III Odd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

1
BAfIA8BB P0fPAHB 3A III

0fhfBBf 80 f8fIf0BmB0
0fB08B0 06PA308ABBf
2
Bzaea:
bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo
3a nzaeao:
8ecna Xopnaonnk, pnpekop
4oorpaqnn:
hnan bna+en
Co cornacnoc co 0V [nnnap Hnnapnnon, Ckonje,
0V 8ojpan +epnoppnnckn, Ckonje n 0V ajko Hnnsnon, Ckonje
nzaju n nea:
,Kona, Ckonje
Inpa:
500
CIP - Kaanornsanja no ny6nnkanja anonanna n ynnnepsnecka
6n6nnoeka Cn. Knnnen 0xpnpckn, Ckonje
373.312.141.15/.16 (497.7)
ACJA8h nporpann sa III oppenenne no peneropnLnoo ocnonno o6pasona-
nne, - Ckonje : bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo, 2007. - 149 cp. : nnycp. ,
25 cn
ISBN 978-9989-939-96-9
a) 0cnonno nocnnanne n o6pasonanne - Hakeponnja - acannn nnanonn n
nporpann, peo oppenenne
COBISS.MK-ID 71206922
60PmBBA
HKL[0CKh JA3hK
HAKL[0CKh JA3hK
GJUH SHQIPE
TRKE DERS
CCKh JL3hK
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
HAKL[0CKh JA3hK
AFbACkh JA3hK
JVCkh JA3hk
CCkh JA3hk
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
60PmBBA
3
acannne nporpann op I po III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
o6pasonanne rn nspa6onja konncnn op conennn na bnpoo sa pasnoj
na o6pasonanneo n napnopeLnn copa6onnn na bnpoo op coopne-
nne akynen, nncnyn n nacannnn op y+nnnLaa. +nenonne na
onne konncnn ce nanepenn na kpajo na cekoja nacanna nporpana.
Co ornep na noce6noo sna+ene na nacannne nporpann sa pasnnnane-
o na koneno sa penropnLnoo sapon+nenno ocnonno o6pasonanne
6eLe opnnpan noce6en cpy+en nn sa npoenka n ycornacynane na
nacannne nporpann op I po III oppenenne no cne nacannn npepnen
sa peneropLnoo ocnonno y+nnnLe no cocan:
8ecna Xopnaonnk, pnpekop, bnpo sa pasnoj na o6pasonanne,
Ckonje
Hnko +eLnapon, pakonopnen na cekop, bnpo sa pasnoj na o6pa-
sonanneo, Ckonje
n-p JaLe Cojanonckn, pakonopnen na oppenenne, bnpo sa pasnoj
na o6pasonanneo, Ckonje
nnana Canapncka - anona, pakonopnen na oppenenne, bnpo
sa pasnoj na o6pasonanneo, Ckonje
p-p Cne+ana Apan+encka, hncny sa neparornja, 1nnosockn-
akyne, Ckonje
p-p nkonnna Kennr, hncny sa ncnxonornja, 1nnosockn akyn-
e, Ckonje
p-p Hnpocnana nkononcka, eparoLkn akyne, Ckonje

Lnnnnja Xpncona, nacannnk 0V ,Faso Anrenonckn, Ckonje
n-p bykypne Hycaa, npoecop CV ,Apcenn Jonkon, Ckonje
Cpy+nno nn rn anannsnpaLe nacannne nporpann n panaLe npep-
nosn, cyrecnn n npnnepn sa ycornacynane na nacannne nporpann co
Konennjaa sa peneropnLno ocnonno nocnnanne n o6pasonanne,
3akono sa ocnonnoo o6pasonanne, kako n sa nocnrnynane noronena
ycornacenoc nery nacannne nporpann no oppenenn npepnen.
o nanpanenne anannsn op cpana na cpy+nno nn n konncnne sa
nspa6oka na nacannne nporpann, pnpekopo na bnpoo sa pasnoj na
o6pasonanneo rn npepno+n nacannne nporpann sa ponecynane op
cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n naayka.
Hnnncepo sa o6pasonanne n nayka r-pnn Cynejnan yLnn cornacno
co 3akono sa ocnonno o6pasonanne rn ponece nacannne nporpann na
pen 18.10.2007 ropnna.
4
1
K0hA `
[L8LJ0[hL0 0C080 0bA308AhL
BAfIA8BA
P0fPAHA
HAkf0BfkB JA3Bk
2
8ps ocnona na +nen 55 can 1 op 3akono sa oprannsanja n pa6oa na opranne
na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02) +nen 24 n 26 op
3akono sa ocnonno o6pasonanne (,Cn. necnnk na H 6p. 44/95, 24/96, 34/96,
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana
no npepneo nakeqoncku jasuk sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6n pa +na n nnLyna ekc co ne+ann n pakonncnn
nannckn 6yknn,
pa kopncn npannnen pep na s6oponne no pe+ennaa,
pa npenosnana nnenkn, npnpankn, rnannn n pepnn 6poenn n rnaro-
nn n pa rn pasnnkyna kako nnponn s6oponn,
pa ce ocnoco6yna sa kopncene na enenenapnne rpanan+kn n
npanonncnn nopnn npn +naneo n nnLynaneo,
pa ce ocnoco6yna pa +na n npepacka+yna ycno n nncneno nne-
paypnn pena op ynenn+kaa n napopnaa nnepaypa coopnena
na nospaca,
pa ce ocnco6yna pa packa+yna ycno n nncneno na nnepaypen
jasnk,
pa ce ocnoco6yna pa y+ecnyna no pasronop npeky aknnno
nkny+ynane n canocojno ncka+ynane na cnone po+nnynana,
+yncna n akn,
pa ro s6orayna pe+nnko co nonn s6oponn,
pa pasnnna +yncno na npnnapnoc kon cnojaa n no+n kon ppy-
rne kynypn,
pa ce nonknyna pa cnepn copp+nnn op pasnn+nn nepnynn n pa
npenecyna kpakn nnopnann sa nnn,
pa ce ocnoco6yna sa npnnena na hKJ no ynknja na npepneo.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
P0fPAHfk0 0PA+Jf: 0+fIB0 +BIAKf B Bm8AKf (hAIBBBqA}
qenn fopnun onmn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa ce sanosnae co pepo na
6yknne no as6ykaa,
pa ce ocnoco6yna pa +na n
pa nnLyna s6oponn n ekc co
ne+ann 6yknn na nannna,
pa rn ycnon nanne n ronenne
pakonncnn nannckn 6yknn n nnn-
noo nonpsynane no s6oponn,
pa ce ocnoco6yna pa nnLyna
s6oponn n kycn pe+ennn co
pakonncnn nannckn 6yknn.
`
`
`
`
As6yka
pan+kn cnn6onn
(ne+ann nannckn
6yknn)
Vcnojynane na rone-
nne n nanne ne+ann
nannckn 6yknn npeky
noepnne+no n rpynno
nnLynane
Vcnojynane na rone-
nne n nanne pako-
nncnn nannckn 6yknn
npeky noepnne+no n
rpynno nnLynane
As6yka
Hakeponcka nannn-
a (ne+ann 6yknn)
Hakeponcka nan-
nna (pakonncnn
6yknn)
`
`
`
8e+6n sa ka+ynane na 6yknne no as6y+en pep.
8e+6n sa noo+ynane na pasnnkne n cnn+nocne nonery
6yknne na nakeponckaa knpnnna n nakeponckaa
nannna.
8e+6n sa +nane na s6oponn n ekc n nnnno nonpsynane
no pe+ennaa.
8e+6n sa +nane co pas6npane na ekco.
8e+6n sa nnLynane na s6oponn na nannna sa
yconpLynane na nnLynaneo ne+ann 6yknn na nannn-
a.
8e+6n sa ynope6a na nanne n ronenne pakonncnn na-
nnckn 6yknn npeky noepnne+no nnLynane n nnLynane
na s6oponn n kycn pe+ennn.
8e+6n sa npannnno nnLynane n sa nonpsynane na 6yknn-
e no s6opo n no pe+ennaa.
`
`
`
`
`
`
`
5
P0fPAHfk0 0PA+Jf: JA3Bk (fPAHAIBkA}
eunko[yeunkaa:
pa cocanyna npannnno pe+enna
n npannnno pa rn noppepyna
s6oponne no pe+ennaa,
`
epo na s6oponne no
pe+ennaa
36opopep no
pe+ennaa
` 8e+6n sa cocanynane pe+ennn no npannnen pepocnep
na s6oponne no pe+ennaa.
`
pa pasnnkyna packasna,
npaLanna n nsnn+na pe+enna n
npannnno pa rn ynope6yna,
` ackasna, npaLanna n
nsnn+na pe+enna
ackasna, npaLanna
n nsnn+na pe+enna
` 8e+6n sa noo+ynane n cocanynane na npaLannn, packas-
nn n nsnn+nn pe+ennn no ycna n nncnena opna cnopep
na+nno na ncka+ynane n cnopep nnepnynknckne
snan.
`
pa pasnnkyna nonppna n
oppe+na pe+enna,
` onppna n oppe+na
pe+enna
onppna n oppe+na
pe+enna
` 8e+6n sa pasnnkynane n ynope6a na nonppna n oppe+na
pe+enna.
`
pa rn npenosnana nonanne pe-
nonn na pe+ennaa (s6op, cnor
n rnac),
` 36op no pe+ennaa,
cnor n rnac no s6opo
36op
Cnor
nac
`
`
`
8e+6n sa onpepenynane na 6pojo na s6oponne no
pe+ennaa.
8e+6n sa onpepenynane na 6pojo na cnoronne no s6o-
po.
8e+6n sa onpepenynane na 6pojo na rnaconne no s6o-
po.
Cnnen+kn ne+6n sa cocanynane na s6oponn co nonoL
na papenn cnoronn n rnaconn.
`
`
`
`
pa rn ynppn snaenaa sa
nnenkne,
pa ro ycnojyna nonno sa onLn
n concnenn nnenkn,
pa rn npenosnana onLne
n concnenne nnenkn no
pe+ennaa,
`
`
`
0nLn n concnenn
nnenkn
0nLn n concnenn
nnenkn
` 8e+6n sa pasnnkynane na onLne n concnenne nnenkn
op ppyrne s6oponn.
`
6
pa pasnnkyna pop n 6poj kaj
nnenkne,
` op n 6poj kaj nnen-
kne
op n 6poj ` nLynane pe+ennn co papenn nnenkn co no+nynane na
kaeropnne pop n 6poj.
`
pa rn ycnojyna npnpankne kako
s6oponn kon coja po nnenkne
n rn o6jacnynaa,
` pnpankn pnpankn ` 8e+6n sa pasnnkynane na npnpankne op ppyrne nnponn
s6oponn, 6es nnnna nopen6a na nnponn (onncnn, naepn-
jannn nn.).
8e+6n sa npannnna ynope6a na npnpankne no
pe+ennaa.
`
`
pa ceknyna nonn sa npocn n
pepnn 6poenn n pa rn pasnnkyna
epnne op ppyrne,
` bpoenn npocn n
pepnn
pocn 6poenn
epnn 6poenn
`
`
8e+6n sa pasnnkynane na 6poenne op ppyrne s6oponn.
8e+6n sa pasnnkynane na npocne op pepnne 6poenn.
8e+6n sa npannnno nnLynane na pepnne 6poenn (oco6e-
no onne Lo sanpLynaa na -).
`
`
`
pa ro ycnon nonno sa rnarono
kako s6op koj osna+yna pa6oa,
pejcno, cocoj6a.
` naronn naronn ` 8e+6n sa ycnojynane na rnaronne kako nnponn s6o-
ponn n nnnno pasnnkynane op ocanane s6oponn no
pe+ennaa n no ekco.
anonena: ce npenopa+yna npenosnanane na rnaronne
6es onpepenynane Lo osna+ynaa: pejcno, cocoj6a nnn
pa6oa.
`
`
pa ce ocnoco6n npannnno pa
ynope6yna ronena 6ykna npn
nnLynane na concnenne
nnnna n npesnnnna, reorpa-
ckne nonnn n npasnnne,
` onena 6ykna npn
nnLynane na concne-
nne nnnna n npe-
snnnna, reorpackne
nonnn n npasnnn
onena 6ykna ` 8e+6n sa ynope6a na ronena 6ykna npn nnLynane na
concnenne nnnna.
`
pa ja snae ynknjaa na nnep-
nynknckne snan n npannnno
pa rn npnnenyna npn +naneo n
nnLynaneo.
` hnepnynknckn
snan:
o+ka
sannpka
npaLannnk
nsnn+nnk
pne o+kn
hnepnynknckn
snan:
o+ka
sannpka (npn
na6pojynane)
npaLannnk
nsnn+nnk
pne o+kn
8e+6n sa npenosnanane n npnnena na nnepnynknckne

