ALPEREN YAYINLARI: 62 Nasl ldrldler?

ISBN 978-975-7016-62-5 (Ahmet Efe Serisi:2)

Kitap Tasarm Amir Candan Birinci Bask Mart 2007 kinci Bask ubat 2008

Film k Merkez Repro (312) 384 78 98-99 Bask Sistem Ofset (312)395 81 12 Alperen Basm Yayn ve Tantm Tic. Ltd. ti. Hkmet Caddesi Nur Plaza No: 2/3 Ulus - Ankara Tel: (312) 312 72 31 Faks: 309 49 67 www.alperenyayinleri.com www.alperenkitabevi.com

Bu eserin btn yayn haklar Alperen Basm Yayn ve Tantm Tic.Ltd.ti.' ne aittir.

NASIL LDRLDLER?
AHMET EFE

 N D E K L E R
Giri / 11 Habil / 23 Nemrud / 28 Firavun / 30 Hz. Asiye / 31 Keyhsrev / 33 Sokrat / 34 Arimet / 35 Hz. Zekeriyya / 38 Hz. Yahya / 40 Sezar / 41 Aziz Pavlus (Sen Pol) / 42 Neron / 43 Mani / 45 Atilla / 47 Yasir (r.a.) / 47 Ebu Cehil / 48 Hamza (r.a.) / 49 Haram b. Milhan (r.a.) / 50 Musab b. Umeyr (r.a.) / 51 Zeyd B. Harise (r.a.) /51 Cafer-i Tayyar (r.a.) / 52 Abdullah b. Revaha (r.a.) / 53 ran Kisras Hsrev Perviz / 53 Zeyd b. Asm (r.a.) / 54 Mseylemt'l- Kezzab / 55 krime (r.a.) / 56 mer (r.a.) / 57 Osman (r.a.) / 58 Talha (r.a.) / 59 Zbeyr (r.a.) / 60 Ammar b. Yasir (r.a.) / 61 Veysel Karani / 62 Ali (r.a.) / 63 63 / Hz. Hasan (r.a.) 64 / Hz. Hseyin (r.a.) 67 / Emevi Halifesi Mervan 67 / Abdullah B. Zbeyr 68 / mer B. Abdlaziz 70 / Bilge Kaan 71 / Eb Mslim Horasan 73 / mam- Azam Eb Hanife 74 / Abbasi Halifesi Hadi 75 / Cafer Bermek 76 / Abbasi Halifesi Emin 76 / Abbasi Halifesi Mtevekkil 77 / Abbasi Halifesi Muntazr 77 / Abbasi Halifesi Mustain 78 / Abbasi Halifesi Mhtedi 78 / Hallac- Mansur 79 / Abbasi Halifesi Muktedir 80 / Gazneli Sultan Mesud 81 / Alparslan 83 / Romones Diogenes 83 / Kutalmolu Sleyman ah 84 / Melikah 84 / Nizamlmlk
85 / Terken Hatun (Meliksahm Kars)

86 / Caka Bey 86 / Sultan I. Klarslan 87 / ahin-ah 88 / nan Hatun 88 / Davud ah 89 / Kutbeddin smail 89 / Beg-Timur 90 / Gazi Belek 9 1 / 1 . Andrinikos 93 / III. Klarslan

G R

J. arih, bir ibret vesikas olarak n m z d e duruyor. Orada, insanolunun ilk gnnden bugne kadar yaananlar buluyor, ou z a m a n t a m bir d e h e t iinde hadiseleri seyrediyoruz. Kenarna oturduumuz bu deniz ylesine alkantl ve karanlk ki, zaman zaman bulutlar yrtan imek parltlar olmasa, ne o n u n bir kan seli h a l i n d e k a b a r m olduunu grebilir, ne bazen durgunlap stliman haline geldiini farkedebiliriz. Usuz bucaksz bu okyanus zerinde kadrgalar dolayor. lerine binmi olanlar frtnalar sebebiyle b i r b i r l e r i n i n b o a z l a r n a sarlm, s t t e kalma m c a d e l e s i veriyorlar. K a p k a r a dalgalar iine denler, biraz daha yaayabilmek iin daha zayf olanlarn boulmasna aldr etmeden onlarn stne abanyorlar. Tutunacak bir aa paras bulanlar, gszseler, h e m e n parmaklarna inen darbelerle o aa parasn brakmak ve lmn kucana atlmak zorunda kalyor. nsanolu en vahi yaratklardan daha acmasz davranarak hemcinslerini ldrmekten ekinmiyor. Kimileri de iinde bulunduklar kadrgann kaptan olmak iin akl almaz entrikalar tezgahlyor. Her ey sabun kp gibi ayaklar kaydrmakta; insanlar balk istifi, birbirlerinin s t n e yklmakta...

Tarihin her d n e m i n d e dehet verici bir panik yayor insanlar. Girdikleri tnelin ucu grnmyor. Iksz, bouluyorlar. Kabil, kirli trnaklaryla yerden skp kard kaya parasn kardeinin m a s u m bana b t n hncyla indirirken; bir gn baka bir kaya parasnn kendi ban p a r a m p a r a edeceini hayaline bile g e t i r m e m i t i . lk k a n , H a b i l ' i n ba y a n n d a phtlam kk bir gl oluturduunda, blis'in korkun sevin lklanyla lemi hzne boduunu anladk. Sezgimize gre bundan sonra daha ok kan akacak; dereler ve deryalar, ller ve dalar, ormanlar ve vadiler bu scak ve krmz svya duyacaklardr. Ve d a h a ilginci haksz yere aktlm her kann vebalinden bir hisse, o ilk kan dken ve bu ite nderlik yapan Kabil'in hissesi olarak bir kenara konulacak. Bu akl almaz vebale Kabil niin dt? Tarih bize kibir, hrs ve bunlarn s o n u c u n d a doan kskanlk kelimelerini fsldyor. Sebep bu! Kirlenmi insan da tpk ilk isyanc blis gibi daima "Ben!" diyor ve ruhunu alaltan bu kelimeyi bann altn tac olarak tayor. "Ben" demek yeryzn kaplayan b t n ktlklerin sebebidir. "Ben daha bilgiliyim, daha zenginim, daha gzelim, daha yetenekliyim, daha glym, d a h a hayrlym... yleyse ta b e n i m bamda duracak. Tahta ben kacam!" blis, bu sz, kendi yaratcsna bile sylemekten ekinmemiti: "Sen dem'i topraktan beni ateten yarattn. Ate topraktan hayrldr!" phesiz ki krlk iinde ve bencilce sylenmi bir szd bu. Kibrin ve kskanln iaretiydi. blis, atein topraktan daha hayrl olduunu sadece bir zanna kaplp sylemiti. Hakikate dayanmyordu. Zannn ounun su ve gnah olduunu farket-

Nasl ldrldler? 12

memiti. Aldandn anladnda ise suunu itaraf edeceine, inkrn srdrme talihsizliini gsterdi ve lanetlendi. Zann b y d ve izdii yolda pek ok dost bulacan dnd. "Eer bana izin verirsen k e n d i m e d e m ' i n o u l l a r n d a n p e k ok d o s t bulacam zannediyorum" dedi. "Onlarn damarlarna girer, piyade ve svarilerimle evirir ve onlar atee doru srrm!" Bu da geminin kaptan olma isteinden baka bir ey deildi elbette. Yine ba olma isteiydi. Kibir, kskanlk, hrs ve zan tek vcut olmu, birleip kaynam ve blis'in mayas haline gelmiti. Bu mayadan bir paras Kabil'e srldnde o, masumca uyumakta olan kardeinin ban bir kaya ile paralayp ldrmekten ekinmedi. blis, mayasndan dem'in btn oullarna bir para srmek istiyordu ama Allah'n salih kullarna y a n a m a y a g y e t i r e m e d i . D e i r m e n ta gibi b y m gzleriyle grd ki bu salih kullar hi " B e n " demiyorlar, bilakis byk bir olgunluk ve vakarla "Abd" yani, "Kul" olduklarn sylyorlard. Sultan olarak Allah' semi ve kendilerini "Kul" olarak tarif etmilerdi. Onlar bu teslimiyetle asl zgrle kavuunca blis'in faaliyet sahas snrland. Fakat yola kmt bir kez, asla geri d n e m e z d i . Kyamete daha ok vard ve daha ifal edilecek saysz demolu bulacakt. Buldu da. Kabil'in ocuklar doup yeryzn doldurdular. Bir ok kabileler ve milletler ortaya kt. Devletler, hanedanlar kuruldu. ehirler ve mezarlar oald. Denizler ve karalar kanla doldu. Talar, mzraklar, oklar, mancnklar, toplar, tfekler ve atom bombalar atld. Kimyasal silahlar devreye girdi ve saysz insan kmrlemi cesetler h a l i n d e yere ykld. " B e n " d i y e n l e r i n i m p a r a t o r l u k l a r n d a z i n d a n l a r d o l u p t a t . Bu zindanlarda srtlanlar dahi tiksindiren ikence ve lmler yaand. ou zaman bu "Ben" diyenler birbirine dp, birbirini boazlad. Kim ne yapmsa bir benzeriyle karlat ama hi kimse bundan bir

sonu kartmaya almad. nceleri tala ezilen balar sonra kllarla kesilmeye baland. Soylular, "kanmz yere d k l m e s i n " diye boyunlarn yay kirilerine uzatp bouldular. Saltanatlarnn ayaklar altndan kaydn grdkleri z a m a n bile "Ben", "Benim k a n m ! " diyorlard. N e m r u t , N a n n a r tapnann en yksek din lideri o l d u u n u iddia edip N a n n a r ' a tapndn sylemiti ama aslnda kendisinin Nannar olduunu sylemek istemiti. "Bana tapnacaksnz!" demek istediini herkes anlad. Gnlerden bir gn b t n putlar baltasyla parampara eden gen bir adam kt karsna. Para, ehvet, hret, kibir ve azgnlk putlarnn teker teker yere devrildiini grnce, N e m r u t , korkun bir grltyle kendisinin yere devrilmekte olduunu hissedip rkt. Hemen atee mracat edip, putlar ykan gen adam, brahim'i, atele yok etmek istedi. Aptalca zanlar iindeydi o. Ate h e p yakar zannediyor, atei de yaratan ve k e n d i s i n d e n baka bir yaratc olmayan Allah' tanmyordu. Ate brahim'i yakmaynca tek olan ilah bulaca yerde, "Bu, iine eytan girmi olan b r a h i m ' i n s i h r i d i r ! " diye d n d . " B e n " d e n burnuna girmi bir sivrisinek bile kurtaramad onu. "Ben byle kvranacak adam deildim, tokma daha hzl v u r u n bama. Zira bu sivrisinek beynimi zonklatyor!" deyip ld. Firavun'u t a n y o r s u n u z . O da "Ben sizin en byk Rabbnz deil miyim?" diye sorup duruyordu teb'as altndaki insanlara. Kendi saraynda byyp yetimi olan Musa'ya mstehzi nazarlarla bakp; " S e n bizim yetitirdiimiz ocuk deil m i s i n ? " demiti. Hmn bir kule yapacak, Firavun Musa'nn ilhn ldrecekti! Bu zanla okunu gklere doru frlatt. Son g n n d e Kzldeniz ortasnda alm kupkuru yolu grnce, ieri girmemelerini syleyen a d a m l a r n a "Bu yoldan y r y p gemeye b e n Musa'dan daha lyk deil miyim?" diye haykrp cehennemine doru dald.

N a s , ldrldler? 14

Gne binlerce kez doup batt, ay binlerce kez doup batt ve rmaklardan saysz sular akp durdu. ehirler ve mezarlar kuruldu. Binalar ve saraylar ykld. Kundandaki bebekler l d r l d . nsan ancak acktnda avlanmaya kan vahi hayvanlar utandrrcasna karn tokken bile cana kymaktan u s a n m a d . H a t t a b u n d a n sadiste bir zevk ald. R o m a ' n n N e r o n ' u v c u t l a r n a reine s r l m yzlerce mahkumun, geecei yol kenarnda, parlak m u m l a r gibi yaklmasn emredip; bu dehetengiz gzergahtan geerken, kulana gelen lklar keyifli bir mzik dinler gibi, gzleri yar kapal vaziyette ve k e n d i n d e n gemicesine dinledi. Btn ehir, dalar misli b y m alevler ortasnda cayr cayr yanarken saraynn b a l k o n u n d a org alp keyifle seyretti. Yahudi Heredos, Hazreti Yahya'nn gen ban g m bir tepsi iinde; kpkrmz bir yakut gibi, fahie sevgilisine sunarken zevkin doruundayd. nkarc zalimler kocaman bir aac, ellerindeki testereyle ikiye biiyor; iine saklanm olan ihtiyar Zekeriyya'y ikiye bitiklerini bildiklerinden korkun bir keyifle kahkahalar savuruyorlard. ok kan aktld yeryznde. "Ben" demeyenler acmaszca katledildiler. "Ben" diyenler de, tahtlar devrildiinde, amanlar asla dinlenmeden boazlandlar. Mrik Araplarn bir kz ocuklar doduunda suratlarnn kapkara kesildiini ve bu masumlar yryecek aa geldiklerinde, bayramlk elbiselerini giydirerek u z a k t a d e i l m i bir u k u r a diri diri gmdklerini biliyoruz. Onlar, yavrularnn lk larn d u y m a m a k iin parmaklaryla kulaklarn tkyorlard. Romallar, sa yanllarn arenalarda a ve vahi hayvanlara paralatma iini t a m bir len haline

getirmilerdi. rlplak soyulan bu m a s u m l a r arslan, pars, d o m u z ve kaplanlarn acmasz dile rinden kaacak hi bir yer bulamyorlard. Sonra suratlar kararm papazlar engizisyon mahkemeleri kurdular ve afaroz ettikleri kimseler iin odun ynlar hazrlayp onlar diri diri yaktlar. Elleri bir diree smsk balanan bu zavalllarn v c u t l a r s a a t l e r c e yanyor, a k a n yalar a t e i glendirdike papazlar, sulunun ruhunu eytandan temizlediklerini d n p byk sevin duyuyor lard. kence aletleri o kadar oalm ve eitlenmiti ki, bu artk bir sanat olarak grnyordu. Nitekim bal bulunduu Tirana yaranmak iin insan aklnn tasarlam olduu en korkun ikence aletlerinden birini icad etmi olan Perilaus isimli bir adam, pirin boasn byk bir gururla tirana tantt. Metalden yaplm bu alet, gerekten bir boann lleri ve biimindeydi. inde bo bir blm ve arkasnda giri iin kapak eklinde bir kap vard. Mucid Perilaus'un anlattna gre sulu kimse boann iine kapatlyor ve altndan bir ate yaklyordu. Kapatlan mahkum, yle byk aclar ekecekti ki, strap ve d e h e t ile kopard lk ve feryatlar boann burun deliklerine ok zekce yerletirilmi fltler araclyla ahenkli bir brtye dn ecekti. Tiran, onca acmaszlna ramen bu pirin boay yapan mucidden irendi. Aleti denemek iin Perilaus'un iine girmesini emretti! Kapak kapatlp boa kzdrld ve gerekten boann b u r n u n d a n kan seslerle mucidin feryatlar iinde kvrand anlald. O n u oradan kartp bir uurumdan aa frlattlar. Parampara oldu. Bu pirin boa imdi Avrupa'da birinci Phalaris Tapna'nda tehir edilmektedir.

4/ Nasl ldrldler? 16

Orta a, Avrupal'nn dehet ve vahet adr. nsan akln d o n d u r a n ikencelerle o kadar ok m a s u m katledilmitir k i b u n u saymak m m k n olamaz. Konuyla ilgili a r a t r m a yapanlara gre ikence eitlerinden bazlar yle sralanabilir: armha germe, kaza balayp yakma, dalama, halayarak l d r m e , kzgn tavada p i i r m e , ipe e k m e , ikence a r k n d a paralama, talayarak ldrme, kuleden ya da yksek bir yerden atma, kam ile ldrme, at arabasna balayp paralama, srkleyip drde blme, kafa derisini yzme, a brakma, suda boma, testereyle kesme, ileme veya klla kesme... Sz uzatmaya gerek yoktur. eytann, amellerini ssledii zalimler asrlar boyunca cinayetlerini srdrdler. Tarih ok ey retir. Bir ilim olarak insan en yakndan ilgilendiren tarihin, drste nakli, yalan imparatorluklarna vurulmu en byk darbe olacaktr. Bunun iin nakledilen her bilgi mihenkten geirilmeli, bakalaryla karlatrlmal ve haberin en dorusu ortaya karlmaldr. Elbette zorlu ve erefli bir uratr bu. Yllardr din, edebiyat ve devletler tarihi ile ilgili okumalar s r d r p , doruyu bulmaya altk. arpc ve dehetengiz bilgilere ulatk. Gcmz yettiinde hakikati sahiplendik ve bu noktada aslolan eyin Hak ile batln mcadelesini olduuna kesin kanaat getirdik. Var olan ey; doru ile yanl, irkin ile gzel, g n a h ile sevap gibi h e p iki k u t u p t a n , iftten ibaretti. Evet, en k k t e n en b y n e cisimler leminde var olan gibi, ruhlar leminde de byle bir ikilik m e v c u t t u . Tek olan ve b e n z e r i bulunmayan yegne varlkt btn bu iftleri yaratan. Burada sbjektife devreye girebilir mi? iftler iinde benim iyidir deyip gzel grdm ey, senin kt kabul ettiin ey olabilir mi? phesiz ki olur, zaten ift dediimiz ey b u n d a n baka nedir ki?..

Biz, takip edebildiimiz b t n hayat hikye lerinde insan olunun gl ve gsz yanna ahit olduk. yi olmak isteyenlerin ktle meyledebildiklerini g r d m z gibi, k t n n de zaman z a m a n iyilie yneldiini farkettik. R u h u m u z d a srp giden mcadelede ibre bir o yana, bir bu yana sallanp d u r u y o r d u . Gerekten kl kadar ince bir sratn zerindeydik hepimiz ve en kk tereddtte ayamz kayyordu. Dardan ve ierden h c u m a gemi dmanlarmz bizi ebedi bir felakete ekmek iin hi d u r m a d a n k o n u u y o r d u . Kulaklarmz tkasak bile btn sesleri; frekanslar ne kadar dk yahut yksek olursa olsun iimizde bir yerde duyabi liyorduk. fgj
N a s

ldrldler? 18

Kuruntulara yuvarlandmzda gzmzn hi bir ey grmedii de akt. Gn nda krleiyor ve ne yaptmzn farkna yaramyorduk. O vakit birilerinin srtna basp ykselmek ve yukarlara kmak iin canavarlatmz oluyordu. in kts bunu da farkedemiyor ve her geen gn biraz daha bencilleiyorduk. Evet, bazen para, bazen kadn, b a z e n h r e t v e m e v k i iin, y a h u t i i m i z d e b y t t m z bir p u t iin mcadeleye atlyor; vuruyor, kryor, alyor, rpyor ve ldryorduk. Hazreti s a ' n n " l d r m e y e c e k s i n " e m r i n e ramen en ok kan ona inandklarn syleyenlerin dktn grnce aknlk geirmekteyiz. Yahut sa'nn bir kral olmadn ve dnyev bir saltanat ve g v a d e t m e d i i n i gren Yahudilerin asrlar boyunca hi d i n m e y e n kin ve z u l m l e r i n e ahit olunca, insanlmzdan utanyoruz. Onlar, dnyann her yerinde ban balar gibi karmza kyorlar. Kh k o m n i z m i n m u c i d i Karl M a r k s , k h k a p i t a l i z m i n temsilcisi Russo, kh Lenin, kh Rusweld, kh E m a n u e l Karasu olarak karmza kyorlar. Yeryznde b t n tarih boyunca ok ehirler ve mezarlar kuruldu. ok ehirler ve mezarlar yok

oldu. Geen asrlar iinde mr srm kimilerinin cesetleri kl edilip nehirlere atldysa da isimleri u n u t u l m a d . Mezar talar yklm binlerce isim hafzamzdan silinmedi. Tarihi o l u t u r m u , yahut t a r i h i n o l u t u r d u u b i n l e r c e i n s a n n hikyesi n e s i l d e n nesile aktarld. Biz g r d k ki, b t n hikyeler yarmdr ve h e m e n hepsinin ana bal "Ben" eklindedir. nsanlar birbirlerini ldrdler. lenler her z a m a n m a s u m deillerdi elbette. Kimisinin yok ediliini rendiimizde yank yreimize su serpilir gibi o l d u u n u d a h i s s e t t i k . V e o u z a m a n ldrlmleri daha gsz ve madur grp acma hissiyle dolduk. Bunlardan isimlerini bilmedik l e r i m i z i n saysn ancak Allah bilir. s i m l e r i n i bildiklerimiz ise binleri, h a t t a onbinleri bulabilir. Meydan m u h a r e b e l e r i n d e n ve bu m u h a r e b e l e r d e kanlar iinde yere serilmi saysz insan kalabalk larndan hi sz e t m i y o r u z . Yuvarlak rakamlara baklsa bile sadece II. D n y a Sava s r a s n d a katledilen insan says 36 milyonu amaktadr. ki a t o m b o m b a s n n d t iki ehirde ldrlen insan says 100.000'den fazladr. Birileri bir ka gnlk dnya saltanat uruna hemcinslerini gaz odalarna doldurup bodu. Topluca k u r u n l a y p g m d . Yahut i d a m s e h b a l a r n d a sallandrd. Allah'n arz bu kadar geniken vahice sren bu kavgay anlamak m m k n mdr? "ldrlenler"in Tarihi'ni yazarken yaptmz eyin deryadan sadece bir katre s u n m a k t a n ibaret olacan biliyorduk. Elbette bu uzun yolculukta her ke banda durup oyalanmamz m m k n deildi. Bir savalar t a r i h i de y a z m a d m z d a n t o p l u ldrlmelere temas edemedik. Nemrud, Firavun, Sezar, skender, Attilla, Cengiz, Hlagu, Piyer Lermit, Deli Petro yahut Lenin, Stalin, Mao, Saddam, Bush gibi adamlarn akttklar kandan ayr ayr bahsetmeye

kalksaydk e l b e t t e g c m z yetmeyecekti. Son d n e m d e ilenmi cinayetlerin bile yzlercesini grp gemek zorunda kaldk. Getiimiz asr iinda saysz insan gerekten hi denilebilecek amalar ve adamlar yznden hayatlarn kaybettiler ve ne yazk ki getiimiz yz yl dnya insanlnn tarihi boyunca grmedii en byk katliamlar grd. I. ve II. Dnya savalar ve daha sonra yaananlar hafzalardaki canlln koruyor. Biz aslnda getiimiz seksen yl iinde sadece l k e m i z d e y a a n m l d r l m e l e r i sralamaya kalksaydk bile g c m z yetmeyecekti. O vakit, boyunlar idam sehbalarnda krlm zmir Suikast sanklarndan smail Canbulat', Eskiehir Mebusu Arif Bey'i, Batumlu Grc YusuPu, Ziya Hurit, Halis Turgut, Hafz M e h m e t ve yaftalar zerinde isimleri okunamam daha yzlerce ztn hikyesini yazmamz gerekirdi. Bir ka misal verip getik. Zaten damlann deryaya iaret ettiini herkes bilir. "Nasl ldrldler?" isimli bu eser, kk bir kitaptr. inde kronolojik srayla hikyesine yer verilmi 156 ahsn hikyesi anlatlmtr. Siz bu sayy i s t e d i i n i z k a d a r a r t r a b i l i r s i n i z . B u n u y a p m a k t a fayda da var. Zira bir ey b i l i n m e d e n hakknda h k m verilemez. Doruyu bilmek iin, yanl grmek lazm. Tarih tetkikleri daha gzel bir dnya kurmak ve yaananlardan ibret almak iin deilse neye hizmet eder? Her eyin d o r u s u n u bilen Allah'tr ve O, ne gzel vekildir. A h m e t Efe
3.12.2006/Konya

HABL (m.. ?)
Yeryznde ilk cinayet, H a z r e t i A d e m ' i n oullarndan Kabil'in, kardei Habil'i ldrmesiyle ilenmitir. Kabil katillerin nderi olmas itibariyle, kyamete kadar haksz yere cana kyan b t n katillerin g n a h n n b i r mislini d e yklenecek olan bedbaht bir insandr. Bu konuyla ilgili olarak Peygamberimizin yle buyurduu rivayet edilmitir: "Haksz yere ldrlen h e r insann kannn gnahndan, Adem'in olu (Kabil hesabna) bir pay ayrlr. nk bu cinayeti det edinenlerin nderi odur." Kaynaklarmzda belirtildii zere Kabil'in kardeini ldrmesinin sebebi kskanlk idi. O, kendisinin evlenmek istedii kzn Habil ile evlendirileceini anlaynca kardeine kar byk bir kin ve nefret duymutu. Hadisenin tafsilatyla

ilgili verilen bilgilere gre Hz. Adem ve Havva C e n n e t ' t e n kartlp yeryzne indirildikten sonra yce Allah onlara bir ok oullar ve kzlar verdi. Hz. Havva her batnda bir erkek, bir de kz olmak zere ikiz ocuklar dourdu. Bunlar genlik alarna e r i t i k l e r i n d e ilk doan ikizlerden erkek olan, daha sonra doan ikizler iindeki kz ile evleniyor; ilk doan kz ise ikinci batnda doan erkek ile evleniyordu. O gnler iinde yeryznde baka insan olmad iin bu bir sre byle devam etmek zorundayd. Kabil kendi ikizinin daha gzel olmas sebebiyle, Habil ile doan kz almak istemedi ve babasnn emirlerine aykr hareket ederek kendi ikizi ile evlenmek istediini bildirdi. kan anlamazlk zerine Hz. Adem onlarn Allah'a birer kurban t a k d i m e t m e l e r i n i e m r e t t i . Bylece kimin k u r b a n kabul edilirse o n u n hakl olduu anlalacakt. Daha ok hayvanclkla megul olup ailenin koyun srsn gtmekte olan Habil, Allah'a t a k d i m edecei kurban iin, koyunlar iinde en deerli olan bir kou seip ayrd. Ziraat ileriyle megul olan Kabil ise yreini bryen kskanlk ve inkr sebebiyle takdim edecei kurbana ehemmiyet vermeyip deersiz bir takm eyler sundu. Neticede Allah Habil'in kurbann kabul edip de bu meselede Kabil'in haksz olduu anlalnca o n u n inkr ve sapknl daha da artt ve bulduu ilk frsatta

Nasl ldrldler?
26

Habil'i katletmeyi dnd. stelik kendisinden daha gl ve kuvvedi bir kimse olan kardeini u y u r k e n , bana v u r d u u byk bir tala ldrmeyi planlayp sonunda da bu menfur emelini gerekletirdi. Habil, koyunlarnn arasnda, bir aacn dibinde uyurken ona yaklat ve yerden ald byke bir ta, kin ve hrs iinde kardeinin bana vurup o n u katletti. Bylece yeryznde ilk kan dklm, ilk cinayet ilenmi oluyordu. Kabil, kardeinin kanlar iinde uzanan cesedini ne yapacan ve nasl saklayacan dnrken bir kargann l olan baka bir kargay topraa g m d n e ahid olmu, "Eyvah bana! Bir karga kadar olamadm!" demitir. Hazreti dem'in oullan ile ilgili bu kssa Kur'an Kerim'de yle anlatlmtr: "Onlara, Adem'in iki olunun haberini gerek olarak oku: Hani birer kurban takdim etmilerdi de birisinden kabul edilmi, dierinden ise kabul edilmemiti. (Kurban kabul edilmeyen karde, kskanlk yznden) "Andolsun seni ldre ceim" dedi. Dieri de, "Allah ancak kendinden k o r k a n l a r n k u r b a n n kabul e d e r " d e d i . "Andolsun ki sen, l d r m e k iin bana elini uzatsan bile ben sana, ldrmek iin el uzatacak deilim. Ben lemlerin Rabbi olan Allah'tan korkarm. Ben istiyorum ki sen, h e m benim

gnahm, hem de kendi gnahn yklenip atee atlacaklardan olasn. Zalimlerin cezas ite b u d u r " dedi. Nihayet nefsi onu, kardeini ldrmeye itti de o n u ldrd. Bu yzden de kaybedenlerden oldu. D e r k e n Allah kardeinin cesedini nasl gmeceini ona gstermek iin yeri eeleyen bir karga gnderdi. "Yazk bana! u karga kadar olup da kardeimin cesedini gmmekten aciz mi o l d u m " dedi ve ettiine yananlardan oldu.
(Mide Sresi: 2 7-31)

Kabil, Habil'i ldrdkten sonra istedii kz da kararak baba ocandan ayrlmtr. Gittii yerde nesli oalm, ayr bir kabile olutur mutur. Hazreti Adem'in dier ocuklar onlarla temas kurmaktan uzun sre saknmlarsa da daha sonra, k e n d i l e r i n e g n d e r i l m i olan peygamberlerinin szn dinlemeyerek Kabil oullarnn yurduna gidip gelmeyi ve orada i l e n e n su ve g n a h l a r a bulamay a d e t edinmilerdir. Hazreti it aleyhisselmn bu konuda kavmini uyarp ikaz ettii, hatta kk bir ordu tertipleyerek Kabil oullaryla savaa tututuu rivayet edilmitir. Yine baz kaynaklarda ve tefsirlerde ifade edildiine gre Kabil, atee t a p a n l a r n da nderidir. O, bulunduu blgede byk bir ategede kurmu, ocuklarnn burada yanan

atee tapnmalarn istemitir. yice yaland bir srada, m olarak domu olan z oulla r n d a n biri tarafndan, bana frlatlan ta sebebiyle ldrlmtr.

