Goya; 3 mays 1808 katliam; 1814 ; Tuval zerine yal boya.

Seilmi kesit

iirin Anlam Yapsn Ayakta Tutan Bir Yaz-ses-birim: Mustafa Durak

iirin Anlam Yapsn Ayakta Tutan Bir Yaz-ses-birim Mustafa Durak Le Destin Des Potes Russes Pouchekine un printemps tombe au choc d'un duel: Comme soudain s'teint l'toile du verbe. Lermontov sa mort fauche le bl en herbe Le meurtre du pote est-il rituel? L'achmiste Goumilov a combattu Pour les Blancs. On le capture. On le fusille. Essenine coutez-le son coeur grsille Comme une ampoule feu noir lorsqu'il se tue. Si la barque de l'amour, Maiakovski Un jour se brisa c'est contre un revolver. De Mandelstam traqu les mots volent vers Quel arbre du camp o l'ombre le vainquit Jusqu' dissoudre sa trace Voronj. Tsvetaieva meurt de nuit sans requiem, Interdite Akhmatova sa voix qui aime A vif le vrai comme empreinte sur la neige. Pasternak se tait que l'on couvre d'ordure, Brodsky le mjug banni pour bohme, Si bravant la mort, l'exil ou l'anathme Saignent les chants O Russie eux seuls perdurent. Charles DOBZYNSKI Charles Dobzynski'nin bu iiri Yeni Biem dergisinin Ocak 1994 saysnda Aytekin Karaoban imzal bir eviri ile birlikte yaynland. Ancak rendiime gre yaynclar eviri zerinde baz deiikliklere gitmiler. Burada unun altn izmekte yarar gryorum: bu iirin ve evirilerinin mikroskop altna alnmas ne hi tanmadm evirmenini, ne iyi niyetle eviride dzeltiler yapm dostlarm hedeflemektedir. Derdi zoru iir evirisine ufak bir katk. evirileri ilk elden bir yana brakp iir'in biim ve ierik sorunlarna ynelmek istiyorum. iir 20 dizeden oluturulmu. Uyaklama olarak /abba.cddc.effe.ghhg.ii/ biiminde. Bu uyak biimi, iiri ister istemez en azndan uyak asndan be bamsz drtle blmektedir: be bamsz uyak blm = bir iir btn. Her bamsz drtl dizede bir kendi iersine kapatma

sz konusu: /aa, cc, ee, gg,/ uyaklarn ieren szckler /bb, dd, ff, hh, ii/ uyaklarn ieren szckleri, giderek dizeleri sarmalamakta iir iinde, dizeler aras ballakl kurmaktadr. Ancak bu ballakln ilevi yalnz biim dzeyinde deil. Biimsel mimari ayni zamanda, (eer bu uyak biimleri, benzeyenler benzemeyenler, ya da kartlklar olarak okunursa) bir anlamda iir ile yaam arasnda bir benzerlik ilikisinin kurulmasn salyor. 'Yaam kartlklardan oluur' /paralel/ 'iir kartlklardan olumaktadr'. iire noktalama asndan baktmzda baka bir kesitlemeyle kar karya olduumuzu gryoruz: [//iki dize. /+/ iki dize ? /+/ dize sonundaki noktay dikkate aldmzda iki dize. (Ancak ikinci dize de kendi iinde noktalarla kesite ayrlm) /+/ iki dize. /+/ dize. /+/ dize. /+/ drt dize. /+/] Bu noktalamasal kesitler iinde anlatlan kiilere baktmzda, 1. ilk iki dize : Pukin 2. ikinci iki dize: Lermantov 3. nc kesit : Gumilov (Bu kesitin kendi iersinde ayr noktalama iermesini matematiksel olarak yle gsterebiliriz: [().().().] Ve buradaki alt kesitlemelerin ilevi brlerinden ayrdr. Zira kuruna dizilen Gumilov'un kurunlanma sahnesi, szdizim dzeyinde ksa aralarla yinelemeyle gerekletirilmitir. Bu yoruma, bu ksa kesitlerde ifade edilen ieriin uygun dmedii ileri srlerek kar klabilir ve bu yorumun bir fantezi olduu savunulabilir. Zira ierik dzeyinde ksa kesitlerde anlatlanlar bir olaylar tarihidir. Ancak byle bir sava kar unu ileri sreceim: air sonda verdii "onu kuruna dizerler" kesitine okuru bir fon mzii gibi vurgulama kesitleriyle hazrlamakta, ve dize iersinde son kesit, dizenin ritmi iinde bir sonlanmadr, arka arkaya sklm kurunlardan bir son, ldrc kurun gibi verilmitir. Tek kesit iersinde yapamayaca etkiyi br szck beklerine yaymtr.) 4. drdnc iki dize: Yesenin 5. beinci iki dize : Mayakovski 6. altnc kesit dize: Mandelstam 7. yedinci kesit dize: Tsvetayeva ve Ahmatova 8. sekizinci kesit drt dize: Pasternak ve Brodski Bu kesitlemede dikkat eken noktay yle sralayabilirim: bir: ilk kesitlerde dizenin banda verilen zel adlar beinci kesite gelindiinde en sona kaydrlm; altnc kesitte birden baa deil, biraz ieriye ekilmi sonraki kesitlerde zel adlar yine dize bana yerletirilmi. Bu zellik bir bumrang, bir yay gibi ileriye ve geriye dn hareketini gerekletirmektedir. iki: kesitler giderek uzamsal olarak geniletilmi. Bu, bir hzlanma hareketinin ykns gibi geliyor bana. : zel adlarn sralanmas olarak baktmzda, son iki kesitte, zel adlarn arka arkaya verilmesi de hzlanma hareketinin ak diyorum. iirin iinde geen zel adlar iirle ilgili olarak ksaca gzden geirelim:

