Kuptimi i Shtetit

Me lindjen e njeriut si qënie e arsyeshme homo sapiens filloi edhe organizimi i shoqerise.Edhe në
fazën primitive njerëzit nuk kanë jetuar të veçuar por në bashkësi.

Një gjë që duhet theksuar është fakti se njerëzit duket se kanë qënë gjithmonë të pajisur me një Page | 1
kulturë ose me një një mënyrë të përbashkët të të shprehurit me fjalë, shprehje të fytyrës, gjuhë
trupi, stili i të veshurit, përgatitje dhe konsumim i ushqimit, etj. Por, përveç kulturës, shoqëritë
njerëzore karakterizohen edhe nga një organizim, i ashtëquajtur shtet, komb ose shtet-komb. Këto
dy karakteristika të përgjithshme,

→ kultura dhe

→ organizimi,

mund të konsiderohen si lënda bazë e jetës shoqërore.

Nisur nga rëndësia që ka, mund të themi se, shteti i sotëm modern është vital për jetën tonë dhe
pavarësisht aftësisë sonë për ta përkufizuar apo jo konceptin shtet ai është i pranishëm si në
simbolet kombëtarë të flamurit apo himnit ashtu dhe kur na vijnë faturat e përmuajshme për t’u
paguar apo gjithçka tjetër që mundëson rregullimin e jetës ku ne jetojmë.
Kritikë të ndryshëm e kanë dënuar gjithmonë e më shumë shtetin si joefikas, joefektiv dhe despotik
e ai, ndryshe nga kultura e njerëzve, që është diçka e qëndrueshme dhe e përhershme, paraqitet si
më i paqëndrueshëm dhe i përkohshëm.
Pavarësisht, shteti paraqitet një institucion njerëzor me fillesa, rreth 6 000 vjet më parë, në
shoqëritë e para bujqësore të Mesapotamisë. Kina po ashtu, për mijëra vjet ka pasur një shtet me
burokraci shumë të përgatitur, ndërkohë që në Europë, shteti modern me ushtritë e mëdha që
mobilizonte, institucionet taksuese që fuqizonte dhe burokracinë e centralizuar që krijonte për të
ushtruar autoritetin e sovranit mbi një territor të madh është më i vonë, rreth katër-pesë qind vjet
më parë, me konsolidimin e monarkive franceze, spanjolle dhe suedeze.

Për shumicën e njerëzve ndoshta mund të duket e pamundur që sot të ekzistojnë më se 195 entitete
që e quajnë veten shtet, të njohura nga ligji ndërkombëtar.
Nevoja për ta përkufizuar shtetin është e domosdoshme e përkufizimi i tij, nuk reduktohet thjesht
në gjetjen dhe vendosjen e disa termave. Shteti në fakt paraqitet si koncepti më problematik për
studiuesit, për shkak të vështirësisë për të bërë një përcaktim përfundimtar për të.
Përkufizimi i shtetit është ngacmuar kryesisht nga këto dy pyetje kryesore.
E para, që është më normative është: çfarë duhet të jetë dhe çfarë duhet të bëjë shteti? E dyta dhe
më e bazuar në fakte është: çfarë janë shtetet në të vertëtë?

Në kohë të ndryshme, kuptimi dhe emërtimi i fjalës "shtet" kanë ndryshuar. Në kohët e lashta,
grekët e përdornin fjalën 'shtet' në kuptimin e polisit ose të qytet-shtetit. Qytetet në Greqinë e lashtë
dhe në Romë ishin të vogla, të thjeshta dhe të kufizuara. Në pjesën e parë të shekullit të
gjashtëmbëdhjetë, Machiavelli, ishte i pari që përdori fjalën Lo Stato. Sipas tij, shteti është një
'sistem fuqie'(Machiavelli, N. (1961) ‘The Prince’. Harmondsworth: Penguin ).

1
Përgjithësisht pranohet se kuptimi që Weber ofron për shtetin është më cilësori. Për të, shteti
modern ishte një formë e veçantë e shtetit, i cili, në vetvete, ishte[ shteti] një formë e veçantë e një
kategorie më të përgjithshme të shoqatave politike.

Në vitin 1918 Weber deklaron se: ‘shteti është një komunitet ose bashkësi njerëzore që (në mënyrë
të suksesshme) shpall monopolin e përdorimit legjitimues të forcës fizike brenda një territori të Page | 2
dhënë. (H Gerth dhe C Wright Mills, From Max Weber, Routledge,London,1991 fq.78)
Në këtë përkufizim, spikasin katër elementë të ndërlidhur:
▪ Monopoli
▪ Territori
▪ Legjitimiteti dhe
▪ Forca
Secili prej këtyre atributeve, formon një tërësi të ndërlidhur, që do të thotë se është e pamundur
për një shtet të ekzistojë pa praninë e secilës prej këtyre karakteristikave.
Forca mund të veçohet si një nga karakteristikat më dalluese të shtetit, pasi ajo nuk është vetëm
një tipar që kontribuon në lidhshmërinë, por dhe një element që i jep përkufizimit Weberian
strukturën e tij. Në përgjithësi një përkufizim themi se mund të shmang arbitraritetin vetëm nëse
elementët që e përbëjnë atë, jo vetëm thjesht ndërlidhen, por e bëjnë këtë, në një mënyrë të atillë,
që një element garanton bazën konceptuale për gjithë të tjerët, duke krijuar dhe ’bazën’ apo
themelin për strukturën. Në përkufizimin e Weberit cilësia kryesore që krijon kohezion me të tjerët
është pikërisht - forca.
Këtu është momenti të nënvizojmë se, dhe pse sipas një pikëpamje më idealiste për shtetin, është
vullneti dhe jo forca baza e shtetit, përsëri theks i veçantë i vihet idesë, se shteti nuk përbëhet vetëm
nga parime morale dhe vullnet, përkundrazi pa forcë’ bisha e egër që ekziston tek njeriu nuk do të
krijonte bindje ndaj vullnetit racional’(P Nicholson, The Political Philisophy of the British
Idealists(Cambridge University Press,1990. fq.226 )
Dhe Weber nuk e ‘redukton’ shtetin tek forca, përderisa siç edhe përmendm më lart forca ndërton
shtetin vetëm atëherë kur kjo forcë është gjithashtu e legjitimuar, monopolizuar dhe përqendruar
në një territor të caktuar.

Format e shtetit
Përmbajtja e shtetit tregon tipin e shtetit, i cili tregon se cila është forma shoqerore kryesore
drejtuese që ushtron ndikim më të madh në pushtetin politik në shoqëri. Forma e shtetit tregon
organizimin politik specifik të shoqërisë. Si kriteri më i drejtë i pranuar për të bërë klasifikimin e
shteteve është ai ekonomik , qe përcaktohet nga raporti midis tipit te mardhenieve ne prodhim dhe
tipit te shtetit. Çdo tipi mardheniesh në prodhim i përgjigjet një strukturë e caktuar e shoqërisë dhe
nje rend politik i caktuar , dhe një tip i veçante shteti. Me tip shteti do të kuptojmë tërësinë e
veçorive që shprehin përmbajtjen e tij politike e shoqerore dhe që janë specifike për çdo shtet të
lindur në bazë të marëdhënieve në prodhim të atij tipi. Të gjitha shtetet e një tipi kanë po të njëjtën
bazë ekonomiko-shoqerore. Baza ekonomiko-shoqërore përcakton tipin e tij te shtetit. Në bazë te
kuptimit të tipit të shtetit, zakonisht në literaturën historike, juridike dhe politike shtetet ndahen ne
: shtet skllavopronarë, shtet feudal, shtet borgjez dhe shtet socialist. Përveç klasifikimeve të
shteteve në bazë të tipit, shumë autorë klasifikimin e shtetit e bëjnë ne mënyrë abstrakte duke
marrë për bazë karakteristikat e jashtme. Në bazë të këtyre karakteristikave këto autorë i ndajnë
shtetet në monarkike dhe republikane, dhe kjo i përket formës e jo tipit te shtetit.

2
Forma e shtetit karakterizon organizimin politik specifik të shoqërisë, pra mënyrën e organizimit
te sundimit. Forma e shtetit përcaktohet nga tre elemente:
1)forma e qeverisjes;
2) regjimi politik;
3) forma e ndërtimit shtetëror,
të cilat në tërësinë e tyre formojnë konceptin e shtetit. Page | 3
Format e hershme të shtetit kishin të bënin me formën e qeverisjes, që varej përgjithësisht nga
numri i individëve që qeverisnin. Locke në veprën e tij i ndante format e shtetit në tre. Sipas tij,
‘që kur njerëzit u bashkuan për herë të parë në shoqëri, shumica ka pasur tërë pushtetin e
komunitetit. Ajo mund ta përdorë këtë pushtet për të bërë kohë më kohë ligje për komunitetin dhe
për ekzekutimin e këtyre ligjeve me anë të personave përgjegjës të caktuar prej saj. Në këtë rast
forma e qeverisjes është një demokraci e përsosur. Ajo mund ta kalojë gjithashtu pushtetin
legjislativ në duart e disa njerëzve të zgjedhur për këtë dhe të trashëgimtarëve ose pasardhësve të
tyre dhe atëherë është një oligarki. Së fundmi mund të kalojë në duart e një njeriu të vetëm dhe
atëherë është një monarki. Dhe në pajtim me këtë komuniteti mund të vendosë forma të
kombinuara e të përzjera qeverisjeje, që i konsideron sit ë mira(Locke, John. Two Treatises of
Government).
Hobbes shprehej se ‘dallimi midis shteteve qëndron në dallimin e sovranit, apo të personit që
përfaqëson të gjithë masën e njerëzve dhe secilin prej individëve që e përbëjnë. E duke qënë se
pushtetin Sovran e përfaqëson një njeri i vetëm ose një kuvend i përbërë prej më shumë se një
njeriu, atëherë është e qartë se mund të ketë vetëm tre lloji shtetesh. Kur përfaqësuesi është një
njeri i vetëm, atëherë shteti është Monarki; kur është kuvendi i të gjithë atyre që duan të mblidhen
së bashku, atëherë është demokraci, apo shtet popullor; kur është kuvend vetëm i një pjese të
njerëzve quhet Aristokraci ( Hobbes, Thomas 2005. ‘Leviathan’, IPLS, 112-15)
Ky konceptim për format e shtetit gjendet tek të gjithë mendimtarët e kohës, si ata antikë ashtu
dhe ato modernë. Dallimi midis këtyre tre formave të shtetit nuk qëndron në ndonjë dallim pushteti,
por në aftësinë e tyre për t’i dhënë popullit paqen e sigurinë, për të cilën dhe u krijuan. Për disa
studiues dhe filozofë njëra formë ishte gjithmonë më e mirë si qeverisje sesa forma tjetër. Në
antikitet shohim tendencën e filozofëve si Sokrati, Platoni, Aristoteli për të përqafuar qeverisjen e
shtetit nga një person, i cili nuk duhet të ishte një athinas i thjeshtë, por një filozof që njihte shumë
mirë politikën dhe artin e qeverisjes.

Forma e qeverisjes,
është gjithashtu një element i rëndësishëm sepse ka të bëje me organizimin e organeve të larta të
pushtetit shtetëror dhe shkallën e pjesëmarrjes së popullit në procesin e qeverisjes se shtetit. Në
bazë të formave të qeverisjes shtetet i ndajmë ne a) monarki dhe b) republikë.
Aktualisht ka rëndësi më të madhe ndarja e shteteve në demokratike dhe antidemokratike, që
kapërcen kufijtë e tipit te shtetit dhe formës së qeverisjes. Kjo ndarje realizohet nga regjimi politik
, element ky i formës së shtetit. Rëndësinë e regjimit politik e ka trajtuar dhe Aristoteli duke i ndarë
shtetet në të drejta dhe të padrejta. Kriter për të vlerësuar një shtet si të drejtë ishte respektimi i
ligjeve dhe marrja parasysh e interesit të përgjithshëm nga ana e drejtuesve. Pra per Aristotelin në
vlerësimin e shteteve ishte e rëndësishme metoda e qeverisjes. Vlen për t’u përmendur se midis
shteteve demokratike dhe atyre haptas më antidemokratike ka një shkallëzim për sa i përket
demokratizimit. Shkalla e demokracisë ne nje vend varet nga respektimi i tëdrejtave të shtetasve
të pasqyruara dhe me ligj, shkalla e realizimit të këtyre të drejtave sociale të punonjësve , dhe
barazia e tyre përpara ligjit dhe shoqërisë.

3
Çdo shtet paraqitet ose identifikohet me një drejtim të caktuar politik.Ajo që shteti dhe politika
kanë të përbashket janë riferimi drejt fenomenit të pushtetit. Fjala pushtet ( ne greqisht kratos)
gjendet në të gjitha mbaresat që përcaktojnë sistemet e ndryshme politike: demokraci, aristokraci,
oligarki, partitokraci, etj... Nuk ka teori politike që nuk lidhet direkt ose indirekt me përcaktimin e
fjalës pushtet dhe me një analizë të fenomenit të pushtetit.
Page | 4
Ndërtimi shtetëror.
Nga kjo pikëpamje shtetet ndahen në unitare dhe federale.
Shtet unitar është ai shtet i cili nuk ka formacione të tjera shtetërore, ku ka vetëm një sistem
organesh shtetërore. Dhe në varësi të kushteve politike , ekonomike, gjeografike, shtetet unitare
mund të jenë të centralizuara ose të decentralizuara. Decentralizimi është një sistem mardheniesh
nëpërmjet organeve shtetërore në të cilën organet e larta kanë të drejtë të kontrollojnë vetëm
ligjshmërinë e veprimtarisë së organeve të ulta. Në shtetin e decentralizuar çdo organ shtetëror
vepron brenda kompetencave të caktuara me ligj. Vetëm kur shkelet ligjshmëria atëherë nevojitet
ndërhyrja e organit më të larte në vend.
Shteti federal është i përbërë nga shume formacione shtetërore dhe nuk ekziston një sistem i
vetëm, por disa sisteme organesh shtetërore, me një hierarki të caktuar. Nga federata u dallua
konfederata dhe në dallim me federatën e cila është një përbërje e disa shteteve , konfederate është
një bashkim shtetesh plotësisht sovrane, por që unifikojnë politiken dhe veprimtarinë e tyre në
fusha te caktuara,dhe krijuar ne baze marrëveshjesh organet kompetente per këto qëllime si fondet
monetare te përbashkëta etj. Përveç federatës dhe konfederatës ka patur dhe forma te tjera te
bashkimit të shteteve: a) Bashkimi personal – bashkimi i kurorave mbreterore në një person të
vetëm siguron zakonisht lidhjen midis dy shteteve, b) Bashkimi real – në të cilin bashkimi i
kurorave përforcohet me ekzistencën e disa organeve të përbashkëta shtetërore, c) Protektorati –
është një formë lidhjeje nëpërmjet se cilës protektor (mbrojtës) ushtron mbi shtetin “e mbrojtur”
një sundim kolonial.

Shteti dhe Qeverisja

Në të gjitha shoqëritë, janë të paevitueshme konfliktet e interesave, dhe pikërisht ekzistenca e tyre
‘prodhon’ lindjen e politikës. Nën këtë këndvështrim, qeverisja është procesi që i mundëson
individëve t’i zbusin e zgjidhin këto ndryshime. Në këtë mënyrë ‘politika’ dhe ‘qeverisja’ janë
ngushtësisht të lidhura, përderisa politika ngre probleme për të cilat qeverisja duhet të gjejë
zgjidhje.
Por a mund të thuhet e njëjta gjë për natyrën e lidhjeve mes shtetit dhe qeverisjes?
Pikëpamjet dhe interpretimet e bëra për këtë janë të larmishme. Ka nga ata që thonë se qeverisja
përfshin forcën dhe meqë, thonë ata, shoqëritë kanë qeverisje ato duhet te kenë dhe shtete,
pikëpamje që bazohet në supozimin e Tomas Hobsit se pa shtet, rregulli është i pamundur.
Përkufizimi i Weberit, i cili përqëndrohet në një karakteristikë të veçantë të shtetit, si institucioni
që deklaron monopolin e një force legjitime, paraqitet më i pranueshëm dhe na ndihmon të bëjmë
dallimin mes shtetit nga njëra anë dhe qeverisë nga ana tjetër.
Përkufizimi i tij e koncepton qeverisjen pa shtetin.
Në fakt njerëzimi ka mbijetuar për pjesën më të madhe të ekzistencës së tij pa shtetin, që do të
thotë se i ka drejtuar punët e veta pa prezencën e një institucioni që shpall monopolin e një force
legjitime.
Studimet antropologjike dhe veçanërisht ato të antropologjisë politike japin të dhëna të shumta për
të na bërë të kuptojmë se si mund të ekzistojnë veprimtari qeverisjeje (jo – shtetërore). Ato, duke

4
grumbulluar dhe ofruar të dhëna për procesin e zgjidhjes së debateve me mënyra që nuk
mbështeten në forcën fizike, na bëjnë të besojmë se ‘shoqëritë pa shtet posedojnë qeverisje’.
Antropologu Bronislav Malinovski duke debatuar kundërshtueshëm argumentin sipas të cilit
njerëzit e tribuve ishin ‘ në mënyrë instiktive’ konformist e pra mund t’i rregullonin punët e tyre
pa shtet, demonstron se në të gjitha shoqëritë rregulli jo vetëm ekziston por në mënyrë të
vazhdueshme është sfiduar dhe thyer. Page | 5
Debatet, janë të paevitueshme - ato janë pjesë e kushteve shoqërore-ndaj që shoqëria të mbijetojë,
duhen gjetur mekanizma për të zgjidhur konfliktet, pajtuar ndryshimet, e në përgjithësi të kryej
veprimtari të cilat gjërësisht mundet t’i identifikojmë si qeverisje.
Sigurisht është pranuar që qeverisja, është një fenomen i kudoshtrirë në marëdhëniet njerëzore. Pa
dyshim përderisa është e vështirë të kuptojmë që njerëzit të mund të jetojnë të bashkuar, pra së
bashku në një shoqëri, pa një shkallë parashikueshmërie, stabiliteti dhe rregullshmërie. Por forca
është ‘një nga mekanizmat e krijuar për një jetë të rregullt’.
Kuptohet pra pse është e rëndësishme të dallojmë qeverisjen nga shteti; pikërisht për të
kundërshtuar idenë se shteti është esencial në sigurimin e rregullit.
Qeverisja është procesi i rregullimit të sjelljes shoqërore. Kjo përbën ‘thelbin’ e saj e prandaj është
dhe forcë
Qeverisja si pjesë e shtetit
Në shumicën e literaturës shteti dhe qeverisja trajtohen ose si sinonim ose si pjesë të lidhura në
mënyrë të pazgjidhshme. Por duke e vlerësuar si korrekt argumentin e antropologëve qeverisja
duhet të ndahet prerazi nga shteti.
Argumentat antropologjik e konceptojnë qeverisjen si një proces që i ka paraprirë formimit të
shtetit. Por ndërsa historikisht qeverisja ekzistonte jashtë shtetit, në shoqëritë e përqëndruara në
shtet, të dyja janë pandashmërisht të lidhura. Dhe në fakt nëse i referohemi institucioneve
kombëtare në Britani, Shtete e Bashkuara, Francë,e gjetkë gjendemi përpara rasteve kur qeverisja
mund të konfuzohet me shtetin.
Qeverisja (që në këto raste përfaqëson ekzekutimin politik të një kombit), që flet në emër të shtetit,
e veshur me pushtetin e tij dhe që duhet të marrë përgjesinë finale për veprimet e tij. Nëse
funksionet e shtetit nuk kryhen në mënyrën e duhur është qeveria ajo që duhet të marrë veprimet
korrigjuese.
Sipas këtij vështrimi qeverisja përfaqëson vetëm një element brenda shtetit, krahas atij të:
a. administrimit,
b. gjykimit,
c. ushtrisë, policisë,
d. qeverisjes qendrore dhe lokale dhe
e. parlamentit.
Të marra së bashku këto gjashtë element krijojnë sistemin shtet.
Në praktikë jo rrallë krijohet konfuzion mes termave qeverisje, (si një lloj shoqëror) dhe Qeveri
(shteti) kur për më tepër mes tyre nuk shihet ndonjë ndryshim cilësor. Ato, të gjithë, paraqesin
sisteme politike të formave dhe madhësive të ndryshme që përfshijnë pushtetin, ndikimin,
kontrollin dhe autoritetin.
Pavarësisht, është e nevojshme të nënvizojmë se qeverisja jo vetëm që është e ndryshme nga shteti
(në kuptimin që ndodh brenda shtetit ose si pjesë e shteti), por funksionon sipas parimeve të
ndryshme e me një logjikë të ndryshme.
Nocioni i qeverisjes thekson vazhdimësinë mes vetë-qeverisjes, moralitetit apo standarteve morale
të pranuara, jetës familjare të organizuar dhe menaxhimit të ekonomisë. Ajo preokupohet për

5
zgjidhjen e gjërave sipas një shumëllojshmërie qëllimesh specifike. Individi që qeveris ‘nuk ka pse
të ketë armë për të vrarë, një shpatë që të ushtrojë pushtetin, ai duhet të jetë më shumë i duruar se
sa i nxituar apo i rëmbyer.
Është e vërtetë se organizime të tjera shoqërore si universitetet, familja apo klubet e futbollit
zbatojnë rregulla të cilat në fund të ditës kanë ’një mbështetje të fortë nga shteti si nëpërmjet
mundësimit të statuseve të tyre, ç’ka konfirmon statusin e tyre si organizime private ashtu dhe Page | 6
nëpërmjet ekzistencës së agjencive shtrënguese apo detyruese të afta të ndërhynë sa herë dështojnë
procedurat informale (pra kur ato nuk funksionojnë si duhet). Në të njëjtën mënyrë dhe individi
është në gjendje të ‘qeverisë’ jetën e vet, vetëm se shteti vetë siguron një kuadër më të gjerë ligjesh
e rregullash. Qeveria edhe në formën e saj embrionale dhe shumë fluide nuk mund të shkëputet
nga ai realitet i kudoshtrirë i vetë shtetit. Kështu duke risjellë një koment të Hobhousit, dhe individi
i vetë-qeverisur nuk mund të imagjinohet jashtë kufijve të të ashtuquajturit ‘Shtet i vetë-
qeverisur’.(L Hobhouse, Liberalism(Oxford University Press,Oxford,1964),fq.81)
Duhet nënvizuar një fakt esencial: shteti dhe qeverisja operojnë sipas parimeve të ndryshme. Nëse
shteti shpall monopolin e një force legjitime brenda një territori të caktuar, qeverisja angazhohet
me garantimin e rregullit brenda komunitetit.
Por, kur shteti bëhet shtet?
Është pa dyshim e vërtetë se shteti modern dallon ndjeshëm nga pararendësi i vet. Por gjithsesi
duke nënvizuar si cilësi qendrore, forcën, bëhet e mundur të shihen gjithashtu si shtete dhe
organizimet para-moderne (por pas –fisnore) përderisa ato drejtoheshim nga monarkë, sovranë
(apo çfarëdo emërtimi që merrte drejtuesi i njësive të ndara) të cilët kërkonin rregull nëpërmjet
mjeteve të dhunës.
Por kur lindi apo u shfaq shteti vetë?
A është shteti që përkufizon Weber një fenomen tërësisht modern apo mund të flasim për shtetin
si ekzistencë në periudhën antikitet, mesjetës dhe kohës para-moderne?
Kjo pa dyshim është një çështje historike të cilën do përpiqemi ta japim në mënyrë shumë të
përmbledhur.
Shtetet mund të përkufizohen, por historikisht dhe gjeografikisht ato janë shumë më shumë të
kufizuar nga sa mendohet përgjithësisht.
Shtetet moderne janë pa dyshim ndryshe nga shtetet e mëparshëm. Ajo që është kryesore për një
shtet është ‘prezenca e një autoriteti suprem’ që ka pushtetin e jetës dhe vdekjes mbi subjektet e
tij. Përderisa dhuna është ‘përbërës esencial’ i shtetit atëhere bëhet e qartë se dhe organizimet
mbas-fisnore meritojnë të quhen shtete.
Në përcaktimin që Giddens i bën shtetit, si një organizim politik i aftë të mobilizojë mjetet e dhunës
për të mbajtur rregullin e vet, brenda këtij përkufizimi ai përfshin si organizimet e perandorive
ashtu dhe shoqëritë tradicionale. Është e vërtetë që institucionet politike Greke, për shembull, nuk
personifikonin konceptet (1) sovranitetit dhe (2) ndarjen publik-privat në mënyrën që ato shfaqin
veten në shtetin modern. Por mendimtarët Grekë dhanë ide mjaft të rëndësishme për mënyrën se
si mund të drejtohet nëpërmjet përdorimit të forcës. Po ashtu përdorimi i termit ‘shtet’ nga
Makiaveli nuk është plotësisht modern, por çështja e ushtrimit të forcës për të mbajtur rregull është
themelore në shkrimet e tij.
Në veçanti, teoria e kontratës shoqërore e shikon shfaqjen e shtetit si një zhvillim me një rëndësi
të jashtëzakonshme. Shoqëritë e pashtet nuk duhen përfytyruar të atilla ku despotët e ndanin
publikun me privatin duke drejtuar më shumë nëpërmjet trashëgimisë sesa nëpërmjet linjave
burokratike të cilat, në vend të bërjes së ligjeve të përgjithshme thjesht artikulonin zakone të

6
caktuara. Jo, bota e pa shtet është një botë relativisht egalitare dhe jo hierarkike në të cilën nuk ka
rregullatorë, drejtues apo sundimtarë që të mund të përdorin forcë të përqëndruar.
Në kontrast me papabarazitë e dukshme dhe organizimin hierarkik që karakterizon shtetin,
studimet antropologjike theksojnë faktin se në ato që ne lirshëm quajmë shoqëri fisnore, të gjithë
gëzonin të njëjtin nivel të ardhurash materiale dhe ndikimi politik (edhe pse meshkujt në një
moment të caktuar bëhen dominues) dhe të gjithë ndanin të njëjtën kulturë, gjuhë dhe besim fetar. Page | 7
Tributë kishin një interes tradicional për të minimizuar dallimet shoqërore pra, duhet të
shkatërroheshin me qëllim që t’i hapnin rrugën shteteve. Me t’u realizuar pasojat e një sundimi
permanent, në një mënyrë të ashpër nëpërmjet tërheqjesh të përsëritura, vijoi një lëvizje drejt
shtetit, në formën e një kryesimi fisnor më të centralizuar. Qëniet njerëzore deri atëhere aq të mira
për evazione, krejt papritur e gjetën veten të zëna brenda organizimeve permanente të shtrëngimit
e detyrimit. (Hall&Ikenberry, The State, fq.18)
Pra, organizimet pas-fisnore mbërthehen tashmë në problemin e përpjekjes për të imponuar rregull
në shoqëri radikalisht të ndara me një stil të specializuar dhe krejtësisht shtrënguese.
Edhe pse e shprehur qartazi se nocionet e zhvilluara: të ndarjes publike –private, sovranitetit, ligj-
bërjes, territorialitetit, organizimit administrativ dhe burokratik janë karakteristika vetëm të shtetit
modern, gjithsesi baza e shtetit modern gjendet në teorinë dhe praktikën e organizimeve pas-
fisnore apo shteteve tradicionale sikundër quhen ato nga Giddens. Kështu, Aristoteli zhvilloi
nocionin e shtetit si një koncept ligjor. Romakët e lashtë i vinin gjithashtu një peshë shumë të
madhe karakterit legal të strukturave politike. Përderisa sundimtarët , thonin ata, zënë zyra që janë
të krijuara me ligj, fuqia e shtetit u shfaq si diçka që nuk i atribuohet askujt, duke bërë kështu të
nevojshme dallimin mes asaj që ishte publike dhe private.
Konsiderimi i forces, si tipari qendror i shtetit nënkupton dhe dimensionin e territorit, praninë e
një vullneti dhe institucionesh ligjore dhe një ndarje embrionale mes publikes dhe privates. Por
nga ana tjetër asnjë sundimtar nuk mund të ushtrojë pushtet të përqëndruar pa pasur dhe një
administratë të specializuar. Është e vërtetë që kjo administratë drejtohet sipas një linje trashëgimie
se sa burokratike, por shtetet tradicionale, nënvizon Giddens ‘kanë një hierarki nëpunësish të
specializuar për detyra administrative’(Giddens, Nations-State and Violence fq.57).
‘Si mjet dominimi’, shteti tradicional ashtu sikundër dhe shteti modern, ekziston si një organ i
dalluar, i specializuar dhe permanent i veprimit politik dhe administrativ, i cili edhe pse jo në
mënyrë perfekte ‘aplikohet në një territor’ (Balander, Political Antropology, fq.149)
Në përkufizimin Weberian theksohet forca, si karakteristika kryesore por jo e vetmja e shtetit. Por
gjithashtu të përfshira janë dhe territori, ligji dhe administrimi si veprimtari publike e specializuar.
Këto aspekte, si tipare të pranuara të shtetit mund të kuptohen vetëm në marrëdhënie me forcën që
i lidh apo betonon ato. Duke theksuar pozicionin qendror të forcës, është e mundur të identifikohen
këto karakteristika në format më të hershme të shtetit, në të cilën ato janë më pak të qarta dhe më
pak të zhvilluara.
Shteti u shfaq pra, sepse njerëzit nuk mund të zgjidhnin konfliktet e interesave nëpërmjet
negocimeve dhe bindjes. Duhej përdorur një forcë e organizuar dhe e përqëndruar- një forcë fizike
që është thelbësore dhe dalluese për shtetin. Forca është e nevojshme, sepse njerëzit nuk i binden
rregullave vullnetarisht, ata kundërshtojnë, rezistojnë, rebelohen. Origjinat e shtetit janë
komplekse dhe shumëshkakëse, por nuk mund të këtë dyshim për karakterin dallueshëm
shtrëngues të orgazimit që u shfaq si shtet. Shtrëngimi meriton të theksohet sepse ai qëndron në
zemër të asaj që Parek e quan ‘ problemi i suksesit’(Parekh, “ When will the state wither away?.fq.260)
Vetëm shteti modern është ai që shpall ndarjen e tij institucionale dhe konceptuale nga shoqëria
(dhe në fakt dhe nga qeveria si agjencia ekzekutuese e tij). Vetëm nëpërmjet shtetit modern, ligji

7
 shpallet një akt objektiv vullneti, në të cilin figurat strikte e solemne të veshura me uniformë, janë
thjesht mbajtës të zyrave apo funksionarë me kompetenca të kufizuara nga ligjet.
Shteti modern është i dallueshëm dhe autonom sepse është dhe shumë abstrakt. Karakteri i tij
abstrakt dhe i papërcaktuar shprehet në nocionin e sovranitetit, si një fuqi që është absolute, e
pakufishme dhe e përqëndruar.
Është karakteri i shtetit si një organ sovran që e ndan atë në mënyrë radikale nga shoqëria. Kjo Page | 8
ndarje do të thotë që shteti nuk mund të kërkojë të përfshijë dhe kontrollojë tërësinë e ekzistencës
shoqërore. Kriteret për punësimin shtetëror sanksionohen publikisht dhe nuk u jepen individëve të
favorizuar në bazë të pasurisë, rangut apo besimit.
Periudha pas rënies së murit të Berlinit e këndej , paraqitet si një periudhë e ristrukturimit të
shtetit në formën e shtimit të roleve dhe funksioneve të tij ose mungesës së tij. Zhvillimi i
globalizimit ekonomik dhe financiar dhe kompleksiteti në rrijte i problemeve kolektive dhe
zhvillimi i pa balancuar dhe i pabarabartë në nivel botëror janë çëeshtje të vështira për t’u zgjidhur
nga çdo shtet më vete. Sipas Bruno Dente1 një nga pasojat e këtij skenari ndërkombetar ka qenë
reduktimi i pëgjegjësisë politike të shteteve, që njihet dhe si kriza për shtim rolesh dhe funksionesh
te shtetit e cila shfaqet në tre drejtime të ndryshme por që konvergjojnë duke sjellë një dobësim
të shtetit:
a) Teknokracia, ose percjellja e pushtetit dhe përgjegjesive, aparateve dhe institucioneve jo te votuara
te ashtuquajtura institucione jo maxhioritare që marrin vendime në bazë të kritereve teknike dhe
jo politike, bankat qëndore,institucionet monetare financiare ndërkombetare, autoritetet e
pavarura,burokracitë profesionale.
b) e ashtuquajtura qeverisje me shumë nivele(MLG), sipas të cilës formacionet shteterore,
organizimet shteterore bëhen thjesht nyje ose nivele në një rrjetë ose strukturë më të gjerë ku
zhvillohen marredhenie të ndërvarura si Bashkimi Europian, regjimet ndërkombëtare, shtetet
anëtare të një shteti federal për të prodhuar një politikë të përbashkët
c) rimarketingu ekonomik, i cili sipas sociologut Karl Polany gjithmonë e më shumë shërbime dhe
funksione hiqen nga kontrolli i shtetit dhe i jepen tregut nëpërmjet privatizimeve.
Krejt ndryshe paraqitet kriza për mungesë shteti. Kjo krizë shfaqet në tre aspekte:
a) humbja e monopolit të forcës
b) humbja e kufijve
c) mospërputhje shtet - komb

* * *
Shtetet kanë variacion të gjerë funksionesh si për mirë ashtu dhe për keq. I njëjti pushtet shtrëngues
që i lejon atyre të mbrojnë të drejtën e pronësisë e të sigurojnë siguri publike, ju lejon po ashtu
atyre të konfiskojnë pronën private dhe abuzojnë me të drejtat e qytetarëve të vet. Monopoli i
pushtetit legjitim që ushtron shteti, i lejon individëve t’i shmangen brenda vendit asaj që Hobs e
etiketonte “ si lufta e çdo njeriu kundër çdo njeriu”, por që në nivel ndërkombëtar shërben si bazë
konflikti dhe lufte. Detyra e politikës moderne ka qenë zbutja e fuqisë së shtetit, drejtimi apo
orientimi i veprimtarisë së tij, drejt atyre përfundimeve që quhen apo konsiderohen si legjitime
nga njerëzit të cilëve i shërben dhe të rregullojë ushtrimin e pushtetit nën rregullin e ligjit.
Në këtë kuptim shtetet moderne nuk janë një fenomen universal. Ato nuk ekzistonin aspak përpara
kolonializmit Evropian në pjesë të mëdha të botës si në Afrikën poshtë Saharasë. Pas luftës së dytë

1
. http://scienzepolitiche.unical.it/bacheca/archivio/materiale/314/Politica%20comparata/Le%20forme%20della%20politica.pdf

8
botërore lëvizjet kundër kolonializmit ‘provokuan një stuhi’ shtet-ndërtimi në të gjitha vendet në
zhvillim, e cila rezultoi e suksesshme në Kinë e Indi, por që ishte vetëm si emër në shumë pjesë të
Afrikës, Azisë dhe Lindjes së Mesme. Perandoria e fundit evropiane që u shemb- ajo e ish
Bashkimit Sovjetik – filloi si proces i njëjtë me larmi formash dhe po ato rezultate shqetësuese.
Krahas përcaktimit që Webberi i bën shtetit, a mund të kemi forma të tjera të përcaktimit të tij.
Pra, a mund të përkufizohet ndryshe shteti? Page | 9
Të shumta kanë qenë përgjigjet e dhëna, por për ta bërë më të qartë e konkret këtë nocion disi
abstrakt e në funksion të qëllimit tonë do të veçoja dy strategji përgjigjesh të gjera :
1. përkufizime organizative dhe
2. përkufizime funksionale.
1. Përkufizimet Organizative e konsiderojnë shtetin si një tërësi institucionesh qeveritare me një
origjinë historike më të vonë.
Qeverisja është procesi i bërjes së rregullave, kontrollit, drejtimit apo rregullimit. Në mënyrë më
pak rigoroze, veçanërisht në Europën Perëndimore, qeverisja është sinonim i ministrave të
zgjedhur të cilët janë zyrtarisht përgjegjës të ministrive. Ka disa aspekte të qeverisjes të cilat
burojnë natyrshëm nga shoqëria njerëzore, pasi një shoqëri që është totalisht e pakontrolluar, e pa
drejtuar, e pa rregulluar, mund të thuhet se përfaqëson një kontradiktë të termit.
Në kontrast, shteti i përkufizuar organizativisht- nuk buron natyrshëm nga brendia e shoqërisë
njerëzore. Kanë ekzistuar, por sipas antropologëve ende ekzistojnë shoqëri të pa-shtet, të tilla si
sistemet e veçuara të tribuve, apo banda të vogla, të izoluara në të cilat rregullat dhe vendimet
merren kolektivisht, ose nëpërmjet negocimeve të padiskutuara, pa një specializim të qeverisjes
në duart e një grupi njerëzish. Zakonisht baza e këtyre rregullave mund të jetë tradicionale ose
fetare.
Në kontrast me këtë, shteti modern është një tip i specializuar qeverisjeje me këto pesë
karakteristika:
1. Shteti është një institucion apo tërësi institucionesh i veçuar në mënyrë të dallueshme, pra i
ndryshëm nga pjesa tjetër e shoqërisë sa të krijojë sfera të identifikueshme publike dhe private.
2. Shteti është sovrani ose pushteti suprem dhe autoriteti më i lartë brenda territorit të tij dhe me
përkufizim, autoriteti i fundit për të gjitha ligjet (përshembull, ligjet e vendosura, garantohen nga
sanksione të forta). Legjislacioni publik hartohet nga nëpunësit shtetëror dhe mbështetet nga një
monopol formal force.
3. Sovraniteti i shtetit shtrihet te të gjithë individët e hapësirës së një territori të dhënë dhe
zbatohet në mënyrë të barabartë edhe mbi ata me pozita zyrtre në qeveri apo ligjbërje. Sovraniteti
pra dallon nga personeli, i cili në një kohë të dhënë ka një rol të caktuar brenda shtetit.
4. Personeli i shtetit modern në pjesën e tij më të madhe rekrutohet dhe përgatitet për të
menaxhuar në një mënyrë burokratike.
5. Shteti ka aftësitë që nga popullsia e vet të krijojë të ardhura monetare (taksimi) për të financuar
veprimtaritë e tij.
Këto karakteristika janë abstraksione jo njëlloj të zbatueshme në të gjitha vendet moderne.
Pavarësisht, ato përfaqësojnë tipare të cilat shumica e studjuesve të shkencave shoqërore dhe
historianë do të thonin se dallojnë shtetin modern nga sistemet e mëparshme paramoderne të
qeverisjes. Në këtë përkufizim të shtetit nuk ka asgjë demokratike, me përjashtim të kërkesës
formale që nënshtrimi ndaj sovranitetit zbatohet njëlloj për të gjithë individët.
Është e rëndësishme të theksojmë se ndikim të madh në shkallën në të cilën çdo shtet është i
centralizuar, hierarkik dhe burokratik varet në faktin nëse ajo shoqëri ka kaluar ose jo fazën e
feudalizmit. Amerika e Veriut, Kanadaja dhe vende të tjera me histori të ngjashme në disa aspekte

9
kanë relativisht ‘shtete’ qëndrore të pazhvilluar. Po ashtu është evidente që revolucionet, luftrat
dhe hapsirat që vendet okupojnë kanë pasoja të thella në mënyrën se si zhvillohet struktura e
shteteve të tyre.
2. Përkufizimi Funksional i shtetit mund të marrë dy forma.
1. Njëra ex ante që e përcakton shtetin si një tërësi institucionesh që realizojnë synime, qëllime,
objektiva. Një dallim i dukshëm me përcaktimin organizativ është se ‘shteti’ në mënyrë empirike Page | 10
mund të identifikohet me një tërësi institucionesh të paklasifikuar normalisht si pjesë e sferës
‘publike’. Çdo organizatë qëllimet dhe synimet e të cilës ngjasojnë/janë të njëjta me ‘funksionet e
shtetit’ automatikisht bëhet pjesë e shtetit.
2. Forma e dytë, ex post e përcakton shtetin nga pasojat e tij, për shembull, mbajtja e rregullit
shoqëror. Shteti identifikohet me ato institucione apo modele sjelljesh që kanë efekt stabilizues.
Përsëri kjo përqasje zgjeron atë që mund të llogaritet si komponent i ‘shtetit’. Për shembull, nëse
ne themi që një funksion kyç i shtetit është të prodhojë kohezion shoqëror e që beson jeta familjare
arrin të njëjtin rezultat, ne vetiu mund të priremi të konkludojmë se familja si institucion është
pjesë e shtetit.
Rolin e shtetit, këtu dhe në vijim do ta shikojmë në kontekstin e demokracisë liberale. Koncepti
‘demokraci’ kuptohet më së miri nëpërmjet rrënjës së saj greke : demos, që do të thotë ‘ organ
qytetar- dhe cracy që do të thotë ‘rregulli i’. Fillimisht demokracia nënkuptonte rregullin e organit
qytetar si opozitë e e rregullit të aristokracisë apo monarkisë. Në demokracitë e Greqisë së Lashtë,
organi qytetar ishtë ngushtësisht i përcaktuar. Femrat, skllevërit, të huajt, burrat nën moshën 30-
vjeçare dhe ata që s’ishin në gjendje të mbanin armë përjashtoheshin. Pavarësisht nga ky kufizim,
për ata që llogariteshin si qytetarë, demokracia, nënkuptonte rregullin e tyre direkt ose vetë-
qeverisjen kolektive.
Në kontrast me këtë, në demokracinë liberale, organi qytetar është sovran kryesisht në emër, duke
e ushtruar sovranitetin vetëm kur janë zgjedhur rregullatorët e shtetit. Qytetarët nuk kanë të drejtë
të pakufi për të kaluar në ligj çdo gjë që ata duan, por duhet fillimisht të arrijnë marrëveshje me
ligjvënësit e zgjedhur. Mbi të gjitha, masa e qytetarëve nuk merr pjesë në mënyrë të drejtpërdrejtë
në bërjen e politikës apo administrim. Janë përfaqësuesit e qytetarëve ata që bëjnë ligjet dhe
zhvillojnë politikat, duke instruktuar punonjësit shtetërorë, të përshkruar si burokratë, t’i zbatojnë
ato.
Komponenti ‘liberal’ në demokracinë liberale buron nga liberalizmi- një ideologji politike, para-
demokratike që pohon se në çdo shoqëri duhet të ketë aq liri individuale sa të jetë në harmoni me
lirinë e të tjerëve. Tradicionalisht liberalët kanë dashur liri nga shteti, duke kërkuar që disa liri apo
të drejta individuale duhen mbrojtur si nga shteti ashtu dhe nga shumica e vendimeve. Cilat duhet
të jenë këto liri apo të drejta bazë dhe duhet apo nuk duhet të përfshinë ato të drejtën e pronësisë,
ka qenë gjithmonë pjesë e debateve mes socialistëve dhe liberalëve. Më e pakta e arritur ka qenë
marrëveshja për të përfshirë të drejtën e lirisë së shprehjes, organizimit dhe zgjedhjes së zyrtarëve.
Vetëm pas rritjes së lëvizjeve socialiste, liberalët pranuan se organi qytetar duhet zgjeruar për të
përfshirë të gjithë meshkujt e rritur; dhe vetëm pas lëvizjeve feministe dhe antikoloniale u pranua
që ‘ qytetarë’ duhet të jenë të rriturit e çdo gjinie dhe race. Shumica e sistemeve të sotme politike
përfaqësojnë demokratizim të liberalizmit.
E thënë më ndryshe, demokracia liberale është një sistem i qeverisjes përfaqësuese nëpërmjet
rregullit të shumicës, në të cilin disa të drejta individuale janë të mbrojtura nga shteti e nuk mund
të kufizohen qoftë dhe prej shumicës së zgjedhur.

10
 Sistemi Qeverisjes dhe Klasifikimi i Qeverive

Sistemi i qeverisjes përcaktohet zakonisht si bashkërendimi i katër komponentëve përbërës: Page | 11

1. territorit çka do te thote që populli ose popullsia duhet të jetojë në një hapësirë territoriale
gjeografike të caktuar;
2. popullit, nocionit qe lidhet me komb-shtetin dhe që pa të nuk mund të ketë qeverisje;
3. sovranitetit.
4. qeverisjes;
Komponentë këto, që janë dhe pjesë përbërëse e shtetit.

TERRITORI dhe POPULLSIA, në lidhje me qeverisjen

Territori dhe popullsia jane pjesë jetike e ekzistences së sistemit politik të qeverisjes dhe të shtetit.
1. Territori është i lidhur me pozitën gjeografike të shtetit dhe përmasat e tij dhe sodomos me burimet
natyrore dhe materiale qe perfshihen brenda tij. Në shtetet me pozitë të favorshme gjeografike dhe
burime të pasura natyrore, qeveritë e kanë pasur më të lehtë të ndërmerrnin politika thellësisht
demokratike. Historia dëshmon se qyteterimet e para me sistemin e qeverisjes se organizuar brenda
nje territori të caktuar lindën në rajone me kushte gjeografike të favorshme për kohen si Luginat
e lumejve Nil, Eufrat, Gang, Jance, etj. Regjimet qeverise totalitare kanë shfrytezuar nocionin e
territorit për të ndermarrë dhe justifikuar politikatagresive si psh Hitleri, Musolini, Militantistet
Japoneze, Mao Ce Duni etj.

Territori është një hapësirë që ka tre ndarje:

i- toka- që përfshihet brenda kufijve të shtetit,
ii- hapsira ajrore mbi sipërfaqen toksore, e cila teorikisht duhet te lartësohet pafund por ne praktike
shkon deri në atë largësi në te cilën mund të sigurohet efektiviteti i ushtrimit te pushtetit dhe
iii- nëntoka.
Përmasat e dy elementëve të fundit, me perfeksionimin e mjeteve teknike mund të shtrihen edhe
më tej.
Ne territorin e shtetit përfshihen lumenjtë, liqenet dhe nje hapësirë detare qe shtrihet nga bregdeti
dhe deri ne ate largësi qe përcaktohet nga legjislacioni. Ne baze te legjislacionit tone , ujrat
territoriale shqiptare shtrihen nga nje largësi prej 12 miljesh nga bregdeti. Kjo hapësirë detare
perben ujrat territoriale, mbi te cilat kanë te drejtë te kalojnë lirisht anijet tregtare te vendeve te
tjera , ndërsa luftanijet e huaja mund te hyjnë vetëm me lejen e shtetit te cilat i përkasin këto ujra
territoriale.
Territori ka nje rendesi te madhe per shtetin , si nga pikëpamja ekonomike dhe ajo strategjike.
Territori shtetëror gjatë gjithë historisë ka qenë objekt i disponimit te shtetit. Por shume autorë e
konsiderojnë territorin si element te shtetit, por teza e tyre nuk qëndron logjikisht, sepse shteti ka
të drejta mbi territorin e vet; ndaj është më e drejtë që territorin dhe popullsia të konsiderohen jo
si elementë , por si kushte ekzistenciale të shtetit.

2. Popullsia, nocioni që i referohet tërësisë së njerëzve te cilët kanë banim të qëndrueshëm në

territorin e shtetit dhe u nënshtrohen ligjeve te tij.

11
Popullsia ka pasur rol te madh në ndërmarjen e çdo politike. Ajo ka lehtësuar qeverisjen përmes
traditës kulturore, dhe etikës së punës trashëguar nga një brez te tjetri. Përmes edukatës dhe
kulturës civile në përgjithësi, përbërjes së saj sociale, dhe lëvizshmërisë sociale, përbërjes etnike-
homogjene, si dhe treguesve demografike brenda saj.

3-SOVRANITETI Page | 12
Per here te pare si term u formulua nga Zhan Boudin (1530-1596) – teoricien politik dhe keshilltar
juridik i monarkise franceze. Me fjalën sovranitet ai nenkupton autoritetin me te larte te qeverisjes
së popullsise dhe te ushtrimit te pushtetit sovran si baze themelore te çdo shteti dhe ky u quajt
“sovranitet i brendshem”. Boudin e justifikon sovranitetin si nje pushtet i pandarë nga autoriteti
me i larte dhe si domosdoshmeri per nje sundim racional, me qellim qe te ndalohet anarkia ose
kaosi. Ne kohën e Boudinit, sovraniteti ishe i perqendruar te figuara e monarkut, pra “sovraniteti i
mbretit”., ndërkohë që Britania, me tradita parlamentare që nga mesjeta kishte krijuar nocionin e
“sovranitetit të parlamentit”. Ky nocion nënkuptonte epërsinë e parlamentit mbi monarkun. Ne
shek. XVIII, me Revulicionin Francez u pranua nocioni i “sovranitetit te kombit”, i perafert me
“sovranitetin e popullit”.
Sovraniteti ligjor është termi që përdoret per te treguar se autoriteti përfundimtar qendron dhe
mbështëtet ne ligjet e shtetit dhe bindjen e shtetasve ndaj tyre. Me vone, nocioni sovranitet i
brendshem u plotesua me sovranitetin e jashtëm. Ai sherbente per percaktimin e vendit te kombë-
shtëtit, në marredheniet me shtetet e tjera, e pozicionit ne arenen boterore, dhe mbi te gjitha me
masën e njohjes dhe pranimit nga shtetet e tjera dhe organizmat me karakter nderkombetar. Ky
tip sovraniteti njihet si “sovranitet kombetar” qe do te thote pavarsi juridike e secilit shtet nga
shtetet e tjera, e drejta per te respektuar pavarsine kombetare, per te mos nderhyre ne punet e
brendshme. Sovraniteti kombetar shpesh është i paraprire nga e drejta per vetevendosje ose nga
rritja e bashkimit nderkombetar. Te dyja nocionet,sovraniteti i brendhem dhe sovraniteti i jashtëm,
jane ne lidhje te pandarë kur flitet per pavarsi kombetare dhe veteqeverisje. Keto shprehen dhe me
emertimet – sovranitet kombetar dhe sovranitet popullor.
Sovraniteti shfaqet në lloje dhe koncepte të ndryshme. Ndër vitet e fundit, koncepti i sovranitetit
është shumë i ndërlidhur me ligjet dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Sipas (Grimm, 2015), loncepti i
sovranitetit është lidhur ngushtë me rritjen e rëndësisë të shtetit modern.
Duke patur këndvështrime të ndryshme mbi konceptet e sovranitetit, vlen të përmendet koncepti
‘Westphalian’ i cili në kontekstin e tij nënkupton lirinë e një shteti të monopolizojë aktivitete të
caktuar duke ruajtur interesat e qytetarëve të tij (Shan, Simons & Singh, 2008).
Sovraniteti do të thotë që i gjithë pushteti buron dhe shkon nga një burim. Thelbësore në nocionin
e sovranitetit është karakteri i tij universal. Ai zbatohet, mbikëqyr, menaxhon dhe konsolidon si të
tërë një shoqëri të ndarë territorialisht. Sovraniteti, si një koncept logjik, nuk mund të kufizohet,
ndaj edhe pse i dallueshëm nga shoqëria ai gjithashtu përfshin shoqërinë. Ai është i shkëputur nga
individët dhe prapë ‘i formon’ ata si qytetarë – individë ‘abstraktë’ që janë të barabartë përpara
ligjit si anëtarë të rregullt të një territori të caktuar. Edhe pse i ndarë nga kisha dhe familja, shteti
sovran rregullon këto organizata, duke i ndaluar ato të veprojnë në ato mënyra që ai nuk i lejon.
Nocioni i sovranitetit vetëm se nënkupton, që ajo që është private në vetvete, është krijuar nga ajo
që është publike. Meqë shteti është sovran/ statusi i individëve si mbartës të drejtash dhe
detyrimesh duhet të jetë një vepër zyrtare e atij që Hobs e quante “Zot i vdekshëm”-shtetit sovran.
Individi pra është ‘autonom’ vetëm në faktin që shteti njeh dhe autorizon këtë ‘autonomi’. Ligji
publik është i ndarë nga ligji privat, por në të njëjtën kohë është pikërisht kjo ndarje që i lejon
shtetit të krijojë kuadrin në lidhje me të cilin individët autonomë ndjekin interesat e tyre private. E

12
rëndësishme në veçantin e shtetit është se ai (potencialisht dhe realisht) ka dorë kudo. Shteti duket
të jetë i shkëputur por dhe i kudo përfshirë. Kjo është arsyeja që Parek i përshkruan marrëdhëniet
shtet-shoqëri si ‘komplekse dhe të mistershme një mardhënie e cila në vazhdimësi ka konfonduar
studiuesit e politikës për katër shekujt e kaluar dhe ende nuk po arrihet një konceptim i
përshtatshëm (Parekh, “ when will the state wither away?. Fq.250).
Shpallja sovranitetit ka rëndësi për të kuptuar pse shtetet besojnë se atyre u lejohet të ndëshkojnë Page | 13
kundërshtarët apo disidentët, shtypin rebelimet dhe të bëjnë luftë. Me t’u shfaqur shteti, e gjithë
shoqëria pësoi një transformim total dhe shumë të rëndësishëm.

4-QEVERISJA
Koncepti i qeverisjes lidhet me tërësinë e vendimeve dhe proceseve që zhvillohen për të arritur
dhe reflektuar mbi objektiva dhe pritshmëri të shoqërisë, nëpërmjet lidershipit apo menaxhimit të
organit qeverisës (Fasenfest, 2010). Në percaktimin me te pergjithshem, qeverisja është agjensia
thelbesore, përmes se ciles formulohen dhe realizohen funksionet e drejtimit te shoqerise ne
kuadrin e nje komb-shteti te caktuar dhe te mardhenieve te tij me komb shtetet e tjera. Sipas
Fasenfest (2010) ka një diferencë midis terminologjisë të qeverisë dhe në këtë kontekst, qeverisja
përbën një koncept edhe më të gjerë. Thuhet se qeverisja ka një lidhje të drejpërdrejtë me kontrollin
apo drejtimin dhe qeveria është thjeshtë objekti, zyra, autoriteti apo funksioni që ajo paraqet tek të
qeverisurit. Logjikisht, termi qeverisje lidhet me shtetit dhe ky i fundit me politikën dhe
administratorët publik.
Pra, cili është dallimi midis termave qeveri dhe qeverisje?
Qeveria, e krijuar nga nje force politike e caktuar, ka kuptimin e ushtrimit te pushtetit ekzekutiv.
Si e tille nje qeveri ia le vendin nje qeverie tjeter.
Qeverisja perfshin pergjithesisht tri hallka ose degezime, ate legjislative, qw merret me miratimin
e ligjeve; ekzekutive qe ka detyre kryesore te zbatoje (ose te ekzekutoje) ligjet; dhe juridike, qe
merret me interpretimin e ligjeve. Te tria hallkat e mesiperme jane te pranishme ne te gjitha
sistemet e qeverisjeve, si ne ate te demokracise liberale, ashtu dhe ne totalitarizem dhe ne regjimet
autoritare. Veçse ndryshon natyra e strukturimit dhe funksionimit te tyre.Ne shtetin e demokracise
liberale keto hallka nenkuptojne institucione te veçanta dhe te ndara. Ne sistemet e tjera ato jane
ne drejtimin dhe kontrollin e nje organizmi te vjeter, psh. “të partise drejtuese”, madje dhe te nje
individi “udheheqes”. Një gjë e tillë është pjese e atij sundimi që quhet sundim totalitar, dhe është
njekohesisht nje nga kriteret per te dalluar qeverisjen demokratiko-liberale nga ato monarkike,
autoritare, e totalitare. Shkalla e nderveprimit te tri hallkave, ajo e kontrollit apo e kufizimit të
njerës mbi tjetren, çon ne percaktimin e tipareve te veteqeverisjes se demokracise liberale ne
qeverisje parlamentare, presidencial, dhe gjysempresidenciale.
Ne nje aspekt tjeter, qeverisja paraqitet si qeverisje federale apo unitare: kjo ka lidhje me ushtrimin
totalitar te qeverisjes. Me arritjen e qeverisjes moderne, ajo shprehet si sistem politik i qeverisjes.
Ky është kuptimi me i plote qe mbart edhe lidhjen midis qeverisjes dhe politikave, si dhe midis
qeverise dhe organizmave te tjere jashte qeverise si psh. Partite, organizatat, grupet sociale te
interesit, grupet e presionit, organizmat qeveritare.
Sistemi politik ka tre komponente themelore, secili me funskione te veçanta por te lidhur me njeri-
tjetrin. Keta komponente jane:
a) strukturat formale (zyrtare) perbehen nga teresia e institucioneve shtetërore dhe i agjensive
qeveritare si dhe teresia e ligjeve kushtetuese te procedurave te qeverisjes.
b) Komuniteti politik i cili nenkupton bashkesine e njerezeve te lidhur se bashku net e
ashtequajturen “ndarje politike e punes” ku veçohen autoritetet politike ose zyrtaret ne postet

13
qeverisese; shtetasit te cilet integrohen ne role dhe pergjegjesi te ndryshme si ne organizatat
politike ose si punonjes publike, votues, taksapagues, ushtare etj.
c) Kultura Politike është teresia e vlerave te tradites dhe po aq e ndjenjave, bindjeve, dijeve,
apopikepamjeve qe mbartin shtetasit ne lidhje me sistemin politik. Pjese e veçante e kultures
politike është etosi politik qe ka të beje me zakonet dhe praktikat jozyrtare, joligjore, te pashkruara,
te cilat lidhen me qendrimin ndaj ushtrimit te pushtetit. Te gjithe keta faktore ekzistojne ne te gjitha Page | 14
sistemet, veçse kane dallime qe shprehen përmes permbajtjes dhe menyres se ushtrimit.
Sistemi politik është ai qe ben qe qeverisja te mos ndahet nga qeveria. Shpesh kur flitet per
qeverisjen nenkuptohet shteti. Nderkohe shteti perfshin nje mori institucionesh ku qeveria
konsiderohet vetem nje prej tyre. Keta institucione jane: ushtria, policia, drejtesia, sistemi
sigurimeve sociale, partite politike, grupet sociale te interesit, organizmat joqeveritare dhe
organizatat fetare. Përveç nje permbajtje te tille, shteti ka dhe karakteristiken gjeografike, territorin
ku shtrihet ai. Shteti është nje njesi historik-kulturor, si i tille ai lidhet me kombin. Prandaj, thuhet
se kombështëti është formulim me i plote. Me shtetin lidhet dhe termi shtetesi.
Nderkaq, dallimet e shtetit me qeverine jane me te medha:
a) Qeveria është pjese e shtetit
b) Shteti është nje entitet i vazhdueshem, kurse qeverite e formuara nga nje ose disa forca politike
jane te perkohshme “vene e vine”
c) Qeverite pergjigjen per berjen dhe zbatimin e politikave brenda shtetit
d) Shteti presupozon te pasqyroje interesat e perhershem te shoqerise si rendin publik, stabilitetin
social afatgjate, sigurimin kombetare,ndersa qeverite ndikohen nga perkrahesit, simpatizantet, dhe
pelqimet e ndersjellta.

