191254

SAYI: 2010/02

DAHL) 15 Ocak - 1 ubat 2010 5 TL (KDV

EMNE AYNA

Kimse kusura bakmasn!

GALP YALMAN
103

deolojik kesimeler
NEDM ENER

Hrant Dink cinayetinde sr m kald?

RUHU AD OLSUN: MANO SOLONUN ARDINDAN

( E N T E R N A S Y O N A L A L A L A )

o ses o his

EXPRESS SORUTURMA: Bamsz bir sinema mmkn AMERKAN SALIK POLTKALARI: Chesnutt kendini niin ldrd?

MERAM 103: RUHU AD OLSUNMANO SOLONUN ARDINDAN

O ses, o his

Desenler: Mano Solo

ehir Hatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Glen medyasnda KCK . . . . . . . . . 8 Mavi Daktilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Yava ehir: Seferihisar . . . . . . . . .10 tfaiyeciler eylemde . . . . . . . . . . . . 12 Emine Ayna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Lin salgn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Hrant Dink . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Nedim ener . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Galip Yalman . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Radyo Express . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Kraat & Duman stnde . . . . . 36 Ar ekim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Radyo Brecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Mzik Dolab . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Mein Yuvarlak . . . . . . . . . . . . . . . 50
Ahmet Grata, Ali Kesgin, Alican Tayla, Alper Duman, Alpkan Birelma, Asena Gnal, Arslan Erolu, Aykut Kl, Aylin Kuryel, Aye avdar, Batur Gkeer, Behzat Ta, Beyhan Demir, Blent Somay, Cemil Cahit, Ceyhun Can zkan, idem ztrk, Didem Dan, Doruk Yurdesin, Eda zdek, Emre Kaya, Ender Ergn, Erdir Zat, Ertan Keskinsoy, Ethemcan Turhan, Evrensel Belgin, Fevzican Abacolu, Frat Gen, Foti Benlisoy, Funda Tosun, Gksun Yazc, Hakan Lokanolu, Haziran Dzkan, rfan Aktan, Koray Lker, Merve Erol, Muhsin Akgn, Murat Meri, Nalan Yrtma, ncel Segin, zay Selmo, Pelin zer, Pnar Uygun, Rafet zen, Ragp Duran, Sait ztrk, Saner en, Sarkis Paac, Sayat Tekir, Senem Doanolu, Serap Gzelcan enol, Serkan Kyba, Seluk Oktay, Serdar Ceritli, Serra Torun, Siren demen, ahan Nuholu, Turgut Yksel, Ulus Atayurt, Ycel Gktrk, Zeynep Nuholu Bask: Ezgi Matbaaclk, Sanayi Caddesi Altay Sok. No:10 Yenibosna / stanbul Tel: 0.212.452 23 02 basm yeri ve tarihi stanbul, Ocak 2010 datm Doan Datm A.. ynetim yeri: Ssl Saks Sok. no: 5/3 Beyolu - stanbul tel-faks: 0.212.251 87 67 e-mail expressroll@gmail.com abonelik expressroll@gmail.com yl 6 say 103 15 Ocak 2010 imtiyaz hakk Bilge Ceren ekerciler sorumlu yazileri mdr Merve Erol ilan irtibat zay Selmo (0.533.514 90 49) YEREL SREL YAYINDIR. 15 GNDE BR YAYINLANIR. ISSN 1307 - 461X

ki sene nce, Lastik- grevini izlemek zere gittiimiz zmitte, sendika binasnda denk geldiimiz genten bir iiye niin orada olduumuzu anlatmaya baladmzda hangi dergi? diye sormutu. Expressi bilebileceine pek ihtimal vermediimiz iin, nasl bir yayn olduunu anlatmaya hazrlanrken vaay demiti aydnlk bir glmsemeyle, Enternasyonal alala, ha!.. Meer yllardr takip edermi Expressi, mahallesinden bir abinin tavsiyesiyle balam okumaya. Sohbet biraz snnca tamam, uyanyoruz mnsna, mesajna ama dedi, nedir bu Enternasyonal alala allah akna? Hep olduu gibi, diken stnde baladk izahata. Bir Fransz arkc var, Mano Solo diye, onun bir arks, ok sevdiimiz bir ark... Diken stndelik birka sebepten. Biri, biraz mslman mahallesi ve salyangoz misali. Bir dieri, dilin kendisi. O haikudaki gibi, her tanmlama, bir snrlama. Mano Solo Fransz m? arkc m? O ark (ve baka birok ark) sadece bir ark m? Sevdiimiz derken kastettiimiz nasl bir his? Bir his, bakasna nasl hissettirilebilir? Sinemaclarn sevdii deyile, kar tarafa nasl geirilir? Hele total bir hisse? O hissin medyumu total bir insansa? Ve de sz konusu olan total bir arkysa? Buyrun, dilin azizlii ite, totale tosladk imdi de. Btnlkl desek eksik kalacak, damardan desek klie olacak, ii boalacak, katksz desek zc gibi tnlayacak. yisi mi, hissettirmenin, kar tarafa geirmenin yazdaki ustas John Bergera mracaat edelim. Kymetini Bil Her eyindeki Talar adl metinde Pakistanl Marksist bilge, Noam Chomskynin deyiiyle sekler suf kbal Ahmedi yle tarif ediyor: kbal Ahmedin hayat bir btn olarak algladn dnyorum. Hayat blmlere ayran oportnistlerin tam zddyd. Frantz Fanonun Yeryznn Lanetlilerinden etkilenmi, bata Filistin olmak zere birok halk kurtulu hareketine katlmt. Trajedinin ne anlama geldiini biliyordu ve onu kabullenmiti. Dolaysyla olaanst enerjisinin byk bir ksmn balar kurmaya sarfetti. Dostluk, siyas dayanma, sadakat, paylalan iirler, misafirperverlik... yle balar ki, kanlmaz ayrlklara ramen bak kalma anslar olsun. Total dediimiz ey yle bir ey. Bergern dedii mnda btn. Vive le Rvolution diye biten International Shalala da yle. Tpk syleyeni gibi. Mano Solonun en sevdii kelime amatrd. Kendisini de yle tarif ediyordu: Her eyin amatr. Total amatr. Onun iin yle syleyebiliyordu Enternasyonal alalay. Ceketindeki almet-i farikay Expresse rozet yapmamz da o yzden. Dilin snrlarndan dem vurmutuk. Mano Solo arklar, o snrlar ayor. Sylediklerini hissetmek iin Franszca bilmek gerekmiyor. Peki o his kar tarafa nasl geirilir? Franszca syleyen baka isimlerden rnekleyerek belki de. Jacques Brel hissi, Edith Piaf hissi, Noir Dsir hissi. Bir de okyanusun te yakasndan rnekleyelim: Mos Def - Ak Mahzuni - Selda hissi. Rapi Mos Def de, yeni albm Ecstaticteki Supermagic arksnda Seldann Ak Mahzuni trks nce ince bir kar yaar fakirlerin stne yorumunu samplelarken herhalde ayn hissi hissetmitir. Bergern da masamda bir Bektai CDsi var demesi

(Roll, Ekim 09) onu Supermagicle buluturmuyor mu? Rollun halefi Bir+Birde (doum tarihi, her ey yolunda giderse 21 Ocak) yaynlanmak zere yaptmz arkl syleide, Hendrixin If Six Was Ninen dinlettiimiz tarihi Cemal Kafadardan u yorum geldi: Bu Kaygusuz Abdal hissi!.. Mano Solonun, rnein La Libertsini dinletseydik de ayn hissi hissederdi herhalde. Kaygusuz ve La Libert demiken... Malm, son iki Meramda devrimci mirastan sz ettik. Andmz isimler, birka istisna dnda, ierdendi. Peki dardan kimler var? sorusuyla karlatk. imdi, bu vesileyle, o soruyla itigal edelim. Bata Mano Solo olmak zere, yukarda zikrettiimiz isimlerin her biri, sz konusu mirasn bir paras. Evet, ilerinden sadece ikisi kalem erbab. kbal Ahmedin oktandr aramzda olmamas Berger tek brakyor. Ve dorusu, kendimizi bu kadar yakn hissettiimiz baka bir yaz insan aklmza gelmiyor. Niyesi, Rollun andmz saysnda kendisiyle yaptmz syleide mevcut, hem de enine boyuna. Berger, Librationda yaynlanan bir syleide, dnce dnyasnn ekillenmesinde Fransz dnrlerin, yazarlarn belirleyici rol olduunu sylemi ve u isimleri saymt: MerleauPonty, Aragon, Camus, Brel, Piaf ve Noir Dsir. Haliyle, bir filozof, bir air ve bir yazara kar arkyazar saymas merakmz celbetmi ve bunu kendisine sormutuk. Verdii cevap o kadar gnlmze greydi ki... Hiyerariye inanmam. Bir rock arkcs pekl bir filozofla kyaslanabilir. Aralarnda bir hiyerari yok bence, nk dncelerin, duygularn ya da gzlemlerin ifade edilmesi arasnda hiyerarik bir fark grmyorum. Merleau-Pontyyle Brel veya Aragonla Piaf veya Camusyle Noir Dsir arasnda o anlamda bir fark yok benim iin. O syleide Bergern sevgiyle, hayranlkla and isimler, bizim de iaret fieklerimiz. Rolldaki metnin akna bal kalarak birkan nakledelim ki, bulutuumuz yerin koordinatlarn vermi olalm: Tom Waits, Zapatista Marcos, Dylan, Marx, Deleuze, Spinoza, Nick Cave, Marquez, Kara Panterler, Prag baharnn genlik liderleri, Beethoven, Goya, Jim Morrison, Schubert... Mano Solodan bahis asaydk, kim bilir neler anlatrd. Belki de, Marcos iin sylediklerine bir aprazlama yapard: Olaanst bir sesi var ok mzikal bir ses. Karizmas asla bir politikacnn karizmas deil. Sesinde zerre otorite tns yok. ok berrak, insan rahatlatan, gven veren bir ses. Bu benim iin artc oldu. Eril bir kiilik, fakat mthi ana bir ses tonu var. nsan kucaklayan, sarmalayan, barna basan bir ses. Mano Solonun przl, insan rahatlatmayan, aksine ayltan, ama gven de veren, hem sarsan hem kucaklayan sesi, Marcosunkiyle bulutuunda diyalektik bir terkip kyor. Tpk John Bergern yazlar gibi, devrimci bir terkip. Uzun zamandr solun yeni bir dil bulmas, kurmas tartlyor. Ama nasl bir sesi olmas gerektiine dair somut bir ey pek sylenmiyor. Bizim nerimiz malm, Enternasyonal alala. Mano Solodan Marcosa, John Bergerdan Jacques Brele, Mos Deften Mahzuniye, Dylandan Strummera, Hendrixten Kaygusuza uzanan o ses, o his...

Kader bizi sola kaydrd

ANKARATekel iilerinin direnii Ankara dndan nasl grnyor bilemiyoruz ama, 11 Ocak itibariyle 28. gnne giren direni, Kzlay Meydanna yolu den Ankarallarn sohbet konusu olmaya devam ediyor. ilerle mnasebet kuran herkes, sanki yllardr zlemini ektikleri bir tre rastlamasna heyecanla anlatyor direniileri. Dipnot Kitabevinde karlatmz bir sendikac kadn, polis saldrsnn olduu gn yaral iilerden birini taksiye bindirip hastaneye gtrn anlatyordu: Yllar sonra ilk defa yamal orap giyen bir insanla karlatm! Gzleri biber gazndan kan anana dnmt. Belinden darbe ald iin yryemiyordu. O haliyle bile bana taksi paras verdirmedi. Dnsene, orab yamal bir insan ve taksi parasn vermemeyi kendine yediremiyor O gnden sonra baka biri oldum vallahi! Hodereden Kzlaya inerken dolmuta yaanan mnakaa ise baka bir hissiyat yanstyor. Bakanlklarda biriken polis ekiplerinin dolmu gzerghn deitirdiini renen bir yolcu, Tekel iilerine sayp svmeye balyor. nde oturan kadn hmla dnp haykryor: Onlara sveceinize, onlar a brakanlara svn. Yeter, bktk sizin gibi insanlardan. Sizin gibiler yznden hibir ey deimiyor! Beriki devam ediyor: Gitsinler memleketlerinde barsnlar. Ba skan Ankaraya kouyor. O cmleye dolmu ofr bile kaytsz kalamyor: Ne yani day, ba skan Amerikaya m gitsin? Ankaraya gelecek tabii Polisin basklarna, hkmetin ya 4-C ya hi restine ve dondurucu Ankara ayazna ramen Tekel iilerinin evlerine dnmeye hi niyetleri yok. Gnlerdir Ankarann barlar soka Sakaryadaki Trk- binasnn nnde kh halay ekip elenen kh buz

EHR HATLARI
gibi kaldrma oturup sigara sararak derin of eken, bazen aralarnda hararetli sohbetlere giriip karsndakine sz yetitirmeye alan iiler, byk direnie hazrlanyor. 14 Ocakta Trkiyedeki tm Tekel iilerinin byk bir gsteri iin bir araya gelecei Ankarada u an bine yakn direnii bulunuyor. lk gne gre say bir hayli azald. nk kimi iiler polis mdahalesi srasnda Abdi peki Parkndaki havuza dt iin tt, kiminin broniti azd, kimi de fabrikann hakl fesihle iten karmasndan korktuu iin izin sresi bitince iinin bana dnd. Ancak bu, Tekel iilerinin yelkenleri indirdii anlamna gelmiyor. Zaten Tek-Gda Sendikasnn karar dorultusunda direniin 23. gnnde yaplan seimde geerli 8 bin 180 oydan 8 bin 150si direniin srmesi ynnde kullanlmt. Direniin bitirilmesi ynnde oy veren 30 kii ise 4-C sistemine bile raz olacak kadar aresiz kalanlar. n, ancak emekliye ayrlmak yerine Tekelde ii olarak almaya baladn sylyor. 4-Cye gemezse, ay sonundan itibaren her trl hakkn yitirecek olan Geir, direni baladndan beri, stanbula evine dnmemi: Biz dedik, lmek var ama dnmek yok. Kzma sz verdim ben. Herkes gider, ama ben burada kalrm. Herkes gider dediime bakma, kimse gitmez. Tayyipin bu kadar lafndan sonra, hibirimiz dnmeyiz. Hkmetin tavr bize daha da g katyor. Anlyoruz ki, hkmet iiden nefret ediyor. Bilsinler ki, biz de onlardan nefret ediyoruz.

Son-Devi kuracaz
Trk-e bal Tes-in Emek mahallesindeki misafirhanesinin alt katnda 150 iinin gecelediini syleyen bir ii ise sendikann ilgisizliinden yaknyor: Biz direnie devam edersek belli ki Trk- ok zlecek. Adamlarn dzenini altst ettik. Misafirhane 800 yataklym. Ama oraya iileri deil, turistleri alyorlar. Biz de binann bodrum katnda, konferans salonunda sabahlyoruz. Jiplerle dolaan sendikaclar, elbette bu iiler de nereden kt diyordur. Kusura bakmasnlar, onlarn da dzenini bozacaz. Sk sk kahrolsun sendika aalar slogan atan iiler, sendikann hkmet lehine verecei hibir karara uymayacaklarn kesin bir dille ifade ediyorlar. Hep bir azdan lmek var,

i nefreti
1996da Gneydouda uzman avu olarak bulunan ve bir atma srasnda sa kolunu kaybeden Tekel iisi uayip Geir, kader bizi sola kaydrd diyor glmseyerek. Mecburen sol kolumu havaya kaldryorum. Sa yok ki! aka bir yana, sa kolum olsayd da solu havaya kaldrrdm. Hepimiz burada solcu olduk zaten diyen Geir, gazi olduu iin emekli hakk kazand-

dnmek yok diyen iilerden biri ise u anki direni koullarna krettiklerini sylyor. Nerede kaldmz soranlara Karton Palasta diyoruz. Konferans salonunda karton bulan, yere serip stne yatyor. Ama hava ok souk saylmaz. Gn boyunca Trk- binasnn nnden ayrlmayan Tekel iilerinin sendika binasna girmesi yasak. Bu yasan sebebiyle ilgili rivayet muhtelif. Kimi iddialara gre sendika ynetimi, ilk gnlerde iileri binadan karmak iin bilgisayarlarmz alnd demi, bunun zerine iiler binaya girmeme karar alm. Kimine greyse, grnrl artrmak ve ylgnla mahal vermemek iin iilerin binaya girmesi yasaklanm. Ancak her halkrda iilerin gznn hl scak bir meknda veya memleket yolunda olmad ak. Ahmet Kayann yorumlad Alpay arks Fabrika Kznn fabrikada ttn sarar, sanki kendi ier gibi dizesini bir sigara sararak mrldanan Abuzer isimli Adyamanl ii ise, byk altndan glerek biz karar verdik, Son-Devi kuracaz diyor: Sonradan Devrimci Olanlar Partisi! te yandan, Tekel iileriyle renci ittifaknn ilk meyvesi de alnmaya baland. Yeni dzenleme dolaysyla jandarmann boaltt ODT karakoluna renciler talip oldu. Rektrln bu talebe olumsuz yant vermesi zerine renciler binay bir sredir igal etmiti. Bir hafta kadar nce on Tekel iisi, igali srdren ve eski karakolda muhtemel bir polis basknna kar nbet tutan rencileri ziyaret etti. ikfte yapan Adyamanl iiler ve rencileri BDP milletvekili Ufuk Uras ve baz retim yeleri de ziyaret etti. ileri Meclise de davet eden Uras, Tekel iileri iin ellerinden geleni yapacaklar szn verdi. Bu arada iilerin rencileri ziyaret ediinden bir gn sonra ODT rektrl, eski karakol binasn rencilerin kltrsanat faaliyeti iin kullanmalarna izin verdiklerini aklad. Tekel iileri yava yava Ankaradaki siyasal faaliyetlere de dahil olmaya balad. eitli panellere, konferanslara katlyor, toplantlar dzenliyor, geleceklerine, kendilerine destek veren gruplarla da bir araya gelerek karar vermeye alyorlar. Elbette bir yanda i Partisinin Tekel iisi, vatan bekisi yazl absrd pankartlar, dier yanda Krt ve Trk iiler arasnda ortak payda bulmak adna kurulan sahtekrlk kokan dil de sinir bozucu. Expressin baskya girecei 14

Ocakta balayacak olan ikinci direni dalgasnn hem Tekel iilerini, hem hkmetin ftursuz ve ii dman tavrn hem de tm emeki kesimlerin umutlarn nereye srkleyeceini hep beraber greceiz.
rfan Aktan - Eda zdek

Hem organik hem kanser eder

MASSACHUSETTS1970te Nobel Ekonomi dln alan Paul A. Samuelson 13 Aralk 2009da Benton-Massachusettste vefat etti. Ve uzun yllar grev yapt nl MITde dzenlenen trenin ardndan topraa verildi. Allah rahmet eylesin (mi?). Bize ne? 1980lerde balayp 1990larda iyice ayyuka kan; 2000lerde ve zellikle de u son krizden sonra de geen ekonomiden ve snftan ka trendi ne yazk ki post post uyuturdu beyinlerimizi. Altyap diye diye iktisad hayatn stne yattk. Oysa retim aralar ve retim ilikilerini ieren o iktisad hayat, hegemonyann madd ve ideolojik te-

ve kr krne savunduu u incinin samaln rtbas edebildi: Sermaye mi emei kiralam, emek mi sermayeyi, nemli deildir. Nasl olurdu bu? Her retim faktr, sermaye ya da emek, sadece marjinal verimlilii seviyesinde bir kazan elde ederse kim kimi kullanm farketmez. Gelirin marjinal blm kuramysa ancak baz matematiksel cambazlklarla savunulabilecek bir tuhaflktr. Bilimsellikten uzak bu tuzaklar tam da burjuvazinin organik aydnlardan talep ettii hizmetler. Uluslararas iktisat iin faktr-fiyat eitlenmesi de bu tuzaklardan biridir. Bu nermeye gre, baz varsaymlar altnda ki bu varsaymlarn kabul edilebilirlii tartlmaz serbest ticaret yapan iki lkenin cretleri ve sermaye kazanlar uzun dnemde eitlenecektir. Yani fakir lkelerin iileri dertlenmesinler, yle gmenlik filan peinde de komasnlar. Eninde sonunda serbest ticaret onlar ihya edecektir.

Paul Samuelson (ortada), 1962de Washington DCde toplanan vergi konseyinde

mellerinin atld ve yeniden retildii yer. Biz affallama yaasak da, Paul amca her gerek organik aydn gibi farkndayd meselenin. Bakn ne demi zamannda: Bir ulusun kanunlarn kim yazm yksek kurumlarn kim tasarlam, umurumda bile deil. ktisat kitabn ben yazaym, yeter. Yazd da. Yz milyonlarca satt kitab. II. Dnya Sava sonras Trkiye gibi azgelimi lkelerin elit niversitelerinde hatmedildi. Ksaca neo-klasik iktisad Keynesi soslarla servis eden kitab, uzun dnemde isizliin sadece gnll olabileceini vaaz ediyordu. Neoklasik sentez denen eydi bu. Ancak Nobeli bu sentetik model iin almad. Matematii iktisad analiz iin kullanmaktaki becerisi iin ald. Bu becerisi o kadar kuvvetliydi ki, syledii

Ne kadar anlamsz ve bo olduu ak deil mi? Ancak bu nermeyi ssl psl bir matematiksel modelleme iinde yaparsanz saygn bir iktisat olursunuz, samalklar da kolayca rtbas edebilirsiniz. Matematiksel modeller ampirik snavlara tbi tutulmadklar srece arpc bir etkiye sahip olabilirler. Ama i hayatn gereklerine gelince krlp dklrler. Ticaret artsa da lkelerin iilere verdikleri cretler birbirine yaklamaz, yaklamad da. Ne gam. ktisat ders kitaplar aynen devam. Nobel dln almasnn hemen sonrasnda Michael Hudsonn belirttii zere Samuelsonn kuramsal modelleri titizce hazrlanm estetik olarak da byleyici saat paralarna benzer. Bir araya getirildiinde saat doru zaman gsteremese de, paralarn birbiriyle ilikisi sorunlu olsa da, paralarn ayr

ayr hepsi takdire ayandr. Oysa dogmatik ve ok Doktrinci Milton Friedmana kar devlet mdahalesini savunurken saf kuramsal dzlemi zerre kadar nemsemez Samuelson. rencisi ve sonradan Nobel dl alacak olan Joseph Stiglitzin de hakl olarak gzlemledii gibi, her drt kiiden birinin uzun yllar isiz olduu Chicagoda sadece etrafa bakmak bile piyasalarn etkin almadn ve devletin ie el atmasnn zorunlu olduguna ikna etmitir Paul amcay. te kanser eden de budur. ine gelince saf kuram ve modellere gre konuur organik aydn, iine gelmeyince de hayatn pratiklerine gre. Saf kuram peinde matematiksel modeller ina edenleri sadece solcu iktisatlar eletirmiyor artk. Camiann ar toplar da katlyor bu gre. Daha da nemlisi, hafif tebessmle matematikilerden ve fizikilerden geliyor salvolar. Zanaati adam gibi renmeden kurgulanan modeller dinamik genel denge modelleri vb. iktisadn ilgi alanna girmesi gereken ou soruyu dlamakla kalmyor, kompleks ve evrimsel bir organizma olan toplumsal ekonomik dinamikleri kavramakta da matematiksel olarak son derece basit ve stnkr grnyor. En azndan u son kriz balamnda en ar eletirilerden biri de, yeni yeni oluan ekonofizik (econophysics) alanndan geldi. Ksaca, beceremiyorsanz, ki beceremiyorsunuz, yap-

mayn! dediler. Fizikilerin ulat bilimsel baaryla karlatrldnda gerekten de iktisadn hali iler acs. Ama iktisatlar fizikilerin hibir zaman beceremeyecei bir ii baarabiliyor. Nfusun sadece yzde birinin yzde seksenin varlna eit bir servete sahip olmasnn rasyonel olduunu iddia edip bir de o yzde seksenin nemli bir blmn buna inandrabiliyorlar. Yerseniz!
Alper Duman

nsan haklar bakentinde Trkiyeli olmak

STRASBOURG Avrupann ortasndaki Basel Havaalannn EuroAirport olarak adlandrlmasnn nedenini uaktan indiim anda anladm. Havaalannn k vard: Biri svireye, biri Almanyaya, biri de Fransaya. Polis memuru dierleri arasnda en suratsz olan lkenin, yani Fransann kapsndan girdim. Ve bir anda her ey sakinleti. Sabiha Gken Havaalanndaki binlerce insan, drt defa S yapan pasaport kuyruu, 12 kontrol noktasndan sadece ikisinin ak olmas ve balayan protestolar, bar-ar, kuyrua kaynamaya alan hac sakall amcalar nsan insanlndan bezdiren bu kargaa iinde, gecikmeli ayrlabildiim stanbuldan, insan haklarnn bakentine gidiyordum: Strasbourg. Baselden Strasbourga ula-

mann tek yolu olan 67 dakikalk tren yolculuuna 19 avro demi olmann aknlna, trenin hareket ettiini anlayamam olma aknlm eklendi: Sallanmayan tren yapmlar! Sknet iindeki yolculuum cam ve elik konstrksyonla koza gibi sarlm Strasbourg garnda sona erdi. Avrupann bir federal devlete dnmesi iin alan JEF (Jeunes Europens Fdralistes Federalist Gen Avrupallar) derneinin her sene dzenledii Strasbourg Grmelerine davetliydik. Aslnda yalnzca Franszlar ve Almanlar arasnda yaplan grmelere ilk kez nc bir lke, stne stlk de Trkiye davet edilmiti. Grmelerin ana bal uydu: Berlin Duvarnn yklndan yirmi yl sonra Avrupada hl duvarlar var m? JEFin amac, Fransa ve Almanyada saylar milyonlar bulan Trkiyelilere kar n yarglar sorgulamak ve mmknse yok etmekti. Grmelere katlanlar seviyesinde bunu baardlar da. Herkes bizi ok sevdi. Tabii JEF yelerinin milliyetilikten arnm, farkl kltrlere ve insanlara ak genler olmas bunda etkili oldu. Ama biz de kzl-erkekli alt kiilik bir ekiple beyaz Trkler de var, bamz ak, deveye de binmiyoruz mesajn ok net verdik. Bir noktadan sonra al glm, ver glme dnen grmeler vesilesiyle geldiim insan haklarnn bakentinde bana gerekten bir eyler katansa, yannda kald-

m Gke oldu. Strasbourg niversitesine bal Avrupa Yksek Aratrmalar Merkezinde Avrupada nsan Haklar master yapan Gkeye kulak verelim: Burada Trkiyeye ok eletirel baklyor, bu doru. Ama kendilerine de ayn ekilde eletirel bakyorlar. Milliyeti olmayan ortalama bir Fransza sorduunuzda, benim lkemde de insan haklar ihll ediliyor der. nk gryor burada yabanclara, mltecilere nasl davranldn. Trk olmas nedeniyle kimseyle tanma nnda bir zorluk veya soukluk yaamadn syleyen Gke, samimiyet ilerledike, rnein bir barda ierken bir anda Ermenilere ne yaptnz?, Neden soykrm tanmyorsunuz? veya Krtleri neden ldrdnz? gibi sorulara maruz kaldn anlatyor. Fransadaki Trk Mevsiminin de bu sorular cevaplamakta etkili olmadn sylyor. Trk Mevsimi, Paris, Lyon ve Bordeauxda ok youn ekilde sryormu. Ama, Strasbourgda bir-iki tiyatro oyunundan ibaret kalm. Ben oradayken, Genlik Tiyatrosunda Sivas 93 sahneleniyordu. Gke en bilinen sanatnn Orhan Pamuk olduunu sylyor. Biraz daha yal kuaksa Yaar Kemali de biliyor. Burhan caln konserine giden arkadalar hayran kalmlar, nasl bir adam o yle! demiler. Gke, ama normal vatandan baka dertleri var, geim sknts mesela dediinde gzlerim

Envai eit pasta, rek ve hamur iinin ve scak arap kazanlarnn arasnda, Noel arklar eliinde paten kayan Strazburjuvalar grnce, insann, bir romantik-komedi setini andran bu ehirde geim sknts olduuna inanas gelmiyor.

aknlkla alyor. Noel pazarnda satlan envai eit pasta, rek ve yerel hamur iinin ve keskin kokusu sokaklara sinmi scak arap kazanlarnn arasnda, NotreDame Katedralinin yanna kurulan buz pistinde Noel arklar eliinde paten kayan Strazburjuvalar grnce, insann, Hollywood ii bir romantik-komedi setini andran bu ehirde geim sknts olduuna inanas gelmiyor. Peki, sokaktaki Strasbourglularn Trkiyeye bak nasl? Aldm yant yle: ou Trkiyeyi ve Trkleri Avrupal grmyor. Buna karlk, Sarkozyye muhalif kesim Trkiyeyi ok seviyor. Neredeyse bizden daha ok seviyorlar. Onlara gre, Trkiye dnyann en gzel yeri ve Trkiyesiz hibir ey olmaz! Bizim de eksiklerimiz var, o kadar da sevmeyin demek zorunda kalyorum. Derslerde Trkiyenin adnn sk sk geip gemediini sorduumda olumlu yant alyorum. Mahkeme kararlarn incelerken sklkla telaffuz ediliyor Trkiye. Ama Trkiye korkun bir lkedir eklinde deil. Meslek deformasyona uram hukukularn muzdarip olduu ekilde, basit bir isim olarak. Trkiye kelimesi yerine baka bir lkenin adn koysanz, hocalarn ve rencilerin gznde hibir ey deimez. Trkiyedeki darbeleri rendiklerinde aryorlar. Avrupadaki darbeleri sayn dendii zaman Yunanistan, spanya ve Portekizden baka lke akla gelmiyor. Fransada DeGaullen baa geliini bile darbe sayanlar var, ama Trkiyenin 2000lerden nceki darbeler tarihini bilmiyorlar. Adamn akl almyor, nasl oldu da parlamento Krt dilini yasaklayan bir anayasa maddesi kabul etti? diye soruyor. Parlamento yapmad ki, darbeciler hazrlad o anayasay. Bunu syleyince ha tamam diyor. Ama genel olarak, bir armazlk hali de

var. Fransz, Trkiyede ikence olmutur, hl da olabilir diye dnyor. Fransa hakknda da ok mehur ikence kararlar var. O zaman Ne? Fransa ikenceden mahkm mu oldu? diyor. Asl ard ey polisin Fransada ikence yapmas deil. Nasl olur da yarg bunu gznden karm? diye bakyor. Polis dnyann her yerinde bir takm hukuk d yollara sapar. Ama yargdan bunu cezalandrmas beklenir. Burada, Trkiye yargsnn ikenceyi cezalandrmad dncesi var. Trkiyenin kt zerinde bir hukuk devleti olduunu, ama lkenin zel artlar nedeniyle insan haklarnn ihlal edildiini dnyorlar. Bunun yannda, ok iyi bilinen ey Trkiyenin laik bir lke olmas. En byk sayg duyduklar mesele bu. Evet, demokrasinin sorunlu olmas, insan haklarnn ihll edilmesi, 8 Martta kadnlarn dvlmesi vs. kafalarna kaznm durumda. Ama Fransadakinden bile daha sert bir laikliin benimsenmi olmas, halkn byk blmnde ciddi bir sayg uyandryor. Trkiyenin Avrupal olup olmad tartmasnda Trkiye yandalarnn en byk kozu da bu zaten. Anayasa Mahkemesinin trbanla niversiteye girii engelleyen bir karar vermi olmasna ok aryorlar. Halkn ounluu ok destekliyor bu karar. Bir ksmysa ama niversite oras diyerek ekincesini ortaya koyuyor. Yani neredeyse, Trkiyedeki tartmalar burada da yaanyor. Anlalan, Trkiye olarak nsan Haklar Avrupa Mahkemesinin itihadna yllardan beri yaptmz katk yetmezmi gibi, imdi gndelik hayattaki muhabbeti de belirliyoruz. Avrupann kalbini fethetmiiz de haberimiz olmam. Fetihlerle yorulmu kltrmz tantmak iin karma yaptmz Fransada, imdilik bizimle ilgili deien bir

CEMAAT MEDYASINDA KCK OPERASYONU

Kelepenin kapatt mesafe

2009un en mhim siyas olay Krt almyd. Erdoann din kardelii, analarn gzya edebiyatyla balayan alm frtnas, yl sonunda, belediye bakanlarnn, insan haklar savunucularnn, eski milletvekillerinin kelepeli fotorafyla nihayete erdi. Peki nasl oldu? Malm cemaatin basnn takip edenler, perembenin geliini grdler. Ortam KCK operasyonuna nasl hazrland, cemaat operasyona ilk gnnden itibaren nasl yaklat? Ismarlama ykler, uyduruk haberler, kelepeye toslayan yanl hesaplar...

CK operasyonuna en hzl tepkiyi Zaman gazetesi verdi. Operasyonun ayrntlarnn haber merkezlerine yeni dt saatlerde Aziz stegn imzal bir analiz, Zamann web sitesinde yaynlanmt bile. KCK operasyonu Krt siyasetileri rahatlatacak baln tayan analiz, Hatip Diclenin Leyla Zanayla birlikte Mecliste Krte yemin ettiini anmsatyor, belediye bakanlarnn gzaltna alnmasn eletirenlere kulak verdikten sonra yle sonlanyordu: Ancak blgeyi yakndan takip edenler, lm korkusunun ortadan kaldrlmas halinde PKK izgisini benimsemeyen, iddeti dlayan Krtlerin de siyas arenada yerlerini alabileceini kaydediyor. Ancak sonra tm hesaplar malm fotorafn servislere dmesiyle altst oldu. En gzel balk Radikalden geldi: Bir Alm Hatras. Yalnzca hkmetin koulsuz dmanlar deil, alm srecine destek veren yazarlar da bu fotorafn almn tabutuna son ivi olduunu heveslenerek ya da hayflanarak ilan ettiler. Son kongrede AKP MKYK yesi olan, Dicle niversitesinden Do. Mazhar Bal ise tersine gidiyor, NTVye verdii demete bu operasyonun demokratik almn en nemli koullarndan biri olduunu, DTPli belediyelerin iinin de bu operasyon sayesinde kolaylaacan iddia ediyordu. Ruen akr, 28 Aralkta Vatandaki yazsnda operasyonlarn Glen cemaatinin fikri olduunu isim vermeden belirtip cemaatin stratejisini yaylm ateine tuttu: Kimisi akademik titrli, kimisi aratrmac etiketli baz isimler, birka think tank ve bir medya grubu, ne zamandr tek engelin KCK olduu yolunda youn bir propaganda ve lobi faaliyeti yrtyordu. Devletin kendisine klavuz olarak onlar semi olduunu bir kez daha grdk. Yazk.

Fotorafn yaratt rahatszln bertaraf edilmesi gerekiyordu phesiz. Bu da, Diyarbakr polisiyle aras iyi olan muhabir tayfasna kalmt. Ama byle bir fotoraf nasl aklarsnz ki? Kolaym meer: Kendi basiretinizi balayp okuyucudan da salaa yatmasn beklerseniz olurmu. Tpk Cihan Haber Ajans / Zaman Diyarbakr muhabirlerinin 28 Aralkta getii haberdeki gibi: Gvenlik glerine ulaan istihbarata gre, yaklak be bin kii blgede gsteri d-

yn ynetmeni, Krat Buminden (Yeni afak, 29 Aralk) hak ettikleri ayar almakta gecikmedi: Bir gazete, polisin kulana fsldad bir srr, zerinde iki dakika dnmeden okurlarna bilgi diye sunabiliyor. Ortaya kan srn ierdii bilgileri yan yana koyarak salim kafa ile ve sadece saduyunuzu esas alarak gzden geirin. Aktarlan hikye size biraz olsun inandrc geldi mi? Polise ulat sylenen istihbarat ile fotoraf karesinde yer alan koca adamlarn ellerinin kelepelenip adliye nnde tek kol sralanmalar arasnda bir mnasebet kurabiliyor musunuz? Yoksa siz de benim gibi, nmzdeki grnt gibi ortaya kan sr da son derece mnasebetsiz mi buluyorsunuz? Hatrlyorsunuzdur; yakn zamanda bu gazete ii tasfiye edilen gazete(ci)ler listesi yaynlamaya kadar vardrmt. Dierleri kimler olacak bilemem ama, kelepenin srr gibi, okurlarnn zekasna kendince snr koymaya alan haberler yapan gazete(ci)ler, lkemizdeki dnce hayat meden llere yaklatka mutlaka tasfiye srecine girecektir. Bu srete Zaman yazarlarndan, Ahmet Turan Alkan dnda, t kmad. Alkan, fotoraf ka yapaym derken gz karmak olarak tanmlyor, fotorafn gazetelere servis edilmesini emdinli olay ile karlatryordu. Sanki o fotoraf ekilmese, belediye bakanlar tek sra halinde ve kelepeli deil de dank ve serbest halde tutuklanm olsalard ka dzgn yaplacakm gibi...

Ktyse Ergenekondur
Daha da beteri var: Bir gn sonraki yazsnda (30 Aralk, Taraf) Etyen Mahupyan, bu kelepeli fotorafn Ergenekonun bann altndan ktn iddia ediyordu: Bunun amacnn Krtlerin kkrtlmas olduu ak. Dier bir deyile hkmet, polisi kendi yannda gryor olabilir, ama bu kurumun kritik karar noktalarnda hl alm engellemeye alan, Ergenekona yakn ve yatkn kiiler var. Biz de okur-yurtta sorumluluumuzla bu muhakemeden varacamz tek sonu ile Zamann yayn ynetmenine ihbarda bulunalm: Diyarbakr muhabiriniz Ergenekoncularla alyor. Mahupyann tutumu, uzun sredir slmclar ve liberallerde grlen bir virsn tezahr: Her kt uygulamann ardnda Ergenekon aramak. Mahupyan bu yazy biraz daha erken yazsa, Diyarbakrdaki muhabire daha yaratc bahaneler iin ipucu vermi olurdu. Zamanda zeletiri saylabilecek bir yaz, yln son gn, PKKy dadan indirmek mi, KCKy daa karmak m? balyla yaynland. Gazi niversitesi retim yesi Hseyin Yayman, yazsnda, Fratn dousundaki her gzalt ve tutuklamann bir kesime maledilme abasn knarken, yaananlar akl tutulmas olarak nitelendirip cemaat ile kelepe arasna mesafe koymaya alyordu. Ancak Zamann operasyonun ilk saatlerinden itibaren izledii tutuma baklrsa, o mesafe, ancak kelepeli iki elin birbirinden uzaklaabildii kadar uzak.
Ertan Keskinsoy

Fotorafn yaratt rahatszln bertaraf edilmesi gerekiyordu. Ama byle bir fotoraf nasl aklarsnz ki? Kolaym meer: Kendi basiretinizi balayp okuyucudan da salaa yatmasn beklerseniz olurmu.
zenleyecek, adliye nne baskn yaplarak baz kiiler karlacakt. Bu srada, polis ile baskn dzenleyenler arasnda atma yaanmas salanacakt. Bu bilgi zerine polis, CMK'nn verdii yetkiyi kullanarak 'silahl terr rgt yneticisi' olmak phesiyle gzaltna ald kiilere kelepe takt. Gzaltndaki kii saysnn ok olmasn dikkate alan gvenlik gleri, muhtemel bir kargaa durumunda kontrol salamak iin bu ynteme bavurdu. Kelepe taklmasnn dier bir sebebi ise, gzaltna alnanlarn cuma gn adliyeye karlyor olmas. Haftann son gnnde Diyarbakr adliyesinde btn davalarn grld, ieride avukatlarla birlikte yaklak bin kiinin olduunu dikkate alan polis, gvenlik ve firar endiesine kapld. Nasl? Bu lkede gereklik ile absrd arasndaki izgiyi alabildiine ince klan bir haber daha. Aslnda bu isimsiz muhabiri, bylesine irkin ve vahim bir uygulamann aklanmas srecinde bile insan glmsetebildii iin kutlamak gerekir. Gerisini aptal yerine konan Zaman okuru dnsn. Hem muhabir, hem de gazetenin ya-

Okuyucuyu aptal yerine koymak

akr, Kemalizmin toplum mhendisliini yerden yere vuranlarn bu operasyonlarla toplum mhendisliine soyunmalarna dikkat ekiyor, isim vermese de, oklar Glen cemaatine yneltiyordu. Nitekim, akrn belirtmemi olduu bir ayrntya deinelim: Hem Zaman, hem Aksiyon dergisi, bir sredir KCK ile yatp KCK ile kalkyordu. Hatta Aksiyonun 14 Aralk tarihli saysnn kapak konusuydu KCK. Melik Duvakl imzal, haberden ok iddianameye benzeyen dosya yazs Diyarbakr Emniyeti zerinde zil etkisi yapm olmal ki, blgedeki operasyon balayverdi.

MAV
ZKK BTT, DOAN GTT
t Aydn Doan. Cumhuriyeti de alacakt bir ara. Cem Uzandan Star TV kald ona. Uzan dersini iyi almamt belli ki... Sanal yani medyatik iktidar, dayand siyas g kadar siyas arla sahipti. Gazetecilik, o kadar kolay bir ekilde toplum mhendislii kalanikofu olamyordu ite. Tekellemeye kalkarsan, siyas iktidar da kendi yandalaryla medya tekelini kurmaya balar ve balad bile. Burada nemli bir nokta var: Batdaki kapitalist siyas iktidarlar, Erdoan gibi bakkal mantyla hareket etmiyor. Onlar, yine Erdoan gibi, intikamc davranp medya patronluuna soyunmuyor. Erdoann gremedii u: Doan tekelini ykp ya da zayf drp kendi tekelini kurmak mmkn deil. Kamu bankalarndan kredi salayarak da olsa, eski medya irketlerini yandalara vermek zm deil. nk medya tek bana krl bir ticar giriim deil. Hele AKPnin gerilemeye balad bir periyodda hkmet yanls medya organ saysn oaltmak hi akl kr deil. Her zaman ve her yerde ilk nce zayf den gazeteler, iktidar destekleyen gazeteler olmutur. Erdoan ve danmanlar, zerre demokrat olmadklar iin, Doann medya tekeline kar demokratik/katlmc/oulcu bir medya ortamn yaratmay dnemezler. Medyann ok kuvetli bir siyas ara olduunu sanp tm medyay ele geirdiklerinde daha da gl, hatta yklmaz, yenilmez olacaklarn sanyorlar.

Senin de arkn krlr

Byle olaca belliydi: Siyas ktidar: 1- Medyatik ktidar: 0... Hrriyetteki deiimi iyi irdelemek lzm. Daha da nemlisi, bundan sonras iin olaslklar hesaplayp bir perspektif izmek gerek...