Pukin: Gen kars Nataliya'ya kur yapan bir fransz genciyle yapt dello sonucu karlar zerine cansz ylr (1837). Lermontov: (1814-1841) Rus airi. Daha 13 yandayken Byron'un etkisinde iirler yazm. Melankolik bir kiilie sahip olan Lermantov'un yaamyksnde akndan sz edilmektedir. nc sevgilisini, ayni zamanda, dostu, Martynov da sevdiinden, bu gen kz yznden, dostu ile giritii delloda lr. Gumilov: (1886-1921) Rus air. nceleri simgecilere yakn. Sonralar simgecilie kar "acmisme" (akmeism) akmnn iinde yer alr. Anti-sovyet bir komploya kartrlmtr. Yesenin: 30 yanda (1925) yaamna son verdi. Mayakovski: (1893-1930) Ftrist rus air. Konuma dilini iire sokmutur. Rus devriminin tutkulu savunucusu olmutur. "propaganda iiri" yazm, ama yine de yneticilerin yarattklar bezginliklerden nasipsiz kalmamtr. Kendi yaamna son vermesinin ardnda, bu bezdiriciliklerin yan sra, bir ak yksnn de yatt sylenmektedir. Mandelstam: (1894-1938). nceleri simgecilere hayran olan bu rus airi, akmeism'in efi saylmaktadr. Eletirel denemeler de yazmtr. Krm'a dndnde Beyaz Ruslar kendisini yakalarlar. Bir ok kez tutuklanm olan air Voronej'e srlm, burada Voronej Notlar (Defterleri)'ni yazmtr. Sibirya kampnda lmtr. Tsvetayeva: (1892-1941). Rus kadn air. Rusyadaki dzene kar olduu iin yurdundan g etmi ama daha sonra, bask altnda olan kocasn ve kzn aramak iin yurduna geri dnen air 1941 ylnda yaamna son vermitir. Ahmatova: (1889-1966) Rus kadn air. Gumilov'un ei. 1946 ylnda uzun bir aradan sonra yeniden iir yazdnda mahkum edilir. Tutuklan yank uyandrr. Jdanov tarafndan kenterlikle sulanm, Sovyet Yazarlar Birliinden karlm, lmnden iki yl ncesine kadar yurt dna kamamtr. Pasternak: (1890-1960) ok nemli kiilerden mzik ve felsefe dersleri alm ancak daha sonralar hem mzii, hem de felsefeyi brakarak iire ynelmitir. Mayakovski'ye hayrandr ama onun dn-biimine kardr. zellikle klasik kltre dmanlklar, devrimci iddeti benimsemez. Onun iin tutku frtnasnn insan alt st etmesi, frtnann doay alt st etmesi toplumsal devrimden daha nemliydi. Rus devriminden sonra yneticiler tarafndan "apolitik" ilan edilince kendini eviriyle snrlad. 1957'de, ilk roman Doktor Jivagonun talya'da yaynlanmas sonrasnda, 1958 de kendisine kar amansz bir kampanya balatld. Hain, alak, casus sayld. Yazarlar Birliinden karld. Nobel dln reddetmesi istendi. Brodski: (1884-1939) ressam ve desinatr. Kii ve manzara resimleri yapmtr.