snan.
`
* Cne rpanan+kn kaeropnn y+ennne rn ycnojynaa kako nnponn s6oponn, a ne rn ycnojynaa npeky pennnnn.
7
P0fPAHfk0 0PA+Jf: +BIAKf hBIfPAIPA B hfkIBPA
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa npannnno
rnacno +nane,
pa ce ocnoco6yna sa nspasno
+nane co no+nynane na nnep-
nynknckne snan (npannnna
apnkynanja na rnaconne,
s6oponne n pe+ennne, nnona-
nja, pnknja, enno n naysn npn
+naneo),
pa ce ocnoco6yna sa +nane no
ce6e co pas6npane na ekco,
pa ce ocnoco6yna sa ppancko
+nane (co nnnnpane na rono-
po na nnkonne no ekco),
`
`
`
`
Forn+no +nane:
a) rnacno +nane
6) nspasno +nane
+nane no ce6e
[pancko +nane
nacno +nane
hspasno +nane
+nane no ce6e
[pancko +nane
`
`
`
`
8e+6n sa npannnno rnacno n norn+ko +nane co
no+nynane na nnepnynknckne snan.
8e+6n sa akennpane na s6oponne (s6oponen aken).
8e+6n sa npannnno nsronapane na s6oponne no
pe+ennaa.
8e+6n sa npecpenynane rpeLkn no nsronopo na s6opo-
nne.
8e+6n sa +nane na ekconn nnLynann co nakeponcko
knpnncko n nakeponcko nanncko nncno.
`
`
`
`
`
8
pa ce ocnoco6yna sa noo+ynane
na pepocnepo na nacanne no
ekconne,
pa ce ocnoco6yna sa canocojno
onpepenynane na copp+nnckaa
cpykypa (nnan na ekco),
pa ce ocnoco6yna sa canocojno
onpepenynane na rnannne n
cnopepnne nnkonn,
pa ce ocnoco6yna sa onpepenyna-
ne na oco6nnne na nnkonne n
nnnnno onnc,
`
`
`
`
XpononoLkn pep na
nacanne no packas,
6ajka, 6acna, ppanckn
ekc
Copp+nncka cpykypa
na ekco (nnan na
ekco)
0npepenynane na
nnkonn rnanen n cno-
pepen
0nnc n oco6nnn na
nnkonne
Fnk
epocnep na naca-
nne
nan
`
`
`
8e+6n sa npenosnanane n pasnnkynane na packas, 6ajka,
6acna n ppanckn ekc.
8e+6n sa noo+ynane na pepocnepo na nacanne no
ekconne.
8e+6n sa canocojno onpepenynane na copp+nnckaa
cpykypa n nsnnekynane na rnanna nncna.
8e+6n sa npenosnanane n pasnnkynane na rnannne op
cnopepnne nnkonn.
8e+6n sa onpepenynane na oco6nnne na nnkonne n sa
onnLynane na nnnnno napnopeLen nsrnep.
`
`
`
`
`
pa ce ocnoco6yna pa rn sanosnae
noronopkne n raankne kako
napopnn nyppocn,
pa ce ocnoco6yna pa rn pasnnky-
na noronopkne n raankne op
ocanane nnponn ekconn,
`
`
oronopkn n raankn oronopkn n raankn ` 8e+6n sa y+ene n npnnena na raankn n noronopkn n
pas6npane na nnnnaa copp+nna.
8e+6n sa npnnena na noronopkn n raankne npn anannsa
na ekco (npn nsnnekynane na noyka op ocnonna npeja).
`
`
pa ce ocnoco6yna pa pasnnkyna
necna (cnxonop6a) op ppyrne
nnponn ekconn (nposa n ppa-
nckn ekc),
pa ce ocnoco6yna pa pasnnkyna
cnx op cpoa,
pa nay+n Lo e pnna,
`
`
`
ecna
Cnx, Cpoa
nna
ecna
Cnx, Cpoa
nna
`
`
`
8e+6n sa pennpane na necnn.
8e+6n sa pasnnkynane cnx, cpoa n pnna no necnaa.
`
`
9
pa ce ocnoco6yna canocojno pa
ja +na knnraa sa neknpa,
pa sa6ene+yna nenosnan s6opo-
nn, nspasn, y6ann pe+ennn,
pa ce sanosnana co 6norpackne
nopaon na anopo,
pa ce ocnoco6yna pa opro-
napa na npaLana n pa noc-
anyna npaLana no npcka co
copp+nnaa na ekco,
pa ja okpnna enacko-npejnaa
ocnona na ekco (sa Lo cany-
na s6op no knnraa n Lo ka+yna
ekco),
pa rn anannsnpa nnkonne op
neknpaa (rnannn n cnopepnn,
nnnnne oco6nnn n onnc).
anonena: qa ne ce emu ucneno
eackayeane na coqunama
na nekmuume.
`
`
`
`
`
`
[a ce o6pa6oa +en-
pn knnrn sa neknpn.
Feknpa ` 3anosnanane na y+ennne co nacnonne na neknpnne
pena Lo ke ce o6pa6oynaa no eko na ropnnaa.
3anosnanane co 6norpackne nopaon sa anopne na
neknpnne pena.
3anosnanane n po+nnynane na copp+nnaa na knnraa sa
neknpa.
8e+6n sa onpepenynane na ena, npeja, rnannn n cnopep-
nn nnkonn n nnnnne oco6nnn.
onknynane na y+ennne pa npo+naa n ppyrn pena
op anopo na knnraa sa neknpa.
`
`
`
`
`
10
P0fPAHfk0 0PA+Jf: B3PA38AKf B I80PfKf
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa
npepacka+yna kycn copp+nnn,
pa ce ocnoco6yna pa packa+yna
nnpenn, po+nneann nacann,
nacann cnopep cnnkn n cnopep
papenn s6oponn,
pa ce ocnoco6yna pa onnLyna
npepnen, cyLecna, copp+nnn
op cnnkn,
pa ce ocnoco6yna pa nsnecy-
na sa cnyLna nnn po+nnean
nacan,
pa ce ocnoco6yna pa ro ocnnc-
nn kpajo na packas no papen
no+eok,
pa ce ocnoco6yna pa packa+yna
ycno na ena no concnen ns6op,
`
`
`
`
`
`
pepacka+ynane na
kycn ekconn (packas,
6ajka, 6acna)
acka+ynane na
po+nnean nacan,
acka+ynane no nnsa
cnnkn
acka+ynane no pape-
nn s6oponn
0nnLynane: npepne,
cyLecno, copp+nna
na cnnka n pp.
hsnecynane sa nnpen,
cnyLna n po+nnean
nacan
pepacka+ynane
acka+ynane
0nnLynane
hsnecynane
`
`
`
`
8e+6n sa npepacka+ynane na o6pa6oenn ekconn.
8e+6n sa packa+ynane no papenn cnnkn, papenn s6oponn
n no papen nnan.
8e+6n sa onnLynane (no papen nnan).
8e+6n sa nsnecynane no xpononoLkn papen nnan.
acka+ynane na cocan npep ppyrne y+ennn op oppene-
nneo.
`
`
`
`
`
11
pa npennLyna npannnno
pe+ennn n kpakn ekconn,
pa npepacka+yna nncneno
copp+nna op o6pa6oen ekc,
pa packa+yna nncneno
po+nnynana norn+kn nonpsano
co npannnnn n jacnn pe+ennn,
pa onnLyna nncneno no papen
nnan,
pa nnLyna cocan, +ecnka n
pasrnepnna,
`
`
`
`
`
pennLynane na
kpakn ekconn nnn
penonn op ekconn
(op nannna na nan-
nna, op knpnnna na
nannna, op nannna
na knpnnna)
ncneno
npepacka+ynane na
o6pa6oen ekc nnn
pen op ekc
ncneno packa+ynane
na po+nnean nacan
ncneno packa+ynane
co papen no+eok
ncneno onnLynane
na npepne, cyLecno
n nnk
nLynane cocan no
nnsa cnnkn n no pape-
nn s6oponn
nLynane +ecnka
nLynane pasrnep-
nna
nLynane nokana
pennLynane
pepacka+ynane
acka+ynane
0nnLynane
hsnecynane
+ecnka
okana
asrnepnna
`
`
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa npannnno npennLynane na ekconn op knpnnn-
a na nannna n o6pano.
8e+6n sa nncneno npepacka+ynane na kpakn ekconn,
pen op ekconn, copp+nnn op rnepana npecana, nnn
n pp.
8e+6n sa nncneno packa+ynane na po+nnean nacan (no
y+nnnLe, cenejcno, na nsne, nsno+6a n pp.).
8e+6n sa nncneno onnLynane na npepne, cyLecno,
nnk.
8e+6n sa cno6opno cocanynane na cocann cnopep cnn-
ka, papenn s6oponn, no papen no+eok n co nsnenynane
na kpajo.
8e+6n sa nnLynane na +ecnkn, nokann n pasrnepnnn.
`
`
`
`
`
`
pa ce nonknyna pa y+ecnyna
no nsnepynane ppanckn ekc co
ns6op na ynorn.
` hrpane ynorn pecana ` +nane n nrpane ynorn cnopep ppanckn ekc. `
12
P0fPAHfk0 0PA+Jf: HfBHfkA khIPA
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa cnepn
papnoenncnja n J8 enncnja n pa
pasronapa sa nnnnaa copp+nna,
pa ce nonknyna pa cnepn nac-
ann no nnn n pa ce ocnoco6y-
na pa ro packa+yna pejcnoo na
nnno,
pa cnepn eaapcka n kyknena
npecana n pa pasronapa sa
nnnnaa copp+nna,
pa ja nay+n nanenaa na rpa-
pckne 6n6nnoekn n pa cek-
ne nannka sa nosajnynane n
npakane knnrn op nnn,
pa +na, pa npepacka+yna, pa
npenecyna kpakn nnopnann
op peckno n coopnenn ekco-
nn op pnennno ne+a,
pa ce sanosnae co pa6oaa
na 6n6nnoekne napnop op
y+nnnLeo,
pa ce nonepyna no npe6apynane
nopaon op hnepne.
`
`
`
`
`
`
`
apno n J8 - enncnn
1nnn
Ieaap:
a) eaapcka npecana
6) kyknena npecana
papcka 6n6nnoeka
[eckn n pnenen ne+a
hnepne
apno n J8 - enn-
cnn
1nnn
Ieaap:
eaapcka npecana
kyknena npecana
papcka 6n6nnoeka
[eckn ne+a
hnepne
`
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa npepacka+ynane na copp+nna na papno-enncn-
ja, J8 enncnja n nnn.
0nnLynane na eaapckaa cena, kocnnne n kpako
npepacka+ynane na copp+nnaa na eaapckaa npeca-
na.
acka+ynane na nne+aone op noceaa na eaapckaa
npecana (knno-eaapcka npecana).
8e+6n sa kopncene na nnopnanne op ne+ao n
hnepne n pasronapane sa nnnnne copp+nnn.
ocea, sanosnanane, nanena n kopncene na 6n6nno-
eka.
`
`
`
`
`
13
3. BAK7B9KB BPB0PAKB
pepneo makeouckn jaznk onosno+yna nnerpnpano nnannpane co
nacanaa no npepnene: sanozuaeaue ua okonnuaa, maemanka,
nnkoeuo o6pazoeaune, myznko o6pazoeaune n qnznko o6pazoea-
une.
heoaku sa koucmene na ioqumnuom onq na vacoeu - 216 +aca
ropnLno, 6 +aca nepenno.
o nacannn noppa+ja ce npepnara: o+eno +nane n nnLynane - 70
+aca, Jasnk - 20 +aca, +nane, nnepaypa n neknpa - 80 +aca, hspasy-
nane n nopene - 36 +aca, Hepnyncka kynypa - 10 +aca.
nannpaneo na nacanaa no nakeponckn jasnk pe6a pa 6npe no koop-
pnnanja co nacannno nnan n nporpanaa sa onoj npepne n pa rn
onaka nporpanckne copp+nnn na cne o6pasonno-nocnnnn noppa+ja
(o+eno +nane n nnLynane, Jasnk, +nane, nnepaypa n neknpa,
hspasynane n nopene n Hepnyncka kynypa). pn oppepynaneo na
6pojo na +aconne sa npepnenne noppa+ja pe6a pa ce nnaa npe-
pnnp n cnenn+nocne na ycnonne sa nsnepynane na onaa nacana
no y+nnnLeo kape Lo pa6on nacannnko. Co nnannpaneo ce nna Co nnannpaneo ce nna
npepnnp pecneknnnaa npepnoc na cpykypnne noppa+ja. hco aka,
pe6a pa ce yna+yna ako peka na nporpanckne copp+nnn op npep-
nenoo noppa+je, no nnano sa pa6oa, nn ce pana neco n ce nnannpa
npeneo sa nnnna peannsanja cnopep nnnnaa o6pasonno-nocnnna
npepnoc no opnoc na nporpanckne enn n sapa+n. a cne copp+nnn
ne no+e n ne pe6a pa nn ce nocneyna noppepnakno nnnnanne no naca-
naa. ojponna ocnona npn nnannpaneo pa 6npa enne n nacannaa
naepnja, a npenenckno pok pa sanncn op nnn. Cenak, ce npenopa+yna
pa nena nne+annno ronenn npenenckn ocankn sa copp+nnckaa pe-
annsanja.
Bacaeun cpecea:
y+e6nnk ns6pan na nnno na y+nnnLeo sa coopnenno npepne,
opo6pen op cpana na nnnncepo- 6yknap (nakeponcka nannn-
a) n +nanka,
ennknonepnn, pe+nnn n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn (Tool kid n pp.),
cnncannja - papnnonanno nonppenn cnncannja sa pea (op-
o6penn cnncannja),
aypno-nnsyennn cpepcna n ppyrn cpepcna no sanncnoc op npep-
neo-[ n pp. nnepaypnn ekconn, sny+na +nanka),
ppyrn nsnopn na y+ene no nenocpepnaa okonnna: cnonennn na
kynypaa, nysen, pononn na kynypaa, 6n6nnoekn, knna, eapn,
nanonannn napkonn nn.
4. 0qBBAB BA
B067BIABA7A BA 9BBqB7
BJAfB0fIB+k0 P08fP8AKf B 0qfB8AKf
a no+eoko na y+e6naa ropnna nacannnko npLn pnjarnocn+ko
nponepynane n oenynane co en pa ja cnosnae cocoj6aa akna kakna
Lo e no ynknja na knanneno nnannpane n peannsnpane na npnne
`
`
`
`
`
`
14
aknnnocn. Ce cnosnanaa npepsnaenaa no najLnpoka cnncna na s6o-
po, conjannsanckne acnekn na pasnojo, enononannno pasnoj n
nsn+kno pasnoj.
40PHAIB8B0 0qfB8AKf
8o eko na nacanaa no nakeponckn jasnk no peo oppenenne ce
npenopa+yna opnannno cnepene koe nkny+yna nspa6oka n nopene
na noponno na y+ennne Lo onaka:
co6npane na nokasaenn (peckn nspa6okn, nop6n, nckasn n cn.)
sa cekoj y+ennk noce6no,
ekonnn (opnannnn), opnanpep nopronenn, enannanonn nncn
sa cekoj y+ennk, kon ce nononnynaa no konkpena nerona aknn-
noc, koja e cnenn+na (nosnnnna nnn nesapononnenna) nnn
cypnn na cny+aj no kon nacannnko ja 6ene+n akn+kaa co-
coj6a,
nncpynenn kon ce opnecynaa na cekoe nporpancko noppa+je
noepnne+no n no kon nacannnko nnecyna noaoqn za nocn-
rauaa ua yeunko eo ouoc ua cne pazeojun acnekn kon ce
nonknynaa co nporpanaa no nakeponckn jasnk (nnenekyanen,
cono-enononanen n ncnxonoopn+kn acnek). eaneauonume
nucmu unano ce oqnecyeaam na enume kou enocno ce ocmui-
nyeaam na nueo na emoo oqqenenue u ne ce eoqnu sa oeucoko-
mo oqqenenue.
HBkP0fHAIB8B0 0qfB8AKf
a kpajo op nopoo pnnece+je, nps ocnona na cosnannjaa op opna-
nnnoo oenynane, ce peannsnpa nnkpocynannno oenynane.
`
`
`
fHAIB8B0 0qfB8AKf
8ps ocnona na enokynnne nopaon po6nenn op cnepeneo n opna-
nnnoo oenynane nacannnko ro onnLyna pasnojo na cekoj y+ennk
noepnne+no, no pankne na cekoe nporpancko noppa+je.
0fIAB0fI B P00B0fI BA 0PI40hB0I0
oponnoo pe6a, no eko na enaa ropnna, pa nn e pocanno
na popnenne sa pa no+a pa npnponeca no knannenaa peann-
sanja na nacanaa no nakeponckn jasnk.
3anpLnaa anannn+ko-onncna oenka ce pocanyna, nco aka, po
popnenne n canyna pen op noponnoo na y+ennko.
oponnoo na y+ennko co npo+ncenn n ceneknpann nopaon
npopon+yna no napepnoo, nonncoko oppenenne.
BA+BBB BA P08fP8AKf B 0qfB8AKf
Cornacno co npnpopaa na nporpanaa no nakeponckn jasnk no peo
oppenenne, nponepynaneo n onncnoo oenynane pe6a pa ce peann-
snpaa ycno u akmuvno eky esenmauja. ioeonu ee6u. unu cnu-
koeno-ucnenu ee6u co oqenekyeane. saokyyeane u cn.
`
`
`
15
5. BP0670PBB 60BB 3A
PAB3BPAB BA BA67ABBA7A
BP0IPAHA
porpanaa no opnoc na npocopnne ycnonn sa nacanaa ce enenn na
opnanno sa npocop sa I, II n III oppenenne n na nacannne cpep-
cna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n
nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
6. B0PHA7BB 3A BA67ABB
KAAP
acanaa no nakeponckn jasnk no peo oppenenne no+e pa ja nsnepyna
nne koe sanpLnno:
eparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka nacana,
1nnosockn akyne - hncny sa neparornja - pnnnonnpan ne-
paror.
`
`
1. 09KBABB P37A7B
eunko[yeunkaa:
npannnno +na n nnLyna ekconn na knpnncko n nanncko nnc-
no,
ncka+yna n nnLyna pe+ennn co npannnen pep na s6oponne,
pasnnkyna nonppna n oppe+na pe+enna, kako n nsnn+na,
npaLanna n packasna pe+enna,
npenosnana onLn n concnenn nnenkn n o+no ro onpepenyna
nnnnno pop n 6poj,
npenosnana npnpankn n snae pa rn kopncn,
rn pasnnkyna npocne op pepnne 6poenn n npannnno rn nnLyna
nonekenpenne 6poenn,
rn kopncn nnepnynknckne snan no pe+ennaa (o+ka, sann-
pkano na6pojynane, nsnn+nnk, npaLannnk, pne o+kn),
npannnno ynope6yna ronena 6ykna (na no+eok na pe+ennaa n
na concnenn nnenkn),
rn npenosnana n pasnnkyna rnaronne no pe+ennaa,
npann pasnnka nonery: packas, 6ajka, 6acna, peckn ponan n ppan-
ckn ekc,
pasnnkyna cnx, cpoa n pnna no necnaa,
ja onpepenyna copp+nnckaa cpykypa na ekco n xpononoLkno
pepocnep na nacanne,
rn onpepenyna rnannne n cnopepnne nnkonn n nnnnne kapak-
epncnkn,
y+ecnyna no pasronop, packa+yna, nsnecyna sa nacan, onnLyna
npepne, cnnka, nnk n cnn+no,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
16
ce nspasyna na nnepaypen nakeponckn jasnk,
na6pojyna nekonky nepnynn op konLo po6nna nnopnann,
npenecyna kpakn nnopnann op nepnynne,
kopncn hKJ no copp+nnn op npepneo.
8. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
[-p bnarna ekoncka, nonpepen npo., eparoLkn akyne ,,Cn.
Knnnen 0xpnpckn - Ckonje
[-p Jajana Koena-Hojconcka, npo., eparoLkn akyne ,,Cn.
Knnnen 0xpnpckn - Ckonje
nkon+e hnnjenckn, conennk, b0, kooppnnaop
Jana Anpononcka - Hnpencka, conennk, b0
apa nkononcka, conennk, b0
opna 8enoncka, nacannnk, 0V ,,Cn. Knpnn n Heopnj - Ckonje
y6na Kpaonannena, nacannnk, J[ ,,25 Haj - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9. B07BB6 B A7H BA
0B6BAB BA BA67ABBA7A
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nakeponckn jasnk sa peo oppenenne no
peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
fynejmau Pynn (c.p.) na pen 18.10. 2007 ropnna
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 10)
1
ARSIMI FILLOR NNTVJEAR
PROGRAMI
MSIMOR
GJUHS SHQIPE
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpa-
na no npepneo an6ancku jasuk sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E TRET
Nxnsi / nxnsja:
t bj renditjen e drejt t fjalve n fjali;
t dalloj fjalin pohore nga fjalia mohore, t dalloj emrat e
prgjithshm nga emrat e prvem, t dalloj mbiemrat dhe nu-
mrort;
t njihet me foljet, me kategorin e kohs dhe me foljet jam dhe
kam;
t aftsohet pr prdorimin e drejt t shkronjs s madhe dhe t
shenjave t piksimit gjat t shkruarit;
t aftsohet t bj dallimin ndrmjet: tregimit, prralls, fabuls,
romanit pr fmij dhe tekstit dramatik;
t aftsohet t bj dallimin n mes t vjershs dhe tekstit n
proz, vargut, strofs dhe rims s vjershs;
t aftsohet t bj prcaktimin e strukturs prmbajtjesore t
tekstit dhe radhitjen kronologjike t ngjarjeve;
t aftsohet ti gjej personazhet kryesore dhe jokryesore si dhe t
dalloj karakteristikat e tyre;
t aftsohet t marr pjes n bised, t tregoj, t njoftoj pr
nj ngjarje, t prshkruaj sende, ilustrime, personazhe;
t aftsohet ti dalloj dhe ti ndjek mediet, t ritregoj prmbajt-
jen e tyre ose t bart informacione t shkurtra t shkputura prej
tyre.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
NJOHURI PR GJUHN
1. GRAMATIK
Objektivat Prmbajtja Konceptet Veprimtarit dhe aktivitetet
t dalloj tekstin dhe
fjalin
` Teksti dhe fjalia ` tekst
fjali
`
`
Leximi i nj teksti prej disa fjalish q lidhen midis tyre sipas kupti-
mit;
Ushtrime pr ndrtimin e tekstit t shkurtr nprmjet fjalive q
lidhen sipas kuptimit n baz t figurave: Shtpia ime
`
`
t rendit fjalit sipas
kuptimit n nj tekst t
shkurtr
` Teksti i shkurtr ` fjali me kuptim ` Ushtrime pr t dalluar fjalit me kuptim dhe pa kuptim dhe pr
ti bashkuar fjalit e kuptimshme (p.sh.: Pemt jan t mira pr
shndetin)
`
t dalloj fjalit pr t tre-
guar dhe pr t pyetur
` Fjalia dftore
Fjalia pyetse
`
`
tregon
pyet
`
`
Leximi i nj teksti me qllim t dallimit t fjalive me t cilat tre-
gojm dhe pyesim
Ndrtimi i pavarur i fjalive t shkurtra pr t treguar e pr t pyetur
dhe prezantimi i tyre n form dialogu
`
`
t dalloj fjalit me t cilat
pohojm ose mohojm
` Fjali pr t pohuar
Fjali pr t mohuar
`
`
po
jo
`
`
Ushtrime n form dialogu ndrmjet shokve t banks me fjali
pohore dhe mohore (p.sh.: Un kam mace; Un nuk kam mace)
`
t dalloj pjest (gjymtyrt)
kryesore t fjalis
` Pjest kryesore t
fjalis
` kryefjal
kallzues
`
`
Ushtrime pr t dalluar pjest gjymtyrt) kryesore t fjalis (p.sh.:
Vajza lexon; Djali kndon) me ndihmn e figurave (ilustrimit)
`
t dalloj fjalin m t
vogl
` Fjalia m e vogl ` fjali m e vogl ` Ushtrime nprmjet ilustrimeve duke plotsuar fjalt q mungojn
(p.sh.: Mamaja pastron; Babai ...lexon)
Lidh n mnyr t pavarur me shigjet fjalt pr t krijuar fjali m
t vogla (p.sh.: Dielli ----ndrion; Fmijt ----luajn)
`
`
5
t dalloj fjalt q emrto-
jn frymor dhe sende
` Dallimi i emrave ` emr ` Lexim teksti dhe ushtrime pr t dalluar emrat e njerzve, kafshve,
sendeve, vendeve (djal, qengj, shtpi, qytet, etj)
Shikimi i figurave dhe emrtimi i tyre grupim emrash sipas llojit
`
`
t dalloj emrat e gjinis
mashkullore dhe femrore
` Emrat mashkullor
dhe femror
` mashkullor
femror
`
`
Ushtrime pr klasifikimin dhe grupimin e emrave n gjini sipas
mbaresave prkatse (p.sh.: der-a, laps-i, ujk-u etj.)
`
t dalloj emrat q emrto-
jn nj dhe shum sende
` Dallimi i numrit t
emrave
` nj
shum
`
`
Ushtrime me tekst prkats pr t dalluar bashksit prej nj ose
m shum elementesh (p.sh.: nj nxns shum nxns; nj laps
shum lapsa etj.) (integrimi me matematikn)
`
jn cilsi
` Dallimi i fjalve q
emrtojn cilsi
` mbiemr ` Prshkrimi i vetvetes, (kush jam un, si dukem, si jam) i shokut, i
objekteve etj.
Lexojn tekste dhe nnvizojn fjalt q emrtojn cilsi (klas e
pastr, djal i zgjuar, lule e kuqe, qen i madh etj.)
N listn ku jan grupuar n nj an emrat dhe n ann tjetr
mbiemrat, nxnsi me shigjet e lidh emrin me mbiemrin prkats
Loj: Ndrtim i shtpis me copza plastike Shtpia e shtat
xhuxhve (atia e kuqe, muri i verdh, dritarja e gjelbr, vajza e
bukur, shtriga e keqe)
`
`
`
`
jn cilsi sipas gjinis dhe
sipas numrit
` Mbiemrat
mashkullor dhe
femror n njjs
dhe n shums
` nj
disa
`
`
T lidh, t shkruaj, t shikoj dhe t plotsoj cilsit e fry-
morve dhe sendeve n baz t gjinis dhe numrit (p. sh: vajz e
vogl, djal i vogl ose (nj) libr i bukur, (disa) libra t bukur)
`
t dalloj fjalt q tregojn
numra
` Fjalt q tregojn
numra
` numrori ` Shkruajn me fjal numrin e sendeve, frymorve (p.sh.: 5 lepuj
pes lepuj etj.)
`
6
t dalloj foljen dhe kohn
kur kryhet veprimi
` Koha kur kryhet
veprimi
` koha e tashme
(jam)
koha e shkuar
(isha)
koha e ardhme
(do t jem)
`
`
`
Tregojn ngjarje, prjetime nga jeta n familje dhe n shkoll, ku
shprehen veprime q kan ndodhur dje, sot, nesr. (P. sh: Vjet isha
n klasn e dyt
Tani jam n klasn e tret
N mot do t jem n klasn e katr)
t prdor foljen jam dhe
kam n kohn e tashme dhe
n kohn e ardhme
` Folja jam dhe kam
n kohn e tashme
dhe n kohn e
ardhme
` jam
kam
`
`
Ushtrime pr t prdorur foljen jam (p. sh, Un jam Goni, Ti je
Lindi) dhe kam (p.sh, Un kam pantallona. Ti ke fustan) npr veta
n baz t ilustrimeve, bashkimit me shigjeta, zvendsimit, plo-
tsimit me fjalt q mungojn (p.sh.: Un n klasn e tret; Ai
nxns; Nelibra etj.)
`
t dalloj fjalt e thjeshta
nga fjalt e prbra
` Fjalt e thjeshta dhe
t prbra
` fjal:
t thjeshta
t prbra
`
`
`
Ushtrime me tekste ku nxnsit gjejn dhe nnvizojn fjal t
thjeshta dhe fjal t prbra
`
t pasuroj fjalorin me fjal
t reja (t thjeshta e t
prbra dhe sinonimike)
` Fjalt e reja dhe
fjalt sinonimike
` fjal e re
sinonim
`
`
Ushtrime me tekste, ilustrime dhe figura t ndryshme pr t krijuar
fjal t reja dhe sinonime (p.sh.: drit dritare; pun puntor; det
detar; vajz goc cuc vash etj.)
`
T gjitha kategorit gramatikore nxnsit i prvetsojn si lloj i fjalve, nuk i prvetsojn prmes definicioneve.
7
2. DREJTSHKRIMI DHE DREJTSHQIPTIMI
Objektivat Prmbajtja Konceptet Veprimtarit dhe metodat
t shkruaj drejt emrat e prve-
m
` Emrat e prvem ` emr i prvem ` Ushtrohen pr t shkruar drejt emrat e prvem (t
njerzve, kafshve, emrat e vendeve etj.)
`
t shkruaj drejt emrat e gjinis
femrore q mbarojn me
` Emrat femror me ` emr femror ` Ushtrime pr t prdorur si duhet emrat e gjinis femro-
re q mbarojn me zanoren . (p.sh. vajz, loj, pun,
moll etj.)
`
t shkruaj drejt emrat e gjinis
mashkullore n shums
` Shumsi i emrave
mashkullor
` numri shums ` Ushtrime pr t prdorur drejt emrat e gjinis mashkullore
n numrin shums (p.sh. djal djem, kal kuaj, nxns
nxns)
`
t drejtshkruaj mbiemrat e gji-
nis mashkullore dhe femrore
` Mbiemrat e gjinis
mashkullore dhe
femrore
` gjinia e mbiemrit ` Ushtrime pr prdorimin e drejt t mbiemrave t gjinis
mashkullore dhe femrore s bashku me emrat
`
t shkruaj drejt foljet jam dhe
kam n kohn e tashme
` Koha e tashme e
foljeve jam dhe kam
` koha e tashme ` Ushtrime drejtshkrimore nprmjet diktimit dhe kopjimit
t teksteve pr prdorimin e drejt t formave vetore t
kohs s tashme t foljeve jam dhe kam
`
t shkruaj drejt numrat prej nj
deri m 20
` Shkrimi i numrave
me fjal
` numrori ` Ushtrime pr ti drejtshkruar me fjal numrat prej 1 20
(integrimi me matematikn)
`
t shkruaj pa gabime drejtshkri-
more tekste t shkurtra duke
respektuar shenjat e piksimit
(pika, presja, pikpyetja, piku-
ditja)
` Kopjimi
Diktimi
`
`
shenja piksimi ` Ushtrohen nprmjet kopjimit dhe diktimit si t shkruajn
tekste t shkurtra pa gabime drejtshkrimore duke i prdo-
rur si duhet shenjat e piksimit q i kan msuar
`
ti prdor pa gabime gjat t
folurit tingujt e gjuhs shqipe
` Drejtprdorimi i
tingujve: , dh, ,
gj, l, ll, nj, q, rr, s,
sh, th, y, xh
` fonem ` Ushtrime pr prdorimin pa gabime t tingujve t gjuhs
shqipe gjat t folurit, sidomos t disa tingujve q shqip-
tohen me ndikime dialektore
`
8
LEXIMI, LETRSIA DHE LEKTYRA
1. LEXIMI
t aftsohet:
t lexoj qart dhe me z
t lexoj n mnyr shprehse duke
respektuar shenjat e prdorura t pi-
ksimit dhe ta prshtat intonacionin,
diksionin, tempin dhe t respektoj
pauzat
t lexoj pa z me t kuptuar t tekstit
t lexoj tekstin e drams duke imituar
gjuhn e personazheve
`
`
`
`
`
Tekste, pjes dramati-
ke, prralla etj ku gjen
shprehje:
Leximi logjik
a) leximi me z
b) leximi shprehs
Leximi pa z
Leximi i tekstit t
drams
`
`
`
lexim logjik
a) lexim me z
b) lexim shpre-
hs
lexim pa z
lexim i tekstit
t drams
`
`
`
Ushtrime pr lexim t qart dhe t kuptueshm duke iu
prmbajtur shenjave t piksimit
Ushtrime pr theksimin e fjalve (theksi i fjals)
Ushtrime lidhur me theksin e fjalve brenda fjalis (theksi
i fjalis diksioni);
Ushtrime lidhur me leximin pa z dhelpr leximin e tek-
steve t drams
`
`
`
`
2. LETRSIA
a) Proza
t aftsohet:
t vrej kronologjin e ngjarjes n
tekste
t aftsohet q n mnyr t pavarur
t ndrtoj strukturn e prmbajtjes
(planin e tekstit)
t afatsohet q n mnyr t pavarur
ti dalloj personazhet kryesore dhe
jokryesore
t aftsohet q ti prcaktoj vetit e
personazheve dhe t bj prshkrimin
e tyre
`
`
`
`
`
Tekste, pjes dra-
matike, prralla,
prrallza etj. ku
gjen shprehje:
radhitja kronologjike
e ngjarjeve n tekst
struktura e prmba-
jtjes s tekstit (plani
i tekstit)
dallimi i persona-
zheve kryesore dhe
jokryesore
prshkrimi i perso-
nazheve
`
`
`
`
`
radhitje kro-
nologjike
plan i tekstit
personazhe
`
`
`
Ushtrime pr njohjen dhe dallimin e tregimit, prralls,
prrallzs dhe tekstit t drams;
Ushtrime pr t dalluar radhitjen kronologjike t ngjarjeve
n tekst;
Ushtrime pr t prcaktuar n mnyr t pavarur pjest
prbrse t strukturs s tekstit;
Ushtrime pr t prcaktuar n mnyr t pavarur (iden
kryesore)
Ushtrime pr njohjen dhe dallimin e personazheve kryeso-
re dhe jokryesore
Ushtrime pr prcaktimin e vetive t personazheve dhe
pr prshkrimin e pamjes s jashtme t tyre;
`
`
`
`
`
`
9
t aftsohet:
ti njoh proverbat dhe gjegjzat si
urti popullore
ti dalloj fjalt e urta dhe gjegjzat
nga llojet e tjera t teksteve
ti prdor fjalt e urta gjat t folurit
`
`
`
`
Proverba dhe gje-
gjza
` proverb
gjegjz
`
`
Ushtrime pr ti msuar dhe pr ti prdorur gjegjzat
dhe fjalt e urta duke kuptuar prmbajtjen e tyre;
Ushtrime pr prdorimin e fjalve t urta dhe gjegjzave
gjat analizs s teksteve (gjat prcaktimit t porosis
s tekstit )
`
`
b) Poezia
t aftsohet :
ta dalloj vjershn nga llojet tjera
teksteve (proz, tekste t drams)
ta dalloj vargun nga strofa;
ta kuptoj rimn si prputhje tingullore
midis vargjeve t strofs;
`
`
`
`
Vjersha
Vargu
Strofa
Rima;
`
`
`
`
vjersh
varg
strof
rim
`
`
`
`
Ushtrime pr recitim t vjershs;
Ushtrime pr dalluar:
vargun, strofn, rimn n vjersh
`
`
`
3. LEKTYRA
t aftsohet t lexoj n mnyr t
pavarur pjes t lektyrs;
t vrej fjalt e panjohura, shprehjet
dhe fjalt e bukura;
t njihet me t dhnat biografike t
autorit;
t aftsohet pr tu prgjigjur n
pyetjet e parashtruara n lidhje me
prmbajtjen e tekstit;
t gjej temn dhe iden n tekst;
t analizoj personazhet e lektyrave
(kryesore dhe jokryesore prshkrimi i
tyre).
Vrejtje: Lektyrat nuk duhet ti prpunojn
me shkrim n fletore
`
`
`
`
`
`
(t prpunohen 4
lektyra)
` lektyr ` Njohja e nxnsve me titujt e lektyrave q do t prpuno-
hen gjat periudhs s prforcimit t tekniks s leximit
dhe t shkrimit;
Nxitja e nxnsve pr lexim t pavarur t lektyrave dhe t
veprave t tjera nga autori i lektyrs.
Njohja e nxnsve me t dhnat biografike t autorve t
lektyrave
Njohja dhe prjetimi i prmbajtjeve t lektyrave
Ushtrime pr prcaktimin e tems, ides, personazheve
kryesore dhe jokryesore e t karakteristikave t tyre
Vrejtje: Lektyrat nuk duhet ti prpunojn me shkrim n
fletore
`
`
`
`
`
10
T SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA
1. T SHPREHURIT ME SHKRIM DHE ME GOJ
t kopjoj sakt dhe qart nj
tekst, prrall, prrallz (me
shkrim)
` Kopjim teksti, pr-
ralle, prrallze
` kopjim ` Ushtrime pr prforcimin e rregullave drejtshkrimore dhe
pr dallimin e mnyrs se si lidhen fjalit n tekst sipas
kuptimit
Ushtrime pr prsosjen e tekniks s bukurshkrimit
`
`
t ndrtoj fjali n baz t ilus-
trimeve dhe ti zvendsoj disa
fjal me sinonimet e tyre (me
goj e me shkrim)
t prshkruaj me shkrim sipas
planit t dhn
`
`
Ndrtimi i fjalive
Prshkim me shkrim
me fillim t dhn
`
`
ndrtim fjalish ` Ushtrime pr ndrtimin e fjalive duke u mbshtetur n
ngjarjen q prshkruhet nprmjet ilustrimeve (figurave
pa tekst)
Ushtrime pr zvendsimin e fjalve t caktuara me
sinonimet e tyre (ky ushtrim ka pr qllim pasurimin e
fjalorit me fjal t reja dhe jo t msojn nxnsit sht
sinonimi)
Ushtrim pr formulim t lir t prmbajtjes sips fjalve t
dhn, fillim t dhn dhe me prfundim t ndryshuar
`
`
`
t ritregoj me shkrim nj prral-
l t shkurtr
t tregoj nj prjetim t shkur-
tr nga jeta personale
t prshkruaj frymor, sende,
bim, dukuri
`
`
`
Ritregimi i teksteve,
tregimi, prrallave.
Ritregim i nj pr-
jetimi
Prshkrim: frymor,
sende, bim, dukuri
`
`
`
ritregim
tregim
prshkrim
`
`
`
Ushtrime pr t ritreguar me goj dhe me shkrim prralla,
prrallza
Ushtrime me goj dhe me shkrim pr t treguar ngjarje t
shkurtra interesante nga jeta e nxnsve
Ushtrime me goj dhe me shkrim pr t prshkruar shokt,
objektet, kafsht etj. (Ushtrimet kan pr qllim prforci-
min e shprehive pr respektimin e rregullave drejtshkrimo-
re dhe t intonacionit, prdorimin e shkronjs s madhe,
piks dhe pikpyetjes).
`
`
`
11
t komunikoj me shkrim
t shkruaj letr, urim, ftes,
lajmrim;
`
`
Shkrimi i letrs,
uress, ftes, la-
jmrimit.
` letrkmbim
uress
ftes
lajmrim
`
`
`
`
Shikojn ilustrimet ku tregohet procesi i shkrimit, dr-
gimit dhe pranimit t letrs (si shkruan letr, shkon n
post, e fut letrn n zarf, postieri e sjell n shtpi)
Ushtrojn t shkruajn letra (ka shkruhet n fillim, ka n
brendi e ka n fund t letrs)
Provon t shkruaj letr,ures,. ftes n mnyr t pava-
rur
`
`
`
t nxitet t mar pjes n dra-
matizim t tekstit dramatik me
zgjedhje t roleve
` luajtja e rolit ` shfaqe ` Lexim dhe luajtj e roleve sipas tekstit dramatik. `
12
KULTURA E MEDIES
Objektivat Prmbajtjet Konceptet Veprimtarit dhe metodat
t ndjek emisione t radios dhe
emisione televizive dhe t bise-
doj rreth prmbajtjeve t tyre
t nxitet ti prcjell ngjarjet n
fillm dhe t aftsohet t ritregoj
ngjarje nga fillmi
t ndjek shfaqje teatrore dhe
shfaqje me kukulla dhe t bise-
doj rreth prmbajtjes s tyre
ta njoh rolin e biblioteks s
qytetit dhe t formoj shprehi
pr t huazuar dhe pr ti kthyer
librat n bibliotek
t lexoj, t ritregoj dhe t bar-
t informacione t shkurtra nga
shtypi pr fmij dhe ai ditor
t prdor kompjuterin pr
thellimin e njohurive t veta
`
`
`
`
`
`
Emisione t radios
dhe emisione tele-
vizive
Filmi
Teatri (shfaqja
teatrore; shfaqja me
kukulla)
Biblioteka e qytetit
Shtypi pr fmij
dhe shtypi ditor
Informacionet nga
kompjuter interneti
`
`
`
`
`
`
emisione t radios
dhe emisione TV
film
teatr (shfaqje
teatrore; shfaqje me
kukulla)
bibliotek e qytetit
shtyp pr fmij
interneti
`
`
`
`
`
`
Ushtrime pr dallimin e emisioneve t radios nga emisio-
net televizive
Ushtrime pr ritregimin e prmbajtjeve t tyre
Ushtrime pr prshkrimin e skens teatrore, t kostumeve
dhe prshkrimi i shkurtr i prmbajtjeve
Ushtrime pr t shprehur prshtypjet pas shikimit t
shfaqjes teatrore
Ushtrime pr shfrytzimin e informatave t shtypit dhe
bised rreth prmbajtjes s tyre
Vizita, njohja, qllimi dhe shfrytzimi i biblioteks s
qytetit
Formimi i biblioteks s klass
Softuer kompjuterik pr t pasuruar njohurit dhe kul-
turn e t folurit
Lojra t ndryshme pr fmij (programe t ndryshme)
`
`
`
`
`
`
`
`
`
13
3. UDHZIMET DIDAKTIKE
Lnda Gjuh shqipe jep mundsi pr t planifikuar integrimin me m-
simdhnien n lndt: Njohja e mjedisit, Matematika, Arsimi figu-
rativ, Arsimi muzikor dhe Arsimi fizik dhe shndetsor. Pr fushn
programore Leximi dhe shkrimi fillestar Prgatitja pr lexim dhe shkrim
fillestar integrimi mund t planifikohet me Njohjen e mjedisit kur
nxnsi njihet me mjedisin e ri n shkoll, po njkohsisht n kt lnd
ka mundsi t dgjohet e t flitet rreth shum temash, pra pr to t
tregohet, t ritregohet ose t bhet prshkrimi); posht / lart; trheqja
e vijave; me Arsimin figurativ (duke trhequr vija t ndryshme bhet
prgatitja pr shkrimin fillestar, ku gjen shprehje vizatimi i elemente-
ve t shkronjave); me Arsimin muzikor (ku hyjn ushtrimet pr fry-
mmarrjen e rregullt dhe pr shqiptimin e drejt t tingujve e t fjalve
nprmjet imitimit t zrave t ndryshm t natyrs); me Arsimin fizik
dhe shndetsor (bhen ushtrime lidhur me frymmarrjen e rregullt dhe
zhvillimin e motoriks s dors). N fushn programore T shprehurit dhe
krijimtaria, varsisht nga forma e t shprehurit, integrimi mund t plani-
fikohet me lndn Njohja e mjedisit, Arsimi figurativ dhe Arsimi mu-
zikor. Po kshtu disa prmbajtje nga fusha programore Leximi, letrsia
dhe lektyra mund t planifikohen pr tu integruar me Njohja e mjedisit,
Arsimi figurativ dhe Arsimi muzikor. Fusha programore Gjuh mund
t planifikohet e integruar me lndn e Matematiks (numrat, gjat
grupimit t fjalve). Fusha programore Kultura e medies, ku mundsohet
nga prmbajtjet, integrimi mund t planifikohet me Njohja e mjedisit,
Arsimi figurativ dhe Arsimi muzikor.
do fush programore n mnyr dialektike shpie drejt sistemit t msimit
t lnds Gjuh shqipe, sepse fushat programore e ofrojn nj mundsi
t till sipas strukturs, prkatsisht prmbajtjeve t tyre. Nuk mund t
realizohet msimi i letrsis pa shfrytzuar format e t shprehurit dhe
krijimtaris (ritregimi, prshkrimi), ose pa respektuar rregullat grama-
tikore gjat t folurit dhe t shkruarit. As prmbajtjet gjuhsore nuk
mund t msohen ndaras nga tekstet e prpunuara. Ndrlidhja ndrmjet
fushave programore t lnds Gjuh shqipe sht me rndsi parsore,
njsoj si ndrlidhja e vet lnds me lndt e tjera msimore.
Udhzime pr organizimin e prmbajtjes programore:
6 or n jav, 216 or n vit
Fushat programore:
Gjuh 40 or
Lexim, letrsi dhe lektyra 110 or
T shprehurit dhe krijimtaria 46 or
Kultura e medies 20 or
(Fushat programore realizohen gjat gjith vitit shkollor duke u ndrlidhur
e duke u plotsuar me njra-tjetrn, kurse fondi i prcaktuar i orve sipas
fushave shrben vetm si orientim pr msimdhnsin)
Nga fondi i prgjithshm i orve t parashikuara sipas fushave progra-
more mund t bhen shmangie t vogla n pajtim me t veantat e
mjedisit ku ndodhet shkolla dhe nevojat individuale t nxnsve. Po
kshtu, n kuadr t fondit t prgjithshm vjetor t orve n fushat
programore lejohen disa shmangie edhe sa i prket denduris s objekti-
vave, prmbajtjeve dhe veprimtarive konkrete. sht e vrteta, numri i
orve q u kushtohen atyre mund t prshtatet me nevojat e shkolls s
caktuar (mjedisit jetsor prej nga vijn nxnsit, statusi i tyre kulturor-
shoqror dhe arsimor, prgatitja paraprake e nxnsve).
`
`
`
`
14
Metodat, format dhe mjetet e puns
Pr t gjitha fushat programore q parashikohen pr lndn e Gjuhs
shqipe kshillohet shfrytzimi dhe kombinimi i t gjitha metodave akti-
ve, formave dhe mjeteve t msimdhnies ndrvepruese (interaktive),
aktuale dhe bashkkohore, sidomos t: metods s lojs, metods
pr zgjidhjen e problemeve dhe metods krkimore q jan m ade-
kuate pr specifikat e t nxnit te fmijt e ksaj moshe.
Qasja e individualizuar ndaj puns edukativo-arsimore
N baz t njohurive shkencore pr dallimet n zhvillimin e fmijve, s-
ht e nevojshme t bhet prshtatja e msimdhnies me zhvillimin dhe
me nevojat e arritjet individuale t nxnsve. Me fjal t tjera, nevojitet
zbatimi i teknikave dhe strategjive q i krkon qasja e individualizuar
me detyra t diferencuara gjat realizimit t puns edukativo-arsimore
me nxnsit. N kt mnyr mund t arrihen m s miri standardet e
prcaktuara n fund t ciklit t par t shkolls fillore nntvjeare.
Prfshirja e prindrve n veprimtarin e msimdhnies
Familja sht shkolla e par pr fmijt dhe nj faktor i rndsishm pr
zhvillimin e fmijs. S ktejmi, gjat realizimit t objektivave, prmbajt-
jeve dhe veprimtarive n lndn e Gjuhs shqipe duhet t sigurohet
komunikimi bashkpunues me prindrit e nxnsve dhe prfshirja
e tyre n punn e shkolls, n funksion t: zhvillimit dhe prkrahjes
s marrdhnieve prind-nxns; kultivimit dhe zhvillimit t kulturs s
t folurit n familje; realizimit t disa objektivave dhe prmbajtjeve t
programit dhe t organizimeve letrare n kuadr t shkolls; informimit
t prindrve; kmbimit t prvojave sa u prket specifikave t nxnsit
dhe veprimeve ndaj tij etj.
Mjetet msimore
Pr realizimin e msimdhnies s lnds Gjuha shqipe n klasn
e tret prve librit t leximit (i zgjedhur n nivel t shkolls
nga aktivi profesional i klasave t para i miratuar nga ministri),
kshillohen shfrytzimi doracakt pr prdorimin e librit t le-
ximit, fletoreve t puns, libri i gjuhs, doracakt metodik pr
realizimin e msimdhnies dhe t veprimtaris edukativo-arsimore
n gjuh shqipe, si dhe i doracakve e prmbledhjeve me lojra
didaktike dhe me lojra t foluri.
Burimet e t msuarit n mjedisin e afrt: mbishkrimet e rekla-
mave, resurset e mjedisit rrethues q do t vzhgohen e do t pr-
shkruhen, objekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe shr-
byes (dyqan, kinema, teatr, bibliotek, stacion autobussh etj.),
situata komunikuese dhe situata t tjera prkatse mes njerzve n
shkoll, n familje dhe n rrethin jetsor.
Enciklopedi pr fmij t shtypura nga shtpi botuese t po-
pullarizuara e t dshmuara
Softuer arsimor kompjuterik pr pasurimin e kulturs s t
folurit e t kulturs gjuhsore programi toolkid dhe CD-ROM-a
t tjer multimedial t verifikuar me lojra edukative prkatse
t verifikuara nga ana e Ministris s Arsimit dhe Shkencs t
RM-s.
Revista pr fmij me tradit t dshmuar, t miratuara e t
verifikuara q i prgjigjen moshs s nxnsve
Krijime letrare pr fmij nga autor t njohur shqiptar e t
huaj (q pr nga prmbajtja, ana estetike dhe vlera i prgjigjen
moshs s nxnsve)
Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete t tjera me
veti kinetike programe televizive, emisione pr fmij, filma t
animuar dhe artistik pr fmij; videokaseta, disqe t DVD e CD-s
`
`
`
`
`
`
`
15
me filma t animuar e me filma artistik dhe me tekste t letrsis
popullore dhe artistike, me ngjarje t regjistruara, ditlindje, me
shfaqje teatrore e me shfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zra
t incizuar, emisione lajmesh t incizuara, tekste t lexuara n m-
nyr artistike; aplikacione, ilustrime, makete; skena kukullash dhe
t teatrit; sende t lvizshme me efekte akustike dhe sende t tjera
sipas nevojave q krkon msimdhnia e ksaj lnde.
4. VLERSIMI I ARRITJEVE
T NXNSVE
KONTROLLI DIAGNOSTIK DHE VLERSIMI
N fillim t vitit shkollor msuesi bn kontrollin diagnostik pr t kon-
statuar zhvillimin dhe nevojat individuale t do nxnsi n mnyr q
t bj planifikimin cilsor t detyrave dhe veprimtarive t diferencu-
ara dhe bashkpunimin m efektiv me prindrit e nxnsve. Me an t
ktij kontrolli konstatohet shkalla e parangjohurive, niveli i socializi-
mit, zhvillimi emocional dhe fizik i nxnsve. Diagnostikimi mund t
realizohet nprmjet vzhgimit, biseds, pyetjeve e prgjigjeve, biseds
me prindrit e nxnsve, me prdorimin e instrumenteve adekuate pr
moshn e tyre etj.
VLERSIMI FORMATIV - Gjat msimdhnies s Gjuhs shqipe n klasn
e tret fillore parashikohet vlersimi formativ, i cili prfshin prpilimin
dhe mbajtjen e portfolios s nxnsit ku hyjn:
mbledhja e t dhnave (punimeve, krijimeve, prgjigjeve me goj)
pr do nxns;
listat e vlersimit t vazhdueshm (formativ) t prgatitura prej
m par q i plotson msuesi pasi bn nxnsi ndonj aktivitet
konkret q mund t jet i veant (pozitiv ose negativ) ose mund
t jet studim i rastit dhe ku msuesi shnon gjendjen faktike t
nevojave individuale t nxnsit;
instrumentet q kan t bjn me seciln fush programore. N
kto instrumente msuesi fut t dhnat pr t arriturat e nxnsit
n t gjitha aspektet (kognitive-intelektuale, socio-emocionale,
sociale e psikomotorike). Listat e vlersimit n radh t par
duhet t prfshijn objektivat q duhet t arrihen kur e kryen
klasn e dyt dhe q nuk u prkasin klasave n vijim.
VLERSIMI MIKROSUMATIV N fund t tremujorit t dyt, n baz t
t dhnave t grumbulluara, nprmjet vlersimit formativ bhet vler-
simi mikrosumativ.
VLERSIMI SUMATIV - Duke u mbshtetur n t dhnat e prgjithshme
t prftuara nga prcjellja dhe vlersimi formativ, msuesi e konsta-
ton (prshkruan) shkalln e zhvillimit dhe t arriturave t do nxnsi
vemas n kuadr t secils fush programore.
FUNKSIONI I PORTFOLIOS
Gjat gjith vitit shkollor prindrit duhet t ken qasje n portfo-
lion e fmijs s vet q t mund t japin ndihmesn e tyre lidhur
me realizimin cilsor t msimit t gjuhs shqipe dhe pr kaprci-
min e vshtirsive individuale t fmijs s tij.
Nota prfundimtare analitike me shkrim i jepet po kshtu prindit
dhe bhet pjes prbrse e portfolios s nxnsit.
`
`
`
`
`
16
Portfolio e nxnsit me t dhnat konkrete lidhur me arritjet dhe
vshtirsit e nxnsit prcillet m tej n klasat e tjera.
MNYRAT PR KONTROLLIM DHE VLERSIM - N mbshtetje t krkesa-
ve programore t lnds s gjuhs shqipe pr klasn e tret, ku vazhdon
zhvillimi dhe prforcimi i shkathtsive pr lexim e pr shkrim, pr njohu-
ri gjuhsore, drejtshkrimore etj. vlersimi duhet t bhet me kontrollim
t vazhdueshm, me an t prezantimeve dhe ushtrimeve me goj
e me shkrim, ose nprmjet ushtrimeve praktike dhe hulumtimit t
thjesht.
5. KUSHTET HAPSINORE
Mjedisi i msimdhnies (klasa etj.) duhet ti ket kushtet themelore pr
zhvillimin normal dhe aktiv t veprimtaris msimore. Orendit e klass
t mund t zhvendosen me lehtsi pr tu prshtatur me aktivitetet dhe
format e puns si dhe t mundsojn komunikim aktiv dhe pa pengesa
n relacionin nxns-nxns, nxns-msimdhns. Klasa duhet t ket
kndin e biblioteks, kndin pr loj dhe kndin pr ekspozita dhe akti-
vitete t tjera. Kushtet hapsinore duhet t jen n prputhje me Nor-
mativin pr kushtet hapsinore n klasn I, II, III dhe mjetet msimore
pr klasn I t miratuar nga ana e ministrit t arsimit dhe shkencs me
vendimin nr. 07-4061/1 t dats 31.05.2007.
`
6. NORMATIVI PR KUADRIN
MSIMOR
Realizimin e programit msimor nga gjuha shqipe mund ta bj m-
simdhnsi q ka kryer: Fakultetin Pedagogjik - profesori pr msimdh-
nie n klasat e ulta, prkatsisht profesori pr edukimin parashkollor,
Fakultetin Filozofik - Instituti i pedagogjis - pedagog i diplomuar.
7. ARRITJET E PRITSHME
Nxnsi/ nxnsja:
n mnyr t pavarur mund t dgjoj, t vzhgoj, t prshkruaj
gojarisht duke prdorur fjalit;
mund tu prgjigjet pyetjeve me fjali t plota dhe t parashtroj
pyetje;
e di sht fjalia dhe fjala si dhe e di prmbajtjen dhe funksionin
e tyre;
i shkruan shkronjat e mdha dhe t vogla t shtypit dhe t shkri-
mit, i lidh n fjal dhe shkruan fjal dhe fjali t shkurtra;
di t tregoj prse disa fjal t caktuara dhe emrat e prvem
shkruhen me shkronjn e par t madhe;
e di funksionin e shenjave t piksimit dhe i prdor drejt ato gjat
leximit dhe shkrimit;
`
`
`
`
`
`
17
mund t dalloj dhe t njoh titullin, t dalloj tekstin, ilustrimin,
autorin dhe t gjej faqen e caktuar n libr;
lexon me z, n mnyr shprehse dhe me kuptim dhe i respekton
shenjat e piksimit, lexon n role, dallon veorit e fjalis, per-
sonazhet dhe tiparet e tyre, prcakton iden kryesore, ia prshtat
zrin natyrs s prmbajtjes s tekstit dhe prgjigjet n pyetjet e
parashtruara;
lexon poezi dhe bn dallim mes vargut dhe strofs s vjershs;
bn orvatje pr lexim pa z (lexim n vete);
mund t lexoj n mnyr t pavarur pjes nga lektyra;
mund t recitoj vjersha dhe t tregoj pjes nga teksti i msuar n
proz, t marr pjes n paraqitjen n form dialogu t nj teksti,
n dramatizimin e tekstit dhe t thot fjalshpejta pa gabime;
mund t shkruaj urime me rastin e festave t caktuara, t ditlin-
djes dhe t ngjashme;
i shfrytzon dhe i prdor mediet (TV, filmin, teatrin, librin, shtypin
pr fmij) dhe prcjell informata t shkurta nga mediet;
huazon libra nga biblioteka dhe ka kujdes ndaj tyre.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. KOMISIONI Q PRGATITI
PROGRAMIN MSIMOR
Doc. dr. Vehbi Kadriu, Fakulteti Pedagogjik, Shkup
Salije Miftari, Shkolla fillore Naim Frashri, Tetov
Ibe Mustafa, Shkolla fillore 25 Maj, Shkup
Kadire Hoxha, Shkolla fillore 25 Maj, Shkup
Fatmir Sulejmani - kshilltar pedagogjik
Qamil Xheladini - kshilltar pedagogjik (koordinues)
Zejna Halimi - kshilltare pedagogjike
`
`
`
`
`
`
`
18
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no an6anckn jasnk sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 9)
1
DOKUZYILLIK LKGRETM
RET M
PROGRAMI
TRKE DERS
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
na no npepneo mycku jasuk sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. III. SINIF TRKE DERS
RETM AMALARI
renci:
Konunada ve yazida cunleyi ayirL edebilneli, cunledeki kelinele-
ri anlanina gore dizebilneli ve cunle kurabilneli,
0ilbilgisiden bazi Lenel kavranlari Laniyabilneli,
8ildirne, soru ve unlen cunlelerini ayirL edenilneli ve dogru kul-
lanabilmeli;
0lunlu ve olunsuz cunleleri ayirL edebilneli,
Cunle ve cunle bolunlerini kavrayabilneli (keline, keline-hece,
hece-harf);
Varlik adlarini ayirL edebilneli, ozel ve orLak adlari kavrayabilneli
ve ayirabilne becerisini kazanabilneli,
Varliklarin sayilarina gore adlari ayirL edebilneli, Lekil-ogul oluu-
nunu kavrayabilneli ve yerine gore dogru kullanabilmeli;
SoyuL ve sonuL adlari (naddi ve nanevi) kavrayabilneli ve anlanina
gore anlanlandirabilneli,
Adlarin cunle iindeki durunlarini kavrayabilneli ve dogru kulla-
nabilmeli;
Eylem olan kelimeleri (i, hareket, olu bildiren kelineleriJsozleri)
Laniyabilneli,
Noktalama iaretlerini dogru yazar ve yerinde kullanabilmeli;
0uygu, duunce, hayal ve izleninlerini yaraLici yollarla aiklar ve
anlaLabilneli, Kisa ierikli neLin ve konulari anlaLabilneli,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
0lay ya da varliklarin eiLli ozelliklerini gozeLleyerek beLinleye-
bilmeli ve yorumlayabilmeli;
Cunlelerdeki kelineleri yerinde ve anlanlarina gore uygun yazabil-
neli, Kisa ierikli neLin ve konulari yazili olarak anlaLabilneli,
Verilen plna gore beLinleyebilneli,
0kuna kurallarini uygulayabilneli, 0kudugunu anlatabilmeli;
Ldebi Lurlerinden (nazin ve nesir): Cunluk, ani,nekLup ve biyogra-
iyi Laniyabilneli, iirler, Lurkuler, naniler, sayimacalar ve teker-
leneleri Laniyabilneli,. 0ize, beyiL, dorLluk ve iiri ayirabilneli,
Hasal, abl, hikye, dran,aLasozleri ve bilneceleri Laniyabilneli
ve ayirabilbilneli.
0kunada ve yazida Lenel dilbilgisi ve inl kurallarini uygulaya-
bilmeli;
Sozlu ve yazili olarak halk edebiyaLi ve sanaL eserleri okuyabilneli
ve sozlu ve yazili olarak anlaLabilneli,
Sozlu ve yazili olarak edebi dille iade edeblneli,
Yapilan bir bir konununaya kaLilabilneli ve duygu vr duuncele-
rini soyleyebilneli,
Kelime dagarcigini zenginletirebilmeli;
Kendine ait oldugu kulLuru sevneli, digerlerine de saygi gosLer-
meli;
KuLuphaneden yararlanabilneli (kiLap alna ve evirne)
saglayabilne ve onenini kavrayabilneli, KiLabi ozenle kullanabil-
meli;
Bilgi ve iletiim teknolojisini (BJ) dersle ilgili kullanir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. III. SINIF TRKE DERS RETM PROGRAMI
RENME ALANI: LETM (40 DERS SAATI)
Amalar erik Kavramlar Metod ve etkinlikler
1. DNLEME
Dinlediini anlayabil-
me, zetleyebilme ve
soru sorabilme
yi bir dinleyici olma.
Dikkatini dinledigine
yogunlaLirna.
0inlene anacini belirlene.
0inlene anacina uygun yon-
tem belirleme.
0inlediklerini anlanlandirnada
on bilgilerini kullanna.
0inlediklerini anlanlandirnada
sunulan gorsellerden yaralan-
ma.
Dinlediklerinde gerek olanla
hayal urunu olani ayirL eLne.
0inledikleri ile ilgili ozeLlene
yapma.
Dinlediklerini bakalariyla
paylama.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Dinleyici
zetlemek
Ama
Paylamak
Soru-Cevap
0inlene sirasinda nasil oLuracagini belirler, kullanacagi ara-
gereci hazirlar vb.
0inlediklerini daha onceki dinledikleriyle ilikilendirir.
Bu ya grubundaki ogrencilerin dikkaL sureleri goz onune
alinarak eLkinlikler planlanir.
0inlene oncesi ve dinlene sirasinda eiLli gorseller,
aiklanalar ve sorular yardiniyla ogrencinin dikkaL surekliligi
saglanir.
Dinledigi hikye, masal veya metinden ne, nerede, ne za-
nan, nasil, niin ve kin" sorularina cevap bulnalari eLkinligi
yapLirilir.
Dinledigi bir masalda veya izledigi izgi ilndeki abarLilari,
hayal urunlerini belirleneleri isLenir.
0inlediklerinde orLaya konulan sorunlari belirler ve ozun
bulnalari isLenir.
Dinlediklerine ilikin karilaLirna yapar.
0inlerken surece kaLilnasi, soru sornasi, aiklana yapnasi
istenir.
heden: unku." eLkinligi yapLirilabilir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
Tr, yntem ve tekni-
klere uygun dinleye-
bilme
KaLilinli dinlene
Seici dinleme
Sorgulayarak dinleme
Grup konunalarini ve
LarLinalarini dinlene
iir ve nuzik dinleLilerine
kaLilna.
Bilgi edinmek iin haber,
sunu, belgesel v.b dinleme ve
izleme.
Eglenmek iin masal, hikaye,
iir, arki, Lekerlene, LiyaLro
dinleme ve izleme.
`
`
`
`
`
`
`
KaLilin
JarLima
Sorgulama
0inlerken surece kaLilir, soru sorar ve aiklanalar yapar
lgi ve ihLiyalarini dikkaLe alarak dinler.
Metni takip ederek dinler
Boluklar birakilni bir neLin ogrenciye verilir, ogretmen meti-
ni okurken ogrencilerden boluklari doldurnaklari isLenir.
Tiyatro-sinema izletilebilir.
JV ve radyodan dinledikleri guncel olaylari anlaLnalari isLenir.
stenilen bilgiyi seer.
`
`
`
`
`
`
`
2. KONUMA
Konuma kuraIIar:n:
uygulayabilme.
Kelimeleri yerinde ve
anlanlarina uygun kullanna.
Konunalarinda beden dilini
kullanma.
Sesine duygu (bzunLu, sevin,
korku) tonu katma.
itebilir ses tonuyla konuma.
Konu diina iknadan
konuma.
0inleyicilerle goz Lenasi
kurma.
`
`
`
`
`
`
Konunalarinda kelineleri dogru telaffuz eder.
0inleyicilerle goz Lenasi kurar.
Akici konuur.
Konuna sirasinda gereksiz harekeLlerden kainir.
Sessiz sinena oyunu oynaLilabilir.
Sozsuz ileLiini kullanarak, uygun yuz iadeleriyle olunlu ve
olunsuz duygularini gosLerir.
8elirlenen bir konuyu kavrana veya olayi yalnizca beden dilini
kullanarak anlaLnasi isLenir.
0kunulan neLinlerdeki olaylar hakkinda karilikli konunasi
istenir.
Konuulacak konuyla ilgili plan yapna, bilgi Loplana, gorseller
hazirlana, prova yapna v.b
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
Belli konularda
kendini szl ifade
ederek
konumaya
kat:Iab!Ime becer!s!n!
kazanabilme.
Konunalari dikkaL eLne
Soylene, anlaLna ve beLinle-
me yapma.
Kendine guvenerek konuma
0uygu, duunce ve hayallerini
sozlu olarak iade eLne.
Kendisini, ailesini ve evresini
LaniLna.
`
`
`
`
`
0uunce
Hayal
Cuven
Aile
evre
Konunacinin anlaLLiklarini dinler.
Konunalarinda olu sirasina gore anlaLnasi isLenir.
Karisindakinin konunasini dikkaL eder ve konunalardan ozeL
ikarnasi isLenir.
Konuma ierigi hakkindaki duuncelerini anlaLarak belirLir.
Konunasinda ana ikrini vurgulanasi isLenir.
Holanip holannadigi olay, durun, kii ve buna benzer
hakkinda konuur.
8ilgi edinnek anaciyla soru sornasi isLenir.
Kendini ve ailesindeki bireyleri, yakinlarini ve evresini
LaniLnasi isLenir.
rnek:
8enin ailen" ogrencilerden kendi aile bireyler arasindaki
dayanima ve ibirligini yansiLan bir durunu canlandirnalari
istenir.
0unden 8ugune 8en" ogrencilerin ocukluklarindan bugu-
ne kadar kendileriyle ilgili bilgi Loplanalari ve bu bilgileri
arkadalariyla ilgili paylanalari saglanir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Tr, yntem ve
tekniklere uygun
konuabilme.
Cunluk ilikilerin gerektirdigi
arkli durunlara uygun
konuma.
Crup alinalarinda duygu ve
duuncelerini paylair.
Konunalarinda beLinlene
yapar.
`
`
`
Paylama
Betimleme
`
`
8ir gun ierisindeki yapLigi eLkinliklerini ozeLlenesi ve
anlaLnasi isLenir.
`
7
RENME ALANI: DL (20 DERS SAATI)
1. DLBLGS
Konuma ve yaz:da
cmIey! ay:rt edeb!Ime,
cmledeki kelimeleri
anIam:na gre d!zeb!I-
me ve cmle kurabilme.
Cunlede soz dizinini kavra-
ma.
` Cunle
Soz dizini
Cunle Lananlana eLkinligi yapLirilir.
Cunleleri genileLilerek yaznalari isLenir
rnek:
a.Seviyorum
b.KiLaplarini seviyorun.
c.KiLaplarini ok seviyorun.
Kariik olarak verilen kelinelerden anlanli ve kuralli cunleler
kurnalari isLenir.
`
`
`
Bildirme, soru ve nlem
cmIeIer!n! ay:rt ede-
bilme ve doru kullana-
bilme.
Cunlenin sonundaki nokLala-
ma iaretinden bildirme, soru
ve unlen cunleleri Lanina.
` Bildirme
Soru
nlem
Sorulara uygun yaniLlar.
YaniLlara uygun sorular.
Cunlelerin sonuna nokLa, soru iareLi, unlen iaretlerinden
uygun olanini koyunuz, eLkinligi yapLirilir.
`
`
`
Olumlu ve olumsuz
cmIeIer! ay:rt edeb!I-
me.
Anlanlarina gore cunleleri
Lanina
0lunlu cunle
0lunsuz cunle (-ne, -na
ekleri, degil-yok sozcukleri)
`
`
`
Olumlu
Olumsuz
0lunlu cunleleri olunsuz, olunsuz cunleleri olunlu hale
donuLurunuz, eLkinligi yapLirilir.
Iarkli duygulari yansiLan kelineleri olunlu ve olunsuz olarak
gruplandirnalari isLenilir.
`
`
Cmle ve cmle birim-
lerini kavrayabilme
(kelime, kelime-hece,
hece-harf).
Cunleyi kavrana.
Cunle birinlerini kavrana-ke-
lime, hece, harf.
`
`
Kelime
Hece
Harf
Cunlede keline sayisini, kelinede hece ve har sayisini belirL-
neleri ve yaznalari isLenir.
Seslerden-harflerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden
cunle oluturma etkinligi yapLirilir.
`
`
8
Trk alfabesindeki al-
fabet!k s:ray: renme
ve faydas:n: kavrayab!I-
me/syleyebilme.
Alfabemizdeki harfle-
rin eitlerini (sesli
ve sessiz harfler)
ay:rt etme becer!s!
kazand:rab!Ime.
AlabeLik sirayi soylene ve
yazma.
Sesli harfler
Sessiz harfler
Sozlugu dogru kullanma.
`
`
`
`
AlabeLik sira
Sesli harfler
Sessiz harfler
Sozluk
Kelineleri alabeLik siraya gore yaziniz, eLkinligi yapLirilir.
Kariik olarak verilen kelineleri, sozlukLeki siralanaya gore
dizmeleri istenir.
rnek:
Telefon rehberini kullanarak, isim-adres bulma etkinligi
yapLirilir.
`
`
`
varI:k adIar:n: ay:rt
edebilme, zel ve ortak
adIar: kavrayab!Ime
ve ay:rab!Ime becer!s!
kazand:rab!Ime.
Adlar
zel adlar
Ortak adlar
Jopluluk adlari
`
`
`
`
Adlar
zel adlar
Ortak adlar
Jopluluk adlari
Verilen cunlede orLak ve ozel adlari ayirL eder.
rnek:
Jabloda isLenen adlari boluklara yaziniz (insan, gun, hayvan,
mevsim, akraba).
`
`
varI:kIar:n say:Iar:na
gre adIar: ay:rt edeb!I-
me, tekil-oul oluu-
munu kavrayabilme
ve yerine gre doru
kullanabilme.
DoaI ve s:ra say:Iar:n:
ay:rt edeb!Ime.
Teklik okluk ler, -lar eki.
Tekil ve ogul arasindaki arki
kavrama.
Dogal ve sira sayilarini
Lanina.
`
`
`
Teklik-okluk
-ler, -lar eki
Dogal sayilar
Sira sayilar
Verilen tekil anlamdaki kelimeleri ogul anlanlarini -ler, -lar
eklerinden uygun olanini geLirerek ogul yapnalari isLenir.
Dogal ve sira sayilari ile ilgili ornek verneleri isLenir.
`
`
Soyut ve somut adIar:
(maddi ve mane-
vi ) kavrayabilme
ve anIam:na gre
anIamIand:rab!Ime.
SoyuL ve sonuL adlari kavra-
ma.
` Soyut adlar
Somut adlar
SoyuL ve sonuL adlarla eLkinlik yapilir ve oyun oynanilir.
Yuz iadeleri (sevin, uzunLu, aci)
8eden dilini kullanir.
`
`
`
9
AdIar:n cmIe !!ndek!
durumIar:n: kavrama ve
doru kullanabilme.
Adin sonuna gelen ekleri (i,
e, de, den) kavrama.
` Adin durunlari
i eki
e eki
de eki
den eki
Verilen adlarin hangi durunu iade eLLigini iaretleme, etkinligi
yapilir.
Yalin halde verilen adlari i, e, de, den durunlarina gore
yaznalari isLenir.
`
`
varI:kIar:n zeII!kIer!n!
belirten szcklerin ad-
Iardan nce yaz:Id::n:
kavrayabilme.
0zellik anlanini kavrana
(renk, biin, sayi, durun).
` n adlar Cunlede bulunan on adlar, adlarin hangi ozelligini belirttigini
yaznalari isLenir.
Verilen adlara uygun on adlar yaznalari isLenir, eLkinligi yapilir.
`
`
Eylem olan kelimeler
anIam kazand:rab!Ime.
, hareket, olu bildi-
ren szIer! tan:yab!Ime.
Lylen olan kelineleri Lanina.
Keline Lurlerini ilemine
uygun kullanma.
Not: eylemde zaman konusu-
na anlan yonuyle deginilmeli;
ancak, zaman ekleri verilme-
melidir.
0rneklerden yola ikarak
LaniLilnaya aliilir.
rnegin:
Kotum-biten bir eylem
Kouyor-devam eden bir
eylem
Koacak-gelecekLe yapilacak
bir eylem
`
`
`
`
`
`
`
`
Eylem / fiil Boluklari doldur" eLkinligi yapLirilabilir.
Boluklari Lananla" eLkinligi yapLirilabilir.
Keline Lurlerini bul" verilen kelineleri bir paragraLa bo
birakilan yerlere ilevine uygun olarak konulnasi isLenebilir.
`
`
`
10
2. DZGN KONUMA
VE YAZIM
mI kuraIIar:n: uygu-
layabilme
Cunleye buyuk harle
balama.
Kii, ulke, ulus, yer, bayran
adlarinin ilk harlerini buyuk
yazma.
iir nisralarinin ilk harlerini
buyuk yazna.
Anlanli ve kuralli cunleler
kurma.
`
`
`
`
Cunleler veya bir kisa neLin verilerek yazin yanlilarini
bulnalari ve duzleLneleri isLenebilir.
Anlanli ve kuralli cunleler kurar.
Kariik olarak verilen kelinelerden anlanli ve kuralli cunleler
kurnalari isLenebilir.
Yazilarinda inl kurallarini uygular.
Yazilarinda keline Lekrarlarindan kainir.
`
`
`
`
`
Sayfa dzenine ve
temizliine dikkat
edebilme
SaLir izgisine dikkaL ederek
yazma.
` SaLir izgisine dikkaL ederek yazna, saLirlara ayni hizadan
balana, saya kenarlarina uygun boluk birakna, Larihi sag usL
koeye yazma, balikla neLin arasinda uygun boluk birakna,
etkinligi yapLirilabilir.
`
Noktalama iaretlerini
doru yazabilme ve
yerinde kullanabilme
Noktalama iaretlerini (nokta,
virgul, kisa izgi, kesne
iareti, egik izgi) dogru
yazma ve kullanma.
` Nokta
Virgul
Kisa izgi
ki nokta
Kesme iareti
Egik izgi
8uyuk har
SaLir sonuna sigmayan kelimeleri dogru ayirna uygulanasi
yapilir.
Noktalama iareLi verilneyen cunlelerden veya bir neLinden
gerekli noktalama iareLlerini kullannalari isLenebilir.
`
`
Konumada ve yaz:da
ve H harflerini
doru kullanabilme
G ve H harflerini dogru
kullanma.
` Dogru yanli etkinligi yapLirilabilir. `
Soru edat:n: (m!} doru
yazabilme ve yerinde
kullanabilme
Soru edaLi (-ni, -ni) dogru
kullanma.
` Soru edaLi (-ni, -ni) dogru kullanma etkinligi yapLirilabilir. `
11
Kelime daarc::n:
zenginletirebilme
Jurkeyi dogru kullanma. ` Yeni ogrendigi kelineleri yazilarinda kullanir. `
-yor ekini doru kulla-
nabilme
yor ekini dogru kullanma. ` yor eki Sozlu ve yazili anlaLinda -yor" ekini dogru uygulama etkinligi
yapLirilabilir.
`
E ve z:t anIamI: keI!-
meIer! ay:rab!Ime
E ve ziL anlanli kelineleri
ayirL eLne.
` E ve ziL anlanli
kelimeler
E ve ziL anlanli kelineler ile ilgili uygulana yapilir.
Verilen kelimelerin e ve ziL anlanlarini bulna eLkinligi
yapLirilabilir.
`
`
RENME ALANI: OKUMA, EDEBYAT VE LEKTR (100 DERS SAATI)
1. OKUMA VE
METN NCELEME
0kuma kuraIIar:n:
uygulayabilme
Okumada duru ve oturu belir-
leme
0kuna alikanligi oluturma
Okuma duygusunu gelitirme
KiLap okunanin onenini vurgu-
lama
KiLap okunanin nedenlerini
soylene
Kitap okuma becerisini gelitirme
(sesli, sessiz ve hizli okuna
becerisini gelitirme)
`
`
`
`
`
`
Beceri
nem
Alikanlik
0kuna sirasinda vucudu her zanan uygun duruna geLirerek okur
(okuma, duru, oturu).
Cozu saya uzerinde gezdirerek buyuk z'ler izerek okur.
Parmakla, kalemle izlemeden, hecelemeden, ba ve govdeyi sallana-
dan okur.
0kunayi kesneden sayayi sag elle evirir.
0kuna akiini bozacak duraklanalar yapnaz.
HeLindeki Lanlanalari, ikileneleri bolneden okur.
0kunadan zevk alir ve okuna eLkinliklerine isLekli kaLilir.
0kur ve okunaya saygi duyar.
KiLabin ve okunanin onenini iade eden konunalar yapLirilabilir.
0kunakla ilgili eLkinliklerden zevk alip alnadiginin nedenlerini
aiklana eLkinlikleri yapLirilabilir.
0kuduklarini arkadalariyla paylama etkinligi yapLirilabilir.
Bo zananlarinda kiLap okunayla ilgili grup alinalarina kaLilir.
KiLap Luru ve okurlari arasinda ayirin yapnaz.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
12
Okuduunu anlay-
abilme
Okudugunu anlama.
Okudugunu yorumlama.
0kuduklarini baka lanlarda
kullanma.
Okudugunu analiz etme:
0kunan neLnin Luru
HeLnin ana duuncesi
HeLnin yardinci duunceleri
Metinde geen kiileri ve onen
sirasina gore siralana
Kiilerin fiziksel ve psikolojik
ozelliklerini kavrana
0kunan neLinde kullanilan dil ve
dilin akiciligi
0kunan konunun guncelligi ve
LuLarligi
Metnin giri, gelime ve sonu
bolunlerine ayirna
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Analiz
Jur
Psikolojik
Fiziksel
Kavram
Cuncel
JuLarli
Akici
Okudugunu bir Lunceyle yazar J soyler.
Okudugu neLnin ana ikrini soyler.
Metinde geen diger yardinci duunceleri Lanir.
Kiilerin iziksel ve ruhsal halleri hakkinda gorulerini soyler.
HeLinde kullanilan dil konusunda Lahninlerde bulunur.
0kunan konunun guncelligi ve LuLarli konusunda yapilan sohbeLlere
kaLilip kendi gorulerini aktarma etkinligi yapLirilabilir.
ikye hariLasi" eLkinligi yapLirilabilir.
`
`
`
`
`
`
`
Okuma trleri Sesli okuma
Sessiz okuma
izli okuna
Vurgulu okuma
`
`
`
`
Sesli-sessiz
iz
Vurgu
0kuna hizini konuya gore ayarlar.
Sesli okumada tonlama ve vurguya dikkat eder.
Konuna hiziyla ve konuma sesiyle okur.
Okumada noktalama iaretlerine uygun duraklama yapar.
Sesin yuksekligini dinleyicilerin duyabilecegi biinde ayarlanir.
`
`
`
`
`
13
2. EDEBYAT
Edebiyat: edeb
trlerini kavrama
ve tan:yab!Ime
(naz:m ve nes!r}
Hasal, hikye, ikra, arki Leker-
lene LiyaLro vb. edebi ornekleri-
ne ayni oranda ilgi duynalarina
ozen gosLerne.
Edeb eserdeki sebep-sonu
ilikisini kurma.
Ldebi eserdeki olaylarin
olunasina sebep olan nedenleri
aiklana.
Edeb eserin ana konusunu
belirleme.
Edeb eserin ana duygusunu
belirleme.
Edeb eserin ana fikrini belirle-
me.
HeLindeki yardinci ikirleri ve
desLekleyici ayrinLilari belirlene.
Ldebi eserdeki onenli iadeleri
belirleme.
Ldebi eserdeki nizahi ogeleri
Lanina.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Masal
Hikye
Iikra
arki
Tekerleme
Edebi eser
Duygu
Ana fikir
Mizah
heden: unku." eLkinligi yapLirilabilir.
Sebep-sonu ilikileri kurdurulurken, unku, bunun nedeni,
bu nedenle, bunun sonucunda, bu yuzden vb." iadelerinden
yararlanilnasi isLenebilir.
0uyguyu Lahnin eL!": 8ir cunle arkli ses Lonlarinda kaydedilerek
ogrencilerden hangi duyguyu yansiLLigini bulnalari isLenir.
Edeb eserin ana konusunu, ana duygusunu ve ana fikrini belirler.
KarilaLirnalar yapilirken benzer olarak, gibi, arkli olarak, aynisi
vb." iadelerinin kullanilnasi isLenebilir.
Ldebi eserde gecen nizahi ogeleri (cunleleri) Laniyabilir.
Masal, hikye, ocuk arkilari kaseLLen dinleLLirilebilir.
Dinlediklerinde geen nesne, kii, olay, yer vb. arasinda oklu
karilaLirnalar yapLirilabilir.
Hasal. ikye ve ikra Leknigine uygun anlaLinlarda bulunnalari
istenir
`
`
`
`
`
`
`
`
`
14
haz:m trIer!:
1. iirler, tr-
kler, maniler,
say:macalar ve
tekerlemeleri
tan:yab!Ime.
2. Dize, beyit,
drtlk ve iiri
ay:rab!Imek
iirde dize
iirde dorLluk
iirde hece vezin
iirde kafiye
iirde kafiyenin olunasini
saglayan e sesli kelineleri ayirL
etme
Renklerin degiik yerlerde
kullanilii ve iade eLLigi anla-
mlar.
`
`
`
`
`
`
Dize
0orLluk
Vezin
Kafiye
iir, Lurku, arki Lurlerinde neLinler ezberlenir.
Jekerlene, sayinaca, bilnece ve yanilLnacilari ezberlerJkullanir.
iir yaz etkinligi yapLirilabilir.
Jurkulerin dili": 0grencilere bir Lurku dinleLilerek Lurkuyle ilgili bir
hikye oluLurnalari isLenir.
Kafiye ile ilgili iirin sonlarindaki e sesli kelineleri ayirL eder.
iir ve nuzik dinleLilerine kaLilir.
Kelinelerin gerek ve necaz anlanlarini ayirL eder.
Renkleri, Lanir, anlanlandirir ve yorunlar.
`
`
`
`
`
`
`
`
15
Nesir trleri:
Masal, fabl,
hikye, dram,
ataszleri ve
bilmeceleri
tan:yab!Ime ve
ay:rab!Ime.
ikye ve nasali kavrana ve
ayirL eLne.
Hasali nasal yapan ozelliklerini
bilme (olaganusLu ve nuLlu son)
Masalda giri, gelime ve sonu
(doene) bolunlerini ayirL eLne.
ikyeyi hikye yapan ozellikleri
belirleme (gerek ve yaanilan
olaylari konu eLne).
ikye unsurlari"ni belirle-
ne (ikye unsurlari: ana ve
yardinci karakLerler, yer, olay,
zaman.).
Kahrananlarin dili var.
Metindeki diyaloglar
ALasozleri ve bilneceler ogrenme
ve soylene.
`
`
`
`
`
`
`
`
OlaganusLu
0oeme (sonu)
Ana karakter
Kahraman
Diyalog
Hunkun nu:" okuduklari neLinde geen olaylarin nunkun olup
olnadigi sorulabilir eLkinligi yapLirilir.
ikyede geen iki arkli nesnenin, kiinin, olayin, yer vb. birbirle-
riyle olan benzer ve arkli yonlerini karilaLirilir.
Okudugu neLindeki olaylari olu sirasina gore anlaLir.
Lserde geen varliklari ve olaylari sinilandirir.
0kuduklarini ozeLler.
0laylari siralarken ilk once, once, daha sonra, ondan sonra, sonun-
da, sonuLa, vb."iadelerinin kullanilnasi isLenir.
BalikLan harekeLle eserin ierigini tahmin eder.
Hasal, hikye, ikra veya iln Leknigine uygun anlaLnalari isLenebi-
lir.
Okudugu eser konusunda drana, piyes veya canlandirna
yapLirilabilir.
Bir metnin giri, geline ve sonu kisinlarina aiL kariik olarak
verilen paragralari siraya koynalari isLenir.
Balik ve ierik ilikisini sorgular.
Okudugu neLnin yazari hakkinda bilgi edinir.
0kuduklarinin ana ikri dikkaLe alarak kendi kelineleriyle ozeLlenesi
istenir.
grencilere yazarin kisa biyograisi ve diger eserleri hakkinda bilgi
edinmeleri iin araLirna odevi verilebilir.
HeLindeki diyaloglar ogrenciler arasinda paylaLirilarak okuLulabilir.
ikyeci": 0uzeye uygun okunan hikyeler sini orLaninda
paylailir. ikyesini en guzel anlaLan ogrenci odullendirilir.
-Canlanan hikyeler: grencilerden biri begendigi bir hikyeyi
seer. Kendisini hikyedeki ahis veya varlik kadrosundan birinin ye-
rine koyar. ikyenin konusuna ve canlandirdigi ahis veya varligin
ozelligine uygun kosLun giyerek sini orLaninda hikyeyi anlaLir.
grencilerin arkli Lurde neLinlerle karilanasi saglanarak
kazaninlar desLeklennelidir.
Edeb eserin balangi, geline ve sonu bolunlerine ilikin tah-
minlerde bulunur.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
16
Ataszleri ve
bilmeceler.
ALasozleri ve bilneceleri
ogrenne ve soylene.
` ALasozleri
Bilmece
ALasozleri, deyin kullanarak anlaLinlarini zenginletirir. `
Edeb tr olarak
dram
Dram (dram nedir?) ` Dram HeLinde geen diyaloglar ogrenciler arasinda paylaLirilarak okuLu-
labilir.
er edebi eserin dran, piyes veya canlandirna yapilnasi isLenir.
`
`
Edeb tr olarak
gnIk, an:, mek-
tup ve biyografi
Cunluk, ani, nekLup ve biyogra-
iyi ayirL eLne.
Mektup yazma.
Cunluk ve aniyi ayirL eLne.
Cunluk LuLna.
`
`
`
`
Cunluk
Ani
Biyografi
Mektup yazar.
Okudugu bir hikyenin kahrananina nekLup yazdirilabilir.
`
`
3. LEKTR LEKTR LSTES:
Ba:ms:z oIarak ner!Ien eserIerden
blmler okuma becerisini kazanabilme;
Okuduu eserdeki bilinmeyen kelime,
kavram ve gzel cmleleri kaydetme;
Yazar:n (airin) biyografisi ile ilgili bilgi
b!Ig! ed!n!p onu tan:yab!Ime;
Okuduu k!tab:n !er!i ile ilgili soru sora-
bilmeli ve sorulara cevap verebilmeli;
Okuduu eser!n temas:n:-temeI
dncesini bulabilmeli (eserde bahse-
dilen ey nad!r ve met!nde anIat:Imak
istenen nadir);
fserdek! kahramanIar: !nceIemek (ba ve
yard:mc: kahramanIar ve onIar:n zeII!kIe-
rini ve tasiri yapabilmek;
`
`
`
`
`
`
Serbest okuma
(lekLur)
8u donende serbesL okuna kiLaplariyla LaniLilir.
grenciler, kiLaplari nereden Lenin edecek yerleri
konusunda bilgilendirip yonlendirilir.
Baginsiz okunaya kari ilgi uyandirna, noLive
eLne ve yonlendirne.
Yazarin kisa biyograisi hakkinda bilgi edinir.
Balik ve ierik ilikisini sorgular.
Okudugu kiLapLa orLaya konulan sorunlari belirler ve
onlara arkli ozunler bulur.
0kuduklarinin ana ikrini dikkaLe alarak kendi keli-
neleriyle ozeLler.
KiLapLa geen kahrananlari analiz eder (ba ve
yardinci kahrananlar ve ozellikleri).
hoL: LekLur lisLesindeki kiLaplarin okuLulnasnda
diger derslerle orLak plnlannasi Lavsiye edilir
`
`
`
`
`
`
`
`
`
17
RENME ALANI: MEDYA KLTR (10 DERS SAATI)
Radyo, TV, CD, DVD, grsel
araIar:n: !zIeyeb!Ime, etk!Ier!n!
renebilme ve yorum yapabil-
me.
Radyo ve TV
yayinlari arasindaki
gozeLne
Radyo ve TV
yayinlarini LaniLna
`
`
TV
CD
DVD
Radyo
Mesaj
Corsel aralarin eLkilerin soyler.
0lunlu ve olunsuz eLkilerini soyler.
JV ve radyodan ocuk progranlarini izleneleri ve izledik-
lerini siniLa anlaLna eLkinligi yapLirilabilir.
SerbesL oyunlar oynaLilabilir.
rnegin: Radyo-TV haberleri ya da evresindeki her hangi
bir sosyal olayi canlandirnalari isLenir.
zlenilen bir radyo ya da JV yayin progranindan sonra
konuna-LarLina yuruLulebilir.
`
`
`
`
`
`
Bilgi, duygu ve dncelerini
sunmak amac:yIa b!I!im tekno-
lojisinden yararlanabilme.
8ilgisayarin
egitimde ve
iletiindeki onenini
kavrama.
` Bilgisayar
letiim
Teknoloji
EgiLin desLekli bilgisayar oyunlarin oynannasi eLkinligi
yapLirilabilir.
`
Film ve film trlerini
tan:yab!Ime.
Iiln Lurlerini
Lanina:
Film (siyah-beyaz ve
gununuz iln)
izgi film
Dizi film
`
`
`
`
izgi film
Dizi
Cununuz iln
Sinema
Iilnin ogretim ve egitimde ara ve ierilik olarak
kullanini LaniLilir.
zledigi bir ocuk filmin ieriligini, kiileri ve nesaji
hakkinda yorun yapar.
`
`
Telefonu kullanabilme ve tele-
fonIa grg kuraIIar:na uygun
konuabilme.
Jeleonla gorgu
kurallarina uygun
konuma.
Telefon ve cep tele-
onu arasindaki arki
gozeLne.
`
`
Telefon
Cep telefonu
Corgu
Jeleonu gorgu kurallarina uygun kullanna eLkinligi
yapLirilabilir.
`
18
Tiyatro ile ilgili temel bilgiler
edinebilme. Tiyatro, kukla ve
gIge oyununu tan:yab!Ime.
Tiyatro
Kukla oyunu
Colge oyunu
`
`
`
Tiyatro
Kukla oyunu
Colge oyunu
Sahne
KosLun
Perde
JiyaLroda LiyaLro oyunu seyredilir (yakin evrede LiyaLro
ya da televizyondan seyredilir).
JiyaLroda izlenen LiyaLro ve kukla oyunlarindaki izleninle-
ri hakkinda konuna yuruLulur.
Beden dilini yorumlama.
Sahne, kosLun, perde Laninlari hakkinda konuma
yuruLulur.
0uygu ve duunce izleninlerini drana, LiyaLro, nuzikli
oyun, kukla ve buna benzer yolarla sunar.
`
`
`
`
`
ktphaneden yararIanmay:
(kitap alma ve evirme)
salayabilme ve nemini kavray-
abilme.
k!tab: zenIe kuIIanab!Ime.
Sini kuLuphanesini
hazirlana.
KuLuphanelerden
yararlanma.
`
`
KenL kuLuphanesi
8ilgi edinnek iin kuLuphaneden yararlanir.
Kitaba kari sevgi uyandirilir.
KenL kuLuphanesine ziyareL eLkinligi yapLirilir.
KuLuphaneyi Lanina ve yararlanna eLkinligi yapLirilir.
KiLap alna ve evirne alikanligi yaraLir.
`
`
`
`
`
ocuk dergilerini okumaya kar:
!Ig! uyand:rab!Ime.
ocuk dergilerinden
yararlanma.
` Dergi,Gazete
ocuk dergisi
Bilgi edinmek iin gazete ve dergi okur. `
19
3. DDAKTK NERLER
(YNERGE)
Trke Dersinin diger derslerle enLegre plnlanasi yapilabilir: evre Bil-
gisi (grencileri yeni orLanla-okul orLanini LaniLna ve bununla ilgili ko-
numa ve dinleme olanagi yaraLirken ayni zananda orLaya ikacak birok
yeni tema ve konular ile ilgili anlatma, hikye etme veya tasvir etme
eLkinliklerin yapilnasi), Matematik (Cisinler ve kelineler arasindaki
ilikiyi kavrayabilneli, kavranlardan: yukari J aagi, sag / sol; alak
J yuksek, Resim Eitimi (izgi iznek - Lurlu izgi izne eLkinlikler ile
yaziya hazirlik yapilnakLa, serbesL resin yapnakla da har elenenLle-
rine hazirlik yapilnakLadir, Mzik Eitimi (Dogru soluk alma ve verme
aliLirnalari, Ses ve kelinelerin dogru telfuzu, dogadaki seslerin taklit-
leri); Beden Eitimi (Dogru soluk alna ve verne aliLirnalari, ellerdeki
kuuk kaslarin geliimi); letiim ogreLin alani - konuya bagli olarak:
evre Bilgisi, Resim Eitimi, Mzik Eitimi derslerin konlari ile enLegre
plnlanasi yapilabilir, Okuma, Edebiyat ve Lektr ogreLin alani: evre Bil-
gisi, Resim Eitimi, Mzik Eitimi derslerle; Dil ogreLin alani: HaLenaLik
(kelimelern gruplaLirildigi zanan sayilarla ilgili), Medya kltr: konu-
lara uygun evre Bilgisi, Resim Eitimi, Mzik Eitimi dersleri ile beraber
plnlanali.
er ogreLin alani diyalekLik olarak Jurk 0ili ogreLin dersine iknakLadir,
unku buradaki ders alanlarin yapisal aisindan daha dogrusu buradaki
konularin diger derslerdeki konulari ile olan orLak bagi, ilkogretim okul-
lardaki alinalarin gerekleLirilnesinde ok onenli bir unsurdur.
\t||t| dets saat|etinin |u||antmt i|e i|qi|i tatsi,e|et- Yilda 216, haf-
tada 6 ders saati;
`
Iut|e ltoqtamtnda 0tetim 4|an|attn 0ets|ete 6ote 0at|tmt (Her
greLin Alani iin belli ders saaLi ongorulnuLur):
letiin............ 40 ders saaLi
0il .............. 20 ders saaLi
0kuna, LdebiyaL ve LekLur ....... 100 ders saaLi
AnlaLin ve YaraLicilik ......... 46 ders saaLi
Hedya KulLuru ........... 10 ders saaLi
Trke Dersi ret!m Program:n:n PInIamas:
Turke 0ersi ogreLin prograninin plnlaLirilnasi ogretim pln ve
prograninin bu ders ile koordine olnalidir ve egiLin ogreLinin buLun
alanlari kapsannalidir (letiin, 0il, 0kuna, LdebiyaL ve LekLur, AnlaLin
ve YaraLicilik, Hedya KulLuru). 0ers alanlara gore ders saaLlerinin dagilini
yapidigi zanan u unuLulnanali ve herzanan gozonunde bulundurulnasi
gereken unsurlar: greLnenin aliLigi ve bu dersi gerekletirilecegi
okulun mevcut maddi arLlari gozonune bulundurnalidir. lnlana
yapildiginda her zanan yapisal olarak alanlarin onenleri gozonun-
de bulundurulnasi gereknekLedir. 8undan baka, dikkat edilmesi
ve onensennesi gereken bir husus var ki progran alanlarindaki pro-
gran ieriklerinin ve prograndaki anaalarin dogrulLusunda alima
plninda yer verilneli ve onlarin gerekletirilecegi zaman da verilme-
si gereknekLedir. 0erslerde her ierik (konu) iin ayni onen gosLeril-
nesi olanaksizdir ve ayni onen gosLerilnenelidir. lnlana esnasinda
konularin plnlaLirilnasinda Lenel alinacak ey ogretim malzemesi ve
zanan suresidir. Ancak konularin gerekleLirilnesinde uzun zanan sure
arkliliklarinin olnanasi iin Lavsiye edilnekLedir.
`
20
E!t!m Ara ve 6ereIer! (I.-III. S:n:fIar}:
EgiLinde aralar, daha iyiyi, daha kisa zananda elde eLneye yarar.
Jurke ogretiminde de en belli bali ve yaygin ara olark geleneksel
ders kiLabini Laniyoruz. 8unun yaninda, Jurke derslerinin yeLerli olu-
de yararlanilnasi zorunludur. unku Jurke dersi ulusunuzun ve buLun
insanligin duygu ve duunce urunlerine dayali olarak yuruLulur. 8u urun-
ler de, en geni olude KiLap"La bulunur, saklanir ve yayilir.
Jurke ogreLininin analarina ulaabilnek iin, ders kiLabi elbeLLe
yeLnez. 0ers kiLabi, ogrencinin duygu ve duunce urunleri evrenine
ailabilnesi iin yalnizca bir iki nokLasidir. 8unun yaninda, her Lur-
lu bavurna kiLaplari, ansiklopediler, sozlukler, kilavuzlar vb. kiLaplar
Jurke egiLini iin gerekli bilgi kaynaklari oldukLan baka; kaynakla-
ra bavurna yonLenlerini kazandirnalari bakinindan da buyuk onen
tairlar ve boylece yalniz Jurke egitimi iin degil, buLun egitim ve
ogreLin iin de yararli olurlar.
gretmen, ne zaman, hangi konularda, hangi bavurna kiLaplarindan
nasil yararlanilacagini ogreLneli, konu ile ilgili odevler, araLirna konulari
(daha usL sinilarda) vernelidir. Ancak, daha ok kuuk sinilarda, hangi
bavurna kiLabinin hangi cildinin hangi sayasinda bakilacagi belirLil-
neli, sinilar ilerledike ogrenciler yava yava kendi sorunlarini kend-
ileri ozneye birakilnalidir.
8avurna kiLaplarinin yaninda nasal, oyku J hikye, biyograi, piyes gibi
kiLaplar, ogrenci ruhunun dogrudan dogruya beslendigi kiLaplardir. 8u
kiLaplar okunakla, ogrencinin arkina varnadan, hen keline dagarcigini
zenginleLirir, hen anlaLin gucu geliir, hen de dunya goruu geniler.
Ayrica ogrenci, onur boyunca surecek, onu yeniletirecek, yeniliklere
ayak uydurabilmesini saglayacak bir okuna alikanligi kazanir.
8unun iin ogretmen, en yetersiz koullarda bile, hi olmazsa bir
nasanin usLunde her zanan iin yeLer sayida kiLapLan oluan kuuk bir
kiLaplik kurabilir, her ay sira ile yeni bir kiLap edinebilir. Ln azindan,
ocuk dergilerinden, gazeLelerden, dergilerden vb. den uygun ve yararli
nasal, oyku, biyograi, resin, karikaLur vb. bir duvar levhasina bir sure
iin ilitirebilir.
greLnenler, ozellikle sinilarda, okul kiLapliklarinda bulunan kiLaplarin
ogrencilerin duzeyine ve ilgilerine uygun ve niLelikli lnasina ozen go-
stermelidirler.
grenciler, cinslerine, yalarina, yaradilarina gore ayri ayri Lurden ki-
taplara ilgi duyarlar. lgi alanlari genellikle resinden yaziya, dergiden
kiLaba, olay yazilarindan duunce yazilarina, eglenceden incelemeye
dogru geliir. 8unula birlikLe ikinci siniLa u egitim ara ve gereler
kullanilnalidir:
1. I.-III. S:n:fIar in Gerekli Aralar
greLin ders ile ilgili okul duzeyinde ve egiLin bakanin onay
verdigi okuna kiLabi seilecek,
8asiL nasallar, hayvan oykuleri, bol ve buyuk boyda resinli az
yazili kiLaplar, boyanacak resinli kiLaplar, albunler, oyun kiLaplari,
ansiklopediler, sozlukler, kilavuzlar (ogretmenler iin) vb.
nternet, egiLin soLverleri (Loolkid - prograni vb.),
0ergiler - geleneksel ocuk dergileri (onayli dergiler),
Corsel-iiLsel (audio-vizuel) ara ve gereler- C0'ler, ses banLlari
vb. ve diger edebi eserler (neLinler), sesli okuna kiLabi),
0uzeye uygun, okunayi geliLirici kaynak kiLaplar, kiLapiklar.
0kunak iin yakin evrede bulunan kaynaklar: KulLur aniLlari,
nuzeler, kulLur evleri, kuLuphane, sinenalar, LiyaLrolar, nilli par-
klar vs...vs.
`
`
`
`
`
`
`
21
8unun sonucu olarak, bugun arLik ogreLin sureci iinde geleneksel an-
landa ogreLnenler ve derslerinin yaninda her Lurlu LoplanLilar, kara La-
hLa, cansiz resin ve ekiller, film eriLleri, ses banLlari, projeksiyon vb.
yeLersiz kalni; kitle haberlene aralari olan, radyo, Lelevizyon ve in-
LerneL guncel bir ekilde egiLinde rol alnasi zorunlu olnutur.
8u durunda ogreLnen, yalniz bir bilgi akLarici olnakLan ikip bir yol
gosLerici olacagina gore her Lurlu ara ve gereci nerede, ne zanan, nasil
kullanacagini bilneli, kendini bu alanda yeLitirmelidir.
Sonu olarak, Jurke ogreLininde ok onenli ve vazgeilnez yeri olan
kaynak ara ve gereleri degerlendirnekLe her irsaLLan yararlannalidir.
Jurke ogreLin dersinin her ogreLin alanindaki eLkinliklerinde interak-
tif, gncel ve ada neLod ve aralarin ve ozellikle bu yaa en uygun
olanlar kullanilnali (oyun metodu, problem zme metodu ve icat
etme (arat:rma} metodunun oldugunu vurgulamak gerekmektedir.
4. RENC BLG VE
BECERLERN LME VE
DEERLENDRLMES
Jurke derslerinde de alinalarin surekli olarak degerlendirilmesi ok
onenlidir.
unku degerlendirme:
1. grencilerin duzeylerini, analanan davranilara hangi olude
yaklaLiklarini sapLanaya yarar,
2. gretmenin, izledigi yonLenin, alinalarinin verinli oluye,
dolayisiyla yeni Ledbirler olarak yeni yonLenler, alimalar plnla-
naya goLurur,
3. Daha geni olude duunuldugu zanan, progranlarin gelitirilme-
sinde yol gosLerici olur.
Jurke ogreLini, Lurlu eLkinlikleri ieren bir dersLir. 8unun iin ogretmen,
her ogrenci iin ayri ve ayrinLili bir 0lne ve 0egerlendirme Fii duzen-
leneli, ogrenciyi surekli olarak izleneli, durunu ie ilenmelidir.
Bu fi, I.-III. sinilarda ayri bir niLelik gosLerir. 8u sinilarda ogreLin yili
bainda her ogrencinin iziksel, duygusal, Loplunsal yonlerden okuna
yaznaya hazir olna dereceleri sapLannali ve bu surekli olarak izlenne-
lidir.
8uLun beceriler sapLannali, baarisizlik ve gecikneler iin gerekli on-
lenler alinnalidir. 8u onlenlerin yeLerliligi de denetlenmeli, izlenmeli;
gerekirse yeni onlenlere gidilnelidir.
III. sinilar iin de ogreLnen her ogrenci iin ayri ayri i tutar. Bu
fiLe bu sini iin analanan davranilar ayri yer verir. er ogrencinin
bu davranitaki baarisi olulur, izlenir. Cecikneler giderilirken, agir
ilerleyiler hizlandirilnaya aliilir.
8u donende ogreLnenin gozlenleri, degerendirmede en etkili yoldur.
unku, bu donende ocuga okuna ve yazna ile ilgili birLakin Leknikle-
rin kazandirilnasi ayri bir agirlik Lair. 8unlar zanan zanan yapilacak
yoklamalarla degil, surekli gozlenlerle sapLanabilir.
22
8u sinilarda en ok yapLirilacak eLkinliklerden biri de sesli okunadir.
grenciler sik sik okuLLurulnali ve okunadaki gelineler olulneli-
dir. grencilerin gorduklerini, izlediklerini ve okuduklarini anlayip
anlanadiklari I. ve II. sinilarda sozlu olarak olulnesi gerekLigini be-
lirtmiLik. III. siniLa ise her iki yoldan da yararlanilabilir. 0grenciler
sorulara, birLakin ezberlenni basna kalip kariliklara degil, kendi oz
anlaLinlariyla cevap vernelidirler.
zellikle dilbilgisinde "8abantn et|e| |atdeine ne denir?, oze| ad|at nast|
,azt|tt":. Cibi ezbere dayali sorulardan kesinlikle kainnali, kendi yakin
evrelerinden, yaayilarindan ikarilni, kuuk, duzeye uygun, canli dil
sorunlari uzerinde olneler yapilnalidir.
Cerek sozlu, gerekse yazili sorular, aik, seik ve ozellikle duzeyine uy-
gun olnalidir.
I.-III. sinilarda olne ve degerlendirne beLinsel ve yazili olarak yapildigi
iin aagida bu Lur olne ve degerlendirnenin sahalari (bolunleri) ve-
rilmitir:
DYAGNOSTK LME VE DEERLENDRME
greLnen, okuna yilin balangicinda egiLin ve ogretime balama-
dan once ogrencilerin durununu ogrenebilnek iin diyagnosLik olne
ve degerlendirne yapar ve ondan sonra plnladigi eLkinliklere geer.
8oylelekle bu durun LespiLi yapLikLan sonra ogrencilerin onbilgilerini,
onlarin sosyal geliimini, duygusal ve bedensel gelimelerini tespit et-
mi olacakLir.
FORMATF DEERLENDRME
III. siniLa Jurke dersi ogreLini sureci esnasinda, ornaLi Lakibin
(izlene) yapilnasi Lavsiye edilnekLedir ki buraya ogrenci belge anLasi
(portfolyo) da girmektedir:
CosLergelerin Loplannasi (ocuklarin alinalari, el ileri, yazilar
vb.) - her ogrenci iin ayri ayri Loplannalidir,
Filer-(ornaLi olarak hergun hazirlanan iler) her ogrenci iin
hazirlanan ve yapilan eLkinliklerden sonra gereken bilgileri kayde-
tmeye yarayan filer;
er progran alani iin hazirlanni ayri ayri aralar. 0gretmen bu-
rada, Jurke prograniyla ilgili elde eLLigi buLun baarilarini kayde-
der (kogniLi-enLelekLuel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikonoLorik
yonu). KayiL lisLeleri genelde uuncu sinilarda gerekletirilen
analar iindir ve daha yuksek sinilar iin geerli degildir.
MKROSUMATF DEERLENDRME
|inci ua,tn sonunda, jotmatij deerlendirmeden elde edilen bilgile-
re dayanarak mikro-sumatif deet|enditme ,at|tt.
SUMATF DEERLENDRME
-8uLun Lakip ve ornaLi degerlendirneye dayanarak ogreLnen, ogrencinin
her progran alani erevesi iinde ve her ogrencinin ayri ayri geliim du-
rumunu degerlendirir (yazili olarak beLinleyerek degerlendirir).
RENC EVRAK ANTASININ (PORTFOLYO)
ULAILABLRL
Jurke ogreLin dersine kaLkida bulunabilnesi iin ogrencinin evrak
anLasi okuna yili esnasinda velilere de ulailabilir olnasi gerek-
mektedir.
Son (nihai) analiLik-beLinleyici (yazi ile) noL velilere de gonde-
rilir ve boylelikle bu da ogrenci evrak anLasinin bir parasi da
olnakLadir.
`
`
`
`
`
`
23
grencinin evrak anLasi gereksiz bilgilerden Lenizlenip duzenlen-
dikLen sonra bir sonraki daha yuksek sinilarda devan eLnekLedir.
RENC BLG VE BECERLERN LME VE DEERLENDRME
YOLLARI
buncu siniLa Jurke ogreLin dersinin okuna yili esnasinda plan ve pro-
granla ongorulen buLun eLkinliklerin balica olne yollari: 0retmenin
qoz|em|eti, o|uma, soz|u te ,azt|t ,o||ama|at, test|et, tati| u,qu|ama|at
o|an sunu te soz|u a|ttttma|at, te,a a|tan izi|i ,a da ette|e,ete| (em-
bete a|tnmt) tesim|i- ,azt|t a|ttttma|at ,atdtmt,|a ,at|ma|tdtt.

