Matris Lin DNK 121206

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 7/12/2006 118
7. BRNC MERTEBEDEN LNEER DENKLEM SSTEMLER

MATRSLER

Birinci derece lineer diferansiyel denklem sistemlerinin zmnde
matris kavram ve zellikleri doal olarak ortaya kmaktadr. Bir
matris A(mxn) eklinde

(
(
(
(
=
mn m
n
n
a a
a a
a a
A
. .
. . . .
. .
. .
1
2 21
1 11

eklinde gsterilir. A matrisinin i inci satr j inci stununda
bulunan eleman a
ij
ile gsterilir. a
ij
ler

reel olabilecei gibi kompleks de olabilir
A matrisinin satr ve stunlarnn yer deitirilmesiyle elde edilen
matrise Ann tranpozesi denir ve A
T
ile gsterilir.
Ayrca a
ij
ile a
ij
nin kompleks elenii anlalmaktadr. A a A
matrisinin elenii denir .(Elenik matriste say reel ise kendisine
sanal ise ters iaretlisine eittir.)
Ayrca A
*
=A
T
dir. Burada A
*
a A nn ei(adjointi)denir.

rnek:

A=
|
|
.
|
\
|
+
+
i i
i
3 8 1
5 3 4
ise A
T
, A ve A
*
gsteriniz.

A
T
=
|
|
.
|
\
|
+ +

i i
i
3 8 5 3
1 4
, A =
|
|
.
|
\
|
+

i i
i
3 8 1
5 3 4
A
*
=A
T
=
|
|
.
|
\
|

+
i i
i
3 8 5 3
1 4

zellikler:

Eitlik : A(mxn) ve B(mxn) iki matrisin eit olmas iin karlkl
elemanlar birbirine eit olmaldr

Toplam: A(mxn) ve B(mxn) iki matrisin toplam karlkl
elemanlarnn birbirleriyle toplamdr. A+B=C Toplamada
deime ve birleme zellikleri vardr
Sfr matris : btn elemanlar 0 olan matristir

0=
) 4 5 (
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
x
|
|
|
|
|
|
.
|
\
|

Skalerle arpm: A(mxn) matrisinin tm elemanlarnn o skalerle
arpmdr.
arpm: iki matrisin arplabilmesi iin birinci matrisin stun
says ikinci matrisin satr saysna eit olmaldr.
A(mxn)*B(nxt)=C(mxt) dr. arpma ileminde deime zellii
yoktur.

(AB)
T
=B
T
A
T

(AB)
-1
=B
-1
A
-1

(A
-1
)
-1
= A
(A
T
)
T
= A
(A+B)
T
= A
T
+B
T

A = A
T
ise Simetrik matris
A
T
= -A ise ters simetrik/antimetrik matris(kegenler 0 dr)
A
*
= A
T
=A ise hermitian matris
A
*
= A
T
=-A ise ters hermitian matristir.

Bir matrisin izi kegen zerindeki elemanlarn toplamna eittir.
Tr(A) ile gsterilir.

Tr(A)= a
11
+a
22
+...............+a
nn

dr. Ters simetrik matrisin izi 0 dr. Tranzpozenin izi kendisine
eittir.

A
-1
nin hesab

A=
|
|
.
|
\
|
22
12 11
0 A
A A
olmak zere

A
-1
=
|
|
.
|
\
|

1
22
1
22 12
1
11
1
11
0 A
A A A A

dr.

rnek:

A=
|
|
|
|
|
.
|
\
|
1 3 0 0
2 1 0 0
2 0 4 3
1 2 2 1
ise A
-1
=?

zm:

A=
|
|
.
|
\
|
22
12 11
0 A
A A
ile

detA
11
= 2
4 3
2 1
=
|
|
.
|
\
|
A
11
-1
=
|
|
.
|
\
|

1 3
2 4
/det A
11
ile

detA
12
= 5
2 0
1 2
=
|
|
.
|
\
|
A
12
-1
=
|
|
.
|
\
|
2 0
1 2
/ det A
12
ile

detA
22
= 7
1 3
2 1
=
|
|
.
|
\
|
A
22
-1
==
|
|
.
|
\
|

1 3
2 1
/ detA
22
ile

Vektrlerin arpm

Matris arpmlarnn zel hali olarak ele alnabilir. Eer A ve B matrisleri (1xn)
ve(nx1) satr ve stun matrisler ise ve bunlara x
T
ve y vektrleri denilirse;

x
T
y =
i
n
i
i
y x
=1
dr.
ki vektrn arpm ile ilgili dier bir arpmda skaler arpm veya i
arpm dr. Bu arpm;

(x,y)=
i
n
i
i
y x
=1
veya (x,y)=x
T
y (elenik)

eklindedir. (x,y)=(x,y), (x,y+z)=(x,y)+(x,z), (x,y)= (x,y)
2
1
) , (
i i
n
i
i
x x x x x = =
=
=
n
i
i
T
x x x
1
2

LNEER BAIMSIZLIK

x
(1)
, x
(2)
,.............,x
(k)
vektrleri iin c
1
, c
2
, ,c
k
lardan biri sfrdan
farkl olmak zere

c
1
x
(1)
+ c
2
x
(2)
, +c
k
x
k
=0

ise lineer bamldr. c
1
= c
2
= =c
k
=0 ise lineer bamszdr.

x
(1)
, x
(2)
..............,x
(k)
vektrlerinin bamsz olmas iin gerekli ve yeterli
koul det(x)0 olmaldr.

rnek 1:

x
(1)
=
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
.
|
\
|
11
1
4
,
3
1
2
,
1
2
1
) 3 ( ) 2 (
x x vektrlerin lineer baml olup olmadn
aratrnz .lineer baml ise aralarndaki lineer banty bulunuz.
det(x
ij
)= 0
11 3 1
1 1 2
4 2 1
=

x
(1)
,x
(2)
,x
(3)
lineer bamldr.

c
1
x
(1)
+ c
2
x
(2)
+c
3
x
(3)
=0
ile

|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
.
|
\
|
|
|
|
.
|
\
|

0
0
0
11 3 1
1 1 2
4 2 1
3
2
1
c
c
c

|
|
|
.
|
\
|

0
0
0
11 3 1
1 1 2
4 2 1
yaplan ilemlerle(-2R
1
+R
2 VE
R
1
+R
2
)

|
|
|
.
|
\
|
0
0
0
0 0 0
3 1 0
4 2 1

mevcut denklem says=2, bilinmeyen says=3 rank=3-2 ,1 bilinmeyen keyfi
olarak seilebilir. buradan c
3
keyfi olarak seilerek dierleri belirlenir
c
3
=-1 seilirse

c
1
+2c
2
-4c
3
=0
c
2
-3c
3
=0
ile

c
1
=2 ,c
2
=-3

2 x
(1)
-3 x
(2)
-x
(3)
=0
bulunur.

RNEK 2: y
1
=sinx,y
2
=cosx fonksiyonlarnn lineer bamsz olduunu
gsterin (y
i
lerin lineer bamsz olmas durumunda Wronski determinant sfrdan
farkldr.)

w=
|
|
.
|
\
|
'
2
2
'
1
1
y
y
y
y
=
|
|
.
|
\
|
x
x
x
x
sin
cos
cos
sin
=-(sinx)
2
-(cos
2
x)=-10

yleyse verilen fonksiyonlar lineer bamszdr.