DAKTLO

rturul zkkn Amiral Gemisinin kaptan kkn terketmesi, ardndan armatr Aydn Doann emekliye ayrlmas, Trkiye medya manzarasnda ok tartld. Kanlmaz olarak siyas ve ideolojik boyutlar da olan bu gelimeyi, siyas iktidara yakn kesimlerin szcleri, Sivillerin Zaferi, Darbecilerin/28 ubatlarn Yenilgisi olarak yorumlad. Doan Grubu iinden gelen deerlendirmelerde ise yenilgiyi doru drst tahlil eden pek kmad, zkk vgl yazlar okuyup durduk. zkkn kendisi de uykusuzluk, youn alma temposu gibi kimseyi ikna etmeyen gerekeler ne srd. Sabk kaptan hl effaf deil, hl samimi deil. M. Barlas, H.B. Kahraman gibi yazarlar ise Hrriyetin siyas gelimeleri iyi okuyamadn, bu nedenle Doan Grubunun g durumlara dtn savundu. Siyas gelimeleri iyi okumak, bu tr yazarlara gre, aslnda siyas iktidara yakn durmak demek. Yani 2000li yllarn bandan itibaren ykselmeye balayan AKPyi desteklemek, hi olmazsa ona kar kmamak.

halefet, ordu ve toplum ynetiliyor, bir manetle insanlar vezir ya da rezil ediliyordu. Bugn bunlarn hibiri gereklemediine gre, medyatik iktidarn kofluu bir kez daha kantlanm oldu. Bilanolar karld, yirmi yllk genel yayn ynetmenliinin ve zkkn ne kadar devrimci, tabu kran, yeniliki ve baarl olduu yazld. Tek doru tahlili Umur Talu yapt. bu yirmi yla sanlara baklacak olursa, esas olarak aklda kalan iki mesele var: Siyas olarak 12 Eyll ve Kenan Evren vgs, meslek olarak da bildiimiz klasik gazetecilie ve habercilie kar alm sinsi bir sava! zkkn knyesinde sol dmanl ve devlet sevgisinin de pek mstesna bir yeri var. Gemi karaya oturmu, kaptan firarda, armatr gemiyi satacak mteri aryor, iktidarseverler hl utanmadan zkk ven yazlar yazyor. Siyas iktidarla ak

Erturul zkk, yirmi yln ardndan Hrriyet genel yayn ynetmenlii koltuunu brakt.

nemli gelime
Mors Mirabilis / ahane lm balkl yazda da tahlil etmeye altm zere (www.apoletlimedya.blogspot.com), zkk / Doan ikilisinin sahneden inmesine esas olarak gelime neden oldu: Siyas iktidar ile medyatik iktidar arasnda, Hilton arazisi + Mersin POA rafinerisiyle balayan ve Abdullah Gln ankayaya kmasyla zirveye ulaan elimede, kolayca ngrlebilecei zere, siyas iktidar galip geldi. Maliyenin Doan Grubuna kestii vergi cezas, aslnda ak bir tasfiye mesajyd. nk ceza tutar neredeyse tm holdingin kaytl sermayesi kadard. Doan siyas alanda yenildii gibi, mal alanda da havlu atmak zorunda kald. AKP ile TSK arasnda giderek keskinleen elimenin adl platformu olan Ergenekon srecinde Hrriyet ve Doan Grubunun tm yayn organlar, net bir yayn politikas gelitiremedi. nemli bir kutuplama alan ve konusu olan Ergenekon meselesinde, Hrriyet, siyas iktidar ile asker iktidar arasnda skp kald. Ne askerlere yaranabildi ne de hkmete. Daha ok asker cihete meyletmesine ramen, o konuda da tutarl olamad. Deiim aslnda bir sre. zkkn mesela son alt aylk yazlarn gzden geirdiimizde, ayrln iaretleri var. Gnah karmaya balamt, samimi gibi grnen itiraflar vard birok yazsnda. Oysa ki iki- yl nce, 2020, hatta 2030a kadar koltuunda kalacan bile yazmt. O koltuun hem sembolik hem de siyasal bir nemi var. Oras medyatik iktidarn taht (idi). Oradan hkmet ve mu-

Medya deil, siyaset

Birka soru daha var, yant bekleyen: Arzuhan Yalndan patronluunda Enis Berberolunun Hrriyeti nasl bir Hrriyet olacak? nce bir kuku: Hrriyet daha ne kadar zaman Doan ailesinin mlkiyetinde kalacak? Berberolu, ciddi ve drst gazeteciliiyle tannan bir meslektamz. Ama bu tek Yynetmen, Hrriyeti mevcut tm olumsuzluklarndan nasl azad edebilecek? yle bir niyeti var m acaba? Medyatik dnya, aslnda ok siyas bir dnya. Bir baka deyile medyatik ortam, siyasetten dorudan ve ok hzl bir ekilde etkilenen ve biimlenen bir mecra. Bu nedenle nmzdeki dnemde, dar bir adan Yalnda ya da Berberolunu yakndan izlemektense (ki onu da yapmak gerekir), esas olarak AKPnin nasl ve nereye doru evrileceini incelemek, kestirmek daha byk nem arzediyor. Hrriyetin yayn politikasn, Krt alm, Ergenekon sreci, TSKnn tutumu, CHPMHP muhalefeti ve herhalde en ok da toplumun, bu arada parlamento d muhalefetin etkilemesi muhtemel. Hrriyetin bu alanlardaki siyas gelimeleri doru okuma ihtimali olduka zayf. Zaman, Yeni afak ya da hkmetin ve Fethullah Glen okullarnn propagandacs konumuna den liberal aydnlarn okuma ve yazma kabiliyetleri ise gn getike eriyor. te tam da bu aralar, hakiki halk, muhalif, sk profesyonel, ciddi bir medya organnn ihtiyac gne gibi parlyor...
Ragp Duran

Siyas olarak 12 Eyll ve Evren vgs; meslek olarak klasik gazetecilie ve habercilie kar alm sinsi bir sava! zkkn knyesinde sol dmanl ve devlet sevgisinin de pek mstesna bir yeri var.
atabileceini sanmt. Devlet bakanna telefonda fra atyordu karton fabrikas konusunda. Gazetecilii mhim adamlarn yannda olmak zannediyordu. Yeni mhim adamlar geldi, onlara da yz verdi ama, onlar almad. Yeni mhim adamlar onu ve patronunu iplemedi, dinlemedi bile. Gcn okurdan, kamudan, toplumdan deil de, siyas ya da asker, belki de ekonomik iktidardan aldn iin, yani bamsz olmadn iin ve kendi gcn de yle sanld kadar nemli olmad ortaya knca, laptopunu alp gitmek zorunda kalrsn. Sabah bile almaya kalkm-

TRKYENN LK SAKN EHR: SEFERHSAR

Salyangoz huzuruyla yaamak

Zamanmzda hzl ve kalabalk ehirler matah saylyor. O ehirlerde yaayanlar kamak iin can atyor, kk ehirler fabrika arzusuyla kvranyor. Ama zmirin Seferihisar ilesi gibi doayla uyumlu yaamann deerini bilenler de var. Seferihisar, yavaln tescilleterek Trkiyenin ilk cittaslowu ve Cittaslow Birliinin 121inci yesi oldu. Seferihisar Belediye Bakan Tun Soyeri ve Seferihisarl vatandalar dinliyoruz...
Nasl bir yerdir sakin ehir, normal bir ehirden ne fark vardr? Tun Soyer: Sakin ehir, 1986 ylnda Romada anti-fast food hareketi olarak balam bir oluum. Fast food uygulamasna kar giriilen ve yaygnlaan bir tepki hareketi. Bu hareketin ad nce ngilizceye uygun olarak slow food olmu. Ancak slow food, yemei yava yemeyi anlatan bir kavram deil. Kastedilen, yemein insann be duyusuna hitap eden, ardnda bir kltr ve gelenei barndran bir haz meselesi olduu ve fast food uygulamas ile bunun dejenere edildiidir. Bu anlayla yola kan slow food hareketi ncelikle talyada, ardndan dnyann pek ok lkesinde ok benimsenmi ve yaygnlayor. 1986da balayan bu anti-fast food hareketi, 1999a gelindiinde kent hareketine dnyor. Drt kk talyan kenti bir araya gelerek bir kent standartlar manzumesi oluturuyorlar. Bu tarihten sonra belirlenen 52 kriterin yarsn yerine getiren kentlere cittaslow unvan verilmeye balanyor. Bu hareket nce slow city hareketi adn alyor. Ancak zamanla, yars ngilizce, yars talyanca, cittaslow eklinde anlmaya balanyor. Bu hareket, amacn, kentlere farkl bir standart ve yaam kalitesi getirmek olarak belirliyor. Cittaslow, z itibariyle anti-kTun Soyer

Herkes dnyann ritminden ikyeti. Byk kentlerin grlts, kirlilii, stresi... nsanlk buna bir are retmek zorunda. Cittaslow, kk lekte de olsa alternatif bir model yaratyor. nsan doasna ok uygun bir alternatif...
resel bir hareket. Trstlemeye ve tekellemeye kar bir duru sergiliyor. okuluslu irketlerin dnya genelinde yaratt egemenliin yerel retimi ve reticileri zora soktuu fikrinden hareketle, yerel reticinin korunmasna ve

yerel retimin nndeki engellerin kaldrlmasna zel bir nem veriyor. Bu irketlerin dnya zerindeki farkl kltrleri ve eitlilii ortadan kaldrdna, tek tip kentler, toplumlar ve kltrler yarattna inand iin yerel deerlerin n plana karlmas gerektiine inanyor. Bunu yaparken de, doay ve evreyi tahrip etmeden gelimeyi ngryor. Bu noktada ok ada bir hareket olduunu sylemek gerekiyor. nk bugn gelime dendii zaman insanlarn aklna doann ve evrenin katledilmesi geliyor. Cittaslow hareketinin son dnemlerde rabet grmeye balayan butik turizm anlayyla bir ba, yaknl var m? Bu gibi trendlerle pek bir ilgisi yok. Cittaslowun gl bir felsef arka plan var ve modas geecek bir ey deil. Hatta bir gn tm dnya kentlerinin sakin ehir olmak iin aba harcayacana inanyorum. nsanln bu yndeki istei ve zlemi her geen gn artyor. Herkes dnyann ritminden ikyeti. ikyeti olunan konularn banda da byk kentlerin grlts, kirlilii ve stresi geliyor. nsanlk buna bir are retmek zorunda. Bu karmaa ne zamana ve nereye kadar byle devam edebilir ki? te cittaslow, bu durumun nne gemek adna, kk lekte de olsa alternatif bir model yaratyor. Btn bunlarn dnda varolmann mmkn olduunu sylyor. En nemli yan da, kukusuz, insan doasna ok uygun bir alternatif sunmas. Hareket, kentlerin ritminin insann insan zelliklerini yok ettiini, bunun nlenmesi iin de doaya, yerel yaama ve yerel retime sahip klmas, organik tarm yntemlerinin benimsenmesi ve doal enerji kaynaklarnn tercih edilmesi gerektiini sylyor. Seferihisar adna cittaslow unvan almak iin yaplan bavurunun ncesinde ya da sonrasnda, belirlenen kriterleri yerine getirmek amacyla ilede belirli dzenlemeler yapld m, yoksa Seferihisar bu kriterlere zaten sahip miydi? Aslnda Seferihisar, uzun yllardr sakin ehir olarak yaayan bir yerdi zaten. lenin komularna bakld zaman bu durum daha da iyi anlalr. Urla ve eme baka bir medeniyette yaar, aada zdere ve Kuadas bambaka bir medeniyette. Seferihisar ise kuytuda, glgede kalm bir kentti. Ancak imdi bu durumun avantajlarn yaamaya baladk. lemizin bakir ve el dememi olarak kalmasnn ne kadar kymetli bir ey olduunu anladk ve bunu uluslararas bir kimlikle talandrmak iin yola ktk. Yani Seferihisar, cittaslow olmak iin gerekli kriterleri nemli lde tayordu. Ancak bavurunun ardndan bir takm almalar da yaptk. ncelikle, temel kriterlerden birisini yerine getirmek iin ky pazarnn kurulmasn tevik ettik. Ky pazar, kresel krizden en ok etkilenen kesimlerin banda gelen ky-

10

Aheste at admlar
1999 ylnda talyada kurulan Cittaslow Birlii, kresellemenin ehirlerin dokusunu, huzurunu ve yaam tarzn standartlatrmasn ve yerel zelliklerini ortadan kaldrmasn engellemek amacyla Slow Food hareketinden domu bir kentler birliidir. Kresellemenin yaratt homojen meknlardan biri olmak istemeyen, yerel kimliini ve zelliklerini koruyarak dnya sahnesinde yer almak isteyen kasabalarn ve kentlerin katld bir birlik Cittaslow. Hareket, kentlerin zgn ve otantik yanlarnn, yerel zanaatlarn, tatlarn ve sanatlarn korunmasn ve gelecek nesillere aktarlmasn, hava, grlt, k ve elektro-manyetik kirliliklerin srekli kontrol altnda tutulmasn, alternatif ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasn savunuyor. Cittaslowun logosu ise, ruhuyla ve adyla msemma, salyangoz... llerin ve yerel reticilerin nndeki engellerin kaldrlmas anlamnda da nemli bir admdr. Eski belediye binasnn her odasn bir kye tahsis ederek kyllerin rnlerini hibir arac olmakszn satabilmelerine olanak saladk. Haftada bir gn de ak alanda pazar kurulmasn destekledik. Ky pazarna gelen reticiler iin bir tek koul koyduk. O da, kendi rnlerini satmalar. Ky pazar projesinin dndaki kriterlerin yerine getirilmesi iin gda gvenlii ve temizlii sertifika programlar ve mteri dostu esnaf sertifika program uyguladk. nmzdeki srete, Seferihisarn mevcut sakinliinin muhafaza edilebilmesi iin neler yaplmal? ncelikle cittaslowun ulamla ilgili kriterlerini yerine getirmek iin bir takm dzenlemeler yapacaz. Bunun iin de, kent merkezine giren ara saysn azaltarak denetim altna alacaz. Belli saatlerde ara girmesine izin vermeyeceiz. Bisiklet ve yaya ulamn tevik edeceiz, bisiklet yollar yapacaz. Seferihisar ve Sack arasna fayton koyarak motorlu ara dndaki ulam yntemlerini de tevik edeceiz. Ayrca, Kltr ve Turizm Bakanlnn madd desteiyle, Seferihisarn ana caddesini rehabilite edeceiz ve grsel olarak da cittaslow ruhuna uygun bir evre dzenlemesi yapacaz. Hayalimizdeki Seferihisar, evlerin balkonlarndan sardunyalarn sarkt, iek kokularnn denizin kokusuna kart, grltnn ve egzos kokusunun olmad, bir kez gelenin bir daha gelmek isteyecei bir kent. Bunu gerekletirmenin mucize gerektirmediini bildiimiz iin elimizden geleni yapacaz. Cittaslow projesine Seferihisar halknn yaklam nasl oldu? Bu projeye siz nclk ettiniz, ikna almalar yaptnz m? Halk bata ok negatif yaklat. Bunun nedeni ise proje hakknda bilgi sahibi olmamalaryd. Ancak cittaslowun ne olduunu anladka, destek vermeye ve projeyi sahiplenmeye baladlar. Bu srete bizim de abamz oldu elbette. hafta boyunca her akam bir kahvede bilgilendirme amal sunum yaptk. Bu toplantlar yeliimiz kabul edildikten sonra da srdrdk. Bugnlerde okullarda bilgilendirme toplantlar yapyoruz. Her sal bir okulda rencilere cittaslowun ne olduunu, gelecekleri iin ne kadar byk nem tadn anlatyoruz. nk bu projenin halkn destei olmadan yrmesi olanaksz. Halkn desteini ve katlmn salamazsanz, bir bakann fantezisi olarak kalmaya mahkmdur. Bu projeden ksa ve uzun vadede beklentiniz nedir? Cittaslow unvanna sahip olmann Seferihisar iin ok nemli getirileri olacana inanyorum. Yerel, ulusal ve uluslararas basndan ok olumlu tepkiler aldk. Bizim hibir giriimimiz ve abamz olmakszn BBC World, bavurumuzun ardndan Seferihisarla ilgili bir haber yapt. Bu proje, insanln byk istek ve zlemle bekledii bir yaam tarz sunduu iin merak ve ilgi uyandryor. Eminim ki, nisan ayndan balamak zere Seferihisar sokaklar cvl cvl olacak, insanlar buray merak edecek. Bu durum bile burada yaayan insanlarn yaam kalitesinin ykseltilmesi iin nemli bir ara olacak. Bunun iin de Seferihisarllar bu projeye sahip kyor. imdiden buraya insanlar gelmeye balad bile. Bu da kentimizin, kk esnafn, turizmin kalknmasna neden olacaktr. Peki Seferihisar, beklediiniz ziyareti younluunu karlayacak bir konaklama altyapsna sahip mi?

Doay korusak yeter

Cengiz Ertekin: (Seferihisarl esnaf) Cittaslowun esnafa ve Seferihisar halkna ne getireceini henz bilmiyoruz. yelik bavurusu srasnda halk bilgilendirmek amacyla toplantlar yapld. Anladmz kadaryla, doann ve evrenin korunmasn esas alan bir proje. Bu ynyle destekliyoruz. Doay korumak zaten yerel ynetimlerin ncelikli grevidir. Bunu yaparsan zaten kendiliinden sakin ehir olursun. Biz Seferihisar olarak hibir zaman kitlesel turizm anlaynn benimsendii bir yer olmak istemedik. Seferihisarn genel zellikleri dnldnde bu konseptin daha uygun olabileceini dnyorum. Ancak u anda fazla bir ey beklemiyorum. Bekleyip greceiz.

Yre halk asndan iyidir

Yusuf en: (Seferihisarl esnaf) Seferihisarllar, cittaslowun ne olduunu henz tam olarak anlayamad. evreyi ve doay koruma anlayna sahip olmas nedeniyle uzun vadede nemli getirileri olacan dnyorum. Bu sayede tarih meknlarn ve deniz kylarnn korunmas mmkndr. lenin tantm ve reklamnn yaplmas anlamnda da ok nemli. Seferihisarn byk bir blm doal sit alan olduu iin ok uygun bir proje bu. Buradaki gayrmenkuller deer kazanaca iin yre halk asndan iyi olacaktr. Limann deniz kirliliine sebep olaca ynnde bir endie yayorduk. Cittaslowun getirdii kriterlerin buna da engel olacan dnyorum.

Konaklama altyaps yeterli deil. u an iin toplam 1500 yatamz var. Ancak ev ve ky pansiyonculuunun gelitirilmesi iin elimizden geleni yapacaz. Ev, ky ve ikinci konut turizmi konusunda kafa yoruyoruz. Bu hem yatak kapasitesini artracaktr, hem de cittaslow konseptine uygun bir turizm

11

Sylei: Serap Gzelcan enol

Hayalimizdeki Seferihisar, evlerin balkonlarndan sardunyalarn sarkt, iek kokularnn denizin kokusuna kart, grltnn ve egzos kokusunun olmad, bir kez gelenin bir daha gelmek isteyecei bir kent.

anlay yaratacaktr. Ayrca gnbirlik turizm modeli de uygulanabilir. rnein talyann Orvieto kenti bu modeli baaryla uygulayan bir cittaslow rnei. 16 bin nfuslu Orvieto, ylda 1 milyon ziyareti alyor. Kente her gn onlarca otobs geliyor ve konaklamadan dnyorlar. Sack da byle bir model iin ok uygun bir yer. zmirden turistler gelip, gnlerini burada geirip dnebilirler. Byle bir turizm modelini uygulamak iin ok byk yatrmlara da gerek yok.

stanbul Bykehir Belediyesinde de fetokullinin bini bir para. Belediyenin kuruluu BMTA, Kanal 7 ve Deniz Fenerine ve dolaysyla cemaate yaknlyla bilinen Beyaz Holdinge bal irketlerden Lapisin Makroyla ortakl lehine itfaiye hizmet alm ihalesine fesat kartrp kendisini devre d brakyor. Bylece BMTAla szlemeli itfaiye alanlar taeron iverenle ve krk satr m, krk katr m tercihiyle babaa kalyor. Ya sendikadan istifa edip sigortaszl, gvencesizlii, grev tanmszln sineye ekerek kurua talim edecekler ya da isiz kalacaklar. Hlsa, AKP referanslaryla ie giren itfaiye iileri yine AKP tarafndan kndeye getiriliyor. Belediye- sendikasna bal itfaiye iilerinin Sarahanede, Bykehir Belediyesinin karsnda kurduklar adra 4 Ocakta misafir olduk, bir dokunduk, bin ah iittik. Be gn sonra, 9 Ocakta itfaiyecilerin adr sabaha kar buukta ounluu zabtalardan oluan 250 kiilik bir grup tarafndan basld. tfaiyecilerin sklmesine izin vermedikleri adr, zabtalar tarafndan falatalarla kesilip alnd. Malm nedenlerle kimliklerinin zikredilmemesini isteyen itfaiye iilerinin anlattklarn mstear isimlerle naklediyoruz...

BYKEHR ALIIYOR

tfaiye iilerine fetokulli

7 Aralktan bu yana direnitesiniz. Son durum ne? Bahri: Ne Bykehir Belediyesinde ne de BMTAta bir muhatap bulabiliyoruz. 31 Aralkta szlememiz bitti, ama tebli gelmedii iin iimize gitmeye devam ediyoruz. e gittiimizde, kn gidin, i elbiselerinizi giymeyin, polis zoruyla sizi attrrz gibi tehditler alyoruz ekip amirlerinden. Talebiniz ihalenin geri alnp tekrar BMTAa verilmesi mi? Bahri: Hayr, BMTA bunu bilerek yapt. BMTA ihaleyi alsayd, bu yl nc ayda toplu i szlemesine girecektik. smail: Bir belediye kuruluu olan BMTA, ihaleyi almamak iin, ihaleyi alan Lapis-Makro ortaklndan 12 trilyon fazla teklif veriyor. Hseyin: tfaiyeciyiz biz. Ekmeimizin peindeyiz, onlarn klesi olacama giderim baka ite alrm. Biz i gvencesi istiyoruz. Ben lme imza atyorum. Ama keriz deilim lme imza atarken, arkamda kalanlar dnmem lzm. Bir kzm, karm, annem, babam var. BMTAtayken en azndan kefen paramz vard. tfaiyecisin, her an lebilirsin. Herkesin kat yere sen koarak gidiyorsun. lnce, ailene ne kalr? Hibir ey. Bykehir Belediyesinin itirak irketine balydk, imdi tamamen bamsz bir irkete veriliyoruz. Hibir hakkmz hukukumuz kalmayacak. Garson, vesti-

BOAZ KPRS EYLEM SONRASINDA GZALTINA ALINAN TFAYECLER ANLATIYOR

stanbul uyuma, itfaiyene sahip k!

23 Aralkta Boaz Kprsnde yaptklar eylemin ardndan gzaltna alnan Belediyee bal Esenyurt Belediyesi iileri ile itfaiye iilerine serbest brakldklar engelky karakolu nnde teybimizi uzattk...
Belediye- uzun sredir eylemde. Genel sknt ne? Erhan: 120 gndr Belediye-in stanbul ayanda eylemler oluyor. Biri, Esenyurt Belediyesinde iten atlan 16 arkadamzla birlikte yrttmz eylem. Dieri, itfaiye iilerinin eylemi. ki eylemin de temel noktas, iverenlerin sendikal rgtllmze ynelik saldrlar. Sendikal ii altrmak istemiyorlar. Esenyurtta bu nedenle iten atlan arkadalarmz iin her aramba eylem yapyoruz. Kamuoyuna sesimizi duyurmak iin bugn stanbul Boaz kprsnde yaptk eylemi, itfaiye iisi arkadalar da katld. 900 itfaiye iisinin szlemesi 31 Aralkta sona eriyor. Bugne kadar, Bykehir Belediyesinin itiraki BMTA irketi bu ii yrtyordu. Bu sene, Fethullah Glene yaknlyla bilinen, Kanal 7 ile balantl bir irket ald ihaleyi. Bize gre bu u anlama geliyor: Yllardr stanbul itfaiyesine hizmet veren 950 alan tasfiye edilmek isteniyor. Ksacas, stanbul itfaiyesini zelletirmek istiyorlar. Nihat: Ben itfaiyede alyorum, ayn zamanda Belediye- 5 nolu ube temsilcisiyim. rgtlenme srecimiz 1988e uzanyor. BMTAta szlemeli alan arkadalarmz da rgtledik. Belediye bir takm oyunlar oynad ve BMTAa ihale kaybettirildi. Kanal 7 ve Deniz Fenerinin ortaklarnn da iinde olduunu duyduumuz Lapis-Makro ortakl ald ihaleyi. Cemaat balants var iin iinde. Bu yolla hem sendikalamann nn kesmeyi hem de iileri ve belediyeyi taerona devretmeyi amalyorlar. Taeronlatrmaya kar 18 Aralkta i brakma eylemi yaptk. Meydanlarda, alanlarda, bildiri ve

imza kampanyas balattk. 16 Aralkta Bykehirin nnde bir eylemimiz oldu; ok sert polis mdahalesiyle karlatk, gaz ve tazyikli su yedik. Boaz Kprsnde eylem yapma fikri nasl olutu? Erhan: Aslnda, Taksimdeki eyleme gitmek iin Kadkyden ktk, eyleme geciktik. Kprnn zerinde, otobsteyiz. Ne yapalm arkadalar? Durdurun otobs, inelim! Zincirlerimiz vard zaten yanmzda, Taksimde kendimizi zincirleyecektik. Ge kalnca Boaz Kprsnde kendimizi zincirleyelim, trafii kapatalm dedik. 40 kii vardk. Polisten gelecek saldry, gaz, suyu, hepsini gze aldk. Vatandan da tepkisi olabilirdi. Kendimizi komple birbirimize zincirledik, yolu bir ynde tamamen kapattk. Propagandamz yaptk, sloganlarmz attk. 25 dakika sonra polisler geldi. Makaslarla kestiler zincirleri. Aldlar bizi kenara. Polis mdahalesi srasnda sloganlarmz devam ediyordu: stanbul uyuma, itfaiyene sahip k, tfaiyeye taeron giremez, Esenyurt iileri yalnz deildir... Dier arkadalarmz ise Taksimden Galatasaraya kadar yrdler, orada oturma eylemi yaptlar. tfaiye iileri, Esenyurt Belediyesi iileri, siyas partiler

12

yer, ynlendirme grevlisi, komi olarak almak zere, elektrikli, motorlu aletlere dokunmayacak diye hazrladklar szlemeye imza attryorlar. "Elektrikli motor ve aletlere dokunamazsn" diyor. E bizim her eyimiz elektrikle! Sakatlannca ne olacak? Al sana imza. Sizi itfaiyeci olarak kabul etmiyorlar m? Hseyin: Adam zel irket, niye kabul etsin ki? Saat 10da itfaiyede mesain bitince, benim garsonluk iim var, 12de burada ol da diyebilir. Lapis-Makro ortakl sizi altrmaya devam edecek mi? Hseyin: Bizi kartrlar, nk imza atmadk. mzalayanlar da itfaiyeci olarak devam edemiyor. Bugne kadar imzaladmz szlemelerde itfaiyede altrlmak zere yazyordu. imdi, garsonluk, komilik de yaptrabilirim diyor. Bizi silmiler yani. Eskiden dokuz ara kyordu, artk alt ara kar, be ara kar Fatihte 900 alan var. stanbul itfaiyesi 5050 kii. kar 900, 4100. 200 kii idar kadroyu kart, onu da e bl. 50sini temizlik kadrosu, 50sini bulak kadrosu, 100n bakm kadrosu olarak kart. Geriye 1000 kii kalmyor. stanbula 1000 kii bakyor yani. nceden 1600 kiiydi. smail: ten kanlardan sonra kalan 4100 kiinin ounluu emekli olmay bekleyen iiler, yangna git diyebilecein adamlar deil, hep geri hizmette alanlar. Bu skntnn altndan nasl kalkacaklar, ok merak ediyoruz. Dua ediyoruz, byk bir olay kmasn. Biz sonuta insanz, onlar gibi deiliz, zlrz. Drt-be senedir yan yana altmz arkadamzla imdi muhalefet halindeyiz, kavgalyz. Duran: Arkadalara imza atmalar iin bask uygulanyor. Ailelerine, akrabalarna telefon alyor. Mdrlerimiz yle bir ekil yapyorlar ki, kim olsa imza atabilir. smail: Gece, devletin arabasyla gelip

evinden alyorlar imza attrmak iin. Bize haktan, hukuktan, adaletten bahsediyorlar, hepsinin altnda devletin arabas, cumartesi-pazar zel ilerinde kullanyorlar. Szlemeyi ka kii imzalad? Hseyin: 400 falan, geriye 500 kii kalyor yani. Ama imza atanlar da noter yoluyla, savclk kanalyla imzalarn geri ekiyor. Biz kimseye atma diye bask yapmyoruz. mza atan arkadalarmz da var aramzda, bize destek veriyorlar. Biz tek bir fabrika alan deiliz ki, bir fabrikada 900 kii olsak, imza atan olmazd. Ama iledeki adamn, atalcadakinden, Silivridekinden haberi yok. mzalayanlar niin imzalad? Hseyin: Adam aryorlar, skdar grubu, Kadky grubu atm, sen niye atmyorsun? diyorlar. Atanlarn says 800, sadece 100 kii kaldnz; akta kalmayn, 100 kiiyi iten atarlar diyorlar. kna odalar kuruldu. Duran: Basklar ailelerimizi arayarak yapyorlar ya da arkadalarmzn imzalarn taklit ederek dzmece belgeler gsteriliyor. Arkadan imza att deniyor. Ka arkadamza aynsn yaptlar. Ama 247 kiinin imzalarn geri ald syleniyor. smal: Grup amirim raporlu arkadam

Burada kimse AKP referans olmakszn ie girmemitir, referans da akrabandr. Akraban anneni aryor: Szlemeye imza atmazsa iinden olacak. Annen de imzan atmazsan stm helal etmem" diyor. Basknn seviyesini dnn.
aryor, skdarn hepsi imza att diyor. ocuk bize sormasa, direni gsteren bir arkada olmasa, gidecek, evinden alacak adam, imza attracak. yi niyetli bir amirsen, bir kere sylersin, iki kere sylersin, Makronun eleman gibi almazsn. Amirlerin adam bana para aldn dnyoruz. Bunca basknn baka bir aklamas yok. Seninle Makro arasnda nasl bir iliki var ki bu insanla-

r bu kadar zorluyorsun, gecenin 12sinde arabanla gidip evinden alyorsun? Duran: Makronun ne telefonu belli, ne adresi. Belediyedeki genel sekreter emir vermi, Makro hibir ekilde ne telefonunu ne adresini aklyor. Ali: Anneniz arasa, olum, szlemeye imzan atacaksn, yoksa ak stm helal etmem dese, ne yaparsnz? Benim grubumdaki arkadama yaptlar bu basky. Mdrler senin iin referans olan kiiyi aryor. Burada hi kimse AKP referans olmakszn ie girmemitir, referans olan kii de akrabandr. Akraban anneni aryor, diyor ki byle byle, szlemeye imza atmazsa iinden olacak. Annen de imzan atmazsan ak stm helal etmem" diyor. Basknn seviyesini dnn yani. smail: Benim mantma gre, bunun askerin yapt darbeden hibir fark yok. Ha askeriye darbe yapm, ha byle bir zihniyet devletin bana gemi. Adam diyor ki, buray ben ynetiyorum, benim dediim olacak, kanun da takmyorum, devlet de, mahkeme de takmyorum. Duran: Babam arad sabah, benimle tartyor: Niye imza atmadn, niye iine balamadn? Bak baba dedim, arkadalarmz geriye dnyor, bu szleme fesholmak zere. Bir daha, benim karma niye imza atmadn diye gelme. Onu da grup amiri aram. smail: Lapis-Makro ortaklndaki Lapis, Beyaz Holdingle ve Almanyadaki Deniz Feneri ile balantl, yani gemii kirli. Hseyin: Balk atabilirsin, "yangncydlar, hrsz oldular" diye. TEKEL iilerinin, demiryolu iilerinin, 25 Kasmda greve kan memurlarn direnileri hakknda ne dnyorsunuz? Hseyin: Hkmet sendikay ve iiyi bitirmeye alyor. ILO diye bir rgt var, uluslararas sendika rgt, Trkiyeyi kara listeye alm. ILOda ynetim

vard; CHP, MHP, Saadet de il rgtleriyle gelmiti. Ana talebiniz ne? Nihat: Talebimiz, bu ihalenin bozulmas. Tamam, yine ihaleye verilsin ama, Bykehirin itirakine gitsin. Ona razyz. O zaman, rgtlenmenin n daha ak olacak, nk bakanln BMTAta ounluu saladmz ynnde karar var. Alternatif bir sendika var m? Nihat: Amalar, btn taban Hak-in belediyelerdeki sendikas Hizmet-e kaydrmak. Esenyurttaki arkadalarn sorunu yle: Esenyurta belde baland. Oradan gelen iilere belediye bakan Hizmet-e geeceksiniz, yoksa hepinizin i akdini feshediyorum" diyor. Direnen arkadalarmzn i hakk fesholdu. Belediye bakan Kadolu ii hakaret boyutlarna getirdi. Mahmut: Hakareti brak, anamza avradmza svd. Belediye bakan bizzat zerimize saldrd, bir arkadamza darpta bulundu, kfr etti. Biz 128 gndr kapnn nnde oturma eylemi yapyoruz. Suat: Belediye bakannn svp saldrd benim. Yakuplunun bir ksm Esenyurta baland. Biz geldiimiz yerde sendika yesiydik. Yeni ite szleme yaparken, Belediye bakan yardmcs

Emin Batmazolu Arkadalar, bu ekilde sizinle alamayz. Sendikadan istifa edeceksiniz dedi. Biz kabul etmedik sendikadan kmay. Mahmut: Emin Batmazolu istifa edin deyince, dedim ki: Bakanm, benim milyarlarca borcum var, tane ocuum var. Ben buraya isteyerek gelmedim, orada sendikalydm. Sendikal olduumuzu bildiin halde bizi buraya aldn. imdi demokratik hakkmz kullandrmyorsun. Suat: Emin Batmazolu saldrd, pankartmz yrtt. Bir buuk ay kadar nce, yine saldrya uradk. Ben sadece demokratik hakkm kullanarak protestoda bulundum, alkladm, Sayn bakanm, bizi a braktn. Bundan mutluluk duyuyor musun? dedim. Belediye bakan ananz avradnz... diye kfrederek ceketini kartt, saldrd. Savcla su duyurusunda bulunduk. Belediyenin kendi kameralarnn incelenmesini talep ettik. Daha sonra bizi ikyet etmi tanmadm kiiler tarafndan fiil saldrya uradm diye. Sendikadan istifa ettirip halk koyun srsne evirmek istiyorlar. verenin iki duda arasnda olacaksn. "nsann baca kangren olursa, lmesini bekleyemeyiz, kesip atarz dedi. Sendikada rgtl olmay kangrenli bacak olarak gryor. Bizi

temizlik ilerine verdiler. Biz de itir sonuta, evimize ekmek paras gtryoruz dedik. Sonra medyaya yansyan uydurmasyon bahanelerle, 25. maddeden attlar bizi. Sonuna kadar hakkmz arayacaz. stediiniz gibi sesinizi duyurabiliyor musunuz? Suat: Ka aydr direniteyiz, saolsunlar, hibir basn gelmedi. Gelenler oldu da, izlenen basnlar gelmedi, kmyor televizyonda. Byk televizyonlar da patronlarn; yanlarnda alan iileri uyandraca iin veya halk uyandracandan, ucu onlara da dokunaca iin, maalesef, basn hi ilgilenmiyor. Atvden muhabir gelmiti, rportaj yaparken bir telefon geldi, yarda kesti, gittiler. Bir de yeri gelince bamsz, tarafsz, zgr haber diyorlar. Yalan sylyorlar! Neyse, ben daha fazla konumayaym, konutuka azm bozacam. Byle bamsz, zgr olunur mu? Orada ne iin var? diye muhabire fra atyorsun, rportaj yarda kesip gidiyor. Bunun neresi bamsz, zgr? Nereden kar salyorlarsa oradan haber yapyorlar. Size bu eylemle ilgili dava alyor mu? Erhan: Hayr, sadece trafii engellediimiz iin 140 lira para cezas verdiler.

13

kurulunda grevli bir ahsla grtk. Kendisi de itfaiyeci, ILO bu ie el koyarsa, hepsinin zleceini sylyor. smail: Bizi bitirmek, saymz drmek iin, geen sene ylba gecesi, saatler 12 olmadan, bizden 400 arkada 4 Cye geirdiler. Onlar kadroya geireceiz diye kandrdlar. mza atanlar sonradan farkna vard. Pimanlar imdi, ama geri dn yok. Buradaki birok insan AKPye oy verdi. yle bir denge kurmular ki, ben kaybedersem sen de kaybedersin diyor, benim yerime gelecek parti seni iten atacak. imdi tersi oldu, kendi att. Szlemeli olmadan nce maamz 900 lirayd. Her sene 10-20 lira civarnda bir art vard. Duran: ki sene hi zam almadan devam ettik. Hseyin: Bu yl 8 lira zam yapacaklard. smail: Sendikal olduk diye maamz bu kadar dzeldi. Ne zaman sendikal oldunuz? smail: Bakanlktan yetki belgesini 2008in kasmnda aldk. Hseyin: 14 Kasmda bize toplu i szlemesi iin yetki belgesi geldi. smail: Ylda 10-20 lira zam gelirken, sendikal olunca birden 250 lira geldi. imdi memurlar itiraz ediyor ayn maa almayalm diye. Duran: Onlardan fazla para almamz kabullenemiyorlar. smail: Sanki para kendi ceplerinden kacakm gibi, zorlarna gidiyor onlar kadar maa almamz. Duran: Onlarn sendikas, Bem-Bir-Sen devlet ne derse, belediye ne derse yapt iin, zam da alamyorlar. Aldklar zam da yemek paras olarak kesiliyor. 25 lira zam verdiler, 28 lira yemek paras kesiyorlar adamlardan. Hseyin: Biz eskiden szleme imzalarken, teknik artnameye imza atardk. Maanz u, yapacanz i u, her ey yazard. imdi, sadece alt sayfasn gsterdikleri bir i talep formu var. Sanki biz bu ite almyormuuz da, dardan ie girmek istiyormuuz muamelesi yapyorlar. Szleme madem 36 sayfa, hepsini getirin diyoruz. ok kaln, ta-

Getiimiz hafta gazetelere szan konumalarnda BMTA Genel Mdr Ahmet Artan, kadrolu itfaiye iileri iin analarn bellerim, sendikac i..eler gibi szler kullanyordu.

nmyor diyorlar. O halde teknik artnameyi verin, okuyalm, oaltalm diyoruz. Yok, ona da gelmiyorlar. Taeron irkette rgtlenme ihtimaliniz var m? Duran: Yok. yle bir madde var ki szlemede, en ufak bir toplanmada, topluluk kurmada i akdini feshediyor. smail: Sendikaya ye olamazsnz diye bir madde var. Duran: Sendika rgtlemek imknsz. Szlemede yle bir madde var: Sendi-

Bunun askerin yapt darbeden hibir fark yok. Ha askeriye darbe yapm, ha byle bir zihniyet devletin bana gemi. Adam diyor ki buray ben ynetiyorum, benim dediim olacak, kanun da takmyorum, devlet de, mahkeme de...
kalamak ya da iki arkada toplanp i hakknda, altn kurum hakknda ileri geri konumak, mesela biz niye byle eziliyoruz demek, i akdinin feshi iin geerli bir sebep. Szleme metninde yazyor. Szlemeye dayanarak i akdimizi feshetme durumundalar. Grup amirimi-

zin szne cevap vermedik mi, i akdi fesh! yerinde arkadalarla akalatk m, i akdimiz fesh... BMTAa nasl oldu da sendika girebildi? smail: O zaman da byk bask yapld. Duran: Sendikaya girdiimizde, seni Adalara sreriz, Avclara sreriz deniyordu. Ali: akdini feshederiz diye tehditler savuruyorlard. Duran: oumuz bu tehditleri kulak arkas yaptk, yolumuzdan dnmedik. smail: Devletin anayasas var. Senin bir anayasal hakkn var. O anayasal hakk kullandnda, bunu yapamazsn diyor. Bizi tehdit eden insanlarn kendi ocuklar bizim yerimizde olsayd, bu szlemeye imza attrrlar myd, ok merak ediyorum. Hseyin: Onlarn ocuu hibir zaman bizim yerimizde olmaz. Ali: AKP hkmeti Trkiyede herkes sendikal olacak diyor; br taraftan, sendikal olduunda i feshi veriyor.