Qeverisja e mirë
Qeverisja e mirë është një koncept normativ i vlerave sipas të cilave realizohet akti i qeverisjes.
Koncepti i qeverisjes së mirë u shfaq për shkak të praktikave të qeverisjes së keqe, të karakterizuar
nga korrupsioni, qeverive me transparencë të ulët, të cilat po ktheheshin në të rrezikshme e
ndëhyrja ishte urgjente. Shpesh shfaqet si një model krahasimi mes ekonomive apo organizmave
politikë inefektivë me ekonomitë dhe organizmat politikë të qendrueshëm. Kjo lloj qeverisjeje
përfshin më shumë sesa fuqinë e shtetit apo të vullnetit politik. Rregullimi i ligjit, transparenca dhe
pergjegjësia nuk janë vetëm ҫështje teknike të procedurave administrative ose dizenjimit
institucional. Mirëqeverisja nuk është thjesht një term politik, nuk është një koncept abstrakt por
diçka qw përllogaritet nga institucione ndërkombëtare bazuar në tregues të cilët janë të matshëm
dhe të krahasueshëm, duke identifikuar problematikën dhe qartësuar prioritetet ku duhen
ndërmarrë reformat përmirësuese.
Në thelbin e saj qeverisja nënkupton procesin e marrjes dhe implementimit të vendimeve. Sa më
transparent dhe sa më të përgjegjshëm të jenë këto dy procese, aq më shumë vendimmarrja dhe
implementimi i tyre prodhon efekte pozitive. Në të kundërt, sa më shumë marrja dhe implementimi
i vendimeve të qeverive preken nga interesat dhe përfitimet abuzive, personale apo në shërbim të
grupimeve të caktuara ekonomike, aq më të mëdha janë kostot negative.
Fenomenet që e pengojnë mirëqeverisjen e një vendi mund të jenë të shumta.
“Qeverisja e mirë” nw thelb i referohet aftësisë që ka qeveria, për të performuar në mënyrë
efiҫente, efikase dhe përgjigjëse, e udhëhequr nga principe që janë të mundshme dhe të
dëshirueshme nga e gjithë shoqëria, jo vetëm në sferën politike.
→ Principi i një qeverisjeje të mirë bazohet mbi ideale për një shoqëri më të mirë. Koncepti i
qeverisjes së mirë ka disa dimensione, duke përfshirë dimensionin teknik, social e atë

14
 politik. Përsa i përket dimensionit teknik të konceptit, ai i referohet aspektit ekonomik të
qeverisjes, transparencës së llogarive të qeverisë, efektivitetit të burimeve të menaxhimit
publik dhe stabilitetit të mjedisit rregullues për aktivitetin e sektorit privat.
→ Dimensioni i dytë, ai sociali referohet ndërtimit, fuqizimit dhe promovimit të institucioneve
demokratike, sikurse edhe tolerancës në shoqëri.
→ Dimensioni i tretë, ai politik, i referohet legjitimitetit të qeverisë, përgjegjësia e Page | 15
politikëbërjes dhe respektimi i të drejtave të njeriut dhe ligjit (Michael, 2004).
Qeverisja e mirë është e rëndësishme për disa arsye:
Ajo, përmirëson besimin e qytetarëve tek qeverisja dhe procesi i vendimmarrjes.
Ajo ҫon në vendime më të mira, ndihmon qeveritarët në njohjen e përgjegjësive legjitime dhe
mundëson një bazë etike për qeverinë.
Rritja e besueshmërisë nga komuniteti vjen si pasojë e vendimarrjes transparente dhe
llogaridhënies të ofruar. Kjo i ndihmon njerëzit të besojnë që qeveria do të veprojë në të mirë të
komunitetit, duke pasur si qëllim kryesor interesat e tyre.
Gjithashtu ky model inkurajon qeveritë lokale të kuptojnë rëndësinë e të pasurit të një procesi të
hapur dhe etik.
Pjestarët e zgjedhur ndihen më mirë për përfshirjën në qeveri nëse praktikohet qeverisja e mirë.
Ata janë më konfident duke qenë se ndihen më të besuar që pikëpamjet e tyre respektohen nga
qytetarët.
Marrja e vendimit bëhet nëpërmjet një procesi të hapur e debate konstruktiv, duke parashtruar
informacionet, mes qeveritarëve dhe stalkeholdersave. Vendimet përgjithsisht reflektojnë interest
e komunitetit. Kjo nuk do të thotë se të gjithë do mendojnë se vendimet janë të drejta, megjithatë
pjestarët e komunitetit pranojnë një proces të drejtë, edhe pse nuk janë dakort me vendimet. Ata
gjithashtu do të jenë më pak të prirur të kundërshtojnë vendimet.
Duke qenë se proceset e vendimmarrjes janë të hapura dhe është e mundur të ndiqen nga vëzhgues,
qeveritë lokale mbështeten tëk kërkesat legale dhe është më pak e mundshme që ata t’i shmangin
këto kërkesa.
Në këtë mëyrë qeverisja e mirë ndihmon qeverinë të njohë përgjegjësitë legjislative. Gjithashtu
nëpërmjet këtyre proceseve qeveria është më e prirur t’i përgjigjet pyetjes: “Cila është më e mira
për t’u bërë?”, duke kërkuar në këtë mënyrë zgjedhjen më të mirë për interesin publik
(Goodgovernance.org.au, 2016).
Kushtet për “Qeverisje të mirë”
Qeveritë duhet të krijojnë kushtet e nevojshme për qeverisje të mirë në territoret e tyre respektive.
E rëndësishme është të krijohet dhe të adaptohet legjislacioni bazë dhe institucionet të garantojnë
liri ekonomike dhe politike, e gjithashtu të mundësojnë një gamë të gjërë të nevojave bazike
humane (ushqim, strehë, shëndëtësi, edukim, etj.). Gjithashtu duhet të ndërtohet një infrastrukturë
e cila siguron se kapaciteti organizativ është i aftë të përballojë nevojat në rritje për shërbime dhe
krijimin e kushteve për progres ekonomik dhe kohezion social. Duhet të reformohen praktikat e
menaxhimit publik për të adresuar ҫështje si defiҫiti buxhetor, presionet e jashtme të konkurrencës
(globalizimi), procedurat të vjetërsuara të punës, inefiҫensë, besim publik të ulët ndaj qeverisë dhe
fleksibilitet të ulët. Për t’u përmirësuar është edhe menaxhimi fiskal duke mundësuar heqjen e
barrierave për pjesmarrje të gjërë në ekonomi. Lirimi nga nxitësit deformues të ekonomisë si
korrupsioni, nepotizmi, patronazhi apo edhe grupet e interesit privat është një nga kushtet për
qeverisje të mire.
Karakteristikat e qeverisjes së mirë
Qeverisja e mirë ka 8 karakteristika kryesore. Ajo është:

15
 1. pjesmarrëse,
2. e orientuar drejt konsesusit,
3. e përgjegjshme,
4. transparente,
5. efektive dhe efiҫente,
6. vendos ligjet, Page | 16
7. e paanshme dhe gjithëpërfshirëse,
8. përgjigjëse.
Ajo siguron minimizimin e korrupsionit, përfshirjen e minotiteteve, vendimarrje nëpërmjet
debateve konstruktive të zërave më vunerabël në shoqëri. Gjithashtu është përgjigjëse ndaj
nevojave të të tashmes dhe të ardhmes për shoqerinë. Pjesëmarrja përfshin konsultimin në politikat
e zhvillimit dhe vendimmarrje, zgjedhje dhe procese të tjera demokratike. Pjesmarrja i jep qeverive
akses në informacion të rëndësishëm për nevojat dhe prioritetet e individëve, komuniteteve dhe
bizneseve private. Qeveritë që përfshijnë publikun, janë në pozicion më të mirë në marrjen e
vendimeve të drejta, e ne këtë mënyrë vendimet do gëzojnë mbështetje më të madhe kur merren.
Edhe pse nuk ka jë lidhje të drejtë mes demokracisë dhe secilit aspekt të qeverisjes së mirë,
llogaridhënia, transparenca dhe pjesëmarrja forcohen nga demokracia dhe janë faktorë që
mbështesin qualitetin e demokracisë. Vendosja e ligjit i referohet procesit institucional të të
vendosurit, interpretuarit dhe implementuarit të ligjit dhe rregullimeve të tjera. Kjo do të thotë se
vendimet e marra nga qeveria duhet të jenë pjesë e ligjeve dhe firmat private dhe individët janë të
mbrojtur nga vendime arbitrare. Transparenca është një aspekt i rëndësishëm i qeverisjes së mirë
dhe vendmmarrja transparente është faktor kryesor për sektorin privat, për investimet.
Llogaridhënia dhe ligji kërkojnë përhapjen e infomacionit në nivelet e administratës, tek
shqyrtuesit e jashtëm dhe publikut për të verifikuar performancën dhe zbatimin e ligjit. Qeveritë
kanë akses në një sasi të madhe të informacioneve të rëndësishëm. Përhapja e këtij informacioni
nëpërmjet transparencës dhe nje sistemi të hapur informacioni mundëson informacion specifik që
firmat dhe individët duhet të kenë për të marrë vendime të drejta. Tregjet kapitale, për shembull,
varen nga përhapja e informacionit. Politikanët dhe nënpunësit publik kanë një fuqi të madhe
nëpërmjet ligjeve dhe rregullave që ata vendosin, burimeve që kontrollojnë dhe organizatave që
menaxhojnë. Llogaridhënia (të qenurit e pergjegjëshme)i referohet sigurimit të publikut që fuqia
që i është dhënë qeverisë përdoret në mënyrë të drejtë dhe në dakordësi me interesat e publikut.
Llogaridhënia mund të forcohet nëpërmjet raporteve lokale dhe kontrolleve të jashtme (Auditeve).
Llogaridhënia demokratike, e prezantuar nga ministrat në parlament dhe nga parlamenti tek
votuesit, mund të shikohet si një objektiv në vetvete.

Objektivat e Qeverisjes
Qeverisja e mirë pëfshin shumë më tepëra sesa fuqia e shtetit apo forca e saj politke. Vendosja e
ligjit, transparenca dhe përgjegjësia nuk janë vetëm pyetje teknike mbi procedurat administrative
apo konstruktin institucional. Ato janë rezultate të procesit të demokratizimit të cilat kanë ardhur
jo vetëm prej lidershipit të dedikuar, por edhe nga pjesëmarra e grupeve të interesit në shoqëri. Për
të patur një ide të terminologjisë, do shpjegojmë disa prej koncepteve kyçe të qeverisjes: Qeverisje
e mirë: legjitime, e përgjegjshme dhe efektive ndaj marrjes së fuqisë publike dhe resurseve në
ndjekjen dhe arritjen e objektivave të vendosura; Vendosja e ligjit: ushtrimi i autoritetit apo fuqisë
shtetërore, e shkruajtur publikisht sipas standarteve që mbështesin vlerat sociale, të shmangura nga
preferencat apo partikularitetit dhe që kanë një mbështetje të gjerë sociale; Transparenca: veprime
zyrtare të cilat janë kryer në një metodë e cila është e bazuar mbi procedurat informative dhe të

16
kuptueshme nga publiku dhe grupet brenda shoqërisë; Përgjegjshmëria: procedurat të cilat
kërkojnë zyrtarët dhe personat të cilët kërkojnë ti influencojnë ata, për të ndjekur rregullat e
ngritura që përcaktojnë proceset dhe rezultatet e pranueshme dhe në fund, të jenë të gatshëm të
shpjegojnë se i kanë ndjekur ato.
Terminologjia e shpjeguar më lart ka rrënjët e saj nga tradita anglo-saksone dhe në thelbin e tyre,
ato ilustrojnë imazhin e të drejtës dhe kërkimit për një jetë të mirë, këto të fundit të cilat janë Page | 17
kërkesa universale të çdo personi. Pikat e mësipërme janë të ndërlidhura me njëra-tjetrën.
Konkretisht, përgjegjshmëria ka nevojë për transparencë për arsye se të dyja funksionojnë më së
mirë aty ku ligjet zbatohen gjerësisht. Për të arritur objektivat e qeverisjes,fllimisht duhet të
ekzistojnë procese dhe rezultate të kuptueshme për publikun të cilat duhet të jenë të dukshme si
rezultate në jetën e qytetarëve. Nevoja për kuptimin e këtyre proceseve duhet të shtjellohen me
standarte të qarta të suksesit dhe dështimit dhe së fundmi me linja të qarta të përgjegjësisë dhe
përgjegjshmërisë. Transparenca duhet të jetë e hapur prej niveleve të larta, të ketë pjesëmarrje prej
niveleve të ulta dhe prej të dyja palëve të përmendura duhet të paraqitet drejtësia apo ndershmëria.
Në lidhje me iniciativat për ruajtjen e një qeverisjeje të mirë, liderët duhet të kenë mundësi të
marrin shpërblime për veprimet e ndërmarra, tek qytetarët duhet të jepet një shenjë e besueshme
të një sistemi i bazuar mbi të drejta dhe të një jete më të mirë dhe së fundmi, për shoqëritë fqinje,
duhet të parashtrohet një ndarje perspektivash, eksperiencash dhe vlerash. Në aspektin e
përgjegjshmërisë vertikale, duhet të theksohet se qeveria e ka për detyrë t’i përgjigjet qytetarëve
të cilët pranojnë dhe ndjekin ligjet dhe politikën. Nga aspekti i përgjegjshmërisë horizontale, pritet
një akses i lehtë i informacionit, e drejta për t’u konsultuar dhe fuqia për të monitoruar tejkalime
apo abuzime të tyre.
Problemet dhe sfidat kryesore
Në realitet, qeverisja haset me shumë problematika. Mirëqeverisja nuk ka një definicion ende
universalisht të pranuar dhe supozimet e ngritura herë pranohen në mënyre efektive, herë më pak.
Por në mënyrë që të bëjmë një diferencim praktik midis një qeverisje të mirë dhe një të keqe, cilat
janë sfidat me të cilat qeverisja përballet dhe cilat gabime mund të shmangen? Shmangia e
legjislacionit dhe rregulloreve të tepërta. Në tentativat për të përmirësuar rregulloret dhe
implementimin e tyre, vërehet nevoja për t’u bazuar më tepër seç duhet mbi ligjet. Kontrollet mbi
sistemet administrative, fiskale dhe të personelit mund të bëhen aq strikte sa manaxherët nuk
mundet të menaxhojnë dhe drejtuesit e zgjedhur nuk mund të implementojnë programet e tyre. Ky
fenomen mund të sjelli në shtyerjen me javë dhe muaj të tërë nëse diskrecioni ulet në nivel minimal
për çështje të cilat nuk përbëjnë dëm. Ky lloj bllokimi të fleksibilitetit sjell në keqpërdorim
resursesh dhe mundësish, procedurat politike mund të rezultojnë në jo-përgjigjshmëri ndaj
realiteteve shoqërore dhe rrisin mundësitë për korrupsion. Duke patur parasysh këto efekte, vërehet
nevoja për një rritje të hapësirës për diskutim dhe këshillim në sferën e politikës, inkurajim i ideve
inovatore dhe rritja e dëshirës për të arritur qëllimet e vendosura. Politika është pjesë e
mirëqeverisjes. Përplasjet dhe vonesat të cilat shpeshherë sjellin në debate të hapura politike janë
realisht një problem i madh në shoqëri të cilat këkojnë të zgjerojnë vendosjen e ligjit. Shumë
reformatorë e shohin qeverisjen si një teknikalitet administrativ dhe pjesëmarrja e publikut më
tepër si një ushtrim pro forma e cila duhet të drejtohet nga nivelet e larta. Në të dyja situatat,
qytetarët kanë gjasa apo mundësi të pakta të marrin pjesë në vendime afatgjata. Opinioni publik
është i rëndësishëm. Me rritjen e demokracisë ende vihet re një injorim i opinionit publik. Me anë
të mbledhjeve të komunitetit identifikohet se çfarë mendojnë qytetarët për stadin aktual të shtetit
dhe se çfarë presin të reformohet prej tij. Sigurisht që shumë prej kërkesave që qytetarët mund të
kenë lidhen me kosto dhe plane afatgjata për të cilat një shtet i caktuar nuk është në gjendje ta

17
implementojë. Në këto lloj rastesh, vlen të theksohet se shteti duhet të marri një iniciativë që të
përfshij qytetarët e tij në edukime apo programe të cilat hedhin dritë mbi statusin aktual. Me anë
të kësaj iniciative, mund të ngrihet fokusi mbi ato cështje të cilat janë të realizueshme por që nuk
kanë rënë në sy, si për shembull, rregullim i infrastrukturës apor shërbim më i mirë policor etj.
Rritja e monitorimit dhe ekuilibrit. Qeveria duhet të zotëroj një kontroll të mirë mbi aktivitetet e
ndryshme. Legjislacioni është bazamenti dhe standartet duhet të merren gjithnjë në konsideratë Page | 18
nëse duhet të pësoj ndryshime apo të nxirren ligje të reja. Ky sektor është i veçantë për arsyen se
në rastin më të keq mund të sjelli në një qeverisje jo-efektive. Ndaj vlen të theksohet se ngritja e
sistemeve të ndryshme në shërbim të monitorimit duhet të merren seriozisht në mënyrë qe qeveria
të vazhdoj të jetë efektive. Asnjëherë nuk duhet të nënvlerësuar opozita për reformë. Shumë prej
qeverive hasin probleme prej limitimeve të resurseve apo mungesës të teknikës dhe të kapacitetit
politikbërës. Disa palë të caktuara ama ende suportojnë drejtime të caktuara për arsye se gjithmonë
dikush do përfitoj prej saj. Problemet e transparencës dhe përgjegjshmërisë kanë gjasa gjithnjë të
vazhdojnë përgjatë periudhave duke ditur se lidhen ngushtë me interesat në qeverisjen dhe
shoqërinë, ndaj reformatorët duhet të dinë që në momentin kur dy nocionet e përmendura qëparë,
kërkojnë një rritje të fushës së aplikimit, bëhet e kuptueshme që procedurat monitoruese gjithnjë e
më shumë rriten.

KLASIFIKIMI I QEVERIVE .

Shumica e problemeve metodologjike në klasifikimin e sistemeve politike mund të vlerësohet duke

ekzaminuar shembuj të caktuar të klasifikimit të sistemeve politike dhe institucioneve politike.
Sistemi politik përfshin të gjitha tipet e veprimtarisë politike brenda një shoqërie dhe jo vetëm
institucionet politike zyrtare.

18
Ekzistojnë mënyra të ndryshme klasifikimi të sistemeve politike, ai që po japim në vijim është një
përfaqësues i mirë:
1. Sisteme demokratik liberal\ Demokracia liberale
2. Sistemi komunist dhe Sistemi Nazi-Fashist ose ndryshe regjimet Totalitare
3. Sisteme në tranzicion
4. Sisteme autoritare Page | 19
Secila prej këtyre kategorive mund të ketë dhe nën-kategori që ndihmojnë të sqarohet kuptimi i
kategorisë respektive.
1. Sistemi i demokracisë liberale mund të karakterizohet si më poshtë:
1. Më shumë se një parti konkuron për pushtet politik
2. Konkurenca për pushtet është e hapur e bazuar në procedura të krijuara dhe pranuara duke
përfshirë zgjedhjet.
3. Futja\ Hyrja dhe rekrutimi për pozicione të pushtetit politik janë pothuaj të hapur.
4. Ka zgjedhje periodike bazuar në të drejtën universale të votimit
5. Mund të funksionojnë grupe të presionit të cilat ndikojnë mbi vendimet e qeverisë. Shoqata të
tilla si sindikatat dhe organizata të tjera vullnetare nuk janë subjekte të një kontrolli të afërt të
qeverisë ose sic njeht ndryshe shoqëria civile.
6. Sistemi politik njeh dhe mbron liritë qytetare të tilla si liria e fjalës, liria e besimit fetar, liria e
arrestimit arbitrar etj. Kjo supozon që ekziston një sasi e konsiderueshme pavarësie dhe lirie prej
kontrollit qeveritar e mass medias si radio, televizioni, gazetat( edhe pse qeveria mund të zotërojë
dhe përdorë disa komponentë të medias)
7. Ekziston një një formë ndarjeje e pushteteve – që do të thotë se asambleja përfaqësuese ka disa
forma kontrolli mbi ekzekutivin, dhe sistemi gjyqësor është i pavarur nga ekzekutivi dhe organi
ligjëvënës)
2. Kategoria e dytë, ajo e sistemeve komunistë, forma totalitare e së majtës përfaqëson probleme
më të mëdha operimi se sa demokracia liberale. Tradicionalisht shumë studjues i kanë parë
regjimet komuniste si nën-kategori të sistemeve totalitare që si qëllim të tyren kanë ushtrimin e
një kontrolli total mbi jetën e qytetarëve. Termi ‘ sistem komunist’ mund të karakterizohet me
mënyrat e mëposhtme:
1. Ekzistenca e një ideologjie zyrtare e lidhur në disa modele me veprën e Karl Marksit.
2. Sistemi politik i dominuar nga një parti politike.
3. Ekzistenca e një planifikimi qëndror të ekonomisë me një mungesë të pronësisë private.
4. Liria e shoqatave dhe shprehjes janë të kufizuara nga kontrolli i organizatave dhe censurimit
të shtypit shtetëror.
5. Mosekzistenca e një koncepti mbi ndarjen e pushteteve dhe për pasojë dhe një pavarësi e
kufizuar e sistemit gjyqësor.
Historikisht kjo kategori ka qenë mjaft e gjerë, ndërkohë që sot vetëm Kina, Kuba, Korea e Veriut
dhe Laosi japin shembuj të qartë, ndërkohë që vende, më parë në këtë kategori kanë qënë pak vite
më parë subjekte përmbysjesh madhore. Duhet të kujtojmë se edhe përpara përmbysjeve të viteve
1989-1990, kategoria e sistemit komunist rrokte diversitet të konsiderueshëm. Ekziston një sasi e
konsiderueshme prone private në Poloni, për shembull, ndërsa Gjermania lindore dhe Polonia
vazhdonin të lejonin të funksiononin dhe parti jo-komuniste. Autonomia e kishës dhe sindikatave
varionte mes sistemeve të ndryshme komuniste.
Tiparet e ideologjisë fashiste dhe ideologjisë naziste.
Duhet të theksohet se është e vërtirë të formulosh qartë ideologjinë fashiste. Kjo për faktin se
fashizmi në kohën kur veproi nuk zhvilloi një sistem idesh politike të fiksuara, edhe pse atëhere

19
kur fashizhmi si ideologji fromuloi tezat e tij, praktika e qeverisjes shpesh binte ndesh me to.
Roxher Grifin, në studimin e tij ‘Natyra e Fashizmit’ i ka marrë në konsideratë të gjitha këto raste
dhe ka dhënë një përkufizim gjithëpërfshirës së ideologjisë së këtyre lëvizjeve duke e quajtur
fashizmin një formë paligjenerike e ultranacionalizimit popolist. Palingeneza është një term i
përbër nga termat ‘palin’ që nënkupton sërisht dhe ‘genesis’ që do të thotë krijim, lindje. Populizmi
shënon legjitimitetin e pushtetit të popullit, përfshirja e drejpërdrejtë e popullit në politikë largë Page | 20
fomave përfaqësuese. Ndërsa me untranacionalizëm, Grifin quan atë tip nacionalizmi, që refuzon
si format tradicionale absolute të qeverisjes po ashtu edhe format ligjore e racionale të demokracisë
liberale, në favor të udhëheqjes. Ultranacionalizmi populist shihet si një mjet për të kapërcyer
dekadencën dhe rënien e kombit dhe të vlerave të shoqërisë drejtë krijimit të njeriut të ri dhe rendit
të ri, që do të zgjasë përjetësisht, ashtu sic ndodhi dhe me shembullin e Rajuht të Tretë. Nga rënojat
e doktrinave liberale, socialiste dhe demokratike fashizmi merr ato elementë që janë akoma vital,
duke kapërcyer socializmin dhe liberalizmin, duke krijuar një sintezë të re. Njeriu është intergal,
është politik është ekonomik, është fetar, është i shejntë, është luftëtar. Në fashizëm dhuna zë një
vend të rëndësishëm. Ajo nuk është dhuna e institucionalizuar e regjimeve liberale, ajo lidh
individin me thellësinë e brendshme shpirtërore.konflikti dhe lufta janë një gjendje mormale e
shoqërisë dhe politikës, prandaj njeriu i ri fashist duhet të jetë kudoherë i gatshëm të ushtroj dhunë
dhe të luftojë.
Në pamje të parë, duket sikur nazizmi është një zhvillim i skajshëm i nacionalizmit etnocentrik,
por në fakt nazizmi është një largim nga nacionalizmi, elementët e tij janë: imperializmi, racizmi,
adhurimi i dhunës, parimi i udhëheqësit, besnikëria ndaj partisë. Duhet theksuar se, megjithse
fashizmi si ideologji nuk është rjedhojë e nacionalizmit, nga të gjitha ideologjitë është fashizmi ai
që ka në qendër të tij shqetësimin për dekadencën e kombit dhe ripërtëritjen e tij. Në ideologji të
tjera si marksizmi apo liberalizmi, kombi zë vend jo si një e mirë absolute në vetvete, por për aq
sa gjykohet se pengon apo nxit arritjen e lirsë, barazisë, mirëqënies, lumturisë etj.
3. Kategoria e tretë - sisteme në tranzicion, përfaqëson një sistem të ri që rezultoi nga ndryshimet
e botës komuniste. Tranzicioni vjen si pasojë e përmbysjes së regjimeve totalitare. Ardhja e
Gorbaçovit si drejtues i partisë në BRSS përfaqësonte një moment historik të rëndësishëm në këtë
proces dhe nga fundi i vitit 1989 u përmbysën regjimet komuniste në Poloni, Hungari,
Çekosllovaki, Gjermaninë Lindore dhe Rumani, duke u pasuar nga Bullgaria dhe më pas me
bastionin komunist, Shqipërinë. Shtetet e vjetra u zhdukën. Rëzimi i bashkimit Sovjetik në 1991
rezultoi me krijimin e 15-shteteve, ndërkohë që dhe shpërbërja e Çekosllovakisë dhe lufta civile
në Jugosllavi krijoi një numur shtetesh të reja. Të gjitha këto shtete duhej të zhvillonin mënyrën e
tyre të qeverisjes shpesh më një theksim të fortë në arritjen se sa kërkesa të forta të demokratizimit
dhe krijimit të shteteve sociale në një periudhë të shkurtër kohe.
Sigurisht, duke marrë parasysh shpejtësinë dhe natyrën relativisht të vonë të këtyre ndryshimeve
kategorizimi i regjmeve të reja është i mbushur me vështirësi. Shumë vrojtues ndjejnë se problemet
ekonomike dhe shoqërore me të cilat po përballen rregjimet e reja ka të ngjarë të shfaqin një formë
populismi sikundër dhe ka ndodhur tashmë në disa vende. Për më tepër shtetet post komuniste në
’tranzicion’ duket se ndajnë shumë karakteristika që i ndajnë ato nga tipet e tjera të sistemeve
politike; në këto karakteristika mund të përfshihen:
1. Shteti është i dobët dhe shihet me dyshim
2. Sistemi i partive është i dobët me një numur të madh partish që konkurojnë për pushtet me
programe të thata dhe ngurim për kompromis
3. Liritë civile nuk janë shumë të konsideruara veçanërisht ato që lidhen me mbrojtjen e
minoriteteve.

20
4. Ekziston një pronësi shtetërore e konsiderueshme, por qëllimi është të shkohet drejt sistemit
ekonomik kapitalist
5. Ekziston një ‘kulturë e ulët qytetare’ dhe një numur relativisht i vogël organizatash qytetare
ose siç konsiderohet ndryshe një nivel i ulët ‘kapitali shoqëror’- që do të mbështeste demokracinë
liberale
4. Kategoria e katërt, sistemi autoritar apo autokratik është ndoshta më i vështirë për t’u Page | 21
konceptuar. Shumë lehtë mund të bëhet një koleksion heterogjen i të gjitha sistemeve politike që
nuk mund të përshtaten me tre kategoritë e tjera. Për më tepër, sistemet politike që mund të
klasifikohen si autokratike janë shpesh të paqëndrueshëm ndaj dhe shembujt janë datime të shpejta.
Përshkrime si ‘rregjime të modernizuara’ apo ‘shtete të botës së tretë’ janë të dobishme në disa
aspekte, por tentojnë të theksojnë vetëm disa aspekte të sistemit politik. Niveli i zhvillimi
ekonomiko-shoqëror, natyra e sistemit i partisë dhe roli i rëndësishëm i ushtrisë janë variabla të
rëndësishëm, por klasifikimi nuk mund të bazohet vetëm tek ato. Sigurisht, karakteristika të tilla
si kufizime në konkurencën e hapur politike, mbështetja e dobët e lirive civile, mungesa e
pavarësisë së sitemit gjyqësor etj., janë të rëndësishme e mundësojnë progresin. Pra regjimet
oligarkike apo autoritare si opozitë e regjimeve liberal demokrate apo socialiste mund të
klasifikohen si më poshtë:
1. Regjime konservatore:
a) Monarkitë tradicionale me grupe sunduese tradcionale dhe pak infrastrukturë institucionale
politike si Arabia Saudite, Maroku dhe Nepali edhe pse ato kanë ndërmarë të paktën disa përpjekje
për krijimin e institucioneve më të hapura.
b) Diktaturat konservatore ku personalitetit i udhëheqësit është i rëndësishëm dhe ekzistojnë pak
forma institucionale ligjshmërie siç ndodhi në Malavi përpara përpjekjeve të fundit për të krijuar
një demokraci efektive
c) Teokracitë, regjimet revolucionare që përpiqen të mobilizojnë një mbështetje masive. Shembuj
të paktë mund të japim nga shtetet islamike si Irani dhe Afganistani i mëparshëm.
2. Demokracitë liberale në fasadë, ku ekzistojnë zgjedhje konkuruese, por kufizime mbi opozitën
dhe liri qytetare të kufizuara. Si shembull mund të marrim Malajzinë e me pak rezervë Meksikën
3. Regjimet militare/Ushtarake:
a) Sundim ushtarak i drejtpërdrejtë. Ushtria e ka marrë zakonisht pushtetin me goditje të
befasishme e nuk ka zgjedhje (ose zgjedhje të shtirura- mashtruese) me një nivel të ulët zhvillimi
ekonomik dhe paqëndrueshmëri të dukshme politike. Shembuj janë Pakistani i ditëve të sotme,
Republika Demokratike e Kongos etj.
b) Regjimet ushtarake-civile. Këto karakterizohen me më shumë stabilitet politik se regjimet me
sundim ushtarak të drejpërdrejtë, por marëdhëniet e pushtetit mes qytetarëve dhe ushtrisë brenda
qeverisë është e vështirë të diskutohen dhe subjekt i ndryshimeve konstante. Shembulli më i mirë
i këtij tipi regjimi ishte Peruja nën presidentin Fujimori si dhe Siria.
c) Regjimet ushtarake radikale. Ky përfaqëson kategorinë më të debatueshme sepse ka një
mbivënie mes kësaj kategorie dhe dy të parave si dhe me sistemin socialist. Këtu mund të futet
Algjeria dhe Libia.
Secila prej kategorive të prezantuara mund të bëhet objekt diskutimi në vetvete, por dhe për
shembujt e zgjedhur për t’i ilustruar ato. Sigurisht tentativa për të bërë një klasifikim ka avantazhin
e lehtësimit të studimit , pa harruar të theksojmë se sistemet e klasifikimit duhen marrë vetëm si
tentativë dhe me fleksibilitet.
Me rëndësi është të kuptohet se si funksionojnë aspekte të ndryshme të një sistemi politik,
veçnërisht në terma/aspekte të marëdhënieve të pjesëve të veçanta të të tërës.

21
Me rëndësi është njohja e ndarjeve mes sitemit federal dhe unik apo mes sitemit presidencial dhe
parlamentar.
- Ndarja në federale dhe unike përshkon klasifikimin katërpjesësh për sistemet politike që dhamë
më lart. Forma federale e qeverisjes është ajo në të cilën pushteti politik ndahet mes qeverisë
qëndrore federale dhe shteteve apo provincave përbërëse që përbëjnë unionin federal. Në sistemin
federal njësitë përbërëse kanë disa të drejta dhe në kryerjen e disa funksione të caktuara ato janë Page | 22
të garantuar nga kushtetuta apo ligje të tjera bazë. Në fakt njësitë përbërëse në të shumtën e rasteve
i kanë paraprirë qeverisjes qëndrore, si për shembull në Shtetet e Bashkuara apo Australi dhe
qeveria qëndrore rezultoi nga kompaktësia mes këtyre njësive. Komuniteti Europian po bëhet një
tjetër formë e sistemit federal apo konfederal në të cilin njësitë përbërëse kanë një sasi më të madhe
pushteti se zakonisht edhe pse krijimi i Unionit Ekonomik dhe Monetar e lëviz sistemin drejt një
njësie federale.
Struktura federale mund të çojë në dallime të rëndësishme në mënyrën se si funksionon procesi
politik. Federalizmi në fakt ndikon veprimtarinë e sistemit të partive, funksionimin e grupeve të
presionit, marëdhëniet mes asamblesë dhe ekzekutivit, statusin e gjyqësorit dhe organizimin e
burokracisë. Prandaj për modele të caktuara të marëdhënieve të ndërsjellta, ndarja mes sistemeve
federale të Shteteve të Bashkuara, Kanadasë, Australisë dhe Gjermanisë nga njëra anë dhe
sistemeve unitare të Britanisë së Madhe, Suedisë dhe Francës nga ana tjetër është avantazh në
ekzaminimin e sistemeve individuale dhe krahasimin e këtyre sistemeve. Ish Bashkimi Sovjetik
karakterizohej nga një shkallë aq e madhe centralizimi sa që shumë vrojtues e konsideronin
karakterin e tij federal si një mashtrim/ jo të vërtetë.
Nga raporti midis organeve të ndryshme të pushtetit dallohen dy sisteme kryesore te ndarjes së
pushteteve: 1) Sistemi presidencial dhe 2) Sistemi parlamentar.

Sistemi Parlamentar
Më parë u zhvillua në Angli dhe pastaj në shumë vende të tjera. Sot është sistemi më i përhapur i
ndarjes së pushteteve, ndarje që është më e zbutur se sa në sistemin presidencial.
Karakteristika kryesore e sistemit parlamentar nuk është ekzistenca e parlamentit, sepse ky
ekziston edhe në vendet me sistem presidencial. Kryesorja është epërsia formale e parlamentit
d.m.th. e pushtetit legjislativ, mbi pushtetet e tjera. Tjetër karakteristike kryesore është ekzistenca
e qeverisë, si organ i posacëm administrativ që dallohet nga kryetari i shtetit.
Sipas sistemit parlamentar, funksioni ekzekutiv i ngarkohet njëkohesisht kryetarit të shtetit dhe
qeverisë.
Kryetari i shtetit, qoftë monark kushtetues, qoftë president republike ruan disa funksione, por këto,
në një pjesë të madhe, kanë karakter formal dhe, cka është kryesore, politikisht varen nga
parlamenti, madje më saktë nga qeveria. Prandaj mund të thuhet se në sistemin parlamentar
kryetari i shtetit efektivisht nuk kryen ndonjë veprimtari administrative. Këtë e bëjnë kryetari i
qeverisë dhe ministrat.
Në parim, parlamenti është pushteti themelor dhe më i lartë. Qeveria miratohet nga parlamenti
dhe përgjigjet përpara tij. Por pushtetin efektiv e ka qeveria, ndërsa vijën e përgjithshme politike
të shprehur në ligjet, e përcakton parlamenti, i cili mund ta rrezojë qeverinë. Kjo, nga ana e saj
ndikon në veprimtarinë e parlamentit në dy mënyra: me mundësinë që t’i propozojë kryetarit të
shtetit shpërndarjen e parlamentit përpara mbarimit të mandatit dhe me iniciativën legjislative.
Njëkohësisht qeveria ndikon mbi parlamentin, sepse ministrat shpeshherë janë anëtarë të tij dhe
personalitete kryesore të shumicës parlamentare, me përjashtim të disa vendeve ku ndalohet që
ministrat të jenë edhe deputetë. Në fakt në sistemin parlamentar qeveria ka një fuqi të madhe,

22
madje ka epërsi mbi parlamentin. Por sidoqoftë parlamenti ka një rol më të madh se sa në sistemin
presidencial. Duhet patur parasysh se sistemi parlamentar nuk është i njejtë në çdo vend.
Në mënyrë të përmbledhur mund të themi se në sistemin parlamentar”
1. Ekziston një kryetar formal shteti, funksionet e të cilit janë kryesisht formale dhe ceremoniale
dhe ndikimi politik i të cilit është i kufizuar. Ky kryetar shteti mund të jetë presidenti si në
Gjermani, Itali, Indi ose monark si në Japoni, Suedi dhe Mbretërinë e Bashkuar. Page | 23
2. Ekzekutivi politik ( kryeministri, kancelari, etj.), bashkë me kabinetin është pjesë e organi
ligjëvënëst, i zgjedhur nga organi ligjëvënës e mund të hiqet prej tij nëse hallka legjislative nuk i
garanton mbështetje. Disa anëtarë të këtij ekzekutivi, në disa forma të demokracisë parlamentare,
mundet të vinë nga jashtë organit ligjëvënëst.
3. Organi ligjëvënës zgjidhet për periudha të ndryshme nga elektorati në një datë zgjedhjesh e
caktuar nga kryetari i shtetit me këshillim me kryeministrin apo kancelarin
Brenda tipit parlamentar të qeverisjes ekzistojnë jo pak dallime. Organi ligjëvënës mund të
përbëhet nga një ose dy dhoma dhe dhoma e dytë nëse ekziston, zgjidhet me metoda të ndryshme;
ekzistojnë variacione në pushtetin e ekzekutivit për të shpërndarë asamblenë dhe thërasë zgjedhje
të reja si dhe në kompetencën e parlamentit të shkarkojë ekzekutivin; mund të ekzistojë një gjykata
e lartë për të interpretuar kushtetutën, ose pozita mund të jetë ajo e Britanisë ku organi ligjëvënës
është ligjërisht suprem. Numri dhe tipi i partive politike sjell pasoja të rëndësishme për operimin
e këtyre sistemeve.

Sistemi Presidencial
Së pari, pushteti ekzekutiv ushtrohet nga presidenti, i cili është njëkohësisht kryetar i shtetit dhe
kryetar i qeverisë. Ministrat janë drejtues administrativë të dikastereve dhe veprojnë në bazë të
direktivave të Presidentit. Në këtë sistem nuk ekziston një këshill i ministrave që të funksionojë si
organ kolegjial. Presidenti i thërret ministrat që p.sh. në SHBA quhen sekretare shteti, për të
dëgjuar mendimet e tyre për cështjet më të rëndësishme, por është ai që vendos në fund.
Së dyti,Presidenti nuk zgjidhet nga organi legjislativ, por zgjidhet drejtë për drejtë nga i gjithë
elektorati ose, siç është rasti i Shteteve të Bashkuara nga një kolegj i zgjedhësve. (Kjo është
zakonisht e një rëndësie politike vetëm nëse secili shtet voton si një njësi dhe pra sistemi priret të
pengojë partitë e vogla, por mund të bëj një ndryshim më vendimtar/deçisiv—bindës sikundër bëri
në vitin 2000 kur Xhorxh Ë. Bush fitoi kolegjin e zgjedhësve pavarësisht faktit që Al Gore pati një
pjesë më të madhe të votave popullore.
Një gjë e tillë i jep atij një autoritet shumë të madh, e vë në rrafsh me parlamentin(kongresin), i
cili gjithashtu zgjidhet nga populli.
Së treti, Presidenti nuk është pjesë e organit legjislativ dhe nuk mund të shkarkohet prej tij, vetëm
nëse deklarohet fajtor nga institucionet gjyqësore.
Së katërti, Presidenti nuk mund të shpërndajë organin legjislativ apo të kërkojë zgjedhje të
përgjithëshme. Zakonisht organi ligjvënës dhe presidenti zgjidhen për një periudhë kohe të
caktuar.
Së pesti, ky sistem bazohet në idenë e ndarjes së plotë dhe të prerë të pushteteve. Elementët e
pavarësisë së një pushteti nga tjetri janë: a) pamundësia që parlamenti ta rrezojë presidentin me
anë të një vote mosbesimi, sic ndodh me qeverinë në sistemet parlamentare; b) pamundësia që
presidenti të shpërndajë parlamentin.

23
Presidenti drejton organet e ndryshme të administratës shtetërore. Ai nuk jep llogari për punën e
tij, me përjashtim të rastit kur kryen një krim. Por edhe në këtë rast ai më parë duhet të shkarkohet
nga funksioni i presidentit dhe pastaj të gjykohet si një shtetas i zakonshëm.
Duhet theksuar gjithsesi se të pakta janë ato sisteme politike që i përshtaten plotësisht
karakteristikave respektive. Kështu për shembull Franca, mund të klasifikohet në një sistem
gjysëm-presidencial që ka disa aspekte të regjimit presidencial, por mban dhe disa të atij Page | 24
parlamentar. Në Francë, presidenti zgjidhet nga vota e drejtpërsëdrejt, por nga ana tjetër nuk është
kryetar i pushtetit ekzekutiv. Pushteti ekzekutiv ndahet ndërmjet kryeministrit dhe presidentit.
Kryeministri është i zgjedhur nga presidenti por mer besimin dhe mosbesimin (ose vetem
mosbesimin) nga parlamenti. Presidenti mund te shkrije parlamentin por parlamenti nuk mund te
revokoje presidentin edhe nese arrin ta akuzoje ate.

Format e pushtetit shtetëror

Struktura e institucioneve politike në demokracinë liberale bazohet në parimin e ndarjes së

pushteteve. Problemi i organizimit të jetës shtetërore dhe politike sipas një modeli demokratik, sic
është pikërisht ndarja e pushtetit legjislativ nga pushtetet ekzekutiv dhe gjyqësor, ka qënë i
pranishëm prej kohësh në ato teori juridike dhe filozofike që e konsiderojnë shtetin demokratik si
formen më të mirë të qeverisjes. Ato teori, si teoria e Platonit, që lartësonin oligarkinë, duke ia
kundërvënë demokracisë, as që e shtronin organizimin e shtetit në bazë të parimit të ndarjes së
pushteteve. Aristoteli si fillim nxënës e më pas kundërshtues i Platonit formuloi teorinë e vet

24
juridike të shtetit duke u bërë pararendës i doktrinës juridike të ndarjes së pushteteve. Ai
argumenton tri teza. Në të parën ai pohon se sipas parimeve natyrore qytetarët janë të barabartë,
çka nënkupton që ata të gjithë mund të marrin pjesë në jetën politike. Në tezën e dytë Aristoteli
thekson se qëllimi i veprimtarisë se shtetit është lumturia e shtetasve që e kanë për detyrë ta
sigurojnë të gjitha institucionet e shtetit. Duke u nisur nga dy tezat e para sipas të cilave shteti dhe
rendi juridik bazohen te morali, Aristoteli formuloi tezën e tretë, në të cilën parashtrohet për të Page | 25
parë një teori e argumentuar e ndarjes së pushteteve. Për filozofin grek shteti është një tërësi e
vetme dhe si e tillë duhet të jetë i organizuar mirë, pikërisht për të plotesuar misionin e vet, që
është lumturia e përgjithshme.
Teoria e ndarjes së pushteteve e bazon pavarësinë e ndërsjellë të organeve shtetërore në
ekzistencën, në çdo shtet, të funksioneve themelore, të dallueshme njeri nga tjetri që mund të
ushtrohen vetëm veçmas.
Kuptimi i formës së pushtetit shtetëror
Pushteti shtetëror në një kuptim të përgjithshëm është ai pushtet që ka mundësi të marrë vendime,
të lëshojë urdhra, të sigurojë zbatimin e tyre edhe me përdorimin dhe monopolin e shtrëngimit
fizik, në rast se kjo është e nevojshme, të ndëshkojë ata që shkelin rendin e vendosur dhe të zgjidh
në rrugë gjyqësore edhe konfliktet e ndryshme shoqërore.

Por termi pushtet shtetëror përdoret edhe në një kuptim më të ngushtë. Sipas formës së pushtetit,
në teorinë juridike klasike dallohen shtetet që bazohen në ndarjen e pushtetit dhe shtetet ku
ekziston uniteti i pushtetit. Një dallim i tillë rrjedh nga raporti midis organeve ligjvënese, organeve
ekzekutive dhe organeve gjyqësore. Mbi ketë bazë dallohen tri pushtete: pushteti legjislativ,
pushteti ekzekutiv dhe pushteti gjyqësor.
Shteti për të funksionuar në mënyrë të natyrshme duhet ndarë në “pushtete” të ndryshme, duke
kuptuar me “pushtet” si organin, ashtu edhe funksionin që ai kryen.

Sot në të gjitha regjimet demokratike ka një ndarje midis organeve të ndryshme të pushtetit, në
kuptimin që secili organ është i specializuar në kryerjen e një funksioni.
Në rast se këto tri pushtete janë të shkëputur njeri nga tjetri, u përkasin fushave të veçanta, atëhere
shteti është ndërtuar mbi bazën e parimit të ndarjes së pushteteve. Në rast se përkundrazi, raporti
midis këtyre organeve (ose pushteteve) është një raport që sanksionon epërsinë e një organi (i cili
është zakonisht Parlamenti), atëhere organizimi i pushtetit është i bazuar në parimin e unitetit të
pushtetit.

Shteti për të funksionuar në mënyrë të natyrshme duhet ndarë në “pushtete” të ndryshme, duke
kuptuar me “pushtet” si organin, ashtu edhe funksionin që ai kryen.

Sidoqoftë, të tre pushtetet janë të ndërlidhura dhe në një farë shkalle rolet e tyre përputhen.

Pushteti ekzekutiv

25
 Page | 26

Pushteti gjygjesor Pushteti legjlislativ

Pushteti legjislativ (veprimtaria ligjvënëse e shtetit)

Shteti funksionon nëpërmjet të drejtës. Organet shtetërore veprojnë në bazë të normave juridike,
në kuadrin e tyre. Pra, shteti i realizon detyrat e veta me anën e së drejtës. Midis dispozitave
juridike të një shteti, më të rëndësishmet janë ligjet, të cilat rregullojnë sferat kryesore të
marrëdhënieve shoqërore. Ligjet zbërthejnë zakonisht parimet themelore të formuluara në
Kushtetute.
Rëndesia e ligjit buron nga fakti se ai është norma me fuqinë juridike më të lartë. Të gjitha normat
dhe urdhërimet e ndryshme, që quhen akte nënligjore, duhet të mbështeten në ligj. Si rrjedhojë,
veprimtaria e çdo organi shtetëror duhet të mbështetet në ligje. Administrata dhe drejtësia, si dy
veprimtaritë kryesore krahas asaj legjislative, gjithashtu punën e tyre duhet ta kryejnë në bazë të
ligjeve.
Organi legjislativ, parlamenti, duhet të jetë para së gjithash një organ politik, që të ketë mundësi
të merret me problemet shoqërore kryesore. Këto probleme ai duhet t’i trajtojë në vijat themelor,
pa hyrë në hollësira, duke përcaktuar kuadrin ligjor për zgjidhjen e tyre. Trajtimi dhe zgjidhja e
ketyre problemeve në parlament, si organ kolegjial, bëhet me ballafaqimin e pikëpamjeve dhe
interesave të ndryshme, që përfaqësohen nga grupet e ndryshme parlamentare.
Ligjet janë akte juridike të përgjithshme që përmbajnë dispozita juridike të përgjithshme, të cilat
përcaktojnë sjelljen e shtetasve si dhe të organeve shtetërore. Veprimtaria ligjvënese e shtetit
qëndron pikërisht në nxjerrjen e rregullave të përgjithshme. Kjo veprimtari quhet legjislative ose
ligjvënëse sepse ligjet zënë vendin kryesor midis këtyre rregullave të përgjithshme.
Çdo shtet, që prej kohëve të lashta, ka pasur dhe ka veprimtari legjislative, sepse shtetit gjithmonë
i është dashur që nëpërmjet normave të përgjithshme, të rregullojë marrëdhëniet e ndërsjella
ndërmjet shtetasve, midis këtyre dhe organeve shtetërore, si dhe ndërmjet vete organeve shtetërore.
Sot në shtetet e ndryshme organ ligjvënës është Parlamenti ose Kuvendi (Asambleja).

Pushteti ekzekutiv (veprimtaria ekzekutive e shtetit)

Pasi nxirren dispozitat me karakter të përgjithshëm, ato duhen zbatuar. Siç u tha më lart, ligjet kanë
karakter të përgjithshëm, gjë që kërkon konkretizim për rastet e veçanta. Karakteri abstrakt i
normave ligjore e bën të domosdoshem zbërthimin dhe përshtatjen e tyre për marrëdhëniet
shoqërore konkrete. Ligji p.sh. parashikon detyrimin e çdo pronari për të paguar tatim për pasurinë
që disponon. Por kjo normë e përgjithshme duhet konkretizuar, në mënyrë që për një lloj pasurie
të caktuar të paguhet një masë e caktuar tatimi. Kjo kërkon që të nxirret një akt i posacëm për
zbatimin e ligjit, akt në të cilin specifikohen gjithë këto hollësira.
Si rrjedhojë, veprimtaria ekzekutive ose administrative është një veprimtari që ka për detyrë të
vërë në jetë ligjet dhe aktet e tjera të organit ligjvënës.

26
Përveç nxjerrjes së akteve juridike, organet administrative kryejnë edhe veprime materiale, p.sh.
marrin masa për të mirëmbajtur lokalet publike, për të ndërtuar shkolla, për të mjekuar njerëzit në
spitale dhe poliambulanca.
Veprimtaria administrative e shtetit shtrihet në të gjitha sferat. Organet administrative janë në
kontakt të vazhdueshem dhe të përditshëm me jetën e vendit, për të plotësuar kërkesat dhe nevojat
që u paraqiten. Kështu p.sh. organet administrative japin autorizim për të hyrë në një banesë Page | 27
shtetërore, japin fletë shtrimi për në spital etj. Zbatimi i mirë ose i keq i ligjit varet në një shkallë
të madhe nga veprimtaria e organeve administrative qendrore dhe lokale. Por organet
administrative kanë edhe një liri manovrimi të gjerë, sepse ligjet nuk mbulojnë të gjitha sferat e
jetës së vendit. Si rrjedhojë ka sfera, të cilat natyrisht nuk janë më të rëndësishme, ku organet
administrative nxjerrin lirisht akte juridike dhe kryejnë veprime materiale.
Pushteti ekzekutiv përbëhet nga qeveria, e cila në vetvete përbehet nga ministrat dhe mjaft
institucione të tjera me karakter ekzekutiv. Ky pushtet drejton dhe mbështet veprimtarinë
realizuese të të gjithë strukturave të shtetit.
• Këshilli i Ministrave
Këshilli i Ministrave është organi më i lartë i pushtetit ekzekutiv dhe përbëhet nga kryeministri,
zëvendëskryeministri dhe ministrat. Kryeministri emërohet nga Presidenti i Republikës në fillim
të legjislaturës së Kuvendit me propozim të partisë ose koalicionit të partive që ka shumicën në
Kuvend. Ministrat emërohen dhe shkarkohen nga Presidenti i Republikës me propozim të
Kryeministrit. Keshilli i Ministrave përcakton drejtimet kryesore të politikës së përgjithshme
shtetërore. Ai i merr vendimet me propozim të kryeministrit ose të ministrit përkatës.
• Qeverisja vendore
Pavarësisht nga sistemi politik dhe mënyra e krijimit dhe funksionimit të tij, organizimi i pushtetit
vendor ndërtohet si rregull në një, por në të shumtën e rasteve në dy dhe më shumë nivele mbi
bazën e ndarjes administrativo-territoriale të vendit.
Në sistemin centralist organizimi i pushtetit vendor lidhet me nevojën që ka pushteti qëndror i
shtetit për të patur struktura vendore në këndvështrim dhe në favor të politikës shtetërore. Në këtë
mënyrë pushteti vendor është segment i pushtetit qendror dhe kryen detyra të deleguara prej tij.
- Në sistemin demokratik organet e pushtetit vendor janë të pavarura dhe mënyra e organizimit
dhe funksionimit të tij e bën atë efektiv në realizimin e misionit vetqeverisës, duke i dhënë
mundësinë të përballojë problemet me karakter vendor.
Strukturat administrative të të dy pushteteve, si ato të pushtetit qendror ashtu edhe ato të pushtetit
vendor, objekt të punës në të gjitha rastet kanë banorët, duke e shtrirë juridiksionin e tyre në
territoret përkatëse. Ndërtimi i strukturave të pushtetit qendror dhe të pushtetit vendor në një vend
me sistem politik të centralizuar lidhet në rradhë të parë me faktorët që i shërbejnë ushtrimit të
funksioneve nga ana e strukturave të pushtetit qendror dhe administratës së tij. Në një vend
demokratik këto struktura synohen të jenë sa më të lehta për banorët.
Pra, organi ekzekutiv, duhet të njohë detajet e jetës shoqërore, të nxjerr norma juridike konkrete
në zbatim të ligjeve dhe të kryejë veprime të ndryshme materiale, duke përfshirë edhe zbatimin e
shtrëngimit fizik. Përderisa për realizimin e këtyre detyrave kërkohet një përgatitje profesionale,
organet ekzekutive ose administrative kanë më tepër karakter teknik dhe burokratik, duke
përjashtuar qeverinë, e cila është në rradhë të parë organ politik.

Pushteti gjyqësor (veprimtaria gjyqësore e shtetit)

Gjykata duhet të jetë një organ me specializim juridik, në gjendje që të bëjë interpretimin dhe
zbatimin e drejtë të normave juridike.

27
Veprimtaria gjyqësore synon që të zgjidh konfliktet që lindin ndërmjet shtetasve ose ndërmjet
këtyre dhe organeve shtetërore për problemet juridiko-civile, si edhe të ndëshkojë shkelësit e
normave të parashikuara në ligj për veprat penale. Gjykatat, pra, janë organet që japin drejtësinë.
Përveç gjykatave, organe të drejtësisë janë edhe dhe prokuroria, e cila ka për detyrë të ushtrojë
ndjekjen penale dhe të përfaqësojë akuzën në gjyq si dhe policia gjyqwsore e cila heton, sipas një
procedure të caktuar, veprat penale, përpara se t’i çohen për gjykim gjykatës Page | 28
Gjykata vepron në bazë të rregullave procedurale rigoroze. Gjykata duhet t’i nënshtrohet vetëm
ligjit dhe kurrësesi presioneve ose ndikimeve të jashtme. Vetëm në këtë mënyrë ajo mund të japë
drejtësi. Sigurisht, gjykatat japin vendime në bazë të ligjeve dhe ligjet shprehin, në rradhë të parë,
interesat e grupeve shoqërore që kanë më tepër ndikim në shoqëri. Por, edhe brenda këtij kuadri
ligjor gjykata duhet të jetë asnjëanëse. Për të siguruar këtë asnjëanësi ka disa parime që rregullojnë
organizimin dhe veprimtarinë e gjykatave. Një nga këto parime është ai i pavarësisë së gjyqtarëve
dhe në përgjithësi i të gjithë punonjësve të organeve të drejtësisë. Në bazë të këtij parimi askush
nuk ka të drejtë të përzihet në punën e gjykatës.
Për të siguruar shtetasit nga gabimet eventuale të gjyqtarëve, një parim tjetër është ai i së drejtës
se ankimit në një gjykate më të lartë kunder vendimit të gjykatës në shkallën e parë. Vendimi i
gjykatës së shkallës së dytë tek ne është i formës së prerë, por sidoqoftë ekziston mundësia që në
cështje civile edhe vendimi i formës së prerë rishikohet kur ka të dhëna se është shkelur ligji.
Për të siguruar konkretisht pavarësinë e gjyqtarëve, në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë
është parashikuar që gjyqtarët të mos shkarkohen nga detyra veçse nga një organ kompetent sic
është Këshilli i Lartë i Drejtësisë i përbërë kryesisht nga përfaqësues të organeve të drejtësisë dhe
i kryesuar nga Presidenti i Republikës dhe për arsye të përcaktuar qartë në ligj. Parime të tjera të
dhënies së drejtësisë përcaktohen në Kushtetute dhe në ligin mbi organizimin gjyqësor.
Nderkohe me reformen ne drejtesi jane shtuar edhe disa organe te sistemit te drejtesise qe nuk
kane ekzistuar me pare si :Inspektoriati i larte i drejtesise, keshillli i emerimeve ne drejtesi,Keshilli
i larte i prokurorise, komisioni i posacem i apelimit etj
Ndarja e pushteteve nuk konsiston vetëm në një ndarje punë, por kërkon edhe barazinë dhe
pavarësinë e organeve të ndryshme që i ushtrojnë këto pushtete. Në praktikë ndodh ndryshe dhe
organet që i kryejnë këto tri pushtete shpesh herë nuk janë as të barabartë dhe as të pavarur nga
njeri-tjetri.