***Her matris iin anahtar:
c
k
x
k
denklem takmn kur 0 dan farkl zm varsa lineer
bamldr.

LNEER DENKLEM SSTEMLER

a
11
x
1
+a
12
x
2
+a
13
x
3+......................+
a
1n
x
n
=k
1
.
.
.
.
a
n1
x
1
+a
n2
x2+.........................+a
nn
x
n
=k
n

n bilinmeyenli n denklemden oluan (1)sistemine cebirsel lineer
denklem sistemi denir. Bu sistem basit olarak Ax=K
eklinde verilebilir. Burada A(nxn) matrisi ve K vektr verilenler,
x ise aranandr.
Eer Ax=K sisteminde

K=0 ise bu sisteme HOMOGEN SSTEM
K0 ise bu sisteme NONHOMOGEN SSTEM
dir.

Eer Amatrisi nonsingler ise(detA0 ) Ax=K sisteminin tek zm
bulunur.

x=A
-1
*K

Amatrisi singler ise (detA=0 ) ya zm yoktur veya varsa tek
deildir. A matrisi singler olduundan tersi yoktur dolaysyla
yukardaki gibi bir zm yoktur.

Ax=0 homogen sistemi sfrdan farkl sonsuz sayda zme
sahiptir

Ax=K sisteminin zm

| |
(
(
(
(
(
=
n nn n
n
n
K
K
a a
a a
a a
K A
.
.
. .
. . . .
. .
. .
1
1
2 21
1 11

Geniletilmi matrise elemanter satr ilemleri uygulanarak A matrisi gen
matris(kegen altndaki elemanlar 0 olan matris) haline getirilir ve
geniletilmi matristen yaralanlarak bilinmeyenler (x
i
i=1.......n) bulunur.
Bilinmeyenler sistemin zmdr.
Elemanter satr ilemleri
1. ki satrn yerlerini deitirmek
2. Bir satr skaler say ile arpmak
3. Skalerle arplm bir satr dier bir satrla toplamak

detA0 ise A matrisi elemanter satr ilemleri ile I(birim matrise)
dntrlebilir A matrisinin I matrisine dntrlmesinde
kullanlan elemanter satr ilemleri I matrisine uygulanrsa A
-1

matrisi (ters matris) elde edilir.
( | | geniletilmi matrisi ile belirlenir.)

rnek

A=
(
(
(
5 1 2
1 0 1
2 1 1
matrisinin tersini elemanter satr ilemleri yardmyla
bulunuz.

| |
(
(
(
=
1 0 0
0 1 0
0 0 1
5 1 2
1 0 1
2 1 1
I A R
1
+R
2
ve

-2R
1
+R
3
satr ilemleri ile

3R
2
+R
3
R
3
/10
(
(
(
1 0 2
0 1 1
0 0 1
1 3 0
3 1 0
2 1 1
(
(
(
1 3 1
0 1 1
0 0 1
10 0 0
3 1 0
2 1 1
(
(
(
(
10
1
10
3
10
1
0 1 1
0 0 1
1 0 0
3 1 0
2 1 1

-3R
3
+R
2
ve-2R
3
+R
1
-1*R
2
+R
1
(
(
(
(
10
1
10
3
10
1
0 1 1
0 0 1
1 0 0
3 1 0
2 1 1
(
(
(
(
(
(

10
1
10
3
10
1
10
3
10
1
10
7
10
2
10
6
10
8
1 0 0
0 1 0
0 1 1
(
(
(
(
(
(
10
1
10
3
10
1
10
3
10
1
10
7
10
1
10
7
10
1
1 0 0
0 1 0
0 0 1

[ I I A
-1
]
Matris Fonksiyonlar:

Bazen vektrler ve matrisler ,elemanlar t deikenine bal fonksiyonlardan oluacak
ekilde tanmlanabilir. Bu durumda bir vektr ile matris

|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
.
|
\
|
=
) ( . ) (
. . .
) ( . ) (
) ( ,
) (
.
) (
) (
1
1 11 1
t a t a
t a t a
t A
t x
t x
t x
nn n
n
n

formunda yazlr. Bu ekilde tanmlanm bir A(t) matrisinin tm elemanlar bir t=t
0

noktasnda veya <t< aralnda srekli ise A(t) ye srekli denir. Benzer ekilde A(t) nin
her eleman diferansiyellenebilir ise A(t) ye diferansiyellenebilir denir. ve

|
|
.
|
\
|
=
dt
da
dt
dA
ij
eklinde tanmlanr. A(t) nin integrali ise;

=
b
a
ij
b
a
dt t a dt t A ) ( ) (
dir.
A(t)= ise
t
t t
|
|
.
|
\
|
cos 1
sin
A
(t) ve ? ) ( =
b
a
dt t A
A
(t)= ise
t
t
|
|
.
|
\
|
sin 0
1 cos
ve
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
0
2
2
0 0
0 1
0
2 / 1
sin
2 / cos
) (
2
2
0
2
0

t t
t t
dt t A

Analizin birok kural matris fonksiyonuna geniletilebilir. Bunlar aadadr.

dt
dA
C CA
dt
d
= ) ( C sabit
dt
dB
dt
dA
B A
dt
d
+ = + ) (

dt
dB
A
dt
dA
B B A
dt
d
+ = ) . (

rnek

2x
1
+4x
2
+3x
3
+2x
4
=2
3x
1
+6x
2
+5x
3
+2x
4
=2
2x
1
+5x
2
+2x
3
- 3x
4
=3
4x
1
+5x
2
+14x
3
+14x
4
=11 denklem sistemini znz.

| |
(
(
(
(
(
=
11
3
2
2
14 14 5 4
3 2 5 2
2 5 6 3
2 3 4 2
K A

2.satrla 3 satr yer deitirelim

| |
(
(
(
(
(
=
11
2
3
2
14 14 5 4
2 5 6 3
3 2 5 2
2 3 4 2
K A
4
3
2
1
R
R
R
R

(-1)R
1
+R
2
, (-3/2) R
1
+R
3
ve (-2) R
1
+R
4
satr ilemlerini uygular ve
daha sonra 3 satr 2 ile arparsak(2*R
3

| |
(
(
(
(
(

=
7
2
1
2
10 8 3 0
2 1 0 0
5 1 1 0
2 3 4 2
K A
elde edilir. Daha sonra da srasyla (3R
2
+R
4
), (R
4
/5) ve (-R
3
+R
4
) satr
ilemleri ile

| |
(
(
(
(
(

=
4
2
1
2
1 0 0 0
2 1 0 0
5 1 1 0
2 3 4 2
K A

elde edilir. x
3
-2x
4
=-2

(
(
(
(
(
=
+
+
4
6
21
6
1 0 0 0
0 1 0 0
0 1 1 0
0 3 4 2
2
5
2
4
4 3
4 2
4 1
R
R R
R R
R R
, ve
(
(
(
(
(

=
+
4
6
27
24
1 0 0 0
0 1 0 0
0 0 1 0
0 0 4 2 3
4
3
3 2
3 1
R
R
R R
R R

elemanter ilemlerle

(
(
(
(
(

4
6
27
66
1 0 0 0
0 1 0 0
0 0 1 0
0 0 0 1
x
1
=-66, x
2
=27, x
3
=6, x
4
=4 bulunur.
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
4
6
27
66
genel
x

Bu forma Gauss Jordan Eleminasyonudenir.

DEV

1) A*x=K iin

3x
1
-x
2
+2x
3
=4
2x
1
+x
2
+x
3
=-1
x
1
+3x
2
= 2 sisteminin genel zmn bulunuz.

