDNJ, ai kishte autoritetin t
mbikqyrte realizimin e atyre vendimeve.
Nj prej t arriturave m t mdha t Konvents sht se pr her t par,
shtja e t drejtave t njeriut nuk mbetet shtje strikte e sovrantietit t
shteteve.
Kshtu pr her t par individt, OJQ-t, grupet e individve dhe shtetet mund
t ankohen pr shkeljet e t drejtave dhe lirive n mekanizma q e tejkalojn
shtetin (Komisionin dhe GjEDNJ)

Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe Gjykata Evropiane pr t Drejtat

e Njeriut
Reforma e vitit 1998 prmes Protokollit 11 krijimi i Gjykats Evropiane pr t
Drejtat e Njeriut si gjykat permanente dhe mundsia q edhe individt
drejtprdrejt ti drejtohen Gjykats.
Me kt reform sht hequr Komisioni dhe t gjitha kompetencat i ka marr
GJEDNJ, ndrsa Komiteti i Ministrave e ka obligimin e prcjelljes s zbatimit t
vendimeve.
do qytetar q jeton n shtetet antare t Kshillit t Evrops mund t ankohet
n GJEDNJ pr nj shkelje t t drejtave t garantuara nga Konventa, n rast se i
ka shterur t gjitha mjetet juridike brenda shtetit dhe nse ankesn e ka br
brenda 6 muajve pas vendimit final t gjykats s instancs s fundit n vendin
prkats.
N Gjykat mund t ankohen edhe shtetet ndaj nj shteti tjetr, por kjo
procedur gati se nuk sht duke u praktikuar fare.
Gjykata me krkesn e Komitetit t Ministrave mund t formuloj edhe Opinione
Kshilluese sa i prket interpretimit t Konvents.
Reforma e vitit 2004, Protokolli 14 (i cili ka hyr n fuqi m 2010), pr ta br m
efikas punn e Gjykats. Me kt reform njkohsisht iu ka mundsuar edhe
BE-s q t bhet pjes e Konvents pr t Drejtat e Njeriut dhe ta pranoj
juridiksionin GJEDNJ sa i prket Konvents.
2013 66,000 raste jan alokuar, ndrsa numri i rasteve n pritje n fund t vitit
2013 pr her t par filloi t jet nn 100,000 raste
N vitin 2013 sht vendosur pr 93,397 aplikime, 3,659 me vendime gjyqsore,
m shum se 80.000 raste me vendime t nj gjyqtari, 1,890 me marrveshje
miqsore ose deklarata unilaterale dhe t tjerat nga vendimet e Dhomave.
90% t rasteve shpallen t papranueshme.

Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut

E drejta pr jet
lrimi nga tortura, apo trajtimi dhe dnimi jo njerzor dhe poshtrues
lirimin nga skllavria dhe robria
E drejta pr liri dhe siguri t personit
E drejta pr gjykim t drejt
Mbrojtja nga retroaktiviteti i ligjit penal
E drejta pr respekt t jets private dhe familjare, shtpis dhe korespodencs
Liria e mendimit, vetdijes dhe religjionit
Liria e shprehjes
Liria e mbledhjes dhe asocimit
E drejta pr martes dhe krijimit t familjes
E drejta pr mjete efektive nse e drejta e dikujt sht shkelur
Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut
Protokolli 1:
E drejta pr pronsi
E drejta pr arsim
E drejta pr zgjedhje t lira
Protokolli 4:
Mbrojtja nga burgimi pr shkak t borxheve
Liria e lvizjes dhe zgjedhjes s vendbanimit
Mbrojtja prmes azilit dhe e drejta pr t hyr n at shtet ku sht
qytetar
Ndalimi i dbimit kolektiv t t huajve
Protokolli 6 (1983) e ndalon dnimin me vdekje n koh paqeje, ndrsa prmes
Protokollit 13 (2002), dnimi me vdekje ndalohet trsisht
Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut
Protokolli 7:
E drejta e t huajit t mos largohet nga vendi pa proces gjyqsor

