RAPORT EKZEKUTIV

01

Bazat e Politiks s Jashtme t Kosovs

PRISHTIN, NNTOR 2008

Prmbajtja
Raport ekzekutiv nga Konferenca Bazat e Politiks s Jashtme t Kosovs ........................ 5 Hyrje............................................................................................................................................................ 9 Zhvillimi historik i politiks s jashtme t Kosovs ........................................................................ 10 Sfidat dhe domosdoshmrit sistemore n ndrtimin e politiks s jashtme t Kosovs ....................................................................................................... 13 Prioritetet e politiks s jashtme t Kosovs................................................................................... 16 Vshtrim historik zhvillimit t politiks s jashtme t Kosovs nga Kushtetuta e Kaanikut, tek Marrveshja e Ahtisaarit .......................................................... 19 Sfidat dhe domosdoshmrit sistemore n ndrtimin e politiks s jashtme t Kosovs .................................................................................... 23 Sfidat e politiks s jashtme q nuk e presin Kosovn .................................................................. 27

Raport ekzekutiv nga Konferenca Bazat e Politiks s Jashtme t Kosovs

Parathnie
Pavarsimi i vendit i bri t domosdoshm hapa drejt themelimit t Ministris s Punve t Jashtme. Ndonse me vones, ky akt prfundimisht e lkundi nga vendi nj proces i cili ishte mbajtur pezull prej kohsh. I konsideruar si portofol tejet atraktiv, ndrtimi i Ministris s Jashtme u prcoll me munges t jashtzakonshme transparence, rivalitet brenda koalicionit dhe vonesa t pajustifikueshme. Prve vshtirsive t natyrs objektive si, mungesa e kuadrit ligjor, mungesa e shrbimit diplomatik, mungesa e hapsirave dhe stafit profesional, MPJ sht treguar bukur e varfr edhe n ndrtimin e aspekteve programore, ka treguar munges vizioni pr adresim t nevojave t Kosovs n rrafshin ndrkombtar. Shumka ka ecur me inercionin e subordinimit absolut nn diplomacit e shteteve sponsore t pavarsis s Kosovs. Meritat pr sukseset dhe prgjegjsit pr dshtimet nuk zun vend ne llogarin e brendshme politike. Integriteti,Idet dhe kreativiteti nuk do t ishin fjal t prshtatshme pr t prshkruar muajt e par t puns s ministris. N kt situat, Klubi ka vlersuar se ekziston hapsir q prmes aktivitetit civil, nj debati intelektual, t thelluar dhe konkret, t nxitet nj veprim m kreativ i hisenikve t procesit, n rend t par Ministris s Punve t Jashtme. Konferenca Bazat e politiks s jashtme t Kosovs ka pas pr qllim t nxis nj debat konstruktiv i cili do te rezultonte me nj analize te pozits se sotme ndrkombtar t Kosovs dhe me nj list rekomandimesh q do t shrbejn n prcaktimin e bazave te politikes se jashtme te vendit. Ishte ky hapi i par, gjithsesi nj ndrmarrje e guximshme e Klubit pr Politik t Jashtme, pr nxitjen e interaksionit shoqror mbi at q duhet te jete platform konsensuale e shoqris kosovare. Pjesmarrja, paraqitjet e panelistve dhe argumentet e diskutuesve ishin tregues te mir pr potencn e shoqris kosovare, q prmes nj debati t hapur t identifikoj nevojat pr themelet e shndosha t politiks s jashtme t vendit. Ylli Hoxha Drejtor Ekzekutiv

Konstatimet:
Paneli i pare: Identiteti i politiks s Kosovs n fazn e par t hapjes s shtjes s Kosovs ndrtohet mbi disa momente kye: shkatrrimin e partis komuniste, krijimin e nj sken pluripartiste kosovare, si dhe shpalljen e orientimit politik pro-perndimor t Kosovs Lidershipi i Kosovs do t insistoj n krijimin e shtetit t pavarur t Kosovs, prmes nj procesi politik ndrkombtar, duke iu shmangur lufts s armatosur. Sfidat themelore t viteve te 90 ishte mbajtja hapur e shtjes s Kosovs dhe nxitja e procesit negociator Kosov-Serbi t ndrmjetsuar dhe garantuar ndrkombtarisht. Qndrimi i SHBA-s ka qen vendimtar n mbajtjen e tems s Kosovs n Grupin e Kontaktit dhe n t gjitha instancat tjera relevante. Synimet e politiks s jashtme t Kosovs u arritn, pr t prjetuar kulminacionin n vitet 1998, 1999, me luftn kosovare t udhhequr nga Ushtria lirimtare e Kosovs, dhe ndrkombtare, t prir nga Pakti NATO, pr lirimin e Kosovs Bashkimi i qllimit nal t pavarsimit t Kosovs me suksesin e misioneve ndrkombtare t pranishme n vend, si OKB-s, NATO-s, BE-s, dhe shteteve m t mdha t Perndimit, ka qene objektiv i politikes se jashtme t Kosovs. Paneli i dyt Interesat bazike kombtare pr secilin shtet konsiderohen se jan ekzistenca dhe sovraniteti i shtetit, vitaliteti dhe prosperiteti ekonomik, ruajtja e vlerave kye t shoqris dhe rregullimit Sfid kye q krkon trajtim imediat mund t konsiderohet mungesa e formulimit t qart t interesave kombtare, objektivave t politiks s jashtme dhe udhzimeve pr arritjen dhe promovimin e tyre, pr t cilat mungon debati publik dhe konsensusi politik dhe shoqror n Kosov Kosovs i mungojn kapacitetet dhe ekspertiza pr krijimin dhe zbatimin e efektiv t politiks s jashtme. Kjo munges kapaciteti reflektohet n ushtrimin e funksioneve bazike t Ministris s Punve t Jashtme. Imazhi i dobt ndrkombtar I Kosovs sht sfida m e vshtir strukturale dhe konceptuale pr zbatimin efektiv t politiks s jashtme t saj. Imazhi ndrkombtar i Kosovs varet drejtprsdrejti nga kualiteti i qeverisjes dhe konsolidimi i suksesshm i shtetsis, pr tejkalimin e s cils nevojitet angazhimi i t gjithave resurseve qeveritare dhe joqeveritare t vendit ton

Paneli i tret Kosova,tet muaj pas shpalljes s pavarsis , ende nuk ka nj dokument t politiks s vet t jashtme, nj dokument t miratuar nga Kuvendi i Kosovs, ku do t prcaktoheshin synimet e vendit n kt fush Pr t ndrtuar nj politik t jashtme t qndrueshme, nevojitet marrveshje brenda shoqris pr at se ka jan prioritetet bazike t shtetit, prej nj perspektive afatshkurtr e deri te ajo afatgjat, dhe kto prioritete do ndeshur me tablon e realitetit t sotm t vendit.

Kosova sht vend strukturalisht i varfr me shtetsi e pavarsi ende t parrumbullaksuar , i dal nga nj kriz e gjat politike ,ekonomike e t siguris, q synon t prmbush identitetin e vet euro-atlantik duke qen shtet antar i NATO-s dhe BE-s , e i ndihmuar deri m sot n kto synime nga SHBA-t dhe BE. Tri sfidat politiks s jashtme: prmbyllja e shtetsis, nxenja e hapit zhvillimor ekonomik, transformimi i mbshtetjes ndrkombtare nga moduli stabilizues n modulintransformues. Tri prioritete e politiks s jashtme: Trsis toksore e Kosovs si prioritet i politiks s jashtme - shtjen e trsis funksionale t Kosovs ta integroj n at q do t jet oferta e BE-s pr integrim t regjionit t Ballkanit perndimor; b) rrethi i miqve t Kosovs jasht bashksis Euroatlantike, pjes e identitetit ndrkombtar t Kosovs; c) vnia e bazave evropiane pr procesin e bisedimeve pr vendosjen e marrdhnieve normale , t fqinjsis s mir, mes Kosovs e Serbis

REKOMANDIME:
1. Institucionet e Kosovs duhet t inicojn hartimin e nj platforme pr politikn e jashtme t Kosovs. N t duhet bhet formulimi i qart i interesave kombtare, objektivave t politiks s jashtme dhe udhzimeve pr arritjen dhe promovimin e tyre. Synimi pr t qen pjes e NATOS dhe BE-s duhet t mbetet fundament i ksaj platforme. Ky proces duhet t jet i afatizuar dhe transparent. Shoqria kosovare, institucionet e vendit duhet t nisin nj debat t afatizuar pr denimin e prioriteteve t vendit (interesave kombtar-shtetror) t cilat do t shrbejn si baz e artikulimit t politiks s jashtme. Ky proces duhet te jete i afatizuar dhe konsensual. Qeveria duhet ti aprovoi si prioritete t politiks s jashtme, q krkojn angazhim t menjhershm, kto pika: prfundimi i shtetsis, funksionimi i Kosovs me institucione t vetat n tr territorin e vendit; arritja e legjitimiteti ndrkombtar; njohja e Kosovs nga vendet e mbetura dhe organizatat ndrkombtare; znia e hapit zhvillimor; tejkalimi i ngecjes s prgjithshme zhvillimore t trashguar orientimi i mbshtetjes euroatlantike n nevojat transformuese t shoqris; vendosja e bazs evropiane pr krijimin e marrdhnieve normale, t fqinjsis s mir, mes Kosovs e Serbis Qeveria, urgjentisht, duhet t merr masa pr t ngrit kapacitetet n hartimin dhe zbatimin e politikave pr marrdhniet me jasht. Ajo duhet ti shfrytzoj t gjitha kapacitetet intelektuale t vendit. N rekrutimin e kapaciteteve, profesionalizmi duhet t jet kriteri ky i przgjedhjes s kandidatve. N aspekt afatgjat qeveria duhet t investoi n ngritjen e kapaciteteve t reja, prmes edukimit brenda dhe jasht, bazuar n nj plan konkret t zhvillimit t nevojave njerzore. Qeveria t angazhoj tr kapacitetet n dispozicion n procesin e lobimit pr njohje t Kosovs. Ekziston hapsir q prmes diplomacis parlamentare dhe joformale t

2. 3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

lobohet dhe t kryhet nj pun e konsiderueshme n arritjen e prioriteteve n politik t jashtme. Qeveria duhet t inkurajoj dhe koordinoj kt angazhim, qoft institucional qoft t shoqris civile. Qeveria e Kosovs duhet t ndrtoj strategji t veant pr prmirsimin e imazhit ndrkombtar t Kosovs. N kt drejtim duhet angazhim n prmirsimin e funksionimit t vendit (stabilitet, respektim t drejtave t njeriut, sundim t ligjit, luft kundr korrupsionit, krijim t perspektivs ekonomike etj.), sa edhe n promovimin dhe luftimin e paragjykimeve q na rndojn. Institucionet e Kosovs duhet t llojn t ndrtojn qndrime autonome lidhur me shtje t rndsishme n marrdhnieve ndrkombtare. Duhet mnjanu traditn e dgjushmris absolute pr seciln shtje t politiks s jashtme ndaj SHBA-ve, BE-s apo shteteve t caktuara, pa asnj nuanc autorsie apo t mendimit kritik. Qeveria, Presidenca, Ministria e jashtme duhet t artikulojn qart kto qndrime dhe ti koordinojn n mes vete.