Kuvendi

Me qëllim që të kuptojmë se si e realizon qeveria veprimtarinë qeverisëse, le të shikojmë këtu dhe

në vazhdim, më hollësist, specifika të institucioneve që bëjnë, zbatojnë dhe shpallin politikat, për
secilin prej të tre pushteteve:

Hallka e parë e strukturës zyrtare që do të trajtojmë është kuvendi ose organi i zyrtarëve të zgjedhur
që përfaqësojnë publikun dhe, që në shumicën e sistemeve politike, i ngarkuar gjithashtu dhe me
nxjerrjen e ligjeve themelore – ligje të cilat mund të përpunohen me veprime të mëtejshme nga
hallkat qeveritare.
Siç e kemi përmendur edhe më parë, në sistemet parlamentare, parlamenti, si organi përfaqësuesve
të popullit, është mbajtësi i pushtetit më të lartë në një shtet

28
Natyra e Kuvendit
Termi i zakonshëm që e shoqëron këtë institucion është legjislativi, i cili në fakt përdoret shpesh
në mënyrë të ekzagjeruar të funksionit ligj-bërës të kuvendit. Në disa struktura politike funksioni
legjislativ është i rëndësishëm, por historikisht kuvendi u shfaq nga nevoja e ekzekutivit për organe
konsultative, nevojë e cila siç është rasti i parlamentit Britanik, krijoi një mënyrë për të kufizuar
pushtetin e ekzekutivit. Funksioni legjislativ nuk është as historikisht më i hershëm por as Page | 29
domosdoshmërisht më i rëndësishëm politikisht se funksionet e tjera të kuvendeve modernë.
Theksi mbi doktrinën e ndarjes së pushteteve në demokracitë liberale siguron një udhërëfyes të
dobishëm në shpërndarjen e pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv. Organet ligjëvënëse kryejnë dhe
funksione të tjera të rëndësishme në kontrollin e ekzekutivit dhe në reduktimin e shanseve për
gabime zyrtare nga ana e zyrtarëve politikë dhe nëpunësve. Ndoshta më e rëndësishme është se
legjislativi është lidhja më e qartë mes popullit dhe qeverisë- edhe në ato sisteme në të cilat
presidenti është drejtëpërdrejtë i zgjedhur. Në shumë sisteme, madhësia më e vogël e zonës
elektorale legjislative dhe rrënjët lokale të ligjëvënësit i bën organet ligjëvënëse lidhje demokratike
natyrore mes rregullbërësit dhe rregullzbatuesit.
Dallimet mes parlamenteve diktohen nga disa faktorë:
• Struktura organike e shtetit mund të krijoj një shtet federal, siç është rasti i Bundesrat-it
Gjerman, ç’ka mund të ngjallë rëndësinë e një dhome të dytë.
• Tranzicioni nga tipi parlamentar në tipin ‘gjysëm-presidencial’ të qeverisjes nga francezët
në kohën e republikës së pestë reduktoi pushtetin e Asamblesë Kombëtare.
• Qeveria Britanike me mbështetjen e partisë së shumicës në Dhomën e Përfaqësuesve, që
nga viti 1885 është imunizuar nga shumica e votave të fshehta kundër në Dhomë, e pra
duke kufizuar rëndësinë reale të ligjvënësit, si një institucion për kontrollin e ekzekutivit.
• Sistemi partiak ishte faktori kryesor që shpjegon dobësinë e asambleve në shtetet ish
komuniste, ndërkohë që rëndësia politike e parlamentit italian dhe parlamentit polak post-
komunist u rrit nga sistemet e tyre politike konfuze dhe kapaciteti i parlamenteve të
rrëzojnë relativisht lehtë qeveritë.
Dhe mes vetë demokracive liberale sistemi i përfaqësimit paraqitet me variacione mes asambleve.
Kështu kongresmenët amerikanë me identifikimin me interesat e zonës elektorale lokale janë në
kontrast me anëtarët e parlamentit britanik të cilët janë në gjendje të kenë një vështrim nacional
më të gjerë të prioriteteve politike pa qënë aq të lidhur me interesat lokale. Lidhja me zonën
elektorale është edhe më e keqe kur partitë kontrollojnë vendin e kandidatëve në listën e
proporcionalit, ndërkohë që në ekstrem të kësaj në disa vende të vogla demokratike të Europës,i
gjithë vendi paraqitet një një zonë e vetme elektorale
Por ka the faktorë të tjerë që përcaktojnë pozitën e asambleve në procesin politik. Për shembull,
niveli i zhvillimit ekonomiko-shoqëror dhe rëndësia e ndryshimeve rajonale janë të rëndësishëm
për funksionimin e e asamblesë kombëtare.
Po ashtu, kultura politike dhe zhvillimi historik i institucioneve politike në një sistem politik të
dhënë janë të tjerë faktorë që shpjegojnë rolin dhe pushtetin e asambleve.
Asambletë kryejnë një sërë funksionesh për qeveritë e pra janë të një rëndësie të konsiderueshme
për performancën e qeverisë.
Për t’u kuptuar dhe studjuar në mënyrë më sistematike këto funksione mund të klasifikohen nën
titujt e mëposhtëm:
1. Funksioni kontrollues [marëdhëniet me ekzekutivin]
2. funksionet legjislative
3. funksionet përfaqësuese

29
1. Marëdhëniet parlament-ekzekutiv
Parlamenti, nëpërmjet këtij funksioni, garanton vetë thelbin e demokracisë, sepse kështu
mundëson balancimin e pushteteve, duke u shfaqur, kështu, dhe si mbrojtës i interesave të popullit.
Funksioni kontrollues, është po ashtu dhe mishërim i qeverisjes së mirë.
Është përgjithësisht kushtetuta që parashikon mekanizmat dhe instrumentat që i lejohen
parlamentit për ta mbikqyrur qeverinë[ ekzekutivin], por krahas saj ka edhe mjete të tjera Page | 30
rregullatore të tilla si statutet dhe procedura të brendshme të vetë parlamentit; këto të fundit
rezultojnë më të përdorshmet, sepse reformimet politike nuk janë aq të sheshta e të mundura për
t’u pasqyruar edhe në ligjin themeltar të shtetiti[ kushtetuta], për forcimin apo zgjerimin e
funksionit kontrollues të parlamentit.
Në qeveritë parlamentare shefi ekzekutivit politik zgjidhet nga asambleja. Në shumicën e rasteve
partia më e fuqishme në kuvend siguron mbështetjen e nevojshme politike për drejtuesin e vet që
të bëhet kryeministër, kancelar etj., dhe në kapacitetin e saj të zgjedhë shumicën e anëtarëve të
qeverisë nga rradhët e saj apo përfaqësuesve të partive në kuvend.
Padyshim që procesi dallon sipas tipit të sistemit parti që ekziston në çdo regjim parlamentar.
Në sistemet dy-partiake apo me një parti dominuese procesi i seleksionimit është i drejtëpërdrejtë
dhe kryeministri i ardhshëm bëhet i njohur menjëherë pas zgjedhjeve të përgjithshme.
Në sistemet shumë-partiake procesi i përzgjedhjes së kryeministrit mund të jetë më kompleks dhe
vështirësitë në trantativat mes partive mund të çojnë në ndarje të brendëshme të partisë që mund
të bëjë të mundur që kryeministri të dalë nga partitë më të vogla. Procesi i diskutimeve për të
krijuar qeverinë e re mund të kërkojë muaj në sisteme siç është ai i Holandës, që kanë një numur
partish përfaqësuese në parlament. Por edhe në këto raste kryeministri i mundshëm njihet edhe pse
marrëveshjet janë bërë kryesisht mbi shpërndarjen e gjithë sferës së ministrave të mundshëm.
Me t’u zgjedhur nga kuvendi, qeveria, nuk është se përfundon këtu marëdhënien e saj me
kuvendin. Pyetja tjetër që shtrohet është nëse kuvendi do të përdorë pushtetin e tij të shpërndajë
qeverinë dhe sa shpesh do të veprojë kështu. Gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë Dhoma e
përfaqësuesve në Britani mund të ‘bënte’ dhe ‘ç’bënte’ qeveritë me mjaft lehtësi bile shumë
shpesh. Republika franceze e viteve 1946-1958 karakterizohej nga një pastabilitet dhe zotësia e
Asamlesë Kombëtare të kufizonte jetën e qeverive të njëpasnjëshme. Vetëm në këtë periudhë
Asambleja Kombëtare rrëzoi 21 qeveri. Parlamenti italian që nga 1946 ka arritur të kufizojë jetën
mesatare të qeverive italiane në nëntë muaj. Ndërkohë që në vendet skandinave mbizotëron tradita
që qeveria e zgjedhur mbijeton gjatë gjithë periudhës së parlamentit edhe nëse mbetet një minoritet
i vogël.
Në sistemet presidenciale shefi i ekzekutivit zakonisht zgjidhet nga elektorati i gjerë, ndërkohë që
në disa, parlamenti kryhen dhe disa funksione të ekzekutivit. Në Filipine, për shembull, Kongresi
duhet të konfirmojë çdo emërim të presidentit për zëvendës presidentin dhe kandidati duhet të jetë
anëtar i Kongresit. Senati amerikan duhet të miratojë të gjitha emërimet ‘politike’ të presidentit –
ai refuzoi të miratojë një numur emërimesh të rëndësishme të bëra nga Presidenti Klinton duke
detyruar dhe Presidentin Bush të bëjë disa ndryshime në preferencat e tij. Disa nga këto refuzime
pasqyrojnë çështje politike reale, ndërkohë që të tjerat janë më institucionale, një luftë partizane
për pushtet. Gjithashtu, edhe pse në aspektin teorik të qeverisë parlamentare, Kongresi nuk mund
të rrëzojë presidentin, ai mund të përdorë pushtetin e tij ta vër në dyshim e akuzoj presidentin. Në
vitin 1974 fillimi i procedurave të gjykimit në Dhomën e Përfaqësuesve çoi në dorëheqjen e
Presidentit Nikson dhe në vitet 1998-1999 debati i gjatë për gjykimin/mbi dyshimet ndaj
presidentit Klinton e dobësoi mjaft kryesimin e tij. Presidentët në vendet e Amerikës Latine janë

30
po ashtu subjekte të gjykimeve të mundshme, por me kohë një numur i tyre e kanë evituar rezultatin
me mënyra ekstra kushtetuese.
Pushteti për të ndikuar politikat ekzekutive është më i rëndësishëm se pushteti për të emëruar apo
shkarkuar kreun e qeverisë. Në Itali për shembull, pushteti për të rrëzuar dendur qeveritë është në
thelb një pushtet negativ, për të penguar- jo përkrahur – të ashtuquajturat politika të ‘moslëvizjes’.
Ndikimi në procesin vendim marrës mund të arrihet me mënyra të ndryshme. Debatet dhe pyetjet Page | 31
mund të kenë disa ndikime mbi qeverinë që padyshim shërbejnë për të informuar qeverinë lidhur
me opinionet brenda kuvendit. Por edhe në asambletë më të qëndrueshme të dominuara nga partia,
debatet mund të sjellin një varg të tillë ngjarjesh që mund të sjellin në ndryshim të qeverisë. Debatet
mund të sjellin mundësi reale për të përmirësuar legjislacionin.
Por edhe pa arritur në situata drastike të rëzimit të qeverisë, fakti që në regjimet parlamentare
qeverisë i duhet të shpjegojë dhe mbrojë disa nga politikat e saj në kuvend çon në maturi. Kjo është
e vërtetë edhe në ato vende ku qeveria nuk mund të rëzohet nga vota të kundërta; në parlamentin
zvicerian këshilli federal nuk mund të detyrohet të japë dorëheqjen në këtë mënyrë, por një
përplasje me kuvendin mundet përsëri të çojë në një modifikim të politikës së qeverisë. Presidenti
i amerikës për të siguruar mbështetje dhe parandaluar kritika kundërshtuese konsultohet shpesh
me drejtuesit e Kongresit.
Sistemet gjysëm-presidenciale si ato në Francë, Finlandë dhe Rusi përbëjnë një përzjerje të
logjikës presidenciale dhe parlamentare. Në Francë është një president i zgjedhur drejtëpërdrejtë
nga populli dhe një kryeministër i zgjedhur nga Asambleja Kombëtare. Secili prej këtyre zyrtarëve
ka një sferë veprimesh të parashkruar nga kushtetuta që dhe kur ato janë anëtarë të partive të
ndryshme politike, që në Francë quhet bashkëjetesë, pushtetet respektive respektohen shumë. Për
koordinimin e politikave mes këtyre dy figurave janë zhvilluar mekanizma të tillë të cilët kanë
bërë që në praktikë sistemi të funksionojë mjaft mirë. Dhe Finlanda nuk është ndryshe, edhe pse
qeveritë në koalicion aq të zakonshme në Finlandë dominimi historik i një figure presidenciale si
Urho Kekkonen, e ka bërë më pak të dukshme bashkëjetesën. Kohët e fundit disa demokraci të
sapo shfaqura në Europën Qëndrore dhe Lindore kanë zgjedhur qeverisje gjysëm-presidenciale në
përpjekjet e tyre për të siguruar stabilitet të gërshetuar me demokraci.
Parlamentet kryejnë hulumtime të politikave qeveritare, hulumtime këto që mund të shërbejnë dhe
si një lloj frenimi për motorin qeveritar. Këto shqyrtime mund të bëhen nga komitete të kuvendit.
Këto komitete nuk kanë pushtet ekzekutiv, thjesht raportojnë gjetjet e tyre në parlament. Por edhe
nëse nuk ekziston ndonjë shqyrtim zyrtar nëpërmjet një komiteti të tillë është vetë parlamenti që
angazhohet në disa forma mbikqyrjeje. Një nga format më të përhapura të saj është seanca e
pyetjeve që anëtarët e e parlamentit i bëjnë përfaqësuesve të qeverisë.
Një tjetër armë e fuqishme e parlamentit për të ushtruar kontroll mbi politikat e qeverisë është
garantimi i burimeve financiare për shpenzimet qeveritare. Kjo në fakt, e ka origjinën në nevojën
e mbretërve britanikë të mesjetës për të taksuar subjektet më të pasura. Sigurimi i parave mund të
ndahet në stade të ndryshëm siç është autorizimi i parlamentit për të rritur të ardhurat, leja për të
shpenzuar paratë si dhe post-auditimet që bën parlamenti për të përcaktuar se si janë shpenzuar
paratë. Në vendet më demokratike, organizatat kryesore llogarimbajtëse janë organizata të
ligjëvënësit.
Përsëri kongresi i Shteteve të Bashkuara prezanton një shembull ekstrem të kësaj forme të
kontrollit dhe ndikimit në procesin buxhetor. Edhe pse presidenti tani propozon buxhetin, asnjë
para s’mund të shpenzohet pa aprovimin e kongresit. Edhe pse presidenti është kryekomandant
dhe ka pozicion qëndror në politikën e jashtme dhe atë të mbrojtjes, kongresi ka mundur të
influencojë fuqishëm politikat mbrojtëse të Amerikës nëpërmjet kontrollit financiar.

31
Por përdorimi i kontrollit financiar për të ndikuar mbi politikën është i dukshëm dhe në
parlamentet më të pavarur dhe sigurisht nuk ka asgjë që nuk përputhet mes një qeverie të fortë dhe
një rritjeje të zotësisë së parlamenteve për të ndikuar ekzekutivin politik.
Gjithsesi është e pamundur të marrësh në konsideratë marëdhëniet mes parlamentit dhe qeverisë
pa theksuar rëndësinë e sistemit parti. Edhe në kongresin e Shteteve të Bashkuara me më pak parti
se homologët e tyre europian, antarësimi në parti mbetet ende treguesi më i besueshëm i votimit Page | 32
parlamentar. Ndaj element kyç për strukturën e pushtetit në shumicën e parlamenteve modernë,
qëndron në sistemin e partive brenda vetë parlamentit. Këtu është vendi ku buron udhëheqja e
parlamentit dhe mbështetja e qeverisë e kjo përcakton shkallën e kontrolit dhe ndikimit që ushtron
parlamenti.
Një moment tjetër që duhet përmendur është se edhe organet më të qeta ligjëvënëse kanë një
pushtet të heshtur për të ushtruar kontroll mbi ekzekutivin. Ky potencial për pushtet u bë më i
dukshëm në vitin 1999 kur parlamenti Europian votoi të shkarkojë gjithë Komisionin Europian të
kryesuar nga Zhak Santer. Një nga kritikat tradicionale që i janë bërë Bashkimit Europian ka qenë
ekzistenca e ‘një defiçiti demokratik’ me pamundësinë ose mundësinë shumë të vogël të publikut
të ketë kontroll mbi ekzekutivin- Komisjonin-dhe gadishmërinë e parlamentit të detyroj këtë
dorëheqeje mundet të shikohet në retrospektivë si fillimi i një sistemi vërtetë demokratik dhe
përgjegjës në nivel Europian.
Duke përmbledhur sa më lart, mund të themi se nëpërmjet kontrollit, parlamenti institucionalizon:
 Transparencën e veprimeve ekzekutive;
 Ritje të shkallës së përgjegjshmërisë së ekzekutivit për veprimet që ndërmer;
 Mundësinë për të mbështetur dhe inkurajuar shtetitn e të drejtës, duke parandaluar veprimet
e mundshme abuzive apo jo të ligjshme të qeverisë , në dëm të interesave të qytetarëve;
. Garantimin e përgjegjësisë financiare, nëpërmjet shqyrtimit të hollësishëm të buxhetit, me qëllim
rritjen e efiçiencës dhe efektivitetit të shpenzimeve publike.
2. Funksionet Legjislative
Funksioni ligj-bërës i kuvendit mund të shihet si një vazhdim i funksionit për të ndikuar mbi
ekzekutivin. Në këtë fushë përsëri, si pasojë e kompleksitetit administrativ dhe organizimit partiak,
iniciativa qeveritare është e rëndësishme. Gjithsesi, kapaciteti i qeverisë sot për të dominuar
legjislativin ndryshon sipas vendeve dhe kohës. Në Angli, për shembull, të gjitha ligjet e
rëndësishme e të diskutueshme burojnë nga burime qeveritare, dhe ai përjashtim i vogël i këtij
rregulli kërkon një mbështetje të deklaruar nga qeveria. Në Shtetet e Bashkuara, pothuaj 80% e
projektligjeve të marra parasysh vijnë nga ekzekutivi. Por, në vende të tjera( Austri, Gjermani)
legjislacioni shpesh vjen nga anëtarët e veçantë ose nga parti të pakicës dhe një sasi e mirë e
veprimtarive legjislative iniciohet jashtë kontrollit direkt të qeverisë.
Organi ligjëvënës mundet gjithashtu të jetë i kufizuar me kushtetutë të hartojë ligje në çështje të
caktuara. Gjithsesi ligje kushtetuese themelore, janë ato që vendosen përtej kompetencave ligjore
të kuvendit dhe shumica e shteteve kanë procedura speciale/të veçanta për përmirësime
kushtetuese, për shembull në Belgjikë kërkohet zgjedhja e një asambleje speciale për të marrë
parasysh rishikime kushtetuese.
Ekzekutivi është i armatosur shpesh me atë pushtet që të vendos veton mbi propozimet e organit
ligjëvënës, por kjo është e rëndësishme vetëm në sistemet presidenciale të tilla si ShBA, ku vetoja
e presidentit rrallë është kundërshtuar nga kongresi. Në shumë regjime parlamentare, ekzekutivi
ka teorikisht pushtetin të shpërndajë parlamentin e të thërasë zgjedhje të reja, por kjo rrallë është
përdorur si një kërcënim për të disiplinuar parlamentin, veçanërisht në sisteme me parti të
qëndrueshme si Britania e asnjëherë nuk u përdor në historinë e republikës së Katërt franceze.

32
Shumica e qeverive europiane i kanë mbijetuar gjithë jetës së parlamentit, me përjashtime kryesore
ajo e Italisë dhe Finlandës. Disa vende si Suedia dhe Norvegjia kanë një praktikë të tillë që për të
mos shpërndarë parlamentin preferojnë të funksionojnë me qeveri të minoritetit, shpesh minoritete
shumë të vogla se sa të krijojnë destabilitet nëpërmjet shpërbërjes së parlamentit.
Shumica e parlamenteve kanë dispozita për t’i çuar deri në fund diskutimet për projektligjet. Por
kjo nuk është absolute sepse në vende të tilla si Hollanda, Suedia, Danimarka e Norvegjia ose nuk Page | 33
e kanë një dispozitë të tillë ose ajo thjesht nuk përdoret. Kjo vjen pjesërisht nga natyra konsensuale
e qeverive të tyre u lejon partive të negociojnë mes tyre për kohën në dispozicion.
Pavarësisht nga këto pengesa, veprimtaria legjislative e parlamenteve është e rëndësishme.
Procedurat janë një mjet themelor për legjitimitetin e rregullave në shoqëri, dhe lejojnë grupet e
interesit të veprojnë nëpërmjet përfaqësuesve të tyre parlamentarë. Padyshim, shkalla e pushtetit
të parlamentit në procesin ligj-bërës varet në fuqinë e qeverisë, shtrirjes së programit të saj
legjislativ dhe afërsisë së zgjedhjeve të përgjithshme, por në shumicën e demokracive liberale
rrallë ndodh që një qeveri të dalë nga një proces legjislativ me program të padëmtuar. Pas viti
1979, qeveria konservatore britanike provoi frenime të ndryshme pavarësisht maxhorancës së
madhe. Po ashtu në pranverë të vitit 1999 qeveria laburiste e kryesuar nga Bler u vu në pikëpyetje
lidhur me projektligjin për politikat sociale. Votat mbi luftën në Irak krijuan edhe më shumë
mosmarëveshje brenda Partisë Laburiste. Qeveria e Blerit dhe pse vazhdoi të dominojë
parlamentin, mori një sinjal të ri se revoltat janë të mundura.
Funksioni ligjbërës, shfaqet jo vetëm në propozimin e ligjeve nga deputetët, por edhe në
përmirësimin [ amendimin], miratimin apo refuzimin e projektligjeve që paraqet qeveria. Për ato
parlamente që funksionojnë me komisione[ të cilat mund ë jenë të përhershme apo të
përkohëshme], projektligjet vetëm formalisht paraqiten në kuvend, sepse më pas ato sistemohen
me përfaqësues kompetent të fushës së legjislacionit, në komisionet respektive.
Në të kundërt, në sistemet presidenciale projektligjet shkojnë direkt në komisione.
Për parlamentet me strukturë dy-dhomëshe, projektligjet,mund të kalojnë për shqyrtim në secilën
prej dhomave, sipas rregullash paraprakisht të miratuara, për mënyrën dhe aspekte përkatëse të
ligjeve, që duhen konsideruar nga secila dhomë.
Përmbushja e këtij funksioni, këkon padyshim, kapacitete të atilla nga deputetët dhe sidomos nga
personeli ndihmës, administrativ i kuvendit që të zotërojnë profesionalisht kapacitete e duhura për
hartimin dhe shqyrtimin e projekteve ligjore apo dhe amendimin e tyre. Përbërja e personelit të
komisioneve është mjeft deçisiv këtu. Për të garantuar cilësinë e ligjeve, komisionet ftojnë ekspertë
të fushës [ nga jashtë strukturave të parlamentit] për të dhënë vlerësimet për saktësinë dhe pasojat
e ekzekutimit të ligjit në aspekte të natyrës juridike, shoqërore, mjedisore , ekonomike apo më
gjerë.
3. Funksionet Përfaqësuese
Në sistemet parlamentare demokratike, deputetët zgjidhen nga qytetarët, që kanë aftësi dhe pjekuri
veprimi të pavarur.
Studjuesi Walter Bagehot i përshkroi funksionet e dhomës britanike të përfaqësuesve si e zgjedhur
(që mban qeverinë), shprehëse, mësimdhënëse, informuese dhe legjislative. Janë funksionet e
shprehjes, mësimdhënies dhe informueset ato që i përshtaten më shumë aspekteve përfaqësuese
të asambleve moderne. Zgjedhje bëhen në pjesën më të madhe të shteteve moderne dhe megjithëse
asambletë përfaqësuese që rezultojnë ndryshojnë në status dhe pushtet ato bashkohen në një formë
ose tjetrën me funksionin e lidhësit të qeverisë me të qeverisurit. Ato janë një dhe vetëm një mjet
i kanalizimit të kërkesave nga poshtë dhe sigurimit të informacioneve dhe shpjegimeve nga lartë.

33
Funksioni përfaqësues i parlamentit konkretizohet në veprimtarinë e tij, si mjedisi ku shpallen dhe
diskutohen çështje me rëndësi për vendin, në sensin lokal dhe më gjerë, të cilat finalizohen dhe
materializohen në politikat publike të vendit.
Në kuptimin e plotë të fjalës, nevoja për qeveri që janë të përgjegjshme përpara organit ligjvnës,
do të thotë detyrim që ato kanë të japin llogari për veprimet e tyre në forumin publik dhe mundësia
e kundërshtimit të organit ligjëvënës t’i shqyrtojë me kujdes të dhënat e saj. Page | 34
Rituali i shumë procedurave që përdorin shumë parlamente përfaqësuese në miratimin e ligjeve,
apo akordimin e parave publike shpesh mund të duken të pakuptimtë e nuk janë shumë të
shpjegueshëm për sa i përket efiçiencës. Por ato kuptohen më mirë për sa i përket roleve që
asambletë luajnë në legjitimitetin dhe autorizimin e politikës qeveritare, zgjidhjen e konflikteve
mes grupeve përfaqësuese dhe nevoja për të folur përpara një audience politike më të gjerë se sa
ajo e vetë asamblesë. Këto janë funksione të rëndësishme në funksionimin e gjithë sistemit politik
dhe rrit stabilitetin e sistemit.
Vendi i partive komuniste dhe ekstremisht të djathta në parlamentet europiano perëndimore
ilustron funksionin legjitimues të parlamentit. Këtyre partive ju është mohuar pjesëmarrja në
qeveri dhe teorikisht mund të kenë si qëllim të përmbysin regjimet parlamentare, por fakti që ato
kanë përfaqësues në nivel të organit ligjbërës konsiderohet si një valvul sigurimi dhe ka qenë si
një mbështetje për status quo strukturore. Kongresmenë në ShBA apo kudo gjetkë, mundet të
punojnë ndoshta në mënyrë cinike për rrëzimin e ndonjë projektligji , por ajo që është e
rëndësishme këtu është njohja e lidhjeve mes aktivitetit përfaqësues e legjislativ dhe elektoratit.
Në një nivel më individual përfaqësimi përforcon këto lidhje me publikun duke ndihmuar apo
këshilluar zgjedhës të caktuar. Një asistencë e tillë mundet të përfshijë vetëm orientim në fushën
e të drejtave ligjore administrative dhe ushtrimit të një presioni ndaj përfitimeve të nëpunësit
shtetëror.
Funksioni përfaqësues, varet gjithmonë nga kapacitet që kanë parlamentet, që me strukturat e veta
institucionale, ta mundësojë përfaqësimin. Prazenca e zyrave të komuniimit, është ndër më
kryesoret, që mundëson lehtësimin e volumit të informacionit që komunikohet drejt dhe nga
parlamenti. Mundësia e vjeljes dhe përcjelljes së informacionit, bëhet edhe nëpërmjet mobilizimi
të mekanizmave të tjerë nga parlamenti, si shoqëria civile, grupet e interesit, qeveria e të tjerë.
Organizimi i Brendshëm
Mënyra sipas të cilës parlamentet moderne kryejnë detyrat e ndikimit mbi ekzekutivin, hartimin e
ligjeve dhe përfaqësimit të interesave dhe opinioneve të gjëra varet nga organizimi i tyre dhe
procedurat e tyre të brendëshme. E përmendëm dhe më parë që efiçienca rrallë përbën synimin
kryesor të parlamenteve, përkundrazi ato janë më shumë të interesuara me shpërndarjen e
përshtatëshme dhe peshimin e pozitave. Prandaj ato përpiqen të gjejnë struktura të tilla që mund
të ndihmojnë në balancimin e këtyre tre funksioneve që dhe mund të konfliktojnë me njëra-tjetrën.
Numri i herëve që mblidhet një parlament në një periudhë të dhënë dhe fakti nëse përfaqësuesit
(deputetët) e konsiderojnë prezencën e tyre si angazhim të plotë apo si shtesë e formave të tjera të
punësimit të tij janë aspekte të rëndësishëm të efektivitetit të parlamentit. Parlamentit i Bashkimit
Sovjetik mblidhet në mënyrë jo të rregullt, por ky konsiderohet si një avantazh i sistemit sovjetik
të përfaqësimit sepse kjo nuk i ndante të zgjedhurir (përfaqësuesit) nga elektorati i tyre.
Përdorimi i komiteteve mund të konsiderohet gjithashtu një aspekt i rëndësishëm i organizimit të
brendshëm të parlamentit. Përdorimi i komiteteve ka si avantazh ndarjen e punës me shpejtësinë
dhe specializimin që ajo ofron, shkallë më të ulët të formalitetit dhe një lehtësimi apo zbutje të
atyre konflikteve partizane që mund të ndodhin në mbledhjet e kuvendit. Por gjithsesi statusi dhe
roli i komiteteve përbën aspektin më të diskutueshëm të organizimit të kuvendit sepse argumenti

34
për avantazhet dhe disavantazhet e një sistemi të zgjatur komitetesh shkon në zemër të debatit për
funksionet e përshtatëshme të asamblesë dhe marëdhëniet e përshatëshme të asamblesë me
ekzekutivin politik.
Komitetet në thelb kanë dy funksione: a-atë të asistimit( në disa raste dhe dominimit) të procesit
legjislativ dhe b-atë të pyetësit për probleme të caktuara. Këto dy funksione gjenden më të
zhvilluara në kongresin amerikan. Page | 35
Dhomat e parlamentit
Deri tani trajtuam funksionet dhe organizimin e kuvendeve pa bërë ndonjë specifikim të veçantë
nëse ato janë bi apo uni camera. Shumica e parlamenteve bashkëkohore kanë dy dhoma me
përjashtimin më të spikatur në Zelandën e Re e cila në vitin 1950 shfuqizoi dhomën e lartë, i vijuar
në 1954 nga Danimarka ndërsa Suedia vijoi në vitin 1970. Shumica e parlamenteve me një dhomë
janë në vendet e vogla në të cilat ndryshimet territoriale nuk janë shumë të rëndësishme. Faktorët
që mbështesin ekzistencën e dhomës së dytë bazohen në dy elementë:
E para, një dhomë e dytë zgjeron bazën e përfaqësimit dhe e dyta, dhoma e dytë mund të
parandalojë veprimet e nxituara të së parës, duke vepruar si një stabilizues konservator duke
ndihmuar të parën në shumë detyra.
Argumenti i zgjerimit të bazës së përfaqësimit mundet të shihet kryesisht në shtete federale. Senati
amerikan ka dy përfaqësues për secilin nga të 50-shtetet, pavarësisht nga popullsia; Senati
Australian ka 10-anëtarë për secilin nga gjashtë shtetet, i njëjti model ndiqet dhe në shtete të tjera
federale si Zvicera; ndërsa në Gjermani dhe Austri përfaqësimi në Bundesrat është në proporcion
me popullsinë.
Në shumicën e regjimeve unike dhe parlamentare dhoma e dytë është ose e zgjedhur ose e emëruar
jo drejtëpërdrejtë, ndryshe nga Norvegjia e cila e ndan dhomën e vetme të zgjedhur në dy për të
krijuar një organ ligjëvënës dydhomësh për një numur të kufizuar çështjesh.
Gjithsesi zgjerimi në këtë formë i bazës përfaqësuese të parlamentit është e vlefshme vetëm nëse
dhoma e dytë ka pushtet dhe dobi të mjaftueshme lidhur me funksionet e saj të supozuara, por
sikundër ka thënë një studjues: “ nëse dhoma e dytë është dakord me të parën atëhere ajo është e
panevojshme, por nëse kundërshton çdo gjë atëhere është e dëmshme. Matur me kutin e rregullit
të përgjithshëm, dhoma më e ulët është zakonisht dhoma më përfaqësuese dhe i jepet zakonisht
roli mbizotërues, duke i lejuar të anullojë bllokimet e dhomës së dytë si dhe të qënies përgjegjëse
për zgjedhjen dhe shkarkimin e qeverisë. Gjithsesi, nisur nga fakti që sasia më e madhe ligjeve të
nxjerra kanë origjinë ekzekutive, bllokimi i nxjerrjeve të ligjeve synon në mënyrë të drejtëpërdrejtë
qeverinë se sa të të qënit saktësisht një çështje për rritjen e cilësisë së ligjeve të nxjerra.
Padyshim që dhoma e dytë mund të ndihmojë dhomën më të ulët me programe legjislative, inicim
apo përmirësim projektligjesh, por baza reale e ekzistencës së tyre është politike: dhoma e dytë
vepron si një forcë më konservative në sistemin politik e mund të shihet si tregues i frikës së
përfaqësimit liberal në kuptimin populist2¹ .
Ka raste kur modelet e pushtetit në sistemin politik rrisin rëndësinë politike të dhomës së dytë në
sistemin parlamentar, siç është rasti i rritjes së pushtetit të Dhomës së Lordëve pas vitit 1974 për
shkak të ndryshimit të fuqisë relative të partive në parlamentin britanik, që do të thoshte se asnjë
parti nuk kishte shumicën mbizotëruese mbi të tjerat, por që u reduktua përsëri pas zgjedhjeve të
vitit 1997 me shumicën e partisë laburiste e cila filloi reformimin e dhomës së lordëve duke
reduktuar në mënyrë të ndjeshme numrin e lordëve trashëgues.

2
populist është politikani që shpall se përfaqëson interesat e njerëzve të zakonshëm për të fituar mbështetjen e tyre,
zakonisht duke spekuluar me frikën dhe paragjykimet e tyre

35
Në kuadrin e hartimit të Kushtetutes së vitit 1998 u bënë disa diskutime në lidhje me strukturën e
kuvendit (1 apo 2 dhomesh) pas të cilave u zgjodh forma e njëdhomëshit. Ajo u preferua për disa
arsye ndër të cilat spikasin:
1. Ekzistenca e një tradite historike në favor të një dhomëshit në Shqipëri.
2. Forma unitare e organizimit të shtetit është gjithashtu një faktor në favor të një dhomëshit.
3. Nga pikëpamja e përbërjes kombëtare shteti shqiptar është shtet uninacional. Page | 36

Qeverisja Politike –Ekzekutivi

Qeveria i referohet grupit të njerëzve, funksioni kryesor i të cilëve është që të sigurojë të ardhmen
e një shoqërie politike, pra, të një vendi (Didier Maus) . Sipas studimeve te tij ka konstatuar dy dallime
kryesore mbi termin e qeverisë nga njëra anë historike dhe gjeografike.
E para : ka të bëjë me origjinën e qeverisë dhe me mënyrën se si titullarët e saj marrin detyrën dhe
se si largohen prej saj.
E dyta:konsiston, në rregjimet ku qeveritë krijohen përmes zgjedhjeve, në njohjen, nga njëra anë,
të sistemeve presidenciale, dhe nga ana tjetër, të sistemeve parlamentare.
Qeveritë dhe ekzekutuesit politikë, kanë të njëjtin funksion: ekzekutuesit politikë janë përgjegjës
për ekzekutimin e ligjeve, edhe pse gjithnjë e më shumë ekzekutuesit sot, po marrin përgjegjësi
për bërjen e ligjeve.
Veçanërisht në regjimet presidenciale ekzekutivi ka një funksion të qartë përfaqësimi. Siç e
theksuam në temën për asambletë/kuvendin, shumë ligjvënës në regjimet parlamentare po i
nënshtrohen qeverive duke mos qënë më shumë se sa thjesht aprovues të qeverisë dhe në mënyrë
të veçantë të kryetarit të saj.
Ndërsa ligjet miratohen nga parlamenti, rregullimet janë zakonisht të nevojshme për t’i
implementuar ligjet. Ligjet janë relativisht të përgjithshme në paraqitje dhe kanë nevojë për
rregulla të tjera që sigurojnë zbatimin e tyre.
Pushteti ekzekutiv ngarkohet me hartimini e këtyre rregullave sepse ministritë apo agjensitë
administrative zakonisht kanë ekspertizën e nevojshme.
Ekzekutivi mund të nxjerrë gjithashtu dekrete apo urdhëra, në të shumtën e rasteve për të drejtuar

36
operacionet e agjensive apo ministrive të ekzekutivit. Ekzekutivi gjithashtu e ushtron këtë pushtet
në kohët e gjëndjes së jashtëzakonshme.
Qeveria dhe nëpunësit e saj
Pushteti ekzekutiv perbehet nga nje teresi organesh qendrore ose vendore ne krye te te cilit qendron
qeveria, si organ kushtetues.Administrimi publik i perbere nga zyrat publike qe perbejne aparatin
administrativ te shtetit, si dhe entet e tjera publike, zene rendesi te vecante ne pushtetin ekzekutiv. Page | 37
Zyrat publike zhvillojne aktivitet administrativ aktiv, konsultativ dhe kontrolli.
roli i ekzekutivit të organizojë dhe të rregullojë punët e kombit duke formuluar dhe pastaj duke
zbatuar vendimet e politikave. Puna e ekzekutivit kryhet zakonisht nga dy grupe të veçantae
njerëzve:
• politikanët e zgjedhur
• nëpunës të paguar, zyrtarë të përhershëm (si Shërbimi Civil)
Është ky kontroll politik i çështjeve të shtetit nga ekzekutivi që ne i referohemi si qeveri.

Të gjitha kushtetutat përmbajnë dispozita tejet të hollësishme mbi mënyrën se si qeveritë duhet të
emërohen dhe të marrin detyrën.
Përtej të gjitha mekanizmave kushtetuese, ekzistenca e qeverisë bazohet në një marrëveshje
politike dhe forcën e një shumice.
Kur rezultatet e zgjedhjeve japin rezultat mjaft të qartë për ekzistencën në Parlament të një shumice
të pakontestueshme, koherente, të organizuar dhe në gjendje të ushtrojnë pushtetin, e vetmja
zgjidhje është që të emërohet, në përputhje me rregullat kushtetuese, si kryetar i qeverisë, lideri
kryesor politik i shumicës së re.
Tradicionalisht është bërë një ndarje mes hartuesve të politikave dhe vënies së politikës në veprim-
apo bërjes së ligjit dhe zbatimit të tij. Po ashtu është bërë e zakonshme të diferencohet roli i
ekzekutivit politik dhe administratës profesionale publike.
Sipas teorisë liberal demokrate çdo ministër harton politikën dhe është përgjegjës përpara
parlamentit për atë politik bërje brenda ministrisë së vet, ndërkohë që nëpunësit e vet edhe pse jo
anonim, nuk janë politikisht përgjegjës përpara parlamentit, por vetëm indirekt nëpërmjet ministrit.
Në praktikë, nuk është e lehtë të bëhet dallimi mes ekzekutivit politik dhe administratës. Përpjekja
për ta bërë atë, nxjer në pah disa ndryshime të rëndësishme në status dhe funksione. Por edhe në
sistemet politike ku vija ndarëse mes politikanëve dhe nëpunësve civilë është më e qartë, është e
vështirë të gjenden nëpunës të lartë civilë pa ndonjë shkallë angazhimi politik, sidomos nëse
marrim parasysh kompleksitetin dhe hapsirën e procesit të bërjes së politikave në shtetet moderne
të mirëqënies.
Kryetarët e Ekzekutivit
Terminologjia paraqet vështirësi të caktuara kur diskutojmë kryesuesit e ekzekutivit. Termat
kryeministër, kancelar, president nënkuptojnë gjëra të ndryshme në struktura të ndryshme politike,
me dallime themelore në rëndësinë politike të presidentit të Francës, të ShBA dhe Gjermanisë si
dhe për sa i përket shpërndarjes së pushtetit politik në vendet respektive.
Në disa vende ekziston dallim mes kryetarit politik të qeverisë dhe kryetarit ceremonial të shtetit-
në regjimet demokratike parlamentare ekziston gjithmonë një ndarje e tillë, por në sistemet
presidenciale si SHBA këto dy role janë të shkrirë në një person.
Në sisteme të tjera politike, siç e kemi përmendur, pushteti i kryetarit të qeverisë mund të mos jetë
i veshur nga një person i vetëm, por i shpërndarë mes dy ose më shumë individëve. Në BS, për
shembull, në periudhën nga rënia e Krushovit, 1964 deri në 1990 kur Gorbaçovi prezantoi një
presidencë ekzekutive të fortë pushteti ishte i përqëndruar në duart e Politbyrosë

37
Origjina dhe Stabiliteti i Kryetarit të Qeverisë
Kryetari i qeverisë qoftë monark konstitucional, president apo kryeministër apo diktator ushtarak
rrallë ndodh të jetë përfaqësues, në atë që të pasqyrojë dominimin numerik të klaseve shoqërore,
grupeve etnike apo grupeve të tjera shoqërore. Ato përgjithësisht shfaqen nga grupet e fuqishme
si ushtria apo partitë politike kryesore
Në demokracitë liberale ministrat rekrutohen nga elita politike e krijuar që punon me partinë. Page | 38
Procesi i arritjes së pozitës së kryetarit të qeverisë varion nga një vend tek tjetri.
Në regjimet totalitare theksi vihet në manovrimet brenda partisë së vetme, Stalini e arriti pushtetin
suprem nëpërmjet kontrollit të burokracisë partiake si dhe marrëveshjeve të pamëshirshme me
rivalët partiakë. Në këto sisteme ka pak struktura autonome, që drejtuesi i ardhëm, t’i përdorë si
‘struktura të mundshme’ për të fituar eksperiencë.
Në demokracitë liberale nuk është vetëm beteja brenda partisë, por është e rëndësishme të mundësh
udhëheqësit e partive rivale në garën elektorale. Në të shumtën e rasteve, në sistemet e demokracisë
liberale ka qeveri koalicioni në të cilat edhe pse partia e vetme më e madhe pas zgjedhjeve
zakonisht shërben si bazë për të drejtuar koalicionin, me kryeministër që vjen nga kjo parti,
dinamika e negociatave mund të krijojë kombinime të pazakonta partish më një mbizotërim në
rritje të një ‘koalicion ylberi’ që e ndan mespërmes spektrin politik. Kryeministri e fillon kështu
aktivitetin si një pazarxhi politik, për të bashkuar koalicionin e të ketë marëveshje të mjaftueshme,
që të paktën të votohet për të kryesuar.
Në sistemet politike më pak të zhvilluara, një mënyrë e zakonshme që kryetari qeverisë të humbasë
pushtetin është nëpërmjet grushtit të shtetit ose kërcënimeve për forcë
Funksionet dhe Pushteti i Kryetarëve të Qeverisë
Si funksion i tillë konsiderohet sigurimi i një udhëheqje të politikbërjes së qeverisë. Fushat
kryesore të veprimt të ekzekutuesit si politika e jashtme, mbrojtja, politika e brendshme janë
avancuar me një rol kryesor, që qeveritë moderne po luajnë në menaxhimin e ekonomisë dhe në
përpjekjen për të plotësuar kërkesat e shtetit të mirëqënies. Është ky funksion që e ka rritur dhe
kompleksitetitn e procesit të vendim marrjes dhe rritjen e madhësisë së admnistratës moderne
Një nga fushat ku kryetari qeverisë është shumë aktiv është ajo politikës së jashtme. Shkalla e
lirisë në këtë fushë i dedikohet pjesërisht nënshtrimit ndaj konsideratave elektorale dhe pjesërisht
nga nevoja për veprime të shpejta dhe sekrete. Pra, fushë e rëndësishme e përgjegjësisë së krytarit
të qeverisë është ajo që kërkon veprime emergjente
Krytari qeverisë dhe procesi politik
E drejta e tyre për të emëruar dhe shkarkuar përbën pushtetin e tyre edhe pse zotësia e tyre e
vazhdueshme për të ndikuar në sjelljen e atyre që kanë emëruar konsiderohet si pushteti i tyre real.
Krytari jo gjithmonë ka dorë të lirë në përzgjedhje. Marrëveshjet politike janë një çështje që ai nuk
mundet t’i anashkalojë. Për të ruajtur balancën e partive në pushtet si dhe për të shmangur rrezikun
për të lënë jashtë qeverisë rival të rëndësishëm, që mund të bëhen qëndër e pakënaqësive
Një tjetër aspekt i pushtetit të kryetarit të qeverisë janë marëdhëniet që ai vendos me anëtarë të
tjerë të qeverisë. Për qeveritë moderne ekzistojnë shumë baza mbështetje që i mundësojnë
drejtuesit të qeverisë të mbajë zyrën e vet. Si të tilla mund të konsiderohen:
- shpërndarja e pushtetit brenda partisë politike
- marëdhëniet me parlamentin
- lidhjet me elektoratin
- bashkëveprime me grupe të fuqishme presioni- biznes, kishë,etj.
- në disa sisteme politike, ndershmëria e forcave të armatosura është po ashtu një faktor për të
ruajtur pozicionin drejtues, shembull mund të jetë Turqia moderne. Por krahas këtyre faktorëve ‘të

38
 jashtëm’ kryesore është sigurimi i një kontrolli efektiv për të mbikqyrur strukturën administrative
të qeverisë
Kabineti,
është një komitet i kombinuar - një vizë ndarje e cila bashkohet për të lidhur pjesën legjislative
me atë ekzekutive të shtetit "( Political Science.Michael G. Roskin et al). Kabineti tradicionalisht është parë
si një rol vendimtar në sistemin demokratik, i cili i përgjigjet parlamentit për veprimet e Page | 39
departamenteve dhe ministrave të qeverisë. Një tjetër perkufizim e përcakton kabinetin si ‘vendi
ku merren vendime të mëdha qeveritare dhe tërësia e anëtarëve kryesorë të qeverisë, të zgjedhur
nga Kryeministër për të udhëhequr departamentin e një zone të caktuar të politikave’.
Struktura e kabinetit pasqyron në një farë mase, masën e detyrave që qeveria i quan të nevojshme
dhe rëndësishme
Kabineti mund të përbëhet nga këto kategori:
• Funksionet e përcaktuara- ato që përcaktojnë shtetin: mbrojtja, drejtësia, punët e jashtme
• Funksionet ekonomike – aktivitete që pasqyrojnë rolin e qeverisë në ekonomi
• Funksionet shoqërore- roli i qeverisë në mbrojtjen e publikut nga problemet shoqërore të tilla si
mosha e thyer, sëmundjet dhe papunësia.
Krijimi kabinetit është një nga veprimet më të rëndësishme që kryen kryeministri gjatë kohës që
është i tillë dhe anëtarët e kabinetit përfaqësojnë një numur konsideratash që duhen balancuar.
Në qeveritë e koalicionit caktimi i portofolve mes partive bëhet në atë mënyrë që të sigurojë
pjestarë nga të gjitha forcat politike. Partitë e vogla por me rëndësi për koalicionin mund të marrin
gjithashtu poste ministrore.
Por edhe në qeveritë me një parti është e rëndësishme të kihen disa konsiderata :
Të kihen në konsideratë opinionet e ndryshme brenda partisë për të mos krijuar të çara- siç ndodhi
dhe me kryeministren e Britanisë, M Theçer. Me rëndësi është dhe ruajtja e balancave krahinore.

Funksionet e kabinetit mund të përmblidhen shkurtimisht si më poshtë:

• Vendosja e drejtimeve kryesore të politikës së brendshme dhe të jashtme.
• Kontrollimi i rendit të ditës në Parlament.
• Bashkërendimi i politikave të departamenteve qeveritare.
• Ndarja e shpenzimeve të qeverisë
• Planifikimi strategjik afatgjatë.
• 'Zgjidhja e problemeve' vështirësi dhe probleme të paparashikuara.
Madhësia dhe struktura
Ndërsa numri i anëtarëve të qeverisë mund të jetë mbi 100, anëtarësia e Kabinetit zakonisht është
diku midis njëzet dhe njëzet e pesë anëtarëve. Në këtë rast termat’’Kabineti' dhe 'qeveria' nuk janë
më sinonim.
Cila është madhësia e duhur për një kabinet?
Kjo varet nga mënyra e krijimit të sistemit dhe nga ajo që qytetarët presin prej saj. Shtetet e
Bashkuara kanë qenë të përkushtuara për mbajtjen e qeverisë së vogël duke lënë tregun të marrë
vendime. Kur kjo çoi në pabarazitë - për shembull, fermerët e falimentuar, punëtorët e papunë dhe
bizneset e shkatërruara - sistemi amerikan shtoi Departamentet e Bujqësisë, Punës dhe Tregtisë.
Departamenti i Energjisë u shtua pas "goditjeve të energjisë" të viteve '70.
Kush shërben në një kabinet qeveritar?
Në sistemet parlamentare si ato të Britanisë dhe Gjermanisë, ministrat tërheqen nga parlamenti
dhe mbajnë vendet e tyre parlamentare. Ata janë si ligjvënës dhe drejtues. Zakonisht kanë pasur
vite përvojë politike për të fituar zgjedhjet dhe për të shërbyer në komisionet parlamentare. Për

39
 shembull, kryesuesi i komitetit të mbrojtjes të Bundestagut të Gjermanisë është një zgjedhje e mirë
për t'u bërë ministër i mbrojtjes.
Në një sistem presidencial si ai i Shteteve të Bashkuara apo Brazilit, sekretarët ose ministrat
përgjithësisht nuk janë politikanët, por biznesmenët, avokatët dhe akademikët.
Hierarkia e kabinetit
Kabineti vetë pasqyron një hierarki të brendshme. Për poste të tilla si: Page | 40
• Kryeministër
• Kancelar/Ministër i Thesarit/Financave
• Sekretar/Ministër i Jashtëm
• Sekretari/Ministër i Brendshëm
konsiderohen zakonisht anëtarët më të vjetër të Kabinetit
Si faktorë me ndikim në rritjen e madhësisë së Kabineteve mund të konsiderohen:
• Rritja e shtetit dhe sektorit publik, që mund të quhet ndoshta arsyeja më e rëndësishme;
• Përhapja e grupeve të interesit dhe presioni nga këto grupe ;
E kundërta, zvogëlimi i madhësisë së kabinetit, është diktuar nga:
• ngadalësia e punës së kabineti;
• Vendimmarrja në Kabinet bëhet e rëndë dhe vështirë;
• Aktoret dhe interesat konkurruese politike pengojnë marrjen e vendimeve të qarta;
• Shumë anëtarë kanë vështirësi në mbajtjen e përgjegjësive kolektive;
• Kabinetet e mëdha nuk kanë vizionin e nevojshëm strategjik.
• Ministrat izolohen në debatat e forta e të ndërlikuara për dhe nuk shohin më tej se sa
departamenti interest(The Prime Minister and Cabinet –Stephen Buckley 2016).
Krahasimi dhe dallimi i presidentit nga Kryeministri .

Kreu i shtetit është teorikisht udhëheqësi i lartë, por shpesh ka vetëm detyra simbolike, siç është
mbretëresha e Anglisë ose mbreti i Suedisë.Në republikën e Gjermanisë, të Italisë dhe të Izraelit,
presidenti shtë kreu i shtetit, por ata bëjnë pak në rrugën e politikës praktike.
➢ Shefi i qeverisë është ekzekutivi i vërtetë, i quajtur Kryeministër ose kancelar. Ata zakonisht
drejtojnë partitë e tyre, zhvillojnë fushatat zgjedhore dhe drejtojnë qeverinë.
Në sistemet parlamentare, një legjislaturë kombëtare zgjedh në mënyrë indirekte një drejtues
ekzekutiv nga radhët e veta, një Kryeministër (fillimisht që do të thotë "i pare") ministër.
Parlamentet e tilla shërbejnë si kolegje zgjedhore që qëndrojnë në seancë për të shqyrtuar
legjislacionin. Parlamenti gjithashtu mund të rrëzojë një Kryeministër dhe një kabinet me votë
mosbesimi, edhe pse kjo tani është e rrallë. Kryeministrat janë ende përgjegjës ndaj parlamentit,
ata përfaqësojnë një parti me shumicën e vendeve, ato janë të sigurta në detyrë dhe mund të marrin
programe legjislative të miratuara shpejt .
Shpesh degjohet ose thuhet se kryeministrat janë ‘’më të dobët’’ se presidentet ne sistemet
presidenciale , por kjo nuk është e vërtetë, pasi varet nëse Kryeministri ka nje shumicë të
qëndrueshme parlamentare apo jo. Një sistem presidencial e anashkalon këtë problem duke pasur
një president të fortë i cili nuk është i varur ose përgjegjës për një parlament, por zgjidhet vetë për
një afat të caktuar.
Nganjëherë thuhet se presidentët janë "më të fortë" se kryeministrat, dhe sa i përket mundësisë për
të drejtuar degën ekzekutive për një afat të caktuar . Por edhe kjo, jo gjithmonë është e vërtetë, për
sa kohë ata mund të kenë vështirësi të miratojnë buxhetin nga legjislaturat e tyre..

‘’Presidencializimi" i Kryeministrave

40
Sistemet parlamentare tentojnë të "presidencializojnë" veten. Kryeministrat me shumicë të
qëndrueshme që i mbështesin ata në parlament fillojnë të veprojnë si presidentë, me përgjegjësi të
ulët ndaj ligjvënësve. Ata e dinë se nuk do të largohen nga votë-mosbesimi, kështu që e vetmja
gjë për të cilën duhet të shqetësohen jane zgjedhjet e ardhshme, ashtu si dhe një president. Kjo
tendencë është e fortë në Britani dhe Gjermani. (Japonia, partitë e të cilëve përbëjnë fraksione
prodhojnë kryesisht kryeministra të dobët dhe të shkurtër), tregon pak prirje të tillë. Page | 41
Gjithnjë e më shumë, zgjedhjet në sistemet parlamentare i ngjajnë zgjedhjeve presidenciale.
Teknikisht, nuk ka "kandidat për Kryeministër " në zgjedhjet parlamentare. Qytetarët votojnë për
një parti apo një anëtar të parlamentit, jo për një Kryeministër. Por të gjithë e dinë se Kryeministër
i ardhshëm do të jetë kreu i partisë më të madhe, kështu që në mënyrë indirekte ata po zgjedhin
dhe Kryeministrin. Për këto arsye, pothuajse të gjitha zgjedhjet evropiane shfaqin postera dhe spote
televizive të shefave të partisë sikur të konkurrojnë për president. Ashtu si në zgjedhjet e SHBA,
personaliteti gjithnjë e më shumë ka rëndësi sesa politika, partia, apo ideologjia.
Në të dy sistemet presidenciale dhe parlamentare, vëmendja fokusohet tek shefi ekzekutiv.
Kryetarët ose kryeministrat pritet të japin rritje ekonomike, ulje të papunësisë si dhe ulje të
inflaciont. Ata pritet të mbajnë tatime të ulëta, por dhe përfitime të larta të qeverisë. Ata janë
përgjegjës për çdo gjë që shkon keq, pavarësisht, se gjithnjë e më shumë format moderne të
drejtimit nxisin delegimin.

Organet e administratës publike

Nocioni i administratës publike në vendin tonë i perdorur shumë rrallë dhe i pa përkufizuar gjatë
periudhës së viteve 1945-1990 për shkak se, si pasojë e centralizimit të shtetit dhe të ekonomisë,
nevojat themelore të shtetasve plotësoheshin nëpërmjet organeve shtetërore. Në ato kushte nuk
ndihej nevoja teorike dhe praktike për të bërë diferencimin e “punëve publike” nga punët shtetërore
sepse në parim çdo gjë që ishte publike, ishte njëkohësisht dhe shtetërore. Por me vendosjen e
pluralizmit politik dhe me ndryshimet themelore e parimore qe janë realizuar në Shqipëri pas
viteve 1992 është futur në përdorim termi i administratës publike. Si rrjedhoj ka lindur nevoja e
përkufizimit të saj.
Termi “administratë publike” është më i gjërë dhe përmban në vetvete edhe
“ administratën shtetërore”.
Administrata publike mund të përkufizohet si veprimtari e organizimit dhe e zbatimit konkret të
ligjit, që realizohet kryesisht nga organet e administratës publike por edhe nga organet e tjera të
shtetit, ashtu si dhe nga të tjera me interes publik.
Administrata publike dallohet nga administrate private pikërisht nga karakteri i saj publik sepse
vihet në shërbim të interesit të përgjithshëm të shoqërisë ose të një bashkësie njerzish pa limit.
Organet e administratës shtetërore mund t’i veçojmw si:
- Organet e pushtetit qëndror, si kryeministri, ministrat, etj.
- Organet e pushtetit vendor, si krytari komunës ose bashkisë, prefekti, etj
- Organet e forcave të armatosura si dhe çdo strukture tjeter që gëzon statusin e ushtarakut, si
komandatët e reparteve ushtarake, të policisë së rendit, ushtarakë, të burgjeve, etj, krytari i
shërbimit informativ kombëtar etj.
- Organet e enteve publik, si psh Radio Televizioni Publi Shqiptar, Enti Rregullator i
Telekomunikacionit (ERT) etj

41
Karakteristikat e organeve të administratës shtetërore nga organet e tjera. Organet e
administratës shtetërore në krahasim me të gjitha subjektet e tjera paraqiten me shpesh në cilësinë
e subjekteve të së drejtës administrative. Kjo ndodh sepse pikërisht ato përbejnë atë pjesë të
mekanizmit shtetëror, e cila është ngarkuar posacërisht me ushtrimin e pushtetit në formën e
veprimtarisë ekzekutive urdhërdhënëse të shtetit. Mirëpo ato kanë edhe disa karakteristika të tjera
krejt të veçanta, në bazë të të cilave dallohen njëkohësishtë edhe nga organet shtetërore të Page | 42
sistemeve të tjera.
Karakteristike kryesore e cila bën që organin i adminisratës shtetërore të cilësohet si organ
shtetëror, është pajisja e tij nga ligji me tagra pushteti d.m.th. pajisja e tij me ato të mjeteve të
veçanta juridike, që i japin atij mundësinë gjatë kryerjes së funksioneve të tij të paraqitet me
cilësinë e subjektit të pushtetit shtetëror.
Tagrat e pushtetit që ligji pajis administratën shtetërore pasqyrohen në të drejten dhe detyrën që
ka ai:
a) të nxjerr akte juridike
b) të mbroj aktet juridike nga çdo shkelje duke përdorur në qoftë se është e nevojshme edhe fuqinë
shtrënguese të shtetit
c) të siguroj vënien në zbatim të akteve të tij
Tjeter karateristik e rëndesishme e organeve te administrates shtetwrore jane kompetencat e tyre
te caktuara nga ligji. Me kompetencë të organeve të administratës shtetërore kuptojmë zotësinë
juridike që ju njihet atyre nga ligji për të arritur në veprimtarinë e tyre pasoja të caktuara juridike
Ne permbajten e ketyre kompetencave pasqyrohen:
- qellimi
- funksionet
- te drejtat
- detyrat
- si dhe format dhe metodat e punes se organit perkates administrativ.
Kufijte e shtrirjes se kompetencave vendosen zakonisht ne perputhje me vellimin e tagrave te
pushtetit me te cilin wshtw pajisur organi konkret,sa me i madhe te jete ky vellim aq me i gjere
wshtw kufiri i shtrirjes dhe anasjelltas
Tagrat e pushtetit me të cilat organet e administratës shtetërore i ka pajisur ligji dhe kompetencat
e tyre, që shfaqin këto tagra, përbëjnë një tërësi gjendjesh juridike të organeve që përmendëm më
sipër.
Nje karakteristike tjeter e rendesishme e organeve administrative shtetwrore wshtw struktura
organizative e tyre. Me strukture organizative te organit administrativ kuptojme disa momente te
rendesishme juridike qe percaktohen ne menyre paraprake nga ligji, me qellim qe qe organi te
ushtroje sa me mire tagrat e pushtetit. Këtu përfshihet ndarja e organit në hallka të ndryshme të
cilat kanë një farë individualiteti.
Krahas karakteristikave qe kane te perbashketa me organet e tjera te aparatit shteteror,organet
administrative kane dhe disa veçori, që i bën ato të dallueshëm nga organet e pushtetit legjislativ
dhe gjyqësor.
Karakteri nënligjor i organizimit dhe veprimtarisë së administratës shtetërore kondicionon
varësinë e plotë të tyre nga pushteti legjislativ.
Drejtimi me konkret ne te cilat shfaqet kjo varesi janw:
1) Organi i pushtetit legjislativ qe wshtw Kuvendi, miraton krijimin e organit administrativ
kryesor me kompetenca te pergjithshme ,Keshillin e Ministrave , i cili si organ kryesor i aparatit
tone administrativ ,drejton dhe bashkerendon veprimtarine e organeve administrative te

42
kompetencave te posacme; pra organizimi dhe veprimtaria e organeve të administratës shtetërore
i nënshtrohen plotësisht organeve të pushtetit legjislativ.
2) Zhvillimi i gjithe veprimtarise se tyre ne baze dhe per zbatim te ligjit
3) Detyrimi i tyre per te dhene llogari perpara organeve te pushtetit legjislativ nga te cilat
drejtohen dhe kontrollohen.
Por, pavarësisht, këto organe ruajnë cilësinë e subjekteve të veçantë, që do të thotë se gjatë Page | 43
ushtrimit të kompetencave të tyre ato nuk mund të spostohen apo zëvendësohen nga organet e tjera
të pushtetit.
Organet e administratës shtetërore dallohen edhe nga organet gjyqësore.. Nëse organet gjyqësore
i zgjidhin çështjet e kompetencës së tyre vetëm pasi të jetë kërkuar ndërhyrja e tyre nga ana e
palëve të interesuara duke e zgjidhur çështjen e ngritur në seanca gjyqësore nëpërmjet zbatimit të
normës juridike ekzistuese, organet e administratës shtetërore mund të përdorin iniciativë për
zgjidhjen e çështjeve të tyre pa pritur që të vihennë lëvizje nga të tjerët dhe e bëjnë zgjidhjen e e
këtyrë çështjeve jo vetëm duke zbatuar normën juridike ekzistuese, por nëse lind nevoja edhe duke
vendosur norma të reja juridike. Një tjetër dallim është se nëse organet gjyqësore në zgjidhjen e
çështjeve konkrete varen vetëm nga ligji, organet e administratës shtetërore, krahas ligjit duhet të
mbajnë parasyshedhe urdhërat e organeve eprorë nga të cilët varen. Po ashtu nëse përbërja e
organeve gjyqësore bëhet vetëm me emërim, ajo e organeve administrative bëhet jo vetëm me
emërim, por edhe me zgjedhje.
Si përfundim , duke marrë në konsideratë tiparet e përbashkëta dhe dallimet e organeve të
administratës shtetërore nga organet e tjera shtetërore, le të bëjmë një përkufizim të tyre:
Organe të administratës shtetërore, janë organet ekzekutive – urdhërdhënëse/marrëse vendimesh
të shtetit tonë, që veprojnë në bazë dhe për zbatim të ligjit për të organizuar jetën politike dhe
shoqërore të vendit.
Llojet e organeve te administrates shtetwrore
Literatura juridike i klasifikon organet administrative sipas këtyre kritereve:
A. Mënyrës së formimit
B. Shtrirjes tokesore të veprimtarise se tyre
C. Karakterit të kompetencave të tyre
D. Strukturës
E. Burimeve të finacimit dhe menyrës së disponimit te burimeve

A. Sipas mënyrës së formimit të tyre organet e administratës shtetërore ndahen në:

1 Organe të administratës shtetërore formimi i të cilave përcaktohet drejtë per drejtë dhe
shprehimisht nga kushtetuta dhe që quhen organe administrative kushtetuese dhe
2.Organe të administratës shtetërore formimi i të cilave nuk përmendet shprehimisht nga
Kushtetuta e që quhen organe administrative jo kushtetuese.
1- Së bashku me organet e tjera kushtetuese të aparatit shtetërore si Kuvendi Popullor, Presidenti,
Gjykatat, Prokuroritë, organe kushtetuese të sistëmit tonë administrativ janë Keshilli i Ministrave,
Ministritë dhe organet e pushtetit lokal (Keshilli i Rrethit, i Bashkisë dhe i komunës) Keto organe
formojnë organet me kryesore të aparatit shtetërore të vendit. Per keto organe dispozitat
kushtetuese parashikojnë shprehimisht nëvojen e qenies se tyre, menyren e formimimt dhe
proceduren e veçantë qe ato duhet të ndjekin në rastët e riorganizimit apo shperndarjes se tyre.

43
2- Krijimi i organeve administrative jo kushtetuese bëhet me akt juridik të organeve të pushtetit
shtetërore të autorizuar për një gjë të tillë. Kështu ato mund të krijohen me ligj nga Kuvendi, me
dekret të Presidentit të Republikes apo me vendim të Keshillit të Ministave.
Në bazë të këtij kritëri organet e administratës shtetërore mund të ndahen dhe në lloje të tjera si
p.sh. në organe administrative të cilat formohen sipas një rendi të veçantë siç është këshilli i
Ministrave, në organe administrative të cilat formohen me zgjedhje siç janë organet e pushtetit Page | 44
lokal. Organe administrative që formohen me emërim siç janë përgjegjësit e seksionëve apo
drejtorët e institucionëve shtetërore.