NEMRUT (m.. 2000) Milattan nce 2000'li yllarda Irak topraklar zerinde byk bir hakimiyet kurarak, bakent Ur'da (Babil) krallk yapan N e m r u d b. Kenan, byk peygamberlerden Hazreti brahim'le mcadeleye girien ve onu atee atarak ldrmek isteyen zalim ve hain bir hkmdard. Genlik dneminde bana toplad serserilerle isyan ve kargaalklar k a r t a r a k babasn katletmi, kral olduktan sonra da kendisinin tanr olduunu ilan etmiti. Nannar TapnaYn yaptran ve insanlarn bu adla anlan puta ve eitli yldzlara tapmalarn emreden N e m r u d ayrca bir ategede kurmu ve kendi iktidarn korumak iin akl almaz zulm ve ktlkler ilemitir. O n u n ahmak ve akl melekeleri zayf bir kii olduu bilinmektedir. Kendisini Firavun'la karlatran baz mfessirler Nemrud'un ondan daha geri zekal ve aptal bir hkmdar olduunu belirtmilerdir. Nitekim, ismi aka zikredilmese

de, Kur'an- Kerim'de o n u n Hz. brahim'le yapt bir tartma srasnda syledii szler cehalet ve aptallnn boyutlarn gstermesi bakmndan ilgintir. Bakara Sresi'nin 258. yet-i kermesinde yle buyurulmaktadr: "Kendisine mlk ve peygamberlik verdi diye, Rabbi hakknda ibrahim ile tartmaya gireni grmedin mi! te o zaman ibrahim: "Rabbim dirilten, yaatan ve ldrendir" deyince, "Ben de yaatr ve l d r r m " dedi. Bunun zerine ibrahim: "Bil ki, Allah gnei doudan getirir, sen de onu batdan getir!" dedi. Mnkir olan o anda syleyecek sz bulamayarak dili tutuldu. Allah zalim kimseleri hidayete erdirmez." Hazreti ibrahim'den sonra yce Allah Ur ehrine ve N e m r u d ' a dmanlarn musallat ederek devletlerini p a r a m p a r a etmitir. O r d u l a r zerine en sivrisinekler sebebiyle byk yenilgiler yaayan N e m r u d da b u r n u n a giren bir sivrisinek sebebiyle korkun aclar ekmeye balam, hizmetilerine ban tokmaklattrarak sakinlemeye almsa da nihayet muhafz larndan birinin usan getirmesi ve tokman hzlca indirmesi sebebiyle, ba paralanarak hak ettii sona kavumutur.

FRAVUN (m.. 1700) Hazreti Musa aleyhisselm ile olan mcadeleleri Kur'an- Kerim'de uzunca anlatlan Firavun, dnyaca mehur Msr hkmdarlarndan biridir. Baz kaynaklarda onun L Ramses olduu, baz kaynak-larda da Ramses'in olu Menfiteh olduu yazlmtr. slm tarihlerinde ismi Velid b. Musab olarak zikredilir ve Firavun kelimesi azgn, cebbar, zorla hakimiyet k u r m u kimse mansna kullanlr. Araplar, ran hkmdarlarna Kisra, Bizans krallarna Kayser, Habe krallarna (P
Nasl ldrldler?

Necai, Msr h k m d a r l a r n a da Firavun demilerdir.

3

Kur'anda Hazreti Musa ile mcadelesi verilen Firavun, o dnemde kendi topraklarnda yaayan srailoullar'n kle gibi altran; onlardan nefret ettii iin doan erkek ocuklarn ldren zalim ve acmasz bir kimse idi. Hazreti Musa'nn risletini kabul etmemi ve inkrnda sonuna kadar direnmiti. aresiz kalp, Israiloullan'nn baka topraklara g etmesine izin vermesine ramen sonra piman olmu ve onlar takip edip Kzldeniz kysnda sktrmt. Bir mucize kabilinden deniz yarlp ortasnda bir yol alm; Hazreti Musa ve kavmi kurtul mu, fakat bu yola giren Firavun ve adamlar tekrar kapanan deniz sebebiyle boulup

lmlerdir. Firavun'un son anda iman etmek istedii, fakat yce Allah'n: "imdi mi? Halbuki sen daha nce isyan etmi, daima fesatlardan o l m u t u n " b u y u r d u u Kur'an yetleriyle sabittir. (Bak: Ynus Sresi, yet: 9092) Firavun'un cesedi daha sonra gelenlere ibret olsun diye karaya atlmtr.

Hz. SYE (m.. 1700) Hazreti Musa aleyhisselm', Nil Nehri'nde bir sandk iinde bulup da, Firavun'un saraynda bytp yetitiren ve kendisine iman ederek, cennetin yksek mertebelerini kazanan byk hanmlardandr. Firavun'un kars olmasna ramen imannda sebat etmi ve bu zalimin ar ikenceleri altnda ehid edilerek ldrlmtr. Hz. Asiye'nin Israiloullarndan bir kadn veya F i r a v u n ' u n a m c a s n n kz o l d u u n a d a i r rivyeder vardr. Islm kaynaklarda ismi Asiye binti Mzhim olarak geer. Hz. Musa'ya iman eden bir kadnn tandra atlarak yaklmasndan etkilenip iman etmi olduu rivayeti yannda, M u s a a l e y h i s s e l m n sihirbazlara galebe almasndan sonra iman ettii de sylenmitir. Hz. Asiye'nin dnya kadnlarnn en byk-

terinden olduuna dair peygamberimizin hadisleri vardr. Bunlardan biri Buhari'de u ekilde kaytldr: " E r k e k l e r d e n ou fazilette kemle eriti. Halbuki kadnlardan yalnz Firavun'un kars Asiye ile Imran'n kz Meryem'den baka hi biri kemle eriemedi. (mmetimin kadnlarna kar) Aie'nin fazileti de tiridin, baka yemeklere kari fazileti gibidir."
(Buhar Muhtasar, C:9, S. 148)

Gerek Kur'an yetlerinde vlmesi, gerekse hadisi eriflerde m e t h e d i l i p yceltilmesi sebebiyle baz slm limleri Hz. Asiye'nin nbvvetine kail olmulardr. Genellikle kabul grmemesine ramen mam- Eari; aralarnda Hz. Havva, Sre, Hz. Musa'nn annesi, Hacer, Asiye ve Hz. Meryem'in bulunduu alt kadnn nebilerden olduunu sylemitir. M a t u r d akaidine gre fazilederi ne kadar yksek olursa olsun kadnlardan peygamber gelmemitir. Hz. Asiye'nin Musa aleyhisselma iman ettiini gren Firavun, nce onu bu imanndan vazge irmeye almsa da muvaffak olamam, bunun zerine kendisine ikence etmeye balamtr. Sonunda hanm iin yere drt kazk aktrm, elleri ve ayaklarn o kazklara balatarak, yukardan attrd byk bir kaya paras ile vahice kadetmiur. Bu esnada Hazreti Asiye'nin

g l d n ve sevin iinde can v e r m e k t e olduunu gren Firavun: "unu tutan delilie baknz ki, ikenceler iinde glyor!" demitir. Kur'an- Kerim'de yle buyurulur: "Allah iman edenlere de Firavun'un zevcesini bir misal olarak irad etti. O vakit O: "Ey Rabbim! Bana, katnda, Cennet'in iinde bir ev yap. Beni Firavun'dan ve onun kt amel ve hareketlerinden kurtar. Beni o zalimler gruhundan selmete kar." demt. (Tahrim Sresi: 1 I)

KEYHSREV (m.. 528) ran Pers mparatorluu'nun kurucusu olan Keyhsrev, byk zaferler kazanm kudredi bir hkmdard. Medleri, Lidvallar ve L Babil Devletini ortadan kaldrarak adeta bir dnya imparatorluu kurdu. Hazar Gl ve Hindistan arasndaki kavimler ve skitlerle savat. Keyhsrev, Kafkas topraklarna yneldiinde Massagetlerin kraliesi Tomris'le kar karya geldi. Yaplan kanl savata Tomris'in olu tutsak alnarak ldrld. Olunun intikam iin yeni ve bvk bir ordu toplayan Tomris, M.O. 528 ylnda Perslerle yeniden kavgaya tutuup galip gelmeyi baard ve esir ald Keyhsrev'i ar hakaret ve ikencelere urattktan sonra ban

kan dolu bir tulum iine sokup feci ekilde ldrd. Daha sonra Keyhsrev'in hikayesi efsne haline dnerek ran'da pek ok sanatya konu oldu. Mehur airlerden Firdevs'de "ehname" isimli eserinde Keyhsrev ve r a n ' n dier estir hkmdarlarnn hikyelerini anlatmtr.

SOKRAT (m.. 399) g>

Nasl ldrldler?

Hazreti sa'nn d o u m u n d a n 4 7 0 sene nce Atina'da doan Sokrat, aradan geen 25 asra
_ . , , , , , ., . , .

ramen sm u n u t u l m a y a n , deha sahibi bir insand. Genlik yllar iinde babasnn meslei olan heykeltralkla uram, fakat b u n u brakarak kendisini "Hikmet" dedii byk fikir ve d n c e l e r e adamt. Bana toplad insanlara tapmakta olduklar putlar ktlyor, tek olan hakikati bulmalarn tlyordu. zellikle genlerle ilgilenmekte, sorulu cevapl diyaloglarla onlar doru izgiye ekmekteydi. Mehur talebelerinden Eflatun, onunla ilgili pek ok hatray daha sonra yazarak, ismini lmsz ler arasna katmay baarmtr. S o k r a t ' n uyarlaryla, devam e d i p g i d e n putperest dzenlerinin sarslmaya baladn gren Atina hakimleri, onu susturmak istediler.

501 kiilik byk bir mahkeme kurarak kendisini sorguladlar. O, t a r i h e mal olan m e h u r mdafasn yaparak savunmasn bitirdiinde 220 berat oyuna karlk, 281 oyla lm cezasna arptrld. Hapse girdiinde talebelerinin ve ailesinin kendisiyle grmesine izin verildi. Bata Eflatun olmak zere talebeleri bir an olsun onu yalnz brakmadlar. Kamas iin yaplan btn telkin ve teklifleri, " l m d e n korkma dn, stelik ldkten sonra bir ok dosta kavuacan" syleyerek reddetti, imesi iin getirilen baldran o t u zehrini, rencilerinin gzlerinin iine bakarak bana dikti. O srada yetmi yana erimi, salar ve sakal bembeyaz bir ihtiyard. Zehir ksa srede tesirini gstermi ve vcudu soumaya balamt. Son kez gzn ap talebelerinden Kriton'a: "Asklepyos'a bir horoz borluyuz! Parasn ver, u n u t m a ! " dedikten sonra r u h u n u teslim etti.

ARMET (m.. 212) Hazreti sa'dan 287 yl nce Sicilya'da domu; tahsil iin skenderiye'ye geip, dnemin nl hocalarndan dersler alm ve msbet ilimlerde kendini yetitirerek nl bir bilgin olmutur.

Daha ok matematik, fizik, mekanik ve astro nomi sahasnda uzmanlat, geomeriye yenilikler getirdii ve kendi adyla anlan kanunlar bulduu bilinmektedir. Arimet Kanunu denilen ey; "Suya daldrlan cismin, tard suyun arl kadarn kendi arlndan kaybettii" prensibidir. O n u n bu kanunu banyo yaparken, su iindeki v c u d u n u n hafiflemi olduunu farketmesi sonucu bulmu olduu, byk bir sevinle ve plak olduunu unutarak "Buldum! Buldum!" diye sokaa frlad sylenmitir.

#
ldrldler?

36

Romallarn Sicilya'y ele geirmek iin giritikleri muhasara srasnda, memleketinin savunmas iin canla bala alan Arimet, byk aynalar yaparak dman gemilerinin bir ksmn yakmsa da ehir yine Romallarn eline dmtr. Romal komutann kendisini aramakla grevlen dirdii askerler bir sre sonra onu ehrin bir sokanda, topraa izdii geometrik ekillerin b a n d a d n r k e n b u l m u l a r ; kendisini gtrmeye geldiklerini bir ka kez syledikleri halde, onun, dnce leminden kurtulmadn grp sinirlenmi ve bana vurduklar kl darbeleriyle l d r m l e r d i r . Son sznn: "ekillerimi bozmayn!" olduu sylenmitir. Arimet ldrldnde 75 yanda bulunu yordu.

Hz. ZEKERIYYA (30) Sleyman aleyhisselmn soyundan gelen ve Israiloullar'na gnderilen son peygamberlerden biridir. Kur'an- Kerim'de ismi bir ok yette gemekte ve baz kssalar anlatlmaktadr. Beyti Makdis'te o t u r u r ; peygamber, din bilgini ve danman olarak grev yapard. Imam- Mslim'in " S a h i h " isimli eserinde belirtildiine gre o, Beyt-i Makdis'deki grevi karlnda kimseden bir cret istemez, dlgerlik yaparak elinin emei ile geinirdi. Zaten btn peygamberler yaptklar tebliin karlnda kavimlerinden bir cret talep etmemi, "bizim mkafaatmz lemlerin Rabbi olan Allah'a aittir" demilerdir. Hazreti Zekeriyya'nn 70 yana kadar ocuu olmad, daha sonra yce Allah'a niyaz ederek kendisinin grevine varis olacak hayrl ve salih bir evlat istedii Kur'an yetleriyle sabittir. M e r y e m Sresi'nin ilk yetlerinde Hazreti Zekeriyya'nn bu duas ve kendisinin Yahya isimli b i r oulla m j d e l e n d i i a n l a t l m a k t a d r . Zekeriyya aleyhisselm bu niyaz srasnda: " R a b b i m ! Sana d u a m d a (bir istekte bulun duumda) hi red olunmadm" diyerek Allah'n k e n d i s i n e olan byk ltuf ve ihsanlarn anmtr. Nitekim bu sefer de duas kabul

^
Nas|

ldrldler?

olunmu, salar aarm yal bir insan olduu ve stelik hanm da ksr bir kadn olduu halde Hazreti Yahya ile mjdelenmitir. Hazreti Zekeriyya'nn hem kk yata kendisine ilim ve hikmet balanan sevgili olu Yahya aleyhisselmn, h e m de hanmnn kzkardei olan H a n n e ' n i n kz Meryem'in yetimesinde byk emei gemitir. Hazreti M e r y e m ' i n bakm ve terbiyesini stlenmi, onun iin Beyti Makdis iinde bir hcre yaptrp orada dua ve niyaz iinde, t e r t e m i z bir hayat s r m e s i n i salamtr. Sonunda kavmi olan nankr ve hain Yahudiler; Hazreti Meryem'in babasz olarak Hazreti Isa aleyhisselam d o u r m a s zerine Zekeriyya aleyhisselma ar iftiralar atmaya balamlar, gzleriyle grdkleri mucizelere ramen o n u ldrmeye kalkmlardr. Tehlikenin byd n farkeden Zekeriyya aleyhisselm bulunduu yerden kamaya almsa da, gizlendii aacn iinde yakalanarak, bir testere ile ba hizasndan kesilip hunharca ehid edilmitir. Kur'an yetlerine ve Hadis-i eriflere gre Yahudiler, k e n d i l e r i n e g n d e r i l e n pek ok peygamberi ehid ettikleri gibi, vefat srasnda hayli yal olduu bilinen Zekeriyya aleyhisselam da bylece ehid etmi, byk zulmlerden birine daha imza atmlardr.

Hz. YAHYA (30) Yce Allah'n byk peygamberlerinden biri ve Hazreti Zekeriyya aleyhisselm'n oludur. Kendisine hikmet, kalp yumuakl ve safiyet verilmi; daha nce hi kimseye verilmemi olan Yahya ismi ile ereflenmitir. Hazreti sa'nn ada ve anne tarafndan yakn akrabasyd. Yahya aleyhisselm ok gen yata vaaz ve irad grevine balam olup, Kuds ve civarndaki insanlar Allah'n yce dinine davet etmitir. O Tevrat' t a m a m e n bilen ve ona gre amel edilmesini isteyen bir neb idi. Daha sonra ncil nazil olunca Hazreti sa'nn eriat ile amel etmeye ve fetvalarn da buna gre vermeye balad. D n e m i n idarecisi Vali H e r o d o s bir Yahudi olmasna r a m e n , bal b u l u n d u u R o m a devletine yaranmak iin kendi idaresi altnda bulunan kimselere zulmeden hain ve zalim bir despottu. O, kendisinden baka kimseyi dn mez, heva ve heveslerinin arkasnda koup, byk gnahlar iinde yaard. Kardeinin kzn metres edinmi, sonunda onunla evlenmek iin Hazreti Yahya'dan bir fetva istemiti. Yeni eriata gre b u n u n haram klndn bildiren byk neb istedii fetvay vermeyince h e m e n onu tutuklatp hapse atmt.

Nasl ldrldler?

nceleri Hazreti Yahya'nn halk nazarndaki itibar ve sevgisinden ekinerek kendisini ldr mekten korkan Heredos bir elence srasnda iyice sarho olmu; bu arada huzurunda dans e d e n b i r fahienin istei z e r i n e H a z r e t i Yahya'nn katledilmesi emrini vermitir. Hemen Yahya aleyhisselamn kapatld hcreye giden cellatlar o n u n mbarek ban kesip bir tepsi zerine koyarak getirmi ve Heredos ile fahiesine takdim etmilerdir.

SEZAR (44) Hazreti isa'nn doumundan nceki 101 ylnda dnyaya gelen Sezar (Caisus Julies Caesar) eski Roma'nn soylu ailelerinden birine mensuptu. Kendisini iyi yetitirmi; hatip, yazar ve yetenekli bir asker olarak temayz etmiti. Gen yandan itibaren Roma'nn bana geip imparator olma istei d u y m u , a l m a l a r n b u n a g r e y r t m t . U z u n m c a d e l e l e r d e n sonra emeline kavutu. 49 yana eritiinde o, artk btn dnyann tand, bir ok parlak zaferlere imza atm, dou ve batnn bir ok devletini malup ederek Roma'nn snrlarn akl almaz derecede bytm bir imparatordu. Be yl sreyle Roma'nn tek hakimi olarak grnd. Din ve siyas btn liderlikleri kendinde

toplayarak, olaanst bir g kazand. Halk tarafndan da sevilip saylyor, azndan kan her sz kanun yerine geiyordu. Ancak yksek Roma Senatosu'ndaki arkadalar, onun bir tiran haline geldiini grnce kendi aralarnda gizlice anlatlar ve senatoda yaplan b i r t o p l a n t s r a s n d a Sezar' a r a l a r n d a sktrarak hanerlemeye baladlar. Kendisini ldrmeye alanlar arasnda ok gvenip sevdii ve evlatlk olarak yetitirdii Brts de vard. Vcudunu delik deik eden haner darbeleri altnda son nefesini verirken:
Nasl ldrldler? 42

"Sen de mi Brts?" demi ve bu szyle de tarihe gemitir. Anadolu'yu fethettikten sonra syledii "Geldim, grdm, yendim" (Veni, vidi, vici) sz de ona aittir. Sezar ldrldnde 57 yandayd.

PAVLUS (Sen Pol) (67) Hristiyanln miman olarak kabul edilen Pavlus (Sen Pol) Tarsus'lu bir Yahudidir. Soyda Yahudilerin b i r ou gibi H a z r e t i sa ve havarilerinin amansz dmanlarndan biri olarak kendini gstermi, fakat daha sonra bu yeni

d i n e girdiini, am yolundaki bir seyahat srasnda isa'nn kendisine grndn ve eli olarak vazifelendirdiini sylemi; akl almaz bir azim ve kararllkla icad ettii dini yaymak iin almtr. Hazreti sa'y hi grmedii bilinen Pavlus, havariler tarafndan da iddede eletirildii halde yoluna devam ederek, "Teslis Akidesi"ni yaymak iin ura-mtr. Ona gre Hazreti sa Allah'n oludur. Allah, olu sa ve Ruhu'l-Kuds lemesiyle gerek bir irk dini douran Pavlus, bir ksm aratrmaclara gre Hazreti sa'nn teblileriyle keye skp yok olma tehlikesi geiren Yahudilii kurtarmak iin byle bir yol izen, iki yzl bir kimsedir. Pavlus, davas uruna uzun seneler hapis yatm ve nihayet Roma'da, d n e m i n putperest imparatoru ve adamlar tarafndan, miladn 67. ylnda, ba klla kesilmek suretiyle ldrl mtr.

NERON ( 68) D n y a t a r i h i n i n e n z a l i m v e eli k a n l h k m d a r l a r n d a n biri olan N e r o n , R o m a imparatorlarndand.

Nasl ldrldler?
44

Annesi, Agrippina isimli bir kadnd. Bu kadn, kocas ldkten sonra i m p a r a t o r Claidius'la evlenmi, olu N e r o n ' u n imparator tarafndan evlat edinilmesini salamt. Asl maksad ise bir yolunu bulup o n u h k m d a r yapmakt. Nitekim bir sre sonra kocasn zehirleyerek ldrd ve sentoyu da kendi safna ekip henz 17 yanda bulunan N e r o n ' u imparator olarak ilan ettirdi. Acmasz bir katil olan N e r o n ise imparatorluun asl veliahd olan vey kardeini h e m e n ortadan kaldrp kendisini emniyete aldktan s o n r a , devlet z e r i n d e k i g c n hazmedemedii annesini de ldrmekten k a n m a d . Karsndan b o a n p o n u da ldrttkten sonra safahat alemleriyle gnn gn etmeye balad. Hakknda en kk phe duyduklarn h e m e n yok ediyor, evlerini ve sokaklarn beenmedii Roma'y yakp yeniden ina etmek istiyordu. Bir sre sonra bu lgn emelini de gerekletirerek b t n ehri atee verip, evlerin ve insanlarn yann saraynn balkonunda lir veya keman alarak seyretti. ehir harabeye dndkten sonra yeni ina faaliyederine giriti ve kendisi iin "Aln Ev" dedii muhteem bir saray yaptrd. Yangnn suunu da, Petrus ve Pavlus nderliinde gittike yaylmaya balayan ilk Hristiyanlarn z e r i n e a t p , onlar da arenalarda vahi hayvanlara paralatarak keyifli gnler geirdi. Yakalanan asiler, geecei yol

kenarndaki direklere sra sra balanyor, reine srlm plak vcutlar t u t u t u r u l u p yaklyordu. 14 yl kadar vahetin her trlsn sergileyerek imparatorluk yapan N e r o n nihayet ispanya'da kan ve dalga dalga yaylarak b t n lkesini kuatan ayaklanmalar karsnda ne yapacan ard ve kendisini hain ilan eden senatodan cann kurtarmak iin Roma'y terketti. Ald b t n tedbirlere ramen yolda yakaland ve azadl bir kle tarafndan hunharca ldrld. O n u n , yakaland srada intihar tercih ettii yahut kat bir lde vahi hayvanlar tarafndan paraland da sylenmitir.

MAN (277) Maniheizm adyla bilinen bir dinin kurucu sudur. M.S. 215 veya 2 1 6 ylnda I r a k ' t a doduu, kendisinin Hazreti Isa tarafndan mjdelenen son peygamber olduunu iddia ettii bilinmektedir. Kaynaklarmzda eski ran, Mazdekizm, Sryanilik, Hristiyanlk, Yahudilik ve Budizm karm ve gya btn cihana mil, universal b i r d i n ortaya k o y m a k istedii nakledilmitir. M a n i , b u n u n iin muhtelif kavimlerin din fikirlerini ve teolojik stlahlarn kullanmtr.

Ksa z a m a n d a etrafna b y k kalabalklar toplamaya baaran bu yalanc peygamber, 26 ubat 277 ylnda, derisi yzlerek ldrlme sine ramen retilerinin tesiri devam etmi; hatta aradan asrlar gemesine ramen 7 5 9 ylnda tahta kan bir Uygur hakan Manihei/mi resm din olarak kabul ve iln etmitir. Yine kaynaklarmza gre bu dinin byk esas "elin, dilin ve belin muhafaza edilmesi" tarznda ifade edilen ahlk bir telakkidir. slm dnyasnda dallete sapm frkalara, yani Mani akidelerine kaplan kimselere "zndk" veya " m l h i d " denilir. I s l a m n I r a k , Suriye, r a n v e T r k i s t a n topraklarna yayld sralarda burada yaayan kimselerin pek ounun mani akidesine bal kimseler olduu bilinmektedir. Bunlarn ounluu slm' kabul etmilerse de ilerinedn bir ksm, eski inanlarndan kopamayp, yeni dine bu batl fikirleri bulatrmay istemilerdir. Bu hususta bir ok yalan yani (mevzu) hadis uydurulmutur. Mslman idarecilerin "zndk" ad verilen bu gruplarla uzun mcadeleleri tarih sayfalarn doldurmaktadr. Byk hadis alimleri zndk ve mlhidlerin slm'a sokmak istedii batl itikatlar ykarak, uydurduklar hadisleri ortaya karm, Mani akidesini k k n d e n ykmay baarmlardr.

Nasl ldrldler? 46

ATLLA (453) Dnya tarihinin en byk cihangirlerinden biri kabul edilen Bat H u n imparatoru Atilla, M.S. 4 0 0 ' l yllarda O r t a M a c a r i s t a n ' d a h k m srmtr. Btn Almanya'y fethederek inanlmaz zaferler kazananan Atilla, daha sonra stanbul ve talya zerine yrm, buralar da fethetmesi mmknken anlamalarla geri ekilmi; talya seferinden d n n d e , 60 yanda iken, yeni evlendii gen bir kadn tarafndan, zifaf gecesi, zehirlenerek ldrlmtr. Sabahleyin byk i m p a r a t o r u n cenazesini grenler, bir i kanama geirdiini, az ve burnundan kan gelerek ldn anlamlardr.
(M.S.453)

Nasl ldrldler? 47

Mezarnn nerede olduu bilinmemektedir.

Hz.YASR (r.a.) (612) Peygamberimize iman eden ilk Mslmanlar arasndadr. Hazreti Smeyye'nin kocas, byk sahabi Hazreti Ammar'n babasdr. Mekke'ye, Yemen'in bir kynden gelmi, burada Smeyye isimli bir cariye ile evlenmi ve olu Ammar'la birlikte topluca Mslman olmulardr. Kendilerine ar ikenceler uygulanarak

M|
Nas|

islm'dan dndrlmek istenmelerine ramen, byk sabr g s t e r e r e k d i r e n m i l e r ve Reslullahn: "Sabrediniz ey Yasir ailesi! Allah'n size va'dettii C e n n e t t i r " sz zerine din lerinden vazgememilerdir. Sonunda Mekke reislerinden, mriklerin lideri Eb Cehil; ikence edilmek zere kzgn kumlar stne yatrlarak elleri ve kollar balanan Yasir ve Smeyye'yi, mzra ile vurarak ehid etmitir. Yasir ve Smeyye slm'n ilk ehidleri olarak kyamete kadar eref ve hayrla anlacaklardr. Kendilerini hunharca katleden Eb Cehil d e B e d i r H a r b i ' n d e ba k e s i l m e k suretiyle Cehenneme gnderilmitir.

ldrldler? 48

EB CEHL (624) islm'n azl dmanlarndan biri ve Kurey mriklerinin liderlerindendir. Asl ismi Amr bni Hiam, knyesi Ebu'l-Hakem'dir. slm'a ve Mslmanlara olan dmanl sebebiyle, peygamberimiz, o n u n knyesini Eb Cehil eklinde deitirmitir. Rivayetlere gre irkin suratl, a ve ahlak zaaflarla dolu bir kimse idi. Mekke d n e m i boyunca Mslmanlara eziyet etmi, onlar iinde zayf ve kimsesiz baz kimseleri ldrm veya kkrtt kimselere ldrtmtr. Acmasz, zalim ve inatkr bir

kimse idi. Bedir H a r b i srasnda, Kurey mriklerinin lideri olarak savarken Muaz ile Muavviz isimli iki ensarl gen tarafndan vurularak atndan d r l m , t a m l m e k z e r e y k e n b a u c u n a gelen ve d a h a n c e kendisine akl almaz zulmleri reva grd Abdullah bn-i Mesud'a bakarak: "Sizin ldr dnz kimse yksek kimsedir!" diye vnmeyi srdrmtr. bn-i Mesud (r.a.) konuyla ilgili olarak unlar anlatmtr: "Ben vardmda Eb Cehil'i son nefesinde buldum, ayam boynuna basarak: 'Ey Allah'n dman! Allah seni hor ve zelil klsn' dedim. Eb Cehil: 'Niye beni horluyorsun? Sizin gibi adamlarn ldrd kii hakir olur mu?' dedi. Ben de onun ban kopartp sryerek Reslullah'n huzuruna getirdim."

Hz. HAMZA (r.a.) (625) P e y g a m b e r i m i z i n a m c a s d r . s l m ' n ilk dnemlerinde Mslman olmu; pehlivanl, cesareti ve kahramanl ile n salmtr. Medine'ye hicretten sonra mrik ordusuyla yaplan U h u d Sava srasnda, Vah isimli bir klenin ustaca frlatt ksa bir mzrakla ehid

edilmitir. Daha sonra mbarek n parala narak; burnu, kulaklar ve dier azalar kesilen Hazreti Hamza, "ehidlerin Efendisi" olarak tarihe gemi, vefat ettii meydana defnedilmitir. lgintir ki Hazreti Hamza'y ehid eden Vah ve vcudunu paralayan mriklerin ou daha sonra Mslman olarak, slm'a hizmet iin yarmlardr. N i t e k i m Vah M s l m a n olduktan sonra yalanc peygamber Mseyleme'yi kadederek eref kazanmtr.

^
ldrldler?

Hz. HARAM b. MLHAN (r.a.) (626)

Sevgili Peygamberimizin arkadalarndan; Suffe ehli sahabelerden, bilgili ve fedakar bir kimsedir. Bi'ri Mane Facias srasnda, Amir b. Tfeyl'in bir adam tarafndan srtndan saplanp gsnden kan bir mzrak darbesiyle ehid edilmitir. Onu, Reis Amir'in ka gz iaretiyle arkasndan mzraklayan Cebbar isimli ahsn anlattna gre H a r a m B. Milhan, mzra yedikten sonra iki avucuyla kavram, kanl ellerini yzne srerek: "Vallahi kazandm gitti!" diye haykrm ve ehid olmutur. Bunu duyan ve ok aran Cebbar da daha sonraki gnlerde Mslman olmutur. H a r a m b. Milhan ve yetmi kadar arkadan Mane Kuyusu civarnda kadeden Amir b. Tufeyl

so

ve kabilesi, Reslullah'n bedduas ile, deve h u m m a s denilen bir hastala yakalanarak topluca helak olmulardr.

Hz. MUS'AB b. UMEYR (r.a.) (625)

Mekkeli asil ve zengin bir ailenin oludur. Reslullah'a ilk iman eden genler arasna girmi, onun tarafndan yetitirilerek Medineli Mslmanlar tekiladamak zere gnderilmitir. Son derece yakkl, gzel konuan, etkili ve samimi bir sahabedir. U h u d Sava srasnda mriklerce ehid edilerek dnyadaki hayatn tamamlayp Cennet yurduna gmtr. Defni srasnda zerine rtecek bir kefen bulunama dndan, Peygamberimizin, cenazesi banda gzya dkt rivayet edilmitir.

Hz. ZEYD b. HARSE (r.a.) (629) Kk bir ocukken karlp kle yaplan Zeyd b. Harise, Hazreti Hatice tarafndan Peygambe rimizin hizmetine verilmi ve burada yetierek slm' ilk kabul eden sahabelerden biri olmutur. D a h a sonra kendisini b u l a n z babas ile m e m l e k e t i n e d n m e y i p Peygamberimizin yannda kalmay tercih e d e n Hazreti Zeyd, Medine dneminde, Mte'ye gnderilen slm

ordusuna bakomutan tayin edilmitir. Sayca kendilerinden ok stn olan Bizans ordusu karsnda kahramanca vuruan Hazreti Zeyd, dmanlarnn vurduu yzlerce mzrak darbesi ile ehid oldu. Savan balangcnda sayca az olduklarn syleyerek geri dnmek isteyen baz arkadalarna: "Biz ne say, ne kuvvet ve ne de okluk iin harbederiz. Biz ancak dinimiz iin drz!" demitir. Kur'an- Kerim'de ismi aka zikredilen tek sahabe O'dur.