Hyrje
M 6 tetor 2008, n Vila Grmia, n Prishtin, sht mbajtur konferenca Bazat e Politiks s Jashtme t Kosovs e organizuar nga Klubi pr Politik t Jashtme. Panelist n kt konferenc kan qen publicisti Blerim Shala, analisti Lulzim Peci, si dhe publicisti Veton Surroi, ndrsa kan kontribuar me fjalimet e tyre edhe personalitete t shumta, vendore dhe ndrkombtare, t skens politike t Kosovs. Ndr t tjer, t pranishm kan qen Prfaqsuesi Civil Ndrkombtar n Kosov, Pieter Faith, ambasadorja franceze, ambasadori gjerman, belg, bullgar, e nominuara pr zvendsministre t Punve t Jashtme, Vlora itaku, dhe shume personalitete te jets politike, shoqris civile, botes akademike dhe biznesit. Prfaqsuesi Civil Ndrkombtar n Kosov (ICO), Pieter Faith, i ka ofruar mbshtetjen e tij t plot Klubit pr Politik t Jashtme, ndrsa i ka br thirrje qeveris ta ndryshoj qasjen ndaj grupit t mendimtarve pr shtjet e diplomacis. Ai ka thn se qeveria duhet ti shfrytzoj t gjitha kapacitetet intelektuale t vendit n hartimin dhe zbatimin e politikave pr marrdhniet me jasht. Zbatimi i planit t Ahtisaarit, decentralizimi dhe zhvillimi ekonomik i vendit, sht rruga q duhet t ndjekin institucionet e Kosovs, ka thn Feith, duke shprehur besimin se kjo do ti ndihmoj shum shtetit t ri t pavarur q t afrohet me Bashkimin Evropian, si dhe t shtoj numrin e njohjeve t reja ndrkombtare. N konferencn pr Bazat e Politiks s Jashtme ka marr pjes edhe e nominuara pr zvendsministre t Punve t Jashtme, Vlora itaku, e cila ka konsideruar se debati n kt konferenc do tju ndihmoj institucioneve t Kosovs. itaku ka numruar tri sfidat kryesore t politiks s jashtme t Kosovs duke potencuar nevojn e nj konsensusi politik dhe qytetar lidhur me politikn e jashtme. Sipas saj, sfidat aktuale t diplomacis kosovare jan shtimi i numrit t njohjeve ndrkombtare, bashkpunimi me vendet q e kan njohur Kosovn, si dhe prballja me pasojat e nisms serbe pr shqyrtimin e legjitimitetit t pavarsis s Kosovs n Gjykatn Ndrkombtare t Drejtsis. Ti shohim edhe mendimet tjera!

dje

1989 2007

Zhvillimi historik i politiks s jashtme t Kosovs

10

Nga kushtetuta e Kaanikut te Marrveshja e Ahtisaarit (Blerim Shala)

Citati i panelit Kosova nuk ka pasur shans fare t bhej as republik e as shtet i pavarur po t mos shkatrrohej Jugosllavia. As ska pas shans Kroacia, as Sllovenia, e asnj tjetr. Jugosllavia nuk ish ra po t mos kish ra muri i Berlinit, dhe ky sht konteksti i madh historik dhe ky kontekst on te nj adres tjetr, te Moska. Moska nuk ka pasur gj kundr mu shkatrru Jugosllavia dhe mu kriju shtetet e reja Blerim Shala Panelisti i par n konferenc, publicisti Blerim Shala, ka br nj Vshtrim historik t zhvillimit t politiks s jashtme t Kosovs - Nga kushtetuta e Kaanikut te Marrveshja e Ahtisaarit, i cili vshtrim ka ngjallur reagime n mesin e pjesmarrsve. Sa i prket kontekstit historik t shtjes s Kosovs, publicisti Shala ka konstatuar se hapja e saj si shtje sht br nprmjet dy dinamikave t zhvillimeve: dinamika e brendshme, q njeh si fazn e fundit t saj ngjarjet n harkun kohor 1981 - 1989, e q tregoi se statusi i athershm i Kosovs nuk ishte n prputhje me vullnetin e popullit t Kosovs dhe as me synimet e regjimit t Serbis; dhe dinamika e jashtme, me prfundimin e Lufts s Ftoht, q konfirmoi fundin e RSFJ-s dhe hapjen e shtjeve t pazgjidhura kombtare brenda RSFJ-s. Pr identitetin e politiks s Kosovs n fazn e par t hapjes s shtjes s Kosovs, Shala ka thn se sht ndrtuar mbi disa momente kye: shkatrrimin e partis komuniste, krijimin e nj sken pluripartiste kosovare, si dhe shpalljen e orientimit politik pro-perndimor t Kosovs. Ky identitet politik, sipas tij, ka krijuar themelet politike pr artikulimin dhe shprehjen e vullnetit politik t popullit t Kosovs. Artikulimi dhe shprehja e vullnetit politik t popullit t Kosovs, sipas vlersimit t Blerim Shals, sht br nga udhheqsia shumpartiake e Kosovs, q njihej asokohe me nj emr t prbashkt, Alternative Kosovare, e q tubohej rreth dr. Ibrahim Rugovs, kryetarit t Lidhjes Demokratike t Kosovs, n bashkpunim me autoritetet e mbetura kosovare t pushtetit. Lidershipi i Kosovs do t insistoj n krijimin e shtetit t pavarur t Kosovs, prmes nj procesi politik ndrkombtar, duke iu shmangur lufts s armatosur, pr shkak t shprputhjes s madhe n organizimin ushtarak midis Kosovs dhe Serbis, ka theksuar Shala. Dr. Ibrahim Rugova i pati artikuluar shkurt dhe qart synimet e Kosovs, me at porosin e njohur: Pavarsi dhe Demokraci, ka shtuar ai. Pr synimet e politiks s Kosovs, ky panelist ka vlersuar se n dimensionin e brendshm, politika e

11
Kosovs ka qen e tra refuzim i vendosur, me do mim, i pushtetit t Serbis. N dimensionin e jashtm synimet mund t t prmblidhen n 4 trsi: a) Q Perndimi ta njoh shtjen e Kosovs si t pazgjidhur, b) q Kosova t afrohet kah Perndimi dhe eventualisht t nxis rolin ndrmjetsues t tij; c) q negociatat eventuale Kosov -Serbi t mbrrijn n stadin e garantimit ndrkombtar; dhe ngadhnjimi n lmin informativ dhe propagandistik. N mas t madhe, t gjitha kto qllime u arritn, pr t prjetuar kulminacionin n vitet 1998, 1999, me luftn kosovare t udhhequr nga Ushtria lirimtare e Kosovs, dhe ndrkombtare, t prir nga Pakti NATO, pr lirimin e Kosovs, ka theksuar Shala, duke folur pr arritjet e politiks s Kosovs. Qndrimi i SHBA-s, sipas tij, ka qen vendimtar n mbajtjen e tems s Kosovs n Grupin e Kontaktit dhe n t gjitha instancat tjera relevante. Finalja, sipas Blerim Shals, n periudhn e paslufts sht arritur nj objektiv i rndsishm pr politikn e jashtme t Kosovs ai bashkimit t qllimit final t pavarsimit t Kosovs me suksesin e misioneve ndrkombtare t pranishme n vend, si OKB-s, NATO-s, BE-s, dhe shteteve m t mdha t Perndimit. Politika e jashtme e Kosovs, pr kt shkak, n mas t madhe, ka mundur dhe sht zhvilluar n Prishtin, ka thn panelisti Shala, duke konkluduar se politika kosovare i ka sendrtuar n mas t madhe qllimet e veta t artikuluara n fillimvitet e nntdhjeta. Vlersimet e publicistit Blerim Shala kan ngjallur nj debat t n mesin e pjesmarrsve t konferencs. Ka pasur t atill q e kan shprehur paknaqsi me pikpamjet e tij, por edhe t atill q e kan vlersuar at si kumtes profesionale. Xhavit Haliti, nnkryetar i Komisionit pr Pun t Jashtme n Kuvendin e Kosovs, e ka cilsuar si t mangt tezn e z.Shala, pr shkak se n t jan anashkaluar faktort m t rndsishm q kan sjell n pavarsin e Kosovs, ndrsa u sht dhn prparsi disa faktorve q nuk kan pasur ndonj pesh t madhe. Nuk pajtohem n asnj rast q prmes nj fjalie t prmendet lufta e UK-s, dhe t bhet nj fjalim i tr me angazhime t shoqatave ose t personaliteteve t cilat n nj mnyr e kan shpjeguar situatn n Kosov, por skan qen promotor i ndryshimit t situats n Kosov, sht shprehur Xhavit Haliti. Sipas tij, meritat m t mdha pr pavarsin e Kosovs i kan organizatat ilegale dhe Ushtria lirimtare e Kosovs, roli i t cilave sht minimizuar n kumtesn e publicistit Shala. Ai m tej ka sugjeruar q n vend se t flitet pr lobim nga individ n vende t caktuara ku kan jetuar, do t duhej t flitet pr angazhimin e emigracionit shqiptar n t gjitha kontinentet. Ai ka vn n dukje se nuk prmendet n asnj rast diplomacia e organizuar, e br nga Qeveria e athershme n ekzil, dhe n veanti nga strukturat politike t UK-s dhe t Lvizjes Popullore t Kosovs, t cilat, sipas Halitit, kan qen n krye t ktij procesi. Pa kto angazhime, pa luftn e UK-s, pa angazhimin permanent, as nuk do t merrej me kt