5. RETM PROGRAMININ
GEREKLETRELECE OKULUN
NE GB STANDARTLARA SAHP
OLMASI GEREKR
I, II ve III. sinilar iin 0erslik ile II Sini 0gretim Ara ve Gereler Nor-
matifi EgiLin ve 8ilin 8akanligi 31.05.2007 Larihinde aldigi 07-4061J1
no'lu karariyla gereken duzenleneler yapilniLir.
`
6. RETM KADRO NORMATF
8u ogreLin prograninin gereklemesi iin lkogretim Kanunun
ongordugune gore edagoji IakulLesinden Jurke bolununden nezun
olan ilkogreLin sinisal bolunu ve okuloncesi ogreLnenleri (proesorle-
ri) ders verebileceklerdir.
7. BEKLENLEN SONULAR
(KAZANIMLAR)
grenci uuncu siniin sonunda kazaninlari:
Konuna ve yazida cunleyi ayirL eder, cunledeki kelineleri
anlanina gore dizer ve cunle kurabilir,
8ildirne, soru ve unlen cunlelerini ayirL eder ve dogru kullanir,
0lunlu ve olunsuz cunleleri ayirL eder,
Cunle ve cunle bolunlerini kavrar (keline, keline-hece, hece-
harf);
Varlik adlarini ayirL eder, ozel ve orLak adlari kavrar ve ayirabilne
becerisini kazanir,
Varliklarin sayilarina gore adlari ayirL eder, Lekil-ogul oluumunu
kavrar ve yerine gore dogru kullanir,
SoyuL ve sonuL adlari (naddi ve nanevi ) kavrayabilir ve anlanina
gore anlanlandirabilir,
`
`
`
`
`
`
`
24
Adlarin cunle iindeki durunlarini kavrar ve dogru kullanir,
Eylem olan kelimeleri (i, hareket, olu bildiren kelineleriJsozleri)
Lanir,
Noktalama iaretlerini dogru yazar ve yerinde kullanir,
0uygu, duunce, hayal ve izleninlerini yaraLici yollarla aiklar ve
anlaLir, Kisa ierikli neLin ve konulari anlaLir,
0lay ya da varliklarin eiLli ozelliklerini gozeLleyerek beLinler ve
yorumlar;
Cunlelerdeki kelineleri yerinde ve anlanlarina gore uygun yazar,
Verilen plna gore beLinler,
0kuna kurallarini uygular, 0kudugunu anlar;
Ldebi Lurlerinden (nazin ve nesir): Cunluk, ani, nekLup ve biyogra-
iyi Lanir, iirler, Lurkuler, naniler, sayimacalar ve tekerlemeleri
Lanir,. 0ize, beyiL, dorLluk ve iiri ayirabilir, nasal, abl, hikye,
dran, aLasozleri ve bilneceleri Lanir ve ayirabilir.
Radyo, JV, bilgisayar (C0, 0V0), gorsel aralarini izleyebilir, eLkile-
rini ogrenebilir ve yorum yapabilir;
KuLuphaneden yararlanir (kiLap alna ve evirne) saglayabilme ve
onenini kavrar, kiLabi ozenle kullanir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. RETM PROGRAMININ
HAZIRLANMASINDA GREV
ALANLAR
lkogreLin 1, 2, 3. sinilar Jurke 0ersi 0greLin rograninin hazi-
rlannasinda gorev alanlar:
Trke Dersi lkret!m 3. S:n:f f!t!m Program: kom!syonu
yeleri:
Yakup LYAS: Egitimi GeliLirne 0airesinde Jurke 0aninani -
Jurke progran koordinaLoru,
Do. Dr. Sevin ALL: bskup, 8laze Koneski" Iiloloji IakulLesi Jurk bskup, 8laze Koneski" Iiloloji IakulLesi Jurk
0ili ve LdebiyaL 8olunu ogreLin gorevlisi,
Mr. Osman EMN: bskup Jeeyyuz" lkogretim okulu - Okul Peda-
gogu;
Cemile AL: bskup Jeeyyuz" lkogreLin 0kulu - Sini 0gretmeni;
Seda BAYRAKTAR: bskup Pedagog.
`
`
`
`
`
25
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no ypckn jasnk sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 8)
26
1
[L8LJ00[hLRL 0C080 0bA308ARL
BAfIA8BB
P0fPAH
fPfkB Jf3Bk
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
na no npepneo ccku jasuk sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qBBB BA67AB
III PA3P
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6n sa +nane n nncane ekca Lannannn n nncannn
nannn+nnn cnonnna,
pa kopncn npannnan pep pe+n y pe+ennn,
pa npenosnaje nnenne, npnpene, npoce n pepne 6pojene n rnaro-
ne, n pa nx pasnnkyje kao nnpone pe+n,
pa ce ocnoco6n sa kopnLhene enenenapnnx rpanan+knx n npa-
nonncnnx nopnn npnnnkon +nana n nncana,
pa ce ocnoco6n sa +nane n ycneno n nncneno npenpn+anane
knn+ennnx pena ynenn+ke n napopne knn+ennocn koja opro-
napajy yspacy,
pa ce ocnoco6n sa ycneno n nncneno npenpn+anane knn+ennnn
jesnkon,
pa ce ocnoco6n pa y+ecnyje y pasronopy npeko aknnnor
ykny+nnana n canocannor nckasnnana cnojnx po+nnnaja,
ocjehana n +nnenna,
pa o6orahyje pe+nnk nonnn pe+nna,
pa pasnnja ocehaj npnnapnocn npena cnojoj kynypn n noLonane
npena ppyrnn kynypana,
pa ce nopcn+e pa cnepn capp+nne na pasnn+nnn nepnjynnna n
pa npenocn kpake nnopnanje o nnna,
pa ce ocnoco6n sa npnneny hKJ-a y ynknjn npepnea.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qBBB
P0fPAHfk0 0P+Jf: 0+fIB0 +BIAKf B BfAKf (hAIBBBqA}
qnneen fapnue ojmoen Akneuocn n meoe
eunk[yeunqa:
pa ce ynosna ca pepocnepon
cnona y as6yn,
pa ce ocnoco6n pa +na n
nnLe pe+n n ekc Lannannn
nannn+nnn cnonnna,
pa ycnojn nana n nennka
nannn+na cnona n pa nx nonesy-
je y pe+n,
pa ce ocnoco6n sa nncane pe+n
n kpaknx pe+enna nncannn
nannn+nnn cnonnna
`
`
`
`
As6yka
pan+kn cnn6onn
(Lannana nannn+na
cnona)
Vcnajane nennknx
n nannx Lannannx
nannn+nnx cnona
(nojepnna+nnn n rpyn-
nnn nncanen)
Vcnajane nennknx
n nannx nncannx
nannn+nnx cnona
nojepnna+nnn n rpyn-
nnn nncanen
As6yka
Fannna (Lanna-
na cnona)
Fannna (nncana
cnona)
`
`
`
8e+6e sa kasnnane cnona as6y+nnn pepon.
8e+6e sa yo+ane pasnnka n cnn+nocn nsne|y
hnpnnn+nnx n nannn+nnx cnona.
8e+6e sa +nane pe+n n ekca n nnxono nesnnane y
pe+enny.
8e+6e sa +nane ca pasynenanen ekca.
8e+6e sa nncane pe+n nannnon, sa ycanpLanane nnca-
na Lannannx cnona nannnon.
8e+6e sa ynope6y nannx n nennknx nncannx nannn+nnx
cnona npeko nojepna+nor nncana n nncana pe+n n kpa-
knx pe+enna.
8e+6e sa npannnno nncane n sa nonesnnane cnona y pe+n
n y pe+enne.
`
`
`
`
`
`
`
5
P0fPAHfk0 0P+Jf: Jf3Bk (fPAHAIBkA}
eunk[yeunqa:
pa npannnno cacanna pe+enny
n pa npannnno noppe|yje pe+n y
pe+ennn,
`
ep pe+n y pe+ennn ep pe+n y pe+ennn ` 8e+6e sa cacannane pe+enna npannnnnn pepon pe+n y
pe+ennn.
`
pa pasnnkyje o6aneLajny, ynn-
ny n ysnn+ny pe+enny n pa nx
npannnno ynope6nana,
` 06aneLajna, ynnna n
ysnn+na pe+enna
06aneLajna, ynnna
n ysnn+na pe+enna
` 8e+6e sa yo+anane n cacannane ynnnnx, o6aneLajnnx
n ysnn+nnx pe+enna y ycnenoj n nncnenoj opnn, npena
na+nny kasnnana n npena nnepnynknjcknn snanna.
`
pa pasnnkyje nonppny n
oppn+ny pe+enny,
` onppna n oppn+na
pe+enna
onppna n oppn+na
pe+enna
` 8e+6e sa pasnnkonane n ynope6y nonppnnx n oppn+nnx
pe+enna.
`
pa npenosnaje nane penone
pe+enne (pe+, cnor n rnac),
` e+ y pe+ennn, cnor n
rnac y pe+n
e+
Cnor
nac
`
`
`
8e+6e sa oppe|nnane 6poja pe+n y pe+ennn.
8e+6e sa oppe|nnane 6poja cnorona y pe+n.
8e+6e sa oppe|nnane 6poja rnacona y pe+n.
Cnnen+ke ne+6e sa cacannane pe+n nonohy panx
cnorona n rnacona.
`
`
`
`
pa ynppn snana o nnennana,
pa ycnojn nojan o sajepnn+knn
n nnacnnn nnennana y
pe+ennn,
pa npenosna sajepnn+ke n nnac-
ne nnenne y pe+ennn,
`
`
`
3ajepnn+ke n nnacne
nnenne
3ajepnn+ke n nnac-
ne nnenne
` 8e+6e sa pasnnkonane sajepnn+knx n nnacnnx nnenna
op ppyrnx pe+n.
`
pa pasnnkyje pop n 6poj kop
nnenna,
` op n 6poj kop nne-
nna
op n 6poj ` ncane pe+enna pann nnennana ca noLonanen kae-
ropnja pop n 6poj.
`
pa ycnaja npnpene kao pe+n koje
coje ys nnenne n o6jaLnanajy
nx,
` pnpenn pnpenn ` 8e+6e sa pasnnkonane npnpena op ppyrnx npca pe+n, 6es
nnxone nopene na npce (onncne, npncnojne, np.).
8e+6e sa npannnny ynope6y npnpena y pe+ennn
`
`
6
pa cn+e nojan o npocnn n pep-
nnn 6pojennna n pa pasnnkyje
jepne op ppyrnx,
` bpojenn - npocn n
pepnn
pocn 6pojenn
epnn 6pojenn
`
`
8e+6e sa pasnnkonane 6pojena op ppyrnx pe+n.
8e+6e sa pasnnkonane npocnx op pepnnx 6pojena.
8e+6e sa npannnno nncane pepnnx 6pojena (napo+no
onnx kojn sanpLanajy na -).
`
`
`
pa ycnojn nojan o rnarony kao
pe+n koja osna+ana papny, s6n-
nane, cane.
` naronn naronn ` 8e+6e sa ycnajane rnarona kao npca pe+n n nnxono
pasnnkonane op ocannx pe+n y pe+enn n ekcy.
anonena: npenopy+yje ce npenosnanane rnarona 6es
oppe|nnana onora Lo osna+anajy: s6nnane, cane nnn
papny.
`
`
- pa ce ocnoco6e npannnno pa
ynope6nanajy nennko cnono
npnnnkon nncana nn+nnx nnena
n npesnnena, reorpacknx noj-
nona n npasnnka,
` 8ennko cnono npnnn-
kon nncana nn+nnx
nnena n npesnnena,
reorpacknx nojnona
n npasnnka
8ennko cnono ` 8e+6e sa ynope6y nennkor cnona npnnnkon nncana
nn+nnx nnena.
`
pa sna ynknjy nnepnynkn-
jcknx snakona n pa nx npannnno
npnnenyjne npnnkon +nana n
nncana.
` hnepnynknjckn
snan:
a+ka
sanea
ynnnnk
ysnn+nnk
pne a+ke
hnepnynknjckn
snan:
a+ka
sanea (npnnnkon
na6pajana)
ynnnnk
ysnn+nnk
pne a+ke
8e+6e sa npenosnanane n npnneny nnepnynknjcknx

snakona.
`
* Cne rpanan+ke kaeropnje y+ennn ycnajajy kao npce pe+n, a ne ycnajajy nx npeko pennnja. Cne rpanan+ke kaeropnje y+ennn ycnajajy kao npce pe+n, a ne ycnajajy nx npeko pennnja.
7
P0fPAHfk0 0P+Jf: +BIAKf, kKBmf8B0fI B hfkIBPA
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana sa npannnno
rnacno +nane,
pa ce ocnoco6nana sa nspasno
+nane ca noLonanen nnepnynk-
njcknx snakona (npannnna apn-
kynanja rnacona, pe+n n pe+enna,
nnonanja, pnknja, enno n nayse
npnnnkon +nana),
pa ce ocnoco6nana sa +nane y
ce6n ca pasynenanen ekca,
pa ce ocnoco6nana sa ppancko
+nane (ca nnnnpanen ronopa
nnkona y ekcy).
`
`
`
`
Forn+ko +nane:
a) rnacno +nane
6) nspa+ajno +nane
+nane y ce6n
[pancko +nane
nacno +nane
hspa+ajno +nane
+nane y ce6n
[pancko +nane
`
`
`
`
8e+6e sa npannnno rnacno n norn+ko +nane ca
noLonanen nnepnynknjcknx snakona.
8e+6e sa npannnno nsronapane pe+n y pe+ennn.
8e+6e sa npecpeane rpeLaka y nsronopy pe+n.
8e+6e sa +nane ekcona nncannx cpncknn
hnpnnn+nnn n nannn+nnn nncnon.
`
`
`
`
pa ce ocnoco6nana sa yo+anane
pepocnepa pora|aja y ekconnna,
pa ce ocnoco6nana sa canocanno
oppe|nnane capp+nncke cpykype
(nnan ekca),
pa ce ocnoco6nana sa canocanno
oppe|nnane rnannnx n cnopepnnx
nnkona,
pa ce ocnoco6nana sa oppe|nnane
oco6nna nnkona n nnxon onnc.
`
`
`
`
XpononoLkn pep
pora|aja y npn+n, 6aj-
kn, 6acnn, ppanckon
ekcy
Capp+nncka cpykypa
ekca (nnan ekca)
0ppe|nnane nnkona
- rnannn n cnopepnn
0nnc n oco6nne
nnkona
Fnk
epocnep pora|aja
nan
`
`
`
8e+6e sa npenosnanane n pasnnkonane npn+e, 6ajke,
6acne n ppanckor ekca.
8e+6e sa yo+anane pepocnepa pora|aja y ekconnna.
8e+6e sa canocanno oppe|nnane capp+nncke
cpykype (canocanno nsnna+ene rnanne nncnn).
8e+6e sa npenosnanane n pasnnkonane rnannnx op
cnopepnnx nnkona.
8e+6e sa oppe|nnane oco6nna nnkona n sa onncnnane
nnxonor cnonaLner nsrnepa.
`
`
`
`
`
8
pa ce ocnoco6nana pa ynosna noc-
nonne n saroneke kao napopne
nyppocn,
pa ce ocnoco6nana pa pasnnkyje
nocnonne n saroneke op ocannx
nnpona ekcona,
`
`
ocnonne n saro-
neke
ocnonne n saro-
neke
` 8e+6e sa y+ene n npnnen saronekn n nocnonna n
pasynenane nnxone capp+nne.
8e+6e sa npnneny nocnonna n saronekn npnnnkon
anannse ekca (npnnnkon nsnna+ena noyke ns ekca
- npeje ocnona).
`
`
necny op ppyrnx nnpona ekcona
(nposa n ppanckn ekc),
cnx op cpoe,
pa nay+n La je pnna,
`
`
`
ecna
Cnx
Cpoa
nna
ecna
Cnx
Cpoa
nna
`
`
`
`
8e+6e sa penonane necana.
8e+6e sa pasnnkonane cnxa, cpoe n pnne y necnn.
`
`
pa ce ocnoco6nana canocanno pa
+na knnry sa neknpy,
pa ce ocnoco6nana pa npnnehyje
nenosnae pe+n, nspase, nene
pe+epnne,
pa ce ynosnaje ca ayoponnn 6no-
rpacknn nopanna,
pa ce ocnoco6nana pa opronapa na
nnana n pa nocanna nnana y
nesn ca capp+nnon ekca,
pa okpnna enacko-npejny ocnony
ekca (o +eny je pe+ y knnsn n
La caonLana ekc),
pa anannsnpa nnkone ns
neknpe(rnanne n cnopepne-nnxo-
ne oco6nne n onnc),
anonena:pa ce ne npLn nncneno
npenpn+anane capp+nne neknpe.
`
`
`
`
`
`
`
[a ce o6pape +enpn
knnre sa neknpy.
Feknpa ` Vnosnanane y+ennka ca nacnonnna pena neknpe koja
he ce o6pa|nnan y oky ropnne.
Vnosnanane ca 6norpacknn nopanna o ayopnna
pena neknpe.
Vnosnanane n po+nnnanane capp+nne knnre sa
neknpy.
8e+6e sa oppe|nnane ene, npeje, rnannnx n cnopep-
nnx nnkona n nnxonnx oco6nna.
opcnane y+ennka pa npo+najy n ppyra pena ayopa
knnre koja je sa neknpy.
`
`
`
`
`
9
P0fPAHfk0 0P+Jf: B3PAmA8AKf B I80PfKf
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana pa npenpn+ana
kpake capp+nne,
pa ce ocnoco6nana pa npnnonepa o
pora|ajnna koje je nnpeo n po+nneo,
o pora|ajnna npena cnnkana n npena
pann pe+nna,
pa ce ocnoco6nana pa onncyje npepne-
e, 6nha, capp+nny ca cnnka,
pa ce ocnoco6nana pa nsneLana
o pora|ajy sa kojn je +yo nnn ra je
po+nneo,
pa ce ocnoco6nana pa ocnncnn kpaj
npn+e npena paon no+eky,
pa ce ocnoco6nana pa ycneno npnnone-
pa na eny no concnenon ns6opy,
`
`
`
`
`
`
penpn+anane kpaknx ekcona
(npn+a, 6ajka, 6acna)
pnnonepane o po+nnnenon
pora|ajy
pnnonepane npena nnsy cnnka
pnnonepane npena pann
pe+nna
0nncnnane: npepnea, 6nha,
capp+nne cnnke n pp.
hsneLanane o pora|ajy kojn je
po+nneo, nnpeo n sa kojn je +yo
penpn+anane
pnnonepane
0nncnnane n
nsneLanane
`
`
`
8e+6e sa npenpn+anane o6pa|ennx ekc-
ona.
8e+6e sa npnnonepane npena pann cnn-
kana, pann pe+nna n no paon nnany.
8e+6e sa onncnnane (no paon nnany).
8e+6e sa nsneLanane no xpononoLkn
paon nnany.
Kasnnane cacana npep ppyrnn y+ennnna
ns paspepa.
`
`
`
`
`
10
pa npannnno npenncyje pe+enne n kpa-
ke ekcone,
pa nncneno npenpn+ana capp+nny ns
o6pa|enor ekca,
pa nncneno npnnonepa o po+nnnajnna,
norn+kn nonesano npannnnnn n jacnnn
pe+ennana,
pa nncneno onncyje no paon nnany,
pa nnLe cacan, +ecnky n pasrnep-
nny.
`
`
`
`
`
penncnnane kpaknx ekcona
nnn penona ekcona (ca nan-
nne na nannny, ca hnpnnne
na nannny, ca nannne na
hnpnnny)
ncneno npenpn+anane
o6pa|enor ekca nnn pena ekca
ncneno npenpn+anane
po+nnnenor pora|aja
ncneno npenpn+anane ca pann
no+ekon
ncneno onncnnane npepnea,
6nha n nnka
ncane cacana npena nnsy cnn-
ka n npena pann pe+nna
ncane +ecnke
ncane pasrnepnne
ncane nosnnnne
penncnnane
penpn+anane
pnnonepane
0nncnnane
hsneLanane
+ecnka
osnnnna
asrnepnna
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8e+6e sa npannnno npenncnnane ekcona
ca hnpnnne na nannny n o6pano.
8e+6e sa nncneno npenpn+anane kpaknx
ekcona, penona ekcona, capp+nne rne-
pane npepcane, nnna n pp.
8e+6e sa nncneno npnnonepane o
po+nnnenon pora|ajy (y Lkonn, nopopnn,
na nsney, nsno+6n n pp).
8e+6e sa nncneno onncnnane npepnea,
6nha, nnka.
8e+6e sa cno6opno cacannane cacana
npena cnnn, pann pe+nna, npena paon
no+eky n ca nenaner kpaja.
8e+6e sa nncane +ecnkn, nosnnnna n
pasrnepnna.
`
`
`
`
`
`
pa ce nopcn+e pa y+ecnyje y
nsno|eny ppanckor ekca no nsa6pa-
nnn ynorana
` hrpane ynora pepcana ` +nane n nrpane ynora npena ppanckon
ekcy.
`
11
P0fPAHfk0 0P+Jf: HfBJHfkA khIPA
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana pa cnepn
papno-enncnjy n J8 enncnjy n pa
pasronapa o nnxonoj capp+nnn,
pa ce nopcn+e pa cnepn
pora|aje y nnny n pa ce ocno-
co6nana pa npenpn+a pejcno
nnna,
pa ce ocnoco6nana pa cnepn
nosopnLny n nykapcky npepc-
any n pa pasronapa o nnxonoj
capp+nnn,
pa nay+n naneny rpapcknx 6n-
6nnoeka n pa cekne nannky sa
nosajnnnnane n npahane knnra
ns nnx,
pa ce ocnoco6nana pa +na, pa
npenpn+ana, pa npenocn kpake
nnopnanje ns pe+njeLanne
n opronapajyhnx ekcona ns
pnenne Lanne,
pa ce ynosna ca papon 6n6nno-
eka nan Lkone,
pa ce ynopn y pa+ene nopaaka
ca hnepnea.
`
`
`
`
`
`
`
apno n J8 enncnje
1nnn
osopnLe:
nosopnLna npepcana
nykapcka npepcana
papcka 6n6nnoeka
[e+nja n pnenena
Lanna
hnepne
apno n J8 enncnje
1nnn
osopnLe:
nosopnLna npepc-
ana
nykapcka npepcana
papcka 6n6nnoeka
[e+nja Lanna
hnepne
`
`
`
`
`
`
`
`
8e+6e sa npenpn+anane capp+nne papno-enncnje, J8
enncnje n nnna.
0nncnnane nosopnLne cene, kocnna n kpako
npenpn+anane capp+nne nosopnLne npepcane.
pnnonepane o yncnna ca nocehene nosopnLne npepc-
ane (6nockoncke-nosopnLne npepcane).
8e+6e sa kopnLhene nnopnanja ns Lanne n ca hn-
epnea n pasronop o nnxonoj capp+nnn.
ocea, ynosnanane, nanena n kopnLhene 6n6nnoeke.
`
`
`
`
`
12
3. BAK7B9K BPB0PK
pepne cpnckn jaznk onoryhana nnerpncano nnannpane ca nacanon
npepnea: ynozuaeaue okonnue, maemanka, nnkoeuo o6pazoeaue,
myznko o6pazoeaue n qnznko o6pazoeaue.
heoyke sa koumhene ioqumnei onqa vacoea- 216 +acona ropnLne,
6 +acona nepenno.
pena nacannnn noppy+jnna ce npepna+e: o+eno +nane n nncane
- 70 +acona, Jesnk - 20 +acona, +nane, Knn+ennoc n neknpa - 80
+acona, hspa+anane n nopene - 36 +acona, Hepnjyncka kynypa - 10
+acona.
nannpane nacane cpnckor jesnka pe6a pa 6ype y kooppnnanjn ca na-
cannnn nnanon n nporpanon sa onaj npepne n pa o6yxnaa nporpancke
capp+nne cnnx o6pasonno-nacnnnnx noppy+ja (o+eno +nane n nn-
cane, Jesnk,+nane, Knn+ennoc n neknpa. hspa+anane n nopene n
Hepnjyncka kynypa}. pnnnkon oppe|nnana 6poja +acona sa npepnena
noppy+ja pe6a nnan y nnpy n cnenn+nocn ycnona sa nsno|ene one
nacane y Lkonn y kojoj nacannnk papn. nannpanen ce nna y nnpy pe-
cneknnna npepnoc cpykypnnx noppy+ja. hco ako,pe6a yna+anan
+nnenny pa ce nporpancknn capp+nnana ns npepnenor noppy+ja y
nnany papa paje neco n nnannpa npene nnxone peannsanje npena nn-
xonoj o6pasonno-nacnnnoj npepnocn n y opnocy na nporpancke nne-
ne n sapake. Cnnn capp+nnana ce ne no+e n ne pe6a nocnehnnan
jepnaka na+na y nacann. onasnLna ocnona npn nnannpany pe6a pa
6ype nacanna naepnja n op ne pe6a pa sanncn npenenckn pok. hnak,
npenopy+yje ce pa nena sna+ajno nennknx npenencknx opcynana sa
capp+nncky peannsanjy.
acanna cpepcna:
y6ennk nsa6pan na nnnoy Lkone sa opronapajyhn npepne, op-
o6pen op cpane nnnncpa - 6yknap (nannna) n +nanka,
ennknonepnje, pe+nnn n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn (Tool kid n pp.),
+aconncn - papnnonanno nonp|enn +aconncn sa pey (opo6pe-
nn +aconncn),
aypno-nnsyenna cpepcpcna n ppyra cpepcna y sanncnocn op
npepnea - [ n ppyrn knn+ennn ekconn, sny+na +nanka),
[pyrn nsnopn y+ena y nenocpepnoj okonnnn: cnonennn kynype,
nysejn, pononn kynype, 6n6nnoeke, 6nockonn, nosopnLa, na-
nonannn napkonn np.