3
ldrldler?

Hz. CAFER- TAYYAR (r.a.) (629)

Peygamberimizin amcas Eb Talib'in olu, Hazreti Ali'nin aabeyidir. slm'n ilk gnlerinde Habeistan'a hicret etmi, on yl kadar orada kaldktan sonra, H a y b e r ' i n fethi srasnda M e d i n e ' y e gelmi ve Reslullah tarafndan M t e ' y e g n d e r i l e n 3 0 0 0 kiilik s l m o r d u s u n u n ikinci k o m u t a n o l a r a k tayin edilmitir. Mte'de sayca ok stn olan Bizans ordusu karsnda Hazreti Zeyd b. Harise'nin ehadeti ile komutay devralan Hazreti Cafer, k a h r a m a n c a ileri atlm, nihayet sa elini koparan bir darbe alnca slm sancan sol eliyle t u t m u ; o da k o p a r l n c a gs ve pazularyla sanca kavrayp yere drmemi, nihayet bir baka kl darbesiyle ikiye paralanp

52

ehid olmutur. Peygamberimiz bir Hadis-i eriflerinde: "Cafer'i Cennet'te grdm. O n u n kana boyanm kanatlar vard" buyurmutur.

Hz. ABDULLAH b. REVAHA (r.a.) (629)

Medineli Mslmanlardan, yani Ensardandr. Kudretli bir air; ince, zarif ve soylu bir sahabe idi. slm'a pek ok hizmetler yaptktan sonra Mte'ye gnderilen orduya nc kumandan olarak tayin edilmi, Hazreti Zeyd ve Cafer'in ehadeti zerine slm sancan eline alarak d m a n z e r i n e aklm v e k a h r a m a n c a arparak ehid olmutur. Peygamberimiz bir Hadis-i eriflerinde Mte ehidleri iin: "Onlar cennette benim yanma ykseltildiler" buyur mutur.

HSREV PERVZ (630) M.S. yedinci yzylda yaam ran hkmdar larndan biridir. Dedesi, adaletiyle mehur olduu sylenen Nirevan'dr. Peygamberimiz zamannda iktidar koltuunda oturan Hsrev Perviz'e slm'a davet mektubu gnderildiinde o, Peygamberimizin adnn kendi adndan nce yazlm olduunu grp

sinirlenmi, mektubu paralayarak yere atmtr. Kibirli, zalim ve dk karekterli bir kral olan bu adamn hareketi Reslullah'a haber verildiinde O: "Allah da onun mlk saltanatn paralasn!" buyurmutur. Aradan ok gemeden, iktidar hrsyla harekete geen Kisra'nn olu, b u l d u u ilk frsatta babasnn karnn klla deerek ldrm ve onun tahtna oturmutur. Daha sonra kz kardei saltanat ele geirmise de b i r sre sonra Mslmanlar btn ran topraklarn fethederek kisralarn iktidarna son vermilerdir.

^
ldrldler?

54

Hz. ZEYD b. ASIM (r.a.) (632) Peygamberimizin sevgili sahabelerindendir. ocuk yata iken anne ve babas ile birlikte Akabe'de Reslullah'a biat ederek Mslman olmu; Medine'de slm'n yaylmas iin alm ve Reslulah'n vefatna yakn bir srada ortaya kan yalanc p e y g a m b e r M s e y l e m e ' y e , Peygamberimizin bir m e k t u b u n u g t r m e k zere eli olarak grevlendirilmitir. Gen ve iman ykl bir sahabe olan Zeyd, Mseyleme'nin yanna vanp Peygamber mektubunu verdiinde,

yalanc peygamber ok sinirlenmi ve eliye zeval olmaz kaidesini de hie sayarak Zeyd b. Asm b. Habib'i huhnarca katlettirmitir. Onu, kendi peygamberliine inandrmaya kalknca red cevab alan Mseyleme; n c e sa, sonra sol kulan, daha sonra da b u r n u n u , parmaklarn ve d i e r azalarn k e s t i r e r e k i k e n c e ile ldrmesine ramen Zeyd b. Asm hi bir ftur g e t i r m e m i ve son nefesine kadar kelimei ehadeti haykrmaktan geri durmamtr.

M S E Y L E M E T ' L - K E Z Z B (633) Peygamberimizin vefatna yakn bir srada ortaya karak kendisinin de Allah'n elisi olduunu ilan e d e n ve ksa s r e d e etrafna t o p l a n a n kimselerle byk bir g oluturan Mseylemet'l-Kezzab, Hazreti Ebubekir zamannda, zerine, Halid b. Velid komutasnda gnderilen ordu ile arpm; tarihin en kanl muharebelerinden biri olan bu sava sonunda, bir bahe iinde sktrlarak, U h u d Sava'nda Hazreti Hamza'y ehid eden Vahi'nin ayn mzrakla kendini vurmas sonucu ldrlmtr. Bu kanl muharebede ensar ve muhacirin nde gelen bir ok simas da ehid olmulardr ki ilerinde H a z r e t i m e r ' i n kardei Zeyd b . Hattab ve Ensarn reislerinden Sabit b. Kays' da vardr.

Tarih kaytlara gre Peygamberimizin "Yalanc Mseyleme" sfatn uygun grd bu adam, Ben Hanife kabilesine mensup; ufak tefek, fakat tekilat ve hatip bir kimseydi. Reslullah'n baarlarn grdkten sonra, kabilesi Hanefilerin de tpk Kureyliler gibi s t n bir k o n u m a gemesini istemi, en azndan iktidar onlarla paylamay arzulamt. nceleri slm' kabul eden Beni Hanife, o n u n bu teklifleri zerine dinlerinden d n p irtidat e d e r e k kendisine balanmlar ve verdikleri szde durarak son anna kadar o n u n yanndan ayrlmayp kltan
Nasl ldrldler? 56

geirilmilerdir.

Hz. I K R I M E (r.a.) (634) islm'n en azl dmanlarndan biri olan Eb Cehil'in oludur. M e k k e ' n i n Fethi srasnda ldrlmesi iin hkm karlmsa da, hanm nn Mslman olmas ve ehirden kaan kocasn da bulup getirecei ve o n u n da slm' kabul etmesini salayacan sylemesi zerine affa urad. Gerekten bu fedakar hanm, krime'yi bir deniz sahilinde buldu ve Peygamberimizin huzuruna getirerek Mslman olmasn salad. Ikrime bundan sonra sekin sahabeler arasna girdi ve stn komuta yetenei sayesinde bir ok parlak zaferle kendini gsterdi. Daha nce

slm'a ve M s - l m a n l a r a verdii zararlar dercesine alyor, byk bir iman ve tevbe ile eski hatalarn affettir-meye urayordu. Hazreti Ebubuker'in vefatna yakn bir srada, Yermuk'ta, sayca ok stn Bizans ordusu ile arp-maya giren M s l m a n l a r n arasnda krime b. Eb Cehil'de vard. Orada byk bir cesaret ve kahraman-lkla savat ve islm ordusu, Halid b. Velid'in komu-tasnda parlak bir zafer daha kazanrken Hazreti krime ve olu Amr, aldklar yaralar sebebiyle ehid oldular. Bu harp esnasnda, kendisinin ileri atlmasna engel olmak isteyen b a k o m u t a n a , Hazreti krime'nin yle syledii rivayet edilmitir: "Beni brak ey Halid! Senin, Reslullah'la gzel b i r g e m i i n var. H a l b u k i b e n ve b a b a m Reslullah'a en ok eziyet edenlerdendik. Beni brak da daha n c e yaptklarm deyeyim. Reslullah'a kar birok yerde savatm. Bugn Bizansllara kar savamaktan m kaaym?"

Hz. M E R (r.a.) (644) slm tarihinin u n u t u l m a z simlarndandr. Mekkeli, Hattab isimli bir zatin oludur. Pehlivan, hatip, kltr sahibi, celalli ve cesur

bir insandr. s l m ' kabul e t t i k t e n s o n r a Peygamberimizin en yaknlarndan biri olmu, hemen her savata bulunarak yararlk gstermi, Hazreti Ebubekir'in vefatndan sonra Mslmanlarn halifesi seilmi ve bu erefli grevi on yl yapmtr. 63 yana eritiinde, Medine'de, bir sabah namaz kldrrken, hemen arkasnda saf tutan Ebu L'l isimli bir kle tarafndan, s r t n d a n h a n e r l e n e r e k ehid edilmitir. Ebu L'l'nn Medine'de sanat ve ticaretle urat ve slm' kabul etmedii mk
Nasl ldrldler?
58

bilinmektedir. O n u n mnafklar tarafndan t u t u l m u b i r kiralk katil o l d u u z a n n e 3

dilmektedir. Hazreti mer'in ehid olmasndan sonra Ebu L'l de hak ettii cezaya uratlp, katledilmitir.

Hz. O S M A N (r.a.) (656) Peygamberimizin yakn a k r a b a l a r n d a n d r . Reslullah'n iki kz ile evlendii iin kendisine " Z i n n r e y n " , yani iki n u r sahibi denilmitir. Son derece cmert, ihlasl ve gerek haya sahibi bir sahabedir. Hazreti m e r ' i n ehadetinden sonra slm halifesi olmu; uzunca bir sre bu grevde kaldktan sonra, Yahudi ve mnafklarn kard bir isyan sonucu, kuatld evinde, Kur'an- Kerim okurken ehid edilmitir.

Kendisini ldrmek iin ieri girenler, hanm Naile'nin de parmaklarn kl darbeleriyle kesmiler ve 80 yana erimi bulunan Hazreti Osman' katlederek kamlardr. Mbarek cenazesi M e d i n e ' d e Cennet'l-Baki Kabristan'na defnedilmitir.

H z . T A L H A (r.a.) (656) Peygamberimizin yakn arkadalarndan ve daha dnyada iken cennede mjdelenen on sahabeden biridir. M e k k e ' n i n zengin ve hatr saylr kiilerin-dendir. Islmiyeti kabul ettikten sonra b t n mal ve servetini Reslullah'n yolunda harcam, Uhud Sava srasnda vcudunu, kl ve mzrak darbelerine kalkan ederek Peygamberimizi korumutur. O n u n , kendisine inen bir kl darbesine kolunu uzattn ve ar biimde yaralandn gren Resul-i Ekrem, Hazreti Talha'ya "Hayrkr" unvann vermitir. Hazreti Talha, Hazreti Osman'n ehadetine ok zld iin Hazreti Aie ile birlikte Cemel Vakas'na karm; iinde b u l u n d u u o r d u Hazreti Ali'nin askerleriyle karlanca, mnafklarn fitneleri sonucu ufak apl bir a r b e d e yaanm ve bu arada atlan serseri oklardan biri de bu byk sahabenin ehadetine

sebep olmutur. Defninin nasl cereyan ettii v e k a b r i n i n n e r e d e o l d u u kesin o l a r a k bilinmemektedir.

Hz. Z B E Y R (r.a.) (656) Sevgili Peygamberimizin yakn arkadalarndan ve d n y a d a iken c e n n e t l e m j d e l e n e n on sahabeden biridir. Reslullah'n halas Hazreti Safiye'nin oludur. Btn hayatn slm davas uruna sarfetmi, bir ok savalarda unutulmaz P
ldrldler? 60

yararlklar gstermi ve Hazreti Ali'nin hilafeti srasnda, Hazreti Aie ile birlikte hareket ederek Cemel Vakas'na kart iin; sava meydann terkedip ekildii halde, kendisini takip eden bir hain tarafndan vahice katiedilmitir. Hazreti Zbeyr'i ehid eden adam belki bir mkafat alrm dncesiyle Hazreti Ali'ye durumu haber verdiinde byk sahabenin ac ve zntyle kvrand ve irenerek bakt kanl katili, Reslullah'n bir hadisini syleyerek yanndan kovduu bilinmektedir. Bu hadise gre Peygamberimiz yle buyurmulardr: " H e r peygamberin bir havarisi vardr. Benim havarim de Z b e y r ' d i r . " Peygamberimiz bir baka hadisin- de de: "Safiye'nin olu (Hazreti Zbeyr'i) ldrene cehennemi mjdeleyiniz!" buyurmulardr.

Hz. A M M A R b. YASR (r.a.) (657) slm' ilk kabul eden byk sahabelerdendir. Babas Yasir ve annesi Smeyye de Mslman olduklar iin Eb Cehil tarafndan ehid edilen, hatta slm iin kanlar dklm ilk ehidlerdir. Hazreti A m m a r da dini u r u n a akl almaz ikencelere uram, fakat byk bir sabr ve metanet gstererek mcadelesini srdrmtr. Peygamberimiz, h e r t r l eziyete urayan Ammar'a mitir. Daha sonraki yllarda Medine'ye hicret eden Ammar Bedir, Uhud ve Hendek gibi Reslullah'n b t n gazvelerine itirak edip yararlklar gstermi, Peygamberimizin vefatndan sonra da halifelere yardmc olmu ve nihayet Hazreti Ali'nin hilafeti srasnda meydana gelen Sffin M u h a r e b e s i ' n d e , o n u n komutanlarndan biri olarak vazife yaparken, 93 yanda ihtiyar bir kimse olmasna ramen, fiilen savaa itirak edip ehid olmutur. Uzun boylu, iri gvdeli ve yakkl bir insan olan Hazreti etmitir. Ammar aslen Yemenlidir. Peygamberimizden 62 hadis-i erif rivayet sabretmesini, ektii eziyetler karlnda C e n n e t e kavuacan mjdele

Hz. V E Y S E L K A R A N (r.a.) (657) Tabin'in en by olarak kabul edilen Hazreti Veysel Karan, Yemen'in Karen Ky'nden Amir isimli bir zatn oludur. Asl ismi veys'dir ve bu kelime Arapa'da "Kurt yavrusu" manasna gelir. Peygamberimiz henz hayattayken, kendisini grmedii halde Mslmanl kabul eden Veysel Karan byk bir akla baland dinini en iyi ekilde yaamak iin uram, yal annesinin .<Q
NasM

bakm sebebiyle kendi kynden ayrlp bir yere gidememitir. Yemen'den Medine'ye gidip gelenler onun zhd ve takvasndan bahsetmiler, sevgili Peygamberimiz de Hazreti mer'e Veysel Karan'nin ok hayrl bir kimse olduunu, onun duasn almalarnda sylemitir. Rivayete gre Reslullah'n vefatndan sonra Medine'ye gelen Veysel Karan Hazreti mer'le grm, daha sonra Kufe'ye gidip yerlemi ve nihayet Hazreti Ali'nin hilafeti srasnda Sffn savana katlarak, kalbine isabet eden bir ok sebebiyle ehid olmutur. Hazreti Ali ve Hazreti Muaviye a r a s n d a c e r e y a n e d e n bu kanl m u h a r e b e srasnda, peygamberimizin sekin sahabelerinden bir ok kimse de ehid olmutur ki ilerinde A m m a r b. Yasir hazretleri de bulunmaktadr. fayda b u l u n d u u n u

ldrldler? 62

Hz. A L (r.a.) (661) Peygamberimizin amcas Eb Talib'in kk oludur. Reslullah'n evinde ve onun terbiyesi altnda yetimi, henz ocuk yata iken slm' kabul e d i p Reslullah'a tabi o l m u , b t n mrnce ona hizmet etmitir. Sahabeler arasnda en cesur, en bilgili ve en kahraman kimse olarak tannr. Teke tek giritii hi bir mcadeleden m a l u p ayrld g r l m e m i t i r . Hazreti Osman'n ehadetinden sonra drdnc halife olarak Mslmanlarn bana gemi fakat, onun hilafetini kabul e t m e y e n am Valisi Hazreti Muaviye ve adamlaryla u z u n m c a d e l e l e r e girmek z o r u n d a kalmtr. D n e m i n d e hayli zc olaylar yaandktan sonra, 63 yanda iken, Kufe'de, sabah namazn kldrmak iin camiye giderken, bn-i Mlcem isimli bir Haric tarafndan, zehirli bir kl darbesiyle ehid edilmitir. Cenaze namaz olu Hazreti Hasan tarafndan kldrldktan sonra Necef'te defnedilmitir.

Hz. H A S A N (r.a.) (671) Hazreti Ali ve Hazreti Fatma'nn byk oludur. Sevgili Peygamberimizin, kendisine ok benzeyen torunu, Cennet genlerinin efendisi, Mslmanlarn beinci halifesidir. Babas Hazreti

Ali'nin ehadetinden sonra halife olmu fakat Hazreti Muaviye'nin de am'da halifelie devam etmesi sebebiyle, alt ay kadar sonra, kendi isteiyle hilafet iddiasndan vazgeerek Medine'de yaamaya balamtr. m m e t arasnda kan dklmesini istemedii iin bir ok hakkndan feragat eden Hazreti Hasan, Medine'de ibadet ve taatle vakit geirip, evresine toplananlara tler vererek, ilim ve irfanla urarken, Hicretin 49. senesinde, 46 veya 47 yalarnda iken vefat etmitir. lmne, hanmnn iirdii bir zehrin sebep olduu rivayet edilmitir.
Nasl ldrldler?
64

Mbarek

cenazesi

Baki

Kabristan'na

defnedilmitir. Hazreti Hasan'la, 30 yllk slm hilafeti devri sona ermi ve saltanat d n e m i balamtr.

Hz. H S E Y N (r.a.) (680) P e y g a m b e r i m i z i n t o r u n u , H a z r e t i Ali ve Fatma'nn oludur. Aabeyi Hazreti Hasan'n hilafet iddiasndan vazgemesinden sonra Hazreti Muaviye tek bana halife olmu fakat vefatndan sonra yerine geen olu Yezid'e bir ok sahabe tarafndan biat edilmemitir. Bunlar arasnda Hazreti Hseyin de vardr. Nitekim bir sre sonra isyana kalkm; kendisini ehirlerine davet eden Kulelilerin arsna

Nasl ldrldler? 66

uyarak Kerbela'ya kadar gelmitir. Bu srada etrafn kuatan Yezid kuvvetlerince ablukaya alnmtr. Ailesi ve dier yaknlar ile birlikte gnlerce susuz braklan ve cengaver akrabalarn birer birer kaybeden Hazreti Hseyin sonuna k a d a r m u h a r e b e y e devam e t t i k t e n s o n r a , m u h a r i p olarak t e k bana kalm; Emevi kumandan imr'in emri zerine hcum eden drt kii ile de vurumu, nihayet sol eline yedii bir kl darbesi ile atndan yere dm, tekrar kalkarken, baka bir hasm tarafndan mzrakla vurulmu ve mbarek r u h u n u teslim etmitir. Onu mzraklayarak ehid eden Sinan Bin Enesi Niha isimli adam atndan inip kutlu ban keserek vcudundan ayrm ve bu mbarek ba nce ordu komutan Ubeydullah'a, sonra da halife Yezid'e gnderilmitir. Hazreti Hseyin'in na'nda 33 mzrak yaras, 34 darp eseri, ayrca bir ok ok yaras saylmtr. slam dnyasnn birbirine girmesine sebep olan bu c i n a y e t t e n s o n r a da p e k ok kanlarn dkld bilinmektedir. Hazreti Hseyin'in basz vcudu Kerbela'daki t r b e s i n d e , ba ie a m ' d a k i Emeviyye Camii'nin yanndaki bir hcrede gmldr.

M E R V A N (685) Drdnc Emevi Halifesidir. Daha nceki halife Yezid'in hanm olan U m m H a i n i t a r a f n d a n , o l u n a h a k a r e t ettii gerekesiyle, uyurken, cariyeleri ile b e r a b e r z e r i n e klerek, yz yast ile b o u l u p ldrlmtr.

A B D U L L A H b. Z B E Y R (692) Cennede mjdelenmi on byk sahabeden biri olan Hazreti Zbeyr ile Hazreti Ebubekir'in kz ve Hazreti Aie'nin kzkardei Hazreti Esma'nm olu olan Abdullah, Emevi halifesi Abdlmelik'in hilafetini kabul etmeyerek, M e k k e ' d e kendi hilafetini ilan etmi, uzun mcadelelerden sonra 40.000 askerle Mekke'yi kuatan Emevi komutan Haccac- Zalim karsnda malup olmu, giritii kahramanca mcadele sonunda ehid edilmitir. D n e m i n d e 50.000 erkek ve 3 0 . 0 0 0 kadnn h a p i s h a n e l e r d e can verdii rivayet edilen Haccac- Zalim, Mekke'yi ele geirdikten sonra Hazreti Abdullah'n mbarek nn bir dar aacna asp tehir etmi, olunun c e s e d i y a n n a gelen H a z r e t i E s m a ' y a iyi davranmaya almtr.

Byk ehid Abudllah b. Zbeyr, son anlarnda annesi ile g r t n d e H a z r e t i E s m a ' n n syledii szler t a r i h e gemitir ki b u n l a r yledir: "Olum! Sen kendini daha iyi bilirsin. Eer Hak yolda olduuna inanyorsan ve Hakka davet ediyorsan, Hakkn yolunda lnceye kadar diren ve Ben Umeyye ocuklarna kendini maskara etme..." Nitekim o vakitler 70 yanda bulanan Hazreti Abdullah, annesinin dedii gibi, teslim olmak yerine arpmay tercih ederek ehadet rtbesine kavu-mutur.

Nasl ldrldler? 68

M E R b. A B D L A Z Z (720) Emevi halifeleri arasnda isminden en ok sz e d i l e n b y k b i r ahsiyettir. 6 8 3 ylnda M e d i n e ' d e d o m u , iyi bir tahsil yaparak yetimi, 706 ylnda Hicaz valiliine getirilmitir. O d n e m d e halife olan amcas Abdlmelik'in kz Fatma ile evlenen m e r b. Abdlaziz 712 ylnda, sekizinci Emevi halifesi olarak slm dnyasnn bana gemitir. iki yl kadar sren hilafeti srasnda idaresi alnda bulunan herkes madd ve manev bir rahatlama ve huzur yaamtr. Adaletiyle de

m e h u r olduu iin kendisine kinci m e r denilmitir. O ayrca d r t byk halifenin beincisi sfatyla da anlmtr. Gerek kendisi, gerekse hanm Fatma ok dindar, Allah'tan korkan kimselerdi. Devlet ynetiminde hi bir hata yapmamaya gayret ediyorlard. Onlarn bu adilne siyasederi ve Peygamberimizin snnetine olan ballklar etraflarndaki fsk ve zalim kimselerin iine gelmemi ve mer b. Abdlaziz h e n z 37 yanda iken z e h i r l e n e r e k ehid edilmitir. v idcSer?
70

Kabri Suriye'de, Halep ile Hama arasndaki bir kydedir.

B L G E K A A N (734) G k t r k Devleti'nin e n byk h k m d a r larndan biridir. l Teri Kaan'n olu, mehur vezir Bilge Tonyukuk'un damaddr. Kardei Kltigin'le b e r a b e r devletinin ykselii iin mcadele vermi; inlilerle bitip t k e n m e z savalara girimi ve milletine kar gsterdii byk sevgi ve merhamet sebebiyle daima hayrla anlmtr. Bilge Kaan kaynpederi Tonyukuk'un derini dinleyerek akllca hareket eden bir hkmdardr. ehir kurmak, Budha dinine girmek gibi baz

fikirlere kaplmsa da Tonyukuk, b u n l a r n Trkler iin tehlikeler douracan syleyerek onu dncelerinden vazgeirmitir. Bilge Kaan kardei Kltigin'le de ok iyi anlamtr. Ordulara k o m u t a ederek byk zaferler kazanan Kltigin bir sefer srasnda ldrlnce t m lkede yas ilan etmi, o n u n adna antlar y a p t r m t r . M e h u r O r h u n Abideleri'nde Bilge Kaan'n, Kltigin ve Bilge Tonyukuk'un mcadeleleri ve szleri yazldr. inlilerle iyi ilikiler gelitirmek ve aradaki savalara son vermek isteyen Bilge Kaan aslnda onlar tarafndan da sevilip saylmakta, ince ruhlu byk bir hkmdar olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple onun cinli bir perensesle evlenme istei olumlu karlanm, fakat dn hazrlklar yaplrken bu byk h k m d a r kendi yakn a d a m l a r n d a n biri tarafndan, 7 3 4 ylnda, zehirlenerek ldrlmtr.

E B M S L M H O R A S N (756) Emevilerin ykl ve Abbasilerin iktidar ele geirii srasnda, unutulmaz baar ve zaferler kazanarak slm tarihinin nemli simalarndan biri haline gelen Eb Mslim'in, son derece zeki, cesur, dikkatli, soukkanl, acmasz ve

^
Nas||

tekilat bir kimse olduu sylenmitir. Nitekim o, Abbasilerin iktidar iin btn hayatn ortaya koymu, Horasan blgesinde ok byk bir askeri g oluturup Emevileri malup etmi ve bal bulunduu insanlara tam bir sadakatle hizmet ederek devletin en etkili kiilerinden biri haline gelmitir. Ne var ki kazand g ve iktidar, halifeleri bile glgede b r a k m a y a balaynca, t e d e n beri kendisine dmanlk hissi besleyen Halife Mansur tarafndan, bir ok yalan vaadler ve szlerle Medayin Saray'na arlm; yanndaki az sayda askeriyle halifenin bulunduu yere gelen ve huzuruna kan Eb M s l i m , o r a d a , M a n s u r ' u n k e n d i s i n e ar hakaretler yapmaya baladn duyunca arm ve nihayet sinirlenerek; "Ben Allah'tan baka hi kimseden korkmuyorum!" diye barmtr. Bu arada halife, ellerini birbirine arparak odaya daha nce gizlenmi olan adamlarna iaret vermi ve onlar btn iddederiyle Eb Mslim zerine ullanp, v c u d u n u delik deik etmilerdir. Hadise 7 5 6 ylnn Ocak aynda vuku bulmutur. Cesedi bir kilime sarldktan sonra bir ka gn bekletilen Eb Mslim'in adamlarna da, o n u n sarayda bir sre daha istirahat edecei, dalmalar gerektii sylenmitir. ldrld renilince btn Horasan'da

ldrldler? 72

isyanlar patlak v e r m i s s e de Abbasiler zor kullanarak ve ok kan d k e r e k bu isyanlar bastrmay baarmlardr. Aslnda kendisi de hedefine ulamak iin byk katliamlar gerekletirmi bir asker olan Eb Mslim, daha sonra efsanev bir kahraman haline getirilerek hem Iran ve Irak'ta, hem de Anadolu'da anlmaya devam etmitir.

MAM-I A Z A M E B H A N F E (772) Drt byk mezhep imamnn birincisi ve Hanefi M e z h e b i ' n i n k u r u c u s u d u r . Hicri 80 ylnda Kufe'de domutur. Asl ismi Numan, babasnn ismi ise Sabit'tir. Kufe, Basra ve Mekke gibi ehirlerde ilim tahsil ederek slm fkhnda stad olmu, 40 yanda iken hocas H a m m a d b. Sleyman'n yerine geip ders vermeye balamtr. Ksa zamanda hreti yaylan ve yetitirdii talebeleriyle de adndan ska sz ettiren byk imam, 70 yalarna eritiinde Abbasi halifesi Mansur'un kad olmas iin yapt teklifi kabul etmemi, onun btn srarlarna ramen hi bir taviz vermedii gerekesiyle hapsedilmi ve her gn on krba vurulmak suretiyle ikenceye

tabi tutulmutur. Hapsediliinin 15. gnnde sal iyice b o z u l a n fakat b u n a r a m e n kararndan dnmeyen imam, tahliye edilerek evine g n d e r i l m i s e de hi kimseye fetva vermemesi istenmitir. Zaten buna da gerek kalmam, dnyann en byk ahsiyederi arasna girmeyi hak eden mam- Azam Eb Hanife, Hicretin 150. ylnda Badat'ta, ehid olarak yce Rabbine kavumutur. Cenazesine 50.000 kiinin katld, bunlar arasnda halife Mansur'un da bulunduu rivayet e d i l m i t i r . Kabri Badat'tadr.

H D (786) Drdnc Abbasi Halifesidir. Annesi

H a y z u r a n ' n devlet ilerine m d a h a l e l e r i n i n l e m e k iin, o n u z e h i r l e t e r e k l d r m e y i istemise d e ; daha atik ve akll davranan Hayzuran ele geirdii baz cariyeler araclyla, o l u n u yatakta b o d u r a r a k l d r t m t r . Cariyeler Hadi'nin hasta olarak yatanda istirahat ettii srada bann s t n e o t u r u p nefessiz brakmlar bulmutur. ve lnceye kadar ylece durmulardr. Hadise 786 ylnda Badat'ta vuku

C A F E R B E R M E K (803) Abbasi halifelerinin en kudretlisi olarak kabul edilen H a r u n Reid'in yakn dostu ve veziri idi. G e n yata olmasna ramen zekas, bilgisi, dirayeti ve dehasyla devletin en yksek mevkisini igale lyk g r l m , fakat bir sre sonra, ocukluk arkada olan halife H a r u n Reid tarafndan idamna hkmedilmitir. Bir gece yars saraya davet edilen Cafer, giyinip kuandktan sonra yanndaki grevli ile saraya ulatnda kendisini h e m e n bir adr iine sokmular ve onu kadetmekle vazifeli olan adam tarafndan, btn yalvarmalarna ramen; boynu klla kesilmek suretiyle ldrlmtr. Kesik ba h e m e n saraya gtrlp H a r u n Reid'e gsterilmitir. Arkada ve vezirinin kanlar iindeki bana bakan H a r u n ' u n ok zlp alad da rivayet edilmitir. Cafer Bermek'nin idamna bir ok sebepler g s t e r i l m e k l e b e r a b e r asl m e s e l e , H a r u n Reid'in, gittike byk bir itibar kazanan Bermek slalesinin, ilerde kendi iktidarn sarsacan d n m olmasdr. Buna benzer hadiseler tarihte o kadar ok yaanmtr ki saylacak olsa b i t m e z . Ne var ki insanolu hadiseleri a b u c a k u n u t u r v e o n d a n d e r s kartmasn da bilmez. Byklerden birinin u

sz ne kadar manidardr: "Saray erkan, tpk yksek bir daa trmanp da sonra aniden den insanlara benzerler. Ne kadar ykselirlerse dleri de o kadar feci olur."