2) A*x=K eklinde

| |
(
(
(
(
(
=
H
K A
1
7
3
1 1 1 1
1 4 2 0
4 1 2 3
1 3 2 1

a)sistemin zlebilmesi iin H=? (H=5/2)
b)genel zm hesaplaynz.

3) A*x=0 homogen

(
0
0
1 5 13 4
8 7 6 2

denklem sistemini znz.
zm: (x
3
=c
1
, x
4
=c
2
, x
2
=-(9c
1
+17c
2
), x
1
=-((61/2)c
1
+55c
2
)

4) A*x=K sisteminin genel zmn hesaplaynz.

A=
(
(
(
6 2 1
3 4 2
1 2 1
K=
(
(
(
7
5
4
X=
(
(
(
3
2
1
x
x
x

(
(
(
7
5
4
6 2 1
3 4 2
1 2 1

(-2R
1
+R
2
) ve ( R
1
+R
3
) satr ilemleri uygularsak
(
(
(
(
(
3
3
4
5 0 0
5 0 0
1 2 1

buradan (R
2
-R
3
) ve (R
2
/5) ile

(
(
(
(
(
0
5 / 3
4
0 0 0
1 0 0
1 2 1
ve R
2
+R
1
ile
(
(
(
(
(
0
5 / 3
5 / 17
0 0 0
1 0 0
0 2 1
olur.

Bilinmeyen says(n)=3, elimizde gerekten var olan denklem says(u)=2 o
halde rank(r)=2 dir. (rank= elimizde gerekten var olan denklem saysdr)
(n-r) tane keyfi parametre seilebilir Bu durumda bir bilinmeyeni keyfi
olarak seebiliriz.
x
1
+2x
2
=17/5
x
3
=-3/5

zel zm iin (A*x=K nn zm)

x
1
+2x
2
=17/5
x
3
=-3/5
den x
2
=c seersek x
1
=17/5-2c olur.
X= x
zel
+x
homojen
=
(
(
(
+
(
(
(
=
(
(
(
=
(
(
(
0
1
2
5 / 3
0
5 / 17
5 / 3
2 5 / 17
3
2
1
c c
c
x
x
x

Verilen sistem A*x=0 (homojen olsa)

x
1
+2x
2
=0
x
3
=0
olurdu.

homojen zm iin (x
homojen
) x
3
=0, x
2
, x
1
i istediimiz gibi seebiliriz.

x
2
=c seersek x
1
=-2c olur.

x
homojen
=
(
(
(
=
(
(
(
=
(
(
(
0
1
2
0
2
3
2
1
c c
c
x
x
x

devlerin zmleri
1)
|
|
|
.
|
\
|
=
0 3 1
1 1 2
2 1 3
A K=
|
|
|
.
|
\
|
2
1
4
A*x=K

3
2
1
R
R
R
|
|
|
.
|
\
|
2
1
4
0 3 1
1 1 2
2 1 3
1.satr 3.satrla yer deitirelim
|
|
|
.
|
\
|
4
1
2
2 1 3
1 1 2
0 3 1

3 1
2 1
1
3
2
R R
R R
R
+
+
|
|
|
.
|
\
|
2
5
2
2 10 0
1 5 0
0 3 1

3 2
2
1
2 R R
R
R
+
|
|
|
.
|
\
|

8
5
2
0 0 0
1 5 0
0 3 1

08 olamaz. Det(A)=0 ZM YOKTUR.

2) A*x=K sistemi

| |
(
(
(
(
(
=
H
K A
1
7
3
1 1 1 1
1 4 2 0
4 1 2 3
1 3 2 1
4
3
2
1
R
R
R
R

(
(
(
(
(

+
+
3
1
2
3
0 2 1 0
1 4 2 0
1 8 4 0
1 3 2 1
3
4 1
3
2 1
1
H R R
R
R R
R

4
3
2
1
2
2 /
R
R
R
R

(
(
(
(
(
) 3 ( 2
1
1
3
0 4 2 0
1 4 2 0
2 / 1 4 2 0
1 3 2 1
H

4 2
3 2
2
1
R R
R R
R
R
+
+

(
(
(
(
(
5 2
0
1
3
2 / 1 0 0 0
2 / 3 0 0 0
2 / 1 4 2 0
1 3 2 1
H

(3/2)x
4
=0 x
4
=0

-1/2 x
4
= 2H-5 2H-5=0 H=5/2.

H=5/2 yerine konursa

(
(
(
(
(
0
0
1
3
2 / 1 0 0 0
2 / 3 0 0 0
2 / 1 4 2 0
1 3 2 1

4
3
2
1
2
3 / 2
R
R
R
R
(
(
(
(
(
0
0
1
3
1 0 0 0
1 0 0 0
2 / 1 4 2 0
1 3 2 1

4 3
3
2
1
R R
R
R
R
(
(
(
(
(
0
0
1
3
0 0 0 0
1 0 0 0
2 / 1 4 2 0
1 3 2 1

n=4 rang(r)=3 n-r=1 keyfi parametre seilebilir

x
4
=0 x
3
=c seelim

x
1
+2x
2
+3x
3
+x
4
=3
2x
2
+4x
3
-1/2x
4
=1 2x
2
=1-4c x
2
=(1-4c)/2=1/2-2c
x
1
+2((1-4c)/2)+3c=3 x
1
+1-c=3 x
1
=c+2

|
|
|
|
|
.
|
\
|
+
=
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
0
2
2
1
2
4
3
2
1
c
c
c
x
x
x
x
x
genel
=
|
|
|
|
|
.
|
\
|
+
|
|
|
|
|
.
|
\
|
0
1
2
1
0
1
2
1
2
c olur.
x
genel
= x
zel
+x
homojen

homojen zm iin:(A*x=0 sistemi)

x
4
=0 x
3
=c seelim

x
1
+2x
2
+3x
3
+x
4
=0
2x
2
+4x
3
-1/2x
4
=0 2x
2
=-4c x
2
=-2c
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
0
1
2
1
0
2
4
3
2
1
hom
c
c
c
c
x
x
x
x
x
ojen

x
1
+-4c+3c=0 x
1
-c= x
1
=c

3) A*x=0 homogen

(
0
0
1 5 13 4
8 7 6 2

denklem sistemini znz.
zm:

(
0
0
1 5 13 4
8 7 6 2
2
1
R
R

2 1
1
2 R R
R
+
(
0
0
17 9 1 0
8 7 6 2

n=4 rang(r)=2 n-r=2 keyfi parametre seilebilir

x
4
=c
2
x
3
=c
1
seelim

2x
1
-6x
2
+7x
3
+8x
4
=0
-x
2
-9x
3
-17x
4
=0

x
2
=-(9c
1
+17c
2
)
x
1
=-(61/2c
1
+55c
2
) olur.

x
genel
=
|
|
|
|
|
|
.
|
\
|

=
|
|
|
|
|
.
|
\
|
2
1
2 1
2 1
4
3
2
1
17 9
55
2
61
c
c
c c
c c
x
x
x
x

Bir Matrisin zdeerleri ve zvektrleri

det(A-)=0 ile karakteristik denklemin kkleri (zdeerler) hesaplanr ve herbir kk iin bulunan
sfrdan farkl zmlere ise zvektrler denir

rnek:

|
|
.
|
\
|

=
1 2
2 1
A matrisinin zdeerleri ve bu zdeerlere kar gelen zvektrleri bulunuz.