4. 0qBBBAB B067B3ABA
9BBKA
BJAfB0fIB+k0 P08fPA8AKf B 0qfKB8AKf
a no+eky Lkoncke ropnne nacannnk npLn pnjarnocn+ko nponepana-
ne n oennnane c nnen pa cnosna cane akno kakno Lo je, y ynk-
njn knannenor nnannpana n peannsonana 6ypyhnx aknnnocn. Cno-
`
`
`
`
`
`
13
snajy ce npepsnana y najLnpen cnncny pe+n, conjannsanjckn acnekn
pasnoja, enononannn pasnoj n nsn+kn pasnoj.
)250$7,912 2&(:,9$:( - V oky nacane cpnckor jesnka y peon
paspepy npenopy+yje ce opnannno cnepene koje ykny+yje nspapy n
no|ene noponnja y+ennka Lo o6yxnaa:
ckynnane nokasaena (pe+nje nspape, nopennne, nckasn n cn.) sa
cnakor y+ennka noce6no,
ekonne (opnannne), ynanpep npnnpennene, enannanone nnce
o cnakon y+ennky koje ce nonynanajy nakon nerone konkpene ak-
nnnocn koja je cnenn+na (nosnnnna nnn nerannna) nnn cy-
pnje cny+aja y kone nacannnk 6ene+n +nnenn+no cane,
nncpynenn kojn ce opnoce na cnako nporpancko noppy+je
nojepnna+no n y koje nacannnk ynocn noake o nocnzaunma
yeunka y ouocy ua cee pazeojue acneke kojn ce nopcn+y npo-
rpanon sa cpnckn jesnk (nnenekyannn, cono-enononannn n
ncnxonoopn+kn acnek). eaneauone nucme unano ce oqnoce
na u+eee koju ce omyno ocmuy na nueoy qyioi aseqa u
nucy enasnu sa eumu aseq.
0,.52680$7,912 2&(:,9$:( - ha kajy qyioi monecevuja. na
ocnoey casnana onamuenoi oenueana. eanusyje ce nukocynamu-
eno oenueane.
680$7,9122&(:,9$:( - na ocnony enokynnnx nopaaka po6njennx
cnepenen n opnannnnn oennnanen nacannnk koncayje (onncyje)
pasnojno cane cnakor y+ennka nojepnna+no, y oknnpy cnakor nporpan-
ckor noppy+ja.
`
`
`
0fIB0fI B P0X0B0fI 0PI40hBJA
oponno pe6a pa 6ype pocynno popnennna y oky ene ropn-
ne kako 6n nornn pa ponpnnecy knannenoj peannsanjn nacane
cpnckor jesnka.
3anpLna anannn+ko-onncna oena ce, nco ako, pocanna popn-
ennna n nocaje peo noponnja y+ennka.
oponno y+ennka ca npo+nLhennn n ceneknpannn nopanna
npopy+ana y napepnn, nnLn paspep.
1$A,1,3529(5$9$:$,2&(:,9$:$- V carnacnocn ca npnpopon
nporpana cpnckor jesnka y ppyron paspepy, y kojen nena onncnennna-
na, nponepanane n onncno oennnane p6a pa ce peannsyje ycneno.
akmuvno. eko esenmauje u ioeonux ee6u. unu cnukoeno-uc-
nenux ee6u ca oqenavenen. sokyueanen u cn.
PAB3AqBJ BA67ABBBX
BP0IPAHA
porpan ce y opnocy na npocopne ycnone enenn na opnanny sa
npocop sa I, II n III paspep n sa nacanna cpepcna sa I paspep ponecen
op cpane nnnncpa sa o6pasonane n nayky peLenen 6p. 07-4061/1 op
31. 05.2007 ropnne.
`
`
`
14
6. B0PHA7BB 3A BA67ABBB
KAAP
3a peannsanjy onor nacannor nporpana carnacno 3akony sa ocnonno
o6pasonane npepnn|enn cy nacannnn kojn cy sanpLnnn neparoLkn
akyne - npoecop sa paspepny nacany ca nacannnn npepneon cpn-
ckn jesnk n 1nnosockn akyne - nncny sa eparornja, pnnnonnpan
neparor, nco ako ca cpncknn jesnkon kao nacannnn npepneon.
Banomeua: Vkonnko nena onaknor kappa, nacany nory pa nsnope n na-
cannnn ca sanpLennn eparoLknn akyneon - npoecop paspepne
nacane ca nakeponcknn nacannnn jesnkon nnn 1nnosockn akyne
- nncny sa eparornja, pnnnonnpan neparor nco ako, ca nakepon-
cknn nacannnn jesnkon, ca Vnepenen koje cy ceknn na 1nnonoLkon
akyny ,bna+e Koneckn, pa y pononnoj nepn nnapajy cpncknn jesnkon
kako 6n nornn pa nsnope ony nacany .
1. 09KBBABB P37A7B
eunk[yeunqa:
npannnno +na n nnLe ekcone hnpnnn+nnn n nannn+nnn nnc-
non,
nckasyje n nnLe pe+enne npannnnnn pepon pe+n,
`
`
pasnnkyje nonppny n oppn+ny pe+enny, kao n ysnn+ny, ynnny n
o6aneLajny,
npenosnaje sajepnn+ke n nnacne nnenne n a+no oppe|yje nn-
xon pop n 6poj,
npenosnaje npnpene n sna pa nx kopncn,
pasnnkyje npoce op pepnnx 6pojena n npannnno nnLe nnLenpene
6pojene,
kopncn nnepnynknjcke snakone y pe+ennn (a+ka, sapes,
ysnn+nnk, ynnnnk, pne a+ke),
npannnno ynope6nana nennko cnono (na no+eky pe+enne n kop
nnacnnx nnenna),
npenosnaje n pasnnkyje rnarone y pe+ennn,
npann pasnnky nsne|y: npn+e, 6ajke, 6acne, pe+njer ponana n
ppanckor ekca,
pasnnkyje cnx, cpoy n pnny y necnn,
oppe|yje capp+nncky cpykypy ekca n xpononoLkn pepocnep
pora|aja,
oppe|yje rnanne n cnopepne nnkone n nnxone kapakepncnke,
y+ecnyje y pasronopy, npnnonepa, nsneLana o pora|ajy, onncyje
npepne, cnnky, nnk n cn.,
nspa+ana ce knn+ennnn cpncknn jesnkon,
na6pojana nekonnko nepnjyna ns kojnx po6nja nnopnanje,
npenocn kpake nnopnanje ns nepnjyna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
15
8. K0HB6BJA 3A BPBBPH
BA67ABB0I BP0IPAHA
apa nkononcka, canennk y bnpoy sa pasnoj o6pasonana, koop-
pnnaop
p-p [ean hnnen, eparoLkn akyne - bnon
opna 8enoncka, nacannnk y 0L ,,Cn. Knpnn n Heopnj - Ckonne
Jacnnna aynona, nacannnk y 0L ,,8acnn nannnon - 8enec
8epa ankoncka, canennk y bnpoy sa pasnoj o6pasonana - Kyna-
nono
Haja eoprnencka, nacannnk y 0L ,,Ko+o ann - Kynanono
`
`
`
`
`
`
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no cpnckn jasnk sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 10 - 2065 / 7)
16
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
HAIfHAIBkA
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
na no npepneo namenamuka sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa rn ycnojyna 6poenne po 100,
pa ce ocnoco6yna pa rn npnnenyna ocnonnne apnnen+kn onepa-
nn no nno+ecnoo na npnpopnne 6poenn po 100,
pa ce ocnoco6yna npakn+no pa rn npnnenyna onepanne co6npa-
ne n opsenane no peLanane na npo6nenckn cnyann,
pa rn connapa onepanne nno+ene n penene (a6nn+no),
pa ce ocnoco6yna pa noo+yna npo6nencka cnyanja op cekojpnen-
nno +nno n pa naora na+nnn sa nejsnno peLanane,
pa ce ocnoco6yna pa rn pasnnkyna reonepnckne nonnn: npana,
o+ka, oce+ka, nckpLena nnnnja, npanoaronnnk, knappa n pna-
ronnnk,
pa ce ocnoco6yna pa pa oce+ka, nckpLena nnnnja, npanoaron-
nnk, knappa n pnaronnnk,
pa ce ocnoco6yna pa nnenyna ennna n cpann na npanoaronnnk,
knappa n pnaronnnk,
pa ce ocnoco6yna pa npLn npoenn no nepeneo na nenn+nnne n
co nepene pa rn nponepyna cnone npoenn,
pa ce ocnoco6yna pa cnopepyna n nepn npene, pon+nna, naca n
e+noc,
pa ce ocnoco6yna pa kopncn napn (po 100 penapn),
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa ce ocnoco6yna pa npn6npa, knacnnnpa n cnopepyna epnoca-
nnn nopaon,
pa ce ocnoco6yna pa +na, npesennpa n nnepnpenpa nopaon, pa +na, npesennpa n nnepnpenpa nopaon,
pa ce nonepyna no kopncene na hKJ no copp+nnn op naenan-
ka.
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
IfHA: f06BPAKf B 03fHAKf 0 100 (50 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa co6npa n opsena 6poenn po
20 (nonopynane),
`
Co6npane n opsenane
po 20
Konpena npo6nencka cnyanja ce nnycpnpa co coopne-
en nynepn+kn sannc.
`
pa ce ocnoco6yna pa +na n pa
sannLyna 6poenn po 100,
pa ce ocnoco6yna pa cnopepyna
6poenn po 100,
pa ce ocnoco6yna pa oppepyna
npexopnnk n cnep6ennk,
pa ce ocnoco6yna pa npnnenyna
pepnn 6poenn no npakn+nn
npnnepn,
pa ce ocnoco6yna pa rn oppepyna
napnne n nenapnne 6poenn po
100.
`
`
`
`
`
bpoenn po 100
Cnopepynane na 6poe-
nne po 100
pexopnnk n cnep6e-
nnk
epnn 6poenn po 100
apnn n nenapnn
6poenn po 100
bpoenn po 100.
Lpnnnn, pecekn,
epnonpen n pno-
npen 6poj (nono-
pynane).
Coka.
pna n nopa pece-
ka (nonopynane).
Jpea, +enpa,
nea, Leca, cepna,
ocna, penea n
pecea peceka.
pexopnnk n cnep-
6ennk.
epnn 6poenn po
100.
apnn n nenapnn
6poenn po 100.
`
`
`
`
`
`
`
`
pecanynane na 6poenne po 100 co pnpakn+kn nae-
pnjann (can+nna, knappa+nna n kokn).
1opnnpa nnsa op 6poenn po 100 cnopep papeno 6apane
(na np., sannLynane na 6poenne op neaa peceka).
hrpa no naponn (na np., epen y+ennk sena kapon+e
co 6pojo 1, a neronno napnep 6pojo 5, ppyrne ro
sannLynaa po6nenno pnonpen 6poj co npn n
s6oponn, a nooa rn sanenynaa necaa n ro sannLynaa
nonno pnonpen 6poj.
Cnopepynane na 6pojo na y+ennn op pne oppenennja,
6pojo na enenenne no pne nno+ecna nnn ppyr naepn-
jan (rpan+nna, kon+nna n cn.) n osna+ynane co copneen
cnn6on.
1nopnna nna 6poj 68, nsnerynaa pne ppyrap+nna kon rn
nnaa 6poenne Lo ce npexopnnk n cnep6ennk na 68.
hcka+ynane na penonne no neceo co pepnn 6poenn.
hrpa ,,Laea: Laeaa ce npepana cano na napnno
6poj, opnocno cano na nenapnno 6poj.
panene nnsn op naponn (kokn, nenn, neka n cn.) n rn
6pon op 2 po 100.
`
`
`
`
`
`
`
`
5
pa ce ocnoco6yna pa co6npa n
opsena pecekn po 100,
` Co6npane pecekn po
100
0psenane na pecekn
po 100
panene cnon+nna op 10 can+nna n co nnn nnycpnpa-
ne na co6npane n opsenane na pecekn.
`
pa ce ocnoco6yna pa co6npa
pnonpen n epnonpen 6poj
(6es npennn),
pa ce ocnoco6yna pa opsena
epnonpen op pnonpen 6poj
(6es npennn),
pa ce ocnoco6yna pa co6npa pno-
npen n epnonpen 6poj (co
pononnynane po nonna peceka),
epnonpen 6poj op nonna
peceka,
pa ce ocnoco6yna pa co6npa
pnonpen n epnonpen 6poj
(co npennn),
epnonpen op pnonpen 6poj
(co npennn),
`
`
`
`
`
`
Co6npane na pnon-
pen n epnonpen
6poj (6es npennn)
0psenane na epnon-
pen op pnonpen
6poj (6es npennn)
Co6npane pnonpen
n epnonpen 6poj
(co pononnynane po
nonna peceka)
0psenane epnon-
pen 6poj op nonna
peceka
Co6npane pnonpen
n epnonpen 6poj
(co npennn)
0psenane na epnon-
pen op pnonpen
6poj (co npennn)
hnycpnpane na co6npaneo nnn opsenaneo 6es npennn
(32 6, 46 - 3) co cnnkn+kn nnn +eonn,
[ononnynane na nnsaa nakaponn (na np., na nnsaa op
o6oenn 43 nakaponn pononnynane po 50).
hrpa 6anka: sanenynane 45 nonen sa 6anknon n nonen
n cn.
hrpa nononon.
hrpa npopannna: 8pan kycyp na kynyna+o (70, 100 pen.
n cn.) (50 pen. - 7 pen).
`
`
`
`
`
`
6
pa ce ocnoco6yna pa co6npa n
opsena pnonpenn 6poenn no
pep n no konona,
pa ce ocnoco6yna pa peLana
6pojnn nspasn co epna nnn pne
onepann,
pa ce ocnoco6yna pa peLana npo-
6nenn op cekojpnennno +nno,
sapa+n no kon nenosnano 6poj
e sanene co 6ykna (panenkn),
pa ce ocnoco6yna pa npLn npo-
nepka na o+noca na peLenneo
na panenkaa,
pa ce ocnoco6n na konkpeno
nnno pa ja noo+yna nenponennn-
noca na s6npo npn nponena na
necaa na co6npone,
pa ce ocnoco6yna pa rpynnpa pn
n noneke co6npon,
`
`
`
`
`
`
`
Co6npane n opsenane
na 6poenn no pep n
konona
bpojnn nspasn co epna
nnn pne onepann
eLanane na panenka
pynnpane na co6n-
pon
eLanane na ekcy-
annn sapa+n
ep, konona.
poenynane (no-
nopynane).
anenka.
ponepka.
Jekcyanna sapa+a
`
`
`
`
`
V+ennne noppepynaa kokn no pepnn n kononn.
ooa na konkpeen na+nn ce npLn co6npane n opsena-
ne.
Cocanynane n peLanane pasnn+nn nynepn+kn sapa+n.
poenynane konky knnn nna no pnee koLnnn n npo-
nepynane na npoenaa co 6poene.
ponepynane na npoenaa na s6np nnn pasnnka na pna
6poja n nponepynane co co6npane nnn opsenane.
eLanane na npo6nencka cnyanja: 8o kynjaa nna
nekonky ja6onka. Jonn nn pape yLe 7 ja6onka n cera
nnan 21 ja6onka. Konky ja6onka nnan no kynjaa: po6-
nenckaa cnyanja ja npecanyna co panenka:
x 7 - 21,
Ce peLana panenkaa n ce npLn nponepka na peLenneo.
Cnojcnaa na co6npaneo ce nnycpnpaa co pnpakn+kn
naepnjann. a np., op kapn+kn ce opnnpaa pna pno-
npenn 6poja, ce sannLynaa n ce npecneynaa 6pojnn-
e nspasn:
34 26 - 60,
ce nenyna necoo na pnaa co6npoka:
26 34 - 60
`
`
`
`
`
`
`
7
ekcyannn sapa+n co pne one-
pann.
`
a6oa no rpynn: cekoja rpyna nna epnakon 6poj na kna-
ppan, pnaronnnn n npanoaronnnn kon ce nsneLann
no epna kynja. V+ennne pe6a pa npecneaa konky
nrypn nnaa no kynjaa. Jaka rn po6nnaa sanncne:
8 6 9 - 23
6 9 8 - 23
9 8 6 - 23.
Konkpena npo6nencka cnyanja nspasena co
nerynpaLane ce sannLyna co coopneen nynepn+kn
sannc. a np., Cana npo+nana 35 cpannn op neknpaa,
a een 16 cpannn nonanky. Konky cpannn npo+nan
een: (nerynpaLane) Konky cpannn npo+nane saep-
no:
* HerynpaLaneo ce nsocanyna no nsnecen nepnop na
ne+6ane.
`
`
IfHA: 40PHB 80 PAHBBBAIA (15 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa npenosna-
na, nnenyna n pasnnkyna npana,
o+ka n oce+ka,
pa ce ocnoco6yna pa pa n
osna+yna npana, o+ka n oce+ka,
pa ce ocnoco6yna pa nepn n cno-
pepyna oce+kn no pon+nna,
`
`
`
pana
Jo+ka
0ce+ka
pana.
Jo+ka.
0ce+ka.
`
`
`
pane npana n oce+ka co nnnnjap (na np., ynna co
neLa+kn npennn).
Cnopepynane oce+kn co pasnn+nn pon+nnn.
`
`
8
pa ce ocnoco6yna pa npenos-
nana nckpLena nnnnja n pa ro
o6jacnyna na+nno na nejsnnoo
opnnpane,
pa ce ocnoco6yna pa nepn
n npecneyna pon+nna na
nckpLena nnnnja.
pa ce ocnoco6yna pa osna+yna
n nnenyna cpann n ennna na
npanoaronnnk, knappa n pna-
ronnnk,
pa ce ocnoco6yna pa rn nne-
nyna, pasnnkyna n cnopepyna
cocepnne n cnponnnne cpann
na npanoaronnnk, knappa n
pnaronnnk,
pa ce ocnoco6yna pa nepn n
cnopepyna pon+nnn na cpann
na npanoaronnnk , knappa n
pnaronnnk.
`
`
`
`
`
hckpLena nnnnja
Jennna n cpann na
npanoaronnnk, knappa
n pnaronnnk
hckpLena nnnnja
- onopena n sano-
pena.
Cpana na npanoa-
ronnnk, knappa n
pnaronnnk.
Jene na npanoa-
ronnnk, knappa n
pnaronnnk.
Cocepnn n cnponn-
nn cpann.
`
`
`
`
panene pasnn+nn nckpLenn nnnnn op enkn,
kn6pn+nna n cn.
panene onopenn n sanopenn naekn co npnnena na
hKJ.
pecneynane na s6npo na pon+nnaa na nckpLena
nnnnja (nanpanena op enkn nnn ppyr naepnjan).
a reoa6na (knappana npe+a op Laj+nna sakonann na
Lna) npecanynane na npanoaronnnk, knappa n pna-
ronnnk n rn noka+yna nnnnne cpann n ennna.
n noka+yna cocepnne n cnponnnne cpann na norn+kn
nno+kn, na pe+ n cn.
a6oa co konkpenn nopenn na npanoaronnnk , knappa
n pnaronnnk, na kon nepn n cnopepyna pon+nnn na
cpann.
`
`
`
`
`
`
9
IfHA: HB0mfKf B fhfKf BA 6P0f8BIf 0 100 (55 +AfA}
eunko[ yeunkaa:
pa ro pas6npa nno+eneo kako
co6npane na epnaknn co6npon,
pa ro npenosnana n kopncn
snako ,, ,
pa ynee pa sannLe nponsnop na
pna 6poja,
pa rn pas6npa n npnnenyna ep-
nnnne: nno+nen n nponsnop,
pa ce ocnoco6yna pa nno+n co 2,
3 n 4 (a6nn+no),
pa ce ocnoco6yna pa ro npnne-
nyna nno+eneo co 2, 3 n 4 no
peLanane na 6pojnn nspasn n
ekcyannn sapa+n,
pa ce ocnoco6n pa ja noo+n
nenponennnnoca na nponsno-
po, nesanncno op necoo na
nno+nenne na konkpeno
nnno,
`
`
`
`
`
`
`
Hno+ene
Hno+ene co 2, 3 n 4
Hno+ene.
Hno+nen.
ponsnop.
Hno+ene co 2, 3
n 4.
`
`
`
`
arnepno co pnpakn+kn naepnjann ce npecany-
na nno+eneo kako ckpaeno co6npane na epnaknn
nno+nenn.
1opnnpane nno+ecna co nc 6poj enenenn n penonc-
pnpane s6np op epnaknn co6npon rpynnpann no 2, 3 n 4
(6on+kn, cnnkn+kn, +eonn n cn.).
Aknnnocn co konkpeen naepnjan op kon ce noo+yna
nenponennnnoca na nponsnopo. a np., no 3 kynn no
2 6on6on+nna nna nco 6on6onn kako n no 2 kynn no 3
6on6on+nna (3 2 - 2 3).
`
`
`
pa ce ocnoco6n pa nno+n co 1,
pa ce ocnoco6n pa nno+n co 0,
`
`
bpojo 1 no
nno+eneo
bpojo 0 no
nno+eneo
Hno+ene co 1.
Hno+ene co 0.
`
`
a np., no 5 koLnnn no 1 onka, nkynno ce 5 onkn, (5
1 - 5).
8o 3 koLnnn nena caneno onkn, konky onkn nna no
koLnnne: (3 0 - 0).
`
`
10
pa ro pas6epe peneneo kako
paspenynane na papen 6poj na
epnaknn penonn.
pa ro npenosnana n kopncn
snako ,, : ,
pa ynee pa sannLe penene na
pna 6poja,
pa rn pas6npa n npnnenyna
epnnnne: penennk, pennen n
konn+nnk,
pa ce ocnoco6yna pa ja noo+n
npckaa nery peneneo n
nno+eneo,
`
`
`
`
`
[enene [enene.
[enennk.
[ennen.
Konn+nnk.
`
`
`
`
5 y+ennn pe6a pa nopena nopepnakno nery ce6e 10
6on6onn.
Konn+nnko na pna 6poja ce nponepyna co nno+ene.
`
`
pa ce ocnoco6yna pa penn co 2, 3
n 4 (a6nn+no),
nyna nno+eneo co 2, 3 n 4 no
ekcyannn sapa+n,
pa ce ocnoco6yna pa penn 6poj
can co ce6e,
pa ce ocnoco6yna pa penn 6poj
co 1,
konn+nnk kora penennko e 0,
`
`
`
`
[enene co 2, 3 n 4
[enene 6poj can co
ce6e
[enene co 1
ynaa kako penennk
[enene co 2, 3 n 4.
[enene 6poj can co
ce6e.
[enene co 1.
ynaa kako pene-
nnk.
`
`
`
`
24 knnrn ce pacnopepynaa nopepnakno na 3 nonnn.
acnopepynane nopepnakno 5 kona+nna no 5 +nnnn.
3 ja6onka ce pacnopepynaa no epna +nnnja
(3 : 1 - 3).
Lnena caka pa penn 6on6onn op npasno kece na cnone 3
ppyrap+nna. o konky 6on6onn ke po6ne cekoe op nnn:
(0 : 3 - 0).
`
`
`
`
`
`
11
pa ce ocnoco6yna pa nno+n n
penn co 6poenne op 5 po 10,
pa ce ocnoco6yna pa opnnpa
nnsn op npnpopnn 6poenn na
nponsnopn na papen 6poj,
nenosna nno+nen, penennk n
pennen,
nyna nno+eneo n peneneo
co 6poenne op 5 po 10 no
ekcyannn sapa+n,
6pojnn nspasn co nno+ene n
penene,
`
`
`
`
`
Hno+ene n penene co
6poenn op 5 po 10
Hno+ene n penene
co 6poenn op 5 po
10.
` hnycpnpane na nno+eneo n peneneo co kapon+nna
co 6poenne 5 n 10.
V+ennko pepn 3 rpan+nna, 6 rpan+nna, 9 rpan+nna .......
n ja sannLyna nnsaa.
eLanane 6poen nspas:
3 4 6 -
(3 4) 6 -
`
`
`
pa ce ocnoco6yna pa npenosnana
eno, nononnna n +enpnna op
enoo,
pa ce ocnoco6yna pa npenosnana
ocnnna op eno,
pa ce ocnoco6yna pa sannLyna
pponkn: epna , , .
`
`
`
eno, nononnna, +en-
pnna (nonopynane)
0cnnna
0cnnna.
[ponka.
`
`
Co nopenn npnka+ynane ocnnna op eno.
boene ocnnna op knappa, npanoaronnnk n cn.
`
`
12
IfHA: HfPfKf (15 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa +nane n
nepene na npeneo (no +aconn n
nnnyn) co +aconnnk,
pa ce ocnoco6yna sa npoenyna-
ne na nsnnnao npene no +aconn
n nnnyn,
pa rn pas6epe nonnne peennja
kako nepnop op 10 ropnnn n
nek kako nepnop op 10 peennn,
opnocno 100 ropnnn,
`
`
`
Hepene na npeneo
nnnya
[eennja nek
Hepka sa npene +ac,
(nonopynane).
Hepka sa npene
- nnnya.
[eennja.
8ek.
`
`
`
`
pakn+nn aknnnocn co nopen na +aconnnk,
ncka+ynane n penoncpnpane na npeneo ncka+ano co
+aconn n nnnyn.
hcka+ynane no +aconn n nnnyn konky npene nsnnnano
popeka 6nn na y+nnnLe, no knno n cn.
poenynane konky npene e nope6no sa pa nannLe
ponaLna sapa+a, pa ce nopronn paneo n cn. n oa), a ce
nponepyna co nepene.
`
`
`
y+ennko/y+enn+kaa pa ce oc-
noco6yna pa ncka+yna npepnoc
na npepnen co kon +eco ce
cpekana nspasena no penapn (po
100 pen.),
pa ce ocnoco6yna pa rn npenos-
nana n nnenyna 6anknone op
50 n 100 penapn,
`
`
apn Cospanane npo6nenckn cnyann nonpsann co napn n
nnnno peLanane, na np., npann enonnnk na onnnenn
knnrn n cn.
`
pa ce ocnoco6yna pa nepn n cno-
pepyna pon+nnn no n, pn n n,
pa pas6epe peka no 1 n nna 100
n, opnocno 10 pn, a 1 pn nna
10 n,
pa ce ocnoco6yna pa cnopepyna n
npoenyna pon+nnn na npepnen
6es nepene n pa npLn nponepka
co nepene.
`
`
`
Hepene na pon+nna Heap, ennneap.
(nonopynane).
[enneap.
`
`
Hepene na pon+nnaa n Lnpnnaa na y+nnnnaa,
y+nnnLnaa kyjna nnn pnopo.
poenynane na pon+nnaa na nnano n nepene no pen-
nepn n enpnnepn.
pecanynane na nopaone op nepeneo no a6enn n
rpankonn.
`
`
`
13
pa ce ocnoco6yna pa nepn naca
no knnorpann co nonoL na nara,
pa ce ocnoco6yna pa npLn npo-
ena na naca no knnorpann n co
nepene pa ja nponepyna cnojaa
npoena.
pa ce ocnoco6yna pa nepn nony-
nen na e+noc no nnpn.
`
`
`
Hepene na naca
Hepene e+noc
Knnorpan (nonopy-
nane).
Fnap.
`
`
Co epesnja nepn n cnopepyna naca na pasnn+nn npepne-
n.
8pLn npoena na nacaa na papenn npepnen n ncaa ja
nponepyna co nepene.
a6pojyna Lo ce nspasyna no nnpn op cekojpnennno
+nno.
Je+noca op 2 LnLnna op 1 nnap ce npeypa no LnLe op
2 nnpn.
Cnopepyna konn+ecno na e+noc op pne pasnn+nn
LnLnna (2 n n 3 n).
`
`
`
`
`
IfHA 5: PA60IA f0 0AI0qB (9 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa co6npa,
ceneknpa, noppepyna n nnecyna
nopaon,
`
pn6npane n cpepyna-
ne nopaon
Ja6enn na nopaon
(nonopynane)
` V+ennne nopenenn no rpynn nsronynaa npaLannnn
co kon ke co6npaa nopaon. a np., Koj 6poj +ennn
noca y+ennne no napanenkaa: Konky y+ennn noca
nc 6poj +ennn:
`
pa ce ocnoco6yna sa +nane
nopaon op cnnkonnn npnka-
sn, a6enn, rpankonn n pa rn
nnepnpenpa,
pa ce ocnoco6yna sa npanene
rpan+kn npnkasn na nopaon
co nonoL na konkpenn naepn-
jann.
`
`
+nane n npecanyna-
ne nopaon
Ja6enapen npnkas
[njarpan -nnnnckn
n con6ec (nono-
pynane).
`
`
0p nsronen rpankon ce +naa n o6jacnynaa nopaon-
e.
Ce npann nnca na onnnena neknpa, ce cocanynaa a6e-
nn n ce paa rpankonn.
`
`
14
pn peannsanjaa na nporpanaa nenocpepnne peannsaopn pe6a pa
noaraa op pasnojnne no+nocn n nnepecn na peaa na 8 - ropnLna
nospac. 0co6eno pe6a pa ce nnaa npepnnp sakonnocne na pasnojo
na nncneneo no onoj pasnoen nepnop.
8o peannsanjaa na copp+nnne nenocpepnne peannsaopn pe6a pa
oprannsnpaa npakn+nn nannnynannnn aknnnocn na y+ennne: na-
nnnynanja co npepnen, ncpa+ynane, pasno+ynane, cocanynane, kon-
cpynpane, nn+ene, npoenynane n nepene, nsnaorane na peLennja co
kon6nnnpane na npen n cn., a npeky nnn pa ce nonkna nncnonnne
aknnnocn na y+ennne, co Lo ce onosno+yna nsrpapynane na cn-
cen na naenan+kn npecann n nonnn.
8o opnoc na pnpakn+ko - neopckoo o6nnkynane na nacannno +ac, ja
narnacynane nope6aa op npnnena na pnpakn+kaa nrpa, npakn+nne,
nannnynannnne n ncpa+yna+kne aknnnocn na y+ennne. pnoa
no+enno e pa ce npnnenyna rpynnaa n nnpnnnpyannaa opna na pa-
6oa, kako n saepnn+kaa.
o+nynajkn ro xonncn+kno npnop no pa6oaa co y+ennne op naj-
nana nospac, neonxopno e nonpsynane co ppyrne npepnen, opnocno
nakcnnanna nnerpnpanoc npn nnannpaneo na nacanaa n peannsa-
njaa na +aconne. a np., npn nsy+ynane na copp+nnn op nepene na
npeneo nope6no e nonpsynane co npepnene sanosnanane na okonn-
naa, nsn+ko n sppancneno o6pasonanne, nnkonno o6pasonanne n cn.
acanaa no naenanka pe6a pa ce peannsnpa na pasnn+nn neca, no
naj+eco no naenan+koo n nnopnan+koo ka+e no y+nnnnaa kape
peaa ke ncpa+ynaa co pasnn+nn naepnjann n cpepcna n ke pa6oa
na konnjyepn co npnnena na nnennpann o6pasonnn conepn. Cekoj Cekoj
y+ennk aknnno ke y+ecnyna no aknnnocne na: pacnopepynane, kna-
cnnkanja, cnopepynane, npoenynane, noropynane, nepene, 6poene
n pepene na pasnn+nn naepnjann.
3aoa, 6n 6nno po6po ka+eo sa naenanka pa nkny+yna: pasnn+nn na-
epnjann sa knacnnnpane, pepene n 6poene, nocny+annnn, nrpa+kn
n naepnjann, nnacn+nn n ppnenn opnn, nany+nn naepnjann, cnen nnacn+nn n ppnenn opnn, nany+nn naepnjann, cnen
necok, n ppyrn nrpa+kn sa cnopepynane n npnppy+ynane, nenak, Lkon-
kn, kan+nna, cennna, +enpnaronnnk no 6oja, kon+nna, nnnnjaypnn
opnn, reonepnckn ena, nnacn+nn nnn kaponckn 6poenn, +nnonn
- nrpa+kn, kpyronn co pasnn+na ronennna, LnLapkn op enka, kocenn,
pasnn+en npnpopen naepnjan, pasnn+nn nnponn naepnjann sa npa-
nene npnnepon, xapnja, kaennna, rasa, nonnn, no+nn, enacn+nn
nenn, nann Lnn, nenn op xapnja, Lajkn n Lnn sa konene, +nnkn
n 6ncep+nna (nonnca) co pasnn+na ronennna, opna n 6oja, kone co
pasnn+na 6oja n pe6ennna, nonnna, kokn, narnenn opnn n 6poe-
nn, pasnn+nn naepnjann sa nepene, nepa, nnnnjapn, nara, +aconnnk,
neco+en n nopen +aconnnk, epanka, rpapynpann nepnn, nrpne ,,[o-
nnno, ,,e nyn ce +one+e, ,,Hononon, noo: cnnkn, opnn, oorpa-
nn, anrpan, nrpa+kn kon ce packnonynaa, cnarankn (ppnenn n nanpa-
nenn op kapon), pasnn+nn 6poenn no penonn kon pe6a pa ce cnoja,
a6akyc (6pojanka co ppnenn on+nna), coopnenn knnrn, cnnkonnnn,
pe+n, kaponn co nannLann 6poenn po 100, kaponn co one+aenn
cnn6onn (< , ~ , -), napann nonen n 6anknon op 10, 50 n 100 penapn,
koLnn+kn, norn+kn nno+kn n cn.
15
4. 0qBBAB BA
Cornepynane na nnnnjannaa cocoj6a na y+ennko (cornepynane
na neronne npexopnn nckycna, snaena n neLnnn),
nopene na noponno sa cekoj y+ennk no oppenenneo,
kopncene na ennpennonn n +ek nncn n anerpockn 6eneLkn,
pasronop co y+ennko sa pa ce po6nja cosnannja sa neronoo
norn+ko pasnncnynane npn peLananeo na npo6nenckn cnyann
n cn.,
nocojano n nanpeneno na6nypynane na y+ennko popeka nannny-
nnpa co konkpenn npepnen, cpepcna, nncpynenn n cn.,
konnnynpano cnepene na opnoco na y+ennko kon pa6oaa,
copa6okaa co npcnnne, noka+anaa nnnnjannnoc, ny6o-
nnnoc, canocojnoc, o+noc no ncka+ynaneo n ncpajnoc no
nsnpLynaneo na o6npckne,
konnnynpano ynppynane n nponepka na ceknane snaena, cno-
co6nocn n neLnnn na enackne ennnn,
kopncene na pa6onn nnconn co pn e+nnckn nnnoa, econn
na snaena,
epnocanna nponepka na snaenaa, neLnnne n cnoco6nocne na
kpajo op y+e6naa ropnna.
Ba kpajo ua ronuaa yeunko ce oqeuyea onncuo.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
BP0IPAHA
cna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6pasonanne
n nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
KAAP
acanaa no naenanka no peo oppenenne no+e pa ja nsnepyna nne
koe sanpLnno:
neparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka nacana,
paror.
`
`
16
1. 09KBABB P37A7B
eunko[ yeunkaa:
nep6anno ja ncka+yna nono+6aa na npepnene n npnoa npnne-
nyna coopnena epnnnonornja: rope-pony, nap-nop, 6nncky-pane-
ky, npep-sap, nnape-napnop-na, ce ponnpa, nery,
oppepyna neno n pecno,
ce opnennpa no npocopo cnopep nosnan opnennpn,
ce pnn+n no npocopo cnopep napana Lena,
rn pas6npa n npnnenyna npenenckne penann: pen, nok, ypo,
nnapne, nane+ep, penec, n+epa, ype, pen, cepnna, nece, ropnna,
peennja, nek,
noo+yna n ncka+yna kako nsrnepa npepne na6nypynan op
pasnn+na neconono+6a (opnanpep, ocpana, oprope n oppony),
cornepyna cnn+nocn n pasnnkn nery npepnene no nenocpepnaa
okonnna n nep6anno rn ncka+yna,
rn onnLyna npepnene cnopep nnnnne kapakepncnkn (6oja,
opna, ronennna n nono+6a),
knacnnnpa npepnen n nojann cnopep epno n pne saepnn+kn
cnojcna,
noppepyna o6jekn no nnsa Lo pace nnn onara (nano-nonano-
najnano, roneno-noroneno-najroneno, kyco-nokyco-najkyco, pon-
ro-noponro-najponro, ecno-noecno-najecno, Lnpoko-noLnpoko-
najLnpoko),
ja noo+yna penannnoca na npepnene n o6jekne cnopepenn co
pna n noneke cpopnn npepnen n o6jekn (nonncko op, nonncoko
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
op, nope6eno op, noenko op, nonano op, noroneno op, nonnnko
op, nopna6oko op),
peLana epnocannn npo6nenckn cnyann op cekojpnennno
+nno,
ja oppepyna norn+naa nonpsanoc n pepocnepo na nacanne
(najnpnnn-nooa-na kpaj, npep oa-no oa),
npoenyna n ncka+yna nenepojaen, no+en n cekoraL no+en na-
can (nnkoraL, cekoraL, no+no),
opnnpa ynnja op pne nnn pn nno+ecna,
npann nrypa cnopep papena Lena (anrpan),
+na, sannLyna n cnopepyna 6poenn po 100,
oppepyna npexopnnk n cnep6ennk na papen 6poj po 100,
npnnenyna pepnn 6poenn po 100 no konkpenn cnyann,
oppepyna napnn n nenapnn 6poenn po 100,
co6npa n opsena 6poenn po 100,
rn npnnenyna snaenaa sa co6npane n opsenane no peLanane na
6pojnn nspasn n ekcyannn sapa+n co epna n pne onepann,
peLana panenkn co epna nenosnaa n ja nponepyna o+noca na
peLenneo na panenkaa,
rn npnnenyna snaenaa co6npane n opsenane no peLanane na
npo6nenckn cnyann op cekojpnennno +nno,
rn npenosnana reonepnckne nonnn: npana, o+ka, oce+ka n
nckpLena nnnnja,
rn npenosnana n nnenyna reonepnckne opnn: pnaronnnk, npa-
noaronnnk, knappa n kpyr,
osna+yna n nnenyna cpann n ennna na pnaronnnk, npanoaron-
nnk n knappa,
nnenyna n oppepyna cocepnn n cnponnnn cpann na npanoaron-
nnk n knappa,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
17
npenosnana n nnenyna: onka, koka, knapap, nnnnpap, nnpannpa
n konyc,
a6nn+no nno+n n penn no pankne na 100,
rn npnnenyna snaenaa sa nno+ene n penene no peLanane na
6pojnn nspasn n ekcyannn sapa+n co epna onepanja,
rn npnnenyna snaenaa sa nno+ene n penene no peLanane na
npo6nenckn cnyann op cekojpnennno +nno,
npenosnana n rpan+kn rn npecanyna (co 6oene nnn Lpanpa-
ne) pponkne ,, ;
rn sannLyna pponkne: ,, ;
npoenyna, cnopepyna n ncka+yna pnnensnn co necanpappnn ne-
pkn (canano, +ekop, npc, npcn, nepa, pnanka, rpc),
ja noo+yna nope6aa op npnnena na canpappnne nepkn,
rn npenosnana n npnnenyna ocnonnne nepnn epnnnn sa pon+nna
(cm, dm, m), naca (kg), npene (+ac, nnnya), nonynen (nnap) n
napn (nonen op 1, 2 n 5 pen. n 6anknon 10, 50 n 100 pen.),
kopncn enenenapnn nonnn op ekononnjaa (penap, ena,
npopa+6a, kynynane, nnakane, napn+nnk, nckanna cneka),
kopncn nepnn nncpynenn: nnnnjap, neap, nara co eronn, +aco-
nnnk,
snaenaa sa nepnne epnnnn rn npnnenyna no peLanane na
npo6nenckn cnyann, npoenynane n nepene,
co6npa, ceneknpa, noppepyna n nnecyna epnocannn nopaon no
a6enn,
+na nopaon op cnnkonnn npnkasn, a6enn n rpankonn n rn
nnepnpenpa,
npann rpan+kn npnkas na nopaone,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
nnana Canapncka - anona, conennk no b0, kooppnnaop
p-p 8ecna HakaLencka, npoecop na 1 - Ckonje
oe Lonkockn, conennk no b0
Hyca 3yka, conennk no b0
Jajana e+ecka, neparor no 0V ,,8ojpan +epnoppnnckn - Ckonje
n-p [yLanka ankona, nacannnk no 0V ,,Faso Anrenonckn - Ckon-
je
Cne+ana Knnnanoncka, pnpekop no J[ ,,8 Hap - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
18
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no naenanka sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 10 - 2065 / 6)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
3A03BA8AKf
BA 0k0hBBAIA
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
no npepneo saosnaeane na okonunama sa III oppenenne na peneropnLnoo
ocnonno y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa rn npoLnpyna cosnannjaa sa nenocpepnaa okonnna n pa ja
can nonpsanoca nery nyreo, npepnene n nojanne,
pa rn sanosnana ocnonnne peckn npana,
pa ceknyna cnec sa sna+eneo na snaenaa no nn+nno n
onLecnenno +nno,
pa ce ocnoco6yna pa kopncn pasnn+nn nsnopn na snaena,
pa rn sanosnana pasnn+nne na+nnn na naconnn konynnkann n
npenecynane na nnopnann,
pa rn cosnana opnocne no cenejcnoo n pa ce nonknyna sa
xapnonn+nn cenejnn n npnjaenckn opnocn,
pa ceknyna cosnannja n nannkn sa sppana ncxpana n +ynane na
sppanjeo,
pa ceknyna cosnannja sa npannnaa na kynypno opnecynane n pa
ce nonknyna pa rn no+nyna,
pa rn npoLnpyna snaenaa sa cnoeo neco, popnno kpaj n cnojaa
akonnna,
pa ce ocnoco6yna sa opnenanja no npocopo n npeneo,
pa rn cornepyna cnn+nocne n pasnnkne nery +oneko, +nnonne
n pacennjaa,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa rn npoLnpyna cosnannjaa sa coo6pakajo n pasnonnpnne
coo6pakajnn cpepcna,
pa ceknyna snaena sa 6es6epno opnecynane npn pnn+ene na
ynna n na,
pa ce nonknyna na saLna na npnpopaa,
pa rn npoLnpyna snaenaa sa kynypaa na cnojaa saepnna n
ppyrne saepnnn,
pa pasnnna nosnnnen opnoc kon nynnkynypannsno,
pa kopncn hKJ sa poarane po nonn cosnannja sa okonnnaa.
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
IfHA: JAf f0 PfBIf B PfBIf f0 HfBf[ 10 +AfA
eunko[ yeunkaa:
pa ocosnae peka cekoja ropnna e nonospa-
cen/a,
pa ce cnosnana ce6ecn, cnojo nn+en na-
npepok, cnone enn, nope6n n +en6n,
pa pasnnna canoponep6a no cnone cnoco-
6nocn n yneena,
`
`
`
3nan n no+an
noneke
Ce pasnnnan. asronop co ppyrne sa ce6ecn n okpnnane Lo nocnr-
nan/a, konky nanpepnan/a op npexopnaa ropnna no
snaeneo n neLnnne.
a6onnnnn na ena: Cera cyn noronen/a, He nnepe-
cnpa..., Hone +en6n, Hone nope6n, Jac cyn najneL/a
no...
pa cnosnana peka nyreo kon +nnea n
pa6oa saepno canynaa no oppepenn
neryce6nn opnocn (ny6on, no+nynane,
rpn+a, ponep6a npnjaencno, copa6oka,
npanepnoc),
pa ro cnosnana sna+eneo na na+noca sa
neryce6noo pas6npane,
pa ce nonknyna pa rn no+nyna pasnnkn-
e (non, enn+ka npnnapnoc, conjanno
noekno, napnopeLen nsrnep),
pa pasnnna no+nynane n ponep6a kon
ppyrne,
pa rn sanosnae ocnonnne peckn npana,
pa ce sanosnae co cny+6ne n nyreo
kon nonaraa pa ce ocnapa n kon rn
saLnynaa peckne npana.
`
`
`
`
`
`
Jac n n, nne n
nne
Hone npana n
pon+nocn
Copa6oka, ppyrap-
cno, no+nynane.
pana, pon+nocn.
[ecka an6acapa,
VhL1,
C0C-eneon.
0prannsnpane pa6onnnnn na ena: Jac n n, ne n
nne, hrpn na ynorn, Hojo najpo6ap ppyrap, onaran na
ppyrne, cnyanonn nrpn, nsronynane nnakan, ppana-
nsanja, cpnn, knnra n cn. n nnnna npesenanja.
a6onnnna: 8oo+ynan cnn+nocn n pasnnkn.
nLynane n pane na npana n pon+nocn n nnnno
nocanynane na coopnenn neca no y+nnnnaa, nocea
na [eckaa an6acapa, +nane na knnrn op VhL1,
rnepane pann nnnonn na ena: [eckn npana, sanos-
nanane co C0C- eneono, pasronopn.
5
IfHA: +BhBmIfI0 B 3BAfKfI0[ 10 +AfA
eunko[yeunkaa:
pa cekne cosnanne peka
y+eneo e na+no sa nn+nno
pasnoj,
pa snae peke pe6a pa po6ne
nnopnann op noneke nsnopn,
pa ocosnae peka cekoj +onek
ycneLno y+n na pasnn+en na+nn,
`
`
`
V+nnnLeo n sna-
eneo
V+ene, snaene. [nckycnja: Lo ke ce cny+n ako ne opan na y+nnnLe: (Ako
ne nocoja y+nnnLa:)
a6onnnna: 0p kape ce no+e pa ce cekne snaene:
pa pasnnna nannkn sa
no+nynane na saepnn+kno
pacnopep na aknnnocne no
oppenenneo,
pa y+ecnyna no pa6oaa n
sapa+ne na oppenenckaa saep-
nna,
pa y+ecnyna no ponecynaneo
opnykn sa pa6oaa na oppe-
nenckaa saepnna,
pa pasnnna cnoco6nocn sa
nncka pa6oa,
pa pasnnna +yncno na npnnap-
noc kon cnoeo y+nnnLe,
pa ce nonknyna na opronop-
noc sa +ynane na y+nnnnaa,
+ynane na enepnepo n rpn+a
sa y+nnnLnno pnop,
pa ce nonknyna sa pasy6anyna-
ne na y+nnnLnno npocop.
`
`
`
`
`
`
`
Kako e oprannsnpano
noeo oppenenne:
o pasy6anynan noeo
y+nnnLe
0ppenencka saepnna,
nnonn.
Vpepnoc, xnrnena.
panene knnra /ojama oqqenencka saeqnua. pasronopn sa
o6npckne no oppenenneo, cocanynane nnanonn na pa6oa
no oppenenneo, ponecynane na npannna na opnecynane n
nocanynane na coopnenn neca co y+ecno na y+ennne.
a6onnnna (pa6oa no rpynn, naponn): npesennpane
na concnenn npen sa ypepynane na y+nnnLnno npocop,
npanene nnanonn sa pacnopep na aknnnocne sa ypepy-
nane, npanene cknn, npakn+na pa6oa, rpn+a n nera sa
ekonoLkoo ka+e.
6
IfHA: 0B0fB 80 ffHfJfI80I0[ 12 +AfA
eunko[yeunkaa:
pa ja can ynoraa n sna+eneo
na cenejcnoo,
pa ce sanosnana co pasnn+nne
nnponn na saepnn+ko +nneene,
pa ceknyna ocnonnn cosnannja
peka nopnnapoko no cenejcno-
o co para, neryna, ce pasnnna,
pa cnosnana pasnn+nn o6nnn na
cenejnn saepnnn,
pa ja ocosnae nope6aa op
pa6oene kako ycnon sa ersnc-
ennja na cenejcnoo,
pa rn napnnnyna poponne
cepeonnn no npcka co sannna-
naa,
`
`
`
`
`
`
Hoeo noecno cenej-
cno (popnenn, 6pak,
parane)
bpak, parane, npepn,
noonn, saepnn+ko
+nneene.
asronop no cnepene ceneen an6yn (co aken na necen-
6aa npn ckny+ynane na 6pako, nn+nn oorpann op
pasnn+na nospac), pasronop no nsnpLena nocea na pa6o-
noo neco na popnenne.
asronop sa popono cepeonnnn n necepeonnnn sannna-
na (+ena-nay+nnk, nosa+, na+-Lnna+ no a6pnka).
7
pa rn snae n nnenyna pop-
6nnckne npckn (popono ce-
6no),
pa ja ocosnana ynoraa na npn-
jaenne n cocepne na cenejc-
noo,
pa rn no+nynaa npannnaa na
co+nno n no+nynane co coce-
pne n npnjaenne.
pa ja ocosnae nanenaa na npoc-
opnne no pono,
pa ja ocosnana nope6aa op
saLna n rpn+a sa cnojo pon,
pa ocosnae Lo sna+n concne-
noc n npnnanoc,
pa ynee canocojno pa ro ocnnc-
nn cnoeo cno6opno npene,
`
`
`
`
`
`
`
opnnnn, cocepn n
npnjaenn na noeo
cenejcno
Kape +nnean
opnnnn: +n+ko, cpn-
na, nyjko, nyjna, eka,
enn, 6pay+epn.
Cocep, cocepcno,
npnjaencno, nokana.
Kyka,
can,
rpn+a,
onacnoc.
Aknnnocn,
xo6n.
asronop sa popnnnne n nnnnaa nsaenna nonpsanoc.
pynna nnn nnpnnnpyanna nspa6oka na popono ce6no.
asronop sa npannnaa na opnecynane n +nneene no kyka,
srpapa, nacen6a n cn.
asronop sa onnnenoo ka+e no pono.
asronop sa no+nn onacnocn no pono: ,,Lo ako...
asronopn: Lo ce npannne pona no eko na peno:,
packa+ynane.
0nnnen pen op peno nn e ... pane
pa ceknyna snaena sa sppana
ncxpana n +ynane na sppanjeo,
pa ro ocosnae sna+eneo na
naknnnpaneo,
pa ce sanosnae co nekon peckn
sa6onynana, nnnnoo npenecyna-
ne n saLna op nnn,
pa ce nonknyna pa opp+yna
peponna nn+na xnrnena.
`
`
`
`
3ppano +nneene no
cenejcnoo
3ppana xpana, nnann-
nn, saLna, xnrnena,
nekap conaonor,
an6ynana.
ocea na an6ynana n conaonoLka oppnnanja,
nocea na nasap n npopannna na sppana xpana,
cocanynane na nenn sa sppana xpana,
an6yn na sppana xpana,
nnLynane na nopakn sa ynanpepynane na sppanjeo.
8
IfHA: H0J0I P0fB kPAJ [ 10 +AfA
eunko[yeunkaa:
pa rn npoLnpyna cosnannjaa sa cnojo
popen kpaj,
pa rn npoLnpyna cosnannjaa sa onLn-
naa no koja +nnee,
pa ja nnenyna onLnnaa n pa rn sanos-
nana nona+nne nncnynn no nea,
pa ce sanosnae peka co cekoja onLnna
pakonopn rpapona+annnk,
`
`
`
`
Hojo popen kpaj pap,
ceno, onLnna,
rpapona+annnk.
poLekn nns necoo na +nneene, pasronop sa
o6ene+jaa, oorpann.
Ferenpn sa popnoo neco, pasronop npep kapaa
na Hakeponnja, op6ene+ynane na cnojo popen kpaj,
nocea n pasronop co rpapona+annnko, npanene
nakea, pane.
pa ce sanosnana co nona+nne nco-
pnckn cny+ynana no cnojaa akonnna,
pa pasnnna napnockn +yncna n +ync-
na na npnnapnoc kon cnojaa senja,
`
`
hcopnja,
nnnao,
nnkonn op ncopnjaa,
onknop,
apxnekypa,
snane,
xnnna,
napn,
nonen.
asronop n pasrnepynane na ncopnckn ennknone-
pnn.
pnkasnn, nerenpn, nnn.
pane, nocea na nysej, nocea na capn rpap6n,
napopnn npnkasnn op pasnn+nn kynypn no H.
pa rn npoLnpyna snaenaa sa kynypnn-
e papnnn na akonnnaa,
pa rn no+nyna papnnjaa n kynyp-
noo nacnepcno na cnojaa saepnna n
ppyrne saepnnn no popnno kpaj,
pa rn sanosnana npnpopnne 6oracna
na cnojaa onLnna n akonnna.
`
`
`
Hojo kpaj nna nnnao
n papnnja
V6annnne na popnno
kpaj
pnpopnn 6oracna. asronop sa oorpann, pasrnepnnn na popnno
kpaj (nokannn sanaen, nocnn, japena, pacennja,
npnpopnn y6annnn).
pnkasnn, nerenpn.
9
IfHA: JA BfIPAm8AH PBP0AIA [ 18 +AfA
eunko[yeunkaa:
pa rn npopna6o+n ceknane
cosnannja sa no+naa,
`
o+naa no nojaa
okonnna
o+na, nponycnnnoc. a6nypyna pasnn+nn npnnepon na no+na, pasronapa sa
nnnnne cnojcna,
ncpa+yna+kn aknnnocn sa no+naa n pacennjaa,
pasronop sa sarapynane na no+naa,
ncpa+yna koja no+na e noropna sa pacennjaa.
pa rn npopna6o+yna ceknane
cosnannja sa nopaa,
` 8opa 8opa. asronapa sa Lo ce ce kopncn nopaa.
Lo ce cny+yna co nopaa kora ce sarpena, a Lo kora ce
sanpsnyna:
Cnopepyna sarapena/+nca nopa.
pa rn npopna6o+yna ceknane
snaena sa nospyxo,
pa ocosnae sa pnn+eneo na
nospyxo (neep),
`
`
8ospyx 8ospyx, narane, ne-
ane.
hcpa+yna sa Lo ce kopncn nospyxo.
Kako ce opnecynaa npepnene n +nnne oprannsnn no
nospyxo (naraa, neaa):
pa rn npopna6o+n ceknane
cosnannja sa cnennnaa,
pa ro onnLe pnennoo pnn+ene
na coneo,
`
`
Cnennna 0ran, cone, cnjanna
hsrpenane n saorane
na coneo.
hcpa+yna+kn nrpn co nponyLane na cnennnaa op
pasnn+nn nsnopn nns pasnn+nn naepnjann.
hcpa+yna kako ce opnecyna pacenne no nepocnr na
con+ena cnennna n co con+ena cnennna,
na6nypyna pnn+ene na coneo, nsrpenane, saorane.
pa pasnnkyna pasnn+nn snyn,
pa sanosnana pasnn+nn nsnopn
na snyn.
`
`
3nyne okony nac 3nyk, nsnopn na snyk,
6y+ana, op6nnane.
hcpa+yna+kn nrpn: acanynane na snyko (npnpopnn n
neLa+kn nsnopn).
CnyLane na nnkn n rnacnn snyn,
npenosnanane na rnac na ppyrap+eo, co nokpnenn o+n,
pasronop sa saLna op 6y+ana.
10
IfHA: 0hBkB BA mB80IBAIA fPfBBA [ 24 +AfA
eunko[yeunkaa:
pa ro npenosnana n onnLyna
nsrnepo na okonnnaa,
pa cekne cosnannja peka no
okonnnaa +nnea pasnn+nn
+nnn oprannsnn,
`
`
Hojaa okonnna
Hnnno cne okony
nene
8nco+nna, pnp, pan-
nnna.
a6nypynane na 6nnckaa okonnna,
noo+ynane na nnco+nnn n pannnnn,
o6nnkynane na okonnnaa op npnpopen naepnjan, rnnna,
eco,
pasrnepyna cnnkn nocepn, ennknonepnn,
npoLeka, na6nypynane na nena rpapnna, none, nnnapa,
Lyna,
pasrnepynane cnnkn, ennknonepnn.
pa rn npenosnana n pasnnkyna
penonne na pacenneo,
pa pas6epe peka pacennjaa
nponsnepynaa cenkn op kon no-
nopno ce cospanaa pacennja,
pa ce sanosnae peka nnnapne ce
kopnca kako nacnLa,
pa ce sanosnae co nekon +nnn
pacennja,
`
`
`
`
acennjaa no nojaa
okonnna
[enonn na pacenneo
acennja na nnnapa
acennja na nnna
acnenen cne.
Kopen, ce6no, nnc,
ne, cenka.
Jpena/pacennja
Hnnn pacennja.
a6nypynane na pasnn+nn nnponn pacennja no nnnnaa
npnpopna cpepnna, co6npa npnnepon na pasnn+nn pace-
nnja,
na6nypyna pacennja,
pasronapa sa penonne na pacenneo,
pane na pacnennne penonn,
ncpa+yna+kn aknnnocn sa pacene na pacenneo (no+na,
nonenane, cnennna),
npoLeka na nnnapa (n nnna),
nocea na nnnn/nopenna.
hcpa+yna op kon pacennja ce npann +aj (co sapon+nenna
nonoL na nacannnko).
pepynpepynane: nekon pacennja nnn nnnnn penonn ce
oponnn.
11
pa rn npopna6o+n snaenaa
sa Lynckne ppnja n nnnnoo
sna+ene,
` Lynckn ppnja [a6, 6yka, Lyna. asrnepynane cnnkn n pasronop sa Lynckne ppnja n nnn-
noo sna+ene.
pa rn npoLnpn cosnannja sa
+nnonne kon rn oprnepyna
+oneko,
pa ce sanosnae co rpn+aa na
+oneko sa ponaLnne +nnonn
n nonsaa op nnn,
pa npenosnana n nnenyna nekon
+nnonn,
pa cekne cosnannja sa
sna+eneo na pnnne +nnonn,
`
`
`
`
Hnnonn - ponaLnn n
pnnn +nnonn
[onaLnn +nnonn,
pnnn +nnonn.
asrnepynane cnnkn, ennknonepnn,
pasronapa sa +nnonne, pasrnepynane cnnkn, cnnkonnnn,
ennknonepnn sa +nnonne,
nspa6oka na an6ynn sa +nnonne,
ncpa+ynane sa kopnca op ponaLnne +nnonn,
nocea na apna nnn cenckn pnop.
V+ecnyna no nspa6oka na epapnyn, nano, hKJ.
pa okpnna nekon cnn+nocn n
pasnnkn kaj pacennjaa, +nno-
nne n +oneko.
` Cnn+nocn n pasnnkn
nery +oneko, pace-
nnjaa n +nnonne
asronop sa +nnne oprannsnn n kako ne ce
pasnno+ynaa, na6nypynane na npnnepon op pacennja n
+nnonn (kako ce paraa, pasnnnaa),
nspa6oka na nano,
ncpa+ynane na saennaa nonpsanoc na +nnne opranns-
nn.
Kako nacanynaa pacennjaa, +nnonne, +oneko:
12
IfHA: 0PBfBIAqBJA 80 8PfHfI0 B P0fI0P0I [ 10 +AfA
qenn fopnua onmn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa snae pa rn nnenyna n onpepe-
nyna rnannne cpann na cneo
cnopep coneo,
pa ce opnennpa no npocopo,
`
`
nannn cpann na
cneo
Cpann na cneo. poLeka po 6nnckaa okonnna,
na6nypynane na coneo, na cenkne,
onpepenynane na cpanne na cneo cnopep cenkne na
ppnjaa n na npepnene.
pa rn nnenyna necene no
ropnnaa,
pa rn sanosnae napopnne
nnnna na necene no ropnnaa,
pa rn nnenyna rnannne ka-
pakepncnkn na necene n
ropnLnne npennna,
`
`
`
Hecen no ropnnaa Hecen, kanenpap. asrnepynane na kanenpap, pasrnepynane na kanenpap co
napopnn nnnna na necene (na np.: ce+ko, nnconap...).
asronop no cnnkne, nspa6oka na kanenpap, +nane na
ekconn sa nneo na cekoj nece, ennknonepnn.
pa ceknyna nonn sa +aco kako
nepka sa npeneo.
` +aconnnk +aconnnk, nnnya,
cpenkn.
asrnepynane na cnnkn sa +aconnnko, +nane na ekconn
sa nepene na npeneo no nnnaoo n cera (neco+en, con+en
+aconnnk, +aconnnk co knano, pnrnanen).
13
IfHA: f006PAhAJ [ 14 +AfA
eunko[yeunkaa:
pa rn npopna6o+yna snaenaa sa
coo6pakajo no okonnnaa,
pa ce ocnoco6yna sa npoena na
6es6epna n ne6es6epna cnyan-
ja no coo6pakajo,
pa ce npnnaropyna kon ycnonne
na coo6pakajo,
`
`
`
V+ennko n
coo6pakajo no oko-
nnnaa
a6nypynane na coo6pakajo no okonnnaa,
cnnynanja na pasnn+nn coo6pakajnn cnyann,
npnnena na cnnkn, nopenn, cnajponn n cn.
pa ce sanosnana co ynoraa
na coo6pakajnne snan no
coo6pakajo,
pa rn npenosnana n pa rn
no+nyna coo6pakajnne snan
no peanna cnyanja,
`
`
Coo6pakajnn snan Coo6pakajnn snan,
neLa+kn npennn,
pea na nao,
con, 6onnna,
y+nnnLe.
a6nypyna cnnkn co coo6pakajnn snan, cnajponn, nporpa-
nn no hKJ,
pa, nspa6oyna coo6pakajnn snan op nnkonnn naepnja-
nn, cnnynanja no y+nnnLen pnop co
ynope6a na roonn nnn napann snan.
14
pa snae kape ce npennnyna kpc-
ocnnaa,
pa snae pa ja npoenn cnyanja-
a no coo6pakajo n 6es6epno pa
nonnnyna ynna,
pa ynee pa ja npoenyna cnya-
njaa no coo6pakajo n npannn-
no pa pearnpa,
pa ce sanosnae co nnponne
coo6pakaj (nopen, cynosenen,
nospyLen), cnn+nocn n pasnn-
kne nery nnn,
pa ce sanosnae co coo6pakajnne
cpepcna sa cekoj nnp coo6pakaj,
`
`
`
`
`
pep kpcocnna
8nponn coo6pakaj
Kpcocnna,
op6ene+ana kpcoc-
nna,
neop6ene+ana kpcoc-
nna.
8open coo6pakaj,
nospyLen coo6pakaj,
cynosenen coo6pakaj.
8osa+, naLnnonosa+,
nnno, nopnap, kane-
an.
a6nypynane na op6ene+ana n neop6ene+ana kpcocnna,
cnnynanja no y+nnnLen pnop, na nonnron, ne+6n sa npe-
nnnynane na ynna, nnycpann, pane cnajponn, cnnkn,
npnnena na hKJ, npennnynane na kpcocnnn no npncycno
na nospacnn nna.
asronopn co y+ennne sa npenosnne cpepcna co kon na-
ynane, pasrnepynane na coo6pakajnne cpepcna co nonoL
na hKJ, pane.
pa pasnnna nannkn sa npannn-
no n kynypno opnecynane na
ynna, na neLa+kn npennn, no
nosnna na janen coo6pakaj n
npnnena na aa kynypa.
` Kynypa no
coo6pakajo (kako
pa ce opnecynan no
coo6pakajo)
Kynypa na opnecyna-
ne.
a6nypynane na npannnno opnecynane no coo6pakajo na
J8, cnajponn,
pasnena na nckycna nery y+ennne n nacannnko, cnny-
nanja na peannn nacann sa (capn nna, pnane ona-
pon, nyLane nysnka, +ekane na pep, ocno6opynane na
neco na ppyrno n pp.).
15
hacoku sa neiyeqnemno oesyeane
hacmaenume coqunu oq eqnemom saosnaeane na okonunama
qaeaam nonocm sa unmeiuano. enno u coquncko oesyeane
co nacmaenume eqnemu. najvun jasuk. namenamuka. nukoeno.
nysuvko u usuvko o6asoeanue.
heoaku sa koucmene na ioqumnuom onq na vacoeu:
penopa+anno onp na +aconn e papen sa cekoja ena. ocanenne
enn no nacannne enn panaa no+noc sa canocojno nnannpane n
peannsanja na copp+nnne, no cornacnoc co nope6ne na y+ennne
n no+nynane na npnnnno na akyennsanja no nacanaa. Ce kopn-
ca akyennne nacann n cnyann no oppenenneo n ce nonpsynaa co
nckycnoo na y+ennne koe nacanyna napnop op y+nnnLeo. Konky
Lo e no+no y+ennne okonnnaa pa ja sanosnanaa nenocpepno. pn
na6nypynaneo ce ynaynaa pa rn ynope6ynaa cne no+nn cenna.
8o nacannaa nporpana papenn ce enn kon ce nocnrnynaa npeky ak-
nnnocne na y+ennne. Aknnnocne nonekoraL onakaa noneke Aknnnocne nonekoraL onakaa noneke
enn, kako n enn op pasnn+nn copp+nnn. Jaka epna en no+ene pa ja
nocnrnene npeky pasnn+nn aknnnocn. pnnepne na aknnnocne ce
npepnosn, a nacannnko no+e sa nocnrnynane na enne pa ns6epe n
ppyrn coopnenn aknnnocn.
acannn cpepcna:
nenocpepnaa okonnna - npepnen n nojann no npnpopaa, kako n
nojann no onLecnoo n opnocne nery nyreo,
y+e6nnk,
`
`
`
`
pnpakn+kn cpepcna n naepnjann,

