Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik

Trkoloji evrimii Tematik Trkoloji Dergisi Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

ACTA TURCICA

Online Thematic Journal of Turkic Studies

www.actaturcica.com

Yl II, Say 2, Temmuz 2010 Kltr Tarihimizde Hamam, Editrler: Emine Grsoy Naskali, Hilal Oytun Altun

Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi

Ali Asker Bal*

Oryantalizm, 19. yzylda gelien ve Dou toplumlarnn kltrlerinin, dinlerinin, dillerinin ve tarihlerinin incelenmesi anlamna gelen Bat kkenli ve Bat merkezli aratrma alanlarnn tmne verilen isimdir. 19. yzyl ortasnda zellikle de Fransz yazar Theophile Gautiernin yazlaryla, bu kavram Dou dnyasn konu alan bir resim tr iin kullanlmaya balamtr. O zamandan beri, Oryantalizm, Kuzey Afrika kylarndan Orta Asya steplerine, tm Osmanl mparatorluu topraklarn ve zaman zaman da Hindistan yarmadasn ieren slam dnyas karsnda Batllarn tavrlarn tanmlayan genel bir kavram olarak benimsenmitir.1 Oryantalizm, Aydnlanma a sonras Bat Avrupal beyaz adamn, Dou halklar ve kltrne ynelik dardan, tekiletirici, deilleyici ve nyarg dolu yorumlarna iaret etmektedir O, tm dnce ve aratrma alan tarafndan ifade edilen Dou imajdr. Oryantalist ideolojinin temelinde yatan asl unsur, Dounun kefedilecek, zapt edilecek, betimlenecek ve eitli amalara hizmet edecek biimde sylemletirecek bir nesne olarak yeniden tanmlanmasdr. Bylece Bat Douyu nesneletirip, her trl smrsn meru klmak iin gerekli zemini yaratr, klf ya da klflar hazrlar. Oryantalizm bilimden edebiyata, tiyatrodan mzie kadar ok geni bir olgudur. Resmin yan sra mimarlk ve mobilya gibi uygulamal sanatlarn birok alannda da etkili olmu, Dounun dekoratif motifleri ile biimlerinin benimsenmesi olarak kendini gstermitir.

Do. Dr. Ali Asker Bal Cumhuriyet niversitesi Gzel sanatlar Fakltesi Resim Blm, Sivas. aliasker.bal@gmail.com
1

Asl rakman, Oryantalizmin Dousu ve Oryantalist Bilgi, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 119, stanbul 2003, s. 78.

13

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

Oryantalist resim akm 1798de Napolyonun Msr seferiyle balayan ve 1914de I. Dnya Sava ile son bulan bir dnemi temsil eder. Oryantalist resimler 19. yzyl balarnda byk lde d rnyd, ama yzyln ilerlemesiyle Dou daha yakndan tannm ve sanatlar d gcne dayanan ilk Oryantalist resimlere oranla daha gereki almalara balamlardr. Bu arada gerek Douya giden, gerek gitmedii hlde Oryantalist konulu resimler yapan sanatlarn en nemli esin ve bilgi kayna edeb yaptlar olmutur. Lord Byronun Trk epikleri, Thomas Mooreun Hint romans Lalla Rookh, Gustave Flaubertin Salambosu, Victor Hugonun Doulular gibi roman trndeki yaptlar saylabilir. Ayrca, Chateaubriand, Gautier, Lamartin ve Gerar de Nerval gibi yazar ve airlerin gezi anlar etkili olutur. Oryantalist konulu resimler 19. yzyl boyunca Paristeki salon sergileri, Londradaki Kraliyet Akademisi gibi resim kurumlarnn ve baz zel galeri sahiplerinin abalaryla uluslar aras sergilerin ve bask albmlerinin yaygnlamasyla btn Avrupa ve Amerika hatta Yakndou lkelerinde aranmaya balanmtr.2 Oryantalizm her eyden nce Fransz resim tr olmakla birlikte, nce ngilizler daha sonra dier Avrupallar bu konuya ynelmi, 1870lere kadar Fransz ve ngilizlerin tekelinde bulunan Oryantalist resim sanat bu tarihten sonra dier Avrupa lkelerinin ilgi alanna girmitir. Oryantalist ressamlarn konular genel olarak figrl kompozisyonlar ve manzara olmak zere iki grupta toplanabilir: Birinci grup Mslman Dounun yaatld figrl kompozisyonlar, sava ve av konular, erotik haval harem, hamam ve dans sahneleri kent iinde ya da i meknlarda geen gnlk yaam figrleri, yerel giysi ve tiplerin tantld kyafet albmleri ve portrelerdir. kinci grubu oluturan manzaralar ise arkeolojik alanlar, antik ve slam mimarisi etkisindeki kent grnmleridir. Biz bu almada Trk hamam konulu resimleri inceleyeceiz. Hamam, branice scak olmak anlamna gelir. nsanlarn temizlenme, ykanma gereksinimlerini karlayan yaplarn genel addr. slam dnyasnda dinin belirledii temizlenme yntemi akarsu gerektirmektedir. Bu adan Roma ve Bizans hamamlarnda grlen havuzlar daha ok kaplcalarda, tedavi amal tesislerde kullanlmtr.3 Eski konutlarda bu amala yaplan ve gnmzde banyo denen zel blmeye de bu ad verilir. nsanlar ok eski alardan balayarak suda gizli glerin varlna inanmlar, onu tanrlatrm, ona tapnm ve ondan yararlanmlardr. Gerek salk, gerek inanlar gerei
2 3