RUS ARLERNN YAZGISI Pukin bir ilkbaharda dellonun okuna dt: Szn yldz snverdi birden sanki. Gk ekini bimekte Lermontov'un lm, airin cinayeti ritel mi? lesiye sayr Gumilov kavga etti beyazlar iin, Tutsak ettiler onu. Kuruna dizildi. Yesenin'i dinleyin, canna kydnda kara ateli bir ampul gibi czrdayarak snen yreini. Mayakovski, akn sandal paralandysa, bir tabancaya bindirdi bir gn. Kovalanan Mandelstam'dan szckler Glgenin onu yendii kampn hangi aacna Uup gider Voronej'de silene kadar izini. Cenaze duasz ld gece Tsvetaieva, sesi yasakl Ahmatova kar stnde iz gibi severdi rlplak gerei. plkle rtlmesine susuyor Pasternak, Derbederlik iin srld alak gnll Brodski, Meydan okuyarak lme, srgne ya da afaroza, Yalnz onlar yitirdi, kanyor trkler ey Rusya. Trkesi: Aytekin KARAOBAN Dergide yaynlanan eviri: RUS ARLERNN YAZGISI Bir ilkyaz gn delloda dt Pukin: Szn yldz snd birden. Gkekini biti Lermantov'un lm air cinayeti dinsel bir tren mi? Akmeist Gumilov dvmt Beyazlar iin Tutsak edildi o da . Kuruna dizildi. Yesenin'i dinleyin, canna kydnda Kara ateli bir ampul gibi czrdayarak snen yreini. Akn sandal kyya vurduu gn, Mayakovski Bir tabancayla paralad kendini. Srlen Mandelstam'n szckleri, karanln Onu yendii kamptaki bir aaca doru uup gitti, Voronej'de bir iz olsun kalmad ondan. Tsvetaieva geceleyin ld atsz. Sesi yasakl Ahmatova, kar stnde iz gibi

rlplak severdi gerei. amur atlmasna katland Pasternak. Berdulukla sulanan Brodski Meydan okudu lme, srgne, afaroza. Yalnz onlar yitirdi, kanyor trkler ey Rusya. Artk iirin anlamn, eviri ve deikesini karlatrabiliriz. Aada 0: kaynak metni, *: kaynak metnin dz evirisini, 1: A. Karaoban'n evirisini, 2: evirinin Yeni Biem dergisinde yaymlanm biimini iaret edecektir. 0.Pouchekine un printemps tombe au choc d'un duel: Comme soudain s'teint l'toile du verbe. * Pukin bir ilkbahar der bir dellonun okunda: sanki sner yldz szn birden. 1. Pukin bir ilkbaharda dellonun okuna dt: Szn yldz snverdi birden sanki. 2. Bir ilkyaz gn delloda dt Pukin: Szn yldz snd sanki birden. Anlamn genel olarak aktarld eviri-biimlerden ikincisinde iirsellik kaygs baskn. Bu iki dizede bence gzden karlm bir nokta: "ilkbahar" szcnn szdizimi. Bu szck hem bir benzetme ( Pukin ilkbaharnda) olarak atf, hem de yer tmleci ilevinde (ilkbahar gn) kullanlmtr. Bu yzden iirdeki biim korunmalyd. 2. biimde ok szcnn kaldrlmas ok yerinde. Zaten 1. biiminde eviri yanl aktarlm: okuna den kimse lmez. Oysa zavall Pukin dellonun okunda yani atmasnda gitmitir (burada kllarn arpmasn, atmasn da ok gibi dnmeliyiz). Bu, anlk bir olaydr. Onun iin, anlk olayda, birden vurulma sonucu yere dmtr. okuna deil. 0. Lermontov sa mort fauche le bl en herbe Le meurtre du pote estrituel? *. Lermontov lm bier gk ekini, dinsel tren midir airin ldrlmesi? 1. Gk ekini bimekte Lermontov'un lm, airin cinayeti ritel mi? 2. Gkekini biti Lermontov'un lm air cinayeti dinsel bir tren mi?