ncpa+yna+kn ka+nna,
kyknen eaap,
nnsyennn cpepcna (cnnkn, annnkann, onnn, nanoa, ornacnn
a6nn, reorpacka kapa n penjena kapa na Hakeponnja, nopenn,
naken),
cnnkonnnn, ennknonepnn, cnncannja n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn,
aypno-nnsyennn cpepcna (rpaockon, pnrnanen ooanapa,
pnrnanna kanepa, enennsop, [8[-nneep, nnpeonneep, konnjyep,
F[ npoekop n ppyrn cpepcna).
4. 0qBBAB BA
6OHGHZHQDSRVWLJDZDWDQDXaHQLFLWH
8o eko na nacanaa peponno ce cnepa n npepnynaa nocnranaa na
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnn-
panoca sa y+ene, copa6okaa co ppyrne n cn. (opnannno oeny-
nane).
0naa konnonena e cocanen pen na nnannpaneo na nacannnko sa
nacanaa n y+eneo, nps ocnona na npexopnne snaena n nckycna na
y+ennko/y+enn+kaa - pnjarnocn+ko oenynane.
16
havunu na oeeyeane u oenyeane.
onncno oenynane:
oncepnanja na peeo-y+ennk,
pasronop kako na+nn na nspasynane,
nonnanja, nnepecn, aknnnocn, copa6oka, no+nynane na
ppyrne,
nopene na pasnojno n anannn+ko noponno sa cekoe pee-
y+ennk,
kopncene na ennpennn n +ek nncn, anerpockn 6eneLkn, cypnn
na cny+aj,
peckn nspa6okn noepnne+nn, rpynnn,
konponnn pa6on,econn na snaena,
npnnena na nncn sa anannn+ko oenynane na ncpa+yna+kn
aknnnocn (nnannpane na pa6oaa, cnoco6nocn sa ncpa+ynane,
cnoco6nocn sa npn6npane n o6pa6oka na nopaon n pp.),
nnkpocynannno oenynane,
cynannno oenynane na kpajo na ropnnaa npeky anenn+en
sannc sa nocnranaa na cekoj y+ennk/y+enn+ka.
`
BP0IPAHA
n nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
KAAP
acanaa no sanosnanane na okonnnaa no peo oppenenne no+e pa ja
nsnepyna nne koe sanpLnno:
paror.
`
`
17
1. 09KBABB P37A7B
eunko[yeunkaa:
ynee pa ce npecann co ocnonnne nn+nn nopaon (nne, npesnne,
neco na +nneene),
rn ncka+yna cnone +en6n, nope6n n nnepecn,
rn snae ocnonnne peckn npana n nncnynne kon ce rpn+a sa
nnnna saLna,
rn snae sapa+ne n pa6oaa na oppenenckaa saepnna,
rn snae +nenonne na cenejcnoo n popnnnckne npckn,
pasnnkyna popnnnn, npnjaenn n cocepn n rn no+nyna,
snae kako ce opp+yna nn+na xnrnena n kako pe6a pa ce rpn+n sa
cnoeo sppanje,
snae Lo e sppana xpana n npann ns6op npn ncxpanaa,
canocojno ro ocnncnyna cnoeo cno6opno npene,
npennnkyna n ncka+yna pasnn+nn enonn kaj ce6e n kaj ppy-
rne,
rn nosnana n nnenyna nosna+ajnne o6jekn, neca n nncnynn
no nenocpepnaa okonnna n ce opnennpa no nnn,
rn snae nosna+ajnne npnpopnn 6oracna n kynypnn snanenno-
cn no cnojaa okonnna,
snae kako ce nnka akonnnaa, rn snae snaneo n cnn6onne,
na6pojyna nekon reorpackn nonnn no kpajo no koj +nnee (pnp,
nnannna, peka, esepo n cn.),
rn nnenyna penonne na pacennjaa (kopen, ce6no, rpanka, nnc,
ne, nnop, cenka),
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
rn na6pojyna +nnonne nknycn (parane, pacene, pasnno+ynane,
ynnpane),
snae cnn+nocn n pasnnkn nery pacennjaa, +nnonne n +one-
ko,
snae nekonky na+nnn sa +ynane n saLna na cnojaa okonnna,
rn snae ocnonnne ycnonn sa +nno,
nsnpLyna epnocannn ncpa+ynana,
snae pa rn onpepenn rnannne cpann na cneo,
rn snae necene no ropnnaa-npannnno +na n ynope6yna ka-
nenpap,
ro ynope6yna +aco kako nepka sa npene,
ce opnennpa no npocopo cnopep cpanne na cneo,
snae pa ja npoenyna cnyanjaa no coo6pakajo n 6es6epno npe-
nnnyna ynna,
rn snae n rn no+nyna ocnonnne coo6pakajnn npannna n snan,
pasnnkyna nnponn na coo6pakaj n coo6pakajnn cpepcna,
kopncn hKJ sa ceknynane na cosnannja sa +oneko, +nnonne
n pacennjaa.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
18
8. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
[anna Jannnnocka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - pn-
nen
p-p bnnjana Kan+encka, poen- eparoLkn akyne ,,Cn. Knnnen
0xpnpckn - Ckonje
Cnenana bpaLnapcka, conennk no 6nonornja, b0 - Ckonje
Cy6n Ajpo, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Cpyra
Anekcanppa Hnponcka, nocnnyna+, 0V ,,Cn.Knnnen 0xpnpckn c.
[pa+eno - Ckonje
Fnpnja apaLanona - Cnnnencka, nacannnk 0V ,,Ko+o ann -
Ckonje
Hnpa oprnencka, nocnnyna+ J[ ,,8 Hap - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no sanosnanane na okonnnaa sa peo oppenenne
no peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 5)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
ABfhBfkB JA3Bk
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
na no npepneo aninucku jasuk sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6n cnyxono n nnsyenno pa npenosnana nonn s6oponn
n pa ro pas6epe nnnnoo sna+ene,
pa no+e pa penpopynpa s6oponn n epnocannn jasn+nn nckasn,
pa no+e pa ja npenosnana rpanjaa na npexopno ycno ycnoenn
s6oponn,
pa ce ocnoco6n pa nnLyna nosnan s6oponn no cnenynane,
pa no+e pa nopn epnocanna konynnkanja co ycnoenno noka-
6ynap n co npnnena na jasn+nn ynknn 6nnckn na nospaca na
y+ennne,
pa cekne nnopnann sa ppyrn kynypn.
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
k0H0BfBIA 1: hfkfB+kB fBBBqB
1
qenn fopnun pnmepn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa ro pas6epe sna+eneo
na nekcn+kne epnnnn,
pa rn penpopynpa n pa
rn ynope6yna no coop-
nenn ronopnn cnyann.
`
Hoeo cenejcno
(noLnpoko cenej-
cno)
Grandmother/grandma
Grandfather/grandpa
/granddad
Cousin
Aknnnocn op nno na ne+6n co cnyLane aypnocnnnkn nnn rono-
po na nacannnko n penpopynpane na cnyLnaoo, nnenynane na
+nenonne na cenejcnoo no papen nocep, oorpann, neL-kapn,
pe+n nn.
Hojo pon (nnponn
na +nneannLa n
npocopnn)
Flat/ apartment, house
Kitchen, living room,
bedroom, bathroom
Aknnnocn op nno na ne+6n co cnyLane aypnocnnnkn nnn ronopo
na nacannnko n penpopynpane na cnyLnaoo, npenosnanane n
nnenynane na npocopnne no pono cnopep oorpann, neL-kapn
(noppepynane na cnnkn+kn op npocopnn no pono cnopep concne-
nno pacnopep na npocopnne na y+ennne n nnpnnnpyanno npesen-
npane na cnojo pon), nocep, nrpa (memory game-word chain), pane
na npocopnne no pono n npesennpane npep enoo oppenenne n cn.
opnLnn npennna,
necen, penonn
op nepenaa, enn
+aconn
Spring, winLer.
January, February,
Harch.Honday, Jue-
sday.
Its five oclock.
8e+6n co pane na nojann kapakepncn+nn sa oppepeno ropnLno
npene, packa+ynane na npnkasna sa akyennoo ropnLno npene, nrpn,
necnn+kn, cnnynanja no papena cnyanja n cn.
1
pn o6pa6oka na nonno nekcn+kn naepnjan ne pe6a pa ce nonepynaa noneke op 5-6 nonn nekcn+kn epnnnn no nacanen +ac. Fekcn+kno naepnjan cykecnnno
ce npoLnpyna n ce nonopyna.
5
Cnoponn
(ncka+ynane
cnoco6noc sa
peannsanja na
aknnnoc)
I can swim. I am
swimming.
Peter is playing foot-
ball.
Aknnnocn op nno na nopene pnckycnja na ena: ,,Hojaa onnnena
xpana, npecanynane na onnnen o6pok npeky pe+,, nrpn op nno
Find your favourite food co kopncene na neL kapn n cn.
0noLje n senen+yk
Apple, banana, peach,
grapes...
Carrot, tomato, pep-
per, potato...
pesennpane na onoLje n senen+yk co kopncene na peannja, pane
na onnneno onoLje/senen+yk, nonpsynane na 6one co onoLjeo,
ne+6a op nno cnnynanja (y+ennne ce canaa no ynora na
kynyna+n onoLje/senen+yk n npopana+), nrpa op nno Wordbox n cn.
hnenynane
na ocnonnne
o6pon co nnn-
naa noo6n+aena
copp+nna
Breakfast (bread and
butter, tea/yoghurt,
bacon and eggs)
Lunch (soup, salad,
meat, desert)
Supper (sandwich,
cheese, milk)
Aknnnocn sa sarpenane (pnckycnja sa onnnenno o6pok na y+ennne
n neronaa copp+nna), pane na onnnen o6pok, kopncene na recn-
kynanja n nnnnkn sa ncka+ynane onnneno/neonnneno japene, nrpa
op nno na kopncene na neL kapn n rpynnpane na enenenne
cnopep pne rnannn o6pon, aknnnoc op nno Wordbox n cn.
6
k0H0BfBIA 2: fPAHAIB+kB fIPkIPB
2
eunko[yeunkaa:
pa rn pas6epe, pasnnkyna n
aknnno pa rn kopncn opnn-
e op rnarono to be sa npno n
nopo nne nno+nna no ycna
konynnkanja,
`
Present s. tense of
to be
We are, you are
Aknnnocne n neopne kon rn cyrepnpane no+a pa
ce npnnena no cne nanepenn copp+nnn no rpanankaa
cornacno 6apanaa sa nsy+ynane na rpanan+kne cpyk-
ypn. Aknnnocn kon ce cyrepnpaa sa peannsanja na
copp+nnne op rpanankaa ce cnepnne:
cnyLane na nckas op nacannnko n nenep6anno pearnpa-
ne na ncno (nnnnka, recnkynanja, J),
ne+6n op nno na nep6anno pearnpane na nocaneno
npaLane,
ne+6n co kopncene na nnycpann, neL kapn n noc-
epn,
kopncene na peannja kako cpepcno sa peannsanja na
oppepenn copp+nnn op rpanankaa,
nrpn co 6poene, pane, noppepynane,
necnn+kn,
nrpane no ynorn n cnnynann na papenn cnyann n cn.
`
`
`
`
`
`
`
pa ro pas6npa sna+eneo na
rnarono to have/have got n nc-
no pa ro npnnenyna no ycnaa
konynnkanja,
`
Present s. tense of to
have/have got
We have/have got
You have/have got
pa ce sanosnae co opnne sa
npno n nopo nne nno+nna n
coopneno pa rn ynope6yna no
ycnaa konynnkanja.
` Fn+nn sanenkn
We, you
2
panan+kne cpykypn nnkoraL ne ce onkynaa ekcnnnnno, yky nnn y+ennne rn ycnojynaa rno6anno no npepno+enn jasn+nn cpykypn.
7
pa no+e pa ro npenosnae
sna+eneo na npncnojnne
npnpankn sa npno n nopo nne
nno+nna n nnnna npannnna
npnnena,
` pncnojnn npnpankn
Our, your
pa no+e pa ro pas6epe sna+e-
neo na onncnaa npnpanka n
nejsnnaa npannnna npnnena npn
pananeo onncn,
` 0nncnn npnpankn kako
pen op npepneo
Tall, short
My teacher is tall.
pa no+e pa ro pas6epe
sna+eneo na najpeknennn-
e npepnosn sa neco n ncne
npannnno pa rn ynope6yna,
` pepnosn
In, on, under, behind,
in front of, up, down,
into, at.
pa no+e pa rn npenosnae, pasnn-
kyna n npannnno pa rn npnnenyna
oppepenno +nen a/an n oppepe-
nno +nen the,
eoppepen n oppepen
+nen a/an, xe
A carrot, an egg, the
book.
The book is on the
table.
sna+eneo na nonoLnno rnaron
an no konekc na ncka+ynane
cnoco6noc sa npLene na oppe-
peno pejcnne n ncno npann-
nno pa ro ynope6yna no ncno
konekc,
` onoLen rnaron an
n npaLanna opna co
rnarono an
Ana can swim.
Can you draw a fish?
pa no+e pa 6pon op 1-100. ` nannn 6poenn 1-100
pa ja pas6epe, npenosnae n npa-
nnnno pa ja npnnenyna npannn-
naa nno+nna kaj nnenkne,
` Lpnnna n npannnna
nno+nna kaj nnenkn
Carrot carrots
8
pa ja pas6epe, npenosnae n npa-
nnnno pa ja npnnenyna nenpann-
nnaa nno+nna kaj nnenkne,
` enpannnna nno+nna
kaj nnenkne
One fish ten fish
pa ja npenosnana, pasnnky-
na n npannnno pa ja npnne-
nyna 6esnn+naa opna sa
ncka+ynane epnnna n nno+nna,
` asnnkynane epnnna n
nno+nna
There is an apple on
the table.
There are six apples on
the table.
pa rn pas6npa, npenosnana n npa-
nnnno pa rn npnnenyna npnnosn-
e sa ceraLno npene,
` pnnosn sa npene
Today, now
Today is Tuesday.
We are playing tennis
now.
pa rn pas6npa, npenosnana n npa-
nnnno pa rn npnnenyna npnnosn-
e sa neco,
` pnnosn sa neco
Left, right.
Go left! Turn right!
pa ro pas6epe, npenosnae n
npannnno pa ro npnnenyna Pre-
sent continuous tense (ceraLno
npene) sa ncka+ynane pejcnnja
kon ce cny+ynaa no noneno na
s6opynaneo,
`
CeraLno npene (Pre-
sent continuous tense)
Bob is drawing a pota-
to now.
pa ro npenosnana sna+eneo na
Present simple tense (ceraLno
npene) no 3-o nne epnnna,
`
CeraLno npene (Pre-
sent simple tense).
He lives in a house.
pa ro npenosnana sna+eneo na
Present simple tense (ceraLno
npene) no npaLanna opna no
3-o nne epnnna.
` paLanna opna no
ceraLno npene (Pre-
sent simple tense).
Do you like milk?
Does she like purple?
9
k0H0BfBIA 3: JA3B+BB 4BkqBB
eunko[yeunkaa:
pa no+e pa nopn epnocanna
konynnkanja no coopnenn
ronopnn cnyann co npnnena na
jasn+nne ynknn na ona nnno
na nsy+ynane na jasnko, opnoc-
no 6nnckn na neronaa nospac.
`
pecanynane, pana-
ne onnc na ce6ecn n
ppyrne, ncka+ynane
nospac n cnoco6noc
This is Tina. She is my
cousin. She is 10. She has
got brown hair. She is tall.
She can swim. Her birthday
is in July.
Aknnnocn op nno na npecanynane n panane onnc
na 6nnsok/6nncka npnjaen/npnjaenka nnn popnnna
op nenocpepnoo okpy+ynane no papena oorpanja,
npanene pe+ no papen onnc op coy+ennk, ka+ynane
npnkasnn n cn.
ocanynane epno-
cannn npaLana n
panane opronop na
ncne
What`s your name? - I`m
Svetlana.
Who is this?- This is my
friend.
What time is it? - It is five
o`clock.
What day is it today?-
Monday.
hrpn no pnojkn (nopene pnjanor), nrpn op nno Blind-
folded Conversation,, What`s the time, Mr. Wolf: n cn.
Hopenn na kynypno
opnecynane
Here you are!-Thanks/
Thank you very much- You
are welcome.
Vne+6ynane na jasn+naa ynknja npeky pa6oa no
pnojkn (cnnynanja no papena cnyanja), ppanansa-
nja n cn.
hcka+ynane na nkyc n
can kon neLo
Lucy likes pasta.
I don`t like carrots.
hcka+ynane na nnpnnnpyannn canonn n nkyconn sa
oppepen nnp na xpana, 6on, penonn op o6neka, ropnLnn
npennna n cn., pane na npexopno ncka+ann cano-
nn, npeka+ynane na canonn n nkyconn op coy+ennne
n cn.
10
hcka+ynane na
pejcnnja kon ce
cny+ynaa no noneno
I am playing hide and seek
now.
The fish is swimming.
Bob is eating a tomato.
They are singing a song.
Aknnnocn op nno na recnkynnpane (cnnynnpane)
pejcnnja no papen nep6anen nckas, panane nep6anen
onnc na pejcnne no papen pe+ nnn cnnka n cn.
hcka+ynane konn+nna
There is one chair behind
the desk.
There are seven days in a
week.
Aknnnocn op nno na na6pojynane na npepnen
op y+nnnLnno npn6op na y+ennne (nnpnnnpyanno
op cpana na cekoj y+ennk), penonn no cepnnaa,
necen no ropnnaa, ropnLnn npennna, na6pojynane
na npocopnn no pono, nep6anno ncka+ynane no
papenn cnnkn, pane n 6oene cnopep papen nckas sa
konn+nna op cpana na nacannnko n cn.
hcka+ynane napep6n
Turn left!
Go right!
hrpn op nno na Robot game, Simon says..n cn.
hcka+ynane na
npene:
+aconn
penonn
necen
ropnLnn npennna
`
`
`
`
What time is it?-It`s
eight o`clock.
What day is it today?-It
is Tuesday.
What month is it?-Sep-
tember.
What season is it?-It is
spring.
`
`
`
`
hrpn op nno:
Dance of the Ostriches, (y+ennne ce nopenenn no
pna nna co no epen npecannnk koj rn nna paee
na rp6o, epen op y+ennne na rp6o nna sannLan
6poj na nnc koj ppyrno y+ennk ce o6npyna pa ro
nnpn n npannnno penpopynpa. VcneLnno o6np nocn
noen sa nno.)
The winner says...Sunday!
acnnan eneon co ynope6a na penonn n necen.
`
`
`
ocakynane npnjann
npasnnn
Have a nice holiday!
Have a nice weekend!
Cnnynnpane na ronopna cnyanja na ena npasnnn
(y+nnnLen pacnyc, nanonannn n nepckn npasnnn n
pp.) n cn.
11
k0H0BfBIA 4: fhmAKf f0 PA36BPAKf
eunko[yeunkaa:
sna+eneo na nekcn+kne epnnn-
n npepnnpenn sa nsy+ynane sa
onaa nospac,
`
Fekcn+ka epnnna
JonaLo, carroLs.
KiLchen, living roon.
winLer, auLunn.
January, AugusL..
Honday, wednesday.
enep6anno pearnpane na: ronopen nonk, cnnkn, noce-
pn, neL kapn, nrpa op nno Cnnon casc... (na np., co
noka+ynane), necnn n cn.
pa pas6npa epnocannn kycn
nckasn.
` Lpnocannn kycn
nckasn
to now.
Susan can swim.
8e+6n op nno na coopneno pearnpane na cnyLnan ncka-
sn (op aypnosannc nnn op nacannnko, na np: pnn+ene na
enoo, nnnnka), nenep6anno pearnpane na nncpyknja/
nckas op nacannnko n cn.
k0H0BfBIA 5: f080PfKf
eunko[yeunkaa:
npannnno pa rn nsronapa
n coopneno pa rn npnne-
nyna nekcn+kne epnnnn
no epnocannn kycn nckasn
npepnnpenn sa ona nnno
sa nsy+ynane na jasnko
no pankne na npepnnpe-
nne jasn+nn ynknn n
rpanan+kn cpykypn.
`
Hoeo cenejcno
I have two cousins.
Aknnnocn op nno na nep6anno nonopy-
nane n npopynpane na epnocannn nckasnn
pe+ennn npeky: nrpane no ynorn, 6pojankn,
pennpane n neene, no no+noc npocnepe-
no co pnn+ena, y+ecno no kpakn pnjanoLkn
cnyann, ppanckn nsnep6n n packa+ynane
npnkasnn kako nonppa sa ycnoenoc na nek-
cnkaa n cpykypne.
Hojo pon
My house is big.
opnLnn npennna, necen op
ropnnaa, penonn op nepenaa,
enn +aconn
My birthday is in spring.
Our winter holiday is in Janu-
ary.
Today is Monday.
It`s five o`clock.
Cnoponn
Susan can swim.
0noLje n senen+yk
Peter likes grapes.
0cnonnn o6pon n nnnnaa
copp+nna
Ana is eating bread and butter.
12
k0H0BfBIA 6: +BIAKf
eunko[yeunkaa:
pa no+e pa ja nenopnpa rpa-
nckaa cnnka na s6oponn n
nsonnpann pe+ennn na nnno na
npexopno ycnoenn ycnn nopenn.
`
+nane copp+nnn op
ycnoenno noka6ynap,
jasn+nn ynknn
n epnocannn kycn
nckasn
Apple, dog, blue,
milk...
She is ten. Thank you.
The pencil is on the
desk.
Tom has two dogs...
8e+6n op nno na rnacno +nane (no rpyna n nnpnnnpy-
anno), aknnnocn op nno na nonpsynane na s6oponn
co cnnkn n npepnen, nonpsynane na epnocannn kycn
pe+ennn co cnnkn, cnnynnpane na +nane co pas6npane
(kopncene na neL kapn, cnnkn+kn, nocepn nn.) n cn.
k0H0BfBIA 1: Bm8AKf
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6n npannnno pa ro
kopncn anrnnckoo nncno,
`
Anrnnckaa as6yka
A, B, C, D...
8e+6n op nno na pononnynane na s6oponn co ncnyLenn
6yknn (nrpa op nno Xanrnan), ne+6n co nnLynane na
cnoeo nne, nrpa op nno cocanynane na epnocannn s6o-
ponn op papenn 6yknn co nsneLan pepocnep n cn.
pa no+e pa nnLyna nosnan
s6oponn no cnenynane.
` pannnno cnenynane
Lile (el, ai, el, i)... 8e+6n no cnenynane na nosnan epnocannn s6oponn Spel-
ling Bee n cn.
k0H0BfBIA 1: khIPA
Copp+nnne op kynypa ce sacanenn no cne konnonenn no nsy+ynaneo na jasnko, opnocno ne ce nsy+ynaa nsonnpano kako noce6na konnonena.
ena e pa ce cospape censn6nnnsanja sa noo+ynane na kynyponoLkne pasnnkn n cnn+nocn kako ocnona sa pasnnnane na onepannja n ennan-
ja kon ppyrno n pasnn+nno (na np., npeky nnnna, npasnnn, nopenn na kynypno opnecynane, xpana, necnn, nrpn, 6pojankn, konynnkannnn nopenn,
napannnrnncn+kn enenenn n pp.).
13
Co nacannno nnan sa nacanaa no anrnnckn jasnk no peo oppenenne
ce nnannpann no 2 +aca nepenno, opnocno 72 +aca ropnLno.
8o nnannpaneo na nacanaa sa peo oppenenne npepnnp ce sene-
nn copp+nnne no nacannne nporpann no ppyrne npepnen kon ce
nsy+ynaa no peo oppenenne, opnocno no+nynan e npnnnno na
nerynpepneno nonpsynane no opnoc na enne n copp+nnne co ak-
en na nnerpnpano nonpsynane co copp+nnn op naj+nnno jasnk.
acanaa no anrnnckn jasnk sa y+ennne na onaa nospac ce sacnona
na nynncensopno (nnsyenno, aypnnnno, aknnno n pp.) n xonncn+ko
y+ene koe rn onaka kornnnnnne, aeknnnne n noopnne acnekn
na y+ennne, opnocno nacannnko ke rn nnerpnpa pasnn+nne konno-
nenn co Lo jasnko ke ce y+n na ynknonanen na+nn.
Cornacno ropenanepenoo no cpanckno jasnk ne no+a pa ce nspnoja,
opnocno ne no+e pa ce nnannpa 6pojo na +aconne no oppennn konno-
nenn. 3a nacanaa no onoj npepne no peo oppenenne ce nnannpann
no 2 +aca nepenno, opnocno 72 +aca ropnLno.
Je+nLeo na pa6oaa na +aconne no anrnnckn jasnk no peo oppe-
nenne e na ycnoo ncka+ynane koe ce nonpsyna co papena cnyanja no
y+nnnnaa, npeky nrpn, ppanansanja, necnn nnn pnn+ena co nonk-
nynane na anasnjaa n na kpeannnoca na y+ennko. V+ennne, no
rno6ana, rn ycnojynaa copp+nnne nexann+kn (co penpopyknja), no
6nno e pa ce nponepn npannnnoo pas6npane na sna+eneo na nopaka-
a nkny+ynajkn rn n kynyponoLkne enenenn.
acannn cpepcna:
konnne op opo6pen y+e6nn+kn cncen,
nake npnpa+en naepnjan sa nacannnko (neL-kapn, nocepn,
nrpa+kn),
kaceoonn/kacen co necnn, konnjyep co coopneen conep,
[-0H, J8 co [8[,
ppyrn nsnopn na y+ene no nenocpepnaa okonnna - npepnen no
npocopnjaa kape ce nsy+yna anrnnckno jasnk,
hnepne npncan, o6pasonnn conepn,
cnncannja sa nacannnko.
4. 0qBBAB BA
fneeue ua nocnrauaa ua yeunqne
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnnpa-
noca sa y+ene, copa6okaa co ppyrne n cn. (opnannno oenynane).
Cekoja aknnnoc na +aco npn koja y+ennne ja ncka+ynaa jasn+naa
aknnnoc, 6nno na peennnno, penpopyknnno nnn npopyknnno nnno,
pana no+noc sa noo+ynane na nanpepoko n nerono npepnynane. Joa
sna+n peka enannanjaa ce npLn kako nnerpanen pen na canno na-
canen +ac, a ne kako nsonnpan +nn. Hnory e na+no npn nocankne na
nponepka na snaeneo, kako n oenynaneo na y+ennko, ne nocankn
pa ne ce pasnnkynaa op noo6n+aenne aknnnocn na +aco, opnocno
y+ennne ne pe6a noce6no pa ce nspnojynaa op rpynaa npn ycnaa
nponepka na snaenaa na y+ennko.
`
`
`
`
`
`
14
bnno e noronen aken pa ce cann na nosnnnnne acnekn na nanpe-
poko na y+ennne, .e. na ona Lo y+ennko ro snae, a ne ona Lo ne
ro snae. 8a+no e cekoj nanpepok pa ce narpapn coopneno, 6npejkn na
nnapne y+ennn nn e nope6na nonpana nnopnanja sa ocnapenno
ycnex, Lo no+e pa 6npe ycna noan6a nnn nosnnnna peaknja nspa-
sena npeky rec nnn nnnnka nnn, nak, co nacnenka op cpana na nacan-
nnko, napan ne n cn.
8pepnynaneo na nanpepoko na y+ennne ke ce npLn onncno npn Lo
nacannnko nna o6npcka no noce6na epaka konnnynpano pa nopn
sa6eneLkn sa cekoj y+ennk noce6no sa neronoo nanpepynane cornacno
konnonenne na jasnko npepnnpenn co nacannaa nporpana sa peo
oppenenne.
BP0IPAHA
opnanno sa npocop sa I, II i III oppenenne n sa nacannne cpep-
n nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.5.2007 rop.
pocopnne ycnonn n onpenenoca na y+nnnnne sa ycneLna pea-
nnsanja na nacannaa nporpana sa peo oppenenne pe6a pa ce no
cornacnoc co onLno nopnann sa onpenenoc sa peannsnpane na na-
cannne nporpann sa peo oppenenne.
Ce npenopa+yna, sapapn nonecen nnsyenen konak nonery y+ennne,
sa pa cnyLna nopo6po Lo ce s6opyna, n najoppane+enno y+ennk pa
nna npernep na y+nnnnaa, knynne pa 6npa napepenn na cnepnno
na+nn: noneke knynn po6nn+enn saepno, pasnn napnjann na 6yknaa
U, kako n npenecynane n rpynnpane na con+nnaa no nope6a (npn
ppanansanja).
KAAP
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n nnepaypa - nacanna na-
coka, VII
1
.
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n knn+ennoc, VII
1
.
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n nnepaypa - ppyra nacoka
n co spo6nena coopnena neparoLko-ncnxonoLka n neopcka nop-
roonka na coopneen akyne, VII
1
.
3anpLenn cypnn sa oppenencka nacana co nopyn sa anrnnckn ja-
snk VII
1
.
`
`
`
`
15
1. 09KBABB P37A7B
eunko[yeunkaa:
ro pas6npa sna+eneo na nekcn+kne epnnnn npepnnpenn sa
ycnojynane cornacno 6apanaa na nacannaa nporpana n no+e pa
rn penpopynpa n ynope6yna no coopnenn ronopnn cnyann,
pearnpa na ynacna na nacannnko no aknnnocne sa npene na
+aco,
ja npenosnana rpanjaa na ycno ycnoenne s6oponn,
nenopnsnpa, penpopynpa n npopynpa epnocanen kyc nckas, pen
op necnn+ka nnn 6pojanka,
nopn epnocanna konynnkanja co kopncene na najpeknennne
jasn+nn ynknn op cekojpnenneo na y+ennko/y+enn+kaa,
npnnenyna ocnonnn rpanan+kn cpykypn, npn Lo ce posnonenn
rpeLkn Lo ne npe+a no pas6npaneo,
onnLyna, ce ncka+yna npnnenynajkn rn ycnoenne nekcn+kn epn-
nnn na nnno na epnocanen kyc nckas,
+na rpyna na s6oponn, epnocannn kycn nckasn Lo npexopno
ycno rn connapan/connapana,
nnLyna nosnan s6oponn no cnenynane,
nna nnopnann op kynypaa na senjne co anrnnckn ronopen nnopnann op kynypaa na senjne co anrnnckn ronopen
jasnk,

`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
Cnnnana 8eepocka, conennk no anrnnckn jasnk, b0 - Ckonje -
pakonopnen
H-p 3opa byLoncka, conennk no anrnnckn jasnk, bnpo sa pasnoj
na o6pasonanneo, b0 - 0xpnp
n-p 8eponnka Kapena, npoecop, Vnnnepsne ,Jyronco+na Lnpo-
na - Jeono
Cona [nnnpona, nacannnk no anrnnckn jasnk, 0V ,[nnnap Hn-
napnnon - Ckonje
Apnnpa anas - A6epnnn, nacannnk no anrnnckn jasnk, 0V ,Jane
Canpanckn - Ckonje
Jonn Jopoponckn, nacannnk sa oppenencka nacana, 0V ,7 Hapcn,
c. +enonek - Jeono
AjLe Ajpynan, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
16
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no anrnnckn jasnk sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 1)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
H3B+k0
06PA308ABBf
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
no npepneo nysuvko o6asoeanue sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnon-
no y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa npnnenyna npannnen neja+kn can (cepene, pp+ene,
pnLene),
pa npnnenyna kynnnnpano neene (ynepeno neene 6es rpnnacn,
pnrane na panena n nnkane),
pa ce ocnoco6yna pa nee necnn co pasnonnpna pnnn+ko-neno-
pncka nnnnja,
pa ce ocnoco6yna sa aknnno cnyLane na nysnkaa,
pa npenosnana nysnka op pasnn+nn nncpynenn,
pa rn nanen, nonopyna, kopncn pnn+enaa no nysn+ko -
pnnn+kne aknnnocn,
pa ce nonepyna no enenenne na nonoo nncno,
pa ce sanosnae co peckn nysn+kn nncpynenn (nenopnckn) n pa
cnnpn co nnn,
pa cospana nnepec sa nsnepynane na sny+nn eekn, cnonann
nnnponnsann na kpakn nysn+kn nonnn n pp.;
pa ce nonknyna sa concneno nysn+ko nspasynane,
pa ynee pa ja kopncn konnjyepckaa exnnka sa nysn+ko nspa-
synane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
1. ffKf (19 +AfA}
eunko[yeunkaa:
npannnno pa ro pp+n enoo npn
neene,
pa pasnnna nnepec sa neene,
pa ro npoLnpyna oncero na
rnaco,
pa pasnnna +yncno sa pnan n
pa npennnkyna onpepenen
pnan (1:1 n 1:2, opnocno 2:1),
pa nee necnn pasnn+nn no
copp+nna n kapakep,
pa ce nonepyna sa neene no non
co aknpane.
`
`
`
`
`
`
pannnen can npn
neene
eene necnn no cnyx
(peckn, ynenn+kn,
napopnn, nonpsann
co pp+annn n nepckn
npasnnn) pasnn+nn
no copp+nna n kapak-
ep (oncer 1 - 2)
eene na enenenap-
nn nenopnckn ne+6n
n necnn no non (co
ynope6a na con1 n
nn1 no paene na no-
nonnnn n +enpnnn)
eene no cnyx
eene no non
Jaknpane (ou-
nom ce eoeeqyea
kako cmyven usas
nanecmo ,yquane
u kako oqiomoeka
sa ounom ,makm
koj ke ce asa6o-
my6a eo oionume
oqqenenuja).
`
`
`
8e+6n sa npannnno neene, pp+ene na enoo, ne+6n sa
pnLene (pa nee 6es nanperane, ynepeno, 6es rpnnacn,
pnrane na panenaa, 6es nnkane n pp.),
nsnep6a na 6pojankn n 6psos6opkn co o+en pnan n
jacna pnknja (np., 6pojankn n 6psos6opkn nosnan na
y+ennne),
neene necnn pasnn+nn no copp+nna n kapakep (np., nee
necnn sa ropnLnne npennna, peckn necnn, napopnn
necnn n pp. co oncer 1 - 2),
po+nnynane n npenosnanane na paeneo na +enpnna
n nononnna npeky 6pojankne (1:1 ,Lnn-nenn, 1:2
,Japa-apa-apana),
ne+6n no cnyx co kpakn nenopnckn nonnn co+nnen op
ononne con1 n nn1 (np.1: nacannnko ro nee nonno
co nnenynane na ononne, a y+ennne ro nonopynaa,
np. 2: nacannnko ro nee nonno co ekc, a y+ennne
ro nonopynaa co nnenynane na ononne),
neene na enenenapnn nenopnckn ne+6n n necnn no non
co aknpane.
`
`
`
`
`
`
5
2. H3BkA B 8BmfKf (19 +AfA }
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa rn ycornacn
cnone pnn+ena co nysn+kne
kapakepncnkn,
pa pasnnna +yncno sa pnan,
pa nsnepyna nysn+ko-pnnn+kn
+ekopena,
pa ce nonknyna pa nsnepyna
pnn+ena cnopep opnanpep ynp-
pena kopeorpanja,
`
`
`
`
Hysn+ko-pnnn+kn
+ekopena (+ekopene,
napLnpane, nockok-
nynane)
Hysn+kn nrpn
Janynane (nanc)
8anc ` Kon6nnnpane na +ekopena, nockoknynana, npecpojyna-
na n pp.,
y+ecno no nysn+kn nrpn,
anynane na nanc,
`
`
`
pa sanosnana n nsnepyna
epnocannn napopnn opa op
pasnn+nn enn+kn saepnnn,
pa ce nonknyna sa y+ecno no
enenenapnn nysn+kn ppanan-
sann.
`
`
`
Lnenenapnn nysn+kn
ppanansann (co
kopncene na an n
nanonnna)
nsnep6a na epnocannn ann n opa op pasnn+nn enn+kn
saepnnn n kynypn,
y+ecno no enenenapnn nysn+kn ppanansann (ppana-
nsanja na ,eo n nonko op C. pokojen).
`
`
6
3. fhmAKf H3BkA (12 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa cnyLa n npenosnana:
knacn+na, napopna n nysnka sa
pea,
pa ro npenosnana kapakepo na
nysnkaa (necena, a+na, 6psa,
6anna n pp.),
pa pasronapa sa nysnkaa Lo ja
cnyLa,
`
`
`
CnyLane knacn+na n
napopna nysnka, kako
n nysnka sa pea
CnyLane nysn+kn
onknop (napopnn
necnn n opa op cnojaa
enn+ka saepnna n
op ppyrne saepnnn)
hncpynen
hsnep6a
hsnepyna+
Konnosnop
`
`
`
`
CnyLane knacn+na nysnka: Cen-Canc: ,Kapnenan na
+nnonne - ,Kenrypne n ,apopo co ponrn yLn
(po+nnynane na sa6anynane n sa6psynane na ennoo,
kako n nananynane n sronenynane na pnnannkaa),
cnyLane nysnka sa pea (C. pokojen: ,eo n nonko
- pan nnn),
necnn+kn op peckn ecnnann,
`
`
`
pa npenosnana napopnn necnn
n opa,
pa cnyLa n npenosnana snyn na
oppepenn nysn+kn nncpynenn.
`
`
apopna necna n
opo
` napopna nysnka (necnn n opa op pasnn+nn enn+kn saep-
nnn na Hakeponnja n op cneo),
sanosnanane na sny+noca na nysn+kne nncpynenn
npeky cnyLane na nysn+kn pena nnn parnenn (xapno-
nnka, neja, 6apa6an+e, rnapa, pajpe).
`
`
7
4. f8BPfKf BA fIfkB H3B+kB BBfIPHfBIB (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa pasnne oce sa pnan,
pa ce sanosnae co na+nno na
cnnpene na oppepenn peckn
nysn+kn nncpynenn,
`
`
nan
Henopnja
Cnnpene na peckn
nenopnckn nncpy-
nenn
nan
Henopnja
hnnna na peckn
nysn+kn nncpynen-
n (kon ce kopnca
no y+nnnL eo)
`
`
`
hsnep6a co peckn pnnn+kn nncpynenn (np., nonopyna
kpakn pnnn+kn nonnn),
cnnpene na peckn nenopnckn nncpynenn (neanoon),
`
`
pa nonopyna kpakn pnnn+kn
nonnn,
pa nonopyna kpakn nenopnckn
nonnn,
pa npnppy+yna nosnaa necna co
oppepenn [Hh.
`
`
`
pnppy+6a na necnn
n kpakn pnnn+kn
n nenopnckn nonnn
co peckn nysn+kn
nncpynenn
pnppy+6a ` epnocanna npnppy+6a na nosnaa necna co [Hh. `
5. 0fB08B BA H3B+kAIA BfHfB0fI (6 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn npenosnana snane na
nonoo nncno: neonnnne,
nnonnnckn kny+, snak sa noa,
con1 n nn1,
pa ynee pa nnLyna nnonnnckn
kny+.
`
`
Lnenenn na nono
nncno: noa, neo-
nnnne, nnonnnckn
kny+,nocanynane na
ononne con1 n nn1
na neonnnne.
oa
eonnnne
8nonnnckn kny+
`
`
`
3anosnanane co enenenne na nonoo nncno: noa,
neonnnne, nnonnnckn kny+,
ne+6n sa nnLynane na nnonnnckn kny+, noa.
`
`
8
6. 0fB08B BA fIfk0I0 H3B+k0 B3PA38AKf B I80PfKf (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna sa nysn+ko
nspasynane co rnac, cnnpene,
pnn+ene,
pa ceknyna cnrypnoc n canopo-
nep6a no concnenoo nysn+ko
nspasynane,
pa y+nna no nysn+koo nspasy-
nane.
`
`
`
Kpeannno nspasy-
nane npeky neene,
pnn+ene n cnn-
pene,
nspasynane na
nne+aone op
cnyLanaa nysnka
na pasnn+en na+nn.
`
`
Canno y+ennk na o6pa6oena necna nnn nysn+kn npnnep
cospana concnena kopeorpanja co pnn+ene na cnoeo
eno, nsnncnynane na +ekopn n pnn+ena co paee,
kpeannno nspasynane n nopene na cnyLanne necnn n
nysn+kne npnnepn,
y+ecno no nrpn n ppanansann,
y+ecno no aknnnocn no kon y+ennne naneco pa
opronapaa co s6oponn opronapaa co neene,
y+ecno no aknnnocn npeky concneno nspasynane na
nne+aone op cnyLanaa nysnka.
`
`
`
`
`
9
acannne copp+nnn no npepneo nysn+ko o6pasonanne panaa
no+noc pa ce peannsnpaa nnerpnpano co copp+nnne op nacannn-
e nporpann no naj+nn jasnk, naenanka, anrnnckn jasnk, sanosnanane
na okonnnaa, n nsn+ko o6pasonanne. hco aka, ce pana no+noc sa hco aka, ce pana no+noc sa
nnapeLno nnerpnpano nnannpane na cne enn no cornacnoc na no-
pe6ne na y+ennne n nnannpanne aknnnocn. pn peannsnpane na pn peannsnpane na
copp+nnne nacannnko pe6a pa ro nonknyna n ann cekoe pee npn
nysn+koo nspasynane n ne cnee pa ce posnonn pa ce npann anocepa
na konnennnnoc nery y+ennne.
foneu qou ua acoen
IfHB 6poj ua acoen
1. eene 19 +aca
2. Hysnka n pnn+ene 19 +aca
3. CnyLane nysnka 12 +aca
4. Cnnpene na peckn nysn+kn nncpynenn 8 +aca
5. 0cnonn na nysn+kaa nncnenoc 6 +aca
6.
0cnonn na peckoo nysn+ko nspasynane n
nopene
8 +aca
8kB0: 12 aca
3a6eneLka: bpojo na +aconne e papen opnenanono.
Bacaeun cpecea:
aypnonnsyennn cpepcna (J8, [8[-nneep, nnpeonneep, konnjy-
ep),
peckn nysn+kn nncpynenn,
pasnn nsnopn na y+ene op nenocpepnaa okonnna (npepnen no
npnpopaa n okonnnaa),
nnsyennn cpepcna (cnnkn, oorpann, annnkann n cn.),
hnepne, o6pasonnn conepn.
4. 0qBBAB BA
8o eko na nacanaa peponno ce cnepa n npepnynaa nocnranaa
na y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, non-
nnpanoca sa nysn+ko nspasynane, anra+npanoca na y+ennne, no-
cneenoca no pa6oaa, kako n nnckaa pa6oa (opnannno oenyna-
ne). pn cnepeneo na nocnranaa na y+ennne, nacannnko pe6a
oco6eno pa nnnnana kon nnpnnnpyannno npncan no nocnranaa na
cekoe noepnne+no pee.
`
`
`
`
`
`
10
BP0IPAHA
KAAP
acanaa no nysn+ko o6pasonanne no peo oppenenne no+e pa ja ns-
nepyna nne koe sanpLnno:
paror.
`
`
1. 09KBABB P37A7B
eunko[yeunkaa:
sasena npannnen neja+kn can,
nee kynnnnpano (ynepeno, 6es rpnnacn, pnrane na panena n nn-
kane),
npenosnana snyn op npnpopaa n okonnnaa,
aknnno cnyLa nysnka,
nsnepyna epnocanna kopeorpanja no nysn+ko-pnnn+kn aknn-
nocn,
nnenyna n npnnenyna pnnn+kn n nenopnckn peckn nncpynen-
n,
pasnnkyna ocnonnn nnponn na enno n pnnannka,
npenosnana n npnnenyna nysn+kn nncnenn snan (neonnnne,
nnonnnckn kny+, noa),
kopncn hKJ sa nysn+ko nspasynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
11
8. K0HB6BJA K0JA JA B0I07BB
BA67ABBA7A BP0IPAHA
Ankna 8nanona, conennk sa nysn+ko o6pasonanne n nysn+ka
ynenoc, b0 - Ckonje
n-p 8nkopnja Konaponcka - nnpja, nonpepen npoecop na 1akyn-
eo sa nysn+ka ynenoc - Ckonje
8ej+ncnan ononckn, conennk sa nysn+ko o6pasonanne, b0 - be-
pono
0nrna aynoncka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Jeono
8epa Anrenoncka, nacannnk - 0V ,Kysnan J. ny - Ckonje
Lnnnnja Xpncona, oppenenckn nacannnk, 0V ,Faso Anrenonckn
- Ckonje
Xana [oko, nocnnyna+, 0V ,25 Haj - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nysn+ko o6pasonanne sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 4)
12
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
hBk08B0
06PA308ABBf
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
no npepneo nukoeno o6asoeanue sa III oppenenne na peneropnLnoo ocnon-
no y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A B0
III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa sanosnana nonn epnnnn kon ce kopnca no nacanaa no nn-
konno o6pasonanne,
pa kopncn pasnn naepnjann n exnnkn sa pane, cnnkane, no-
pennpane, rpapene n nnsyennn konynnkann no nnkonnoo nspa-
synane,
pa rn nspasyna canocojno n cno6opno cnone cosnannja, +yncna,
po+nnynana n nne+aon, nncnn n anasnja co nonoL na nnkon-
nno jasnk n nopeLno,
pa kopncn pasnn nocankn sa nnkonno nspasynane (kanene, rpe-
6ene, npckane, ynane n pp.),
pa ynee pa nanpann ns6op na npeja, aknnnoc n cpepcna n pa
cocann nnkonna nop6a,
pa ynee nep6anno pa o6jacnn nnkonna nop6a n pa ce nonknyna
na concnena ececka npoenka,
pa npann pasnnka na ynenn+kn pena op pasnn+nn nnkonnn
noppa+ja (pe+, cnnka, ckynnypa, apxnekypa),
pa rn npnnenyna ceknane snaena n neLnnn sa nnkonno nspa-
synane,
pa npaknkyna kynypno-xnrneno-exnn+kn n pa6onn nannkn,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa ce sanosnana co kynypnoo nacnepcno op pasnn+nn enn+kn
saepnnn,
pa rn npenosnana nnsyennne nepnynn n cpepcna n nnnnaa
ynknja,
pa ynee pa ja kopncn konnjyepckaa exnnka sa nnkonno nspa-
synane.
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
qPIAKf (0PBfBIAqB0B0 20 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ja pasnnna nepennjaa n pa cospana
npecana sa npocopo (pna6o+nna,
6nncky-paneky),
pa pasnnna +yncno sa nnnnjaa (nnpo-
nn n nnensne) n pa ja npnnenyna no
nnkonna ennna,
pa pasnnna ocennnoc n pa noo+yna
pnan no npnpopaa n canocojno pa ro
npnnenyna no paneo,
`
`
`
Fnkonnn
enenenn no
paneo
a6nypynane na nenocpepnaa okonnna, nepnnnpane na npoco-
po (rpap6ne, npepnene, npnpopaa, ppnopep, ynna),
co enka +eka, nonoxponno (yL, ennepa, nopenn 6on n pp.) pa
nnnnn co pasnn+na pe6ennna, nnensne, npensnoc, nacoka
(noeo y+nnnLe, y+nnnLen pnop, nojaa co6a, nojo pon),
`
`
pa ja pasnnna cnoco6noca sa
sa6ene+ynane na konypnaa nnnnja na
npepnene no oppepen npocop,
pa ja noo+n cnenoca n co cen+ene pa
ja npecanyna cenkaa na npepnene,
co pane pa npecanyna nnponn ekc-
ypn,
`
`
`
pane ` Konypa
Cen+ene
8napeLen n
napnopeLen
npocop
`
`
`
pa konypna nnnnja (cyno ppno, nnconn op ppnja, nncekn),
pa nnponn nnnnn n ncne rn kon6nnnpa no nnkonna ennna,
pa nnnnn: npann kpnnn, onopenn-sanopenn, ponrn-kycn, nc-
npeknnaa n pp. n nspasyna konpac na nnnnn (o6nan n po+p),
noo+yna n cnopepyna npepnen no ronennna (no+eno +yncno sa
nponopnn),
cnopepyna, po+nnyna n pa nnapeLen n napnopeLen npocop,
rn na6nypyna npepnene n cenkne kon rn opnnpaa pasnn
npepnen npn pasnn+no ocnenynane n co cen+ene nnkonno rn
npecanyna,
no npnpopaa ro sa6ene+yna pnano na opnne n nnnnne n rn
npnnenyna kako pekopannen enenen (ppnopep, orpapa, ckann n
pp.),
`
`
`
`
`
`
`
5
pa pa npeky exnnka-yL. ` JyL pa co yL, nepe, ppne, +eka (knac op n+enka, opanna, cnono-
nn, cyno ppno n pp.),
pa no na6nypynane, nonnene n anasnja.
`
`
fhBkAKf (0PBfBIAqB0B0 32 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn kopncn ocnonnne n
cekynpapnne 6on n kpeannno
pa rn npnnenyna no nnkonna
konnosnnja,
pa cospana nnkonna konnosnnja
co napnn nnn onnn 6on,
pa pasnnkyna opnrnnanna nop6a
op penpopyknja.
`
`
`
Fnkonnn enenenn no
cnnkaneo
Cnnkane
Konpac
0pnrnnan n penpopyk-
nja
Fapnn n onnn 6on
Konpacnn 6on
0pnrnnan
enpopyknja
`
`
`
`
Kopncn pasnonnpnn nocankn n exnnkn no cnnkaneo
(kanene, rpe6ene, npckane n pp.),
cnnka nejsa+ co ocnonnn n nsnepenn 6on,
cnnka co axponackn 6on,
cnnka co napnn nnn onnn 6on (pasnn pekopnpann npep-
nen),
ja cnnka npnpopaa co napnn n onnn 6on (nnnapa, neo-
nn n pp.),
cnnka co konpacnn 6on,
nspasyna konpac (cneno-enno),
neLa 6on n cnnka co nnn no concnena sanncna,
no npnpopaa ja sa6ene+yna onckaa rpapanja, cno-
pepyna n sa6ene+yna pasnnkn no ono (cneon, enen,
najenen, najcneon on),
cnnka no po+nneno,
cnnka no anasnja,
noceyna nnkonna nsno+6a, aenje n ce sanosnana co
opnrnnannn pena n co penpopyknn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
06hBk8AKf 80 P0fI0P0I, H0fhBPAKf B fPAfK f (0PBfBIAqB0B0 10 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ja pasnnna cnoco6noca pa
na6nypyna, noo+yna (nepennpa)
npepnen co epnocanen n cno+en
nonynen,
`
8onynen ` a6nypyna pasnn npepnen n cnopepyna no opna,
ronennna n ekcypa,
`
pa ja yconpLyna nanyennaa cnoco6-
noc npn nopennpaneo,
npn nopennpaneo pa rn yconpLyna
pasnne nocankn na pa6oa,
pa ce ocnoco6yna pa nopennpa pn-
pnnensnonannn opnn (co epnoca-
nen n cno+en nonynen),
pa ja npnnenyna nnnnjaa n ekcypa-
a npn nopennpaneo,
`
`
`
`
0cnonnn cpepcna sa
Hopennpane
Fnkonnn enenenn no
nopennpaneo
Hopennpane
nopennpa epnocanen nonynen (onoLje, senen+yk, reo-
nepnckn ena n pp.),
nopennpa npepnen co cno+en nonynen (+nnonn,
+one+ka nrypa, nna, koLnn+ka n cn.),
nopennpa co pasnn nocankn na popanane, opsenane,
pna6ene, rpe6ene, nepopnpane n pane,
`
`
`
pa cospana konnosnnja co pasnn
onapnn n ppyrn naepnjann,
pa ce sanosnana co nekonky ckynny-
pn no nenocpepnaa okonnna,
`
`
0cnonnn cpepcna sa
rpapene
Fnkonnn enenenn no
rpapeneo
papene
KaLnpane
Hakea
`
`
kaLnpa nackn, koLnn+kn, nnoponn, +nnonn n pp.,
nopennpa npepnen n co nnn cospana konnosnnja,
kopncn onapnn naepnjann sa nnkonno nspasynane
(npann naken na y+nnnLe, coo6pakaj, nosnna n pp.),
kon6nnnpa n cocanyna n npnoa nspasyna npocop
(nnapeLen n napnopeLen),
`
`
`
`
pa ce ocnoco6yna op roonn opnn
pa cospape nocno+ena konnosnnja.
` Ckynnypa ` co konnonnpane na roonn opnn cospana cno+ena
konnosnnja,
cospanane na ynenn+ko peno (ckynnypa) sa6ene+yna
peann, ekcypa, nnnnn, nonynen...,
noceyna cnonennk (ckynnypa, 6nca, onana n pp.).
`
`
`
7
B3AJB B 8B3fhBB k0HBBkAqBB (0PBfBIAqB0B0 10 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa npoenn Lo ro npnnnekyna
neronoo/ nejsnnoo nnnnanne
kon nekoj npepne n soLo,
pa ro kopncn pnano no pnsaj-
no,
pa sanosnana n pasnnkyna nnyc-
panja, oorpanja, kopna sa
knnra, nocep, nnaka.