zdeerler

(
1 2
2 1
=
2
-2-3=0
1
=3
2
=-1 (farkl 2 reel kk)

1
=3 zdeeri iin

(
=
(

0
0
2 2
2 2
21
11
x
x
x
11
=-x
21

1
x =
(
21
11
x
x
=
(
1
1

2
=-1 iin zdeeri

(
=
(

0
0
2 2
2 2
22
12
x
x
x
12
=x
22

2
x =
(
22
12
x
x
=
(
1
1

rnek:

|
|
.
|
\
|
=
3 3
2 4
A matrisinin zdeerleri ve bu zdeerlere kar gelen zvektrleri bulunuz.

zdeerler

(
3 3
2 4
=
2
-7+6=0
1
=1
2
=6 (farkl 2 reel kk)

1
=1 zdeeri iin

(
=
(
0
0
1 3 3
2 1 4
21
11
x
x
3x
11
=-2x
21
x
11
=c ise

x
21
= c
2
3
olur

1
x =
(
21
11
x
x
=c
(
(
2
3
1
c keyfi sabit olduundan c=2 seilirse

1
x =
(
21
11
x
x
=
(
3
2

2
=6 zdeeri iin

(
=
(
0
0
6 3 3
2 6 4
22
12
x
x
(
=
(
0
0
3 3
2 2
22
12
x
x
x
12
=x
22
x
12
=c ise x
22
=c

2
x =
(
22
12
x
x
=c
(
1
1
=
(
1
1

7.4. Lineer ve Sabit Katsayl Diferansiyel Denklem Sisteminin Matrisler
Yardm le zm

=
dt
dx
1
a
11
x
1
+a
12
x
2
+a
13
x
3+......................+
a
1n
x
n
+f
1
(t)

=
dt
dx
2
a
21
x
1
+a
22
x
2
+a
23
x
3+......................+
a
2n
x
n
+f
2
(t)

.
.
.
=
dt
dx
n
a
n1
x
1
+a
n2
x2+.........................+a
nn
x
n
+ f
n
(t)

eklindeki bir sistem, sabit katsayl lineer ve homojen olmayan bir sistemdir. Bu sistemde

f
1
(t)= f
2
(t)= ...............=f
n
(t)=0 ise

ise sistem homojen sistem adn alr.

Homojen olmayan lineer sistemin genel zmn bulmak iin, nce homojen sistem zlr sonra da
homojen olmayan sistemin bir zel zm aranr ve bunlar toplanr. Bu sistem matrisler yardmyla

(
(
(
(
(
(
+
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
(
(
) (
.
.
) (
) (
.
.
. .
. . . . .
. . . . .
. .
. .
.
.
2
1
2
1
2 1
2 22 21
1 12 11
2
1
t f
t f
t f
x
x
x
a a a
a a a
a a a
dt
dx
dt
dx
dt
dx
n n nn n n
n
n
n

Sistemin kapal formu
=
dt
dx
Ax+f(t)

olur. Sistem Homojen ise, yukardaki ifade
dt
dx
Ax=0
eklini alr.

Homojen Sistemin zm in

sfrdan farkl zmlere ise zvektrler denir zvektrler bulunarak homojen zm elde edilir.

dev:
|
|
|
.
|
\
|
=
0 1 1
1 0 1
1 1 0
A matrise kar gelen zdeer ve zvektrleri bulunuz.
Hermitian Sistemler

Matrislerin nemli bir alt snf kendine e veya Hermitian matrislerdir. Bu matrisler A
*
=A yani
ij ji
a a = koulunu salarlar.
Hermitian matrislerin bir alt snf da simetrik reel matrislerdir. A
T
=A art salanr. Hermitian
matrislerin z deerleri ve z vektrleri aadaki koullar salarlar.

1) Tm z deerleri reeldir.
2) z deerlerin katllklar dahil, n zdeere kar n tane lineer bamsz zvektr kar gelir.
3) Eer x
(1)
ve x
(2)
z vektrleri farkl z deerlere kar gelen z vektrler ise (x
(1)
, x
(2)
)=0 salanr.

Bylece eer z deerler basit ise(katll bir olan) onlara kar gelen z vektrler ortogonal (dik)
vektrler cmlesi oluturur. (her z vektr bir dierine dik)

4) m katllktaki bir z deere kar gelen z vektrlerden m tane ortogonal zvektr seilebilir.

Eer A matrisi reel ve simetrik bir matris ise zdeerleri reel ve bu z deerlere kar gelen z
vektrleri de reel deerli fonksiyonlardr.

Teorem 7.4.1

Eer x
(1)
ve x
(2)
z vektrleri x
=A(t)x homojen sisteminin zmleri ise ve keyfi c

1
ve c
2
sabitleri
iin c
1
x
(1)
+c
2
x
(2)
kombinasyonu da bir zmdr.

x x
|
|
.
|
\
|
=
1 4
1 1
'
sisteminin iki zm
t t
e t x e t x

|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
=
2
1
) ( ,
2
1
) (
) 2 ( 3 ) 1 (
dir

teorem 7.4.1 den x= =
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
t t
e c e c
2
1
2
1
2
3
1
c
1
x
(1)
+c
2
x
(2)

n. mertebeden x
=A(t)x homojen sistemin n tane zm x

(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
olsun ve X(t)
matrisinin stunlar(kolonlar), x
(1)
(t), x
(2)
(t),...., x
(n)
(t) vektrleri olsun.

|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
) ( . . ) (
. . . .
) ( . . . ) (
) ( . ) ( ) (
. ) (
1
2 21
1 12 11
t x t x
t x t x
t x t x t x
t X
nn n
n
n
olsun.

Bu X(t) determinantna x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
zmlerinin Wronskioni denir. ve
W| x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
| =det(X) ile gsterilir.

x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
zmlerinin lineer bamsz olmas iin gerek ve yeter koul
W| x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
| 0 olmasdr.

Teorem 7.4.2.

Eer x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
vektr fonksiyonlar x
=A(t)x homojen sistemin <t< ya ait her noktada

lineer bamsz zmleri ise, bu takdirde homojen sistemin her x=(t) zm
x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
lerin lineer kombinasyonu olarak

(t)= c
1
x
(1)
(t)+c
2
x
(2)
(t)+................+c
n
x
(n)
(t)

tek trl belirlenir.

Teorem 7.4.3.

Eer x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
<t< aral zerinde x
=A(t)x homojen denkleminin zmleri iseler bu

takdirde bu aralkta W| x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
| ya zde olarak sfrdr ya da hibir yerde sfr
deildir.

Not:
x
=A(t)x homojen denkleminin keyfi bir x

(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
zmlerinin cmlesi <t< aralnn
her noktasnda lineer bamsz ise bu aralkta x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
zmlerinin cmlesine temel
cmle denir.

Teorem 7.4.4.

|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
0
.
0
1
) 1 (
e ,
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
0
.
1
0
) 2 (
e ,........
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
1
.
0
0
) (n
e

olsun Ayrca x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
ler t
0
noktas <t< aralna ait keyfi bir nokta olmak zere x
(1)

(t
0
)=e
(1)
,..............,c
n
x
(n)
(t
0
)=e
(n)
balang koullarn salayan x
=A(t)x homojen sisteminin

zmleri olsun. Buradan x
(1)
, x
(2)
,...., x
(n)
ler x
=A(t)x homojen sisteminin zmlerinin temel

cmlesini oluturur.

sfrdan farkl zmlere ise zvektrler denir zvektrler bulunarak homojen zm elde edilir.