Syleiler: Emre Kaya

Fotoraf: ahan Nuholu

BARI VE DEMOKRAS PARTS MARDN MLLETVEKL EMNE AYNA

Kimse kusura bakmasn

fke ve nefret oklarnn hedef tahtas. Byk medyaya gre ahin, babakan yardmcs Blent Arna gre yaratk, kimi solculara gre ise Krt milliyetisi. Buyrun biraz yakndan bakalm. Bakalm dedikleri gibi mi? Emine Aynay dinliyoruz...
2007den beri Trkiyede tannr oldunuz. Milletvekilli olmadan nce ne yapyordunuz? Siyasete nasl baladnz? Emine Ayna: Milletvekillii siyas kimliimin son halkas. ocukluktan beri siyasetin iindeyim, ailemde siyasete dahil pek ok kii var. Diyarbakrlym, ama liseyi Adanada tamamladm. ukurova niversitesinde ekonomi okurken, 1987-88de Yurtsever Kadn Hareketiyle tantm. niversiteyi siyas faaliyetlerimden dolay terk ettim. Mezopotamya Kltr Merkezinin faaliyetlerinde, ocuklarn kltrel almalarnda yer aldm. HADEPle MKM ayn binada olduu iin partiye de gidip gelmeye baladm. Zamanla partinin il ynetimine, ardndan da parti meclisine girdim. Hi tutuklandnz m? Gzalt ve tutuklanma bizim iin o kadar sradan ki, bunlar anlatmyorum bile, (glyor) ay kadar hapis yattm. 1990larda Adanada imdiki gibi etnik gerginlik var myd? imdikiyle kyaslanamayacak kadar azd. Sanyoruz ki, Krt-Trk gerginlii yapsal bir mesele. Oysa Krt-Trk atmasna bu lkeyi srkleyen temel etmen, devletin politikalar. Devlet meseleyi etnik atmaya srkleyerek Krtlerin taleplerini bertaraf etmeye alyor. Gemite Krt sorunundan sz edildiinde akla TSK-PKK atmas gelirdi. imdiyse Krt sorunu akla hemen etnik atmay getiriyor. Sanki Krtler haklarn savunduklarnda, zorunlu olarak etnik gerginlik ortaya kyor. Bu byk bir yanlg. Halklarn birbiriyle sorunu yok. Devletin Krtlerle sorunu var. 1990larda devlet syleminde Krt diye bir szck yoktu. Krt olmaynca, dman olarak PKK gsteriliyordu. imdi ise devlet birey olarak Krd tanyorum, ama halk olarak asla diyor. Halklar bireyler oluturmuyor mu? Devlet bu denklemi reddediyor. Krtlerin bir halk olduunu ifade edenleri PKKyle zdeletirip dman belliyor. Siyaset bilimci Cenk Saraolu, devlet Krtlerin varln kabul ederken, orta snfn Krtleri tandka dlad ve zmn nndeki en byk engelin bu tepki olduu grnde... Orta snflarn bu tepkisinin zeminini devletin bilinli olarak yarattn dnyorum. Lin giriimlerini devlet meru gryor. Bizzat babakan lin giriiminde bulunanlar hogrd izlenimi uyandrmyor mu? Babakan bunu yaptnda, orta snf mensubu lin giriimcileri saldrganlklarna meruiyet katyor. Kimse devlete ramen bu giriimlerde bulunmuyor. Yasalarn deimesiyle bu i hallolmaz, nk Trkiyede rklk
Emine Ayna

Parti meclisine ka Trk alrsak Trkiyelileiriz gibi bir soruyu veya kaygy sama buluyorum. Trkiyelilemenin yolu, Trkiyenin her yerindeki fabrikalara, tarlalara, atlyelere girip toplantlar yapmak, mcadele hatt belirlemekle mmkndr.
artk kabul gren bir zihniyete dnt. Bu zihniyet sadece orta snflarda deil, emeki snflarda da yerlemi durumda. Alt snflardaki rk zihniyet egemenlerin rkln, Krt kartln tartmaya frsat vermiyor. zmir gibi, AKPnin taban oluturamad bir yerde hkmet kartlyla Krt kartlnn paralel ilerlemesini neye balyorsunuz? Bir toplumun genlerinde kin, nefret ve rklk olamaz. Toplumu yaad ortam ve ynetim biimi ekillendirir. Trkiyede sadece Trk ve Krt halk yaamyor. Bugn en rk szleri Karadenizde Lazlardan duymamz, Krtlere ynelik fkenin belli bir etnisiteye ait olmadn gsteriyor. nk devlet bu rk fkeyi Trk dndaki etnik gruplara da empoze etti. Dnyada, Trkiyedekine benzer bir sorun yaayan ve bu toplumsal ayrmann hallolmas mmkn deil dediim lke Gney Afrikayd. Beyazlarn siyahlara ynelik rklnn ok uzun yllara yaylan bir temeli vard. Siyah kartl sosyal, siyasal, felsef, ekonomik adan da merulatrlmt. Bir siyahn ldrlmesi neredeyse su saylmyordu. Oysa Trkiyede Krt kartlnn byle bir karl ve taban hibir zaman olmad. Krt nefreti kitaplar, filmler zerinden yaylm deil. Gney Afrikada bile siyah-beyaz kartl -

zld. O bakmdan, Trkiyedeki KrtTrk ayrmasnn toplumsal dzlemde o kadar kolay derinleebileceini zannetmiyorum. Burada kritik olan, toplumun zihniyetini oluturmaya alan devletin sylemidir. Devlet sylemi toplumu rkla ynlendirmezse, bu sorun gnmzdekinden daha teye gitmez. Sonu olarak, Trk-Krt atmasnn zemini olduuna dair deerlendirmeleri katiyen kabul etmiyorum. Devletin asker vesayetini, toplum zerindeki tahakkmn srdrmek iin toplumu Trk-Krt ayrmasna srklediine inanyorum. Devletin en rahat zerinde tahakkm kurabildii snf ise orta snftr. Saraolunun aratrmasnda, orta snflarda Krt kartl baskn bir eilim olarak ortaya km olabilir. Ancak, bu sonu orta snflarn rklna deil, devletin orta snflar zerinde sylemini daha rahat dile getirdiine iarettir. Gney Afrika rneinden gidersek, Krtlerin Trkiyenin siyahlar olarak algland deerlendirmesini nasl yorumluyorsunuz? O aamaya gelindiini kesinlikle dnmyorum. Etnik kimlik zerinden egemenlik yaratanlar Trkiyede pastann tmne sahip, pastay kimseyle paylamamak iin de zaten pastadan nasiplenmeyen kesimlerle Krtleri attrmaya alyor. Bu bir iktidar paylam meselesidir. Bir yandan, Osmanl zihniyetini srdrmek isteyen, bir yandan da cumhuriyetin malm kurumlarn gzard etmeyen, merkeziyeti, oklu toplumuna ramen teki, tuhaf bir ynetim var ortada. Ama ben Trkiye halklarna gvenerek iyimser konuuyorum. Devletin her trl antajna ramen, halklarn tamamen birbirinden ayrmas o kadar da kolay deil. Devletiyle, medyasyla, toplumuyla Krtlere veya son dnemde olduu gibi Romanlara ynelik saldrganlklar, uzun vadede ayrma tehlikesini dourabilir mi? Valla bu, biraz da bizim bar ve beraberlik konusunda gstereceimiz emek ve abaya bal. Devletin ayrtrmac politikalarna kar, halklarn bir aradaln salamak iin, halka gerekleri anlatmak zorundayz. Nitekim, bizim esas niyetimiz artk Bat illerine ynelip Trk halkna gerei anlatmak. Devletin alm dedii sreten ne kastettiini bilemedik. Ortaya somut hibir ey konmad. Ama somut bir sz vard: Analar alamasn. Bunu bizzat Erdoan syledi. Peki ama, analar nasl alamaz? ocuu lmezse alamaz. Tamam, yasalar deitirmeyebilir, DTPyi kapatabilir, Krtlere size siyaset hakk tanmyorum diyebilirsiniz. Ama sava bitirebilirsiniz, analar alatmayabilirsiniz. Bunun iin Krtlere ynelik temel politikalarnz deitirmek zorunda da deilsiniz. ok basit: Analar alamasn, ocuklar lmesin. ocuklarn lmemesi iin silahlarn susmas lzm. Bana gre, analar alamasn demek, operasyon yapmayacam demekle eanlamldr. Peki, devlet operasyonlar sonlandrd m? Alm srecinde ne oldu, biliyor musunuz? ldrlen bir

15

gerillann cenazesini askerler srklerken, bir asker de tekme atyordu. Bu grntler Roj TVde yaynlannca, telefon ettim. Grnt ne zaman elinize ulat diye sordum. Alt ay nce ulam, ama alm tartlrken Krtlerde infial uyandrmasn diye yaynlamamlar. Emek ve abadan kastm bu: Biz bu tr olaylar topluma ne kadar duyurabildik? Sinan etin gibi bir ynetmen geenlerde bir k yapt. Daha sonra televizyona kt. Dnn, Sinan etin, Blent Ersoyun olum olsa askere gitsin istemem kndan bhabermi. Olup bitenlerden bu kadar habersiz bir toplumdan sz ediyoruz. Otuz yldr syleniyor, Krtler cumhurbakan bile oluyor. Yahu, kalk gel de o otuz yllk kirli savata Krtler ne hale getirildi, bir gr! Brak PKK srecini, daha PKK yokken neler yayordu Krtler? Trklerin bunlardan gerekten haberi yok. O Trkler sokakta kt toplayan genlerin, mendil satan ocuklarn, p kartran yoksullarn Krt olduunu bilmiyor mu? Biliyorlar ama, burada ne ileri var, kylerine dnsnler diyorlar. Zannediliyor ki Krtler, onlarn ekmeine ortak olmak iin g etti. Kimse yaklp yklan kylerden, yaanan zulmden haberdar deil ki. stelik insanlara blgede yaananlar anlattmzda, kendilerini kandrmaya altmz sanyorlar. Sanki senin beynin ykanm, sen de onun beynini ykyormusun... Byle anlyorlar. Getiimiz gnlerdeki KCK operasyonlarn, size ynelik tepkileri nasl deerlendiriyorsunuz? Bunlarn DTPnin son kongresindeki kmzla ilgili olduunu dnyorum. Orada dedik ki: Milletvekilleri olarak blge siyasetini seilmilerimize ve halkmza brakyoruz. Biz artk blgeye deil, stanbula, zmire, Adanaya, Mersine, Egeye, Akdenize gidip Trk halkna gerekleri anlatp oralarda rgtsel almalarmz yrteceiz. Hemen ardndan bize ynelik operasyonlar balad. nk Trkiyenin her tarafna almamz demek, devlet politikalarnn Trklere de tehir edilmesi anlamna geliyordu. Devlet diyor ki, Fratn tesinde siyaset yapma hakknz yok. Bundan kardmz ders ise u: Artk tam da batda almalarmz younlatrmalyz. Her defasnda Krt siyaseti iinde bir kt insan veya ahin belleniyor ve sorunlarn kayna olarak o kii gsteriliyor. DTPnin kapatlmasndan bile neredeyse siz sorumlu tutuldunuz. Baz ke yazarlar, imdi Emine Ayna zil takp oynayabilir dedi. Size ynelik bu fkenin kayna nedir? Valla beni tanyan insanlar, bu tepkiler zerine oke oluyor. Bir kere ok sakin, kolay fkelenmeyen bir insanm. Kolay kolay kavga etmem, parlamam. Ama lafm da asla dolandrmam. Kimileri diyor ki, en son sylenecek sz en bata sylyorsunuz. Dorudur, nk ben esas sz ilk nce sylerim. Tepki grmesin diye cmlelerimi sslemeye, edebletirmeye mecbur deilim, benim derdim so-

runlar dile getirmek. stelik, ben konuurken her eyin gerekesini, tarihesini anlatyorum. Ancak, mesela geenlerde Akama uzun bir rportaj verdim. Trkiyenin pek ok meselesini uzun uzadya anlattm. Rportaj bir kt, anlattklarmn onda biri. O da PKK ve calanla ilgili ksmlar. Bir sz balamndan koparp yaynladnzda elbette sert gelir. Muhtemelen bana, ya PKK ve calandan hi sz etme ya da sz edersen biz de sylediin tm eyleri yok sayp sadece bu szlerine yer veririz diyorlar. Kimse kusura bakmasn, ben PKK ve calan meselesinden sz edeceim. Size ynelik tepkilerin artmas, yerel seim almalar srasnda DTPye oy vermeyenler Krtlklerini sorgulamaldr cmlenizle balad. Bu sznz, DTP dndaki Krt siyasetileri tarafndan ok eletirildi. inde yer aldnz siyaset geleneinde zeletiri mekanizmasnn iletildii syleniyor. Bu cmlenin zeletirisini yaptnz m? Hayr, ben hl o cmleyi doru buluyorum. Bir Krt bugn kalkp AKPye, CHPye, MHPye oy veriyorsa, elbette Krtln sorgulamaldr. Devlet politikas, Krtlerin inkr zerinden ekilleniyor. smini andm siyas partiler devletin bu politikasnn srdrcleri. O halde bir Krt olarak bunlara oy vermek veya gidip AKPden milletvekili olmak, seni inkr edeni desteklemektir. Erdoan Hakkride tek millet, tek dil demedi mi? Tek millet, Trk, tek dil de Trke demek. Ee, Krtler ne olacak ? Bunu syleyen bir siyasetiye bir Krt olarak oyu-

Bana Krt milliyetisi, sava yanls, fiziksel zelliklerime atfen irkin diyorlar. Kral plak demek kolay deil, ben kral plak diyorum. Ha, eer gzel, alml bir kadn olsaydm, bu sefer de ahlk bir saldryla karlaacaktm.
nuzu nasl verirsin? Bu soruyu sorunca rk m oluyorsunuz Allah akna! Ne yani, kp kimin Krt olup olmadn kan tahliliyle renelim mi diyorum? Krt olmak, kendini belli bir etnik gruba ait hissetmektir. Eer iinde byle bir his varsa, o hissini yok etmeye alan bir zihniyete oyunu nasl verirsin? Devlet artk Krt kimliini inkr etmediine gre, Krt hareketinin bundan byle Krt kimliini kabul ettirme abas yerine baka bir siyas kanal zerinden yol almas gerekmez mi? yi de biz sadece Krt halknn varln kabul ettirmek iin siyaset yapmyoruz. Sadece Krtlerin haklar iin de mcadele vermiyoruz. Meclis almalarmza bakn, tm emeki kesimler, tm etnik gruplar iin hak talebinde bulunduumuzu grrsnz. Ahmet Trkn ebakan olmad dnemde grup konumalarn ben yapyordum. O zaman zellikle vurgulamtm, Anayasann Trk, Snni, Hanefi ve erkek olduunu sylemitim. Anayasann tekiliine iaret ederken, bu anayasann oulcu olmasnn tek yolunun Krt kimliinin kabul edilip Anayasaya dahil edilmesi olmadn vurgulam oluyoruz. Trkiyede sa-

dece Krtler ve Trkler yaamyor, bunun bilincindeyiz. Anayasann temsil etmedii, yok sayd, inkr ettii kim veya ne varsa, o haklar savunuyoruz. Bizim sylemimizde Krt haklarnn ok ne kmasnn nedeni, hak gaspna urayan dier kesimleri devletin dorudan ldrmeyi gerekli grmemesindendir. Krt meselesi, dier meselelerden farkl olarak, can alan bir meseledir. Aleviler sokaa kp haklarn istediklerinde ldrlmyor, ama Krtler sokaa ktnda Erdoan kadn da olsa, ocuk da olsa deyip ate emri veriyor. Ayrca, Krtlerin hak talebinin grnr olmasnn temel sebeplerinden biri de rgtl olmalar. Krtler rgtl bir halk olmasa, kimse yaadklar sorunlar dile bile getirmezdi. DEHAPn kapanmasndan sonra DTP hemen kurulup rgtlenmedii iin AKP blgede rgtlerini kurdu ve Krt sylemini kulland. Biz de 2007 seimlerinden nce, AKPyi ok eletirmemeye gayret ettik. AKP zecekse, biz engel olmayalm diyorduk. Fakat Meclise girdiimizin ikinci gn Erdoan krsden bizi hedef gsterdi ve ya PKKye terrist dersiniz veya sizi dikkate almam dedi. Devlet diyor ki, bakn milletvekili saynz 22de tuttum. Demoklesin klc gibi, istediim zaman keserim. Anayasa Mahkemesi de bunu yapt zaten. Milletvekili saynzla devletin politikas arasnda nasl bir iliki var? 2007de de yerel seimlerde de oylarla oynandna inanyoruz. AKPnin gerek kimliini grnce, tamam, buraya kadar dedik. Siyaset sadece Mecliste yaplmaz. AKPnin gerek yzn ifa etmeye ynelik politika yapmaya baladk. Bunu youn olarak blgede yaptk, nk AKP ekonomik anlamda Krtleri satn almaya alan irkin bir politika gdyordu. Ve buna devam ediyor. Ya AKPli olacaksn ya da i bulamazsn, bakkal bile aamazsn dayatmas yapld. AKP, Krtlere haklarn vermeden, ama veriyormu gibi yaparken sessiz kalmamz dnlemezdi. AKPyi ifa ederken ok yprandk, kiisel olarak da yprandm. ok zerimize gelindi, ok saldrya uradk, ama AKPnin ne olduunu da herkese gsterdik. Mecliste dier partilerin milletvekillerinin size yaklam nasl? Kimseye satamyoruz. Gazeteciler de sanki Beyolundaki magazinciler gibi, bize manete karabilecek laflar syletmeye alyor. Kendilerine de sylyorum, bu ok irkin bir tavr. Krt sorununu da magazinletirmek istiyorlar. Bizim burada ciddi bir sosyal derdimiz varken, gazetecilerin magazin muhabirleri gibi bizden sz koparmaya almas ok irkin. Bakn, geen gn bakan bir niversitede konferansa gitti. Salona rencilerin girii yasaklanm! Ama gazeteciler sanki renciler ilgi gstermemi gibi haber yapt. Bu nasl bir anlay, insann akl almyor. ahin-gvercin lafn ilk kullanan gazete Taraftr. Yeni afak, Zaman AKPnin gazeteleri. Ama Taraf AKPli gibi grnmeyip AKPyi merulatran bir gazete. Bizi her taraftan kua-

16

tp marjinalize etmeye alyorlar. DTPnin kapatlmasndan sonra, hem bir umutsuzluun ifadesi hem de siyas bir tavr olarak Meclisi terk etme karar aldnz. Sonra bu karardan vazgetiniz. BDP ats altnda u ana kadarki siyas hatta m, yoksa yeni bir sylemle mi yola devam edeceksiniz? Krt sorununu, u ana kadarkinden daha youn biimde, bilmeyenlere anlatmaya alacaz. Haklar sorununun zm ezilenlerin birliiyle mmkndr. Bu birlii salarsak, hak sorunlarnn zmn salayabiliriz. Son iki yldr yapamadmz ey buydu. Fakat yapamamamzn gerekeleri de var. Bizim, ncelikle AKPnin kandrma giriimlerini bertaraf etmemiz gerekiyordu. Nitekim, artk Krtlerin AKPye bak eskisi gibi deil. Yedi yl boyunca tek parti iktidarnda hi mi adm atlamaz? DTPnin kapatlmas, Haburdan gelilerin tersi ynde sonu yaratmas, KCK operasyonlar, Terrle Mcadele Kanunuyla ilgili dzenlemenin Meclisten son anda geri ekilmesi, lin giriimleri... Bu tr vakalarn, Krtlerde srekli yeni travmalar yarattn ve bunun toplumun ruh halini bozmaya baladn sylyor baz sosyologlar. Sizin bu konudaki gzlemleriniz neler? zc olan u: Krtler, bu travmalar sonucunda yaayacaklar gerilemenin gerekelerine snabilir. Ama ayn travmay ileride Trkler yaadklarnda, bunun bir gerekesi olmayacak. Lin edilen insanlar, maduriyetlerine snabilir. Peki, imdinin lini genleri, ileride bunu kendilerine nasl anlatacaklar? Krtler kayor, Romanlar dlanyor... Trkler tek balarna kaldklarnda ne hissedecekler? Trkler hl kazk dikmeyi tarihlerinden silemiyor. Dnsenize dnyada Trklerin imajn: ngilizler centilmen, Franszlar romantik, Trkler barbar! Bu ar imaj hep beraber datmak zorundayz. Almanlar elli yldr Yahudilerden zr diliyor. Kahvehanede bir gen Krte ark syledi diye, dierlerinin kalkp onu lin etmeye almas sadece line maruz kalan Krt gencinin travmas deil ki! Bilmediin bir dilde ark dinlenmesine tahamml edememek travma deildir de nedir? Amcanz mer Ayna, Mahir ayanlarla birlikte Kzlderede ldrlen devrimci genlerden biriydi. Krt-Trk birlikteliinin byle bir miras varken, bugn sosyalist Krtler ve Trkler neden bir arada mcadele yrtmyor? rgtlerin birlemesi art deil. BDPnin parti meclisine ka Trk alrsak Trkiyelileiriz gibi bir soruyu veya kaygy da sama buluyorum. Trkiyelilemenin yolu, Trkiyenin her yerindeki fabrikalara, tarlalara, atlyelere girip toplantlar yapmak, mcadele hatt belirlemekle mmkndr. Bizim at partisi almalarmz sryor, ama bu ok zorlu bir yol. Zorluu kolaylatrmann yolu, net hedefler etrafnda bir araya gelmekten geiyor. mer Aynalar, Mahir ayanlar net hedefler zerinden bir araya gelmilerdi.

mer Aynann ldrlmesi, ailenizde nasl bir etki yaratmt? Dedemler eyh Sait hareketi iinde yer almlar. Babam, amcalarm da hep Krt hareketi iinde yer aldlar. Zaten her Krt ailesi bir biimde siyasetin iinde yer almtr. Amcalarm babam abi gibi deil, baba gibi grrlerdi. Babam kardelerine ok dkndr. Anneleri ok kk yata vefat edince, kardeler birbirine kenetlenmi. Amcamn ldrlmesinden sonra, ailede yllarca kimse kendisinden sz etmedi. Evin btn duvarlar onun yapt resimlerle doluydu. Babamn sandnda, mer amcamn gnlkleri, resimleri, plaklar, kasetleri, dergileri, kutsal emanet olarak durur. Babam hi anlatmazd, biz de onun yannda bundan sz etmezdik. Yllar sonra biz sormaya, o da anlatmaya balad. Dedem otoritesi olan bir aa. Babam, mer amcamn kendi babasna kar nasl mcadele verdiini, dedemin kyllere yaptklarna nasl kar ktn anlatrd.

Alm bitti dediim iin Arn bana yaratk dedi, ama alm bitmedi, nk unlar unlar yaptk, yapyoruz, yapacaz demedi. Almn bitmediine ilikin bir ift cmle edebilir mi? Edemez.
Byle bir aile geleneine ramen, DTP iinde Krt milliyetisi milletvekili kimdir diye sorulduunda, neden siz iaret ediliyorsunuz? (kahkahalar) Kimin benim iin ne dediini pek nemsemem, ama bana milliyetilik yaftasn yaptrmak kime, ne kazandrr? Ben size ne anlatyorsam, yakn evreme de ayn eyleri anlatyorum. Sistem korktuunu hep ktler. Bana Krt milliyetisi, sava yanls, fiziksel zelliklerime atfen irkin diyorlar. Kral plak demek kolay deil, ben kral plak diyorum. Ha, eer gzel, alml bir kadn olsaydm, bu sefer de ahlak bir saldryla karlaacaktm. Kimseye yalan borcum yok, Trk anne-babann kz da olsaydm, bugn sylediklerimin aynsn sy-

lerdim. Cumhurbakan, babakan, Blent Arn gibi isimler bana dair pek ok ey sylediler. Dikkat edin hepsi bana ahs saldrda bulunuyor. Alm bitti dediim iin Arn bana yaratk dedi, ama alm bitmedi, nk unlar unlar yaptk, yapyoruz, yapacaz demedi. Almn bitmediine ilikin bir ift cmle edebilir mi? Edemez, nk cevab olmayanlar hakaret eder. Osman Baydemirin KCK operasyonlar zerine aklama yaparken kfretmesini neye balyorsunuz? O kfr tasvip etmiyorum, ama Osman bey bir kiiye hakaret etmedi. Bir yaklama kfretti. Fakat kfr bir iddettir. KCK operasyonlar partinizi ok zayflatt m? Elbette almalarmz sekteye uruyor, ama bizim hareketimiz bu tr operasyonlarla yldrlamaz. Devlet bu operasyonlar zerinden, kurmaya altmz yeni sistemi krmak istiyor. Nedir o sistem? Trkiyedeki mevcut rgt modellerinin dnda bir model kurmaya alyoruz. Hibir kararmz, halktan bamsz olarak almamann yollarn aryoruz. Mesela, belediye bakan belediye encmenlerini toplayp mevcut paray sylyor, mahallelerin sorunlarn ele alyor. O parayla hangi sorunlarn giderilebileceine mahalledeki halk toplantlar zerinden karar veriliyor. Aday seimlerinde de ayn ekilde karar veriyoruz. Devlet ise KCK operasyonlar ad altnda bizim rgtlenme biimimize saldrda bulunuyor. Bakn, bir arkadamza savc neden bekrsn diye sorabiliyor. Bekrln rgt yeliinin gerekesi yapmaya alyor! Krt hareketinin zgn bir toplumsal hareket haline gelmesinden korkulduu iin bu operasyonlar gerekletiriliyor. nk bizim bu effaf ve demokratik modelimiz hayata geerse, yarn br gn btn yurttalar kendi partilerinden ve devletten bu effafl bekleyecekler. Devlet bunu gze alamad iin bizi sindirmeye alyor.

17

Sylei: rfan Aktan

LN FURYASININ SOSYO-POLTK TEMELLER VE TANIYARAK DILAMA

Orta snfn Krt dmanl

Soluduumuz hava giderek daha fazla rklk kokuyor. Birka yl nce, Trabzondaki lin giriimi TAYADllara Krt zannedilerek saldrlmas ve Erdoann vatanda hassasiyeti aklamas hayret vericiydi. Artk irili ufakl lin giriimleri gndelik hayatn bir paras, vatanda hassasiyeti de rkln gbek ad olarak devlet ve hkmet yetkililerinin dilinde pelesenk. O hassasiyetin hedef yelpazesi, en son Manisa hadisesinde grdmz gibi, bir hayli geni. Ama bir numaral hedefin Krtler olduu aikr. Gelgelelim, bu ne yaman eliki dedirten bir paradoks sz konusu: Devlet inkr politikasndan arkedip Krt varln tanmaya balarken, hkmet alm sakz inerken Krt kart vatanda hassasiyeti hararetleniyor. ODT Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blm retim grevlisi Cenk Saraolunun 2006dan beri zmirde yrtt ve orta snfn anlam dnyasnda Krtlere ynelik dlayc sylemin nasl ekillendiini inceledii aratrmas, bu hararetin sebeplerine dair nemli ipular veriyor.

Praksis dergisindeki yaznzda, lin giriimlerini kentli orta snf Trklerin Krtleri tanyarak dlama eilimi olarak yorumluyor, siyaset Krtleri tanrken, ehirler dlyor diyorsunuz. eyhmus Dikenin syan Srgnleri kitabndan da biliyoruz ki, eyh Sait isyanndan sonra eitli blgelere srlen Krtler de kuyruklu Krtler, pis Krtler denerek dlanyordu. Tanyarak dlama dediiniz eilimi ortaya karan etmenler neler? Cenk Saraolu: Tanyarak dlamak, sadece Krtlerin tannmasna, varlklarnn bilinmesine deil, belli bir tanma biimine denk dyor. Bu tanma biimi, son dnem yaanan gelimeler balamnda anlamlandrlabilecek bir hissiyata tekabl ediyor. Kuyruklu Krt imgesi Krtlerin gndelik hayat pratikleri iinde tannmasyla ortaya kan bir imge deil, daha ziyade hayal bir teki yaratma biimi. Kuyruklu, geree tekabl etmeyen bir fantezi. Tanyarak dlamada ise Krtlerle gndelik hayat iinde edinilen deneyimler referans alnarak

Hakszla uradklarn dnen zmirliler DTP konvoyunu beklerken...

Krt algs gelitiriliyor. zmirde yaptnz aratrmada grtnz kiiler bu deerlendirmelerinizi destekleyecek neler syledi? rnein biri, daha nce Krtleri ok mert, dayankl insanlar olarak bilirmi; tandka, grdke, o Krt imgesinin tamamen deitiini sylemiti. Mert ve dayankl imgesinin yerine, tanyarak dlamay yaratan belli stereotipler gelitirmi: Cahil, kent hayatn mahveden, igalci, blc... eyh Sait sonras srgnler rneinde ise byle stereotiplerin gelitirilebilecei bir ortam yok. Aratrma alan olarak zmiri semenizin sebebi ne? zmirin tekil olarak farkndan bahsedemeyiz; zmir, Mersin, Bursa, Adanann dier illerden farkllklarna vurgu yapabiliriz. Bu iller 1980den nce, belli bir yerde kmelenmi Krt nfusu iermiyordu. Oralarda yaayan az saydaki Krt de kimliklerini ehir hayatna yanstamyordu. 80 sonrasnda bu ehirler kitlesel g aknna uraynca, ciddi bir demografik altst olu ortaya kt. Krt-

ler, ksa srede, kent hayatnda belli bir yerde konumlanm bir topluluk olarak varoldular. Dolaysyla, mesele zmire zg gsterilip daraltlmamal. Krtlerin karlat rk tepkiler, Avrupadaki gmenlerin yaadklaryla kyaslanyor. Byle bir paralellik kurmak doru mu? Pek ok dlama ve rklk biimi olduunu biliyoruz. Bunlarn ortak zellii, belli bir gruba bir takm zsel, deimeyecei varsaylan zellikler atfetmektir. Avrupadaki rklkla, Trkiyede rkla orta snflarn daha tene oluundan kaynaklanan bir benzerlik var. Dier yandan, Trkiyede Krtler kendi lkelerinde byle bir muameleyle karlayor. Avrupaya ise uluslararas g akn yaanyor. Avrupadaki gmenler vatandalk statsnden kaynaklanan bir eitsizlie uruyor. Tanyarak dlama kavramyla unu vurgulamaya alyorum: Devlet, ok uzun sre, son on yla kadar, asimilasyoncu ve inkrc politikalarn srdrd ve resm olarak Krtlk kategorisini tanmayarak o kategorinin iini bo brakt, anlamlandrmad. Bu nedenle, birok kii Krtlk kategorisini anlamlandrabilecei malzemelerle i g srecinde tant. Avrupadaki Mslmanlk imgesi ise Trkiyedeki Krtlk imgesi kadar bo deildi, orada yzyllardr hkimiyetini srdren oryantalist bir bak as var. Devlet Krtlk kategorisinin iini bo brakmasayd, byk ehirlerde Krtlerle Trklerin karlamas bu kadar sert olmayabilir miydi? Devlet bir Krt imgesi yaratsa, i g de yaanmazd. Zorunlu g sava srecinde yaand. Sava ise devletin asimilasyoncu politikalarndan dodu. Devletin tanmama zerine kurulu stratejisi, niyet edilmemi bir ekilde, Krtlerin tannarak dlanmasnn zeminini oluturdu. Devletin inkr ettii Krtlk, kent hayatnda bir duruma tekabl ediyordu. Dolaysyla, MHP Krt yoktur derken, MHPli orta snflar Krt var ve ehrimizi berbat ediyor, bedavadan geiniyor demeye balad. Devlet yllar yl Krtleri Trk milletinin bir paras olarak kabul edip tanmazken, rk eilim gsteren kentli orta snflar i gle ehirlere kaan Krtleri tanyor, ama olumsuzluklar atfederek dlyor. Tanyarak dlamayla reddetme arasnda taban tabana ztlk var. Bu ztla kaynaklk eden etmenleri aratryorum. AKPnin almyla muhtelif kentlerde vuku bulan lin giriimleri arasndaki paradoks da dikkat ekici. Krtleri asimile ederek Trk milletine dahil etmeye alan devlet de artk Krtleri ve Krt sorununu tanyor. Bu anlamda, rnein zmirde Krtlere saldran Trkler, hem Krtlere hem de devlete, hkmete tepki gstermiyor mu? zmirde derinlemesine grme yaptm doksan kii iinde, AKP sempatizan olup Krt kart sylemi dillendirenler de vard. AKP kartlnn zorunlu olarak bir Krt kartlna veya tersi duruma dntn zannetmiyorum. Bu

18

ikisi arasndaki ilikinin biraz olumsal olduunu dnyorum; ikisi paralel ilerliyor, ama biri brnn koulu deil, pekitiricisi gibi grnyor. AKPnin Krtleri tanmaya ynelik politikalar, Krtlerin orta snf nazarnda stereotipler zerinden yaftalanmalarn aklamaya yetmez. Krtlerin, adeta tek bir azdan igalci, cahil olarak yaftalanmasnn arkasnda AKPnin alm politikas yatmyor. Ama bu yaftalamann geni kitleleri kuatmasnda bunun pay olabilir. Aratrmanzda, Krtlerin hangi klielerle yaftaladn tespit ettiniz? Cahillik, haksz kazan salayarak geinme, igalcilik, kent hayatn mahvetme, blclk Haksz kazan syleminin kkenine bakalm mesela: Bu sylem daha nce gecekonduda yaayanlar iin kullanlyordu. Orta snf mensuplar biz emeimizle alp yllarca ev almaya urarken, taradan gelenler bir arsa evirip ev yapyor diyordu. 1990 sonrasnda, baz kentlerde gecekondu alanlarna tamamen Krt gmenlerin yerlemesi ve buralarn Krt mahallesi olarak anlmasyla, haksz kazan sylemi etnikleerek Krtlere mal edildi. Cahil, igalci, kent hayatn bozma gibi stereotipler iin de ayn dnm geerli. Orta snf mensuplar, kendilerini vergi veren, dzenli alan, devlete isyan ve ihanet etmemi, az maa alan ideal vatandalk sylemiyle tanmlyor. Krtleri ise kendilerinin negatif tekisi olarak tanmlayarak yle diyorlar: Doudan gelip Kadifekalede ev sahibi oluyorlar. Vergi demeden sokakta midye satyor; hem halk zehirliyor hem de bir sr para kazanyorlar. On ocuk yapp hepsine iek ve selpak sattryorlar. Bizden daha fazla kazanyorlar Bu hakszla uramlk duygusu AKPnin Krtlere bir takm haklar tanma niyeti sonucunda daha da pekiebilir; hele ki ekonomik krizin emeki kesimleri vurduu bir dnemde, daha da alevlenebilir. Orta snflara gre, bu kriz ve yoksulluk dneminde kazanl kan tek grup Krtler. Bu nedenle, haksz kazanla geinen Krtler imgesi son siyasal sreten etkilenerek tehlikeli bir biimde ulusal lee yaylan bir tepkiye dnebilir. Asl tehlike bu zaten, nk makro siyasal sreler iinde bu imge srekli dorulanyor. Tanyarak dlama eilimi, ABDnin Irak igalinden sonra, orta snflarn zihninde dorulanmaya balad, orada da Krtler kazanan, karlar elde eden pozisyonuna oturtuldu. ABD igali bu algnn gelimesinde byk rol oynad. Krtlerin zmiri igal etmekte olduuna inanan orta snflar, Krtlerin Kerkkte nfus zerinden nfuz oluturduklarna dair bir haber okuduklarnda, ayn eyin zmirde de yaanacan dnmeye balyorlar. Bylelikle, gndelik hayatta devirdii igalci yaftasn genel siyaset ak iinde dorulatyor ve daha rasyonel, daha siyasal bir forma sokmu oluyor. Aralarnda sekiz PKK militannn da olduu bar grubu Habura geldiinde, snr kapsnda grev yapan Manisal bir polis memuruyla konumutuk. Po-

lis, Krtlerin Irakta bir devleti olsun, buna bir ey demiyoruz. Ama o devlet, buradakilerin devlet isteini tatmin edecekse olsun. Buradaki Krtler de devlet isterse, o zaman olmaz demiti. 2006da zmirde aratrmaya baladmda grdm ki, tanyarak dlama eilimine kaynaklk eden temel olay, Kuzey Iraktaki gelimeler. u anda, oradaki mesele bir biimde kabullenildi, ama dlama hissi yerleti. Dolaysyla, artk Kerkkte ne olup bittiine bakma gerei duymuyorlar. Gelecee dair dncelerini doruladklarn ve tekrar dorulatmaya gerek olmadn dnyorlar: Krtler zmiri igal ediyor! Krtlerin haksz kazan salad sylemi yaylrken, Trkiyede ii snfnn arlkl olarak Krtletiini syleyenler de var... Yoksulluk kavram da Krtlkle eanlaml hale geldi. Yoksulluun en u formlarnn, gecekonduda oturmann en

Cenk Saraolu

MHP Krt yoktur derken, MHPli orta snflar Krt var ve ehrimizi berbat ediyor demeye balad. Devlet Krtleri tanmazken, rk eilim gsteren orta snflar Krtleri tanyor, ama olumsuzluklar atfederek dlyor.
belirgin biimlerinin Krtler tarafndan temsil edilmeye balanmasyla, yoksulluk Krtlerin doal bir kimlii olarak alglanr oldu. Orta snflar, zellikle neoliberal ekonomik srelerde kendilerini tehdit altnda hissettikleri, ama ayn zamanda kendilerini ideal vatanda konumunda grdkleri iin, gecekondularda yaayan, enformel sektrle geinen dier emeki kesimlerin elektrik paras, kira, vergi demeyerek kendilerinin payndan aldn dnmlerdir. Yoksul gmenlere ynelik rk hissiyat her zaman vard, imdi btn bu pratikler Krtler tarafndan temsil edilmeye baland iin, rk sylem kent hayat iinde etnikleerek ifade edilmeye baland. Daha nce bu sylem, st snflarda dil-

lendiriliyordu, rnein Serdar Turgut, Erturul zkk bu sylemin yansmalarn temsil ediyordu. Ama bu sylem artk orta snfta hkim olmaya balad. Bunun nedeni ne? st snflar gvenli sitelerde, yoksul halka demeden yaama olanana eritiler. Sitelerinde alveri merkezleri, postaneler, banka ubeleri var. Arabalarna atlayp ie gidiyor, sonra gvenli ve steril hayatlarna dnyorlar. Kentin iinde ise orta snflar ve yoksullar kar karya kalyor. Dolaysyla, artan yoksulluk st snflar rahatsz etmemeye balad. Lks sitelerde yaama ansna eriemeyen orta snflar, sadece meknsal olarak deil, yaam pratikleri asndan da Krt gmenlerle irtibat halinde. Mesela, pazardan alveri yapanlar genelde orta snf, dar gelirli insanlar. Onlar sebze satan Krtle karlatran da snfsal iliki. Krt algsnn etnikleerek orta snfa nakledilmesinin altnda yatan temel etmen bu. Grtnz orta snf Trkler Krt sorununun zm iin ne neriyorlar? Beni kentsel, toplumsal srelere ynlendiren etmenlerden biri de, Krt kart hissiyatn dorudan siyasal terminolojiyle ifade edilmiyor oluuydu. CHPli, MHPli veya AKPli olmak Krtlere bak farkl klmyor; hatta bu insanlarn Krt sorununa baklar ile Krtlere baklar arasnda belli bir a olabiliyor. Genel siyasete baklar ile kentsel hayat iinde devirdikleri pozisyon arasnda belli bir a var. Ancak, tanmayla beraber bu ann kapandn tahmin ediyorum. Bir Krt iin haksz kazan salyor diyebiliyorsun, ama Krtlere fizik saldrda bulunman iin bu yeterli koul oluturmuyor. Krtlere kar kitlesel olarak mobilize olmak, ok daha meru, kabul edilebilir sebepler gerektirir. Akas, PKK veya sempatizanlarnn sivil hedefler bellemesiyle bu fkenin pratie geirilecei meru kanallarn ortaya kmasndan korkuyorum. imdiye kadar Krtlere ynelik saldrlar hep belli bir merulatrlm kanal zerinden ifade edildi. Bunlar cahildir, o yzden saldryoruz yerine, kzlara laf attlar gibi, belli bir mukaddes zerinden bir kanal ayorlar. Bu mukaddes kimi zaman bayraa saldr, kimi zaman kzlara laf atma, kimi zaman da bir cinayet olabilir. Lin giriimlerinin giderek artmas, rk orta snflarn artk merulatrc grnr bir sebebe ihtiya duymadan topyekn saldrya gemeleri tehlikesini dourur mu sizce? Yllar yl devletin ve medyann Krtlerle bir sorunumuz yok veya KrtTrk kardetir, blcler kalletir syleminin hkim olmas saldry merulatrc sebebi zorunlu klyordu. Bu zeminin yava yava and sylenebilir, nk artk devlet de Krtleri tanyor ve Krtlerin PKKy destekledii toplum tarafndan biliniyor. Krtlerin PKKyla zdeletirilmeye balanmas, Krt kart rk syleme meruiyet kazandryor. PKKnn her eylemi, Krtler tarafndan yaplm gibi alglanyor artk. zmirli orta snf Trkler Krt sorunu-

19

nun zm iin ne neriyor? ounlukla, Kemalizmin kalknmac sylemi devreye giriyor. Krtleri ortadan kaldralm, mahvedelim diyenler de var, ama genelde, bunlar eitmek lzm diyorlar. Kylerine dnsnler diyenler de oluyor. Krtln tanmnda, alglannda ortaklk olsa da, ne yapmal sorusunu sorduunuzda politik farkllklar ortaya kyor. Son dnemde dile getirilen faist zmir gibi tanmlamalar ne diyorsunuz? Bu abalar ok yanltcdr. Byle bakarsak, rk saldrlar normalletirmi oluruz. Ayn zamanda, baka bir ilde benzer rk tepkiler ortaya ktnda, onu aklayacak aralardan mahrum kalrz. Nitekim, benzer saldrlar Adana, Mersin gibi illerde de yaanyor. Bata sylediim gibi, zmiri kendine has zelliklerinden deil, pratik nedenlerden tr aratrma alan olarak setim. Elbette zmire mahsus olan Kemalizmin arl, tanyarak dlama olgusunun dier metropollerden biimsel farkllklarla ortaya kmasna ve daha baskn biimde tebarz etmesine sebep olmu olabilir. Tanyarak dlama olgusunu Kemalizm neden daha baskn hale getiriyor? Seklerlik, Mslmanlktan farkl olarak, bir zdelemeyi engelledii iin tanyarak dlama olgusunu daha kolay merulatryor olabilir. Ancak hep vurguladm gibi, Krt kartl genelde politik angajman zerinden dile getirilmedii iin, tanyarak dlama eilimi tm orta snflar kuatabilen bir eilimdir. Grtm insanlar iinde AKPli de vard, CHPli de, Fethullah da... Krt kartl her ideolojiden, tm orta snf mensuplarnda ortaya kabilir. Bilimsel adyla yanltc iliki meselesine dikkat edelim. Ayn kaynaktan beslenen iki olgu var. Kaynak: Orta snf. Olgular: Krt ve AKP kartl. Orta snf mensubiyeti AKP kartlna da, Krt kartlna da kaynaklk edebilir. Ama bu, AKP kartlyla Krt kartl arasnda dorudan korelasyon kurmay gerektirmez. Zaten btn yanltc analizler yanl korelasyon kurmaktan kaynaklanyor. Yanltc analizlerin politik ve ideolojik koullanmadan kaynaklandn dnyorum, nk AKPnin ideolojik olarak fethedemedii bir yer zmir. AKP ve yandalar, AKPli olmamay bir patoloji olarak grmeye baladlar. O nedenle, her patolojiyi de AKP kartlyla ilikilendiriyorlar. AKP kartl bir hastalk gibi lanse edilmeye baland. ktidarda CHP olsa ve alm CHP yapsayd, orta snfn reaksiyonu ayn olur muydu? AKP kartlyla Krt kartl olgular birbirini pekitirebilir. Ama bu, ikisi arasnda bir nedensellik kurmay zorunlu klmaz. Krt kart hissiyat besleyen birinin, Krtlere haklar tandn dnd bir hkmeti dman bellemesi artc deil. Ayn zamanda, AKP iktidardan dtnde Krt kartl devam edebilir. Krt kartln AKP kartlyla aklamaya kalkanlar, Krt sorununu yaratan sebepleri grnmez klmaya

alyor. 90 ncesine kadar belli bir blgeyle snrl kalan Krt sorununun zorunlu gle kent hayatnn iine girmesi, PKK eittir kk darda rgt, calan eittir Ermeni dl algsn ortadan kaldrd. Bu algnn ortadan kalkmas nce bir aydnlanmaya sebep oldu, Trkler Krt sorununun ayrdna vard. Ancak, bu aydnlanma baka bir genelleme ve yanlsamann kaynan oluturdu. Blc kavram daha nce PKK veya HADEPi kapsarken, artk tm Krtleri kapsar hale geldi, nk PKK veya DTP Krtlerin temsilcisi olarak tannmaya baland. Yaptm aratrmadan edindiim en nemli bilgi u: Krt kartl, Trklerin Krt algs deil, orta snf kentsel yaam pratiklerinden tremi bir algdr. Kentsel yaam pratiklerine vurgu yaptmzda, orta snf dman bellemek yerine, yaam koullarnn yaratt sonulara dikkat ekmi oluruz.

Ayn kaynaktan beslenen iki olgu var. Kaynak: Orta snf. Olgular: Krt ve AKP kartl. Orta snf mensubiyeti AKP ve Krt kartlna da kaynaklk edebilir. Ama bu, iki kartlk arasnda dorudan korelasyon kurmay gerektirmez.
Akyazllar Emniyet Merkezinden drt Diyarbakrl iiyi almaya alrken

rinden bir kartlk ortaya kmaz. Mesela yoksul Trklerin cahil Krtler veya kent hayatn mahvediyorlar diye ortaya kmayacan syleyebiliriz. Krt dmanln hi deilse azaltmak iin sizce ne yaplmal? Btn mfredat deitirerek, devlet sylemini yumuatarak bugnden yarna Ermeni, Rum ve Yahudi dmanln azaltabilirsiniz. Ama ayn yolla Krt dmanln ortadan kaldramazsnz. Ermeni, Rum veya Yahudi deneyimlenmemi tekilerken, Krtler artk deneyimlenmi teki. Krt kartl, Trkiyedeki kapitalizmin durumunu tartmadan halledebileceimiz bir mesele deil. O nedenle de dorudan madd srelere mdahale etmek gerekir. Nasl yaplacak bu? Beni karamsar klan da bu. Kapitalizmin arklar bu mdahaleye cevaz vermiyor. Dolaysyla, neoliberalizmin madurlarnn kendilerini etnik kimlikleri zerinden deil, makro ekonomik srelerin maduru olarak tanmlamas, aralarnda ittifaklar kurup politikleme srecine girmesi gerekiyor. Orta snflara, maduriyetlerinin kaynann Krtler deil, ne-

Krt dmanln nlemeye alrken, stereotip bir Trk imgesi yaratp onu dman haline getirmemi oluruz. Tanyarak dlama ideolojisini ve madd koullarn karna alabilirsin, ama Trk veya orta snf bir btn olarak karna almak hem politik ve ideolojik hem de bilimsel olarak ok ciddi bir hata. Giderek artan Trkler blnmek istiyor veya faist zmir temal yazlarn hem politik hem de olgusal olarak yanl ve hedef artc olduunu dnyorum. Peki, yoksul Krtlerle yoksul Trklerin ilikisine dair gzlemleriniz neler? leride aratrmak istediim konu tam da bu. Yoksul Trklerin snfsal konumlarnn orta snflar kadar keskin bir Krt kartlna elvermediini dnyorum. Elverse dahi, orta snfn argmanlar ze-

oliberal politikalar olduunu anlatacak politik bloklar oluturmak gerekiyor. Ne yazk ki u anki Krt-Trk ayrmas, byle bir bloun olumasnn da en byk engeli. Demokratikleme sreci de tanyarak dlama olgusunu zemez. Demokratikleme yaanrken Krt kartl pekierek varln srdrlebilir. O yzden, bu meseleyi demokratikleme paradigmasnn tesine geerek tartmak zorundayz. Krt sorunu artk Krtlerin hak ve zgrlk taleplerinden ibaret bir sorun deil. Krt sorunu tanyarak dlamay da ieren bir sorundur. Bugn alm dolaysyla Krt kartl artarken, yarn baka bir mukaddes zerinden ortaya kabilir. Bu nedenle, Trkiyenin yaanmaz bir lke haline gelme riski var.