B. Sipas kriterit të shtrirjes në hapsirë të veprimtarisë së tyre organet e administratës shtetërore

ndahen në dy lloje :
a) në organe qëndrore
b) në organe lokale të administratës shtetërore
a) Organe qëndrore të administratës shtetërore janë ato veprimtaria ekzekutive urdhërdhënëse e të
cilave shtrihet në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë. Emërtimi si " qëndrore" i këtyre
organe nuk do të thotë aspak se organi administrativ i caktuar si i tillë ndodhet në ndonjë qendër
gjeometrike apo gjeografike të vendit. Kuptimi i vetëm i saj eshtë se tek organi administrativ i
cilesuar si qendror janë perqendruar juridikisht funksionë të tilla administrative të cilat ai mund t'i
ushtroje në mbarë tërritorin e vendit. Të gjitha organet qendrore të administratës shtetërore e kanë
selinë e tyre në Tiranë dhe të tilla janë : Keshilli i Ministrave, Ministritë dhe drejtuesit e
Institucionëve të tjera shtetërore qëndrore.
c) Organet lokale të administratës shtetërore janë ato, veprimtaria ekzekutive urdhërdhënëse e të
cilave shtrihet vetëm në siperfaqe të caktuara tërritoriale të vendit. Keto siperfaqe përkojnë
zakonisht, me njesitë e ndarjes tokesore të administratës shtetërore. Për pasojeë kompetencat
tokesore e organeve lokale të administratës shtetërore është më e kufizuar nga ajo e organit qendror
të të njejtit sistëm dhe shtrihet vetëm brenda njesise perkatëse tokesore administrative. Organet
lokale të sistëmit tonë administrativ janë: keshillat e rrethit, të bashkise, të komunës pergjegjesit e
seksionëve , ktyetaret e degeve të rendit qe aktualisht emertohen shefa të komisiaratëve. Kufizimi
në hapësirë i kompetencave të organeve lokale përcaktohet nga veçoritë konkretë të veprimtarise
shtetërore të ushtruar në mënyra të ndryshme në varesi të faktit nëse organi perkatës lokal i
administratës shtetërore ushtron kompetenca të pushtetit per ceshtje qe kanë të bejnë me persona(
organi përkatës lokal mund të lëshojë dokumenta të gjendjes civile vetëm personit i cili ka
vendbanim në njësinë tokësore administrative ku organi në fjalë ushtron veprimtarinë e tij) apo
per objektë materiale ( kufizimi i kompetencave të organit lokal për çështje që kanë të bëjnë me
objektë materiale shfaqet në faktin se ai mund të bëjë deklarime të vullnëtit shtetërore vetëm për
ato objektë materiale të cilat ndodhen në tërritorin e njësisë tokësore administrative ku ai zhvillon
veprimtarinë e tij ekzekutive urdhërdhënëse. Dhënia e një apartamenti banimi nga organi i
pushtetit(bashkia) mund të bëhet vetëm për banësat e caktuara që ndodhen në tërritorin e qytëtit
ku ai ushtron veprimtarinë e tij të zakonshme shtetërore, dhe jo për ato të cilat ndodhen në qytetin
e ndonjë njësie tjetër tokësore administrative.

C. Sipas karakterit të kompetencave të tyre organet e administratës shtetërore ndahen

1. Organe administrative me kompetenca të pergjthshme
2. Organe administrative me kompetenca të posaçme
1. Organe me kompetenca të përgjithëshme janë ato të cilat ligji i ka paisur me cilesi të tilla per të
zgjidhur të gjitha çështjet me karakter administrativ, ose nje rreth të gjërë çështjesh të tilla. Sistëmi

44
ynë administrativ njeh si organe me kompetenca të tilla Keshillin e Ministrave, keshillat e rrethit,
të bashkise apo të komunës.
2. Organe të administratës shtetërore me kompetenca të posaçme janë ato të cilat i ushtrojnë
funksionët e tyre të pushtetit per të zgjidhur çështjet administrative të nje dege apo fushe të veçantë
të admininistratës shtetërore si të industrise,bujqesise , mbrojtjes, etj,. Organe të tilla në sistemin
tonë administrativ ministrat ose personat e barazuar me ta, drejtoret e organeve të tjera qëndrore Page | 45
të administratës shtetërore, pergjegjesit e seksionëve, drejtoret e ndermarjeve dhe pergjegjesit e
institucionëve shtetërore.
Përsa u përket marëdhënieve reciproke midis organeve me kompetenca të pergjitheshme dhe të
posaçme , ato janë ndërtuar mbi parimin e vartësise të organeve të llojit të dytë nga organet e llojit
të pare. Kjo vartësi eshtë pasoje logjike e vellimit me të madh të kompetencave të pushtetit me të
cilin i pajis ligji organet administrative të kompetënces se përgjithshme, ç'ka u jep atyre mundesinë
të perqendrojnë në duart e tyre udheheqjen e pergjitheshme, bashkerendimin dhe kontrollin e gjithe
veprimtarise shtetërore qe zhvillohet në të gjitha deget dhe fushat e administratës shtetërore.

D. Sipas karakterit strukturor organet e administratës shtetërore mund të jenë :

- Kolektive dhe,
- individuale
Struktura individuale apo kolektive e nje organi të administratës shtetërore përcakton dhe format
e veçanta të ushtrimit të veprimtarise dhe zgjidhjes se çështjeve të kompetënces së tij.
Keshtu struktura kolektive e nje organi të administratës shtetërore kërkon shqyrtimin dhe zgjidhjen
kolektive të çështjeve nga ana e tij (domethënë me pjesemarrjen e të gjithë ose shumicës së
personave që hynë në përbërjen e tij dhe që veprojnë si një tërësi e vetme)
Ndërkaq struktura individuale(monokratike) e një organi të administratës shtetërore supozon dhe
lejon plotësisht formën individuale të shqyrtimit të zgjidhjes së çështjeve nga ana e personit
drejtues të tij. Ky person gëzon të drejtën të paraqitët me cilësinë e rganit administrativ dhe është
i lirë që brenda caqeve të caktuara nga ligji të shfaqë në mënyrë të njëanshme vullnëtin e tij si
vullnët të vetë organit. Në sistemin tonë administrativ si organe kolektive paraqitën organet e
kompetëncës së përgjithëshme, ndërsa si organ individual paraqitën organet e kompetëncës së
posaçme. Kjo dhe kjo nuk është e rastit. Veçria e veprimtarisë shtetërore të organeve administrative
të kompetëncës së përgjithëshme është gjithëanëshmëria e tyre që buron nga fakti se ajo zhvillohet
në të gjitha degët dhe fushat e administratës shtetërore. Për këtë arësye metoda më e përshtatëshme
për një punë sa më të suksshme të këtyre organeve është kolegjialiteti, i cili ka të bëjë me një
shqyrtim më të gjithanshëm të çështjeve që shtrohen për zgjidhje.

E. Sipas burimit të financimit dhe mënyrës së disponimit të mjeteve materiale organet e

administratës shtetërore ndahen në :
a) Organe administrative buxhetore
b) Organe administrative jo buxhetore
a) buxhetore janë organet administrative të cilat financohen nga buxheti i shtetit. Si rregull
veprimtaria shtetërore e organeve administrative buxhetore nuk është e lidhur drejtëpërdrejtë me
qarkullimin e vlerave materiale se sa me kryerjen e shërbimeve shtetërore të paguara. Veprimtaria
ekonomike që mund të ushtrojnë organet administrative të këtij lloji kufizohet vetëm në krijimin
e kushtëve materiale të nëvojshme për plotësimin e detyrave dhe realizimin e të drejtave nga ana
e këtyre organeve.

45
b) Organet administrative jo buxhetore janë ato të cilat shpenzimet i mbulojnë nga të ardhurat e
veprimtarisë së zhvilluar prej tyre. Ato nuk fainacohen ç’do vit nga buxheti siç ndodh me organet
buxhetore, por u jepet njëherësh një sasi e caktuar mjetësh, që i administrojnë vetë. Të tilla janë
ndërmarjet ekonomike dhe disa institucionë shtetërore si Banka e Shtetit e të gjitha niveleve,
Insituti i Sigurimeve etj. Ndryshe nga ato buxhetore organet administrative jo buxhetore gëzojnë
një pavarësi të gjërë operative pasurore. Page | 46
Organet shtetwrore te pushtetit qendror si pjese e organeve te administrates publike
Organet e pushtetit qendror d.m.th. organet qe ndodhen ne krye te sistemit tone administrativ dhe
qe jane njekohesisht hallkat me te larta te aparatit tone administrativ jane: Keshilli i ministrave si
dhe organet qendrore te specializuara te administrates shtetwrore
A.Keshilli i Ministrave
Megjithese Keshilli i ministrave nuk cilesohet shprehimisht nga Kushtetuta si organi me i larte
ekzekutiv urdherdhenes i vendit,faktikisht pwrveç tij asnje organ tjeter i aparatit tone shteteror nuk
mund te ushtroj veprimtarine ekzekutive urdherdhenesene nje vellim kaq te madhe e te gjere sa
Keshilli i Ministrave .Se dyti ai qendron ne baze te te gjithave organeve te pushtetit ekzekutiv ne
administraten tone publike .Keshilli i Ministrave formohet nga organi me i larte i pushtetit
legjislativ ,Kuvendi ose Parlamenti.Si i tille dhe veprimtaria e tij ekzekutive e vendimmarese ai e
zhvillon vetem ne baze dhe per zbatim te Kushtetutes dhe ligjeve.Keshilli i ministrave ndodhet
vetem nen varesine e Kuvendit.Te gjitha organet e tjera te administrates publike veç atyre
kushtetuse ,si Avokati i Popullit ,Kontrolli i Larte i Shtetit,Komisioni Qenderor i
Zgjedhjeve,Prokuroria, Gjykata Kushtetuese dhe Gjykata e Larte. Rregullimi juridik qe u ben
Keshilli i Ministrave mardhenieve shoqerore qe hyjne ne kompetencen e tij,si rregull wshtw baze
per gjithe veprimtarine e organeve te tjera te administrates pubike te cilat drejtohen dhe
kontrollohen prej tij.Keshilli i Ministrave ka te gjitha karakteristikat qe jane te perbashketa per
organet shtetrore,ne pergjithesi ,dhe per organet administrative ne veçanti.Keshilli i Ministrave ka
komisjone konsultative qe jane Komitetet nderministrore,te cilat synojne bashkerendimin dhe
percaktimin e politikave qeveritarene fusha te rendesishme te veprimtarise shtetrore.Mbledhjet e
komiteteve nderministroreve kryesohen nga Kryeministri dhe ne mungese ose me porosi te tij nga
kryeministri ose ministri i shtetit prane Kryeministrit.Përveç Keshillit te Ministrave qe është organi
me i larte ekzekutiv urdherdhenes me kopetenca te pergjithshme ne sistemin e aparatit te shtetit
tone veprojne dhe organe te tjera qendrore te specializuara te administrates shtetërore .Ne
ndryshim nga Keshilli i Ministrave keto jane organe me kompetenca te posacme qe e zhvillojne
veprimtarine e tyre vetem ne nje ose ne disa dege apo fusha te caktuara te administrates
publike.Organe te tilla ne sistemin tone jane :
1)Ministria
2)Drejtuesit e institucioneve te tjera qendrore te administrates shtetrore
3)Kryetari i Kontrollit te Larte te Shtetit
4)Drejtori i sherbimit Informativ Shtetror dhe Avokati i Shtetit
Organet e qeverisjes vendore si organe te administrates publike
Veprimtaria ekzekutive urdherdhenes e shtetit wshtw aq e gjere dhe e shumaneshme sa nuk mund
te kryet dhe te perballohet vetem nga organet qendrore te administrates publike.Prandaj krahas
organeve shtetwrore te pushtetit qendror si pjese e organeve te administrates publike jane ngritur
dhe veprojne dhe nje varg organesh te administrates se pushtetit vendor qe perfaqesojne hallka te
aparatit administrativ ne Republiken e Shqiperise.Sistemi i organeve administrative te pushtetit
vendor wshtw ngritur dhe vepron ne baze te parimit te ndarjes tokesore administrative te

46
shtetit.Ndarja e shtetit ne njesi tokesore administrative behet ne baze te disa elementeve qe kane
karakter material, ekonomik, politik, shoqeror etj.
Njesite dhe organet e qeverisjes vendore
Njesite e qeverisjes vendore ne vendin tone jane :komunat, bashkia, qarku, dhe nendarjet e
tyre.Keto njesi ndahen ne dy lloj ;ne njesi baze te qeverisjes vendore dhe ne njesi te nivelit te dyte
te qeverisjes vendore.Komuna perfaqeson nje unitet administrativo-territorial dhe bashkesi Page | 47
banoresh,si rregull ne zonat rurale dhe ne raste te veçante edhe ne zonat urbane.Shtrirja territoriale
emri dhe qendrae komunes percaktohen me ligj. Bashkia perfaqeson nje unitet administrativo-
territorial dhe bashkesi banoresh,kryesisht ne zona urbane e ne raste te veçanta dhe ne ato
rurale.Shtrirja territoriale dhe emri i bashkise percaktohen me ligj.Qarku wshtw njesi e nivelit te
dyte te qeverisjses vendore,ai perfaqeson nje unitet administrativo- territorial,te perbere nga
komuna dhe bashkesi me lidhje gjeologjike tradicionale, ekonomike, sociale dhe intersa te
perbashketa. Kufijte e qarkut perputhen me kufijte e komunave dhe te bashkive qe e perbejne
ate.Nendarje e qarkut wshtw rrethi. Organi perfaqesues i komunes ose i bashkise wshtw keshilli
komunal ose bashkiak,kurse organi ekzekutiv i komunes wshtw kryetari i komuns dhe i
bashkise,organ perfaqesues i qarkut wshtw keshilli ,kurse funksionet ekzekutive ne qark kryen nga
kryetari dhe kryesia e keshillit te qarkut.Te drejtat e njesive te qeverisjes vendore:
1-e drejta e qeverisjes
2-e drejta e pronesise
3-e drejta e mbledhjes se te ardhurave dhe e berjes se shpenzimeve
4-e drejta e kryerjes se veprimtarise ekonomike
5-e drejta e bashkepunimit
6-e drejta e personit juridik

Organet e forcave te armatosura si dhe te strukurave te tjera, punonjesit e te cilave gezojne statusin
e ushtarakut
Misioni i forcave te armatosura wshtw mbrojtja e pavarsise dhe teresise territoriale te Republikes
se Shqiperise dhe e rendit kushtetues.Detyrat kryesore jane:
-Mbrojtja e interesave jetesor te Republikes se Shqiperise, teresise territoriale, pavarësise dhe
rendin kushtetues;
-Kontribojne ne ruajtjen e stabilitetit rajonal duke dhene ndihmesene parandalimin e zgjidhjen e
krizave ;
-Marrin pjese ne operacione mbwshtwtese te paqes te mandatuara nga Kombet e Bashkuara
-Ndihmojne popullsine ne raste fatkeqesish natyrore e teknologjike
Forcat e armatosura perbehen nga tre sherbime :
1-forcat tokesore
2-forcat detare
3-forcat ajerore
Enti publik si organ i administrates publike
Koncepti i entit publik wshtw i ri dhe nuk wshtw shume e qarte se cilat institucione do te
konsiderohen ente publike .Administrata publike perfshine jo vetem organet e administrates
shtetwrore por edhe nje sere organesh te tjera ,pra perfshihen edhe ente si subjekte te saj.Keto vitet
e fundit aktiviteti i shtetit u zgjerua shume ne sektore te ndryshem.Institucionet shtetwrore mund
ti drejtonin vete keto aktivitete por kishte kosto mjafte te larte dhe kishte rrezik qe te sillte ngadalsi
ne procedurat e aparatit administrative. Me qellim qe tu sherbehej sa me mire ketyre interesave

47
 publik u zgjodh rruga e se ashtuquajtures administrim nepermjet enteve publike ose administrim
jo i drejtperdrejte.
Ente publike jane organizma publike qe ushtrojne nje funksion ne interest e publikut.Te tilla ente
krijohen p.sh. per administraten e energjise elektrike,ngrohjes,ujit te pijshem etj.
Karakteristikat e enteve publike
Entet publike jane: Page | 48
1-subjekte te se drejtes publike qe krijohen me norma ligjore
2-ato krijohen nga ligji si organizata joshtetrore
3-gjithmone kane ne qellim te mbrojne nje interes publik
Keto subjekte shfaqin disa veçori ne disa drejtime,se pari ne drejtim te autonoimise.Me autonomi
kuptojme aftesite e entit publik duke e zhvilluar kete aktivitet ne harmoni me interesat publike .Se
dyti veçoria tjeter shfaqet ne veprimtarine veterregulluese te tyre,autotutelen.Me veterregullim do
te kuptojme aftesine e entit per te nxjerr rregulla administrative .
Klasifikimi i enteve publike
-Entet publike te pavarura qe shprehin interes dhe karakter profesional apo territorial
-Ente publike ndihmëse jane ato qe ndjekin qellime publike dhe qe pavarsishte se nuk jane
posaçerishte te lidhura me interesat e enteve shteteror ,jane te lidhura ngushte me keto interesa.
-Ente publik instrumentale perbejne nje kategori te veçante te enteve ndihmse.
-Enti publik ekonomik qe jane kryesisht me karakteristika private dhe i vetmi element qe i dallon
ato wshtw fakti qe ato jane nen vezhgimin dhe kontrollin e shtetit.

Dimensionet e Qeverisjes

Qeverisja pershkruan aplikimin e rregullave dhe proceseve nepermjet te cilave ushtrohen autoriteti
dhe kontrolli ne shoqeri, menyra si merren vendimet politike, menyra se si strukturohen rregullat
per qellimin e veprimeve te shtetit dhe menyra se si administrohen burimet per zhvillimet
ekonomike dhe shoqerore. Per ta bere me te prekshme kete aspekt bejme nje dallim ndermjet tre
dimensioneve te qeverisjes qe lidhen ngushte me njera tjetren:
▪ qeverisja e sigurisë,
▪ qeverisja politike-administrative dhe
▪ qeverisja ekonomiko-shoqërore.
Qeverisja e Sigurisë
Qeverisja e sigurise mund te shikohet si nje parakusht per dimensionet e tjera te qeverisjes. Pa
garantuar nje nivel minimal sigurie ndaj qytetareve, shteti nuk mund ti kryeje funksionet e tij
rregulluese. Kjo zakonisht nuk wshtw nje ceshtje mungese forcash sigurie, por me teper nje aftesi
per t’i vendosur ato nen nje kontroll demokratik efektiv ne kohe paqeje. Faktore te tjere te
rendesishem qe kontribuojne ne erozionin e autoritetit te shtetit jane sasite e medha te armeve ne
qarkullim dhe renia e shpwshtw e sistemit gjyqesor.
Per te identifikuar pikat fillestare per mbwshtwtjen e dimesionit te sigurise qeveria duhet te
perqendrohet ne keta sektore:
• Themelimin dhe ruajtjen e monopolit te shtetit mbi pushtetin
• Garantimin e integritetit fizik
• Kontrollin demokratik te sektorit te sigurise
• Reformimin e policies ne te gjitha nivelet e shtetit

48
• Kontrollin e armeve
Qeverisja Politiko-administrative
Praktika ka treguar se legjitimiteti i qeverive shpesh wshtw vene ne dyshim. Per te rritur
legjitimitetin e qeverise, e gjithe popullata duhet te ndjehet e perfaqwsuar dhe e dwgjuar. Kjo
çwshtje mund te adresohet nepermjet ndarjes horizontale te pushtetit si dhe nepermjet ndarjes
vertikale ndermejt shtetit qendror dhe administrativ te decentralizuar. Duhet marre gjithashtu Page | 49
parasysh edhe marredhenia ndermjet grupeve respektive shoqerore. Ne menyre specifike duhet te
kete nje barazpeshim ndermjet paleve konfliktuale dhe atyre bashkerenduese.
Megjithate, shpesh, politika ne vendet ne tranzicion wshtw perdorur per te siguruar avantazhe
afatshkurtra gje qe ka rezultuar ne abuzimin e pushtetit dhe ne minimizimin e legjitimitetit te
qeverise. Ky demtim ne strukturen administrative ka bere qe shteti te mos jete ne gjendje ti siguroje
shtetasve sherbimet themelore, dhe edhe ne ato vende ku keto sherbime sigurohen ka mundesi qe
te nxitet rryshfeti dhe korrupsioni.
Ne qender te ketij dimensioni te qeverisjes wshtw ceshtja e zhvillimit te nje sistemi politik qe
wshtw legjitim transparent dhe sa me gjithperfshires qe wshtw e mundur. Synimet kryesore jane:
- sqarimi i çeshtjeve te ndarjes horizontale te pushteteve,
- garancia e autonimise se grupeve,
- ndarja vertikale e pushtetit dhe format e ushtrimit te perbashket te pushtetit
- nepermjet decentralizimit;
- pastrimi i rruges per demokratizim dhe stabilizim demokratik,
- krijimi dhe sigurimi i shtetit te se drejtes
Qeverisja politiko-administrative perfshin keto zona:
 Reformen kushtetuese
 Ndarjen e pushteteve dhe bashkepunimin nder-etnik
 Autonomine e grupit dhe ndarjen vertikale te pushtetit nepermjet deçentralizimit integrues
 Demokratizimin dhe zgjedhjet
 Shtetin ligjor dhe reformat e gjygjesorit
 Sigurimin efektiv te sherbimeve, luften kunder korrupsionit
 Promovimin e komuniteteve lokale
Qeverisja Social-ekonomike
Në lidhje me shtetin e mirëqënies sociale, e cila vjen si pasojë e qeverisjes së mirë social-
ekonomike, ka qasje që përfshijnë zgjerimin e përmasave të tij po ashtu si edhe qasje që e
ngushtojnë. Ata që mbështesin qasjen për një shtet të mirëqënies sociale me përmasa të ngushta e
shikojnë në termat e një terreni tradicional për përmirësime sociale, që përfshijnë: Transferim të
ardhurash dhe shërbimesh sociale dhe mbizotërim të tregut. Pikëpamja për një shtet social të fortë
përgjithësisht i kornizon pyetjet për këtë çështje në terma të politikës ekonomike, dhe të rritjes së
rolit menaxhues dhe organizues të shtetit në ekonomi. Në pikëpamjen për një shtet të fortë social,
çështjet e punësimit, çështja e pagave dhe drejtimi makroekonomik në tërësi, konsiderohen
komponentë të rëndësishëm në kompleksin e shtetit të mirëqënies sociale. Në librin “Tre botët e
kapitalizmit të mirëqënies”, ndiqet qasja për një shtet të gjerë social dhe dy konceptet bazë janë
“kapitalizmi i mirëqënies” dhe “regjimi i shtetit të mirëqënies sociale”. Regjimi i shtetit të
mirëqënies sociale është edhe koncepti organizues i librit. Duke qënë se synimi është që të
kuptohet “panorama e madhe”, në libër nuk kemi përqëndrim tek detajet e programeve sociale.
Në këtë libër identifikohen tre tipe regjimesh, secili i organizuar në një logjikë të veçantë
shtretëzimi dhe integrimi social. Këto regjime ia detyrojnë ekzistencën e tyre forcave historike dhe
kanë ndjekur trajektore zhvillimi cilësisht të ndryshme. Ky libër e koncepton shtetin e mirëqënies

49
sociale si një institucion thelbësor në ndërtimin e modeleve të ndryshme të kapitalizmit të
pasluftës.
Në lidhje me shpjegimin e shtetit të mirëqënies sociale dy qasje kanë qënë dominante: një qasje
që thekson strukturat dhe gjithë sistemin dhe tjetra institucionet dhe aktorët. Qasja e parë është
kryesisht e bazuar në variantet e marksizmit. Qasja e dytë mbështet idenë se çdo përpjekje për të
izoluar ekonominë nga institucionet sociale dhe politike do të shkatërronte shoqërinë njerëzore. Page | 50
Gjithashtu edhe qasja që ka në bazë aktorët mbështet idenë që klasat sociale janë aktorët kryesorë
të ndryshimit dhe argument është që balanca e pushtetit të klasave përckton shpërndarjen e të
mirave.
Në lidhje me përcaktimin e shtetit të mirëqënies sociale, çdo model teorik mundet në njëfarë
mënyrë të bëjë përkufizime. Lidhur me kriteret mbi të cilat ne mund të gjykojmë nëse një shtet
është shtet i mirëqënies sociale mund të vçojmë:
(1)Qasja e parë është e propozuar nga Therborn, mbështetet në atë që minimalisht një shtet i
mirëqënies sociale, pjesën më të madhe të aktiviteteve të përditshme duhet t’ia përkushtojë
plotësimit të nevojave të mirëqënies për familjet dhe analiza si dhe klasifikimi duhet të bëhen mbi
bazën e një qasje krahasuese historike.
(2)Qasja e dytë vjen nga Richard Titmuss i cili bën një dallim midis shtetit të mirëqënies sociale
“mbetës” dhe atij institucional. Në rastin e parë shteti merr përgjegjësi vetëm kur famijla ose tregu
dështon dhe synon që të angazhohet vetëm në mbrojtjen e grupeve sociale të marxhinalizuara dhe
që e meritojnë. Modeli tjetër adreson gjithë popullsinë, është universalist dhe mishëron një
angazhim institucional për mirëqënien. Në fakt ky model e shtrin angazhimin në të gjitha zonat e
rishpërndarjes që janë jetësore për një shoqëri të mirëqënies.
(3) Qasja e tretë presupozon që të përzgjidhen kriteret mbi të cilat do të bëhet gjykim për shtetin e
mirëqënies sociale. Kjo mund të bëhet duke matur shtetet e mirëqënies aktuale me disa modele
abstrakte dhe më pas të përcaktohen rezultatet e programeve sociale ose gjithë shteti i mirëqënies
sociale sipas rastit.
Ndërkohë që në librin “Tre botët e kapitalizmit të mirëqënies” jepet edhe ideja e autorit Marshall
sipas të cilit shteti i mirëqënies sociale duhet të kuptohet në termat e të drejtave sociale që ai
garanton dhe duhen marrë në konsideratë se si aktivitetet e shtetit janë të kombinuara me rolin e
tregjeve dhe të familjes në garantimin e dispozitave sociale.
Nga vëzhgimet është parë se variacionet ndërkombëtare për të drejtat sociale dhe për shtresëzimin
e shteteve të mirëqënies sociale mund t’u gjenden rregullime cilësisht të ndryshme midis shtetit,
tregut dhe familjes. Variacionet për shtetin e mirëqënies sociale nuk janë të shpërndara në vijë
lineare, por janë të grupuara në tipe të regjimeve.
Në grupimin e parë gjejmë shtetet e mirëqënies liberale në të cilën ka asistencë pasi testohen
mjetet e jetesës, transferim të ardhurash modeste dhe plane sigurimesh sociale shumë të thjeshta.
Përfitimet shkojnë për një grupim me të ardhura të ulëta, përgjithësisht klasë punëtore ose persona
të varur nga shteti. Shteti përgjithësisht nxit tregun, edhe pse në mënyrë pasive – duke garantuar
minimum - ose në mënyrë active - duke subvencionuar skemat private të mirëqënies sociale.
Modelet tipikë të këtij regjimi janë ShBA, Kanadaja dhe Australia.
Grupi i dytë i regjimeve grupon shtete si Austia, Franca, Gjermania dhe Italia. Këtu trashëgimnia
historike e një shteti koorporatist u përmirësua edhe në lidhje me kujdesin që po tregonte ndaj
strukturës së re klasore post-industrialiste. Ajo që mbizotëronte ishin statuset e diferencuara; të
drejtat gjithsesi ishin të lidhura me statusin dhe klasën. Ky korporatizëm ishte i përfshirë në një
ndërtesë shtetërore e gatshme për të zëvendësuar tregun si sigurues i mirëqënies; prandaj edhe
përfitimet nga sigurimet private dhe të punës luanin një rol dytësor. Në anën tjetër, theksi i shtetit

50
në përkrahjen për diferencat e statusit nënkupton që impakti i tij rishpërndarës është i
neglizhueshëm. Por, regjimet korporatiste janë formësuar në kontekstin ku kishte një rëndësi të
madhe kisha, dhe në këtë mënyrë janë përkushtuar ndaj ruajtjes së familjes tradicionale. Sigurimet
sociale përjashtojnë gratë që nuk punojnë dhe përftimet familjare inkurajojnë mëmësinë. Kujdesi
ditor dhe shërbimet e ngjashme familjare, janë dukshëm të pazhvilluara; “parimi i subsidiaritetit”
shërben për të theksuar që shteti do të ndërhyjë kur kapaciteti i familjes për t’i shërbyer anëtarëve Page | 51
të jetë dobësuar.
Grupi i tretë i regjimit përfshin ato shtete në të cilat principi i universalizmit dhe të drejtave
sociale u zgjerua edhe për klasën e re të mesme. Mund të quhet tipi i regjimit social-demokrat,
pasi në këto shtete social demokracia është qartësisht një forcë dominante pas reformave sociale.
Ky shtet ndjek një politikë që synon të promovojë një barazi të standarve të larta dhe jo një barazi
të nevojave minimale. Në një sistem të tillë të gjithë janë përfitues, të gjithë janë të varur dhe të
gjithë ndihen të detyruar të paguajnë. Politikat e regjimit social demokrat adresojnë emancipimin
si të tregut po ashtu edhe të familjeve tradicionale. Në ndryshim nga modeli korporatist-subsidiar,
parimi nuk është që të pritet deri sa kapaciteti i familjes për të ndihmuar të bjerë por të
parandalohen nga shoqëria kostot e mbajtjes së familjes. Ideali nuk është që të rritet varësia nga
familja port të rritet pavarsia individuale. Në këtë mënyrë ky model është një bashkim i veçantë i
liberalizmit dhe socializmit. Rezultati është një shtet i cili grantet i tranferon direkt tek fëmijët dhe
mban direkt përgjegjësinë për t’u kujdesur për fëmijët, të moshuarit dhe ata pa ndihmë. Tipike për
këto regjime është bashkimi i mirëqënies me punën. Në njërën anë e drejta për punë ka të njëtjin
status me të drejtën për mbrojtjen e të ardhurave. Në anën tjetër, kostot e mëdhaja të mbajtjes së
një shoqërie solidare, me të drejta sociale univerale nënkupton që të duhet të minimizohen
problemet sociale dhe të maksimizohen të ardhurat. Kjo bëhet kur shumë njerëz punojnë dhe pak
jetojnë me të ardhurat nga transfertat sociale. Shembuj për këto regjime janë vendet skandinave.
Siç u theksua këto janë grupime të shteteve të mirëqënies sociale, por duhet të njohim se nuk ka
një rast të pastër të vetëm. Gjithashtu duhet theksuar se nuk ka një faktor të vetëm shkakësor mbi
bazën e të cilit mund të bëhet grupimi i regjimeve por ky grupim sipas autorit Andersen mund të
gjendet në kombinimin e tre faktorëve: natyra e mobilizmit të klasave (përgjithësisht klasa
punëtore), strukturat e koalicionit të klasës politike dhe trashëgimnia historike e institucionalizmit
të regjimeve.
Zonat qe promovojne qeverisjen e mire social-ekonomike perfshijne:
→ Stabilizimin makroekonomik
→ Rregullimin e pronesise
→ Kufizimin dhe transformimin e ekonomive te dhunshme
→ Kenaqjen e nevojave sociale themelore
Koncepti i Demokracisë:
Demokracia është një proces, formë e bashkëjetesës dhe bashkëpunimit, e cila është gjithmonë në
evolucion e zhvillim të vazhdueshëm e kërkon nga qytetarët kompromis dhe tolerancë. (-Democracy.
Second edition. Robert A. Dahl-)
Ajo është një formë qeverisjeje në të cilën shumica e njerëzve ushtrojnë sovranitetin e tyre:
- në mënyrë të drejtpërdrejtë nëpërmjet referendumeve ose
- jo të drejtpërdrejtë duke zgjedhur përfaqësuesit e tyre.
Më shumë se demokracia e drejtpërdrejtë, e përhapur shfaqet demokracia përfaqësuese, e cila kur
vepron në pajtim me kushtetutën, që i kufizon kompetencat e qeveritarëve dhe garanton të drejtat
e qytetarëve, emërtohet demokraci kushtetuese.

51
Në shoqëritë demokratike, qeveria është një prej shumë institucioneve që bashkëjetojnë në
sistemin pluralist shoqëror, pra ajo nuk ka pushtet të plotë, por dhe ai pushtet që i atribuohet,
ushtrohet brenda kompetencash të përkufizuara dhe të kufizuara nga ligji. Po ashtu, të drejtat e
individëve janë të mbështetura me ligj.
Në fakt as demokracia, e asnjë sistem tjetër qeverisjeje nuk mund të krijojnë shoqërinë e përsosur
por premtimi i demokracisë qëndron në besimin se populli mund të qeverisë dhe të ngrejë nivelin Page | 52
e jetesës duke bashkëpunuar me vetveten, ne kuadrin e të drejtave dhe ligjeve, te cilat i mbrojnë
lirinë.
Nëse demokracia ka një kuptim të vërtetë, mund të jetë si e ka thënë Platoni: e ruajtur në parajsë.
Por fatkeqësisht ende nuk na është komunikuar dicka e tillë. (-Democracy. A very short Introduction. Bernard
Crick-)
Ka plot arsye, që i njihen demokracisë, duke e lënë të mbetet si forma më e mirë e qeverisjes:
Në krahasim me cdo alternativë tjetër, demokracia ka këto avantazhe:
1.Demokracia parandalon udhëheqjen dhe qeverisjen mizore;
2. Demokracia u mundëson qytetarëve të saj një ndjenjë sigurie dhe lirie;
3.Demokracia i ndihmon njerëzit të mbrojnë idetë dhe interesat e tyre ;.
4. Demokracia u jep mundësinë qytetarëve të jetojnë sipas ligjeve të zgjedhura nga
vetë ata;
Kuadri ligjor e garanton një avantazh të tillë nëse:
Në këtë mënyrë, një shoqëri mund të tentojë krijimin e një procesi që për të arritur qëllimet vetjake
dhe kolektive duhet patjetër ekzistenca e ligjeve të arsyeshme dhe mbështetja në to.
- para aprovimit të një ligj të merret në konsideratë këndvështrimi i të gjithë qytetarëve.
- Qytetarëve ju garantohet mundësia për të diskutuar, e nëpërmjet negociatave dhe kompromiseve
të gjendet një ligj që i përshtatet gjithësecilit.
- Në rastet e mospërputhjeve dhe mosmarrëveshjeve, të formulohet një një ligj që i shkon më
shumë përshtat shumicës.
5. Qeveritë demokratike nuk luftojnë me njëra -tjetrën.
faktet janë se vendet demokratike nuk përfshihen në luftëra me njëra-tjetrën. Arsyet nuk janë
plotësisht të qarta. Ndoshta niveli i lartë i bashkëpunimit midis tyre dhe interesat e përbashkëta që
kanë. Për këtë arsye një botë më tëpër demokratike ndoshta do të premtojë më pak luftëra në të
ardhmen.
6. Vendet dhe qeveritë demokratike ju garantojnë qytetarëve të vet një numër të madh të
drejtash,gjë që vendet jo demokratike nuk e bëjnë;
7. Vetëm një qeveri demokratike mundëson dhe ushtron përgjegjësinë morale;
8. Demokracia nxit zhvillimin e njerëzve më tepër se cdo alternativë tjetër.
9. Vetëm një qeveri demokratike mundëson një barazi politike.
10. Vendet demokratike tentojnë të jenë më të begata dhe të suskeshme.(-Democracy. Second
edition. Robert A. Dahl-)

Llojet e Demokracisë

52
Demokracia është një formë qeverisjeje, që ka patur një rol shumë të madh në historinë moderne.
Demokracia na vecoi nga sistemet arkaike, si monarkitë autoritare duke na drejtuar drejt formave
më liberale dhe racionale të qeverisjes.
Cdo shtet e interpreton demokracinë ne formën e tij, por në një këndvështrim të përgjithshëm këto
janë format më kryesorë të zbatimit të demokracisë:
1. Demokracia direkte Page | 53
2. Demokracia më përfaqësi
3. Demokracia presidenciale
4. Demokracia parlamentare
5. Demokracia autoritare
6. Demokracia me pjesëmarrje
7. Deomkracia sociale
1.Demokracia direkte
Në demokracinë direkte populli voton në mënyrë direkte për një politikë, pa zgjedhur ndonjë
ndërmjetësues apo përfaqësues në parlament. Kjo njihet edhe si forma klasike e demokracisë. Nëse
qeveria do të miratojë një ligj të caktuar, ky ligj shkon direkt te populli të cilët votojnë për këtë ligj
duke e zgjedhur vet fatin e vendit të tyre. Kjo formë demokracie zbatohet më mirë në vende me
popullsi të vogël, të edukuar dhe homogjene. Zvicra për shembull ka një histori suksesi me këtë
formë demokracie. Në shtete të mëdha kjo formë demokracie nuk mund të zbatohet kollaj
megjithatë ka disa elementë që i përafrohen. Ekzistenca e referendumeve është një lloj
pjesëmarrjeje për popullin. Në keto shtete gjejmë forma të tjera të demokracisë.
2.Demokracia me përfaqësi
Kur njerëzit zgjedhin të votojnë për përfaqësuesin e tyre në parlament, kemi të bëjmë me
demokraci me përfaqësi apo demokraci indirekte. Kjo është forma më e përhapur e demokracisë
në botë. Kjo përfaqësi e zgjedhur mbron të drejtat e popullit dhe jo vetëm të shumicës por edhe
pakicës. Dobësia e kësaj forme qëndron se ‘të zgjedhurit’ mund të dështojnë në përmbushjen e
interesave të popullit. Ekzistenca e referendumeve e përmendur më sipër është një mënyrë
zgjidhjeje në raste të tilla.
Shumica e vendeve të botës me demokraci me përfaqësi e kanë konsideruar veten demokraci
liberale sepse vlerësojnë nevojat individuale të popullit më shumë se ato të shtetit (SHBA, India).
Megjithatë, disa shtete ndihen vazhdimisht të kërcënuara, si për shembull Izraeli apo Koreja e
Jugut dhe për këtë arsye këto shtete kanë zgjedhur një formë si demokracia mbrojtëse. Kjo formë
demokracie i jep mundësinë shtetit që të formojë ushtrinë sa herë është e nevojshme.
Një demokraci liberale mund të marrë forma të ndryshme, pasi vende të ndryshme kanë nevoja të
ndryshme dhe ideologji të ndryshme. Llojet e mëposhtme janë vetëm disa nënseksione të
demokracisë me përfaqësi.
3.Demokracia presidenciale
Në një demokraci presidenciale, presidenti i një shteti ka një sasi të konsiderueshme të pushtetit
mbi qeverinë. Ai/ajo zgjidhet drejtpërdrejt ose indirekt nga qytetarët e shtetit.
Presidenti dhe anëtarët ekzekutivë të qeverisë nuk janë përgjegjës para legjislaturës, por nuk
munden, në rrethana normale, të injorojnë plotësisht legjislaturën. Po ashtu, legjislatura nuk mund
ta largojë presidentin nga post i tij, përveç se në raste ekstreme. Në një demokraci presidenciale,
kreu i shtetit është gjithashtu kreu i qeverisë. Vende si SHBA, Argjentina dhe Sudani përdorin këtë
lloj demokracie.
53
4.Demokracia parlamentare
Një demokraci që i jep më shumë fuqi legjislaturës quhet një demokraci parlamentare. Dega
ekzekutive nxjerr legjitimitetin e saj demokratik vetëm nga legjislatura, d.m.th. parlamenti.
Parlamenti zgjedh kryetarin e qeverisë -kryeministrin- dhe mund të heqë kryeministrin në çdo
kohë. Kreu i shtetit -presidenti- është i ndryshëm nga ai i qeverisë -kryeministri-, dhe të dy kanë
shkallë të ndryshme të pushtetit. Sidoqoftë, në shumicën e rasteve, presidenti është ose një monark Page | 54
i dobët (Mbretëria e Bashkuar) ose një figurë ceremoniale (India).
Edhe vendi ynë, është një demokraci parlamentare.
5.Demokracia autoritare
Kjo ndodh kur vetëm shtresa elitare është pjesë e procesit parlamentar. Individëve të shtetit u
lejohet të votojnë për kandidatin e tyre të zgjedhur, por "njerëzit e thjeshtë" nuk mund të hyjnë në
zgjedhje. Prandaj, në fund të fundit, është vetëm elita në pushtet që vendos për interesat e ndryshme
të popullsisë së një vendi. Rusia e ditëve moderne nën udhëheqjen e Vladimir Putin është një
shembull klasik i këtij lloji të qeverisjes.
6.Demokracia me pjesëmarrje
E kundërta e demokracisë autoritare është demokracia me pjesëmarrje. Ekzistojnë lloje të
ndryshme të demokracisë me pjesëmarrje, por të gjitha llojet kanë si qëllim të krijojnë mundësi
për të gjithë popullin të japë kontribut domethënës në procesin e vendimmarrjes. Kjo formë
qeverisjeje fuqizon popullin duke e copëtuar shtetin në rrjete të vogla duke fuqizuar politikën bazë
të komunitetit dhe vlerëson diskutimin më tepër se thjesht votimin.
Sot, asnjë vend nuk e praktikon në mënyrë aktive këtë formë të demokracisë. Edhe pse teoritë që
qëndrojnë pas saj janë të shëndosha, zbatimi në jetën reale i kësaj qasjeje është i mbushur me
komplikime. Sidoqoftë, shumë lëvizje shoqërore, si lëvizja Bolivariane në Venezuelë dhe
Narmada Bachao Andolan në Indi e organizojnë veten rreth një modeli pjesëmarrës të
demokracisë.
7.Demokracia sociale
Demokracia Sociale lindi si një reagim ndaj politikave neoliberale në ekonominë ndërkombëtare.
Sipas neoliberalizmit, njësitë ekonomike fitimprurëse si koorporatat shumëkombëshe mund të
infiltrohen lehtësisht në shtetet e tjera duke ndërhyrë në politikë. Social-demokratët mbajnë një
nivel sovraniteti që asnjë qeveri nuk mund t'i kundërvihet.
Demokracia Sociale synon fuqizimin e shtetit ndaj tekave të tregut neoliberal. Shteti mund të rrisë
shpenzimet e tij duke siguruar alternativa falas për sipërmarrjet private me çmim të lartë.
Gjithashtu mund të përqendrohet në sigurimin e arsimit falas ose kujdesit shëndetësor falas, në
mënyrë që njerëzit të mos kenë nevojë të varen nga korporatat.
Kjo renditje padyshim nuk pretendon të jetë një diskutim përfundimtar rreth llojeve të ndryshme
të demokracisë që ekzistojnë sot. Ka po aq teori që merren me demokracinë sa ka edhe qeveri në
botë! Sidoqoftë, ndërsa modelet demokratike mund të ndryshojnë, fryma e demokracisë vazhdon
të mbështetet pothuajse në çdo cep të botës!(-Models of Democracy. Third edition. David Held-)

Koncepti Neoliberalizmit:
Koncepti i mireqeverisjes nga shume konsiderohet si i lidhur ngushte me parimet neoliberale. Per
kete arsye e mendoj te vlefshme nje paraqitje te shkurter te ketyre parimeve. Neo-liberalizmi
wshtw nje set politikash ekonomike qe jane perhapur gjeresisht gjate 25-30 viteve te fundit. Edhe
pse kjo fjale haset rralle ne SHBA, efektet e neo-liberalizmit mund te shikohen fare qarte.

54
Koncepti neoliberal i ekonomise megjithate nuk duhet te perjashtoje fuqine dhe rendesine e shtetit.
Ne fakt tregu i lire u shfaq ne Europe nen mbrojtjen e shtetit. Tregu ka nevoje per shtetin dhe
anasjelltas. Tregu ka nevoje per rregullime te brendshme ne menyre qe te funksionoje: shteti
nepermjet sistemeve ligjore siguron zbatimin e kontratave, mbron nga vjedhja dhe mashtrim etj.
Shteti percakton sisteme uniforme matjeje dhe peshe si dhe nje monedhe uniforme. Pa keto gjera
nuk do te kishte treg te lire apo forca tregu. Sulmet qe ndodhem mbi Qendren Tregatre Boterore Page | 55
na sigurojne imazhe mjaft te qarta te kesaj varesie.
Tregu i lire wshtw ne vetvete nje forme organizimi shoqeror: nuk wshtw as spontan as endemic
per njerezit. Nese nuk do ta promovonte ose zbatonte dikush, nuk do te kishte tregti te lire ne
planet. Per qindra vjet nuk ekzistonte nje i tille, dhe tregu i lire modern filloi ekzistencen e tij
pikerisht per shkak te kerkesave te liberalizmit. Kjo qe nje kerkese politike dhe u zbatua nepermjet
shtetit.
Parimet kryesore te filozofise liberale jane:
• Liberalet besojne se forma e shoqerise duhet te jete rezultat i proçeseve. Keto procese duhet te
jene ndervepruese dhe te perfshijne te gjithe anetaret e shoqerise. Tregu wshtw mbase shembulli
me i mire i asaj çfare liberalet nenkuptojne me proçes. Liberalet jane pergjithesisht kunder çdo
“nderhyrjeje me proçesin”. Liberalet deklarojne se shperndarja e pasurise si rezultat i tregut wshtw
e drejte ne vetvete, por kundershtojne idene e rishperndarjes se te ardhurave si qellim ne vetvete.
• Liberalet kundershtojne idene e nje plani per shoqerine. Ato mendojne se shoqeria dhe shteti nuk
duhet te kete qellime fikse por qe “proçesi duhet te percaktoje pasojat”.
• Megjithate liberalizmi ka rene dakord me nje nga format specifike te ideologjise joliberale:
nacionalizmin, ne formen etno-kombetare qe pershkron shumicen e kombeve sot. Nje komunitet
politik i bazuar ne nje origjine, histori dhe gjuhe te perbashket nuk wshtw liberal, por liberalet nuk
jane perpjekur kurre te krijojne shtetin jo-historik, voluntarist, kontraktual. Shteti komb u mor i
mireqene si arena politike dhe ekonomike e proçesit liberal.
• Liberalet e perkufizojne liberalizmin si liri keshtu qe nuk e mendojne se kerkohet pelqimi per te
imponuar nje shoqeri liberale. Ne fakt shume do te thonin qe kjo nuk mund te imponohet. Pas
luftes se ftohte ky besim ka marre nje kuptim gjeostrategjik.
Shume liberal-demokrate tashme besojne se nje lufte per te imponuar nje shoqeri liberal-
demokrate wshtw e drejte. Ky besim ndikon ne politiken nderhyrese, por deri me tani asnje lufte
nuk wshtw ndermarre me qellimin e vetem liberalizimin.
• Liberalet politike klasike kundershtojne idene se ka vlera morale te jashtme: ato thone se ka
vetem opinione. Ato besojne se keto opinione duhet te shprehen ne publik dhe ne njefare menyre
ky “treg opinionesh” do te favorizoje te verteten.
• Kundershtimi liberal i vlerave morale te jashtme shprehet formalisht ne idene liberale per te
drejtat e njeriut: edhe njerezit e mire dhe ato te keqinj kane te drejta te barabarta, te cilat aplikohen
njesoj kur lehtesojne veprime te mira apo te keqia.
Filozofia klasike liberale e mbronte “lirine” si nje vlere pavaresisht se nuk e quajti asnjehere si te
tille. Ne fakt kjo filozofi e vendos lirine si nje vlere, madje dhe mbi te miren (dhe te keqen).
Liberalet besojne ne barazine formale ndermjet pjesemarresve ne nje shoqeri liberale, por
pothuajse te gjithe liberalet besojne ne pabarazine e talentit. Shume liberale mbwshtwsnin keshtu
teorite biologjike te pabarazise. (Teorite per ndryshimet raciale te trasheguara te inteligjences jane
mjaft popullore ne rradhet e neoliberaleve Amerikane).
Keto parime te liberalizmit u permenden ketu jo per te thene qe konceptet e mireqeverisjes sot
bazohen teresisht ne to, por kjo filozofi e re rreth mireqeverisjes ka ne themel disa elemente te
rendesishem dhe pozitive liberal siç jane pjesemarrja, barazia dhe ndryshueshmeria e

55
pershtatshmeria. Ne fund te fundit niveli i liberalizmit duhet te jete gjithmone ne masen e duhur
ne menyre qe te mos kalojme ne nje ide utopike per qeverisjen dhe funksionimin e saj dhe te tregut
. Kur flasim per qeverisjen, ne ne fakt flasim per “qeverisjen neoliberale globale” kjo per shkak se
sistemi politik, ekonomik dhe social boteror po ndryshon rrenjesisht drejt nje globalizimi te
pashmangshem. Kjo nenkupton qe çdo element qe ndikon ne kete process pershtatshmerie e
globalizimi duhet te ndryshoje pashmangshmerisht. Page | 56

Partitë Politike .

Kuptimi

*Sipas një përkufizimi të Max Weber: “partitë në thelbin e tyre të brendshëm, janë organizata të
krijuara në mënyrë të lirë mbi bazën e rekrutimeve të lira duke patur gjithmonë si qëllim kërkimin
e votave në zgjedhje për të siguruar poste politike”.

Një tjetër politolog i njohur 2Giovanni Sartori jep një formulim më sintetik: “një parti është një
grup politik i identifikuar me një etiketë zyrtare që paraqitet në zgjedhje dhe është i aftë të vendos
nëpërmjet zgjedhjeve kandidatët në poste publike”. Ky përkufizim përmban kërkesat minimale të
domosdoshme për të identifikuar një parti përkundrejt organizimeve të tjera që synojnë të kryejnë
veprimtari politike.

Një tjetër formulim më i plotë do të konsiderohej përcaktimi sipas të cilit:

3
“Partitë politike paraqesin bashkimin e lirë të qytetarëve me qëndrime të njëjta, të cilët, për
zgjidhjen e problemeve politike bëjnë propozime programore dhe paraqesin kandidatë për mandate
në parlament dhe për poste qeveritare, me qëllim që pas zgjedhjeve të suksesshme të zbatojnë në
praktikë programin e tyre”.

Origjina dhe Evolucioni i Partive Politike

Zanafilla e partive politike është në Amerikë pa të cilat, kombi nuk mund të funksiononte.
Përfaqësimi demokratik varet nga një sistem i ri dhe unik që lidh votuesit me zyrëtaret politike dhe
zgjedhjen e atyre që janë në pushtet nga elektorati masiv.
Nevoja për të bashkuar forcat, për të zhvilluar koalicione me interes, për të zgjedhur përfaqësues,
përfshirë presidentin, solli një evolucion për sistemin e partive politike. Në Shtetet e Bashkuara
partitë nuk ishin të mirëpritura, dhe pavarësisht sa të dobishme ishin, shiheshin me mosbesim.
Kushtetuta e re u përpoq të siguronte themelin për një sistem të ri të qeverisjes dhe siguroi bazën
për një bashkim kombëtar dhe unitet.
Me kalimin e kohës u zhvillua argumenti se partitë politike janë të domosdoshme për një
demokraci. Ato nxisin grupet e interesit që të përfaqësojnë interesat e votuesve, t’i mobilizojnë ato
për të mbështetur kandidatët dhe partitë, duke paraqitur problemet me të cilat ballafaqohet kombi
dhe miratimin e tyre, rekrutimin e kandidatëve për zyra publike dhe mbështetjen e tyre në fushata.
Partitë politike siguruan lidhjen e nevojshme në shoqëri, fuqia përfundimtare e të cilëve mbështetet
në zgjedhje. Në betejën konkurruese për burime shtesë të mbështetjes për fitimin e zgjedhjeve dhe
ushtrimin e pushtetit, partitë i zgjerojnë kufijtë e elektoratit për përfshirje më të madhe të popullsisë

56
në zgjedhje (gratë që ju ishte mohuar votimi deri në vitin 1920 dhe minoritetet) (Keyssar, 2000, fq
25).

Sistemet e Partive Politike

Partitë politike që konkurrojnë me njëra-tjetrën për kontrollin e qeverisë formojnë një sistem
partiak. Sistemet partike nuk janë të njëjta me partitë. Partitë janë organizime që synojnë të fitojnë Page | 57
zgjedhjet, ndërsa sistemet partiake janë bashkëveprimet e disa partive me njëri-tjetrin.
Pjesa më e madhe e shëndetit të një sistemi politik varet nga sistemi partiak. Një sistem i
paqëndrueshëm partiak mund të shkatërrojë një kushtetutë të mirë. Sistemet e qëndrueshme dhe të
moderuara partiake bënë të mundur demokracinë në Gjermaninë Perëndimore pas Hitlerit dhe në
Spanjë pas Francos.
Sistemi partiak i Britanisë çoi në një "parlament të varur" dhe qeverisje të lëkundur pas zgjedhjeve
të vitit 2010.
Sistemi partiak, pjesërisht i lidhur me sistemin zgjedhor, me të vërtetë ka rëndësi në politikë.

Studimet mbi sistemet e partive i gjejmë në një literaturë voluminoze, e cila mund të
diferencohet/grupohet në grupin e literaturës amerikane dhe asaj krahasuese.
E para ka të bëjë kryesisht me sistemin dypalësh amerikan dhe mënyrave me të cilat ka ndryshuar
me kalimin e kohës, si dhe me mënyrat në të cilat sistemet e partive shtetërore kanë dalluar nga
njëra-tjetra.
Literatura krahasuese ka lëvizur në drejtime të ndryshme. Shqetësimi kryesor ka qenë ndryshimi
midis sistemeve të partive kombëtare, veçanërisht dallimet në numrin e partive politike, modelet e
konkurrencës dhe çfarë ndryshimi pësojnë ata. Fillimisht, dallimet kryesore ishin ose midis
sistemeve dypalëshe dhe shumëpartiake, ose midis sistemeve njëpartiake, dypalëshe dhe
shumëpartiake.

Megjithatë, studiues si Holcombe (1933) dhe Almond (1956) argumentuan se sistemet me një parti
ishin cilësisht të ndryshme, ndërsa Neumann (1956) argumentonte se sistemet njëpartiake ishin
“kontradiktore në terma”.
Një sistem partiak qw përbëhet nga një parti, karakterizohet nga shtypja e konkurencës politike
dhe të lirive demokratike. Fillimisht, studjuesit politikë u përqëndruan në një numër të kufizuar të
vendeve: Shtetet e Bashkuara dhe Britania me sisteme dypartiake dhe vende të tilla si Franca apo
Gjermania, me konkurrencë shumëpartiake. Dallimet midis sistemeve dypalëshe dhe
shumëpartiake i atribuohen sistemeve zgjedhore, dhe shumëpartizmi u shoqërua me pikëpamje të
autorëve si Hermens (1941) dhe Duverger (1954) të shkaktuara nga përfaqësimi proporcional.
Sistemet me dy parti u shoqëruan me një qeveri të fuqishme, efektive dhe vendimtare, me
konkurrencë shumëpartiake me qeverinë dhe me paqëndrueshmërinë e sistemit (Hermens, 1941).
Almond (1956) e konsideronte të domosdoshme të dallonte sistemet kontinentale shumëpartiake,
shpesh të bllokuara dhe të paqëndrueshme, dhe “sistemet shumëpartiake të punës” (Almond dhe
Coleman, 1960, Almond dhe Poëell, 1978).
Kur fushëveprimi i politikës krahasuese u zgjerua në vitet 1960, studjuesit politikë zhvilluan
tipologji më komplekse që dallonin sistemet e partive sipas modeleve të opozitës (Dahl, 1966),
madhësinë relative dhe forcën e partive (Blondel, 1968, Rokkan, 1970, fq 59), numrin e partive
dhe shkallën e polarizimit ideologjik mes tyre.
Një sistem partish përbëhet nga ndërveprime të rregullta dhe të përsëritura midis partive të saj
përbërëse. Duverger (1954) argumenton se: Me përjashtim të shteteve me një parti, në çdo vend

57
tjetër, disa parti bashkëveprojnë, format dhe mënyrat e bashkëveprimit të tyre përcaktojnë
“sistemin partiak” të një vendi të caktuar. Përveç karakteristikave të partive, ato përfshijnë edhe
elementë të rinj që nuk ekzistojnë për secilën parti që konsiderohet e izoluar të tillë si: numrat,
madhësitë përkatëse, aleancat, lokalizimi gjeografik, shpërndarja politike dhe kështu me radhë.
Një sistem partish përcaktohet nga një marrëdhënie e veçantë midis gjithë këtyre karakteristikave.
Sartori (1976) argumenton: Partitë investojnë për një sistem vetëm kur ato janë pjesë e tyre dhe Page | 58
një sistem partish është pikërisht sistemi i ndërveprimeve që rezultojnë nga konkurrenca ndërmjet
dy partive. Partitë konkurrojnë për një pjesë të votave dhe, duke vepruar kështu, përpiqen të
mbështesin votuesit që votojnë për konkurrentët e tyre. Strategjia dhe taktikat që ato përdorin
ndikohen nga ajo që palët e tjera kanë bërë në të kaluarën dhe pritjet për atë që do të bëjnë në të
ardhmen. Aftësia e partive për të bashkëpunuar me njëriatjetrin pas zgjedhjeve varet jo vetëm
nga madhësia dhe forca e tyre, por edhe nga dallimet që kanë në çështjet kryesore dhe mënyrat në
të cilat ato paraqiten gjatë zgjedhjeve.
Po kështu, partitë mund të zbulojnë se zgjedhjet e bëra në zyrën politike, p.sh. vendimet për të
marrë pjesë ose të qëndrojnë larg koalicioneve, si dhe politikat e ndjekura në qeveri apo opozitë
mund të ndikojnë në aftësinë e tyre për të fituar mbështetjen elektorale.
Mënyra më e thjeshtë për të klasifikuar sistemet partiake është të numërojmë numrin e partive në
to: një, dy, dhe shumëpartiak. Në mes të një dhe dy, ne vendosim "sistemin dominant partiak". Në
mes dy dhe shumëpartiak, ne vendosim "sistem partiak dy-plus ". Teorikisht, mund të ketë një
sistem jo-partiak, por, siç diskutuam, edhe diktatorët pëlqejnë partitë e nënshtruara për t'i
mbështetur ata.

Sistemet partiake mund të klasifikohen nga kritere të ndryshme. Më i njohuri lidhet me numrin e
partive që konkurrojnë për pushtet, faktor që shërben dhe si kriter për përshkrimin e një sistemi
partiak. Bazuar në këtë kriter, dallojmë sistemin njëpartiak, dypartiak dhe shumëpartiak.
Në sistemin “një partiak” dominon vetëm një parti dhe praktikisht nuk ka konkurrencë politike
midis partive. Ky sistem, është në kontradiktë me veten e vet, pasi një “parti” duhet të jetë pjesë e
një grupi më të gjerë. Sistemet njëpartiake për shkak të kësaj cilësie karakterizohen nga shtypja e
konkurrencës politike dhe të lirive demokratike. Ajo lidhet me regjimet totalitare apo autoritare,
kjo është një dukuri e shekullit të XX-të që vazhdon edhe në të XXI-tin. Bashkimi Sovjetik, Kina,
dhe shumë nga vendet në zhvillim të Afrikës dhe Azisë janë apo ishin shtete njëpartiake. Këta kanë
një parti të vetme që kontrollon çdo nivel të qeverisjes dhe është e vetmja parti ligjore. Udhëheqësit
e partive të tilla racionalizojnë se ato janë ende demokratike sepse përfaqësojnë atë që njerëzit me
të vërtetë dëshirojnë dhe kanë nevojë.
Sistemet Partiake Dominante
Në dallim nga sistemet një partiake, partitë e opozitës në sistemet e partive kryesore dominojnë
zgjedhjet. Partia dominuese është e organizuar mirë dhe ofron shumë nxitje, të tilla si vende pune
dhe paga për mbështetësit. Më e rëndësishmja, ajo kontrollon televizionin. Palët konkurruese
mbahen qëllimisht të dobëta dhe nuk kanë ndonjë shans për të ndikuar apo fituar.
Disa vende aktualisht demokratike kanë patur sisteme partiake të tilla, por hoqën dorë prej tyre
pasi votuesit u mërzitën me korrupsionin dhe paaftësinë e partisë dominuese.
Sistemi “dypartiak” nënkupton se dy parti dominojnë konkurrencën politike, kurse partitë e tjera
më të vogla luajnë një rol dytësor. Më të njohura për ne janë sistemet dypartiake të Shteteve të
Bashkuara dhe Britanisë. Këtu, dy partitë kryesore kanë disa shanse për të fituar. Megjithëse palët
e treta si Libertarianët e SHBA dhe Liberal Demokratët e Britanisë rrallë fitojnë, ata shërbejnë për
të kujtuar dy partitë e mëdha kur ka pakënaqësi ndaj votuesve.