E M N (813) Altnc Abbasi Halifesidir. H a r u n Reid'in vefatndan sonra, merkezde b u l u n d u u iin kendisine biat edilmi, H o r a s a n ' d a bulunan kardei M e m u n ise bir sre sonra ona itaat Pi
ldrldler?

etmeyeceini bildirince aralarnda kavgalar balamtr. yl kadar sren ve lke iinde bir ok karklklara sebep olan iktidar kavgas sonunda, M e ' m u n ' u n ordusu halifeyi Badat'ta sktrm; o, bir kaykla Dicle'yi geip kurtulmak isterken rakiplerinin hcumuna uram, kay batrlm olmasna r a m e n kyya kmay baarmsa da yakalanp hapsedilmitir. Ayn gece iinde m a h p u s tutulduu hcreye giren bir ka ranl asker tarafndan boularak ldrlen E m i n ' i n ba kesilerek M e ' m u n ' a gnderilmitir.

76

M T E V E K K L (861) O n u n c u Abbasi Halifesidir. El M u ' t a s m ' n oludur. zel muhafz birliklerini Trklerden

oluturmu, kendisinden sonra yerine geecek olan halife konusunda onlarla aykr dnce; tertip edilen bir elence gecesinin sabahnda, muhafzlarnn aniden zerine saldrmas sonucu haner ve kl darbeleriyle ldrlmtr.

M U N T A S I R (862) On birinci Abbasi Halifesidir. Babasn ldrerek kendisinin halife o l m a s n salayan T r k *V ldrldler? 77 birliklerini tesirsiz hale getirmek ve bylece iktidarn salamlatrmak isteyen Muntasr'n niyetleri ortaya knca saraya hakim gler, kendisinden kan alan doktorla anlaarak, onun, zehirli b i r n e t e r l e halifeyi salamlardr. Muntasr ldrldnde henz 26 yanda bulunuyordu. ldrmesini

M U S T A N (866) On ikinci Abbasi halifesidir. Samarra'da grev yapmaktayken, hilafet merkezini deitirerek Badat'a ekilince, buradaki T r k birlikleri M u ' t e z ' i halife seip biat ettiler. Badat ve Samarra'da bulunan halifeler bir yldan daha fazla bir sre mcadele ettikten sonra, Mustain malubiyeti kabul edip ekildi. Ancak Vast

ehrine

gitmek

isterken,

yolda

Mu'tez

taraftarlarnca yakalanp ldrld. 866 ylnda yaanan bu olay srasnda Mustain Billah 35 yanda bulunuyordu. Asl ismi Ahmed'dir.

M U H T E D (870) O n d r d n c Abbasi Halifesidir. Hilafet

merkezini tamamen kontrol altnda tutan Trk askeri birliklerinin iktidara getirdii Mhtedi, bir sre sonra onlar tesirsiz hale getirmek iin W
ldrldler? 78

faaliyetlere girimise d e , tpk selefleri gibi, baarl olamam, kamak istemesine ramen yakalanp hapsedilmi ve bir ka gn sonra da boularak ldrlmtr. A n c a k b i r yl k a d a r hilafet m a k a m n d a kalabilmiti.

HALLAC-I M A N S U R (922) n l mutasavvflardandr. r a n ' d a doduu, Basra'da yetitii ve gen yandan itibaren tasavvuf mesleine girerek ksa zamanda n e kavutuu b i l i n m e k t e d i r . D n e m i n nl Badadi ile mutasavvflarndan C n e y d - i gstermedii rivayet edilmitir.

grt ve fakat C n e y d ' i n kendisine ilgi

Hallac-

Mansur

arya

kaan

fikir ve

dncelerini ortaya sanca devrin yneticileri tarafndan izlenerek yakalanm; uzun sre hapiste yattktan sonra hakknda Maliki kads tarafndan verilen "zndk" h k m gereince Badat'ta, idam edilerek ldrlmtr. Mutasavvflar arasnda asrlar boyunca isminden en ok sz edilen ahslardan biri olan Halla, " E n e ' l - H a k " yani " B e n H a k k ' m " szyle mehur olmutur. Bu sz limler nezdinde kfr telakki edilmi, fakat bir ksm tasavvuf erbabnca savunulmaya devam edilmitir. Hallac'n aslmak suretiyle ldrl de onun nnn yaygnlamasna sebep olmutur.

M U K T E D R (932) On altnc Abbasi Halifesidir. 13 yanda iken halife yaplm, 25 sene kadar sren hilafetinden sonra B a d a t ' t a kan b i r isyan z e r i n e ldrlmtr. Muktedir'den sonra da Abbasi hanedanna mensup bir ok kii hilafet mevkiine kmsa da onlar artk eski g ve kuvvetlerini tamamen yitirmi d u r u m d a idiler.

G A Z N E L S U L T A N M E S U D (1041) Gaznelilerin byk h k m d a r M a h m u d ' u n vefatndan sonra yerine kk olu Muhammed getiyse de, aabeyi Mesut ksa bir sre sonra onu tahtndan indirip hkmdar oldu. Mesud, Muhammed'in gzlerine mil ektirip bir kalede hapsetti ve uzunca sre tahtta kalmay baard. Fakat sonunda Dandanakan Meydan Muharebesi'nde Seluklulara yenilince gcn kaybedip kat. O r d u s u n u n da isyan zerine hapiste bulunan kardei Muhammed ikinci kez (P
.... Na,5;1, ldrldler?

sultan yapld. Mesut yakalanarak esir edildi, zincire vuruldu, hanm Sare Hatun ile beraber
a

'

Gri Kalesi'ne hapsedildi ve bir m d d e t sonra da bu kalede ldrld. (17 Ocak 1041) Olu Mevdud, amcas M u h a m m e d ' e isyan ederek Gazne'ye girdi ve henz d r t ay kadar t a h t t a oturabilmi olan sultan yakalayarak ldrtt. Gazneliler bundan sonra da taht mcadeleleri ile iyice yprandlar ve nihayet 1191 ylnda son Gazneli Sultan Hsrev Melik ve olu Behramah, Gur H k m d a r Gyaseddin M u h a m m e d tarafndan esir edilip ldrlnce bu Trk devleti tarih sahnesinden ekilmi oldu.

ALPARSLAN

(1072)

Byk Seluklu Devleti hkmdarlarndandr. 1071 ylnda kazand Malazgirt M e y d a n Muharebesi ile Anadolunun kaplarn Mslman T r k l e r e am, bir ok zaferler kazanarak devletini, imparatorluk haline getirmitir. Seluk Bey'in oullarndan ar Bey'in kk olu olup, iki aabeyi ile giritii mcadeleden galip karak ve onlarn hayatlarna dokunmayarak sultan olmutur. 1072 ylnda kalesini muhasara ettii Yusuf H a r i z m isimli bir k u m a n d a n tarafndan, kendi adrnda, hanerlenerek ehid edilmitir. Gerek bir cani ve batin olan Yusuf Harizm daha fazla mukavemet edemeyeceini anlaynca ikili bir elence tertip etmi; gece yans, ele gemesinler diye eini ve ocuunu l d r m , sabaha doru teslim olacan ve Alparslan'la grmek istediini bildirmitir. Sultann kendine olan ar gveninden istifade ederek yanna kadar sokulmu ve izmesi iine gizledii h a n e r i ile Alparslan' g s n d e n vurarak ehid etmitir. Tabi h e m e n yakalanan Yusuf Harizm de orackta katledilmitir. Alparslan'n, Yusuf H a r i z m ' n i n h a n e r i n i yedikten sonra ihtiyatsz davrandn itraf ettii ve "gururum yznden bu aciz duruma dtm. Halbuki herhangi bir sefere giriirken daima

Allah'tan y a r d m d i l e r d i m " dedii rivayet edilmitir. Alparslan'n hanerlendikten sonra d r t gn daha yaad ve cenazesinin Merv'e nakledilerek defnedildii bilinmektedir.

ROMONES DOGENES

(1072)

Sultan Alparaslan'n Malazgirt Meydan Muharebesi'nde malup ettii Bizans imparatorudur. Daha sonra serbest braklm, fakat tekrar tahta kmasna msade etmeyen vey olu tarafndan gzlerine mil ekilmek suretiyle Knahada 'da hapsedilmi ve 1072 ylnn Austos aynda feci ekilde ldrlmtr.

KUTALM1 O L U S L E Y M A N A H (1086) Anadolu Seluklu Devleti'nin kurucusudur. Pek ok mcadelelerden sonra Melikah'm kardei Tutu'un ordusuyla, Halep yaknlarnda girdii savata ldrlm, cesedi bulunarak H a l e p Kalesinin dibine defnedilmitir. ikinci bir rivayete gre Sleyman ah sava kaybedince kamaya alm, ssz bir yerde atndan inip kalkann bir tarafa frlatm ve kendisini yakalamaya gelen

Tutu'un adamlarn grnce hanerini ekip kendi barna saplayarak intihar etmitir.

MELIKAH

(1092)

Byk Seluklu hkmdar Melikah, Alparslann oludur. Babasnn ehid edilmesinden sonra tahta o t u r m u , bir ok zaferler kazandktan sonra, gen denilecek bir ada; henz 37 yanda iken, bir takm saray entrikalar ve Batinlerin gizli gayretleri sonucu Badat'ta zehirlenerek w
ldrldler?

ldrlmtr. (20 Kasm 1092) Bu lmde, hanm Terken H a t u n ' u n , Badat'tan kmaya zorlanan Halife Mukted'nin ve nihayet bir ay kadar nce Batinler tarafndan hanerlenerek katledilen byk Nizamlmlk'n adamlarnn pay olduu rivayet edilmektedir. Sultann zehirlenmesi ii yakn klelerinden H u r d e k isimli biri tarafndan gerekletirilmitir. Cenazesi sfahan'a getirilen Melikah, mansp kavgalarna girien devlet e r k a n n c a adeta u n u t u l m u ve sultanlara yarar bir cenaze merasimi yaplmadan kabrine defnedilmitir.

84

NIZAMLMLK

(1092)

Byk Seluklu Devleti'nin nl veziri

Nizamlmlk, hem Alparslan hem de Melikah zamannda devletin en yetkili ikinci ahs olarak faaliyet g s t e r m i , tarihe mal o l m u byk hizmetleri ve " S i y a s e t n m e " isimli eseriyle unutulmazlar arasna girmeyi baarm yksek bir ahsiyettir. m r n n son gnlerinde, Melikah'n hanm Terken H a t u n ve yerine gemek isteyen hasm Tac'l-Mlk'n entrikalaryla grevinden alnan N i z a m l m l k b u n a ziyadesiyle z l m ve nihayet 96 yanda iken Nihavend d e n i l e n ehirde, kendisine bir arzuhal vermek istediini syleyen Batin b i r suikast tarafndan, gsnden hanerlenerek ehid edilmitir. 1092 ylnn Ekim aynda vuku bulan bu cinayet zerine Sultan Melikah'n ok zld ve eski veziri iin Badat'ta gn yas ilan ettirdii rivayet edilmitir.

TERKEN HATUN

(1093)

Byk Seluklu Sultan Melikah'n hanm olan bu kadn son derece byk bir hrs ve cesaret sahibi idi. Devlet ilerine dorudan mdahale ederek ve uzun yllar Seluklu hanedan arasnda kan dkl-mesine s e b e p o l a r a k faaliyet gstermi; bata Nizamlmlk olmak zere bir

ok insann bedduasn alm ve nihayet kendisine daha fazla tahamml edilemeyecei anlalnca b i r s u i k a s t s o n u c u l d r l m t r . Baz k a y n a k l a r d a h a s t a l a n a r a k l d rivayet edilmitir.

C A K A B E Y (1095) Anadolu Seluklularnn ilk d n e m l e r i n d e , Kutalm olu Sleyman ah'n valisi olarak
A

izmir ve yresinde h k m sren Caka Bey, ilk T r k denizcilerinden byk bir ahsiyettir, Sleyman ah'n vefatndan sonra mstakil olarak hareket etmeye balam; Caka Beylii'ni kurmu, ksa zamanda byk g ve zenginlik kazanarak Bizans imparatorluunu ykma planlar yapmaya balamtr. B u a r a d a kzn I . Klarslan'la da evlendiren Caka Bey, Bizansn entrikalar sonunda, damad tarafndan arld iznik'te, o n u r u n a verilen bir yemek srasnda ldrl-mtr.

W
ldrldler?

86

I. K I L I A R S L A N (1107) A n a d o l u y u Haldara mezar e d e n Sultan I . Klarslan, Kutalm olu Sleyman ah'n oludur. 1107 ylnda H a b u r Nehri civarnda,

Byk Seluklu Devleti'ne bal avl Bey'in a s k e r l e r i y l e savaa t u t u m u , ordusunun dalmas zerine, bizzat avl Bey zerine saldrdysa da mthi ok yamuru altnda Habur Suyu'na ynelmek zorunda kalm, kar kyaya geip kurtulmay d n r k e n , at ve kendisi zrhl o l d u u n d a n , n e h r i n o r t a s n d a suya g m l e r e k boulmutur. Cesedi bir t a b u t a konularak Silvan'a nakledilmitir.

AHN AH

(1117)

Sultan I. Klarslan'n oludur. Babasnn Habur N e h r i ' n d e boulduu srada 11 yanda idi ve yakala-narak Byk Seluklu Sultan Muhammed Tapar'n yanna gnderilmiti. Isfahan Saray'nda yetitirildikten sonra 13-14 yalarnda iken saltanat mcadelesine girimi, saraydan kap Anadolu'ya gelmi, Konya'y ele geirip, Anadolu Seluklu Sultan olmutur. 6 yl kadar eitli mcadeleler vererek sultanlk yapan ve henz 20 yalarna ulam olan ahin ah, kardei Sultan Mesud'la giritii taht kavgalar sonunda malup edilip yakalanm; nce gzlerine mil ekilerek kr edilmi, fakat g r m e duyularn tam olarak yitirmemi olabilecei dnlerek, kardei M e s u d ' u n emriyle ve yay kiriiyle boulmak suretiyle ldrlmtr.

 N A N H A T U N (1133) Dou Anadolu'da 1100 ydndan 1207 ydna kadar ayakta kalan Skmenliler Beylii'ni kuran S k m e n ' i n hanmdr. Kocasnn vefatndan sonra, beyliin bana geen olu Zahirddin ibrahim zamannda nfuzu iyice artm; hrs ve ihtirasla, iktidar t e k bana ele g e i r m e k istemitir. Zahirddin ibrahim, annesinin glgesi altnda 14 yl kadar hkmdarlk yaptktan sonra 1126 g|
Nas

ylnda lm ve yerine kardei Ahmed yahut Yakup hkmdar olmutur. Bu oullarnn deil de, t o r u n u II. S k m e n ' i n tahta kmas iin siyas faaliyetlere girien nan Hatun, emelini gerekletirdikten sonra bizzat idareyi ele almay baarmtr. Devlet adamlar, bu ihtirasl kadnn bir sre sonra torununu da ldrerek tam istiklal ile devlete hakim olmak niyetinde bulunduunu renince, 1133 ylnda onu boarak ldrmlerdir.

ldrldler? 88

DAVUD AH

(1151)

Dou Anadolu'da kurulan Trk beyliklerinden Mengcek Oullar'nn kudretli beylerinden biridir. Melik shak'n oullarndandr. Babasnn lmnden sonra onun memleketini kardeleri

ile b l m , E r z i n c a n ' d a h k m srmeye balamtr. Erzincan Beyi Davud ah, 1151 senesinde kars tarafndan yay kirii ile bodurulmu ve bu kadn Davud ah'n Divrii'de hkm sren kardei Sleyman ah' ararak onunla evlenmi ve memleketi onun idaresine teslim etmitir

K U T B E D D N S M A L (1151) Byk Seluklu Sultan Melikah'n amcas olan Yakut'nin oludur. Melikah'n zehirlenerek ldrlmesinden sonra hanm Terken Hatun, smail ile evlenmi, smail, Azerbaycan Trkmenlerini ve orada h k m sren byk e m i r Sav Tekin'in askerlerini yanna alarak sfahan'a gitmi ve Terken Hatun'la evlenerek siyas mcadelelere girimitir. smail'in, sultan ilan edilen ehzade M a h m u d ' a ramen daha geni yetkilerle hareket ettii grlnce Halep emiri Aksungur ve Urla emiri Bozan Beyler'e emir verilmi ve onlar Kutbeddin smail'i yay kiriiyle boarak ldrmlerdir.

BEG-TMUR

(1197)

Skmenli Beylii'nin son h k m d a r l a r n d a n

Beg-Timur, bin dinar altna satn ald klesi Ak-Sungur'a ok deer vermi, ksa zamanda onu kendi emirlerinden biri haline getirmi, hatta kz Ayna Hatun ile evlendirmitir. Ne var ki, eline geen frsat ve imkanlarla iyice maran Ak-Sungur, klelikten hkmdarla kma dncesiyle velinimeti ve kaynbabas BegT i m u r ' u hunharca katlederek tahta oturmay baarm ve ksa bir sre hkmdarlk yaptktan sonra 1197 senesinde lmtr. Baz kaynaklarda Beg-Timur ile Ak-Sungur'un ayn tacirden satn M|
ldrldler?
90

alnan iki kle olduklar, Skmenli Beylii'ni ele geirdikten sonra taht kavgasna tututuklar
V

Beg-Timur'un,

Batinler tarafndan

ldrld yazldr.

G A Z B E L E K (1124) Artuklu Beylii hkmdarlarndan l Gazi'nin yeeni Belek kahraman, cesur, mert ve dindar bir kimse idi. Hallarla giriilen bir ok savata byk yararlklar gstermi, k o m u t a n olarak grev yapm ve nihayet Harput ve Palu'ya sahip olarak kendine ait bir beylik kurmutu. 1124 ylnda, Halep yaknlarnda, Hallar byk bir bozguna uratt srada gsne saplanan bir okla ehid oldu. Bu dman okunu vcudundan bizzat kendi eliyle karm, fakat orackta vefat

etmitir. N Haleb'e gtrelerek defnedilmitir.

I. A N D R N K O S (1185) Anadolu Seluklular'nn 1176 ylnda, Bizans ordusuna kar kazand ve II. Malazgirt Zaferi olarak bilinen savatan sonra, Bizans iyice karm, siyas istikrarszlk bagstermi ve gc ele g e i r e n imparatorluk tahtna o t u r m u t u r . 12 yandaki veliahd Aleksius'u ldrp imparatorluk tacn giyen I. Andrinikos, iki yl kadar saltanat s r d k t e n sonra, 1185 Eyllnde, stanbul'da kan bir halk ayaklanmas sebebiyle tahtndan indirilmi ve tarihte eine az rasdanr bir vahetle katledilmitir. mparator, yakalandktan sonra b o y n u n a ve ayaklarna zincir taklarak Anemos Kalesi'nde hapsedilmi ve isyann elebalarndan Isokios'a gsterildikten sonra, binbir trl hakaretle yumruklanp tekmelenmeye balanmtr. Dileri krlp, salar yolunan eski imparator daha sonra dar karlnca, kocalarn ldrd yahut kr ettirdii kadnlar ona t o k a t a t m a k iin yarmlar; bundan sonra bir eli ve cinsel organ kesilmi, ekmeksiz ve susuz braklarak daha nce kald zindana atlmtr. Bir ka gn sonra bir gz karlarak, ba ak

olduu ve srtnda sadece bir i gmlei olduu halde bir deveye bindirilip stanbul sokaklarnda dolatrlmtr. Halk iinden en aalk ve reziller, ne onun igal etmi olduu mevkiye, ne de vaktiyle ona kar vermi olduklar ballk yeminine hi bir sayg gstermeksizin, kzgnln son h a d d i n d e kfrler savurmak iin birikmilerdir. Bazlar kafasna sopalarla vurmu; bakalar suratna pislik atm, daha bakalar talar savurup vcuduna i saplamlardr. iyice saptm bir kadn bandan aa bir kazan dolusu kaynar su boaltmtr.
Nasl ldrldler? 92

Nihayet onu ayaklarndan asmlar, b t n bu azaplara inanlmaz bir dayanldk gsterdiine ahit olmulardr. Bir ara azn aarak bu kudurmu barbar kalabala: "-Artk krlm b i r fidann s t n e niin yryorsunuz?" dedii duyulmutur. Halkn canavarlna nihayet yoktur. Daha fazla tatmin olmak iin gmleini yrtp parampara etmiler; a d a m n biri klcn azndan barsaklarna kadar sokmutur. Her biri klcn iki eliyle tutan iki talyan, hangi klcn daha iyi ve hangisinin daha usta olduunu denemek iin bunlar, btn gleriyle imparatorun vcuduna sallam ve onu neredeyse ikiye blmlerdir. Bu srada salam elini azna gtrerek can

verdii g r l m t r . B a z d a n b u h a r e k e t i yaralarndan akan kan ierek susuzluunu gidermek iin yaptn sanmlardr.

III. K I L I A R S L A N

(1205)

ocuk yata Seluklu sultan olan III. Klarslan, Rkneddin Sleyman ah'n oludur. Babasnn lmnden sonra yedi ay kadar sultanlk yapm, daha sonra Konya'y kuatan amcasnn olu Gyaseddin Keyhsrev tarafndan yakalanarak Kevele Kalesi'ne hapsedilmitir. Burada yay kiriiyle bodurulduu rivayet edilmitir.

CAMUKA Dnyann

(1206) gelmi gemi en byk

imparatorluklarndan birini kurmu olan Cengiz H a n ' n en yakn arkada, kan kardei ve komutanlarndan hatta onlar biriydi. Daha sonra kendisinden ayrlp dmanlar safna gemi; kkrtp Cengiz zerine saldrmalarn salamt. Uzun mcadelelerden sonra malup edilen ve yakalanarak Cengiz'in huzuruna getirilen Camuka, eski arkadandan, kannn yere d k l m e d e n ldrlmesini rica etti. aman inancna gre "insann ruhu kannda

olduu iin" bir soylunun, kannn dklerek ldrlmesi ona yaplm en byk hakaret ve k t l k saylrd. Bu i n a n c n daha sonraki asrlarda, hatta Osmanllar dneminde de devam ettii grlmtr. Dzmece Mustafa'nn, II. Murad'a, kendisinin bir ehzade gibi kannn dklmeden ldrlmesi gerektiini syledii kaynaklarmzda yazldr. Anadolu Seluklular dnemi boyunca sultan ve ehzadeler hep yay kiriiyle boulmak suretiyle kanlar dklmeden ldrl-mlerdir. Cengiz, eski arkadann teklifini kabul ederek
Nasl ldrldler? 94

o n u n ldrlmesine yeeni Alday' m e m u r etti. Alday, yapt hatalarn ve ihanetenin cezas olmak zere C a m u k a ' n n b t n mafsallarn birer birer krp dayanlmaz ikencelere urattktan sonra, zel olarak hazrlanan tahta bir alet zerine yatnp bel kemiklerini de krarak ldrd.

I. G I Y A S E D D N K E Y H S R E V (1211) Anadolu Seluklularnn altnc hkmdar ve Sultan II. Klarslan'n 12 olunun en k dr. Aabeyleri ile giritii taht mcadeleleri sonunda hkmdar olmu ve nihayet 1211

ylnda Bizansllarla yaplan bir sava srasnda, ordusunun byk bir zafer kazanmas zerine, sava meydann gezerken, ller arasndan frl ayan bir Frenk askerinin ani saldrs ve kl darbeleri altnda devrilerek ehid olmutur. Sultan l d r d n syleyerek i m p a r a t o r Laskaris ve kaan Bizans o r d u s u n u geriye d n d r p Seluklu kuvvetlerinin m a l u p olmasn salayan hain Frenk askeri, zaferin kazanlmasndan sonra Laskaris tarafndan katledilmi ve i m p a r a t o r Sultan Gyaseddin Keyhsrev'in cenazesini Seluklulara teslim
Nasl ldrldler?
96

etmitir. Bir sre Akehir'de kalan cenaze daha s o n r a olu z z e d d i n Keykavus t a r a f n d a n Konya'ya g e t i r i l e r e k Sultanlar T r b e s i ' n e defnedilmitir.

N E C M D D N K B R A (1221) Kbrev Tarikat'nn k u r u c u s u nl bir mutasavvftr. 1145 ylnda H a r e z m ' i n bir kynde doup b y m , gen yata ilimle megul olmaya balam ve daha ziyade hadis sahasnda temayz etmitir. 3 5 yalarnda iken tasavvuf m e s l e i n e g i r e r e k ksa z a m a n d a olgunlua eriip kendi blgesi olan Harezm'de bir tekke amtr. lmi, takvas ve yksek ahsiyetiyle etrafna ok sayda insan toplanan

ve bir ok deerli talebe yetitiren Necmddin Kbra, 1221 y d n d a H a r e z m ' i n Moollar t a r a f n d a n igali srasnda, ehri t e r k e d i p kamad gibi, kafir Moollarla cihada girimi; eline geirdii talar onlara frlatarak mcadele ederken gsne saplanan bir okla yere dp ehid olmutur. Son nefeslerini verirken kafir Mool askerlerinden birinin san kavrad ve askerin o n u n e l i n d e n sann kesilmesiyle kurtulabildii rivayet edilmitir. Byk mutasavvf airlerden Mevlna Celaleddin bir iirinde bu olaya iaretle unlar sylemitir:
"Bir elden n edip iman arbn Bir elde perem-i kfir tutarlar!"

Adna nisbet edilen Kbrev Tarikat pek fazla yaygnlamamakla beraber o, yazd ok kymedi eserler sebebiyle k e n d i s i n d e n sonra gelen mutasavvflar zerinde ziyadesiyle etkili olmutur. Mevlna Celaleddin'in babas Bahaddin Veled'in de onun mritlerinden olduu sylenmitir. Necmddin Kbra'nn asl ismi Ahmed'tir. ehid edildii srada ya seksene ulam bulunmaktayd.

F E R D D D N - ATTAR (1221) Birbirinden nemli eserleri sebebiyle slm dnyasnn yksek ahsiyederinden olduu kabul edilen Feridddin Attar, bugn ran snrlar iinde kalan ve Mehed kentine yakn kk bir kasaba halindeki N i a b u r ' u n bir k y n d e d o m u t u r . Burada, attarlkla megul olan babasnn yannda yetiip bym, o dnemlerde bir ilim merkezi saylan Niabur'da eitimini tamamlam ve tasavvuf mesleine olan sevgisi sebebiyle eserlerini bu vadide vermitir. (P
.N.?,5!1.., ldrldler?

Tezkiret'l- Evliya, Mantk al-Tayr ve lhnme isimli kitaplar 3 ok tannmtr. r 3 Asl ismi M u h a m m e d olan ve Attar lakabn kullanan bu byk air-mutasavvf kendisinden sonra gelenleri de derinden etkilemitir. Hatta Mevlna C e l a l e d d i n R m sylediklerinin ounun Attar'n sz olduunu belirtmitir. Moollarn Niabur'u istila ettikleri 1221 ylnda 90 yana ulam bir ihtiyar olan Attar; ta ta s t n d e kalmayan ve binlerce insann kadn, ocuk, gen, yal d e n m e d e n ldrld bu hengame iinde bir Mool askerinin eline esir dm, rivayetlere gre kendisinin bir torba samana satlmas gereken ok deersiz bir kimse olduunu sylemi ve bu sze sinirlenen Mool erisi gazaba gelerek ban klla kesip onu

ehid etmitir. Halen bir ziyaretgah olan trbesi Niabur'dadr.

CELALEDDN HARZMAH

(1231)

Byk Seluklu imparatorluu ykdmaya yz t u t a r k e n H o r a s a n ' d a Harezmahlar Devleti k u r u l m u t u r . Bir sre blgenin t a m a m n d a gerek bir hakimiyet kuran M u h a m m e d Harizmah zamannda Cengiz H a n ' n ordular blgeye girmi, byk bir vahede halk kadiama tabi tutmu, Muhammed Harizmah ve oullar byk zorluklarla kamay baarmlardr. Hazar D e n i z i ' n d e , k k b i r a d a d a , aclar v e yoksulluklar iinde len Muhammed Harizmah, y e r i n e , k a h r a m a n olu C e l a l e d d i n ' i halef g s t e r m i , i n t i k a m n almasn istemitir. Celaleddin Harizmah son h k m d a r olarak akl almaz mcadelelere giriip Moollan epeyce uratrdysa da, Anadolu Seluklu Sultan Alaaddin Keykubat ile savaa t u t u m a k gibi byk bir hata yapnca ordular dalm, kendisi de cann k u r t a r m a k iin Eyyubi h k m d a r Melik Erefe snmak zere kaarken, Silvan dalarnda, daha nce kardelerinden birini l d r d bir Krt airet reisi tarafndan katledilmitir.

T E R K E N H A T U N (1233) Harzemahlarn kudretli h k m d a r l a r n d a n Muhammed Harizmah'n annesidir. Dnemin ileri gelen ahsiyetlerinden biri idi. ok nfuz kazanm; H a r e z m lkesinin gerek hakimi d u r u m u n a gemiti. Kendisine "Meliket'nnisi'l-lemn", " U l u T r k a n " , " s m e t ' d dnya ve'd-dn" deniliyordu. Ouzlardan Sar Cenki Bey Beyat'nin kz idi. 1220 ylnda Cengiz Han'a esir dt ve o n u n tarafndan Karakurum'a gtrld. Burada 13
Nasl ldrldler?
100

yl sren ar bir esaret hayat yaad. yle ki gnlk yiyeceini bile Cengiz Han'n sofrasnn artklarndan, bizzat gelip toplamak suretiyle temine mecbur tutulmutu. 12 3 3 'te ihtiyar yata ld veya ldrld. Terken Hatun'un pek ok siyas hatalar yapt biliniyor. Hatta O t r a r ' d a bulunan bir adam, Cengiz'in ticaret kervanna ait mallan gasbetmi, 4 5 0 tccar hunharca l d r m olduundan Moollarn gazab domutu. Terken H a t u n taklit edilemeyecek kadar gzel yaz yazabilen, ordular sevk ve idare edebilen, Kbrev tarikatna bal, son derece haris, abuk kan dkebilen bir kadnd. Olu, h k m d a r Muhammed Harizmah'n adnn bana yktnp grevden ald bir veziri, hi bir ey olmam

gibi vazifesi banda tutabilen Terken H a t u n , yaptklarnn hesabn yukarda anlatld gibi pek ar biimde demi ve Mool zulmnn kurbanlarndan biri olmutur. Cengiz, O t r a r ' d a t c c a r l a r l d r e n valiyi yakalaynca onu da ikence ile ldrm, kulana ve gzlerine erimi gm aktmtr.