FARKLI K REEL KK VAR SE (r1,r2=
1,
2
)

y
genel
= c
1

1
y e
t
1
+c
2

2
y e
t
2

KATLI KK VAR SE (r1=r2=r=)

y
genel
= c
1

1
y e
t
+c
2
(

1
y t+

2
y )e
t

KKLER KOMPLEKS SE (r1=(+i), r2=(-i))

e
(-i)t
=e
t
(cost-isint)
e
(-i)t
=e
t
(cost+isint)
y
genel
=c
1

1
y

e
(-i)t
+c
2

2
y

e
(+i)t

7.5. LNEER DENKLEM SSTEMLERNN ZM

y y
(
(
(
=
1 1 2
1 2 1
0 1 1
'
diferansiyel denklem sisteminin genel zmn bulunuz.

zm:

y=Ay det(A-I)=0 oluturularak zdeerler:

(
(
(
1 1 2
1 2 1
0 1 1
det =(1-)|-(2-)(1+|+|-(1+)+2|=(1-)(
2
--2)=0

1
=1 ,
2
=2 ,
3
=-1 (3 farkl reel kk)

1
=1 iin zvektrler

(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
0
0
0
2 1 2
1 1 1
0 1 0
31
21
11
y
y
y

0 2 2
0
0
31 21 11
31 21 11
21
= +
= + +
=
y y y
y y y
y
y
31
=-y
11

~
1
y = =
) 1 (
y

1
y = =
(
(
(
31
21
11
y
y
y
(
(
(
1
0
1

2
=2 iin zvektrler

(
(
(
=
(
(
(
(
(
(

0
0
0
3 1 2
1 0 1
0 1 1
32
22
12
y
y
y

0 3 2
0
0
32 22 12
12 32 32 12
12 22 22 12
= +
= = +
= = +
y y y
y y y y
y y y y

~
2
y =
) 2 (
y =

2
y = =
(
(
(
32
22
12
y
y
y
(
(
(
1
1
1

2
=-1 iin zvektrler

(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
0
0
0
0 1 2
1 3 1
0 1 2
33
23
13
y
y
y

13 33 23 13
33 23 13
13 23 23 13
7 0 2
0 3
2 0 2
y y y y
y y y
y y y y
= = +
= + +
= =

~
3
y =
) 3 (
y =

3
y = =
(
(
(
33
23
13
y
y
y
(
(
(
7
2
1

Farkl reel kk olmas durumunda
y
genel
= c
1

1
y e
t
1
+c
2

2
y e
t
2
+c
3

3
y e
t
3

idi.

y
genel
=c
1
(
(
(
1
0
1
e
x
+c
2
(
(
(
1
1
1
e
2x
+c
3
(
(
(
7
2
1
e
-x

y y
(
(
(

=
3 5 8
1 1 2
1 1 1
'

zm:


(
(
(
3 5 8
1 1 2
1 1 1
det =(1-)|(1-)(-3-)-5|-|2(-3-)-8|+|-10+8(1-)|=-
3
-
2
+4+4=0

1
=-2 ,
2
=-1 ,
3
=2 (3 farkl reel kk)

1
=-2 iin

(
(
(

1 5 8
1 3 2
1 1 3
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
31
21
11
y
y
y

3 1
2 1
1
3 / 8
3 / 2
3 / 5 3 / 7 0
3 / 5 3 / 7 0
1 1 3
R R
R R
R
+
+
(
(
(

3 2
2
1
0 0 0
3 / 5 3 / 7 0
1 1 3
R R
R
R
+ (
(
(

0 3 / 5 3 / 7
0 3
31 21
31 21 11
=
= + +
y y
y y y

31 11
31 21
7
4
7
5
y y
y y
=
=

y
31
=7 seersek
~
1
y =

1
y = =
(
(
(
31
21
11
y
y
y
(
(
(
7
5
4

2
=-1

(
(
(

2 5 8
1 2 2
1 1 2
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
32
22
12
y
y
y

(
(
(

2 1 0
2 1 0
1 1 2

(
(
(

2 1 0
2 1 0
1 1 2

(
(
(
0 0 0
2 1 0
1 1 2

2y
12
+y
22
+y
32
=0
y
22
-2y
32
=0 y
22
=2y
32
2y
12
=-3y
32
y
12
= -3/2 y
32

y
32
= 2 seersek
~
2
y =

2
y = =
(
(
(
32
22
12
y
y
y
(
(
(
2
4
3

2
=2 iin

(
(
(
5 5 8
1 1 2
1 1 1
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
33
23
13
y
y
y

(
(
(
13 13 0
1 1 0
1 1 1
(
(
(
0 0 0
1 1 0
1 1 1

-y
13
+y
23
+y
33
=0
y
23
+y
33
=0 y
23
=-y
33
y
13
=0

y
33
=1 seersek

~
3
y =

3
y = =
(
(
(
33
23
13
y
y
y
(
(
(
1
1
0

Farkl reel kk olmas durumunda
y
genel
= c
1

1
y e
t
1
+c
2

2
y e
t
2
+c
3

3
y e
t
3

idi.

y
genel
=c
1
(
(
(
7
5
4
e
-2x
+c
2
(
(
(
2
4
3
e
-x
+c
3
(
(
(
1
1
0
e
2x

Hermitian Olmayan Sistemler

Eer Amatrisi hermitian deilse,

x=Ax

sisteminin zmlerini bulmak daha karmaktr. A nn reel matris olduu kabul edilirse, Amatrisinin
zdeerleri iin durum oluur.

1) Ann tm z deerleri reel ve farkldr. Sistemin genel zm

x
genel
= c
1

1
y e
t
1
+c
2

2
y e
t
2
+...................+.c
n

n
y e
t
n

dir.
2) Ann baz zdeerleri kompleks elenikleri ile bulunur.
3) Ann baz zdeerleri katl bulunur.

7.6. Kompleks zdeerler

x=Ax

sistemi ele alnsn. A matrisi reel deerli olsun .Bu durumda det(A-)=0 karakteristik
denklemin katsaylar reel olacandan, karakteristik denkleminin kkleri olan zdeerlerin bir
ksm kompleks elenikleri ile bulunabilir rnek olarak A nn zdeerleri(Kkler )kompleks ise
(
1
=+i ,
2
=-i ) bunlara kar gelen zvektrlerde kompleks eleniklidir.
(
1
x =a+ib,
2
x =a-ib ) a, b reel

Dolaysyla ele alnan diferansiyel denklemin genel zm

x
(1)
(t)= c
1

1
x
t
e
1

x
(2)
(t)= )= c
1

2
x
t
e
2

1
x =(a+ib) ve
1
=+i olduu dikkate alnarak x
(1)
(t) reel ve sanal ksmlara ayrlrsa

x
(1)
(t)= ) cos sin ( ) sin cos ( t b t a ie t b t a e
t t

+ + olur.