`
`
`
[nsajn
Fnkonnn enenenn no
pnsajno
8nsyennn konynnka-
nn
[esen (Lapa)
Vkpac
3nak
hnycpanja
Kopna
ocep
`
`
`
`
`
`
e+an co pnnn+ko nonopynane, cospana pesen (napa-
na, ykpacna xapnja, an6ana+na keca),
ne+an co pasnonnpnn naepnjann koj can rn nponaora
op nenocpepnaa cpepnna (nncja, nnoponn, ko+a, ryna,
ekcnn, npe+a n pp.),
ne+an kapon ne+a,
nspa6oyna ykpacnn npepnen op pasnn an6ana+n,
nspa6oyna ykpacn, +ecnkn nakn,
cnopep epnocanna Lena nspa6oyna opnrann,
npeky nocankn na nenene npsynane, cocanynane n pp.
nn ja nenyna npno6nnaa ynknja na npepnene,
kopncn konnjyep sa nspa6oka na pekopanja.
`
`
`
`
`
`
`
`
8
acannne copp+nnn op npepneo nnkonno o6pasonanne panaa
no+noc sa nnerpnpano enno n copp+nncko nonpsynane co naca-
nnne npepnen: naj+nn jasnk, naenanka, anrnnckn jasnk, sanosnana-
ne na okonnnaa, nysn+ko n nsn+ko o6pasonanne. hco aka, ce pana
no+noc sa nnapeLno nnerpnpano nnannpane na cne enn no cornac-
noc na nope6ne na y+ennne n nnannpanne aknnnocn.
foneu qou ua acoen:
IfHB 6poj ua acoen
1. pane 20 +aca
2. Cnnkane 32 +aca
3.
06nnkynane no npocopo, nopennpane n
rpapene
10 +aca
4. [nsajn n nnsyennn konynnkann 10 +aca
8kynuo: 12 aca
* 3a6eneLka: bpojo na +aconne e papen opnenanono.
Bacaeun cpecea:
pasnn nsnopn na y+ene op nenocpepnaa okonnna (npepnen no
npnpopaa n okonnnaa),
nnsyennn cpepcna (npepnen op nenocpepnaa okonnna, penpo-
pyknn, peckn nop6n, annnkann n cn.),
`
`
`
cnajponn, cnnkonnnn, cnncannja n cn.,
aypno-nnsyennn cpepcna (J8, [8[-nneep, nnpeonneep, pnrnanen
ooanapa, pnrnanna kanepa, konnjyep n ppyrn cpepcna sannc-
no op npepneo),
hnepne, o6pasonnn conepn.
4. 0qBBAB BA
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnnpa-
noca sa nnkonno nopene, koneknnnaa copa6oka n cn. (opnannno
oenynane).
0naa konnonena e cocanen pen na nnannpaneo na nacannnko sa na-
canaa n y+eneo.
0nncno oenynane:
oncepnanja na peeo-y+ennk,
pasronop kako na+nn na nspasynane,
nep6anno onnLynane na concnenno pe+,
cenen na connapynane na nnkonnne exnnkn,
nnpnnnpyannn kpeannnn cnoco6nocn,
y+ecno n nsnep6a na nnkonna nop6a,
noo+ynane n npenosnanane na pasnn npepnen op nenocpepnaa
`
`
`
`
9
okonnna n npnnenynane no nnkonnoo nopeLno,
npesenanja na nnkonnne y+enn+kn nop6n,
kpeannno nspasynane n nopene no nnkonnne exnnkn,
npenosnanane na nnkonnn exnnkn n naepnjann,
aknnno y+ecno no nnckaa pa6oa n pp.
BP0IPAHA
KAAP
acanaa no nnkonno o6pasonanne no peo oppenenne no+e pa ja ns-
nepyna nne koe sanpLnno:
paror.
1. 09KBABB P37A7B
eunko[yeunkaa:
rn npenosnana n rn nnenyna nnkonnne naepnjann, exnnkn n npn-
6opo sa pane, cnnkane, nopennpane, o6nnkynane n ne+aene
npepnnpenn co nporpanaa op I po III oppenenne,
pa pasnn+nn nnnnn n peann,
noo+yna cneno n cenka na npepnene n o6jekne,
noo+yna n nnenyna pasnn nnponn nnnnn no npnpopaa n rn npnne-
nyna no nnkonnoo nspasynane,
rn noo+yna konypne n enenenne na npepnene n rn npnneny-
na no nnkonnoo nspasynane,
`
`
`
`
`
`
`
10
ce rpn+n sa xnrnenaa na npocopo, sa npn6opo sa cnnkane n sa
nerono noppepynane na coopneno neco,
rn npenosnana n nnenyna ocnonnne 6on, cekynpapnne, xpona-
ckne, axponackne,
ynee pa po6ne cekynpapnn 6on (senena, nopokanona n nnoneo-
na),
pasnnkyna napnopeLen n nnapeLen npocop, ncnaknao-npna6-
nao,
canocojno nopronyna La6nonn sa ne+aene,
ne+an n co pnnn+ko nonopynane cospana konnosnnja,
pa no po+nneano, npo+nano n no anasnja,
canocojno pekopnpa roonn opnn,
ro kopncn konnjyepo sa nnkonno nspasynane, pane n 6oene,
snae pa pasnnkyna pe+, cnnka n ckynnypa,
snae peka nocon opnrnnan n penpopyknja,
ja onnLyna concnenaa nnkonna nop6a,
npenosnana enenenn op napopnoo nopeLno n rn kopncn no
cnoeo nnkonno nspasynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
Jpajko Jonanonckn, conennk no nnkonno o6pasonanne n nnkonna
ynenoc, b0 - 8enec
8acka Fenkona, conennk sa npepy+nnnLno nocnnanne n o6paso-
nanne, b0 - 8enec
0nrna aynoncka, conennk sa oppenencka nacana b0 - Jeono
n-p Haknnna nnropnencka - Ko+ocka, V+nnnLe sa npnnenea
ynenoc ,,Fasap Fn+enonckn - Ckonje
Ana nekocka - anona, JV[ ,13 oennpn - Ckonje
o6epa Joppanoncka, npoecop no oppenencka nacana, 0V ,Faso
Anrenonckn - Ckonje
Appnjana Apenn, npoecop no npepy+nnnLna nacana - 0V,,26
Jynn - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
11
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nnkonno o6pasonanne sa peo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 3)
12
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
4B3B+k0 B 3PA8fI8fB0
06PA308ABBf
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasonanne ponece nacanna nporpana no npep-
neo usuvko u sqaecmeeno o6asoeanue sa III oppenenne sa peneropnLnoo
ocnonno y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa npannnno pp+ene n cnnepn+en pasnoj na
enoo npeky coopnenn ne+6n,
pa yne+6yna npannnnn n kooppnnnpann npnpopnn pnn+ena co
paee, nosee n ppyrne penonn na enoo sa onnnanna ynkn-
ja na nokonoopnno anapa,
pa y+ecnyna no nrpn n pa ce nonknyna na copa6oka n nanpenap
no koneknnnn nrpn,
pa ja pasnnna nokonoopnaa noopn+ka kooppnnanja n opnen-
anja no npocopo,
pa yne+6yna n connapyna nonn noopn+kn enenenn op ocnonne
na anenkaa n rnnnacnkaa n op ppyrn cnoponn,
pa y+ecnyna pannonpanno n pa copa6oyna no nncko nsnepyna-
ne na ne+6ne n nrpne,
pa pasnnna cnoco6nocn sa nosnnnno enononanno nspasynane
nns nrpa n apeknann nsn+kn aknnnocn,
pa ce nonknyna pa y+ecnyna no aknnnocn no cnoj ns6op.

`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
IfHA 1: 8fm6B 3A 0PfABB3BPAB0 0fIA88AKf B 8BmfKf
eunko[yeunkaa:
pa ro yconpLyna nocanynaneo
n pnn+eneo,
pa ja pasnnna nokonoopnaa
cnoco6noc sa pnn+ene no cne
npann,
pa ro pasnnna onLoo +yncno
n neLnnne sa kooppnnnpano
n cnnepn+no nocanynane no
konona, pepna n no pnn+ene,
pa rn pasnnna nepennnnne
n npocopnne cnoco6nocn
nope6nn sa pnn+eneo no
konona n pepna,
pa pasnnna cnoco6nocn sa nosn-
nnnn enononannn po+nnynana
npn noopnn aknnnocn.
`
`
`
`
`
Vne+6ynane na nocanyna-
neo na y+ennne no pne
npcn
Vne+6ynane na nocany-
naneo na y+ennne no
konona no epen no neco n
no pnn+ene
8pene no neco, naneno
n napecno, nanenokpyr
(npene sa 180 )
[nn+ene npano, nk-ak,
(neno-pecno), nonykpy+no
n kpy+no (no o6ene+ann
reonepnckn opnn)
1opnnpane rpynn no
o6ene+an npocop
`
`
`
`
`
8pene:
naneno,
napecno,
nanenokpyr.
`
`
`
V+ennne ce nocanynaa: no epna pepna, no pne
pepnn, no konona no epen n pnaja, y+ennne ce
pnn+a no konona no epen n pnaja, p+ane npano
n kpy+no,
y+ennne ce pnn+a no nnnnn o6ene+ann no
cana, nrpannLe - onopen epen, no kon ro
opp+ynaa npaneo na pnn+eneo,
ce rpynnpaa no nonann rpynn sa nsnepynane na
noopn+kn pnn+ena n ne+6n.
`
`
`
5
IfHA 2: 8fm6B 3A 040PH8AKf BA Ifh0I0 B 8BmfKAIA (ff B38f8AAI BA ffk0J +Af}
eunko[yeunkaa:
ne+6n co npao, rnanaa, paee,
pyno n nosee (npannnno n
kooppnnnpano),
ne+6n sa jaknene, na6anene n
ncernynane,
pa ro pasnnna +yncnoo sa
ececko nsnepynane na
pnn+enaa,
pa nsnepyna ne+6n coo6paseno
co onpepenen pnan n enno,
pa ce cnnynnpa npannnno pa rn
nsnepyna ne+6ne no cepene,
nonyne+ene n ne+ene na co-
nak n rp6.
`
`
`
`
`
8e+6n sa npao,
rnanaa n paee
(panenno nojac)
8e+6n sa pyno
8e+6n sa kapnnaa
n nosee
oce6nn konnnekcn
na ne+6n co npenen-
nnno n kopeknnno
nnnjanne sa enec-
nne peopnnen
`
`
`
`
Kneknynane n nok-
neknynane,
cknekonn-kneknyna-
ne na epna n na pne
nose,
nc+ekopn, nanpep,
naneno, napecno,
koco nanpep naneno
nnn napecno, nasap.
`
`
`
8e+6n sa oopnynane na enoo n pnn+enaa,
npenennnnn ne+6n sa npepncnonnpanoca na y+ennne
kon onpepenenn enecnn peopnnen (knosa, ckonno-
sa),
ne+6n sa cnnepn+en pasnoj n npannnno pp+ene na
enoo,
konnnekcn ne+6n sa cnnepn+en pasnoj n npannnno
pp+ene na enoo,
nnopnnpane na y+ennne sa nosnnnnoo nnnjanne na
ne+6ne.
`
`
`
`
`
6
IfHA 3: 0fB08B BA AIhfIBkAIA
eunko[yeunkaa:
pa rn yconpLyna exnnkne na opene,
p+ane n ckokane,
pa rn pasnnna ronenne nyckynnn rpynn
na paee, pyno, kapnnaa n nosee,
pa pasnnna +yncno sa pnan: 6anen,
cpepen n 6ps (no opene n p+ane),
pa ja pasnnna onLaa nopnn+noc na
nokonoopnno anapa n kooppnnnpano
pnn+ene,
pa ja kopncn exnnkaa na ockokny-
nane n pockoknynane (op neco n co
sap+ynane),
pa rn connapyna exnnkne na pnane n
akane n pa ja pasnnna npensnoca,
pa nsnepyna pnn+ena no napon+naa
ocka na cnoeo eno n pa ja yne+6yna
pannoe+aa na enoo.
`
`
`
`
`
`
`
Ckok op neco
Ckok co sane-
sap+ynane (no
nnco+nna n pane+nna)
1pnane n akane on+e
1pnane on+e no en
hrpane pana
hrpn no neco n no
pnn+ene
[opanane n npnnane na
onkn
`
`
`
`
`
`
`
en sa: pnane,
popnynane n npe-
pnynane,
ckokannoc,
pockoknynane.
`
`
`
8e+6n: oqene. mvane. ckokane. nane.
akane. qeuene na aeme u noseme.
qene na myom u inaeama,
Laenn nrpn co connapann enenenn op
ocnonne na anenkaa,
nrpane pana (nanpenapn),
ckokane co ja+e, rpynno na epno ja+e n
nnpnnnpyannn ckokana,
ckok no nncnna, co nnnnanne no pockoknyna-
neo (anopnsanja na neka nopnora),
pnane on+e no en,
npepnynane onka npeky nncka npe+a co
noropynane na onpepenena en.
`
`
`
`
`
`
`
7
IfHA 4: 0fB08B BA fBHBAfIBkAIA
eunko[yeunkaa:
pa yne+6yna nonsene n pkana-
ne okony napon+naa oconnna
na nena n pecna cpana,
pa ja pasnnna kooppnnanjaa
no npocopo n +yncnoo sa
pnn+ene na napep no pasnn+nn
nono+6n na enoo,
pa yne+6yna pnn+ene co sanp-
ynana,
pa ja connapyna n yne+6yna
exnnkaa na npannnno pnrane n
nocene,
pa kopncn n yne+6yna exnnka
sa saepnn+ko nocene na npep-
nen,
pa ja pasnnna cnnaa n
nopnn+noca na ronenne
nyckynnn rpynn,
pa ce nonepyna no ececko n
eneranno pp+ene na enoo n
neronne penonn.
`
`
`
`
`
`
`
Akpo6anka
Kony nanpep
Jpkanane (no napon+naa
ocka)
Knakanka: knakane na rp6
n conak
asnn nnponn nasene (co
nponnekynane)
Cnpann
nckn rnnnacn+kn cnpann:
as6oj, rpepa, pnnconn n
pp.: ka+ynane, nncene n
cnerynane
ncka Lnepcka knyna
(opene n nasene)
[nrane n nocene
apnnekynane
`
`
`
`
`
`
`
`
Kony nanpep,
pkanane,
knakane,
pnnconn,
Lnepcka knyna,
nnsok pas6oj.
`
`
`
`
`
`
hsnepynane na ocnonnne rnnnacn+kn enenen-
n,
nocene npepne na rnana n yne+6ynane pp+ene
na enoo no ennna,
ka+ynane na rnnnacn+kn cnpann,
nocene n nsnepynane na ocnonnne rnnnacn+kn
enenenn,
Laenn nrpn co connapann enenenn op ocno-
nne na anenkaa n rnnnacnkaa co nnnnanne
kon ononapenoca,
pnrane, nocene n napnnekynane no rpannne na
no+nocne na peaa op onaa nospac.
`
`
`
`
`
`
8
IfHA 5: BfPB
eunko[yeunkaa:
pa ja ocosnae ynknjaa na npannnaa na
nrpne,
pa rn pasnnna ncnxonoopnne pnnensnn:
6psnna, cnaopnnnoc, nspp+nnnoc, npannnna
n nanpenena peaknja, enacn+noc n pp.,
pa nonara, copa6oyna, konynnnpa n pncn-
nnnnnpano pa peannsnpa nocanenn sapa+n,
pa rn pasnnna cnoco6nocne sa konponnpano
opnecynane n ncka+ynane na enonne no
nanpenapne n kako y+ecnnk-nanpenapyna+
n kako nannna+,
pa ce nonknyna pa nrpa no coo6pasnoc na
pnano na nysnkaa.
`
`
`
`
`
hrpn co onka
Laenn nrpn
hrpn 6es rpannn
apopnn n ppyrn
ann
`
`
`
`
Cnopcko opnecy-
nane
` hrpn no kon ce pasnnna +en6aa sa no6epa,
nanpenapyna+kn pyx, cnoco6nocn sa npn-
ponec no eknnaa, nonarane n nannnane,
nrpane enenenapnn nrpn, Laenn nrpn,
nrpn 6es rpannn n cn.,
anonn nrpn npocnepenn co nysnka.
`
`
`
okpaj peponnaa nporpana no+e pa ce peannsnpaa n nacannn enn-noppa+ja no poronop co popnenne:
nnnane,
Aknnnocn na cner,
8osene ponne, nenocnnep, ponepn,
Aknnnocn no npnpopa: nsnen n neLa+ena,
V+nnnLen cnop,
Cnopckn Lkonn n npoekn.
(0nne nacannn enn ce peannsnpaa cnopep noce6na nporpana na nnno na y+nnnLeo n ce peannsnpaa cnopep ynppenn canpappn no sanncnoc
op nnepecne n no+nocne na popnenne.)
`
`
`
`
`
`
9
Co nacannno nnan sa npepneo nsn+ko n sppancneno o6pasonanne
sa III oppenenne ce nnannpann no 3 +aca nepenno, opnocno 108 +aca
ropnLno.
pn peannsanjaa na nporpanaa sa nsn+ko n sppancneno o6paso-
nanne ce noara op pasnojnne no+nocn, cnoco6nocn n nnepecn na
y+ennne.
porpanaa no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne nypn Lnpok cnek-
ap na aknnnocn: sapon+nennn, no kon ce npnpopnne pnn+ena
n ocnonne na anenkaa n rnnnacnkaa co nrpne n o6nacne kon
onakaa nnnnane, aknnnocn na cner n no npnpopa, aknnnocne co
nosene n cn. kako noce6nn enackn noppa+ja cnopep nnepeco n no-
pe6ne na y+ennne n popnenne, a pe6a pa ce peannsnpaa no no-
kannaa cpepnna op koja ce o+ekyna sna+nenen nanpepok na nokanno
nnno n kopncene na npnpopnne ycnonn.
8auo e nacannnko na npnne +aconn Lo e no+no no6pry pa noc-
nocann nep6anna n noopn+ka konynnkanja co koja ke rn nonepe
y+ennne kako napanenka, opnocno ennna no oprannsnpano nocany-
nane n pnn+ene. 0naa ena e nnory sna+ajna sa oprannsnpano pnn+ene,
6es6epnoc n cnrypnoc no nsnepynaneo na nope6nne aknnnocn co
napanenkaa kako ennna n no oprannsnpaneo na ppyrne aknnnocn
no y+nnnLeo n napnop op nero. hco aka, ne+6ne op enaa sa oop-
nynane na enoo sapon+nenno ce nsnepynaa na cekoj +ac no nsn+ko
n sppancneno o6pasonanne.
Hnory e 6nno na canno no+eok na y+e6naa ropnna nacannnko pa
nanpann cnnnane na ncnxonsn+kno, enononannno n conjannno
cayc na cekoj y+ennk co en pa nopronn nnannpane nnajkn rn npep-
nnp nacannne enn n nocanenne enn no kopenanja co ycnonne
sa pa6oa no y+nnnLeo co no+nynane na nnpnnnpyannne nnepecn
n ncnxonoopnn cnoco6nocn na y+ennne. oce6no pe6a pa o6pne
nnnnanne na sppancnenaa cocoj6a na y+ennne, oco6eno na onne
y+ennn kon nnaa enecnn oLeynana n nekapckn sa6pann sa enoc-
nn nnn penynnn noopn+kn ne+6n. pn naknne cny+an nacannnko e
pon+en pa rn no+nyna nncnenaa n yka+ynanaa na cpy+nne nna sa
sppancnenaa cocoj6a na y+ennne.
acannnko e pon+en yLe na no+eoko na y+e6naa ropnna pa snae
pann nna y+ennn co sa6pana nnn orpann+ena nsn+ka aknnnoc no-
papn npene+ana 6onec nnn ero6n nnn 6onec na kappnonackynapnno
cncen. Joj e pon+en pa ro no+nyna nekapckno naop n npenopakaa, pa
ce koncynnpa pann no+e n konky no+e pa pa6on co ne y+ennn.
Co ornep na nospaca na y+ennne noopn+kne aknnnocn ke ce pe-
annsnpaa, npep ce, npeky nopnn+nn nrpn, co nacojynane pa ce sa-
ponona nnepecne na y+ennne, pa ce ocnapynaa nosnnnnne
enononannn eekn, y+ennko pa rn no+nyna cnone ppyrap+nna,
pa nn nonara n pa ce pasnnna koneknnnoo n rpynnoo peLanane na
sapa+ne, pa ce pasnnna kynypaa na no+nynane, cosnannja sa y6anoo
n nerynane na concnenoo eno.
acannnko pe6a noce6no nnnnanne pa nocnen na nkny+ynaneo na
cne y+ennn no rpynnne aknnnocn, 6es pasnnka na nnnnne cno-
co6nocn n nonona npnnapnoc. Cnnynnpaneo pe6a pa ce npann na
anpnannen na+nn, npn Lo ce npepnynaa noepnne+nne nocnrana
na cekoj y+ennk kako neron nn+en pekopp. Cekoj y+ennk ce nonknyna
10
pa nocnrne najnnory Lo no+e, a ne pa ce cnepn opnanpep ynppen
canpapp. ena na nacanaa no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne
e pa ce o6es6epn anocepa na penakcanja.
pn noproonkaa nacannnko o6pnyna nnnnanne na panonannoo ko-
pncene na ycnonne sa pa6oa. 8o ropnLnaa noproonka sapon+nenno
rn nnannpa nacannne enn popeka, nak, nacannne enn no copa6o-
ka co popnenne ce nnannpaa nps ocnona na ycnonne sa pa6oa no
y+nnnLeo n nokannaa cpepnna, popnenne ce ankenpaa, ce op-
nnpaa rpynn, ce nopronyna noce6na nporpana sa nsnep6a, a ako nna
nope6a nokpaj nacannnko ce anra+npa n ppyro cpy+no nne. a-
cannne enn ce nsnepynaa no npncycno na epen op popnenne nnn
capaen.
4. 0qBBAB BA
Cnopep nocanenne enn na nacannaa nporpana no nsn+ko n
sppancneno o6pasonanne, nacannnko peannsnpa onncno oenynane
(pnjarnocn+ko, opnannno, nnkpocynannno n cynannno) npn Lo
npepnnp rn nna cnepnne konnonenn:
yconpLynane na npnpopnne opnn na pnn+ene, kako n y+ene n
connapynane na ppyrn noopn+kn enenenn,
nopnrnynane na ncnxonoopnne cnoco6nocn n cnoco6noca na
nokonoopnno anapa,
connapynane na enenenne op ocnonne na anenkaa, rnnnacn-
kaa, nrpne n noppa+jaa no ns6op,
`
`
`
peponnoc, sanarane, copa6oka n nonarane na y+ennko na +aco-
nne,
ep-nnej opnecynane na +aconne n nanpenapne, no+nynane
no6epa n nopas kako nopnannn nojann na nanpenapne,
npnponec no ocnapynane na nosnnnnn enononannn eekn,
no+nynane n ncnonnynane na sppancneno-xnrnenckne sapa+n
no opnoc na o6nekaa, npep nsn+kne aknnnocn n no nnn,
pncnnnnna, no+nynane na kyknno pep na cnopckaa cana n
y+nnnLeo n ncnonnynane na nocanenne sapa+n op cpana na
nacannnko n ppyrn enenenn kon nacannnko ke rn nocann kako
cnennka na ycnonne sa pa6oa n ocnapynaneo na nokannne
nnepecn, kako n poronopo co popnenne.
3a nocnranaa na y+ennne ce nopn pnennnk sa cne nanepenn kon-
nonenn op koj ce nsnnekyna oenkaa na y+ennko. 0enkaa e onncna,
no nea ce onaenn nocnranaa nonpsann co enenenne nocanenn co
ena na acannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne
sa peo oppenenne.
`
`
`
`
`
11
BP0IPAHA
porpanaa no opnoc na npocopnne ycnonn sa peannsanja ce enenn
na opnanno sa npocop sa I, II n III oppenenne n na nacannne cpep-
3a peannsanja na nacannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno
o6pasonanne nope6na e cnopcka cana n onopenn cnopckn epenn.
nnnno 6poj n ronennna ce perynnpann co opnanno sa nacanen
npocop n nacannn cpepcna n nonarana na Hnnncepcnoo sa o6pa-
sonanne n nayka.
KAAP
3a peannsanja na nacannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pa-
sonanne sa peo oppenenne na ocnonnoo o6pasonanne npepnnpenn ce
nacannnn co sanpLen neparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka
nacana n nna co sanpLen 1nnosockn akyne-hncny sa neparo-
rnja, pnnnonnpan neparor.
1. 09KBABB P37A7B
eunko[yeunkaa:
nsnepyna ne+6n co paee, nosee n pyno,
pasnnkyna 6pso op cnopo opene n p+ane,
sasena pasnn nono+6n co enoo no coene, kne+ene, konenn+ene,
nonyne+ene n ne+ene na rp6 n conak,
npannnno ro pp+n enoo no cepene n pnn+ene,
npannnno ce nocanyna n pnn+n no epna n pne pepnn, no konona
no epen n pnaja,
npannnno n kooppnnnpano ce pnn+n no npocopo,
npanonnnnckn ce pnn+n n opp+yna pannoe+a,
npannnno ckoka n pockoknyna, npannnno aka n pna no pane+nna,
noropyna en,
npannnno n kooppnnnpano nsnepyna ocnonnn rnnnacn+kn ene-
nenn na napep,
copa6oyna, nonara, nnckn pa6on n y+ecnyna no nrpn,
nsnepyna cknapnn n pnnn+kn pnn+ena, nrpa cnopep pnano na
nysnkaa, nsnepyna ann n nrpn no pasnn+en pnan n pnn+ena,
nna sppancneno-xnrnenckn nannkn no nsnpLenn aknnnocn na
+aco no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne,
pasnnna noopn+kaa kooppnnanja n opnenanja no pasnn+en
npocop,
nsnepyna apeknann ne+6n sa cnnepn+en noponoLkn pasnoj,
y+ecnyna no nrpn (Laenn, kapakepnn, ann n pp.),
yne+6yna n connapyna nonn noopn+kn enenenn op ocnonne na
anenkaa n rnnnacnkaa n op ppyrn cnoponn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
12
8. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
p-p ace Konponckn-knnesnonor, bnpo sa pasnoj na o6pasonanne-
o - Ckonje
p-p Fena [anoncka - npoecop na hncnyo sa neparornja npn
1nnosockno akyne - Ckonje
p-p 3opan apnk- npoecop na 1akyneo sa nsn+ka kynypa -
Ckonje
Cno6opanka bapaponcka, nacannnk no 0V ,,8napo Jacenckn -
Ckonje
Ao Hnnonckn, nacannnk no 0V ,,apenne 3orpackn - Ckonje
Lnnsa6ea Jonencka, conennk, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo
- Ckonje
Hycaa Anny, conennk, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo - oc-
nnap.
`
`
`
`
`
`
`
9. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne sa peo
oppenenne na peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2065 / 2)
1
PROGRAMET MSIMORE
PR KLASN E III N ARSIMIN
FILLOR NNTVJEAR
%\URMDH]KYLOOLPLWWrDUVLPLW
2
Botues:
Byroja e zhvillimit t arsimit
Pr botuesin:
Vesna Horvatoviq, drejtor
Fotografit:
Ivan Bllazhev
N pajtim me ShF Dimitar Milladinov, Shkup
ShF Vojdan ernodrinski, Shkup dhe ShF Rajko Zhinzifov, Shkup
Disejni dhe shtypi:
Koma, Shkup
Tirazhi:
200
CIP Kaanornsanja no ny6nnkanja anonanna n ynnnepsnecka
6n6nnoeka Cn. Knnnen 0xpnpckn, Ckonje
373.312.141.15/.16 (497.7)
PROGRAMET msimore pr klasn e III n arsimin fillor nntvjear, - Shkup:
Byroja e zhvillimit t arsimit, 2007. 149 fq.: ilust.; 25 cm
ISBN 978-9989-939-94-5
a) Edukimi dhe arsimi fillor Maqedoni - Planet dhe programet msimore,
klasa e par
COBISS.MK-ID 71206666
AFbACkh JA3hK
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
HAKL[0CKh JA3hK
JVCkh JA3hk
CCkh JA3hk
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
GJUH SHQIPE
MATEMATIK
NJOHJA
E MJEDISIT
GJUH ANGLEZE
ARSIMI MUZIKOR
ARSIMI FIGURATIV
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
GJUH MAQEDONE
GJUH TURKE
GJUH SERBE
MATEMATIK
NJOHJA
E MJEDISIT
GJUH ANGLEZE
ARSIMI MUZIKOR
ARSIMI FIGURATIV
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
62'5#,1$ PRMBAJTJA
3
Programet msimore prej klass I-r deri n klasn e III-t n arsimin
fillor nntvjear i hartuan komisionet n prbrje t kshilltarve t
Byros s zhvillimit t arsimit dhe bashkpuntorve t jashtm t By-
ros nga fakultetet prkatse, institute dhe msimdhns t shkollave.
Antart e ktyre komisioneve jan prmendur n fund t secilit pro-
gram msimor.
Duke pasur parasysh rndsin e veant t programeve msimore pr
zhvillimin e konceptit pr arsimin fillor nntvjear t detyrueshm u
formua nj ekip profesionistsh pr vlersimin dhe prshtatjen e pro-
grameve msimore prej klass s I-r deri n klasn e III-t n t gjitha
lndt msimore pr arsimin fillor nntvjear n prbrje:
Vesna Horvatoviq, drejtor n Byron e zhvillimit t arsimit, Shkup;
Mitko eshllarov, udhheqs sektori, Shkup;
Mr. Tashe Stojanovski, udhheqs njsie, Shkup;
Liljana Samarxhiska Panova, udhheqse njsie, Shkup;
Dr. Snezhana Adamevska, Instituti pr pedagogji, Shkup;
Dr. Nikolina Kenig, Instituti pr psikologji, Fakulteti Filozofik,
Shkup;
Dr. Mirosllava Nikollovska, Fakulteti Pedagogjik, Shkup;
Emilija Hristova, msimdhnse n ShF ,,Llazo Angellovski, Shkup;
Mr. Bukurie Mustafa, profesoresh n ShMQ ,,Arseni Jovkov,