Zeynep nankur, 19. Yzyl Avrupasnda Heykel ve Resim Sanat, Kabalc Yaynlar, stanbul 1997, s. 1389. Ayla dekan, Trk Hamam, Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. II, Yem Yayn, 1997, stanbul 1997, s. 751.

14

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

suyla olan bu iliki, dinlerin de etkisiyle dzenli bir temizlik alkanlna dnmtr. Her din tapnma ncesi beden temizliinin ruh temizlii iin gerekli olduunu vurgulam, tapnaklarn yannda temizlik amal yaplar ortaya kmtr. 4 Osmanlnn youn yapm eylemi iinde hamamlarn nemli bir yeri olmutur. maretler kurulurken, bir yere byk bir camii yaplrken din inanlar gerei iilerin temizlenerek almalar iin ie ncelikle hamamlardan balanmtr. stanbulun fethinden sonrada hamam yapm srdrlm, eskilerine oranla daha byk yaplar ortaya kmtr.5 Hamamlarn Osmanl yaantsnda ok nemli bir yeri vardr. slamiyet, kalp temizlii kadar vcut temizliine de nem verir, durgun suyu deil akarsuyu temiz sayar. Buna bal olarak gelien hamam gelenei batllarn ok ilgisini ekmi ve sk sk bunun Osmanlda bir kurum hline geldiini belirtmilerdir. 17. yzyl sonlarnda eitli Avrupa kentlerinde Trk Hamam modas ortaya kmtr. Hamam, camii, ar ve kahvehane dnda her kesimden halkn bir araya geldii bir mekndr. stanbuldaki hamamlar kendi ilerinde zel hamamlar, yani saray ve konak hamam ile genel yani halk hamam olarak ikiye ayrlr. Saray ve konak hamamlar iinde kukusuz en nls Topkap Saraynda Mimar Sinan tarafndan yaplm olan Hnkr Hamam ile Valide Sultan Hamamdr. Osmanl dnyasnda erkeklerin gnlk yaamnda hamamn ok nemli bir yeri olmasna karn, Oryantalist resimlerde erkekler hamamn yanstan pek resim yaplmamtr. Bu resimlerde kadnlar hamam tasvir edilmitir, nk Batllarn gznde bu meknlar tpk harem gibi Doudaki ksnlln, diiliin bir simgesidir. Batl gezginlere gre hamam; Doulu kadnn yeryzndeki cennetidir, kentin tm olaylarnn konuulduu, dedikodularn uydurulduu bir kadnlar kahvehanesidir.6 Oryantalizmin bir dnce biimi, anlatlarla, sylemlerle koullandrlm ve koullandrc bir alglama erevesi olarak nasl kurulup ilediini dnyaya 1978 ylnda baslan Oryantalizm adl kitabyla Edward Said duyurdu. Aslen Filistinli olan ve ABDnin belli bal niversitelerinde okuyup retim yelii yapan Saidin bu kitab 1980 ylndan itibaren hz kazanan post-kolonyalist incelemelerin de ncln yapt.

Said, Oryantalizmde kendini stn gren, bu stnln hem top ve tfekle, hem de ekonomik olarak desteklemi olan ve bu stnlkten vazgemek niyetinde olmayan bir kltrn
4 5

(ki

Bat

kltr

byledir)

baka

bir

kltr

eiti

olarak

anlayp

Ayla dekan, Trk Hamam, Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. II, Yem Yayn, 1997, stanbul 1997, s. 752. Ayla dekan, Trk Hamam, Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. II, Yem Yayn, 1997, stanbul 1997, s. 752. 6 Semra Germaner, Zeynep nankur, Oryantalistlerin stanbulu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2002, s. 190.