Ksaca yukardaki eitlikte reel ksmna u(t) ve sanal ksma v(t) denirse (u(t) ve v(t) reel deerli
fonksiyonlar)

x
(1)
(t)= u(t)+i v(t)

eklinde elde edilir. rnek olarak A nn iki zdeeri (
1
=+i ,
2
=-i ) ve dier tm
zdeerleri reel ve farkl ise, genel zm

y
genel
= c
1
u(t)+c
2
v(t)+ c
3
y
1
e
1t
+ c
4
y
2
e
2t
+..... + c
n
y
n
e
nt

'
x =

(
(
(
x
2
1
1
1
2
1

zm:

x=Ax det(A-I)=0 oluturularak zdeerler:
|
|
.
|
\
|
=
22 21
12 11
x x
x x
x

(
(
(
2
1
1
1
2
1
=
2
++5/4=0

1
=-1/2+i ,
2
=-1/2-i kompleks kk

1
=-1/2+i iin zvektrler

(
=
(
0
0
1
1
21
11
x
x
i
i
-ix
11
=-x
21
x
11
=1 ile
1
x =
(
21
11
x
x
=
(
i
1

1
=-1/2-i iin z vektrler

(
=
(
0
0
1
1
22
12
x
x
i
i
ix
12
+x
22
=0 ix
12
=-x
22

2
x =
(
22
12
x
x
=
(
i
1

Not: Kompleks kk durumunda bir kk iin zm yapmak yeterlidir, ,ikinci kkn zm iin sadece
ilk kompleks kk iin bulunan zmdeki sanal ksmlar iaret deitirir.

Genel zm:

x
genel
=c
1

1
x e
(-i)t
+ c
1

2
x e
(+i)t

eklindedir.

x
genel
= c
1
(
i
1
e
(-1/2+i)t
+ c
2
(
i
1
e
(-1/2-i)t

e
(-1/2+i)t
=e
-t/2
(cost+isint)

e
(-1/2-i)t
= e
-t/2
(cost-isint)

x
genel
= c
1
(
i
1
e
-t/2
(cost+isint)+ c
2
(
i
1
e
-t/2
(cost-isint)

x
genel
= c
1
e
-t/2
(cost+isint)+ c
2
e
-t/2
(cost-isint)+ ic
1
e
-t/2
(cost+isint)-i c
2
e
-t/2
(cost-isint)

=
e
-t/2
|(c
1
+c
2
)cost+i(c
1
-c
2
)sint|+ e
-t/2
|i(c
1
-c
2
)cost-(c
1
+c
2
)sint|

(c
1
+c
2
)=C
1

i(c
1
-c
2
)=C
2 DERSEK

x
genel
= e
-t/2
|C
1
cost+C
2
sint|+ e
-t/2
|C
2
cost-C
1
sint| =
2 /
2
2 /
1
cos
sin
sin
cos
t t
e
t
t
c e
t
t
c

|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|

VEYA

e
(-1/2+i)t
=e
-t/2
(cost+isint)

x
(1)
(t)=
(
i
1
e
-t/2
(cost+isint)

x
(1)
(t) reel ve sanal ksmlara ayrlrsa

= ) ( ) (
cos
sin
sin
cos
2 / 2 /
t iv t u e
t
t
i e
t
t
t t
+ =
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|

u(t) ve v(t) bulunduundan x
(1)
(t) eleniini bulmadan da genel zm bulunur. Buradan
ele alnan diferansiyel denklemin genel zm

y
genel
= c
1
u(t)+c
2
v(t)=
2 /
2
2 /
1
cos
sin
sin
cos
t t
e
t
t
c e
t
t
c

|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|

y y
(
(
(
=
1 2 3
2 1 2
0 0 1
'

zm:


(
(
(
1 2 3
2 1 2
0 0 1
det =(1-)|(1-)(1-)+4|=(1-)(
2
-2+5)=0

1
=1 ,
2
=1-2i ,
3
=1+2i

1
=1 iin

(
(
(
0 2 3
2 0 2
0 0 0
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
31
21
11
y
y
y

0 2 3
0 2 2
21 11
31 11
= +
=
y y
y y y
11
=y
31
y
21
=-3/2 y
31

~
1
y =

1
y = =
(
(
(
31
21
11
y
y
y
(
(
(
2
3
2

2
=1-2i iin zvektrler

(
(
(
i
i
i
2 2 3
2 2 2
0 0 2
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
32
22
12
y
y
y

0 2 2 3
0 2 2 2
0 0 2
32 22 12
32 22 32 22 12
12 12
= + +
= = +
= =
iy y y
iy y y iy y
y iy
y
32
=1 ise

~
2
y =

2
y = =
(
(
(
32
22
12
y
y
y
(
(
(
1
0
i

3
=1+ 2i iin zvektrler

(
(
(
i
i
i
2 2 3
2 2 2
0 0 2
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
33
23
13
y
y
y

33 23 33 23 13
33 23 13
13 13
0 2 2 3
0 2 2 2
0 0 2
iy y iy y y
y iy y
y yi
= = +
=
= =

~
3
y =

3
y = =
(
(
(
33
23
13
y
y
y
(
(
(
1
0
i

Not: Kompleks kk durumunda bir kk iin zm yapmak yeterlidir, ,ikinci kkn zm iin sadece
ilk kompleks kk iin bulunan zmdeki sanal ksmlar iaret deitirir.

Genel zm:

y
genel
= c
1

1
y e
t
1
+ c
2

2
y e
(-i)t
+ c
3

3
y e
(+i)t

eklindedir.

y
genel
= c
1
(
(
(
2
3
2
e
t
+
2
c
(
(
(
1
0
i e
(1-2i)t
+
3
c
(
(
(
1
0
i e
(1+2i)t

e
(-i)t
= e
t
(cost - isint)
e
(+i)t
= e
t
(cost + isint)
idi
(1+2i 1-2i iin)

e
(1-2i)t
= e
t
(cos2t- isin2t)
e
(1+2i)t
= e
t
(cos2t + isin2t)

2
c (-i) e
(1-2i)t
+
3
c (i) e
(1+2i)t
=ie
t
(-
2
c e
-2t
+
3
c e
2t
) (i
2
=-1)


=e
t
(-
3
c (icos2t-sin2t)-
2
c (icos2t+sin2t))

=e
t
|i(
3
c -
2
c )cos2t-(
2
c +
3
c )sin2t

i(
3
c -
2
c )= c
2
, -(
2
c +
3
c )=c
3
ile gsterirsek

= e
t
(c
2
cos2t+c
3
sin2t)

2
c e
(1-2i)t
+
3
c e
(1+2i)t
=
2
c e
t
(cos2t-isin2t)+
3
c e
t
(cos2t+isin2t)

=e
t
|(
2
c +
3
c )cos2t+i(
3
c -
2
c )sin2t)

(
3
c -
2
c )= c
2
, -(
2
c +
3
c )=c
3
ile gsterdiimizden

= e
t
|-c
3
cos2t+c
2
sin2t)|

y
genel
= c
1
(
(
(
2
3
2
e
t
+
2
c
(
(
(
1
0
i e
(1-2i)t
+
3
c
(
(
(
1
0
i e
(1+2i)t

y
genel
= c
1
(
(
(
2
3
2
e
t
+ c
2
(
(
(
t
t
2 sin
2 cos
0
e
t
+c
3
(
(
(
t
t
2 cos
2 sin
0
e
t

VEYA

2
=1+ 2i iin zvektrler

(
(
(
i
i
i
2 2 3
2 2 2
0 0 2
(
(
(
=
(
(
(
0
0
0
33
23
13
y
y
y

33 23 33 23 13
33 23 13
13 13
0 2 2 3
0 2 2 2
0 0 2
iy y iy y y
y iy y
y yi
= = +
=
= =

~
2
y =

2
y = =
(
(
(
33
23
13
y
y
y
(
(
(
i
1
0

olsa

(
(
(
i
1
0
e
(1+2i)t
veya
(
(
(
i
1
0
e
t
(cos2t + isin2t) ile reel ve sanal ksmlara ayrlrsa

x
(2)
(t)=
(
(
(
t
t
2 sin
2 cos
0
e
t
+i
(
(
(
t
t
2 cos
2 sin
0
e
t
=u(t)+iv(t)