Shkup;
Ekipi i profesionistve i analizoi programet msimore dhe jepte propo-
zime, sugjerime dhe shembuj pr prputhjen e programeve msimore
me Konceptin pr edukimin dhe arsimin fillor nntvjear, Ligjin pr
arsimin fillor, si dhe pr prputhje m t madhe ndrmjet programeve
msimore sipas lndve n veanti.
Pas analizave t bra nga ekipi i profesionistve dhe komisioneve pr
hartimin e programeve msimore, drejtori i Byros s zhvillimit t arsi-
mit i propozoi programet msimore pr miratim nga ministri i Arsimit
dhe Shkencs.
Ministri i Arsimit dhe Shkencs z-ri Sulejman Rushiti, n pajtim me Li-
gjin pr arsim fillor i miratoi programet msimore m 18.10.2007.
4
1
PROGRAMI
MSIMOR
MATEMATIK
2
N baz t nenit 55 paragrafi 1 i Ligjit pr organizimin dhe punn e organeve
t administrats shtetrore (Gazeta zyrtare e RM nr.58/00 dhe 44/02) neni 24
dhe 26 i Ligjit pr arsim fillor (Gazeta zyrtare e RM nr. 44/95, 24/96, 34/96,
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn matema-
tik pr klasn III pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E LNDS N
KLASN E III-t
Nxnsi/nxnsja:
ti prvetsoj numrat deri 100;
t aftsohet te zbatoj operacionet themelore aritmetike mbledhje
t numrave natyrore deri n 100:
t aftsohet q n praktik ti zbatoj operacionet mbledhje dhe
zbritje n zgjidhjen e situatave problematike;
ti prvetsoj operacionet shumzim dhe pjestim;
t aftsohet t prballet me situata problematike nga jeta e pr-
ditshme dhe t gjej mnyr pr zgjidhje t tyre;
t aftsohet ti dalloj nocionet gjeometrike: vij e drejt, pik,
segment, vij e lakuar, drejtkndsh, katror dhe trekndsh;
t aftsohet t vizatoj vij t pjert, vij t thyer, drejtkndsh,
katror dhe trekndsh;
t aftsohet q ti emrtoj temat dhe ant e drejtkndshit, ka-
trorit dhe trekndshit;
t aftsohet t bj vlersim n matjen e madhsive dhe me matje
ti kontrolloj vlersimet e veta;
t aftsohet t krahasoj dhe mat kohn, gjatsin, masn dhe
lngjet;
t aftsohet t prdor t holla-para (deri n 100 denar);
t aftsohet t mbledh, klasifikoj dhe krahasoj t dhna t th-
jeshta;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t aftsohet t lexoj, prezantoj dhe interpretoj t dhnat;
t mund ti prdor TKI n prmbajtjet e informatiks.
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
TEMA: MBLEDHJE DHE ZBRITJE DERI N 100 (50 OR)
Qllimet Prmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet t mbledh dhe
zbrit numrat deri n 20 (pr-
sritje);
`
mbledhje dhe zbritje
deri n 20
` Situata konkrete problematike ilustrohet me shkrim prka-
ts numerik;
`
t aftsohet pr t lexuar dhe
shkruar numrat deri n 100;
t aftsohet ti krahasoj numrat
deri n 100;
`
`
Numrat deri n 100
Krahasimi i numrave
derti n 100
`
`
Numrat deri n 100;
Njshe, dhjetshe
dhe numr njshi-
fror dhe dyshifror
(prsritje);
Qindshe;
Dhjetshja e pare
dhe e dyt (prsri-
tje);
Dhjetshja e tret,
e katrt, e pest, e
gjasht, e shtat, e
tet, e nnt dhe e
dhjet;
`
`
`
`
`
Paraqitje e numrave deri n 100 me material didaktik
(shkopinj, katror dhe kocka).
formon varg prej numrave deri n 100 sipas krkess
s dhn (psh. T shkruarit e numrave t dhjetshes s
par);
Loja n ifte (psh. nj nxns merr karton me numrin
1, ndrsa shoku i tij me numrin 5, t tjert e shnojn
numrin dyshifror t fituar me shifra apo me fjal, mandej
i ndrrojn vendet dhe e shnojn numrin e ri dyshifror);
Krahasim i numrit t nxnsve nga dy klas, numri i ele-
menteve n dy mbledhje apo material tjetr (grosh apo
pulla) dhe shnim me simbol pkats.
`
`
`
`
5
t aftsohet t prcaktoj para-
ardhs dhe pasardhs;
t aftsohet t prdor numra
rendor n shembuj praktik;
t aftsohet ti prcaktoj nu-
mrat ift dhe tek deri n 100;
`
`
`
Paraardhs dhe
pasardhs
Numrat rendor deri
n 100
Numrat ift dhe tek
deri n 100
`
`
`
paraardhs dhe
pasardhs
numrat rrendor deri
n 100
numrat ift dhe tek
deri n 100;
`
`
`
Florina ka numr 68,mandej dalin dy shok q i kan
numrat paraardhs dhe pasardhs t numrit 68.
T treguarit e ditve t muajit me numra rreshtor;
Loja Stafeta: stafeta i jepet vetm numrit ift, gjegjsisht
vetm numrit tek.
Brja e vargut prej ifteve (kocka, lenta etj.) dhe i nu-
mron prej 2 deri n 100.
`
`
`
`
zbrit dhjetshe deri n 100;
t aftsohet t mbledh numra
dyshifror dhe njshifror (pa
kalim)
t aftsohet t zbrit numra
dyshifror dhe njshifror (pa
kalim)
`
`
`
Mbledhja e dhjet-
sheve deri n 100;
Zbritja e dhjetshe-
ve deri n 100;
Mbledhja e numrave
dyshifror dhe njshi-
fror (pa kalim);
Zbritja e numrave
dyshifror dhe njshi-
fror (pa kalim);
`
`
`
`
Brja e tufave prej 10 shkopinjve dhe me to ilustrim i
mbledhjes dhe zbritjes s dhjetsheve.
Ilustrim i mbledhjes apo zbritjes pa kalim (32+6; 46-3)
me fotografi apo zhetona;
plotsim i vargut t makaronave (psh. Vargu i makaronave
pre 43 t plotsohet deri n 50);
`
`
`
zbrit numra dyshifror n resht
dhe n kolon;
` Mbledhje dhe zbritje e
numrave n resht dhe
n kolon
rreshti dhe kolona; Loja Banka: zvendsimi i 45 monedhave pr banknota
dhe monedha etj.
Loja e monopolit.
Loja shitorja: Ktheja kusurin blersit (70, 100 denar
etj.), (50 den.-7 den.)
Nxnsit rendisin kocka n rresht dhe n kolon.
Mandej me shembuj konkret bhet mbledhja dhe zbritja.
Formim dhe zgjidhje e detyrave t ndryshme numerike.
`
`
`
`
`
`
6
t aftsohet t zgjidh shprehje
me nj apo dy operacione;
t aftsohet t zgjidh probleme
nga jeta e prditshme;
`
`
Shprehje numerike me
nj apo dy operacione;
vlersim (prsritje); ` Vlersim sa kifle ka n t dy korpat dhe kontrollim i vlers
me numra.
Kontrollim i vlersimit me mbledhje apo ndryshim t dy
numrave dhe kontrollim me mbledhje dhe zbritje;
`
`
t aftsohet t zgjidh detyra
n t cilat numri i panjohur
sht i zvendsuar me shkronj
(thyes);
T aftsohet t kryej kontroll
t saktsis s zgjidhjes s
thyess;
t aftsohet q n nivel konkret
ta vrej pandryshueshmrin e
mbledhjes gjat ndryshimit t
vendeve t mbledhsve;
`
`
`
Zgjidhja e thyeses Thyes
Kontrollim
`
`
Zgjidhje e situats problematike: N kuti ka disa moll.
Tomi m dha edhe 7 moll dhe tani kam 21 moll. Sa
moll kam n kuti? Situatn problematike e paraqet
thyesa:
X+7=21;
Zgjidhet thyesa dhe bhet kontroll e zgjidhjes;
Cilsit e mbledhjes ilustrohen me material didaktik, psh.
Nga kartelat formohen dy numra dyshifror, shnohen dhe
llogariten shprehjet numerike;
34+26=60
Ndrohet vendi i t dy mbledhsve:
26+34=60
`
`
`
7
t aftsohet t grupoj tre apo
m shum mbledhje;
t aftsohet n zgjidhjen e
detyrave tekstuale me dy opera-
cione;
`
`
Grupimi i mbledhjeve;
Zgjidhja e detyrave
tekstuale
Detyr tekstuale ` Puna n grupe: do grup ka numr t njejt t katrorve,
trekndshave dhe drejtkndshave t cilt jan t przier
n nj kuti. Nxnsit duhet t llogarisin sa figura ka n
nj kuti. Ashtu i fitojn kto shnime:
8 + 6 + 9 = 23
6 + 9 + 8 = 23
9 + 8 + 6 = 23
Situata konkrete problematike e shprehur me nnpyetje
shnohet me shnim prkats numerik. Psh. Sanja ka
shnuar 35 faqe nga lektyra, ndrsa Rexhepi 16 faqe m
pak. Sa faqe ka lexuar Rexhepi? (nnpyetje) Sa faqe kan
lexuar ata sbashku?
*Nnpyetja parashtrohet pas nj periudhe ushtrimi.
`
`
8
TEMA: FORMAT N RRAFSH (15 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet t njoh, emrtoj
dhe dalloj vijn e drejt, pikn
dhe segmentin;
t aftsohet t vizatoj dhe sh-
noj vijn, pikn dhe segmentin;
t aftsohet t mas dhe kraha-
soj segmentin sipas gjatsis;
`
`
`
Vija e drejt
Pika
Segmenti
Vija e drejt
Pika
Segmenti
`
`
`
Vizatim i vijs s drejt dhe t pjert me vizore (psh.
Rruga me kalim pr kmbsor)
Krahasim i segmenteve me gjatsi t ndryshme.
`
`
t aftsohet ta njoh vijn e
lakuar dhe ta sqaroj mnyrn e
formimit t saj;
t aftsohet t mas dhe lloga-
ris gjatsin e vijs s lakuar;
`
`
Vija e lakuar Vija e lakuar -
E hapur dhe e
mbyllur
`
`
Vizatim i vijave t ndryshme prej gypave, shkrepseve etj.
Brja e rrugicave t hapura dhe t mbyllura duke zbatuar
TKI;
Llogaritje e mbledhjes s gjatsis t vijs s lakuar (e
br nga gypat apo material tjetr).
`
`
`
t aftsohet ti njeh dhe emr-
toj ant dhe kulmet e drejtkn-
dshit, katrorit dhe trekndshit;
t aftsohet ti emrtoj, dalloj
dhe krahasoj ant fqinje dhe
t kundrta t drejtkndshit,
katrorit dhe trekndshit;
t aftsohet t mas dhe
krahasoj gjatsit dhe ant
e drejtkndshit, katrorit dhe
trekndshit.
`
`
`
Kulmet dhe ant e
drejtkndshit, katro-
rit dhe trekndshit
Ana e drejtkn-
dshit, katrorit dhe
trekndshit.
Kulmi i drejtkn-
dshit, katrorit dhe
trekndshit.
Ant fqinje dhe t
kundrta
`
`
`
n gjeotabel (rrjet katror prej gozhdave t ngjitura n
drras)
paraqitje e drejtkndshit, katrorit apo trekndshit dhe i
parqet ant dhe cepat e tyre;
i tregon ant fqinje dhe t kundrta t pllakave logjike,
n vizatim etj.;
Pun me modele konkrete t drejtkndshit, katrorit apo
trekndshit, n t cilat matn dhe krahason gjatsit e
anve.
`
`
`
`
9
TEMA: SHUMZIM DHE PJESTIM I NUMRAVE DERI N 100 (55 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ta kuptoj shumzimin si mbledhje t
mbledhsve t njejt;
ta njoh dhe prdor shenjn
.
;
t mund t shnoj prodhim me dy
numra;
ti kuptoj dhe zbatoj termat: shu-
mzues dhe prodhues;
t aftsohet q t shumzoj me 2, 3
dhe 4 (n tabel);
t aftsohet ta zbatoj shumzi-
min me 2,3 dhe 4 n zgjidhjen e
shprehjeve numerike dhe detyrave
tekstuale;
t aftsohet t prballet me pan-
dryshueshmrin e prodhimit, pava-
rsisht nga vendi i shumzuesit n
nivel konkret.
`
`
`
`
`
`
`
Shumzim
Shumzim me 2,3
dhe 4
Shumzim;
Shumzues,
Prodhimi;
Shumzimi me 2,3
dhe 4;
`
`
`
Me material didaktik paraqitet shumzimi, si mbledhje e
shkurutar e shumzuesve te njejt.
Formimi i shumzimeve me numr t njejt t elemen-
teve dhe demostrim i mbledhjes s mbledhsve t njejt
t grupuar nga 2,3 dhe 4 (ngjyra, fotografi, zhetona
etj.)
Aktivitetet me material konkret nga t cilat shihet
pandryshueshmria e prodhimit; Psh. N 3 kuti nga 3
bonbona ka njejt bonbona si edhe n 2 kuti nga 3
bonbona
(32 = 23)
`
`
`
t aftsohet t shumzoj me 1;
t aftsohet t shumzoj me 0;
`
`
Numri 1 n shumzim;
Numri 0 n shumzim;
Shumzimi me 1,
Shumzimi me 0;
`
`
Psh. N 5 korpa nga 1 top, gjithsej jan 5 topa
(51 = 5)
N 3 korpa nuk ka t vendosur topa, sa topa ka n
korpa? (30 = 0);
`
`
10
ta kuptoj pjestimin si ndarje e nu-
mrit t dhn n pjes t njejta;
ta njoh dhe prdor shenjn :;
t mund t shkruaj pjestim t dy
numrave;
ti kuptoj dhe zbatoj termet: pjes-
tues, i pjestueshm dhe hersi;
t aftsohet ta zgjidh lidhjen n
mes pjestimit dhe shumzimit.
`
`
`
`
`
Pjestim Pjestimi;
Pjestuesi;
I pjestueshmi;
Hersi;
`
`
`
5 nxns duhet t ndajn njejt n mes veti 10 bonbo-
na.
Hersi i dy numrave kontrollohet me shumzim; i dy numrave kontrollohet me shumzim;
`
`
t aftsohet t pjestoj me 2, 3 dhe
4 (n tabel);
t aftsohet ta zbatoj shumzi-
min me 2,3 dhe 4 n zgjidhjen e
shprehjeve numerike dhe detyrave
tekstuale;
t aftsohet t pjestoj numr vet
me veten;
T aftsohet t pjestoj numr me 1;
t aftsohet t prcaktoj hersin kur
i pjestueshmi sht 0.
`
`
`
`
`
Pjestim me 2,3 dhe 4;
Pjestim i numrit vet
me veten;
Pjestim me 1
Zeroja si pjestues
Pjestim me 2,3 dhe
4;
Pjestim i numrit vet
me veten;
Pjestim me 1
Zeroja si pjestues;
24 libra shprndahen njsoj n 3 rafte;
Shprndarje e njejt e 5 mblsirave n 5 pjata;
3 moll shprndahen n nj pjat
(3: 1 = 3)
Elena dshiron q tju ndaj bonbona shokve nga qesja
e zbrazt. Nga sa bonbona do t fitoj donjri nga ata?
(0: 3 = 0)
`
`
`
`
11
t aftsohet t shumzoj dhe pjes-
toj me numrat nga 5 deri n 10.
t aftsohet t formoj varg prej
numrave natyror t prodhimeve t
numrit t dhn;
t aftsohet ta zbatoj shumzimin
dhe pjestimin me numrat nga 5 deri
n 10 n zgjidhjen e shprehjeve nu-
merike dhe detyrave tekstuale;
T aftsohet t zgjidh shprehje nu-
merike me shumzim dhe pjestim.
t aftsohet t dalloj trsin, gjys-
mn dhe nj t katrtn nga trsia.
t aftsohet t njoh tetshen nga
trsia;
t aftsohet t shkruaj thyes: nj
, , ;
`
`
`
`
`
`
`
Shumzim dhe pjestim
me numrat nga 5 deri
n 10
Trsi, gjysm, nj e
katrta (prsritje)
Nj e teta
Shumzim dhe
pjestim me numrat
nga 5 deri n 10
Nj e teta;
Thyesa;
Ilustrim i shumzimit dhe pjestimit me karton me
numrat 5 dhe 10;
Nxnsi radhit 3 grosh, 6 grosh, 9 grosh, ....... dhe e
shnon vargun.
Zgjidhja e shprehjes numerike:
3 + 4 6 =
(3 + 4) 6 =
Me modele tregohet nj e teta e trsis;
Ngjyrosje e nj t tets nga katrori, drejtkndshi etj.
`
`
`
`
`
12
TEMA: MATJE (15 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr t lexuar dhe matur
kohn (n or dhe minuta) me or;
t aftsohet pr t vlersuar koh t
kaluar me or dhe minuta;
ti kuptoj nocionet dekad si periudh
prej 10 vjetsh dhe shekull si periudh
prej 10 decenieve, gjegjsisht 100 vjet;
t aftsohet ta tregoj vlern e sen-
deve me t cilat shpesh takohet t sh-
prehur n denar (deri n 100 denar);
`
`
`
`
Matja e kohs
minuta
Dekad shekull
T holla,
`
`
Masa pr kohn -
or; (prsritje);
Masa pr kohn
- minuta;
Dekad
Shekull
`
`
`
`
Aktivitete praktike me modelin e ors, t treguarit dhe
demostrimi i kohs i treguar me or dhe minuta.
T treguarit n or dhe minuta sa koh ka kaluar derisa ka
qen n shkoll, n kinema etj.
Vlersim i asaj sa koh sht e nevojshme pr t shkru-
ajtur detyra shtpie, t prgatitet anta e shkolls etj. E
kjo kontrollohet me matje.
Krijimi i situatave problematike t lidhura me t holla
(para) dhe zgjidhja e tyre;
Psh. bn listen e mimeve t librave t preferuara etj.
`
`
`
`
`
t aftsohet ti njeh dhe emrtoj mo-
nedhat nga 50 deri n 100 denar;
t aftsohet t mas dhe krahasoj
gjatsi n cm, dm dhe m;
t kuptoj se n 1m ka 100 cm, gjegj-
sisht 10dm, kurse 1dm ka 10cm;
t aftsohet t krahasoj dhe vlersoj
gjatsi t sendeve pa matje dhe t
kryej kontroll me matje;
t aftsohet t mat mas n kilogram
me ndihmn e peshores;
t aftsohet t bj vlersim t mass
n kilogram dhe me matje ta kontrollo-
j vlern e vet;
t aftsohet t mas vllimin e lngje-
ve n litra;
`
`
`
`
`
`
`
Parat
Matja e gjatsis
Matja e mass
Matja e lng-
jeve;
Metri, centimetri
(prsritje).
Decimetri.
Kilogrami (prsri-
tje)
Litri
`
`
`
`
Matja e gjatsis dhe gjersis n klas, kuzhinn e
shkolls apo oborin.
Vlersim i gjatsis s mndafshit dhe matja me decime-
tre dhe centimetre;
Paraqitja e t dhenave nga matja n tabel dhe grafikon;
Me peshore matet dhe krahasohet masa e sendeve t
ndryshme;
Bn vlersimin e mass s sendeve t dhna dhe t nje-
jtn e kontrollon me matje;
Numron ka shprehet n litra nga jeta e prditshme.
Lngjet e dy shisheve prej 1 litri zbrazet n shishe prej 2
litrave;
Krahason sasin e lngjeve t dy shisheve t ndryshme (2
l dhe 3 l).
`
`
`
`
`
`
`
`
13
TEMA 5: PUN ME T DHNA (9 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr t mbledhur,
selektuar, radhitur dhe pr t
futur t dhnat;
t aftsohet pr t lexuar t
dhnat nga tregime me fotografi,
tabela, grafikone dhe ti inter-
pretoj;
t aftsohet pr t br tregues
grafik t t dhnave me ndihmn
e materialeve konkrete;
`
`
`
Mbledhja dhe krahasi-
mi i t dhnave
Leximi dhe paraqitja e
t dhnave
tabela e t dhnave
(prsritje)
Paraqitje tabelare
Diagram vijor dhe
shtyllor (prsritje)
`
`
`
Nxnsit t ndar n dy grupe prgatisin pyetsor me t
cilin d t prgatisin t dhena. Psh. far numr t kpu-
cave mbajn nxnsit n klas?
Sa nxns mbajn numr t njejt t kpucve?
Prej grafikonave t prgatitur lexohen dhe sqarohen t
dhnat;
Hartohet list e lektyrave t preferuara, bhen tabela dhe
vizatohen grafikon.
`
`
`
`
14
3. REKOMANDIME DIDAKTIKE
Gjat realizimit t programit, realizatort e drejtprdrejt t nisen nga
mundsit dhe interesimet zhvilluese t fmijve prej moshs 7 vjeare.
N veanti t merren parasysh ligjshmrit e zhvillimit t mendimit n
kt periudh zhvilluese.
N realizimin e prmbajtjeve realizatort e drejtprdrejt t organizojn
aktivitete praktike manipuluese t nxnsve: manipulim me gjsende,
hulumtim, zbrthim, prbrje, formim, konstruim, vargim, vlersim dhe
matje, gjetje e zgjidhjes me kombinim t ideve etj., kurse prmes tyre t
nxiten aktivitetet mendore t nxnsve, me ka mundsohet sendrtimi
i sistemit t paraqitjeve dhe nocioneve matematikore.
Sa i prket formsimit didaktiko-metodik t ors msimore, e theksojm
nevojn e zbatimit maksimal t lojs didaktike, aktiviteteve praktike,
manipuluese dhe hulumtuese t nxnsve. Gjat ksaj e preferueshme
sht t zbatohet forma punuese grupore dhe ajo e individualizuar, si
dhe ajo e prbashkta.
Duke e respektuar qasjen holistike n punn e nxnsve prej moshs m
t vogl, e domosdoshme sht lidhshmria me lndt tjera, gjegjsisht
integrim maksimal gjat planifikimit t msimit dhe realizimit t orve.
Pr shembull, gjat msimit t prmbajtjeve nga orientimi n lokalin
dhe kohn e nevojshme sht lidhshmri me lndt njohja e mjedisit,
arsim fizik dhe shndetsor, arsimin figurativ etj.
Msimi nga matematika duhet t realizohet n vende t ndryshme, por
m s shpeshti n katin matematikor dhe at t informatiks n klas ku
fmijt do t hulumtojn ma materiale dhe mjete t ndryshme dhe do
t punojn n kompjutor me zbatimin e softverve t licencuar arsimor.
Secili nxns n mnyr aktive do t merr pjes n aktivitetet e: radhi-
tjes, klasifikimit, krahasimit,vlersimit, t qlluarit, matjes, numrimit
dhe radhitjes s materialeve t ndryshme.
Pr kt arsye, do t ishte mir kndi pr matematik t prmbaj: ma-
teriale t ndryshme pr klasifikim, radhitje dhe numrim; tabak; lodra
dhe materiale, me forma t drurit apo plastike; material prej pambuku;
rr e imt, krevat dhe lodra tjera pr krahasim dhe shoqrim; ngjitse;
guaca; gur; fara; katrkndsh me ngjyra; kopsa, forma miniature; trupa
gjeometrik; numra prej plastike ose nga kartuqe, kafsh - lodra; rrath
me madhsi t ndryshme; bo pishe; gshtenja; material t ndryshm
natyror; lloje t ndryshme t materialit pr t br shembuj; letr; pl-
hur; fash; laps; grshr; shirita elastik; drrasa t vogla; shirita nga
letra pr farkim; perl - margaritar me madhsi, form dhe ngjyr t
ndryshme; pej me ngjyr dhe trashsi t ndryshme; lesh; katror; forma
dhe numra magnetik; materiale t ndryshme pr matje; metr pr matje;
vizore; peshore; or; or rre dhe or uji; kulluese-filtr; lojra Domi-
no Mos u hidhro njeri; Monopol lotari: fotografi, forma, fotografi,
tangram; radhits, linotipist; lodra t cilat montohen, radhitse (t
drurit dhe nga kartuqi); numra t ndryshm n pjes t cilat duhet t
bashkohen; abakus (numratore me topza druri); libra adekuat-ilustrime;
vizatime kartuqe me numra t shkruar deri n 100; kartuqe me simbole t
shtypura (<, >, =); monedha dhe banknota t vizatuara prej 10, 50 dhe
100 denar; korpa, pllaka logjike etj.
15
4. VLERSIMI I T ARRITURAVE
T NXNSVE
Mbikqyrje e ngjarjes iniciale t nxnsit (mbikqyrje t prvojave t
tyre paraprake, njohuri dhe shkathtsi);
Udhheqje t portfolios pr secilin nxns n klas;
Prdorimi i ek-listave evidentuese, shnime anegdotash;
Bhet bised me nxnsin pr t'u fituar njohuri pr mendimin logjik
t tyre gjat zgjidhjes t situatave problematike etj.;
Mbikqyrje t prkohshme dhe t vazhdueshme t nxnsit prderisa
manipulon me sendet konkrete, mjete, instrumente etj.;
Prcjellje e vazhdueshme e raportit t nxnsit ndaj puns, bash-
kpunim me moshatart, iniciativa e treguar, kurrioziteti, pavar-
sia, saktsia gjat deklarimit, vazhdueshmris dhe realizimit t
detyrimeve;
Konfirmim dhe kontrollim i vazhdueshm i njohurive t fituara,
aftsive dhe shkathtsive t trsive tematike;
Prdorimi i listave punuese me tri nivele t rndsis, testime dhe
njohuri;
Kontrollim i zakonshm i njohurive, shkathtsive dhe aftsive n
fund t vitit shkollor.
N fund t vitit shkollor nxnsi vlersohet me shkrim.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5. KUSHTET HAPSINORE PR
REALIZIMIN E PROGRAMIT
MSIMOR
Programi, n aspekt t kushteve hapsinore bazohet n Normativin pr
hapsir pr klasn I, II dhe III dhe mjetet msimore pr klasn I t
sjell nga ministri i Arsimit dhe Shkencs me vendim nr. 07 - 4061/1 t
dats 31.05.2007.
MSIMOR
Msimin nga lnda e matematiks n klasn e tret mund ta realizoj
personi i cili ka kryer:
Fakultetin Pedagogjik - profesor pr msimin klasor;
Fakultetin Filozofik - pedagog i diplomuar;
`
`
16
7. REZULTATET E PRITURA
Nxnsi/nxnsja:
Verbalisht e tregon pozitn e sendeve dhe mandej prdor termino-
logji prkatse: lart-posht, mbi-nn, afr-larg, para-prapa, brenda-
jasht, preket, mes;
Prcakton majtas-djathtas;
Orientohet n hapsir sipas orientimeve t njohura;
Lvizn n hapsir sipas skems s vizatuar;
I kupton dhe zbaton relacionet kohore: dit, nat, mngjes, pas-
dite, mbrmje, sot, dje, nesr, dit, jav, muaj, vit, dekad, she-
kull;
Dallon dhe tregon se si duket sendi i vzhguar nga vende t ndrysh-
me (prej prpara, anash, nga lart, prej posht);
Sheh ngjashmrit dhe ndryshimet n mes sendeve n mjedisin e
drejtprdrejt dhe verbalisht i tregon;
I krahason mjetet sipas karakteristikave t tyre (ngjyra, forma,
madhsia dhe pozita);
Klasifikon sendet dhe dukurit sipas nj apo dy cilsive t pr-
bashkta;
Rendit objektet n vargun q ritet apo bie (e vogl-m e vogl-
shum e vogl, e madhe-m e madhe-shum e madhe, e shkurtr-
m e shkurtr-shum e shkurtr, e gjat-m e gjat-shum e gjat,
ngusht-m ngusht-shum ngusht, e gjer-m e gjer-shum e
gjer);
Dallon relativitetin e sendeve dhe objekteve t krahasuara me dy
apo m shum sende apo objekte t ngjashme (m e ult nga, m
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
e lart nga, m e trash nga, m e holl nga, m e vogl nga, m
e madhe nga, m e cekt nga, m e thell nga);
Zgjidh situata t rndomta problematike nga jeta e prditshme;
E radhit lidhjen dhe rendin logjik t ngjarjeve (s pari-mandej-n
fund, para saj-pas saj);
Vlerson dhe tregon ngjarje t pabesueshme, t mundur dhe gjith-
mon t mundur (asnjher, gjithmon, mundsisht);
Formon union prej dy apo tri shumzimeve;
Bn figur sipas skems s dhn (tangram);
Lexon, merr shnime dhe krahason numrat deri n 100;
Prcakton paraardhsin dhe pasardhsin e numrit t dhn deri
n 100;
prdor numra rendor deri n 100 n situata konkrete;
prcakton numrat ift dhe tek deri n 100;
mbledh dhe zbret numra deri n 100;
i prdor njohurit pr mbledhje dhe zbritje n zgjidhjen e shprehje-
ve numerike dhe detyrave tekstuale me nj apo dy operacione;
zgjidh thyesa me nj t panjohur dhe e vrteton saktsin e zgji-
dhjes s thyess;
i prdor njohurit mbledhje dhe zbritje n zgjidhjen e situatave
problematike nga jeta e prditshme;
i njeh nocionet gjeometrike: vij e drejt, pik, prerje dhe vij e
lakuar:
i njeh dhe emrton format gjeometrike: trekndsh, drejtkndsh,
katror dhe rreth;
shnon dhe emrton ant dhe kulmet e trekndshit, drejtknds-
hit dhe katrorit;
emrton dhe prcakton ant fqinje dhe t kundrta t drejtknds-
hit dhe katrorit;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
17
njeh dhe emrton: topin, kockn, katrorin, cilindrin, piramidn dhe
konin:
shumzon n tabel dhe pjeston n kuadr t 100;
i prdor njohurit pr shumzim dhe pjestim t shprehjeve numeri-
ke dhe detyrave tekstuale me nj operacion;
i prdor njohurit pr shumzim dhe pjestim n zgjidhjen e situa-
tave problematike nga jeta e prditshme;
i njeh dhe i paraqet grafikisht (me ngjyrosje dhe vidhim) thyesat
,,
i shnon thyesat:
vlerson, krahason dhe tregon dimenzionet me masa jostandarde
(shput, hap, gisht, gishtrinj, pllmb, shuplak, grusht;
e dallon prdorimin e masave standarde;
i njeh dhe prdor njsit themelore pr matje t gjatsis (cm, dm,
m), mass (kg), kohs (or, minut), volum/sasi (litr) dhe t holla
(monedha prej 1,2 dhe 5den. dhe banknota 10, 50 dhe 100den.);
prdor nocionet elementare nga ekonomia (denar, mim, shitje,
blerje, pages, kulet, llogari fiskale);
shfrytzon instrumente pr matje: vizore, metr, peshore me gur,
or);
njohurit pr njsit matse i prdor n zgjidhjen e situatave pro-
blematike, vlersimin edhe matjen;
mbledh, selekton, rendit dhe regjistron t dhnat n tabel;
lexon t dhna nga tregime me fotografi, tabela dhe grafikone dhe
i interpreton;
bn tregimet grafike t t dhnave;
prdor TKI n prmbajtjet e lnds.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. KOMISIONI Q E PRGATITI
PROGRAMIN MSIMOR
Liljana Samarxhiska - Panova, kshilltare n BZHA, koordinatore;
Dr. Vesna Makashevska, profesoresh n FP Shkup;
Goce Shopkoski, kshilltar n BZHA;
Musa Zuka, kshilltar n BZHA;
Tatjana Neeska, pedagoge n SHF Vojdan ernodrinski - Sh-
kup;
Mr. Dushanka Pankova, arsimtare n SHF Lazo Angelovski - Sh-
kup;
Snezhana Klivanovska, drejtoresh n KPF 8 Marsi - Shkup.
9. VENDIMI DHE DATA E
SJELLJES S PROGRAMIT
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e matematiks pr klasn e tret n sh-
kolln fillore nntvjear e solli:
Ministr
Sulejman Rushiti m 18.10.2007
(vendim nr.10 - 2066/6)
`
`
`
`
`
`
`
18
1
PROGRAMI
MSIMOR
NJOHJA E MJEDISIT
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn njohja e
mjedisit pr klasn III pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E III-t
Nxnsi/nxnsja:
ti zgjeroj njohurit pr mjedisin e drejtprdrejt dhe ta kuptoj
lidhshmrin n mes njerzve, sendeve dhe dukurive;
ti dij t drejtat themelore t fmijs;
t jet i vetdijshm pr rndsin e njohurive n jetn personale
dhe shoqrore;
t aftsohet t prdor burime t ndryshme t dijenis;
ti njoh raportet n familje dhe t nxitet pr raporte familjare
harmonike dhe miqsore;
t ket njohuri dhe shprehi pr ushqim t shndosh dhe ruajtjen
e shndetit t vet;
ti zgjeroj njohurit pr vendin e vet, vendlindjen dhe atdheun e
vet;
t aftsohet pr orientim n hapsir dhe koh;
t dij ti dalloj ngjashmrit dhe ndryshimet n mes njeriut, kafs-
hve dhe bimve;
ti zgjeroj njohurit pr komunikacionin dhe mjetet e ndryshme t
komunikacionit;
t ket njohuri pr sjellje t sigurt gjat kalimit n rrug;
t nxitet pr mbrojtje t natyrs;
ti zgjeroj njohurit pr kulturn e bashkesis s vet dhe t bash-
ksive t tjera;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t zhvilloj raport pozitiv ndaj multikulturalizmit;
t shfrytzoj TKI pr t arritur deri te njohurit e reja pr mje-
disin.
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
TEMA: UN ME TJERT DHE T TJERT ME MUA/10 OR
Qllimet Prmbajtja Nocionet Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t dij se do vit sht m i/e ritur;
t njihet me vetveten, me prparimin e
vet, qllimet e veta, nevojat dhe dshirat;
ta zhvilloj vetbesimin n aftsit e veta
dhe mundsit;
`
`
`
Dij dhe mundem m
shum
Zhvillohem Bised me t tjert pr veten dhe zbulimin e
asaj ka sht arritur, sa ka prparuar nga viti i
kaluar n dijeni dhe njohuri.
Puntori me tem: Tani jam m i/e ritur, M
intereson..., Dshirat e mia, Nevojat e mia, Un
jam m i/e fort n ...
`
`
ta dij rndsin e kuptimit t ndrsjell;
ti njoh njerzit q jetojn dhe punojn,
q sbashku vendosin kontakte (dashuri,
respekt, kujdes, besim, miqsi, bashkpu-
nim, arsyeshmri);
t nxitet q ti respektoj dallimet (gjini,
prkatsi etnike, prejardhje sociale, pamja
e jashtme);
t zhvilloj respekt dhe besim ndaj t
tjerve;
`
`
`
`
Un dhe ti, ne dhe ju Bashkpunim, shoqri,
respekt
Organizim i puntorive me tem: un dhe ti, Ne
dhe ju, Loja e roleve, Shoku im m i mir, Ju
ndihmoj t tjrve, lojra t momentit, prgatitje e
afisheve, dramatizime, libr etj. dhe prezantimi
i tyre.
Puntori: Dalloj ngjashmri dhe ndryshime.
`
`
ti dij t drejtat themelore t fmijve;
t njihet me shrbimet dhe njerzit q
ndihmojn n realizimin dhe kujdesen pr
t drejtat e fmijve.
`
`
T drejtat dhe detyri-
met e mia
T drejtat, detyrimet
Ambasada e fmijve;
UNICEF; SOS-telefoni
T shkruarit dhe vizatimi i t drejtave dhe detyri-
meve dhe vendosja e tyre n vende prkatse n
shkoll, vizit e Ambasads s fmijve, lexim
i librave nga UNICEF-i, shikim t filmave vizati-
mor me tem: T drejtat e fmijve, njohje me
SOS-telefonin, biseda.
`
5
TEMA: SHKOLLA DHE DIJA/10 OR
Qllimet Prmbajtjet Nocionet Aktivitet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t fitoj njohuri se msimi sht i rnd-
sishm pr zhvillimin personal;
t dij se duhet t fitoj informacione nga m
shum burime;
t dij q do njeri mson me sukses n
mnyra t ndryshme;
t zhvilloj ndjenj pr respektim t rendit t
prbashkt t aktiviteteve n klas;
t marr pjes n punn dhe detyrat e
bashksis s klass;
t marr pjes n sjelljen e vendimeve pr
punn e bashksis s klass;
t zhvilloj aftsi pr punn ekipore;
t zhvilloj ndjenjn e prkatsis ndaj
shkolls s tij;
t nxitet t mbaj prgjegjsi pr ruajtjen e
klass, ruajtjen e enterierit dhe kujdes pr
oborin e shkolls;
t nxitet pr zbukurimin e hapsirs s
shkolls.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Shkolla dhe dija
Si sht e organizuar
klasa ime?
E zbukuroj shkolln
time
Msim, dije
Bashksia e klass,
ekipet
Rregull, higjien
Diskutim: ka do t ndodh nse nuk shkoj n
shkoll? (Nse nuk ekzistojn shkollat?)
Puntori: Prej ku mund t fitohet dija?
Hartim i librit Bashksia im e klass, biseda
pr detyrimet n klas, hartimi i planeve t
puns n klas, sjellja e rregullave dhe ven-
dosja e vendeve prkatse me pjesmarrjen e
nxnsve.
Puntori (pun n grupe, ifte): prezantim i
ideve personale pr rregullimin e hapsirs s
shkolls, bjn plane pr rendin e aktiviteteve
pr rregullim, brjen e skicave, pun praktike,
prkujdesje dhe kujdes pr katin ekologjik.
6
TEMA: RAPORTET N FAMILJE/12 OR
Nxnsi/nxnsja:
ta kuptoj rolin dhe rndsin e
familjes;
t njihet me lloje t ndryshme t
jetess s prbashkt;
t ket njohuri themelore se t
rinjt n familje lindin, kujdesen
dhe zhvillohen;
t njoh format e ndryshme t
bashksive familjare;
ta kuptoj nevojn pr t punuar
si kusht pr ekzistimin n fami-
lje;
ti tejkaloj stereotipet gjinore
lidhur me profesionet;
`
`
`
`
`
`
Familja ime m e
ngusht (prindrit,
martesa, lindja)
Martesa, lindja, para-
ardhsit, pasardhsit,
jetesa e prbashkt
Bised pr prcjellje t albumit t familjes (me theks t
veant n rastet e martesave, fotografi personale nga
mosha t ndryshme), bised pas vizits s vendit t puns
s prindrve.
Bised pr stereotipe gjinore dhe profesione jostereotipe
(grua shkenctare, vozitse, bur - rrobaqeps n fabrik).
7
t dij ti njoh dhe emrto-
j lidhjet familjare (shtylln
gjinore);
ta dij rolin e miqve dhe fqinjve
n familje;
ti respektoj rregullat e
bashkjetess dhe respekti me
fqinjt dhe shokt.
ta dij qllimin e hapsirave n
shtpi;
ta dij nevojn pr mbrojtje dhe
kujdes pr shtpin e vet;
t dij ka do t thot pronsi
dhe privatsi;
t mund ta mendoj kohn e vet
t lir;
t prfitoj njohuri pr ushqi-
min e shndosh dhe ruajtjene
shndetit;
ta dij rndsin e vaksinimit;
t njihet me disa smindje t
fmijve, prcjelljen e tyre dhe
mbrojtjen nga to;
t nxitet q t mbaj higjien t
rregullt personale.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Farefisi, fqinjt dhe
miqt e familjes sime
Ku jetoj
Jetesa e shndosh n
familje
Farefisi: xhaxhai,
nusja e xhaxhait, daja,
nusja e dajs, tezja,
burri i tezes, kushrin-
jt.
Fqiu: fqinjsia, miq-
sia, ftesa.
Shtpia;
banesa;
kujdesi;
rreziku.
Aktivitete, hobi.
Ushqimi i shndosh,
viaminat, mbrojtje,
higjiena, mjeku, sto-
matologu, ambulanta
Bised pr farefisin dhe lidhja e tyre e ndrsjell.
Prpunimi grupor apo individual i shtylls gjinore,
Bised pr rregullat e sjelljes dhe jetess n shtpi, ndr-
tes, lagje etj.
Bised pr katin e preferuar n shtpi.
Bised pr rreziqet e mundshme n shtpi: ka nse...
Biseda: ka bjm n shtpi gjat dits?, tregojm
Pjesa ime preferuar e dits sht.... Vizatimi
Vizit n ambulant dhe ambulantn stomatologjike;
Vizit e ushqimit t shndosh n treg dhe n shitore;
Formimi menys pr ushqim t shndosh, albumi i ushqimit
t shndosh;
T shkruarit e porosive pr prparimin e shndetit.
8
TEMA: VENDLINDJA IME/10 OR
Nxnsi/nxnsja:
t ket njohuri pr vendlindjen
e vet;
ti zgjeroj njohurit pr ko-
munn ku jeton;
t dij ta emrtoj komunn
dhe ti njeh institucionet m t
rndsishme t saj;
t dij q me do komun
udhheq prefekti;
`
`
`
`
Vendlindja ime Qytet;
Fshat;
Komuna;
Prefekti
Shtitje npr vendin e jetess, bised pr kujtimet, foto-
grafit;
Legjendat pr vendlindjen, bised para harts s Maqedo-
nis;
Shnim i vendlindjes, vizit dhe bised me prefektin, hartim
i maketave, vizatim.
t njihet me ngjarjet m t rn-
dsishme historike n atdheun
e vet;
t zhvilloj ndjenja patriotike
dhe ndjenja t prkatsis ndaj
vendit t vet:
ti zgjeroj njohurit e tradits
kulturore t atdheut;
ta respektoj traditn dhe
trashgimin kulturore t
bashksis s vet n vendlindje;
ti njoh pasurit natyrore t
komuns dhe vendlindjes s vet.
`
`
`
`
`
Vendlindja ime ka t
kaluar dhe tradit;
Bukurit e vendlindjes
sime
Historia, e kaluara,
personazh nga histo-
ria, folklori, arkitektu-
ra, flamuri, himni, t
hollat, monedhat.
Pasurit natyrore
Bised dhe shikim i enciklopedive historike,
Prralla, legjenda, filma, vizatim, vizit n muze, vizit
e ndrtimeve t vjetra, prralla popullore nga kultura t
ndryshme t RM-s;
Bised pr fotografit, kartolina nga vendlindja (zanate
lokale, veshje, ushqime, bim, bukuri natyrore),
Prralla, legjenda
9
TEMA: E HULUMTOJ NATYRN - 18 OR
Nxnsi/nxnsja:
ti thelloj njohurit e fituara pr
dheun;
`
Dheu (trualli) n
rrethin tim;
Dheu, lshim Hulumton shembuj t ndryshm t dheut, bisedon pr
cilsit e tij;
aktivitete hulumtuese pr dheun dhe bimt;
Bised pr ndotjen e dheut;
hulumton cili dhe (trruall) sht i prshtatshm pr
bimt,
`
`
`
ujin;
` Uji; Uji, Bised se pr ka prdoret uji;
ka ndodh me ujin kur ai nxehet, e ka nidos kur ai ngrin?
Krahason ujin e ndotur/t pastr.
`
`
ajrin;
t dij pr lvizjen e ajrit (ers);
ti theksoj njohurit e fituara
pr dritn;
ta prshkruaj lvizjen ditore t
diellit;
`
`
`
`
Ajri;
Drita;
Ajri, rnie, fluturim
Zjarr, diell, llamp
Lindja dhe perndimi i
diellit;
Hulumton se pr ka prdoret ajri,
Si sillen sendet dhe organizmat e gjalla n ajr (bien, flutu-
rojn)?
Lojra hulumtuese me lshimin e drits nga burime t
ndryshme prmes materialeve t ndryshme;
Hulumton se si sillet bima n munges t drits s diellit
dhe me drit t diellit;
Hulumton lvizjen e diellit, lindjen dhe perndimin;
`
t dalloj zra t ndryshm;
t dij burime t ndryshme t
zrave.;
`
`
Zrat prreth nesh Z, burimet e zrit,
zhurm, dbim
Lojra hulumtuese;
Veprimi i zrit (burime natyrore dhe artificiale);
Dgjim i zrave t qet dhe t zhurmshm;
Njohja e zrit t shokut, me sy t mbuluar;
Bised pr mbrojtje nga zhurma;
10
TEMA: VEORIT E MJEDISIT JETSOR 24 OR
Nxnsi/nxnsja:
ta njoh dhe prshkruan pamjen
e mjedisit;
t theksoj njohuri se n mjedis
jetojn organiozma t ndryshm
t gjall;
`
`
Mjedisi im
Bota e gjall prreth
meje;
Lartsi, kodr, fush Vshtrim i mjedisit t afrt,
Ballafaqim me lartsi dhe rrafshina;
Formsim i mjedisit prej materialit natyror, balt, brum,
shikon fotografi,
Enciklopedi;
Shtitje, vshtrim i kopshtit t luleve, fush, livadh, pyll;
Shikim i fotografive, enciklopedi;
ti njeh dhe dalloj pjest e
bims;
t kuptoj se bimt prodhojn
fara prej t cilave prsri formo-
hen bim;
t njihet me at se livadhet
prdoren si kullosa;
t njihen me disa bim drithore;
ti thelloj njohurit pr drunjt
e pyllit dhe rndsin e tyre;
`
`
`
`
`
Bimt n rrethin tim;
Pjest e bims;
Bimt n livadh;
Bimt n fush;
Drunjt e pyllit;
Bota bimore;
Rrnja, shtylla, gjethi,
lulja, fara;
Bari/bimt
Bimt drithore;
Ah, dushk, pyll
Vshtrim i llojeve t ndryshme t bimve n mjedisin e tyre
natyror, mbledh shembuj t bimve t ndryshme;
Vshtron bimt;
Bisedon pr pjest e bimve; vizatim i pjesve t bims;
Aktivitete hulumtuese pr ritjen e bimve (trualli, ujitja,
drita);
Shtitje npr livadh (edhe arr);
Vizit n mulli/;
Hulumton nga cilt bim bhet aji ( me ndihmn e arsim-
tarit);
Vrejtje: disa bim apo pjes t tyre jan helmuese.
11
ti zgjeroj njohurit pr kafsht
q i ruan njeriu;
t njihet me kujdesin e njeriut
pr kafsht shtpiake dhe dobia
nga ata;
t njeh dhe emrtoj disa kafsh;
t theksoj njohuri pr rndsin
e kafshve t egra;
`
`
`
`
Kafsht - kafsht e
egra dhe shtpiake
Kafsht shtpiake,
kafsht e egra
Shikim i fotografive, enciklopedive,
Bisedon pr kafsht,
Shikim i albumeve, enciklopedive pr kafsh;
Prpunim i albumeve pr kafsh, hulumtim i dobive nga
kafsht shtpiake;
vizit n ferm apo obor t fshatit;
Pjesmarrje n prpunimin e terariumit, panos, TIK.
t zbuloj disa ngjashmri dhe
ndryshime te bimt, kafsht dhe
njeriu;
` Ngjashmrit dhe
ndryshimet n mes
njeriut, bimve dhe
kafshve;
Bised pr organizmat e gjalla dhe si ato shumohen;
Vshtrim i shembujve t bimve dhe kafshve (si lindin,
zhvillohen);
Prpunim i panos,
Hulumtim i lidhjes s ndrsjell t organizmave t gjalla;
Si formohen (krijohen) bimt, kafsht, njeriu?
12
TEMA: ORIENTIMI N KOH DHE N HAPSIR/10 OR
Qllimet Prmbajtja Nocionet Aktivitetet dhe metoda
Nxnsi/nxnsja:
t dij ti emrtoj dhe prcakto-
j ant kryesore t bots sipas
Diellit;
t orientohet n hapsir;
`
`
Ant kryesore t
bots;
Ant e bots; Shtitje n mjedisin m t afrt;
Vzhgim t diellit, hijes;
prcaktim i anve t bots sipas hijeve t drunjve dhe
sendeve;
`
ti emrtoj muajt e vitit;
ti njeh emrat popullore t mua-
jve t vitit;
ti emrtoj karakteristikat
kryesore t muajve dhe stinve
t vitit;
`
`
`
Muajt e vitit; Muajt, kalendari; Shikim i kalendarit, kalendarit me emrat popullor t
muajve ( psh. gjethrns...)
Bised sipas fotografive, prpunim i kalendarit, lexim i
teksteve pr emrin e do muaji, enciklopedi.
`
`
t theksoj nocion pr orn, si
mats i kohs;
` Ora; Ora, minuta, akrepat Shikim i fotografive pr orn,
Lexim i teksteve pr matjen e kohs n t kaluarn dhe tani
(or rre, or dielli ose or muri digjitale).
`
13
TEMA: KOMUNIKACIONI - 14 OR
Nxnsi/nxnsja:
ti thelloj njohurit pr komunikacio-
nin n rrethin;
t aftsohet pr vlersim t situats s
siguris n komunikacion;
tju prshtatet kushteve n komunika-
cion;
t njihet me rolin e shenjave t komu-
nikacionit;
ti respektoj shenjat e komunikacionit
n komunikacion n situat reale;
t dij ku kalohet udhkryqi;
t dij ta vlersoj situatn n komuni-
kacion dhe sigurt ta kaloj rrugn;
t mund ta vlersoj situatn n komu-
nikacion dhe t reagon drejt;
t njihet me llojet e komunikacionit
(ajror, ujor, rrugor), ngjashmrit dhe
ndryshimet n mes tyre;
t njihet me mjetet e komunikacioinit
pr do lloj t komunikacionit;
t zhvilloj shprehi t sjelljes s drejt
n rrug dhe me kultur, npr kalimet
pr kmbsor, n mjetet e transportit
publik dhe zbatimin e ksaj kulture.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Nxnsi dhe komuni-
kacioni n rrethin
Shenjat e komunika-
cionit
Para udhkryqit
Llojet e komunikacio-
nit
Kultura n komunika-
cion (si t sillemi n
komunikacion)
Shenjat e komunika-
cionit, vendkalim pr
kmbsor, fmij n
rrug; stop, spital;
shkoll;
udhkryq, i shnuar;
udhkryq i pashnuar
komunikacioni ujor,
komunikacioni ajror
komunikacioni rrugor
Kultura e sjelljes
vshtrim i komunikacionit n rrethin;
Simulim i situatave t ndryshme t komunikacioinit;
Zbatim i fotografive, modeleve, sllajdeve etj.
Vshtron fotografi t shenjave t komunikacionit.,
sllajde, programe n TIK;
vizaton, prpunon shenjat e komunikacionit nga
materialet vizatimore, simulim n oborin e shkolls
me prdorimin e shenjave t gatshme apo t viza-
tuara;
Vzhgimi i udhkryqit t shnuar apo t pashnuar;
simulim n oborrin e shkolls, poligoni;
ushtrime pr tejkalimin e rrugs;
ilustrime, vizatim, t shikuarit e sllajdeve, fotogra-
five, zbatimi i TIK;
Kalim i udhkryqit n pranin e personave t moshu-
ar etj.;
Bisedon me fmijt pr mjetet e transportit me t
cilat kan udhtuar, shikim i mjeteve t komunika-
cionit me ndihmn e TIK-ve, vizatim.
Vzhgim i sjelljes s drejt n komunikacion, n TV
dhe sllajde;
Shkmbimi i prvojave mes nxnsve dhe msi-
mdhnsit, simulimi i situats reale psh. (hudhja e
mbeturinave, pritja radh etj.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
14
3. REKOMANDIMET DIDAKTIIKE
Drejtime pr lidhshmrit ndrlndore
Prmbajtjet msimore nga lnda njohja e mjedisit japin mundsi pr
integrim t trsishm dhe lidhshmri t prmbajtjeve me lndt msi-
more: gjuh amtare, matematik, arsim figurativ, muzikor dhe fizik;
Rekomandime pr prdorimin e fondit vjetor t orve:
Fondi i preferuar i orve sht dhn n cdo lmi.
Qllimet e vendosura n temat msimore, japin mundsi pr planifikim
dhe realizim t pavarur t prmbajtjeve, n pajtim me nevojat e nxns-
ve dhe respektimit t parimit t aktualizimit n msim. Prdoren ngjarje
dhe situata aktuale n klas dhe lidhen me prvojn e nxnsve e cila
ndodh jasht shkolls. Nxnsit aq sa sht e mundshme, duhet ta njo-
hin mjedisin n mnyr t drejtprdrejt. Gjat vzhgimit udhzohen
q ti prdorin t gjith shqisat e mundura.
N programin msimor jan dhn qllime t cilt arrihen prmes aktivi-
teteve t nxnsve. Aktivitetet ndonjher prfshijn m shum qllime
dhe qllime nga prmbajtje t ndryshme. Kshtu q nj qllim mund ta
arrijm prmes aktiviteteve t ndryshme. Shembujt e aktiviteteve jan
propozime, ndrsa msimdhnsi mund q pr arritjen e qllimeve t
zgjedh edhe aktivitete t tjera adekuate.
`
Mjetet msimore:
mjedisi i drejtprdrejt - dukurit dhe sendet n natyr dhe dukurit
n shoqri si dhe raportet ndrmjet njerzve;
libr;
mjetet dhe materialet didaktike;
kndet hulumtuese;
teatr kukullash;
mjetet vizuale (fotografi, aplikime, foli, panoa, tabela pr shpallje,
hart gjeografike dhe hart t reljefit t Republiks s Maqedonis,
modele, maketa);
ilustrime, enciklopedi, revista etj.;
internet, softver arsimor;
mjetet audio-vizuale (grafoskop, fotoaparat digjital, kamer digjita-
le, televizor, DVD - pleer, video-pleer, kompjutor, projektor LCD dhe
mjete t tjera).
T NXNSVE
PRCJELLJA E T ARRITURAVE T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht prcillen dhe vlersohen t arriturat e nxn-
sve, grumbullohen tregues pr aktivitetet e tyre, motivimet pr msim,
bashkpunimi me t tjert etj. (notimi formativ).
15
Kjo komponent sht pjes prbrse e planifikimit t arsimtarit pr
msim dhe msimnxnie, n baz t njohurive dhe prvojave paraprake,
e nxnsit/nxnses - vlersim diagnostik.
Mnyrat e kontrollimit dhe notimit:
notimi me shkrim:
observimi i fmijs-nxnsit;
biseda si mnyr e shprehjes;
motivimi, interesimi, aktivitetet, bashkpunim, respektim i t
tjerve;
udhheqja e portfolios zhvillimoro-analitike pr do fmij nxns;
prdorimi i ek-listave dhe listave pr evidenc, shnime t anekdo-
tave, studimet e rastit;
punimet e nxnsve n mnyr individuale dhe n grup;
pun kontrolluese, teste diturie;
zbatim i listave pr vlersim analitik t aktiviteteve huluntuese
(planifikim i puns, aftsi pr hulumtim, aftsi pr mbledhjen e
rpunimin e t dhnave etj.)
vlersim mikrosumativ;
vlersim sumativ n fund t vitit prmes shkrimit autentik pr arri-
tjet e do nxnsi/nxnses.
`
MSIMOR
Programi, n aspekt t kushteve hapsinore bazohet n Normativin pr
hapsir pr klasn I, II dhe III dhe mjetet msimore pr klasn I t
sjell nga Ministri pr Arsim dhe Shkenc me vendim nr. 07 - 4061/1 t
dats 31.05.2007.
ARSIMOR
Punn edukativo-arsimore n klasn e dyt mund ta realizoj personi i
cili ka mbaruar:
Fakultetin Pedagogjik - profesor pr msim klasor;
Fakultetin Filozofik - profesor i pedagogjis;
`
`
16
Nxnsi/nxnsja:
mund t prezantohet me t dhnat kryesore personale (emri, mbie-
mri, vendi ku jeton);
i tregon dshirat e veta, nevojat dhe interesat;
i din t drejtat kryesore t fmijve dhe institucionet q kujdesen
pr mbrojtjen e tyre;
i din detyrat dhe punn e bashksis s klass;
i din antart e familjes dhe lidhjet farefisnore;
I dallon farefisin, miqt dhe lidhjet familjare;
Din si ruhet higjiena personale dhe si duhet t kujdeset pr shn-
detin e vet;
Din ka sht ushqim i shndsh dhe bn zgjedhje n ushqim;
Vet e mendon kohn e lir;
Identifikon dhe tregon emocione t ndryshme te vetja dhe tek t
tjert;
I njeh dhe emrton objektet m t rndsishme, vendet dhe insti-
tucionet n mjedisin m t afrt dhe orientohet sipas tyre;
I njeh pasurit m t rndsishme natyrore dhe kuriozitetet kultu-
rore n mjedisin e tij;
Din si quhet atdheu, i din flamurin dhe simbolet;
Mund t numroj disa nocione gjeografike n rrethin ku jeton
(kodr, mal, lum, liqe etj.);
I emrton pjest e bims (rrnj, shtyll, deg, gjeth, fryt, far);
I numron ciklet e jets (lindje, ritje, shumim, vdekje);
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
I din ngjashmrit dhe dallimet n mes bimve, kafshve dhe nje-
riut);
Din disa mnyra t ruajtjes dhe mbrojtjes s mjedisit t vet;
I din kushtet themelore pr jet;
Bn hulumtime t rndomta;
Din ti prcaktoj ant kryesore t bots;
I din muajt e vitit - lexon drejt dhe prdor kalendar;
E prdor orn si mats i kohs;
Orientohet n hapsir sipas anve t bots;
Din ta vlersoj situatn n komunikacion dhe e kalon rrugn i
sigurt;
I njeh dhe i respekton rregullat dhe shenjat kryesore t komunika-
cionit;
Dallon llojet e komunikacionit dhe mjetet e komunikacionit;
Prdor TIK pr theksimin e njohurive pr njeriun, kafsht dhe bi-
mt.
8. KOMISIONI Q E PRGATITI
PROGRAMIN MSIMOR:
1. Danica Talimixhioska, kshilltare pr msim klasor, BZHA - Prilep
2. Dr. Biljana Kamevska, docente - Fakulteti Pedagogjik Shn Kli-
ment Ohridski - Shkup
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
17
3. Svetllana Brashnarska, kshilltare pr biologji - Shkup
4. Subi Ajro, kshilltar pr msim klasor BZHA - Strug
5. Aleksandra Mitrovska, edukatore n SHF Shn Kliment Ohridski
f. Draev - Shkup
6. Lidija Narashanova - Smilevska, arsimtare n SHF. Koo Racin- Sh-
kup
7. Mira Gjorgjievska, edukatore KPF 8 Marsi - Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda njohja e mjedisit pr klasn e tret n
shkolln nntvjear e solli:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/6)
18
1
PROGRAMI
MSIMOR
GJUH ANGLEZE
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn gjuh
angleze pr klasn III pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E III-t
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet q t njoh fjal t reja n mnyr visuale dhe prmes
dgjimit si dhe ta kuptoj rndsin e tyre;
t mund t riprodhoj fjal dhe shprehje t thjeshta gjuhsore;
t mund ta njoh grafin e fjalve t prvetsuara paraprakisht me
goj;
t aftsohet t shkruaj fjal t njohura sipas spelingut;
t mund t bj komunikim t thjesht n nivel t vokabularit t
prvetsuar dhe me zbatimin e funksioneve gjuhsore t afrta me
moshn e nxnsve;
t tregoj interesim pr kulturat tjera.
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
KOMPONENTA 1. NJSIT LEKSIKORE
1
Qllimet Prmbajtjet Shembujt Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
ta kuptoj rndsin e njsive
leksikore, ti riprodhoj dhe ti
prdor n situata adekuate n
t folurit.
`
Familja ime (antart
e familjes m t gjer)
Grandmother/grandma
Grandfather/grandpa
/granddad
Cousin
Aktivitete t llojit t ushtrimeve me t dgjuar audio-ini-
zime ose biseda e arsimtarit dhe riprodhimi i asaj q sht
dgjuar, emrtimi i antarve t familjes sipas posterve,
fotografive, flesh kartelave, vizatimeve t dhna etj.
Familja ime (llojet e
banimit dhe hapsirat)
Flat/ apartment, house
Kitchen, living room,
bedroom, bathroom
Aktivitete t llojit t ushtrimeve duke dgjuar audioinizi-
me ose t folurit e arsimtarit dhe riprodhimi i asaj q kemi
dgjuar, emrimi i antarve t familjes sipas hapsirs s
dhn, fotografit, flesh-kartelat, ( rradhitja e vizatimeve
n hapsirat n shtpi sipas renditjes s tyre t hapsirave t
nxnsve dhe prezentimi individual i shtpis s vet), poster,
loja (memori game-word chain), vizatime t hapsirave n
shtpi dhe prezentimi para tr klass etj.
Stint e vitit, muajt,
ditt e javs, ort e
tra;
Spring, winter
January, February,
MarchMonday, Tue-
sday
Its five oclock.
Ushtrime prmes t vizatuarit t dukurive karakteristike
pr stin t caktuara t vitit, spjegimi i tregimit pr stinn
aktuale t vitit, lojra, kng, simulimi sipas situates s
dhn etj.
Sportet (hulumtimi i
aftsis pr realizimin
e aktiviteteve)
I can swim. I am
swimming.
Peter is playing foot-
ball.
Aktivitete t llojit t zhvillimit t diskutimit me tem:
Ushqimi m i preferuar i imi, prezentimi i ushqimit m t
preferuar prmes vizatimit, lojra t llojit Find your favourite
food me prdorimin e flesh kartelave etj.
1
Gjat prpunimit t materialeve leksikore nuk duhet t vendosen m tepr se 5-6 njsi t reja leksikore sipas planit msimor. Materiali leksikor n mnyr suksesive
zgjerohet dhe prsritet.
5
Pem dhe perime Apple, banana, peach,
grapes...
Carrot, tomato, pep-
per, potato...
Prezentimi i pemve dhe perimeve duke prdorur *****;
vizatimi i pems/perimes; lidhja e ngjyrave me pemt;
ushtrime t llojit simulim (nxnsit vendosen n rol t
blersit pem/perime dhe shits); lojra t llojit Wordbox etj.
Emrimi i ushqimeve
kryesore me prmbajt-
jen e tyre t zakon-
shme.
Breakfast (bread and
butter, tea/yoghurt,
bacon and eggs)
Lunch (soup, salad,
meat, desert)
Supper (sandwich,
cheese, milk)
Aktivitete pr nxehje (diskutimi pr ushqimin m t prefe-
ruar t nxnsve dhe prmbajtja e tyre); t vizatuarit e us-
hqimeve m t preferuar; duke prdorur gjeste dhe mimika
pr hulumtimin e ushqimit m t preferuara/jo t preferuar;
lojra t llojit duke prdorur flesh kartela dhe grupimi i
elementeve permes tre ushqimeve m kryesore; aktivitete t
llojit Wordbox etj.
6
KOMPONENTA 2. STRUKTURAT GRAMATIKORE
2
Nxnsi/nxnsja:
Nxnsi ti kuptoj, dalloj dhe ti pr-
dor n mnyr aktive format e foljes
to be pr vetn e par dhe t dyt
njjs gjat komunikimit me goj.
`
Present s. tense of
to be
We are, you are Aktivitetet dhe metodat q i sugjerojm mund t
zbatohen n t gjith prmbajtjet e theksuara n
gramatik n pajtim me krkesat pr msimin e
strukturave gramatikore. Aktivitete q sugjerohen
pr realizimin e prmbajtjeve nga gramatika jan
kto q vijojn:
dgjimi i rfimit nga msimdhnsi dhe reagimi
joverbal i t njejtit (mimika, gjestet, TPR);
ushtrime t llojit t reagimit verbal t pyetjes
s parashtruar;
ushtrime t llojit me reagim verbal t pyetjes s
parashtruar;
ushtrime pr prdorimin e ilustrimeve, flesh
kartelave dhe posterve;
prdorimi i realis si mjet pr realizimin e prm-
bajtjeve t caktuara nga gramatika;
lojra me numra, me vizatim, renditje;
poezi;
luajtja n role dhe simulimi i situatave t dhna
etj.
`
`
`
`
`
`
`
`
Nxnsi ta kuptoj rndsin e foljes
to have/have got n komunikimin me
goj.
` Present s. tense of to
have/have got
We have/have got
You have/have got
Nxnsi t njihet me format e vets
s par, dyt dhe tret shums dhe
ti prdor n mnyr adekuate gjat
komunikimit me goj.
` Premrat vetor We, you
Nxnsi t mundet ta njoh rndsin
e mbiemrit pronor pr vetn e pare dhe
dyt shums dhe zbatimin e drejt t
tij.
` Mbiemrat pronor Our, your
2
Strukturat gramatikorenuk plotsohen n mnyr eksplicite, por ata nxnsit i prvetsojn n mnyr globale n strukturat e propozuara gjuhsore.
7
Nxnsi t mundet ta kuptoj rndsin
e mbiemrit prshkrues dhe zbatimin e
tyre t drejt gjat dhnies s prshkri-
meve.
` Mbiemrat prshkrues
si pjes e lnds dhe
mbiemrat tjer prsh-
krues
Tall, short
My teacher is tall.
Nxnsi t mundet ta kuptoj rndsin
e ndajfoljeve m frekuente pr vend
dhe t njejtat ti prdor drejt.
` Ndajfoljet In, on, under, behind, in
front of, up, down, into,
at.
Nxnsi t mundet ti njoh, dalloj
dhe ti zbatoj drejt nyjen e trajts s
pashquar a/an. dhe t shquar the.
` Nyje e trajts s
pashquar dhe t
shquar
a/an, the
A carrot, an egg, the
book
The book is on the table.
Nxnsi t mund ta kuptoj rndsin
e foljes ndihmse can, por vetm n
kontekst t mirsjelljes dhe ta prdor
drejt n kontekst t njejt.
` Folja ndihmse can
dhe forma pyetse me
foljen can
Ana can swim.
Can you draw a fish?
Nxnsi t mund t numroj prej 1
deri m 100.
` Numrat kryesor 1-100
Nxnsi ta kuptoj, njoh dhe ta zbato-
j drejt shumsin e rregullt tek emrat.
` Njjsi dhe shumsi i
rregullt tek emrat
Carrot - carrots
Nxnsi ta kuptoj, njoh dhe ta
zbatoj drejt shumsin e parregullt tek
emrat.
` Shumsi i parregullt
tek emrat
One fish - ten fish
ta njoh, dalloj dhe ta zbatoj drejt
formn pavetore pr t treguar njjsin
dhe shumsin.
` Dallimi i numrit njjs
dhe shums
There is an apple on the
table.
There are six apples on
the table.
8
ti kuptoj, njoh dhe ti zbatoj drejt
ndajfoljet e kohs s tashme
`
Ndajfolje kohe
Today, now
Today is Tuesday.
We are playing tennis
now.
ti kuptoj, njoh dhe ti zbatoj drejt
ndajfoljet e vendit.
` Ndajfolje vendi Left, right.
Go left!Turn right!
Nxnsi ta njoh, kuptoj dhe ta zbatoj
drejt Present continuos tens (koha e
tashme)
Pr t treguar veprime q kan ndodhur
n momentin e t folurit.
`
`
Koha e tashme
(Present continuous
tens)
Bob is drawing a potato
now.
ta njoh rndsin e Present simple
tens (koha e tashme) n vetn e 3-t
njjs.
` Koha e tashme (Pre-
sent simpl tens).
He lives in a house.
ta njoh rndsin e Present simple
tens (koha e tashme) n form pyetso-
re n vetn e 3-t njjs.
` Forma pyetse n ko-
hn e tashme (Present
simpl tens).
Do you like milk?
Does she like purple?
9
KOMPONENTA 3. FUNKSIONET GJUHSORE
Qllimet Prmbajtjet Shembuj Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
Nxnsi t mund t mbaj
komunikim t rndomt
n situata adekuate t
t folurit duke zbatuar
funksione gjuhsore n
kt nivel t t msuarit e
gjuhs, gjegjsisht t afrt
me moshn e tij.
`
Prezentimi, prshkrimi
i vetvetes dhe tjert,
t treguarit e moshs
dhe aftsia
This is Tina. She is my co-
usin. She is 10. She has got
brown hair. She is tall.
She can swim. Her birthday
is in July.
Aktivitete t llojit t paraqitjes dhe prshkrimit t sho-
kut/shoqes s afrt ose farefisit nga mjedisi i drejtprdrejt
sipas fotografis s dhn; t vizatuarit sipas prshkrimit t
dhn nga bashkpuntor; t treguarit e tregimeve etj.
Parashtrimi i pyetjeve
t rndomta dhe dh-
nia e prgjigjeve t t
njejtave
What`s your name? - I`m
Svetlana.
Who is this?- This is my
friend.
What time is it? - It is five
o`clock.
What day is it today?- Mon-
day.
Lojra n ifte (mbajtja e dialogjeve); lojra t llojit Blindfol-
ded Conversation Whatthe time, Mr.Wolf? etj.
Modele t sjelljes
kulturore
Here you are!-Thanks/Thank
you very much- You are
welcome.
T ushtruarit e funksionit gjuhsor prmes puns n ifte
(simulimi sipas situates s dhn), dramatizimi etj.
T treguarit e shijes
dhe qndrimi ndaj
dikaje
Lucy likes pasta.
I don`t like carrots.
T treguarit e qndrimeve individuale dhe shijeve pr llojin
e caktuar t ushqimit, ngjyrat, pjest e veshmbathjes,
stint e vitit etj; t vizatuarit e qndrimeve t treguara
paraprakisht; t treguarit e qndrimeve dhe shijet nga bash-
knxnsit etj.
10
T treguarit e veprime-
ve t cilt ndodhin n
moment
I am playing hide and seek
now.
The fish is swimming.
Bob is eating a tomato.
They are singing a song.
Aktivitete t llojit t gestikulimit (simulimi) veprimet sipas
rfimit t dhn verbal;
t dhnit e prshkrimit verbal t veprimit sipas vizatimit t
dhn etj.
T treguarit e sasis There is one chair behind
the desk.
There are seven days in a
week.
Aktivitete t llojit me numrim t gjsendeve nga pajisjet
shkollore t nxnsve (individualisht nga ana e secilit
nxns); ditt e javs, muajt e vitit, stint e vitit, numrimi
i hapsirave n familje, t treguarit verbal sipas ilustrimeve
t dhna, t vizatuarit dhe ngjyrosja sipas rfimit t dhn
pr sasi nga ana e msimdhnsit etj.
T treguarit e urdhra-
ve
Turn left!
Go right!
Lojra t llojit t Robot game, Simon says....etj.
T treguarit e kohs:
or
dit
muaj
stint e vitit
`
`
`
`
What time is it?-It`s eight
o`clock.
What day is it today?-It is
Tuesday.
What month is it?-Septem-
ber.
What season is it?-It is
spring.
`
`
`
`
Lojra t llojit:
Dance of the Ostriches, (nxnsit jan t ndar n dy eki-
pe me nga nj prfaqsues i cili i ka duart n shpin, nj
ndr nxnsit n shpin kan numr t shkruar n list q
nxnsi tjetr prpiqet ta shikoj dhe ta riprodhoj sipas
rregulls. Tentimi i suksesshm bart pike pr ekipin.)
The winter saysSunday!
telefoni i prishur i prdorur me dit dhe muaj;
`
`
`
T dshiruarit e festa-
ve t kndshme
Have a nice holiday!
Have a nice weekend!
Simulimi i situates s t folurit me tem festat (pushimi
shkollor, festat nacionale dhe fetare etj)
11
KOMPONENTA 4. DGJIM ME KUPTIM
Nxnsi/nxnsja:
nxnsi t mund ta kuptoj
rndsin e njsive leksikore
t parapara pr studim n kt
mosh.
`
Njsia leksikore Tomato, carrots
Kitchen, living room
Winter, autumn
January, August.
Monday, Wednesday
Reagimi jo verbal i: nxitjes s t folurit, fotografive, po-
sterve, flesh kartelave, lojrave t llojit Simon sazs (psh.,
me t treguar), kng etj.
Nxnsi t kuptoj rfime t
thjeshta.
` Rfime t shkurtra t
thjeshta
to now.
Susan can swim.
Ushtrime t llojit me reagim prkats t rfimeve t dgjua-
ra (nga audio-inizimet ose nga msimdhnsi, psh., lvizja
e trupit, mimika), reagimi jo verbal i instruksionit/dshmi
nga msimdhnsi etj.
12
KOMPONENTA 5. T FOLURIT
Nxnsi ti shqiptoj dhe ti
zbatoj drejt n mnyr adekua-
te njsit leksikore n rfime
t thjeshta t parapara pr kt
nivel pr studimin e gjuhs n
kuadr t funksioneve t para-
para gjuhsore dhe strukturave
gramatikore.
` Familja ime; I have two cousins. Aktivitete t llojit prsritje me goj dhe i rfimeve
t thjeshta prmes: lojs sipas roleve, numratoreve,
recitimit dhe kndimit, sipas mundsis t prcjellura
me lvizje; pjesmarrja n situata t shkurtra t dia-
logjeve, shfaqe dramatike dhe spjegime t tregimeve si
vrtetim pr prvetsim t leksiks dhe strukturs.
Shtpia ime My house is big.
Stint e vitit, muajt
e vitit, ditt e javs,
ort e tra;
My birthday is in spring.
Our winter holiday is in
January.
Today is Monday.
It`s five o`clock.
Sportet Susan can swim.
Pem dhe perime Peter likes grapes.
Ushqimet kryesore dhe
prmbajtja e tyre
Ana is eating bread and
butter.
KOMPONENTA 6. T LEXUARIT
Nxnsi/nxnsja:
t mund ta memoroj pamjen
grafike t fjalve dhe fjali t
izoluara n nivel t modeleve
t prvetsuara me goj para-
prakisht.
`
T lexuarit e prmbajt-
jeve nga vokabulari i
prvetsuar, funksio-
net gjuhsore dhe
rfimet e zakonshme
t shkurtra.
Apple, dog, blue,
milk...
She is ten. Thank you.
The pencil is on the
desk.
Tom has two dogs...
Ushtrime t llojit t t lexuarit me z (n grupe apo indivi-
dualisht);
aktivitete t llojit me lidhje t fjalve me ilustrime apo
gjsende; lidhshmria e fjalive t thjeshta t shkurtra me
ilustrime; stimulimi i leximit me kuptim (prdorimi i flesh
kartelave, pikturime, postera etj).
13
KOMPONENTA 7. T SHKRUARIT
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet q ta prdor drejt
alfabetin anglez.
`
Alfabeti anglez A, B, C, D... Ushtrime t llojit me plotsim t fjalve me shkronja t
lshuara (lojra t llojit Hangman); ushtrime me t shkruar
emrin e vet; lojra t llojit prbrja e fjalve t thjeshta nga
shkronjat e dhna me renditje t przier etj.
t mund t shkruaj fjali t njo-
hura sipas spelingut.
` Spelingu i drejt. Lile (el, ai, el, i)... Ushtrime sipas spelingut t fjalve t njohura t thjeshta
Spelling Bee etj.
KOMPONENTA 7. KULTUR
Prmbajtjet nga kultura jan t prfshiera n t gjitha komponentat n msimin e gjuhs, gjegjsisht nuk msohen si t izoluara si komponent e
veant.
Qllimi sht q t krijohet senzibilitet pr ruajtjen e dallimeve kulturore prmes prmbajtjeve edukative dhe sociologjike si baz pr zhvillimin e
tolerances dhe empatis ndaj t tjerve dhe t ndryshimit (p.sh., prmes emrave, festave, kngve, lojrave, numratoreve, modeleve komunikative,
elementeve paralinguistike etj.).
14
3. REKOMANDIME DIDAKTIKE:
N planifikimin e prmbajtjeve n klasn e tret jan marr parasysh
prmbajtjet n programet msimore nga lndt tjera t cilat msohen n
klasn e tret, gjegjsisht respektohet parimi i lidhshmris ndrlndore
sa i prket qllimeve dhe prmbajtjeve me theks t lidhshmris integru-
ese me prmbajtje nga gjuha amtare.
Msimi nga gjuha angleze pr nxnsit e ksaj moshe bazohet n m-
simin multisenzor (vizual, auditiv, taktil etj) dhe msimi holistik i cili
prfshin aspektet kognitive, afektive dhe motorike t nxnsve, gjegj-
sisht arsimtari do ti integroj komponentat e ndryshme me ka gjuha
do t msohet n mnyr funksionale. N baz t ksaj n gjuhn e huaj
nuk mund t ndahen, konkretisht nuk mund t planifikohet numri i orve
sipas komponentave t caktuara.
Rndsia e puns s orve nga gjuha angleze n klasn e tret ka t
bj me shprehjet gojore e cila lidhet me situatn e dhn n klas,
permes lojrave, dramatizimit t kngve ose lvizjeve me nxitje t fan-
tazis dhe kreativitetit t nxnsit. Nxnsit n prgjithsi i prvet-
sojn prmbajtjet mekanike (me riprodhim), por me rndsi sht t
kontrollohet kuptimi i drejt i rndsis s porosis duke i prfshir
edhe elementet kulturore.
Mjetet msimore:
komplet nga sistemi i miratuar shkollor;
nj pako material i porositur pr arsimtarin (flesh-kartela, poster,
doracak);
`
`
kasetofon/kaseta me kng; kompjutor me softver adekuat; CD
rom, TV me DVD;
burime tjera t msimit n mjedisin e drejtprdrejt - gjra n hap-
sirn ku msohet gjuha angleze;
qasje n internet;
softver arsimor;
revistat pr arsimtarin;
T NXNSVE
PRCJELLJA E T ARRITURAVE T NXNSVE
Gjat msimit vazhdimisht prcjellen dhe vlersohen t arriturat e
nxnsve, prmblidhen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimi pr m-
sim, bashkpunimi me t tjert etj. (vlersim formativ). do aktivitet
n or ku nxnsit e tregojn aktivitetin e tyre gjuhsor qoft n nivel
receptues, riprodhues ose prodhues, jep mundsi pr msimin e prpari-
mit dhe vlersimit t tij. Kjo dmth. se evaluimi bhet si pjes integruese
n vet orn msimore, e jo si akt i izoluar. Me rndsi sht q gjat
procedurave t kontrollimit t njohurive, si dhe vlersimi i nxnsit,
kto procedura mos t dallohen nga aktivitetet e zakonshme n or,
gjegjsisht nxnsit nuk duhet t veohen nga grupi gjat kontrollimit
t reagimit gojor gjuhsor.
`
`
`
`
`
15
Me rndsi sht q theks t veant ti vihet aspekteve pozitive t
prparimit t nxnsve, gjegjsisht asaj q nxnsi e di e jo at q nuk e
di. Me rndsi sht q do prparim t bhet n mnyr adekuate me q
nxnsve t rinj u nevojitet informat kthyese pr suksesin e realizuar,
q mund t jet lvdat me goj ose reagim pozitiv i shprehur prmes
gjestit ose mimiks, ose me buzqeshje nga ana e arsimtarit, lules s
vizatuar etj.
Vlersimi i prparimit t nxnsve do t bhet me shkrim gjat s cils
arsimtari ka pr obligim n fletore t posame n mnyr t rregullt t
mbaj shnime pr do nxns n veanti pr prparimin e tij n prput-
hje me komponentat gjuhsore t parapara me programin msimor pr
klasn e tret.
REALIZIMIN E PROGRAMEVE
MSIMORE
Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi bazohet n Norma-
tivin pr hapsir pr klasn e I, II dhe III dhe pr mjetet msimore pr
klasn e I t sjellur nga ministrit i Arsimit dhe Shkencs me vendim nr.
07- 4061/1 prej 31.5.2007
Kushtet hapsinore dhe pajisja e klasave pr realizim t suksesshm t
programit msimor pr klasn e dyt duhet t jen n pajtim me Norma-
tivin e prgjithshm pr pajisjen dhe realizimin e programeve msimore
pr klasn e dyt.
Rekomandohet q pr shkak t kontaktit m t leht vizual ndrmjet
nxnsve, q t dgjojn m mir ka flitet dhe nxnsi q sht m
larg t ket qasje n klas, bankat t jen t rregulluara n kt mny-
r: m shum banka t afruara njra me tjetrn, variante t ndryshme
t shkronjs U si dhe vendosja dhe grupimi i karrikeve sipas nevojs
(gjat dramatizimit).
ARSIMOR
Studime t kryera n gjuhn dhe letrsin angleze - drejtimi arsi-
mor, VII
1
.
Studime t kryera gjuh dhe letrsi angleze, VII
1
.
Studime t kryera gjuh dhe letrsi angleze - drejtim tjetr dhe
me kualifikimin adekuat pedagogjiko-psikologjik dhe prgatitjen
metodike n fakultet adekuat, VII
1
.
Studime t kryera pr grupin klasor me modul pr gjuhn angleze
VII
1
.
`
`
`
`
16
Nxnsi/nxnsja:
e kupton rndsin e njsive leksikore t parapara pr prvetsimin
n pajtim me krkesat e programit msimor dhe t njejtt mund ti
riprodhoj dhe prdorin n situata adekuate t t folurit;
reagon n udhzimet e msimdhnsit n aktivitetet gjat ors;
ta njeh grafin e fjalve t prvetsuara me goj;
memorizon, riprodhon dhe prodhon rfim t shkurtr t zakons-
hm, pjes t kngs ose numratore;
mban komunikim t zakonshm pr prdorimin e funksioneve gju-
hsore m frekuente nga prditshmria e nxnsit/nxnses;
zbaton struktura themelore gramatikore, me ka lejohen gabime q
na pengojn n t kuptuarit;
prshkruan, tregon duke i zbatuar njsit e prvetsuara leksikore
n nivel t rfimit t shkurtr t zakonshm;
lexon grup fjalsh, t zakonshme t shkurtra q i kan zotruar/
zotru paraprakisht me goj;
shkruan fjal t reja sipas spelingut
ka informata nga kulturat e vendeve ku flitet gjuha angleze;
prdor TIK n prmbajtje nga lnda.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. KOMISIONI PR PRGATITJEN
E PROGRAMIT MSIMOR
1. Sillvana Veteroska, kshilltare e gjuhs angleze, Byroja e zhvillimit
t arsimit - Shkup - udhheqs sektori
2. Mr. Zora Bushovska, kshilltare e gjuhs angleze, Byroja e zhvillimit
t arsimit, Njsia ndrkomunale e BZHA - Ohr
3. Mr. Veronika Kareva, profesoresh n Universitetin e Evrops Ju-
glindore - Tetov
4. Sonja Dimitrova, arsimtare e gjuhs angleze, SHF Dimitar Milladi-
nov - Shkup
5. Armira Gavaz - Abedini, arsimtare e gjuhs angleze, SHF Jane San-
danski - Shkup
6. Toni Todorovski, arsimtar i grupit klasor, SHF 7 Marsi, f. ellopek
- Tetov
7. Ajshe Ajrullai, kshilltare e grupit klasor, Byroja e zhvillimit t arsi-
mit - Shkup
17
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e gjuh angleze pr klasn e tret n sh-
kolln nntvjear e solli:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/6)
18
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI MUZIKOR
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn arsimi
muzikor pr klasn III pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E III-t
Nxnsi/nxnsja:
t zhvilloj qndrim t drejt pr kndim (ulur, mbajtur, frymmar-
rje);
t zhvilloj shprehi pr kndim t kultivuar (kndim mesatar pa
grimas, ngritja e supeve dhe brtitje);
t aftsohet t kndoj kng me vij t llojllojshme melodiko-
ritmike;
t aftsohet pr dgjim aktiv t muziks;
ta njoh muzikn e instrumenteve t ndryshme;
ti mbaj mend, prsris dhe prdor lvizjet n aktivitetet mu-
zikoro ritmike;
t njihet me elementet e alfabetit muzikor;
t njihet me disa instrumente muzikore pr fmij dhe t prpiqet
q t ekzekutoj me to;
t shfaq interesim pr realizimin e efekteve t zshme, improvizi-
meve spontane t motiveve t shkurtra muzikore etj;
t nxitet pr shprehjen individuale muzikore.
t dij ta prdor teknikn kompjuterike pr shprehjen muzikore.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
1. KNDIM (19 OR)
Nxnsi:
t fitoj shprehi q gjat kndimit
trupin ta mbaj drejt;
t zhvilloj interesim pr kn-
dim;
ti zgjeroj prmasat e zrit;
t zhvilloj ndijim pr ritm dhe
t identifikoj ritm t caktuar
(1:1 dhe 1:2, gjegjsisht 2:1);
t kndoj kng t ndryshme
pr nga prmbajtja dhe karakteri;
t njihet me kndimin sipas
notave me taktim.
`
`
`
`
`
`
Qndrim t drejt
gjat kndimit;
Kndimi i kngve
me t dgjuar (pr
fmij, popullore,
t lidhura me festat
shtetrore dhe feta-
re) t ndryshme pr
nga prmbajtja dhe
karakteri me largsi
c1 - c2)
Kndimi i ushtri-
meve elementare
melodike dhe kng
sipas notave (duke
prdorur sol 1 dhe
mi 1 me kohzgja-
tje t gjysms dhe
katrshes)
`
`
`
Kndim me t
dgjuar
Kndim sipas notave
Taktim
(nocioni prdo-
ret si shprehje
profesionale n
vend goditjedhe
si prgatitje pr
nocionin takt q
do t prpunohet n
klast m t larta).
`
`
`
`
Ushtrime pr kndim t drejt, pr mbajtjen e trupit,
ushtrime pr frymmarrje;
(t kndoj pa pengesa, mesatarisht, pa grimasa, ngritja
e supeve, pa brtitje etj);
ekzekutimi i numratoreve dhe fjalshpejtave me ritm t
rrjedhshm dhe diksion t qart (psh.: numratoret dhe
fjalshpejtat t njohura pr nxnsit);
t knduarit e kngve t ndryshme pr nga prmbajtja
dhe karakteri (psh, kndon kng pr stint e vitit, kng
pr fmijt, kng popullore etj me largsi c1 - c2);
prjetimi dhe njohja e kohzgjatjes t katrshes dhe gjys-
ms prmes numratoreve (1:1 Enci - menci; 1:2 Tara
-tara - tarana);
ushtrime me t dgjuar me motive t shkurtra melodike
t prbra nga tonet sol1 dhe mi1 (sh.1: msimdhnsi
e kndon motivin me emrimin e toneve, kurse nxnsit
e prsrisin; sh.2: msimdhnsi e kndon motivin me
tekst, kurse msimdhnsit e prsrisin me emrimin e
toneve);
kndimi i ushtrimeve elementare melodike dhe kng
sipas notave me taktim.
`
`
`
`
`
`
`
5
2. MUZIKA DHE LVIZJET (19 OR)
Qllimet Prmbajtjet
Nocio-
net
Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi:
t nxitet q ti prputh lvizjet e veta me ka-
rakteristikat muzikore;
t zhvilloj shqis pr ritm;
t prezentoj hapa muzikore-ritmike;
t nxitet q t bj lvizje sipas korreografis
paraprake t caktuar;
t njoh dhe realizoj valle popullore t
zakonshme nga bashksit e ndryshme etnike;
`
`
`
`
`
Hapa muzikore
ritmike (haprim,
marshim, krcim;
Lojra muzikore;
Vallzim;
`
`
`
Kombinimi i hapave dhe krcimeve, qndrimit, etj;
pjesmarrja n lojra muzikore;
ekzekutimi i valleve dhe vallzimeve t zakonshme nga
grupet e ndryshme etnike;
vallzim n vallcer;
`
`
`
`
t nxitet pr pjesmarrje n dramatizimet ele-
mentare muzikore;
` Dramatizime ele-
mentare muzikore
(me vallzim dhe
pantomima);
` Vallcer ` pjesmarrja n dramatizimet elementare muzikore.
(dramatizimi i Peco dhe ujku nga S.Prokofjev).
`
`
6
3. DGJIMI I MUZIKS (12 OR)
Nxnsi:
ta dgjoj dhe njoh: muzikn
klasike, popullore dhe muzikn pr
fmij;
ta njoh karakterin e muziks (e
kndshme, e pikllueshme, e shpe-
jt, e ngadalshme etj).
t bisedoj pr muzikn q e dgjon;
t dgjoj kng dhe valle popullore;
`
`
`
`
Dgjimi i muziks klasi-
ke dhe popullore, si dhe
muzika pr fmij;
Dgjimi i folklorit muzikor
(kng dhe valle popullo-
re nga bashksia e tyre
etnike dhe nga bashksit
tjera)
`
`
Instrument;
Ekzekutim;
Ekzekutues;
Kompozitor;
Kng dhe valle
popullore
`
`
`
`
`
Dgjimi i muziks klasike: Sen-Sans: Karnevali
i kafshve Kengurt dhe Populli me vesh t
gjat (prjetimi i zbavitjes dhe shpejtimi i ritmit,
si dhe zvoglimi dhe rritja e dinamiks);
dgjimi i muziks pr fmij (S. Prokofjev: Peco
dhe ujku - film i vizatuar);
kng nga festivalet pr fmij;
muzika popullore (kng dhe valle nga bashksi t
ndryshme etnike n Maqedonis dhe nga bota);
`
`
`
`
ti dgjoj dhe njoh tingujt e ins-
trumenteve t caktuara muzikore.
` njohja e zrave t instrumenteve muzikore prmes
t dgjuarit t veprave muzikore ose fragmenteve
(harmonika, flejta, barabani, kitara, dajrja).
`
4. EKZEKUTIMI I INSTRUMENTEVE MUZIKORE PR FMIJ (8 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t zhvilloj ndjenj pr ritm;
t njihet me mnyrn e ekzekutimit t instru-
menteve t caktuara muzikore pr fmij;
t prsris motive t shkurtra ritmike;
t prsris motive t shkurtra melodike;
t shoqroj kng t njohur me IMF t caktuara.
`
`
`
`
`
Ritmi
Melodia
Ekzekutimi i instrumen-
teve ritmike muzikore;
Shoqrimi i kngve dhe
motivet e shkurtra me
instrumentet muzikore
pr fmij
`
`
`
`
Ritmi
Melodia
Emrat e instrumen-
teve muzikore pr
fmij (t cilt pr-
doren n shkoll);
Shoqrimi
`
`
`
`
Ekzekutim me instrumentet ritmike
pr fmij (psh., prsrit motive
ritmike t shkurtra);
ekzekutim me instrumentet ritmike
pr fmij (metalofon);
shoqrim t zakonshm t kngs s
njohur me IMF
`
`
`
7
5. BAZAT E SHKRIM-LEXIMIT MUZIKOR (6 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ti njeh shenjat e alfabetit muzi-
kor: pesrreshti, elsi i violins,
shenj pr nota, sol 1 dhe mi 1;
t dij t shkruaj elsin muzi-
kor;
t dij t shkruaj elsin e
violins.
`
`
`
Elemente t alfabe-
tit t notave: nota,
pesrreshtshi,
elsi i violins;
vendosja e toneve
sol 1 dhe mi 1 t
pesreshtit (penta-
gramit).
` Nota
Pesrreshti (penta-
gram)
elsi i violins
`
`
`
Njohja me elementet e alfabetit t notave: nota, pesr-
reshti (pentagramit), elsi i violins;
ushtrime pr t shkruar n elsin e violins, nota.
`
`
6. BAZAT E SHPREHJES DHE KRIJIMTARIS MUZIKORE PR FMIJ (8 OR)
Nxnsi:
t nxitet pr shprehje muzikore
me z, ekzekutim, lvizje;
t arrij siguri dhe vetbesim n
shprehjen personale muzikore;
t knaqet n shprehjen muzi-
kore.
`
`
`
Shprehja kreative
prmes kndimit,
lvizjes dhe ekzeku-
timit;
shprehja e mbre-
save nga muzika e
dgjuar n mnyr
t ndryshme.
`
`
Vet nxnsi krijon korreografi personale t kngs s
prpunuar ose shembull muzikor me lvizjen e trupit t
tij, me paramendimin e hapave dhe lvizjes s duarve;
shprehjet kreative dhe krijimi i kngve t dgjuara dhe
shembujt muzikor;
pjesmarrja n loj (psh. se si godet qukapiku);
pjesmarrja n aktivitete n t cilat nxnsit n vend q
t prgjigjet me fjal prgjigjet me kndim;
pjesmarrje n aktivitetet prmes shprehjes figurative t
mbresave nga muzika e dgjuar.
`
`
`
`
`
8
3. REKOMANDIMET DIDAKTIKE
Prmbajtjet msimore nga lnda e arsimit muzikor japin mundsi q t
realizohen pr tu integruar me prmbajtjet e programit msimor nga
gjuha amtare, matematika, gjuh angleze, njohja e mjedisit, arsimi mu-
zikor dhe fizik. Gjithashtu, jepet mundsi pr integrim t planifikuar t
brendshm t t gjitha temave n prputhje me nevojat e nxnsit dhe
aktiviteteve t planifikuara.
Gjat realizimit t prmbajtjeve, arsimtari duhet t nxis dhe lavdroj
secilin fmij gjat shprehjeve muzikore dhe nuk guxon t lejoj t kri-
johet atmosfer kompetitive n mes nxnsve.
Fondi vjetor i orve
TEMAT Numri i orve
1. Kndim 19 or
2. Muzik dhe lvizje 19 or
3. Dgjimi i muziks 12 or
4.
Ekzekutim me instrumentet muzikor pr
fmij
8 or
5. Bazat e shkrim-leximit muzikor 6 or
6. Bazat e shprehjes dhe krijimtaris muzikor 8 or
GJITHSEJ: 72 or
Shnim: Numri i orve sht dhn n mnyr t orientuar.
Mjetet msimore:
Mjetet audio- vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); audio- vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); audio- vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); - vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); TV, DVD-pleer, videopleer, kompjutor); , DVD-pleer, videopleer, kompjutor); DVD-pleer, videopleer, kompjutor); -pleer, videopleer, kompjutor); pleer, videopleer, kompjutor); , videopleer, kompjutor); videopleer, kompjutor); , kompjutor); kompjutor); );
Instrumente muzikore pr fmij; ;
Mjetet dhe materialet didaktike;
Burimet e ndryshme pr msim nga mjedisi i drejtprdrejt (gj-
sende n natyr dhe mjedis);
Mjetet vizuale (ilustrime, fotografi, aplikacione etj.);
Internet, softvere arsimore.
T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht prcjelljen dhe vlersohen t arriturat e nxns-
ve, grumbullohen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimit pr shprehje
muzikore, angazhimit t nxnsve, prkushtimit t puns, si dhe puns
ekipore (vlersimi formativ).
Gjat prcjelljes t t arriturave t nxnsve, msimdhnsi duhet n
veanti t kujdeset ndaj qasjes individuale pr t arriturat e secilit
fmij n veanti.
`
`
`
`
`
`
9
MSIMOR
Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi bazohet n Norma-
tivin pr hapsirn pr klasn e I, II dhe t III dhe mjeteve msimore
pr klasn e III t sjellura nga ana e ministrit t Arsimit dhe Shkencs
me vendim nr. 07-4061/1 prej 31.05.2007.
ARSIMOR
Punn edukativo-arsimore n klasn e tret mund ta realizoj personi i
cili ka kryer:
Fakultetin Pedagogjik - profesor i msimit klasor;
Fakultetin Filozofik - Instituti pr pedagogji - pedagog i diplo-
muar.
`
`
Nxnsi/nxnsja:
ka qndrim t drejt pr kndim;
kndim t kultivuar (kndim mesatar pa grimas, ngritja e supeve
dhe brtitje);
njeh tinguj nga natyra dhe mjedisi;
dgjim aktiv t muziks;
prezanton koreografi t zakonshme n aktivitetet muzikoro-ritmi-
ke;
t njeh disa instrumente muzikore pr fmij dhe t ekzekutoj
me to;
dallon lloje kryesore t tempos dhe dinamiks:
ti njoh dhe zbatoj shenjat e shkrimit muzikor (pesrradhshin,
elsin e violins, nota);
di ta prdor teknikn kompjuterike pr shprehjen muzikore.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
8. PROGRAMIN MSIMOR E
PRPILOI EKIPI PROFESIONAL:
1. Ankica Vitanova, kshilltare pr arsim muzikor, BZHA - Shkup
2. Mr. Viktorija Kolarovska - Gmirja, profesor me korrespondenc n
Fakultetin e artit muzikor - Shkup
3. Vejislav Popovski, kshilltar pr arsim muzikor, BZHA - Berov
4. Olgica Naumovska, kshilltare pr msim klasor, BZHA - Tetov
5. Vera Angelovska, arsimtare - SHF Kuzman J. Pitu - Shkup
6. Emilija Hristova, arsimtar klasor, SHF Lazo Angelovski- Shkup
7. Hava Doko, edukatore, SHF 25 maj - Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda arsimi muzikor pr klasn e tret n arsi-
min fillor nntvjear e solli:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/6)
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI FIGURATIV
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
figurativ pr klasn III pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E LNDS . QLLIMET E LNDS
MSIMORE N KLASN E III-t:
Nxnsi/nxnsja:
t msoj fjal dhe terme t reja t cilat prdoren n prmbajtjet
msimore;
t prdor materiale t ndryshme dhe teknika pr vizatim, pikturim,
modelim, formsimin n hapsir si dhe krijimin dhe komunikimet
visuale n shprehjet figurative;
n mnyr t pavarur dhe lirshm ti tregoj njohurit, prjetimet
dhe mbresat, mendimet dhe fantazmat me ndihmn e gjuhs dhe
krijimtaris figurative;
t prdor procedura t ndryshme pr shprehjet figurative (larje,
grvishtje, sprkatje, tufitim etj);
t dij t bj zgjedhje t ideve, t aktiviteteve, mjeteve dhe t
krijoj krijim figurativ;
t dij n mnyr verbale t sqaroj krijim figurativ dhe t nxitet
pr vlersimin personal estetik.
t bj dallimin e veprave artistike nga lmi t ndryshme figurative
(vizatim, piktur, skulptur, arkitektur);
ti zbatoj njohurit dhe shkathtsit e fituara pr shprehjen figu-
rative;
t zhvilloj shprehi kulturoro-higjieno teknike dhe shprehi pune;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t njihet me trashigimin kulturore t bashksive t ndryshme et-
nike;
ti njoh mediat visuale, mjetet dhe funksionet e tyre;
t dij ta prdor teknikn kompjuterike pr shprehjet figurative.
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
VIZATIM (20 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ta zhvilloj perceptimin dhe
t krijoj faqje pr hapsirn
(thellsin, afr-larg);
t krijoj njohuri pr vijn (llojet
dhe intenziteti) dhe ta zbatoj
n trsin figurative;
t krijoj ndjeshmri dhe ta
vrej ritmin n natyr dhe ta
zbatoj n mnyr t pavarur
gjat t vizatuarit;
`
`
`
Mjetet elementare pr
vizatim
Vzhgimi i mjedisit t drejtprdrejt, perceptimi i hap-
sirs (ndrtimet, gjsendet, natyra, rradhitja e drunjve,
rrugt);
me brush t holl, monokrome (tush, tempera, ngjyra uji
etj)
t vizatoj vija me trashsi, intenzitet, precizitet, drejtim,
(shkolla jona, oborri i shkolls, dhoma ime, shtpia ime);
`
`
`
ta zhvilloj aftsin pr shnimin
e vijs korniz t gjsendeve n
hapsir t caktuar;
` Vizatimi Korniz
Prerja
`
`
vizaton vij korniz (dru t that, gjethe nga drunjt,
insekte);
vizaton lloje t vijave dhe t njejtat i kombinon n tr-
sin figurative;
vizaton vija: t drejta, t lakuara, t hapura - t mbyllura,
t shkurtra-t gjata, t ndrprera etj. dhe shpreh kon-
trast t vijave (ret dhe shiu);
vren dhe krahason gjsende sipas madhsis (ndjenja
fillestare pr proporcione);
`
`
`
`
5
ta vrej dritn dhe me hijezim
ta paraqes hijen e gjsendeve;
T paraqes me vizatim lloje t
teksturave;
`
`
Hapsira e mbrendsh-
me dhe e jashtme
` krahason, prjeton dhe vizaton hapsir t mbrendshme
dhe t jashtme;
i vzhgon gjsendet dhe hijet t cilat i formojn gjrat e
ndryshme gjat ndriimit t ndryshm dhe i paraqet me
hije figurative;
n natyr e vren ritmin e formave dhe vijat si dhe i zba-
ton si element dekorues (bulevard, rrethoje, shkall etj);
`
`
`
t vizatoj sipas tush - tekniks; ` Tush ` vizaton me tush, perc, dru, brush (lloj t misrit, tok e
lvruar, duaj, drunj t that etj);
vizaton sipas vzhgimit, t mbajturit mend dhe fan-
tazms.
`
`
6
PIKTURIM (32 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ti prdor ngjyrat kryesore dhe
sekondare dhe ti zbatoj n
kompozicionin figurativ;
t krijoj kompozicion figura-
tiv me ngjyra t ftohta dhe t
ngrohta;
t dalloj krijimin origjinal nga
riprodhimi.
`
`
`
Elementet figurative
gjat pikturimit;
Pikturim;
Kontrast;
Origjinal dhe repro-
duksion
`
`
`
`
Ngjyra t ftohta dhe
t ngrohta;
Ngjyra kontrast;
Origjinal
Riprodhim;
`
`
`
`
Prdor procedura t llojllojshme dhe teknika n pikturim
(larje, grvishtje, sprkatje etj);
pikturon pejsazh me ngjyra kryesore dhe t kombinuara;
vizaton me ngjyra aromatike;
vizaton me ngjyra t ftohta ose t ngrohta (gjsende t
llojllojshme dekorative);
e pikturon natyrn me ngjyra t ftohta dhe t ngrohta
(livadh, lule etj);
pikturon me ngjyra kontrast;
shpreh kontrast (t errt t ndritshm);
przien ngjyra dhe pikturon me ato sipas mendimit t vet;
n natyr e vren shkallzimin tonik, krahason dhe bn
dallime n ton (i ndritshm, i errt, m i errt, m i
ndritshm);
pikturon sipas asaj ka prjeton;
pikturon sipas fantazms;
viziton ekzpozit figurative, atelie dhe njihet me vepra
origjinale dhe me riprodhime.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
FORMSIMI I HAPSIRS, MODELIMI DHE NDRTIMI (10 OR)
Nxnsi:
ta zhvilloj aftsin q t
vzhgoj, vrej (perceptoj) gj-
sende me vllim t thjesht dhe
t prbr;
`
Vllimi ` Vzhgon gjra t ndryshme dhe krahason sipas forms,
madhsis dhe teksturs;
`
ta prsos aftsin manuele
gjat modelimit;
gjat modelimit ti prsos proce-
durat e ndyshme t puns;
t aftsohet t modeloj forma
tredimenzionale (me volum t
thjesht dhe t prbr);
ta zbatoj vijn dhe teksturn
gjat modelimit;
`
`
`
`
Mjetet elementare
pr modelim
pr modelim
Modelimi
`
`
`
modelon vllim t thjesht (pem, perime, trupa gjeome-
trik etj);
modelon gjsende me volum t prbr (figura t ka-
fshve, t njeriut, zogjve etj);
modelon me procedura t ndryshme t dhnies, marrjes,
thellimit, grvishtjes, performimit dhe t vizatuarit;
`
`
`
t krijoj kompozicion me
hedhurina t ndryshme dhe ma-
teriale tjera;
t njihet me disa skulptura n
mjedisin e drejtprdrejt;
`
`
Mjetet elementare
pr krijim
Mjetet figurative pr
krijim;
Modelim
`
`
`
Qullosja
Maket
`
`
qullos maska, shporta, fryte, kafsh etj;
modelon gjsende dhe me ata krijon kompozicioneve;
prdor materiale hedhse pr shprehjen figurative (bn
maketa t shkolls, komunikacionit, automjeteve etj);
kombinon dhe rradhit si dhe gjat ksaj paraqet hapsir
(t mbrendshme dhe t jashtme);
`
`
`
`
t aftsohet q nga format e
gatshme t krijoj kompozicion
m t ndrlikuar.
` Skulptura ` me komponimin e formave t gatshme krijon kompozicion
t ndrlikuar;
vren detale, tekstur, vija, volumen, n krijimin artistike
(skulprut);
viziton prmendore (skulptur, shadrvan, bust etj.)
`
`
`
8
KOMUNIKIMET VISUALE DHE DISEJNI (8 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t vlersoj se ka e trheq
vmendjen e tij/saj ndaj ndonj
gjsendi dhe pse;
ta prdor ritmin n disejn;
t njeh dhe dalloj ilustrime,
fotografi, kopertinn e librit,
poster, pllakata.
`
`
`
Disejni
n disejn
Komunikime vizuale
`
`
`
Dekorirm;
Disejn (laramani)
Shenj
Ilustrim;
Kopertin
Poster
`
`
`
`
`
`
Vulos me prsritje ritmike, krijon disejn (shami, letr
dekorative, ambalazh);
vulos me materiale t ndryshme i cili vet i gjen nga mje-
disi i drejtprdrejt (gjethe, fryte, lkur, gom, tekstil,
rrjet etj);
vulos vul kartoni;
prpunon gjsende zbukuruese nga ambalazha t ndrysh-
me;
prpunon zbukurime, urime, stoli;
sipas skems s zakonshme prpunon origam;
prmes procedurave pr ngjitje, lidhshmri, bashkangjitje
etj. ua ndrron funksionin parrsor t gjsendeve;
prdor komjutor pr prpunimin e dekorimit.
`
`
`
`
`
`
`
`
9
Prmbajtjet msimore nga lnda e arsimit figurativ japin mundsi
pr lidhshmri t integruar trsisht dhe prmbajtsisht me lndt
msimore n gjuh amtare, matematik, gjuh angleze, njohja e
mjedisit, arsimi muzikor dhe fizik. Gjithashtu, jepet mundsi pr
integrim t brendshm t planifikuar t t gjitha temave n prput-
hje me nevojat e nxnsve dhe me aktivitetet e planifikuara.
Fondi vjetor i orve
TEMAT Numri i orve
1. Vizatim 20 or
2 Pikturim 32 or
3. Formsim n hapsir, modelim dhe krijim 10 or
4. Disejn dhe komunikime vizuale 10 or
GJITHSEJ: 72 or
Vrejtje: Numri i orve sht dhn n mnyr orientuese.
Mjetet msimore:
burime t ndryshme msimi nga mjedisi i drejtprdrejt (gjsende
n natyr dhe mjedis);
materiale dhe mjete didaktike;
mjete visuale (gjsende nga mjedisi i drejtprdrejt, riprodhimet,
krijime fmijsh, aplikacione etj.);
sllajde, ilustrime, revista etj.;
`
`
`
`
`
mjetet audio-visuale (TV, DVD-pleer, videopleer, fotoaparat digji-
tal, kamer digjitale, kompjutor dhe mjete tjera);
internet, softver arsimor.
T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht prcjellen dhe vlersohen t arriturat e nxn-
sve, grumbullohen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimi pr krijime
figurative, bashkpunimi kolektiv (vlersimi formativ) etj.
Kjo komponent sht pjes prbrse e planifikimit t arsimtarit pr
msimin dhe msimnxnien.
Notimi me shkrim:
observimi i fmijs-nxnsit;
biseda si mnyr e t shprehurit;
prshkrimi verbal i vizatimit individual;
shkalla e prvetsimit t teknikave figurative;
aftsit individuale kreative;
pjesmarrja dhe paraqitja e krijimit figurativ;
vrejtja dhe njohja e sendeve t ndryshme nga mjedisi i drejtpr-
drejt dhe zbatimi n krijimtarin figurative;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
prezantimi i krijimeve figurative t nxnsve;
shprehja kreative dhe krijimi i teknikave figurative;
njohja e materialeve dhe teknikave figurative;
pjesmarrja aktive n punn ekipore etj.
MSIMOR
Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi bazohet n Nor-
mativin pr hapsir pr klasn e I, II dhe III si dhe mjetet msimore
pr klasn e I t sjellur nga ana e ministrit t Arsimit dhe Shkencs me
vendim nr. 07 - 4061 prej 31.05.2007.
`
`
`
`
MSIMOR
Msimin e arsimit figurativ n klasn e tret t arsimit fillor nntvjear- ar- ar-
mund ta realizoj personi i cili ka t kryer:
Fkultetin Pedagogjik - profesor i grupit klasor dhe Fakultetin Filo-
zofik - Instituti pedagogjik.
7. REZULTATET E PRRITURA
Nxnsi/nxnsja:
I dallon dhe i emron materialet figurative, teknikat dhe mjetet
pr t vizatuar, ilustrim, modelim, formsim dhe vulosje t parapa-
ra me programin prej klass s I deri t III;
vizaton vija t ndryshme dhe detaje;
e vren dritn dhe hijen e gjsendeve dhe objekteve;
i vren konturat dhe elementet e gjsendeve dhe i zbaton n sh-
prehjen figurative;
vren dhe emron vija t ndryshme n natyr dhe i zbaton n sh-
prehjet figurative;
`
`
`
`
`
`
11
kujdeset pr higjienn e hapsirs, pr mjetet pr pikturim dhe pr
prcaktimin e tyre n vendin adekuat;
i njeh dhe emron ngjyrat kryesore, sekundare, kromatike, aroma-
tike;
dij t fitoj ngjyra sekundare (t gjelbrt, portokalle dhe vjoll-
c);
dallon hapsir e jashtme dhe t brendshme, t lugzuar - t thel-
luar;
prgatit n mnyr t pavarur shabllone pr vulosje;
vulos edhe me prsritje ritmike krijon kompozicion;
vizaton sipas asaj ka ka prjetuar, ka ka lexuar edhe sipas fan-
tazms;
n mnyr t pavarur dekoron forma t gatshme;
e prdor kompjutorin pr shprehje figurative, vizatim ngjyrosje;
dij t dalloj vizatim, piktur dhe skulptur;
e dij se ekziston origjinal dhe riprodhim;
e prshkruan veprn figurative personale;
dallon elemente nga veprimtaria popullore dhe i prdor n shpreh-
jen e tyre figurative.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8. PROGRAMIN MSIMOR E
PRPILOI GRUP EKSPERTSH:
1. Trajko Jovanovski, kshilltar i arsimit dhe artit figurativt, BZHA -
Veles
2. Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, 2. Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, , kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, shilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, shilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, e edukimit dhe arsimit parashkollor, e edukimit dhe arsimit parashkollor, edukimit dhe arsimit parashkollor, edukimit dhe arsimit parashkollor, dhe arsimit parashkollor, dhe arsimit parashkollor, arsimit parashkollor, arsimit parashkollor, parashkollor, parashkollor, ,
BZHA - Veles - Veles Veles
3. Ollgica Naumovska, kshilltare e msimit klasor, BZHA - Tetov
4. Mr. Zhaklina Gligorievska - Kooska, Shkolla pr art t aplikueshm
Lazar Lienovski - Shkup
5. Ana Cvetkoska- Panova, IPKF 13 Nntori - Shkup
6. Roberta Jordanovska, profesor n msimin klasor SHF Lazo Angelo-
vski - Shkup
7. Adrijana Ademi, profesor n msimin parashkollor SHF 26 Korriku
- Shkup
12
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit figurativ pr klasn e III t arsi-
mit fillor nntvjear e solli:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/6)
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
fizik dhe shndetsor pr klasn III pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E III-t
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr mbajtje t drejt dhe zhvillim simetrik t trupit
prmes ushtrimeve adekuate;
t ushtroj dhe realizoj lvizje t drejta dhe t koordinuara me
duart, kmbt dhe pjest tjera t trupit pr funksion optimal t
aparatit lokomotor;
t marr pjes n lojra dhe t nxitet pr bashkpunim dhe gar n
lojra kolektive;
ta zhvilloj koordinimin motorik dhe orientimin n hapsir;
t ushtroj dhe zotroj elemente t reja motorike nga bazat e
atletiks dhe gjimnastiks dhe nga sporte t tjera;
t marr pjes paralelisht dhe t bashkpunoj n realizime ekipo-
re t ushtrimeve dhe lojrave;
t zhvilloj aftsi pr shprehje pozitive emocionale prmes lojs
dhe lojrave fizike adekuate;
t nxitet pr pjesmarrje n aktivitete sipas zgjedhjes s tij.
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
TEMA 1: USHTRIME PR VENDOSJE ORGANIZATIVE DHE LVIZJE
Nxnsi/nxnsja:
ta prsos vendosjen dhe lvi-
zjen;
ta zhvilloj aftsin lokomotorike
pr lvizje n t gjitha drejtimet;
ta zhvilloj ndjenjn e pr-
gjithshme dhe shkathtsi pr
vendosje t koordinuar dhe
simetrike n kolon, rresht dhe
n lvizje;
`
`
`
Ushtrime t ven-
dosjes s nxnsve
n dy lloje;
Ushtrime t ven-
dosjes s nxnsve
n kolon nga nj
n vend dhe n
lvizje;
rrotullim n vend,
majtas dhe djathtas,
rrotullim n t majt
(rrotullim 180);
`
`
`
rrotullim;
majtas;
djathtas;
rrotullim majtas;
`
`
`
`
Nxnsit vendosen n: nj rresht; n dy rreshta; n kolon
nga nj dhe nga dy nxns dhe poashtu lvizin n kolon;
vrapim drejt dhe n qark;
`
ti zhvilloj aftsit prceptuese
dhe hapsinore t nevojshme pr
lvizje n kolon dhe n rresht;
t zhvilloj aftsi pr emocione
pozitive t prjetuara gjat akti-
viteteve motorike;
`
`
lvizja drejt, zik-zak
(matjas dhe dja-
thtas) gjysmrrotull
dhe rrotull (sipas
formave gjeometrike
t vrejtura);
formimi i grupeve n
hapsir t caktuar.
`
`
nxnsit lvizin n vija t caktuara n sall, fush spor-
tive - teren i hapur, prmes t cilave nxnsit e mbajn
drejtimin e lvizjes;
nxnsit grupohen n grupe m t vogla pr t realizuar
lvizje dhe ushtrime motorike.
`
`
5
TEMA 2: USHTRIME PR FORMIMIN E TRUPIT DHE LVIZJET (REALIZOHEN N DO OR)
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr t realizuar ushtri-
me me qafn, kokn, duart,
trupin dhe kmbt (drejt dhe n
mnyr t koordinuar);
t nxitet q t realizoj ushtri-
me pr prforcim, relaksim dhe
zgjatje;
ta zhvilloj ndjenjn pr realizim
estetik t lvizjeve;
t nxitet t realizoj ushtrime n
prputhje me ritm dhe tempo t
caktuar;
t nxitet drejt ti realizoj
ushtrimet ulur, gjysmulur dhe i
shtrir n bark dhe n shpin.
`
`
`
`
`
Ushtrimet pr qafn,
kokn dhe duart
(brezin e supeve);
ushtrime pr trupin;
ushtrime pr legenin
dhe kmbt;
komplekse t posa-
me t ushtrimeve
me ndikim preventiv
pr deformitetet
trupore;
`
`
`
`
Prkulje dhe gjun-
jzim;
prkulje -
prkulje n nj dhe
n dy kmb;
ecje;
Para, majtas, dja-
thtas, gjysm para
majtas dhe djathtas,
prapa..
`
`
`
`
`
Ushtrime pr formimin e trupit dhe lvizjet.
Ushtrime preventive pr parandalimin e nxnsve ndaj
deformiteteve t caktuara trupore (kifoz, skolioz).
Ushtrime pr zhvillim simetrik dhe mbajtjen drejt t
trupit;
Ushtrime kompleks pr zhvillim simetrik dhe mbajtjen e
drejt t trupit;
informim t nxnsve pr ndikimin pozitiv t ushtrimeve
`
`
`
`
`
6
TEMA 3: BAZAT E ATLETIKS
Nxnsi/nxnsja:
ti prsos teknikat e:
ecjes, vrapimit dhe hudhjes;
ti zhvilloj grupet e mdha
muskulore t duarve, trupit,
legenit dhe kmbve;
ta zhvilloj ndjenjn pr ritm:
i ngadalshm, i mesm dhe i
shpejt (n ecje dhe vrapim);
`
`
`
`
`
krcim nga vendi
dhe me vrull;
krcim (n lartsi
dhe largsi);
Hudhja e topit n
cak;
`
`
`
Qllim pr:
hudhje,
hudhje n vend
t caktuar dhe
hudhje mbi rrjet;
`
Ushtrime: ecje, vrapim, krcim, hudhje, kapje, lvizje t