20

Sylei: rfan Aktan

LMNN NC YILINDA KEND SESNDEN HRANT DNK

Ho kelimelere karnmz tok

Hrant Dink, Austos 2006da internetten yayn yapan Nor Radyoda, Sayat Tekirin Anuabur programnn konuuydu. Agosun 10. yl vesilesiyle yaplan programda, 301den demokratiklemeye, Ermeni meselesine, beraber nasl yaayabileceimize dair dncelerini de zetliyordu. Kulamzda yanklanan sesiyle, Hrant Dinki dinliyoruz...
Agos 10. ylnda nerden nereye geldi? Hrant Dink: Agos hedeflerini teker teker gerekletirdi. Bunlardan biri, Ermeni toplumunu byk topluma amak, toplumun sorunlarn byk toplumun sorunlar haline dntrp zm salamaya almakt. Onu yaptk. Bugn Ermeni toplumunun gizli kalm bir sorunu yok. Ermeni toplumunun sorunlar nedir, siyasetisi de, hkmeti de, kamuoyu da, basn da, niversitesi de biliyor. kincisi, Trkiyenin sorunlarn bizim toplumumuzun sorunlar haline dntrmekti. Bunu da gerekletirdiimizi dnyorum. Bugn Agos okurlar Ermeni toplumunun geleceini dndkleri kadar Trkiyenin geleceini de dnyorlar ve Ermeni toplumun geleceinin Trkiyenin geleceinden getiini idrak ediyorlar. ncs ise Agosu arzu edenlerin gelip kendi yemeklerini piirdikleri bir mutfak haline dntrmekti. Saysz insan geldi Agosa. Agosun kaps herkese ak. Daha baka, haddini aan bir ilev stlendi Agos. Bugn artk dnyada da tannan bir gazete. Trkiyede hemen hemen btn kesimlerce tannan bir gazete. Bu kadar ksa zamanda bu kadar popler olmu ve ilevsel bir hacim yaratm bir gazete olduunu dnmyorum. Bunu becerdik. Bundan sonra da demokratikleme, sivilleme, effaflama yolunda hangi mcadele gerekiyorsa, bunu vermeye devam edeceiz. Bizim iin kkrtc diyebilirler. Bizim iin birliimizi, btnlmz bozuyor diyebilirler. Bu dzeni sarsmadan yeniden dzenlemenin mmkn olmayacan biliyoruz. Bizim grevimiz kafalar kartrmaktr. Ve sorular sordurmaktr. Birlik, btnlk ho kelimeler ama, bizim karnmz fazlasyla tok. Bunlar dayatmac iktidarlarn kulland laflar. Byle birlik, btnlk adna demokratik davranma hevesimizi kurban edemeyiz. Gerek birlik ve btnlk dayatlan deil, yaratlan bir eydir. Onu ancak demokratikleerek yaratabiliriz. rterek birlik, btnlk olmaz. Aa kararak olur. Herkes grsn bu toplumun muhafazakrlar kimler, ada dnenleri kimler. Jamanak ve Agosa ynelik ilan ambargosunu nasl deerlendiriyorsunuz? Yeri geldii zaman hi ekinmeden en kutsal saylan trnak iinde kutsal tabii, dokunulmaz saylan kurumumuzu da, o kurumu temsil eden patrii de eletiriyoruz diye. Eletirmemizi ar buluyorlar, kkrtc buluyorlar, seviyesiz buluyorlar. Bence eletirmemize tahamml edemiyorlar. Yoksa seviyemizi koruduumuzu dnyorum. Basnn bamsz kalmas gerekiyor ki, kendisinden beklenen ilevi yerine getirebilsin. Ne yazk ki zaman zaman baz vakf ynetimlerinden, zaman zaman da patrikhanemizden bu tr bir basky-

Her kesimin beni desteklemesinden de hicap duyarm. Adam muhafazakrsa, gericiyse, ad bir zihniyete sahipse, toplumu, a alglamakta zorlanyorsa ve beni destekliyorsa, o zaman kendimden phe duyarm.

la, yaptrmla karlayoruz. lan verip vermemeyi bir koz olarak kullanmaya alyorlar. Ama bamsz bir gazetenin ilana angaje olmamas lzm. Ona baml olacaksak, onlarn istedii gibi bir basn olmak zorundayz demektir. Agos byle bir gazete deil, olmayacak da. Devlete kar verdiimiz demokrasi mcadelesini kendi toplumumuz ierisindeki ynetimlere kar da vermek durumundayz. Muhalefet byle muhalefet olabilir ancak. Demokratlk ancak byle olabilir. Kendi evinin iindekini grmemek doru bir duru deil. Agos effaf bir gazete. Kimseden saklayacak bir eyimiz yok. Bir toplum kol krlr, yen iinde kalr gibi ataszleriyle, gzel laflarla ynetilmez. Dnyaya baktnz zaman, btn toplumlar sivilleiyor, effaflayor, demokratiklemeye alyor. Ermeni toplumunu bundan ayr tutmak mmkn olmaz. Ermeni toplumu da demokratikleecektir, effaflaacaktr, sivilleecektir. Trkiyenin demokratikleme sreciyle ilgili ne dnyorsunuz? 301le ilgili dn yeni bir dava daha ald, Reuterse verdiimiz bir beyanattan tr. 301, bandan beri sylyorduk, ifade zgrl zerinde sallanan Demoklesin klcdr. Kaldrlmas gerekir. Yaanan gelimeler hakl olduumuzu dorulad. Trkiye demokratikleme srecinden geriye adm atamaz. Zikzaklar olacaktr, ama yeermeye balayan i dinamikler artk belirleyicidir ve o i dinamikler Trkiyenin demokratiklemesini sonuna kadar zorlayacaktr. Bu davalar srecinde yalnz kaldnz hissettiniz mi? Hayr. Yalnz kalsam dayanabilir miyim bu kadar baskya, skntya? Yalnz kald diyenler kendilerini toplumun yerine koymasnlar. Ayp ederler. Bir de tabii u var: Her kesimin beni desteklemesinden de hicap duyarm. Adam muhafazakrsa, gericiyse, ad bir zihniyete sahipse, toplumu, a alglamakta zorlanyorsa ve beni destekliyorsa, o zaman kendimden phe duyarm. Sivillemeyle ilgili bir projeniz var m? Ben sivillemeyle ilgili proje gelitirmem. Ben sadece yazarm, yazlarmla uyarrm. Onun tesi, bireylerin siyaset retebilmeleriyle ilgilidir. Trkiye Ermeni toplumu siyaset yapmaktan kanamaz; siyaset retmelidir, hem kendi sorunlar iin, hem Trkiyenin genel sorunlar iin. Siyasetsiz bir birey dnlemez. Siyaset retemeyen bir toplum kendi sorunlarna are bulamaz. Bizler ancak siyaset retilmesine katkda bulunabiliriz. Ben bunu yapmaya alyorum. Dncelerim neyse yazyorum. Karmda fikir ya da dnce gelitirilmesinden de hi gocunmuyorum. Bundan haz duyuyorum. Kulama geliyor, hakkmn nush deil, ktek olduunu bildirenler dahi kyor. Ama hepsini hogryle karlayabiliyorum. Fikrini beyan eden insan ister bana kar olsun, ister yandam olsun, ikisini birbirinden ayrmam. Onlardan, o dncelerden yararlanmaya alrm.

21

Sylei: Sayat Tekir

SAMASTA YRM, HAYALE OTUZ, NEDM ENERE OTUZ K YIL HAPS STEM

Sr m kalm ortada?
Evet, istenen cezalar yukardaki gibi. Nedim enerinki 32 sene. Ogn Samastn, Yasin Hayalin, Erhan Tuncelin crm malm. enerinkiyse kitap yazmak, istihbarat birimlerinin kasd ieren ihmallerini, zellikle Emniyetinkileri soruturmak, iddianamelerde ve komisyon raporlarnda yer alan baz belgeleri bir araya getirmek. Hrant Dink cinayetinin nc yldnmnde, Dink Cinayeti ve stihbarat Yalanlar kitabnn yazar Nedim enere ve Dink ailesinin avukatlarnn raporuna balanyoruz...
Hrant Dink cinayetine istihbarat kurumlar zerinden baktmzda ne gryoruz? Nedim ener: Hrant Dinkin ldrlmesi, bana batan sona ciddi bir proje, gvenlik birimlerinin ortak bir projesi gibi geliyor. Sadece 19 Ocak 2007ye deil, ok daha geriye giderek olaya baktnz zaman o gn yaanan eyi anlayabiliyorsunuz. Fotoraf zaten herkes aa yukar gryor; nemli olan, aradaki paralar doldurmak. Hrant Dinkin yannda olursunuz veya olmazsnz, eletirirsiniz veya eletirmezsiniz, ama bir ey iin urayordu. O srete ona kar kanlar ve onlarn ilikide olduu bakalar vard. O kiiler, grevlerini ihmal ederek veya o srece katkda bulunarak bu sonucun yaanmasn saladlar. Ben kitapta puzzlen eksik paralarndan bir-iki tanesini tamamlamaya alyorum. Bir ksm zaten tamamlanm, Trabzonda cinayet planlanrken Jandarma personelinin nasl seyirci kaldn biliyoruz... inde kast da barndran ihmaller uzun sredir mevcut. Cinayet planlanmadan nce, Hrant Dinkin korunmas gereken dnemde var bu ihmaller. Biliyorsunuz, Yasin Hayal 2006nn bandan itibaren bu cinayeti dillendiriyor, hapishaneden ktktan sonra Ermenilere kin beslemeye balyor nedense. Ve hayatnda hi tanmad, yazlarn okumad Hrant Dinki hedef alyor. Trkn kan Ermeni kanyla temizlenecek gibi, uydurulmu bir cmle herkesin azndayd nk... Evet, ama Pelitlide kahvede konuulacak konu deil ki. O dnemde toplumda yaygn olarak tartldn da hatrlamyorum. Hrant Dink ok dar alanda birilerinin hedefiydi, o da bunu ok iyi biliyordu, hepimizin gz nnde yaanyordu durum. Ama Yasin Hayal ve arkadalarnn bir seneye yakn bu cinayeti planladn, silah araynda olduunu Jandarma da, Emniyet de kitabnzdaki resm kaytlara gre biliyordu. Anadolunun baka ehirlerinde de byle planlar yaygn mym, yoksa Hayal ve arkadalar tek bir oluum mu? Hayr. Sadece Trabzonda var. stanbulda davalarna Veli Kk, Kemal Kerinsiz gibileri mdahil oluyor, olaylar karyorlar, ama ben gidip unu bir ldreyim diyen yok. Bir takm glgeleri hep hissediyor Hrant, ama Trabzondan 19 yanda bir ocuk kacak da gelip vuracak! Son durumalarn birinde silah gsterdiler, Ogn Samast silah bile tanNedim ener

Ali Bayramolu diyor ki, biz hep klaya baktk, o gzle Emniyete hi bakmadk. Bakmadlar, nk Emniyet onlar da ynlendirdi. Medyada, zellikle Hrantn dostuyum diyen kesimlerde, liberal gruplarda hi bunun zerinde durulmuyor.
myor. O zaman soruyorsunuz, o mu kulland silah, bakas m? O silah temizlenmi ve eksik mermiler tamamlanm olarak Samastn zerinde bulundu sonra. Ama durumada dedi ki, Trabzondan otobse binerken silah belime koydum, drt gn hi karmadm. nsann doasna aykr bir ey, hi dmez mi o silah drt gn? Neyse, bu ihmaller Hrantn hedef olarak belirlendii 2004te balyor, cinayet srasnda da, cinayet ilendikten hemen sonra da, bugn dava yrtlrken de bir sr ihmal var. Bandan sonuna ihmaller zinciri. Siz faillerden daha fazla cezayla yarglanyorsunuz, ama kamu grevlilerinin birou mahkemeye dahi arlamyor. Yani Hrant Dink cinayeti meselesinde en byk suu siz ilemisiniz gibi bir durum var. Bu kitab hazrlarken ynteminiz neydi, hi duyulmam eyleri mi yazdnz, kimsenin ulaamayaca bir takm belgelere mi ulatnz? Nedense Dink cinayetiyle ilgili ana dava olaya ok dar bir pencereden bakyor. Mahkemeye gre katiller bulunmu, maktl de, fail de belli, deliller zaten ortada, gereken ceza verilecek ve herkes yoluna gidecek. Bu srete Emniyetin

iinde ok ciddi maniplasyonlar yapld, ok nemli belge ve bilgilerin mahkemeye verilmedii syleniyordu. Medyadaki genel alg uydu: Bu suu her melnette olduu gibi askerler ilemitir, zaten belli, Ali z diye bir adam, yannda da jandarmalar var. Ali Bayramolu da diyor, biz hep klaya baktk, o gzle Emniyete hi bakmadk. Bakmadlar, nk Emniyet onlar da ynlendirdi, ayn dava srecinde olduu gibi. Oysa ok kritik bir ey var: Erhan Tuncel, polisin eleman. Yar polis. Sadece elinde silah yok, iddet kullanamyor, ama ona duyulan sayg hep stihbaratn adam olduu iin. Ve yakalanp stanbula getirildii gn bu adam her eyi anlatyor. O be sayfalk tutana reddediyor ama, o kadar ok ciddiye alnmas gereken bir ey ki. Medyada, zellikle Hrantn dostuyum diyen kesimlerde, liberal gruplarda hi bunun zerinde durulmuyor. Bunun bir nedeni, polisin sadece bu sreci deil, medyay da kontrol ediyor olmas. stihbaratlar kendilerine ynelecek sular ok kolay bertaraf edebiliyorlar, belge gsteriyorlar, bakn diyorlar, biz uyardk, 17 ubatta stanbula gnderilmi belgede Hrant Dinke ynelik ses getirici bir eylem yazyor diyorlar. stanbul polisi bu ihbar ciddiye almam, Hrant korumam diyor Ankaradan stihbaratlar. Peki 17 ubat 2006 tarihli asl ana raporu niye gizliyor stihbarat? stanbula gnderilmemi olan ana raporda sadece ses getirici eylem yazmyor, Yasin Hayalin ne pahasna olursa olsun Hrant Dinki ldrecei ak ve net biimde yazlyor. Bu, Hrant Dinki koruma altna almak iin bir sebep, ama stihbarat Daire Bakan, bu belgeleri uzun sre mahkemeye gndermek istemedi. Sonra ancak bir naip hkim eliinde okuyabilirsiniz, ardndan imha edin diye devlet srr kapsamna soktu. Ben de onlar bir yerlerden bulup kitaba koydum, burada asl ihmalin Emniyet stihbarat ayanda olduunu, hatta ve hatta bu ihmallerin neyi amaladn ortaya karmaya altm. Bir de u var: 2004n aralk aynda Hrant Dinki stanbul Valiliinde bir MTinin tehdit ettii sylenir hep. Bu bir efsaneydi, sonra Hrant son yazsnda da yazd, ama ismini filan bilmiyordu. Hrantn ardndan da ok yazlp izildi, gzel, ama o MTinin kim olduu nemli deil mi? Uratm, rendim, o MTinin kim olduunu yazdm kitaba (dnemin MT stanbul Blge Bakan Yardmcs zel Ylmaz). Fakat kendilerine Hrantn dostu diyen yazarlar bu konuya hi girmiyorlar. Ne zamana kadar? O MTinin Bedrettin Dalana ka diyen MTi olduu anlalana kadar. Yeni afak manet yapt sonra, Dinki tehdit eden buymu diye. Trkiyedeki pek ok olayda olduu gibi, Hrant Dink cinayetini de herkes pozisyonuna gre kullanmaya alyor. Herkes bu cinayeti kullanarak bir sr ey anlatmaya alyor, ama gerekler arada sprlp gidiyor. Ben o pn iinden belgeleri toplayp bir araya getirmeye altm ve adna da stihbarat Ya-

22

lanlar dedim. Bu lkede baz eyleri yazabilirsiniz, derin devlet dersiniz, ok kaln laflar edebilirsiniz, derin devlet size dava aamaz, ama ben hepsinin yalanc olduunu yazdm bu, en kibar anlatm. Daha ar anlatm TCKnn 82. maddesi, yani ihmal yoluyla lme sebebiyet vermek. Sua ortak olmaya yakn bir pozisyon aslnda. Esas olarak bu pozisyonda olan belli bir istihbarat birimi mi? Hepsi var. Ama mesela Jandarma medyay iyi maniple edemedii iin sahipsiz ve yalnz. O yzden zerine gide gide hakknda dava alabildi. Peki, Hrantn dostuyum diyen gruplarda Emniyet iin de dava almas yolunda en ufak bir aba var m? Benim abam var, 30 ylla yarglanyorum. Erhan Tuncelin konumu bakalarnn bu abay gstermesi iin neden yeterli olamyor? Tuncel, cinayetten -drt ay nce gya Emniyetle ilikim kesilmi diyor durumada, ama bunu bana sylemediler. Oysa haber verilmesi lzm. leyebilecei herhangi bir su Emniyeti balamasn diye bildirilir bu durum. Erhan Tuncel zeki bir ocuk, diyor ki, benim Emniyetle ilikim kesilmemise ne olur sonular?. Mahkemede soruyor bunu, herkes de bakyor. Ne olur sizce, kimin parma nerede olur? Emniyetten biz Erhan Tuncelle Kasm 2006da ilikimizi kestik diyorlar, ama kitapta kesmediklerini gsteriyorum, telefonla grme saylarn da koydum. Bir de Erhan Tunceli Trabzonda muhbirlie alan, cinayet esnasnda Bayburt tekiltnda bulunan polis memuru Muhittin Zenitle cinayetin hemen ardndan yaptklar bir telefon grmesi var ki, feci... O konuma son na kadar irtibatta olduklarn, bir takm bilgileri paylatklarn gsteriyor. Bayburttan MSNden grtklerini anlyoruz o konumada, MSN kaytlarnn gelmesi lzm, ama hi kimse peinde deil. MSNe ge diyor telefonda, bayramdan bayrama konutuun adamn MSNini bilir misin? Hem bir kaygn, korkun yoksa niye MSNe geirtiyorsun? Cinayet gecesi Emniyette misafir ediliyor Erhan Tuncel. Bunlarn hesabn hl kimse sormad. Ben kitapta kenara sprlm paralarn iinde ie yararlar aldm, Trabzon, Rize, Ankara, stanbuldaki dosyalar da bir araya getirdim, bilgileri aktrdm. Byle baknca, bir yerde bir trl konuan adamn bir baka yerde farkl konutuunu anlyorsunuz. Cinayetin hemen ardndan, aralarnda size dava aanlarn da bulunduu, artk farkl illerde olan polis mdr ve memurlar arasnda bir telefon trafii balyor, Trabzondan Afyona, Bayburttan Ankaraya... Byle bir olay olduu zaman hemen bir masa kurulur, Hrant Dinkle ilgili tm bilgiler, raporlar, ald tehditler bir araya getirilerek bir ema oluturulur. Biriki saatlik bir i bu, fakat cinayet ilendii zaman Emniyetin stihbarat Daire

Erhan Tuncel

Ogn Samast

Yasin Hayal

Cinayetin hukuk ve ahlk sorumluluu hl stanbul Emniyet Mdrl, Cerrah ve adamlarnn zerinde. Ama bir de cinayetin yllar sren planlanma aamas var. Trabzon ilk halka, Ankara ikinci, stanbul nc halka.
Bakan ve altndakiler bu masa iin konumuyorlar birbirleriyle, devlet iin almyorlar. Neyin panii bu? 22 Ocakta Erhan Tuncel her eyi anlatt zaman oyun bozuluyor. Mahvoluyorlar, biliyorum ki en iyi istihbaratlar tutuklanmay bekliyor o gnlerde. Bir defa, suluyu Emniyete balamlar: Yasin Hayalin McDonaldsa att bombay yapan Erhan Tuncel. Ve Tuncel Dink cinayetinde Emniyetin ayaysa eer, dedii doruysa ve Emniyetten ayrlmadysa, onunla ilikide olanlar bu davada niye yoklar? Sank olarak demiyorum, onu tayin etmek hukukun ii, ama tank olarak niye yoklar? stanbula, mahkemeye gelmiyorlar, ifadelerini Ankaradan veriyorlar, ama bana atklar davay bilfiil takip edebiliyorlar. Bana iftiradan dava almad, biri Terrle Mcadele Yasasna aykrlk, yani terrle mcadele eden kiileri rgtlere hedef gstermiim. ki, gizli belge temin etmek, , gizli belge yaynlamak... Bu, Ar Ceza Mahkemesindeki davalarm. Bir de Asliye Cezada haberlemenin gizliliini ihll, kamu grevi yapan devlet memuruna hakaret, adl yarglamay etkilemeye teebbs var. Bir defa, onlara alm bir dava yok ki, etkileyeyim. Haberlemenin gizliliini ihll de, Erhan Tuncelle Muhittin Zenitin konumas. Devlet memuruna hakaret de etmiyorum, Babakanlk Tefti Kurulu bu kiilerin grevini ihmal ettiini yazyor, ben de bu kadarn yazmm zaten. Fakat basn maniple etmeye ok almlar, byle yayorlar, operasyonlarn bir aya hep basnla yryor. Ben o zincirin halkas olmadm iin tepki ekiyorum. Onlarn etkiledii

gazeteciler hibir zaman benim davay kelerine filan almyorlar. Ama Zaman, Yeni afak, Taraf gibi gazeteler baka gazeteciler iin manetler atyor ka sefer. Biri Gler Kmrcyle Turul Trkein ahlka mugayir konumasn yaynlam, hakaretten ceza alyor adam, basn zgrl diyor, hemen gryorlar. Babakanlk Tefti Kurulu, raporunda Emniyetin ihmalini nasl anlatyor? Eski stihbarat Daire Bakan, konumu itibariyle, cinayetin planlanmasndan ilenmesine kadar btn srelerden haberdar diyor. Ayn kii, Ramazan Akyrek, Santoro cinayetinin ilendii dnemde de Trabzon Emniyet Mdr, deil mi? Evet, orada. McDonalds bombalandnda, Erhan Tuncel muhbir yapldnda hep orada. O dnem Hrant Dinkle ilgili raporlarda kendi imzas var. O raporlarda Yasin Hayal ve grubu deniyor, cinayet iin tetiki deitirdii takip ediliyor. Hatta stihbarata kar koyma tekniklerinden de haberdar Yasin Hayal, cep telefonunu Makaya gnderiyor, kendisi stanbula geliyor. nk ehir deitirdiinde gittii ile haber verilmesi gerekiyor... Evet, ama ne diyor polis, gittii eve, oturduu koltua kadar biliyoruz. Ama stanbula gelmi bu adam. Sonra Zeynel Abidin Yavuz var, Ogn Samasttan bir nceki tetiki, temmuzda ortadan kayboluyor. Aratrdk diyorlar, Kocaeline gitmi. Hemen uyanmas gerekir bir istihbaratnn. Ama almaya gitmimi. Sonra onun deitii de biliniyor, telefonda hani bir ocuk vard diyor Zenit, Erhan Tuncele. Bir takm eyler biliniyor yani. Ama hibir mahkeme bu genilikte onlarn ifadelerini almyor. Komisyonlara konuuyorlar, ama mesela bir TBMM komisyon raporu var, anlalmamas iin her trl ey yaplm, birok blm karlm. Geliyor bir cmle, sonra nokta

23

nokta nokta, paragraf bana geiyor. Acaba neler var o boluklarda, niye kesiyorsun ki cmleyi? Baz ifadeleri okurken adamn vcut kokusunu bile alabiliyorum, ama burada kesip kesip tek paralk tek bir cmle haline getirmiler btn raporu, anlayabilene akolsun. Bu davadan beraat karar alsanz yahut ceza ekseniz, size dava aanlara ziyarete, sohbete gider misiniz? Hayr. Niye? McDonalds bombalamasndan hapis yatp knca Yasin Hayal neden Terrle Mcadeleye nezaket ziyaretleri yapyor? (glyor) Tuhafn tuhaf. Trabzonda McDonalds her gn bombalanmyor ki, adam unutman mmkn deil, o gelecek olsa bile senin hop birader! demen lzm. kincisi, Yasin Hayalle dnemin Terrle Mcadele ube Mdr Yahya ztrk arasndaki iliki ok farkl boyutlarda, ok irdelenmesi gerekir o ilikinin. Babakanlk Tefti Kurulu bence orada salkl bir tespitte bulunmuyor. Cebin-

var, onlar bu ilerin iinde olmazlar, ama vurucu yapda olan insanlar da var. Bunlar tetikinin nerede bulunacan ok iyi biliyorlar. ehrin gbeinde bulamazlar belki, ama sandan solundan, Pelitli gibi baz mahallelerden, itilmi kaklm yerlerden nasl bulunacan ok iyi biliyorlar. Yasin Hayal de bence zellikle zerine allm bir adam. Durumalara gittiiniz zaman, sanklarn birbirleriyle temaslarnda, el kol hareketlerinde bunu gryorsunuz. Bu cinayet adi bir cinayettir, biz planladk, alacamz cezalar belli zaten gibi bir anlama yaplm aralarnda sanki. niversite okuduundan ve hayatnn kayacan bildiinden Erhan Tuncel biraz feryat ediyor, ama Yasin Hayal yatalm, evimize gidelim havasnda. Mahkeme de adaletin bu s-

Santoro cinayetinin, Malatya olay gibi olaylarn yannda Dink cinayeti iin de tipi, ileni biimi asndan bu rgtn yapsna uygundur denmedi mi? Peki niye Hrant Dink cinayetiyle Ergenekon birletirilmiyor?

den Kuran karmak, Muhsin Yazcolunun resmini gstermek gibi hareketleri, bayrak yere dt, siz kaldracaksnz gibi laflar mfettiler, kar taraftan bilgi almak, kontrol altnda bulundurmak iin iyi polis numaras gibi yorumluyor. Bunu anlayabilirdim, sadece Yasin Hayalle snrl kalsayd. Ama ube Mdr, Yasin Hayalin babasna da sylyor iki kez. Onun karsnda niye iyi polisi oynasn? Merak etme diyor, raporlar yle bir yazacaz ki, olun ksa srede kacak. Bunu niye sylyor babasna? Burada ok farkl bir anlay var. Byk Birlik Partisine, o anlaya bakmak gerekiyor bu noktada. Emniyetteki etkisinden baka, ehrin bir sr zengini, tccar da BBPli... Trabzonun kendisi zaten bir proje. Etnik ve tarihsel nedenlerden tr bir proje. Binnaz Toprakla Mahalle Basks aratrmasna katlmtm, Trabzona da gitmitim. Forum Trabzon alm, bir sr ilde var. Forum kelimesinin dz izgisinin, Rnin altna da ilin adn yazyorlar. Yani, Rum Trabzon oluyor. Bunu manet yapmlar gazetelerde, byle paranoyalarla, bu dnceyle yatp kalkyorlar orada. Trabzonun ok nemli aileleri

nrlarda tecelli etmesi iin elinden geleni yapyor. Cinayetin ardndan Erhan Tuncelle grmesinde Muhittin Zenit, ama kamayacakt diyor. Ogn Samastn kamas istenmiyor muymu? yle grnyor. Yakaland zaman, Trabzondan milliyeti duygularla gelmi bir gen olacak, hibir irtibat, ilikisi bulunamayacak. Hatas, kam olmas aslnda. emsi Denizer ldrld, Cengiz Balk diye bir adam elinde silah, ben ldrdm diye kt, kapand dosya, arkasndaki gler irdelenemedi. Dink cinayeti de yle olacakt. Burada belki ikili bir yap da var. Belki kat zaman Erhan Tuncel, Trabzonda Samast Emniyete teslim edecekti, biliyordu katn nk. Yani otobs m bekleniyor o srada Trabzonda, biz yakaladk demek iin? Evet, telefonda Erhan Tuncel gerekirse teslim ederiz filan diyor. Ve Ogn Samast Trabzon otobsndeyken, Yasin Hayal ve arkadalar gzaltna alnmken, Erhan Tuncel Emniyet stihbaratta ay iiyor... Durumada o gece bana stihbaratta

neskafe smarladlar diyor, bunun ne anlama geldiini yalnzca istihbaratlar bilir, zaman geldiinde aklarm. Hl neskafenin ne olduunu bilmiyoruz. Erhan Tuncelin oradaki pozisyonu, herhalde orkestra efi gibi ileri yrtmek zerine kurulu. Yasin Hayal baka bir rol oynuyor. Eer Samsunda yakalanmasayd Ogn Samast, bence teslim edilecei yer Trabzondu. Yasin Hayalin McDonalds eyleminden sonra stanbulda yakalanmas da, muhtemelen Erhan Tuncelin ya da Hayalin daha nce ilikili olduu polis muhbiri Sinan Raitolunun bilgisiyle gerekleen bir operasyondur. Yasin Hayalin btn eylemlerinde bir istihbarat var, Babakanlk Tefti Kurulu bu noktaya zellikle deiniyor. Bombalama eylemi ncesi ve sonrasnda Sinan Raitoluyla srekli grme yapt biliniyor. Raitolu, tpk Tuncel gibi, eylemden bir sre nce elemanlktan karlyor. Yani Yasin Hayale birileri Abdullah atl rol vermi. Samastn Trabzona ulamasna ta koyan stanbul Emniyeti mi oluyor? Nerede olursa olsun, bir an nce yakalansn derdinde onlar. stanbul Emniyetinin Dinki koruyamamaktan kaynaklanan ihmal sulamasnda Celalettin Cerrah vali Glerin koruduunu sylyorsunuz, ama can yanan ve grevden alnan, Samastn Trabzona gitmesini engellemi bulunan stanbul stihbarat ube Mdr Ahmet lhan Gler oluyor... O da basn biraz durulsun, ortalk yatsn diye herhalde. Yoksa stanbul Emniyeti grevini yapmam, bu tartlmaz. Gazetesinin nne kadar gelip tehdit ediliyor, evine ldrme amal insanlar geliyor, sen polisler gnderiyorsun, tehdit mektuplar ortalarda geziyor. Ve siz bu insan koruyamyorsunuz. Bunun gerekesi olamaz. Bu cinayetin hukuk ve ahlk sorumluluu hl stanbul Emniyet Mdrl, Cerrah ve adamlarnn zerindedir, bunu kimse inkr edemez. Ama bir de cinayetin yllar sren bir planlanma aamas var. Bu olayn balad yer Trabzon ve oradan balayp zincirin halkalarn doru yerletirmeliyiz. Trabzon ilk halka, Ankara ikinci ve cinayetin ilendii stanbul nc halkadr. Ama eski stihbarat Daire Bakan Ramazan Akyrekin grevden alnmasnda Dink cinayeti etkili olmu mudur, emin deilim. Belki iyi bir adm olabilir, mahkemeye gelirse sanklarn aklamalarn gelitirebilir. Bu, Trabzon ve stanbul ube Mdrleri iin de geerli. Hrant Dink cinayeti esnasnda aznlklara ynelik tehditlere dair istihbarattan sorumlu olan stihbarat Dairesi C ube Bakan Ali Fuat Ylmazer, cinayetin ardndan, daha nce Trabzon Emniyet Mdr olan stihbarat Daire Bakan Ramazan Akyrek tarafndan stanbul stihbarat ube Mdr olarak atanyor. Bayburtta bulunan Muhittin Zenit de Ankaraya, Emniyet stihbarat genel merkezine ekiliyor. Bunlar enteresan gelimeler deil mi? yle. Babakanlk Tefti Kurulunun tes-

Fotoraf: Mehmet Kamaz / NarPhotos

24

pitine ramen stanbul stihbarat ube Mdr olabildi Ylmazer. imdi stihbarattan Sorumlu Emniyet Mdr Yardmcs. Biz ne bekliyoruz bu insanlardan? Dink cinayetiyle ilgili bilgi gelirse, olay aydnlatmalarn. Mahkeme bir ey isteyince devlet srr diyen adamlar bunlar. Hrant Dink lm, sr m kalm ortada? Kitabnzda Akyrek ve Ylmazerin Fethullah olduuna dair bir bilgi notu da var. Getiimiz gnlerde Ergenekon san Adil Serdar Saan da Akyrekin Emniyette Fethullah rgtlenmeyi balatan adam olduunu sylyordu. Sizin bu isimlerin zerine gitmenizde bunun pay var m? Ramazan Akyrekin Fethullah olduuna dair sicil notu, Vali Erol akra ait. Ali Fuat Ylmazerin Glen cemaatine yaknl ise, Emniyet Genel Mdr Yardmcs Necati Altnta imzal Ankara Cumhuriyet Savclna gnderilmi bir bilgi notu olarak var. Velev ki bunlar doru olsun, bu beni Glen cemaatine yakn olan insanlarn kt olduu gibi bir sonuca vardrmaz. Benim iin nemli olan, ortada aydnlatlmas gereken bir cinayetin olmas. Kitab yazarken Emniyet iinde F tipi yaplanma iddialarna hi odaklanmadm. Benim iin grevi ihmal hasebiyle bir insann lmne sebebiyet vermek yeterli bir veri. Amacm Dink cinayeti zerinden Fethullahlarla kavga etmek deil. Hukuk ve ahlk olarak iin peindeyim, aksi takdirde Akyrek ve Ylmazer hakkndaki iddialar

grmeyenlerin durumuna derim. Bu ii soruturmak bir ekibin ii; herhangi bir bala bir yere bal olmayan, namuslu, cesur insanlarn seilmesi gerekir bu ekip iin. Babakann imzasn tayan rapor zaten Akyrek ve Ylmazer hakknda nemli tespitlerde bulunmu. Ha, bir sular, ihmalleri yoksa grevlerine devam etsinler, benim derdim gerein ortaya kmas. Bu cinayette en nemli srlardan biri de herhalde bankann kamera kaytlarnn silinmi olmas... Evet, bunun da hi zerine gidilmiyor. -drt gnn kayd duruyor, ama o saatlerin kayd yok. Osman Hayal de belki stanbuldayd, belki de gitmemiti stanbuldan. Hrant Dinkle konuan MT grevlisi blge bakan yardmcsy-

Yasin Hayalin btn eylemlerinde bir istihbarat var. Bombalama eylemi ncesi ve sonrasnda Sinan Raitoluyla srekli grme yapm. Raitolu, tpk Tuncel gibi, eylemden bir sre nce elemanlktan karlyor.
d, Valilie grevli gittiyse grev kdnn, dnte yazd raporun olmas lzm, mahkeme bunlar neden talep etmiyor? Bu cinayete proje dememin nedeni bu, her aya var. Ama hi kimse plak gerein peinde deil. Dnp dolayoruz, herkes Hrant Dink cinayetini nasl kullanrz derdinde. Adna Ergenekon deyin demeyin, oradaki tipler bu iin iinde bir ekilde. Byle diyenlere tamam diyorum, adna Ergene-

kon demesem de, o ilikiler btn iin grlen davann ilk iddianamesinde Santoro cinayetinin, Malatya olay gibi olaylarn yannda Dink cinayeti iin de tipi, ileni biimi asndan bu rgtn yapsna uygundur denmedi mi? Peki niye Hrant Dink cinayetiyle Ergenekon birletirilmiyor? Dantay cinayeti, Osman Yldrm adnda mebbet alm bir adamn tartmal bulunan ifadeleriyle Ergenekona baland. Tartlsn tartlmasn, o da bizim iimiz deil, ama bir kiinin ifadesiyle yaplm bu balanma. Kitapta Emniyet Mdrlnn yapt iddia edilen emay koyuyorum, Ergenekon sanklaryla Dink cinayeti sanklar arasnda telefon irtibatn gsteren bir ema bu, iddianameyi koyuyorum, bir ey olmuyor. Bandan beri Dink cinayetini Ergenekon yapmtr diyenler niye srarc deiller? Dink cinayetinin sanklar Silivridekilerin arasna karrlarsa baka bir ey anlatmalarndan m korkuluyor acaba? deolojik bir yaklamm yok, hukuku aryorum. Onlarn diliyle konuuyorum, evet, Ergenekon yapmtr diyorum, hak hukuk noktasndan bakyorum, ok kzyorlar. Elektrik dmesine basarsnz, ortalk aydnlanr ya, Dink cinayetinde geree o kadar yaknz aslnda. Ama eer o elimizi krarlarsa, hep karanlkta kalmaya mahkm bu i. Ben dmeye dokundum, ama elimi krmaya alyorlar. Bu cinayet aydnlanmazsa, kim olursanz olun, sizin de gvenliiniz yok demektir.

atan kurumlarn tek ortak noktas

Cinayet ncesi srete yaanan btn gelimelere, yasal dzenlemelere, TBMM nsan Haklar Komisyonu ve Babakanlk Tefti Kurulu raporlarnda, Hrant Dinkin yaamnn yakn ve ciddi tehdit altnda olduunun Emniyet birimleri tarafndan deerlendirilmi olmas gerektii ve kendisine koruma salanmas gerektii ynndeki somut tespitlere ramen Hrant Dinke neden koruma salanmad ve koruma salamayanlarn neden yarglanmad sorular hep cevapsz kald. Gelinen noktada, MT, Jandarma ve Emniyetin Hrant Dinkin ldrlmesi olayndaki sorumluluklar ve ibirlii ve koordinasyon salama konusundaki kusurlar, birbirlerinden bilgi ve belge sakladklar, kendilerini kurtarmak iin birbirlerini suladklar btn plaklyla ortaya kt. Birbirleriyle kavgal bu kurumun aralarndaki atmaya ramen iki konuda uyum iinde olmalar ve birlikte hareket etmeleri dikkat ekiciydi: Hrant Dinkin ldrleceini bilmelerine ramen onu korumak konusunda hibir nlem almama konusundaki kararllklar ve Hrant Dinkin katil zanlsna/zanllarna kahraman muamelesi yapmalar... Bu ekilde yrtlen incelemeler ve soruturmalarla bu suikastn aydnlatlamayaca, cinayet ncesi ve sonrasndaki srecin bir btn olarak ele alnarak ana davada birletirilmesi gerektii sonucu ortaya kt. Yaplan yarglama srasnda dosyaya gelen belgelere gre, cinayetin planlayclarndan Yasin Hayal, cinayetin ilenmesi srasnda olay yerinde bulunduuna dnk kuvvetli phe bulunan Osman Hayal ve ldrlen Hrant Dink, Emniyet tarafndan takip edilmektedir. Bu bilgi, Rahip Santoro ve Malatyada katledilen Zirve Yaynevi alanlarnn da ldrldkleri srada Emniyet tarafndan takip edilmekte olduu bilgisiyle birletirilince, ok dikkat ekici sonular ortaya kmaktadr. Devletin bu kadar yakndan izledii kiiler ldrlmekte, ancak yine devletin izledii faillerle ilgili madd geree ulalamamaktadr. Bu durum dndrcdr. Devlet, bu cinayetin sorumluluundan kurtulmak istiyorsa, en azndan kendi kurumlar tarafndan yrtlen incelemeler sonucunda ulalan tespitler nda sorumlular yarg nne karmal, yarg kurumlar da tm bu dava ve soruturmalar bir btn halinde ve tek elden yrtlmesi iin kararllkla harekete gemelidir. Cinayetin zerinden geen ylsonunda baladmz yerde olduumuzu sylemek hi de abartl bir tespit deil. Ancak, bu yln sonunda cinayetin gerek faillerinin ortaya karlmas ynnde kayda deer bir gelime olmamakla birlikte, cinayetin ilenmesine zemin hazrlayan sre ve ardndan geen ylda yaanan gelimeler bir btn olarak ele alndnda failin kim ya da kimler olduu konusunda ciddi emareler sunuyor. Bizi, ikinci yl raporunda sorduumuz sorularn cevaplarna biraz daha yaklatryor. zellikle iinden getiimiz srete, bir takm soruturmalar ve yarglamalarla ortaya kan psikolojik sava harektlar, eylem planlar, sonuna kadar gidilecek aklamalarna, yzlerce sayfalk raporlara ramen cinayetin zlmeyii, Hrant Dinkin neden ldrld sorusunu bir kez daha sormay ve yantlamay, Hrant Dink cinayetinin Trkiye siyasetinde nereye oturduunu bir kez daha deerlendirmeyi gerektiriyor. Bu dava sanklarnn, cinayeti ileyen byk ve profesyonel rgtlemenin sadece bir blmn oluturduu ynndeki iddiamzn soyut bir varsaymdan ibaret olmad, gerei iaret ettii, davad gelimelerle, bu dava dnda yrtlen inceleme ve soruturmalarla her geen gn biraz daha ve yeniden dorulanmaktadr.