I. A L A E D D N K E Y K U B A T (1237) Anadolu Seluklularnn onuncu ve en kudretii sultan olarak tarihe mal olmutur. Gyaseddin Keyhsrev'in kk oludur. Aabeyi Izzeddin Keykavus'un lm zerine tahta km, pek ok zaferler ve baarlar kazandktan sonra, kudretinin doruunda ve henz 45 yanda iken Kayseri'de ehid edilmitir. lmne, ok sevdii av etine kartrlm kuvvetli bir zehrin sebep olduu bilinmektedir. Aban ele geirerek sultann zehirlenmesini salayanlar, olu II. Gyaseddin Keyhsrev ve yakn adamlarndan Sadettin Kpek isimli bir vezirdir. Sultann zehirlenerek ehid edildiinde takvim yapraklar 1237 ylnn Ramazan Bayramn gsteri-yordu. Cenazesi tahnit edilerek Konya'ya getirilmi ve Sultanlar Trbesi'ne defnedilmitir.

S A D E T T N K P E K (1238) Anadolu Seluklular'nn byk vezirlerindendir. Ayn zamanda, kudredi bir sanatkar ve mimardr. Alaaddin Keykubat zamannda hret kazanm, bir sre sonra sultann olu ile anlaarak o n u zehirletmi ve yerine geen II. Gyaseddin Keyhsrev'e ramen devletin tek yetkilisi gibi hareket etmeye balamtr. Rivayetlere gre henz 17 yandaki bu yeni sultan da ortadan kaldrp Seluklu tahtna oturmay d n e n Sadettin Kpek, d n e m i iinde akl almaz C? 2
Nasl ldrldler? 102

cinayedere imza atm, kendisine engel grd herkesi acmaszca katletmitir.

3

II. Gyaseddin Keyhsrev d u r u m u n gittike ktye gittiini ve kendi saltanatnn da ayaklar altndan kaymaya baladn anlaynca, ustaca bir plan y a p p , Beyehir Gl kysndaki Kubadabad Saray'nda dzenledii yemekli bir t o p l a n t srasnda, daha n c e d e n kendisini grevlendirdii Kayseri Subas Emir Karaca vastasyla Sadettin Kpek'i ldrt-mtr. Onun feci sonu ile ilgili ayrnty veren Seluklu tarihisi Ibn-i Bibi'nin yazdklarna gre; yemek srasnda bir ihtiya iin dar kan Sadettin, karsnda pr silah bekleyen Karaca ve adamlarn grnce feryada balam, kamaya almsa da hemen yakalanm ve Bayraktar Togan Bey'in boynuna

vurduu keskin kl darbesiyle yere yklmtr. Sadettin ldrldkten sonra, sultann emriyle cesedi bir kafese konulup, sarayn ykseke bir b u r c u n a aslmtr. Sultan, bu zalim adamn ldrldn herkes grsn ve sevinsin diye byle b i r k a r a r a l m t r . H a l k kafesteki paralanm cesedi seyretmek iin surlarn dibine toplanm, tam bu srada ipi kopan ar kafes kalabaln zerine d m ve bir seyircinin lmne sebep olmutur. Olay kendi p e n c e r e s i n d e n seyreden gen sultan; "Vay uursuz alak! l m n d e n sonra bile kan dkyor!" demekten kendini alamamtr.
Nasl ldrldler? 103

II. G I Y A S E D D N K E Y H S R E V (1248) Babas A l a e d d i n Keykubat' zehirleterek

l d r d k t e n sonra, h e n z 17 yanda iken Anadolu Seluklular tahtna oturan II. Gyased din Keyhsrev zevk ve sefa lemlerinde vakit geirmekte ve vahi hayvanlarla oynamakta idi. 9 seneye yakn bir sre tahtta kalm ve sonunda Alaiye (Alanya) K a l e s i ' n d e , nasl o l d u u anlalamayan bir lmle vefat etmitir. Grg tanklarnn ifadesine gre vahi hayvanlarla oynamaktan ok holanan sultan, bahede iken " m d a t ! m d a t ! " lklaryla saray ayaa kal-

clrm ve yanna yetienler o n u n hi bir ey s y l e y e m e d e n can verdiini g r m l e r d i r . Cenazesi Konya'ya nakledilerek Sultanlar Trbesi'ne defnedilmitir. Hadise 1246 ylnn Ocak ay iinde cereyan etmitir ve sultan henz 25 yandadr.

M U S T A ' Z I M B L L A H (1258) Abbasi h a n e d a n n d a n gelen son halifedir. fJ

Nasl ldrldler? 104

Moollarn Badat' igal iin ilerledikleri haberlerine inanmam; " b u bizim tahtmzdr,
, .. i m i -

onlara musade etmezsek gelemezler!

demi,

fakat byk gafletinin sonunda Tatarlar Badat'a girmi, ehri yakp ykarak korkun bir katliam gerekletirmilerdir. Musta'zm, Hlagu Han tarafndan zincire vurulup hapsedilmi; Mool hakan yedi gn yedi gece dndkten sonra, kan yere akmadan ldrlsn diyerek onu kee bir uval iine sokmu, az balanan uval Mool erilerinin adan tarafndan inenmi ve son Abbasi halifesi bu uval iinde feci ekilde van vermitir. Hlagu Han'n korktuu tek ey; "Bu adamn kan yere derse zelzele ve dier felakeder doabilir!" diyen amanist byclerin szleri idi. 1258 ylnda katledilen Musta'zm Billah ehid edildiinde 48 yandayd. Oullar Ebubekir ve A h m e d de kendisi ile b e r a b e r ldrlmlerdir.

IV. K I L I A R S L A N

(1266)

Anadolu Seluklular'nn 13. hkmdandr. 28 yanda iken veziri Emir Pervane ve Moollarn entrikalar sonucu arld Aksaray'da, Nap N o y a n isimli Mool k o m u t a n n n erileri tarafndan yay kiriiyle b o d u r u l a r a k ehid edilmitir. Moollarn ve Seluklularn trelerine gre h a n e d a n a m e n s u p olanlar m u k a d d e s kimseler sayldklarndan kanlarnn aktlmas d o r u deildir ve onlar mutlaka b o u l m a k suretiyle ldrlrler. Nitekim IV. Klarslan da tulu saltanat adrnda byle bodurulmutur. Cenazesi Konya'ya nakledilerek ecdadnn trbesine defnedilmitir.

III. G I Y A S E D D N K E Y H S R E V (1277) A n a d o l u S e l u k l u l a r ' n n son h k m d a r larndandr. Pek ok mcadeleden sonra tahta k m , kardeleriyle kavgalara t u t u m u , s o n u n d a Moollarn yardmn almak zere lhanl m e m l e k e t i n e g i d i n c e A r g u n H a n tarafndan Erzincan'da hapsedilmitir. 1277 ylnn Kurban bayramnda, hapsedildii yerden karlp yeniden Seluklu tahtna oturtulmay beklerken, odas n n d e ayak sesleri duyup irkilmi ve ellerinde yay kirileri tutan Mool erilerini grnce hi bir harekette bulunmadan

boynunu uzatmtr. Gzleri kanl, iri kym 10 Mool erisi ilerini abuk bitirmiler ve tpk babas IV. Klarslan gibi onu da gen yata ldrmlerdir.

EMR P E R V A N E (1277) Anadolu Seluklular'nn nl veziri, uzun yllar saltanat naibi ve ocuk sultanlarn iktidarnda memleketin gerek hakimi... Siyasetinin temeli Moollarla ibirliine dayand iin yllarca grevini s r d r e b i l m i , fakat s o n u n d a baz
ldrldler?

hareketlerinden phelenen Mool hkmdar Abaga Han tarafndan Alada'a arlp muhakeme edilmi ve idamna karar verilmitir. iki yz Mool svarisi, Pervane ve yannda bulunan otuz iki yaknn atlara bindirerek idam mahalline gtrmler, burada iki rekat namaz klma msadesi alan Pervane, Tatar kllarna b o y n u n u uzatrken: "Size hizmet e d e n l e r i n mkafaat bu mu olacakt?" diye barm, fakat hi titrememitir.

106

AHMETTEKDAR

(1284)

H e r h a l d e slm'n byk ehidlerinden biri kabul edilmesi gereken Ahmed Tekdar, Mool

hanlar iinde mslmanl kabul etmi ilk hakandr. Badat' igal ederek ta stnde ta brakmayan ve iledii z u l m l e r l e ismini t a r i h i n kara sayfalarna yazdran m e h u r Mool Hakan Hlagu Han'n oludur. Kardei Abaka Han'n lmnden sonra toplanan Meclis, 1282 ylnda, Ahmed'in hkmdarln onaylam, o da han olunca civardaki slm devletlerinin hkmdarlarna m e k t u p yazarak; artk byk sulh ve gayret iinde, Mslmanlarn hayr iin almalar gerektiini bildirmitir. M e m l u k l u sultanna gnderdii m e k t u p t a , o c u k l u u n d a n b e r i s l m ' a g n l verip Mslman olduunu, imdi Allah'n takdiriyle Mool Han olarak greve baladn, artk her eyin deimesi gerektiini, elbirlii ile sulhu salayp insanln h u z u r ve barna katk s a l a m a l a r n n d i n i n d e istei o l d u u n u aklamtr. O n u n bu iyi niyet ve gayretleri ne yazk ki Memluklular kadar kendi kavmi olan Moollar tarafndan da pek dikkate alnmamtr. Etrafndakiler o n u n , atalar Cengiz'in yasalarndan ayrldn syleyerek kendisine cephe almlar, kardei Kongurtay ve yeeni Argun, slm d m a n l a r olarak ona isyan etmilerdir. Bu isyanlar bastrmak iin mcadele

veren Ahmet Tekdar Kangurtay' ldrmeyi baarmsa da, baz komutanlarnn ihanetine urayarak, Argun t a r a f n d a n tesirsiz hale getirilmi ve ldrlmek zere Kongurtay ailesine teslim edilmitir. Daha nce bir kalede sktrp yakalad halde kendisini serbest brakt A r g u n ' u n , ona kar byle bir ihanet iine geirmesi, slm'a olan dmanl sebebiyledir. Kongurtay ailesi, o n u n intikamn almak iin, elleri ve ayaklar zincirlenen Ahmet Tekdar' 16 Austos
Nasl ldrldler? 108

1 2 8 4 ' d e yay kiriiyle b o m a k

suretiyle ldrmlerdir.

E R E F O L U S L E Y M A N B E Y (1326) Anadolu Seluklular'nn tarih sahnesinden silindii yllarda Beyehir ve civarnda, krk yl kadar hakimiyet kurmu olan Erefoullar'nn son h k m d a r d r . O d n e m d e Moollarn Anadoludaki u m u m valisi olarak grev yapan ve pek ok kan dkerek hakl bir infiale sebep olan D e m i r t a ' n , 9 ekim 1326 tarihinde ani bir basknla Beyehir'i ele geirmesiyle yakalanm, bir ok ikenceye tabi t u t u l d u k t a n s o n r a ldrlp, cenazesi Beyehir Gl'ne atlmtr.

U M U R B E Y (1348) Anadolu Seluklular'nn inkrazndan sonra kurulan Aydnoullar Beylii'nin ikinci hkmdardr. Babas Mehmed Bey'in vefatndan sonra kardelerinin de onayyla Aydn Beyi olmu, Hallarla giritii pek ok savatan galip km, Eedeki bir o k aday fethetmeyi baarm, i z m i r ' d e , p a p a n n kkrtmasyla harekete geen bir ordu ile savaa tututuunda, 1348 ylnda ve henz 39 yanda iken, alnndan vurularak ehid dmtr. Mezar Birgi'de, babas M e h m e t Bey'in trbesindedir. nl seyyah bn-i Batuta, eserinde, 1333 ylnda U m u r Bey'le zmir'de grtn, onun son derece c m e r t ve gaza kahraman bir kimse olduunu yazmtr.

MURAD

HDVENDGR

(1389)

n c Osmanl padiah olan Sultan Murad Hdvendigr, Hallara kar kazand Kosova Meydan Muharebesi'nden sonra sava alann gezerken Milo Obili adndaki yaral bir Srp askeri tarafndan zehirli bir hanerle vurularak ehid edilmitir. Milo naml kefere sultana yaklamak iin bir ok yalan sylemi; " B e n Mslman olacam, padiahn eteini peceim,

ona syleyeceim m h i m bir sr var" demi ve sultann msadesi zerine yanna kadar yaklatktan sonra eteini pmek iin eilir gibi yaparak gmlei veya izmesi iinden kard h a n e r l e v u r a r a k Sultan M u r a d ' a t n d a n drmtr. Bunu gren yenieriler kamak isteyen hain Srply h e m e n yakalayarak paralamlardr. Sultann dt yere bir adr kurulmu, bu arada byk olu Yldrm Beyazd gelip yetimi ve babasnn vasiyetini dinlemitir. Sultan Murad devlet erkannn n n d e Yldrm Beyazd'n
Nasl ldrldler? 110

padiah olmasn istedikten sonra vefat etmitir. Padiahn i organlar kartlarak ehid edildii Kosova Ovas'na defnedilmi ve sonra zerine bir trbe ina edilmitir. Kosovva'da hala ayakta duran bu trbeye "Mehed-i Hdavendigr" denilmektedir. Cenazesi ise Bursa'ya tattrlarak buradaki asl trbesine gmlmtr.

EHZADE YAKUB

(1389)

Sultan Murad Hdavendigr'n kk oludur. Babasnn da ehid edildii Kosova Meydan Muharebesi'nde byk yararlklar gstermi, kaan d m a n askerlerini kovalarken tekrar ordugaha arlm ve devlet erkannn aabeyi

Sultan Murad Hdavendigr'.n, hanerienerek ehid edilmesini konu alan eski bir minyatr.

Yldrm Beyazd ile birlikte verdikleri karar zerine, babasnn adrna girdirilerek, hi beklemedii bir anda, yay kiriiyle boularak ehid edilmitir. Osmanllarda ska rastlanan bu cinayetler nizm- lem adna yaplmakta ve padiah olamayan ehzadenin genellikle isyana kalkp nizam bozmas endiesiyle gerekle tirilmekteydi. ehzade Yakub'un cenazesi, babasnnki ile beraber Bursa'ya nakledilerek defnedilmitir.

Nasl ldrldler? 112

KARAMANOLU ALAEDDN

BEY

(1379)

Anadolu Seluklular zamanndan beri Larende (Karaman), Ermenek, Mut gibi dalk blgede hakimiyet kuran ve 2 0 0 yldan fazla iktidarda kalmay baaran Karamanoullar Beylii'nin en gl hkmdarlarndan biridir. Babas Halil Bey'in lmnden ve ardndan aabeyi Sleyman Bey'in ldrlmesinden sonra Karaman tahtna o t u r m u , b t n hayat b o y u n c a beyliin snrlarn geniletmek iin mcadele vermitir. Asl m e r a m ise Osmanllarn Anadolu'daki hakimiyetlerine son vererek burada byk bir devlet kurmaktr. Bunun iin Murad Hdavendigr zamanndan beri eitli savalara girip km, ou sefer malup edildii halde balanm, hatta I. Murad onu kz Nefise

Sultan'la evlendirerek aradaki kavgalara son vermek istemitir. Alaeddin Bey, Yldrm Bayezid zammnda da Osmanllarn Rumeli'de bulunduklar her vakti frsat bilerek topraklarna saldrmaktan geri durmamtr. Nihayet Nibolu Sava srasnda yeniden taarruza geip Ankara ve yresini ele geirerek, Osmanllarn burada grevlendirdii k o m u t a n l a r d a n Sar T i m u r t a Paa'y esir etmitir. Ancak Nibolu Sava'nn Osmanllarca kazanldn g r n c e esirini ve bir takm elilerini Yldrm'a gndererek sulh yapmak istediini bildirmi, fakat Osmanl padiah bunu kabul etmeyerek srade Anadolu'ya girip, Konya civarndaki Akay mevkiinde Alaeddin Bey'in ordusunu ar bir yenilgiye uratmtr. Konya Kalesi'ne snan Karaman beyi, ehrin Yldrm'a teslimi zerine kamaya almsa da yakalanp getirilmi ve padiahn huzuruna karlmtr. Yldrm Beyazd, kzkardei Nefise Sultan'n kocas olan enitesi Alaeddin Bey'e, niin itaat e t m e d i n i sorunca Karamanolu'nun cevab: "Niin sana itaat edeyim? Ben de senin gibi bir hkmdarm!" tarznda ve pervaszca olmutur. Buna hayli sinirlenen padiah enitesini Sar Timurta Paa'ya teslim etmi, o da ak bir emir b e k l e m e d e n Alaeddin Bey'i katlederek ban kesip getirmitir. Bir mzraa taklarak ehir ierisinde dolatran ba, artk

K a r a m a n o u l l a r ' n n eski glerini yitirip t o p r a k l a r n n t a m a m e n Osmanllarn eline getiini ilan etmi gibidir.

FAZLULLAH

H U R F (1394)

Huruflik ad verilen batl b i r m e z h e b i n kurucusudur. 1340 ylnda irvan veya Esterabd ehrinde domu, gen yata tasavvuf mesleine girerek kendini bu sahada yetitirmitir. Kur'an, incil'i, Tevrat' ezberledii, ncil ve Tevrat'n tefsirlerini okuyup rendii, daha nce baz mutasavvflarca da n e m verilen harflere tam bir kutsiyet kazandrp, b u n l a r d a n kard anlamlarla kendisinin mehdi olduunu ilan ettii bilinmektedir. Sapk fikir ve dncelerini etrafa yaymaya baladnda, slm limlerince kfrne fetva verilmi ve d n e m i n hkmdar T i m u r tarafndan idamna ferman karlmtr. Kaarken T i m u r ' u n olu Miran ah tarafndan yakalanan Fazullluh Hurf, n c e Alncak Kalesi'ne hapsedilmi ve sonra boynu vurularak ldrlmtr. (1394) Baz k a y n a k l a r d a Alncak'ta ldrldkten sonra ayana bir ip taklarak bir ka gn sokaklarda srklendii daha sonra da cesedinin T i m u r ' a gnderilip orada da halka tehir edildikten sonra yakld rivayeti vardr.

KADI B U R H A N E D D N (1398) 1345 ylnda Kayseri'de doan Kad

B u r h a n e d d i n ' i n asl ismi Ahmed'tir. Kayseri Kads olan emseddin M e h m e t ' i n oludur. Ailesinin Salur adl Trk oymana bal olduu bilinmektedir. Henz d r t yanda iken tahsil hayatna balayan Ahmed, babas tarafndan ok iyi ekilde yetitirilmi; am ve Kahire'de eitim grerek slm Fkh konusunda tam bir otorite o l m u t u r . H e n z 2 1 yanda iken E r t a n a Beylii'nin baehri Kayseri'ye kad olarak tayin edilen ve ksa bir sre iinde ehliyet ve liyakatyla byk hret kazanan Kad Burhaneddin, bir sre sonra siyas olaylara da karm ve 34 yanda iken vezir olmutur. 37 yanda saltanat naibi ve nihayet kendi adyla anlan devletin k u r u c u h k m d a r o l m u t u r . 17 yl kadar saltanat srdkten sonra henz 54 yanda iken, Akkoyunlu h k m d a r Kara Ylk O s m a n tarafndan ldrlmtr. Kad Burhaneddin devlet adaml yannda ilm ve edeb almalaryla da byk hret kazanm bir kimsedir. Hanefi Fkhna dair yazd iki nemli eseri yannda, kendisinin gerekten kudretli bir air olduunu gsteren byk bir divn vardr. Ertena Beylii'ni ele geirdikten sonra Kayseri, Sivas ve civarnda bir ok zaferler kazanp

topraklarn genileterek kendi adyla anlan bir devlet kurmay baarm olan Kad Burhaneddin, nceleri scak ilikiler iinde olduu Kara Ylk O s m a n ' n ani bir baskn sonucu yakalannca, kendisini yakalayan kimseye bir ok vaadlerde bulnduu halde adam bunlar kabul etmeyip onu Osman Bey'e teslim etmitir. Hemen esirini yanna alarak Sivas'a gelen Kara Ylk Osman, ehrin teslimini istemise de hkmdarlarnn esir edilmi olmasna ramen Sivas halk teslim olmay reddetmi, bu d u r u m a ok kzan Kara Ylk Osman, Kad Burhaneddin'i, muhasara
Nasl ldrldler?
116

ettii Sivas Kalesi n n d e idam ettikten sonra cesedini de d r t paraya ayrp, her parasn bir sra geirmitir. Hadise 1398 ylnn yaz aylan iinde cereyan etmitir. Nereye defnedildii tam olarak bilinmeyen Kad Burhaneddin adna Kayseri'de bir trbe vardr.

ISA E L E B

(1403)

Sultan Yldrm Beyazd Han'n oullanndandr. Kk kardei elebi Sultan Mehmed'le giritii taht mcadelesi sonunda Eskiehir'de yakalanarak yay kiriiyle bodurulmutur.

EMR S L E Y M A N (1410) Yldrm Beyazd'n oullanndandr. Bir sre Edirne'de padiahlk yaptktan sonra, kk kardei Musa elebi'nin gc karsnda tutunamam, Edirne'den stanbul'a kaarken, yolda, kyller tarafndan yakalanarak ldrlmtr.

M U S A E L E B (1413) Yldnm Beyazd'n oullanndandr. Fetret devri srasnda Osmanl taht iin giritii pek ok mcadeleden sonra kardei elebi Sultan Mehmed tarafndan sktrlm, Ni yoluyla Tuna'ya d o r u ekilmi, a m u r l u D e r b e n t d e n i l e n mevkide askerlerinin yenilgisini grp kamaya alrken yakalanm ve hemen bodurulmutur.

NESM

(1418)

Halk, Tekke ve Divan edebiyat airleri zerinde etkisi asrlar boyunca devam etmi olan air Nesm 14. yzyln sonlarnda domutur. Do duu yer hakknda eidi rivyeder vardr. O'nun iraz'l, Tebriz'li, Diyarbakr'l Badat yahut Nusaybin'li olduu sylenmitir.

Trke, Arapa ve Farsa iirleriyle hakl bir ne kavuan Nesm, gen yalarda iken, sapkn tarikadardan olan Hurufliin kurucusu eyh Fadlullah Hurf ile tanm ve o n u n mfrit ballar arasna girmitir. Grlerini yaymak iin Iran ve civarndan baka btn Suriye, dou, bat ve gney Anadolu'yu dolaan air, Trkenin Ouz Lehesi'ne olduka yakn olan Azer Le hesiyle yazd iirlerle epeyce p r o p o g a n d a yapm; sapkn grleri sebebiyle d n e m i n Msr Hkmdar El Meyyed tarafndan idam na h k m verildikten sonra, 1418 ylnda,
Nasl ldrldler? 118

Halep'te feci ekilde ldrlmtr. Vefat sr asnda krk-krk be yalarnda olduu tahmin edilmektedir. Derisinin yzlerek katledildii rivayeti yaygn olmakla beraber, bu iin, boynu vurulduktan sonra gerekletirildii ve cesedinin aslarak tehir edildii sanlmaktadr. Kabri Halep'te ve halen ziyeratgh olan bir trbe iindedir.

E Y H B E D R E D D N (1420) Smavna Kads olu eyh Bedreddin, kk yalardan itibaren ilm almalara balam, Bursa, Konya, Suriye ve Kahire'de byk slm limlerinden dersler alm, bilhassa slm fkh (hukuku) k o n u s u n d a aratrmalar yapmtr.

Seyyid Nesm'yi gsteren eski bir minyatr

Kahire'de b u l u n u r k e n Hseyin Ahlat isimli Batn bir eyhe balanm ve bu adam vastasyla Islm anlaynda byk deiiklikler domutur. Hseyin Ahlat'nin l m n d e n sonra yerine geen eyh Bedreddin, sapk fikirlerini yaymak iin byk bir mcadeleye girimitir. "Varidat" isimli eserini yazarak hret kazandktan sonra; Osmanl tarihinde Fetret Devri denilen ve 11 yl kadar sren dnemde Edirne'de padiahln ilan eden Musa elebi'nin en yakn adamlarndan biri olup kazaskerlik makamna getirilmi ve o n u n l d r l m e s i n d e n sonra elebi Sultan
Nasl ldrldler?
120

M e h m e d ' e kar byk bir isyan h a r e k e t i balatmtr. Saltanat hrsyla giriilen bu anlamsz ihtilal hareketi srasnda kendisine yardmc olan Torlak Kemal ve Brklce Mustafa isimli yakn adamlar Osmanl askerleri tarafndan l d r l d k t e n sonra kendisi de yakalanm, kurulan er bir mahkemede suunu itiraf etmi ve Serez Pazar'nda aslarak idam edilmitir.

D Z M E C E M U S T A F A (1420) Osmanl tarihinde Dzmece Mustafa lakabyla tannan ve kendisinin Yldrm Beyazd'n olu olduunu syleyerek etrafna byk bir g toplayan ehzade Mustafa, yeeni Sultan II. Murad'la giritii mcadeleyi kaybetmi, Edirne

Saray'ndaki hazineleri alp Eflak cihetine doru kamaya balam fakat Kzlaa Yenicesi denilen yerde yakalanarak tekrar Edirne'ye getirilmitir. Kendisinin bir ehzade olduunu ve yay kiriiyle boulmas gerektiini beyan etmise de szleri dinlenmeyip Edirne burlarnda ldrlmtr.

E H Z A D E M U S T A F A (1423) elebi Sultan Mehmed'in oullanndandr. Henz 1 2 - 1 3 yanda olmasna ramen yaknlarnn kkrtmasyla aabeyi Sultan II. Murad'a isyan etmi, mevzi baz baarlar kazanarak Iznik'i teslim alm ve ehri kuatan Sultan Murad'n tazyiki sonucu, kendisini kkrtanlar tarafndan Osmanl komutan Mihalolu M e h m e t Bey'e teslim edilmitir. Sultan M u r a d h e m e n kardeinin ldrlmesini e m r e t m i ve kk ehzade bir incir aacna aslarak daha yeni balayan hayat hikyesine son verilmitir. Cena zesi Bursa'ya, babas elebi Sultan Mehmed'in yatt Yeil Trbe'ye defnedilmitir.

CNEYT BEY

(1426)

Aydnoullan Beylii'nin son hkmdan Cneyd Bey, Osmanllarla giritii bir ok mcadeleden

sonra psili Kalesi'nde, Osmanl komutanlarn dan Hamza Bey'in Cenevizlilerden salad gemilerle deniz tarafndan da sktrld iin kaamayacan anlaynca, kendisinin ldrlmeyip Sultan II. M u r a d ' a gnderilmesi artyla teslim olacan sylemi ve istei kabul edilince kalesini teslim etmitir. Ne var ki Hamza Bey, ayn gece, adrnda uykuya dalan Cneyd Bey ve kardei Beyazd Bey'in balarn keserek, ayrca teslim olan ocuklarn, torunlarn ve dier aile bireylerini ldrmek suretiyle Aydnoullar Beylii'ni tarihe gmmtr.
Nasl ldrldler? 122

J A N D A R K (1431) Franszlarn nl kahraman Jan Dark, Janet isimli bir gen kzdr. Bir ky m e m u r u olan babasnn ismini alp, erkek elbiseleri giymek suretiyle, ingilizler tarafndan neredeyse yok edilmek zere olan Fransa'y k u r t a r m a k iin mcadeleye girmi; b u n u n kendisine verilen tanrsal bir grev olduunu ilan ederek davasn Fransa kralna da kabul ettirmitir. E m r i n e verilen asker birliklerle gerekten byk basanlar kazanarak bir ok topraklar kurtaran Jan Dark bu srada henz 17 yanda bulunuyordu. Ksa zamanda n h e r tarafa yaylm ve bir azize konumuna ykselmitir. Bir sre sonra Fransa kral ve adamlar tarafndan yalnz braklnca,

krala muhalif Fransz g u r u p l a r tarafndan yakalanm ve para karlnda ingilizlere satlmtr. Bir kuleye hapsedilen ve byk ikencelere maruz braklan gen kz bu sralarda yirmi yalarndadr. Papazlar tarafndan kurulan bir m a h k e m e d e yarglandktan sonra, dinden km bir rafiz, r u h u n u eytana satm bir arlatan, bir mrik olarak afaroz edilmitir. Cezas, atete yaklmak suretiyle idamdr. 30 Mays 1431 tarihinde, toplanan byk halk kalabal arasndan srklenerek getirilen ve kendisi iin hazrlanm odun ynnn stne akarlp oradaki diree balanan Jan Dark; dininden dnmediini, gkten emirler aldn, sa'y sevdiini sylemesine ramen yaklmaktan kurtulamamtr. Kendisine Orleon Bakiresi de denilen gen kzn kmrlemi cesedi saaderce kavrulduktan sonra direkten indirilmi, tozlar bir uvala konularak Sen Nehri'ne dklmtr.

U L U B E Y (1449) Trk-slm dnyasnn yetitirdii byk ast r o n o m i bilgini ve devlet a d a m l a r n d a n d r . M e h u r T i m u r l e n k ' i n t o r u n u o l u p , babas ahruh'un vefat zerine Dou Trk mpara-

torluu'nun bana gemitir. D n e m i bir ok siyas ve asker karklklarla geen Ulu Bey 1449 ylnda, kendisinin yerine gemek isteyen olu ile giritii mcadeleyi k a y b e d i n c e sava m e y d a n n d a n k a p Semerkant'a snmak istemi, bir sre nce korumas iin ehri kendisine teslim ettii ko m u t a n eski hkmdar ehre kabul etmemi, b u n u n zerine olu tarafndan kovalanan Ulu Bey, esir dmemek iin, Trkistan snrlarna kamtr. Bu macerann sonunun gelmeyeceini anlaynca olunun merhametine snan byk hkmdar ne yazk ki, olunun yaknlarndan ve daha nce bir suu sebebiyle babasn katlettirdii Abbas adl bir kimseye teslim edilmitir. Abbas, Ulu Bey'in ldrlme msadesini alnca onu Semarkant yaknlarndaki Barin Ky'ne gtrmek ve bir takm ikencelerden sonra ban klla kesmek suretiyle ehid etmitir. Babasnn ldrlmesi emrini veren yeni hkm dar Abdllatif Mirza ise, alt ay kadar saltanat srdkten sonra bir suikasta kurban gitmi, o n u n da kesik ba babas Ulu Bey'in kabri nnde tehir edilmitir.

 A N D A R L I K A R A H A L L P A A (1453) Fatih Sultan M e h m e d d n e m i n i n nl veziri andarl Kara Halil Paa, stanbul'un fethinden sonra, bu fethe taraftar olmad ve hatta padiah kararndan d n d r m e s i iin kendisine Bizans imparatoru tarafndan rvet verildii gerekesiyle ve hakkndaki dier sylentiler sebebiyle idam edilerek ldrlmtr.