12

Kosova nuk ka pasur shans fare t bhej as republik e as shtet i pavarur po t mos shkatrrohej Jugosllavia. As ska pas shans Kroacia, as Sllovenia, e asnj tjetr. Jugosllavia nuk ish ra po t mos kish ra muri i Berlinit, dhe ky sht konteksti i madh historik dhe ky kontekst on te nj adres tjetr, te Moska. Moska nuk ka pasur gj kundr mu shkatrru Jugosllavia dhe mu kriju shtetet e reja Blerim Shala

shtje diplomacia botrore, ka vlersuar Haliti. Ish-kryeministri i Kosovs, Bujar Bukoshi ka br thirrje q t mos harrohet kontributi i dhn nga shteti shqiptar, si nj komponent e rndsishme n zhvillimin e politiks s jashtme t Kosovs. Pr institucionet e Kosovs, ai ka thn se duhet ti ken shqisat m t orientuara edhe ka thon ata jasht institucioneve, sa i prket politiks s jashtme. Ndrkoh, publicisti Nexhmedin Spahiu ka vn n dukje se gjeneza e koncepteve t politiks s jashtme t Kosovs shkon prtej epoks postkomuniste. Sipas tij, politik e jashtme sht zhvilluar edhe gjat kohs s Krahins Socialiste Autonome t Kosovs, n marrdhniet me republikat e tjera t ishRepubliks Socialiste Federative t Jugosllavis. Mirpo, moment ky t krijimit t koncepteve t politiks s jashtme t Kosovs, Nexhmedin Spahiu e ka konsideruar veprimin e ish-presidentit Rugova, kur krijon konceptin e shtetit am t SHBA-s, n vend t konceptit t shtetit am t Shqipris. Me kt konstatim t Nexhmedin Spahiut nuk sht pajtuar prap Xhavit Haliti, i cili ka replikuar me t, duke insistuar q t mos mohohet kontributi i Shqipris n zhvillimin e politiks s jashtme t Kosovs. Sipas Halitit, gati t gjitha kontaktet e mhershme t Kosovs me botn e jashtme jan br prmes Shqipris. Ndrkaq, Nexhmedin Spahiu ka br prpjekje ta sqaroj iden e tij, duke shtuar se akti i prcaktimit t ish-presidentit Rugova pr ta dgjuar Uashingtonin e jo Tirann, nuk nnkupton shkputjen e marrdhnieve me Tirann. Alban Bokshi, ngriti shtjen e mosartikulimit politik t krkess pr bashkim me Shqiprin. Nse jemi I njjti popull, nse kemi t njjtn kultur, ather gjja e par q do tm shkonte mendja kishte me qen bashkimi me Shqiprin. sht e uditshme pse gjithmon kemi artikulu krkesa minimaliste ka pyetur Bokshi. N fjaln e tij prmbyllse Blerim Shala i prgjigjet Xhavit Halitit dhe t folsve t tjer duke sqaruar fillimisht se pr objekt t trajtimit n konferenc sht shtruar periudha q nga fillimi i viteve 90 e deri m sot, ndrsa nuk sht marr me referimet n vitet 70 e 80. Sipas tij, deri n vitin 89-90, ideja mbizotruese n Kosov n do lvizje, legale e ilegale, ka qen bashkimi i Kosovs me Shqiprin, e nuk ka qen krijimi i shtetit t Kosovs. N kt drejtim, Shala sht prpjekur ta analizoj artikulimin e krkesave brenda kontekstit historik duke dhn shpjegime pr ndrrimet e kontekstit si dhe aspiratave t shqiptarve t Kosovs. Kosova nuk ka pasur shans fare t bhej as Republik e as shtet i pavarur po t mos shkatrrohej Jugosllavia. As ska pas shans Kroacia, as Sllovenia, e asnj tjetr. Jugosllavia nuk ish ra po t mos kish ra muri i Berlinit, dhe ky sht konteksti i madh historik dhe ky kontekst on te nj adres tjetr, te Moska. Moska nuk ka pasur gj kundr mu shkatrru Jugosllavia dhe mu kriju shtetet e reja, ka vn n dukje ai. Shala ka konstatuat se JAHTA Kosovn e vendos n ann e kundrt t historis dhe si pasoj e saj Kosovs edhe i mohohet statusi i barabart me kombet e tjera t Jugosllavis. Ai m tutje bn t ditur se para se ta konstatoj konferenca e Hags se e drejta n vetvendosje n kuadr t shpartallimit t Jugosllavis i takon njsive federale, e jo kombeve, ai dhe disa personalitete tjera t jets politike n nj takim konfidencial kan ndrtuar nj platform konsensuale t pashkruar pr at se far duhet t krkoj Kosova me rastin e shpartallimit t ish-Jugosllavis. Krkesa e par ka qen, nse do t ket vetvendosje t njsive federale, Kosova do t krkoj q t bhet shtet i pavarur n kufijt e vitit 74; krkesa e dyt ka qen se nse lejohet ndryshim i kufijve t brendshm t ish-Jugosllavis, ne t krkojm bashkimin e Maqedonis Perndimore dhe Lugins s Preshevs me shtetin e ri t Kosovs; si dhe krkesa e tret ka qen q nse lejohet shpartallimi total i Jugosllavis, ather ne mund t krkojm edhe bashkimin me shtetin shqiptar, ka treguar publicisti Blerim Shala. Megjithat, sipas tij, krkesa m realiste ka qen q Kosova t bhet shtet i pavarur n kufijt e vitit 1974.

nesr

Shkurt 2008 Tetor 2008

Sfidat dhe domosdoshmrit sistemore n ndrtimin e politiks s jashtme t Kosovs

(Lulzim Peci)
Serbia e di mir se far do, ajo do q t antarsohet ne Bashkimin Evropian deri n vitin 2013 dhe n ndrkoh q t ket korreksion t kufirit Kosov-Serbi, n veri. Kosova nuk e ka t qart as kur do t ec drejt Unionit Evropian dhe pr m tepr nuk ka ide ka t bj ne veri Ilir Deda Panelisti i dyt n Konferencn Bazat e Politiks s Jashtme t Kosovs, Lulzim Peci, ka trajtuar momentumin ndrkombtar t krijimit t shtetsis s Kosovs, kornizn teorike t krijimit dhe ekzekutimit t politiks s jashtme, si dhe ka br identifikimin e nj numri t sfidave sistemore t ndrtimit t ksaj politike n Kosov. Peci ka vn n dukje se n kohn e globalizimit, ndrvarshmris dhe integrimeve regjionale, formulimi dhe ekzekutimi i politiks s jashtme sht duke u br gjithnj e m shum kompleks, pr shkak t shuarjes s linjave ndarse t shtjeve t brendshme dhe t jashtme. Pr t arritur rezultate, ai ka konstatuar se sht e domosdoshme q t prcaktohen interesat kombtare, t cilat e formzojn kornizn e prgjithshme t politiks s jashtme t nj vendi. Megjithat, Peci ka shtuar se vetm definimi i interesave kombtare nuk ofron nj instrument t prshtatshm dhe t mjaftueshm t krijimit dhe zbatimit t politiks s jashtme, por ndihmon n prcaktimin e objektivave t politiks s jashtme. Ky panelist ka vlersuar se pavarsia e ka gjetur vendin t paprgatitur n fushn e politiks s jashtme. Po ashtu, sipas tij, n Kosov edhe edukimi universitar nuk ka tradit dhe katedr t mirfillt n fushn e marrdhnieve ndrkombtare dhe diplomacis, q paraqet nj dobsi strukturore t vendit n kt fush. Pr kt arsye, Lulzim Peci ka potencuar se sfid kye sistemore mund t konsiderohet mungesa e prgjithshme e kapacitetit dhe ekspertizs s Kosovs pr krijimin dhe zbatimin efektiv t politiks s jashtme. Sfid tjetr sistemore, sipas tij, sht mungesa e kapacitetit t duhur t Qeveris dhe posarisht Ministris s Punve t Jashtme n ushtrimin e funksioneve t saj bazike: Ndrtimi i personelit profesional dhe kompetent t shrbimit diplomatik, karriera e t cilit nuk do t varej nga ndryshimet e brendshme politike por nga arritjet profesionale, sht sfid fondamentale pr zbatimin e suksesshm t politiks s jashtme, ka vn n dukje Peci. Sa i prket fuqis n arenn ndrkombtare, ai ka thn se varet pikrisht nga ndrtimi i imazhit t Kosovs si nj vend me kredibilitet dhe prestigj ndrkombtar, ndrsa imazhin e dobt ndrkombtar t Kosovs e ka trajtuar si sfidn m t vshtir strukturale dhe konceptuale pr

13

14

zbatimin efektiv t politiks s jashtme. Imazhi ndrkombtar i Kosovs, sipas panelistit Lulzim Peci, varet drejtprsdrejti nga kualiteti i qeverisjes dhe konsolidimi i suksesshm i shtetsis, pr tejkalimin e s cils nevojitet angazhimi i t gjithave resurseve qeveritare dhe joqeveritare t vendit ton. Edhe Enver Hasani, rektor i Universitetit t Prishtins, ka trhequr vrejtjen se Kosovs i duhet t dij se ka sht interes nacional n kontekstin kosovar. Kjo sht mnyra e vetme pr ti ikur argumenteve ad hominem n definimin e politiks s jashtme t Kosovs dhe n veprimin ton karshi t tjerve, sht shprehur ai. Si ka vlersuar rektori Hasani, definimi i interesit nacional sht els pr zgjidhjen e shum problemeve, ndrsa arsyet duhet krkuar n sfern e siguris dhe n dinamikat globale gjeostrategjike. Interesin nacional ai e ka ndar n planin e brendshm dhe n planin e jashtm. N planin e brendshm, sipas tij, interes nacional sht sundimi i ligjit, lufta kundr korrupsionit, ekonomia, profesionalizimi i politiks s jashtme etj. Ndrkaq, n planin e jashtm, Hasani ka thn se interes nacional jan marrdhniet e mira me fqinj dhe gatishmria pr zgjidhjen e do kontesti me fqinjt n mnyr civilizuese dhe paqsore; pastaj marrdhniet e Kosovs me botn jasht bots euro atlantike, korrektimi i percepcionit t t tjerve rreth imazhit t Kosovs, njohja nga ana jon e interesave nacionale t shteteve t tjera etj. Ish-ministri SADIK IDRIZ, duke folur pr problemet n politikn e jashtme, ka thn se Kosova mund ti eliminoj ato vetm nse i eliminon problemet n politikn e brendshme. Ndrkaq, ndr problemet kryesore t brendshme ai ka prmendur ndikimin e Serbis, mos kontrollimin e nj pjese t territorit, n veri dhe enklava tjera, si dhe manipulimin e serbve t Kosovs. Ilir Deda ka potencuar faktin se politika e jashtme sht e ndrlidhur shum me gjendjen e brendshme n vend. Ne kemi problem me serbt n Kosov, me moskontrollimin e tr territorit, si dhe me imazhin ndrkombtar t vendit, dhe kjo krijon problem t madh n politik t jashtme. Gjat pranvers s vitit 2009, Serbia do t jet shtet kandidat pr pranim n Bashkimin Evropian, do ta ket nj reputacion shum m t lart ndrkombtar, do t jet nj shtet I cili pr gjith Evropn sht ky pr paqe n Ballkan,dhe do t jet nj shtet i cili do t ket nj kapacitet t hatashm admisnisrativ, ndrsa Kosova do t ket nj status pak a shum t ngrir, do t jet nj vend I cili do t ket nj imazh t udhhiqet nga struktura drejtprdrejt lidhur me krim t organizuar dhe do t ket imazh se nuk do t di se far t bj me minoritetet e veta. Kjo do t jet pasqyra q ne do ta kemi n pranvern e vitit 2009. , ka vlersuar ai. Ai ka theksuar se Kosova prderisa n Kosovs i mungon qartsia n procesin e integrimeve euroatlantike Serbia po ecn me hapa t prshpejtuar n kt drejtim. Dhe jo vetm aq, ajo po arrin t artikuloj gjithnj e m zshm krkesn pr ndarje t Kosovs. Serbia e di mir se far do, ajo do q t antarsohet ne Unionin Evropian deri n vitin 2013 dhe n ndrkoh q t ket korreksion t kufirit Kosov-Serbi, n veri. Kosova nuk e ka t qart as kur do t ec drejt Unionit Evropian dhe pr m tepr nuk ka ide ka t bj ne veri ka konstatuar Deda. Shpend Ahmeti ka vlersuar se shqiptart si popull nuk kan qen aq t suksesshm n politik t jashtme. Ai ka elaboruar shembullin e Republiks s Maqedonis e cila prkundr raportit t favorshm tregtar, varshmris ekzistenciale dhe raporteve jashtzakonisht t kqija me fqinjt tjer, ka mbajtur nj qasje negative n politikat e saj ndaj Kosovs dhe shqiptarve n prgjithsi. Ahmeti ka ngritur dilemn se a mundet Kosova t ket nj politik t jashtme q mbron interesat e veta, sepse shum shpesh sht thn publikisht edhe prej politikanve ton edhe prej publikut, se Kosova sht shtet i vogl ku nuk mund t ket politik t jashtme, e vetmja gj q mund t bjm sht q ti dgjojm shtet e mdha. Ai ka theksuar se realiteti i politikbrjes s Kosovs sht kretsisht i atashuar n kodrn veri-