58
Shpesh, një ose dy prej dy partive kryesore ofrojnë politika të llogaritura për të fituar. Në këtë
mënyrë, edhe palët e treta të vogla mund të kenë ndikim. Disa vëzhgues argumentojnë se idetë e
reja politike vijnë kryesisht nga palë të treta, pasi partitë e mëdha janë shumë të angazhuara në
rrugët e tyre.
Në një “sistem shumëpartiak”, më shumë sesa dy parti kanë ndikim në garën politike. Sistemi Page | 59
partiak suedez ka tetë parti të veshura në një spekter majtas-djathtas. Secili merr vende në
parlament në përpjesëtim me pjesën e votave. Ky sistem shpesh kritikohet si i paqëndrueshëm, por
kjo nuk është gjithmonë e vërtetë. Izraeli, Holanda, Suedia dhe Norvegjia në përgjithësi ndërtojnë
koalicione shumëpalëshe të qëndrueshme që qeverisin në mënyrë efektive.

Numri i partive nuk është arsyeja e vetme për paqëndrueshmërinë e kabinetit. Shumë varet nga
kultura politike, shkalla e marrëveshjes për çështjet themelore dhe rregullat për formimin dhe
shpërndarjen e një kabineti. Dijetarët kanë debatuar gjatë që është më mirë: sisteme dypartiake ose
shumëpartiake. Është e vështirë të thuhet, sepse të dy kanë rënë pre e paralizës dhe immobilizmit.
Ndërkohë, ka pasur një shtrembërim në të dy sistemet drejt një sistemi të dyfishtë, "dy-plus".

Sistemet Partiake Dy-Plus Shumë vende demokratike tani kanë dy parti të mëdha me një ose më
shumë parti të vogla relevante. Gjermania ka partitë e mëdha Kristiandemokrate dhe
Socialdemokrate, por partitë Liberale, të gjelbra dhe të majta fitojnë mjaft vota për t'i bërë ato
politikisht të rëndësishme. Austria ishte dominuar gjatë nga dy parti të mëdha, por tani ka një palë
të tretë: Partia Nacionaliste dhe Anti-Emigruese e Lirisë. Britania zakonisht ka një sistem
dypartiak, por për shumë kohë ka pasur palë të treta. Spanja, e cila ka një histori fragmentimi
shumëpartiak, tani ka një sistem partiak dy-plus: Partia Socialiste , Partia Popullore e Qendrës së
Djathtë dhe disa parti më të vogla. Shikuar më nga afër, sistemi i SHBA ndonjëherë është dy-plus,
sepse shumë kohë më parë ka pasur palë të treta përkohësisht të rëndësishme.

Sistemet Partiake Të Paqëndrueshme Demokracitë e reja dhe të paqëndrueshme shpesh kanë

sisteme partiake kaq “likuide” saqë ndryshojnë para syve tuaj dhe nuk përshtaten me asnjë nga
kategoritë e mëparshme. "Rrëmuja" është fjala më e përshtatshme për t'i përshkruar ato.
Në kushte të tilla, partitë rriten dhe bien shpejt – shpesh drejtuesit e përdorin vetëm për interesat e
veta, pa pasur asnjë program apo ideologji. Organizuar keq, shumë prej tyre bien shpejt.
Ekzistenca e një sistemi dypartiak ose shumëpartiak varet nga disa faktorë të ndryshëm: tradita
politike, zhvillimi i institucioneve politike, rrethanat socio-ekonomike, rëndësia e ndarjeve
rajonale/lokale, si dhe kushtet etnike ose fetare. Specifikat e ligjit zgjedhor mund të kenë ndikim
të caktuar, por jo vendimtar, në formësimin e sistemit partiak. Sistemet mazhoritare të votimit (i
pari fiton) e favorizojnë më shumë krijimin e një sistemi dypartiak (ose një sistem të përbërë nga
vetëm disa parti dominuese), ndërsa sistemi proporcional i votimit është më shumë në favor të një
sistemi shumëpartiak.

Sistemet shumëpartiake grupohen në dy klasa:

1- pluralizëm i kufizuar, me tre, katër ose pesë parti relevante

2- pluralizëm ekstrem, me gjashtë, shtatë, ose tetë parti.

59
Në kategoritë e shumëpartive, asnjë parti nuk ka gjasa të marrë shumicën absolute; strukturat e
pushtetit (marrëdhëniet midis palëve) janë të rëndësishme .

Modelet e Partive Politike

Partia është një komunitet me një strukturë të veçantë. Page | 60

Në literaturën e shkencës politike janë propozuar dhe përdorur tre metoda të klasifikimit të partive.
Metoda e parë është thjesht renditja e llojeve të partive dhe numërimi i karakteristikave kryesore
të secilës prej modeleve Katz dhe Mair (1995, fq 252), ku dallohen katër modele partiake.
Metoda e dytë, disa studiues identifikojnë "gjeneratat" e llojeve të partive dhe më pas tregojnë të
gjitha llojet e partive që kanë zhvilluar nga secila periudhë.
Metoda e tretë e klasifikimit është e bazuar në çështje më abstrakte përgjatë të cilave partitë
ndryshojnë. Për shembull, Wolinetz (2002) përdori dimensionet e zgjedhjes dhe kërkimit të
politikave për të pozicionuar gjashtë lloje të partive në një hapësirë trekëndore në bazë të qëllimit
të tyre primar. Pomper (1992) pozicionon tetë lloje të partive në tre dimensione (gjerësia e fokusit,
orientimi i qëllimit dhe modaliteti funksional).
Midis modeleve të propozuara ekziston një ngjashmëri dhe disa lloje të partive që janë sugjeruar
janë vetëm riformulimi i një modeli tashmë ekzistues.
Në grupin e parë përfshihen të gjitha modelet që i referohen partive të para moderne.
Grupi i dytë përfshin të gjitha modelet e partive masive. Në këtë grupim autorët i referohen:
mobilizimit jashtë-parlamentar të grupeve shoqërore të përjashtuara politikisht në bazë të
strukturave dhe ideologjive të organizuara mirë.
Lloji i tretë i partisë është tipi elektoral. Të gjitha këto parti e kanë origjinën nga partitë masive
që kanë profesionalizuar organizimin e partive.
Një grupim i katërt është partia e kartelit. Formimi i të ashtuquajturit “karteli shtetëror” u përshkrua
nga Kirchheimer (1954). Në thelb kjo lloj partie karakterizohet nga grupet e modeleve të partive
elitë, grupi i deputetëve, partitë elektorale, partitë e kartelave, partitë me origjinë të jashtme, degët
efiçiente, partitë profesionale sipërmarrëse, partitë masive me përfaqësim të veçantë, partitë e
parimit dhe partitë shumëpartiake.
Partitë masive dolën si rezultat i përjashtimit politik të një numri të madh të qytetarëve nga elita
dominuese dhe partitë e tyre të kuadrove të pro-demokracive të shekullit të 19-të dhe fillim të
shekullit të 20-të. Partitë masive profesionalizuan organizatat e tyre, moderuan kërkesat e tyre për
transformim social dhe politik dhe filluan t’u bëjnë thirrje votuesve jashtë elektoratit të tyre.
Programet e partive u bënë më të këmbyeshme dhe bashkëpunimi mes ish-armiqve politikë u bë
normë dhe jo përjashtim duke u formuar një kartel politik. Partitë e karteleve ngadalë
monopolizuan burimet e shtetit dhe krijuan një mjedis ligjor që favorizon partitë në pushtet dhe
diskriminon konkurrentët e rinj.
Modelet e partive nuk duhet të jenë shumë redukuese, duke theksuar vetëm një dimension të vetëm
të partive politike, përkundrazi, ato duhet të konsiderohen si fenomene komplekse me atribute të
shumta që përbëjnë një “tërësi të kufizuar”, dhe së bashku përbëjnë një model partie të pastër dhe
ideale (Sartori, 1987, fq 253).
Meqenëse nuk ka konsensus se cili atribut ose dimension duhet të jetë i privilegjuar mbi të tjerët,
janë bërë analiza që tregojnë ndryshimet që ekzistojnë midis llojeve të ndryshme të partive.
Kjo analizë përfshin së pari origjinën gjenetike si një kriter themelor që udhëheq klasifikimin e
llojeve të ndryshme të partive. Origjina e palëve përcakton formatin e tyre fillestar dhe
transformimi i tyre varet nga këto elemente themelore (Panebianco,1988; fq 253). Përveç kësaj,

60
përfshihen tri dimensione të tjera të cilat i referohen modeleve të mëparshme: zgjedhore,
ideologjike dhe organizative. Për dimensionin zgjedhor, pesë modelet e partive mund të dallohen
në bazë të apelimit të tyre zgjedhor dhe mbështetjes sociale, si dhe prejardhjes sociale të elitës që
ata rekrutojnë.
Dimensioni ideologjik përfshin të dyja bazat për konkurrencën partiake dhe shkallën e
konkurrencës ndërpartiake. Page | 61
Në dimensionin organizativ, llojet gjenerike dallohen duke shqyrtuar rëndësinë dhe statusin e
organizatës së anëtarësimit dhe pozitën e partive dhe partive parlamentare në zyrën publike.
Balanca relative e energjisë midis këtyre tre “fytyrave të një partie politike” është e ndryshme
brenda secilës prej pesë modeleve.
Përveç kësaj, partitë mund të diferencohen në bazë të dy karakteristikave të tjera organizative:
strukturën e burimeve që janë në dispozicion të partisë dhe llojin e fushatës politike në të cilën ata
angazhohen.
Transformimi i partive është një proces i vazhdueshëm që ka evoluar në kohë, në të cilin partitë
përshtaten me kontekstin e tyre të veçantë social dhe politik. Kjo është dhe arsyeja pse modelet e
partisë janë të ndërlidhura me njëra tjetrën ku vëzhguesit ndërtojnë një model të ri duke riformuluar
një model ekzistues . Shqetësimi kryesor për një teori gjithëpërfshirëse të transformimit të partive
është identifikimi i karakteristikave specifike që e bëjnë një model të ndryshojë nga modeli tjetër.

Funksionet e Partive Politike

Në të dy sistemet, si demokratike ashtu edhe autoritare, partite politike kryejnë disa funksione të
rëndësishme që ndihmojnë në mbajtjen e sistemit politik sëbashku dhe në punë. Ato shihen si një
urë lidhëse mes njerëzve dhe qeverisë.

Minimalisht, partitë u japin njerëzve ndjenjën se nuk janë krejtësisht të pafuqishëm dhe ky besim
ndihmon në ruajtjen e legjitimitetit të qeverisë, arsye pse edhe diktaturat kanë një parti.

Në shoqëritë moderne, procesi i formimit të opinionit politik është një proces shumëformësh:
mediat masive, organizatat shoqërore, shoqatat, iniciativat e qytetarëve, komunitetet fetare dhe
format moderne të komunikimit elektronik nëpërmjet internetit, sms, facebook-it, twitterit dhe
mjeteve të tjera virtuale, ushtrojnë ndikim të madh në opinionet politike dhe në vendimet politike.
Megjithatë, partitë politike janë ende ndërmjetësuesit kryesorë në funksionin për të mbledhur
opinionet e publikut dhe t’i përfaqësojë ato në procesin e vendimmarrjes politike. Në fund të këtij
procesi partitë marrin vendimet politike përmes përfaqësuesve të tyre në parlament dhe në qeveri.

Funksionet që kryejnë partitë politike:

1. Ato artikulojnë dhe bashkojnë interesa sociale: Partitë shprehin pritjet e publikut dhe kërkesat e
grupimeve sociale në sistemin politik. Nëse grupet e interesit do të ishin forma më e lartë e
organizimit politik, qeveria do të ishte kaotike dhe e paqëndrueshme; do të kishte pak vlera,
qëllime apo ideologji gjithëpërfshirëse që mund të ndihmonin në mbështetjen mbarëkombëtare.
2.Partitë ndihmojnë në zbutjen dhe qetësimin e konflikteve të grupeve të interesit me anë të
grumbullimit të interesave - duke tërhequr së bashku interesat e ndara në një organizim më të
madh. Grupet e interesit më pas moderojnë kërkesat e tyre dhe bashkëpunojnë për të mirën e
partisë. Në këmbim, ata arrijnë të paktën disa nga qëllimet e tyre.

61
Çelësi është që çdo interes mund të përmbushë qëllimet e tij të veçanta, vetëm në bashkëpunim
me interesat e të tjerëve, që kanë nevojë për të kthyer favorin nën “ombrellën e partisë”.

3. Integrimi në sistemin politik. Partitë zakonisht i mirëpresin grupet e reja në radhët e tyre.
Pranimi i një partie të re politike në sistemin politik, u jep këtyre grupeve mundësinë e formimit Page | 62
të një platforme partiake. Grupet e reja marrin një mbështetje si pragmatike, ashtu edhe
psikologjike në sistemin e përgjithshëm politik. Anëtarët e grupit ndihen të përfaqësuar dhe
zhvillojnë një ndjenjë efikasiteti e besnikërie ndaj sistemit. Në vendet ku partitë nuk janë në gjendje
të integrojnë të rinjtë në sistemin politik, lëvizjet partiake mund të kthehen në radikale e
ndonjëherë, edhe në revolucionare.

4. Socializimi partiak. Partitë u mësojnë anëtarëve të tyre se si të luajnë lojë politike. Partitë ua
prezantojnë qytetarëve, kandidatët ose zyrtarët e zgjedhur dhe u tregojnë anëtarëve se si të flasin
në publik, të zhvillojnë takime dhe të bëjnë kompromis, duke thelluar kështu kompetencën e tyre
politike dhe duke ndërtuar mes tyre legjitimitetin p ër sistemin në tërësi.
Partitë janë gjithashtu baza e trajnimit për udhëheqësit. Partitë evropiane u përpoqën të krijonin
nënkultura të dallueshme - grupet rinore të partisë, ligjet e futbollit, seksionet e grave në gazeta
dhe kështu me radhë.

Përpjekja ishte e vetëdijshme, sepse këto parti duke socializuar anëtarët e tyre për të marrë pjesë
në politikë, dolën nga nënkultura e tyre.Studjuesit politikë vënë në dukje se si kjo shpesh prodhon
identifikimin partiak ose ID-në e partisë.
ID-ja e partisë nuk është e njëjtë me regjistrimin e partisë, por është më tepër një shtojcë
psikologjike e qëndrueshme që një person ndjen ndaj një partie politike.
Ajo mund të bëhet pjesë e identitetit të tij, ashtu si feja.
Socializimi për t'u identifikuar me një parti politike shpesh fillon në fillim të fëmijërisë nëpërmjet
ndikimit të prindërve, të cilët mësojnë vlerat bazë, duke përfshirë edhe ato politike.

5. Mobilizimi i votuesve. Në fushatën për kandidatët e tyre, partitë mobilizojnë votuesit, duke
nxitur interesat dhe duke rritur pjesëmarrjen.
Pa reklamimin e partisë, shumë qytetarë do të shpërfillnin zgjedhjet. Disa kritikë kundërshtojnë
duke thënë se propaganda elektorale e partisë minimizon politikën. Kjo është e vërtetë, por
thjeshtimi dhe qartësimi i çështjeve është një funksion i vlefshëm, që u mundëson votuesve të
zgjedhin midis alternativave komplekse. Në të vërtetë, për ata që nuk janë të interesuar për t'iu
përmbajtur politikave, mund të votojnë vetëm në bazë të përkatësisë partiake të një kandidati.

6. Organizimi i Qeverisë. Partia fituese në zgjedhje merr pushtetin dhe ndryshon politikën e saj
qeverisëse. Ajo cfarë kryemininstri do, zakonisht plotësohet edhe pse me një vonesë minimale
sepse disiplina partiake është shumë më e fortë. Sidoqoftë, në asnjë sistem, një parti nuk kontrollon
plotësisht qeverinë, edhe pse burokratët janë mjaft të fuqishëm. Partitë përpiqen të kontrollojnë
qeverinë, por ata nuk kanë gjithmonë sukses.
Ato rekrutojnë staf politik dhe përgatisin gjeneratat e ardhshme të politikanëve: Ato përzgjedhin
personat dhe i prezantojnë ata si kandidatë në zgjedhje.

62
Ato hartojnë programe politike: Partitë integrojnë interesa të ndryshme brenda projektit të
përgjithshëm politik dhe i transformojnë në programe politike, për të cilat ato bëjnë fushata
elektorale për të marrë pëlqimin dhe mbështetjen e shumicës.
Ato promovojnë mobilizimin politik dhe pjesëmarrjen e qytetarëve: Partitë krijojnë një lidhje
midis qytetarëve dhe sistemit politik; ato mundësojnë pjesëmarrjen politike të individëve dhe të
grupimeve me perspektivën e suksesit. Page | 63
Ato organizojnë qeverinë. Ato marrin pjesë në zgjedhje në mënyrë që të fitojnë dhe të kryejnë
ndryshime politike. Normalisht, në demokracitë e bazuara në konkurrencën e partive politike, një
pjesë e mirë e autoriteteve qeveritare dalin nga partitë politike.
Ato kontribuojnë në legjitimitetin e sistemit politik: në themelimin e lidhjeve mes qytetarëve,
grupimeve sociale dhe sistemit politik, partitë kontribuojnë në mbështetjen e vendosjes së sistemit
politik në vetëdijen e qytetarëve dhe në aktorët e tjerë shoqërorë.

Programet e partisë përmbushin në veçanti, dy funksione kryesore: nga njëra anë, ato duhet të
artikulojnë interesat e popullatës (partitë si “organe” të qytetarëve) dhe nga ana tjetër, ato
orientojnë dhe ndikojnë në opinionet e qytetarëve (partitë si “formuese” të vullnetit publik).
Në lidhje me programin e partisë, votuesit mund të vlerësojnë nëse një parti ka ndjeshmërinë e
mjaftueshme për problemet shoqërore dhe nëse ajo është e aftë të ofrojë propozime të përshtatshme
për zgjidhjen e problemeve dhe të sfidave.

7. Ndërsa partitë opozitare kanë funksionin e kritikës ndaj qeverisë, të kontrollojnë atë dhe të
paraqesin alternativa konstruktive. Ky funksion ka një rëndësi të madhe për një demokraci, sepse
pa opozitë, qeveria shfaq tendencën e kalimit në vetëkënaqësi dhe arrogancë, si dhe dështon në
kërkimin e alternativave [ më gjerë për to do flitet në leksionin vijues]. Me përmbushjen e këtyre
funksioneve, partitë politike ofrojnë shërbime të rëndësishme për një shoqëri të organizuar në
mënyrë demokratike.

Partitë Politike Në Demokraci

-Krahasim i partive politike në SHBA me partitë Evropiane

Në demokraci, tre pika të organizimit të partisë janë të rëndësishme: centralizim, pjesëmarrja e

partisë në Qeveri, dhe mënyra se si partitë financojnë veten.
▪ Centralizimi
Sasia e kontrollit që lidershipi i partisë ushtron mbi njerëzit e saj të zgjedhur ndryshon shumë.
Izraeli ka një përzgjedhje shumë të centralizuar të kandidatëve; secila parti harton një listë me 120
kandidatë në Knesset (parlament) dhe votuesit zgjedhin një prej tyre. Nën përfaqësim
proporcional, vetëm ata që renditen në krye kanë shans të fitojnë vend në parlament . Shefat e
partive i vendosin njerëzit e provuar dhe të besuar në krye të listës dhe të sapoardhurit në fund të
saj. Kjo siguron disiplinë të centralizuar të partisë.

Britania është pak më pak e centralizuar. Partitë britanike zgjedhin kandidatët duke biseduar me
selinë kombëtare dhe organizatat lokale të zonave zgjedhore. Shtabi kombëtar mund të sugjerojë
një kandidat që nuk është nga ajo krahinë dhe partia lokale do të bëjë kërkime për personin, në
mënyrë që ta miratojë ose të mos e miratojë kandidatin. Partia lokale mund të kandidojë edhe
kandidatin e saj pas nominimeve në selinë kombëtare.

63
Gjermania, ashtu si Izraeli, përdor listat e partive, por është e ndarë në gjashtëmbëdhjetë lande,
duke decentralizuar pjesërisht kontrollin e partisë kombëtare. Shkallët e ndryshme të centralizimit
të këtyre sistemeve u japin partive të tyre koherencën, disiplinën dhe qëndrueshmërinë ideologjike.
Kur votohet për një parti në Izrael, Britani ose Gjermani, dihet se për çfarë qëllimi kandidohet dhe
çfarë do të përpiqet të zbatojë nëse zgjidhet. Pasi zgjidhjeve, anëtarët e partisë në parlament nuk
ndjekin rrugët e tyre të veçanta. Page | 64
Disiplina partiake në Shtetet e Bashkuara, ku partitë janë historikisht të decentralizuara, është më
e dobët. Shumica e kandidatëve mbështeten në vetvete për të mbledhur fonde dhe për të bërë
fushatë. Kandidatët për Dhomën dhe Senatin, në fakt, krijojnë një organizatë të re partiake ose
shtetërore çdo herë që marrin drejtimin. Kandidatët apelojnë direkt tek votuesit përmes televizionit
dhe mediave të tjera. Gjithnjë e më shumë, spotet televizive as që përmendin përkatësinë partiake
të kandidatit. Kandidatët shpesh thonë për partitë e tyre kombëtare: "Ju detyrohem pak. Unë nuk
kam marrë shumë ndihmë partiake për të fituar, dhe nuk do t'ju bindem domosdoshmërisht tani që
unë jam në detyrë”.
Kjo i bën partitë e SHBA të decentralizuara dhe shpesh jokoherente. Zyrtarët e zgjedhur u
përgjigjen ndërgjegjes së tyre, zgjedhësve të tyre dhe jo partive të tyre politike.
4
Shqipëria mund të themi se ka një përzgjedhje të centralizuar të kandidatëve. Secila parti harton
një listë me kandidatë për cdo qark. Kandidatët më të besueshëm i vendos në krye të listave në
mënyrë që ata të marrin mandatin dhe të hyjnë në parlament.

Vendosja e Politikave Qeveritare

Deri në çfarë mase mund të nxjerrë partia fituese programin e saj legjislativ? Këtu sistemi partiak
amerikan përballet me kritikat më të ashpra. Në sistemet parlamentare, partia në pushtet duhet të
japë dorëheqjen kur nuk mund të mbledhë votat në parlament për të vazhduar programin e saj.
Problemi i SHBA-së shpesh identifikon se ku qëndron shumica. “Blue Dog Democrats " - tipikisht,
ata të zgjedhur nga rrethet konservatore - votojnë me republikanët për disa çështje, edhe pse numri
i tyre ka rënë ndjeshëm.

Programi ligjor i partisë zakonisht është produkt i kontributeve nga presidenti, kryetari i Dhomës
dhe udhëheqësi i shumicës së Senatit. Sidoqoftë, anëtarët republikanë të Shtëpisë së Bardhë
penguan kryetarin John Boehner nga ushtrimi i pushtetit kur kërkoi kompromise me Obamën dhe
Demokratët. Në vitin 2014, kreu i shumicës, Eric Cantor, madje humbi vendin e tij në krye të një
sfiduesi të panjohur të Tea Party. Presidenti amerikan mund të paraqesë një program legjislativ,
por duhet të veprohet nga 535 senatorë dhe përfaqësues individualë, të cilët janë përgjegjës për
votën e tyre, pasi ajo vendos për rizgjedhjen e tyre.
A duhet presidenti që të fajësohet për dështimin në përmbushjen e premtimeve të fushatës, apo faji
i mbetet disiplinës partiake tepër të lirshme? Schattschneider argumentoi se, për shkak se partitë
kombëtare amerikane janë aq të decentralizuara, ata nuk mund të bien dakord mbi një platformë
të fortë kombëtare, duke e bërë Uashingtonin "një çantë për çdo interes të veçantë dhe vendor në
vend". Shumica e amerikanëve preferojnë senatorët dhe përfaqësuesit për të votuar, në vend të
udhëheqjes nga partia, siç është rasti në Evropë.

▪ Pjesëmarrja e partisë në Qeveri

Tipi evropian i sistemit parlamentar, ku republika parlamentare paraqet formën e rregullimit

64
shtetëror të bazuar në ndarjen e pushtetit në pushtet legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor, është më i
favorshëm për atë që Schattschneider e konsideron si qeveria e partisë përgjegjëse. Sistemi i
SHBA-ve, me kontrollet dhe balancat e tij, e bën të vështirë për partitë që të tejkalojnë ndarjen e
pushteteve për të sjellë platforma. Herë pas here, kur një president i fuqishëm kontrollon të dyja,
si Shtëpinë e Bardhë, ashtu dhe Kongresin, platformat e partisë kthehen në ligj. Kur kontrolli i
partisë ndahet ose kur disiplina partiake është e dobët, votuesit nuk e dinë se kë do të nxjerrin nga Page | 65
detyra kur gjërat të shkojnë keq. Nëse disiplina partiake është e lartë, por kontrolli i presidencës,
Dhoma, ose Senati është i ndarë, mund të bëhet shumë pak, siç ndodhi me Obamën.
Në sistemet parlamentare evropiane, partia fituese është qeveria, ose më saktë, ekipi udhëheqës i
partisë bëhet kabineti. Ky sistem lejon llogaridhënie më të qartë dhe zgjedhje të drejtpërdrejtë të
votuesve sesa në sistemin e decentralizuar të partive amerikane.

Në të dy sistemet, partitë marrin pjesë në qeveri duke ofruar vende pune për aktivistët e partisë në
departamente dhe agjenci. Në Britani, rreth 100 anëtarë të fraksionit parlamentar të partisë fituese
marrin postet e kabinetit dhe nënkabinetit, krahasuar me 3.000 amerikanët që mund të marrin
emërime politike kur të marrë një detyrë të re presidenti.
5
Edhe Shqipëria e përfshirë nga fryma e sistemit partiak evropian, ku pushteti shtetëror ndahet
mes parlamentit, që i besohet pushteti legjislativ, zgjedhor dhe mbikëqyrës dhe shefit të shtetit, i
cili është bartës i pushtetit ekzekutiv-politik. Partia fituese e zgjedhjeve përbën Qeverinë. Aktivistët
e partisë qeverisëse marrin postet e kabinetit dhe administratës e agjencive. Partitë kundërshtare
bëjnë opozitën në Parlament.

▪ Financimi i Partisë

Partitë duhet të financojnë aktivitetet e tyre dhe këto janë mjaft të shtrenjta, duke thelluar varësinë
e palëve nga donatorët e pasur. Ka pak transparencë në këto marrëdhënie. Mund të mësonim shumë
nëse dihej si financohen partitë, por ato rrallëherë tregojnë gjithë të vërtetën. Liberal Demokratët
e Japonisë ishin të njohur për shumat që morën nga bizneset, bankat, federatat e fermerëve dhe
madje edhe nga gangsterët. Stili tradicional evropian i detyrimeve të vogla të anëtarësimit , nuk
siguron shuma të mjaftueshme, dhe partitë janë të dëshpëruara për të mbledhur para. Disa e bëjnë
atë në mënyrë jo të drejtë. Pothuajse çdo vend demokratik vuan skandalet që lidhen me ngritjen e
fondeve të partisë: Shtetet e Bashkuara, Britania, Franca, Gjermania dhe Japonia. Problemi është
i pashërueshëm dhe i lidhur ngushtë me konkurrencën politike, që është thelbi i demokracisë.

Shumë demokraci kanë ligje për të kufizuar ose rregulluar kontributet politike. Gjermania, Spanja,
Suedia dhe Finlanda përdorin fonde qeveritare për të subvencionuar partitë politike në përpjesëtim
me forcën zgjedhore të secilës parti. Kjo padyshim diskriminon partitë e reja.
6
“Partitë e një prej vendeve më të varfra të Europës, Shqipërisë, paguajnë shuma të majme për
lobing. Transparenca e financimit të tyre mund të quhet dështimi më i dëshmuar në politikën
shqiptare.” Ashtu si rasti i partive politike pothuajse në të gjitha vendet e botës, edhe financimi i
tyre në vendin tonë ka një transparencë minimale për të mos thënë se asnjëra nga partitë nuk
deklaron burimet financiare. Shpesh here kompanitë e deklaruara janë fantazëm.

Ky problem nuk prek vetëm Shqipërinë. Problemi i financimeve të fshehura apo ilegale të partive
dhe mungesa e transparencës bën pjesë ndër problemet kryesore në rajon. Paratë rrjedhin ose tek

65
politikanët apo partitë, ose jo drejtpërdrejt përmes kanaleve të tjera, si financimi i mediave
përkrahëse apo firmave të rëndësishme e besnike.

Klasifikimi I Partive Politike

7
Spektri ideologjik për klasifikimin e partive. Page | 66

Një mënyrë themelore për klasifikimin e partive është spektri nga e majta drejt të djathtës, sipas
ideologjisë së partisë.
I. Partitë e krahut të majtë, të tilla si komunistët, propozojnë nivelim të dallimeve të klasës
duke shtetëzuar industritë kryesore.
II. Partitë e qendrës së majtë, siç janë Partitë Social Demokratike të Evropës Perëndimore,
favorizojnë shtetet e mirëqenies, por jo industritë e nacionalizuara.
III. Partitë e qendrës, siç janë liberalët suedezë dhe italianë, përgjithësisht janë liberalë për
çështjet sociale, por konservatore (që është, tregu i lirë) në ekonomi.
IV. Partitë e qendrës së djathtë, siç janë Demokristianët gjermanë, dëshirojnë të frenojnë (por
jo të shkatërrojnë) shtetin e mirëqenies në favor të ndërmarrjes së lirë.
V. Partitë e krahut të djathtë, siç janë konservatorët britanikë, duan të shkatërrojnë shtetin e
mirëqenies, të thyejnë fuqinë e sindikatave dhe të nxisin një rritje të fuqishme kapitaliste.

Partitë Komuniste: parti të tilla propagandojnë diktaturën e proletariatit dhe besojnë në

paracaktimin e historisë.
Sistemet komuniste – dmth, vendet e sunduara nga partitë komuniste - janë mjaft të rralla në kohët
e sotme. Sistemi komunist "klasik" i themeluar nga Lenini dhe i zhvilluar nga Stalini në Bashkimin
Sovjetik paraqiti lidhjen e një partie të vetme me qeverinë dhe ekonominë. Partia Komuniste nuk
vendoste drejtpërdrejt; në vend të kësaj, ajo mbikëqyrte, monitoronte dhe kontrollonte përmes
personelit të strukturave shtetërore dhe ekonomike.
Anëtarët - rreth 10 përqind e popullsisë së rritur - u përzgjodhën me dorë si ndër më të besuarit,
energjikët dhe entuziaztët. Shumica e zyrtarëve sovjetikë mbanin dy kapele: një si funksionar i
qeverisë dhe një tjetër si anëtari i Partisë Komuniste. Çdo nivel i qeverisjes, nga lokale në atë
kombëtare, kishte një organ përkatës partiak që propozonte kandidatët e saj dhe caktonte linjat e
përgjithshme të politikës. Për shembull, në krye të strukturës shtetërore ishte Legjislativi Sovjetik
Suprem. Në përputhje me të në sistemin partiak, Komiteti Qendror mbikqyrte emërimin e
kandidatëve në Sovjetin e Lartë, caktonte axhendën e tij dhe udhëzonte rezultatet e tij legjislative.
Mbikëqyrja e Komitetit Qendror, një duzinë udhëheqësish të lartë të partisë, ishte zemra e vërtetë
e qeverisjes sovjetike. Drejtimi i Byrosë Politike bëhej nga Sekretari i Përgjithshëm i Partisë, i cili
mund të emëronte ndjekës besnikë në pozita të larta dhe kështu të kishte fuqi të madhe. Kina
vazhdon modelin sovjetik, por me shtimin e një shtrese më të lartë, Komiteti i Përhershëm i
Politikanëve me shtatë anëtarë, i cili përfshin presidentin dhe kryeministrin e Kinës.
Përvoja e Bashkimit Sovjetik sugjeron që partitë e vetme që monopolizojnë pushtetin nuk janë të
zbatueshëm për një periudhë afatgjatë. Pa elementët gjallërues të debatit, konkurrencës dhe
llogaridhënies, partitë e tipit komunist bëhen të korruptuar, jo fleksibël dhe të paaftë për të
përballuar detyrat e reja dhe komplekse të një bote moderne.

Partia Komuniste Kineze (PKK) është përpjekur ta shmangë këtë duke e lënë shumicën e
ekonomisë të kthehet në duart private duke ruajtur ndërmarrjet e mëdha (përfshirë bankat) dhe

66
kontrollin politik. PPK tani pranon gjithashtu edhe afaristët si anëtarë. Nuk është e qartë se kjo do
të funksionojë në planin afatgjatë, pasi rritja e shpejtë ekonomike e Kinës po krijon një klasë të
mesme të madhe dhe të arsimuar, e cila rritet gjithnjë e më kritike për korrupsionin.

Partitë konservatore: parti të tilla duan ta ruajnë rendin e “miratuar” ose ta rivendosin atë; ato janë
skeptike për ndryshime dhe risi, për shembull në lidhje me perceptimet dhe rolin e familjes apo Page | 67
modelet alternative të jetës (p.sh. martesave në të njëjtën gjini). Ato gjithashtu nuk e duan
transferimin e sovranitetit kombëtar në institucionet ndërkombëtare, por janë të ndërgjegjshme se
idetë, vlerat dhe parimet tradicionale nuk mund të vijojnë pa pasur reforma të moderuara.
Partitë liberale: parti të tilla i përkrahin të drejtat e lirisë individuale dhe theksojnë karakterin
demokratik të kushtetutës. Tradicionalisht, ato janë parti anti-fetare dhe kryesisht angazhohen për
një ekonomi të tregut të lirë.

Partitë social demokratike: parti të tilla kryesisht shfaqen si lidhje të ngushta me lëvizjet e
punëtorëve, dhe konceptet e tyre politike bazohen në barazinë shoqërore të njerëzve; ato i njohin
të drejtën shtetit që të ketë një rol të fortë rregullues në ekonomi dhe në shoqëri.

Partitë socialiste: parti të tilla shfaqen në një lidhje të ngushtë me pjesë të lëvizjeve të punëtorëve,
por ato përfaqësojnë një qasje më radikale për arritjen e barazisë sociale; heqja e pronësisë private
për mjetet e prodhimit dhe një ekonomi e udhëhequr nga shteti janë ndër objektivat kryesore të
këtyre partive.

Partitë fetare: janë forma të veçanta të partive që karakterizohen nisur nga objektivat e tyre socio-
politike. Në mbarë botën një numër i madh i partive janë të bazuara ca më shumë e ca më pak në
bindje fetare.
Këto janë parti kristiane apo kristian-demokrate, islamike dhe hindu, të cilat i bazojnë programet
e tyre në vlerat dhe standardet e fesë apo besimit të tyre. Kjo mund të çoj në dallime të
konsiderueshme në programet politike dhe objektivave politike të partive të tilla, në varësi se si
parti të veçanta e konsiderojnë qëndrimin e fesë së tyre përkatëse në raport me të drejtat individuale
të njeriut, liritë individuale ose demokracinë politike. Partitë evropiane kristian-demokrate, p.sh.
angazhohen për liritë individuale, solidaritetin social dhe drejtësinë, vetë-përgjegjësinë qytetare
dhe për një rol të kujdesshëm të shtetit nën monitorimin e aktorëve ekonomikë dhe shoqërorë.

Partitë e ekstremit të djathtë: partitë e tilla predikojnë ideologji nacionaliste, që shpesh përzihen
me një ideologji të paqartë etnike dhe perceptime të mundshme raciste.

E Ardhmja E Partive Politike

-Partitë politike si marka

Studiuesit kanë mendime të ndryshme për të ardhmen e partive politike. Nga njëra anë, në
shumicën e demokracive anëtarësia në parti ka rënë dhe votuesit janë bërë më pak besnikë.
Përplasjet e mëdha ideologjike të shekullit XX kanë mbaruar.

Masmedia dhe grupet e interesit kanë marrë përsipër disa nga funksionet e partive. Idetë e reja
politike shpesh vijnë nga “think-tank” (Një grup ekspertësh që japin këshilla dhe ide për problem
specifike ekonomike ose politike). Nëse fushatat drejtohen nga donatorë të pasur ose nëse grupet

67
e interesit anashkalojnë partitë – madje edhe kandidatët – për të marrë kandidatët e tyre të
preferuar, atëherë çfarë përdorimi kanë partitë politike?- Pushteti lokal fitohet vazhdimisht nga
anëtarët e një partie. Partia e pakicës në një zone ka pak nxitje për të punuar fort nëse nuk fiton
asnjëherë. Partia dominante gjithashtu nuk punon fort, sepse ata kurrë nuk përpiqen shumë për të
mbajtur vendin e tyre drejtues. Kështu, përderisa organizatat partiake në nivel kombëtar bëhen të
parëndësishme nga mediat apo grupet e interesit, në nivel lokal mund të jenë të parëndësishme në Page | 68
bazë të dështimit ose suksesit të tyre të vazhdueshëm.

Nga ana tjetër, disa i shohin partitë politike më të rëndësishme tani sesa që kanë qenë në brezat e
shkuar. Në Shtetet e Bashkuara ekzistojnë dallime më të qarta ideologjike. Demokratët në Kongres
janë më qartë liberalë, dhe Republikanët janë më qartë konservatorë. Përfaqësuesit e partive në
publik, sidomos ata që janë veçanërisht të interesuar dhe të angazhuar në procesin politik, janë
gjithnjë e më të dallueshm në ideologjinë e tyre dhe ndajnë më pak vlera politike me anëtarët e
partisë së kundërt. Si rezultat, kohezioni i partisë është rritur, jo sepse nxitjet për të bashkëpunuar
me anëtarët e tjerë të partisë janë rritur, por për shkak se njerëzit në parti kanë tendencë të pajtohen
më shumë. Organizimet e partive janë më pak të rëndësishme në drejtim të sigurimit të parave
dhe fuqisë punëtore për të ndihmuar në formimin e zgjedhjeve, ndërkohë që kohezioni i partive
brenda qeverisë dhe rëndësia e partive në socializimin politik dhe bashkimi i interesit të publikut
mbetet një pjesë e rëndësishme.

Ndoshta partitë e së ardhmes do të jenë vetëm brande. Nëse po, ne mund t’i mendojmë votuesit në
Shtetet e Bashkuara, si zgjedhës midis markave Republikane dhe Demokratike, ashtu si ata
zgjedhin midis Coke dhe Pepsi. Vetë markat janë rezultat i luftës së aktivistëve, kandidatëve dhe
mbajtësve të detyrave, që kërkojnë të formojnë drejtimin e markës së tyre të zgjedhur.

Partitë Politike në Shqipëri

Historia e partive politike dhe sistemit partiak në Shqipëri ndahet në pesë faza: periudha e parë e
formësimit të shtetit dhe sistemit përfaqësues (1920- 1924), periudha e qeverisjes pa parti politike
(1925-1939), periudha e partive politike të luftës (1939-1944), periudha e sistemit njëpartiak
(1944- 1990), si dhe periudha e vendosjes dhe funksionimit të pluralizmit politik (pas 1990 dhe në
vijim). Periudha e fundit karakterizohet nga nënndarje që lidhen me formësimin e partive,
pluralizmit dhe sistemit konkurrues politik (1991-1995), periudha e transformimit programor dhe
organizativ të partive politike (1996-2005), si dhe periudha e kalimit të partive nga modeli i partive
popullore në modele “presidencialiste” dhe elektorale (pas 2005 dhe deri sot).

Partitë kryesore
Në fillim të viteve ’90 dhe gjatë dekadës së parë të tranzicionit partitë dominuese në jetën politike
ishin PS (Partia Socialiste) dhe PD (Partia Demokratike). Disa parti të vogla politike arritën
suksese të pjesshme zgjedhore por pa arritur të shndërrohen në parti relevante me ndikim në
krijimin dhe ndryshimin e qeverive/mazhorancave. Në dekadën e dytë të tranzicionit sistemi
partiak u shndërrua në dy plus një (2+1), ku një parti e tretë, LSI (Lëvizja Socialiste për Integrim)
mbetet në dy legjislatura partneri kryesor i dy partive tradicionale në krijimin e shumicave
parlamentare.
Për shkak të legjislacionit zgjedhor tendenca e shumicës absolute të partive është konkurrimi në
koalicion me njërën nga dy partitë e mëdha, si dhe vitet e fundit ka pasur dhe vijon të ketë përpjekje

68
për krijim të partive të reja politike, kritike me nivelin e deritanishëm përfaqësues të partive
tradicionale. Në sondazhe të ndryshme mbështetja publike e partive politike ka rënë ndjeshëm (nga
75% më 1992 në 15% në 2015), dhe se partitë vijojnë të ruajnë dominimin mbi vendimmarrjen
politike, mbi sistemin përfaqësues, mbi promovimin në administratën publike dhe në poste
drejtuese publike, si dhe mbi jetën politike dhe debatin në shoqëri.
Partitë shqiptare bazohen kryesisht tek militantët besnikë dhe klientela elektorale. Ato nuk kanë Page | 69
dallime në çështje thelbësore siç janë interesat kombëtarë, përcaktimi pro perëndimor, mbështetja
e reformave të integrimit në BE dhe NATO, natyrën laike të shtetit, marrëdhëniet me fqinjët,
zhvillimi ekonomik dhe reformat strukturore. Fillimisht ka pasur dallime të dukshme lidhur me
proceset e privatizimit, rolin e shtetit në ekonomi, çështjet e pronësisë mbi tokën, reformat
arsimore, shëndetësore, sociale, etj.
Gjatë dekadës së fundit këto dallime janë minimizuar dhe aktualisht, dallimet mes tyre gjenden
vetëm në çështje periferike, siç janë raporti me të kaluarën komuniste, trajtimi i shtresave sociale
me bazë periudhën komuniste, si dhe sistemi i taksave. Në spektrin politik ka parti politike të
vogla, të cilat kanë dallime dhe prioritete specifike, por pa ndikim thelbësor në axhendën politike
të mazhorancave qeverisëse. Të tilla janë PBDNJ (parti me bazë minoritetin grek në Shqipëri),
PDIU (parti me bazë komunitetin çam), PR (parti me bazë shtresat e ish pronarëve), etj.

Sistemi partiak në Shqipëri

Sistemi Partiak në Shqipëri ndodhet ende në fazën e tranzicionit nga modeli eksperimental drejt
një modeli të konsoliduar dhe stabil. Sistemi zgjedhor proporcional dhe rënia e mbështetjes për
partitë e mëdha, ka kushtëzuar krijimin e mazhorancave parlamentare vetëm përmes koalicioneve
politike. Kjo situatë e re, në kontrast me numrin e votave, u jep më shumë hapësirë veprimi partive
të treta politike, të cilat janë dhe do të jenë akoma më shumë përcaktuese për mazhorancat dhe
vendimmarrjet e rëndësishme politike.
Skena politike shqiptare pritet që në vitet e ardhshme të pasurohet më shumë me parti të vogla me
profil komunitar apo etnik, të partive me natyrë fetare dhe nacionaliste, të grupeve të reja populiste
dhe atyre liberale. Trendi nacionalist dhe i partive qytetare, përfaqësuar aktualisht nga PDIU e
AKZ nga njëra anë dhe partive të reja “Sfida”, “Libra” e FRD nga ana tjetër, do të forcohet në vitet
e ardhshme, kryesisht me bazë votuesit e rinj dhe ata të papërfaqësuar. Shqipëria nuk ka ende një
parti anti-BE, por me siguri, do të ketë lëvizje edhe në këtë drejtim në të ardhmen.
Sistemi i partive të patronazhit dhe partive klienteliste, i forcuar gjatë dekadës së fundit, gjithashtu
mbetet një tipar afatshkurtër i sistemit partiak shqiptar. Në të ardhmen partitë do jenë nën presion
të jashtëm (nga shoqëria, votuesit, institucionet), për të kufizuar pushtetin e tyre dominues në shtet
e shoqëri, si dhe nën presion të brendshëm për tu reformuar dhe për të krijuar alternativa të
votuesve për ushtrim pushteti.

Zgjerimi i të drejtës së votës duke përfshirë shtetasit shqiptarë që jetojnë në vende të tjera do ketë
ndikimin e vet mbi sistemin aktual partiak. Pjesëmarrja e tyre aktive në zgjedhje mund të
përshpejtojë procesin reformues brenda partive dhe ta pasurojë spektrin politik.

Reformimi i legjislacionit mbi partitë politike dhe legjislacionit zgjedhor do të ketë ndikim të fortë
në ndryshimin e gjendjes brenda partive dhe ndërveprimin midis tyre, në kufizimin e burimeve
informale të financimit dhe rritjen e standardeve të demokracisë funksionale dhe llogaridhënies.
Aplikimi i sistemit të primareve dhe konsultimit të anëtarësisë në vendimmarrje të rëndësishme
janë reforma thelbësore për hapjen e partive dhe rritjen e betimit publik tek sistemi përfaqësues.

69
Procesi i reformimit dhe modernizimit të partive politike reflekton procesin e reformimit dhe
modernizimit të shoqërisë dhe shtetit shqiptar.
Qytetarët shqiptarë kanë nevojë për një demokraci funksionale, standarde të larta dhe një model të
shtetit të së drejtës të krahasueshëm me vendet e BE, - diçka që nuk e kanë pasur në 104 vitet e
historisë politike dhe që përbën misionin, përgjegjësinë dhe sprovën më të madhe të elitave politike
të sotme e të nesërme. Partitë politike kanë dhe do të kenë aty një rol thelbësor. Page | 70
7WilhelmHofmeister, Karsten Grabow- Partitë Politike-Funksioni dhe Organizimi në Shoqëritë Demokratike- Singapor: Konrad
Adenauer Stfung, 2011.

Kuptimi i opozitës si element qeverisje

Opozita është nje term i cili perdoret per te pershkruar partite politike te perfaqesuara ne parlament
te cilat nuk jane pjese e qeverise dhe as pjese e koalicionit qeverises. Koncepti opozite zyrtare
perdoret kryesisht per te pershkruar partine politike e cila ka siguruar numrin me te madh te
vendeve ne parlament pas partise mazhoritare, dhe e cila nuk është pjese e qeverise.
Ndarja qeveri - opozite është aq e lashte sa dhe vete demokracia. Te dyja se bashku perbejne
demokracine. Ne nje sistem demokratik asnjera nuk mund te konceptohet pa tjetren. Ndersa partia
ne pushtet na udheheq ajo ne opozite stimulon dhe kontrollon te paren, por ne thelb ajo aspiron te
zevendesoje partine ne pushtet.

Opozita si qeveri alternative.

Partite opozitare kane nje rol kyç edhe kur ato nuk e promovojne veten si qeveri alternative. Aty
ku koalicioni qeveritar perben nje shembull asnje parti tjeter nuk konsiderohet si qeveri alternative.
Por studiuesit mendojne se kjo është aksiomatike sepse aty ku ekziston nje opozite formale ajo
shihet dhe duhet ta prezantoje veten si nje qeveri alternative ndaj dhe ajo ka pergjegjesine per t’i
kushtuar rendesi zhvillimit te politikave dhe prezantimit te lidershipit dhe matesve qe ajo ka
propozuar. Elementi themelor ne kete kontekst ka te beje me kredibilitetin. Opozita nuk duhet te
jete e afte vetem per te marre persiper qeverisjen por ajo duhet te shihet si e tille. Ajo duhet te
siguroje besimin e njerezve ne menyre qe te fitoje ndaj ajo duhet te shihet si pergjegjese, e
respektuar dhe e bashkuar dhe politikat e saj si te lidhura me jeten e perditshme te njerezve. Ajo
duhet te shfrytezoje efektivisht parlamentin per te promovuar grupin (jo vetem liderat individuale),
te rishikoje vazhdimisht mundesite e saj dhe te sigurohet qe ajo bashkevepron efektivisht me
institucionet e pavarura per te formuluar politika te reja. Nese opozita do te jete e kufizuar ne
aksesin e saj ne media, ne fondet dhe burimet e informacionit (perfshire dhe sherbimin civil)
atehere ajo do te jete me pak efektive ne prezantimin e vetvetes si nje qeveri alternative.

Opozita, konsensusi dhe interesat kombetare

E rendesishme ne kete pike është vendimi i opozitës se per çfare dhe kur ajo nuk duhet te beje
oponence. Ndodh qe qeveria dhe opozita te punojne se bashku mbi bazen e nje konsensusi i cili
është arritur edhe ne rastet kur nuk kane qene te perfshire kercenues te jashtem. Gjithsesi zgjedhja
midis interesave partiake dhe nacionale nuk është e lehte, pasi shpesh partite e opozitës
perfaqesojne interesa te rendesishme minoritetesh.

Opozita, populli dhe shoqeria civile

70
Ketu kemi parasysh raportin midis atyre që janë jashte parlamentit dhe opoziten brenda tij. Opozita
duhet te jete ne kontakt dhe te kuptoje nevojat e njerezve. Takimet e vazhdueshme me grupet e
interesit dhe pjesemarrja ne ngjarjet e komunitetit jane te rendesishme. Është e rendesishme per
opoziten qe te formoje aleanca jashte parlamentit ku dhe mund te tregoje veten se ajo është ne
gjendje te menaxhoje mire marredhenie te tilla. Por marredhenie shume te ngushta midis partive
politike dhe shoqerise civile mund t’i demtoje te dyja palet. Opozita mund te perfitoje suportin e Page | 71
tyre por nga ana tjeter nuk duhet te jete e sigurt per kete. Ajo nuk është pergjegjese vetem per te
reflektuar opinionin publik por ajo duhet dhe ta drejtoje ate dhe kjo është veçanerisht e
rendesishme kur behet fjale per te ushtruar influence apo dhe per te konfrontuar grupe te
rëndësishëm te shoqerise civile.

Përgjegjesia e Qeverisë ndaj opozitës

Menyra sesi ekzekutivi dhe parlamenti lehtesojne apo ndihmojne opoziten te kryeje punen e saj
është shume e rendesishme. Keshtu ne disa vende lideri i opozitës ka nje status te veçante me
privilegje te posaçme. Si lideri ashtu dhe zyrtaret e tjere opozitare kane te drejten e suportit
financiar per kerkime apo punime te tjera te kesaj natyre, te drejten e nje zyre, lehtesi ne udhetime
dhe ne disa raste edhe te drejten per te pasur mbrojtje personale. Gjithsesi duhet thene qe nje
asistence e tille ndryshon nga nje shtet ne tjetrin duke pasur parasysh dhe situaten kombetare apo
faktore te tjere si institucionalizimi i ‘marreveshjeve bashkepunuese’ ne parlament etj. Gjithsesi
është ne interes te demokracise qe opozita te kete nje asistence te tille ne menyre qe te performoje
detyrat e saj me efektivitet.

Opozita dhe demokracia

Ekzistenca e opozitës është nje tregues i rëndësishëm per ekzistencen e demokracise por kjo nuk
mjafton per te pasur nje demokraci te konsoliduar. Vetem ne momentin kur opozita arrin t’i kryeje
siç duhet funksionet e saj mund te thuhet se jemi ne rrugen e duhur. Por çfare e kufizon dhe çfare
e stimulon raportin opozite demokraci?
Ne konceptin politik opozita është perpjekje e ndergjegjshme per te mbajtur pushtetaret larg
shperdorimit te pushtetit qe zoterojne. Ne nje kuptim me te gjere ajo është gjitheperfshirese per sa
i perket konflikteve politike dhe mos pajtueshmerise ne mendime. Ne nje kuptim me te ngushte
ajo është sinonim me partine opozitare ne nje legjislature.
Ne shtetet autokratike ekzistenca e nje opozite te hapur kundershtohet fuqishem, nese ekziston nje
e tille. Ne rendet konstitucionale ku qeveria funksionon ne perputhje me ligjet, opozita pranohet
si nje kusht normal i jetes publike dhe tolerohet te pakten deri ne momentin qe ajo nuk i kapercen
limitet e percaktuara.
Ne nje demokraci ideale opozita inkurajohet fuqishem sepse ajo i ben qeverite te mbrojne vendimet
e tyre, garanton frymemarrjen e opinioneve dhe gjeneron debate. Nje parti opozitare është freri i
nje qeverie, nje levizje qytetare qe kundershton disa politika mund te shohe sesi pikepamjet e tyre
mund te behen ligje, proces ky qe ndodh brenda kornizes legale dhe inkurajon debatet e hapura,
duke thene shembullin e nje suksesi te mundshem.
Sot roli i partive politike dhe i opozitës legjislative është me i rëndësishëm se me pare. Lipset e
perkufizoi demokracine si sistemi i opozitës institucionale ku njerëzit mund te zgjedhin
udheheqesit e tyre mes pretendueseve e alternativave te ndryshme. Dahl behet edhe me i qarte kur
deklaron se ... ‘te gjithe ne e shohim ekzistencen e opozitës, si nje karakteristike dalluese te nje
sistemi demokratik, dhe mungesen e saj e shohim si nje tregues, edhe pse jo gjithmone si nje
deshmi perfundimtare, te mungeses se demokracise’.

71
Te drejtat dhe pergjegjesite e opozitës
”Nuk ka rendesi per ke voton – nje qeveri do te jete padiskutim ne krye.”
Kjo shprehje mund te shihet si nje arsyetim anarkik per mospjesemarrje ne zgjedhje. Por paradoksi
qendron ne faktin se është po e njejta arsye qe nxit maxhorancen dhe minorancen te gjejne menyrat
e duhura per nje bashkepunim konstruktiv mes tyre pa sakrifikuar principet baze te seciles pale. Page | 72
Qeverite e sotme do te jene opozitat e se nesermes dhe menyra se si qeveria e sotme e trajton
opoziten e sotme mund te ndikoje ne menyren sesi qeveria e se nesermes do te trajtoje opoziten e
se nesermes, ndaj edhe nese nuk ka asnje arsye tjeter, mjafton pragmatizmi qe partite e perfaqesuar
ne parlament ta shohin veten si partnere ne zhvillimin e procesit demokratik.
Demokracia ka nevoje per institucione qe te mos kontrollohet nga presidenti, kryeministri apo
ushtria, ka nevoje per nje parlament qe te perfaqesoje zerin e popullit, rendesia e cilit është e
pazevendesueshme. Ai duhet te jete i pajisur me pushtet institucional dhe mjete praktike per te
shprehur vullnetin e popullit duke monitoruar dhe aprovuar apo jo veprimet e qeverise.
Është e drejta e qeverise se zgjedhur te drejtoje por nga ana tjeter është detyra e saj te kontribuoje
ne konsolidimin e demokracise. Demokracia mund te rritet vetem brenda nje shoqerie dhe nuk
mund te imponohet nga jashte.
Partite qeveritare duhet te kuptojne se nje opozite efektive dhe pergjegjese është esenciale per
demokracine parlamentare. Prandaj opozita duhet te gezoje:
- Lirine e shprehjes dhe te opinionit; anetaret e opozitës duhet te shijojne lirine e fjalimit; ate duhet
te jene ne gjendje te shprehin lirisht idete e tyre.
- te marre pjese ne mbikqyrje dhe kontroll te veprimeve dhe politikave qeveritare.
- te drejten e informimit; anetare e opozitës ashtu si edhe ata te qeverise duhet te marrin te njejtin
informacion nga qeveria. Opozita ka te drejte te shtroje pyetje me shkrim dhe goje dhe te marre
pergjigje per pyetjet e shtruara.
- Ajo duhet te jete e privilegjuar persa i perket kohes se pyetjeve, ajo ka te drejte te shtroje me
shume pyetje se anetaret e shumices. Ata kane te drejten e interpelancave apo te ngrijne komisione
per çeshtje te caktuara.
- Opozita duhet te marre pjese ne organizimin e punes legjislative, ajo kane te drejte te kerkojne
mbajtjen e seksioneve te jashtezakonshme.
- Opozita duhet te marre pjese ne procedurat legjislative, si p.sh e drejta per te folur dhe votuar ne
te gjithe debatet, apo te paraqese amendamente etj.
- Opozita duhet te marre pjese ne punen e komiteteve parlamentare
- Opozita duhet te marre pjese ne vendimet politike; ajo duhet te konsultohet ne menyre te veçante
kur behet fjale per vendime te tilla qe kane te bejne me shperndarjen e parlamentit.
- Opozita duhet te marre pjese ne rishikimet konstitucionale te ligjeve
- Opozita ka te drejten e burimeve financiare, materiale e teknike dhe menyrave qe ajo te kete
mundesi te performoje funksionet dhe detyrat e saj. Opozita duhet te kete akses ne media ku
perfshihet radiot dhe televizionet publike dhe burimet e informacionit.
- Opozita ne parlament duhet te tregoje maturitet politike dhe te ushtroje pergjegjshmeri dhe
konstuktivitet duke treguar respekt reciprok dhe duke i perdorur te drejtat e saj me qellimin e rritjes
se efektivitet te parlamentit, sistemit politik dhe qeverisjes ne pergjithesi
Vetem duke gezuar keto te drejta opozita te jete ne gjendje te kryeje detyrat e saj. Nje opozite
mund te ushtroje funksionet e saj vetem nese ajo njihet dhe pranohet nga palet e tjera.

Funksionet e opozitës

72
1. Të mbajë ekzekutivin pergjegjes
Opozita duhet te shfrytezoje te gjithe mekanizmat e mundshem per te kontrolluar ekzekutivin, ku
perfshihen interpelancat, komitetet, debatet, roli i kryetarit si dhe raportin e saj me perfaqesuesit e
pavarur roli i te cileve është gjithashtu kontrollori ndaj qeverise.
2. Integrimi dhe mobilizimi i qytetareve
Integrimi dhe mobilizimi i qytetareve i rëndësishëm jo vetem gjate fushatave elektorale por edhe Page | 73
ne periudhat midis tyre. Te sigurohesh qe qytetaret jane te predispozuar te votojne dhe votojne
është aspekti kryesor i mobilizimit; por rekrutimi i zyrtareve partiake, sponsoreve, specialisteve te
hartimit te politikave dhe aktivisteve ne çfaredolloj niveli është nje sfide e vazhdueshme jo vetem
per opoziten
3.Formulimi i politikave publike
Karakteristikat e politikave publike jane ato qe dallojne shpesh partite nga njera tjetra. Formulimi
i ketyre politikave ne menyren e duhur duke iu pershtatur sa me mire dhe duke u shkuar sa me afer
shqetesimeve te komunitetit te gjere do te thote sukses per çdo parti politike. Kur partia opozitare
arrin te sfidoje politikat e partise ne pushtet ajo është nje hap perpara per fitoren ne zgjedhje.
4. Organizmi i parlamentit dhe qeverise – funksioni legjislativ
Opozita ne parlament perafron debatin, nje fryme te ndryshme nga ajo qe ekziston ne qeveri.
Opozite ne parlament do te thote larmishmeri politikash programesh e mendimesh. Pa prezencen
e opozitës puna e parlamentit do te ishte e paralizuar dhe pa prezencen e saj kurrsesi nuk do te
mund te flisnim per nje system demokratik.
Pa diskutim qe pergjegjesia është e njejte si per partine qeveritare ashtu edhe per ate opozitare kur
behet fjale per promovimin e demokracise pjesemarrese. Është e rendesishme te dihet se
demokracia parlamentare dhe funksionimi i parlamentit ashtu siç duhet jane dy gjera te ndryshme.
Roli i opozitës nuk ka lidhje vetem me te berit oponence por ai lidhet veçanerisht me propozimet
pozitive dhe iniciativat e ndermarra nga ana e saj. Është opozita ajo qe me menyrat e veta kritike
por konstruktive, duhet te 1) Ndergjegjesoje maxhorancen per pikepamjet e minorances. 2)Te
sfidoje fuqishem politikat qeveritare, ajo duhet te parashtroje perspektiva te reja per çeshtje te
ndryshme politike edhe ne ato raste kur situata nuk duket te jete optimiste per te. 3) Partite
opozitare duhet ta prezantojne veten si nje qeveri alternative te besueshme dhe pergjegjese.
Hartimi, amendimi dhe shfuqizimi i ligjeve jane detyrat kryesore te parlamentit, edhe pse iniciatori
i legjislacionit zakonisht është partia qeverisese, opozita ka nje rol te rëndësishëm e te
pazevendesueshem ne kete proces. Ajo mund te perdore sesionet legjislative per te bere te njohur
qendrimin e saj ne secilin rast.
5. Zgjedhjet
Ne nje sistem demokratik, mandati qeverises i partise ne pushtet e ka burimin tek suksesi i kesaj
partie ne zgjedhje. Pra ajo është pergjegjese per te udhehequr vendin, por brenda limiteve te
percaktuara ne dispozitat kushtetuese. Por nuk duhet te harrojme maxhoritetet elektorale vijne dhe
shkojne. Asnje parti nuk mund te pretendoje te jete ndergjegjja dhe misherimi i vullnetit te popullit
– apo profeti i tyre i vetem. Ekzistenca e opozitës perforcon legjitimitetin e qeverise dhe si
rrjedhoje dhe stabilitetin e vendit. Menyra sesi ajo kryen detyrat e saj, veçanerisht ne nje demokraci
foshnjore, është shume e rendesishme. Por thuhet se ashtu si minoranca duhet te kete te drejten per
te shprehur mendimin e saj edhe maxhoranca duhet te kete te drejten te veproje sipas menyres se
saj, çka do te thote qe relacioni midis tyre duhet te jete reciprok.
Menyra sesi opozita arrin ta organizoje veten brenda parlamentit ka impaktin e vet jo vetem ne
perceptim e jashtem por dhe ne efektivitetin e saj. Pavaresisht nga fakti nese ndodhen ne qeverisje

73
apo ne opozite grupet parlamentare te mire organizuara luajne nje rol kyç ne perforcimin e
kapacitetit perfaqesues te nje parlamenti.
Ne sistemet demokratike ne mbare boten, partite politike shpesh jane te dobeta, te personalizuara
apo shume te korruptuara dhe pothuaj kane humbur kontaktin me publikun, duke e bere me te
veshtire misionin e fitimit te respektit dhe suportin e tij. Ne thelb te krizave politike qendrojne
partite politike. Demokratizimi i partive politike duhet te jete nje prioritet ne perpjekjet per te Page | 74
rifituar besimin e publikut tek partite dhe tek procesi demokratik ne pergjithesi. Ne kete pike e
rendesishme është edhe menyra sesi partite politike financojne aktivitetet e tyre.
6. Financimi i partive politike – antikorrupsioni
Korrupsioni financiar i partive politike është kercenimi me i madh i zhvillimit ekonomik dhe
demokratik ne mbare boten. Korrupsioni ne politike, veçanerisht gjate periudhes elektorale,
kompromenton nje aset kritik te demokracise: besimin dhe mbështëtjen e qytetareve te thjështë ne
sistemin politik. Gjate viteve te fundit skandalet financiare te partive politike kane tronditur shtetet
ne vende te ndryshme te botes duke terhequr vemendjen nderkombetare kundrejt ketij problemi.
Si pergjigje, zyrtaret dhe aktivistet qeveritare kane lançuar fushata publike sensibilizimi dhe kane
prezantuar iniciative legjislative te hartuara per te kufizuar shpenzimet ose per te kontrolluar
burimet e financimit te partive politike dhe te kostos se fushatave elektorale. Partite qofshin ne
pozite apo opozite, duhet te jene pergjegjes kundrejt anetareve te tyre, interesave kyçe, sponsoreve
dhe qytetareve. Njekohesisht liderat e partive duhet te jene ne gjendje tu pergjigjen anetareve,
kontribuuesve dhe qytetareve per çeshtje te tilla si:
si jane shpenzuar fondet,
si hartohen strategjite politike,
cilat jane prioritetet e partise dhe
si ata menaxhojne debatin dhe problemat brenda partise.