FATH S U L T A N M E H M E D (1481)
Nasl ldrldler? 126

Osmanl padiahlarnn en byklerinden biri olarak kabul edilen Fatih Sultan M e h m e d , istanbul'u fethettikten sonra da bir ok zaferler kazanm ve devletinin snrlarn inanlmaz bir bykle kavuturmutur. Son seferinin talya zerine olacan ve onun, Bat Roma mpara torluunu da ykarak btn Avrupa'y fethede ceini dnp byk bir korkuya kaplan Bat llar, ok iyi tasarlanm bir suikast planyla padiah ldrmek istemilerdir. yeni bir sefer iin

25 Nisan 1481 tarihinde

skdar' geip, Malta ile Gebze arasndaki ayrla otan kurduran Fatih'e, hususi dok torlarndan Yakup Paa bir bardak erbet sundu. Sultan erbeti itikten bir ka gn sonra hasta land. Tedavisi iin yine ayn Yakup Paa yeni

Bir Yahudi dnmesi olan Yakup Paa taraf, ndan zehirlenerek ehid edilen Fatih Sultan Mehmed Han

erbetler ve ilalar iirdi. Bunlarn h e r geen gn tesiri artan zehirler olduu kimse tarafndan farkedilmedi. 3 Mays 1481 gn iyice rahatszlanan padiah henz 49 yanda iken hayata gzlerini yumdu. Hakann bir suikasta kurban gittii anlalnca askerler, Venedikli bir Yahudi olup, asl ismi Maestro Lacopo olan Yakup Paa'y ldrdler. Ne var ki Avrupallar emellerine kavumu ve Fatih'i, ^gi
ldrldler?
Nas

lmle

bile

olsa

durdurmay

baarmlard. "Koca kartal ld!" lklaryla btn kiliselerde sevin anlar alnd.

G E D K A H M E T PAA (1482) Fatih Sultan Mehmed'in nl vezirlerindendir. Arnavut veya Rum dnmesi olduu, girdii her mcadeleden galip ayrlmasn bildii iin nmalup komutan unvann ald; sert tabiatl ve acmasz bir kimse olduu rivayet edilmitir. II. Beyazd'n Cem Sultan'la olan mcade-lesinde Cem'in takibi ve yakalanmasnda lakayd davran d gerekesiyle idam edilmitir. II. Bayezid t e d e n beri sevmedii bu adam katletmeyi dnnce idam mahalli olarak stanbul yerine Edirne'yi semitir. nk yenierilerin Gedik Ahmet Paa'ya olan sevgi ve ballklar

sebebiyle isyan kartabileceklerini hesaplamtr. 1482 ylnn Ramazan b a y r a m n d a n sonra Edirne'de, Yeni Saray'da, devlet adamlarn bir akam yemeine davet eden padiah bir ok kimseye hilat giydirdii halde, Gedik Ahmet Paa'nn srtna, idam almeti olan kara bir kaftan geirilmi ve bu arada sultann iaret ettii saray dilsizlerinden biri hemen ileri atlarak veziri hanerlemeye balamtr. Baka bir rivaye te gre O, sarayn b o d r u m u n a indirilerek bodurulmutur.

C E M S U L T A N (1495) Fatih Sultan M e h m e d ' i n kk oludur. Ba basnn lm zerine tahta kan aabeyi Sultan II. Bayezid'in sultanln kabul etmeyerek onunla mcadeleye balamtr. Cem'in Bursa'ya yrdn duyan Sultan Bayezid, zerine, Ayas Paa komutasnda bir kuvvet gndermitir. Yaplan savata Cem Sultan galip gelmi, Bursa'ya girmi ve burada padiahln ilan etmitir. Ancak devletin ikiye blnmesine raz olmayan Sultan Bayezid daha gl bir orduyla saldrarak C e m ' i malup etmitir. En yakn adamlarnn da kendisini terkettiini gren gen ehzade cann zor kurtarp Konya'ya ka-

jk
ldrldler?

mtr. Takip edildiini renince nce Adana'ya, daha sonra da Halep, am ve Kuds yoluyla Msr'a gitmitir. Msr'da Sultan Kaytbay tarafn dan byk bir merasimle karlanan Cem Sultan ayn yl i i n d e H a c c a da gitmitir. G e r i dnnde kendisini yeniden mcadeleye davet eden Karamonolu ve dier baz beylerin teviki ile Anadolu'ya gemitir. Ancak aabeyinin gnderdii ordu ile baa kamayacan anlaynca mcadelesine Rumeli topraklarnda devam etmeyi dnp, bunun iin Rodos valyeleriyle anlamtr. valyeler ise onu yanlarnda tutmak karlnda Sultan I I . Bayezid'den byk miktarda para koparnca Cem'i Rumeli'ye geirmemilerdir. Bir sre Rodos'ta kalan gen ehzade daha sonra Fransa'ya, oradan da Vatikan'a gtrlmtr. Kozlarn eline getiini gren Papa, Osmanl padiah I I . Bayezid'le anlaarak ve kendisinden byk paralar alarak Cem Sultan' bir esir gibi yannda tutmaya balamtr. O ' n u n yeniden Msr'a d n m e k istei de reddedilmi, fakat Hristiyan olmay kabul ederse kendisine kardi nallik verilecei sylenmitir. Bu hayaszca teklifi iddetle r e d d e d e n C e m Sultan byk ac ve keder iinde hayatn s r d r r k e n , o n u ldrmek ve Osmanl padiahndan daha byk paralar almak isteyen Papa ve yaknlar kendisini

alaka zehirlemilerdir. Tesiri ge farkedilen bu zehir, N a p o l i ' d e b u l u n d u u srada C e m Sultan' yataa drm, yz, gz ve boynu imeye balamtr. Nihayet 25 ubat 1495 tarihinde, henz 36 yanda iken vefat etmitir. Yakn arkadalar Celal ve Sinan Beyler din merasimi yerine getirmiler, ehzadenin cesedi tahnit edilmitir. Kardeinin lm haberini alan Sultan II. Bayezid, btn Osmanl topraklarnda gaip cenaze namaz kldrm, onun adna pek ok sadaka datm, Tj
Nasl ldrldler? 132

lkede gn yas ilan ettirmitir. ehzadenin cenazesi d r t sene kadar sonra N a p o l i ' d e n
_ , . .. . . . r .

nursa ya getirilerek daha once veat etmi olan J b s aabeyi ehzade M u s t a f a ' n n kabri yanna defnedilmitir. E H Z A D E K O R K U T (1513) Yavuz Sultan Selim'in, kendisinden ya byk aabeyidir. n c e l e r i o n u n saltanatna kar kmayacan beyan etmi fakat sonra taht iin mcadeleye giritii anlalnca valilik yapt Manisa'da sktrlmtr. Sarayn arka kapsndan kap kurtulmay baarmsa da, gizlendii maarada yakalanarak yay kiriiyle boulmak suretiyle ldrlmtr. Kabri Bursa'da, Muradiye Klliyesi iindedir.

 E H Z A D E A H M E T (1513) Yavuz Sultan Selim'in aabeyidir. Saltanat iin ayaklannca ah smail'den yardm grmesine ramen malup olmaktan kurtulamam, yaplan savata askerinin daldn grnce kamaya alm, fakat yakalanarak bodurulmutur.

ALDDEVLE

(1515)

1339 ylnda Mara- Elbistan ve hatta Malatya ve H a r p u t ' a kadar olan blgelerde bir beylik kuran Dulkadiroullar'nn son hkmdardr. Osmanllar yerine M e m l u k l u devletine tabi olduu iin aldran Sava'ndan sonra, Yavuz Sultan Selim'in veziri Hadm Sinan Paa komu tasndaki o r d u karsnda malup olmu, Turnada'nda urad bu yenilgi zerine drt oluyla birlikte esir edilmi ve derhal ldrlmtr. Aladdevle'nin kesik ba Mem luk sultanna gnderilerek ona da gzda veril mek istenmitir.

TOMANBAY

(1517)

Msrda hakimiyet kurmu olan Klemenlilerin son sultandr. Ridaniye M e y d a n M u h a r e besi'nde, Yavuz Sultan Selim tarafndan malup

Nasl ldrldler? 134

edildikten sonra bir sre de Kahire iinde mukavemete devam etmi, ehrin Osmanllarn eline gemekte olduunu anlaynca, yaknlaryla beraber kap bir Arap eyhine snmtr. Ancak eyh ona ihanet etmi ve sakland yeri haber vermitir. Yakalanp, elleri balanarak Yavuz'un huzura getirilince; devleti ve vatan uruna son ana kadar k a h r a m a n c a arpm olan bu h k m d a r , Yavuz b y k b i r h r m e t l e karlamtr. Kendisine bir esir muamelesi yapalmayaca sylenmi, bir sre karlkl sohbetten sonra Tomanbay misafir edilecei adra gnderilmitir. Ancak aradan geen onon be gn zarfnda Kahirelilerin Tomanbay lehine tezahrat yaptklar ve onun esir edilmeyip mcadeleye devam etmekte olduu ayiasnn artt grlmtr. Bu d u r u m Osmanllarn aleyhine bir gelime olduundan, ilerde isyanlarn patlak verecei ve dzenin bozulaca hesap edilerek Tomanbay'n idamna hkmedilmitir. Bir katr srtna bindirilerek Kahire iinde dolatrlan sabk hkmdar, daha sonra Kahire kaplarnn biri n n e kurulan dar aacnda idam edilip ldrl-mtr. Yavuz Sultan Selim, onun, bir hkmdara yarar trenle gmlmesini emretmi ve cenaze mas raflarnn tamamn kendi kesesinden karla mtr.

O R U R E S (1518) Byk T r k denizcisi Barbaros H a y r e d d i n Paa'nn aabeyidir. 1474 ydnda Midilli'de domu, kardeleri ile birlikte denizci olmaya karar verdikten sonra kk bir gemiyle ticarete balam, ksa bir zamanda Ege ve Akdeniz'de Hrstiyanlarla savalara girip byk bir hret kazanmtr. Bir ara Rodos valyelerine esir dmse de kurtularak mcadelesine devam etmitir. Kuzey Afrika sahillerinde ispanyol ve Ceneviz donanmalarn malup ederek Cezayir ve civarn ele geiren O r u Reis, burada bir h k m e t kurmu, bu arada Osmanl Devleti'nin tabiyetine girmitir. Oru Reis, Cezayir'de hkmet kurduktan sonra Telemsan' da fethederek oraya yerlemitir. 1518 ylnda spanyollar tarafndan byk bir orduyla kuatlan Telemsan'da sktrlnca, elli kadar askeriyle kaleden karak, dmanlarn yarp kamay baarm, fakat takipiler onlar Salado rma kysnda kstrarak hunharca ehid etmilerdir. O r u Reis Salado'yu yzerek geip kar kyya getii ve kurtulduu halde, geride kalarak spanyollarla v u r u m a y a balayan arkadalarnn: "Baba O r u ! Bizi dman elinde koma!" diye barmalarna ve feryadarna dayaNasl ldrldler?
135

namad iin geri dnm ve orada kahramanca arpmak suretiyle can vermitir. l r k e n , kardei Hzr Reis'in intikamn almasn vasiyet ettii ve ilerde Barbaros Hayreddin adyla an lacak olan Hzr Reis'in de bu vasiyeti yerine getirip b t n Akdeniz'i bir T r k gl haline getirdii bilinmektedir.

M O L L A K B I Z (1527) ~ w
ldrldler? 136

Kanuni Sultan Sleyman dneminde yaamtr. Nerede doduu belli olmamakla beraber baz kaynaklarda iran'dan stanbul'a geldii ve burada yetierek ilmiye snfna girdii yazldr. H e m Islm ilimlerde hem de Hristiyan teolojisinde geni bilgi sahibi olan Molla Kabz, Hazreti isa'nn Hazreti M u h a m m e d aleyhisselm'dan daha stn ve faziletli olduunu iddia ederek b t n stanbul'da byk bir alkantya sebep olmu, gittii her yerde davasn isbat iin ilm ve akl deliller ileri srerek kafalar kartrd anlalnca yakalanp sorguya ekilmi; padiahn da takip ettii bu ilk sorgulama srasnda Kazas kerler karsnda stn konuma geip, sultann sinirlenmesine sebep olmutur. Kanuni, peyga mberinin savunulmasnda yetersiz kalan kaza skerlerine karak, Molla Kabz'n eyhlislm Ibni Kemal karsna kartlmasn emretmitir.

Tutuklu bulunduu yerden kartlarak yeniden saraya getirilen Molla, karsnda eyhlislm' grnce byk bir aknlk geirmi, fakat daha nce ileri srd delillerle davasnn haklln isbata almtr. Kendisini dikkatle dinleyen bn-i Kemal, iddialarn her birini h e m slm h e m de Hristiyan kaynaklarna dayanarak birer birer rtm ve neticede Molla Kabz, boy nunu eip, cevap veremez hale gelmitir. Bunun zerine kendisine, tevbe edip, zndka dnce lerinden vazgemesi teklif edilmise de sznn ve fikirlerinin arkasnda duracan aklayarak yaptklarndan piman olmadn sylemitir. O n u n batl davasna olan inan ve kararll herkesi artmsa da idamna hkm verilmitir. Boynu vurulmak zere cellada teslim edilen Molla Kabz'n ektii er tohumlan bir sre daha stanbul'u megul etmitir. Nitekim eyhlislam bn-i Kemal bu olaydan sonra Reslullah'n b t n peygamberlerden stn olduuna dair bir ka risale yazmtr. Tarihte Molla Kabz ve onun gibi dnnenlere " H u b Mesh" denilmektedir.

PR M E H M E D PAA (1532) Yavuz Sultan Selim'in son vezir-i azamidir. Kanuni'nin ilk yllannda da grevini srdrm,

be seneden fazla sren bu vazifesinden 1523 ydnda azledilince Silivri'deki iftliine ekil mitir. Aslen Konyal, Amasyal veya Aksarayl olduu sylenen byk vezir iyi bir eitim ve terbiyeden sonra hzla ykselerek nemli baarlara imza atmtr. aldran, Belgrad ve Rodos zaferlerindeki pay yannda Osmanl denizciliinin geli mesi iin de hayrl almalar yapmtr. Kendinden sonra yerine geip sadrazam olan Makbul i b r a h i m Paa, o n u n yeniden greve dndrlmesi endiesini duymaya balaynca bir plan yapm ve Piri Mehmet Paa'nn Edirne kads olan z olu Mevlna M e h m e d Reid Efendi'yi, yksek mevki ve mansp verecei vaadi ile kandrp babasn zehirlemesini istemitir. Mehmet Raid kapld hrs sebebiyle bu cinayeti ilemekten ekinmemitir. Bir gn, 66-67 yalarnda olan babasna gelerek, ehre terif edecek olan padiaha din grnmesi gerektiini syleyip ona zehirli bir m a c u n yedirmitir. Zehirlendiini anlayan eski vezir oluna "Beni yaktn, Hak teala da seni yaksn!" diye beddua ederek lm ve Silivri'deki kabrine defnedil mitir. Babasnn l m n d e n sonra arzu ettii mevki ve mansbn kendisine verilmediini gren Meh-

ldrldler? 138

Nas

med Raid Efendi byk bir znt iine dp esrar ve iki mptelas olmu, bir k gn yanan mangaln kenarnda szp kalmken eteinin tutumasyla uyanm, atei sndrmek iin su zannyla rak testisini dknce alevler daha da artm ve yanarak feci ekilde can vermitir. Bu ibretmiz lm, baba bedduasnn tutacan ve dnyann gerekten bir " e t m e bulma dnyas" olduunu gstermesi bakmndan hatralardan silinmemitir.

PRRES

(1543)

Konyal bir ailenin ocuu olarak 1465 ylnda Gelibolu'da doan Pr Reis, nl Trk deniz cilerinden Kemal Reis'in yeenidir. Amcasnn y a n n d a denizci olarak yetimi, Barbaros Hayreddin Paa ile birlikte alm, bir ok deniz enginde byk basanlar kazanmtr. Ayn zamanda corafya ilmi ile de ilgilenerek srlar hala zlememi olan ve tarih deeri ok yksek b u l u n a n haritalar izmitir. Kristof Kolomb'un Amerika'y kefinden nce bu ktann da haritasn izdii bilinen Pr Reis byk eseri "Kitab- Bahriye"yi Kanuni Sultan Sleyman'a takdim ederek dnemin en nl kiileri arasna girmitir. Daha sonra Msr donanmalarnn reisliine getirilmi, H i n d Denizi ve U m m a n

kylarn fethetmi, fakat daha sonra, Portekiz korsanlannca Basra civannda sktrlnca donan may orada brakp Msr'a dnd gerekesiyle ve hakknda uydurulan baka iftiralar yznden, 1543 ylnda, seksen yana ulat bir srada, Kanuni'nin fermanyla idam edilmitir.

E H Z A D E M U S T A F A (1553) Kanuni Sultan Sleyman'n byk oludur. vey annesi Hrrem Sultan'n entrikalar sonucu taht iin isyan edecei varsaymyla, Konya EreliNasl ldrldler? 140

si'ndeki Aktepe Menzili'nde; babasnn elini p m e k zere girdii adrda, dilsiz cellatlara bodurularak ehid edilmitir. ldrleceini anlaynca babasn imdada ard, fakat yan taraftaki adrda bulunan Kanuni'nin, nizm lem uruna, gzya dkerek, sessiz kald rivayet edilmitir.

E H Z A D E B A Y E Z D (1554) Kanuni Sultan Sleyman'n oludur. Babasndan sonra sultan olmak isteyen II. Selim ve yakn larnn entrikalaryla, isyan etmi gibi gsterilmi; zerine gnderilen ordu sebebiyle malup olup, drt oluyla beraber ran ah' Tahmasb'a

snm, fakat bir sre sonra Kanuni ile anlaan Tahmasb, ehzade Bayezid'i ve oullarn teslim etmekte bir mahzur grmemitir. H e m e n yay kirileriyle boulan ehzade Bayezid ve oul larnn cenazeleri Sivas'a getirilerek defnedil mitir.

PR S U L T A N A B D A L (1560) 16. yzylda yaam byk halk airidir. Efsane haline dnm hayat hikyesinden anlald kadaryla o, Sivas'n Yldzeli Kazasna bal Banaz Ky'nde doup bym ve nfuzlu bir alev dedesi olarak hayatn srdrmtr. Syledii k-tekke tarz iirleriyle de edebiyat tarihine gemi olan Pir Sultan Abdal, d n e m i n ran hkmdar ah Tahmasb'a ballk gsterdii ve bulunduu yrede Osmanllar aleyhine bir isyan balatt anlalnca takibe alnm ve nihayet isyan bastran Hzr Paa tarafndan yakalanarak Sivas'da idam edilmitir. Hayat boyunca alevilik davasn s r d r e n ve Osmanl devleti yerine ran ahlarn tercih ederek onlara vgler dzen Pir Sultan Abdal, iirlerinden aka belli olduu gibi ideolojik saplantlara dm; bir alevi dedesi olmaktan te, siyas kimlii ile tannm ve iirlerini de

tamamen bu kavgaya tahsis etmitir. Gerekten btn yazdklarnda ah'a olan sevgisi, Osmanl ve snn dmanl ve bir ok batin gr ve aklamalar vardr. dam edildikten sonra daha da mehur olan ve hayat efsaneletirilen Pir Sultan Abdal, AleviBektaler arasnda en byk yedi airden biri olarak kabul edilir. Bu yedi air arasnda Nesm, Fuzli, Haty (ah ismail), Kul Himmet, Yemn ve Virn vardr.

ldrldler? 142

T U R G U T R E S (1565) nl Trk denizcilerinden Turgut Reis, 1485 ylnda Mente'te fakir bir ailenin olu olarak doup bym, gen yata denizcilie merak salp bir korsan gemisine levent yazlm, bundan sonraki hayat t a m a m e n denizlerde gemitir. nceleri bamsz olarak hareket ederken, sonra Barbaros Hayreddin Paa'nn emrine girerek o n u n yaknlarndan biri olmutur. Preveze'de Osmanl donanmasnn kazand zaferde byk bir pay da Turgut Reis'e aittir. Bir ara Ceneviz korsanlanna esir dmse de Barbaros Hayred din Paa tarafndan kurtarlmtr. 80 yana geldii sralarda Malta Sava'na itirak eden nl denizci, hayli ilerlemi yana ramen

kahramanca arprken, d m a n tarafndan atlan byk bir tala vurularak ehid dmtr. Cenazesi Trablusgarb'a gtrlerek buradaki kabrine defnedilmitir.

S O K U L L U M E H M E D PAA (1579) Kanuni Sultan Sleyman, II. Selim ve III. Murad dnemlerinde sadrazamlk yapm olan byk devlet adamlarndan biridir. yice yaland bir ada, iktidar hrsyla gz d n m hasmlar tarafndan kiralanan meczup bir Bonak tarafn dan hanerlenerek ldrlmtr. Sokullu'nun her frsatta sadaka vererek sevindirdii meczup Bonak'tan hi phelenmedii ve onun, yanna kadar sokulmasna msade ettii bilinmektedir. 30 Eyll 1579 da cereyan eden bu olay srasnda sadrazam ldren meczup'ta h e m e n katledil mitir.

E H Z A D E M A H M U D (1603) Sultan III. M e h m e d ' i n byk oludur. Daha ok annesi Safiye Sultan'n kkrtmasyla, Sultan III. Mehmet, olunun tahta gz. diktiini varsa yarak, o n u bir sabah namaz vakti, yatanda, gecelik entarisi ile, yaln ayak, ba ak olarak

bodurtmutur. Cenazesi ehzade Camii avlusu na defnedilmitir.

E H Z A D E M E H M E D (1621) Sultan I. Ahmed'in olu, Gen O s m a n ' n da kardeidir. Byk ehzade Gen Osman padiah olunca, son derece zeki ve kabiliyetli bir gen olan ehzade M e h m e t ' i n ldrlmesini emretmi; cellatlaryla amansz ve umutsuz bir mcadeleye girien talihsiz ehzade son nefesleri mi
ldrldler?

ni vermeden nce aabeyine beddua ederek: "Bre Osman! Allah'tan dilerim ki mr devletin berbad olup, beni m r m d e n nice m a h r u m eyledinse sen dahi b e h r e m e n d olmayasn!" demitir. ehzade Mehmet'in bedduas tutmu olacak ki Gen Osman da ksa bir sre sonra bir takm kanl katillerin urganndan kurtulamayp feci ekilde can vermitir.

144

G E N O S M A N (1622) Osmanl padiahtan iinde kadedilerek ldrlen ilk padiahtr. ocuk yata iken tahta km, 18 yanda iken yenierilerin kard bir isyan sonucu, ar hakaretlere maruz tutulduktan

sonra Yedikule Z i n d a n ' n d a hunharca boul mutur. Tarih kaydara gre gl kuvvetli bir delikanl olan Gen Osman, zindan hcresine girmeye alan katilleri ile epeyce mcadele etmi, silahsz olduu iin karsndaki on bir caniye fazla mukavemet edememi, ilerinden birinin balta ile sa o m u z u n a vurmas ve bir dierinin de hayalarn skmas sonucu yere ylm, nihayet boynuna geirilen iple boularak ehid edilmitir. Cenazesi gece vakti zindandan kartlp Topkap Saray'na getirilmitir. Baz kaynaklarda, ldrl-dnn hasmlar tarafn
Nasl ldrldler?
146

dan anlalmas iin kulaklarnn ve b u r n u n u n da kesildii ve bu azalarn hasmlarna gsterildii yazldr.

H A F I Z A H M E D PAA (1633) Sultan IV Murad'n sadk ve vefakar vezirlerin den, byk bir devlet adamdr. D n e m i n d e kartlan bir isyan zerine kellesi istenmi, s u l t a n t a r a f n d a n b i r kaya b i n d i r i l e r e k skdar'a kamas salanmken, yar yoldan geri arlm ve kendi canndan korktuu iin vezirini geri artan sultanna: " H n k a r m ! Beni siz ldrmeyiniz, isyanclara veriniz. Bylece o n l a r haksz yere k a n m dkecekleri iin ehid o l u r u m " diyerek abdest

alp dar km ve gz d n m kalabalk tarafndan ksa zamanda lin edilmitir. Daha sonra ba da kesilen byk vezirin yerine, katillerini kkrtan Topal Recep Paa gemise de ksa bir sre sonra o da Sultan IV Murad'n emriyle idam edilmitir.

T O P A L R E C E P PAA (1633) IV Murad Han'n dneminde devletin sadrazam lna kadar ykselmi olan hrsl ve iktidar dkn bir devlet adamdr. Yenierileri ayak landrarak kendisinden nceki sadrazamn kadine sebep olmu, hatta bu kargaalk srasnda gen yataki padiah da; "Siz de abdest alsanz iyi olur sultanm!" diyerek dehdit etmekten ekin memitir. Aradan drt ay geip de IV Murad dizginleri ele alnca, bir gn Topal Recep Paa'y aniden huzuruna arm ve o, henz ieri girerken: "Gel beru Topal zorba ba!" diye haykrmtr. Akibetini h e m e n anlayp kvranmaya balayan sadrazama sultan: "Bre melun! Abdest al" dedikten sonra, "Tiz u hainin ban kesin!" emrini vermitir.

Pek ok entrikalarla sadrazamlk m h r n ele geiren Topal Recep Paa o gn sarayda idam edilerek, tarihdeki hikyesini tamamlamtr.

NEF

(1634)

Divan edebiyatnn byk hiciv airi Nef, E r z u r u m l u d u r . Daha sonra stanbul'a gelmi, 1. Ahmed, I I . Osman, I. Mustafa ve IV. Murad dnemlerinde stanbul ve Edirne'de yaamtr. *
r< y

iirleriyle byk bir hret sahibi olmu, bir ara padiah IV. Murad'n yaknlar arasna girmeyi de baarmtr. Eserlerinin ounun hiciv trnde olmas sebe biyle insanlarn ve zellikle devlet adalarnn nefretini kazanan Nef'nin, son olarak vezir-i azam Bayram Paa'ya yazd hicviye sebebiyle, idamna karar verilmitir. Muallim Naci "Osmanl airleri" isimli eserinde " O ' n u n ahlak ynden iddetle tenkide ayan bir 'kt dilli' olduunu gizlemeye imkan yoktur" dedikten sonra "airane tabiatnda olan iktidar ise hi bir vakit inkr o l u n a m a z " h k m n vermitir. Dilinin cezasn ekmek zere padiahn emriyle Bayram Paa'ya teslim edilen ve muhtemelen o

ldrldler?
148

srada 60 yan biraz gemi b u l u n a n air, avuba Boynu Eri Mehmed Paa tarafndan; "Gel bakalm Nef Efendi! Odunlukta hicvolunacak birisi var!" denilerek sarayn odunluunda bodurulmu ve cesedi denize atlmtr.

S U L T A N B R A H M (1649) Sultan I. Ahmed'in olu, IV. Murad'n hayatta kalan t e k kardeidir. D i e r kardeleri IV. Murad'n emriyle ldrldkleri iin ehzade i b r a h i m de daima l m korkular duyarak bvm, sonunda aabeyinin gen yata vefat zerine Osmanl tahtna oturmutur. 8 sene 9 ay kadar bu taht igal ettikten sonra, isyan eden ordu ve devlet erkannn ibirliiyle hal edilerek bir hcreye kapatlmtr. Yerine oullarndan IV. M e h m e d , henz, yedi yanda bir ocuk olduu halde tahta kmtr. Yeni sultann ocuk olmasn gereke gsteren ve yeniden Sultan ibrahim'in tahta kmas gerektiini dnen baz kimselere frsat vermemek iin devlet erkn kendi aralarnda anlaarak Sultan i b r a h i m ' i kapatld hcrede, Cellatba Kara Ali Aa'ya bodurtmulardr.

K S E M S U L T A N (1651) Osmanl tarihinde kadnlar saltanatnn ba temsilcilerindendir. T o r u n u IV. M e h m e t za mannda, Valide Sultan olan Turhan Sultan ve yaknlarnn marifetiyle, Saray Aas Sleyman isimli bir zat tarafndan ldrlmtr. 1651 yl Austosunda bir gece yans sakland y e r d e n kartlan Ksem Sultan, Sleyman Aa'nn celladarndan Kk Mehmet isimli bir zlfl baltacnn eline dt. Zlfl, vura vura jk
ldrldler? 150

sersem hle getirdii ihtiyar kadn daha sonra yere yatnP bdu-

Nas,

M E R Z F O N L U K. M U S T A F A P A A (1683) IV Mehmed dneminin nl sadrazamdr. 1683 ylnda Viyana nlerinde Osmanl o r d u s u n u n byk bir malubiyete dmesine sebep olduu iin, aleyhinde alan devlet adamlarnn da gayretiyle padiahn gznden dm, nihayet hakknda lm ferman kartlarak Belgrad'da idam edilmitir. Kprl Mehmet Paa tarafndan yetitirilen ve Fazl Ahmet Paa'nn gen yata vefat zerine sadrazam olan Merzifonlu, aslnda fazilet ve ehliyet sahibi bir devlet adamyd. Viyana boz-

gunu, kendisine yardm etmesi gereken Budin Beylerbeyi'nin ve Krm Han Murat Giray'n ihanetleri sebebiyle domu; bu muharebe sr asnda en az 10.000 Osmanl askeri ldrld gibi, bir ok t o p , adr ve m h i m m a t dman kuvvetlerinin eline gemitir. II. Viyana bozgunu ile Osmanllarn Avrupa toprak-larndaki ilerleyii durduu gibi artk geri ekilme dnemi balamtr. Nitekim dev letin ykld gnlere kadar geen 238 yl iinde, kazanlm btn memlekeder birer birer elden karak, zerlerinde yeni devletler kurulmutur. Merzifonlu'nun idamna ferman kartlnca Kapclar Kethdas Ahmet ve avuba Mehmet Aalar Belgrad'a gnderilmitir. Bunlar oraya ulanca, yedi seneden beri sadrazam olarak grev yapan bu cihangiri boarak ldrm ve ban kesip Edirne'ye gndermilerdir. Bu kesik ba padiaha gsterildikten sonra Saruca Paa hazresine gmlmtr. Merzifonlu'nun basz gvdesi ise Belgrad'a defnedilmitir.

NEVEHRL D A M A D BRAHM PAA (1730) Osmanl tarihinde Lale Devri advla m e h u r olan bir dneme damgasn vuran byk devlet

Nasl ldrldler? 152

a d a m l a n n d a n d r . U z u n sre vezir-i azandk yaptktan sonra Patrona Halil ve arkadalarnn kard isyan z e r i n e sarayda kstrlan sadrazam, senelerce beraber bulunduu ve be raber elendii Sultan III. Ahmed'e, kendisini isyanclara teslim etmemesini rica etmi, bunun zerine kendi canndan da korkan padiahn emriyle sarayn bir odasnda bodurulmutur. Cenazesi bir ot arabasna konularak kap nnde bekleen isyanclara teslim edilmitir. Asiler tarafndan gn sokaklarda srklenen cesedi, geceleri stanbul kpekleri tarafndan da didiklenerek tamamen tannmaz hle gelmitir.