Bu son derece profesyonel rgtl yapnn ortaya karlabilmesi iin olay temsil eden tm delillerin toplanmas, btn temsil etme ihtimali olan tm paralarn birletirilmesi, rgt deifre edecek tm ipularnn deerlendirilmesi, etkin ve etkili soruturma asndan da zorunludur. te bunun iin, Hrant Dink cinayetinde cinayetin tetikileri ile cinayetin hazrlk srecinde onu ak hedef haline getirenlerin, onu toplumda yalnzlatranlarn, bu plann medyadaki ayaklarnn, yarg mensuplarnn bu kampanyada durduklar yerin, yine bu srete, grevlerini yapmayarak cinayeti kolaylatranlarn birlikte ele alnp deerlendirilmesi, su oluturan eylemdeki rollerinin ve rgtle ilikilerinin aratrlmas gerekir. te bu nedenlerle soruturma safhasndan balayarak yarglamann btn aamalarnda bu cinayete ilikin tm dava ve soruturmalarn tek elden yrtlmesi gerektiini, paralara ayrlarak btnlnden koparlan dava ve soruturmalarla madd geree ulamann imknszln dile getirdik. Bugne kadar izlenen yntemle bu cinayet aydnlatlamaz. Bu cinayetin milliyeti duygulara sahip -be gencin ii olduuna inanmak mmkn olmad gibi, bir biimde Emniyet ve Jandarma bnyesine de szm, hukukd bir g ve yetki kullanan daha rgtl bir yapnn bu -be genci kullanarak bu cinayeti ilettiine inanmak da mmkn deil. Genelkurmay Bakanlndan yargsal makamlara, hkmet szclerinden gvenlik birimlerine, medyadan paramiliter glere, tm resm/siyas aktrlerin Hrant Dinkin ldrlmesinde, cinayetin nlenmemesinde, gerek faillerin ortaya karlmamasnda sorumluluu vardr. (Avukat Fethiye etin ve Avukat Deniz Tunann hazrlad Hrant Dink Cinayeti nc Yl Raporundan ksaltarak)

25

Sylei: Merve Erol

DEVLETN MUTASYONU, SVL TOPLUM VE ORGANK AYDINLAR

Kesien ideolojiler
Neoliberalizm dnyann drt bir yannda madara olurken, en iddial temsilcileri bile dk profil sergilerken nasl oluyor da Trkiyede hl tabiat kanunu muamelesi grebiliyor? Nasl oluyor da demokrasiyle uzlamaz eliki iinde olan serbest piyasa rejimi, hl demokrasinin nkoulu olarak nmze srlyor? Nasl oluyor da devlet snflarn dnda / stnde bir zne olarak addedilebiliyor? Nasl oluyor da sadaki ve soldaki liberalizm vaizleri hem muhalif hem hegemonik olabiliyor? Galip Yalmana kulak kesiliyoruz...
Kitabnzda (Transition To Neoliberalism / The Case Of Turkey In 1980s / Neoliberalizme Gei 1980lerde Trkiye Vakas) neoliberal dnmn merkezinde yer alan sivil toplum tartmalarna eletirel bir yaklam getiriyorsunuz. Bu yaklam gelitirirken hareket noktalarnz nelerdi? Galip Yalman: Korkut Boratav, Zimbabwede bir dnem alp Trkiyeye dndnde ANAPn parlak dnemi inie gemiti. O zaman Boratavla 1980ler deerlendirmesi yapmak zere bir dizi alma yrttk. O almalarda ortaya kan temel unsur, solun sadece niversitelerde deil, sendika ve emek dnyasnda ald darbenin muazzam boyutuydu. 1980lerin ikinci yarsndan itibaren Trkiyede yava yava bir sivil toplum hareketlenmesi balamt. Biz de snf temelli bakarak, darbe sonrasnda nasl bir blmn yaandn analiz etmeye almtk. Daha sonra bunun halk zerindeki etkilerini aratrdk. Bunu yaptmz lde, Trkiyedeki devlet-toplum ilikilerini, devletin niteliini gzlemleme ansmz da oldu. Fakat snf temelli analiz yapmak, snf temelli siyasetin ald darbeyle, moda olmaktan kmt. Dnyada da snfn ontolojik bir kategori olarak nemini yitirdii stne epey eitleme yapld. Bunun aslnda burjuvazinin egemenliini srdrmesine ideolojik ilev kazandrdn saptadk. Ayn zamanda Trkiyeye o zamana kadar pek girmeyen Gramsci dilinin giderek yaygnlatn grdk. Bunun liberal sol versiyonlarna da tanklk ettik. Bunlarn elbette bir demokratikleme kaygs vard. Ancak piyasa temelli anlayn demokratiklemeye dair herhangi bir kaygs yoktu. Batdaki tabirle bu, yeni sa yaklamd. Dolaysyla, yeni sala sivil toplumculuu ayn kaba koymamak lzm. kisi de burjuva ideolojileridir, ama nemli farkllklar ierir. Trkiyede garip kesimeler oldu. Piyasa temelli bir iktisat modelinin Trkiyedeki egemen komuta ekonomisi modelini kraca, bunun da demokratiklemeyi ve sivil toplum geliimini beraberinde getirecei iddias dile getiriliyordu. Fakat garip bir biimde, bu anlay aslnda darbeyi yapanlarn benimsedii bir anlayt. Dolaysyla demokratikleme denen ey, bu snrlar erevesinde ele alnd. te yandan, Marksist devlet kuramlarndan yararlanarak u tespite ulayoruz: Trkiyede 1980 sadece bir rejim deiiklii deil, ayn zamanda bir devlet biimi deiikliiGalip Yalman

Transition To Neoliberalism The Case Of Turkey In 1980s (Neoliberalizme Gei 1980lerde Trkiye Vakas) adl kitab getiimiz gnlerde Bilgi niversitesi Yaynlarndan kan Galip Yalman, ODT Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blmnde retim yesi ve Trk Sosyal Bilimler Dernei Bakan.

dir. nk toplumsal snflar arasndaki dengeyi deitirdi. 1983te sivil ynetime geilmesi, beraberinde yeni bir devlet biimi deiikliini getirmedi. Dolaysyla, parlamenter bir rejim erevesinde hl otoriter devlet biimi varln srdryor. Onun iin de demokratikleme tartmalar mevcut rejimin snrlarn geniletme amacyla yrtld lde, snfsal dengeleri pozitif anlamda deitirecek bir deiimi hibir zaman ngrmedi. Egemen olmayan snflarn devred braklmasyla, baka bir atma ekseni Trkiyenin gndemine geldi. O baka atma eksenleri nelerdir? Laik/laik olmayan veya etnik temelli atma eksenleri ortaya kt. Demokratik-

Ceberrut devlete kar mcadele eden rgtlerin, bireylerin bunu nasl yaptklar ok nemli. Snfsal nitelii gzden karttklar, devleti zneletirdikleri lde, bir snfn br snf zerindeki tahakkmn tartmaktan uzaklalyor.
leme tartmalar da hep bu eksende yrtld ve yrtlyor. Kitapta da temel vurgum odur: Hibir zaman snf temelli bir demokratikleme tartmas gndeme getirilmedi. Bu tartmay gndeme getirmek isteyen aktrler de hep clz kald. Belli oranda gndeme gelince de hemen mdahale edildi. rnein, 1991de DYP-SHP koalisyonu protokolnde buna dair unsurlar vard, ama kt stnde kald. Zaten o hkmet pek uzun mrl olmad. Trkiye burjuvazisi hibir zaman, bu anlamdaki bir demokra-

tiklemenin taycs olmad. Eletirel yaklatnz sivil toplum fikri ne? Sivil toplum, Batda kiminin sol-liberal diye tabir ettii, Gramsciden yararlanlsa da esas olarak 18. yzyl dncesi olarak devlet/sivil toplum kartlna iaret eder. Sivil toplum rgtleri, devlete kar bireyi koruyan bir yap olarak algland ve Trkiyeye de bu sylemle geldi. Aslnda 12 Eyll rejimi erevesinde bunun bir mant da vard. Ama kurulan yaplanmalar, 12 Eyll ncesine dnmeme kaydyla hareket edebildiler. Aksini talep eden sivil toplum rgtlerine de haddinizi bilin dendi. Sermaye de 12 Eyllden sonra kendisini bir nevi sivil toplum olarak sunmad m? Elbette, onu kastediyorum. Zaten STK denen eyler de, devekuu misali yol aldlar. Fakat HD gibi STKlar da var. Bu eitlenme olumludur. Fakat sivil toplum/devlet ayrmn mutlaklatrdnz lde, sivil toplum rgtleri, siyasal toplumun dnda kalyorlar. Dier bir deyile, siyasal iktidar mcadelesi yapmayan unsurlar olarak tanmlanyorlar. Ve garip bir durum kyor ortaya. Oysa bir sr talep var ve bu talepler ancak siyasal iktidar mcadelesi erevesinde gerekletirilebilir. Ancak siyasal toplumla sivil toplumu birbirinden kopardnzda, hatta mmkn mertebe ilikisini kestiiniz lde ki 12 Eyll anayasasnn z budur toplumsal taleplerin nn tkam olursunuz. Sivil toplum rgtlerinin etkisiz gibi grnme sebebi de budur. Tabii belli dnemlerde, iktidarlarn tavrlar dorultusunda ekonomik kaynak dalm mekanizmasnn nasl kullanldna bal olarak, burjuvazinin belli kesimleri de bundan ikyet edebiliyor. Ama sivil toplum/devlet ayrmnn, burjuvazinin her eye ramen iktidar olduunu gzden kartan bir yan da var. Trkiyenin Batdan farkl bir kapitalistleme izgisi olduu, devlet gdml bir toplum ve burjuvazi olduu iin sivil toplumun da geliemedii deerlendirmesine katlmak mmkn deil. Trkiyedeki temel atma merkez/evre ayrm zerinden okunuyor. O zaman u abes soru ortaya atlabiliyor: evrenin temsilcileri iktidara geldii zaman merkez/evre ayrm kalmyor mu? Tartma byle olunca, ciddi bir yanlg ortaya kyor. nk iktidarn, devletin snfsal nitelii byk lde gndemden dyor. Snf temelli eletirel analizin gereklilii bu yzden ok nemli. Sivil toplum dnyasnda yer alan ak trler veya devletin ceberrut yapsna muhalif, bireyi gerek anlamda devlete kar korumaya alan STKlar iin ne sylyorsunuz? Her devletin bir ceberrut yan var. Marksist literatrdeki adyla bask aygtlarn, Weberyen terminolojideki adyla da meru iddet tekelini elinde bulunduran gtr devlet. Bu, devletin deimeyen bir yzdr. Zaten devlet, snfl bir toplumun rnyse, byle olmak zorunda. Ama devleti sadece byle grmemek

26

zerine epey mrekkep harcand. ok deiik bak alar, devletin sadece bir bask arac olduunu sylemenin yanltclna iaret eder. Bask arac gerekliinin yansra, toplumsal btnln kapitalist bir toplumda yaadmza gre, kapitalist toplumun yeniden retiminin nasl salanacann mekanizmalarn da grmek zorundayz. Baka bir deyile, hegemonya aralarn da irdelemek ve zmlemek zorundayz. Ceberrut devlete kar mcadele eden rgtlerin, bireylerin, bunu nasl yaptklar da ok nemli. Snfsal nitelii gzden karttklar, temel atma ekseninin bir tarafna devleti koyup onu zneletirdikleri lde, mcadelenin nitelii, bir snfn br snf zerindeki tahakkmn tartmaktan uzaklalyor. Daha dorusu, bunun snfl bir toplum dzeni olduunu tartamaz hale geliyorsunuz. Sistem sorunlarn sadece snf eksenli eletiriye tbi tutmak yanltc olmaz m? Elbette hibir kapitalist toplum sadece snflardan olumuyor. Baka eksenler, kimlikler var. Tabii ki bunlarn bilekesinden, bir eklemlenme iinde snfsal pozisyonlar ve mcadeleler ortaya kyor. Ama devletin bir biimi olduunu ve bunun, toplumsal niteliine gre deiime uradn gndeme getirmeden, ii sadece devlet yandal veya kartlna indirgerseniz, uzunca sredir yaadmz gibi, ksr ve ok zararl, toplumsal dokuyu byk lde zedeleyen tartma eksenleri iinde bulursunuz kendinizi. Elbette kimlik meselelerini, baka toplumsal kolektif haklar tartacaz. Ama bu sorunlarn zmn devletin deiebilen bir yap olduu gereinden kopardnz zaman, iin iinden kamyorsunuz. Sivil toplum - piyasa zdeletirmesini demokrasinin olmazsa olmaz olarak kurgulayan anlay, Trkiyedeki neoliberal yapnn deiik krizlerden geerek sarslmas yerine, pekimesine neden oldu. Trkiyenin Arjantinden en nemli fark bu. 2001 krizinde Arjantin sarslrken, oradaki neo-liberal model de byk lde sarsld. Ama Trkiyede 2001 krizi, neoliberalizmin pekimesine neden oldu. Neden byle oldu? Bir tarafa devleti koydunuz IMF ve Dnya Bankas zaten bunun ideolojik desteini salyor, Trkiye gibi devletlerin neoliberal reformlar yeterince tayc kapasiteye sahip olmad sylemiyle bu dnce birleince ne oldu? IMF, Dnya Bankas ve bir de AB apalar, bizi istikrara kavuturacak! Bu ne demek? Neoliberal model erevesinde belli bir snfn egemenliinin srdrlmesi demek. Bu, egemen snf arasnda yeni atmalar, ekimeler kmayaca anlamna gelmez. Laik veya slmc, farkl hegemonya projeleri var elbette. Fakat bunun ortak noktas, devleti bir atmann znesi olarak grp ona kar mcadele etmek! Bu srada siz devleti gya siyasal mcadelenin dna iteceksiniz! Oysa yle bir ey yok ki! Devlet, snfsal ilikilerin, toplumsal mcadelenin oldu-

u her yerde vardr. Nitelii, biimi deiebilir, daha demokratik olur veya olmaz. Ama bunu snfsal temelden kopararak tartmak, ok nemli bir ayan eksik brakmak olur. Benim muhalif ama hegemonik dediim bir entelektel evre, devlete kar muhalif tavr ald lde tartma gndemini de belirledikleri iin ayn zamanda kendi kurgularnn dorularn gerekmi gibi gstermekte ok ustalat. Medyann da byk etkisiyle, Gramsci anlamnda yeni organik aydnlar dodu. Bunun slmcs var, liberali var, eski Marksisti var... Kendi ilerinde de farkllaabiliyorlar: AKPye yanda veya kar olanlar var. Ama ortak noktalar, devleti bir zne, Trkiye gibi bir toplumun kurucu unsuru olarak grp Batdakinden farkl bir devlet kavramsallatrmas yapmalar. Onun iin sanki Trkiye devletiyle Batdaki devlet arasnda ontolojik bir fark varm gibi yaklalyor. Bu da amaz yaratyor, nDesen: Nalan Yrtma

nk Trkiye burjuvazisi bundan nefret ediyor. Bu konuda her zaman tavrn ortaya koyuyor. Kitapta da deindim: 80lerin sonunda zal Avrupa Topluluuna bavurduunda, ABye dahil olmay isteyenler dahil Trkiye burjuvazisi, i 12 Eylln emek/sermaye dengesini deitirmeye vardnda, durun bakalm diyordu. Bunu anlamak iin o dnemin gazete arivlerini taramak yeterli. Dolaysyla, tartmay Trkiye burjuvazisinin demokratik bir devlet biimine hazr olup olmadna getirmek gerekiyor. Ama yle eyler var ki gndemde, tartmay bu tarafa ekmeye bir trl frsat olmuyor. Oysa alanlarn kar karya olduu devasa sorunlar var. i snf neden kendi gndemini dayatamyor? Snf homojen bir yap deil ki. Daha dorusu, tek bana bir aidiyet deil. Gramscinin dedii gibi, bir ortak irade nasl oluur? i snfnn belli bir irade-

Sivil toplum - piyasa zdeletirmesini demokrasinin olmazsa olmaz olarak kurgulayan anlay, neoliberal yapnn deiik krizlerden geerek sarslmas yerine, pekimesine neden oldu.
k nasl dntreceinizi bilemez hale geliyorsunuz. Sanki devlet, orada duran bir ey. Halbuki devlet, toplumsal mcadelelerle dnen bir ey. Bizdeki gibi devleti zneletirdiiniz zaman, kafasn kesmek dnda bir ansnz olmad anlay yaygnlayor. Demokratik bir toplum yapsna ulamann yolu nereden geer? 82 Anayasasnn getirdii, zellikle snfsal temelli mcadelelerin stndeki kstlamalar kalkmadka, byle bir yol almaz. O kstlamalarn kalkmasyla da sorun zlmez elbette. Ama o kstlamalar kalkmasa da demokratik bir toplum projesinin kurgulanabilecei sanlyor. AB ile mzakerelerde alamayan balklar, bu kstlamalarn kaldrlmasn da ieriyor. Fakat bu balklarn almas iin bile toplumda bir talep ykselmiyor.

yi, sadece kendi snf karlar iin deil, toplumun geneli iin geerli klacak bir pozisyona gelmesi lzm. Bunu yapabilmenin mekanizmalarn bulmak lzm. Yoksa kp ii snf niye orada oturup duruyor demekle olmuyor. Hibir zaman karamsar olmadm, ama ok engel var. Umarm bundan sonra koullar deiir, bizim ocuklarmz daha iyi bir dnyada yaarlar. Muhalif, ama hegemonik dediiniz entelektel evrenin genilemesi, devlet yapsnn farkl bir eletiriye tbi tutulmasn salamaz m? Muhalif, ama hegemonik dediim ey, bu ekilde adlandrlmasa da, belli bir kesim tarafndan tepki ekiyor. Bunu AKPye yaknlk veya uzaklk balamnda sylemiyorum, o ayr bir mevzu. 2001 krizi ncesi ve sonrasnda belirgin bir lde iktisat politikas tartmalar yrtlmt. Krizin nedenleri zerine, finans krizi, bankaclk krizi veya d demeler dengesi krizi stne balayan ve devam eden, o zamann deyimiyle televole iktisatlar eitli tartmalar yrtyordu. Fakat imdiki durum, o televo-

27

le iktisatlarn bile aratyor. Liberal iktisadn Trkiyede de destekilerinin olmas doal. O zaman bile ikyet ettiimiz piyasa ekonomisi dorudur, mdahalecilik yanltr dikotomisinin stnden deerlendirme yanlt. Bunu, kresellemenin bir zorunluluu olarak aktardnz zaman, yanl daha da katmerleniyordu. Bir yandan Krtlerin kolektif haklar ya da 12 Eyll anayasas, sanki nceki anayasalarn genel zelliini yanstmyormu gibi tartlyor. br yandan slm/laiklik, onun ncesinde Susurluk tartmalarnn hepsinin kesitii noktada bir devlet var. Sanki bu tartmalar bize zgym gibi yaplyor. ster Tanzimata, ister cumhuriyetin ilk dnemine gidin, ykndmz Batl toplum gibi bir trl olamamann deiik sylemlerle kesitii noktada yine o devlet var. nk Osmanldan cumhuriyete, devletin oluturduu bir toplum var. Halbuki Batda hep tersi varsaylr: Toplumun iinden kan, szleme temelli bir devlet. Bu da kurgudan baka bir ey deil, ama laf uzatmamak iin ayrntya girmeyelim. Sonu itibariyle, Bat dnyas, ada, meden toplumlar byle geliir, biz farklyz, dolaysyla baka bir dnyaya aidiz; ne yapacaz? sorusu ortaya atlyor. Tartma byle balaynca, devlet, modernleme srecinin de lokomotifi olarak ne karlyor. Sadece 12 Eyll ncesi iin deil, 24 Ocak Kararlar iin de ayn yntemle deerlendirmeler yaplyor. Nedir Turgut zal? Babakanlk mstear, babakan, cumhurbakan... Sanki devletin dnda biri ve devlete ramen ykselmi. Oysa hep pohpohlanm, gklere karlm bir adam. Kitapta da deindim: zal, 1992deki zmir Kongresinde devleti mutasyona urattk diyor, bununla vnyor. Dolaysyla, devlet yine reformlarn gerek taycs olarak kurgulanm oluyor. Oysa bu, bir kurgudan baka bir ey deil. Fakat bu gzard ediliyor. 1980lerde devlet klsn, piyasadan elini ayan eksin diskuru h-

kimken, 1990larda belirgin bir biimde piyasa dostu devlet diskuru ne kyor. Bylece devlet, yine birinci unsur haline geliyor. Fakat devletin bunu yapabilmesi iin, kendini reforma tbi tutmas lzm. zaln btn zellii, 80lerde bir trl, 90larda baka trl, bu diskurlar izleyebilen biri olmas. Mutasyona urayan devlet, yeni grevlerini stlenebilecek bir aktr haline geliyor. Bugn yrtlen tartmalarn temel yanl, bunu gzard etmesi. Sanki devlet bir yerde duruyor, zaman devlet iin donmu, ama etrafndaki her ey deiiyor! AKP dneminin bu adan fark nedir? 2001 krizine kadarki tartma, ekonomik temelli gidiyor: Dnya ekonomisiyle sorunlarn zememi Trkiye! 2001

Temel atma merkez/evre ayrm zerinden okunuyor. evrenin temsilcileri iktidara geldii zaman merkez/evre ayrm kalmyor mu? Tartma byle olunca, iktidarn, devletin snfsal nitelii byk lde gndemden dyor.
krizinden itibaren, Kemal Dervi srecinde sorunlarn zm, 15 gnde 15 kanun karlm, dolaysyla mutasyon sreci tamamlanm. Bunun arkasndan AKP geliyor; gelenein ruhuna sadk bir biimde zelletirmeleri hzlandryor vesaire... AKPnin programndaki devlet, tam da bu neoliberal srece denk geliyor. Hem kk hizmet devleti hem de 80lerden itibaren sol-liberal evrelerin de vurgulad gibi ideolojisi olmayan devlet. Devletin ideolojisi olmaz laf, Trkiyede ciddi bir ekilde tartld. nk Kemalist bir ideoloji vard ve tm olumsuzluklarn msebbibi buydu! Peki, devleti nasl deitireceksin? Bunun aralar, bu kavramsal ereve iinde yok. Onun iin d mdahaleler bekleniyor. AB, IMF veya baka etmenler... nk devleti bir zne olarak kurguladn zaman, ierideki dinamiklerle devleti dntrme ansna sahip olamazsn. Toplumun dnda, ama ona hkmeden bir devlet tanm yaplyor. O

halde biz toplum olarak neyiz? Batda da otoriter, faist devletler vard. Fakat orada, toplumun iinden kp otoriter hale gelen bir devlet vardr. Trkiyedeyse sanki nce devlet olumu, sonra toplumu yaratm. O yzden kurucu lafn hep kullanrlar. Byle olunca da, devletin yaratt toplumun devleti dntremeyecei sanlyor. Tek yol olarak da devleti ortadan kaldrmak kalyor. Bunu nasl yapacaksn? Byle bir ey yok ki! Trkiye solunun zayfln nereye koymak lzm? Neden bir trl snf siyasetini gndeme getirip kitleselleemiyor? 12 Eylln bundaki katks ortada. 12 Eyll ncesi yaplanmay gl bir ekilde yerle bir etme konusunda baarl olundu. rgtsz mcadele ortamnda sivil toplum mcadelesi ortaya kt. STKlar veya gazeteler zerinden siyaset yaplr hale geldi. Bunun arkas yok. Tabir caizse, organik aydnlar ortaya kyor. Yaygn medya A sorunu olunca, belli kiilere mikrofon uzatyor. Bu organik aydnlarn grlerinin belli bir izdm de var, insanlarn fikirlerini belirlemede etkili olabiliyorlar. Onun iin muhalif, ama hegemonik kesimden sz ediyorum. Deiim talebiyle ortaya kyor muhalifler, fakat adeta iktidarda kimin olduundan bamsz olarak muhalefet yrtyorlar. Toplumsaln dnda bu muhalefeti yrtenler kimler: Organik aydnlar! Keleri var, televizyonlarn mdavimi konumundalar. Bir ksm insan Radikal ki sayfalarnda siyaset yapyor. Yine de kmsemiyorum, yanl anlalmasn. Bence Baskn Orann aday olmas nemliydi, ama bunun gemii de var: Yeni Demokrasi Hareketi. Nereye vardn hepimiz biliyoruz. Dier yandan, bugn geldikleri noktada, AKPnin AKP olmaktan kaynaklanan bir takm zayflklarndan yararlanarak AKPyi ynlendirebileceklerini dndler. zellikle AB parametresi stnden bu yaplmaya alld. Oysa AByi AKP kulland; kamusal aydnlar ise

AKPyi kullandklarn sand. Kimin kimi kulland bence belli. Snf hareketlerinden veya hareketsizliinden bamsz olarak kanaat nderleri zerinden yryen tartmalar, AKPnin bu alanda da kendi organik aydnlarn ne karmasn kolaylatrmad m? Eer gndem o aydnlarn fikirleriyle ekilleniyorsa ve kitle hareketleri ortada yoksa, sadece aydnlarn niteliini deitirerek, yanda aydnlara daha fazla grnrlk salayarak belli konular tartlr, bakalarn da tartlmaz klmyor mu iktidar? ngiltere zerinden bunu daha rahat deerlendirebiliriz. 1990larda i Partisinin glenerek, iktidara gelip tekrar tkezlemeye balamasna baktmz zaman, benzer bir sre grrz. Siyaset denen ey, aslnda ieriksizleiyor. Bu da vatanda mteri olarak grme anlayn ortaya karyor. Vatandana pazarladn eyin nemi yok, demokrasi veya gvenlik pazarlayabilirsin. Bu meseleler ngilterede uzun sre tartld ve yansmalar Trkiyede de oldu. Yeni sol gibi hazr kopyac laflarmz da buraya dayanyor. Afganistan tartmalarnda dardan demokrasi dikte edilemez laf ok moda, ama Trkiyede yaanan tam da bu. Ortalkta belki silah filan yok ama, kendi dinamiklerinle yapamadn AB kriterleri, Dnya Bankas kriterleri zerinden yapyorsun. Getirilen her eye kt demek yanl olur, bunun altn zellikle izeyim. dam cezasnn kaldrlmasndan balayarak bir takm nemli deiikler de oldu. 82 anayasasnda yaplan ve hayat birazck yaanr klan deiiklikleri de gzard etmiyorum. Organik aydn meselesini biraz aalm: Siz aydnlara rnein televizyona kmamalarn m neriyorsunuz? Nasl bir yol izlenmeli? Zor bir soru bu. Ama mcadeleyi o planda da yrtmek gerekiyor. Belli konjonktrde, rnein ekonomik kriz yaandnda, Korkut Boratav veya Erin Yeldana kaplar ayor byk medya. Veya dnya apnda kriz yaannca, btn dnya Marx kefediyor. Fakat o konjonktr getii an, meselenin bu boyutu rtlyor. Trkiyenin tartma slbunun en zararl, en ksrlatrc yan, belli kalp dorularn olmas. O dorulara kar ktn zaman dinozor addediliyorsun. En son gelinen noktada, tiksindirici bir biimde, darbeci veya Ergenekoncu oluyorsun. Darbe sonras ANAPla 2001 krizi sonras AKPyi karlatracak olursak, ekonomi politikas asndan, devletin mutasyona uratlmas konusunda nasl bir ilevi oldu AKPnin? Trkiyedeki sa iktidarlar, alternatif d kaynak bulduklar lde, ilerine gelmedii takdirde IMFnin politikalarna kafa tutarlar. Bunu Menderes dneminde de grrsnz. Amerikan yardmlarna gvenip IMF ve Dnya Bankasn kap dar etti, ama be sene sonra kriz daha vahim bir hal alnca, 1958 istikrar programn uygulamak zorunda kald. 2008de hkmetin IMFye kafa tutmas-

Geen sayda belirtmeyi atlamz, Nalan Yrtma bu harikulde ileri yaparken fotoraflarndan yararland Gundula Frieseye bin teekkr ediyor...

i snfnn belli bir iradeyi, sadece kendi snf karlar iin deil, toplumun geneli iin geerli klacak bir pozisyona gelmesi lzm. Bunun mekanizmalarn bulmak lzm. Yoksa ii snf niye orada oturup duruyor demekle olmuyor.
nn altnda, alternatif d kaynak bulmas yatyordu. Ama AKPnin Bat dnyasyla neoliberal bir btnlemenin sadk takipisi olmaya devam edecei ak. Erdoann Davos k ve Batyla elimesi ise global anlamda baka bir seyirciye hitap etme ihtiyacndan kaynaklanyor. Bylece Batya, bu ekilde Batnn karlarn blgede daha iyi temsil ederim mesaj veriliyor aslnda. Bu da Ahmet Davutolunn d politika anlayyla yrtlyor. evre merkeze geldi veya AKPnin muhalif yan kald/kalmad tartmalarna ne diyorsunuz? Dikkat edersek, AKP tam da muhalif konumunu srdrmenin avantajlarn kullanmaya alyor. Bu, derin devlet, Ergenekon gibi yaplanmalarn olmad, devletin bir takm hastalkl zellikleri olmad, yasad ilerin yaplmad anlamna hi gelmiyor. Ama devletin demokratikletirilmesi tartmalar iin zne inmeyen tartmalar olarak kald srece, kimin kimi kulland daha iyi anlalr. AKP kendi politikalar erevesinde Trkiyedeki liberal aydn kesiminin bir ksmn m kullanyor, yoksa bu aydnlar kendilerince AKPyi doru yola m ekiyor tartmas var. Bu taraflar arasnda bir ekime yaannca ne oluyor? Aydnlarn deklarasyonlar veya imza kampanyalar ortaya kyor: AB yolundan kma, AB meselesini ciddiye al. Bu, zaln tabiriyle, devletin yeterince mutasyona uramad, ideal konuma gelmedii fikrinin ifadesi. Halbuki btn bunlar, Trkiyedeki toplumsal mcadelenin nemli lde bastrlmasndan kaynaklanyor. Gneydou sorununu

toplumsal-ekonomik bir sorun veya tarihsel mirasn kt bir kalnts olarak grmek yerine, baka bir yerden tartr oluyoruz. Sanki o anlamda kolektif haklar salanrsa, sorun ortadan kalkacak. Trkiyedeki devlet meselesini kendine zg, ontolojik bir farkllk ieren, toplum d ve topluma hkmeden bir zne gibi alglamaktan ve kitlelere bu erevede bakmaktan vazgemediimiz mddete, sadece Krt meselesini deil, hibir meseleyi zemeyiz. Devleti bir zne deil, biim olarak alglarsan, sivil toplum/devlet ayrmasna gitmeden devletin de bir mcadele alan olduunu kabul edersen, devleti deitirebilirsin. Elbette deiimden kast, kapitalist bir devletin deiimi. Aksi halde, devleti siyasetsizletirmeyi amalam oluyorsun. Devlet, siyasal datm mekanizmalarnn dna kacak: Kemal Derviin diskuru da yleydi. st kurullar kurmak, bamsz Merkez Bankas oluturmak... Piyasa rasyonalitesine gre davranp devleti siyasal alann dna karmaya almann altnda yatan etmen, o bakmdan da ideolojiktir. Anayasann deitirilmesi, bu adan temel kaide gibi mi grnyor? Hayr, benim yle bir iddiam yok. Drt tane anayasa deitirmisin, ama bir ey deimemi. Yeni anayasann bu anlamda deiimi salayacann hibir garantisi yok. Yeni anayasay kim yapacak? Onun iin, tartmay ok temel bir felsef noktadan balatmak gerekiyor. Ancak, muhalif, ama hegemonik dediim kesim, buna hazr deil. nk hem hegemonyalar sarslacak, hem de bugn ok sevdikleri o devlete kar mcadele eden konumlarnn temelleri, ayaklarnn altndan kayp gidecek. Bundan korktuklar iin, devleti sanki deimez bir yap olarak zneletirip ona kar mcadele ediyorlar.

29

Sylei: rfan Aktan - Gksun Yazc

ARJANTN YERL SANATI

Blackwatera noel hediyesi

IRAK Amerikal yarg, 2007de, Badatn Nisur Meydanndaki bir kavak noktasnda halkn zerine ate aarak 17 silahsz Irakly ldrmekle sulanan Blackwatera bal be paral askerin yargland davay drme karar ald. Gereke olarak ABD ynetiminin yapt usulszlkleri gsterdi. Mahkeme kararna Badattan tepki geldi. Irak hkmet szcs Ali Debba, hayalkrklna uradklarn, Irakl yetkililerin yrtt soruturmann sanklarn ar su ilediini gsterdiini, Blackwatern gerekli olmad bir durumda silah kullandn ve bu iin peini brakmayacan syledi.

Patraeusun tehdidi
RAN ABDnin Ortadou ve Krfez Blgesinden sorumlu komutan David Petraeus, rann nkleer programn durdurmak iin hazrlanan eylem planndan bahsederken buna nkleer tesisleri bombalamak da dahil dedi. ran ise fze savunma kapasitesinin dmann tahmininden ok daha gl olduunu aklad. Savunma Bakan Ahmed Vahidi, dmanlarn propaganda ve iddialarnn aksine, rann caydrc gcnn, lke ve blge gvenliini salamaya ynelik olduunu savundu. rann yerli savunma gcnn en nemli blmn ksa, orta ve uzun menzilli fzeler oluturuyor.

26 ARALIK 2009 - 11 OCAK 2010

FLSTN Kbustan bir yl sonra

srail saldrlarnn birinci yldnmnde Gazzede olmak zere binlerce kilometre yol kateden insan yardm konvoyu Viva Palestina, jandarmalk taslayan Msr ynetimi yznden randevusuna ge kald. Ama sonuta yardm Gazzeye ulatrd. AKPnin eyleme drt elle sarlmas bir hayli dikkat ekiciydi.
27 ARALIK 2008, Cumartesi gn, le 11 sularnda, sraile ait altm F-16 sava ua Gazze semlarnda belirdi ve 3 dakika 40 saniye iinde elliden fazla hedefi bombalayp ekildi... Gazze ehrinin tpatp maketinin stnde planlanan bu ni baskndan sonra gdml fzelerle devam eden srail saldrlar, ilk gnn sonunda ortaya dramatik bir say kard: 290 l. Katliamn boyutlar korkun bir geree iaret ediyordu; 1967deki Arap-srail Savandan beri Filistinde tek bir gnde bu kadar insan lmemiti... Bilano her geen gn artt. srail ordusunun hafta sren saldrlar bittiinde, 1300n stnde Filistinli hayatn kaybetmiti. Binlerce yaral ve evsiz vard. srailin kara, deniz ve havadan kuatarak ablukaya ald Gazzede halk, gkyznden yaan fzelerin yerle bir ettii hastaneler, okullar ve konutlarn arasnda elektriksiz, susuz, gdasz ve ilasz kalmt. Viva Palestina adl uluslararas insan yardm kuruluu, srail saldrlar henz srmekteyken Britanyal sosyalist parlamenter George Galloway nclnde Londrada kuruldu. Kitle tabann ngiliz ii snf oluturuyordu, btn dinlerden ve farkl uluslardan bireylerin biraraya geldii heterojen bir yap arzediyordu. rgtn ilk insan yardm konvoyu, 14 ubatta Manchesterden yola kp Belika, Fransa, spanya, Fas, Cezayir, Tunus, Libya ve Msr rotasn izleyerek 9 Martta Gazzeye ulat. Konvoy balarla elde edilen 1.6 milyon dolar deerinde malzeme tayordu; tfaiyeciler Sendikasnn balad bir itfaiye arac, bir cankurtaran botu, 12 ambulans, kamyonlar dolusu ila, gere, giysi, battaniye ve ocuklar iin hazrlanm hediyeler... Bunlara Kaddafi Vakfnn Libyada yapt 180 kamyonluk yardm malzemesi ba da eklendi. Ne var ki, Msr hkmeti sadece tbb malzemenin Gazzeye ulamasna izin verdi. 17 Temmuzda, hayat sinemaya aktarlan nl bar yanls Vietnam gazisi Ron Kovi ile Gallowayin nclk ettii ve havayoluyla gelen 200 Amerikal aktivistin katld ikinci konvoy, Msr stnden Gazzeye girdi. lk konvoy yola kmadan bir gece nce organizatrlerden dokuzu terrist faaliyetlerde bulunmak sulamasyla tutuklanm, BBC bunu Viva Palestinaya kar bir karalama kampanyasna dntrmt. Galloway ve onu destekleyen ii sendikalar Hamas yanls olmakla sulanyordu. ou esmer vatanda olan bu dokuz kii sonradan susuz bulunarak serbest braklsa da, BBCnin yaynlar yznden ba kampanyasnda yzde 80 dolaynda d yaand. Hamas temas, ikinci konvoy iin de gndeme getirildi. Bu defa ABDdeki yahudi rgtleri, Viva Palestinann terrist etkinlikleri hakknda Adalet Bakanlna su duyurusunda bulundu. Gene bir ey kmad!

ve aralarn tmn Gazzede brakma karar almt. Kontenjan daha Arap lkelerine girmeden doldu. Sonuta korteje Britanya, Trkiye ve ABDden katlan gruplar arln koydu. Ankarada scak karlanan Viva Palestina temsilcileri, bata TBMM Bakan Mehmet Ali ahin olmak zere, Abdlkadir Aksu, Zafer skl gibi AKPnin ar toplaryla ve Ankarann diplomasi evresiyle grt. AKP eyleme byk bir evkle sahip kt, hatt kendi projesiymi gibi grnmesi iin elinden geleni yapt. Dolaysyla, Arap lkelerini ap planlanan zamanda Gazze snrna ulaan konvoyun Msrl makamlarca alkonmas, ardndan bagsteren gerginlik, Refah snr kapsnn iki yannda kan atmalar ve konunun uluslararas diplomatik krize dnmesi dorudan Trkiyenin meselesi hline geldi.

GALLOWAY GAZZEDEN BLDRYOR

Utan duvar nasl yklr?

SRAL saldrsnn birinci yldnmne denk gelen 27 Aralk gn Gazzede olmay hedefleyen Viva Palestina insan yardm konvoyu, Msr hkmetiyle kan anlamazlklar yznden Refah snr kapsnda bir haftadan fazla bekledi. Bu srada Msr gvenlik gleri hem konvoydakilerle, hem de snrn te yannda protesto gsterisi yapan Filistinlilerle att. Democracy Nown, konvoy lideri Britanyal sosyalist parlamenter George Galloway ile, 7 Ocakta Gazzeden yapt canl telefon grmesine balanyoruz. Konvoyda bulunan ok sayda insann dvld, bazlarnn hastaneye kaldrldna ilikin haberler alyoruz. Bize ne olduunu anlatr msnz? George Galloway: 55 yaral var, bazlar ar durumda. On arkadamz hastaneye kaldrmak zorunda kaldk. Herkes bizimle birlikte Gazzeye girdi, ama ortada bir yn krlm kafa, all kol, yaral

nc konvoyda AKP damgas

srailin Gazzeye uygulad ambargoyu krmay amalayan Viva Palestina, nc konvoy iin yeni bir rota ve o rota stnde yaayan yeni mttefikler seti. Ne de olsa, Erdoann one munite kyla simgeleen post-Davos dnyada Gazzeye giden yollar stanbuldan geiyordu. 6 Aralkta Londradan yola kan Gazzeye zgrlk kervan, blgeye bu kez Fransa, Belika, Lksemburg, Almanya, Avusturya, talya, Yunanistan, Trkiye, Suriye, rdn ve Msr hattndan ulaacakt. tfaiye, ambulans, kamyon, otobs, cip ve otomobillerden oluan ve yol boyunca eitli lkelerden katlmlarla byyen 80 aralk Viva Palestina konvoyu, stanbula 16 Aralk gn ulat ve Trkiyenin drt bir yanndan gelen 70 aralk grupla birleti. Bunlara Mersin limannda, ABDden deniz yoluyla gelen 47 ara daha katld. rgt konvoyu 200 arala snrl tutma

30

Gneyde isavaa doru

SUDAN Gney Sudanda, Nuer kkenli bir grubun Dinka obanlarna saldrarak binlerce bykba hayvana el koymasyla balayan etnik atmalarda en az 140 kii yaamn yitirdi. Gney Sudanl politikaclar, devlet bakan mer El Beirin mttefiklerini, gneyde sorun yaratmak amacyla hasm gruplar silahlandrmakla suluyor. El Beirin asl amacnn nisan seimleri ve Gney Sudann bamszl iin yaplacak referandumu sabote etmek olduu syleniyor. BM verilerine gre, geen yln ocak ayndan bu yana blgedeki farkl etnik gruplar arasnda yaanan atmalarda en az 2 bin kii ld.

Suudi ordusu Husilere kar

YEMEN ii Husi gerillalaryla Suudi Arabistan ordusunun lkenin kuzey snrboyundaki atmalar iddetleniyor. Suudi Arabistan devlet televizyonu, 12 Ocakta kan atmada 82 Suudi askerinin ldrldn aklad. Bunun stne Suudi kuvvetlerinin snrdaki Husi ky El Cebriyi ele geirdii ve burada konulanan gerillalarn tamamn imha ettii bildirildi. Savunma Bakan Yardmcs Halid Bin Sultan, kyn 48 saat iinde boaltlmas iin ltimatom verdiklerini, fakat gerillalarn buna uymadn sylese de, bamsz kaynaklar saldrda sivillerin zarar grdn rapor etti.

Kanl ylba baskn

KOLOMBYA Obama ynetiminin asker desteini alan Kolombiya ordusu, marksist FARC gerillalarna kar saldrlarn younlatrd. Ylba gecesi cangldaki kampta elenen gerillalara dzenlenen hava saldrs, 18inin cann ald. Daha sonra kampa baskn dzenleyen Kolombiya kuvvetleri hayatta kalan 13 gerillay ele geirdi. Uribe ynetimi, saldrdan bir hafta nce gneydeki Caqueta eyaletinin valisi Luis Francisco Cuellarn karlp boaz kesilerek ldrlmesi eyleminden FARC sorumlu tutmutu. Caqueta, tarihsel olarak FARCn en gl olduu blgelerden biri.

rme de byyor
N Alman ulusal istatistik brosuna gre in, Almanyay geerek dnyann en byk ihracats konumuna ulat. Geen yln ilk 11 aynda, inin ihracat 1.07 trilyon dolar bulurken, Almanyann ihracat, 1.05 trilyon dolarda kald. te yandan, ekonomik bymenin sefasn sren inde, hkmet yetkilileri yolsuzluk batandan kurtulamyor. Yolsuzluk denetleme rgtnn verilerine gre, 2009 ylnda 106 bin hkmet yetkilisi yolsuzluktan sulu bulundu. Bu da bir nceki yla gre yzde 2.5lik art demek. Ayrca zimmetine para geirirken yakalanan memur says yzde 19a srad.

Filistini destekleyen birok siyas hareketle eylem birlii yapan Galloway, AKP ile byle bir balamda dayanmaya girmeyi izah etmekte zorlanmayacaktr. Buna ramen, Britanyal sosyalistlerle dayanma eylemi rgtleyenlerin neden Trkiyeli sosyalistler deil bakalar olduu, iki taraf asndan da dndrcdr. te yandan, Viva Palestina grevini baaryla tamamlayp Gazzeden ayrlrken Trkiye-srail arasnda kopan yeni kriz, AKP iradesinin salamasn yapt. Davosta balayan gerilim 2009 boyunca devam etmiti. Son olarak, Kurtlar Vadisi Pusu dizisinde Polat Alemdarn tek kurunla patlatt beyinden srail bayrana srayan kan vizyona girdi. Cevaben srailli rklarn kstahlk duygular kabard. Galloway acaba Polat Alemdarn hkmet iin altn biliyor mu? Erdir Zat gurur duyuyorum. Msr hkmetinden herhangi bir aklama gelmedi. Zaten bu nasl olabilir ki? Bir zamanlar Arap dnyasnn kalbi olan Msrn, imdi, boyun emezlerse alktan lmeye terk edilecek strap iindeki insanlarn etrafna demir bir utan duvar ina edilmesine yardm ettiini nasl aklarsnz? Filistin ynetimi, sizce ABD siyasetine nasl bakyor? Radyo, televizyon vs. programlarnda Barack Obamann seilmesi iin mcadele vermi bir insan olarak, sol kesimleri, Obamay desteklememekle topik bir hata yaptklarna inandrmak iin ok uratm. Burada, Filistinde ok byk bir hayalkrkl var. Daha byk hayalkrkl, Bakan Obamann imdi oynad, daha dorusu oynamad rol konusunda. Kahirede [slm lemine] yapt konumayla muazzam bir i karmt. Byleyiciydi. Bush yllarndan sonra nihayet biraz umut olabileceini gstererek Arap kamuoyunu artmt. Ama pratikteki siyaseti ki bunu Hillary Clinton yrtyor gibi grnyor Bushularn buradaki insanlara uyguladyla tpatp ayn. Ve bu ok ama ok ac bir hayalkrkl.
eviren: Zeynep Nuholu

yz ve kanl giysi var. Bunlar, Msr hkmetinin bu kuatmada oynad roln ispat. Tamamen sebepsizdi. Silahsz sivillere ynelik bir saldryd. rktc ve vahiydi. Ve tabii bu, Gazze zgrlk Yrynn, sadece birka gn nce, turistik sezondaki Kahirenin merkezinde grd muameleyle aynyd. Saldr Msr medyasnda nasl yer ald? Hkmetin, daha sonra konvoyun geiine izin vermesinde etkili oldu mu? Neyse ki, Msrda kimse Msr medyasn takip etmiyor. Herkes Arap dnyas diktatrlnn sansr duvarlarn ykan uydu kanallarn, El Cezire gibi pan-Arabik kanallar izliyor. Bu yzden Msrda herkes o kk El Ari limannda neler yaandndan haberdar ve eminim halkn byk bir ounluu bunu onaylamyor, hatt knyor. Msrllar, tamamen kuatma altndaki Filistinlilerin arkasnda. Fakat ne yazk ki, kendilerini kt temsil eden, benim u anda bulunduum yerden birka kilometre tede, aalk bir rol oynayan bir hkmetleri var. Msr hkmeti, Gazzeye hayat getir-

menin srail dnda tek baka yolu olan tnelleri tkayarak ABD ordusuyla birlikte utan duvar ina ediyor. Bu tnellerle koyun, tavuk, petrol, doalgaz ve yaam idame ettirecek ila dndaki dier malzemeler tanyor. Haberlerde gda ve ila tadmz sylendi, dzeltmeme izin verirseniz, biz sadece ila gtryorduk. nk Refah kapsndan Gazzeye gda sokulmasna izin verilmiyor. Gda, srail kanallar zerinden gemeli. Tabii ki, gda gvenlii konusunda endielendiklerini sylyorlar. Gazzede herhangi bir gda zehirlenmesine (!) yol amak istemiyorlar. Anlyorsunuz deil mi? Gazzedeki durumu anlatabilir misiniz? aresiz. Kk bir rnek vereyim; burada sessiz, gzel bir oteldeyim. Fakat otelde yiyecek yok. Ne kahvalt ne de le yemei iin. Eer Gazzenin en iyi otelinde yemek yoksa, insanlarn ne ektiini siz hayl edin artk. Filistinli kadnlarn ve kzlarn sabahn erken saatinde p ynlarn kartrdn kendi gzlerimle izledim. 2010 ylnda, mslman-Arap bir lkede byle bir kepazelik yaan-

yor. Bunun neden ve nasl ortaya ktn unutmayn. Doal bir felaket deil bu, insan eliyle yapld: zgrce yaplan bir seimde, sizinkiler, benimkiler ve srail dahil byk glerin hazzetmedii bir partiye oy veren Filistin halkn cezalandrmak iin. Ben Hamas yanls deilim, Filistinli olsaydm onlara oy vermezdim. Ancak Filistin liderini seme yetkisi sadece Filistinlilere aittir. Gazze zgrlk Yrynn giriine izin verilmemesinin nasl bir aklamas var ve Msr hkmeti neden bar yanls eylemcilerin Gazzeye girmesine engel oluyor? Her aamada, konvoyda bulunan herkesin Gazzeye girmesi konusunda srarc olduumuzu ve Msr gvenlik glerinin tutuklad alt kiiyi almadan El Arii terk etmeyeceimizi belirttiimizi memnuniyetle syleyebilirim. Baz konvoy yelerinin Msrdan snrd edilmesini kabul etmedik. Balangta hepsi lke dna karlyordu, ama sonunda izin verildi ve imdi Gazzede hep beraberiz. Dolaysyla dayanma balamnda elde ettiimiz kazanmdan

31

Trkiyeden tazminat talebi

BULGARSTAN 1913den sonra Trkiyeden g eden Bulgarlarn brakmak zorunda kald mal ve mlkler iin Trkiyeden 10 milyar dolar tazminat talep eden Bulgaristan, resmi bavuruya hazrlanyor. Sorumlu Devlet Bakan Bojidar Dimitrov, tazminatn denmemesi durumunda Trkiyenin Avrupa Birlii yeliinin Bulgaristan tarafndan engelleneceinin sinyalini verdi. Tazminat bavurusu iin devlet arivinin incelendiini kaydeden Dimitrov, 2009da 306 mirasya tasdikli tapu ve evrak kopyas verildiini aklad ve hak sahiplerine bavuruda bulunmalar iin ar yapt.

Ecinsel evlilik kapda

PORTEKZ Parlamento, ecinsel evlilie izin veren yasay meclisten geirirken, ecinsellerin ocuk evlat edinmesinin nn aan tasary geri evirdi. ktidardaki Sosyalist Parti ve dier sol partilerin desteiyle geirilen yasa, lkenin muhafazakr kesiminden byk tepki grd. Sa partiler konuyla ilgili ulusal referandum dzenlenmesi iin 90 binin zerinde imza toplad, ancak teklifleri kabul edilmedi. Cumhurbakannn onaylamas halinde yasa nisan aynda, yani ecinsel evliliin ateli muhalifi Papa 16. Benediktusun Portekiz ziyaretinden sadece bir ay nce yrrle girecek.