Format e shfaqjes se opozitës

Shpesh partite opozitare mjaftohen me faktin qe e mbajne publikun vigjilent kundrejt te metave qe
ato shohin tek sjellja e qeverise, ndersa te tjere kerkojne veprime korrigjuese.
Aktoret e opozitës zgjedhin terrene te ndryshme veprimi: permes organit ligjvenes apo zgjedhjeve,
permes medias apo burokracise si dhe permes demonstratave ne rruge. Jo te gjitha partite opozitare
kane te njejtat targete. Disa jane te orientuar nga politikat (linjat e veprimit), dhe jane te
predispozuar te ndryshojne ose pengojne aktivitetin e qeverise ne nje fushe te caktuar, te tjere jane
te orientuar nga bindjet dhe kerkojne rishikim te institucioneve baze (gjykatave) ose te principeve
baze (p.sh taksimi progresiv), ka dhe nje forme te trete, te cilet formoje opoziten sistematike qe
kundershtojne te gjithe sistemin dhe rregullat konstitucionale. Ekzistojne disa menyra me ane te te
cilave nje opozite mund te shprehe qendrimin e saj te papajtueshem me ate te qeverise. Opozita
haset ne keto forma:
1 Opozita legjislative perdor mjetet qe ofrojne rregullat e nje sistemi politik. Opozita dhe secili
anetar i saj duhet te jete vigjilent dhe dirigjent brenda parlamentit ashtu si dhe anetaret e qeverise.
Te drejtat e minoriteteve mund te mbrohen vetem duke njohur te drejtat dhe funksionet e opozitës.
Vetem keshtu mund te garantosh qe forca e opinionit publik do te sillet dhe te degjohet ne proceset
legjislative. Historia ka treguar se liria vdes kur nuk ka kritike, ajo ruan te drejtat e minoritetit
kundrejt maxhoriteteve por nga ana tjeter opozita duhet te tregoje pergjegjshmeri dhe vullnet per
ti perdorur te drejtat e saj per te rritur eficencen e parlamentit ne pergjegjesi.
2 Grupet e presionit apo elementet e shoqerise civile. Ne kete forme te dyte te te berit opozite
perdoren arme te tilla siç jane mediat ose lobingjet. Pra elemente qe nuk jane pjese e qeverise.

74
3 Protestat, ne kete rast perdoren veprimet direket origjinale te cilat shpesh mund te jene edhe
konfrontuese. Ketu gjejme format me te pazakonta dhe me te forta te te berit opozite, nga
demonstratat paqesore deri tek rebelimet guerilase. nje parti politike opozitare perdor nje prezence
te forte ekstra-parlamentare per te rritur peshen e saj politike. Historia ka treguar se protesta ne me
te shumten e rasteve ka ardhur si rezultat i mungeses se pergjegjesise nga ana e qeverise, por ne
nje demokracite te konsoliduar te diteve tona veprimi i drejtperdrejte mund te jete nje taktike Page | 75
zgjedhjeje, e vetme apo e kombinuar me taktika te grupeve te tjera te interesit.
4 Kryengritja është forma me e veshtire dhe e rrezikshme e opozitës qe mund t’i duhet nje shteti
te perballoje. Shkaterruese dhe te dhunshme nga natyra, kryengritjet i japi regjimeve shtypese
kauzen per te ndaluar ekzistencen e opozitës ne çfare do lloj menyre qofte ajo, duke u perpjekur te
bindin qeverite e moderuara qe demokracia është nje mashtrim.

Opozita brenda dhe jashte aparatit shteteror

Eksperiencat politike nderkombetare kane treguar se nje spekter i gjere forcash politike dhe jo
vetem partite mund te vendosin per tu rreshtuar kunder qeverise. Madje disa prej tyre mund te jene
edhe pjese e aparatit shteteror (p.sh komuna), por ne shumicen e rasteve nuk jane pjese e qeverise.
Disa nga keto grupe jane pjese permanente e procesit te hartimit te politikave dhe jane pranuar si
nje pjese e jetes normale politike. Ne nje shtet demokratik ato jane pjese e procesit institucional
dhe te rregullt te qeverisjes dhe te te berit opozite.

1. Opozita brenda institucioneve shtetërore

Ketu perfshihet opozita parlamentare, elektorale, deget e brendshme opozitare dhe opozita e
niveleve te brendshme. Te gjitha format e opozitës te permendura me lart jane konstitucionale dhe
paqesore. Gjithsesi ne çfaredolloj forme qofte opozita ajo ka efektin e vet mbi politikat e qeverise,
mbi politiken ne nje sens me te gjere si dhe ne vete sistemin.
a. Opozita elektorale është nje kusht i domosdoshem per demokracine. Dy candidate ose dy parti
konfrontohen me njeri tjetrin per te siguruar fitore. Opozita e kesaj forme nuk është vetem ne
funksion te dy kandidateve kryesore ne gare por edhe kandidatet qe kane pak shanse per te fituar
e shfrytezojne fushaten per te promovuar pozicionet e tyre.
b. Opoziten parlamentare. Kjo forme e opozitës është evidente ne ato vende ku partite jane te
disiplinuar dhe bashkepunuese. Maxhoranca mund te kritikohet edhe nga koalicionet ad hoc te
parlamentareve me bindje te njejta. Kjo forme e te berit opozite zhvillohet brenda kuadrit dhe
institucionit me te larte legjislativ parlamentit.
c. Opozita nderinstitucionale është nje burim tjeter opozite. Konflikti midis legjislativit dhe
ekzekutivit është rasti me tipik, i cili mund te nxitet nga çeshtje qe kane te bejne me principet
(prerogativat institucionale) apo nga shqetesimet partizane. Agjencite indipendente te auditimit
(kontrolloret, auditet, apo agjencite e kontabilitetit pergjegjese tek organi ligjvenes) si dhe
burokracia mund te marrin gjithashtu role opozitare.
Gjykatat gjithashtu, vazhdimisht sherbejne si nje instrument opozicional. Veçanerisht ne sistemet
federale perdoret per te zgjidhur çeshtje te kompetencave juridiksionale. Çdo qytetar i thjështë
mund ti drejtohet gjykates ne rast se kerkesa e tij është injoruar nga organet e qeverise kompetente
per problemin ne fjale.
d. Opozita midis niveleve te qeverisjes. Federatat jane raste me tipike, por mund te permendim
edhe rastet kur pushteti lokal ka kundershtuar iniciativat e qeverise qendrore.

2. Opozita jashte qeverise

75
Te gjitha klasat e opozitës te permendura me siper jane te lidhura me institucionet legale,
permanente te shtetit. Edhe ne rastin kur ato nuk jane permanente ato jane struktura politike
periodike qe perseriten vazhdimisht. Mungesa e tyre do ta bente te paimagjinueshme demokracine.
Por kritika ndaj qeverise mund te vije edhe nga:

􀂾 Grupeve te organizuara te interesit, Page | 76

􀂾 Shoqerise civile (grupe interesi me pak te organizuar),
􀂾 Medias apo opinionit publik.
Qeverite demokratike ne shumicen e rasteve nuk e marrin ne konsiderate oponencen e bere nga
keto grupe, me perjashtim te rastit kur zgjedhjet jane afer. Gjithsesi qytetaret pretendojne qe zeri i
tyre te degjohet. Administratat qe deshtojne ne kete proces humbin zgjedhjet, duke krijuar nje
imazh negativ te qeverise se tyre, duke e prezantuar ate si ilegale dhe te papergjegjshme. Qeveria
është e detyruar te pranoje disa oponente ekstra-qeveritare ne te kundert ajo duhet te jete gjithmone
e vemendshme ndaj tyre sepse ato kane akses ne hartimin e politikave. Ketu futen:
􀂾 Unionet e rendesishme
􀂾 Shoqatat e biznesit dhe
􀂾 Korporatat e medha.
Levizje te ngjashme politike duhet te merren ne konsiderate. Ne shumicen e rasteve keto grupe
ngrihen per çeshtje te vetme specifike, dhe rrjedhin nga organizata ad hoc, dhe me pas mund te
shnderrohen ne grupe permanente. Levizjet civile, esenciale per nje demokraci, behen edhe me
domethenese kur qeveria zgjeron hapesiren per iniciativat e shoqerise civile dhe jetes politike pa
llogaritur partite qe ushtrojne aktivitetin me te madh politik.

Grupet e Interesit

Formimi i grupeve është një fenomen i zakonshëm për të gjitha shoqëritë, pasi në realitet,
marëdhënie individuale mes votuesve dhe pushtetit nuk gjejnë shprehje të plotë në asnjë vend.
Format e ndryshme të grupeve që i bashkon dhe i bën individët të ndërveprojnë me njëri-tjetrin
përfshinë nga zgjerimet e familjeve në fise apo grupe etnike, tek grupet informale e deri te
organizimet e fuqishme të mirë strukturuara. Të gjitha këto grupe formohen në emër të interesave
të përbashkëta: afektive, bazë familjare, ideologjike, profesionale apo thjesht argëtuese. Në
kuptimin e saj më të gjerë, të gjitha këto janë në një farë mase grupe interesi. Por në kuptimin që
përdoret në shkencat politike, shprehja ka një kuptim specifik e më të ngushtë. Ajo i referohet atyre
grupeve të cilat, në një rang të gjerë formash kërkojnë të propogandojë dhe përkrah interesat e saj
të veçantë përpara autoriteteve politike. Grupet e interesit janë pra të dallueshëm nga grupet e tjera
për shkak se ato në një formë ose tjetrën ndërveprojnë me institucionet shtetërore dhe partitë e
angazhuara në betejën për të fituar dhe ushtruar pushtet.
Mënyrat e ndërveprimit variojn, duke qenë pak a shume të strukturuara( të papunët, pensionistë,
gratë, konsumatorët, të gjithë përbëjnë grupe shumë heterogjene, të cilat edhe sot vështirë se mund
të gjenden të mirëorganizuara), për më tepër ato janë të ndikuara nga qëndrimet dhe ideologjia e
atyre që kanë pushtet politik. Afrimi/përqasja e grupit tek ata në pushtet lehtësohet apo pengohet
në varësi të afërsisë me to; ndonjëherë për shembull është më e lehtë për punëdhënësit se sa për
sindikalistët që të kontaktojnë Kryetarin e bashkisë, le të themi.Por qëndrimi i qeverisë është
ndonjëherë dyfaqësh, nga njëra anë qeveria mund të shfaqe hezitim ndaj botës financiare( duke

76
deklaruar për shembull se politika e vendit të vet, nuk është krijuar në hapsirat e brendshme të
bursës) dhe nga ana tjetër mban marëdhënie të ngushta me grupet ekonomike, kryesisht në
kontekste të planifikimit. Së fundmi, edhe pse grupet e interesit kryesisht kërkojnë të ushtrojnë
presion në territore të caktuara apo segmente funksionale të shtetit, ndikimi i tyre nuk mbaron aty:
grupet e konsumit mund të bojkotojnë një produkt apo markë të caktuar, pensionistët si grup
interesi mund të ndikojnë vendimet politike nëpërmjet ndikimit me peshë që vjen prej numrit të Page | 77
tyre e kështu me radhë.
Një grup interesi, mund të përpiqet të organizohet në atë mënyrë që jo vetëm thjesht të ndikojë
mbi ata në pushtet, por dhe të përpiqet të fitojë pushtet për vete e ta ushtrojë atë. Një grup i tillë
përpiqet ta shndroje veten në parti duke u shfaqur drejtëpërdrejtë në arenën e zgjedhjeve politike:
një shembull i tillë vjen nga partia e refugjatëve në Gjermani në vitin 1950. Një përjashtim i
dukshëm është rasti i Partisë Laburiste në Angli e cila fillimisht u formua si shprehje politike e
interesave të klasës punëtore dhe sindikatave, siç është dhe rasti i shumë lëvizjeve ekologjike të
cilat duke filluar nga viti 1970 e transformuan veten në parti të Gjelbra.
Në kontekstin e shkencave politike, shembujt e mësipër ku grupe të paorganizuara aktivizohen e
veprojnë dhe grupet e interesit kthehen në parti e bëjnë përkufizimin e grupeve të interesit të
mbështetet si në faktorë organizativë ashtu dhe në mënyrat e veprimit ndërtuar për të ndikuar( dhe
jo fituar) pushtet politik.

Faktorët Organizativë
Demokracitë e sotme liberale e njohin sot ekzistencën dhe legjitimitetin e këtyre grupeve në
shoqëri edhe pse jo gjithmonë ka qënë kështu.
Duke marrë si kriter mënyrën e organizimit, autorët e veprës Politika Krahasuese
(Almond&Powell) diferencojnë katër tipe grupesh interesi:
 grupe interesi pa rregulla
 grupe që nuk marrin formën e shoqërive
 grupe të institucionalizuara dhe
 grupe që janë shoqëri
Prej të cilave vetëm dy kategoritë e fundit janë në atë nivel organizimi për t’u konsideruar grupe
interesi që synojnë të ushtrojnë ndikim mbi autoritetet politike. Grupet institucionale të tilla si
administrata publike, kisha, forcat e armatosura, kanë struktura jo të krijuara apostafat/enkas të
promovojnë interesat e tyre të veçanta, por kur është e nevojshme ato mund ta përdorin këtë
organizim të fortë për të ndikuar mbi vendimet politike dhe administrative.. Ndërsa grupet që
marrin formëne shoqërive specifikisht ndërtohen për të organizuar interesat apo kuzën që ato
përfaqësojnë( sindikatat, grupet profesionale, shoqatat, etj.).
Funksioni kryesor nëpunësve publikë nuk është propogandimi dhe mbrojtja e interesave të tyre të
veçanta. Por përveç dhe bile dhe në dëm të funksioneve të tyre kryesore, këto organizime mund të
bëhen grupe të fuqishme interesi të afta të influencojnë apo përcaktojnë politika në dobi të
interesave të tyre. Nëse kjo ndodh, midis grupeve të interesit dhe segmenteve të caktuara të shtetit
zhvillohet një lloj simbioze, të cilët së bashku, përdorin mjetet e tyre të privilegjuara të ndërhyrjes
tek autoritet publike për qëllimet e tyre përfundimtare. Në këto rrethana, shërbimi administrativ në
vend që të punojë për të gjithë apo disa, gradualisht si preokupim kryesor fillon të ketë interesat e
veta, duke bllokuar apo minuar çdo reformë qeveritare që ka ndikim mbi të.
Por grupet institucionla të interesit nuk formohen vetëm për të mbrojtur interesat personale të
anëtarëve të vet, apo të bllokojnë reforma që do të kishin efekt të kundërt mbi ta. Ato ekzistojnë
dhe për të ndikuar mbi vendimet e institucioneve dhe segmenteve të tjera të burokracisë: kështu

77
për shembull dihet, që në të gjitha vendet perëndimore, përfaqësuesit e zgjedhur lokal apo rajonal
janë organizuar në federata apo shoqëri të fuqishme mbi bazën e ‘një fronti të bashkuar’ ku
zhduken të gjitha llojet e dallimeve për sa i përket madhësisë, afinitetit, politike dhe ideologjike .
Shoqata e Krytarëve të bashkisë është një ilustrim i mirë i këtij lloji grupi lokal institucional krijuar
për të ushtruar presion mbi qeverinë qëndrore. Po njëlloj, mes grupeve institucionale të interesit
dhe të tjerëve, ndonjëherë ngrihen aleanca që marrë formën e shoqatave, gjithmonë nëse interesat Page | 78
e tyre respektive takohen diku Këto mund të formojnë ‘komunitete politike’ reale në të cilin
administrata dhe grupe specifike e gjejnë veten në varësi reciproke ndërsa përpiqen të ndikojnë
politikë-bërjen. Një shembull i tillë është marëdhënia mes shoqatës së fermerëve dhe Ministrisë së
Bujqësisë.
Që interesat të koordinohen, të shprehen dhe të mbrohen, organizimi është i një rëndësie të
jashtëzakonshme. Interesa të shpërndara dhe të paorganizuara zakonisht janë të mbrojtura keq, siç
mund të jetë rasti i grupeve të të papunëve të papërfshirë në sindikata janë pa mbrojtje.
Nevoja për t’u organizuar është shoqërore dhe juridike: vetëm me një sasi të vogël organizimi një
grup interesi arrin të forcojë lidhjet dhe ta bëjë zërin e vet të dëgjohet. Arësyeja kryesore për
përhapjen e shpejtë të grupeve mund të konsiderohet zgjerimi i ndërhyrjeve të shtetit ose në formën
e rregullave dhe rregullimeve apo ndërhyrjeve financiare.
Një arësye tjetër përhapjen e shpejtë të grupeve të posaçme është se organizatat qëndrore e kanë
të vështirë e ndoshta dhe të pamundur të ruajnë monopolin e tyre të përfaqësimit të interesave.
Një numur grupesh të mëdha janë veçuar prej grumbullimeve heterogjene të shoqatave: si
konfederata e punonëdhënësve, sindikata, organizata bujqësore. Në të gjitha vendet perëndimore
këto grupe kanë akses special tek autoritetet publike, qoftë për shkak të madhësisë apo fuqisë së
organizimit.
Organizatat e Punëdhënësve
Edhe pa u organizuar në grupe, bizneset ushtrojnë një influencë të ndjeshme mbi qeverinë, thjesht
nëpërmjet veprimtarisë së tyre të përditshme; ai investon dhe krijon punë në një mjedis të
favorshëm dhe nuk investon dhe krijon papunësi –apo në tërësi ndërpret tregëtinë- në një mjedis
të pafovorshëm. Globalizimi i ekonomisë dhe mundësia e korporatave shumëkombëtare për ta
zhvendosur prodhimin në fabrika të vendeve të tjera e ka rritur këtë formë të presionit ‘automatik’
, të cilën qeveritë e injorojnë. E për më tepër, interesat e biznesit në çdo vend përfaqësohen të
paktën nga një organizatë nacionale.
Asnjë qeveri nuk do mund të injorojë grupe që nuk janë vetëm të fuqishme, por dhe të
domosdoshme për zhvillimin dhe zbatimin e politikave të saj ekonomike, fiskale dhe shoqërore.
Punëdhënësit zakonisht kërkojnë të paraqiten si një front unik përballë botës jashtë saj, veçanërisht
në trantativat me autoritetet publike. Por, gjithsesi dhe ato në vetvete janë të ndara dhe heterogjene.
Përplasje zakonisht ndodhin mes biznesit të vogël dhe të madh, mes sektorëve që janë të mbrojtur
dhe atyre konkurues, mes sektorëve të industrisë dhe shërbimeve, mes punëdhënësve autoritarë
dhe atyre më demokratik, etj. Forca e organizatave më të mëdha buron pjesërisht nga fakti se
interesi i tyre si organizata koincidon shpesh me ato të autoriteteve publike, të cilat jo rrallë janë
të kënaqura të negociojnë me një numur të kufizuar partnerësh, të gjithë në gjendje të garantojnë
që marëvehja do të respektohet.
Sindikatat
Sindikatat, krahas organizatave të punëdhënësve, përbëjnë grumbullimin tjetër më të fuqishëm të
grupeve të interesit. Por sindikatat ndyshojnë nga punëdhënësit sepse janë më të ndara, sepse
organizimi i tyre varet kryesisht tek një program ideologjik apo politik i cili i ndan ato në ato me
prirje reformiste, socialdemokrate dhe revolucionare, ato në masa të ndryshme lidhen parti të

78
caktuara politike e mund dhe të jenë larg jo vetëm të objektivave të veta politike apo projekteve
madhore shoqërore. Për më tepër si grup interesi sindikatat janë të detyruara të luftojnë në dy
fronte njëherësh : botën e biznesit dhe punëdhënësve, dhe autoritetet publike përgjegjëse për
rregullimet shoqërore dhe shpesh dhe për politikat e pagave dhe arbitrim të debateve.
Organizimet Agrare
Përfaqësojnë një shembull veçanërisht interesant të grupeve të interesit . Së pari ato shfaqin tipare Page | 79
që të kujtojnë shoqatat e punëdhënëzve dhe sindikatat. Së dyti ato vazhdojnë të përdorin ndikim të
madh pavarësisht rënies së pakontrolluar demografike të zonave bujqësore.
► Burimet e grupeve te interesit
1- Numrat
* Numri i pjestareve
* Diversiteti i pjestareve
2- Ekspertiza
* Njohuri specifike ne nje teme specifike
3- Konkurenca e organizative
* Aftesi organizative
* Aftesia per te punuar me grupe te tjera
4- Mundesia per te hyre ose perdorur(aksesi )
* Aksesi ne politike- berje
* Aksesi i ndertuar ne marredheniet personale( Dera e Rrotullueshme - është ai cikel punesimi
ne te cilin individet punonjne per agjensite qeveritare per rregullimin e interesave vetjake dhe
pastaj punojne per nteresat ne grup te cilat perfshijne te njejtin problem.)
5- Forca Morale
* Korrektesia morale e ceshtjes ( Lideri Dinamik- Dr Martin Luther King )
6- Parate
* Paraja mundet lehtesisht te bleje te gjithe burimet e tjera.
Lobimi në demokracitë tradicionale dhe të rejat
Lobimi nuk është veti vetëm e shteteve nacionale, por zhvillohet edhe tek organizatat e shumta
ndërkombëtare dhe sidomos brenda kornizave të integrimeve ndërkombëtare ekonomike. Keshtu
janë gjithmonë prezente vlerësimet kritike se lobimi dhe ndikimi i madh i interesave të ndryshme
të organizuara mundet të shkaktoje shumë devijime në sistemin politik demokratik dhe rrezikon
realizimin e parimit themelor demokratik për pushtetin e popullit.
Nëse për organizimin e interesave dhe lobimin në demokracitë tradicionale ekzistojnë shumë
kerkime dhe të dhëna, nga ana tjetër praktikisht nuk ka kerkime dhe të dhëna për “demokracitë e
reja.” Vlen të përmendet studimi i rolit të konceptit, strukturës dhe rolit të kushteve/subjekteve të
shoqërisë civile si dhe roli i tyre në procesin e tranzicionit dhe konsolidimit paraprak të
demokracisë si në shtet përkatëse dhe komparativisht. Tek studimi i lobimit tek “demokracitë e
reja” është e domosdoshme të respektohen të gjitha rrethanat specifike të periudhës së tranzicionit,
duke i shqyrtuar edhe përvojat e deritanishme historike që janë jostabile dhe mundet të zgjatin
edhe disa dekada.
Në “demokracitë e reja” shpeshherë e keqpërdornin faktin se “sistemet ideale demokratiko-
politike” në demokracitë tradicionale askundi nuk funksionojnë në formë të pastërt, siç është
parashikuar normativisht; edhe për vetë demokracitë tradicionale është karakterisitike dihotomia
në mes sistemit të definuar normativ dhe realitetit shoqëror. Sa i përket orgnaizimit të interesave
dhe lobimit duhet theksuar edhe faktin, se sistemi juridik në demokracitë tradicionale perendimore
këtë problematikë e rregullojnë si zakonisht në mënyrë fragmentare.

79
Në një shtet dhe shoqëri relativisht jostabile dhe fluide në kalim lobimi si zakonisht zhvillohet në
prapavijë, i padukshëm për opinionin publik, kjo vlen edhe për demokracitë tradicionale, edhe pse
për këtë në opinion ekzistojnë spekulime të shumta edhe qasje joserioze.
Në dallim prej demokracive tradicionale, ku faktorët e lobimit shpeshherë janë të përqëndruara tek
institucionet përkatëse të sistemit politik dhe sidomos në parlament, ku vendoset për ndonji çështje
me rëndësi, që përfshinë interesin specifik të ndonji grupi të interesit, për lobimin në “demokracitë Page | 80
e reja” vlen qëndrimi se përafërisht në mënyrë intensive paraqitet tek institucionet formale të
sistemit demokratik politik si dhe tek qendrat joformale politike. Edhe me shumë, siç vlente kjo
për disa demokraci tradicionale (p.sh. Italia me sistemin e saj partitokratik), tek demokracitë e reja
më pak stabile si zakonisht lobimi paraqet një proces më efikas tek qendrat joformale të fuqisë
politike.
Lobimi si këmbim
Studimi i lobimit paraqet në të shumtën e rasteve një proces të komplikuar, sepse veprimtaritë
zhvillohen në mënyrë sekrete, apo pjesërisht larg opinionit publik. Nga njëra anë mbartësit e
interesave të organizuara specifike si zakonisht nuk duan, që në opinion të qarkullojë “identiteti
apo emri i tyre” në lidhje me sjelljen e ndonjë vendimi politik; në anën tjetër deputetët dhe zyrtarët
e lartë shtetror nuk duan ta tregojnë, se janë lojtarë të ndonjë grupi interesi ose të varur prej saj.
Siç vlen për proceset politike në përgjithësi, edhe për lobimin mundet të themi, se nënkupton “lojën
e parave –“lojën me paratë” dhe fuqinë (politike/shoqërore).”
Lobistët zyrtarëve të zgjedhur u ofrojnë mjetet financiare për fushatat e tyre zgjedhore si dhe
veprimin e suksesshëm të partive politike, si dhe nëpërmjet rrjetit të organizuar të interesave në
terren ndihmojnë tek fitimi i votave në zjgedhje. Si një mall tejet i rëndësishëm apo “si një mall
me vlerë”, që lobistët ua ofrojnë përfaqësuesve të zgjedhur, funksionarëve shtetror si dhe
nëpunësve të administratës shtetrore, paraqesin informatat jo të njohura për çështjet, për të cilat
sillen vendimet në sistemin politik; këtu lobistët shpeshherë kujdesen, që këto të dhëna të jenë të
plasuara në kontekstin e duhur apo të përpunuar profesionalisht, i cili flet për zgjidhjen konkrete
të interesit të përcaktuar konkret që realizohet me sukses. Përfaqësuesit e zgjedhur këta “shërbime”
lobistëve ua kthejnë ashtu, që brenda institucionit përkatës të sistemit politik mbështesin dhe
votojnë për zgjidhjen, që e propozon dhe përkrah grupi i interesit përkatës.
Jurisdiksioni tek rregullimi i këtij “këmbimi të fshehur” mbetet i pafuqishëm dhe jashtë lojës
“politiko-juridike”, edhe kur mundohet ti definojë dhe kufizon transaksionet financiare të lidhura
me lobimin.
Ndërveprimi me qeverinë
Përveç ndërveprimit të fshehtë të grupeve të interesit më qeveritarë apo persona me influencë në
kuadër të fitimeve të ndërsjellta egziston dhe një formë tjetër ndërveprimi e cila ashtu si e para
siguron një perfitim të dy anshëm, por në dallim nga forma e parë e bashkveprimit në këtë rast
përfiton shoqëria në tërësi. Më konkretisht le të paraqesim format e ndërveprimit të grupeve të
interesit me qeverinë.
Qeveria ndërvepron më grupet e interesit duke:
stimuluar zhvillimin ekonomik
përkrahur bizneset nëpërmjet kredive
përmirësuar sistemin e taksave nëpërmjet politikave stimuluese për biznesin.
Sic shihet përfitues në këtë rast është shoqeria së cilës i ofrohen kushte lehtësuese me synim
përmirësimin e gjendjes egzistuese.
Lobingu në Shqipëri

80
Shqiperia, per shkaqe te njohura, nuk ka kulturën dhe traditën e lobingut dhe kjo ka patur ndikimin
e vet jo të vogël edhe në vonesën e proceseve të zhvillimit ekonomik të vendit, reformimit të
institucioneve, adaptimin e standarteve dhe legjislacionit të përshtatshëm etj. Duke qënë një
standart që në të shumtën e rasteve as nuk imponohet dhe as rregullohet me ligj, lobingu shpreh,
në radhë të parë, emancipimin dhe kulturën më minimale të shoqërisë, politikës, institucioneve,
vendimmarrësve, grupeve të interesit etj, në të drejtën për të respektuar mendimin ndryshe ose të Page | 81
kundërt, pakicat nga shumicat, të dobtit nga më të fuqishmit, të bashkjetesës së interesit publik me
ato privat etj.
Lobbingu në Shqipëri mund të karakterizohet më tepër nga imponimi i politikës dhe
vendimmarrjes ndaj grupeve të interesit, e për pasojë, të shoqërisë në përgjithësi. Në këtë kontekst,
në shumicen e rasteve , edhe kur lobingu ka qënë i suksesshëm ai ka qënë selektiv, i mbyllur dhe
si rezultat në interes të individeve ose grup individesh, në dëm të interesave të grupeve të tjera ose
të gjithë shoqerisë. Që të inkurajohet procesi i lobingut është e domosdoshme që të ekzistojë dhe
të kultivohet kultura dhe vullneti i politikës dhe vendimmarrja, për ta konsideruar lobingun jo si
bezdi dhe as konkurencë profesionale por si domosdoshmëri për të testuar dhe zhvilluar idetë,
programet, si dhe perfromancën e tyre qeverisëse në të gjitha fushat.

Shoqëria Civile.
Në literarurë mund të hasen shumë llojshmëri konceptesh mbi shoqerinë civile. Përsa i përket
sferës teorike nuk ka shumë ndryshime mbi atë ҫka përfaqëson objektivi i marrëdhënies individ-
shtet. Ajo ҫka është me rëndësi për t’u kuptuar janë variacionet, që rezultojnë nga ajo ҫfarë është
e përcaktuar qartë dhe nga ajo ҫka nënkuptohet, në lidhje më funksionin e shtetit në lidhje me
grupet sociale të organizuara, që veprojnë në sferën publike. Thënë më qartë shoqëria civile është
totalja e institucioneve jo shtetërore, organizimeve dhe shoqatave civile, që operojnë në hapsirën
publike. Këto janë organizata-bazë, të cilat janë relativisht autonome nga shteti dhe bazohen në
një anëtarësim vullnetar. Por dalliminin mbi konceptin e ‘Shoqërisë Civile’ e shohim të formëzuar
nga filozofi francez Adam Ferguson, në 1767. Ku sipas pikëpamjëve të tij, shoqëria cilvile, krahas
shtetit dhe tregut ekonomik është elementi i tretë përbërës i shoqërisë34. Nga ana tjetër, filozof të
tjerë, si për shembull Hegel, e pa shoqërinë civile si një ndraje të rëndësishme mes shtetit dhe
shoqërisë. Antonio Gramshi do ta konceptonte shoqërinë civile si pjesë e vazhdimësisë së
konceptit shtet, saktësisht koncepti i Gramshit për shtetin është: shteti ꞊ shoqëri politike + shoqëri
civile ështe një hegjemoni e mbrojtur fortë nga një parzmore5. Nga ana tjeter Habermas zhvillon
një koncept të ri kritik mbi shoqërinë civile, duke vlerësuar pushtetin komunikues dhe solidaritetin,
si burimet e saj më të rëndësishme me të cilat ajo zhvillon kritiken dhe bën korigjime mbi politiken.
Për ti dhënë një trajtë më konkrete konceptit të ‘shoqërisë civile’ filozofë të ndryshëm si Hobbes,
Locke, Russo, Tocquevill etj, në periudha të ndryshme kanë kontrubuar duke hedhur bazat teorike
dhe praktike, të qeverisjes dhe zhvillimit të saj. Konkretisht, studiuesit kanë klasifikuar katër
koncepte mbi historinë e shoqërisë civile:
konceptin e mbrojtjes nga vendimet arbitrare shtetërore (Lock)
të balances midis autoritetit shtetëror dhe shoqërisë civile (Montesquieu)
konceptin e shkollës së demokracisë (Tocquevill) dhe

1Max Webber(1864-1920)-Sociolog, filozof, jurist dhe ekonomist politik, konsiderohet si një ndër tre themeluesit e
sociologjisë,së bashku me Karl Marx dhe Emile Durkheim.
4 A. Krasniqi: ‘ Shoqëria civile në Shqipëri, historia e lindjes, krijimit dhe zhvillimit të shoqërisë civile’, Tiranë: Geer 2004. fq.

10
5 A. J.Buttigieg: ‘ Antonio Gramsci prison notebook’, Neë York: Columbia University Press, 2007. fq 11.

81
konceptin e rolit te saj publik dhe kritik (Habermas). Si tiparet thelbësore të shoqërisë civile në
ditët e sotme mund të përmenden: njohja e bazave dhe modeleve të shoqërive qytetare e
demokratike, mbrojtja e të drejtave të njeriut, tolerancë përballë mendimeve dhe pikëpamjeve të
tjera si dhe shteti i së drejtës6.
Megjithatë, mund të themi se këto koncepte janë të përgjithëshmë, studiuesit bien dakort, që për Page | 82
të pasur një model normativ të shoqërisë civile, të panvarur nga ekonomia apo dhe nga shteti duhet
të përmbajë disa elementë si 7;
Shumicë, që përfaqëson familje, grupe informale, bashkime vullnetare, ku shumësia dhe autonomia
e tyre përfaqëson format të ndryshme jetese ose klasa të ndryshme shoqërore.
Reklamim, që përfaqëson institucione kulture dhe komunikimi. c- Ligjshmëri, që do të thotë
egzistenca e një baze ligjore për të siguruar të drejta bazike për një shumicë, privaci demokratike.
Të gjitha këto sigurojnë strukturën institucionale për atë ҫka ne në kohët moderne e konceptojmë
si shoqëri civile.
Funksionet e shoqërisë civile
Nga pikëpamja sociologjike shoqërinë civile mund ta përcaktojmë si, organizata të një
shoqërizimi të madh njerëzish, që ngrihen mbi baza jo-personale dhe synojnë arritjen e objektivave
të caktuar.8 Si shoqëria politike ashtu dhe shoqëria civile janë pjesë e shoqërisë njerëzore, të cilat
përbëhen nga organizata politike ose jopolitike, të ndërtuara me vullnet të lirë, bashkime të
interesit, grupime institucionale, media, komunitete fetare, institucione shkencore ejt. Shoqëria
politike mban në vetvete organizata politike, që kanë si qëllim fitimin e pushtetit politik dhe
institucione politike, që bëjnë të mundur ushtrimin e pushtetit politik. Shoqëria civile përfaqëson
grupime shoqërore, inicjativa dhe lëvizje të shumëllojshme, të cilat krijohen dhe ushtrojnë
aktivitetin në mënyrë të pavarur nga institucionet shtetërore, partitë politike etj. Këto elemente të
shoqërise civile funksionojnë mbi baza vullnetare dhe struktura demokratike, duke pasur si
objektiva mbrojtjen dhe realizimin e interesave individuale dhe të përgjithshme të komunitetit
qytetar, përmes strukturave dhe aksioneve të këtyre organizatave.
Studiuesit gjerman Merkel do të saktësonte mbi funksionin e shoqërisë civile në katër objektiva:
i. mbrojtja nga arbitrariteti shtetëror,
ii. obzervimi dhe kontrolli i pushtetit shtetëror,
iii. socializimi demokratik i qytetarëve dhe së fundmi
iv. krijimi i një sfere publike dhe përcaktimi i aktorëve, të cilët do të operojnë në këtë sferë
publike.
Funksioni i parë përfshin si mbrojtjen e autonomisë ashtu dhe pronën private, në një shoqëri të
përbashkët, pra një konceptim Locke-janë.
Funksioni i dytë i referohet filozofisë Montesquieu-janë, të kontrrollit dhe balancës.
Funksioni i tretë ai, sipas Merkel nënkupton se shoqëria civile funksionon si një lloj inkubatori ku,
qytetarët promovojnë vlera të ndryshme si, besimi, toleranca, reciprociteti etj, pra nën një
perceptim Tocqueville dhe,
Funksioni i katërt i referohet Habermas- ka të bëjë me formëzimin e kanaleve efektive për
përfaqësim dhe mobilizim rreth vlerave dhe interesave të përbashkët.

82
 Studiuesit theksojnë se metoda më e mirë apo dhe e vetme për të arritur objektivat dhe synimet e
tyre është pjesëmarrja në procesin e vendimmarrjes. Një tjetër teori mes dallimit të shoqërise
politike dhe shoqërise civile është së shoqëria civile plotëson dhe përfaqëson hapsirën e lirë të
politikës aktuale, duke u prezantuar si një formë e vërtetë e depolititizimit. Mes funksionimit të saj
dhe hapsirës së lirë, që ka në dispozicion ajo kërkon mundësite dhe rrugët për të reaguar ndaj Page | 83
sfidave dhe zhvillimeve politike. Të gjithë autorët bashkohen në mendimi se përcaktimi i
potencialeve të saj janë të rëndësihme për demokratizimin, që përfshin mbrojtjen e sferës private
nga ndërhyrjet e shtetit, vëzhgimin dhe kontrolli i pushtetit shtetëror, socializimi demokratik dhe
pjesëmarrës, rekrutimi i elitave demokratike për instancat vendimmarrëse shtetërore, krijimi dhe
forcimi i publikut, shërbimi si kanal për shkarkimin dhe artikulimin e vlerave shoqërore etj. Pra
mund të themi se shoqëria civile është e rëndësishme për funksionimin e një shoqërie të lirë dhe
demokratike, duke bërë të mundur përfaqësimin e grupeve të caktuara të shoqërisë, të cilat mund
të jenë pakica, komunitetë gratë dhe deri te fëmijët.

Njësitë dhe nivelet e qeverisjes 11

Nga një vështrim i përgjithshëm në vendet e Demokracisë Perëndimore, sektori që ka ndryshuar

më shumë në shekullin e kaluar mund të thuhet se është ai i administratës qëndrore.
→ Ndryshimi është kryesisht në madhësi- duke pasqyruar një zgjerim të tejskashëm të funksioneve
dhe shërbimeve nga degë të ndryshme të aparatit shtetëror. Kështu nga 50000 që numuroheshin
nëpunësit e administratës qëndrore në Itali në fund të shekullit të XIX ai u 40-fishua gjatë shek.XX,
me prirje konstante edhe gjatë këtij që jemi. Britania, nga 20000 që kishte të punësuar në
administratën qëndrore në fillim të shekullit XIX, sot punëson 500 000 punonjës. Të dhënat janë
disi më ndryshe në Gjermani perëndimore e cila në vitin 1980 kishte të punësuar rreth 300 000
punonjës, por pavarësisht prirja është pothuaj e njëjtë.
→ Një tjetër ndryshim që ka ndodhur ka të bëjë me ndryshimin e funksioneve që supozohet se duhet
të kryhen nga administrata. Zgjerimi i funksioneve, është ajo që veçanërisht konstatohet. Një fakt
i tillë u evidencua, sidomos me krizën ekonomike të viteve ’70. Menaxhimi i taksave dhe
rishpërndarja e investimeve në shtet kërkon një ushtri të tërë nëpunësish, financime masive dhe
një numur të rritur rregullimesh dhe procedurash të sofistikuara. Puna e nëpunësve jo vetëm që
është shtuar, por dhe është ndryshuar në lloj, duke shtruar nëvojën e metodave, instrumentave dhe
mënyrave të reja të menaxhimit. Në rastet kur administrata tradicionale nuk është treguar e zonja
të rrok ndryshimet e duhura, është kërkuar zhvillimi i një strukture të re, duke përdorur metoda në
përputhje me kërkesat e funksioneve të reja.
→ Transformimet e tjera kanë qënë të një natyre më themelore.
Së pari, në çdo rast – trupi i quajtur, për lehtësi – ‘administratë’ është jashtëzakonisht heterogjen,
edhe pse kur është e nevojshme e gjithë kjo konglomerat, paraqitet si një front unik ndaj kujtdo
jashtë saj, dhe bile ndonjëhere në sytë e publikut ajo besohet të jetë vërtet unike. Pavarësisht këtij
përfytyrimi, në realitet ajo përbëhet nga departamente të veçuara, në të cilat harxhohet goxha
energji për të përvetësuar gjithnjë e më shumë kompetenca, siguruar mbështetje ligjore për këto
apo ato funksione e kompetenca të pretenduara dhe mbrojtur përgjegjësitë dhe privilegjet. Një
fenomen i tillë nuk është karakteristikë e vetëm organizatave publike.

83
 Gjithsesi, e gjithë kjo ndërtesë është shumë larg mitit të një administrate të bashkuar nën kontrollin
e autoriteteve publike, apo nga modeli Weberian i burokracisë. Në shkallë të ndryshme, konfliktet
e brendëshme të administratës janë të njohura në vende të ndryshme; në Gjermani është i njohur
Ressortprinzip (pricipi departamenteve) i cili, në një farë masë legjitimon autonominë e
departamenteve të ndryshme.
Së dyti, në përbërjen e brendëshme të organizimeve shtetërore, roli i departamenteve nuk është i Page | 84
njëjtë. Kudo, dominon departamenti i financave, për shkak të pozicionit të tyre strategjik, drejtimit
të taksave dhe financave në përgjithësi, i jep atyre mundësinë të ushtrojnë kontroll edhe në politikat
e çdo qeverie që merr pushtetin si dhe në forcën dhe kalibrin e elitës që do të krijojë stafin; janë të
gjithë këto faktorë që të kombinuar e bëjnë Ministrinë e Financave ‘Shtet brenda Shtetit’. Fati i
ministrive të tjera varet nga rrethanat aktuale, vendimet politike të marra nga qeveria dhe presioni
shoqëror. Në Itali dhe Francë, ministritë përgjegjëse për teknologjinë, sektorin e edukimit dhe
kulturën janë zgjeruar dukshëm. Me mbarimin e luftës së ftohtë pavarësisht nga shkurtimet e bëra
në buxhetin e Ministrive të Mbrojtjes, mbrojtja ruan një pozitë të rëndësishme, vçanërisht në vende
të tilla si Franca dhe Britania, në të cilat ajo merret dhe me çështje që janë diplomatike e politike,
por edhe ushtarake gjithashtu dhe me strategji që kanë ndikime globale. Por ka edhe Ministri që
janë aktualisht në një pozitë dobësimi(Ministritë e Punëve të jashtme) apo të tjera që ju duhet ta
pozicionojne veten me vendosmëri ( Mjedisi, në një kuptim të drejtëpërdrejtë mbrojtëse e
mjedisit). Po ashtu, brenda çdo Ministrie të veçantë vihen re përplasje mes stafit teknik dhe
administratorëve të përgjithshëm, ashtu sikundër të emëruarit politik me personelin e rekrutuar
mbi bazë të meritave personale, apo përplasje të të brendshmëve me ata jashtë dikasterit.
Është përsëri e rëndësishme të theksojmë se në demokracitë Perëndimore, burokratët luajnë rol të
një rëndësie të veçantë në procesin e politkbërjes publike. Edhe pse tradita në perëndim është e
tillë që roli i administratorëve është që thjesht të vënë në zbatim vendime të marra diku tjetër dhe
zakonisht nga autoritetet publike. Por, një numur i konsiderueshëm studimesh ka provuar që kjo
pikëpamje nuk përputhet me realitetin. Burokratët sot, janë të përfshirë në çdo stad të politikberjes
publike.
Konkretisht:
1. Ata ndihmojnë të modelohet axhenda politike, që do të thotë se ato parashtrojnë kërkesa për të
cilat autoritet politike nuk kishin dijeni, duke sugjeruar projektligje, reforma dhe ndryshime të tyre.
Ose e kundërta, mund të ndihmojnë të lihen mënjanë kërkesa që janë ‘fantastike’, ‘jo-realiste’, ‘
shumë të kushtueshme’, apo ‘plotësisht jo praktike’. Pra ato veprojnë si ‘ agjentë seleksionues’
edhe pse ato nuk e kanë si monopol këtë funksion duke lejuar autoritetet politike të jenë aktiv në
këtë kapacitet.
2. Ata janë rojtarët e Shtetit dhe pika kryesore e kontaktit mes autoriteteve politike dhe grupeve të
interesit. Hartimi i programeve nuk nënkupton vetëm përzgjedhje dhe hartim idesh dhe politikash,
ajo përfshin biseda me grupet e interesit apo mbylljen e derës atyre. Pa dyshim që ministrat dhe
deputetët kanë kontakte me përfaqësuesit e grupeve dhe mundet dhe marrin vendime politike se
cili grup duhet dëgjuar, por shumica e diskutimeve ndodh në zyrat e nëpunësve. Kontakte të tilla
të rregullta , nëse ndiqen për një kohë të gjatë, krijon atë që quhet ‘ rrjeti politik’; ‘vështrimi
departamentit’ për një fushë të caktuar politike modelohet zakonisht jo vetëm nga mendimi i
akumuluar i departamentit/drejtorisë por nga grupi që i jep atij këshillë. Por, mungesa e grupeve
të caktuara nga rrethi konsultimeve krijon ‘jo-vendimarjen’, heqjen e çështjeve të caktuara nga
programi, por që është me po aq rëndësi sa dhe politikat që janë zhvilluar.
3. Ata ndihmojnë të përcaktojnë thelbin e vendimeve politike, nëpërmjet propozimit të projektligjeve
që janë konceptuar apo pranuar nga autoritetet politike. Politikat iniciohen zakonisht nga një tekst

84
 i shkruar ( ligj apo rregull), ndihmë financiare, një zgjedhje e posaçme instrumentash apo zgjedhja
e një procedure të caktuar. Në të gjitha këto nivele, burokratët janë të nevojshëm, akoma më shumë
partnerë të rëndësishëm. Sepse vetëm ata mund të japin ekspertizën që ju mundëson autoriteteve
politike të realizojnë planet e tyre. Pro kjo ‘mbështetje’ apo ‘ndihmë’ nga nëpunësit publikë i
vendos autoritet që janë zyrtarisht përgjegjës për vendim-marrjen në një pozitë varësie, gjë e cila
përmblidhet në shprehjen ‘është e pamundur të qeverisësh kundër burokracisë tënde’ Page | 85
4. Nëpunësit publikë janë edhe përgjegjës për zbatimin e politikave qeveritare, dhe kjo në fakt
zakonisht konsiderohet dhe arësyeja e qënies së tyre ( raison d’etrê). Por siç edhe përmendëm deri
tani, funksionet e tyre shtrihen përtej asaj që zakonisht deklarohet për ta, pra thjesht të një agjenti
ekzekutiv. Për më tepër, mënyra sipas të cilës zbatohet politika nuk ka të bëj shumë me
ekzekutimin besnik të planeve të atyre që i ideuan. Të gjitha politikat ndikojnë jo vetëm tek ata që
kanë interes të drejtëpërdrejtë apo që përfitojnë prej saj, por dhe ata që i zbatojnë ato. Zbatimi i
politikës në mënyrë të paevitueshme përfshin ndreqje, shtrembërime, efekte të papritura, dhe
ndryshime që shkojnë përtej kontrollit të kujtdo që vendosi për politikat. Këtu është me vlerë të
përmendim e Tocueville, në veprën e tij ‘ Regjimi Antik dhe revolucioni’ “Ligjet janë të ashpra,
por praktika është fleksibël”. Dhe në fakt ndarja mes vendimit dhe ekzekutimit është artificiale.
‘Ekzekutimi’, përfshin ballafaqimin dhe /ose akumulimin e gjithë ‘ vendimeve’ të panjohura si të
tilla e në shumë raste të pazyrtarizuara apo ligjëruara që në realitet transformon vendimet
origjinale. Ekzekutim i vendimit do të thotë ‘ vazhdim më mjete të tjera’ dhe me të tjerë
vendimarrës, gjithsesi diskutimet e shumta filozofike, politike, dhe ligjore vazhdon ta bëj një sy
qorr ndaj mutacioneve.
5. Së fundi, burokratët si instrumenta dhe mjete që shprehin vazhdimësinë e shtetit, kanë një interes
të qënësishëm në ndjekjen dhe mbrojtjen e politikave tek të cilat ata kanë qënë personalisht të
përfshirë. Presionet institucionale dhe strukturore e ‘justifikojnë’ këtë. Çdo gjë ndërthuret që t’i
inkurajojë ata të veprojnë ashtu: garancitë që jep statusi i shërbimit civil, teknikat për përsëritjen e
financimeve të shërbimit, konkurenca mes Ministrive dhe presioni nga ‘klientët’, veprojnë në
unison me to. Rrjeti politik që rezulton, angazhohet të mbrojë politikat që ata iniciuan dhe prej të
cilave ata përfitojnë.

Pushteti i administratës pra shtrihet në një numur faktorësh:

▪ në hapësirën e kufizuar për manovrime të politikanëve në zbatimin e politikave të tyre, në
vështirësitë që kanë të bëjnë me drejtimin e këtij aparati gjigand,
▪ në drejtimin e dëshiruar dhe në zotësinë e nëpunësve civilë për t’u organizuar në grupe të fuqishme
presioni të aftë për t’i bërë rezistencë vendimeve të qeverisë apo dhe imponuar pikëpamjet e veta

Struktura Administrative
Pavarësisht nga vendi që mund të studjojmë, një gjë e përgjithshme është krejtësisht e qartë:
burokracitë janë shumë komplekse dhe uniteti administrativ aq i dashur për Weberin rrethanat e
sollën që të shndrohet në mit.

Të shumta kanë qenë përpjekjet për ta racionalizuar situatën me përpjekjet për shpërbërje, por
pavarësisht, përgjegjësitë vazhdojnë të dyfishohen, shumë poste janë të mbingarkuara dhe
rregulloret e shumë departamenteve në masë janë të pa standartizuara.

Por le ta përqëndrojmë vëmëndjen në katër nivele të cilat janë pak a shumë prezent si hallka
qeverisëse në vendet e demokracisë perëndimore:

85
1. Burokracia qëndrore
2. Autoritetet lokale dhe rajonale
3. Njësitë autonome (apo të specializuara), dhe
4. sektori ekonomik publik

Burokracia Qëndrore Page | 86

Administrimi qëndror vendoset nën autoritetin e Ministrit duke u organizuar si Ministri apo
Departament. Por ka përjashtime nga ky rregull i përgjithshëm, veçanërisht në ShBA, ku është
parë politikisht e vështirë për të krijuar një Ministri (në 1987 nuk kishte më shumë se 13-Ministri,
5-nga të cilat ishin që nga viti 1953) dhe boshllëku mbushet me Agjensi, Borde apo Autoritete.
Por edhe në vende disi më liberale për sa i përket krijimit të Ministrive të reja, qeveria mund të
preferojë të mbështetet në struktura me funksione ekuivalente të Ministrive pa qënë e nevojshme
që zyrtarisht ato të organizohen si të tilla. I tillë ishte rasti i zhvillimit rajonal në Francë, i mjedisit
në Gjermaninë Perëndimore (deri në vitin 1986) apo Komisariati i mbrojtjes civile në Itali. Një
tjetër faktor që dallon një vend nga tjetri është dhe shkalla e tolerimit të publikut. Kështu një
Ministri Kulture e rimodeluar në Angli do të ishte në fakt e pabesueshme, për arsyen e thjeshtë se
atje Ministri i Kulturës është thjesht personi që interesohet për shpenzimin e parave nga llotaritë e
ka një profil shumë të ulët krahasuar me kolegun e tij francez.
Së fundi, numri dhe madhësia e Ministrive dhe shërbimet që ato ofrojnë, varet dhe nga shkalla e
decentralizimit administrativ të çdo vendi.
Të gjitha ministritë kanë një organizim hierarkik, me një model piramide edhe pse nivelet e
ndryshme quhen me emra të ndryshëm në vende të ndryshme si byro, drejtori, divizione,etj.
Pavarësisht, rëndësia dhe efektet e këtij modeli ndryshojnë dukshëm nga një administratë tek tjetra.
1. Disa Ministri vendosen nën drejtimin e një individi të vetëm, Ministri, i cili është drejtues politik
dhe kryetar i departamentit të tij. Por ka dhe raste që për arësye të përmasave të Ministrisë apo
nevojeve politike për shpërndarje të portofoleve departamenti ministror ndahet sipas funksioneve
në mënyrë të atillë që përgjegjësia për disa seksione i caktohet një nëpunësi tjetër. Pra Ministria
mund të ndahet mes 2, 3 apo katër Ministrave jo me status të njëjtë. Njëri prej tyre vihet mbi të
tjerët9.
2. Komunikimi mes nivelit të lartë politik të piramidës dhe nëpunësve mund të bëhet në mënyrë të
drejtpërdrejtë apo dhe një zyre politike ndërmjetëse. Në rastin e parë Ministri ka kontakt të
drejtëpërdrejtë me vartësit, por edhe këtu ka ndryshime. Në Britani, Ministri mund të mos i zgjedh
vartësit, ndërsa në Amerikë dhe Gjermani Ministri i bën vetë emërimet sidomos për poste të
përgjegjëisë së lartë me individë që ndajnë të njëjtat pikëpamje me ato të tijat. Ndërkohë që në
Francë, por jo vetëm një zyrë e posaçme (kabineti) ndërmjetëson mes Ministrit, administratës,
parlamentit dhe grupeve të ndryshme të interesit të përfshira. Zyra është si politike dhe
administrative
3. Një tjetër dallim rrjedh nga prezenca ose mungesa e nëpunësit të lartë (Sekretar i Përgjithshëm) që
drejton administratën dhe përgjigjet përpara Ministrit. Ai është përgjegjës për koordinimin e
aktiviteteve mes departamenteve/drejtorive të ndryshme të Ministrisë, përgatitjen e vendimeve
ministrore dhe mbikqyrur zbatimin e tyre, dhënie orientimesh etj. Nëpunës të tillë, aty ku
ekzistojnë, janë shumë të fuqishëm.

9
Government and Politics in Western Europe.fq.268

86
4. Madhësia e ministrive është po ashtu një tjetër faktor që i dallon këto hallka. Madhësia e aparatit
administrativ varet nga tipi i detyrave dhe përgjegjësive që i caktohen asaj ministrie. Ministria e
Mjedisit në Britani, për shembull është shumë e vogël krahasuar me Ministrinë e Mbrojtjes apo
të Shërbimit Postar, ndërkohë që në Francë dhe Itali Ministria e Edukimit ka numrin kryesor të të
punësuarve publik, ndërsa në Gjermani dhe Britani sistemi arsimor kontrollohet nga autoritetet
rajonale dhe lokale. Page | 87

Autoritetet Lokale dhe Rajonale

Vënia në jetë e vendimeve të marra dhe rritja e të ardhurave financiare janë aktivitetet që gjithmonë
e më shumë do të okupojnë punonjësit administrativë. Qeveritë mund të zgjedhin njërën prej dy
opsioneve: ose të përdorin dhe shfrytëzojnë administratën lokale që varet nga autoritetet qëndrore;
ose të varen nga autoritetet lokale që janë autonome(rajonet, provincat dhe komunat), por që ndaj
tyre ushtrohet kontroll nga Ministritë qëndrore.
Varianti i parë është mjaft mirë i aplikuar në Francë dhe Itali, ndërsa zgjidhja e dytë edhe pse me
disa modifikime gjendet e aplikuar në Gjermani dhe Britani. Por duhet të theksojmë se në praktikë
nuk gjejmë një aplikim të pastër të secilës prej strategjive që u përmendën, një variant i përzier
është regulli i përgjithshëm.
Duke u nisur nga ndërvarësia midis autoriteteve qëndrore dhe lokale lidhur me zbatimin e
politikave, zgjidhjet alternative janë të thjeshta: ose të adaptohen politikat autoritare të qëndrës,
pra që të sigurohet se vendimet që merren nga lart zbatohen me sukses, ose të vendosen
instrumenta bashkëpunimi të atillë që nxisin konsensunsin dhe ndërvarësinë. Margaret Theçer
besonte se qeverisja lokale duke shpenzuar po aq sa dhe qeverisja qëndrore, duhej sjellë nën një
kontroll të rreptë, duke ofruar një numur më të vogël shërbimesh direkte. Për të zvogëluar
shpenzimet lokale, qeveria Theçer kaloi Planin e Qeverisjes Lokale dhe Dekretin mbi Tokën(1980)
dhe Dekretin mbi Financën e Qeverisjes Lokale(1982) duke forcuar kontrollin, veçanërisht
nëpërmjet Komisjoneve të Auditimit në vitin 1983. Autoritetet lokale që kapërcenin limitet e
shpenzimeve, bëheshin subjekte ndëshkimesh financiare, duke ju ndërprerë subvencionet prej
qeverisjes qëndrore.
Në ShBA dhe Gjermani, përdorim ka pasur termi ‘federalizëm kooperues’ i cili pasqyronte
bashkëpunimin e ngushtë mes njësive federale të cilat ishin autonome. Por ky fenomen nuk ka
gjetur përdorim vetëm në sistemet federale.
1-Në Gjermaninë Perëndimore, përpara 1990 u shfaqën instrumenta të shumtë kooperimi. Një prej
formave më jetëgjata u shfaq në Konferencën e Ministrave të Arsimit, e cila përfaqësonte një
numur strukturash(asamble plenare, komitete të ndryshëm, dhe një sekretariat të përgjithshëm).
Në të njëjtën logjikë me qindra komitete të të gjitha llojeve janë krijuar për të mundësuar
diskutime, negociata dhe arritur në marëveshje mes landeve dhe qeverisjes qëndrore, mes tyre si
më i rëndësishëm konsiderohet Këshilli i Shkencës dhe Këshilli Arsimit. Një hap i mëtejshëm në
procesin e institucionalizimit të këtyre praktikave u ndërmor në vitin 1969 i cili bëri një rishikim
të Kushtetutës, nëpërmjet përfshirjes së konceptit të ‘detyrave të përbashkëta’ në një numur
sektorësh si ndërtimi universiteteve, politikat ekonomike rajonale, politikat bujqësore, ndërtimin e
digave etj.
-Italia dhe Franca nuk dallohen për krijimin e mekanizmave të tillë kaq zyrtarë në formalizimin e
marëveshjeve mes autoriteteve qëndrore dhe lokale. Mjeti më i favorshëm i kooperimit në francë,
ka qënë kontrata-edhe pse jo gjithmonë ato konkludonin raportet mes partnerësh rigorozisht të
barabartë, por të paktën si mjete që mundësonin dialogun në marëdhënie të një natyre hierarkike.