15

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

deerlendiremeyeceinden yola kar. Saide gre arkiyatlk Avrupann, Douyu tanmlama giriimidir. Sonuta Dou, Edward Saidin son derece inandrc bir ekilde gsterdii gibi, Batl muhayyilenin (imgelemin) uydurmasndan baka bir ey deildir.7 Dou yalnzca Batnn corafi komusu deil, ayn zamanda en byk, en zengin, en eski smrgesidir. Dil ve uygarlklarnn kayna, kltrel rakibi, kendinden bakann, yani tekinin en derin ve srarl simgesidir. arkiyatlk ya da oryantalizm, Dounun Bat tarafndan, Batnn kltrel ve ideolojik kurumlar, bu kurumlarn dili ve doktrinleri, ksaca Bat anlatlar yoluyla temsil edilmesidir. Bu temsilde Dou suskundur.8 Saidin Oryantalizm adl kitab yaymland zaman arkiyatlar arasnda byk bir tepkiye neden oldu. Uralarn meru ve nesnel bir bilim dal olarak gren arkiyatlar, yaptklar iin, bilinli ya da bilinsiz yanll zerine kurulmu bu incelemeyi doalar gerei reddettiler. Oryantalizmin son bulmasndaki nemli etkilerden biri turizm ve fotorafln yaygnlamas, br ise Dou lkelerindeki Batllama hareketlerinin yava yava pitoresk yaam bozmaya balamasyd. Bu iki olgu Dounun Avrupallar iin gizemini yitirmesine neden olmutur.9 Oryantalizmin sanatsal corafyas byk bir eitlilik gsterir ve genel olarak slam lkelerini ierir. stanbul 19. yzyl Oryantalistleri iin en nemli merkezlerden biriydi. Bu dnemde kente resim yapmak amacyla pek ok sanat gelmi ve burada ok sayda Oryantalist resim gerekletirilmitir. Resim sanatnda Oryantalizm belli bir sluba bal kalmayp daha ok eitli resim akmlarna tanklk eden 19. yzyln ncelikli bir baars olarak ortaya kmtr. 19. yzylda Dounun lksne, gizemine ve onu evreleyen byl ortama kar uyanan hayranlk sanatlarn esin kayna olmutur. Bu blgelerin bilinmeyen detlerini, tannmayan manzaralarn resimleyerek, 19. yzyln sanatlarnda bir tutkuya dnmtr. Oryantalist resmin balca varolu nedeni, kendine yabanc olan gstermektir. 10 Oryantalist resimlerin ilgi ekicilii, resimleri retenler kadar resimlerin alclarnn gznde, Dounun gizemli, ie dnk ve irrasyonel olarak deerlendirilmesi ve ilgi nesnesi olmay srdrmesinden kaynaklanmaktadr. Bu dnemde duyduklar ve dndkleriyle

Leppert, Richard, Sanatta Anlamn Grnts, mgelerin Toplumsal levi, Ayrnt yaynlar, stanbul 2002, s. 261. 8 Edward W. Said, arkiyatlk, Batnn ark Anlaylar, Metis Yaynlar, stanbul 2001, s. 13. 9 Zeynep nankur, 19. Yzyl Avrupasnda Heykel ve Resim Sanat, Kabalc Yaynlar, stanbul 1997, s.1390. 10 Semra Germaner, Zeynep nankur, Oryantalistlerin stanbulu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2002, s. 36.