iirin bu dizesiyle son dizesi arasnda dorudan bir iliki kuruyorum: her iki dize de anlatmsall bozarak, deerlendirme olarak kyor karmza. stelik dinsel tren ve ark bayla btnleniyorlar. Anlatlar da kurbanlarn anlatm olarak ereveleniyor. Ve iir, bir dinsel kurban treni havas ediniyor. Yunus Emre'dekiyle buluturulan imge, "gk ekini bimek" ifadesiyle tam olarak aktarlm ve bu ifadeyle (Yunus'a alarak) yeni bir zenginlik kazanm. 1. biimde: "airin cinayeti" kullanm, tmden yanl bir anlamlamaya ayor okuru: cinayeti ileyen air diye anlyorum ben. 2. deki deitirim, anlam kurtarm. Ayni zamanda ritel'i trkeletirerek olumlu ikinci bir ilem gerekletirilmi. 0. L'acmiste Goumilov a combattu Pour les Blancs. On le capture. On le fusille. * Akmeist Gumilov savat Beyaz ruslar iin. Yakaland. Kuruna dizildi. 1. lesiye sayr Gumilov kavga etti beyazlar iin, Tutsak ettiler onu. Kuruna dizildi. 2. Akmeist Gumilov dvmt Beyazlar iin Tutsak edildi o da. Kuruna dizildi. Akmeist szc hem yaznsal bir akm, hem de dz anlaml bir szck. 1. biim ikincisini, 2. biim de birincisini yelemi. Elbette dorusu ikincisi, zira Gumilov bu akm oluturanlardan. "Beyazlar"n "Beyaz ruslar" olarak almas anlamaya yardmc olacaktr. Yoksa bizi baka atmalara (beyaz/zenci) atmasna gtrebilir ki bunun da Rusya'yla ilintisi olmaz. 0. Essenine coutez-le son coeur grsille Comme une ampoule feu noir lorsqu'il se tue. * Yesenini dinleyin yrei czrdyor. Patlayan bir ampul gibi kyarken canna. 1.Yesenin'i dinleyin, canna kydnda kara ateli bir ampul gibi czrdayarak snen yreini. 2. ayni. "iirdeki kara(ran) kl bir ampul" anlatmnda, franszcada ate ve k (feu vert = yeil k) anlamna gelen szcn ate, "kara ate" olarak aktarlmas anlamay gletirmekte. 0. Si la barque de l'amour, Maiakovski Un jour se brisa c'est contre un revolver.

* Eer ak kay, Mayakovski Paralanmsa bir gn, bir tabancayladr. 1. Mayakovski, akn sandal paralandysa, bir tabancaya bindirdi bir gn. 2. Akn sandal kyya vurduu gn, Mayakovski Bir tabancayla paralad kendini. 1. biimde koul kipiyle kullanlan fiillerin zaman, bana kabul edilebilir grnmyor. Sanrm, zaten bu yzden 2. biimde yoruma kalm, ama bu kez de iirde varolan ak kaynn tabancaya arparak paralanmas imgesi paralanm. 0. De Mandelstam traqu les mots volent vers Quel arbre du camp o l'ombre le vainquit Jusqu' dissoudre sa trace Voronj. * Kstrlm Mandelstamdan, Voronj'de izini kaybettirene dek, uuyor szckler glgenin kendisini yenik drd bir kamp yerindeki kimbilir hangi aaca doru. 1. Kovalanan Mandelstam'dan szckler Glgenin onu yendii kampn hangi aacna Uup gider Voronj'de silene kadar izini. 2. Srlen Mandelstam'n szckleri, karanln Onu yendii kamptaki bir aaca doru uup gitti, Voronj'de bir iz olsun kalmad ondan. "Bu kesitin bandaki "de" ilgeci iki anlamda okunabilir. lki yukarda verildii gibi bir yn bildirici olarak, ikincisi soyluluk belirteci olarak. kincisini sememiz daha uygun olabilir (?). Ve byle alndnda bu kez, "voler" fiilini, uuyor deil de, "uuruyor" diye aktarmamz gerekir. Ancak her iki halde de genel anlamda pek fazla bir deiiklik olmuyor. (1)'e dndmzde "Voronj'de bir iz olsun kalmad ondan" ifadesi airin yaamna denk den anlatm karlamyor. Zira anlatlan, Mandelstam'n Voronj'e srlm olmas. Burada "Voronj Notlar" adl iir kitabn yazarak kendisini izleyenlerden (glgenin anlam bu) kurtuluyor, ama daha sonra Moskova'ya geip gizli gizli yaamaya kalkmas ve sonunda soluu Sibirya kampnda almas, yazd iirleri, airin son dura Sibirya tutsaklar kampnda onu herhangi bir aaca doru ynlendiriyor ayni zamanda. (2)'de bu durum ak deil. 0. Tsvetaieva meurt de nuit sans requiem,