87
 2- kooperimi mes autoriteteve qëndrore dhe lokale përfshin gjithashtu financime nga të dyja
burimet, subvencione dhe instrumenta të tjerë fiskal dhe financiar që mundësojnë ndërvarësi. Këtu
është momenti të nënvizojmë një fakt të rëndësishëm, me shumë pak përjashtime: në botën e
sotme,autonomia fiskale lokale është iluzion. Siç nënvizon një autor-‘ nuk ka taksa të mira lokale’
për arësyen e thjeshtë se burimet lokale kurrë nuk përputhen me nevojat lokale, veçanërisht në
vende, si Franca, të ndara në shumë njësi të veçanta. Në fakt janë gjetur disa mënyra për ta zgjidhur Page | 88
këtë problem. Një është të ‘naconalizosh’ të gjitha të ardhurat siç është bërë në Itali, dhe Hollandë,
por që mbart me vete dhe rrëzikun e shndrimit të procesit të rishpërndarjes në një proces të lirë-
për-të gjithë. Një tjetër, është bërja e përshtatjeve të ndryshme dhe rregullimeve pjesë-pjesë, si në
ShBA. Akoma, një tjetër është të racionalizohet sistemi e të bëhet më i drejtë, sikundër në
Gjermaninë Perëndimore e cila ka arritur balancimin më të mirë mes burimeve qëndrore dhe
lokale, pavarësisht kritikave që provokoi ky sistem brenda vendit. Sipas këtij sistemi të gjitha të
ardhurat fiskale ndahen në bazë të përqindjeve, të cilat kur është e nevojshme korrigjohen. Me këtë
sistem secili përfiton apo vuan nga situata e përgjithshme ekonomike, përderisa çdo nivel merr një
pjesë të të ardhurave si e tërë.
3- Një tjetër dimension që po merr rëndësi në marëdhëniet mes autoriteteve lokale dhe qeverisjes
qëndrore, veçanërisht si rrjedhojë e politikave rajonale në nivel Europian, është prezenca e
autoriteteve lokale dhe rajonale të çdo vendi të veçantë në organizime të iniciuara që nga viti 1995,
në Bruksel. Antarësimi në këto organizma mund të ofrojë mundësi financimesh ose drejtëpërdrejtë
për këto rajone ose si pjesë e grupimeve rajonale kombëtare. Disa parti politike theksojnë lidhjet
e drejtpërdrejta (rajonale) duke anashkaluar qeverinë nacionale si Partia Nacionale Skoceze apo
Liga Veriore(italiane) të cilat kërkojnë pavarësinë e Skocisë dhe Padanës, por gjithmonë brenda
Komunitetit Europian)
Por, pavarësisht ndryshimeve institucionale midis shteteve të ndryshme, proceset administrativo-
politike kanë përshkuar një proces centralizimi; nëpërmjet mekanizmash zyrtarë ose jo ato kanë
inkurajuar kooperimin, ndërveprimin dhe procese të përbashkëta vendimesh dhe financimesh.
Vetëm Britania, bën një përjashtim këtu. Atje në kohën e qeverisë konservatore të Theçerit,
centralizimi u riforcua deri në fetishim. Në vitin 1974, konservatorët, mbrojtësit tradicionalë të
autonomisë lokale reduktuan në 2/3 numrin e autoriteteve lokale duke shtrënguar autoritetin e
qeverisë qëndrore në ato që mbetën. Sigurisht, ky ishte një gabim i madh i konservatorëve të cilët
në zgjedhjet e vitit 1997 nuk patën asnjë të zgjedhur në qeverisjen lokale. Kjo u shndrua në një
pengesë e madhe që ata të mund ta rifitonin elektoratin përsëri. Por sigurisht kjo situatë e krijuar e
ka vështirësuar shumë punën e vijuesve të tyre laburistë, të cilët propozuan clirim të pushtetit të
madh të qeverisë qëndrore, por njëkohësisht dhe mbajtjen e shpenzimeve publike nën një kontroll
të rreptë në të gjitha nivelet, balancë kjo, shumë të vështirë për t’u mbajtur.
Hallkat e Specializuara të Qeverisjes
Të gjitha burokracitë perëndimore ndajnë një shtim të organizatave të posaçme ose paralele me
struktura dhe mënyra veprimi jashtëzakonisht diverse. Arsyet për këtë janë se, nga njëra anë kemi
një shtim në shpërndarje të një numri gjithnjë në rritje shërbimesh të specializuara, çka ka krijuar
nevojën për mënyra të mirë-përshtatura ndërhyrjeje dhe nga ana tjetër nevoja për të ndërmarë
reforma radikale në një makineri të tejngarkuar administrative, gjë që ka sjellë nevojën e ngritjes
së strukturave paralele.
Mes tyre mund të dallojmë tre tipe hallkash të specializuara administrative( government and politics in
ëestern europe.fq.280.):
1. hallkat rregulluese dhe monitoruese
2. hallkat përgjegjëse për menaxhimin e shërbimeve publike

88
3. dhe ato që merren me aktivitetet prodhuese – (edhe pse rigorozisht ato nuk përbëjnë një hallkë të
vërtetë administrative).
Tipari kryesor i viteve 1990 ka qenë privatizimi i shumë aktiviteteve prodhuese në pothuaj gjithë
vendet e Europës. Kjo sigurisht përfaqëson një tkurje të sektorit publik për sa i përket fuqisë
punëtore të angazhuar dhe burimeve, por në të njëjtën kohë ka krijuar nevojën për institucione
rregulluese për të kontrolluar shërbime që në vijim do të shpërndahen nga kompanitë private. Page | 89
Institucionet rregulluese dhe monitoruese përfaqësojnë një tip të ri administrimi autonom,
fillimisht, gjërësisht të zhvilluara në Shtetet e Bashkuara e të njohura si Komisjonet e Pavarura
Rregulluese.
Këto hallka rregulluese u konsideruan interesante edhe për shumë shtete të Europës, të cilët kishin
eksperimentuar ose mënyra klasike të rregullimit shtetëror ose disa forma edhe më të debatuara të
shoqërive aksionere. Në Francë filluan të shfaqen një numur komisjonesh edhe pse më pak të
fuqishme dhe autonome se partnerët e vet amerikanë.
Edhe në Britani komisjone me autoritet konsultaiv dhe rregullues luajnë të njëjtin rol, të tilla janë
Komisioni për barazi Racore, Autoriteti i Aviacionit Civil, ndërkohë që të tjera si Këshillat e
Kërkimeve, Këshillat për Financimin e Arsimit, janë më shumë organizime të tipit shoqëri
aksionere hartuar për të shërbyer interesave specifilë.
Në Itali, shembujt janë më të paktë, një është CONSOB, përgjegjëse për mbikqyrjen e veprimtarisë
së Bursës si dhe Instituti për Kqyrjen e Shoqërive Private. Ajo që duhet theksuar është se
karakteristika kryesore e administratës aktuale është transferimi i detyrave rregullatore në
organizata autonome.
Hallkat rregulluese dhe monitoruese mbartin zakonisht status kombëtar apo federal dhe nuk janë
të shumta në numur, ndërkohë që organizatat që janë përgjegjëse për menaxhimin e shërbimeve
janë prezent në të gjitha nivelet e administratës. Të tilla numurohen me qindra në Francë, rreth 40
000 ente publike në Itali dhe rreth 500 quangos (quasi-autonomous non-governmental
organizations) në nivel kombëtar në Britani.
Ky numur i pakontrolluar organizimesh, hallkash e entesh është pjesë e realitetit të sotëm, në të
cilin dallimi mes interesave publike dhe private po bëhet gjithnjë e më i vështirë ndërsa detyrën e
menaxhimit eficient të tyre edhe më të pamundur. Shpesh herë, ato kanë qenë instrumenta atraktivë
korrupsioni. Në Itali enti pibblici dhe Francë sociétés d’économie mixte kanë qenë mjete të
fuqishme për të grabitur paratë publike për financimin e partive politike( dhe ndonjëherë dhe trillet
e mënyrës së jetesës së vetë politikanëve).
Konfuzioni administrativ është rritur dhe nga mungesa e një marëdhënie logjike mes funksioneve
dhe statusit. Për shembull, në Francë dhe Itali, përshkrimi i ‘njësive publike me natyrë ekonomike’
në shumicën e rasteve ka shumë pak të bëj me veprimtarinë që ato realisht kryejnë, duke i
shndëruar ato, në instrumenta të një veprimtarie me dorë të lirë. Kështu një gjykatës administrate
e konsideron portin e Gjenovës ‘ent publik economik’ ndërsa portin e Napolit si ‘ent publik jo
ekonomik’.
Sektori ekonomik publik edhe pse në tkurrje si pasojë e pratikave privatizuese zë ende një pjesë
të konsiderueshme, por përsëri nuk është pjesë e administratës në kuptimin e mirëfilltë të fjalës,
pasi problemet, metodat e menaxhimit dhe statusi i personelit të përfshirë në to është i ndryshëm
nga ato të tipit klasik të administrimit. Për më tepër dallimi mes veprimtarive ‘shërbyese’ dhe
prodhuese po zbehet aq shumë në sistemet e sotme ekonomike që po krijojnë ndërmjetës mes të
dy sektorëve duke i përafruar shumë lidhjet mes tyre. Gjithsesi, disa veprimtari prodhuese, qofshin
në nivel lokal apo kombëtar, organizohen sipas metodash që janë më shumë të ngjashme me ato
të administrimit publik se sa të sektorit privat. Kështu një punonjës i Telekomit Francez ngjan më

89
 shumë me një nëpunës civil (me punë të siguruar) se me një punonjs të sektorit privat (ç’ka
ndihmon të spjegohet kundërshtia e fortë e punonjësve ndaj privatizimit). Por edhe aspekti
histrorik ka ndikimin e vet. Sektorët ekonomik të marrë nga shteti kohë më parë janë shumë më
afër administrimit nga ato që janë shtetëzuar së fundmi. Shërbimi postar dhe hekurudhor janë në
shumë raste të barazvlefshëm me administratën publike pavarësisht përpjekjeve për ta bërë
menaxhimin e tyre më fleksibël. Page | 90
Duke filluar që nga vitet ’80, në të gjithë Europën sektori publik është zvogëluar. Pioner i kësaj
lëvizje ishte Britania e cila gjatë 18-vjetëve të qeverisjes konservative çoi drejt privatizimit jo
vetëm sektorët më konkurues (si Rover Grup e cila ju shit BMW) dhe British Airways, por dhe një
numur të gjerë shërbimesh publike si telefoninë, ujin, gazin, elektrikun, dhe hekurudhat, me
përjashtim të Postës Mbretërore e cila mbeti publike.
Në Itali procesi i privatizimit pati një vonesë të zgjatur, për shkak të rolit të sektorit publik në
korruptimin e sistemit politik. Ndërsa Gjermania, paraqitet si një rast specifik për shkak të procesit
të unifikimit. Në perëndim, sektori publik nuk ka qenë kurrë shumë i madh, i kufizuar kryesisht
në shërbimet publike se sa i shtrirë në industri dhe banka. Në Lindje, përkundrazi, përpara 1990,
ai rrokte gjithë ekonominë. Pas bashkimit u krijua një institucion i veçantë që do të merrej me këtë
proces,por kostoja e këtij procesi nuk ishte vetëm financiare. Gjermania Lindore për herë të parë
që nga 1930 provoi një papunësi masive.
Pavarësisht dallimeve, administrata e vendeve perëndimore ka në themel të saj modelin Weberian
të burokracisë, i cili gjithsesi është ndikuar nga shpërthimet esenciale sasiore dhe cilësore të
evolucionit modern. Më konkretisht ajo karakterizohet nga:
• një numur mjaft i madh punonjësish publikë
• një gamë e gjerë e një lloji të ri punonjësish për të plotësuar nevojat e larmishme si të vetë
administratës ashtu dhe të qytetarëve që përfitojnë nga këto shërbime
• kosto e rënduar e aktiviteteve administrative
• sindikalizim i punonjësve civil(antarësimi në sindikata shfaqet më i lartë se në sektorin privat)
• fragmentizim dhe heterogjenitet i hallkave administrative, ç’ka sjell ndryshime në status,
organizim dhe financim dhe për pasojë dhe rivalitet mes departamenteve e drejtorive të ndryshme)
• rritje të autonomisë të disa departamenteve
• zbehje e dallimeve mes sektorit publik dhe privat si pasojë e privatizimit të shërbimeve publike,
ko-operimit me ektorin privat dhe importimit të metodave të sektorit privat në organizatat publike,
metoda që më parë kanë qenë konsideruar krejt të papërshtatshme.

Pushteti vendor organizimi dhe funksionimi

I.1. Ndërtimi i pushtetit vendor në Shqipëri

Organizimi i pushtetit vendor është trajtuar në menyra te ndryshme në kohë të ndryshme. Ai
pasqyron dhe është i lidhur me ndryshimet në të gjithë sistemin e organizimit dhe funksionimit te
shtetit. Ne sistemin centralist, organizimi i pushtetit vendor lidhet me nevojen qe ka pushteti
qendror i shtetit per te patur struktura vendore ne kendveshtrimin dhe ne favor te politikes
shtetërore. Ne kete menyre pushteti vendor është segment i pushtetit qendror dhe kryesisht kryen
detyra qe i delegohen nga ana e tij. Ne sistemin demokratik organet e pushtetit vendor jane te
pavarura dhe menyra e organizimit te tij e ben ate efektiv ne realizimin e misionit veteqeverises, i
jep atij mundesine te perballoje problemet qe percaktohen si funksione me karakter vendor.

90
 Nga viti 1945 e deri ne vitin 1990, ndonese organizimi i pushtetit vendor ka pesuar disa here
ndryshime, ne pjesen me te madhe te kohes ka qene me tre nivele. Keshtu, para vitit 1990 ne prag
te transformimeve demokratike, pushteti vendor perbehej nga 3 nivele dhe konkretisht: ne zonat
urbane, nga poshte –lart, ne lagje, ne qytete dhe ne rreth, ndersa ne zonat rurale, ne fshatra, fshatra
te bashkuara dhe rrethe. Pas vitit 1990 deri ne vitin 2000, organizimi i pushtetit vendor u be me dy
nivele. Ne nivelin e pare bashkite (kryesisht ne baze qyteti) dhe komunat (per zonat rurale) dhe si Page | 91
nivel i dyte rrethi. Pas vitit 2000, mbi bazen e dispozitave te Kushtetutes se vitit 1998, u suprimua
rrethi dhe u krijua qarku, jo si zevendesim i rrethit por si nje nivel i dyte, me pozicion, funksione
dhe pergjegjesi te reja.
• Ne nivelin e pare perfshiheshin bashkitë, me 61 bashki bazuar në metodologjinë e zonave
funksionale. Të gjitha bashkitë [të reja ], përfshijnë mesatarisht 5-6 bashki dhe/ose komuna
ekzistuese, që do të thotë se në përbërjen e tyre patën si zona urbane, ashtu edhe zona rurale.
• Ne nivelin e dyte perfshiheshin qarqet. [ me 12 qarqe].

Strukturat adminisrative te te dy pushteteve, si ato te pushtetit qendror edhe ato te pushtetit vendor,
objekt te punes se tyre ne te gjitha rastet kane banoret, duke shtrire juridiksionin e tyre ne territoret
perkatese. Banoret ne çdo territor ndiejne njeheresh veprimtarine ekzekutive, ligjvenese dhe
gjyqesore te srukturave te pushtetit qendror si dhe nga ana tjeter ndiejne efektet e sherbimeve qe
ofrohen nga pushteti vendor.
Ndertimi i pushtetit vendor tek ne, ne dy nivele, po tregon se është i qendueshem. Nderkohe është
mjaft fleksibel percaktimi i njesive te veçanta administativo-territoriale. Kjo do te thote qe ndarja
adminisrativo-territoriale është e ndryshueshme, me synim gjetjen e nje optimimi te qendrueshem
ne perputhje me plotesimin e misionit baze te qeverisjes vendore, plotesimin sa me mire te
funksioneve qe merr pushteti vendor.

I.2. Parime mbi te cilat është organizuar dhe funksionon pushteti vendor ne Shqiperi.
Organizimi dhe funksionimi i organeve te qeverisjes vendore ne vendin tone, ne vitet e fundit ka
qene nje nga fushat e rendesishme te ndyshimeve demokratike. Keto ndryshime ne pergjithesi jane
pranuar nga opinioni politik dhe shoqeria civile, si dhe jane shoqeruar me ndryshime te dukshme
ligjore dhe institucionale. Ato jane bere ne perputhje dhe ne baze te parimeve dhe standarteve
nderkombetare te percaktuara ne Karten Europiane te Autonomise Vendore. Parimet themelore
per te gjithe nivelet e pushtetit vendor, menyra sesi organizohen, funksionojne dhe kryejne ato te
gjithe veprimtarine e tyre, percaktohen ne Kushtetuten e Republikes te miratuar ne viti 1998 si dhe
ne Ligjin Nr. 139/2015 "Për Vetëqeverisjen Vendore"

I.2.1. Autonomia vendore

Autonomia vendore perben nje nga parimet kryesore. Ajo shprehet me autoritetin e pavarur te
njesive vendore per te marra nisma ne dobi te komunitetit. Kjo nenkupton aftesine e tyre per te
vepruar me pergjegjesi te plote ne ushtrimin e funsioneve dhe kompetencave te percaktuara me
ligj. Duke qene nje parim i rendesishem kushtetues, autonomia vendore perben nje nga garancite
themelore per zhvillimin normal te veprimtarise se organeve te qevesjes vendore. Niveli i
autonomise mbetet treguesi me thelbesor ne procesin e decentralizimit dhe konsolidimit te
qeverisjes vendore per ta dalluar ate nga sistemi centralist i qeverisjes.
Ne Karten Europiane te Autonomise Vendore, e cila është ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise,
thuhet: “Qeverisja vendore shpreh te drejten dhe aftesine e autoriteteve vendore qe brenda caqeve

91
 ligjore, te rregullojne dhe menaxhojne nje pjese thelbësore te çështjeve publike, nen pergjegjesine
e tyre dhe ne te mire te popullsise vendore”.
Autonomia vendore perben nje te drejte politike qe pasqyrohet tek autoriteti ligjor i organeve te
qeverisjes vendore , me ane te te cilit ato percaktojne masa te nevojshme per kryerjen e
funksioneve dhe ushtrimin e kompetencave. Ne zbatim te legjislacionit shqiptar ato nxjerrin
urdheresa, vendime dhe urdhera te zbatueshme per te gjithe subjektet e perfshira ne akt, brenda Page | 92
juridiksionit te vet. Sipas vullnetit dhe vleresimit nga ana e tyre ne ushtrim te misionit qeverises
ato krijojne struktura, institucione ose njesi administrative te nevojshme, deri edhe te tilla me
autoritetin e personit juridik, krijojne borde, komitete, komisione apo nendarje administrative e te
tjere, me detyra te caktuara nga ana e tyre.
• E drejta e pronës
E drejta e pronës është një tjeter element i rendesishem i autonomise se organeve te qeverisjes
vendore. Kjo lidhet me krijimin e kushteve qe njesite vendore te zoterojne prona publike, te
domosdoshme per ushtrimin e funksioneve qe u jane transferuar atyre dhe u krijon mundesine te
fitojne, shesin dhe japin ne perdorim pronen e paluajtshme ose te luajtshme te tyre, sipas menyres
se percaktuar me ligj.
E drejta e pronarit nga ana e organeve te qeverisjes vendore behet e mundur, nga njera ana me
fillimin e procesit te transferimit te pronave nga pushteti qendror tek organet e qeverisjes vendore,
me pas me mundesine per ta shtuar dhe permiresuar ate dhe nga ana tjeter, me krijimin e mundesive
per perdorimin e te gjitha te drejtave qe njihen nga Kodi Civil per krijimin, shtimin, apo shitjen
dhe dhenien me qira te pronave te tyre.
• E drejta e mbledhjes se te ardhurave dhe e berjes se shpenzimeve.
Me ane te kesaj te drejte sigurohet mundesia e organeve te qeverisjes vendore per percaktimin dhe
zbatimin e taksave dhe tarifave vendore ne hartimin dhe miratimin e buxhetit dhe perdorimin e
burimeve te veta financiare te plotesim te misionit te vet.
• E drejta per kryerjen e veprimtarive ekonomike.
Organet e qeverisjes vendore nuk zhvillojne veprimtari ekonomike me qellimin e mirefillte per te
siguruar fitime. Megjithate, duke u trajtuar si subjekte dhe persona juridik me aftesi te plota per
prona dhe financa te pavarura, ato nuk perjashtohen nga mundesia per te zhvilluar veprimtari
ekonomike. Ne te gjitha keto veprimtari, organet e qeverisjes vendore, kane liri te plote per te
gjetur rruget dhe format me te pershtatshme, por krahas transparences me publikun, ato duhet te
aplikojne te gjithe skemen ligjore te krijimit dhe te perdorimit te te ardhurave dhe te pasurive
publike, te percaktuara me ligj, ne perputhje me formen qe aplikohet.
• E drejta e bashkepunimit
Kjo e drejte i krijon njesive vendore mundesite per te lidhur marreveshje ose kontrata me njesi te
tjera vendore brenda e jashte vendit, per ushtrimin e perbashket te funksioneve dhe kompetencave,
apo per delegim te tyre ne nje pale te trete. Gjithashtu ato ushtrojne te drejten qe te perfaqesohen
ne organizata nderkombetare te pushteteve vendore apo ne shoqata.
• E drejta e personit juridik
Duke gezuar te gjitha te drejtat e percaktuara ne Kodin Civil te Republikes se Shqiperise, si e drejta
e lidhjes se kontrates, krijimit te personave te tjere juridik, ngritjes se padise civile, mbajtjes se
llogarive, si dhe per ushtrimin e funksioneve ne baze dhe ne zbatim te ligjeve.
• Te drejta te tjera
Si ajo per te dhene tituj nderi dhe stimuj, per te vendosur emertimin e objekteve, te territoreve apo
institucioneve vendore, perdorimin e vules dhe te simboleve, etj.

92
 I.2.2.Subsidiariteti
Perben nje parim shume te rendesishem te Kartes Europiane te Autonomise Vendore. Ky
nenkupton sigurimin e nivelit me te larte te sherbimeve per publikun ne nje nivel pushteti
mundesisht sa me prane banoreve. Ky perben nje parim shume te rendesishem qe ne vetvete perben
thelbin e vendosjes se pushtetit ne dobi te shtetasve dhe vleresohet si nje nga synimet baze te te
gjithe reformes ne shkalle europiane ne fushen e qeverisjes vendore. Page | 93

I.2.3.Respektimi i Kushtetutes dhe legjislacionit ne teresi

Respektimi i Kushtetutes dhe legjislacionit ne teresi si nje domosdoshmeri per te siguruar
realizimin e politikave kombetare dhe rajonale, si dhe per te garantuar karakterin unik kombetar
te shtetit shqiptar. Ne asnje rast nuk mund te pranohet qe te shkelet Kushtetuta e Republikes apo
ligjet e shtetit.

I.2.4.Sigurimi i vazhdueshmerise nepermjet organeve te zgjedhura me ligj

Kjo nenkupton, qe vendimet e organeve te nje mandati kane vazhdimesi juridike edhe per
qeverisjen nga organet e dala nga mandatet pasardhese.

I.2.5.Decentralizimi
Është transerim i autoritetit dhe pergjegjesise te funksioneve publike nga pushteti qendror ne
pushtetin vendor ose ne organizata te tjera ne nivel lokal.
Decentralizimi perfshin aspektin politik, aspekti administrativ dhe ate financiar. Kjo do te thote se
decentralizimi perfshin autoritetin vendimarres, krijimin e mundesive per adminisrim te
funksioneve ne te gjitha drejtimet, duke filluar nga ndertimi i stukturave dhe menaxhimi i
veprimtarise se tyre dhe pronave ne dobi te rolit qeverises e deri ne ushtrimin e plote te funksioneve
financiare dhe administrimit te te ardhurave dhe kryerjen e shpenzimeve.
Pushteti vendor do te ndertohet, organizohet dhe funksionoje mbi bazen e transferimit te
funksioneve nga pushteti qendror. Kjo perben thelbin e transformimeve per qeverisjen vendore
dhe vetem nje proces i tille transferimesh i ben organet e qeverisjes vendore aktore te vertete ne
ushtrimin e funksioneve te ndryshme publike.
Decentralizimi perfshin disa forma te shperndarjes se autoritetit dhe pergjegjesise. Si te tilla
nenvizojme:
- Transferimin
- Dekoncentrimin
- Delegimin
• Transferimi është forma me e thelle e decentralizimit. Ai nenkupton transferimin e plote te
pergjegjesise dhe autoritetit nga pushteti qendror ne nje nivel tjeter me te ulet dhe te pavarur
qeverises, qe ne rastin konkret perfaqesohet nga organet e qeverisjes vendore, pasi ato perbejne
organet legjitime qeverisese ne njesite vendore.
• Transferimi si forme radikale e decentralizimit, nenkupton tranferim te autoritetit politik te
shoqeruar me transferimin e pergjegjesive per administrimin e burimeve njerezore si dhe burimeve
financiare, pasurore etj, te nevojshme ne procesin e ushtrimit te ketij autoriteti.
• Dekoncentrimi është nje transferim i pergjegjesive dhe autoritetit brenda perbrenda institucioneve
dhe administrates qendrore, qe e kane autoritetin ne baze te ligjit, nga qendra ne periferi. Kjo
nenkupton rastet kur nje organ apo institucion qendror, per te lehtesuar veprimet ne ushtrim te
funksioneve, e shperndan veprimtarine ekzekutive nga nje qender ne disa qendra, pa u shperndare

93
 nga struktura qendrore, pergjegjesia e vendimarrjes, drejtimi metodik dhe financiar, kontrolli per
punen qe kryhet ne strukturat periferike.
Ne praktiken tone, dekoncentrimi shfaqet ne te gjithe rastet, kur ne fusha te ndryshme te qeverisjes
nga pushteti qendror, ne linjen e ministive apo te institucioneve te tjera qendrore, krijohen struktura
te ndryshme ne nivel vendor, te cilat i sherbejne ketyre organizmave apo institucioneve ne kryerjen
e misionit, ne ushtrim te funksioneve dhe autoritetit, duke kryer disa detyra, ne varesi dhe Page | 94
pergjegjesine direkte nga ana e institucionit qendror. Te tilla jane drejtorite e ndryshme te ngritura
nga ministrite, si drejtorite arsimore, ato te sherbimit shendetesor, drejtorite e tatimeve dhe taksave,
te doganave, te thesarit, te bujqesise , etj.
Ka raste qe edhe organe te qeverisjes vendore dekoncentrojne pergjegjesine e tyre ne struktura me
te ulta. Keshtu ndodh ne rastet kur krijohen sektore te veçante dhe filiale te menaxhimit te rrugeve,
ne rastet e ushtrimit te funksionit te sherbimit rrugor nga ana e keshillit te qarkut, keshtu ndodh
me bashkite e medha te cilat nje pjese te detyrave ne ushtrim te funksioneve te ndryshme e dergojne
ne struktura te organizuara ne lagje,etj
Ne rastet e dekoncenrimit, ndersa ekzekutimi “spostohet” per tek njesite periferike, stafi i ketyre
njesive dhe vendimarrja e tyre mbetet e lidhur me qendren nga nje burokraci/teresi rregullash te
perbashketa dhe varet nga qendra per punesimin e tyre.
Stafi i dekoncentuar jane zakonisht zyrtaret e karieres me kohe te plote, qe emerohen, promovohen,
shperblehen, kontrollohen dhe levizin ne detyre, me menyra e procedura qe zbatohen per te gjithe
punonjesit e institucionit.
• Delegimi është nje forme e ndermjetme e transferimit te funksionit apo kompetences nga nje organ
apo institucion ne nje organ apo institucion tjeter. Organizata qe ben delegim ruan ne shkalle te
larte kontrollin mbi institucionin apo agjensine te ciles i është deleguar funksioni, kompetenca apo
nje detyre e dhene. Delegimi është nje zgjidhje qe aplikohet edhe nga njesite e qeverisjes vendore
ne nje njesi tjeter, paralele ose ne nivel tjeter ne qark.

I.3. Nderthurja e reformes ne pushtetin vendor me reformat e tjera

Shqipëria ndërmorri sërish, në vitin 2014, iniciativën për të reformuar pushtetin vendor në
përpjekje për të arritur një decentralizim real e të domosdoshëm pas disa reformimeve të
mëparshme jorrënjësore. Kjo iniciativë kishte si objektiv sistemimin një herë e mirë të
vetqeverisjes vendore duke i dhënë pushtet financiar dhe ekonomik, duke i dhënë të drejta dhe
përgjegjësi, duke i dhënë kompetenca administrative e rregullatore, shërbimi dhe investimi, për
funksionet bazike, duke shkuar dhe një hap më tej me transferimin e disa funksioneve të reja. Nga
ana tjetër, reforma territoriale administrative kishte për qëllim sistemimin e territorit nëpër kufij të
rinj administrativ duke riorganizuar njësitë e qeverisjes vendore që konsideroheshin shumë të
fragmetizuara çka sillte si pasojë faktin se shërbimet publike të ofruara për komunitetet lokale nuk
ishin të kënaqshme dhe nuk kishte ekonomi shkalle por kishte shpenzime të tepërta administrative.
Reforma u pasua nga ngritja e një sërë strukturash qendrore në mbështetje të bashkive, si Këshilli
Konsultativ, Agjencia për Mbështetjen e Pushtetit Vendor etj.

Një Historiku i Shkurtër i Ndarjes Territoriale.

Qeverisja vendore në Shqipëri, përpara viteve 90, në thelb ishte një qeverisje e kontrolluar, me
organe të kufizuara vetqeverisëse (këshillat popullore) brenda kuadrit të një sistemi vendimmarrës
thellësisht të centralizuar.
Pas viteve ’90, qeverisja vendore ka kaluar në tre faza zhvillimi:

94
 Faza parë [1992-2000] filloi me Ligjin organik nr. 7572 i vitit 1992. Në atë kohë kishte 314
komuna, 44 bashki dhe 36 rrethe. Kjo fazë njihet kryesisht për ndryshimin strukturor me krijimin
e dy niveleve të qeverisjes nga të cilat:
1- Bashkive dhe Komunave iu shtuan funksionet, si organe të nivelit të parë të qeverisjes me
përgjegjësi të drejtpërdrejta dhe me më shumë autoritet, dhe
2. Këshilli i Rrethit u përvijua si një organ me një rol më shumë koordinativ. Page | 95
Vëmendja në vitet e para të tranzicionit, ishte kryesisht e përqëndruar në nivelet qëndrore të
qeverisjes për ngritjen e institucioneve kryesore (legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqësorit), sipas
modeleve demokratike, si dhe në reformat bazë ekonomike (stabiliteti makroekonomik, sistemi
bankar, privatizimi, etj.).
Faza e dytë [2000-2015] iniciohet me Ligjin organik nr. 8652 të vitit 2000. Kjo periudhë nisi me
zhvillimin e rëndësishëm të ratifikimit të Kartës Europiane të Autonomisë Vendore në 1999.
Statusi i pushtetit vendor filloi të ndryshonte dhe me hartimin dhe miratimin e Kushtetutës së re të
Shqipërisë. Sipas Kushtetutës, Shqipëria është shtet unitar me dy nivele të pushtetit vendor:
bashkia/komuna në nivelin e parë dhe qarku në një nivel më të lartë. Pushteti vendor në Shqipëri
bazohet në parimin e decentralizimit të pushtetit dhe ushtrohet sipas parimit të autonomisë
vendore. Që nga viti 1999/2000, u hodhën disa hapa të rëndësishëm për të krijuar njësitë autonome
të pushtetit vendor me autoritetin e plotë për të administruar një pjesë të rëndësishme të sektorit
publik. Modeli shqiptar i decentralizimit u formua edhe më tej në Strategjinë Kombëtare për
Decentralizimin dhe Autonominë Vendore, e cila u miratua nga Qeveria qëndrore në vitin 2000.
Në këtë periudhë kishim 308 komuna, 65 bashki dhe 12 qarqe.
Faza e tretë i përket periudhës 2015 e në vazhdim, periudha e zbatimit të reformës territoriale me
Ligjin 139/2015, periudhë në të cilën kemi 61 bashki.

Decentralizimi është nje çështje thelbësore per te gjitha ekonomite ne tranzicion. Ai nderlidhet
me shume aspekte te tjera te reformes se pergjithshme te tranzicionit ne te cilen jane perfshire keto
vende:
Se pari, decentralizimi ka ngjashmëri te madhe me te gjitha reformat e ekonomise se tregut dhe te
ndertimit te institucioneve te tregut.
Pasqyra e meposhtme, tregon se kalimi nga ekonomia e kombinuar ne nje ekonomi tregu jep nje
analogji te mire te ndryshimit qe duhet te ndodh nepermjet decentralizimit. Ne te dy rastet, shfaqen
agjente te rinj autonome, firma private ne rastin e reformave te tregut dhe qeverisjet vendore ne
rastin e decentralizimit. Ne te dy rastet, pushteti qendror duhet te pranoje se ka mundesi te
kufizuara per te kontrolluar se cfare bejne organet e reja autonome dhe se si veproje ato.

Reformat e ekonomise se tregut Reformat e decentralizimit

Aktivitete ekonomike autonome Administrim publik autonom vendor

Baze e re ligjore Baze e re ligjore

▪ Privatizim i aseteve ekonomike ▪ Rishperndarje e prones publike;

shtetërore; ▪ Lidhje te reja pushtet vendor/pushtet qendror bazuar
▪ Lidhje te reja Treg i ri/Shtet bazuar ne ne ligj dhe jo ne komande;
ligj dhe jo ne komande;

95
 Se dyti, decentralizimi është i lidhur me reformen e strukturimit dhe ristrukturimit te financave
publike. Aktualisht decentralizimi ne vendin tone është i lidhur ngushte me politikat
makroekonomike dhe fiskale ne shkalle kombetare dhe sidomos me dy dokumenta te rendesishme
te tij sic jane: Programi i Zhvillimit Ekonomik Afat-Mesem dhe Strategjia Kombetare e Zhvillimit
Ekonomik Social te Vendit. Page | 96
Se treti, decentralizimi është i lidhur ngushte me reformen qe zhvillohet ne sektoret sociale, sic
jane: Arsimi, Shendetsia dhe Mbrojtja sociale. Se katerti, decentralizimi ka ndikimin e tij ne
reformat e mjedisit dhe infrastrukturen mjedisore. Se fundi, decentralizimi zhvillohet paralelisht
me reformen e Administrates Publike, pa te cilen nuk mund te garantohet suksesi i tij.

Funksionet dhe kompetencat e pushtetit vendor.

Funksionet
Me “funksion”ne kuptim te qeverisjes, nenkuptojme fushen e veprimtarise për te cilen është
përgjegjes nje organ i caktuar. Keshtu funksione janë: sherbimi i furnizimit me uje te pijshem,
planifikim urban, arsimi parauniversitar, transporti publik urban, rruget duke i ndare veç rruget me
karakter vendor, si dhe mjaft fusha te tjera te ngjashme si keto. Me “kompetencë”nenkuptojme
autoritetin qe i jepet me ligj nje organi për kryerjen e nje funksioni te dhene. Ne njefare mënyrë,
kompetenca është mjeti juridik qe ka nje organ për te ushtruar funksionin.
Keshtu, qe te plotesohet funksioni i sherbimit te furnizimit me uje te pijshem, organi përgjegjes
duhet te këtë mundësinë te përcaktoje mënyrën e realizimit, pra te përcaktoje nje nga menyrat e
krijimit te strukturave administrative te nevojshme për menaxhimin e veprimtarise, te këtë
mundesite te investoje për përmiresimet e nevojshme te infrastruktures përkatese, te këtë te drejtën
te përcaktoje format me te përshtatshme për nje regjim sa me efektiv te furnizimit, te këtë autoritet
te nevojshem për te përcaktuar tarifat e ujit, për mirembajtjen e rrjetit,etj.
Tipet e funksioneve.
▪ funksione te veta te pushtetit vendor, te cilat ushtrohen pjeserisht nga pushteti qendror dhe
pjeserisht nga pushteti vendor. Kjo shoqërohet me ndarje te qartë te kompetencave te ç’do organi
dhe institucioni.
▪ funksione te deleguara te cilat janë përgjegjesi e pushtetit qendror por qe mund te delegohen
totalisht ose pjeserisht për tu ushtruar nga pushteti vendor.

Funksionet e veta te pushtetit vendor

Ne funksione te veta te pushtetit vendor, përfshihet ai grup funksionesh, qe i jepen me ligj atyre
dhe për te cilat organet e qeverisjes vendore janë përgjegjese për realizimin e tyre, kanë lirine dhe
autoritetin te marrin vendime e te përdorin mjetet për zbatimin e tyre, brenda hapesirave, normave
dhe standarteve te pranuara përgjithesisht me ligj, duke zoteruar autoritet te plote administrativ,
sherbimi, investimi dhe rregullator.
Ne këtë grup funksionesh përfshihen:
▪ Ne fushen e infrastruktures dhe sherbimeve publike:
- furnizimi me uje te pijshem;
- funksionimi i sistemit te kanalizimeve te ujerave te bardha,te ujerave te zeza dhe kanaleve
mbrojtese te zonave te banuara;
- ndertimi,rehabilitimi dhe mirembajtja ne rrugeve me karakter vendor,trotuareve dhe shesheve
publike;
- ndricimi i mjediseve publike;

96
- funksionimi i transportit publik urban;
- administrimi i varrezave dhe garantimi i sherbimit te varrimit; sherbimi i dekorit;
- administrimi i parqeve,lulishteve dhe zonave te gjelberuara publike;
- grumbullimi,largimi dhe përpunimi i mbeturinave;
- planifikim urban,menaxhimi i tokes dhe strehimi sipas mënyrës se përcaktuar me ligj.
▪ Sherbimet me karakter social,kulturor dhe sportiv: Page | 97
- ruajtja dhe zhvillimi i vlerave kulturore dhe historike vendore,organizimi i veprimtarive dhe
administrimi i institucioneve përkatese;
- organizimi i veprimtarive sportive,clodhese e argetuese dhe administrimi i institucioneve
përkatese;
- sherbimi social dhe administrimi i institucioneve si:cerdhet,azilet,shtepite e femijeve etj.
▪ Zhvillimi ekonomik vendor:
- përgatitja e programeve te zhvillimit ekonomik vendor;
- ngritja dhe funksionimi i tregjeve publike dhe i rrjetit te tregetise;
- zhvillimi i biznesit te vogel,si dhe zhvillimi i veprimtarive nxitese,si panaire e reklama ne vende
publike;
- organizimi i sherbimeve ne mbështëtje te zhvillimit ekonomik vendor si: informacioni, struktura
dhe infrastruktura e nevojshme;
- sherbimi veterinar;
- ruajtje zhvillimi i pyjeve,kullotave e burimeve natyrore me karakter vendor.
▪ Rendi dhe mbrojtja civile:
- ruajtja e rendit publik për parandalimin e shkeljeve administrative dhe garantimi i zbatimit te
akteve te komunes ose bashkise;
- mbrojtja civile.

Funksionet e përbashkëta te pushtetit vendor

Ne funksione te përbashkëta përfshihen ato funksione për te cilat njesia e qeverisjes vendore ka
pjesen e saj te përgjegjesise, të dallueshme nga pjesa e përgjegjesise se dhene pushtetit qendror, si
dhe bashkëshoqërohet përpjestimisht me kompetenca, te cilat i ushtron ne mënyrë autonome. Ne
ç’do rast keto funksione, kompetencat e organeve te qeverisjes vendore përcaktohen me ligj.
Ne këtë grup funksionesh përfshihen:
- arsimi parashkollor dhe parauniversitar;
- sistemi i sherbimit parësor dhe mbrojtja e shendetit publik;
- kujdesi social,zbutja e varferise dhe garantimi i funksionimit te institucioneve përkates;
- rendi publik dhe mbrojtja civile;
- funksione te tjera te përbashkëta,sipas mënyrës se përcaktuar me ligj.

Funksione te deleguara te pushtetit vendor

Ne funksione te deleguara, përfshihen funksionet e pushtetit qendror ose te institucioneve te tjera
qendrore, qe me ligj ose me marreveshje caktohet te realizohen nga njesite e qeverisjes vendore,
ne mënyrën dhe masen e përcaktuar nga pushteti qendror dhe institucionet e tjera qendrore.
Funksionet e deleguara mund te jene te detyrueshme ose jo te detyrueshme.
Te detyrueshme janë vetëm funksionet e deleguara te përcaktuara me ligj. Ne këtë rast institucioni
qendror përgjegjes autorizon organin e qeverisjes vendore te kryej funksionin, duke përcaktuar
proceduren e kryerjes dhe kontrollit për zbatimin e tyre. Delegimi mund te behet vetëm për
kompetenca te caktuara.

97
Jo te detyrueshme janë funksionet qe i delegohen organeve te qeverisjes vendore jo mbi bazen e
ligjit, por ne përputhje me nje marreveshje te përbashkët ne mes te institucionit qendror dhe njesive
te qeverisjes vendore. Delegimi ne këtë rast mund te shtrihet ne te gjitha njesite vendore ose ne
njesi te veçanta.
Ne funksione te deleguara aktualisht përfshihen: shpërndarja e ndihmes ekonomike për familjet ne
nevojë, veprimtaria qe kryejne organet e qeverisjes vendore ne sherbimin e gjendjes civile, Page | 98
plotesimi i detyrimit te shtetasve ne mobilizimin ushtarak,detyrat qe përcakton Kodi Zgjedhor për
organet e qeverisjes vendore ne proceset zgjedhore e referendumit, etj.
Qe njesite e pushtetit vendor te kryejne me sukses funksionet e veta apo pjesen qe atyre u takon
nga funksionet e përbashkëta dhe te deleguara, ato duhet te pajisen me kompetencat e nevojshme
brenda hapesires se normave, kritereve dhe standarteve qe i lejon ligji.

Kompetencat
Kryerja e funksioneve publike nga njesite e qeverisjes vendore, behet e mundur nga ushtrimi i
katër lloj kompetencash: administrative, sherbimi, investimi dhe rregullatore.
Me kompetencë administrative te organeve te njesive te qeverisjes vendore nënkuptohet e drejta e
tyre te vendosin për strukturat dhe përsonelin, për emerimin, shkarkimin dhe transferimin e
përsonelit si edhe për përcaktimin e pagave dhe shpërblimeve, te ngrejne struktura për menaxhimin
e veprimtarive te kompetencës se tyre, te përcaktojne detyrat konkrete te njesive te ndryshme
strukturore,etj.
Me kompetencë rregullatore, kuptohet e drejta e tyre te marrin vendime si ne konteksin e nje kuadri
rregullator nacional te nje funksioni apo sherbimi te caktuar, ashtu edhe ne rastin kur njesia
vendore gezon autoritet te plote ne ushtrim te funksionit qe i është besuar. Njesite vendore kanë te
drejte te japin licensa, te vendosin tarifa dhe sanksione si edhe te vendosin standarte ne nivel
vendor, te cilat duhet te jene ne përputhje me standartet kombetare ne rastet kur ka te tilla.
Me kompetencë shërbimi, përfshihet e drejta e tyre për te vendosur për mënyrën e mirembajtjes se
objekteve përkatese për kryerjen e nje funksioni, si do te kryhet nje funksion apo sherbim i caktuar.
Ne këtë drejtim organet dhe administrata përkatese, pavaresisht ne se ka aplikuar mënyrën me
sipërmarrje apo forma te tjera menaxhimi për kryerjen e sherbimeve publike, është përgjegjese
përpara banoreve dhe ndjek realizimin e sherbimit te mirembajtjes për objektet, institucionet dhe
infrastrukturen, qe ka ne administrim.
Me kompetencë investimi, nënkuptohet autoriteti dhe përgjegjesia e organeve te qeverisjes
vendore ne te drejtën dhe mundësinë për te planifikuar dhe realizuar investime te reja kapitale dhe
për përmiresimin e atyre ekzistuese, ne mënyrë te veçantë për objekte qe i sherbejne ne ushtrim te
funksioneve te ngarkuara me ligj. Organet e qeverisjes vendore kompetencën e investimeve e
ushtrojne ne rradhe te parë mbi objektet qe i sherbejne atyre ne ushtrimin e funksioneve te veta.

Sfidat e së ardhmes
Ka një mori të sfidave me të cilat përballen pushtetet lokale në shekullin e 21-të si për shembull:
shërbimet e shpërndarjes, mungesa e financave, menaxhimi i stafit, realizimi i dëshirave të
qytetarëve, realizimi i partneriteteve të reja, dhe, përparimi i shpejtë i teknologjisë dhe demografisë
socio-ekonomike.
Nevojat e qytetarëve dhe komuniteteve do të kërkojë shërbimet e bashkërenduara që do të çojnë
në një njohje më të fortë të rolit të pushtetit lokal dhe nevojën eventuale për të rindërtuar
kapacitetin e saj. Kjo do të kërkojë që qeverisja vendore të rishohë burimet e të ardhurave, të kryejë

98
një rinegocim të marrëdhënieve të punës, dhe të “rindërtojë” pikëpamjet e qytetarëve në lidhje me
komunitetin dhe shoqërinë.

Ripërcaktimi i burimeve të të ardhurave

Shumica e këshilltarëve janë përballur me rritjen e nevojës për riinvestim në burime dhe shërbime,
duke filluar nga kujdesi shëndetësor dhe social deri tek edukimi dhe infrastruktura. Megjithatë, Page | 99
burimet aktuale të të ardhurave janë të bazuara kryesisht në taksimin regresiv, tatimin mbi pronën,
tatimin mbi shitjen, dhe tarifat e përdoruesve. Ne kemi nevojë të rishohim këto burime të të
ardhurave, dhe kjo do ta çojë qeverinë drejt një rritjeje të lehtë të ekonomisë me anë të rregullave
të reja tatimore, si për shembull një taksë mbi shitjen e internetit.
Shtetësia dhe qeverisja me pjesëmarrje
Njerëzit angazhohen me atë që ata ndjehen pjesë dhe vlerësojnë atë që ata kanë ndihmuar për tu
ndërtuar. Angazhimi i qytetarëve dhe komuniteteve lokale është i domosdoshëm kur është fjala
për zhvillimin e një ndjenje të pronësisë në vendimmarrjen lokale dhe ofrimin e shërbimeve. Duke
punuar me qytetarët qeverisjes i krijohet mundësia të përmirësojë shërbimet, duke i bazuar ato tek
dëshirat e qytetarëve, në mënyrë që ato të shpërndahen në mënyrë të drejtë dhe të barabartë.
Plakja e popullsisë sonë, e kombinuar me rritjen e jetëgjatësisë do krijojë një disavantazh të
konsiderueshëm mbi burimet qeveritare.
Ekonomia sociale dhe ofruesit privat
Në një ndryshim nga kontrolli publik, ofrimi privat i mallrave dhe shërbimeve, ndërmarrjet
shoqërore dhe grupet e ofrimit të shërbimeve kanë lulëzuar. Ata ofrojnë një alternativë të re si një
urë për të lidhur hendekun midis modelit të të drejtave të shërbimeve publike dhe sektorit privat
që ka si qëllim maksimizimin e fitimit.
Këshillat duhet të arrijnë përtej kufijve të tyre dhe të adresojnë shqetësimet rajonale me autoritetet
fqinje.
Përdorimi në mënyrë sa më efektive i mediave sociale
Ndikimi i mediave sociale do të transformojë konceptin e shërbimeve publike, si dhe mënyrën se
si autoritetet lokale komunikojnë me qytetarët e tyre. Këto ndryshime do të kapërcejnë disa nga
boshllëqet aktuale mes përdoruesve dhe ofruesve të shërbimeve, si dhe do të përmirësojnë
perceptimin dhe cilësinë e shërbimeve. Megjithatë, këto ndryshime do të ndikojnë gjithashtu në
natyrën e marrëdhënies mes njerëzve dhe komuniteteve.
Udhëheqja
Në dekadën e ardhshme një mori faktorësh, nga ndryshimet klimatike tek shëndeti dhe ruajtja e
energjisë, do të riformojnë peisazhin urban, duke ndryshuar kështu mënyrën e punës, drejtimit,
aktiviteteteve të kohës së lirë, dhe qasjen e planifikimit të qytetit.
Në kushtet e vendit tonë shtyllat kryesore të reformës së ardhshme të decentralizmit dhe qeverisjes
vendore, të cilat paraqiten në Strategjinë Ndërsektoriale për Decentralizimin dhe Qeverisjen
Vendore 2015-2020, do të jenë:
1.Të rrisë efikasitetin në tërësi të strukturave të qeverisjes vendore
- Reforma administrativo-territoriale.
-Përmbyllja e procesit të decentralizimit të kompetencave në funksionet e përbashkëta dhe të
deleguara.
-Rishikimi i kompetencave në funksionet e përbashkëta do të harmonizohet dhe bashkërendohet
me reformimin e nivelit të dytë të qeverisjes vendore dhe organeve të dekoncentruara në nivel
rajonal si dhe me procesin e rajonalizimit.
2. Të forcojë financat vendore dhe të rrisë autonominë fiskale

99
-Reforma e decentralizimit fiskal do të vazhdojë edhe më tej dhe do të krijojë mundësi që qeveritë
vendore të kenë më shumë burime financiare, në mënyrë që ato të kryejnë funksionet dhe
kompetencat e tyre në mënyrë efikase dhe të qëndrueshme.
-Të nxisë zhvillimin e qëndrueshëm vendor.
3. Të forcojë qeverisjen e mirë në nivel vendor
- Përparësia do të ketë forcimi i transparencës dhe pjesëmarrjes së komuniteteve, biznesit dhe Page | 100
shoqërisë civile në vendimmarrjen publike në nivel vendor.
- Aktivizimi qytetar do të nxitet nëpërmjet fuqizimit të strukturave komunitare në qytet
(ndërlidhësi komunitar) dhe në zonat rurale (kryetarët e fshatrave dhe kryesia e fshatrave).
- Fuqizimi i administratës vendore.
-Përmirësimi i marrëdhënieve ndërinstitucionale midis qeverisjes qendrore dhe asaj vendore.

Pushteti Vendor Dhe Ndërveprimi Institucional

Qeverisja vendore nënkupton të drejtën e njerëzve në bashkësinë e caktuar territoriale që në
mënyrë të pavarur të qeverisin punët e tyre, nëpërmjet organeve të cilat i zgjedhin vetë, ose në
mënyrë të drejtpërdrejtë. Në Shqipëri kjo realizohet në bazë të parimit të decentralizmit dhe të
autonomisë vendore. Aspektin e vet më të dukshëm, autonomia e pushtetit vendor e shpreh në
përcaktimin e qartë të kompetencave të njësive të qeverisjes vendore, të parashikuara në
Kushtetutë dhe në bazë të ligjit, për të vendosur vetë për problemet që hyjnë në juridiksionin e
tyre.

Përcaktimi i kompetencave drejtpërdrejt në Kushtetutë paraqet rëndësi të veçantë, sepse një

zgjidhje e tillë do ta bënte të pafuqishme prirjen e ekzekutivit për iniciativa ligjore përpara
ligjvënësit për ndryshime ligjore në çdo kohë. Kjo garanton qëndrueshmërinë e kompetencave të
pushtetit vendor, ndaj statusi kushtetues i qeverisjes vendore ka si rezultat edhe pavarësinë e saj.

Duke pasur parasysh tre parimet afirmative, unitarizmi i shtetit, ndarja e pushteteve dhe autonomia
e pushtetit vendor, raporti i organeve të pushtetit vendor me një sërë institucionesh të tjera,
marrëdhënia e tij me to, pikat e takimit dhe të ndarjes, meritojnë një analizë të detajuar. Në një
shtet demokratik, parimi i ndarjes dhe balancimit të pushteteve, si dhe parimi i decentralizimit dhe
autonomisë lokale, nuk kërkon vetëm mosndërhyrjen në kompetencat e organeve që i përkasin
pushteteve të ndryshme, por gjithashtu kërkon dhe bashkëpunimin reciprok mes tyre, përderisa
qëllimi i përveçëm i çdo organi që i përket pushteteve të ndryshme është forcimi i demokracisë në
interes të vendit.

Parimi i bashkëpunimit institucional ka dy dimensione, negativ dhe pozitiv, negativ sepse nuk
duhet ndërhyrë dhe duhen respektuar kompetencat e secilit organ nga tjetri dhe pozitiv sepse duhet
bashkëpunuar në mënyrë aktive dhe duhet mbështetje mes organeve, me qëllim përmbushjen e
detyrimeve kushtetuese. Në vijim do të trajtohet ndërveprimi, bashkëpunimi dhe raporti i njësive
të qeverisjes vendore me pushtete dhe institucione si Presidenti, Kuvendi, Këshilli i Ministrave,
Prefekti, Gjykata Kushtetuese, Sistemi Gjyqsor, Avokati i Popullit, Kontrolli i Lartë i Shtetit,
Komisioneri për Mbrojtjen e të dhënave personale etj.

Qeverisja Vendore Dhe Presidenti

Presidenti cakton datën e zgjedhjeve për organet e pushtetit vendor. Nga dispozitat kushtetuese,
mund të konkludohet për tre pika takimi mes pushtetit vendor dhe Presidentit:

100
• Organet vendore janë të detyruar të japin informacione sa herë që Presidenti kërkon të informohet
për çështje që kanë lidhje me kompetencat e tyre.
• Presidenti shpall ditën e zgjedhjeve lokale.
• Presidenti shpall ditën e zgjedhjeve në njësinë përkatëse vendore, kur Gjykata Kushtetuese lë në
fuqi vendimin e Këshillit të Ministrave për shkarkimin e funksionarit vendor.
Page | 101
Gjatë 2018, Shoqata e Bashkive pati një bashkëbisedim me Presidentin e Republikës për çështjen
mjaft të debatuar të Teatrit Kombëtar, në këndvështrimin e cënimit të autonomisë vendore dhe
rolit të këshillit në tjetërsimin e pasurive të paluajtshme shtetërore.

Qeverisja Vendore Dhe Kuvendi

Funksioni i ligjvënësit materializohet, nga njëra anë, në miratimin e ligjeve dhe, nga ana tjetër, në
ushtrimin e kontrollit mbi pushtetet e tjera deri në atë masë që ky pushtet zbatohet. Kuvendi
ndërvepron me organet e pushtetit vendor duke ushtruar funksionet e tij në lidhje me:
• Miratimin e kuadrit ligjor që prek organizimin dhe funksionimin e pushtetit vendor.
• Ngritjen e komisioneve hetimore për të kontrolluar veprimtarinë e vendorit për sa është e
lejueshme.
Mund të themi se ka një përfshirje tashmë të konsoliduar të pushtetit vendor, përmes shoqatave,
në procesin e diskutimit të projektligjeve. Shoqata ftohet të marrë pjesë e të paraqesë rekomandime
në komisiove të ndryshme parlamentare. E megjithatë, Shoqata e Bashkive nuk u ftua dhe
konsultua gjatë pregatitjes së buxhetit vjetor 2019 nga komisionet përkatëse parlamentare.

Qeverisja Vendore Dhe Këshilli i Ministrave

Parimi i decentralizimit kërkon autonomi në procesin e krijimit, financimit dhe funksionit të
pushtetit vendor përkundër atij qëndror, autonomi që fillon me zgjedhjen e drejtpërdrejtë të
drejtuesve vendorë, si shprehje e sovranitetit.
Por, Kushtetuta Shqiptare parashikon se Këshilli i Ministrave mund të shpërndajë ose shkarkojë
organin e zgjedhur drejtpërdrejt të njësisë qeverisëse vendore, për shkelje të rënda të Kushtetutës
dhe ligjeve.Pra, Këshilli i Ministrave ka autoritetin e monitorimit të punës dhe shkarkimit të
organit të zgjedhur, në rastet kur kemi të bëjmë me shkelje të rënda të Kushtetutës dhe Ligjeve.
Këshilli i Ministrave gjithashtu përcakton vijat e përgjithshme të politikave të zhvillimit në vend,
të cilat në përgjithësi duhet të merren në konsideratë nga njësitë e qeverisjes vendore. Parimisht,
suksesi i decentralizimi qëndron në mbajtjen larg të ekzekutivit- pushetit qëndror nga punët e
pushtetit vendor. Praktikisht, nuk janë të pakta rastet kur ekzekutivi kërkon të uzurpojë
‘funksionet/kompetencat’ e pushtetit vendor.

Qeverisja Vendore Dhe Prefekti

Prefekti është organ i parashikuar nga neni 114 i Kushtetutës. Ai është përfaqësues i Këshillit të
Ministrave në qark. Prefekti është organ i pushtetit qendror, por me juridiksion të kufizuar
territorial. Prefekti emërohet dhe shkarkohet nga Këshilli i Ministrave.
Prefekti kontrollon realizimin e funksioneve dhe të përgjegjësive të deleguara nga pushteti
qendror dhe përdorimin e fondeve të parashikuara për to, si në rastin kur ato janë të parashikuara
në ligj, ashtu edhe kur janë përcaktuar në marrëveshje të përbashkëta, ndërmjet një institucioni
qëndror dhe organit të qeverisjes vendore. Nuk ndërhyn në autoritetin dhe të drejtat e organeve
vendore në vendimmarrje dhe nuk është organ hierarkik i organeve të pushtetit vendor.

101
Nga praktika mund të themi se ka raste të një bashkëpunimi të vështirë mes bashkive dhe prefektit
që çon në numrin e lartë të kthimit të akteve për rishqyrtim nga Prefekti.

Qeverisja Vendore Dhe Gjykata Kushtetuese

Organet e qeverisjes vendore kanë një marrëdhënie të drejtpërdrejtë me Gjykatën Kushtetuese
(edhe pse nuk është funksionale për momentin, nuk kemi konstatuar raste ankimimi). Këtë lidhje Page | 102
ato e reflektojnë në katër aspekte:

1. organet vendore si subjekt i legjitimuar për pretendime mbi mosmarrëveshje të pushteteve-

konflikt kompetencash midis pushtetit qëndror dhe atij vendor;
2. organet vendore si subjekt i legjitimuar në rast të pretendimeve për shkarkim të padrejtë nga
Këshilli i Ministrave;
3. organet vendore si subjekt i legjitimuar për interpretim të Kushtetutës apo papajtueshmëri të
akteve normative me Kushtetutën dhe me marrëveshjet ndërkombëtare, ku duhet të provojnë
interesin e tyre;
4. organet vendore si subjekt të së drejtës për proces të rregullt ligjor.

Qeverisja Vendore Dhe Pushteti Gjyqësor

Organet e qeverisjes vendore mund tí drejtohen gjykatës në rast se cënohen në të drejtat e tyre të
vetëqeverisjes. Neni 113/3 i Kushtetutës sanksionon të drejtën e tyre për të mbrojtur interest e tyre
në gjykatë. Nga ana tjetër individët dhe kushdo i drejtohet gjykatës nëse veprimtaria administrative
e organeve vendore bie ndesh me Kushtetutën dhe me ligjet dhe i cënon ata në të drejtat dhe
interesat e tyre të ligjshme. Kontrolli gjyqësor ndaj akteve me karakter administrativ, është
shprehje e parimit të kontrollit dhe balancimit të pushteteve dhe është garanci për mbrojtjen e të
drejtave të individit ndaj abuzimeve nga organet publike.

Qeverisja Vendore Dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit

Sipas nenit 163 të Kushtetutës, Kontrolli i Lartë i Shtetit kontrollon:
a. veprimtarinë ekonomike të institucioneve shtetërore e të personave të tjerë juridikë shtetërore;
b. përdorimin dhe mbrojtjen e fondeve shtetërore nga organet e pushtetit qendror dhe atij vendor;

c. veprimtarinë ekonomike të personave juridikë, në të cilët shteti ka më shumë se gjysmën e

pjesëve ose të aksioneve, ose kur huatë, kreditë dhe detyrimet e tyre garantohen nga shteti. Çdo
vit KLSH raporton në Kuvend mbi zbatimin e buxhetit publik edhe nga organet vendore.

Qeverisja Vendore Dhe Avokati i Popullit

Avokati i Popullit në përcaktimin e juridiksionit të tij ka shkuar drejt kategorizimit të veprimtarive
administrative dhe funksioneve administrative të organeve të ndryshme publike, dhe listimit të
organeve administrative me Rregulloren Tip “Për shqyrtimin e ankimeve administrative” dhe me
Rregulloren Tip mbi të Drejtën e Informimit, duke listuar nominalisht dhe organet e pushtetit
vendor, si organe të kontrollueshme për veprimtarinë e tyre në përputhje me Kushtetutën dhe me
ligjin. Gjatë vitit 2017, mesatarisht vetëm 1 raport ka qëndruar në proces shqyrtimi përtej afatit
kohor të përcaktuar me ligj dhe nga ana tjetër, 41% e bashkive nuk kanë marrë asnjë raport nga
Avokati i Popullit.