ore t qytetit t Prishtins. sht realitet, nse dikush heziton tua thot, po ua them un, politika e jashtme e Kosovs bhet n Dragodan, e jo n institucionet qeveritare. Kur them n Dragodan, nuk flas pr nj shtet t posam por pr nj grup shtetesh t cilat vendosin se ka do t bj Kosova, sht shprehur ai. Sipas Ahmetit, mnyra se si sht udhhequr politika e jashtme e Kosovs n nnt vitet e fundit, i ka br qytetart ta humbin vetbesimin se Kosova mund t bj politik t jashtme. Luan Shllaku ka folur m n detaje pr pozitn ndrkombtare dhe imazhin e Kosovs. Ai ka vlersuar se prtej imazhit ekzistojn interesat gjeostrategjike t shteteve, q mund t ndikojn n uljen apo ngritjen e pozits s Kosovs. Sot imazhi ndrkombtar i Kosovs sht jo aq i favorshm pr hapat t cilt komuniteti ndrkombtar mund ti marr n Kosov, ka thn Shllaku, duke trhequr vrejtjen se Kosova po i afrohet imazhit si vend i konfliktit t ngrir, q mund t jet jashtzakonisht i rrezikshm n t ardhmen. Albatros Rexhaj ka vn n pah pakujdesit e adresimit ndaj vendeve q nuk jan pjes e bots euroatlantike. Ai ka apeluar q t aplikohet nj kod sjelljesh q ruan krenarin e secilit vend, sado i vogl dhe i pafuqishm t jet ai. Nse ne e aspirojm antarsimin n organizatn e kombeve t bashkuara, duhet ta kuptojm q organizata e kombeve t bashkuara sht nj organizat diverse, ka shum shtete, shum popuj, t cilt i kan vlera e tyre q mund t mos ken asnj pik t prbashkt me vlerat tona. Ai ka potencuar nevojn q Ministria e Jashtme dhe Komisioni Parlamentar pr Politik t Jashtme t zhvilloj kapacitete pr tu marr me kto pjes tjera t bots, jasht akuariumit euroatlantik. Edhe Teuta Sahatqija ka kritikuar Komisionin Parlamentar pr Marrdhnie me Jasht dhe Komisionin Parlamentar pr Integrim, pr mosangazhim t mjaftueshm n fushn e diplomacis. Ajo ka vlersuar se ekziston hapsir q prmes diplomacis parlamentare t lobohet dhe t kryhet nj pun m e madhe. Qeveria duhet t angazhohet q ti aktivizoj t gjith, edhe institucionet, edhe organizatat e ndryshme, q t lobojn edhe pr njohje t Kosovs, edhe q t kemi nj imazh m t mir, ka theksuar Sahatqija. Kt krkes e ka mbshtetur edhe nnkryetari i komisionit t kritikuar , Xhavit Haliti, i cili ka theksuar nevojn e plotsimit t kushteve n mnyr q komisioni t jet n gjendje ti prmbush detyrat e vet. Nj debat i ndezur sht zhvilluar pr sa i prket definimit t konceptit t interesit kombtar. Diskututesuit jan ndar n mes atyre q relativizonin problemin n aspekt t problematiks semantike dhe pjess tjetr q insistonte n rndsin e ksaj dileme. Panelisti Lulzim Peci sht shtyr t jep nj elaborim m thell dhe t drejtprdrejt pr ksaj shtje. Interesi shtetror sht terminologji e sistemit komunist, e cila, interesat e shtetit kan qen t ndrlidhura drejtprsdrejti me drejtn e interesave t nomenklaturs, e cila e ka udhhequr shtetin, gjegjsisht partis komuniste. Nse e shohim terminologjin perndimore kemi national security askund nuk thuhet state security n terminologjin perndimore t definimit t interesave apo t sfidave t siguris. Sa i prket shtjes s kombit do t kisha dashur t them nj gj, q, kombi shqiptar n Ballkan prfundon me kufijt Shqipris, n ann tjetr sht populli shqiptar. Ne duhet ta kemi t qart se nuk mund t kemi politik kombtare ose interesa kombtare, n kontekstin e ndrtuar m hert. Ne jemi dy vende t ndryshme, ku kemi afrsi pr shkaqe t ndryshme, mirpo kombi shqiptar prfundon me kufijt e Republiks s Shqipris, deshm apo sdeshm N fund t diskutimeve pr panelin e dyt, duke br nj rezyme t vrejtjeve t diskutuesve, edhe panelisti Lulzim Peci ka trhequr vrejtjen se Kosova sht duke hyr n nj faz t statusquo-s s dyt. Sipas tij, kjo sht nj lloj ngrirje e konfliktit dhe sht shum e rrezikshme pr t ardhmen e vendit.

15

nesr

6 tetor 2008 e tujtje

Prioritetet e politiks s jashtme t Kosovs

16

(Veton Surroi)
Citati i panelit far do t jet politika e jashtme n pavarsin e mbikqyrur , nuk ka nevoj t pritet t shpjegohet n Asamblen e prgjithshme t OKB-s. Mjafton t shikohet n vend , te portat 1 dhe 31 , gjegjsisht kufijt verior t vendit. Mungesa e policve kufitar dhe pikave doganor sht indikator i cilsis edhe t politiks s jashtme t vendit. Veton Surroi Panelisti i tret, publicisti Veton Surroi, ka elaboruar Prioritetet e politiks s jashtme t Kosovs, duke br vrejtje se politika e jashtme e vendit vazhdon t funksionoj me inercion. Surroi ka konstatuar me kt rast se edhe tet muaj pas shpalljes s pavarsis, Kosova ende nuk e ka nj dokument t politiks s vet t jashtme, nj dokument t miratuar nga Kuvendi i Kosovs, ku do t prcaktoheshin synimet e vendit n kt fush. N munges t ktij dokumenti, sipas tij, edhe vendimet institucionale pr politikn e jashtme merren ad hoc. Problemet me t cilat sht ballafaquar Kosova pas shpalljes s pavarsis, nuk kan ardhur vetm si pasoj e diplomacis s fuqishme serbe, por edhe si munges e kapaciteteve t Kosovs pr t funksionuar si shtet, ka vn n dukje Surroi. Ai e ka ironizuar diplomacin e vendit si dhe deklaratat e kryeministrit Thai se Kosovn menjher pas shpalljes s pavarsis do ta njohin mbi njqind shtete, duke vlersuar se rruga e deritashme n ndrtimin e politiks s jashtme ka qen e shkurtr dhe joproduktive. Dshtimi n sfern e politiks s jashtme, sipas tij, vjen si rezultat i asaj se shteti i Kosovs sht ende i paprfunduar n tri segmentet kye t ekzistencs: Trsia territoriale e Kosovs sht e rrezikuar q nga dita e par e pavarsis, me ndarjen de facto t nj pjese t territorit; pavarsia sht e kontestuar dhe ende nuk e ka fituar legjitimitetin e plot ndrkombtar; formula e pavarsis s mbikqyrur, sipas pakos s Ahtisaarit, ende nuk ka hyr n funksion. Pr t ndrtuar nj politik t jashtme t qndrueshme, nevojitet marrveshje brenda shoqris pr at se ka jan prioritetet bazike t shtetit, prej nj perspektive afatshkurtr e deri tek ajo afatgjat, dhe kto prioritete do ndeshur me tablon e realitetit t sotm t vendit. E pr ti br t gjitha kto nevojitet dialog i brendshm n shoqri, n mes t partive politike, n shoqri civile, n institucionet shtetrore, sht shprehur Veton Surroi. Mes t tjerash, ai ka prmendur tri shtylla sfidash thelbsore t politiks s jashtme t Kosovs. Shtylla e par, sipas tij, sht prfundimi i shtetsis, funksionimi i Kosovs me institucione t vetat n tr territorin e vendit; legjitimiteti i plot ndrkombtar i vendit; funksionaliteti i part-

17

neritetit n modelin e pavarsis s mbikqyrur. Shtylla e dyt, ai ka thn se do t duhej t ishte znia e hapit zhvillimor, tejkalimi i ngecjes s prgjithshme zhvillimore t trashguar. Ndrkaq, shtylla e tret Surroi ka vlersuar se sht dalja nga modeli i deritanishm stabilizues i investimit t deritanishm euro-amerikan, n nj model transformues t vendit, n prgatitjen e tij pr antarsim n NATO e BE. N krye t prioriteteve m t rndsishme t politiks s jashtme t Kosovs, Surroi ka theksuar se duhet t jet trsia toksore e vendit. Sipas tij, politika e jashtme e Kosovs do t duhej q shtjen e trsis funksionale t Kosovs ta integroj n at q do t jet oferta e BE-s pr integrim t regjionit t Ballkanit perndimor. E, kjo do t thot q fardo oferte e ardhshme integruese pr Serbin t ket kushtzimin e funksionimit t trsishm t institucioneve t Kosovs e t Bashksis ndrkombtare n Kosov, sht shprehur ky panelist. Po ashtu, si t rndsishme ai e ka konsideruar edhe vnien e bazave evropiane pr procesin e bisedimeve pr vendosjen e marrdhnieve normale, t fqinjsis s mir, mes Kosovs e Serbis. Kosova e Serbia, sipas Surroit, mund ta pengojn njra tjetrn n prshpejtimin e rrugs pr n BE, por kto dy vende, duke e ndryshuar paradigmn, mund ta ndihmojn njra tjetrn n nj proces i cili nuk fillon, por domosdoshmrisht prfundon me njohjen e ndrsjell si fqinj t mir. Megjithat, ai ka konstatuar se kto sfida, sado urgjente t jen, nuk jan as pr nj koalicion qeveriss, e as pr nj mandat. N kushte t polarizimit t natyrshm demokratik, kto sfida jan pothuajse t parealizueshme nse nuk shndrrohen n konsensus parlamentar, q do t mbeten si politik e jashtme e vendit pa marr parasysh se kush fiton n zgjedhje, ka vn n dukje n prfundim t fjalimit t tij, panelisti Veton Surroi.