DNYADA IRKILIK TIRMANIYOR Aznlklar tehlikede

DNYA, Avrupadan Okyanusyaya farkl lkelerden gelen rk haberlerle alkalanyor. Aznlklara ynelik hogrszlk yer yer iddet olaylarna dnrken, son gnlerin en ciddi krizi, talyan faistlerinin siyah gmenlere saldrmasyla patlak verdi. Aznlk kymnn son iki hafta iindeki dkm yle: talyann gneyindeki Rosarnoda gmenlere haval tfekle ate alp iki kiinin yaralanmas zerine olaylar

kt. Yerli talyanlar, isyan karan Afrikal iilere demir sopalarla saldrd. kisi ar onlarca kiinin yaralanmas zerine polis 320 gmeni blgeden tahliye etti. Yz kadar gmen ise kendi abalaryla kat. Gmen kart ileri Bakan Roberto Maroni, Gerginlik, el altndan sren ge ar tolerans gsterilmesinin eseridir dedi. Babakan Berlusconinin gazetesi Il Giornale gazetesi ise rkl lml bir kisveyle srdrd: Bu insanlar bir kera geldi mi onlar istismar edemeyiz. Bizim isizlerimizin omuz silktii ileri yapyorlar.

ABD Chesnutt kendini niin ldrd?

ABDnin akllara ziyan salk sistemi en sonunda deiiyor; baka bir akl almaz sistemle. Seim kampanyasnda herkese evrensel salk hizmeti sz veren, bunu kamu kaynaklaryla yapaca iin sosyalist damgas yiyen Obama ok abuk tornistan etti. Salk reformu halk deil, krn misliyle katlayacak olan salk endstrisini ihy edecek. Kazanan gene kapitalizm, kaybeden gene Vic olacak...
ABDNN saygn muhalif blog sitelerinden Crooks and Liars (Sahtekrlar ve Yalanclar), Amerikal mzisyen Vic Chesnuttun yrek burkan lmn u balkla vermeyi tercih etmiti: Ozan Vic Chesnutt, ABDnin Gayrinsani Salk Sisteminin Son Kurban. Chesnutt, kendisini 18 yanda tekerlekli sandalyeye mahkm eden kazadan beri, tedavi ve hastane masraflaryla bouuyordu. Yeni albm ktktan hemen sonra kendisiyle yaplan bir syleide, salk sigortas iin ayda 800 dolar demesine ramen hastanelere 50 bin dolar borcunun biriktiini sylyordu. O sralarda tam gaz devam etmekte olan salk reformu tartmalaryla ilgili, Obama beceriksizin teki, saclar da gerizekal diyordu: Tartma mundar oldu, ksmen Obamann beceriksizlii, ksmen saclar yznden. Yaplmas gereken, Reagan dneminde karlan yasalarn lavedilmesi. Ulusal Salk Enstitsne, aratrmaya bir sr para harcyoruz, karlnda hesap yine bize kesiliyor. Ayrca sala verilen teviklerin de, patent yasalarnn da deimesi gerekiyor. 80lerde geirilen yasadan nce Ulusal Salk Enstitleri aratrmaya milyonlarca dolar harcar, ama patentler, herkesin kullanmna ak olur, jenerik reticiler de ucuz ilalar retirdi. imdi, ila firmalar aratrmaya ayrdklar kaynaklar, yalnzca daha fazla para kazanmak amacyla kullanyor. salk sigortasndan yararlanamyor. ABD, bu aklalmaz harcamalara ramen, salk hizmetleri kalitesinde dnyada hemen tm gelimi lkelerin ardnda, kendine 37. srada yer bulabilmi. ABD, kamusal salk hizmetlerinin iki gstergesi kabul edilen ortalama yaam sresinde dnyada 50., ocuk lmlerinin dklnde ise binde 6,26 ile 46. srada (kaynak: CIA World Factbook). Reagan dneminin yaratt farka deinmitik: 1960ta ocuk lmlerinde 12. srada iken, 1990da 23.le, imdi ise o orann bile fersah fersah gerisine dm bir gelimi lkeden sz ediyoruz. Getiimiz saylarda szn ettiimiz Amerikan istisnaclndan kaynakl olsa gerek, bu istatistik, ABD yneticilerini pek rahatsz etmiyor. Dier gelimi kapitalist lkeler-

de, hatta Reagann ikiz kardei Thatchern lkesi ngilterede dahi, neoliberalizmin aktrleri, yzyllar sren snf kavgasnn sonucunda ortaya kan kapsayc salk sistemlerini zel sigortalarla dejenere etmeye cesaret edemedi; onun yerine, patent gibi konulara odaklanmay tercih etti. ABDdeki durum ise, salk sigortaclarnn Reagan ile birlikte kurduklar kralln egemenliinin her geen yl pekitirilmesi olarak zetlenebilir. Aslnda ABDde durum sfra sfr deil. 1965te oluturulan Medicare ve Medicaid adl iki sistem, halen kr topal da olsa iliyor. Medicare, 65 ya zeri ve engellileri kapsarken, Medicaid, bizdeki yeil kartn muadili. Ancak bu sistemlerin insaniyetinin de snrlar var: Chesnutt, bir engelli olmasna ramen, mzik yapabildii iin bu kategoriye dahil edilmedi ve Medicareden yaamnn hibir annda yararlanamad. Yalnzca Chessnut m? Eer HIV tayorsanz, Medicareden yararlanabilmek iin AIDS olmay T-hcre saysnn 200n altna dmesini beklemeniz gerekiyor. Belirtelim, bu saym 350nin altna dtkten sonra terapinin hzla balamas gerekiyor. Ancak sistem, size para harcamak iin lme biraz daha yakn olmanz bekliyor ki, maliyet azalsn.

Reagann salk kbusu

Michael Mooreun Sicko belgeselini izleyenler, ya da Amerikan kapitalizminin ileyii hakknda az ok fikir sahibi olanlar iin Chesnuttn izdii bu resim artc deil. Neoliberalizmin kendini ABDde en vahi biimde hissettirdii alan, ne dier hizmet sektrleri, ne de silah dahil endstriler. Amerikan salk sistemi, Reagan dneminde gerekten de insanlk d bir hale getirildi. yle ki, ABD btesinin yzde 37si, gayri safi milli haslasnn yzde 16s sala harcanrken ABD, bu harcamalaryla dnyada ak ara birinci srada, lkenin yzde 15i, yani 50 milyon kii, herhangi bir

Vic Chesnutt

1964-2009

32

 Msrn Naga Hamadi kentinde mslmanlar ile Kpt hristiyanlar birbirlerinin ev ve iyerlerini yakyor. Mslman bir kzn kasm aynda bir Kpt gencin tecavzne uramas zerine trmanan olaylar, Noel gn Kpt kiliselerinin bulunduu bir caddede mslman militann otomatik silahlarla ate almasyla katliama dnt, 6 Kpt ldrld. Pakistanda ii aznla ynelik saldrlar sryor. Son olarak Karaide bir ii treni bombaland, 43 kii ld. Ugandada gaylere idam cezas ngren yasa almalar sryor. Uluslararas bask nedeniyle hkmet idam cezasn-

dan geri adm atabilir, ama gaylere ynelik sert nlemler alnaca kesin gibi. Ilml slm lkesi olarak bilinen

Malezyada dinsel aznlklara ynelik iddet trmanyor. Bir mahkemenin hristiyan yaynlarnda Allah szcnn kullanmasna izin vermesinin ardndan bakent Kuala Lumpurda kilise kundakland. Malezya nfusunun yzde 10u hristiyan. Sydneyde yaayan Hint asll bir adamn baklanarak ldrlmesinden sonra Hindistandaki bir gazete, Avustralya polisini rk rgt Ku Klux Klan yeleri gibi gsteren bir karikatr yaynlad. Diplomatik kriz karan bu olayn ardndan, bir baka Hintli, Melbournede rk bir ete tarafndan benzin dklerek yakld. V-

cudunun yzde 15i yanan gen hayat tehlikeyi atlatt. Irkln trman gsterdii Trkiye de bu listeye girdi. Manisann Selendi ilesinde, ylba gecesi kahvehanedeki Roman vatandalara ay vermeyen kahveci yznden balayan gerginlik, birka gn iinde Romanlara kar rk saldrya dnt. 5 Ocak gecesi yzlerce kii Roman adrlarna, evlerine ve arabalarna saldrd. Can gvenliini almakta zorlanan ile ynetimi, Roman mahallesindeki 15i ocuk, 20si kadn 74 kiiyi Selendiden Grdes ilesine gndererek ayrmcla tehcir boyutunu ekledi.

Uzun szn ksas, ABDdeki salk sistemi, dklyor. Ancak ayn fikirde olmayanlar da var: Salk sektrnn dev firmalar ve saclar. ABDdeki salk endstrisine harcanan toplam miktar, 2,5 trilyon dolar buluyor! Peki bu kadar para harcayp da bu kadar salksz bir toplum olmak nasl mmkn? Paray var gle bakalarnn cebine aktarak: Bu giderlerin yaklak 400 milyar dolar, brokratik/idar ilemlere gidiyor. Bu ilemlerin ou, zellikle sigorta irketlerinin yaratt dolambal yollarn kalemleri.

Obamann manevras
Salk Reformu tartmalar, getiimiz nisan aynda bu karamsar tablo eliinde balad. Amerikan sa, tartmann bandan itibaren temel argman olarak devlet sizden daha fazla vergi alacak, istemeyeni bile zorla sigortalayacak lafzyla balad, sosyalizm geliyora kadar vard. Kendi iindeki liderlik sorununu henz zememi olan Cumhuriyetiler, zellikle tarada, kontrolden ktlar. Hem ham rklk, hem de iki kutuplu dnyann klasik antikomnist argmanlar ekmecelerden karld. in ilginci, bu argmanlar Amerikan toplumunun muhafazakr kesiminde karln buldu: ronik olan, Obamadan nefret eden, yal ortasnf beyazlarn ounun yine kendilerince sosyalist bir uygulama olan Medicareden yararlanyor olmas. Salk reformunu protesto eylemleri srasnda tanlan dvizlerde, pankartlarda neler yazmyordu ki: Obama = Sosyalizm, Sosyalizm = Ktlk, Obama, Hitler, Carl Marx, Dur! imdi! tashih hatas yoktur, Karl, Amerikan muhafazakrnn eline dnce Carl olabiliyor, Irk Obama, Barrack Hseyin Obama, Doum Yerin Neresi?... Ksaca, Salk Reformu tartmalar, Amerikan sana, seim ncesinde sergileyemedikleri rk, gerici tutumu tm dehetiyle sokaa dkme frsat verdi. ABDnin ilk siyah bakann, rkl siyaset yapsndan uzaklatral henz yarm yzyl gemi bir lkenin beyaz alt-orta snfnn bu kadar kolay hazmetmesi beklenemezdi zaten. Tartmalar, rkl, yirmi yldr rafa kaldrlm olan anti-komnizm ile harmanlayan Amerikan sana gvde gsterisi frsat verdi. yle ki, Bakanlk aday adaylarndan Mike Huckabee, ii Lenin ve Stalinin Obama ile tansa kendisini ok seveceini sylemeye kadar vardrd. Obamann adnn sosyalizm ile yanyana gelmesinden rahatszlk duyan ABD sosyalistleri ise, Bu adam bizden deil, sizden diye pepee deme vermek zorunda kaldlar.

Ancak reform paketinin ilk ayrntlar gn yzne kmaya baladnda, Obama ynetiminin Amerikan sann satamalarn hakedemeyecek denli utanga olduu ortaya kt. Obamann seim kampanyalar srasnda szn ettii, devlet tarafndan rgtlenen kamu salk sigortas modelinin (public option) yerini, herkesin zel sektr tarafndan sigortalanmasnn zorunlu klnaca baka bir model almt. Yanl okumadnz, hem Temsilciler Meclisi, hem Senatodan geen tasarlar, tm ABD yurttalarnn bir salk sigortasna kavumasn zorunlu klyor, ancak kendilerinden bir kamu modeli yerine havuzdaki sigorta irketlerinden birini semeleri isteniyordu. Sigortalanmayanlara uygulanacak ar vergi cezalar cabas. Bir dier deyile, devlet, yurttalarn zel teebbsten hizmet almaya yasa ile zorluyor. Bylece asl kazanann kim olduu ak: durup dururken ceplerine fazladan 450 milyar dolar akacak olan sigorta irketleri. Ne reform ama!

Kamuya kar lobi

Peki bu ucube nasl ortaya kt? Ksmen Senato aritmetii yznden. Baz muhafazakr eyaletlerden seilen bir elin parma kadar demokrat Senato yesi, devlet mdahalesine evet oyu vermeyeceklerini syleyince, 100 oyun 60n almas gereken, zaten Senatoda o kadar sandalyesi olan Demokratlarn projesi yatt. Dorusu, Obama da fazla stelemedi. Halbuki Temsilciler Meclisinin sunduu tasar, devlet mdahalesini telaffuz etmese de, Senatonun tasarsyla karlatrnca radikal farklar ieriyor. rnein, alanlarn sigortasndan iverenin sorumlu klnmas yeni sistemde herkes kendi sigorta primini demekle ykml. kinci ve daha gl neden ise, salk endstrisi lobisinin etkinlii. zellikle mays ayndan sonra Washingtona ynak yapan lobiciler, gnde 2,3 milyon dolara varan paralar harcayp, hem Temsilciler Meclisindeki, hem Senatodaki halk temsilcilerini kendi yanlarna ekmeyi, kamu sigortasn gndemden drmeyi baardlar. Bunun karsnda, kamu sigortasn destekleyen meslek ve sivil toplum rgtleri ise Senato Maliye Komitesindeki toplantlara davet edilmedi, gelseler de alnmad. Kamu modelinin byle aalayc biimde pencereden dar atlmas, Obamay destekleyen Vic Chesnutt da bir syleide, umutlu olmasa da ehven-i er kontenjanndan Obamaya oy verdiini sylemiti lml solcular ikiye

bld. Aralarnda Ulusal Salk Program iin Doktorlarn olduu bir blm, Salk Sigortas Reformu ve Salk Deformu adlarn taktklar bu tasarlar boykot edeceklerini ilan edip Senatodaki Demokratlar tasarya hayr oyu vermeye ardlar. Dier lmllar ise, bu modelin, tpk Obama gibi, mkemmellikten uzak olsa da ktnn iyisi olduunu, o yzden evet oyu verilmesi gerektiini savundular. Dorusu, 1990 sayfalk Temsilciler Meclisi tasars da, bir o kadar sayfalk Senato tasars da, sigorta rezaleti dnda, Yerliler iin Salk Merkezi kurulmas, salk ocaklar kurulmas ve iyiletirilmesi, Medicaidin yoksulluk snrnn (Senato tasarsna gre) yzde 133 il (Temsilciler Meclisi tasarsna gre) yzde 150sini kazananlar da dahil edecek biimde artrlmas, salk alannda alan profesyonellerin meslek ii eitimlerinin gncel ve verimli klnmas vb. konularda olumlu admlar ieriyor. Ancak tekil yasalarla pekala ele alnabilecek bu tr dzeltmeler, devasa sigorta kyann yannda nemsizleiyor. imdi ne olacak? Temsilciler Meclisi, 12 Ocakta tatilden dnp yeniden iba yapt. lk gndem maddesi, salk reformu. Senato ile pazarlklar balayacak, iki tasarnn ortasnda bir yer bulunup, tasar onaylanp, yasa Obamann Ocak ay sonunda ya da ubat banda yapmay dnd ulusa sesleni konumasna yetitirilecek. Obama da ne ii ne kebab yakm olmann gururuyla, konumasnda Afganistanda kazanlmas gereken terre kar savan, dzelmekte olan ekonominin yanna, salk konusunda atlm ve atlacak olan admlar ekleyecek. O konumay izleyen sosyalistler, Obamaya sosyalist dendiini, solcu demokratlar ise yedikleri kaz ve irket Amerikasn altetmenin zorluunu bir kez daha anmsayp balarn ac ac sallayacaklar. ABDnin toplumsal, siyasi, ekonomik yapsnda en ufak bir ta yerinden oynatmak iin gereken abann ne kadar dipten gelmesi gerektiinin arpc kantlarndan biri olarak, bu reform da tarihe not dlecek. Tpk Amerikann yetitirdii en mhim ozanlardan birinin aslnda intihar etmedii, kapitalizm tarafndan ldrld tashihinin dlecei gibi.
Ertan Keskinsoy ABDdeki Salk Reformu tartmalarn takip etmek iin: http://healthcare.change.org/ Chesnuttun yakn dostu mzisyen Kristin Hersh, kendi web sitesinde Chesnuttun ailesinin hastane masraflarn deyebilmesi iin bir kampanya sayfas at: http://kristinhersh.cashmusic.org/vic/

33

Atina, Yunanistan ARALIK 2008

Urumi, in TEMMUZ 2009

Kahire, Msr MAYIS 2009

KRESEL SYAN Yzergezer bir heyul

Kresel krizin ac meyveleri her yerde bitmeye balad. Atinadan Tahrana, Paris varolarndan Karaiye dnyann drt bir yannda halklarn fkesi sokaklarda isyana dnerek patlyor. Alain Bethonun ada devletin aynas dedii bu isyanlar aralarnda benzerlikler gsterse de ortak bir siyasal sylemden yoksun...
FRANSIZ antropolog Alain Bertho, yeni kitab syan Zamanlarnda, dnyann btnne yaylm bir isyanlar dnemi yaadmz sylyor. amzn bu alametinin yllardr izini sren Bertho, kendi hazrlad internet sitesinde (berthoalain.wordpress.com) bu ayaklanmalarn tek tek kaydn tutuyor. Son yllarda ivmeli bir art gsteren kresel isyann haritasn buradan izlemek mmkn. Sadece son birka haftada kaytlara den toplumsal olaylar bile, Berthonun tezlerinin salamasn yapmaya yetiyor: Chanteloup-les-Vignesdeki kargaalar, Jakartada renci isyanlar, Kongoda lmle sonulanan arpmalar, Rostockta futbol ma sonrasnda kopan ayaklanmalar, Venezellada kar maskeli Chavez kart gsteriler... Ana haber bltenlerinden uzak tutulan kresel isyan, interneti etkili bir silah olarak kullanyor. Les Inrockuptibles dergisinin Alain Bertho ile yapt syleiye balanyoruz... syanlara odaklanan bu okuma dnyamz hakknda ne diyor? Alain Bertho: Son iki asrda Avrupada ve dnyann dier blgelerinde ezamanl iddetli siyasal hareketlenme oldu: 1848 Halklarn lkbahar, Ekim 1917yi takip eden ayaklanma hareketleri, 68ler diye hatrlanan 60l, 70li yllar. Birka yl nce, su gtrmez bir biimde, gene byle bir dneme girdik. Yaamakta olduumuz eyin iki zgll var: ok daha geni bir corafyaya yaylan bu ayaklanmalar dizisi ncekilere gre daha uzun sreli olacaa da benziyor ve ayn zamanda, bir anlamda gze grnmyor, nk bu saysz kitlesel fke kabarmalar ortak ve net siyasal anlamdan yoksun. Siyasal olsun, toplumsal ya da kltrel olsun, bir dnya devriminin arefesinde olmadmz aikr. Fransann kenar mahallelerinde, Guadeloupeda, Atina, Karai, Lhassa ya da Tahranda meydana gelen ayaklanmalar farkl siyasal balamlarn sonucu olsalar da yaadmz dneme dair nasl bir ortak noktaya iaret ediyor? Ayaklanmalarda yer alanlar asndan, bu eyleme geme tarznn ok ar ve ciddi bir yan var: nsanlar kaybedeceklerinden neredeyse emin olduklar halde, bedenlerini, hayatlarn tehlikeye atyorlar. Bunun tekrar tekrar karmza kmasnn bizi dnmeye sevk etmesi lzm. Bu olgu ok ak bir ekilde, bize halklarn aclarnn ve umutlarnn temsili anlamnda siyasal alann dnya apnda ktn sylyor. nternet zerinden yaylan grntleri, fkeleri, eylemleri, hareketleri bu denli benzer klan da bu. Ayaklanmalar kresellemi dnyann okkatmanl atlaklar. Her atlan kendi hikyesi var, ama sallanan btn ev. Yzergezer ve elegelmez bir nesne olarak tanmladnz bu tabloda resmin tamamn yakalayabilmek iin nasl bir yntemle alyorsunuz? Elbette bu tablonun eksikleri var. Fakat kresellemenin isyanlar kresellemenin kendi sahnesinde gzler nne seriliyor zaten. nternet nceden olmayan esiz bir kaynak, hatt ayaklanmalarn kahramanlar grntleri kendileri Youtube ya da Dailymotiona koyduklarnda birinci elden bir kaynak. Online-ncekign etnoloji iin yeni bir aratrma sahas haline geldi. Ve bu nceki-gnn sonularnn internete konmas kesinlikle ok heyecan verici reaktif etki ihtimallerine alyor. nternet yaayan ve karlk vermeye ak bir enformasyon kayna, dnyann ateini len bir barometre gibi. syann bir tipolojisini karmak mmkn m? Polisle iddetli atmalar, alk isyanlar, kent isyanlar, kyl ayaklanmalar... syanclarn kullandklar eitli eylem biimleri neler? Dnya leinde ok gl harekete geirici ortak hatlar var. rnein, ldrlen genlik Senegalde de, Portekizde de, in, Yunanistan, Brezilya ya da Fransada da ayn derecede etkili bir ynlendirici. Finansal manta kar duyulan fke de farkl biimlerde aa ksa da bir baka ortak etken: Hayat pahallna, elektrik kesintilerine, toprak speklasyonuna kar isyanlar eklinde grlebiliyor bu. Eylem

tarzlarnn ise epey umum olduunu syleyebiliriz. Gemiteki barikatlar yok artk. Bugnn zgnl: Kar maskeleri, setler, atee vermeler, hzla yer deitiren taciz saldrlar ve grntleri internete koyma... syan, genliin siyasetle ilikisinin, bu ilikinin yokluunun vurucu bir emaresi mi? Bu ncelikle gnmz dnyasnn genliiyle ilikisinin emaresi. 20. yzyl devrimlerinin baarszl ve ekolojik tehdit, siyasal ya da toplumsal alanda olsun, modern tarihsel ilerleme fikrini ykt. Genlik artk dnyann gelecei olarak deil, bugnn dzenine tehdit olarak grlyor. Genlie ynelik zapturapt

34

Kuala Lumpur, Malezya AUSTOS 2009

Tegucigalpa, Honduras AUSTOS 2009

Tahran, ran ARALIK 2009

Kampala, Uganda EYLL 2009

Buenos Aires, Arjantin ARALIK 2009

Rosamo, talya OCAK 2010

sylemi dnda, hibir siyasal sylem yok artk. Genlik de tepki gsteriyor. Btn dnyada niversite ve lise rencilerinin mobilizasyonlar, enlik gsterileri, sportif karlamalar olsun, iktidar gleriyle gittike daha da iddetlenen atmalara dnyor. Btn ktalarda ayn hareketler, ayn jestler, ayn fke. syan modern devlete kar derinden ve ciddi bir tehdit oluturuyor mu? Yoksa devletin toplumu kontrol altnda tutma ve bastrma teknikleri onu korumaya yetiyor mu? syan ada devletin aynas. Onun rn; bazen de dublr: komuyu, tekini, yabancy hedef aldnda... Ulusal rejimlerin ve gelenek-

lerin tesinde, kreselleme sreci ve mekanizmalaryla yerletirilen yeni ynetim tarz denen ey aslnda uzaktan ynetim sistemi. Bu sistem brokrasiyi, otoriterlii, insanlar aalamay, farkl ayrmclk yntemlerini harmanlayarak birletiriyor; devlet meruiyetini byk lde yitiriyor. Toplumlarn ou zaman sessiz muhalefetine, her yerde, giderek artan bir ekilde gvenlik ve bastrma mantyla karlk veriyor. Finansal ve devlet muktedirlerinin kibiri ve siyasal rgtlenmelerin otizmi orannda, halklarn hid-

deti ve fkesi ykseliyor, sabr tayor. Bugn, bu atmalar dizisinin kalc olmas iin btn artlar mevcut. Ayaklanma karsnda ise Sao Paolodan Urumiye, Atinadan Villiers-leBele, Cezayirden Dakara asker mantk galip geliyor. Sava bir anlamda ynetim biimi haline geldiine gre, bu atmann trmanmasndan ekinebiliriz. eviren: Siren demen

35

kraat

X - KTPHANE

d Daniel Bensa
(1946 - 2010)

er Eric Rohm)
(1920 - 2010

ta yitirdik. 11 Ocak bir gn arayla ynetmenlie olan iki nar nn k emei Yeni Dalga kua . zerimizde by Eric Rohmer, ilk netmenlerdendi zihni en ak y a gzlerini yuman dnyay yanda, hl mlerindenbol isi u olanyd. 90 8 Maysnn sem en son soyunm el Bensadse 6 ini bizim gzel vefat eden Dani mirasn praksis Ertesi gn bir devrimci dyor... njamine uzanan y da takip etmek di. Trokiden Be iti. Bize iki usta derinletirm yaamamz iin

Alian apan Gle Gle ki Tarif Edemem (Adam) Cemal Kafadar Kim Var imi Biz Burada Yo iken Drt Osmanl: Yenieri, Tccar, Dervi ve Hatun (Metis) Daniel Bensad Kstebek ve Lokomotif (Yazn) E.L. Doctorow Caz Dnemi (Can) Eduardo Galeano Aynalar (Sel) Elio Vittorini Sicilya Konumalar (Helikopter) Enderunlu Fazl Gzel Olanlar Kitab (Sel) Flannery OConnor yi nsan Bulmak Zor (Metis) Felix Guattari Nakaratlar (Dost) Judith Butler Ulus Devlet Marn Kim(ler) Syler (Agora) Metin stnda iyir Sevigenleri (Sel) Murathan Mungan kinci Hayvan (Metis) Nedim ener Dink Cinayeti ve stihbarat Yalanlar (Gncel) Orhan Kemal Avare Yllar (Alfa) Paul Auster Grnmeyen (Can) Saime Turul Ebedi Kutsal Ezeli Kurban ok Tanrllktan Tek Tanrla Kutsal Ve Kurbanlk Mekanizmalar (letiim) Susan Buck-Morss Grmenin Diyalektii Walter Benjamin ve Pasajlar Projesi (Metis) Taner Akam 1915 Yazlar (letiim) Tanl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm (Birikim) Vecdi racolu Gladyatr Futbol Arenalarnda Bir syann Hikyesi: Metin Kurt (Everest)

Orhan Dink: Cinayetin olduu gn kurumdan bahsediyoruz. Trabzon Polisi, stanbul Polisi ve Jandarma. Cinayetin olduu gn bu kurum ne yapyor? ubat 2006da gelen ihbarda Osman Hayalin ad geiyor. Ne yapar stanbul? Yapaca ilk ey, kendine gre ismi aratrr. Sonradan ortaya kyor ki, 19 Ocak gn Osman Hayal stanbulda, saat 11 gibi telefonu sinyal veriyor. stanbul Polisi bu bilgiyi nedense ortaya karmyor. Trabzon Polisinin zellikle istihbarat, Erhan Tunceli alyor o gece. Muhittin Zenit, Engin Din, Ramazan Akyrek, Ali Fuat Ylmazer, Ercan Demir, bunlar bir bir hareketleniyor. nk ellerinde bilgiler var. Bu unu gsteriyor: Ellerinde abimin ldrleceine dair bilgiler var. Zaten Muhittin Zenit son ifadesinde bunu itiraf ediyor. Jandarma ne yapyor? Jandarma da kendine daha nce gelmi bilgiyi sanki o anda gelmi gibi belge dzenliyor. (...) Tamamen devletin iindeki illegal bir yaplanmann sonucu ldrldne ta batan beri inanyorum. Geldiimiz noktada bunun byle olduu, kamuoyu vicdannda da byle olduu grlyor. Ama hukuken ne sonu alrz, bilmem.

Bu kitapta ele alnan drt kiiden hibiri, bir ulusun bireyi/paras deil. Tabii canm, onlar bir mmetin paras demek kolay, ama bu da sorunsuz deil. Bir kere, Osmanl toplumunda yekpare bir Mslmanlk yoktu (makalelerde ele alnan kiiler dolaysyla tartmay Mslmanlar ile snrlyorum, ama sylediklerimin, aa be yukar, dier cemaatler iin de geerli olduunu dnyorum). Kzlba veya Snni olmak, kyl veya ehirli olmak, tarikat mensubu olmak veya olmamak gibi nice fark dnebiliriz. Hemehri (hemeri) olan Snni Mslmanlar arasnda bile deiik tasavvurlar olduunu, hatta zaman zaman bunlarn attn biliyoruz. On yedinci yzyln ortalarnda stanbul ahalisinin yaad keskin kamplamadaki fay hatlarndan birisi, mmet-i Muhammedden olan kimselerin millet-i brahimdenim demesinin caiz olup olmad etrafnda biimlenmitir. Ktip elebiye gre brahim milletindenim, halk arasnda yaylm ve kklemi bir szdr. Bir yandan da, Mslmanlarn kendilerini bu ekilde tanmlamasna iddetle kar kanlar vardr. Mslman kimliine sahip karken, dier semavi dinlerle ban vurgulamay da seebilirsiniz, snrlar tahkim etmeyi de. Modernizm, kendine bitii byk tarih anlatsnda, geleneksel, modern ncesi gibi nitelemelerle ele ald toplumlarn, mesela bu kitapta ele alnan 16.-17. yzyl Osmanl ehir ehlinin ne derece sofistike olduunu gzlerden uzak tutmay baarmtr. stanbul Rum gzeli sonsuz mkemmelliin, matematiksel biimin, eski zamanlarn zarafetinin ve modern melankolinin bilekesi. Ne de olsa Boazn Avrupa yakas gzelliin vatan. Bu sabah Galatadan, gneli ve adeta ifte bir gkyznn ihtiam iinde ehvetli bir grup Avrupalnn arkasnda kan bu yeniyetmeyi Tanr Akdeniz lkelerinin btn inceliklerini kullanarak yaratm. Eekler, kpekler, hamallar, tespihli Efendiler arasnda yrrken bir elinde ayaklar balanm canl bir hindi var ve br eliyle de lal renkli azna, bal gnete parlayan bir pasta gtryor. Beni grnce evik admlar atmaya balyor ve gz krpmamla alay ediyor. Beyaz, bkkboynu nazl prensin kumrularn aalyor. Konutuunda, kular byleyen Sleyman konuuyor sanrsnz. Kk bir telaffuz kusuru var: Paa diyemiyor, Pasa diyor. Bu kk talihsizlik, baz arpc anlam karklklarna yok ayor: k sik oluyor szgelimi; olsun! nce, uzun, tombul kollarnda bir tek ty yok. Kendisine ok yakan bir gururu var: Gzel stanbulumuzda koca kl damzlklar ticareti yok olsa bile bu esiz yeniyetme dilenmez.Elli yandaki Yorgakinin ak uyandrma ans hi bitmeyecektir. Trklerden iten ie nefret ediyor tabii ki ama, eski bir diplomat gibi gizlemeyi biliyor bunu ve alemlerde Tanrnn Osmanolunu Byk Konstantinosun kentinden kovmasn bekliyor. Elinden gelse Mslman ocuklarn analarnn karnndan koparp karacak: Bugn sadece tavernalarda dans ederek Eypn btn sofularn iflas ettirmekle megul. Adm izgi Metine kmt, mein yuvarla ta izgisi zerinden srerdim ounlukla ve bacaklarmn arasndan mekik dokuyan topu kimse alamazd. Bu aslnda her ne kadar stil olsa da verilen bir taktiin uygulanmasndan baka bir ey deildi. Beni izleyenler o zamanlar sahalarn ta izgilerine yakn blmlerinin im olmas nedeniyle o ynde futbol oynadm sanrlard. Dtmde sakatlanmamak iin burada top srdm izlenimi verirdim. Bu izlenimden uzaklamam iin izginin halka en yakn yer olduunu, halka en yakn yerde olmak istediimi soranlara anlatr, yedek kulbesi ve eref tribn nndeki izgide deil de, halkn tercihi ak tribn nnde top koturmaya zen gsterirdim. Sahadaki bu stilim dikkat ekerdi tabii ki! Bu konuda bana yneltilen sorulara, yine onlara ynelttiim sorularla cevap verirdim. Halka en yakn yer neresi? izgi. Ben de izgide topu bekler ve oradan ataa kalkarm. Teknik direktrlerin, idarecilerin ve politikaclarn olduu tarafta oynamay sevmiyorum. Halk nerede? Ak tribnde. O zaman kapal tribnn nnde oynamak yerine, ak tribn nnde saak, bir devrede solak oynayarak grevimi kendimce yerine getirmi olurum.

36

Duman

stnde

Ham olann hazz

Roland Barthes - Nasl Birlikte Yaanr? ev: Necmettin Sevil (Sel Yaynclk)

itap olmas dnlmemi gnlklerin, yarm kalm iirlerin, mektuplarn ve her trden notun yazarnn lmnn ardndan kitaplatrlmas baz okurlar iin ok caziptir. lenmemi metnin bu cazibesini sadece yazarn daha fazla szcn okuma arzusuyla aklamak kolayclk olurdu. Belki de okur, yazarn rzasz yalnzln ele geirdii iin dnce motorunu daha iyi altrr ve bir eit borlanma hissiyle onun zihnine daha temkinli bir zenle yaklar. Okurlar, evrak- metrukenin tamamlanmam bir cmlesinde ya da karalanm bir kafa karklnda sevdikleri yazar hazrlksz (kostmsz, biimsiz, dolaysyla kendine daha benzer bir halde) yakalam olmann getirdii yaknl da kollarlar. Bu tanklk, sevilen zneyi daha ekici klar, onun alma ve yaama alanna yaklaabilmenin mmkn olduu hissini verir. Ham olann, biimine henz kavumad iin bir bakma halen ok yaknmzda olduunu bilmenin hazz, eksik yaptn, kitap olmas dnlmemi konuma notlarnn, iskeletin deerini artrr. Roland Barthesn, lmnden bir sre nce Collge de Franceta

verdii ders notlarnn evirilerini takip ediyoruz. Romann Hazrlannn ardndan imdi, Claude Costeun almasyla Nasl Birlikte Yaanr? gibi can alc bir soru sunan yeni cilt de masamzda. Dnce labirentinde, kukunun ve kartln olanak reten sakin admlaryla... Belki de biz Barthesn masasndayz demek daha doru. Masann bir nne, bir arkasna gidip geliyoruz. Onun nasl olup da hl dnce retmeye devam eder gibi grndne kafa yoruyoruz. Bizi artmaya, bizi arttna armaya devam ediyor sanki. Bu kitab okumaya baladmzda da, rnein, kitaba Eric Martynin yazd nszde onun szle yaz arasndaki fark stne de dnm olduu bilgisine rastladmzda, nasl oluyor da yllar ncesinden defterlerinin bana gelecekleri grm acaba diye soruyoruz. Giderek kendi dncesinin ularn yaynlanan yazlarn birbirine teyelleyerek birletirdiini kefetmek her seferinde keyif veriyor. Onun bir dnce jonglr olduunu kendimize hatrlatarak havada dnen toplara dalp gittiimizde; o toplarn halen havada, ayn, ilk seferde yakalanm uyumla dnp durduunu grmemizi salayacak malzeme var elimizde. Barthes, 1950de LArtisanat du Style (Biemin Zanaatkrl) makalesine Valrynin u szleriyle balam: Valry, kendisine Collge de Francetaki derslerini neden yaynlamad sorulduunda, biimin maliyeti yksektir, diyordu. Bununla birlikte, biimin dnceyle hemen hemen ayn deerde olduu bir devir, egemen

kentsoylu yaznn dnemi yaand. Barthes, derslerinde biime kavumu olsa da kitap olmaya direnen bu notlarn yoksulluuna da deinmi. Bir Ak Syleminden Paralar zerine, Kitap seminerden daha yoksul olabilir, ama kitab daha gerek gryorum demi. Okura gerekle yetinip yoksula arzu duymann yaratt eksiklik duygusunun tuhaf aradahazzn uzatarak... Hatta az ileride, bir d krkl vaat ederek... D krklnn erdemler barndrdn ve sradan baarszlk rneine dayanlarak anlalamayacan da bize o hatrlatmt ne de olsa. Barthes, 1959da ise Yeni Roman zerine yaplan bir yuvarlak masa toplantsnn yaymlanmasnn ardndan yle yazm: Yazarn (rnein radyoda) konumas bir yana, soluundan, sesinin tavrndan bir eyler renilebilir yine de; ama daha sonra bu sz, dillerin doas farkl deilmi gibi yazya aktarlrsa (...) bu, ne yazl eyin arpc uzaklna, ne de szl eyin iirsel basksna sahip olabilen krma ve anlamsz bir yaz retmekten baka bir ey deildir. Ksacas, her yuvarlak masa en parlak yazarlarn en kt szn: Sylemi ekip alr. Oysa, sz ve yaz ne aralarnda deitirilebilir ne de birbirleriyle eletirilebilir, nk aralarnda var olan ey bir meydan okumay andrr: Yaz, btn teki dillerin yadsnmasndan olumutur. Barthes, 1976-1977 ders ylnda verdii bu derslerde zel bir d evreninin aratrlmasn amalam. inde ayn uzam paylamann bireysel zgrl engellemedii ok kstl topluluklarn birlikte

yaamn zellikle Aynarozcu kimi dini rneklerden esinlenerek d evreni idyoritmi fantazmas olarak adlandrm. Barthes, derste kulland kendi deyimiyle gereleri de Dou keiliinden devirmi. znenin ya da grubun gndelik yaamnn belirgin bir uzama bal olduu kimi belgesel ve romanlardan da kesitler alm: Andr Gidein Poitiersli Zoraki Mahkm Kz mnzevi odasna, Daniel Defoenun Robinson Crusoesu barnaka, Palladiosun Lausika Historias le, Thomas Mannn Byl Da byk otele, Emile Zolann Apartman ise burjuva binasna yansm. dyoritmik bek olanakl mdr? Telossuz, Nedensiz varlklardan meydana gelmi bir topluluk olabilir mi? sorusu eliinde. Yantn olumsuzluunun getirdii olanaklarla zenginleerek ve ekirdek etrafnda koza rerken iskelet retmenin o tersine, btn sken talep edilmemi maharetiyle...
Pelin zer

Ozann klavuzluu
Ursula K. Le Guin - Lavinia ev: Grol Koca (Metis)

lahi Komedyada Danteye te dnyada klavuzluk eden Vergilius, Ursula K. Le Guine klavuzluk ederse ne olur? te dnya deil de, bir dnya kurulur, hem de bir kadnn sesiyle. Vergilius Aeneas destannda Romallarn kkenini Troyal yiit Aeneasa dayandrarak soylu kken araylarnn nemli bir rneini vermitir, Dantenin onu kendine klavuz semesinin sebebi de bu soyluluk iddiasyla temellenir, elbette Dante iin sadece bu dnyaya sahip olmak yetmez, te dnya da ayn soyluluk ve Hristiyan anlayyla bezenmelidir. Dante, klavuzuna ne kadar sayg duysa da, Hristiyan cennetinde ona yer vermez onun da elinden ok ey gelmez elbette, nk emir-

ler bellidir. Vergiliusun komedyadaki yeri cehennemin birinci katdr; Homeros, Achilles, Hector ve Socrates gibi Hristiyanlk ncesinde yaam, ama Dantenin kanonunda olanlarla birlikte, cehennemde ayrcalkl bir yere sahiptir; Dantenin ve Hristiyan Tanrnn cmertlii bu kadardr. Ursula K. Le Guin de Lavinia romannda benzer bir kanon anlayyla Vergiliusu klavuz olarak seiyor kendine, fakat Vergiliusun ihtiama ve soylu kkene yapt vurgu iin deil, iirinin namesi ve gzellii iin ve kanonu o kadar tersten okuyor ki, ortaya kan eser tm Bat medeniyetinin kendisine bitii soyluluu ve ihtiam tersyz ediyor; geriye yoksulluk, sadakat, tevazu ve sorumluluk gibi basit ama hassas deerler kalyor. Dier bir deyile, Le Guin Dostoyevskinin Ecinlilerindeki anaristleri cinlerinden temizleyip Mlkszlerdeki anaristleri nasl anlatyorsa, Lavinia romannda da Bat medeniyeti ve onun atalarndaki cinleri karp Hesiodosun ler ve Gnlerindeki sadelie eviriyor tm anlaty: ki trl Kavga vardr bu dnyada / Biri vlmeye deer, teki yerilmeye / zden apayrdr bu iki Kavga / nsan kanl savaa gtrr birisi /.. / (dieri) eli tutmaz insan bile ie srkler.

Ursula K. Le Guin

Cinsellik deil, iktidar kt

Vergilius lmszlk bahettii, ama bir yaam ve bir ses vermedii Laviniann karsna Hadesten gelen, ondan yzlerce yl gen bir l olarak dikiliyor. Latium kralnn kz Laviniann Vergiliusun syledi-

i gibi altn sars salar yok, esmer tenli, tknaz bir kral kz olarak taliplerinin arasnda arm bir durumda. Annesinin yeeni Ardeal Turnus tm talipler arasnda en kuvvetlisi ve Laviniay en ok korkutan. Le Guin Turnusu iktidar istencinin ki Nietzschenin erk istenciyle kartrlmamas gerek ete kemie brnm hali olarak sunuyor. Oullarnn lmnn ardndan delirmi Ardeal Kralie kznn yeeniyle evlenmesini istiyor, hem de yeenine gl bir cinsel arzu duyarak. Le Guin okurlar iyi bilirler ki, Le Guin cinsellie ya da arzuya ktlk yklemez. Le Guin dn-

yasndaki tek ktlk, iinde yaadmz dnyadaki ktlk, yani iktidar arzusu ve yanamasdr. Kralienin ve Turnusun kardei Juturnann Turnusa duyduklar bu cinsel arzu iktidarn ehvetine bulanm olduu iin romandaki en sakil duygu ve gd olarak beliriyor. Bir gen kzn bana gelebilecek en korkun ey annesi tarafndan eziyet grmek olsa gerek, nk kendi kadnln annesinde gren gen kz iin bu eziyet kendi gelecei tarafndan kabul edilmemek ve eza grmek olarak okunur. te Vergiliusun Laviniaya tek yapt klavuzluk, kralienin kzn iktidar

arac olarak grerek onu ehvetle yeeniyle evlenmeye zorlamasna kar kendi geleceinden korkan Laviniaya Aeneasn mjdesini vermesi, iktidara kar bir diren sunmas: Akam yldznn ndan olma bir adam. Le Guinin kanonu ters evirmesi hem burada hem de sonrasnda daha da netleiyor. Vergilius iin soylu kken olan Aeneas yiitlik gibi bir erdemi tasa da, hi de Vergilius (ve Dantenin) ata olarak kabul etmek isteyecekleri bir yiit deil. Karsn Troyada alevler iinde brakm, ona olan akn kalbinde tam, Afrikal Kralie Didoya ak olmu, ama yurdunu kurmak iin yolculuuna devam etmi, Didonun intiharnn ardndan alam bir adam ve Lavinia da ak olacak. Laviniaya da Dantenin Beatricesi gibi bir kadn deil, bildiimiz etten kemikten bir kadn. Vergilius Laviniaya gelecekten haber vermek iin yarm kalan destann ona okuyor: Kim kimin boazn kesti? Yani Lavinia onu byle dinliyor. Kral kznn talipleri arasndaki gerilim bir ocuun bir geyii yaralamasyla savaa dnr. Her ey bir geyik ve tknaz bir kz iin miydi? Kimisi kargyla kimisi mzrakla ldrlr, kimisi kalbinden kimisi gznden vurulur, birisinin ba baltayla paralanr. Sonunda Aeneas Turnusun boazn keser ve kavga biter, destan da tam burada yarda kalr. Vergiliusun klavuzluu burada biter, ozann sesi kaybolur. Le Guinin romannda Vergiliusun klavuzluu Laviniaya iktidara, annesinin iktidar ehvetine kar diren sunmak ol-

Praksis 10 yanda
Tarihin meleinin, arkasna baktnda, yalnzca yenilen ya da teslim alnan devrimci atlmlar ve ken lkeleri grd karamsar bir dnemdi. Akademide, zellikle eletirel gelenek iinde, yapsalclk sonras akmlar genel olarak hegemonya kurmutu. Sermaye, bir yandan, kreselleme olarak adlandrd srece yn veren neoliberal politikalarla tahakkmn glendirirken, te yanda k ierisindeki burjuva ideolojisi, kendi kinik, anlamsz ve umutsuz, gemisiz ve geleceksiz metafiziini tarihin sonu stbalyla sunuyor ve bunu dnyann yegane olanakl epistemolojik temsili olarak kutsuyordu. Klasik hakikat, akl, kimlik ve nesnellik kavramlarndan, evrensel ilerleme ve kurtulu fikrinden, bilimsel aklamann bavurabilecei tekil ereveler, byk anlatlar ve niha zeminlerden duyulan kukuyla karakter kazanan bu metafizik, eletirel olduu zannndaki aydnlar arasnda da yaylyor, sol/sosyalist aydnlarn ou snflararas uzlamaya, siyasetsizliin siyasetine, teorik alan dil oyunlaryla sz mezbahasna evirmeye ynelerek, tarihsel materyalist geleneklerden hzla uzaklayorlard. 18 yksek lisans ya da doktora rencisi, byle bir ortamda, Thompsonun szleriyle, herkesin not ya da terfi iin deil, toplumu dntrmek iin alt, eletiri ve zeletirinin hararetli ama karlkl yardmn, teorik ve pratik bilgi deiiminin de youn olduu bir alan aarak, dorudan kendilerinin olan bu alanda sermayeden ve devletten bamsz bir bilimsel alma iinde bulunabilmek amacyla bir araya geldiler. Bu bir araya geliin sonucunda, tarihsel materyalist sosyal bilimler dergisi Praksis dodu. Praksis, dergi olarak, hem tarihsel materyalizmi gncellemeyi

hem de dnyann bilgisini devrimler ann aydnlnda, teori-pratik birliinden kopmadan edinmeyi ve paylamay amalad. Her geen gn dil oyunlar mezbahasnda birbirinden daha ok kopan sosyal bilimler ve toplumsal gereklik arasndaki ba yeniden kurabilmek iin, 11. Tezin salt etik olmayan epistemolojik yorumunu, sadece dnyay deitirmek iin deil, dnyay anlayabilmek iin de deitirme eylemi iinde olunmas gerektiini ne kard. kmaya balad koullarda, tarihsel materyalist yaklamn ve snf temelli siyasetin, bata ii hareketi olmak zere, kapitalizmi amak isteyen tm kapitalizm kart hareketler iin vazgeilmez olduunu vurgulad. Praksis dergisi, hem sosyal bilimlerde hem de Marksizmde, kalplam, sulanm, orijinal anlamndan uzaklam ya da kullanlmaz hale gelmi kavram ve kavram kmelerinin yol at teorik biimsizleme ile yzlemeyi, kapitalizmin eletirisini gncelleyip canl tutarken, sosyalist ina srelerini ve komnist gelecek tahayyln tartmay ve gelitirmeyi, dnyay deitirme mcadelesine kat-

k salamay hedefledi. Bir dergi olarak, eitlik ve zgrlk idealine balln korusa, emekten ve sosyalizmden yana konumlansa bile, dncelerini ve retimlerini yayacak kanallardan yoksun olduklar iin baka baz kanallara ynelmeyi seen ya da motivasyonu kreldii iin yayn yapmaktan uzak duran akademisyen ve aratrmaclar iin de bir tartma ve iletiim kanal olabilmeyi umuyordu. Bugne dek Praksis dergisi 21 say yaynlad; tek tek anmayacam baz saylar zellikle ilgi grd, ama hemen hemen her says referans alnan bir say oldu. Unutturulmaya allan tarihsel materyalizmin eletirel geleneklerini, rnein snf analizini diriltmekle kalmad, bu yolda gelien, Bravermannki gibi nc emek sreci almalarnn yntemsel katklaryla beslenmi emek sreci analizleri, saha almalar yaynlad. Bata Gramsci olmak zere o gne dek Trkiyede farkl yorumlanagelmi devrimci dnrleri kendi devrimci temelleri zerinde grnr kld. Yansra, pek bilinmeyen eletirel gerekilik, isel ilikiler, devlet tretme okullar gibi baz akmlar eletirel di-

38

mutur, ama ozann sonras iin yani iler ve gnlerin dnyas iin syleyecek bir sz yoktur. Destan hem yarmdr hem de fazladr. Le Guin Augustusa yaraacak saraylar, talar, toplu kurban trenlerini siler, mermerler kalkar, yerine ahap ve tula rlr, insanlarn seimlerine karan Greko-Romen tanrlar Styx rmann suyunu iip seslerini kaybeder. Bir tek Vesta kalr. Akam yldznn ndan Aeneas ve tknaz kral kz Lavinia, evin ocan tttren Vesta ile ozann sustuu dnyada kendi yollarn kendileri bulurlar. Ama masal imdi balar.