102
Qeverisja Vendore Dhe Inspektoriati i Lartë i Deklarimit Dhe Kontrollit Të Pasurive
(ILDKP)
ILDKP përbën formë të jashtme të kontrollit të veprimtarisë së administratës publike, në lidhje me
konfliktin e interesave. ILDKP kontrollon dhe deklarimin e pasurisë së disa subjekteve,
funksionarë vendore si kryetarët e këshillave të qarqeve, kryetarët e bashkive, ashtu si dhe
nëpunësit civilë të nivelit të lartë dhe të mesëm drejtues, sipas përcaktimit ligjor. Page | 103

Qeverisja Vendore Dhe Komisioneri Për Diskriminimin

Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi ka kompetencë të shqyrtojë ankesat nga personat ose
grupet e personave që pretendojnë se janë diskriminuar qoftë dhe nga organe të pushtetit vendor.
Diskriminimi mund të shfaqet në disa forma si i drejtëprëdrejt, i tërthortë, shqetësim, etj. Forma
më
e zakonshme është ajo e diskriminimit të drejtpërdrejtë, por nuk përjashtohen dhe format e tjera.

Qeverisja Vendore Dhe Komisioneri Për Të Dhënat Personale

Komisioneri për të Dhënat Personale garanton përpunimin e ligjshëm të të dhënave personale nga
kontrollues të vendosur në Republikën e Shqipërisë, përfshirë dhe bashkitë. Ndër kompetencat
kryesore të Komisionerit për Mbrojtjen e të Dhënave Personale janë dhënia e autorizimit në raste
të
veçanta, për përdorimin e të dhënave personale, sensitive, për transferimin ndërkombëtar të të
dhënave personale, dhe kontrollimi i përpunimit të të dhënave.

Qeverisja Vendore Dhe Komisioni i Prokurimeve Publike

Komisioni i Prokurimit Publik është organi më i lartë në fushën e prokurimeve, që shqyrton ankesat
për procedurat e prokurimit, në përputhje me kërkesat e përcaktuara në këtë ligj. Komisioni i
Prokurimit Publik, në përfundim të shqyrtimit të ankesave, merr vendime, të cilat janë
administrativisht përfundimtare. Komisioni i Prokurimit Publik është person juridik publik, në
varësi të Këshillit të Ministrave, që financohet nga Buxheti i Shtetit. Raporti i Komisionit të
Prokurimeve Publike9 për vitin 2017 tregon se ka pasur ankesa për procedurat e prokurimit nga
44 bashkive, një numër mjaft i lartë.

Qeverisja me dhe Nëpërmjet Teknikës

Qeverisja elektronike i referohet transformimit të shërbimeve dhe proçeseve të sektorit publik

tradicional në format elektronik, me mundësinë për një aksesim dhe ndërveprim me qytetarët, sipas
një përkufizimi të Huang dhe Bëoma në vitin 2003. Vitet e fundit vihet re një numër në rritje i
iniciativave të qeverisë për të implementuar projektet e e-government, me një këndvështrim drejt
shërbimeve më të mira e më të aksesueshme ndaj qytetarëve (Lakka, Michalakelis and Martakos,
2013).
E-government mund të shpjegohet me idenë e ekzekutimit të të gjitha transaksioneve në mënyrë
elektronike midis agjencive qeveritare dhe qytetarëve (Alshehri and Dreëw. Megjithë fokusin me
në qendër qytetarin, përkufizimi i e-government nuk është i limituar vetëm në ofrimin e
shërbimeve publike elektronike ndaj konsumatorëve, por vërehet se përmirësimet teknologjike

103
kanë sjellë nisma më bashkëpunuese midis departamenteve qeveritare dhe organizatave në tërësi
(Alshehri and Drew).

Kushtet për zhvillimin e qeverisjes elektronike

Efektet e kombinuara të globalizimit, dematerializimit të aktiviteve ekonomike, përshpejtimi i
ndryshimeve teknologjike dhe sociale dhe shfaqja e formave të reja të shpërndarjes të qeverisjes Page | 104
në bazë të bashkëpunimit privat-publik-qytetar kanë çuar në kërkesa të reja për qeverinë. Në të
njejtën kohë, në vendet e industrializuara burimet e caktuara për sektorin publik janë zvogëluar.
Globalizimi dhe rritja e aktiviteteve ndërkombëtare të tregjeve, i ka vënë në presion të madh
kompanive private dhe institucioneve publike për krijimin dhe zhvillimin e strukturave post-
burokratike. Gjithashtu, qeverisja sipas modeleve të teknologjisë së inovacionit, shpesh përfshin
përpjekje të qeverive për të mësuar nga eksperiencat e kompanive në sektorin privat. Si rezultat,
bashkëpunimi mes sektorit publik dhe atij privat bëhet më i rëndësishëm. Një tjetër faktor i
rëndësishëm, është fakti që qeveritë po vihen nën presion për të mbrojtur interesin publik në botën
e re të informacionit dhe ndryshimeve teknologjike. Një nga sfidat për adaptimin e teknologjisë së
informacionit në strukturën qeveritare, është fakti që shumë nga modelet e teknologjisë së
informacionit nuk bëjnë dallim mes institucioneve publike apo atyre private. Të dy llojet e
institucioneve janë të mëdha dhe e zhvillojnë teknologjinë e informacionit në mënyra të ndryshme,
pasi prioritetet, mundësitë dhe kufizimet e sektorit publik janë të ndryshme nga ato të sektorit
privat (Paquet and Roy 1999).
Ndërsa perspektiva e organizatave është e rëndësishme në theksimin e komponentëve strategjikë
në përdorimin e teknologjisë së informacionit, dinamikat kulturore të teknologjisë së informacionit
(që i referohen diferencave në mundësitë që ekzistojnë midis individëve për ta përdorur internetin
dhe atyre që nuk kanë) dhe transformimi organizativ ngelen dy nga pikat më kyç. Lidhja mes
teknologjisë së informacionit dhe ndryshimeve organizative vjen nga katër forca kryesore:
teknologjia e informacionit; sjellja organizative; psikologjia njohëse dhe strategjia e korporatës.
Roli i teknologjisë së informacionit
Teknologjia e informacionit ndihmon qeverisjen e mirë në tre mënyra kryesore: duke rritur
transparencën, informacionin dhe përgjegjësinë; duke ndihmuar vendimmarrjen e duhur dhe
pjesëmarrjen publike; dhe duke përmirësuar efiçencën e dërgimit të produkteve dhe shërbimeve
(Juiz, Guerrero and Lera, 2014). E drejta e qytetarëve për të pasur akses në dokumentat publike,
është e mbështetur nga struktura kushtetuese e shumicës së shteteve. Promovimi i kësaj të drejte
mund të bëhet me kompjuterizimin e programeve qeveritare dhe mundësinë e gjetjes së
dokumentave nëpërmjet internetit.
Një tjetër rol i rëndësishëm i teknologjisë së informacionit është fakti që lidhja mes zyrave
qendrore dhe atyre lokale bëhet më e thjeshtë. Kjo sjell një rritje të presionit të zyrave lokale në
vendimmarrje. Gjithashtu, sasia e letrave që përdoret nga institucionet qeveritare ulet duke
përdorur sisteme të reja teknologjike. Falë ndikimit të teknologjisë së informacionit, efiçenca e
shërbimeve qeveritare rritet pasi shërbimi ofrohet në një kohë më të shkurtër.

Shërbimet e e-government
Duke iu referuar World Bank në vitin 2002 dhe Jeong në vitin 2007, modelet e e-government janë
G2C (Government to Citizens), G2B (Government to Businesses), G2E (Government to
Employees), G2G (Government to Governments), C2G (Citizens to Governments) (Ntulo and
Otike).

104
Modeli G2C ka të bëjë me marrëdhënien midis qeverisë dhe qytetarëve. Ky model i lejon qytetarët
të aksesojnë informacionin dhe shërbimet në çast, nga kudo ku ata ndodhen, duke përdorur kanale
të caktuara komunikimi. Fokusi i G2C qëndron në vendosjen në qendër të konsumatorit dhe
mundësimit të shërbimeve të integruara, nëpërmjet konceptit të “one stop shop”. Kjo nënkupton
se qytetarët mund të kryejnë shumë punë (sidomos shërbime të cilat përfshijnë disa agjenci
qeveritare), pa pasur nevojë të vendosin kontakte me çdo agjenci, specifikisht. Iniciativa e G2C Page | 105
gjithashtu mundëson të tejkalohen barriera gjeografike e kohore, nëpërmjet aksesit në
informacione kurdo e kudo, pagesën e taksave, realizimit të transaksioneve të ndryshme etj.
Modeli G2B përfshin shërbime të shumta që shkëmbehen midis qeverisë dhe sektorëve të biznesit,
duke përfshirë shpërndarjen e politikave, memo-ve, rregullimeve e rregullave. Shërbimet e biznesit
që ofrohen përfshijnë informacione për bizneset, rregullime të reja, shkarkim i formave të
aplikimit, rinovim i liçencave, regjistrim i bizneseve, marrje e lejeve etj. Mundësia për të kryer
transaksione online me qeverinë redukton burokracitë dhe thjeshtëson proçese të caktuara, duke e
bërë biznesin më konkurrues.
Modeli G2E, shpesh i konsideruar nga shumë studiues si pjesë e sektorit të G2G, i referohet
marrëdhënies midis qeverisë dhe punonjësve të saj. Qëllimi i kësaj marrëdhënieje është t’u
shërbejë punonjësve dhe të ofrojë disa shërbime online, si për shembull aplikimin online për lejen
vjetore, rishikimin e regjistrimeve të muajve paraardhës për pagat etj. G2E përfaqëson një mënyrë
të suksesshme për të mundësuar e-learning, për t’i sjellë bashkë punonjësit dhe për të inkurajuar
ndarjen e njohurive mes tyre. Ky model u krijon mundësinë punonjësve të aksesojnë informacion
relevant në lidhje me kompensimet e politikat e shpërblimeve, mundësitë për trajnime apo të bëjnë
të mundur menaxhimin e benefiteve të tyre online thjesht dhe shpejt. G2E po ashtu përfshin teknika
e mekanizma strategjikë për të bërë të mundur inkurajimin e implementimit të qëllimeve të
qeverisë dhe menaxhimin e burimeve njerëzore, buxhetimin dhe marrëdhëniet me qytetarët.
Modeli G2G i referohet komunikimeve online midis qeverisë dhe organizatave, departamenteve
dhe agjencive, duke u bazuar në të dhënat e ruajtura. Qëllimi primar i këtyre komunikimeve është
përmirësimi i proçeseve organizative ndërqeveritare, nëpërmjet theksimit të koordinimit dhe
bashkëpunimit. Agjenci të caktuara qeveritare varen nga të tjera agjenci në shpërndarjen më të
mirë të shërbimeve dhe përmirësimin e tyre. Komunikimi ndërqeveritar lehtëson marrjen e
informacionit, ndarjen e burimeve e aftësive, duke e vendosur theksin tek efiçenca dhe efektiviteti.
Ky komunikim përfaqëson sistemet e brendshme e proçedurat, që janë shtylla e organizatave
publike. G2G përfshin interaktivitet midis agjencive, punonjësve, departamenteve, ministrive dhe
madje edhe komunikime ndërqeveritare (Ntulo and Otike).
Etapat
Një studim i United Nations i vitit 2001, identifikon pesë stade për të “matur” progresin e e-
government, duke u fokusuar në shërbimet informuese që ofrohen për qytetarët në drejtim të së
drejtës së informimit dhe një qeverisjeje më transparente. Stadi i parë identifikohet si ai i inicimit,
ku prezenca zyrtare online e qeverisjes ndërtohet përmes disa ëebsite-ve zyrtare. Informacioni
është i limituar, bazë dhe i pandryshueshëm. Stadi i dytë njihet si stadi i rritjes, dhe shoqërohet me
rritjen e numrit të faqeve zyrtare të qeverisë dhe informacion më dinamik. Përmbajtja dhe
informacioni në këtë stad rifreskohet më shpesh. Stadi i tretë përfaqëson momentin e
interaktivitetit, në të cilin përdoruesit mund të shkarkojnë formularë, të shkëmbejnë e-mail-e me
zyrtarë të administratës publike apo të komunikojnë përmes internetit. Në stadin e katërt, apo në
atë transaksional, përdoruesit mund të paguajnë për shërbime apo të kryejnë veprime financiare
online. Stadi i fundit identifikohet si faza ku informacioni ndahet midis departamenteve për të
mundësuar integrim efektiv të funksioneve elektronike dhe shërbimeve.

105
Një tjetër studim nga Gartner, një kompani amerikane kërkimi dhe këshillimi që ofron shërbime
lidhur me teknologjinë e informacionit, ka zhvilluar një model me katër stade për qeverisjen
elektronike. Kërkimi i vitit 2003 i kësaj kompanie rendit prezencën e një website si stadin e parë,
në të cilin ofrohet informacion i thjeshtë, që kufizohet në nivelet e një faqjeje interneti pasive, që
kryen funksionet informuese të një broshure. Në stadin e dytë, atë të interaktivitetit, ofrohen
ndërveprime të thjeshta midis qeverisë dhe qytetarëve (të njohura si G2C), qeverisë dhe biznesve Page | 106
(G2B), apo agjencive qeveritare me njëra-tjetrën (G2G). Kjo fazë karakterizohet gjithashtu edhe
nga kontakti nëpërmjet e-mailit dhe formate interaktive që gjenerojnë përgjigje informuese. Faza
e tretë është faza transaksionale, që mundëson kryerje transaksionesh sikundër pagesa të taksave
apo ofertim për kontrata prokurimesh. Në fazën e katërt, atë të transformimit, përfshihet një
ristrukturim i mënyrës sesi funksionet e qeverisjes konceptohen dhe organizohen.
Në vitin 2001, një tjetër model u propozua nga Layne and Lee, me qëllimin për të propozuar fazat
e rritjes për një qeverisje elektronike tërësisht funksionale. Faza e parë përbën regjistrimin, ku
përpjekjet më të mëdha të qeverisë kanalizohen në drejtim të ndërtimit të një prezence online për
qeverinë. Në fazën e dytë, apo në atë të transaksioneve, iniciativat e-government fokusohen në
lejimin e qytetarëve në bërjen e transaksioneve me qeverinë, në mënyrë elektronike. Në stadin e
tretë, që identifikohet si integrimi vertikal, mundësohet që qeverisja lokale, shtetërore dhe federale
të lidhen për funksione të ndryshme të qeverisë. Faza e katërt, apo integrimi horizontal,
përkufizohet si integrim midis funksioneve e shërbimeve të ndryshme.
Një tjetër model është ai i realizuar nga një studim i Ëorld Bank i vitit 2002, një model me tre faza,
krijuar për të mbështetur vendimmarrjen dhe hartuesit e strategjive në drejtim të planeve e
iniciativave të tyre. Këto faza, ndryshe nga ato të modeleve të trajtuara më parë, nuk varen nga
njëra-tjetra, dhe po ashtu nuk është e domosdoshme që të mbarojë njëra në mënyrë që pasardhësja
të nisë. Në fakt, ato ofrojnë tre këndvështrime të ndryshme mbi atë çfarë duhet të arrijë e-
government. Faza e parë, ajo e publikimit, ndodh kur informacioni mbi qeverinë apo informacioni
i përgatitur nga qeveria shpërndahet masivisht. Faza e interaktivitetit përfshin komunikime të
dyanshme, që fillojnë me funksione bazë si e-mail apo formate feedback-u, dhe lejon përdoruesit
të ndajnë mendime a komentojnë mbi ndryshime legjislative apo propozime për politika. Faza e
transaksioneve është faza që lejon qytetarët që marrin shërbime publike apo të kryejnë transaksione
përmes qeverisjes online. Nisma të tilla rrisin produktivitetin, si në sektorin publik, ashtu edhe në
atë privat, duke i bërë proçeset që përfshijnë asistencën e qeverisë më të thjeshta, më të shpejta e
më pak të kushtueshme.
Avantazhet
Sipas Ndou, avantazhet e implementimit të qeverisjes elektronike janë të njëjta, si për vendet e
zhvilluara, ashtu edhe për ato në zhvillim. Aplikimi i e-government lejojnë njerëzit, bizneset dhe
sektorët e qeverisjes të aksesojnë informacionin e disponueshëm nga ana e qeverisë 24 orë në 24,
gjë që përmirëson cilësinë e këtyre shërbimeve. Sipas Seifert, implementimi i qeverisjes
elektronike redukton kostot në gjithë nivelet e proçeseve organizative duke riorganizuar proçedurat
operative. Ndërkohë, sipas Rubin dhe Ëang, përdorimi i sistemeve të e-government përmirëson
performancën e agjencive qeveritare dhe shpërndan me efiçencë dhe efektivitet shërbimet
qeveritare, për gjithë konsumatorët. Cohen dhe Ëilliam mendojnë se e-government ka benefite të
mëdha, duke përfshirë ekonomizimin dhe përmirësimin e operacioneve të qeverisë, uljen e kostove
transaksionale, rritjen e transparencës dhe shërbime të përmirësuara për qytetarët.
Sipas Australia’s National Office for the Information Economy në vitin 2004, avantazhet e e-
government janë: reduktimi i përpjekjeve, kohës, kostos së konsumatorëve dhe organizatave;

106
përmirësim i shpërndarjes së shërbimeve; rritja e kënaqësinë konsumatore; krijimi i mundësive të
reja të punësimit.
Ndërsa OECD në vitin 2018 identifikoi avantazhe të tjera nga përdorimi i qeverisjes elektronike:
përmirësim i efiçencës së agjencive qeveritare në proçesimin e informacionit; përmirësim i
shërbimeve nëpërmjet të kuptuarit të nevojave të përdoruesve; ndarje informacioni midis gjithë
agjencive qeveritare, nën idenë për të ndërtuar një bazë të dhënash të përbashkët; përmirësim i Page | 107
transparencës dhe lehtësim transmetimi të informacionit midis qeverisë dhe qytetarëve; asistim në
objektivat e politikave ekonomike të qeverisë duke promovuar produktivitetin; ndihmë në
ndërtimin e besimit midis qeverisë dhe qytetarëve, një faktor kryesor në qeverisjen e mirë, duke
përdorur strategjitë e bazuara në internet për përfshirjen e qytetarëve në proçeset e vendimmarrjes,
duke ilustruar transparencën dhe përgjegjshmërinë e qeverisë (Alshehri and Drew, 2019).
Sfidat
Ekzistojnë disa lloje kostosh dhe sfidash që mund të ngadalësojnë procesin e implementimit të
teknologjive të informacionit në sektorin publik. Varieteti dhe kompleksiteti i inicativave për
implementimin e teknologjisë së informaconit në qeverisje sjell një numër të madh kostosh dhe
sfidash për t’u pasur parasysh, si: kosto teknike; organizative; sociale; dhe financiare (Alshehri
and Drew 2019).
Faktorët teknikë
Implementimi i teknologjisë së informacionit në sektorin publik sjell disa vështirësi teknologjike,
si mungesa e standarteve dhe infrastrukturës së nevojshme mes departamenteve dhe agjensive.
Mungesa e një infrastrukture të nevojshme është një nga sfidat kryesore përsa i përket
implementimit. Përdorimi i teknologjive nga secila agjensi është e nevojshme për të pasur një
komunikim dhe shkëmbim informacioni sa më efikas. Gjithashtu, infrastruktura është e nevojshme
për të hapur kanale komunikimi mes qeverisë dhe qytetarëve me qëllim ofrimin sa më efiçent të
shërbimeve të ofruara.
Gjithashtu, privacia dhe siguria janë barriera shumë të rëndësishmë për implementimin e
teknologjisë së informacionit, sipas qytetarëve. Privacia i referohet garantimit të shkallës së
nevojshme të mbrojtjes së informacionit në lidhje me të dhënat e qytetarëve. Privacia është një nga
çështjet më kritike për implementimin e teknologjisë së informacionit të sektorin publik, si në
vendet e zhvilluara, ashtu dhe në vendet në zhvillim. Sipas shumë studiuesëve, ruajtja e
informacionit dhe konfidencialitetit është një nga sfidat më të mëdha në implementimin e
teknologjisë së informacionit. Ruajtja e informacionit nënkupton mbrojtjen e të gjithë
informacionit dhe sistemeve ndaj hyrjes së paautorizuar nga persona të jashtëm.
Faktorët organizativë
Implementimi i e-government nuk është vetëm një çështje teknike, por edhe një çështje
organizative. Kostot dhe barrierat organizative përfshijnë: mbështjetjen e menaxherëve të nivelit
të lartë; rezistencën ndaj ndryshimit; bashkëpunimin mes punonjësve; dhe mungesën e personelit
të kualifikuar dhe të trajnuar.
Implementimi i e-government kërkon një mbështetje nga liderët dhe menaxherët e nivelit të lartë
për të pasur sukses. Kjo i referohet premtimit të liderëve dhe menaxherëve për të pranuar,
mbështetur dhe adaptuar sistemet që ofron teknologjia e informacionit. E-government është një
fenomen që e transformon mjedisin e punës nga një mjedis manual, në një mjedis elektronik. Këto
ndryshime do të krijojnë një mjedis mjaft të zhvilluar dhe tërësisht të ndryshëm nga ai është është
përdorur për shumë vite nga qeveritë. Shumë punonjës mund ta shohin implementimin e e-
government si një rrezik për humbjen e punëve apo pushtetit të tyre.

107
Bashkëpunimi midis partnerëve të ndryshëm, me qëllim krijimin e një sistemi të suksesshëm
qeveritar, është një faktor kritik në procesin e implementimit të e-government. Bashkëpunimi
midis sektorit publik dhe privat është theksuar të jetë i nevojshëm për të kordinuar burime, plane,
aftësi apo eksperienca që qeverisë i mungojnë. Gjithashtu, mungesa e personelit me aftësi për t’u
përshtatur me këto ndryshime është një problem shumë i madh, sidomos në vendet në zhvillim.
Sistemet e e-government mund të implementohen me sukses nëqoftëse personeli i nevojshëm është Page | 108
i gatshëm për të krijuar dhe zhvilluar sistemet e e-government.
Faktorët socialë
Çështjet e kostove sociale, përgjithësisht lidhen me përdorimin e një shumëllojshmërie të madhe
punonjësish. Kjo nënkupton që mjetet teknologjike do të përdoren nga një numër i madh njerëzish
brenda qeverisë. Faktorët që përfshihen në kostot sociale janë: ndarja dixhitale; kultura; edukimi
dhe të ardhurat. Ndarja dixhitale i referohet diferencës së mundësive mes individëve që kanë
mundësi të përdorin internetin dhe atyre që nuk kanë. Individët që nuk kanë mundësi të përdorin
internetin, nuk do të kenë mundësi të përfitojnë nga avantazhet e e-government.
Faktorët financiarë
Sipas shumë studiuesve, mungesa e ndihmës financiare konsiderohet problemi më i madh në
implementimin e e-government në shumë shtete. Është e nevojshme të sigurohet gadishmëria
buxhetore aktuale dhe e mëvonshme për të arritur këto qëllime. Pengesa kryesore e implementimit
të e-government është pikërisht mungesa e të ardhurave, pasi shërbimi i ofruar nëpërmjet ndihmës
teknologjike është mjaft i shtrenjtë. Duke pasur parasysh që buxhetet qeveritare janë të ngarkuara
me shumë shpenzime, sygjerimi që rritja e shumave të parave që shkojnë për implementimin e e-
government është shumë i vështirë për t’u arritur. Gjithashtu, kostoja e lartë e implementimit dhe
mirëmbajtjes të sistemeve kompjuterikë ka vënë shumë shtete në dilemë në lidhje me financimin
e programeve e-government, edhe në rastet kur institucionet qeveritare kanë një plan efektiv.
Kostoja totale, duke përfshirë koston e lartë për pajisjet, mirëmbajtjen, trajnimet dhe edukimin e
punonjësve, shihet si një barrierë që i tremb agjensitë qeveritare në implementimin e e-
government.

e-Albania
Një vështrim kronologjik
Portal unik qeveritar e-Albania është ndërtuar në kuadër të projektit IPA, me financim nga
Bashkimi Evropian. Versioni i parë i tij është publikuar në ditën e 100-vjetorit të Pavarësisë së
Shqipërisë, në 28 nëntor 2012. Në fazën e tij të parë, portali ka pasur kryesisht karakter informues
ndaj qytetarit dhe deri në vitin 2014, ai ofronte në total 14 shërbime elektronike, shifër kjo që ka
ardhur duke u rritur ndjeshëm në 3 vitet e fundit. Portali unik qeveritar e-Albania është rinovuar
tërësisht në vitin 2014 dhe ka ardhur me një dizajn të ri dhe më user friendly në versionin e tij të
dytë, prezantuar në 19 maj 2015. Është përmirësuar dhe thjeshtëzuar ndërfaqja, duke e bërë më të
lehtë regjistrimin, identifikimin dhe përdorimin e portalit për qytetarët, bizneset dhe punonjësit e
administratës publike.
Me versionin e ri të portalit është minimizuar, aty ku ka qenë i mundur, numri i hapave që duhen
kryer për të arritur tek informacioni i kërkuar nga përdoruesi. Dizenjimi i menuve hierarkike e ka
bërë më të lehtë për përdoruesin aksesimin e faqes së dëshiruar. Një element tjetër i rëndësishëm
që është shtuar në versionin e ri të portalit është fusha e kërkimit të shërbimeve, duke u mundësuar
përdoruesve të kërkojnë edhe me etiketime (tag) shërbimet e dëshiruara. Në “search box” mund të

108
shkruhen vetëm 3 shkronjat e para të një fjale dhe sistemi do të rendisë të gjitha shërbimet që kanë
lidhje me etiketimin e kërkuar. Është krijuar gjithashtu versioni mobile i portalit, i përshtatshëm
për të gjitha versionet e sistemeve mobile operative (iOS, Android, Ëindoës Mobile etj.), për t’iu
ofruar përdoruesve një navigim më të lehtë përmes telefonit apo tabletit, dhe njëkohësisht janë
krijuar aplikacionet e mirëfillta mobile për iOS dhe Android, të cilat janë të publikuara në dyqanet
përkatëse, App Store dhe Google Play. Page | 109
Me versionin e ri të portalit, u shtuan një sërë funksionalitetesh të rëndësishme siç është mundësia
e kryerjes së pagesave elektronike, në mënyrë të sigurt përmes Platformës Qeveritare të Pagesave
Elektronike si dhe u përmirësua paneli i administrimit në backend duke shtuar funksionalite si
akses të bazuar në role për punonjësit përgjegjës të institucioneve për shtimin/modifikimin e
shërbimeve të institucionit të tyre në backend, historiku i ndryshimeve te kryera në një shërbim,
ditari elektronik (neësletter), gjenerimi i raporteve mbi shërbimet/numrin e
përdoruesve/përdorimin e shërbimeve elektronike etj.
Çfarë ofron e-Albania?
E-Albania është një zyrë me një ndalesë për shërbimet online të administratës publike. Është
strukturuar si një kanal online për ofrimin e shërbimeve publike në 24 orë në 7 ditë të javës dhe
ofron shërbime elektronike nëpërmjet standardeve më të fundit të teknologjisë, mundësi për
kryerjen e pagesave online për këto shërbime nëpërmjet kartave të debitit dhe kreditit. Gjithashtu
ofron shërbime elektronike ku çdo i interesuar mund të marrë informacion të detajuar në lidhje me
shërbimet për publikun (licenca, leje, autorizime, certifikata, vërtetime apo shërbime të tjera të
ngjashme), dokumentacionin e nevojshëm, procedurën që duhet të ndjekë, oraret e funksionimit
dhe vendndodhjen e zyrave të administratës, kontaktet, si dhe adresën e faqes zyrtare të
institucionit që ofron shërbimin përkatës, ku mund të orientohet për detaje të mëtejshme; Agjencia
Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit. Ky kanal online është në përputhje të plotë me politikat
e qeverisë në fushën TIK dhe strategjinë ndërsektoriale “Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2015-
2020”. Ofron mundësi komunikimi për çdo paqartësi, pyetje apo problem mbi regjistrimin,
shërbimet e ofruara në portal, përmes forumit të portalit, postës elektronike, komenteve dhe
mesazheve në rrjetet sociale, në këtë mënyrë ka përmirësuar ofrimin e shërbimeve, duke reduktuar
kohën e marrjes së shërbimit, duke evituar burokracitë, si dhe duke ulur korrupsionin.
Në implementimin e tij, në vitin 2012, portali kishte një karakter informues për qytetarët. Në këtë
mënyrë edhe numri i e-Shërbimeve ishte i kufizuar. Me rritjen e të aksesuarve në këtë portal e
gjithashtu edhe me ndryshimin e ristrkuturimin e tij, karakteri nuk ishte më informues por
shërbimet u zgjeruan në 4 nivele, duke arritur edhe konsolidimin e infrastrukturës dixhitale në të
gjithë territorin. Në këtë mënyrë edhe numri i e-shërbimeve u rrit ndjeshëm nga një vit në tjetrin.
Duke qenë se një nga politikat e qeverisë ishte vizioni për Shqipëri Dixhitale, ky kanal ka pasur
një përdorim të gjërë, si brenda, ashtu edhe jashtë kufijve të Shqipërisë. Nëpërmjet kësaj strategjie
synohet zhvillimi i një administrate publike e cila siguron shërbime më transparente, efektive dhe
me cilësi të lartë, por edhe nëpërmjet përdorimit të inovacionit dhe teknologjive moderne, nga një
numër në rritje shërbimesh online. Gjithashtu është ndërmarrë edhe nisma e përfshirjes së e-albania
në kurrikulën mësimore, duke qënë se sipas të dhënave shërbime të reja do të përfshihen, kështuqë
njohja dhe përdorimi i këtij portali gjerësisht, është i një rëndësie të veҫantë.
Nivelet e shërbimeve
Shërbimet e mundësuara nga portal qeveritar e-Albania ndahen në katër nivele të shërbimeve:
Niveli 1: Shërbimet informuese në zhvillim Faqet qeveritare në internet ofrojnë informacione mbi
politikat publike, qeverisjen, ligjet, rregullat, dokumentacionet përkatëse dhe llojet e shërbimeve
qeveritare të ofruara. Ato përmbajnë lidhje që të çojnë në faqet e ministrive të linjës,

109
departamenteve dhe degëve të tjera të qeverisë. Qytetarët kanë mundësi të marrin informacion të
përditësuar nga qeveria dhe ministrive të saj, si dhe të ndjekin lidhjet për të marrë informacion.
Niveli 2: Shërbimet informuese të përmirësuara Faqet qeveritare në internet ofrojnë komunikim
elektronik të përmirësuar njëdrejtimësh ose të thjeshtë dydrejtimësh mes qeverisë dhe qytetarit, si
për shembull formularë të shkarkueshëm për shërbimet dhe aplikimet qeveritare. Këto faqe kanë
opsione në audio dhe video, si dhe janë shumëgjuhëshe. Disa shërbime elektronike të kufizuara iu Page | 110
mundësojnë qytetarëve të dërgojnë kërkesa për formularët jo-elektronikë ose informacione
personale.
Niveli 3: Shërbimet e transaksioneve Faqet qeveritare në internet ofrojnë komunikim dydrejtimësh
me qytetarët, duke përfshirë kërkimin dhe marrjen e të dhënave mbi politikat qeveritare,
programet, rregullat etj. Në këtë rast, kërkohen disa forma të autentifikimit elektronik të identitetit
të qytetarit, në mënyrë që të realizohet shkëmbimi. Faqet qeveritare përpunojnë transaksione
jofinanciare, si për shembull regjistrimin e taksave online apo aplikimin për certifikata, licenca
dhe leje. Ato realizojnë edhe transaksione financiare, p.sh në rastin kur paratë transferohen përmes
një rrjeti të sigurt. (Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit, 2018)
Niveli 4: Shërbimet e lidhura Faqet qeveritare në internet kanë ndryshuar mënyrën se si qeveria
komunikon me qytetarët. Ato janë proaktive në kërkimin e informacionit dhe opinioneve të
qytetarëve duke përdorur web 2.0 dhe mjete të tjera interaktive. Shërbimet elektronike dhe
zgjidhjet elektronike kalojnë nëpër departamente dhe ministri në një mënyrë të unifikuar;
informacioni, të dhënat dhe faktet transferohen nga agjencitë qeveritare përmes aplikacioneve të
integruara.
Portali qeveritar e-albania aktualisht ofron rreth 527 shërbime të reja elektronike[ 2020]

Qeverisja Globale

Koncepti Globalizim, është termi më i përdorur që thekson rëndësinë e krijimit të një mjedisi
ndërkombëtar. Diskutimi mbi globalizimin ka nisur fillimisht në kontekstin ekonomik, por
ndryshimi global përfshin edhe dimensione të tilla si politike, ushtarake, sociale dhe kulturore.
Edhe pse shumë organizata të cilat veprojnë në nivel ndërkombëtar, kanë si qëllim fillestar
ekonominë, vendimi për t’iu bashkuar atyre apo më vonë, marrja e vendimeve të përbashkëta
përbejnë një nivel politik.
Ekzistojnë tri dimesione që lidhen me globalizimin e poltikave:
Së pari masa në të cilën globalizimi ka reduktuar kapacitetet e shteteve individuale për autonomi
në vendimarrjen politike.
Së dyti, masa në të cilën çështjet politike janë bërë globale dhe nuk mund të zgjidhen efektifisht
nga përpjekjet e një shteti të vetëm.
Së treti, politikat janë vazhdimisht të formësuara nga kontaktet ndërkombëtare dhe ka një rritje të
difuzionit të politikave.
Fuqitë ushtarake janë bërë gjithashtu më globale dhe pavarësisht se ka ende forca ushtarake
kombëtare që përdoren në dobi të qëllimeve kombëtare, ato mund të përdoren edhe për qëllime
ndërkombëtare.

110
Globalizimi padyshim nuk është vetëm difuzion ekonomik, politikë-bërje apo ushtarak, ai patjetër
është edhe difuzion kulturor e social. Në terma të lëvizjes së njerëzve, shkëmbimit të informacionit
duket sikurt kufijtë fizikë botërorë janë shkrirë.
Globalizimi është rritur për disa arsye:
• Zhvillimi i teknologjisë dhe komunikimit ka përshpejtuar globalizimin në 30 vitet e fundit.
Interneti ka mundësuar komunikim të shpejtë global, dhe përdorimi i kontenierëve ka Page | 111
mundësuar sasi të mëdha të mirash të transportohen në cepe të ndryshme të botës me kosto
shumë të ulëta.
• Rritja e aksesit dhe përdorimit të rrjeteve sociale nënkupton se kufijtë fizikë të kombeve
janë shkrirë dhe prodhuesit përdorin këto forma komunikimi për të bërë marketing e për të
targetuar konsumatorët ndërkombëtar. Përdorimi i gjerë i smartfonëve, ka bërë të mundur
edhe blerjen online dhe është e lehtë të aksesosh tregje ndërkombëtare. Rritja e sistemit të
pagesave online gjithashtu kanë lehtësuar tregtinë ndërkombëtare.
• Edhe lëvizja e kapitalit është më e lirë, qe u mundëson firmave të zhvendosin vendndodhjen
e tyre njëri vend në tjetrin dhe të investojnë dhe të rrisin fitimet e tyre. Zhvillimi i
produkteve komplekse financiare apo derivateve të tyre, ka ndihmuar tregjet kredidhënëse
të rriten me shpejtësi.
• Tregtia e lirë është rritur dhe me rënien e komunizmit në shumë vende, është krijuar
mundësia për tu zgjeruar tek tregjet e këtyre vendeve. Në 30 vitet e fundit, zgjerimi i
tregtisë që matet si raporti eksporteve me importet ndaj PBB, është rritur nga 25% në 40%
për ekonomitë e industrializuara dhe nga 15% në 60% për ekonomitë në zhvillim.
• Tendenca për të reduktuar taksat, ka nxitur kompanitë të përfitojnë nga globalizimi duke
parë alternativa të zhvendosjes së kapitalit në vende të tjera.
Avantazhet e globalizimit
Globalizimi sjell një numër të madh përfitimesh për prodhuesit ndërkombëtarë dhe ekonomitë
kombëtare që rrjedh nga promovimi i nxitjeve për vendet që të specializohen dhe të përfitojnë nga
aplikimi apo zbatimi i parimeve i avantazheve krahasuese. Hyrja në tregje më të mëdha nënkupton
që firmat mund të ndeshin një kërkesë më të madhe për produktet e tyre dhe gjithashtu të përfitojnë
nga ekonomitë e shkallës të cilat sjellin reduktim të kostove të prodhimit.
Globalizimi mundëson akses ndërkombëtar në burime me çmime të lira dhe lëndë parësore dhe
kjo u mundëson firmave të mbajnë kosto konkuruese në tregjet e tyre dhe në tregjet ndërkombëtare.
Për shkak të kostove më të ulëta dhe të ardhurave më të mëdha, globalizimi u mundëson partnerëve
përfitime më të mëdha. Shmangia e detyrimeve ligjore është arritur shpesh nga kompanitë duke
vendosur prodhimin në vende që kanë më pak rregulla strikte, të tilla si vendet me më pak zhvillim.
Lëvrimi i kapitalit dhe investimeve mes shteteve, ka sjellë edhe përfitime për shtetet ‘pritëse’, në
terma të njohurive të reja dhe teknologjisë. Në afatgjatë, rritja e tregtisë mund të ojë në krijimin e
vendeve të punës në të gjitha vendet e përfshira.
Termi globalizim ka katër parametra kryesorë. Së pari është tregtia e lirë e të mirave dhe
shërbimeve mes vendeve si pasojë e reduktimit të barrierave tregtare. Së dyti, krijimi i një mjedisi
për lëvizjen e kapitalit dhe bërjen e investimeve mes vendeve. Së treti, lëvizja e lirë e teknologjisë
nga njëri vend në tjetrin. Së fundmi lëvizja e lirë e krahut të punës mes vendeve
Këto katër parametra, kanë vënë në dukje avantazhe dhe disavantazhe nga globalizimi.
Një nga avantazhet është padyshim rritja e mundësive të punësimit. Njerëzit kanë mundësi më të
mira punësimi, pa iu dashur të ndryshojnë shtetin. Një avantazh tjetër që lidhet me globalizimin
është edukimi. Me rritjen e globalizimit, është bërë më e lehtë për njerëzit të lëvizin përtej kufijve
në pjesë të ndryshme të botës për të kërkuar një edukim më të mirë. Ko ka rezultuar në një integrim

111
të kulturave. Njerëz nga vende të pazhvilluara apo në zhvillim, shpesh lëvizin drejt vendeve të
zhvilluara të tilla si Britania Madhe dhe SHBA për të ndjekur arsim të lartë. Kjo gjë padyshim
ndikon në kulturën e të dyja vendeve sepse ato zgjerohen si kultura.
Rritja e tregtisë së lirë, ka hapur dyert për investitorët e vendeve të zhvilluara që ti investojnë paratë
e tyre në vendet në zhvillim. Kompanitë e mëdha të vendeve të zhvilluara kanë lirinë të operojnë
në vendet në zhvillim dhe ky padyshim përbën një avantazh tjetër. Shpejtësia e lartë e Page | 112
informacionit bën të mundur kalimin e tij nga një cep i botës në tjetrin,në kohë reale, duke sjellë
kështu më afër njerëzit, kompanitë, shtetet. Ky informacion ka lehtësuar gjithashtu edhe
shkëmbimin apo transportimin e njerëzve dhe të mirave.
Një avantazh tjetër është rritja e cilësisë së të mirave dhe shërbimeve. Si rezultat i globalizimit
njerëzit kanë akses në të mira dhe produkte me cilësi më të lartë, nga e gjithë bota. Meksikë
ndërkohë që shikon një ndëshje futbolli të zhvilluar në Angli, në një televizor të prodhuar në Kinë.
Rënia në çmimet e të mirave dhe shërbimeve përbën një avantazh për vendet e përfshira në
procesin e globalizimit. Ndërsa konkurenca në tregje është rritur nga globalizimi i shpejtë,
prodhuesit duhet të vendosin çmime të arsyeshme për produktet e tyre në mënyrë që të qëndrojnë
në treg. Kjo është provuar nga ekonomitë të cilat kanë qenë të mbyllura dhe pas liberalizimit të
tyre është rritur gama e produkteve dhe kompanitë kanë konkurruar me çmime më të ulëta apo
cilësi më të mirë, gjë që ka qenë me përfitim për konsumatorët.
Së fundmi, reduktimi i barrierave kulturore. Ndërsa njerëzit lëvizin nga një vend në tjetrin,
barriearat mes kulturave të ndryshme tentojnë të ulen. Kjo ka rezultuar në një rritje të tolerancës
ndaj kulturave të tjera dhe është lehtësuar edhe komunikimi mes këtyre kulturave e rrjedhimisht
edhe kombeve. Kjo ka çuar edhe në reduktimin e luftrave pasi sot jetojmë në një botë relativisht
në paqe krahasuar me gjithë periudhat e njerëzimit.

Qeverisja Globale
Studimet mbi qeverisjen globale kanë qenë intensive pas Luftës së Ftohtë dhe pika në të cilën
studiuesit dhe politikëbërësit bien dakord, është se qeverisja globale është një nga karakteristikat
përcaktuese e mjedisit aktual ndërkombëtar.
Qeverisja globale i referohet disa proceseve nëpërmjet të cilave mundësojet vendimarrja dhe
bashkëpunimi në nivel global, duke operuar nëpërmjet sistemeve multilaterale të rregullimit. Në
qendër të zhvillimit të sistemit të zhvillimit të qeverisjes globale, është Organizata e Kombeve të
Bashkuara dhe organizmat e tij, bashkë me institucionet e qeverisjes ekonomike globale si
Organizata Botërore e Trëgtisë, Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar. Më tepër sesa
imponimi i tyre tek shtetet individuale, procesi ofron një kuadër për zhvillimin e mardhënieve
ndërqeveritare, duke reflektuar një rritje të pranimit të ndërvarësisë globale.
Qeverisja globale nuk përfshin vetëm organizmat ndërqeveritar, por edhe aktorët jo qeveritar të
tilla si OJQ-të, korporatat kombëtare, tregjet kapitale globale, lëvizjen e popullsisë e kështu me
radhë.

Fushat e veprimtarisë dhe institucionet e qeverisjes në nivel global

Qeverisja globale ekonomike

Qeverisja globale ekonomike është togfjalëshi që përdoret për t’iu referuar disa dimensioneve me
natyrë financiare, fiskale, qoftë edhe politiko-administrative në fushën ekonomike të qeverisjes
globale.

112
Qeverisja globale mjedisore
Me “qeverisje globale mjedisore” disa autorë (Najam et al., 2006) i referohen “tërësisë së
organizatave, instrumenteve politike, mekanizmave financuese, rregullave, procedurave dhe
normave” në funksion të mbrojtjes mjedisore në nivel global.
Qeverisja globale juridike dhe politiko-diplomatike
rrok çështje të strukturimit të marrëdhënieve të pushtetit, ose ristrukturimit sikurse preferojnë ta Page | 113
quajnë disa autorë, ndërmjet shteteve sovrane dhe organizmave ndërkombëtare në fusha të tilla si
qeverisja, politikëbërja, marrëveshjet ndërkombëtare, mbivendosja e kompetencave politike dhe e
drejta ndërkombëtare.
Qeverisja globale sociale
Në këtë fushë të qeverisjes globale përfshihen politikat ndërkombëtare që rregullojnë çështje të
tilla si të drejtat e njeriut, arsimimin, luftën globale ndaj varfërisë, analfabetizmt, abuzimeve fizike
dhe psikologjike të kategorive vulnerable të popullatës siç janë gratë dhe vajzat, fëmijët, të
moshuarit, personat me aftësi të kufizuara, minoritetet, etj., të drejtat civile dhe politike e shumë
dimensione të tjera që prekin mirëqenien e individëve në rrafshin privat dhe shoqërisë në aspektin
publik.
Institucionet e qeverisjes globale
Institucionet që ushtrojnë influencë, sado minimale qoftë ajo, në çështjet dhe fushat e prekura nga
qeverisja globale janë të shumta.
përgjithësisht, njihen dy tipe organizatash të përfshira në qeverisjen globale: Organizatat
ndërqeveritare (IGO) dhe organizatat jo-qeveritare (NGO), të cilat po ashtu mund të ndahen në tri
kategori sipas fushave kryesore të veprimtarsë së përkatësisht:
1) Paqe dhe siguri: OKB, NATO, OSBE,
2) Tregti: ISO, WTO, EEA (European Economic Area), EFTA, NAFTA, APEC,
3) Çështje financiare: FMN, Banka Botërore, BQE
Si një rast specifik mund të konsiderojmë Bashkimin Europian si një konglomerat institucionesh
supranacionale me shtrirje rajonale dhe influencë globale. BE përbën një rast të veçantë strukture
të qeverisjes globale qoftë për nga sistemi hibrid i operimit që qëndron midis një shteti të pavarur
federal dhe një organizate ndërkombëtare por edhe për shkak të faktit sesi një organizatë me
shtrirje rajonale gjeneron kaq shumë influencë në nivel global.

Organizata e Kombeve të Bashkuara

Organizata e Kombeve të Bashkuara, e njohur gjerësisht përmes akronimit OKB, është një
organizatë ndërkombëtare me natyrë ndërqeveritare e themeluar në vitin 1945, një muaj pas “datës
zyrtare” të përfundimit të Luftës II Botërore. OKB u themelua pas firmosjes së një instrumenti të
quajtur “Çarteri i OKB-së” në përfundim të një konference disa mujore të zhvilluar midis muajve
Prill-Qershor 1945 në San Francisco, të Shteteve të Bashkuara. Me hyrjen në fuqi të këtij
instrumenti më 24 Tetor të vitit 1945 organizata fillojë të ushtrojë operacionet e saj. OKB u ngrit
mbi “hirin” e organizatës paraardhëse e njohur si “Liga e Kombeve”, e akuzuar për mungesë
efektiviteti në parandalimin e konflikteve madhore globale, me parim kryesor konsolidimin e
sigurisë dhe paqes mes shteteve. Edhe pse u themelua si forumi global i 51 shteteve sovrane
kryesisht europiane dhe amerikano-veriore e jugore, sot OKB numëron 193 shtete anëtare në të
gjashtë kontinentet e populluara të plantetit dhe 2 subjekte të tjera me organizim të brendshëm
politik nën statusin e “shteteve jo-anëtare vëzhguese” (bëhet fjalë për Qytetin e Vatikanit dhe
Palestinën). Pesë funksionet kryesore të OKB-së përfshijnë: ruajtjen e sigurisë dhe paqes

113
ndërkombëtare, mbrojtjen e të drejtave të njeriut, shpërndarjen e ndihmës humanitare, promovimin
e zhvillimit të qëndrueshëm dhe zbatimin e ligjit ndërkombëtar.
Struktura e OKB-së është e kompozuar nga gjashtë organe kryesore përbërëse që mundësojnë
funksionimin e saj. Simboli i këtij institucioni dhe organi primar i tij është 1) Asambleja e
Përgjithshme. Kjo asamble përfaqëson organin primar diskutues, politikëbërës dhe përfaqësues të
organizatës. Kjo asamble është i vetmi organ me përfaqësi universale të të gjithë shteteve anëtare Page | 114
dhe kërkon një shumicë prej së paku 2/3 e anëtarëve për të aprovuar vendime lidhur me paqen dhe
sigurinë, pranimin e anëtarëve të rinj dhe çështjet buxhetore ndërsa një shumicë të thjeshtë për
vendime të tjera. Kjo asamble e ka selinë në qytetin e Neë York-ut. 2) Këshilli i Sigurisë është
organi më i fuqishëm i OKB-së i përbërë nga 15 anëtarë (5 anëtarë të përhershëm: Shtetet e
Bashkuara, Kina, Rusia, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca + 10 anëtarë të përkohshëm që
konstituohen sipas një sistemi rotacioni rajonal). Këshilli i Sigurimit është përgjegjës për sigurimin
e mbarëvajtjes së sigurisë dhe paqes globale dhe për përcaktimin e ekzistencës së nevojës për
ndërhyrje në rast se “paqja” është cënuar. Brenda kompetencave të Këshillit të Sgurimit përfshihen
detyra që varjojnë nga ndërmjetësimi i palëve në konflikt e deri tek vendosja e sanksioneve dhe
autorizimi i përdorimit të forcës në rast cënimi të rendit global të paqes dhe sigurisë. 3) Këshilli
Ekonomik dhe Social është trupi primar i OKB-së përgjegjës për koordinimin, rishikimin, dialogun
politik dhe formulimin e rekomandimeve mbi çështjet ekonomike, sociale dhe mjedisore si dhe
për implementimin dhe monitorim e objektivave zhvillimore të aprovuara në nivel global (në
Asamblenë e Përgjithshme). Ky organ konsiderohet platforma kryesore e OKB-së për sigurimin e
reflektimeve, debateve dhe të menduarit inovativ lidhur me zhvillimin e qëndrueshëm. 4) Gjykata
Ndërkombëtare e Drejtësisë është organi kryesor juridik i Kombeve të Bashkuara. I vetmi organ
me seli jashtë Neë York-ut (specifikisht në Hagë të Vendeve të Ulta), kompetencat e saj primare
përfshijnë zgjidhjen e konflikteve ligjore ku palë janë shtetet dhe dhënien e opinioneve këshilluese
për çështje ligjore që i referohen asaj nga agjenci dhe organe të specializuara e të autorizuara nga
OKB-ja. 5) Sekretariati është organi më i ngjashëm me një “ekzekutiv” brenda strukturës së OKB-
së. Ai përbëhet nga Sekretari i Përgjithshëm dhe dhjetëra mijëra anëtarë stafi përgjegjës për
mbarëvajtjen e përditshme të OKB-së dhe organeve të tjera, të sipërpërmendura, të saj. Stafi
përbërës i sekretariatit rekrutohet në nivel ndërkombëtar dhe lokal dhe shërben në detyra e
funksione shumë të ndryshme ndërmjet tyre, që nga pozicionet përkthyese e deri tek forcat e
misioneve paqëruajtëse. 6) Këshili i Kujdestarisë (Trusteeship Council) është i vetmi organ i
Kombeve të Bashkuara aktualisht inaktiv. Misioni origjinal i tij ka qënë supervizimi i qeverisjes
së 11 territoreve jo sovrane të vendosura nën kujdestarinë e 7 shteteve anëtare të OKB-së por që
nga viti 1994 të 11 këto territore kanë siguruar vetë-qeverisje efektive ose sovranitet dhe janë
tashmë anëtare të OKB-së.

Fondi Monetar Ndërkombëtar

Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) është një organizatë ndërkombëtare financiare me seli në
Washington, D.C. të Shteteve të Bashkuara e ngjizur në vitin 1944 në një konferencë të zhvilluar
në Bretton Woods të shtetit të New Hampshire-it në SHBA. Anëtarësia në këtë organizatë u rrit
nga 44 themeluesit e hershëm në 189 vende anëtare në ditët e sotme. Sikurse përshkruhet në faqen
e saj zyrtare, misioni kryesor i FMN-së është ruajtja e stabilitetit të sistemit monetar ndërkombëtar.
Tri mekanizmat kryesore përmes së cilave FMN e realizon këtë rezultat janë:
1) monitorimi i ekonomisë globale dhe asaj të vendeve anëtare (surveillance), proces që FMN e
realizon përmes shqyrtimit të politikave ekonomike dhe financiare të këtyre vendeve duke

114
identifikuar risqet e mundshme ndaj stabilitetit makroekonomik dhe duke rekomanduar ndryshime
në disa prej politikave.
2) Dhënia e huasë është përgjegjësia e dytë bazë e FMN-së dhe lidhet me kapacitetin e saj kreditues
ndaj vendeve anëtare që përjetojnë probleme reale ose potenciale në balancimin e pagesave. Kjo
lloj asistence financiare u mundëson vendeve të rindërtojnë rezervat e tyre ndërkombëtare, të
stabilizojnë monedhat e tyre, të kenë mundësi të paguajnë për importet dhe të krijojnë kushtet e Page | 115
nevojshme për rritje të qëndrueshme ekonomike ndërkohë që implementojnë politika për
korrigjimin e problemeve penguese. Por, në ndryshim nga bankat e zhvillimit FMN nuk jep hua
për projekte specifike.
3) Funksioni i zhvillimit të kapaciteteve është i treti ndër më kryesorët e përshkruar nga vetë FMN.
Ai përfshin ofrimin e asistencës teknike dhe trajnimeve për të ndihmuar shtetet anëtare të
dizenjojnë dhe implementojnë politika dhe instrumente ekonomike që mundësojnë stabilitet dhe
rritje ekonomike përmes fuqizimit të kapaciteteve dhe kompetencave institucionale të shteteve.
FMN është e strukturuar në formën e një skuadre menaxheriale të përbërë nga 17 departamente që
kryejnë detyra teknike, analitike dhe politike. FMN kryesohet nga një Drejtues Menaxherial me
mandat të rinovueshëm 5-vjeçar që është edhe kryesues i Bordit Ekzekutiv të organizatës. Stafi i
FMN-së përbëhet nga shtetas të shumë vendeve të botës të cilët janë përgjegjës ndaj institucionit
dhe jo autoriteteve të vendeve të tyre gjatë kohëzgjatjes së detyrës së tyre. FMN përshkruhet edhe
si fond i cili i siguron burimet e tij kryesisht nga kuotat e anëtarësisë të paguara nga vendet anëtare.
Sistemi i kuotave është komponent i rëndësishëm i strukturës së financimit të FMN-së. Secilit vend
anëtar të organizatës i përcaktohet kuota në bazë të pozicionit (rankimit) që ai zë në ekonominë
globale. FMN përdor edhe mekanizma të tjerë financues të tillë si mbajtja e rezervave të arit (ndër
më të mëshatë në botë), aseti i rezervave ndërkombëtare i krijuar në 1969 me emërtimin Special
Drawing Rights dhe marrja e borxheve.

Banka Botërore
Banka Botërore, e njohur ndryshe edhe si Grupi i Bankës Botërore, është një institucion financiar
ndërkombëtar që mundëson huadhënie ndaj vendeve në zhvillimi për programe afatgjata dhe
kapitale zhvilimore, kryesisht me natyrë infrastrukturore. Misioni primar i deklaruar i BB është
lufta ndaj varfërisë përmes realizimit të dy objektivave kryesore sikurse ato janë shprehur në faqen
e saj zyrtare për tu përmbushur deri në vitin 2030: 1) zhdukja e varfërisë ekstreme përmes uljes së
përqindjes (në më pak se 3%) të personave që jetojnë me më pak se 1.90$ në ditë dhe 2) promovimi
i prosperitetit përmes rritjes së të ardhurave për 40% më të varfër të çdo shteti.
Banka Botërore ofron borxhe me norma të ulta interesi, kredi me interes zero ose shumë të ulët, si
dhe grante për vendet në zhvillim. Këto financime mbështesin një gamë të gjerë investimesh në
fusha të tilla si: arsimi, shëndetësia, administrata publike, infrastruktura e transportit, zhvillimi i
sektorëve financiarë dhe privatë, bujqësia dhe menaxhimi eficient i burimeve mjedisore dhe
natyrore. Shumë prej këtyre projekteve bashkëfinancohen nga qeveritë dhe institucione të
ndryshme, sektori bankar, agjencitë kredidhënëse dhe investitorë të sektorit privat.
Përsa i përket strukturës BB përbëhet nga 189 vende anëtare sikurse dhe FMN. Këto vende
përfaqësohen si “aksionere” në një Bord Guvernatorësh që përfaqësojnë edhe nivelin më të
rëndësishëm politikëbërës të kësaj organizate. Këta guvernatorë janë në përgjithësi ministrat e
financave ose zhvillimit të vendeve anëtare dhe takohen një herë në vit. Këta guvernatorë ua
delegojnë kompetencat e menaxhimit të përditshëm të punëve dhe detyrave institucionale një grupi
prej 25 drejtuesish ekzekutivë. Edhe tek BB ekziston një strukturë “diskriminuese” në bazë të
fuqisë financues të vendeve “aksionere”, ku pesë vendet financuese më të fuqishme kanë të drejtë

115
të zgjedhin një drejtues ekzekutiv. Organizata operon nën lidershipin e presidentit dhe stafeve
menaxheriale.

Bashkimi Europian
Deri në këtë moment, Bashkimi Europian është një tipologji unike e qeverisjes globale e
strukturuar si unioni politik dhe ekonomik i 28 vendeve europiane (që pas referendumit në Page | 116
Mbretërinë e Bashkuar, numri i vendeve anëtare pritet të bjerë në 27). BE është produkt i një
procesi evolutiv disa dekadësh dhe arriti në trajtën aktuale pas hyrjes në fuqi të Traktatit të
Maastricht-it në vitin 1993. Që pas krijimit të Komunitetit Ekonomik Europian në vitin 1958 që
përfaqëson hedhjen e themeleve drejt tregut të përbashkët është intensifikuar edhe më tej
supremacia ekonomike e unionit përkundrejt individualitetit ekonomiko-fiskal të vendeve anëtare.
Bashkimi Europian përbëhet nga shumë institucione dhe mekanizma përgjegjës për qeverisjen me
fusha specifike kompetence. Archick (2016) identifikon pesë të mëposhtmet si institucionet më
kryesore: 1) Këshillin Europian, i cili vepron si guidë strategjike për politikën e BE-së. Në krye të
institucionit qëndron presidenti i Këshillit Europian por në përbërje të tij përfshihen edhe kryetarët
e shteteve ose qeverive të vendeve anëtare si dhe presidenti i Komisionit Europian. Detyrë kryesore
e KE është të lehtësojë konsensusin ndërmjet vendeve anëtare, vendeve dhe institucioneve si dhe
të negociojë ndryshimin e traktateve. 2) Komisioni Europian konsiderohet gjerësisht si krahu
ekzekutiv i BE-së dhe përgjegjës për ruajtjen e interesave të përbashkëta të unionit. Ai
implementon dhe menaxhon vendimet dhe politikat e përbashkëta të BE-së, sigurohet që vendet
anëtare zbatojnë ashtu siç u kërkohet kërkesat e traktateve dhe gëzon të drejtë ekskluzive për të
propozuar legjislacion përpara Parliamentit Europian. Komisioni përbëhet nga 28 komisionerë me
portofole të ndryshme (p.sh. bujqësi, energji, tregti), ku njëri prej të cilëve shërben edhe si
president i tij. 3) Parliamenti Europian është institucioni përfaqësues i krahut legjislativ të BE-së.
Në të vërtetë PE përfaqëson vetëm gjysmën e sistemit legjislativ europian pasi gjysma tjetër
përbëhet nga Këshilli i Bashkimit Europian (KBE) me të cilin PE duhet të bashkëpunojë
vazhdimisht në vendimmarrje legjslative. Secili vend anëtar i BE-së përfaqësohet në parliament
në proporcion me madhësinë që zë popullsia e tij brenda unionit. Eurodeputetët organizohen mbi
baza të grupimeve politike e jo mbi baza kombëtare. Procesi legjislativ në PE zhvillohet përmes
aprovimit, amendimit ose refuzimit të legjislacionit nëpërmjet të ashtuquajturës “procedurë
legjislative të zakonshme”. Sërish në bashkëpunim me Këshillin e BE-së (i njohur edhe si Këshilli
i Ministrave) PE është përgjegjës për aprovimin e buxhetit të BE-së. 4) Këshilli i Bashkimit
Europian (KM) përbën gjysmën tjetër të sistemit kompleks legjislativ të BE. Ai përfaqëson 28
qeveritë kombëtare dhe përbëhet nga të gjithë ministrat e vendeve anëtare të BE-së të cilët
mblidhen në bazë të fushës së kompetencave që ata përfaqësojnë dhe është shtruar për diskutim.
Shumica e vendimeve i nënshtrohen një sistemi kompleks votimi përveç disa fushave vendimet
ndaj të cilave kërkojnë unanimitet, siç janë: siguria dhe mbrojtja, taksimi dhe pranimi i anëtarëve
të rinj. Institucione të tjera në përbërje të BE-së janë edhe 5) Gjykata e Drejtësisë si përgjegjëse
për interpretimin e ligjit të BE-së përmes vendimeve me fuqi detyruese, 6) Gjykata e Auditorëve
si përgjegjëse për monitorimin e menaxhimit financiar dhe 7) Banka Qendrore Europiane si
menaxhuese e politikave monetare.

116
 Page | 117

117