18

far do t jet politika e jashtme n pavarsin e mbikqyrur , nuk ka nevoj t pritet t shpjegohet n Asamblen e prgjithshme t OKB-s. Mjafton t shikohet n vend , te portat 1 dhe 31 , gjegjsisht kufijt verior t vendit. Mungesa e policve kufitar dhe pikave doganor sht indikator i cilsis edhe t politiks s jashtme t vendit. Veton Surroi

Ambasadorja e Francs n Prishtin, Delphin Brione ka trhequr vrejtjen se stabiliteti dhe konsolidimi i brendshm i Kosovs sht garancia m e mir pr zhvillimin e politiks s jashtme. Natyrisht se pr komunitetin ndrkombtar sht shum me rndsi q Kosova t konsolidohet s brendshmi, t ket siguri, stabilitet ekonomik etj. Komuniteti ndrkombtar sht duke kontribuar n t gjitha kto fusha, mirpo prpjekjet kryesore duhet t bhen nga vet ju, ka porositur ajo. Ambasadorja Borione ka vlersuar se Kosova sht n nj pozit t ndjeshme dhe ka nevoj ti angazhoj t gjith njerzit q mund t kontribuojn n zhvillimin e politiks s jashtme t vendit. Ajo ka vn n dukje se pr Kosovn si shtet i ri jan t rndsishme q t gjitha organizatat, q nga organizatat e sportit, organizatat rajonale, Organizata e Kombeve t Bashkuara etj., dhe se kosovart duhet t angazhohen n t gjitha kto drejtime. Venera Hajrullahu ka br vrejtje pr kapacitetin e dobt profesional n Ministri t Punve t Jashtme duke vlersuar se sht gati iluzore t presim ndonj lvizje t shpejt prpara. Hajrullahu ka krkuar q ndr rekomandimet e konferencs t hyj edhe krkesa pr ngritjen e kapaciteteve institucionale pr tu marr me prioritetet e politiks s jashtme. Ardian Gjini duke u pajtuar n plotsi me prezantimin e panelistit, ka bri thirrje pr heqjen nga prdorimi t fjals ishallah, duke thn nnkuptuar se pr punt tona duhet t vendosim vet. Ai ka vn n dukje se n kt faz Kosova ka nevoj pr njerz q mendojn, pasi, sipas tij, po krijohet prshtypja se n Ministrin e Punve t Jashtme dhe n Kryeministri nuk po mendohet fare. Nuk ka proces t t menduarit, procesi i t menduarit sht zero, ka vlersuar ish-ministri Gjini. N kt sht pajtuar edhe shpend Ahmeti i cili ka insistuar q Qeveria e vendit t ket qndrim autonom pr cshtje t ndryshme t marrdhnieve ndrkombtare. Ai ka ironizuar me qndrimin e kryeministrit Thai ndaj shtjes s emrit t Maqedonis. Zoti Thai Deklaron se qndrimi i Kosovs do t jet n prputhje me qndrimin e BE-s dhe SHBA- ve, duke anashkaluar faktin se kto dy trupa kan qndrime t kundrta ndaj emrit t fqinjit ton. Shqipe Breznica, nga Kshilli Kombtar Shqiptaro Amerikan, ka vlersuar se rivaliteti i partive politike e ka dmtuar interesin e Kosovs edhe n politikn e jashtme. Ajo ka shprehur bindjen se t ngarkuarit me pun do t ken shum pun pr ta thyer imazhin se nuk punojn pr parti politike, por pr shtje kombtare. Diskutimi i panelistit te fundit sht prcjell me nj morri pyetjesh t cilave Veton Surroi i sht prgjigjur n prmbyllje t konferencs. Ai sht prpjekur t bj nj rezyme se ka do t ndodh n politikn e jashtme t Kosovs n vitin 2009. N vitin e ardhshm ekziston mundsia q pas vrasjes apo arrestimit t gjeneralit serb Ratko Mlladiq, Serbia ta shpejtoj procesin e vet integrativ evropian. Kjo, sipas Surroit, sht interes strategjik edhe i Kosovs, ndonse tingllon si paradoks. Ai ka sqaruar se shpejtimi i rrugs s Serbis n BE do t thot bashkpunim i Serbis me mekanizmat ndrkombtar pr implementimin e pavarsis s mbikqyrur dhe hapja e nj procesi t normalizimit t marrdhnieve mes Kosovs dhe Serbis. Nse Serbia, pr shembull, e fiton statusin e kandidatit pr antarsim n BE, Kosova duhet ta fitoj procesin e hapt t stabilizim-asociimit. Kto dyja duhet t shkojn s bashku. Nuk mund t shpiken kategori t veanta integruese pr Kosovn, e Serbis ti ofrohen kategorit ekzistuese integrative, ka vlersuar Surroi. Normalizimi, sipas tij, nnkupton krijimin e nj procesi t njjt integrues t Kosovs dhe Serbis. Serbia sht n avantazh, por Kosova nuk guxon t mbetet mbrapa, ka konkluduar Veton Surroi.

Vshtrim historik zhvillimit t politiks s jashtme t Kosovs nga Kushtetuta e Kaanikut, tek Marrveshja e Ahtisaarit
Politika e brjes s shtetit t Kosovs (Blerim SHALA)
Vrejtje iniciale: Pr nj vshtrim t detalizuar, do t duhej nj koh m e gjat, sepse kemi t bjm, me 17 vjet rrjedh historike, prandaj, ktu do t ndalemi n momentet m t rndsishme t ktyre zhvillimeve n Kosov dhe rreth Kosovs, e q kan t bjn me dimensionin e politiks s jashtme.

19

1. Konteksti historik i hapjes s shtjes s Kosovs

Hapja e shtjes s Kosovs, si nj shtje q kishte mbet, realisht, e pazgjidhur, q nga ngjarjet e njohura t fillimit t Shekullit XX (largimi i Perandoris Turke, krijimi i nj shteti gjysmak shqiptar) sht br nprmjet t dy dinamikave t zhvillimeve: Dinamika e brendshme, q njeh si fazn e fundit t saj, ngjarjet n harkun kohor 1981 1989, tregoi q statusi i athershm i Kosovs, nuk ishte n prputhje me vullnetin e popullit t Kosovs, dhe as me synimet e regjimit t Serbis. Ngjarjet n Kosov, konfirmuan paqndrueshmrin e shtetit t Jugosllavis, dhe pamundsin e transformimit t nj shteti federal komunist, n nj federat demokratike. Dinamika e jashtme, me prfundimin e Lufts s Ftoht, konfirmoi fundin e RSFJ-s, dhe hapjen e shtjeve t pazgjidhura kombtare brenda RSFJ-s: Realisht, pos kombit serb, asnj tjetr komb nuk ishte i knaqur me kt shtet, ekzistenca e t t cilit, kishte garanca t fuqishme t jashtme, n trajt t Rendit Ndrkombtar gjat Lufts s Ftoht, t konfirmuar me Konferencn e KSBE-s n Helsinki (1975).

2. Identiteti i politiks s Kosovs n fazn e par t hapjes s shtjes s Kosovs

Thyerja e madhe historike n ish-Jugosllavi, dhe n kampin komunist, Kosovn do ta gjej pa pushtet t mirfillt, por jo edhe pa koncept politik se far duhet t jet identiteti i politiks kosovare. Ky identitet do t ndrtohet mbi disa momente kye: Shkatrrimin e partis komuniste, me shpejtsin e papresedan n t gjitha shtetet komuniste; Krijimin e nj sken pluripartiste kosovare, me prqafimin e vlerave t demokracis liberale; Shpalljen e orientimit politik pro-perndimor t Kosovs. Ky identitet politik, do t krijoj themelet politike pr artikulimin dhe shprehjen e vullnetit politik t popullit t Kosovs.

3. Artikulimi dhe shprehja e vullnetit politik t popullit t Kosovs

Udhheqsia shumpartiake e Kosovs, q njihej asokohe me nj emr t prbashkt, Alternative Kosovare, e q tubohej rreth Dr.Ibrahim Rugovs, Kryetarit t Lidhjes Demokratike t Kosovs, n bashkpunim me autoritetet e mbetura kosovare t pushtetit, para se t gjithash, me Kuvendin e Kosovs, me angazhimin e kapaciteteve intelektuale, do ta bj t njohur prej 2 korrikut t vitit 1990, e tutje, synimin e vet politik pr ardhmnin e Kosovs. N kt mnyr, do t bhet ndrlidhja e t drejts s vetvendosjes pr Kosovn, me kontekstin e ri politik, vendor dhe ndrkombtar: Rrnimin e RSFJ-s, demokratizimin e gjith Evrops, synimin e Perndimit pr menaxhimin me pasojat e prfundimit t Komunizmit, n veanti, evitimin e konflikteve t mdha. Lidershipi i Kosovs, do t insistoj n krijimin e shtetit t pavarur t Kosov, prmes nj procesi politik ndrkombtar, duke iu shmangur lufts s armatosur, pr shkak t shprputhjes s madhe n organizimin ushtarak midis Kosovs dhe Serbis. Dr.Ibrahim Rugova, i pati artikuluar shkurt dhe qart synimet e Kosovs, me at porosin e njohur: Pavarsi dhe Demokraci. Kosova pra, duhej t ishte shtet i pavarur, pro-perndimor, liberal dhe demokratik, me respektimin e t drejtave t komuniteteve pakic. Ky vullnet i artikuluar n kt mnyr, do t konfirmohej me Deklaratn e Kuvendit t Kosovs, me 2 korrik, 1990, me Kushtetutn e Kaanikut, me 7 shtator, 1990 dhe me Referendumin e shtatorit t vitit 1991.