Erkein kadn
Gaia ve Gaius. Genius ve Juno. Kadn ve erkein birlikteliinden doan bir medeniyet. Le Guin, Laviniumun kuruluunu anlatrken balang mitlerine kar da bir adm atyor. Kadn ve erkekten treyen insanolunun kandrlm eytan kadnndan farkl Lavinia ve Gaiaya eziyet eden Uransten farkl Aeneas. Mitlerin hi hesaba katmad bir etkileim tryle kuruyorlar Laviniumu: efkat. Kalpsiz bir dnyann kalbi olsun diye burjuva deerlerinin annelie ykledii ve acma duygusuyla karan tketici efkatten ok farkl olan bu efkat, kadna hikmeti, erkee de kahramanl sorgulama yetisi kazandryor. Turnusun boazn kesen Aeneas, bu eyleme yklenen hibir kahramanl kabul etmiyor. Gelecei gren Aeneas, Dantenin cehennemin nc katna yerletirdii kahinlerin intikamn alr gibi hem gelecei hem de gemii bu

dnyaya getiriyor. Gelecek, Lavinia ile yaadklar ann iinden geip kendisini biimlendiriyor. Lavinia, Aeneasn lmnden sonra olu Silvius ve Aeneasn olu Ascaniusla kalyor. Yetersizliin getirdii iktidar hrsnn rnei olan Ascanius vey kardei Silviusu kendisi gibi erkek olarak yetitirmek iin Laviniadan koparmaya alyor, dii bir kurda dnen Lavinia, Aeneastan ald biliciliiyle hem kendisini hem de Silviusu iktidar kavgalarndan kurtarabiliyor. Hecatenin yz; bakire-kadn-kocakar: Erkekler kadnlar iin sadakatsiz, deiken yaktrmalarnda bulunurlar ve bu laflar her daim tehdit altnda olan cinsel onurlarndan kaynaklanan bir kskanlk iinde syleseler de, szlerinde bir doruluk pay vardr. Biz hayatmz, varlmz deitirebiliriz; istesek de istemesek de deitiriliriz. Ay deitii halde nasl tekse, biz de bakire, e, anne, bykanneyizdir. Erkekler ise btn o tez canllklarna ramen neyse odurlar, bu yzden katl bir erdem haline getirirler. Erkekle ilikisine gre tanmlanan kadnn yzn de sunan Lavinia, istese de, istemese de deitirilen kadn Lavinia, Vergiliusun ona yaam vermeden sunduu lmszlk iin de deiiyor. Akln uykusu derinleip canavarlar yaratmadan, gecenin en karanlk vakti erimeden havalanan dii bir bayku oluyor sonunda: Yumuak ve titrek bir ses karyorum i, i diye haykryorum. Hadi git! Ruhum bazen yalnzca bir kadn olarak uyanyor tekrar.
Gksun Yazc

yalog kurarak tantt. Kent, medya almalar, tarih yazm, bilimsel yntem gibi konularda aina olunmayan tarihsel materyalist yazn gncelledi ve bu yazna katk sundu. En nemlisi ise, bizzat iinde yaadmz dnyann, blgenin ve lkenin somut bilgisini edinmek iin Praksis kolektifinin gsterdii azam abadr. Dergi saylarnn byk ounluu bu abaya hasredildii gibi, kuramsal saylabilecek saylarnda da bu abaya hasredilmi makaleler dierleriyle e sayda yer almtr. Praksis dergisi, birka yldr internet yaynn www.praksis.org adresinden srdryor; ulalamayan eski saylarnn hepsine bu adresten eriilebiliyor. Bir dergi olarak amalar, hedefleri ve niyetleriyle deerlendirildiinde, hazrlk almalar dikkate alndnda, bugn ulat onuncu ylda 21 say kabilmi olmas, elbette baar hanesine yazlmas g saysal bir gstergedir. Bir kolektif olarak yaad ve baz yol arkadalarnn kolektiften ekilmesini douran, anlamsz deilse de talihsiz tartmalar da bu baarszlklar hanesinde durabilir. Buna ramen, bu 21 sayda

yaplanlar yannda, devletten ve sermayeden tmyle bamsz byle bir mecrann tm eksiklikleriyle birlikte de olsa yayor olmas bal bana baar saylmaldr. Kolektif bilgi retim faaliyeti ve bir mecra olarak Praksis dergisi, geen yzylda aa kan akademik Marksizm/politik Marksizm ikiliini, politik hareketlere olan eit mesafesini yitirmeden, kapitalizme kar gelien siyasal ii hareketi ve bala devrimci toplumsal hareketlerle retken bir iliki temelinde yrtp atamadka, bu baarnn kendi mecrasyla snrl kalacann, faaliyetin toplamnn bilincinde olduunu da eklemeliyiz. Praksis dergisi, bir trafik kazasnda yitirdii kurucu emektar, hi solmayacak iei Sevilay Kaygalakn yokluunda, ama capcanl ansnn izinde insanln komnist geleceine umutla bakarak, tarihsel materyalizmin eletirel yryn, bugn her biri birbirinden deerli 37 yayn kurulu yesi ve 33 danma kurulu yesiyle birlikte kolektif bir faaliyet olarak, Dipnot Yaynlaryla ibirlii iinde daha da glenmi ekilde srdryor. Mustafa Bayram Msr

Hazrlayan: Ahmet Grata

M
Kosmos (Reha Erdem)

TRKYE SNEMASINDA DAITIM SORUNUNU AMAYA DORU

unu kaydederek, filmin Trkiye datmn stleneceklerini ifade etti.

Bamsz bir sinema mmkn

Trkiyede iyi filmler ekiliyor mu? ok kr, evet. Peki izleyiciyle buluabiliyorlar m? Galiba hayr. Sadece izleyici tercihi deil, byk prodksiyon irketlerinin hegemonyas da bu tabloda etkili. Bir dayanma ann ipularn aratryoruz...

Gie rakamlar ne diyor?

Meseleye bir de 2009un gie verileriyle bakalm. Antrakt Sinema Gazetesinin verilerine gre, satlan 38.5 milyon biletle 2008de en yksek seviyesine ulaan izleyici says, getiimiz yl 2.3 milyon gerileyerek 36.2 milyona indi. Yerli filmler iin satlan bilet miktar 22.6dan 18.2 milyona gerilerken, yabanc filmlerin izleyicisi 15.6dan 17.9 milyona ykseldi, yerli filmlerin pazar pay yzde 52, yabanclarnki ise yzde 48 olarak gerekleti. Bu oran 2008de 60a 40la yerli filmlerin lehineydi. Baz yorumcular, bu gerilemenin nedeni olarak ekonomik krizi ve gnctrkcllin bedava bilet kampanyasnn son bulmu olmasn gsteriyor. Halbuki, nedenleri baka yerde aramak gerekiyor.

een sayda, Gezici Festivalle birlikte konuk olduumuz Artvin izlenimlerini naklederken, sinemann seyirciyle ilikisinin nnde eitli engeller bulunduunu belirtmitik. Uygun bir ortam salandnda, seyirci sanat sinemas olarak nitelendirilen ya da geni kesimlere hitap etmeyecei dnlen filmleri de ilgiyle izliyordu. Ancak, bu filmler yeterince geni bir kesime ulamyordu. zm olaraksa, alternatif bir datm a kurulmas ile farkl gsterim mecralarnn yaratlmasnn akla yatkn seenekler olduunu kaydetmitik. 2010un ilk gnlerinde, konu bir kez daha gndemimize geldi. Reha Erdem, NTVde konuk olduu bir programda, 8 Ocakta vizyona girmesi beklenen yeni filmi Kosmosun gsterimini ertelediini aklad. Filmi gstermeye hazr olan sinema salonlar vard. Ancak, Erdem Kosmosun yeterli sayda salonda gsterilmemesinden ve ksa srede gsterimden kaldrlmasndan kayg duyuyordu. Gemite buna benzer rnekler ska yaanmt. Byk yapm irketlerinin rn olmayan pek ok film apar topar gsterimden kaldrlmt. Reha Erdem, zmn bamsz gsterim imknlarnda yattn belirterek, stanbulda bamsz filmler gsteren bir sinema salonu kurmak iin kollar svadklar mjdesini verdi. Bir baka sevindirici haber de, Sonbahar filmi iin farkl datm-gsterim mecralarn zorlayan ve kendi filminin izleyicisini yaratan zcan Alperden geldi. Alper, keyf sansr uygulamalar-

na kar ve alternatif bir datm a kurulmas iin bir grup sinemacyla dzenli toplantlar yaptklarn duyurdu. zcan Alper, bu grubun ilk giriimlerinden birinin Min Dt (Miraz Bezar) filminin datmn stlenmek olacan belirtti. Diyarbakrda Krte olarak ekilen film, eitli uluslararas festivallerin yansra, Altn Portakalda da gsterilmiti. Ancak, Trkiyede hibir datm irketi filmi gstermeye yanamad. Alper, bu durumun bir tr sansr oldu-

Popler kltrn hegemonyasna kar bir yuva zlemi

Reha Erdem: (ynetmen) Kosmosun k tarihini erteleme nedenimiz malm, istediimiz salonlardaki yer kstll. Daha dorusu, yerden ok, sre kstll. Aslnda bu tarz filmler btn dnyada gsterim skntlar yayor. Bu filmlerin seyirci saylar kstl, bunu biliyoruz. Datm olanaklarnn kstll da dorudan bununla ilgili. Dolaysyla, bunun sorumlusu ne datmclar, ne salon sahipleri, ne de popler film sahiplerinin itah. Tam tersine, ou datmc ve salon sahibinin bizim filmlerimize olan ilgilerini bizzat biliyorum. Sorun, bamsz diye adlandracamz (bamszl sadece seyirci says kaygsndan bamsz anlamnda kullanyorum) sinemann kendi bamsz gsterim imknlarn yaratmasnda. Bunun birok farkl rneini dnyann eitli kentlerinden biliyoruz. Biz bunun ilk hayalini bamsz bir sinema salonuyla kuruyoruz. Ama asl mesele, byle bir salonun imdiye kadar grdmz rneklerdeki gibi yeraltnda, rutubet iinde, sesi duyulmaz, neredeyse sinemann aaland bir ortamn tesine tamak. Yaptmz ileri, sinemann en gzel ekliyle, byk perdede, teknolojinin btn imknlarnn hizmette olduu, rahat ve merkez bir salonda ya da salonlarda gsterebilmek ama. Farkl yntemlerle, haftada 10a yakn filmin dnerek, fakat ok uzun sre programda kalaca, evk veren bir yap hevesi bu. Kltrn ve sanatn ar derecede aaland bir lkede, seviyesi gnden gne den popler kltrn hegemonyasnn skmeyecei, gl, bamsz bir yuva zlemi bu. Evet, kolay i deil. Ama film yapmaktan daha zor olduunu dnmyorum.

40

lkin, byk yapm irketlerinin agresif politikalar izledikleri sinema sektrnde, iddialarn aksine serbest rekabet koullarnn bulunmadn belirtmek gerek. ddial yapmlardan Kurtlar Vadisi: Gladio rneiyle aklamaya alalm. Filmin yapmcs Pana Film, gsterim tarihi olan 20 Kasmdan aylar nce sinemalarla temasa geti. Gnderdii yazlarda, filme alt hafta ayrlmasn, ayrca en iyi salonlarn tahsis edilmesini art kouyordu. Pek ok sinema salonu iin bu koullar kabul etmekten baka are yoktu. Yksek bteli bir reklam kampanyasyla gsterime giren Kurtlar Vadisi, izleyiciden bekledii ilgiyi bulamad ve 863 bin izleyicide kald. Ancak, filmin gsterimde olduu tarihlerde, pek ok film salon bulamad. Gelinen noktada, popler yerli filmler dier filmlerin gsterimine engel

oluyordu. Sonuta, 2009da gsterime giren yerli filmlerin says 69a ykselmi (2008de 50), ama bu filmlerin izleyici says 4.4 milyon gerilemiti. Kimi durumlarda ise, yapmclarn ve datmclarn abalarna karn sinema salonlar baz fimleri gstermekte isteksiz davranyordu. Ksacas, yapmc, da-

Yksek bteli bir reklam kampanyasyla gsterime giren Kurtlar Vadisi, izleyiciden bekledii ilgiyi bulamad ve 863 bin izleyicide kald. Ancak, filmin gsterimde olduu tarihlerde, pek ok film salon bulamad.
tmc ve salon sahibi geninde aksayan bir eyler olduunu vurgulamak gerek. Buna bir de, kii bana mill gelire oranla yksek olan bilet fiyatlarn ve alveri merkezlerinde bulunan, bu nedenle de zel arac olmayan seyirciler iin ula-

lmas g olan sinema salonlarn ekleyince, kriz deilse bile, duraklama kanlmaz oluyor. Sevindirici nokta, ekilen filmlerin nemli bir blmnn gsterim ans bulmas. Ancak, eletirel ilgi gren ve dller kazanan 11e 10 Kala (13 bin), Bornova Bornova (12 bin), Hayat Var (9.500), Pandorann Kutusu (27 bin) ve St (6.600) gibi pek ok film giede baarl olamad. Elbette, anaakmn dnda kalan ve tr kalplarna yaslanmayan filmler her yerde grece az ilgiyle karlanyor. Ancak, Trkiye nfusuna oranla bu rakamlarn da olduka dk olduunu teslim etmek gerekiyor. Nedenler, yukarda sraladmz sorunlarda aranmal. imdi ynetmenlere, datmclara ve salon sahiplerine kulak verelim...
Ahmet Grata

Kadere Cem Ylmaz kadar reklam yaplsa

nan Temelkuran: (ynetmen) Reha Erdemin yapmaya alt bamsz salonlar meselesini bizim grubumuz da yapmaya alyor. Bu konularda artk ikyet etmek veya datmclarla boumak yerine, ki datmcnn bu konuda ok fazla suu yok, harekete geme zaman. Btn datmclar popler filmleri datrlar, datmak zorundalar. Sistem basit olarak u ekilde iler: Datmc, salonlara (gruplar, bamsz salonlar, toplu gsterim yapan kltr merkezleri vs.) filmi teklif eder. Salon sahibi de o filmin i yapp yapmayaca zerine bir tahminde bulunup filmi kabul eder veya etmez. Bundan sonra, eer bu ember ierisindeki numaralar bakalar anlatmazsa, ben anlatrm, ama ben unu sylemek istiyorum: Popler filmlerde sevdii oyuncularn veya trlerin takipileri, popler olmayan filmlerin takipilerinden ok daha sadk. Art, lkedeki genel kltrel k ve kendiyle yzleme korkusu (gereki bir sinema iin risk) bu filmlerin salon sahipleri tarafndan alnmamas sonucunu douruyor. Ama bir gn de u denensin isterim: Mesela bir Kader filmine Cem Ylmaz filmi kadar reklam yaplsayd ne olurdu?

Birbirimize mecburuz
rfan Demirkol: (Byl Fener Sinemalar sahibi) Sorun herkesin filmleri iin en iyi zaman dilimini almak istemesinden kaynaklanyor. zellikle ocak ve ubat aylar, okullarn ara tatili nedeniyle, en youn dnemler. Nisan ayndan itibaren program biraz daha rahatlyor. Bir de yapmclarn sinema salonlarna dayatt koullar var. rnein, son dnemin popler yerli filmlerinin yapmclar, ilk iki haftas en byk salonda olmak zere, alt hafta gsterimde kalmak kouluyla filmlerini veriyor. Bu koullara ancak byk sinema zincirleri direnebiliyor. in tuhaf, bu koullarla gsterime giren bir popler film almadnda, anlama gerei gsterimden kaldramyorsunuz. Bu durumda salonunuz bo kalyor. Ayn dnemde, istediiniz filmleri gsteremiyorsunuz. Yaplmas gereken, yapmc, datmclar ve salon sahipleri arasnda sorunlarn tartlarak bir anlamaya varlmas. Zira birbirimize mecburuz, ortak hareket etmemiz lzm. Biz bamsz olarak nitelenen yapmlara nem ve deer veren bir grubuz. Ancak, tek bana bu filmlerle ayakta kalabilmemiz imknsz. Bu nedenle de, hem Avatar gibi yabanc filmleri, hem de Recep vedik gibi popler yerli filmleri gstermek durumundayz. Bizim arzumuz, herhangi bir sknt yaamadan bu gruptaki filmleri de birlikte gsterebileceimiz bir gsterim ortam.

Okul misali bir sinematek

zgr Doan: (ynetmen) Datm ve gsterim konusunda yaanan en temel sknt, datmclarn size nem vermemeleri. nk filmleriniz milyonlara ulamaynca, onlar iin hibir eysiniz. Dolaysyla bu tr filmleri yk olarak gryorlar. Ayn yaklam sinema sahipleri iin de geerli. Daha krl olduu ve ou zaman senenin banda anlamalarla dayatld iin onlar da popler filmleri tercih ediyorlar. Bizler memleket meselelerine dair filmler yapyoruz. Bu nedenle de, sivil toplum kurulularnn, rgtlerin, derneklerin ve siyas partilerin destei ok nemli. ki Dil Bir Bavul iin bu kurulularn desteini alarak toplu gsterimler dzenledik. Orhan Eskikyle birlikte bu gsterimlerin hemen hemen hepsine katlmaya altk ve syleiler yaptk. Kendi izleyici kitlemizi oluturduk diyebiliriz. Bu anlamda Sonbahar filmi iin izyor. Bu anlamda, ki Dil Bir Bavul gibi belgesel bir filmin 80 binin zerinde izleyiciye ulamas sevindirici. En azndan bir sonraki filmimizin finansman asndan nemli. Ancak, bu say daha da artrlabilir. Bunun dnda, bamsz filmler lehine sinema salonlarna belli kotalar konmas ve bu filmlerden alnacak verginin drlmesi dnlebilir. Zaten tantm yapamyorsunuz, anaakm medyada yer almanz ok zor. zleyicinizin (ayet varsa) ou zaman haberi olmuyor filmlerden. Bu tr bir kotadestek araclyla en azndan filmler belli bir sre sinemada kalabilir. Daha ilerisi iin yaplmas gerekense, sinematek mantnda arthouse sinemalar almas, buralarda bir sinema izleyici kitlesinin yetitirilmesi. Sanrm bunlar yapldka bamsz sinema kendi seyircisini ve dolaysyla kendi datm olanaklarn yaratabilecektir.

lenen bir yntemden ilham aldk. Memleket meselelerine duyarl insanlarn bu kurulularn yelerinin yeterli sinema alkanl yok. Bu insanlar sinemaya armann bir yolunu bulmak gereki-

41

retken izleyici ve Nusaybin modeli

zcan Alper: (ynetmen) Sonbaharn gsterimlerinde bamsz ya da politik film meselesini ok tarttk. Bamsz yapm ve retim koullar elbette nemli. Ancak, film, bamsz datm koullaryla deil de, okuluslu irketler tarafndan datlyorsa, ne kadar bamsz olabilir? Diyelim ki izgiyi atnz, datm irketi eitli gerekelerle ki bunlar genellikle ticar argmanlar oluyor filminizi datmay reddedebilir. Bamsz filmin yapmnn olduu kadar datmnn, hatta gsteriminin de bamsz olmas gerekiyor... Sanat filmi kavram da sorunlu. Sinema sanat bir btn olarak grlmeyip sadece tecimsel tarafyla kodlannca, bizim yaptmz filmler sanat filmleri kategorisine sktrlyor. Ve bylece, bu tarz filmlerin yeterince seyirciye ulaamayaca nkabulyle, yalnzlatrlmaya itiliyor. Yani filmin sanatsal deerini belirleyen ey seyirci says deil her zaman. Sonbahar gsterime sokmadan nce, nmzde eitli rnekler vard. rnein, Handan pekinin, hem de henz bugnk koullar yokken, ilk filmi Babam Askerdenin bobinlerini alp ehir ehir dolatn biliyorduk. nc dnya sinemas deneyimleri, zellikle de Latin Amerika sinemasnn hayata geirdii uygulamalar ya da Gen Alman Sinemas rnekleri teorik olarak bildiimiz, tarttmz meselelerdi. Bunlar gz nne alarak, engelleri amaya altk. Yaptmz i aslnda bir ynyle seyirciyle yeniden temas kurma ve yeni bir seyirci yaratma sreciydi. Bu amala birok ca film zerine konumadk. Bu sorunlar amak iin neler yaplabilir, onu da tarttk. Datm sorunlar ve buna bal olan keyf sansr uygulamalarn amak iin ncelikle yaplmas gereken, filmleri seyirciyle buluturacak meknlar yaratmak. Btn dnyada bunun rnekleri mevcut. Ticar kayg gtmeyen belediye ya da devlete ait olan sinematek gibi kurumlar... Neredeyse her ilde bir niversite ald. Bu ehirlerde 150-200 kiilik birer sinema salonu alsa... Ya da brakalm bu illeri, stanbul, Ankara, zmir, Bursa gibi birka byk ehirde byle salonlar alsa, filmlerin seyirciye ulamas asndan nemli bir zemin oluacaktr. Bu salonlarn belirli bir konfora sahip olmas da nemli. Tabii tek bana salonlarn almas yeterli olmayacak. Sinema seyircisinin yaratlmas, ayn zamanda bir kltr ii. Seyirciyle buluamamaktan yaknan ynetmenlerin de bu srelere farkl katklar olabilir. rnein eitli kentlerde gsterimlere katlsalar, bir eyler krlabilir. Bylesi bir giriim, politik bir ngr ve bak as da gerektiriyor. Buradan hareketle, Eitim-Sen, KESK, DSK ve TMMOB gibi rgtlerle grtk, toplu gsterimler yaptk. Bu sendikalar her ilde rgtl, ancak ne yazk ki yeleri Recep vedik gibi filmler izlemek zorunda kalyor. Oysa bu rgtlerin konferans salonlar var. Dijital teknolojinin sunduu imknlar giderek artyor. Bu salonlar ok-amal biimde kullanlabilirse, filmleri seyirciyle buluturmak iin nemli bir mecra olabilirler. Artvindeki Gezici Festival ya da Hopadaki Kafkas Film Gnleri rnekleri de gsteriyor ki, sinemay seven ve zleyen bir seyirci kitlesi var. rnein, Kafkas Film Gnlerinde Aleksandr Sokurovun Aleksandra ve Otar Gittiinden Beri (Julie Bertucelli, 2003) filmleri gsterildi. Trke altyazl bu filmleri 300-400 kii tahta sandalyeler zerinde oturarak izledi. stelik de keyif alarak, hi sklmadan. nk filmler ilgilerini ekti, bir yerlerine dokundu. Demek oluyor ki, mevcut koullar salansa, gsterim bulamayan bu filmlerin aslnda ciddi bir seyircisi var ve gittike de artacak. Bu arada, unutmadan sylemek gerekir ki, DTP (artk BDP) belediyeleri bu konuda gerekten ciddi bir aba sarfediyorlar. u an bu konuda rnek, en iyi salonlar Batman, Urfa Viranehir ve Mardin Nusaybin gibi yerlerde bulunuyor... Ve bu durum iin iyi bir model tekil ediyorlar. Bu lkede, bu sistemde bu meselenin nasl zlecei gzkyor. Sol siyaset de bu konuya duyarsz kalmamal, bana ne bamsz sinemadan dememeli. Yeni kurulacak bir sol sosyalist partinin programnda en az krk tane bamsz sinema salonu almal hedefini grdm zaman evet, bir eyler deiiyor derim. Expresste iki saydr sren tartma zerinden bitirelim: Sola bamsz sinematekler lzm! Neden olmasn? Be yllk DP belediyecilii zamannda bir kltr merkezi binas yapmay akl edemeyen Hopada, bir grup gen birka aydr Kafkaslara kltr merkezi gerek diye bir imece balattlar. Grdk ki, oluyor da.

ehre gittim ve gsterimlere katldm. Her seferinde salonlar doldu. En nemlisi, seyircinin katlmyla salad destekti. Seyirci, filmi izleyen olmaktan ok, filmin o ehirde gsterilmesini salayan ve sonrasndaki etkinliklerin yaplmasna katkda bulunan bireylerdi. Normalde pek ok ehirde gsterime girme olana yokken, seyircilerin sinema salonlar zerinde yaratt etki ile gsterime girdik. Popler filmlerin en ok gie yapt haftalarda iin salon bulmak zor oluyordu. rnein, Sonbahar Trabzonda popler filmlerin gsterimde olduu bir dnemde seyircinin basksyla ikinci hafta zorla gsterime girdi ve 5-6 bin seyirciye ulat. Ya da neglde izleyiciler, filmi almak istemeyen salon sahibine gidip, popler bir film haftasonu ne kadar yapyor deyip o kadar bilet aldlar. Tm bu katldm gsterimlerde tabii yalnz-

Ksrdngy amak iin dayanma

Tolga Esmer: (yapmc) Zorluk, zincirin sonundan, yani bamsz filmlere olan talepten balyor. Aslnda birbirini besleyen, karmak bir ksrdng sz konusu. Seyirci asndan bakarsak: ncelikle, seyirci, bamsz filmleri bizim arzu ettiimiz lde talep etmiyor (hem yerli, hem yabanc yapmlar iin). Bamsz filmler ok kstl sayda salonda gsterime girdiinden, bu filmleri izlemek iin bazen uzaklara gitmek gerekiyor ya da atik davranp filmi ilk gnlerde izlemek (bu da filmin erken vizyondan kalkmasna neden oluyor, daha sonra seyretmek isteyenler filmi salonda bulamyor). Sinemac asndan bakarsak: Sonuta hepsi birer ticar iletme. Bamsz filmlerin ticar baar gstermeyeceini dndkleri iin datmclardan bu filmleri talep etmiyorlar. Gsterenler de ya sinema akna ya da datmc basksyla gnlsz olarak bu filmleri programlarna alyor. Datmc asndan: Onlar da birer ticar iletme, kazanlar bilet gelirinin belirli bir yzdesi, bu durumda da elbette gie yapacan dndkleri filmlere daha ok emek sarfediyorlar ve gie filmlerini sinemalara daha kolay kabul ettirebiliyorlar. Bamsz yapmlar datmay kabul eden datmc irket says da hayli kstl. Onlar da baz sinema salonlar gibi ya sinema akna ya da yapmc hatrna bu ii yapyor. Bamsz yapmc asndan bakarsak: Kopya, ilan, datm masraflarn dnerek ve zaten talep olmayacan tahmin ederek dk sayda kopyayla vizyona girmeyi kabul ediyor. Sinemac, datmc ve yapmcnn dk talep ynndeki bu ortak algs zincirleme olarak birbirini besliyor ve datmda bir tkankla yol ayor. Peki bu konuda neler yaplabilir? Talebi artrmak iin alternatif yollar uygulamaya konabilir (bunlarn bir ksm Sonbahar ve ki Dil Bir Bavul rneklerinde olduu gibi hayli baarl oluyor). Bamsz sinema eseri retenler bir araya gelerek piyasada daha gl bir duruma gelebilir (ki u anda bunun zerinde alyoruz); datm konusunda ortak hareket etmek, ortak bir datm irketi, hatta Reha Erdem rneinde olduu gibi sinemalar kurmak, byle bir hareketin rnekleri olabilir.

Bamsz bir a lzm

Ersan Congar: (Bir Film genel mdr) Sanat / festival filmleri ya da bamsz sinema dediimiz trden filmlerin sinemadaki seyirci saysnda son yllarda gzle grlr bir d var maalesef. Buna sebep olarak filme ulalabilen mecralarn artndan sinemalarn pahal olmasna kadar pek ok etken saylabilir. Bu tip filmlerin seyircilerindeki d nedeniyle, sinema salonlar da bamsz filmlere ok scak yaklamyor. Ancak biz yine de bamsz filmlerden nitelikli bir sekiyi her yl sinemaseverlerle buluturmaya alyoruz. Aslnda bu konuda yllardr savunduumuz ey, sanat / festival filmleri iin ayr bir sinema a ve zincirinin olumas. Belli bir sponsorluk veya destekle de glendirilebilecek bu zincir erevesinde Trkiyenin eitli illerinde sinemalardan oluturulacak bir a ile bu filmlerin daha fazla izleyiciye ulamas salanabilir diye dnyoruz.

42

AVATAR: GELECEK U AN BURADA

Ya barbarlk ya Pandora
Byk Hollywood yapmlar zamann ruhunu temsil eder genellikle. ABDnin dnyann kalanyla kurduu ilikiyi mecazlatran Avatar da farkl deil. Amerikan muhafazakrlarn ldrtan film, soldan da beyaz adamn pisliini yine beyaz adam temizliyor minvalinde eletiriler ald. Bu pahal distopyann anahatlarna bakyoruz...
ames Cameronn son filmi Avatar, teknik bir gvde gsterisi olarak ve boyutlu simlatif bir deneyim sunma vaadiyle gieleri altst etti. Tarihin en pahal filmi olarak, imdiden tarihin en ok kr getiren filmlerinden biri oldu. Byle bir Hollywood bombasndan insan ilk bakta basit bir elencelik bekliyor, ama Avatar artc bir ekilde pahal bir elencelik olmaktan teye gidiyor ve gnmzdeki insanlk durumuna dair ciddi bir analiz ve insanln geleceine dair rktc bir uyar sunuyor. Hikyeyi yle bir zetleyelim: 2154 ylna gelinmitir ve dnya kaynaklar tkenmi, fakat dnyadaki tketim itahnda hibir azalma olmamtr, dolaysyla tek are dnyad kaynaklar smrgeletirmektir. Bu nedenle dnyadaki dev irketler gzn uzak bir gezegen sisteminde yer alan Pandora adl bir gezegende varolan deerli bir madene dikmitir ve bu madeni edinmek iin dnyann en byk irketi olan RDAnn temsilcileri, asker kuvvetler ve biliminsanlarndan oluan bir ekip halinde Pandoraya gnderilmitir. Pandorada yaayan insans yerlilerden oluan Navi halk doayla, daha dorusu, btn canllarn paras olduu biyo-botanik sinirsel ebekeyle uyum iinde yaamaktadr. Dorudan bir istil hareketi dnyada ok tepki ekecei iin gleryzl bir hegemonya kurulmas planlanmtr ve bu nedenle Avatar program gelitirilmitir. Hedeflenen ey, Navilerin grnne sahip olan Avatarlar yerli halkn arasna sokup istily diplomatik yoldan halletmek ya da asker operasyon iin gerekli istihbarat toplamaktr. Ama eski asker, yeni Avatar Jake Sully Navilerin yaam eklinin iine girdike, uygar insanlarn iindeki ktl grmeye balar ve yerli halkn istilclardan kurtulmas iin mcadele etmeye balar.

bir beis olmadn aka sylyor. Bu irket destekli rk beyanatn altnda Shellin logosu da olabilirdi ve bahsedilen vahiler de Nijerya halk olabilirdi mesela. Manidar olan bir dier sahnede ise, yine muzaffer komutan istilclara teslim olmak istemeyen isyanc Navileri terrist olarak tanmlyor. Amerikann bugnk terrist tanmnn ayns.

Jake Sullynin dnm

ou distopya gibi, Avatar da felketlerin sarmalad gelecein dnyasnn kt tohumlarnn gnmzde yattn gsteriyor ve gelecek grnts altnda bir imdiki zaman eletirisi sunuyor.
yor durdurulmas mmkn olmayan canavar besleyecek smrgeler. Kapitalizm bu canavar her ne pahasna olursa olsun besliyor ve beslemeye de devam edecek. Aslnda ou distopya gibi, Avatar da felketlerin sarmalad gelecein dnyasnn kt tohumlarnn gnmzde yattn gsteriyor ve gelecek grnts altnda bir imdiki zaman eletirisi sunuyor. Filmde asker birimlerin kulland yntem, Amerikann bugnk akl almaz d politikasyla birebir rtyor. Navileri vahi yerliler olarak gren komutan nleyici savatan sz ediyor. Onlar bizi yok etmeden nce... Evet, Afganistan ve Irakta olduu ve daha birok yerde olabilecei gibi. Bush doktrini ve feci sonular... Komutann hemen arkasnda da dev irketin temsilcisi duruyor ve dnyadaki ahane uygarln bekas iin bu vahilerin katledilmesinde hi-

Avatar kayda deer bir film yapan ey, tam da olan biteni tekinin, terristlerin gznden sunmas ve asl terristin istilclar olduunu gstermesi. Pandoray talan eden buldozerlerin ve fzelerin Navilerin bak asyla ekildii sahneler, boyutlu teknolojinin de yardmyla, insan rpertip irkiltiyor. Uygarlk denilen canavar, bu buldozerler ve fzelerde cisimleiyor. Kendi rkna ihanet eden ve Navilerin tarafna geen Jake Sullynin geirdii insancl dnm de bir uygarlk eletirisine dnyor. Video-gnlne yapt bir konumada onlara vereceimiz hibir ey yok diyor, ne verebiliriz, light bira ve kot pantolon mu?... te bu noktada bu sama rn ynlar iin yok edilen dnyaya zlmemek ve dnyay felakete srkleyen trajikomik tketim manyaklna fkelenmemek mmkn deil. Lokomotifi kapitalizm olan uygarln tarihi, vahi katliamlarla ve yerli kltrlerin yok edildii istillarla dolu. Artk daha da gelimi ve sinsilemi olan kapitalizmin akld canavarlnn da vahileerek srecei ve kresel hegemonyay daha da kuvvetlendirecei aikr. Avatar, bu gidiatn varaca yere iaret ediyor. O korkutucu gelecein ok benzeri u an buralarda yaanyor aslnda. Bu bakmdan son derece gereki bir film Avatar. Ama finalindeki iyimserlik istilclarn alt edilmesi bu anlamda pek gereki olmayabilir. Zira istilclar yaam dengesini korumak isteyen doa anann yardmyla, mucizev bir ekilde def edilebiliyor. Gnmz dnyasnda mtehakkim iktidarlar ve dizginsiz emperyalistleri cezalandrabilecek bir doa ana var m acaba?
Ahmet Ergen

Terristlere kar nleyici sava

Karanlk bir gelecei tasvir eden bu hikye kulaa ok tandk ve gncel geliyor aslnda. Navilerin yerine Irak halkn, hayal deerli madenin yerine petrol, Avatarlarn yerine emperyal tehdidin taycs olan szde arabulucular, 22. yzyl dnyasnn en byk irketi olan RDAnn yerine Amerikal petrol irketlerini koyarsanz, ortaya bugne dair gereki bir film kyor. Tpk u anda olduu gibi, Amerika asll dev bir irketin nderliindeki smrgeci giriim ordu ve bilim dnyasyla ibirlii iinde kendine srekli yeni smrgeler yarat-

James Cameronun filmi ABDde byk tartma at, tm dnyada izleyici rekorlar krarak pek ok insana tercman oldu

43

Hazrlayan: Koray Lker

Sansr yaylyor, insanlar sorguluyor

Trkiyenin, internet sansr meselesinde, anayasas bulunmayan Dubai Emirlii ve in Halk Partisi tarafndan sk bir denetime tbi tutulan inle yart artk herkesin malmu. Sansrn balad 2001 ylndan beri yasaklanan site saysnn 6 bin snrna dayand tahmin ediliyor. Bu da lkede gnde ortalama 1.5 sitenin kapatldna iaret ediyor. Ancak intertnet ortamn denetleme ve sansrleme yetkisine sahip olan Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB), 2009 yl raporunda eriimi engelllenmi sitelerin bir listesini vermedii iin bu saynn tahmin olduunu aklda tutmakta fayda var. Trkiyede internet sansrnn hukuk dayanan, uzun ismiyle 5651 Sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun tekil ediyor. Ksaca nternet Kanunu diye adlandrlan 5651 nolu yasann 8. maddesi internete trl eit hizmet salayanlarn ne gibi sulardan uzak durmas gerektiini TCKya referansla sralyor. ocuk istismarndan uyuturucu kullanmn tevike kadar uzanan listenin en ilgi ekici noktas ise 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanunda saylan sularn da kapsama alnm olmas. Yalnz, nternet Kanununun mevcudiyeti, internette yasaklanan sitelerin sadece bu kanundan mlhem kapatld izlenimi vermemeli. Zira TC. mahkemeleri, kanunun

ZMRDE ADA SANATIN HAFIZASI DJTAL ORTAMDA

Art-diskte birikenler
Borga Kantrk, -1 zmir Gncel Sanat Arivi kapsamnda, toplayabildii tm sanat yaptlarn 1 terrabaytlk bir hard disk ierisinde saklyor, izleyicisine sunuyor, bylelikle sanat mekndan koparmaya alyor. Kantrk ile niyetini konutuk..
Bu kolektif arivin nasl ilediini anlatr msn? Borga Kantrk: Bu, zmir gncel sanatn haritalandrmak ve kayda geirmek adna oluturulmu, genileyebilir ve srdlebilir bir ariv projesi. Bir depo ve mekn bir adet hard disk. Bu bakmdan kopyalanabilir, oaltlabilir ve tanabilir bir veri btn. Bu arivde dijital yolla retilmi sanat yaptlar sergilenmiyor. Bu bakmdan bir galeri ya da yaptlarn bulunduu sanal bir mze deil. Daha ok belge zerine kurulu dijital-nesnel her trl gncel sanatn farkl disiplinlerinden gelen sanatlarn retimleri, sergileri, bal olduklar kurumlar, kolektifler gibi tarihsel birikimi kayt altna almay ve onlar tasniflemeyi hedefleyen bir proje. Henz gelime aamasnda. Biraz n bel-

Kategorize etmek ve haritalandrmak gerekiyor ki, bir ecere kartabilelim. Sonra soruyoruz, acaba ne vard burada 2000li yllarn balarnda diye. 1990lardaki, 80lerdeki sanat retimine dair belge o kadar kstl ki.
lek yazm trnde bir alma. zmir ve zmirdeki gncel sanatn retim hikyesine, gemiine ve bugnne odaklanyor. Bu bir n kaynak, bu referans noktas zerine kratrler, kuram-

clar, yazarlar, sosyologlar, sanatlar, aratrmaclar alma yapsn veya yaparken hazr, daha nce ulalmam, derlenmemi bilgi btnne bavurabilsinler amacn da tayor. Hedef kitlesi, izleyiciden ok, aratrmaclar. Projenin bir sanal galeri olmadn sylemitim. Bu noktada ariv ile galeri arasndaki fark vurgulamak gerekiyor. zleyici galerinin arka taraf, bellei ile deil, genelde n yz ile ilgilenir. Aratrmac arka yze, belgelerin, tarihin olduu ksma ynelir. Burada ama arka tarafa bakma eilimi olanlar tatmin etmek. Diyelim ki zmirde retim yapan X sanatnn bir iini grdnz, ad hafzanza kaznd. Ona dair baka verilere ulamak istiyorsunuz. Bu hard disk o kiinin daha nceki sergilerinin grsellerine, basn bltenlerine, hakknda yazlanlara dair dijital veriye ulaabilmenizi salyor. Neden byle bir proje? Fiziksel mekna bal kalmak istememenizin nedenleri neler? Bunun nedeni bellek-hafza ve kayt

Gncel sanatn dijital hafzas

ncel sanatn arivlenmesi nemli. Yeni teknolojilerin eitli aralar, 90l yllarn balarndan itibaren bir ariv ve belgeleme ortam olarak kullanlyor. Yeni teknoloji endstrisinin aratrma enstitleriyle birlikte almaya balad ve aznsanmayacak sayda gncel sanat retiminin internet uzamnn snrlar iinde denendii bu yllar, teknolojiyi ksa srede eskiten geliimin hzna kar, bu ilerin korunmas, belgelenmesi ve de uzun mrl klnmasna ynelik ihtiyac da beraberinde getirmiti. Bylece ilk yllarda internet ya da bilgisayarlar zerinde yaratc retimin arivlenme denemeleri, daha ok yeni teknolojilerle ilikili ileri kapsad. 90larn banda teknolojiye bulam ilerin arivi ileviyle tantm yaplan Hollanda kl Montevideo, 1996 tarihli Kuzey Amerika kl Turbulence, ya da Avusturyadan The Database of Virtual Art, dijital sanatn eitli yorumlarn toplamaya alt. Ama, medya sanatn daha ok kiiye ulatrmak, sanatlarn, kratrlerin, aratrmaclarn yararland ve bazen de eitim amal kullanlabilecek bir kaynak oluturmakt. ou kr amac gtmeyen bu giriimler, bu ak platform sayesinde hem fikir alverii ve ortak retimi hedefliyor, hem de bu yeni pratikler etrafnda bir a oluturmay deniyorlard. Bylece bir anlamda yeni medyann tanm zerine de bir rol stlenmi oluyorlard. Zamanla bu alar, sanat portfolyola-

Yeni medya sanatnn nemli arivlerinden rhizome.org sitesinden yakn tarihli bir alma: Arantinli sanat Gustavo Romano, Silikon Vadisinin giriinde "bo zamann" pazarlyor.

r ve ou internet zerinde gerekleen sergilerle birlikte, ak bir tartma platformuna dnd. Bazlar yeni medya araclyla retilen ilerin koruma teknikleri zerine aratrmay, saklama ve kayt altna alma koullarn belirlemeye ynelik aratrmay da kapsam iine ald. Bu alarn en byklerinden biri olan Rhizome, arivinde, pek ok videonun yansra, yeni medyann software, kod retimi, web sitesi, hareketli grnt, oyunlar ya da arayzleri gibi malzemelerinin estetik ve eletirel ynyle ilgili 2500den fazla ii saklyordu. Kuzey Amerikann en etkili gncel sanat enstitlerinden birisi olan Walker Sanat Merkezinin sadece

internet zerindeki sergilere yer veren evrimii bir galeri olarak kurgulad Gallery 9, 1997de ald ve 2003e kadar da ilevini korudu. Bu yllardan sonra dijital teknolojiler, internet ya da bilgisayar diskleri araclyla bir ariv ve belgeleme alan olarak giderek daha da byk nem kazand. Nitekim, merkezin web sitesi bugn yeni teknolojiler araclyla retilsin ya da retilmesin sanat bloglarna, iTunesdan cretsiz indirilebilen konuma, tartma ya da performans videolarna, ok sayda yayna yer veriyor. Arivleme, gncel sanatn yorumu ve eletirisi iin nemli bir rol stleniyor. Ama elbette her ariv de bir ariv, bir seim demek...