E drejta pr tu ankuar pr rastet penale

E drejta pr kompensim pr procedurat joligjore
Imuniteti nga persekutimi i dyfisht pr shkelje t njjt
Barazia e t drejtave dhe prgjegjsive t bashkshortve sa i prket
karakterit t ligjit privat n mes tyre dhe n raport me fmijt e tyre
Protokolli 12:
Ndalohet diskriminimi n t gjitha t drejtat e garantuara me ligj (deri me
kt protokoll, Konventa ka garantuar ndalimin e diskriminimit vetm pr
t drejtat e prcaktuara me Konvent)
Sejdi dhe Finci kundr Bosnj dhe Hercegovins n vitin 2009.
Praktika gjyqsore e GJEDNJ
Loizidou vs. Turqis (rreth nenit 1, pr lirit dhe t drejtat e siguruara nga shtetet
brenda juridiksionit t tyre) - 1995
McCann v. Britanis s Madhe (neni 2, e drejta n jet) 1995
Soering v. Britanis s Madhe (neni 3, tortura, trajtimi jonjerzor dhe poshtrues)
1989
Aksoy v. Turqis (rasti i par kur merret nj vendim se ka pasur shkelje t nenit 3
duke e cilsuar shkeljen si tortur) 1996
Golder v. Britanis s Madhe (neni 6, proces gjyqsor i drejt)
A sht Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut nj kuazi gjykat kushtetuese
evropiane? Tem pr diskutim
Karta Sociale Evropiane
Karta Sociale Evropiane (KSE) 1961
Karta Sociale Evropiane 1999 e reviduar
Organet q mbikqyrin realizimin e Karts Sociale Evropiane:
Komiteti Evropian pr t Drejtat Sociale - KEDS (prbhet nga 15
ekspert)
Komiteti Qeveritar
Komiteti i Ministrave
Shtetet i raportojn KEDS-t pr realizimin e KSE-s
Ndrsa mund t paraqesin ankes:

Organizatat ndrkombtare t pundhnsve dhe sindikatat (t cilat kan

status konsultativ n Komitetin Qeveritar)
Organizatat e tjera joqeveritare q kan status konsultativ n Kshillin e
Evrops
Organizatat prfaqsuese t pundhnsve dhe sindikatat shtetrore q
jan nn juridiksionin e shtetit pal kundr t cilit ato kan br ankes
Dhe nse shteti pajtohet edhe do OJQ shtetrore q ka kompetenc n
fushat q mbulohet nga KES.
Prej vitit 1998 kur sht futur n fuqi Protokolli Shtes i Karts q e
instalon mundsin pr ankesa kolektive deri n vitin 2015 jan br 117
ankesa kolektive.
Pr raportimet e shteteve, KEDS nxjerr prfundime, ndrsa pr ankesat nxjerr
vendime.
Karta Sociale Evropiane
Sipas Karts Sociale Evropiane t reviduar nga 31 t drejta, 9 prej tyre
konsiderohen thelbsore:
E drejta n pun
E drejta n organizim
E drejta n marrveshje kolektive
E drejta pr mbrojtje t fmijve dhe personave t rinj
E drejta pr sigurim social
E drejta pr ndihm sociale dhe mjeksore
E drejta e familjes pr mbrojtje sociale, juridike dhe ekonomike
E drejta e puntorve migrant dhe familjeve t tyre pr mbrojtje dhe
ndihm
E drejta pr mundsi dhe trajtim t barabart n shtjet e punsimit dhe
profesionit pa diskriminim n baza gjinore
Karta Sociale Evropiane
6 nga kto 9 nene shteti duhet pranuar pr tu br pal e Karts
Gjithashtu ai n total duhet ti pranoj 16 nene nga tr korpusi i t drejtave t
parapara me Kart.
Karta Sociale Evropiane e vitit 1961 ka pasur 19 nene me t drejta, 7 i ka
konsideruar thelbsore dhe nga ato shteti sht dashur ti zgjedh 5.

N total shteti sht dashur ti pranoj 10 nga 19 nenet pr tu br pal n

Kart.
Organizata pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop - OSBE
OSBE, ka filluar si Konferenca pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop n vitin
1973
Akti Final i Helsinkit 1975
Institucionet e OSBE-s:
Kshilli Ministror
Kshilli i Prhershm
Forumi pr Bashkpunim pr Sigurin
Sekretariati i OSBE-s
Asambleja Parlamentare
Institucionet e OSBE-s q merren me t drejta t njeriut:
Zyra pr Institucione Demokratike dhe t Drejta t Njeriut
Prfaqsuesi i OSBE-s pr Lirin e Mediave
Komisari i Lart pr t Drejtat e Pakicave
Sistemet e Tjera Regjionale t t Drejtave t Njeriut: Sistemi Amerikan dhe ai
Afrikan
Valon Murati
Maj, 2015
Sistemi Amerikan i t Drejtave t Njeriut
Organizata e Shteteve Amerikane (OSHA) organizata m e vjetr regjionale
Karta e Xhamajks m 1815 dhe Kongresi i Panamas m 1826 me nismn e
Simon Bolivarit pararends t par t OSHA-s
Konferenca e Par e Shteteve Amerikane m 1889-1890 ka krijuar Unionin e
Republikave Amerikane, e cila ka ndryshuar emr pas konferencs s katrt m
1910 n Unionin Pan-Amerikan dhe n konferencn e nnt sht shndrruar n
OSHA.
Karta e OSHA-s - 30 prill 1948 (n vitin 1951 ka hyr n fuqi)
Antare t OSHA-s jan 35 shtete (t gjitha shtetet e Ameriks prve Kubs q
sht prjashtuar m 1962, por ky prjashtim sht suspenduar m 2009)
Instrumentet pr t Drejtat e Njeriut