20

4. Synimet e politiks s Kosovs

Politika e Kosovs n vitet 1990-1998, do t jet, poqse ktu lexojm ndryshe at definicionin e njohur t, Klauzevicit, vazhdim i lufts me t gjitha mjete t tjera, politike dhe diplomatike. N dimensionin e brendshm, politika e Kosovs do t jet e tra refuzim i vendosur, me do mim, i pushtetit t Serbis, prmes krijimit t pushtetit paralel, strukturave paralele, pr t dshmuar kshtu q Serbia po e mban me dhun Kosovn, dhe q vullneti politik i popullit t Kosovs sht ai tashm i artikuluar dhe i kodifikuar. N dimensionin e jashtm, politika e jashtme e Kosovs, t cils i printe n radh t par vet Dr.Ibrahim Rugova, Lideri i Lvizjes pr pavarsin e Kosovs, do ti ket kto qllime: Qllimi kryesor, padyshim, ishte q shtja e Kosovs t mbetej e hapur pr zgjidhje, apo, q Perndimi, n prgjithsi, ta njoh shtjen e Kosovs si t pazgjidhur. Pas Konferencs Paqsore t Hags (1991), dhe tutje, ka pas synime, vemas n Evrop, t margjinalizimit t tems s Kosovs, apo, t kmbimit t saj pr kooperimin e regjimit t Serbis n ndaljen e lufts n Kroaci dhe n Bosnj e Hercegovin; Qllimi tjetr ka qen afrimi, sa m i madh i mundshm i Kosovs, i udhheqsis s saj, kah Perndimi, pr t prgatitur, n kt mnyr, inkuadrimin e tij, si ndrmjetsues n zgjidhjen e statusit t Kosovs. N kt kontekst, vlen t prmenden kontaktet e veanta t Prishtins me Uashingtonin, t cilat kishin pesh t madhe pr arritjen e qllimit kryesor: T adresimit t statusit t Kosovs; Qllimi i tret ka qen q negociatat eventuale me Serbin, t mbrrijn n stadin e garantimit ndrkombtar t statusit t Kosovs, prmes nj Protektorati Ndrkombtar, dhe

pranis ushtarake t Paktit NATO; Qllimi tjetr ka qen ngadhnjimi n lmin informativ dhe propagandistik, n luftn politike me Serbin, e cila gj sht arrit me nj komunikim t vazhdueshm diplomatik, por edhe informativ, me qarqet diplomatike dhe mediatike perndimore.

5. Arritjet e politiks s Kosovs

N mas t madhe, t gjitha kto qllime u arritn, pr t prjetuar kulminacionin n vitet 1998, 1999, me luftn kosovare t udhhequr nga Ushtria lirimtare e Kosovs, dhe ndrkombtare, t prir nga Pakti NATO, pr lirimin e Kosovs. Me Krcnimin e Krshndellave (dhjetor, 1992), t Administrats s Presidentit Bush, SHBA-ja, pr t parn her q prej shprthimit t krizs n ish-Jugosllavi, shpalli interesin e saj strategjik pr nj pjes t ktij shteti t shprbr, pr Kosovn. Uashingtoni ua bri me dije autoriteteve m t larta t Serbis q lufta n Kosov nuk do t tolerohet prej tij, ndrsa partnerve evropian, ua prkujtoi q shtja e Kosovs nuk sht zgjidhur; Qndrimi i SHBA-s do t jet vendimtar n mbajtjen e tems s Kosovs n Grupin e Kontaktit dhe n t gjitha instancat tjera relevante, dhe kjo do t shprehet edhe pas Konferencs Paqsore t Dejtonit (nntor, 1995), kur SHBA-ja mori vendimin q nuk do ta njoh RFJ-n, derisa t mos zgjidhet shtja e Kosovs; N segmentin informativo/propagandistik, Kosova arriti t mobilizoj nj prkrahje t madhe politike dhe mediatike n Perndim pr zgjidhjen e drejt t shtjes s Kosovs; Qllimi kryesor, i zgjidhjes s statusit t Kosovs, me negociata politike, nuk do t arrihet pa shprthimin e lufts, n vitin 1998, kur u mor vesh prfundimisht q nuk mund t ket kurfar koekzistence midis shtetit t Serbis, dhe Kosovs. Lufta do t sjell angazhimin e drejtprdrejt t Grupit t Kontaktit n proceset e ndaljes s lufts dhe t adresimit t shtjes s Kosovs, pastaj, organizimin e Konferencs s Rambujes (shkurt, mars, 1999), dhe luftn e Paktit NATO pr lirimin e Kosovs; Pas lirimit t Kosovs (qershor, 1999), do t mbrrihet qllimi i instalimit t nj Protektorati Ndrkombtar (UNMIK-u), i cili duhej t ndihmonte mkmbjen e shoqris kosovare pas lufts, krijimin e pushtetit dhe t institucioneve demokratike n vend, krijimin e marrdhnieve t reja midis popullats shumics dhe komuniteteve pakic, prgatitjen e Kosovs pr bisedimet pr statusin e Kosovs.

21

6. Finalja e shtjes s Kosovs krijimi i shtetit t Kosovs

Me pranin n Kosov t OKB-s, Paktit NATO, BE-s, shteteve m t mdha t Perndimit, realisht, Prishtina arriti q politikn e saj dhe synimet e saj, n kt periudh, ta inkorporoj me pranin n Kosov t t gjith ktyre organizmave, dhe ta bashkoj qllimin final t pavarsimit t Kosovs me suksesin e ktyre misioneve. Politike e jashtme e Kosovs, pr kt shkak, n mas t madhe, ka mundur dhe sht zhvilluar n Prishtin. Qllimi kryesor i autoriteteve m t larta t Kosovs, n vitet 1999-2008, ka qen formalizimi i gjendjes faktike, t pavarsimit t Kosovs prej Serbis. N kt aspekt, mund t thuhet (kjo me siguri mund t jet tem e nj debati t gjat), q Prishtina dhe Perndimi, bashkarisht, nuk kan pas sukses q m par ta mbyllin kt shtje, e

22

cila gj do ti bnte m t prballueshme problemet me t cilat po ballafaqohet shteti i sapokrijuar i Kosovs. Sidoqoft, prej tetorit t vitit 2005, me autorizimin e Kshillit t Sigurimit t OKB-s dhe t Sekretarit t Prgjithshm t OKB-s, do t nis procesi i konkludimit t shtjes s Kosovs, i cili fal Parimeve Prijse t Grupit t Kontaktit (prill, nntor, 2005), do ta ket nj epilog t paralajmruar. Pr kt shkak, bisedimet midis prfaqsuesve t Kosovs dhe t Serbis, thuaja n trsi kan qen t prqndruara n adresimin e problemeve t serbve t Kosovs, e jo t vet statusit t Kosovs. N fund, si dihet, Presidentit Ahtisari, Emisari Special i Sekretarit t Prgjithshm t OKB-s, do t propozoj q Kosova t bhet shtet i pavarur, fillimisht i mbikqyrur ndrkombtarisht. Nga pikshikimi i filleve t Lvizjes kosovare pr pavarsi, mund t konkludohet q politika kosovare i ka sendrtuar n mas t madhe qllimet e veta t artikuluara n fillimvitet e nntdhjeta. (Kjo Ligjrat u mbajt n Konferencn Bazat e Politiks s Jashtme t Kosovs, t organizuar nga Klubi pr Politik t Jashtme, n Prishtin, me 6 tetor)

Sfidat dhe domosdoshmrit sistemore n ndrtimin e politiks s jashtme t Kosovs

Ky prezentim trajton momentumin ndrkombtar t krijimit t shtetsis s Kosovs, kornizn teorike t krijimit dhe ekzekutimit t politiks s jashtme dhe bn identifkimin e nj numri t sdave sistemore t ndrtimit t ksaj politike n Kosov. Kosova sht krijuar si shtet n kohn kur politika ndrkombtare sht duke ju adaptuar me nj anarki t kontrolluar periudhs s pas lufts s ftoht. Sistemi ndrkombtar n vitet e 90ta t shekullit t kaluar nga shum autor sht quajtur sistem unipolar, q karakterizohej nga supremacia e SHBA-ve dhe sdimi i sistemit Westfalian t sovranitetit prmes intervenimit humanitar dhe fuqizimit t BE-s si organizat regjionale me premisa supranacionale. N dhjetvjetshin e fundit, politika ndrkombtare sht duke u transformuar n nj sistem t polaritetit asimetrik, gjegjsisht t nj hiper-fuqie -SHBA-ve dhe tri fuqive t mdha politike, ekonomike dhe ushtarake, BE-n, Kinn dhe Rusin. N kt kombinatorik t redinimit t politiks ndrkombtare sht futur edhe globalizimi, ndikimi dhe fuqia e t cilit nuk mund t matet prmes parametrave t teoris realiste t marrdhnieve ndrkombtare, gjegjsisht vetm prmes kapaciteteve politike, ekonomike, nanciare, ushtarake, gjeograke, dhe teknologjike. N kohn e globalizimit ndrvarshmris dhe integrimeve regjionale, formulimi dhe ekzekutimi i politiks s jashtme sht duke u br gjithnj e m shum kompleks, pr shkak t shuarjes s linjave t ndarse t ceshtjeve t brendshme dhe t jashtme. Vet, politika e jashtme i ka burimet e brendshme, ndrsa politika e brendshme sht e ndikuar nga politika e jashtme1 Tani, agjenda e politiks ndrkombtare sht br si nj loj tridimensionale e shahut, e cila mund t tohet vetm nse luhet n t njjtn koh si vertikalisht ashtu edhe horizontalisht 2 Pr kt arsye, konvertimi i resurseve t nj shteti n fuqi dhe ndikim pr ti arritur rezultatet e dshiruara n politikn e jashtme, krkon strategji t dizajnuara mir dhe lidership t shkatht. Pr ti arritur kto rezultate sht e domosdoshme q t prcaktohen interesat kombtare, t cilat e formzojn kornizn e prgjithshme t politiks s jashtme t nj vendi. Interesat bazike kombtare pr secilin shtet konsiderohen se jan ekzistenca dhe sovraniteti i shtetit, vitaliteti dhe prosperiteti ekonomik, ruajtja e vlerave kyce t shoqeris dhe rregullimit shtetror3. Megjithate, vetm denimi i interesave kombtare nuk ofron nj instrument t prshtatshm dhe t mjaftueshm t krijmit dhe zbatimit t politiks s jashtme, por ndihmon n prcaktimin e objektivave t politiks s jashtme. Megjithate, politik-brsit dhe publiku i nj vendi n t njjtn koh mund t ken pajtueshmri pr interesat kombtare por edhe papajtueshmri fundamentale pr sa i prket formulimit t objektivave t politiks s jashtme dhe prioretizimit t tyre 4. Poashtu, politik brsit dhe byrokracia, si brenda ashtu edhe n mes dikastereve t ndryshme