duarve dhe kmbve, ruajtje t trupit dhe koks;
Lojra stafetore me elemente
prsosse nga bazat e atletiks.
`
`
`
ta zhvilloj aftsin pr lvizje t
prgjithshme t aparatit lokomo-
tor dhe lvizje t koordinuar;
ta shfrytzoj tekniken e krci-
mit dhe rnies (nga vendi dhe
me vrapim);
`
`
loja e zonjs;
lojra n vend dhe
n lvizje.
`
`
krcim;
Krcim n vend t
caktuar.
`
`
Loja e zonjs (gara).
Krcim me litar; grup n nj litar dhe krcime individuale;
Krcim n lartsi, me vmendje te rnia (amortizim n
mbshtetse t but).
`
`
`
ti zotroj teknikat e hudhjes
dhe kapjes dhe ta zhvilloj
saktsin;
t bj lvizje sipas prerjes pr
s gjati t trupit dhe ta ushtroj
baraspeshn e trupit.
`
`
dhnia dhe marrja e
topit
` hudhja e topit n cak;
Hudhja e topit prmes rrjetit t ult me t qlluar n cak.
`
`
7
TEMA 4: BAZAT E GJIMNASTIKS
Nxnsi/nxnsja:
t ushtroj zvaritje t drejt dhe
rrokullisje rreth boshtit n ann
e djatht dhe t majt
ta zhvilloj koordinimin n
hapsir dhe ndjenjn pr lvizje
n parter n pozita t ndryshme
t trupit;
t nxitet pr lvizje me
rrokullisje;
`
`
`
Akrobatik:
Rrokullisje prpara
tundje prmes boshtit;
Prkundje;
prkundje n shpin dhe
bark;
lloje t ndryshme t zvar-
ritjes;
Vegla gjimnastikore:
vegla t ulta gjimnasti-
kore:
Paralele, tra, shtyll etj.
ngjitje, rri pezull dhe
zbritje;
ulse suedeze e ult (ecje
dhe zvarritje)
`
`
`
`
`
`
`
`
Realizimi i elementeve kryesore t gjimnastiks.
bartja e mjeteve n kok dhe ushtrimi i t mbajtu-
rit drejt t trupit n trsi
ngjitje n paralelet gjimnastikore:
bartja dhe realizimi i elementeve kryesore pr
gjimnastik.
lojra stafetore me elemente t prvetsuara nga
bazat e atletiks me vmendje t ngarkess.
`
`
`
`
`
ta zotroj dhe ushtroj teknikn
e ngritjes dhe bartjes s drejt;
t prdor dhe ushtroj tekni-
kn pr bartje t prbashkt t
sendeve;
ta zhvilloj fuqin dhe lvizjen e
grupeve t mdha muskulore;
t aplikohet n mbajtje estetike
dhe elegante t trupit dhe pjest
e tij.
`
`
`
`
Ngritje dhe bartje,
Trheqje
`
`
Rrokullisje;
tundje,
kolovitje,
ngritje;
ulse suedeze:
paralele e ult
`
`
`
`
`
`
ngritje, bartje dhe trheqje n kufinjt e mundsi-
ve t fmijve t ksaj moshe.
`
8
TEMA 5: LOJRA
Nxnsi/nxnsja:
ta njoh funksionin e rregullave t lojs;
ti zhvilloj dimensionet psikomotorike: shpejtsin,
gjindshmrin, qndrueshmrin, reagimin e drejt dhe
me koh, elasticiteti etj.;
t ndihmoj, bashkpunoj, komunikoj dhe n mnyr
disiplinore t realizoj detyra t parashtruara;
ti zhvilloj aftsit pr sjellje t kontrolluar dhe t
shprehurit e emocioneve n gara dhe si nxns-garues
dhe si tifoz.
`
`
`
`
Lojra me top;
lojra me stafeta;
lojra pa kufinj;
`
`
`
Sjellje sportive. ` Lojra n t cilat zhvillohet dshira pr
fitore, frym garuese, aftsi pr kon-
tribut n ekip, ndihm dhe adhurim.
luajtja e lojrave elementare, lojra me
stafeta, lojra pa kufi e t ngjashme.
`
`
t nxitet q t luaj n harmoni me ritmin e muziks. ` vallzime popullore
dhe t tjera.
` lojra vallzimi t prcjellura me
muzik.
`
Prve programit t rregullt mund t realizohen edhe tema msimore-
lmi n marrveshje me prindrit:
Not;
Aktivitete n bor;
Vozitje t trotinetit, biiklets, rrolerve;
Aktivitete n natyr: shtitje (piknik) dhe ecje;
Sporte shkollore;
Shkolla sportive dhe projekte.
(Kto tema msimore realizohen sipas programit t posam n nivel t
shkolls dhe realizohen sipas standardeve t prcaktuara dhe varsisht
nga interesat dhe mundsit e prindrve)
`
`
`
`
`
`
9
Gjat realizimit t programit pr arsimin fizik dhe shndetsor fillohet
nga mundsit zhvillimore, aftsit dhe interesimet e nxnsve.
Programi pr arsimin fizik dhe shndetsor ofron spektr t gjer t
aktiviteteve, t detyrueshme, n t cilat bjn pjes lvizjet n natyr
dhe bazat e atletiks dhe gjimnastiks me lojrat dhe lmit q i prfs-
hijn not, aktivitete n bor dhe n natyr, aktivitete me vozitje e t
ngjashme, si lmi t posame tematike sipas interesit dhe nevojat e
nxnsve dhe prindrve, ndrsa duhet t realizohen n mjedisin lokal,
prej ku pritet edhe prparim i rndsishm ne nivel lokal dhe shfrytzimi
i kushteve natyrore.
sht me rndsi q arsimtari n ort e para sa m shpejt t zhvilloj
komunikimin verbal dhe motorik me t cilin do ta mbaj disiplinn me
tr paralelen, prkatsisht si trsi me vendosje dhe lvizje t organi-
zuar. Kjo tem sht shum me rndsi pr lvizje t organizuar, siguri
n realizimin e aktiviteteve t nevojshme me paralelen si trsi dhe n
organizimin e aktiviteteve n shkoll dhe jasht saj.
Mjaft e rndsishme sht q n vet fillimin e vitit shkollor arsimtari
t bj inizimin e gjendjes psikofizike, emocionale dhe sociale t do
nxnsi, me qllim q t prgatis planifikimin, duke pasur parasysh
temat msimore dhe qllimet e parashtruara n korelacion me kushtet
pr pun n shkoll, duke respektuar interesat individuake dhe aftsit
psikomotorike t nxnsve. Posarisht duhet ti kushtohet vmendje
gjendjes shndetsore t nxnsve, sidomos t atyre nxnsve q kan
dmtime trupore dhe ndalesa nga mjeku pr ushtrime t plota apo t
pjesshme motorike.
Arsimtari sht i detyruar q n fillim t vitit shkollor t dij vall
ka nxns me ndalesa apo aktivitet t kufizuar fizik, pr shkak t s-
mundjeve t ndryshme apo shtrngimeve apo smundje t sistemit kar-
diovaskular. Ai detyrohet q ti respektoj udhzimet dhe rekomandimet
e mjekut, t konsultohet vall dhe sa mundet t punoj me nxns t
till.
Aktivitetet motorike do t realizohen duke pasur parasysh moshn e
nxnsve, para s gjithash, prmes lojrave lvizse, duke u prpjekur q
t knaqen interesat e nxnsve, t realizohen efektet pozitive emocio-
nale, nxnsi ti respektoj shokt e vet, tju ndihmoj, t zhvillohet n
mnyr kolektive dhe detyrat ti zgjidh n grupe, t zhvillohet kultura e
t respektuarit, dijeni pr t bukurn dhe kujdes pr trupin e vet.
Arsimtari n veanti duhet ti prkushtoj vmendje inkuadrimit t t
gjith nxnsve n aktivitetet grupore, pa dallim aftsive t tyre dhe
prkatsis gjinore. Stimulimi duhet t bhet n mnyr afirmuese, me
rast vlersohen n veanti t arriturat e secilit nxns si rekord i tij
personal. Secili nxns nxitet t arrij m shum q mundet dhe jo t
prcillet standardi i caktuar paraprakisht. Qllimi i msimit nga arsimi
fizik dhe shndetsor sht q t sigurohet atmosfer relaksuese.
Gjat prgatitjes arsimtari ka kujdes n shfrytzimin racional t kus-
hteve pr pun. N prgatitjen vjetore patjetr duhet ti planifikoj te-
mat msimore, ndrsa temat msimore planifikohen n bashkpunim
me prindrit sipas kushteve pr pun n shkoll dhe n mjedisin lokal,
prindrit anketohen, formohen grupe, prgatitet program i posam pr
shfaqje, e nse ka nevoj prskaj arsimtarit, angazhohet edhe person
tjetr profesional. Temat msimore shfaqen n pranin e njrit prej
prindrve apo prkujdessit.
10
T NXNSVE
Sipas qllimeve t vendosura t programit msimor n arsimin fizik dhe
shndetsor arsimtari bn notim prshkrues (diagnostik, formativ, mi-
krosumativ dhe sumativ), gjat t cilit i ka parasysh kto komponenta:
prsosja e formave natyrore t lvizjes si dhe t msuarit dhe mbi-
zotrimi i elementeve tjera motorike;
ngritja e aftsive psikomotorike dhe aftsia e aparatit lokomotor;
mbizotrimi i elementeve nga bazat e atletiks, gjimnastiks, lo-
jrat dhe lmit sipas zgjedhjes;
rregullshmri, prpjekje, bashkpunim dhe ndihm nxnsve n
or;
sjellje fair-play n ort dhe garat, respektim i fitores dhe disfats
si dukuri normale t garave,
t kontribuoj n realizimin e efekteve emocionale pozitive;
respektimi dhe plotsimi i detyrave shndetsore - higjienike n
aspekt t veshjes, para aktiviteteve fizike dhe pas tyre;
disiplin, respektimi i rendit shtpiak n salln sportive dhe n
shkoll, si dhe plotsimi i detyrave t vendosura nga ana e arsi-
mtarve dhe elemente t tjera q arsimtari do ti vendos si spe-
cifik e kushteve pr pun dhe realizim t interesave lokale dhe
marrveshja me prindrit.
Pr arritjet e nxnsve udhhiqet ditar, pr t gjith komponentat e
prmendura nga t cilt del nota e nxnsit. Notimi sht prshkrues,
aty vendosen arritjet q jan t lidhura me elementet e parashtruara n
`
`
`
`
`
`
`
`
qllimin e Programit msimor t arsimit fizik dhe shndetsor pr klasn
e tret.
MSIMOR
Sa i takon kushteve hapsinore pr realizim, Programi bazohet n Nor-
mativn pr hapsir pr klasn I, II dhe III dhe n mjetet msimore pr
klasn I, t sjell nga Ministri pr Arsim dhe Shkenc me Vendim nr. 07
- 4061/1 t dats 31.05.2007.
Pr realizimin e programit msimor pr arsimin fizik dhe shndetsor
duhet sall sportive dhe terene t hapura sportive. Numri dhe madhsia
e tyre jan t rregulluara me Normativn pr siprfaqe msimore dhe
mjete msimore, ndrsa pr kt ka ndihmuar Ministria pr Arsim dhe
Shkenc.
11
ARSIMOR
Pr realizimin e programit msimor t arsimit fizik dhe shndetsor, pr
klasn e tret t shkolls fillore, jan parapar arsimtar t cilt kan t
mbaruar fakultetin pedagogjik - profesor pr grupin klasor dhe persona
t cilt kan t mbaruar Fakultetin filozofik - Instituti pedagogjik.
Nxnsi/nxnsja:
realizon ushtrime me duart, kmbt dhe trupin;
dallon t ecurin dhe vrapimin e shpejt nga t ngadalshmin;
merr pozita t ndryshme me trupin n t qndruar, prkulje, gjun-
jzim, gjysmshtrir dhe shtrirje n shpin dhe n bark;
vendoset drejt dhe lviz n nj dhe dy rreshta, n kolon nga nj
dhe nga dy;
lviz drejt dhe n mnyr t koordinuar n hapsir:
lviz drejt linjs dhe ruan baraspeshn;
krcen dhe hudhet drejt, drejt kap dhe hudh n largsi, qllon n
cak;
`
`
`
`
`
`
`
drejt dhe n mnyr t koordinuar realizon elementet themelore t
gjimnastiks n parter;
bashkpunon, ndihmon, punon n ekip dhe merr pjes n lojra;
realizon lvizje t prshtatura dhe ritmike, luan sipas ritmit t mu-
ziks, realizon vallzime dhe lojra me ritme dhe lvizje t ndrysh-
me;
ka shprehi shndetsore - higjienike pas realizimit t aktiviteteve
t arsimit shndetsor dhe fizik;
zhvillon koordinim dhe orientim motorik n hapsir t ndrysh-
me;
realizon ushtrime adekuate pr zhvillim morfologjik simetrik;
merr pjes n lojra (lojra me stafeta, lojra karakteri, vallzime
etj);
ushtron dhe prvetson elemente t reja motorike nga bazat e
atletiks dhe gjimnastiks dhe nga sporte t tjera.
8. KOMISIONI I CILI E PRGATIT
PROGRAMIN MSIMOR
1. Dr. Nase Kondovski - kineziolog, Byroja pr zhvillimin e arsimit -
Shkup; hkup;
2. Dr. Lena Damovska - profesore n Institutin pedagogjik pran e n Institutin pedagogjik pran n Institutin pedagogjik pran pran
Fakultetit filozofik - Shkup filozofik - Shkup - Shkup Shkup
3. Dr. Zoran Radiq - profesor n Fakultetin e kulturs fizike - Shkup; n Fakultetin e kulturs fizike - Shkup; Shkup;
`
`
`
`
`
`
`
`
12
4. Sllobodanka Badorovska, arsimtar n SHF Vllado Tasevski - imtar n SHF Vllado Tasevski -
Shkup;
5. Aco Minovski, arsimtar n SHF Partenie Zografski - Shkup; Shkup;
6. Elizabeta Tomevska, kshilltare, Byroja pr zhvillimin e arsimit - e, Byroja pr zhvillimin e arsimit - zhvillimin e arsimit - n e arsimit - e arsimit - e arsimit - arsimit - -
Shkup;
7. Mustafa Aliu, kshilltar, Byroja pr zhvillimin e arsimit - Gostivar; kshilltar, Byroja pr zhvillimin e arsimit - Gostivar; pr zhvillimin e arsimit - Gostivar; zhvillimin e arsimit - Gostivar; n e arsimit - Gostivar; e arsimit - Gostivar; e arsimit - Gostivar; arsimit - Gostivar; - Gostivar; Gostivar;
MSIMOR
Programin msimor pr lndn e arsimit fizik dhe shndetsor, pr klasn
e tret n arsimin fillor nntvjear e solli:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/6)

III Odd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

III Odd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

BAfIA8BB P0fPAHB 3A III

p-p Hnpocnana nkononcka, eparoLkn akyne, Ckonje

8e+6n sa npenosnanane n npnnena na nnepnynknckne

8e+6e sa npenosnanane n npnneny nnepnynknjcknx

pnpakn+kn cpepcna n naepnjann,

Mr. Bukurie Mustafa, profesoresh n ShMQ ,,Arseni Jovkov,

Ushtrime: ecje, vrapim, krcim, hudhje, kapje, lvizje t

You might also like