16

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

yetinmeyerek, gerek birer gezgine dnen Batl sanatlar esin aramak iin Douya gitmek amacyla bilimsel, askeri, diplomatik ya da ticari grevler stlenmilerdir. 18. yzylda Osmanl mparatorluunda gezi koullarnn zorluu, btn gezginlerin bildikleri bir gerektir. Bu nedenle gezgin ressamlar, kendilerinden daha nce bu blgeleri gezenlerden aktarlan bilgilerden yaralanarak belli, klasiklemi bir yol oluturmulardr. ngres ve Jean Gros gibi Oryantalist resim yapan sanatlar Douya hi gitmemilerdir. 11 Oryantalist resimlerde saray, trenler, harem, hamam, esir pazar, derviler, stanbul grnmleri, mesire yerleri, kahvehaneler en ok ilgi eken konulardr. Oryantalist resimlerde uyuuk ve ksnl kadnlarn betimlendii harem sahneleri pek ok ressam tarafndan ele alnmtr. iddet ve erotizm konularnn betimlendii, esir pazar, harem ve hamam sahnelerinde ou kez dou hakknda abartl kmseyici ve nyargl bir bak asnn sergilendii izlenmektedir.12 Bu bak as gnmzde Oryantalist resmin tanmlayc bir esi olarak deerlendirilmekte ve Dounun corafi bir yer olmasnn dnda siyasi bir anlam olduu da vurgulanmaktadr. Dou sorununa bakla paralellik gsteren bu anlaya gre, resimlerde zalim, ksnl ve tembel olarak nitelenen doulu insanlar ile yceltilen doal gzelliklerin ou slam sanat ve mimarl rnei olan nesneler dnyasnn betimlenmesi arasnda nemli bir ayrm dikkati ekmektedir. Bu dnemde Anadolu, Ortadou ve Kuzey Afrika ile ilgili politikalarn belirlenmesinde ngiltere ve Fransann oynad nemli roln sanat ortamn da etkiledii aktr. 18. yzylda yaam nl Trk minyatr sanats Abdullah Buharinin bir yapt inceleyerek ve bu izimi dier Oryantalist resimlerle karlatrmak olduka retici olacaktr. Buharinin Ykanan Kadn resminde, hamamda ykanan plak bir kadn grlr. Mermer bir kurna nnde oturmu, elindeki hamam tasyla bandan aa su dknmektedir; el ve ayak parmaklar, topuklar knaldr, kpeleri, yz, bilezii ve pazubendiyle hayli ssl olan kadnn bacaklarn krmz bordrl ak mavi bir petamal rtmektedir. Tamamen Doulu bir bakla yaplan bu resimde hibir ima yoktur ve sanat cinsel herhangi bir gndermede bulunmamtr. (Resim 1)

11

Semra Germaner, Zeynep nankur, Oryantalistlerin stanbulu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2002, s. 38. 12 Semra Germaner, Zeynep nankur, Oryantalistlerin stanbulu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2002, s. 39.

17

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

Resim 1: Abdullah Buhari Resim 2: La Barbier, Trk Hamam, 18. yzyl. Ykanan Kadn, 18. yzyl.

La Barbiernin Trk Hamam 18. yzyla ait basksnda grlen hamam, bu mekn mimarisi ve hamam adab ile ayrntl biimde tantan ve burasn kadn veya erkein gnlk yaantsnn bir paras olarak yanstan, erotik imalardan uzak nesnel bir betimdir. (Resim 2) Bridgmann Banyoda ocuk adl yapt da ayn ekilde masum bir banyo sahnesini tasvir etmitir. 19. yzylda hamam konusunda en ok resim yapan Jean Geromeun Nemli Buu, Hamamda plak, Kadnlar Hamam ve Bursada Byk Kaplca gibi resimlerinde kadnn plakln ve diiliini ne karan bir yaklamn egemen olduu grlr. Gerome, Avrupa kolonyalizminin uygulad iddeti saklayan ve Douyu cinsel olanaklarn sapkn bir cenneti olarak sunan tavryla smrgeci Fransz hkmetiyle zengin sanat mterileri nezdinde olduka popler bir isimdi. Onun birok resmi daha sonralar mstehcen dergilerde kacak olan fotoraflar haber veren ilk almalardr. (Resim 3,4) Gerome, zihnindeki Dou imajn vermek iin ok ciddi tarihsel ve sosyal maddi hatalar yapmaktan kanmamtr. rnein hi kimsenin asla soyunamayaca Topkap Sarayndaki ehzadeler Talnda bulunan kk emeyi bir hamam sahnesine evirmekte hibir bir saknca grmemitir. Buradaki bir kar suda kular su iebilir ancak ykanmak imknszdr! Yine Topkap Hamam diye anlan resmin getii sahne gerekte Badat Kknn nndeki kamelyal havuzdur ve hemen arkasnda hrka-i erif dairesi vardr. Burada kadn bulunmad gibi bu kutsal alanda herhangi birinin soyunabilmesi de mmkn deildir. 18

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

Resim 3: J. Gerome, Nemli Buu Resim 4: J. Gerome, Bursada Byk Kaplca

Hamamlar, kadnlarn tmyle plak olduklar bir mekn olmas asndan ok ilgi eken yerlerdir. Kadn hamamlarnn, bu meknlara girme olana bulan yabanc kadn gezginler gayet ayrntl bir biimde anlatmlardr. Fausto Zonaro, bu anlatmlardan yola karak ok saydaki alma yapmtr. Sanatnn Akaretlerdeki atlyesinde gerekletirdii triptiin ilk panosunun ad Buyrundur. Burada feraceli ve peeli kadn hamam giriinde gsterilmitir. ndeki kadn fesli kk bir olan ocuunun elinden tutmaktadr. Nalnlarn ve bir ift terliin durduu eikte bir petamala sarlm, yar plak gen bir kz onlar ieriye buyur etmektedir. Triptiin ikinci panosu Hamamda bu kadn ve kk ocuk ykanrken, nc pano olan Keyifte ise hamamdan sonra sedirlere oturmu, keyif yaparlarken temsil edilmitir. (Resim 5)

Resim 5: Fausto Zonaro, Buyurun, Hamamda, Keyif.