P A T R O N A H A L L (] 730) Osmanl tarihinde Lale Devri olarak bilinen dnemin sonunda byk bir isyan kartarak, hem Vezir-i azam Damat brahim Paa'y katiettiren, h e m de padiah III. Ahmed'i tahttan indirip yerine I. M a h m u d ' u n tahta kmasn salayan Patrona Halil, Arnavut kkenli bir hamam tellala idi. Gidiattan memnun olmayan bir takm kimseleri bana toplayarak ihtilali gerekletirdi. Bu olaylar srasnda devlet grevlisi baz kimselerin de yardmn gren Patrona Halil, 49 gn kadar her istediini yaptrarak byk bir saltanat iinde yaam, ancak yeni

padiahn ustaca dzenledii bir suikast ile idam edilmitir. n e m l i ilerin grlecei haber verilerek saraya arlan ihtilalci, 900 kiilik gurubuyla Topkap'ya geldiinde, "askerlerin ieri girmesi padiaha hakaret saylr, siz yalnz b u y u r u n ! " denilerek iki yakn adamyla birlikte Badat Kk'ne girdirilmi, onlar azametle kelerine kurulup sultan beklerlerken ortada erbet sun m a k iin dolaan pehlivan yapl on kadar E n d e r u n Aas a n i d e n z e r l e r i n e ullanp kendilerini etkisiz hle getirmilerdir. Neye uradklarn anlamadan srklenerek dar kartlan Patrona ve adamlar, kkn kemerleri altnda gizlenmi olan cellatlara teslim edilmilerdir. Ksa srede ldrlen ihtilalcilerin cesederi d kapda bekleyen adamlarnn nne atlnca onlar da kendi canlar telana dp kamlardr. 15 Kasm 1730 Cumartesi gn cereyan eden bu olaydan sonra iktidar t a m a m e n Sultan I. M a h m u d ' u n kontrolne gemitir.

A L E M D A R M U S T A F A PAA (1785) Emrindeki ordu ile stanbul'a gelen ve tahtndan indirilen III. Selim'i yeniden padiah yapmak

isteyen Alemdar Mustafa Paa, III. Selim'in ldrlmesi zerine II. Mahmud'a biat etmi, onun sadrazam olmu fakat aradan drt ay gemeden yenieriler isyan etmilerdir. Bir gece yans klalanndan kan yenieriler Bab- Ali'yi gizlice kuatp, Kethda Dairesi'ni atee verdik ten sonra, elli al cariyesi ile haremdeki mahzene snan Alemdar' teslime zorlamlardr. Buna raz olmayan sadrazam, II. Mahmud'un kendisine yardma geleceini bo yere beklemi, nihayet m a h z e n d e k i b a r u t flarn k e n d i eliyle ateleyerek intihar tercih etmitir. Mthi bir
Nasl ldrldler? 154

padama ile yklan mahzenin yaknnda bulunan bir ok isyanc da onunla birlikte yok olmutur.

DANTON

(1794)

1789 ylnda gerekleen Fransz htilali'nin nde gelen liderlerindendir. 1759 ylnda domu, Paris'te hukuk renimini t a m a m l a d k t a n sonra avukat olarak meslek hayatna atlm, bu srada ihtilalci etelere katlarak adn duyurmutur. Robespierre ve Marat gibi dier ihtilalcilerle birlikte kral ve kralienin devrilmesi mcedelesine girip baanl olan Danton, kurduklar ihtilal mahkemesinde bata XVI. Lui ve kars Fransz kraliesi Marie Antoinette olmak zere bir ok kimseyi giyotinle

idam ederek ldrnce yeni halk ayaklanmalar balamtr. Bunlar nlemek iin iddeti artran ihtilalciler k e n d i ilerinde de anlamazla dmlerdir. htilalden be yl kadar sonra R o b e s p i e r r e , D a n t o n ' u eitli yolzuzluklarla sulayarak mahkemeye kartt. Drt gnlk bir d u r u m a d a n sonra, "htilal kendi adamlarn yemeye balad!" diyen D a n t o n lm cezasna arptrld. Uzunca bir sredir Fransa'da yaygn olarak kullanlan giyotin bu safer D a n t o n iin hazrland. O ise b u g n e kadar yaptklarna p i m a n o l d u u n u , k e n d i k u r d u u ihtilal mahkemesinin byk bir hata olduunu belirterek, Tanrdan ve insanlardan af dilediini beyan etti. Ba k o p a r l m a k zere giyotine yatrldnda henz 35 yandayd. dam fazlaca nemsenmedi. Kendisinden sonra Robespierre ve Marat gibi ihtilalciler de ldrldler.
Nasl ldrldler? 155

III. S E L M (1808) Osmanl padiahlarnn en tannmlarndan biri olan III. Selim, batllama hareketlerinin sk takipisi, sanatkr r u h l u , kibar ve nazik bir hkmdard. D n e m i iinde balayan Kabak Mustafa syan ile tahtndan indirilmi ve nihayet kendisini, kapatld hcreden kurtararak yeni-

den tahta karmak isteyen Alemdar Mustafa Paa'nn stanbul'a geldii gn, padiah I V . Mustafa'nn adamlar tarafndan, hanm ve cariyelerinin gz nnde ldrlmtr. eidi kaynaklara gre katiller h c u m ettiklerinde efendilerini korumak iin youn gayret gsteren kadnlar kolayca bertaraf edilmi, I I I . Selim silahsz bulunduundan elindeki ney ile cann korumaya almtr. Ne var ki on kiiden fazla olan katiller iddede saldrp kllar ile vurmaya balamlar ve nihayet mahl padiah kanlar iinde yere serilerek can vermitir.
Nasl ldrldler? 156

IV. M U S T A F A (1808) Tahtndan indirilecei korkusuyla amcas III. Selim'in ve kardei Sultan II. M a h m u d ' u n l d r l m e s i e m r i n i v e r e n IV. Mustafa, I. Abdlhamid'in oludur. Alemdar Mustafa Paa isyan ile tahttan indirilmi ve yerine ldrlmesi iin e m i r verdii, fakat a d a m l a r n n b u n u baaramad II. Mahmud padiah olmutur. IV Mustafa daha nce Sultan M a h m u d ' u n kapal tutulduu imirlik denilen odaya hapsedilmi, aradan d r t ay bile g e m e d e n , tekrar tahta kartlabilecei endiesiyle II. Mahmud tarafn dan l m n e ferman kartlmtr. Odasna giren cellatlar onu kendi belindeki al kuakla

ToDkao Saray'nda haner ve kl darbeleriyle ldrlen Osmanl padiah. Sultan III. Selim

bomulardr. Cenazesi, babas I. Abdlhamid'in trbesine defnedilmitir.

S U L T A N A B D L A Z Z (1876) Osmanl padiahlarnn otuz ikincisi olarak tahta kan Abdlaziz, II. M a h m u d ' u n oludur. Ba basnn vefat zerine padiah olmu, 15 yl kadar bu grevde kaldktan sonra Serasker Avni Paa, M t e r c i m Rt ve Mithat Paa ls tarafndan tahtndan indirilmitir. O n u hal eden P
idrid'ier?

mtecavizler, ahs servetini yama edip, cariyelerine el koyduktan sonra, D o l m a b a h e ' d e n Topkap Saray'na gtrmler, daha nce III. Selim'in ldrld odaya kapatmlar, gn sonra da Feriye Saray'na nakletmilerdir. Burada daha fazla sre yaamasn kendileri iin tehlikeli gren devlet adamlar, grevlendirdikleri celladar marifetiyle ve bir trnak makasyla sa ve sol bileklerinin damarlarn kestirmi, kan kaybndan lmesine sebep olup olaya intihar ss vermek istemilerdir. II. Abdlhamid tarafndan kurdu rulan byk bir m a h k e m e Abdlaziz H a n ' n ldrlmesi olayna karanlar birer birer yaka layp cezalandrm; Mithat Paa'nn da idamna hkmetmitir. Bu cezay srgne eviren Abdlhamid, o n u TaiPe gndermitir, ingilizlerin yardmyla

158

buradan kamaya alan Mithat Paa da, zindan grevlileri tarafndan boulmutur. Abdlaziz'in. ldrlnde birinci derecede rol alan Serasker Avni Paa ise, cinayeti ilediinin zerinden bir hafta getikten sonra, Abdlaziz'in hanmlarndan Neerek Kadn Efendi'nin kardei erkez Hasan isimli bir kdemli yzba tarafndan, Mithat Paa'nn konanda kurunlanarak ve belki de lmez dncesiyle defalarca hanerlenerek yok edilmitir. Bu srada bir keye saklanan Mithat Paa cann zor kurtarm, yakalanan erkez Hasan da ertesi gn idam edilmitir.
Nasl ldrldler? 160

ALI SUAV (1878) Hayat ve mcadelesi hakknda aydnlatc bir ok bilgiden yoksun olduumuz Ali Suav, "Yeni Osmanllar" arasnda ne km bir siyaset ve fikir adamdr. ankrl bir babann olu olarak 1839 ylnda stanbul'da domu, cidd bir tahsil g r m e m e s i n e ramen kendisini yetitirmi; camilerde vaaz ederek, gazetelerde yazlar yazarak tannm, baz devlet grevlerinde bulunmu, kart siyas olaylar sebebiyle stanbul'dan Kastamonu'ya srlm, oradan Avrupa'ya kap Fransa ve n g i l t e r e ' d e gazeteler n e r e t m i ; kendisiyle birlikte hareket eden Namk Kemal

ve Ziya Paa gibi Yeni Osmanllarla gr ayrlna dp yalnz braklm, buna ramen mcadelesine devam ederek, kendisini destekleyen baz kimseler araclyla tekrar stanbul'a dnmtr. ngiliz bir hanmla evlenen Ali Suav, daima n plnda olmak isteyen, egosuna malup, hrsl ve kark fikirli bir kimsedir. eitli kaynaklarda o n u n bir ngiliz ajan olduu, II. Abdlhamid H a n ' devirmek isteyenlerce kullanld; ahlak zaaflar sebebiyle hayat boyu herhangi bir ite baarl olamad; hi bir grevde bulunmayp, her hangi bir i yapmad zamanlarda bile Avrupa'da rahata dolap bol bol para harcad yazlp sylenmi, Trk fikirleri sebebiyle kendisinden sonra gelen bir takm milliyetilere nclk ettii bildirilmitir. Ali Suav'yi m e h u r e d e n asl h a d i s e , I I . Abdlhamid H a n ' t a h t t a n indirip, raan Saray'nda gzetim altnda tutulan V. Murad' tekrar tahta karma giriimidir. Bunun iin Rumeli gmenlerinden toplad 300 kadar adamla raan'a baskn dzenleyen, kapdaki nbetileri etkisiz hale getirdikten sonra ieri girip V. Murad' dar karmaya alan ve bu srada "Aman padiahm! Gel bizi Moskoftan kurtar!" diye baran Ali Suav tam bu srada isyanclar tepeleyip ieri giren Beikta Muhafz

Nasl ldrldler? 161

Hasan Paa'nn kafasna vurduu sopa darbe leriyle yere yklm, bu arada dier muhafzlarn tekme ve dipik darbeleriyle feci ekilde ldrl mtr. Tarihte, raan Vakas olarak bilinen bu hadise 1878 ylnn Mays aynda vuku bulmu, Ali Suav'ye destek veren Rumeli muhacirlerinden 23 kii de bu kavga srasnda katledilmitir. Bu srada kocasndan gelecek haberi bekleyen ve bir ingiliz ajan olduu bilinen kars Mary, gi
ldrldler? 162
Nas

onun ldrldn haber alnca kendisine ait btn evraklar yakarak yok etmeyi baarmtr.

M T H A T PAA (1884) Sultan Abdlaziz, V. M u r a d ve Sultan I I . Abdlhamid d n e m l e r i n d e ismi n e km devlet adamlarndandr. Rusuklu Hac Eref Efendi'nin olu olarak 1822 ylnda stanbul'da domutur. Zekas ve alkanl sayesinde ksa zamanda eitli m e m u r i y e t l e r e getirilmi ve nihayet Sultan Abdlaziz'in sadrazam olmutur. Tam bir ngiliz hayran olarak yetien ve Osmanl devlet dzenini batllarn istedii bir ekle dntrmek iin mcadele veren Mithat Paa, merut bir idare iin kendisine engel grd Sultan Abdlaziz'in tahttan indirilip ehid

edilmesi olayna karm, V Murad'n da istedii adam olmadn grnce II. Abdlhamid ile anlap o n u n padiah olmasn salamtr. Bylece Kanuni Ess'yi ilan ederek I. Merutiyet dnemini balatan Mithat Paa'nn ahsi emel ve ihtiraslarna bir snr izilemedii anlalmtr. O, "l-i Osman" yerine "l-i Mithat" hanedan ln bile isteyecek kadar cretkar davranan, memleketi 93 Harbi denilen byk bir felakete srkleyen; baarl bir m e m u r olmakla beraber siyas dehaya sahip bulunmayan kltr ve bilgisi zayf bir adamdr. II. Abdlhamid'in, amcas Abdlaziz'in katillerini aa kartmak iin kurdurduu Yldz Mahkemesi'nde yarglanan M i t h a t Paa, m a h k e m e c e sulu g r l e r e k hakknda idam karar verilmitir. Sultan II. Abdlhamid bu karar m e b b e t hapse evirdiktan sonra m a h k u m l a r Taif Kalesi'ne hapsedilmilerdir. Burada, ingilizler tarafndan karlarak, devletin bana yeni gaileler almak istenmesi zerine zindanda grevli iki zabit, bir avu ve alt nefer tarafndan ierden kilitledii kap krlmak suretiyle Mithat Paa tutulmu ve Edirneli smail isimli bir nefer tarafndan boaz sklmak suretiyle elle boulmutur. Bu srada M i t p a t P a a ' n n k e n d i s i n i l d r m e k iin gelenlere fazla bir mukavemet gstermedii nakledilmitir. 1884 ylnn 6-7 Mays tarihinde cereyan eden bu hadiseden sonra Mithat Paa'nn

cenazesi zindan civarndaki eski bir kabristana defnedilmitir. Cumhuriyet d n e m i n d e resm tarihiler tarafndan "hrriyet ehidi" olarak kabul edilip yceltilen Mithat Paa'nn kemikleri, 1951 ylnda TaiPten stanbul'a nakledilerek Hrriyet-i Ebediye tepesinde yaptrlan ant mezara konmutur.

D E R V V A H D E T (1909) Sultan I I . A b d l h a m i d H a n ' n t a h t n d a n indirilmesine sebep olan 31 Mart Vakas iinde

Nasl ldrldler?
164

nemli rol oynayan Dervi Vahdeti, Kbrsldr. Yoksul bir ailenin ocuu olarak b y m , Kbrs'ta memurluk yapm, ngilizce renmi ve 1902 ylnda stanbul'a gelmitir. Burada baz uygunsuz hareketlere giritii iin Diyarbakr'a s r l e n D e r v i Vahdet, I I . M e r u t i y e t i n ilanndan sonra tekrar stanbul'a gelerek ttihat ve Terakki Frkas'na g i r m e k istemi, kabul edilmeyince "Volkan" isimli bir gazete nere d e r e k m t h i yazlarla cemiyete saldrmaya balamtr. Bu arada "ttihad- Muhammediyye" adn verdii bir cemiyet kuran ve ksa srede gelimesini salayan Dervi Vahdet, Meclis-i Mebusan'n ittihat vekillerini din duygulardan uzak, kozmopolit ve ahlaksz kiiler olarak tavsif etmektedir. Gerekten o d n e m d e ttihat ve

Terakki, hkmet zerinde etkili d u r u m d a d r ve bir ok yanl kararlarn alnmasn salad gibi fail-i mehul cinayetlere bulam d u r u m dadr. Asl mesele ise iktidar tamamen kontrol altna alarak meclisi ele g e i r m e k ve I I . Abdlhamid'i t a h t t a n indirmektir. Cemiyet yeleri beynelmilel Masonluun her halde ok dikkade izdii bir plan sayesinde bu emellerine kavumu ve neticede imparatorluun da ykl masna sebep olmulardr. Bir ingiliz ajan olduu artk bilinen Dervi Vahdet, 31 M a r t Vakas'n hazrlayarak stanbul'da bir isyan balatm, "eriat isteriz!" lklaryla meclisi datmak isteyenler bir sre sonra meclisi kurtarmaya geldiini syleyerek S e l a n i k ' t e n yola k a n H a r e k e t O r d u s u marifetiyle katliama tabi tutulmulardr. Bu orduyla s t a n b u l ' u ele geiren ttihatlar Abdlhamid Han da tahttan indirmeyi baarm, bu arada sulu veya susuz yzlerce insann lmne sebep olmulardr. Canndan korkup zmir'e kaan Dervi Vahdet ise artk grevi tamamland iin yakalanp stanbul'a getirilmi ve gstermelik bir m a h k e m e n i n ardndan Ayasofya meydannda aslmak suretiyle ldrlmtr. Daha sonraki yllarda ttihatlarn 31 Mart Vakasn bir gerici ayaklanmas olarak gsterip Dervi Vahdet'nin

Abdlhamid'le birlikte hareket ettii yalann syledikleri bilinmektedir. Nitekim bu eriat kalkmasnn (!) bahane edilerek ttihatlarn iktidara el koyduklar, yani kalkmann sadece onlara yarad aka belli olmutur. Abdlhamid gibi siyas deha sahibi bir hkmdarn, bir ngiliz ajan olan Dervi Vahdet ile hi bir ilikisinin olmad ve aslnda kendi menfaatna uygun den 31 Mart Vakasna mdahil olup ondan istifade cihetine gitmedii bilinmektedir.

Nasl ldrldler?

RASPUTN

(1916)

166

1917 ylnda Rusya'da gerekletirilen Bolevik ihtilali n c e s i n d e son Rus ar ve ariesi zerinde inanlmaz bir etki brakm olan cahil bir papazdr. 1871 ylnda doan ve 1904 ylnda bir ky papaz olarak meslek hayatna atlan Rasputin byk hrs, kibir, ahlak dkl ve korkun bir ykselme arzusuyla, kendini k e r a m e t l e r g s t e r e n bir e r m i olarak t a k d i m e t m e y e balamtr. Ksa bir sre iinde halk, etrafna ifa datan yksek bir ahsiyet olduuna inan drmay baarmtr. hreti saraya kadar ulatnda, arie, hasta olunun tedavisi iin Rasputin'i saraya davet

etmi, konumalar ve davranlarndan etkilenerek adeta onun klesi haline gelmitir. ar da, olunu salna kavuturduuna inand bu korkun ve gizemli papaz el stnde tutmaya balaynca R a s p u t i n , Rus sosyetesinin bir numaral adam haline gelmitir. O, bundan sonraki yllarn sarayda, her trl devlet ilerine mdahale ederek ve dilden dile dolaan fuhu ve iki partileriyle geirir. Sylentilere gre arie ve kzlaryla da ilikiye girmekte ve arn yaknlar tarafndan nefretle t a k i p e d i l m e k t e d i r . N i t e k i m 1 9 1 6 ylna ulaldnda artk Rusya'nn zirvesindeki tek
.1

Nasl ldrldler? 168

adamm gibi grnen ve "Tanrya ulamann tek yolunun gnah ilemekten getiini" syleyen ahlaksz papaz, arn kuzeni Dimitri Pavlovi ve Prens Yusupov tarafndan bir ziyafete davet edilir. O n u r u n a verilen yemekte Rasputin, daha nce iine zehir kartrlm pastalar bolca yedii halde lmeyince, ev sahipleri zerine atlp kyasya dvmeye balarlar. ri yar bir adam olan korkun papaz onlarla mcadeleye giriirse de sonunda kurun yamuruna tutulmak suretiyle kanlar iinde yere serilir. Btn bunlara ramen can ekimeye devam ettii grlnce bir halya sarlarak Neva Nehri'nin souk sularna atlp yok edilir.

MATA H A R (1917) Almanlarn I. Dnya Sava'nda ne kan nl casuslarndan biridir. Hollandal bir iadamnn kz olarak 1876 ylnda doan Mata Hari, ailesi tarafndan bir rahibe okuluna gnderilmise de 18 yanda iken Hollanda ordusunda grev yapan Iskoyal bir subaya k olmu ve onunla evlenerek Java Adas'na gitmitir. Burada gizemli Dou H i n t danslarn renen gen ve gzel kadn Avrupa'ya d n d k t e n sonra, kendisinden 20 ya byk olan kocasndan boanp Paris'e yerlemitir. Avrupa'nn deiik ehirlerinde dans ederek byk bir ne kavutuu sralarda Almanlar tarafndan casusluk eitimine tabi tutularak yetitirildii bilinmektedir. Asl ismi Margaretha Zelle olan ve Mali dilinde "afan G z " anlamna gelen Mata Hari ismini kullanan gen kadn Fransz, ingiliz ve Rus subaylarnn gzdesi olarak bir ok gizli belgeye ulam ve bunlar byk ustalkla Almanlara bildirmitir. Daha sonra kendisinden phelenen Franszlar ona ibirlii teklif etmiler, Mata Hari b u n u kabul etmi grnd halde, iliki kurduu alt Fransz ajan A l m a n l a r t a r a f n d a n 15 g n i i n d e ldrlmtr. Bunun zerine hemen mahke m e y e sevkedilen ve yarglanan Mata H a r i hakknda yeterli delil toplanamad halde idama mahkum edilmitir.

Dnya casusluk tarihinin en nemli simalarndan biri olarak byk ne kavuan Mata Hari, 15 ekim 1917 tarihinde, afak vakti, infaz iin bir ormana gtrlrken bile, Franszlarn kendisini ldrerek bir ey kazanamayacan sylemitir. Korkusuz bir tavr sergiledii, hatta gzlerini balatmad bilinmektedir. O n u n , kendisini kuruna dizen 15 Fransz askerinden sadece birinin kurunuyla lm olduu da belgelen mitir. Dier 14 askerin kurunlan Mata Hari'yi hedef almam grnmektedir.

ldrdler?
170

T A L A T PAA (1921) ittihat ve Terakki Cemiyeti'nin nde gelen liderlerindendir. Bir sre sadrazamlk da yapm, devletin felaketinde birinci derecede rol oynadk tan sonra yurdu terkedip kam, Berlin'de, gen bir E r m e n i tarafndan k u r u n l a n a r a k ldrlmtr.

C E M A L PAA (1922) ittihat Terakki yneticilerindendir. Payitaht terkedip katktan bir sre sonra Tiflis'te, Er meniler tarafndan kurunlanarak ldrlmtr.

E N V E R PAA (1922) Osmanl tarihinin son zamanlarna damgasn vuran ttihat liderlerdendir. Osmanl h a n e d a n n d a n Naciye Sultanla da evlenerek Damad olan Enver Paa, uranlan byk hezi met sonrasnda yurdu terkedip kam, bir sre Moskova'da kaldktan sonra, bir Turan Devleti kurmak zere harekete gemi ve nihayet Buhara yaknlarnda, Ruslarla giritii bir mcadele srasnda, at z e r i n d e saldrya gemiken, v c u d u n a isabet e d e n kurunlarla hayatn (A
Nasl ldrldler? 172

kaybetmitir.

AL K R BEY (1923) Byk Millet Meclisi'nin birinci d n e m i n d e Trabzon Mebusu olarak grev yapan Ali kr Bey, 1884 ylnda Vakfkebir'in arl Nahiyesinde domutur. Babas gibi Bahriye Zabiti olarak orduya katlm, Osmanl donanmasnn glen mesi iin kurulan Donanma Cemiyeti'nin ikinci bakan olarak grev yapm, son O s m a n l Meclisi'nde mebus iken, Anadolu'ya geip milli mcadelede grev almtr. Son derece dindar, atak, bilgili ve hatip bir kimse olarak mecliste n yapan Ali kr Bey, h e m meclis bakan Mustafa Kemal'e, hem de birinci

gurup denilen bat yanls mebuslara muhalefede ne kmtr. O daha ok Mehmet Akif ve dier dindar mebuslarla beraber olmu, ikinin yasak lanmasna dair kanunun kmasn salam ve bu faaliyederiyle bir ok kimseyi rahatsz etmitir. M e m l e k e t i n d e de ok sevilip saylan ve h e r seimde baarl olaca anlalan Ali kr Bey, bir gn Mustafa Kemal'in muhafz alaynda grevli olan Topal Osman isimli hemehrisinin kahvesine ay imek iin davet edildiinde, onun adamlar tarafndan, adr ipiyle boularak ehid edilmitir. Cesedi bir kilime sarlp ankaya'daki bo bir tarlaya, zerindeki elbiseler bile karl madan gizlice gmlen Ali kr Bey'in ortadan kaybolmas meclisi ayaa kaldrm ve nihayet be gn sonra ls gml olduu yerden karlm, katillerinin Topal Osman ve adamlar o l d u u anlalnca o n l a r d a y a k a l a n m a k istenmitir. Ne var ki Topal Osman, zerine gnderilen kuvvetlerin, kendisine ate etmeye baladn grnce aknlkla karlk vermeye balam, fakat hi bir ey konumasna frsat verilmeden ldrlmtr. Daha sonra olayn zeri kapatlarak Ali kr Bey cinayeti unut turulmak istenmitir. Cenazesi Trabzon'a g n d e r i l e r e k oraya defnedilen bu gen ve atak mebus, ehid edil diinde, henz 39 yanda bulunuyordu.

lmnden sonra Trabzon'da kmas muhtemel ayaklanma, Mustafa Kemal'in ehre gnderdii baz milletvekilleri araclyla nlenmitir.

E Y H S A D (1925) Asl ad M u h a m m e d Said, babasnn ismi eyh M u h m u d ' t u r . Palu'da doup bym, sonra Erzurum'un kazas Hns'a yerlemitir. Medrese tahsilinden sonra kendini talebe yetitirmeye vermi, slm ilimler sahasnda yrenin n e ^ ldrldler? 174 kan isimlerinden biri olmutur. Hem mderris, h e m de Nakibend eyhi olarak evresinden hrmet ve itibar gren eyh Said; cumhuriyetin ilan, hilfetin kldrlmas ve bir takm yeni kanunlar kartlarak laik bir dzene d o r u gidilmesi karsnda, dou vilyederinin ounu kapsayan bir isyan balatm, kurulan cumhuriyet h k m e t i n e ve banda b u l u n a n zata kyam edilmesi gerektiini belirterek harekete gemitir. 13 ubat 1925 t a r i h i n d e balayan bu isyan hareketi ksa srede byyp genilemi, eyh Said'e bal kuvvetler Hani, Piran, Elaz gibi yerleri ele geirerek Diyarbakr'a doru ilerle meye balamlardr. Onlarn bu hareketleri karsnda h e m e n Takrir-i Skn K a n u n u ' n u kartan ve 12 il ve 2 ilede skynetim ilan ederek, asker harekata balayan smet nn hkmeti, isyan bastrmak iin btn kuvvetiyle

blgeye yklenmitir. Sonunda eyh Said, en yakn adamlarndan biri olan bacanann ihbaryla bulunduu yerde yakalanm ve dier isyanclarla birlikte Diyarbakr'a getirilerek, bu i iin tesis edilmi olan ark stiklal Mahkemesi nne karlmtr. Bu sralarda 60 yan biraz gemi bulunan eyh Said ve arkadalar ksa sren bir sorgulamadan sonra idama mahkum edilmiler ve 29 Haziran 1925 gecesinde hkm infaz edilmitir. O gece eyh Said'le birlikte idam edilenlerin says 48'dir. eyh Said'in idam sehbasna yrrken "Zalim ve katillerle elbette Maher G n ' n d e hesapla acaz!" dedii rivayet edilir. Zaten mahkeme zabdarndan anlaldna gre O, savunmasnn tmnde pervasz bir tavr sergilemi, davasnn hakllna olan inancndan hi vazgemediini gstermitir.

S K L P L A T I F E F E N D (1926) Son devrin byk slm bilginlerinden skilipli Atf Efendi 1926 ylnda Ankara'da, aslmak suretiyle idam edilmitir. apka Kanunu'na muhalefet ettii gerekesiyle, stiklal Mahkemesi tarafndan idamna karar verilen skilipli Atf Efendi, kendisinin suland

Nasl ldrldler?
176

eserini, apka Kanunu'nun kmasndan epeyce nce yazdn ve "Frenk Mukallitlii ve slm" isimli bu risale ile imdi sulanamayacan bildirmise de mahkeme yeleri esasen bu de erli alimi idam ederek onun gibi dnenlere gzda vermeyi amaladklarndan kitabn, h a d i s e l e r i kkrtc b i r u n s u r o l d u u n u bildirmilerdir. Onlar, apka aleyhinde olanlarn dini siyasete alet ettiklerini ve bunun da gerekirse idamla cezalandrlmas gerektiini sylemi lerdir. Mahkeme yeleri yaptklar bu ilerle rejimi ve cumhuriyeti kurtardklar zannna kaplm, kendilerini destekleyen evrelerin de itimat ve sevgisini kazanmlardr. skilipli Atf Efendi'nin idamna karar veren stiklal Mahke mesi yelerinin reisi Kel Ali lakabyla mehur olan Ali etinkaya idi. Dier mahkeme yeleri ise Kl Ali, Rize Mebusu Ali (Zrh) ve yedek ye de Reid Galib Bey idi. Savc olarak grev yapan ztn ad da Necip Ali olduundan onlara " D r t Aliler", m a h k e m e y e de " D r t Aliler Mahkemesi" deniliyordu. Trkiye'de gezici m a h k e m e l e r kurarak ksa zamanda bir ok karara imza atm olan bu yelerin ka kiiyi idam ettii hal tam olarak bilinmemektedir. Sadece Rize'de apka giymek istemeyen 143 kii iki gn iinde yarglanm, ilerinden sekiz kii idama, 14 kii 15 yla, 22

kii 10 yla, 19 kii de be yl hapse m a h k u m edilmitir. skilipli Atf Efendi'ye m a h k e m e reisinin; "apkaya niin muhalefet ediyorsun? Nihayet bir bez parasdr!" dedii ve o n u n da reisin arkasnda asl bulunan bayra gstererek "O da bir bez parasdr, fakat anlam vardr!" diye cevap verdii hafzalardan silinmemitir.