(u(t),v(t) bulunduundan x
(2)
(t) nin elenii bulunmadan da genel zm bulunur) genel
zm: c
1
, c
2
, c
3
keyfi sabitler olmak zere

y
genel
= c
1
y
1
e
1t
+c
2
u(t)+c
3
v(t)

y
genel
= c
1
(
(
(
2
3
2
e
t
+c
2
(
(
(
t
t
2 sin
2 cos
0
e
t
+c
3
(
(
(
t
t
2 cos
2 sin
0
e
t

7.7. KATLI KK DURUMU

r= zdeeri , Amatrisinin katll iki olan bir zdeeri olsun ve bu zdeere kar gelen
birtane

1
x zvektr olsun Bu durumda sistemin zm
x
(1)
(t)=
1
x e
t
(1)

eklindedir. Ve
1
x vektr
(A-I)

1
x =0 (2)

denklemini salar . Sistemin ikinci zm

x
(2)
(t)=
1
x te
t
+
2
x e
t
(3)

eklinde aranr. (3) denklemindeki
1
x (2) denklemini salar,
2
x ise

(A-I)
2
x =

1
x (4)

den bulunur. ksaca 2 katl kk durumunda bulunan ilk zm, eitliin sa tarafna yazlarak
ikinci kk deeri iin zm elde edilir. Genel zm

x
genel
= c
1
x
(1)
(t) + c
2
x
(2)
(t)= c
1

1
x e
t
+c
2
(

1
x t+

2
x )e
t

dir.

r= zdeerinin katllnn olmas durumu

I. durum

r= katl zdeerine
1
x ,

2
x ve
2
x lineer bamsz zvektrleri kar gelsin . Bu durumda
lineer bamsz zmler

x
(1)
(t)=
1
x e
t

x
(2)
(t)=
2
x e
t

x
(3)
(t)=
3
x e
t

eklindedir.

II.durum

r= katl zdeerine kar bir tane lineer bamsz zvektrn kar geldii
varsaylsn. Bu durumda ilk zm
x
(1)
(t)=
1
x e
t
(5)
ile, ikinci zm
x
(2)
(t)=
1
x te
t
+
2
x e
t
(6)
ile ve nc zm ise
x
(3)
(t)=
1
x
! 2
2
t
e
t
+
2
x t e
t
+

3
x e
t
(7)

ile bulunur. (7) denklemindeki
1
x (2) denklemini,
2
x (4) denklemini salar ve
3
x ise

(A-I)

=
2 3
x x (8)

denkleminden belirlenir. (8) denkleminin zm
3
x e gre bulunabilir.

2 3
x ve x vektrlerine
genelletirilmi zvektrler denir.

III.durum

r= katl zdeerine kar iki tane lineer bamsz
1
x ve
2
x zvektrleri kar
geliyorsa, ele alnan denklem sisteminin iki zm
x
(1)
(t)=
1
x e
t

x
(2)
(t)=
2
x e
t

eklindedir. nc zm ise

x
(3)
(t)= te
t
+
3
x e
t

Burada = c
1
x
(1)
(t) + c
2
x
(2)
(t) seilirse

(A-I) =
3
x (9)

denklemi zlebilir. c
1
ve c
2
yle seilebilir ki (9) denkleminden
3
x zlebilir. Buradan
x
(1)
(t), x
(2)
(t) ve x
(3)
(t) zmleri r= zdeerine kar gelen lineer bamsz zmler olurlar.

rnek:

'
x =

(

x
3 1
1 1

zm:


(

) 3 ( 1
1 ) 1 (
=(1-)(3-)+1=
2
-4+4=(-2)
2
=0

1
=2 ,
2
=2 2 katl kk

1
=2 iin

(
=
(

0
0
1 1
1 1
21
11
x
x

x
11
=-x
21

1
x =
(
21
11
x
x
=
(
1
1

2 katl kk durumunda bulunan zm
(
1
1
eitliin sa tarafna yazlarak ikinci kk deeri iin
zm elde edilir

(
=
(

1
1
1 1
1 1
22
12
x
x

(

=
(

0
1
0 0
1 1
1
1
1 1
1 1
-x
12
-x
22
=1

2
x =
(
22
12
x
x
=
(
2
1

Genel zm 2 katl kk olmas durumunda (
1
=
2
=)

x
genel
= c
1

1
x e
t
+c
2
(

1
x x+

2
x )e
t

idi.

x
genel
= c
1
(
1
1
e
2t
+c
2
(
(
1
1
x+
(
2
1
)e
2t

7.9. HOMOJEN OLMAYAN LNEER SSTEMLER

Kegenletirme(Diyagonalletirme) Metodu

=
dt
dx
Ax+f(t) 1
formundaki sistemin zm aranr. Bu ilem iin

A matrisinin zdeerlerine karlk gelen zvektrler bulunur
Kolonlar bu zvektrlerden oluan T matrisi oluturulur, bu T dnm matrisi ile

|
|
|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
nn n n
n
n
n
x x x
x x x x
x x x
x x x
T
. . .
. . . . . .
. . . . . .
. .
. . .
. . .
2 1
3 33 32 31
2 22 21
1 12 11
=
|
.
|
\
|
=

n
x x x T ..
2 1

x=Ty 2

olacak ekilde yeni bir y baml deikeni tanmlanr. Bu ifade x=Ax+f(t) de yerine konursa

Ty=ATy+f(t)

olur. Bu denklemin her iki taraf T
-1
arplarak

y=(T
-1
AT)y+ T
-1
f(t)=Dy+h(t) 3

denklem sistemi elde edilir. Bu eitliktediki D matrisi Ann zdeerlerini kegeninde
bulunduran bir matristir.

|
|
|
|
|
.
|
\
|
= =

n
AT T D
. 0 0
0 . . .
0 . 0
0 . 0
2
1
1

(3) sistemi n tane y
1
(t),.............y
n
(t) denklemlerinin bir sistemidir. Ksaca (3) sistemi skaler
formda

) ( ) (
'
t h t y y
k k k k
+ = k=1,2,3,....................n 4

eklinde yazlabilir. Buradaki ) (t h
k
ler f
1
(t),.............f
n
(t) lerin belli bir lineer kombinasyonu
eklindedir.4 denklemleri k=1,2,3,....................n iin birer birinci mertebeden liner denklem
olduklarndan, birinci mertebeden diferansiyel denklemlerin zmlerinin aranmas teknii ile
zmleri bulunur. c
k
lar sabit olmak zere

t
k k
t
t
t t
k
k
o
k k
e c ds s h e e t y

+ =

) ( ) ( k=1,2,3,....................n 5

elde edilen y
k
(t) ler dikate alnarak (5) sistemi T dnm matrisi ile
arplarak (x=Ty de) (5) in sa tarafndaki integralli
terimden (1) sisteminin zel zm,
t
k
k
e c

den ise x=Ax
homojen denklem sisteminin genel zm bulunur.

rnek:

'
x =
(
+
(
t
t
e
e
x
2 2 4
1 1
2
diferansiyel denklem sisteminin genel zmn kegenletirme metodu
kullanarak bulunuz.

zm:


(
) 2 ( 4
1 ) 1 (
=(1-)(-2-)-4=
2
+-6=0

1
=-3 ,
2
=2 2 farkl reel kk

1
=-3

(
=
(
0
0
1 4
1 4
21
11
x
x
4x
11
=-x
21

1
x =
(
21
11
x
x
=
(
4
1

2
=2 iin

(
=
(
0
0
4 4
1 1
22
12
x
x
x
12
=x
22
2
x =
(
22
12
x
x
=
(
1
1

zvektrleri ieren matrisi T ile gsterirsek T=
(
1 4
1 1

x=Ty x=Ax+f(t) de yerine konursa

Ty=Aty+f(t)

olur. Bu denklemin her iki taraf T
-1
arplarak

y=(T
-1
AT)y+ T
-1
f(t)=Dy+ T
-1
f(t) D=
(
2 0
0 3

T
-1
in hesab

(
1 0
0 1
1 4
1 1
1 4
0 1
5 0
1 1
(
(
5
1
5
4
0 1
1 0
1 1
(
(

5
1
5
4
5
1
5
1
1 0
0 1

T
-1
=
(
(

5
1
5
4
5
1
5
1
y=Dy+ T
-1
f(t) oluturulursa

y=
|
|
.
|
\
|
'
2
'
1
y
y
=
(
2 0
0 3
|
|
.
|
\
|
2
1
y
y
+
(
(

5
1
5
4
5
1
5
1
(

t
t
e
e
2
2

t t
e e y y
5
2
5
1
3
2
1
'
1
+ = +

t t
e e y y
5
2
5
4
2
2
2
'
2
=

integrasyon arpan yardmyla


| | =
'
3
1
t
e y
t t
e e
4
5
2
5
1
+
t
e y
3
1
=
t t
e e
4
10
1
5
1
+ +
1
c
1
y =
t t
e e
10
1
5
1
2
+
+
1
c
t
e
3

| | =
'
2
2
t
e y
t t
e e

5
2
5
4
4

t
e y
2
2

=
2
4
5
2
5
1
c e e
t t
+ +

2
y =
t t t
e c e e
2
2
2
5
2
5
1
+ +

bulunur. Buradan

y=
|
|
.
|
\
|
2
1
y
y
=
t
e
2
5
1
5
1
(
(
+
t
e
(
(
5
2
10
1
+
(

t
t
e c
e c
2
2
3
1

Bu sistemin her iki taraf T dnm matrisi ile arplrsa genel zm(x=Ty)

x=Ty=
(
1 4
1 1
(
(
+ +
+ +

t t t
t t t
e c e e
e c e e
2
2
2
3
1
2
5
2
5
1
10
1
5
1
=
(
(
+
+ +

t t t
t t t
e c e c e
e c e c e
2
2
3
1
2
2
2
3
1
4
2
1

veya

x=
t t t t
e e c e e
2 3
1
2
1
1
4
1
1
0
0
2
1
(
+
(
+
(
+
(
(

Parametreleri Deiimi Metodu

=
dt
dx
Ax+f(t)

diferansiyel denklem sisteminde

x=Ax homojen sistemine kar gelen temel matrisinin bulunduu farzedilsin.
Homojen sistemin zm x
h
= (t) c eklinde olduundan c yerine u(t) yazlarak

x= (t) u(t)

eklinde zm aranr, u(t), (t) u
(t)=f(t) koulu salayacandan u
i
(t) ler
ve bunlardan integral alnarak u
i
(t) ler belirlenir. Ve x= (t) u(t) yerlerine
konarak genel zm elde edilir.

t x x
dt
dx
cos 2
2 1
1
+ =

t x x
dt
dx
sin 2
2 1
2
+ = sistemini znz.

(
1 2
2 1
=
2
-2-3=0
1
=3
2
=-1 (farkl 2 reel kk)

1
=3

(
=
(

0
0
2 2
2 2
21
11
x
x
x
11
=-x
21

1
x =
(
21
11
x
x
=
(
1
1

2
=-1 iin

(
=
(

0
0
2 2
2 2
22
12
x
x
x
12
=x
22

2
x =
(
22
12
x
x
=
(
1
1

x
homojen
=c
1
(
1
1
e
3t
+ c
2
(
1
1
e
-t

x
1
= c
1
e
3t
+c
2
e
-t
x
2
=-c
1
e
3t
+c
2
e
-t

sabitlerin deiimi metodu kullanlarak
t t t t t t t t
e c e c e c e c
dt
dx
e c e c e c e c
dt
dx

+ = + + =
'
2
3 '
1 2
3
1
2 '
2
3 '
1 2
3
1
1
3 ; 3

x
1
, x
2
,
dt
dx
ve
dt
dx
2 1
ifadeleri verilen sistemde yerlerine konursa

= + +
t t t t
e c e c e c e c
'
2
3 '
1 2
3
1
3 c
1
e
3t
+c
2
e
-t
+2 c
1
e
3t
-2c
2
e
-t
+cost

t e c e c
t t
cos
'
2
3 '
1
= +

(1)

t t t t
e c e c e c e c

+
'
2
3 '
1 2
3
1
3 = -2c
1
e
3t
-2c
2
e
-t
- c
1
e
3t
+c
2
e
-t
-sint

t e c e c
t t
sin
'
2
3 '
1
= +

(2)

(1) ve(2) den c
1
ve c
2
bulunur x
homojen
de yerlerine konarak x
genel
elde edilir.

t t e c
t
sin cos 2
'
2
=
) sin (cos
2
1
'
2
t t e c
t
=
t t t e c
t
cos ) sin (cos
2
1
3 '
1
= + ) sin (cos
2
1
3 '
1
t t e c
t
+ =

c
2
=1/2 e
t
cost+K
1

c
1
=-1/10 e
-3t
(2cost+sint)+K
2

Homojen zmden

x
1
= u
1
e
3t
+u
2
e
-t
x
2
=-u
1
e
3t
+u
2
e
-t
yazlarak (t) u
(t)=f(t) oluturulursa
|
|
.
|
\
|
t t
t t
e e
e e
3
3

t e u e u
t t
cos
'
2
3 '
1
= +

t e u e u
t t
sin
'
2
3 '
1
= +

ile

t t e u
t
sin cos 2
'
2
=
) sin (cos
2
1
'
2
t t e u
t
=
t t t e u
t
cos ) sin (cos
2
1
3 '
1
= + ) sin (cos
2
1
3 '
1
t t e u
t
+ =

u
2
=1/2 e
t
cost+K
1

u
1
=-1/10 e
-3t
(2cost+sint)+K
2
elde edilir. u
1
ve u
2
nin karlklar

x
1
= u
1
e
3t
+u
2
e
-t
x
2
=-u
1
e
3t
+u
2
e
-t
yerlerine yazlarak genel zm bulunur.

x
1
=-1/10(2cost+sint)e
3t
+K
2
e
3t
+1/2cost+K
1
e
-t

x
2
=-1/10(2cost+sint)e
3t
+K
2
e
3t
+1/2cost+K
1
e
-t

Matris Lin DNK 121206

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matris Lin DNK 121206

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 7/12/2006 118

7. BRNC MERTEBEDEN LNEER DENKLEM SSTEMLER

=A(t)x homojen sisteminin zmleri ise ve keyfi c

=A(t)x homojen sistemin n tane zm x

=A(t)x homojen sistemin <t< ya ait her noktada

=A(t)x homojen denkleminin zmleri iseler bu

=A(t)x homojen denkleminin keyfi bir x

=A(t)x homojen sisteminin

=A(t)x homojen sisteminin zmlerinin temel

(t)=f(t) koulu salayacandan u

You might also like