Interdite Akhmatova sa voix qui aime A vif le vrai comme empreinte sur la neige. * Tsvetayeva lr geceleyin, kalr duasz Yasakl Ahmatovann gerei kar stnde bir iz gibi seven sesi. 1. Cenaze duasz ld gece Tsvetaieva, sesi yasakl Ahmatova kar stnde iz gibi severdi rlplak gerei. 2. Tsvetaieva geceleyin ld atsz. Sesi yasakl Ahmatova, kar stnde iz gibi rlplak severdi gerei. (1)'de szc szcne bir eviri yaplm "cenaze duasz lmek" gibi garip bireim km ortaya. (2)'de, cenaze duasn ata evirirken anlam yerliletirmi, gerei kar zerinde bir iz gibi seven Ahmatova'dan biraz uzak drm bizi. 0. Pasternak se tait que l'on couvre d'ordure, Brodsky le mjug banni pour bohme, Si bravant la mort,l'exil ou l'anathme Saignent les chants O Russie eux seuls perdurent. * Pasternak katland kendisine yaplan hakaretlere Yanl anlalan Brodski berdu diye kovulan, lme, srgne ve afaroza ylesine yiitlenen Kanyor arklar Ey Rusya yalnzca onlar srdryorlar yaamlarn. 1. plkle rtlmesine susuyor Pasternak, Derbederlik iin srld alakgnll Brodski, Meydan okuyarak lme, srgne ya da afaroza, Yalnz onlar yitirdi, kanyor trkler ey Rusya. 2. amur atlmasna katland Pasternak. Berdulukla sulanan Brodski Meydan okudu lme, srgne, afaroza. Yalnz onlar yitirdi, kanyor trkler ey Rusya. (1)'de "plkle rtlmesine susuyor", yine szc szcne bir eviri. Sonra Brodski'nin berduluktan dolay srgne gnderilmesi sz konusu deil, insanlar onu anlamyorlar, yanl deerlendiriyorlar, serseri sanyorlar. "bravant" da "grondif" deerli ele alnnca hem onunla ilgili yk yanl aktarlm hem de havada braklm. Oysa bu kesitin dilbilgisel yaps, Brodski'de odaklanyor, atf ve sfat deerli alt kesitlerle. (2)'de olumlu bir dntrmle anlatm ekip

evirilmi, ama "sulanma" ifadesi yanl kullanlm. Son dizeye gelince (1). ve (2). biimler tm iirin anlamsal yapsn alt st ediyor. Burada "perdurent" biimi yanlgya yol am. "perdre" fiilinin "pass simple"i olarak evirilmi. Oysa bu fiilin iersinde var olan ya da var klnan biim "durer" fiilidir. "per" n-eki: iin, boyunca anlamlarn katar. Szlkte "perdurable" (= sonsuz, ebedi) szcne rastlanyor. Belki baz szlklerde "perdurer" fiili de olabilir, ama ok kullanlmayan bir fiil. Ak sylemek gerekirse ben eviri ile kaynak metni karlatrdmda ilk nce acaba yanl bir yazm diye kukulandm. Yaptm incelemeler beni yle bir sonuca getirdi: air "perdre" ve "durer" kart anlaml iki fiili tek bir yazbirim (harf) ekseninde kullanyor. Bylece yitirmek araclyla sonsuzlua ulatklarn iirsel bir dille, biimsel ve anlamsal biraradalkla anlatyor. Zaten iirin tm biimsel ve anlamsal zellikleri de bu iki eksene bal. iiri, u aamada, kendim, iir olarak evirmediimi, bilmem, sylemeye gerek var m? Bu boluu eviriyi yapan Aytekin Karaoban'n yeni evirisi ile doldurabiliriz: RUS ARLERNN YAZGISI Pukin bir ilkyaz gn dt delloda: Szn yldz snd sanki birden. Lermontov'un lmdr gk ekinini bien, airin ldrlmesi trensel m'ola? Akmeist Gumilov kavga etti Beyaz Ruslar iin, Tutsak ettiler onu da. Kuruna dizildi. Dinleyin, canna kydnda Yesenin'in Kara kl bir ampul gibi czrdayarak snd yrei. Mayakovski, akn sandal, bir tabancaya Bindirerek paraland bir gn. Kovalanan Mandelstam'dan szckler Glgenin onu yendii kampn hangi aacna Uup gider Voronnej'de silene kadar izini. Geceleyin ld Tsvetaieva, duasz kaldrld cenazesi Sesi yasakl Ahmatova kar stnde iz gibi Severdi rlplak gerei. Ses etmedi Pasternak amur atlmasna, Berdulukla sulanp srld Brodski, Meydan okuyarak lme, srgne, afaroza; Kanyor trkler ey Rusya, yalnz onlar kald ebedi. Trkesi: Aytekin Karaoban