23

1) Hill Christopher, Changing Politics of Foreign Policy, Palgrave McMillan, New York, 2003, f.39 2) Nye Joseph, Soft Power The Means to Success in World Politics, Public Affairs Books, New York, 2004, f.4 3) Viotti P. Kauppi, M. International Relations and World Politics: Security, Economy and Identity, Prentice Hall, New Jersey, 2001 4) Po aty 5Hill Christopher, Changing Politics of Foreign Policy, Palgrave McMillan, New York, 2003, f.39

24

t establishmentit shtetror, mund t ken pikpamje t ndryshme dhe mospajtime rreth prcaktimit t objektivave dhe zbatimit t politiks s jashtme. Kto papajtueshmri e vshtirsojn e nganjher edhe e pengojn arritjen e koncensusit nacional pr interesat kombtare, si dhe kohezionit n krijimin dhe zbatimin e politiks s jashtme. Kompleksiteti i formulimit t politiks s jashtme sht rritur edhe nga fakti se tani shtetet nuk jan t vetmit pronar dhe akter t dijs s politiks s jashtme. Paraqitja e burimeve t tjera t ekspertizs n kt fush, duke prfshir edhe organizatat joqeveritare, jan duke e rritur konkurencn analitike, formuluese dhe mbikqyrse t politikave jashtme n raport me dikasteret e ndryshm t qeverive dhe parlamenteve5. Pr shfrytzimin e mundsive dhe shmangjen e rreziqeve, shtetet duhen t mobilizojn dhe zhvillojn kapacitetet q i kan n disponim me qllim t ushtrimit efektiv t politiks s jashtme, mbrojtjes dhe avancimit t interesave kombtare. N kt aspekt, prgjegjsi kye e udhheqsve shtetror sht vuarja n linj e objektivave t politikave jashtme me kapacitetet q shteti i ka n disponim6, pr t mundsuar realizimin e suksesshm t objektivave dhe shmangjen e pritjeve jorealiste dhe dshtimeve n zbatimin e ksaj politike.

5) Russet B., Starr H., Kinsella D., World Politics, The Menu for Choice, 7th Edition, Thomson Wadsworth, Toronto 2004, f.130 6) Viotti P. Kauppi, M. International Relations and World Politics: Security, Economy and Identity, Prentice Hall, New Jersey, 2001

Objektivi i prgjithshm i politiks s jashtme zakonisht prkuzohet si promovim i siguris dhe mirqenies pr shtetin dhe qytetart e saj7 q qeveria mton ti zbatoj n emr t tyre, ndrsa vendimmarrja n politikn e jashtme prfshin sa invencionin e qllimeve po aq sa edhe vendimet pr t arritur rezultatet e krkuara8. Vet procesi i krijimit t politiks s jashtme ngrthen n vetvete nj numr t hapave konsekutiv9, dhe ate si vijon: Vlersimi i rrethins vendore e ndrkombtare, prfshir edhe prcaktimin e interesave kombtare, pasi politika e jashtme krijohet dhe implementohet brenda nj konteksti t caktuar politik vendor dhe ndrkombtar q ballafaqohet me aspiratat dhe interesat e shtetit. Prcaktimi dhe prioretizimi e objektivave t politiks s jashtme shtetet mund t ken objektiva t shumta t politiks s jashtme dhe atyre vendore, q mund t jen n kundrshti njra me tjetrn. Pr kt arsye, sht e domosdoshme q t bhet prioretizimi dhe konkordanca n mes objektivave t mundshme konkuruese dhe antagoniste t politikave t jashtme dhe atyre vendore Prcaktimi i opcioneve t politiks s jashtme - shtetet duhet t gjenerojn opcione t t zbatimit politiks s jashtme prfshir edhe planikimin e kapaciteteve shtetrore pr realizimin e tyre. Vendim - marrja formale e cila varsisht nga opcioni mund t bhet n nivele t ndryshme t ekzekutivit, kryetari, qeveria, ministria apo institucione dhe agjenci t vecanta t ekzekutivit, dhe n raste t posame edhe nga parlamentet Implementimi i opcioneve t zgjedhura t politiks s jashtme m par jan br nga dikasteret qeveritare t punve t jashtme dhe mbrojtjes, mirpo kohve t fundit shum m tepr planikimi dhe implementimit i opcioneve t politiks s jashtme sht duke u br n baz t modelit capability based planning q prfshin angazhimin e koordinuar t nj numri shum m t madh t instiucioneve/agjencive shtetrore Kosova sht n fazn llestare t konsolidimit t shtetsis s saj, dhe duke pasur parasysh faktin se punt e jashtme kan qen kompetenc e rezervuar e UNMIK-ut, pavarsia e ka gjetur vendin t paprgatitur pr ushtrimin e politiks s jashtme. Poashtu, n Kosov edhe edukimi universitar nuk ka tradit dhe katedr t mirllt n fushn e marrdhnieve ndrkombtare dhe diplomacis, q paraqet nj dobsi strukturore t vendit n kt fush. Pr kt arsye, si sd kye sistemore mund t konsiderohet mungesa s prgjithshme t kapacitetit dhe ekspertizs s Kosovs pr krijimin dhe zbatimin e efektiv t politiks s jashtme. Sd tjetr sistemore sht mungesa e kapacitetit t duhur t qeveris dhe posarisht Ministris e Punve t Jashtme n ushtrimin e funksioneve t saja bazike: Mbledhja, analiza dhe shprndarja e informatave nj pes e madhe e informative mund t mblidhen nga burimet publike mirpo nuk ka zvendsim pr informatat e dors s par t cilat diplomatt e shkatht i marrin nga bashkbiseduesit e administrats vendore n vendin mikprits;

25

7) Marshall, Peter. Positive Diplomacy [Diplomacia pozitive], 2nd Edition, Palgrave, New York, 1999 f.121 8) Russet B., Starr H. Kinsella D. World Politics: The Menu for Choice, 7th Edition, Thomson Wadsworth, Canada, 2004 9) M. Clarke, The Foreign Policy System: A Framework for Analysis, in M. Clarke and B. White (eds) Understanding Foreign Policy: The Foreign Policy Systems Approach (Cheltenham: Edward Elgar 1989), f..2759.

 Hartimi i politikave dhe kshillimi ltrimi i vllimit t madh t informatave, interpretimi dhe parashikimi i veprimeve t shteteve t tjera, formulimi i opsioneve pr aplikimin e politikave, sigurimi i ekspertiz pr politikant, burokracin dhe aktert joqeveritar q kan interes n politikn ndrkombtare; Institucion memorizues sigurimi i vazhdimsis s marrdhnieve t jashtme duke shrbyer edhe si sistem memorjes kolektive me ndihmn e sistemeve t regjistrimit t t dhnave. Megjithate, n kt moment, sd kye q krkon trajtim imediat mund t konsiderohet mungesa e formulimit t qart t interesave kombtare, objektivave t politiks s jashtme dhe udhzimeve pr arritjen dhe promovimin e tyre, pr t cilat mungon debati publik dhe koncensusi politik dhe shoqror n Kosov. Mostrajtimi i ksaj sde mund t ket pr pasoj shfaqjen e mosmarrveshjeve brenda qeveris n zbatimin e politiks s jashtme, q mund t shkaktojn konfuzion, keqkuptim dhe prishje t raporteve me shtetet tjera. Sd tjetr strukturore sht sigurimi i koordinimit qeveritar n zbatimin e politiks s jashtme, pr shkak t mundsis s marrjes s vendimeve t fragmentuara dhe kontradiktore n kuadr t shum zyrave t ministrive vendore, t cilat zhvillojn marrdhnie t jashtme n mnyr bilaterale apo multilaterale10. Ndrtimi i personelit profesional dhe kompetent t shrbimit diplomatik, karriera e t cilit nuk do t varej nga ndryshimet e brendshme politike por nga arritjet profesionale, sht sd fundamentale pr zbatimin e suksesshm t politiks s jashtme. Diplomacia paraqet nj nga mjetet e pakta, prmes s cils Kosova si nj shtet i vogl me fuqi simbolike mund t ndikoj dhe ti realizoj interesat e saja n arenn ndrkombtare. Sd e posame e krijimit t politikave t jashtme sht eksplorimi i fuqis s shteteve n arenn ndrkombtare. Kosova sht vend i vogl me kapacitete shum t limituara n termat klasike t fuqis s shteteve. Fuqia e Kosovs n arenn ndrkombtare do t varet pikrisht nga ndrtimi imazhit t saj si nj vend me kredibilitet dhe prestigj ndrkombtar, apo si e prshkruan ate profesori Joseph Nye i Universiteti t Harvardit, si fuqi q m leht do t prjetohet se sa t matet11, por q do t ishte shum reale dhe efektive n realizimin interesave kombtare. Padyshim, imazhi i dobt ndrkombtar I Kosovs sht sda m e vshtir strukturale dhe konceptuale pr zbatimin efektiv t politiks s jashtme t saj. Imazhi ndrkombtar i Kosovs varet drejtprsdrejti nga kualiteti i qeverisjes dhe konsolidimi i suksesshm i shtetsis, pr tejkalimin e s cils nevojitet angazhimi i t gjithave resurseve qeveritare dhe joqeveritare t vendit ton.