TROK

(1940)
Nasl ldrldler? 177

Bir Yahudi ailesinin ocuu olarak 1879 ylnda U k r a y n a ' n n g n e y i n d e bir kyde d o d u . Matematik ve hukuk alannda yksek renim grd. rencilii srasnda devrimci grlere s a h i p o l u p M a r k s i z m i b e n i m s e d i . arlk idaresince tutuklanp Sibirya'ya srld. ki yl sonra buradan kap Viyana ve Londra'ya gitti. Lenin'le arkadalk kurdu ve Bolevik ihtilalinin hazrlayclar arasna girdi. htilalden sonra Kzl Ordu'yu kurup bakomutan olarak grev yapt. L e n i n ' i n hayatta o l d u u s r e c e mevki ve iktidarn k o r u d u . Ancak L e n i n ' i n 1 9 2 4 ' d e lmesi ve Stalin'in baa gemesi zerine onunla anlaamayp iki yllk sre iinde btn yetkilerini kaybetti. 1929-33 yllar arasnda stanbul'da s r g n hayat y a a d . B u r a d a , h a t r a ve dncelerini kaleme alp yaynlad. 1933 ylnda

Fransa'ya gitti. ki yl sonra snr d edildi ve Norve'e geti. ki yl da burada kaldktan sonra 1937 ylnda Meksika'ya snd. Stalin hl onun peindeydi ve mudaka ldrlmesini istiyordu. 20 austos 1940 ylnda komnist bir spanyal ajan olan Roman Mercader, gazeteci klnda onunla rportaj iin geldi ve bulduu ilk frsatta bana buz baltasyla vurmak suretiyle ar ekilde yaralad. Korumalar tarafndan hemen hastaneye kaldrlan Troki uurunun ak olduu bir sra, "Siyasi bir katilin darbesi y z n d e n l m e yaklayorum. O d a m d a bana vurdu. O n u n l a
Nasl ldrldler? 178

mcadele e t t i m " gibi szler syledikten sonra ld.

MUSSOLIN

(1945)

Benito Mussolini 1883-1945 yllar arasnda yaam talyan devlet adam ve diktatrdr. Faizmin kurucusu olarak kabul edilir. Pek ok m c a d e l e d e n sonra, 1925 ylnda talya'nn bana gemi; sert, acmasz ve zalim bir tiran olarak byk kadiam ve zulmlere imza atmtr. Hider'in baarlar zerine 1939 ylnda Almanya ile birlikte Faist ideolojiyi btn dnyaya yay maya alt. Arnavutluu igal etti, Fransa ve

Mussolini ve metresi ldrldkten sonra ayaklarndan aslarak gnlerce tehir edildi.

Yunanistan'a saldrd. 1940 ylnda t a m a m e n Almanya'ya tabi uydu bir devlet bakan olarak grnd, italya, savan aclar ile boumaya balaynca Mussolini, parti liderleri tarafndan yetkilerini devretmeye arld. 1943 ylnda Kraln emriyle tutukland. Alman parat birlikleri tarafndan hapisten kurtarlp yeniden mcadeleye baladysa da 1945 ylnda Almanya'nn, I I . Dnya H a r b i ' n d e n malup kmas zerine Mussolini de her eyini kaybetti, isvire'ye kamaya alrken, kendisine muhalif eteler tarafndan yakaland ve metresi ile birlikte
Nasl idridier? 180

idam edildi. Cesedi Milano'ya gtrlp ayaklanndan aslmak suretiyle gnlerce tehir edildi.

MAHATMA GANDH

(1948)

Hindistan'n bamszlk mcadelesinde liderlik yapan ve blgenin ingiliz smrgeciliinden kurtulmasn salayan dn ve siyas nderdir. O, 1869 ylnda Hindistan'da zengin bir ailenin olu olarak dnyaya gelmi, iyi bir eitim grerek yetimi, ingiltere'de hukuk tahsili girdkten sonra Bombay'a d n p bir ka yl avukatlk yapm, daha sonra da Gney Afrika'ya tanarak buradaki Hintli vatandalarnn haklarn savunmak iin etkin almalara girimitir. 21 yl kadar Gney Afrika'da kalan Gandhi artk

Hindistan'n din ve siyas

liderlerinden Mahatma Gandhi

iyice t a n n a n bir m c a d e l e a d a m olarak Hindistan'a d n p lkesinin bir ingiliz smr gesi olmaktan kurtarlmas iin almalarn hzlandrrmtr. O, halknn k e n d i n e verdii M a h a t m a , yani "Yce R u h " ismiyle giritii mcadelelerinde iddet kartln savunmu, sivil itaatsizlii, pasifizmi ve uzlamacl ne karmtr. Eer bu yntem b t n halk tarafndan kabul grr ve ingiliz mallar ve idarecileri pasif bir direnile etkisiz hle getirilebilirse memleket kurtulacaktr. (P ldrldler? ^ Gerekten gittii her yerde bu bar yntemi tleyen Gandhi baarl olmu ve bir sre sonra bu ar amborgaya dayanamayan ingilizler Hindistan' t e r k e t m e k z o r u n d a kalmlardr. Artk onlarn kaba kuvvetleri ie yaramamakta, halk hi bir emirlerini dinlemeyerek b t n kararlar boa karmaktadr. G a n d h i defalarca t u t u k l a n d halde alk grevleriyle mcadelesini srdrm ve Hintiler tarafndan yksek bir dn ve siyas lider olarak kabul edilmitir. O, birlikte yaadklar Mslman halklara da bar yaklamlar gstermi, tek bir Hindistan hayaliyle yaad halde Mslman larn kurduu Pakistan Devleti'ne de kar kma mtr. "iddet gstermemek, inancmn birinci maddesidir. Ayn zamanda o, itikadmn da son maddesidir" diyen Gandhi 30 Ocak 1948

tarihinde, Yeni Delhi'de, radikal bir Brahman t a r a f n d a n v c u d u n a k u r u n sklarak l d r l m t r . O n u n l m h a b e r i n i alan Hintliler byk bir znt yaam ve cenazesi grlmemi bir kalabalk tarafndan yaklarak klleri Ganj Nehri'ne dklmtr.

H A S A N EL B E N N A (1950) Msr'da, dnyaca m e h u r hvan- Mslimn (Mslman Kardeler) tekilatnn kurucusudur. imire Ky'nde doup bym, retmen okulunu bitirip bir sre muallimlik yapm, sonra Kahire'de yksek tahsilini tamamlayarak Islm almalara girimitir. Gittii her yerde davasna taraftar toplayarak ve zellikle niversite rencileri arasnda tekilatn yaygnlatrp, ingiliz misyonerlerinin almalarn engellemeyi baarmtr. Mslmanlarn kendi dinlerine ve kltrlerine dnerek, her trl cehalet ve em peryalist rejimlerle mcadele etmesi gerektiini syleyen ve bu konuda el kitab olarak byk rabet gren eserler nereden Hasan el Benna, Filistinli Mslmanlara da m a d d ve manev yardmlarda bulunarak, hatta kendi tekilatndan baz mcahidleri bizzat savamak zere gndere rek hakl bir ne kavumutur. Msr siyasetinde etkin rol oynayan ingilizler ve

onlarn

uaklar,

Hasan

el

Benna'nn

almalarndan rahatszlk duymaya balaynca Kral Faruk, tekilatn datlmasn emretmi ve Mslman Kardeler tutuklanmaya balan-mtr. Kendisi hapsedilmemekle beraber her trl Islm faaliyetten m e n edilen Hasan el Benna, bir genlik derneinin toplantsna katlmak iin izin alnca oraya gitmi, fakat toplant bitiminde bindii taksiye yaklaan, kimlii belirsiz -drt kii tarafndan kurun y a m u r u n a tutularak yaralanmtr. Hastanede, kan kaybndan ld duyurulmu; cenaze trenine kimsenin kalmaW
ldrldler?

mas istenmitir. Sk gvenlik nlemleri altnda defnedilen Hasan el Benna'nn kabri banda Fatiha okumak isteyenler bile tutuklan-mlardr.

184

A D N A N M E N D E R E S (1961) 1899 ylnda, Aydn'da, zengin bir ailenin ocuu olarak dnyaya geldi. zmir Amerikan K o l e j i ' n d e n m e z u n o l d u . Ankara H u k u k Fakltesi'ne girdi. Atatrk'le tanp takdirini kazandktan sonra 1930 ylnda CHP'den Aydn Milletvekili seildi. 1949 ylnda partisinden ayrlp Celal Bayar'la birlikte Demokrat Parti'yi kurdu. 1950 seimlerinde, CHP'nin icraadanndan nefret etmi olan halk tarafndan ezici bir ounlukla iktidara getirildi. Babakan oldu.

Ezann, eskiden olduu gibi yeniden asl ekliyle okunmasn salad ve dindar insanlar zerinde yllarca sren basklar bir para azaltt iin halk tarafndan 1955 seimlerinde de tek bana iktidara getirildi. Hayat t a m a m e n Atatrk ve inn zihniyetiyle ekillenmi olmasna ramen, yaplan baz deiiklikleri devrimin elden kmas olarak yorumlayan smet nn, evresindekiler ve onlara tam destek veren askerler tarafndan kskaca alnd. Basn tarafndan iddetle tenkit edilip, asl astar olmayan yalanlar ve iftiralarla karaland. D mdahelelerin de etkisiyle 1960
Nasl ldrldler? 186

ylnda asker ihtilal gerekleti ve Menderes tutukland. Bir ksm arkadalaryla Yassada'ya gnderilip sk gzetim altnda tutuldu. Akl almaz manev ikencelere uratldktan sonra, kendisine gnlk olarak verilen uyku haplarn b i r i k t i r i p i n t i h a r a kalkt. Midesi ykanp iyiletirildikten bir gn sonra, 17 eyll 1961 tarihinde, Imral'da idam edildi. zerine giydi r i l e n i d a m gmlei ile d a r a a c n a d o r u yrrken, " H i muber deilim", yani kimseye kskn, dargn deilim dedii sylenmitir.

KENNEDY

(1963)

Tam ismi John Fitzgerald olan Kennedy, Amerika Birleik Devletleri'nin 35. Devlet Bakan idi.

1 9 1 7 y l n d a d o a n K e n n e d y ' n i n ailesi, irlanda'dan Amerika'ya gelmi gmenlerdendir. ocukluunu Boston'da geirmi, tahsilini Harward Universitesi'nde tamamlam, bu arada yazarla balayarak ok okunan baz eserler kaleme almtr. II. Dnya Sava'ndan sonra siyasete atlan Kennedy, ksa zamanda Temsilciler Meclisi'ne seilmi, sonra senatr olmu ve nihayet 1960 ylnda Bakan seilmitir. O n u n halk tarafndan ^
ldrldler? 188
Nas

ok sevilmesi ve uygulamaya alt ekonomik programlar phesiz ki muhalifleri ve zellikle Yahudi lobileri tarafndan hazmedilememi ve bugn bile mahiyeti tam olarak anlalamayan bir suikast dzenlenerek, kars ile Dallas Texas'da bulunduu bir srada, onlarca korumasna ve sk gvenlik nlemlerine ramen, 22 Kasm 1963 t a r i h i n d e , v u r u l a r a k l d r l m t r . Nereden geldii belli olmayan kurun bir anda Kennedy'nin kafatasn parampara etmitir. Kars, daha sonraki yllarda Yunanl bir armatrle evlenmi, Kennedy ailesinden bakalar da eidi suikastlarla yok edilmilerdir.

M A L C O L M X (1965) Amerikal Mslmanlarn unutulmaz liderlerin-

d e n d i r . 1925 ydnda O m a h a N e b r o s k a ' d a domutur. Zenci bir rahip olan babas Earl Litte, Malcolm h e n z alt yanda iken beyazlar tarafndan ldrlmtr. ocuklarn geindiremeyecek duruma den annesi ise ldnp, akl hastanesine kapatlm; evi ve ailesi dalan kk Malcolm, son derece ar artlar altnda bir ocukluk dnemi geirmitir. Beyazlarn, srf derisinin rengi sebebiyle kendisini ve rkdalarn srekli aaladn grerek ve geimini temin iin bir i bulmakta zorlanarak genlik dnemini yaam; bu arada iki, kumar ve uyuturcuya mptela olup dengesiz bir hayata srklenmitir. Hrszlk sebebiyle tutuklanp hapse aldnda henz 21 yandadr ve beyaz yarglar en fazla yl hapis cezas vermeleri gerekirken onu 10 yla mahkum etmilerdir. Genliinin en gzel yllarn hapis hanede geiren Malcolm, burada iken kendisinin bir peygamber olarak gnderildiini iddia eden Elijah M u h a m m e d isimli birinin, adna slam dedii din ile tanm; hapisten knca ona tabi olup, en ateli taraftarlarndan biri olmutur. Elijah'n kurduu rgt ksa zamanda derleyip toparlayarak Kuzey A m e r i k a ' d a k i zencileri tekilata kazandran, memleketin her yerinde konferanslar vererek etkin bir kimse olduunu gsteren Malcolm, dnya ar siklet boks

ampiyonu M u h a m m e d Ali'nin de arkada ve hocasdr. Aradan geen gnler iinde Elijah'n ahlk ve karekter zaaf iinde yaayan uydurma bir peyg amber olduunu ve onun, sekreterleriyle gizli ilikilere girip sapka bir hayat yaadn gren Malcolm X ile tekilatnn aras alm ve O, bir gn hi kimseye haber vermeden Hac iin Mekke'ye gitmitir. Burada, slm d i n i n i n Elijah'n retilerinden baka bir ey olduunu aka grdkten sonra, gerek Mslman kim liiyle ve Malik el ahbaz adn alarak Amerika'ya dnmtr. O'nun bundan sonra asl mcade lesine balad anlalnca dmanlarnn artt, h e m A m e r i k a n gizli servislerinin, h e m de Elijah'n kendisini yok etmek istedii anlal mtr. Nitekim 21 ubat 1965 gn, New York City'de, kalabalk bir toplulua konferans vermek iin k r s y e k t n d a , kars ve k k ocuklarnn da hazr bulunduu salonda, kimin adna hareket ettikleri hal bir sr olarak kalan -drt kii tarafndan defalarca kurun sklmak suretiyle ehid edilmitir. Bronz bir tabut iinde 8 gn kadar bekletilen ce-nazesi, binlerce kii tarafndan ziyaret edildik ten sonra, slm'a tam uygun bir din merasimle kabrine defnedilmitir.

Hayat ve mcadelesi zerine bir ok kitaplar yazlan ve bir de sinema filmi ekilen Malcolm X, son devrin en byk fikir ve aksiyon adam larndan biri olarak slm tarihindeki yerini alm grnyor.

S E Y Y D K U T U P (1966) 1906 ylnda Msr'da domutur. Kkl ve varlkl bir ailenin drt ocuundan biri olarak bym, zekas ve alkanl sebebiyle baarl bir renim hayat geirmi, sonra Kahire'de
ldrldler?

yazarlk yapmaya balamtr. H e m e n her sahada kalemini baaryla kullanan Seyyid Kutup, bir ara eitim kastyla Amerika'ya gnderilmi ve burada iken Hasan El Benna'nn ehadet haberini alnca, hvan- M s l i m n ' e katlmaya karar vermitir. Nitekim 1950 ylnda Msr'a dndk ten sonra almalarn daha ok, Mslman Kardeler Tekilat'nn ilerlemesi ve Hasan el Benna'nn gr ve dncelerinin yaygnla masna teksif etmitir. Tabi yazlan ve mcadelesi sebebiyle tutuklanarak hapse atlmtr. 15 sene kadar sren mahpusluunun 10 senesi hapishane hastanesinde geen Seyyid Kutup, burada hi d u r m a d a n alarak en byk eseri saylan F Zilli'l- Kuran (Kur'ann Glgesinde) isimli tefsirini yazmtr.

192

Yaplan mahkemeler sonunda, o n u n insanlar devlete kar kkrtp karklk kardna karar verilerek idamna hkmedilince, o b u n u dur durmak iin herhangi bir mcadeleye girime mi, hatta kendisinden, zr dilerse idam cezasn kaldracan syleyen Msr Devlet Bakan Nasr'a "Ben Allah yolunda yaptm i iin zr dilemem!" cevabn vermitir. 29 Austos 1966'da, iki arkadayla birlikte aslarak idam edilen Seyyid Kutup bu srada 60 yanda idi. Baz kaynaklara gre idam edilmeden hemen nce bir istei olup olmad sorulmu, iki rekat namaz klmak istediini syleyip namaza d u r u n c a secdeden kalkmad grlmtr. Vazifeliler iin uzadna kzarak onu uyarmaya geldiklerinde r u h u n u teslim etmi olduunu grp armlar, buna ramen kaldrp idam sehbasna asmlardr.

CHE GUAVARA

(1967)

lgin hayat hikyesi ve devrimci kiiliiyle dnya komunisderinin idollerinden biri olmay baaran Che Guavara, 1928 ylnda Arjantin'de domu; zeki, atak, cesur ve maceraperest bir gen olarak yetimi ve tp tahsilini tamamlayarak doktor olmutur. Bu tahsil srasnda Latin Amerika'y batan baa dolaan ve motosikletiyle gemedik

Nasl ldrldler?
194

yer brakmayan gen adam halklarn yoksul luunu ve bir kurtulua m u h t a olduklarn d n e r e k Marksizmi benimseyip k o m n i s t ideolojiye kendini adamtr. Bu uurda akl almaz mcedelelere atlan gen doktor, Kba'da sosyalist bir ihtilal gerekletirmek isteyen Fidel Kastro ile tanm ve onunla birlikte Kba'ya geerek mcadeleden baaryla kmtr. Kbal olmad halde ksa srede yeni iktidarn en t a n n m adam olan Che Guavara lkenin merkez bankasna bakanlk yapt gibi bir sre sonra sanayi bakanlna getirilmitir. 1964 ylnda Kastro'dan sonra Kba'nn ikinci adam gibi grnen Che Guavara, Kba heyetinin ba olarak Birlemi Milletler'de konuma yapmak zere N e w York'a gitmi, daha sonra Paris'e gelmi ve b u r a d a n , ay sren uluslararas gezilerine balamtr. in, Msr, Cezayir, Gana, Gine, Mali, Kongo ve Tanzanya gibi lkeleri gezip resm grmeler yapan gen gerillac 1965 ylnda Kba'ya dndkten bir sre sonra ortadan kaybolmutur. O n u n kayboluu iki yl kadar tam bir m u a m m a olarak kaldktan sonra kendisinin Kongo'da b u l u n d u u ve b u r a d a komnist bir ihtilal iin gerilla hareketlerine giritii ortaya kmtr. Hadiseden Kastro'nun haberdar olduu ve Che'yi kararndan vazgeiremedii iin kayboluu hakknda suskun kald bildirilmitir. Tahminlere gre o d n e m d e

Kba devriminin liderlerinden Che Guavara

Sovyetlerin p o l i t i k a s n d a n ziyade in k o m n i s t l e r i n i r n e k alan C h e ile Kastro anlaamamaktadrlar. Kongo'da baarl olamayan Che Guavara bu sefer gizlice Bolivya'ya gemi, Kba devriminin bir benzerini burada gerekletirmek iin yine akl almaz gerilla harekederine girimitir. O n u n Bolivya'da o l d u u K a s t r o t a r a f n d a n d a b i l i n m e k t e , hatta kendisine gizlice y a r d m e d i l m e k t e d i r . Ne var ki C h e G u a v a r a ' n n faaliyetleri h e m Bolivya h k m e t i , h e m de Amerika tarafndan da takip edildii iin bir s u r e s o n r a kampnn bulunduu yer renilmi ve henz 39 yanda bulunan gen devrimci giritii ksa bir arpmadan sonra yakalanmtr. Bolivyal askerler hemen ldrlmesi iin devlet bakanndan emir aldklarndan onu herhangi bir yarglamaya tabi tutmadan, geceyi bir mahpus olarak geirdii k h n e okul iinde l d r mlerdir. Bir arpma srasnda ldrld izlenimi vermek zere bacaklarna defalarca ate edilen Che Guavara'nn cesedi bir helikopterle Vallagrande ehrine gtrlm, asker bir doktor t a r a f n d a n elleri kesildikten s o n r a gizlice gmlmtr. Cesedinin yaklarak yok edildii de sylenmitir. Kastro eski devrimci arkadann ldrldn haber alnca lkesinde gn yas ilan etmi,

ldrldler?

1997 ylnda da cesedinden kalanlar Kba'ya getirtip bir ant mezara koydurmutur. Yazd hatralar, iirleri ve tledii gerilla taktikleriyle ar derecede saldrgan bir kiilii olduu anlalan ve gerekten bir ok sefer acmasz katiamlara da imza atm olan Che Guavara l m n d e n sonra dnya komnistlerince bir efsne haline dntrlmtr.

E N V E R S E D A T (1981) Msr'n n c cumhurbakan olan Enver Sedat 1918 ylnda domutur. rencilii srasnda siyas faaliyedere girimi; 1952 ylnda Kral Faruk'a kar gerekletirilen asker darbeye katlarak kendisini tantm, 1970 ylnda da halefi Cemal Abdunnasr'n lm zerine Msr devlet bakan olmutur. Din hassasiyetten uzak, bat yanls ve srail dostu bir diktatr olarak tannan Enver Sedat tek bana iktidarda kald 11 yllk sre iinde pek ok zlm ve ikencelerle halkn sindirmi; zellikle slm kurululara cephe alarak tam bir Firavun edasyla hareket etmitir. lkesinin Sovyetler Birlii ile olan ilikilerini de keserek batya almay isteyen dktatr, Arap-srail Sava'ndan sonra M e n a h e m Begin'le birlikte,

gya bar abalarna destek verdii iin 1978 ylnda, Nobel Bar dl ile taltif edilmitir. 1981 ylna gelindiinde artk bu diktatrn yok edilmesine karar veren ve Msr o r d u s u n d a yzba rtbesinde grev yapan Halid slambul isimli bir subay, sekiz arkadayla birlikte hareket ederek, Msr'n bamszlnn kutland bir tren srasnda, bindikleri asker aralardan inip t r i b n d e kendilerini seyreden kibir ve g u r u r heykeli diktatr kurun yamuruna t u t m u lardr. Televizyonlarda aka gsterilen bu suikast srasnda Halid slambul ve arkadalarnn
Nasl ldrldler? 198

kararllklar ve cesaretleri btn dnya tarafn d a n seyredilmitir. Onlar, Enver S e d a t ' n ldnden emin olmak iin protokol duvarnn stne de karak ate etmeyi srdrmlerdir. D a h a sonra yakalanan Halid slambul tndan sonra idam edilmilerdir. ve arkadalar gstermelik bir m a h k e m e safaha

AVUESKU

(1989)

Komnist Romanya'nn devlet bakan ve gelmi gemi en byk diktatrlerinden biridir. 1918 ylnda d o m u , rencilii yllarnda k o m n i s t genlik h a r e k e t l e r i n e k a t l m , komnist partiye girip eidi grevler yaptktan

sonra 1965 ylnda devlet bakan olmutur. 1989 ylna kadar tam 24 yl lkeyi tek bana yneten ve halknn byk nefretini kazanarak sonunda isyan etmelerine sebep olan komnist lider, askerlerin 17 Aralk 1989 tarihde, bir gsteri srasnda Macar asll halkn zerine ate amalar emrini vererek kendi sonunu hazrlad. Dalga dalga yaylan ve b t n lkeyi kaplayan isyan artk avuesku i k t i d a r n n bittiini gsteriyordu. Nitekim bu korkun halk isyann bastramayacan anlaynca lkesinden kamaya alt. Bir sre gizlendikten sonra polise snd ve onlar da kendisini askerlere teslim ettiler. Ksa bir yarglamadan sonra idamna karar verildi ve balarna gelen felaketi a n l a m a k t a hl zorlanan kars ile beraber kuruna dizilerek l d r l d . Oysa halknn alktan krld gnlerde avuesku ve kars Elena Petruska says krk bulan muazzam villalarda lks ve israf iinde yaamaktaydlar. Servederinin haddi hesab yoktu ve arkalarnda milyarlarca dolar bulan bir servet brakmlard. avuesku ve karsnn kuruna dizildikleri srada askerlere nasl yalvarp yakardklar, eref ve haysiyetlerini nasl yitirerek lme gittikleri dnya televizyonlarnca t a m bir ibret levhas halinde yaynlanmtr.

 Z A K R A B N (1995) srail'in ileri gelen devlet adamlarndan biridir. 1922 tarihinde Kuds'te domu, gen yandan itibaren siyonist emelleri gerekletirmek iin mcadeleye girimi, asker kademede ykselerek Genel Kurmay Bakanlna kadar km, nihayet Babakan olmutur. Btn hayat boyunca iddet yanls b i r p o l i t i k a uygulayarak Filistinli Mslmanlara kan kusturan; srail askerlerinin yakaladklar Filistinlilerin kollarn talar ve dipiklerle krmasna msade eden ve tutuklu M s l m a n l a r n b i r yl
Nasl ldrldler? 200 ? ~

m a h k e m e y e bile

karlmadan hapsedilmesi kararn uygulayan Izak Rabin, Babakan olduktan sonra bar bir izgi izlemeye alm, yahut yle grnerek Arap dnyasnn sempatisini kazanmaya almtr. Yahudilerin kendi i mcadelerinin darya yansmad bir srada zak Rabin, bir suikasta k u r b a n g i d e r e k , fanatik bir Yahudi genci tarafndan, kurunlanarak ldrlmtr. 4 Kasm 1995 tarihinde haber ajanslarna bomba gibi den bu hadiseye gre Yigal Amir isimli bir Yahudi genci kalabalk bir topluluk iinde bulunan Babakana kadar yaklamay baarm ve silahn atelemitir. H e m e n yakalanarak mahkemeye kartlan Yigal Amir, zak Rabin'i, Filistinlilere zerk ynetim tanmas ve

siyonizmin ilkelerine ihanet ettii gerekesiyle ldrdn sylemitir. Daha sonraki yllarda Yigal'n ailesi, zak Rabin'i ldren kurunun oullar tarafndan sklmadn ve silahn daha yakndan atelendiini iddia ederek olaya yeni bir boyut kazandrmlardr.

E Y H A H M E D Y A S N (2004) srail Devleti'nin igal altnda tuttuu Filistin'de kurtulu hareketlerinin liderlerinden ve Hamas'n kurucularndandr. 1937 ylnda Filistin'in Askalan ehri yaknlarnda domu, kk yata babasn kaybettii iin annesi ve kardeleri tarafndan yetitirilmi, ilkokulu bitirdii sralarda bir yzme sporu esnasnda geirdii kaza sonucu btn vcudu felli hle gelmitir. renimini tamamladktan sonra, r e t m e n olarak hizmete balayan eyh A h m e t Yasin, m i l l e t i n i n srail z u l m n d e n k u r t u l u u ve bamszl iin mcadelelere girimi, defalarca tutuklanarak srail zindanlarna atlmtr.Onca ac ve zulme ramen hakl m c a d e l e s i n d e n vazgemeyerek intifada hareketlerinin manev liderliine devam eden eyh Ahmet Yasin, Filistin bakan Yaser Arafatia'da hemen her d n e m d e anlamazla derek o n u n politikalaryla

Filistin'in gerek kurtulua kavuamayacan sylemitir. Hapisten kt dnemlerde de bir ka kez srail suikastna maruz kalan ve kurtulmay baaran eyh A h m e t Yasin, 22 Mart 2 0 0 4 tarihinde, tekerlekli sandalyesi ile bir sabah namazna giderken, srail uaklarnca alan ate sonucu paralanarak ehid edilmitir. Cenazesi cn almaya y e m i n e d e n Filistinliler tarafndan Gazze'de, gzyalar arasnda topraa verilmitir. eyh A h m e t Yasin'in b t n d n y a n n gz n n d e byle vahi bir yntemle katledilmesi srail'e olan nefreti krklemekle beraber bata ABD ve mttefikleri her hangi bir knamaya bile gerek g r m e d i k l e r i n d e n srailliler bask ve zulmlerini artrarak devam ettirmilerdir.

S A D D A M H S E Y N (2006) Uzun yllar Irak'n acmasz diktatr olarak devlet bakanl grevinde bulunan Saddam Hseyin, 1939 ylnda Tikrit'in bir kynde domutur. obanlkla geinen bir ailenin olu olan Saddam, henz dnyaya gelmeden babas ortadan kaybolduu iin bir sre amcasnn yannda kalmtr.

^| ,
Nasl ldrldler? 204

ocukluu vey babasnn yannda ve devaml dayak yiyerek geen Saddam, genlik dneminde Arap milliyetiliini savunan Baas (Dirili) partisine ye olmu, ksa srede ykselerek parti bakanln ele geirmitir. 1959 ylndan beri eitli suikast giriimleriyle adn d u y u r a n Saddam, bir sre lkesinin dnda kaak olarak yaam; B e y r u t ' t a b u l u n d u u srada CA tarafndan eitilmi, Kahire'de hukuk renimi grm, 1964 ylnda lkesine geri d n n c e t u t u k l a n a r a k hapse atlmtr. 1967ylnda hapisten kan ve Baas Partisi'nin bana geen S a d d a m , 1968 ylndaki d a r b e ile i k t i d a r
J

koltuuna o t u r m u t u r . Artk Irak akl almaz zulm, soygun ve cinayetlere gebedir. lkenin akl b a n d a limleri, bilginler ve yksek ahsiyederi huncarca kadedilmekte, hapishaneler dolup tamaktadr. Saddam Hseyin 1980 ylnda, ran'a saldrarak sekiz yl srecek ve bir milyondan fazla insann lmn sebep olacak bir savaa giriti. H a r p srasnda Batnn ve Amerika'nn youn desteini g r d . 1 9 8 8 ylnda H a l e p e k a t l i a m n gerekletirdi. Kimyasal silahlarla 5000'den fazla Krt vahice ldrld. 1990 ylnda Kuveyt'e saldran Saddam, bu sefer, l k e n i n p e t r o l zenginliine gzlerini diken batl dostlar ve ABD tarafndan kskaca alnd. 1991 'de I. Krfez

Saddam Hseyin mahkeme srasnda...

Nasl ldrldler? 206

H a r e k t balatld ve lke batllarca igal e d i l m e y e b a l a n d . 2 0 0 3 ylnda ABD ve mttefikleri tarafndan byk bir asker harekat balatlarak b t n Irak ele geirildi. Bu srada herhangi bir mukavemet gstermeyen Saddam Hseyin bir sre saklandktan sonra 13 Aralk 2 0 0 3 t a r i h i n d e yakaland ve d z m e c e b i r m a h k e m e tarafndan uzunca sren bir yarglamadan sonra idama m a h k u m edildi, infaznn k u r u n l a n m a k suretiyle yerine g e t i r i l m e s i n i i s t e m e s i n e r a m e n aslarak l d r l e c e i d u y u r u l d u . 3 0 aralk 2 0 0 6 tarihinde, yzleri kar maskeleriyle kapatlm olan grevliler tarafndan, afak vakti, boynuna geirilen urganla idam edildi. Cenazesi doduu kent olan Tikrit'e gnderildi. Baz iddialara gre lkesini bir kan gl haline d n t r e n bat yanls Saddam Hseyin, aslnda ABD ve uaklar tarafndan idam edilmemi; TV'de, yakaland ana benzer dzmece sahneler yaynlanarak dnya aldatlmak istenmitir.