Deklarata Amerikane pr t Drejtat dhe Obligimet e Njeriut 2 maj 1948

Bogota:
T drejta civile dhe politike
T drejta ekonomike dhe sociale
Obligimet e individit
Konventa Amerikane pr t Drejtat e Njeriut n vitin 1969 u nnshkrua nga 12
shtete, n vitin 1978 ka hyr n fuqi.
Konventa prmban t drejta civile dhe politike
Konventa sht ratifikuar nga 24 shtete dhe nuk sht ratifikuar nga Kanadaja,
SHBA-ja dhe shtetet anglishtfolse t Karaibeve.
Venezuela nuk sht m pjes e Konvents sepse e ka denoncuar n vitin
2012.
Instrumentet
Protokolli i San Salvadorit i vitit 1988 (sht hapur pr nnshkrim, ndrsa n vitin
1999 ka hyr n fuqi) ka shtuar edhe t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore
si pjes t Konvents
Protokolli i dyt i vitit 1990 e ndalon dnimin me vdekje (sht ratifikuar nga
Argjentina, Kili, Brazili, Kosta Rika, Republika Dominikane, Hondurasi, Ekuadori,
Meksiko, Nikaragua, Panama, Paraguai, Uruguai dhe Venezuela)
Konventa Inter-Amerikane pr Ndalimin dhe Dnimin e Torturs 1987
(Komisioni dhe Gjykata)
Konventa Inter-Amerikane pr Zhdukjen e Dhunshme 1996 (Komisioni dhe
Gjykata)
Konventa Inter-Amerikane pr Ndalimin, Dnimin dhe Zhdukjen e Dhuns kundr
Gruas 1995 (Komisioni dhe Gjykata)
Konventa pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit kundr Personave
me Aftsi t Kufizuar 2001 (Komiteti)
Institucionet Inter-Amerikane pr t Drejtat e Njeriut
Komisioni Inter-Amerikan pr t Drejtat e Njeriut
U themelua n vitin 1959 si organ gjysm autonom i OSHA-s
N vitin 1970 prmes amendimit t Karts s OSHA-s u b organ i OSHA-s
me detyrn pr prparimin e respektimit dhe t mbrojtjes t t drejtave t
njeriut dhe t shrbej si organ konsultativ i OSHA-s
Bn hetime pr shkeljet e t drejtave t njeriut, si dhe i raporton ato.
Raportues special pr shtje t caktuara.

Karakteri i trefisht i Komisionit:

Organ i Karts s OSHA-s n funksion t 35 shteteve antare.
Komisioni me hyrjen n fuqi t Konvents n vitin 1978 u shndrrua edhe
n organ kuazi-gjyqsor t Konvents, duke ua mundsuar qytetarve,
grupeve t qytetarve dhe OJQ-ve t 24 shteteve q e jan pal t
Konvents q t ankohen n Komision pas shterjes s mjeteve t
brendshme juridike.
Gjithashtu, edhe qytetart e shteteve q nuk e kan ratifikuar Konventn,
mund ti drgojn rastet n Komision, por duke u thirrur n Deklaratn
Amerikane pr t Drejtat dhe Obligimet e Njeriut.
Rekomandimet e komisionit nuk kan karakter obligativ.
Institucionet Inter-Amerikane pr t Drejtat e Njeriut
Gjykata Inter-Amerikane pr t Drejtat e Njeriut - 1979
Kompetente t zgjidh mosmarrveshjet dhe t jap mendime
kshilldhnse
Prbhet nga 7 gjyqtar me mandat gjashtvjear t cilt takohen 3-4
her n vit
Aktgjykimet e saj kan karakter obligativ.
Ka juridiksion mbi 21 shtete antare, sepse Granada, Xhamajka dhe
Dominika nuk e kan pranuar juridiksionin e saj ndonse e kan ratifikuar
Konventn.
Gjykata deri m tani ka qen shum inovative me vendimet e saj, si n
rastet kur ka trajtuar amnestit politike n shtetet q kan qen
diktatoriale, duke mos krkuar nga shteti ti ndryshoj ligjet, por duke
konstatuar se kto ligje jan pa efekt sepse jan n kundrshtim me
obligimet qendrore nn Konvent.
N rastin Almonacid v. Kilit (2006) Gjykata konstaton se gjykatat vendore
e kan t ndaluar t aplikojn normat kombtare t cilat jan n
kundrshtim me Konventn.
Gjykata kryen dy lloj funksionesh:
Gjykata ka juridiksion t gjykoj rastet e referuara nga Komisioni ose nga
ndonj shtet antar
Gjykata ka juridiksion t nxjerr opinione kshilldhnse
Mekanizmat
Raportimet e shteteve
Studimet dhe raportimet e Komisionit