26

10) Hill Christopher, Changing Politics of Foreign Policy, Palgrave McMillan, New York, 2003, f.39 11) Nye Joseph, Soft Power The Means to Success in World Politics, Public Affairs Books, New York, 2004, f.1

Sfidat e politiks s jashtme q nuk e presin Kosovn

Vendi ka nevoj pr nj politik t jashtme t ndrtuar me konsensus, e jo me interpretime anekdotale. Kosova , vendi m i varfr, me shtetsi t paprmbyllur, ballafaqohet me nj konkurrenc t ashpr regjionale dhe me ngadalsim t aspiratave t veta

(Veton Surroi)

27

1.
Kosova, tet muaj pas shpalljes s pavarsis , ende nuk ka nj dokument t politiks s vet t jashtme, nj dokument t miratuar nga Kuvendi i Kosovs, ku do t prcaktoheshin synimet e vendit n kt fush. N vend t dokumentit , kemi nj inercion t politiks s jashtme t krijuar n kushtet krejtsisht t tjera, menjher pas rnies s Murit t Berlinit, nj politik e cila n vija t trasha ishte grishja e Perndimit q t ndihmojn q Kosova t lirohet. Mungesa e nj politike t jashtme t institucionalizuar do t thot se kjo fush i sht ln interpretimit ad-hoc t bartsve t funksioneve institucionale. Dhe , ky interpretim , t cilit do atribuuar mungesn e dukshme t prvojs , ka krijuar deklarime kundrthnse , bile nga i njjti burim institucional. N tet muajt e pavarsis s vendit, kemi mundur t dgjojm vlersime nga m t ndryshmet pr at se ka sht politika e jashtme kosovare. Na sht thn se pavarsin e Kosovs do ta njohin menjher 100 shtete pr t deklaruar ca m von se Kosova sht njohur nga shtetet kualitative, nuk ka dert q nuk e kan njohur 100 shtete. Na sht thn se nuk kemi nevoj pr lobim pr njohje ngase kt pr ne e bjn miqt ton (duke nnkuptuar shrbimet gratis t kancelarive perndimore), pr t na u thn , pastaj , se ndoshta do menduar edhe pr ndarje fondesh pr lobim t vet kosovarve. Na sht thn se kemi nevoj pr arabt e pastaj sht thn se nuk kemi nevoj pr arabt, ngase duam marrdhnie me Izraelin. Na sht thn se iniciativa e Serbis n Asamblen e prgjithshme t OKB-s nuk sht serioze pr t shtuar m von se kjo prpjekje sht serioze, madje ka edhe gjasa suksesi, por Serbia sht vend kriminel. Na sht thn se Kosova do t jet vend antar i Bashkimit Evropian brenda 3 vjetsh pr t konstatuar jo shum larg m von se Kosova ka nevoj q , tani, t filloj procesin e vet integrues brenda BE-s nga e para. Nj rrugtim i ktill i shkurtr i politiks s jashtme kosovare mund t krijoj anekdota, por jo edhe di m shum produktive. Pr t ndrtuar nj politik t jashtme t qndrueshme, nevojitet marrveshje brenda shoqris pr at se ka jan prioritetet bazike t shtetit, prej nj perspektive afatshkurtr e deri te ajo afatgjat, dhe kto prioritete do ndeshur me tablon e realitetit t sotm t vendit. E,pr t[i br , t gjitha kto, nevojitet dialog i brendshm n shoqri, n mes t partive politike, n shoqri civile, n institucionet shtetrore.

2.
Synimi i vendit ,i ndrtuar q me rnien e Murit t Berlinit, n periudhn e ndrtimit t Alternativs kosovare m 1989/1990, i prsritur n form konsensusi nga pothuajse t gjith aktort politik , me e pa thellim n kuptimin e formulimit, sht se ardhmria e Kosovs sht n antarsimin e vet n NATO dhe Bashkim Evropian. Ky, padyshim, sht nj synim i cili prfshin jo vetm politikn e jashtme, por n mas t madhe ka t bj me t gjitha segmentet e politiks s brendshme, pra prej politikave arsimore e deri te ato t siguris. Sepse, shikuar nga ky knd, pr antarsimin n BE, m me rndsi sht sundimi i ligjit n Kosov, apo funksionimi i nj sistemi t trsishm shndetsor , se sa nj fushat reklamash Kosova e do BE-n q do paguhesh nga Ministria e jashtme. Por, ky synim koncensual i vendit ka nevoj , megjithat , t prkthehet n politikn e jashtme , duke e vn ball pr ball me realitetin. Nga njra an, Kosova proklamon, me t drejt , se hapat e saj t ardhshm jan drejt integrimit n NATO dhe BE. Nga ana tjetr, ktij synimi do ballafaquar disa konstatime kritike t vendit. S pari Kosova sht shtet i paprfunduar, n tri segmente kye t ekzistencs. Trsia e tij toksore sht e rrezikuar q nga dita e par e pavarsis, me ndarjen de facto t nj pjes t territorit t shtetit; pavarsia e vendit sht e kontestuar dhe ende nuk ka krijuar legjitimitet t plot ndrkombtar dhe formula e pavarsis s mbikqyrur ende nuk ka hyr n funksion , dhe ekziston pikpyetja rreth funksionalitetit t ksaj formule. S dyti, Kosova sht n nj konkurrenc regjionale/evropiane n vendin e fundit t lists ngase sht vendi m i varfr n regjion dhe ka papunsin m t madhe; kjo varfri dhe papunsi sht strukturore; vendi ka pasur krizn m t gjat politike, ekonomike dhe t siguris; ka institucionet m t dobta shtetrore; sht ende larg fundit t tranzicionit ekonomik; nuk ka prparsi relative gjeografike apo infrastrukturore; ka shkalln m t ult arsimore/shndetsore/sociale (investimin m t ult n kapital njerzor) n regjion. S treti vendi ka avantazh t dukshm investimi t demokracive t fuqishme t bots, SHBA dhe BE, e m 1999 edhe t nj solidariteti t shum vendeve t bots, por ky avantazh , pr dallim prej regjionit dhe prej vendeve t suksesshme t tranzicionit sht investim n stabilizim (investim politik/ushtarak) ,e n shprputhje t plot me investimin ekonomik gjithandej. Me nj fjali t zgjeruar e shikuar nga perspektiva e hartimit t nj politike t jashtme, atbot, Kosova sht vend strukturalisht i varfr me shtetsi e pavarsi ende t parrumbullaksuar , i dal nga nj kriz e gjat politike ,ekonomike e t siguris, q synon t prmbush identitetin e vet euro-atlantik duke qen shtet antar i NATO-s dhe BE-s , e i ndihmuar deri m sot n kto synime nga SHBA-t dhe BE.

28

3.
Nse ky sht realiteti i ndeshur, ather politika e jashtme kosovare ballafaqohet me tri shtylla sfidash thelbsore. Shtylla e par sht prfundimi i shtetsis , dmth. funksionimi i Kosovs me institucione t vetat n tr territorin e vendit; legjitimiteti i plot ndrkombtar i vendit , duke prfshir edhe antarsimin n organizatat ndrkombtare; funksionaliteti i partneritetin n modelin e pavarsis s mbikqyrur. Shtylla e dyt do t duhej t ishte znia e hapit zhvillimor, dmth. tejkalimi i ngecjes s prgjithshme zhvillimore t trashguar (krijimi i shoqris e institucioneve q kan korrespondenc bazike me Evropn e bashkuar.

29

E treta, sht dalja nga modeli i deritanishm stabilizues i investimit t deritanishm euroamerikan n nj model transformues t vendit, n prgatitjen e tij pr antarsim n NATO-s e BE-s. Debati rreth ktyre shtyllave do t nxirrte nj list t gjat veprimesh n politik t jashtme , e nga kjo list e gjat po i prmendi vetm tri, q do t dalin urgjentisht n siprfaqe pas votimit t ksaj jave n Asamblen e prgjithshme t OKB-s lidhur me Rezolutn e Serbis. Ajo q do t vinte me siguri dikund n krye do t ishte vnia e trsis toksore t Kosovs si prioritet i politiks s jashtme. Prtej deklarimit bosh pr trsi, politika e jashtme e Kosovs , e ndihmuar fuqimisht prej sponsorve perndimor t pavarsis, do t duhej q shtjen e trsis funksionale t Kosovs ta integroj n at q do t jet oferta e BE-s pr integrim t regjionit t Ballkanit perndimor. E, kjo do t thot q fardo oferte e ardhshme integruese pr Serbin t ket kushtzimin e funksionimit t trsishm t institucioneve t Kosovs e t Bashksis ndrkombtare n Kosov. Pastaj, e me urgjenc , do t duhej ndrtuar nj qasje n politikn e jashtme e cila , me rrethin e miqve t Kosovs jasht bashksis Euroatlantike , i sheh kto shtete si bashkndrtues t identitetit ndrkombtar t Kosovs. Dhe, s treti , vnia e bazave evropiane pr procesin e bisedimeve pr vendosjen e marrdhnieve normale , t fqinjsis s mir, mes Kosovs e Serbis. Kosova e Serbia mund ta pengojn njra tjetrn n prshpejtimin e rrugs pr n BE (Serbia, edhe m shum, mund t pengoj funksionimin shtetror t Kosovs), por kto dy vende, duke e ndryshuar paradigmn , mund ta ndihmojn njra tjetrn n nj proces i cili nuk fillon, por domosdoshmrisht, prfundon me njohjen e ndrsjell si fqinj t mir.

4.
Tri shtyllat e sfidave do t ishin tejet ambicioze edhe pr nj shtet m t fort ekonomikisht dhe politikisht se Kosova. T merresh njkohsisht me antarsim n organizata ndrkombtare, sigurimin e njohjeve t pavarsis nga shtete t ndryshme aziatike e afrikane, krijim kushtesh pr linja kreditore dhe hapje t negociatave pr Stabilizim-Asociim krkon shum m tepr se [ka treguar Kosova deri m tani. Dhe, sfidat nuk do t presin koh m t mira. Pr shembull, me far shpejtsie do t shkoj Kosova n procesin e vet integrues evropian prcaktohet kto dit. A do t mbetet Kosova me formulime speciale, t ndrtuara nergut pr t ,si ishte mekanizmi prcjells , apo do t ket procesin normal t negociatave n Marrveshjen e Stabilizim- Asociimit si dhe shtetet tjera- nga prgjigja n kt pyetje , e kjo prgjigje mund t vij shum shpejt do t varet edhe se far sht shpejtsia e perspektivs evropiane t Kosovs? Kur ksaj t[i shtohet edhe pozita e Serbis, e cila pas Asambles s prgjithshme t OKB-s do t filloj me prioritetet e veta t politiks s jashtme (arrestimi apo vrasja e Mlladiqit, si eliminim i pengess pr udhtim pa viza dhe fitore t statusit t kandidatit pr antar n BE) ,ather politika e jashtme kosovare duhet t jap prgjigje t shpejta dhe jo vetm n parime fundamentale t orientimit t vendit nga Perndimi. N vend t ktij formulimi t porsazbuluar pr nj pjes t elits politike, por t vendosur n vend q nga viti 1989/90, ndoshta politiks s jashtme kosovare do t[i ndihmonte nj formulim tjetr , i cili do t thoshte se sht interes i Kosovs q Serbia t fitoj statusin e kandidatit , duke zhvilluar , njkohsisht Kosova negociatat pr MSA. N fakt, sfidat jo vetm q nuk presin, por ka koh q trokasin n der. far do t jet politika e jashtme n pavarsin e mbikqyrur , nuk ka nevoj t pritet t shpejgohet n Asamblen e prgjithshme t OKB-s. Mjafton t shikohet n vend , te portat 1 dhe 31 , gjegjsisht kufijt verior t vendit. Mungesa e policve kufitar dhe pikave doganor sht indikator i cilsis edhe t politiks s jashtme t vendit. Por, kto sfida, sado urgjente t jen, nuk jan as pr nj koalicion qeveriss ,e as pr nj mandat. N kushte t polarizimit t natyrshm demokratik , kto sfida jan pothuajse t parealizueshme nse nuk shndrrohen n konsensus parlamentar, q do t mbeten si politik e jashtme e vendit pa marr parasysh se kush fiton n zgjedhje. (Ky shkrim u bazua n fjaln e mbajtur n konferencn e par t Klubit t politiks s jashtme n Prishtin)

30