44

8. maddesinden azade olarak kiisel gizliliin ve itibarn zedelenmesi, kamu dzeni, ulusal gvenlik gibi bir dizi mulak balk altnda, nmze gelene bir tekme misali, balarna buyruk site kapatmay kendilerine grev biliyor. Do.Dr. Yaman Akdeniz, TBin getiimiz mays aynda yaynlanan son raporuna gre 197 web sitesinin, 5651 nolu kanunda zikredilmeyen sulardan dolay kapatldn aktaryor. Kesin sayya ulamak ise yine imknsz. Bu manzara karsnda hukukularn, internet aktivistlerinin ve sair insiya-

tiflerin zerinde anlat temel birka nokta var: Kanun dzenlemeler yetersiz olduklar gibi, hukuk, internetin toplumsal yaylm hzna ayak uydurma konusunda ok yava kalyor. in hukuk boyutunu mnhasr kanunlara zmek yerine dnce ve ifade zgrl, iletiim zgrl gibi temel haklardan yola kan bir anayasal deiiklik elzem kabul ediliyor. te bu nedenle 9 Ocak 2010 tarihinde, stanbul Barosu Biliim Hukuku Merkezi tarafndan dzenlenen Internetin Getirdii Yeni Haklar Ve zgrlkler

Konferansnda iletiim zgrl, internet eriim hakk, zel hayatn dokunulmazl, mahremiyet hakk, bilgi edinme hakk, dijital aktivizm, rgtlenme hakk gibi bir dizi hayat konu masaya yatrld. Tam zgrlk dijital aktivistlerden ie bireysel haklar balamnda bakan hukukulara kadar katlmc yelpazesinin olduka geni olduu konferansn zamann ruhuna uygun ksmysa, www.zeitin.com/nethukuku sitesinden canl olarak izlenebilmesiydi. Tartmann tortularn sitede yer alan twitter mesajlarndan izlemek mmkn.

meselelerinin ou alanda Trkiyede es geilmi olmasyla ilgili. nk bu alanda alan kurum ve birey az. retmek farkl, kaydn tutmak farkl, dolama sokmak farkl zeminler. Kategorize etmek ve haritalandrmak gerekiyor ki, bir ecere kartabilelim. Bellekmekn bileimi iin adaptasyonu yok insanlarn, zellikle de zmirde. yle bir soru kyor: Zaten az etkinlik var, neden bunlarn arivine bakaym? Onun yerine bu ehre yeni eyler, etkinlikler getirmek lzm deil mi? Bu soru sorulmal, evet ama, herkes yeni bir ey yapmaya ve yapma eylemi ile kolektife megul olduka her yeni yaplan ey kayt-d kalmaya mahkm oluyor. Sonra soruyoruz, acaba ne vard burada 2000li yllarn balarnda diye. 1990lar ve 1980leri soramyoruz, nk buradaki sanat retimine dair belge o kadar kstl ki. Hard diskin editr olarak eserleri neye gre seiyorsun? Eser belirlemiyorum. Tarihe bakyorum, kitaplara, sergilere, anlatlanlara, halen yaayan ve reten farkl kuaktan sanatlara, onlarn anlattklarna. Bu bir eit kratryal alma ve zemin aratrmas. Bu editoryal yapy stleniyorum. Belirleyicilik, kategorileri olutururken ortaya kyor. Sergilemek adna sanat semiyorum ve bu ariv iinde onlar sergilemiyorum. Hard diskin iinde sanatlar var, sergiler var, me-

Borga Kantrk

knlar, kolektifler var; bunlarn tasnifiyle urayorum. Grdnz ey, bu anlatlara veya aktrlere ilikin belgeler, dokmanlar. Bunlar zaten ortak kabul grm aktrler, benim bu noktada rolm, bu ierie neyin gireceini semekten ok, neyin ne ekilde nereye gireceini belirlemek. 2000lerden sonraki kaytlara daha ok yer var, nk benim kuamn buradaki retimleri henz gemie dnmedi. Editoryal almada bir kez referans yaplm kii, kurum, gruplar kayt altna almak gerektiini dnyorum. Bu yap editoryal bir ar etrafnda oluan kolektif bir yap.

Bir ortak kitaplk/bellek var ve kitaplar dalm durumda; bir ktphaneciye ihtiyacnz var. Ktphaneci dankl temizleyip verileri raflara doru bir biimde yerletirmeye, alyor. Byle bir projenin madd temeli nedir? Projenin akas ciddi bir madd temeli yok. Olabilecek en dk maliyet, bir bilgisayar, bir hard disk, kimi durumlarda tarayc ve dier ekipmanlar. Bunlar benim kiisel malzemelerim. zmirde yaayan, alan veya bir zaman diliminde burada retmi kiilerin bana salayabilecekleri veri destei nemli. Madd kaynak, almann ikinci etabyla, grnrlk ve insanlara ulalabilirliini artracak arayzlerin devreye girmesinde gerekiyor. Kurumsal bir sponsorunuz ya da destekiniz var m? Platform Garanti Gncel Sanat Merkezi kurumsal sponsorumuz olacak. Platform Trkiyedeki en byk gncel sanat arivini elinde tutuyor. Bu adan, -1 zmir Gncel Sanat Arivi projesini destekliyor olmalar byk avantaj. Sanal ortamlarda sanatn paylalmas, yeni teknolojiler sanata ne gibi katklar sunacak? Sanat asla sradanlamaz. Sanatn her blgede tketicisi, alcs var. Derdimiz gncel sanat ise durum daha da farkl. Asla buna sinema veya mzik sektr gibi bakamayz. Zeminler farkl, insanlar hl sergi geziyor, bienali takip ediyor, mzelere gidiyor. Bu, hafza ve nesnellikle ilgili. Aslnda byk bir g. Sinema filmini evinde izliyor, indiriyor, mzii paylayor, ama rnein bir video enstalasyonunun DVD kaydn evinde izlemekten keyif alamyor. Onu mzede veya sergi meknnda grmek gerek diye dnlyor. Yeni teknolojiler hayatmza giriyor, ama bu o kadar da belirleyici deil. Asla nesnel olandan vazgemiyoruz mesela. Onca PDF ktphanesi var, ama hl kt alp okuyoruz. Hl mzayedeler var, hl baz yaptlar ok byk paralarla koleksiyonlara dahil ediliyor.

Sylei: Seluk Oktay

Mzik dolab

Afrikann bar tamtamlar

Vampire Weekend / Contra (XL) The Very Best / Warm Heart Of Africa (Green Owl) Vampire Weekend The Very Best

G kar Siyahlarn arklaryla

mcadele eden Johnny Cleggden bu yana, kara Afrikayla bu kadar har neir bir beyaz mzii duymamtk. New Yorkun indie leminin gbeinde iki senedir adeta tamtamlar yanklanyor ama... Tamtam lafn gelii tabii. Yoksa bu drt kiilik standart rock teekklnn de gsterdii gibi, binbir rengi ve ritmiyle Afrika mziinin tamtam lafnn antrd savakan halle ilgisi yok. Afrika mzii, ktaya yaylm eitlilii iinde, belki dnyann en naif, iyimser, gle yzl mzii. Onlara ilkellii yaktran beyaz adamn asabi mzikleriyle karlatrld zaman hele... Vampire Weekendin ikinci albm Contra, ilkine oranla daha btnlkl, Afro geleneklerinde popunda ve rockunda da daldan dala atlayan bir albm olmu. Contra, Nikaraguann kontrgerillalarndan mlhem, ama The Clashin Sandinistasna selamla. Zaten albm boydan boya The Diplomats Son gibi

ney Afrikada apartheida

10 albm
Amazigh Kateb Marchez noir Anglique Kidjo Oyo Anouar Brahem The Astounding Eyes of Rita Eels End Times Gun Club Death Party Mari Boine Sterna Paradisea Rupa & The April Fishes Este Mundo Wyclef Jean Welcome to Haiti: Creole 101 The XX XX Yasmin Levy Sentir

5 ark
Kesmeeker Ekmein Emrindeyim Krka Kabasaz Kibariye lle de Roman Olsun Mano Solo Sha La La The Slits Reggae Gypsy

DEVRM, TELEVZYONDA gsterilmeyecek! Belki, Siyah folkun nc ismi Gil-Scott Heronu en ok bu cmleyle, bu arksyla hatrlyoruz. 60larn haklar mcadelesinin nemli ismi Heron yllardr kayplara karm, fakirlemiti. Geen sene yeniden kefedilip mzik almalarna balayan Heron, 13 yl aradan sonra ilk albm Im New here bu ay sonunda yaynlyor. Spoken word arlkl albmde bir Smog cover da var. WAR CHILD yararna hazrlanan David Bowie tribute albmne girmesi kesinleen isimler arasnda Duran Duran, Devendra Banhart ve Sarkozynin ei Carla Bruni var. ELVIS COSTELLO unutamad konserleri yaynlamaya devam ediyor. Serinin ikinci aya, 1978 tarihli Hollywood High konseri Live at the El Mocambo adyla yaynland. JIMI HENDRIXIN martta yaynlanacak yeni albm Valleys Of Neptunede 1968-70 aras stdyo kaytlar var. lk defa yaynlanan kaytlar arasnda Creamin Sunshine Of Your Loveunun Hendrix yorumu da var. 2010DA GDLECEK 31 Yer listesinin bana Sri Lankay oturtan New York Times, M.I.A.nn fkesine sebep oldu. M.I.A., NY Times makalesine Tamil Kaplanlarna ynelik soykrmn fotoraflarna gstererek yant verdi. Sanatnn yeni albm bu yaz yaynlanacak. FLAMING LIPSIN yeni albm yaynland. Yeni dediysek, albm eski. Bildiimiz, boydan boya Dark Side Of The Moon. Pink Floyd klasiini icra ederken gruba Heny Rollins ve Peaches da elik ediyor.

bir arkyla hatta Joe Strummera karlan apkalarla dolu... Vampire Weekendin ilk hiti Cape Cod Kwassa Kwassay The Very Best isminde bir grup da yorumlamt. Hatta ilk dinlediimizde vay meer arknn orijinali buymu demitik. Hayr, bir indie grubunun Afrikano rockunu alp iyiden iyiye ze dndrm, cilasndan syrmt Esau Mwamwaya ve arkadalar. Myamwaya, Malawi doumlu bir mzisyen. Belikal prodktr ikili Radioclitle beraber kurduu grubun ad The Very Best. Onlarn da ilk resm albm Warm Heart Of Africa getiimiz gnlerde yaynland. Cvl cvl bir Afro-pop var Afrikann scak kalbinde...

Vampire Weekendin vokalisti Ezra Koenig, The Very Beste bir arkda konuk olmu. Bir baka konuk, mzikal yaklamyla yeni zaman popunu, sample alkanln kkten deitiren Sri Lanka kkenli babas Tamil Kaplan M.I.A... Contrada da samplelarla bavurulmu kendisine... Geenlerde bir abimiz sylyordu: nsanlk tarihinin en byk insanlar, dlanma ve yalnzlama pahasna, Siyahlarn yannda yerini alanlar... Artk o kadar zor deil belki Siyahlarla yan yana, Afrikann yannda durmak, ama bu iki albmn yolu da onlarn yolu. Fark, oalarak ilerlemelerinde. stelik, Strummer ve Clegg gibi kahramanlarn ruhunu her notada yad ederek... M.E.

O yaz, iimizde en derin haz

Erkut Takn / En yileriyle Erkut Takn (Ossi)

emleket rockunun mildnn neredeyse rocknrollun ortaya kyla bir olduunu pek kimse bilmez. Bu mziin Deniz Harp Okulu rencileri tarafndn memlekete getirildiini de! Aralarnda Durul Gence, Erkan Grsal, Gngr Ycel gibi isimlerin bulunduu zpr Harp Okulu rencileri, 1955te, Heybeliadada (ecnebi memleketlere yaptklar gezilerde aldklar gitarlarla) rocknroll terennm ederken onlara gen bir solist katlyor: Erkut Takn, bu katlmla Trkiyenin rocknroll kral olma yolunda ilk admn atyor. Taknn bata doal olarak ngilizce sregelen rocknroll maceras, Anadolu-popun herkesi etkiledii gnlerde trk dzenlemelerine uzanyor ve nihayetinde 70li yllarn ortalarnda bol aranjmanl bir Trke albmle talandrlyor. Kariyeri sahne almalaryla bugne kadar uzanyor, ama bu albm Erkut Taknn yapt tek LP olarak tarihin karanlklarnda kayboluyor. Memleketin bulunmas en zor albmlerinden birinin, iindeki ahane arklarla yok olmas elbette fena, lkin getiimiz gnlerde yaynlanan bir CD bu yok oluu ortadan kaldrd. Erkut Taknn 1975 tarihli albm bonuslaryla raflarda yerini ald ve genlere rocknrollun esasen nerelere kadar gittiini etd etme frsat verdi. Hakan Erenin prodktrlnde Ossi Mzik tarafndan yaynlanan En yileriyle Erkut Takn, 19 ahane Erkut Takn arksndan mteekkil. Elbette Beyaz Evle alyor ve Trke rocknroll arklaryla devam ediyor. Daha Dn Gibi, aren Yok, Gitmek Dt Bana, Seni Grnce gibi mcevherler birbiri ardna kulaklarmzn pasn alrken hi bilmediimiz Erkut Takn

Erkut Taknn tek long-playi, sene 1975

arklarn renmek iin kayma oluyor. Taknn 1973 ylnda bir televizyon program iin hazrlad master banttan bize ulaan bu arklar, rocknroll klasiklerine bizden bir yorumun nasl olacann ispat. Albm, Erkut Taknn tm arklarn bize ulatrma iddiasnda deil, ama bu bir sorun da deil. Yine de tek eksik memleket havalarnn rocknrollla bulutuu Mhr Gzlm / zlem 45lii. Bu kaytlar da bu albme alnabilseydi, memleket rock tarihinin en nemli keta olan Erkut Takn, her ynyle elimizin altnda olacakt. Bu arklarla bir gn bir yerde elbet karlarz, lkin Erkut Takn arklarn toplu dinleme frsatna her daim eriemeyiz. Onun iin, En yileriyle Erkut Takn, mutlak surette karlmayacak bir albm! Murat Meri

46

CHESSNUTT, LHASA... VE MANO SOLO...

lm, bir umut

A lm haberiyle sarsldk, iimizden can koptu gitti. 25 Aralkta Vic Chesnutt, 1 Ocakta Lhasa de Sela, 10 Ocakta Mano Solo... de, mzisyenden umduumuz hakikat ifadesini cierlerinden avu avu karp nmze serdi. En trajik arklarnda bir yaama tutunma, domu olmaya kr, lme direni, yaarken ldrenlerden tiksini vard. Hanerelerinden verdikleri, bylesi bir bilincin lyd... 18 yanda salak bir trafik kazasyla tekerlekli sandalyeye mahkm kalan Vic Chesnutt belki daha o anda hayata ksmt, gitarna tutundu. arksnda dedii gibi, intihar fikriyle hep flrt etti. Geen sene iki albm birden frlatt nmze, At The Cut Express yl sonu listesinde intihar haberinden nce birincilik koltuuna oturmutu. Bylesi bir bayaptn ardndan, herhalde gnl rahatt... Dileriz Chesnuttn gz arkada kalmamtr, ama Lhasada yle deil. Meksikadan Fransaya, igan havalarndan amerikanaya, dnyann arksn billur sesinde devirmeyi bilmiti. ark sylemeyi seviini, iki cmle aras sessizliklerini seviyorduk. 38 yanda, gs kanseri onu aramzdan alrken, sanatnda tamla ermenin hayalindeydi. Chesnuttnki cinayetle kark bir intihar, Lhasannki zalim kader. Mano Soloysa, her an yarm kalabileceinin bilinciyle, braktyla yetinme tevazuuyla yllar yl koaradm bir huzurla yaad... Bir sanat ve siyaset evresine domutu. Babas, Charlie-Hebdonun, Canard Enchannin izerlerinden Cabu, annesi Isabelle Monin, evre eylemcisi, yeil dergi La Gueule ouvertein kurucularndan. 15inde, sokaklarla, akorla, rngalarla tanyor. 24nde kapld AIDS, o rngalardan... rd ardna gelen haberle, O gnden bu yana, sakin sakin, elinden geleni yapt Mano Solo. Resim yapt (albmlerinde yer alan btn desenler kendisine ait), sergiler at. Romana, iire ald, ksa filmler yapt. Ama en ok mzie baland, Fransz arksnda etkisi belki ancak Jacques Brele benzer bir r at. Aslnda punktan, deli gitarlardan geliyordu. Normalde, grup adam. lk ekibi, 17 yandayken yesi olduu les Chihuahuas. Ardndan La Marmaille Nue geliyor, Mano Negra, Les Ngresses Vertes gibi akraba gruplarla beraber sahne alyorlar. 90larn ba, Mano Solonun solo yllar demek. 1993te grubunun adn tayan La Marmaille Nue, iki sene sonra Les Annes Sombres, akordeonlarn alp srkledii bir rockla rlm iki hazine... 1996da yaynlad Les Frres Misrede les Chihuahuastan arkadalar ve daha sert bir slp var. Sonralar Les Animals, In The Garden, nihayet geen sene Rentrer au port... Son albm iin verdii konserlerden birinin ardndan fenalayor, apar topar hastaneye kaldrlyor... Mano Soloda orkestra pek yle baskn kmaz. anson-caz kvamnda dinamik bir ekip tansiyonu drmemeye alrken Mano Solo gsnden, grtlandan deil, bedeninden kard sesiyle ak, akszl, lm, sradan insanlar, iliki hallerini, umudu, arzuyu, hayal krklklarn, banliy sokaklarn anlatr durur. lm fikriyle bunca halvet olmu bir adamn hayat dolu arklar, elbette rlplaktr. Onu baka herkesten ayran da herhalde bu plaklk... Chesnutt, Lhasa, Mano Solo... lm de bizi ykp geti. Yaadmz her na, durduumuz her zerreye dair bir dnce, bir minnet, bir umut, bu hayat ekilmez klanlara kar bir mcadele azmi brakarak... Merve Erol

Mano Solo
(24 Nisan 1963 - 10 Ocak 2010)

KARA TREN: LHASA DE SELA (27 Eyll 1972 - 1 Ocak 2010)

arklar yldzlarm
Lhasa de Selann gencecik yata, gs kanserinden lm hepimizi ykt. Daha geen sene yaynlanan nc albm Lhasada, Les Inrockuptiblese verdii mlkatta kendisi de sylyor, sesini iyiden iyiye olgunlatrmaya balamt. Dnyann geni corafyasnn mziklerine uzanan daha nice albm yapacakt...
lk iki albmn La Llorona ve The Living Road ngilizce, spanyolca ve Franszca seslendirdiin arklarnla bizi mzikal olduu kadar dilsel bir yolculua da karyordu; son albmnn duraanlysa artyor... Lhasa de Sela: Albmlerim hep u ya da bu ekilde bir i yolculuk. Bu albmdeki btnlk ve birlik duygusu hakiki bir grupla kaydedilmi olmasndan kaynaklanyor. Prodksiyonunu kendim yaptm, dzenlemeleri grup elemanlaryla beraber yazdm. Prodksiyonun mmkn olduunca az grnr olmasn, plakla yaklamay, arklarn hibir ekleme olmadan ayakta durabilmelerini istiyordum. Love Came Herein sonunda hafife gldm duyuluyor. Sanrm o gl her eyi anlatyor; bylesine mkemmel bir ahengi yakalamann hem aknl hem de mutluluunu duyuyorduk. nanmaz gzlerle birbirimize bakyorduk, sanki Tanr bize harikulde bir aka yapyor gibiydi. Analogu tercih etmen dijitalin getirdii standartlamaya bir tepki miydi? Bu seimin iki sebebi var. Bir kere o dnem, arlkl olarak Al Green ve Sam Cooke dinliyordum; ikisi de duygularn yanstmak iin karmak, incelikli prodksiyonlara ihtiya duymayan solistler. arklar kendi kendilerine yetiyor. Sanki bir kaynaktan ylesine akyor gibi... Halbuki bu dinlediimiz sonuca ulancaya, her para kalbine dokunuyormu hissini uyandrncaya kadar Al Green ne kadar ok alyordu. Analog kaydetmek istememin ikinci sebebi ise, bugn mzie yaklama biimini ok hoyrat bulmam. Metronomu kurup ayr ayr kaydedilmi sekanslar bir ark ilzyonu yaratmak zere u uca getirmek bana ok hoyrata geliyor. Albmn yzde 80ini canl kaydettik. Dolaysyla, mzisyenler arasndaki uyum atmosfere yansyor. Bunun bir fiyat yok! Bugn genel olarak yaplann tam ztt yani. Albm yapmaya paranoyaka yaklalyor, insanlar kendi ilerinde mkemmele ulamaya alacaklar yerde, albmde mkemmelliyetiliin peinde kouyor. Aslna bakarsan, baya faiste bir yaklam bu. Albmde dilsel adan da birlik var. spanyolca ve Franszcay brakmsn... ngilizce benim anadilim. Babam Meksikal olduu iin spanyolca, Montralde yaadm iin de Franszca konuuyorum. Yine de ngilizceyle olmayan kk bir aba gerektiriyorlar. Yzde yz varolduum dil ngilizce. Bu albmde, nceki albmlerde olduu gibi kendimi yanstmak, ortaya koymak, kk tutku roketleri frlatmak yerine, huzura ermek istiyordum. Bu derece hafif ve derin bir syleyi biimine ulamamda Al Greeni dinlememin ok deerli katklar oldu. Bugn artk hedefim bu. Hep ie dnk bir insandm, spanyolca sylemek kendi kendimden kmam, fazla yk boaltmam salyordu. Ama artk o evreyi getim, kendi dilimden bakasna ihtiyacm kalmad. La Llorona ve The Living Roadda ark syleyiinde bir hiddet de hissediliyordu. O fke nereye gitti? O zamanlar stadm Chavela Vargast, bugnse Al Green. Bugn belki daha da hiddetliyim, ama o zamanlar daha az olgundum. La Llorona benim punk albmm saylr. ki albm arasnda hep bu kadar ok zaman gemesinin sebebi szcs gibi grlmek istemiyordum. Btn bu ie kapanma biimleri beni rahatsz ediyor. Benim istediim kendim olmak, kendime kar drst olmak. En ok esinlendiin kii olarak Al Greenin adn sk sk zikrediyorsun, ama albmde, zellikle de Fools Goldda country etkisi de hissediliyor. Countrynin eskiden beri kadnlarn kadnlklarn, duygularn davurmalarnda bir katks olmutur sanki... Ben hi country dinlemedim. Kklmde, annem arada srada Patsy Cline dinlerdi ama, ok deil. Son yllarda countryye beni yaklatran Bonnie Prince Billienin albmleri oldu, ama akas, bunun dnda pek yaknlk duyduum, incelediim bir tr deil. Kaydettikten sonra Fools Goldu dinlediimde, nereden kt bu byle? diye dndm. Bence daha ok bir rlanda melodisi. Kklmde, annem ok rlanda mzii dinlerdi. O dnemlerden iime ilemi, imdi de farkna varmadan da vurduum bir ey olmal. Albmn iki baka albm daha insann aklna getiriyor: Neil Youngn Harvest ve Cowboy Junkiesin The Trinity Sessions. Her ikisinin de kanadal olmasnn dnda, sen arada bir balant kuruyor musun? Bir ba gryorum aslnda. O albmler de, benimki de geminin karaya yanamas, uan yere inii gibi... Neil Young Harvest bel ft yznden korseyle yatarak kaydetmiti. Sen de uzun bir hastalk devresi geirdin... Evet, turnede geen onca yln, koturmacann sonunda her eyi brakmak zorunda kaldm. Hastalandm, ses tellerimde sorunlar bagsterdi. Ameliyat olmam gerekti. Biraz da onun neticesinde, yeni ark syleme biimim ayn zamanda bir dnme srecinin rn. Sesim her an tamamen kslmann eiindeydi, sesime kendi perdesini bulma ans tandm. Eskiden srekli gerilim halindeydim, bugnse ark sylemek bir zevk haline geldi, sanatsal varlmla derindeki benliim arasndaki uyumu buldum. Hakiki sesimi bulduumu hissediyorum. Bu albmde hapishaneden, kama arzusundan ok sz ediyorsun... nceki iki albmmn de ayn duyguyu dile getirdiini sanyorum. Mizacmn bir yansmas olmal. Bu tarz eylerden baka bir ey yazmay bilmiyorum. lerlememe yolumu bulmama yardm etsinler diye ark yazyorum. arklar benim yldzlarm. Geceleyin bana klavuzluk ediyorlar.

Bugn albm yapmaya paranoyaka yaklalyor, insanlar kendi ilerinde mkemmele ulamaya alacaklar yerde, albmde mkemmeliyetiliin peinde kouyor. Aslna bakarsan, baya faiste bir yaklam bu.
de bu, ilerlemek, bir yol izlemek istiyorum. En korkuncu, insanlarn benden bekledii eyi yapmak olur. Benim amdan lm bu. Doru, herkes La Llorona 2yi bekliyordu... Albmn yakalad baarya ramen, bir isyan duygusuna kaplmtm, btn bedenimle hissediyordum bunu. Hatta bir tr panik diyebilirim. Bir klie, bir forml haline gelmek istemiyordum. Bu, saplant haline gelmiti. Srf dilde ark sylyorum diye okkltrlln

Fotoraf: ahan Nuholu

48

eviren: Siren demen

RACHD TAHA YEN ALBMNDE BONJOUR DYOR

Ulusal kimlik ucubesi

En ar Arap havalaryla rockun nimetleri arasnda modern bir denge kuran Rachid Taha, her zamanki prodktr Steve Hillagedan ayr dt yeni albm Bonjourda ku gibi hafif arklar sylyor. Les Inrockuptiblesden naklen...
Bonjour, en romantik albmn... Rachid Taha: yle. Byle bir meslee, hele de bu kadar uzun sre balanmak, her n organizasyonlarn somutluu ile duygularn soyutluu arasnda gelgitlerle yaamak demek. Sanyorum btn bunlarn iinde biraz kaybolmutum. Ak hayatm, somunlarn skmay unuttuun bir Ikea mobilya gibi olmutu. Her seferinde yere seriliyordum. imdi, nerdeyse yldr ayn kiiyle beraberim, Bonjour da bu ilikinin yaratt tamlk duygusunu yanstyor. John Lennon da Yoko Onoyla tantktan sonra ak arklar yazmaya balamt. nceki hayatndan vazgetiini dile getirmenin bir biimi mi bu? Ak arks sylemek, gardn drmektir. Ak yaamaksa fedakrlk istiyor. Bu sralarda tuhaf, rtktc sorular kafama taklp duruyor: Eer fiziksel olarak baml hale gelirsem, sevgilim km temizler mi? Ben ayn eyi yapar mym? Ak, romantizme artk pek yer kalmayan byle bir noktaya kadar gidebilir mi? u an yaadm ey bana evet dedirtiyor, oraya kadar gidebilirim. Ak arks deyince aklna hangi mzisyenler geliyor? Hi dnmeden, Johnny Cash. Duygularn sahneye yanstma tarzyla ve tabii sesiyle beni en ok etkileyen o. Mthi bir derinlii var. Marvin Gaye de yle. Hep gzmn nne Tammi Terrellla ikisinin yan yana grntleri geliyor. En gzel detleri onunla yapmt ve beyin tmrne yakalanan Tammi Terrell onun kollarnda hayata veda etmiti. Listeye elbette Ferid el Atra, Abdlhalim Hafz ve mm Glsm de lzm. Diwan 2 albmnde Abdlhalim Hafzdan bir cover yapmtm; Joy Divisionn Love Will Tear Us Apartyla triplere girenler Hafz mutlaka dinlemeliler, ak acs konusunda stne kimseyi tanmyorum. Onlar imknsz aklar anlatyordu, sense sonuna kadar yaanan aklar... nk onlardan daha anslym. Onlar otuzuna gelip de evlenmemi bir kadna zavall gzyle baklan geleneksel ve baskc bir toplumda ak anlatyorlard. Onlarn ak hikyeleri hep gizlilik iinde yaanr ve kmaza girer. Albmmdeki Agi bunun tam ztt bir hikye. Sevdiimin gzlerinin iine bakarak yazdm bir ilan- ak arks. ocukluun slm geleneklerin arlnn hissedildii bir ortamda m geti? Hem evet, hem hayr. Cezayirdeyken babam hi grmezdim. Darda arkadalaryla taklr, imeye gider, erkek erkee elenirlerdi. Kadnlar ve erkekler paralel hayatlar srdrrd. Fransada annemle babamn evlilii aslnda salamlat. Babam fabrika k dosdoru eve geliyordu. Nihayet aile sofras denen eyin keyfini tadyordum. Kzkardeimle ayn odada yatyorduk, geceleri yan odadan anemle babamn oynamalarn duyar, kikirderdik. G denince, eskiden, kkszleme, zlem duygusu ve bu lkede yer edinmekte zorlanmann getirdii skntlardan ziyade, entelektel bir yaklamn rn olarak kendi iine dnk bir tavr benimsiyordum. Bugn ayn ekilde yaamyorum. 80lerde, Charles Trenetnin Douce Francen coverlarken, bu pek de kucaklayc olmayan lkeye kar hislerini anlatrken ironiye bavuruyordun. Bugn, ulusal kimlik tartmalaryla birlikte o arknn tazeliini koruduunu dnyor musun? Nerdeyse yeniden kaydetmeyi bile dneceim o arky. Toplumun kat ettii mesafeyle, gelinen melezlemeyle, farkl

Abdlhalim Hafzdan bir cover yapmtm; Joy Divisionn Love Will Tear Us Apartyla triplere girenler Hafz mutlaka dinlemeliler, ak acs konusunda stne kimseyi tanmyorum.

topluluklarn iyi-kt yan yana, bir arada yaamay renmi olmasyla bamza bu ulusal kimlik ucubesini saran gerici sylem arasndaki uurum insan irkiltiyor. Bu sylemin bir bedeli olacaktr, insanlar tekrar ilerine kapanacak, tesettrl, burkal kadnlarn says artacaktr. Hep ayn Fransz paradoksu: Bir yandan, zgrlk, eitlik, kardelik sylemini yceltiyorlar, bir yandan da bu slogann temel ilkelerine uygun davranamyorlar. Srekli bir souk-scak ikiliine mahkm ediliyoruz. Son yllarn en popler Fransz filmi Dany Boonun ynettii, Kad Meradn oynad Bienvenue chez les Chtisdi, ikisi de Kuzey Afrika kkenli. En popler ahsiyetler hep dardan gelmi olanlar: Yannick Noah, Rama Yade, Zinedine Zidane... Kapanmas zor yaralarn da var, Tkitoi ya da Mine Jaideki sorgulamalarnn altnda bunlar yatyor herhalde. En bata, Cezayir sava srasnda Fransz paratlerin helikopterden att amcan geliyor akla... Fransz vatandal almak istemememin birinci nedeni bu. Ama geen gn, Britanya konsolosluunda vize kuyruunda beklerken, vatandalk bavurusunda bulunmay iimden geirmedim deil. Hep ayn hikye. Cezayir Schengen yesi olmad iin, ne zaman baka bir lkeye gidecek olsam ayn eziyeti ekiyorum. Sabahn sekizinde orada dikiliyorsun, saat kuyrukta perian oluyorsun, parmak izini veriyorsun... Fransa vatandalna bavurursam da ak yznden olur, sevgilim hadi yarn Brezilyaya gidelim dediinde, ben yarn gelemem, nce vize almam lzm diyerek onu hayal krklna uratmamak iin. Bugn hayatlar pahasna lkelerinden kamak isteyen gmenlerden bir servet isteyen insan tacirlerini grdke tylerim diken diken oluyor. Ben baka bir dnemde ve baka koullarda g ettim, ama pekl onlardan biri de olabilirdim. Benim hikyem onlarnkinden ayr deil. Baz arklar yazarken, btn bu aclar yeniden yayorum. Mesela, Its An Arabian Song, btn bunlara dair: Amcam, 1961de Pariste Cezayirlilerin katliam, Yahudi soykrm, Sabra ve atila, denizlerde boularak len kaak gmenler... Bu sralar daha ok ne dinliyorsun? Diamsn yeni yaptklarn merak ediyorum... rtnme kararna ne diyorsun? Eer yle mutluysa ve bu ekilde bir denge bulduysa, beni rahatsz etmez. Kimseyi ldrmedi ya. Trban takan ya da burkaya giren kadnlarn ou, sonradan din deitirenler. Bence bu da bir moda, geici bir ey. Bu kzlarn ou burjuva ailelerden geliyor. Burka proleterlemenin bir iareti deil, tam ztt. Mein ceket giymek ya da piercing yaptrmak gibi; insanlar oke etmenin bir biimi. Bu konuyu tartma gndemine oturtmak, hele snrlayc kanunlar karmak ok anlamsz. Bu tr eyler radikallemeye katkda bulunur sadece.

49

eviren: S..

randan fair-play fakei

Yeni yl iin tm dnyadaki futbol federasyonlarna tebrik mesaj yollayan ran Futbol Federasyonu adres listesini kontrol etmeyi unutunca srail Futbol Federasyonunun da yeni yln kutlam oldu. srail Futbol Federasyonu szcs bunun yanllkla olup olmadn bilmediklerini, mesaja cevaben kendilerinin de rann iyi insanlarnn yeni yln kutladklarn, sonuna da bir gz krpma iareti eklediklerini syledi. ran Futbol Federasyonunun d ilikiler sorumlusu grevden alnd.

Mulyadi gol gol gol!

Jakartada 40 bin kiinin izledii Endonezya Umman manda takmnn yenik duruma dmesine ve kt oyuna isyan eden bir taraftar sahaya girip topu kaparak sol kanattan atak balatt. Topu plak ayakla yaklak 30 metre sren Hendri Mulyadi gvenlik grevlilerince yakalanmadan nce ceza alannn iine girip utunu da ekti, ancak grev yerini brakmayan Umman kalecisi topu kurtard. Youtubedaki grntlere yaplan yorumlarda genel kan, Mulyadinin gelecek vaat ettiiydi.

MEMLEKET FUTBOLUNUN SEVMSZL

Bu i zor Yonca
5 Ocak gn NTV Sporda yaynlanan Spor Servisinin ilk drt haberi, memleket sporunun hayli sevimsiz durumunun zeti gibiydi. Mehmet Demirkola program balayal 22 dakika oldu, u konutuklarmza bak dedirten, fazla yoruma yer brakmayan bu haberlere yle bir bakp spor deyince nmze neler geldiini grelim ve mecburen, bahis meselesine biraz daha bakalm...
gn haberlerin ilki, bahis skandal meselesiydi. Bochum Savclnn yrtt Soruturma Raporu henz Trkiye Futbol Federasyonuna bile yollanmadan, bir ekilde Milliyetin eline gemi, spor sayfasndaki manete konmutu. Rapor 3500 sayfa ve eklerinde 50 bin sayfalk telefon kayt dkmleri bulunuyor. Telefon kaytlarnn 100 saatinden fazlas Trkiyeyi ilgilendiriyor, bildik takm ve isimler bu sayfalar sslyor. Raporun en ackl ksm u cmleler: Yaplan incelemelerde elde edilen bilgiler nda grlmtr ki, Trkiye 1., 2. ve 3. liglerinde oynanan baz malar maniple edilmi ve bu durum Trkiyede adeta her gn yaplan sradan bir i haline gelmitir. yle ki, ike olaylarna karan futbolcular, sorumlular, futbol kulp temsilcileri en ok paray kim verecek noktasndan hareketle bu ilemi yapmaktadr. kinci haberde, 3 Ocakta Ankaragcnde Olaan Genel Kurulda tek listeyle seime gidip tekrar bakan seilen Ahmet Gkekin ayn gn yapt Geremi ovunun sekteye uray vard. Konfetiler eliinde genel kurula kartlan Newcastle United oyuncusu iin hemen ertesi gn kulbnden bir duyuru yaplm, her ne kadar kendisini isteyen birka kulp bulunsa da, Gereminin St. James Park terk etmesi u an iin sz konusu deildir denmiti. Getiimiz yaz dneminde de basn tarafndan Beiktaa transferi bitirilen Geremi nihayetinde Kamerun Mill Takmyla Afrika Uluslar Kupasna gitti ve sonraki bir hafta iinde bu anlamazln zldne dair bir haber yer almad. Bu yaz yazld srada da New-

castlen sayfasnda hem bu duyuru hem de Gereminin profili duruyordu. 24 federasyonun verdii 357 mill sporcu belgesinden 102sinin sahte olduunun ortaya kmas, nc haberdi. Bu belge sahiplerinden bazlar hi mill olmam, baz lisanslar da Trkiyede tannmayan organizasyonlardan alnmt. Spor akademilerine girite ncelie, Kredi Yurtlar Kurumu yurtlarndan yararlanmaya, kat fazla burs almaya, KPSSye girmeden retmen olarak atanmaya, askerlii tecil ettirmeye yarayan belgeler ivedilikle iptal edilmiti, 10 kadar federasyonda incelemeler sryordu. Ve son olarak yabanc m, yerli mi olsun derken ylan hikyesine dnen Mill Takmlar Teknik Direktrl meselesinden bir haber geldi. Fanatik gazetesindeki bir iddiaya gre, eski Real Madrid teknik direktr Bernd Schusterin menajeri, Schusteri bu greve getirtmek iin baka araclar devreden kartarak

lk resm kurban: Bilal Aziz

Bahis mevzuunda bir dzeltme: geen yazda 29 ma sz konusuydu ve bunlar yabanc kaynaklarda Sper Lig malar olarak geiyordu. Son haberlerden sonra 3. Ligden Antalya Cup gibi zel turnuvalara uzanan bir liste olutu. Sper Ligden Genlerbirlii, Trabzonspor, stanbul B.B. ve Antalyaspordan eitli isimler iddialar yalanlad. Bu aamada birilerini sulamak yakksz olsa da, ok ksa bir sre nce bile ligin son 5-6 haftasnda neredeyse tm sezonda toplad kadar puan toplayp dmekten kurtulanlar hatrlaynca, her ey olabilir dememek ok zor. Hele de bir yanda btn bu maniplasyonlardan 50 milyon avro civarnda para kaldran ve gereinde tehditle i yapan bir ete, dier yanda da Trkiye koullar altnda yaayp hibir sendikal gvencesi olmayan, paralarn gnnde almayan, hatt bazen hi alamayan bir antrenr ve futbolcu ordusu sz konusu olunca. Bochum Savclnn soruturmasnn kapsam bile ok dar. Zira dosyadaki bir cmle, davada bir mucize olup her ey zlse de aslnda ne kadar az yol alnabileceini gsteriyor: Futbolcu ve teknik adamlara araclk yapan ahsn, hakem dahil 60 bin avro istedii, ancak bahisilerin 40 bin avroya anlatklar belirtildi. Fakat ma farkl gruplar maniple edince, Sapina ve Cvrtak [dosyada ismi en sk geen isimler] tarafndan ynetilen ike a bu matan kazan salayamad. Yani, takip edilen ve davaya dhil edilen bu milyonlarca avroluk eteden ok daha glleri dolayor etrafta. lk itiraf Kayserispor oyuncusu Bilal Azizden geldi. Takmnn Eskiehirsporla oynad ve galibiyet golnn pasn verdii ma maniple etmekle sulanan Aziz, kulb tarafndan sorgulandnda suu itiraf edip detaylaryla anlatt. lmle tehdit edildiini syleyen oyuncunun szlemesi askya alnd ve PFDKya sevk edildi. lerleyen gnlerde bunlar, ve belki Bochum Savclnn srarla soruturmann henz bitmediini, sonucun bu yln ortalarna doru netleeceini ve herhangi bir isim aklamann yargsz infaz olacan aklamasna ramen bu kadar bilginin ortaya nasl sald konuulacak. Burada oklar davallarn avukatlarn gsteriyor, baka bir enlik kabilir. Aslnda keke kmasa da, Afrika Uluslar Kupas gibi renklerden bahsedilebilse; ama Angoladaki kupann da ilk olay Togo Mill Takmnn silahl saldrya urayp kupadan ekilmesi oldu. Bazen bir eyi sevmek harbiden zor.
Doruk Yurdesin

Bochum Savclnn soruturmasnn kapsam bile ok dar. Yaynlanan rapora gre, takip edilen ve davaya dhil edilen milyonlarca avroluk eteden ok daha glleri dolayor etrafta.

50

Geremi Njitap

buradaki gzide bir kulbn yneticisiyle temasa geip federasyonla ksa yoldan iliki kurmak iin yardm istemi, beni de grrsen olur cevab almt. Ksacas 5 Ocak, programlar hakknda en ok eletiriyi fazla glmelerinden dolay alan Fuat Akda ve Mehmet Demirkol iin bile epey zor bir gn oldu. Ama aslnda baarszln, kavgann ve skandaln kronikletii, ask suratl, ciddi adamlarn cirit att spor camias iin sradand. Bu ortamda gler yzl olmak da, Tolunay Kafkasn ondan bir gn sonra teknik direktr yerli mi yabanc m olsun meselesi zerine ettii dnyal birini getirmeyin, doast gleri olan Kriptonlu birini getirin gibi orijinal laflar bulmak da giderek zorlayor.

Aalar ayakta lme ansna sahip

Kumandan Marcos hakl

Deiimin yz yok

Ben bir amatrm. Her eyin amatr... Sylemek istediklerimi sylememi salayan her eyin. Ben ne ok iyi bir mzisyenim, ne ok iyi bir air, ne de ok iyi bir sinemac. Bunlarn hepsi bir araya gelince bir btn oluuyor. Farkl dallarda almak daha az tkanmam, daha kolay kendimi yenilememi salyor. Diyelim ki mzikte yeni bir eyler retemiyorum, pat, bir resim ya da desen yapyorum. Bylece kafam tazelemi oluyorum. Bu nedenle, tek bir dalda taklp kalmyorum, ama hibirinde de bakalarndan daha iyi olduumu sanmyorum... Ben hibirine yeterince hkim olmadm iin srekli yeni bir eyler kefediyorum. Dierleriyse, hem yaptklar ie hkim hem de fazlasyla kltrl olduklarndan kendilerini serbest brakamyorlar. Kendi kendilerine engeller koyuyorlar. Bende yok bu. Ben ne resmin, ne mziin, ne iirin ne de grntlerle oynamann eitimini grdm. ark sylemenin, gitar alma-

Skntnn yolu umuda gtrr / Umut ylesine sonsuz ki, kendini ufack hissediyorsun Ve sen orada dipte kaybolmusun / Gzler hibir ey grmemekten falta gibi / Ve nnde byk kap alr / Sknt yolunun byk kaps / O yol umuda gtrr
nn da yle. Bu bana zgrlk veriyor. Hibir ey bilmeyince, almaya ak oluyorsun. Ben arklarm insanlar alasnlar diye deil, balarna gelebilecek felketlerle mcadele etsinler diye yazdm. nk sahnede, bana gelmi felketle savaan bir adam gryorlar ve ben onlara bu mesajn gemesini istiyorum. Btn hikyelerimde bir k yolu var. Yoksa bile, olduuna inanmaya deer. Mano Solo (Arkadamz Doan Ertenerin Pariste, bir konser sonrasnda yapt syleiden. Roll, say 32, Haziran 1999)