Peticionet individuale (bazohen n Deklarat pr ato shtete q nuk e kan

ratifikuar Konventn dhe n Konvent)
N komision deri m tani jan procesuar afr 13.000 raste. Viteve t fundit rreth
1.300 raste do vit.
Ndonse i themeluar n vitin 1979 Gjykata rastin e par e ka vendosur tek n
vitin 1989.
Deri m tani sht vendosur dhe gjykuar pr 283 raste.
Vetm shtetet dhe Komisioni mund ti referoj rastet n Gjykat.
Sistemi Afrikan i t Drejtave t Njeriut
Organizata e Bashkimit Afrikan 1963
OBA u transformua n Unionin Afrikan n vitin 2001 54 shtete (prve Marokos)
Karta Afrikane e t Drejtave t Njeriut dhe Popujve u miratua n vitin 1981 dhe
ka hyr n fuqi n vitin 1986.
sht ratifikuar nga t 53 shtetet prve Sudanit Jugor.
Kjo kart sht i pari dokument me karakter rajonal e ndrkombtar q prmban
t tri gjeneratat e t drejtave t njeriut:
T drejtat civile dhe politike
T drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore
T drejtat e solidaritetit (e drejta n zhvillim, e drejta n ambient t pastr,
e drejta n paqe)
Kjo kart gjithashtu prmban edhe t drejtat kolektive si vetvendosjen e
popujve si dhe obligimet e individve ndaj shoqris, familjes dhe individve t
tjer.
Sistemi Afrikan i t Drejtave t Njeriut
Protokolli i Karts Afrikane pr t Drejtat e Njeriut pr t Drejtat e Grave, 2003.
Konventa OBA-s pr Qeverisjen e Aspekteve Specifike t Problemeve n Afrik
Karta Afrikane pr t Drejtat dhe Mirqenien e Fmijve 1990
Konventa e Unionit Afrikan pr Parandalimin dhe Luftimin e Korrupsionit
Karta Afrikane pr Demokraci, Zgjedhje dhe Qeverisje, 2007, ka hyr n fuqi m
15.2.2012
Institucionet
Komisioni Afrikan pr t Drejtat e Njeriut dhe Popujve (1987) 11 komisionar

Shtetet, individt dhe OJQ-t mund t ankohen para Komisionit Afrikan

do shtet duhet t raportoj do dy vjet para Komisionit
Ndonse e ka prmirsuar cilsin e vendimeve t veta, n shumicn e
rasteve shtetet nuk i marrin parasysh vendimet e Komisionit dhe nuk i
implementojn
I raporton nj her n vit Asambles t Udhheqsve t Shtetit dhe
Qeverive t Unionit Afrikan
Komisioni ka shum pak resurse financiare si dhe komisionart e zgjedhur
nga shtete n shum raste jan ish-politikan
Ka raportues special, grupe punuese dhe komitete pr shtje t caktuara.
Asambleja zakonisht nuk e ka ndihmuar Komisionin n implementimin e
vendimeve t tij
Institucionet
Gjykata Afrikane pr t Drejtat e Njeriut dhe Popujve u themelua prmes
Protokollit t vitit 1998 i cili hyri n fuqi n vitin 2004.
Deri m tani 27 shtete nga 54 e kan pranuar juridiksionin e Gjykats.
Rastet para Gjykats i referojn shtetet dhe Komisioni
Individt mund ti referojn rastet nse shteti nga i cili vjen individi ka br nj
deklarat shtes me t cilin i ka autorizuar qytetart e vet se mund t bjn
edhe ankes individuale.
Gjykata me krkesn e shteteve ato t institucioneve t tjera t UA mund t
lshoj edhe opinione kshilluese.
Vendimet e Gjykats jan finale dhe implementimi i tyre mbikqyret nga ana e
Kshillit Ekzekutiv t UA.
N vitin 2009 e ka trajtuar rastin e par dhe e ka shpallur t papranueshm
Deri n vitin 2014 vetm n dy raste ka gjetur shkelje.
Vendimi i par historik kur sht gjetur shkelje ka qen qershori i vitit 2013
kundr Tanzanis, ndrsa rasti I dyt sht I marsit 2014 kundr Burkina Fasos.
Komiteti Afrikan pr t Drejtat dhe Mirqenien e Fmijve ka filluar punn n
vitin 2002