19

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

Batl ressamlar tarafndan yaplm en nemli hamam resmi kukusuz ngresin Trk Hamamdr. ngres, 1859da prens Napolyon iin bir Trk kadnlar hamam tablosu gerekletirmi, ancak tablonun konusu prensin karsn rahatsz edince, yapt 1860da kendisine iade edilmitir. ngres bundan sonra hemen hemen kare biiminde olan bu tabloyu bir daireye evirmi ve Halil erif Paaya satmtr. (Resim 6,7)

Resim 6: D. ngres, Trk Hamam, 1859. Resim 7: D. ngres, Harem Hamam ngres, kadnlarn her trlsn dairesel bir ereve ierisinde, peesiz bir ekilde tasvir edebilmek iin harika bir vesile oluturuyor. Sanat, bu gzel bedenleri ekiciliklerini vurgulayan her trl pozda izmitir; srttan, yandan, profilden ksaltml perspektif olarak, ayakta, yatar hlde, zengin beden izgilerini ne kartacak ekilde, eilmi durumda, etraf ince bir trban ile sarl enselerini teri ile nemlenmi omuzlarn gstererek ve halvetin gmi buharnn yumuatt pembemsi solgunluk altnda, antik tanrann mermeri ile sultann tenini harmanlayarak betimlemitir. ngres, Trk Hamam Dou temalarn iledii yaptlarndaki figrler kaynaklk ettikleri lkelerin estetik zevkine uygun olarak imanln snrnda betimlenmilerdir. ngresin hemen tm yaptlarnda olduu gibi, bu resminde de izginin biim belirleyici gc klasik anlay iinde tm cokusuyla ortaya kmaktadr. ngresin Trk Hamamnda da grlecei gibi, Oryantalist ressamlar, hamamdaki plaklarn gzelliini ne karmak iin

20

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

genellikle bir zenci hizmetkr figrn de resme eklemeyi ihmal etmilerdir! Bu oryantalist tarih anlaynn efendi ve kle tanmna uygun bir tavrdr. Edouard Debat-Ponsan, 1883 ylnda yapt Masaj, Hamam Sahnesi adl tabloda, hamamda uzanm plak beyaz bir kadnla ona masaj yapan siyah bir hizmetkr tasvir etmitir. Hamam tana uzanm ve kendini brakm kadnn bakml vcuduyla zenci kadnn gl, ypranm vcudu ve hareketlilii yatay ve dikeylii, ak ve koyu renkleri bir kartlk yaratmakta ve bu tr kadn merkezli resimlerde genellikle grlmeyen ama daima varl hissedilen efendiyi akla getirmektedir. (Resim 8)

Resim 8: E.D. Ponsan, Masaj, Hamam Sahnesi Resim 9: J.E. Liotard, Hamamda Frenk Kadn ve Halay Jean-Etienne Liotardn Hamamda Frenk Kadn ve Halay adl pastel resmi mermer bir hamam kurnas nnde duran gen bir kadnla hizmetkr betimlemitir. Her ikisi de Osmanl giysileri iindedir, her ikisinin de parmaklar knaldr, ayaklarnda ise onlar zeminin scandan koruyan yksek nalnlar vardr. Kadnn elinde uzun bir ubuk, hizmetkrn elindeki tasta ise fildii bir tarak ve kna kab vardr. Liotard, sz konusu Avrupal bir kadn olunca modelini giysiler iinde gstermeyi tercih ederek, Batnn nyargl zihniyetini aka belli etmitir. (Resim 9) Avrupal ressamlar, Douda k ve rengin yan sra bir sanat yaptnda bezemenin tad nemi kavram, slam kltrnde var olan din, sanat, mzik ve gnlk yaam arasndaki gl balarn yaratt soyut bir dilin, mistik ve isel bir ifadesinin varln kefetmitir. Fransz dnr Jean Paul Sartre Oryantalizmi gnmzde tedavisi henz baarlamam bir hastalk olarak tanmlar ve asl olarak Batllara plak olmay nerir: Eer dayanabilirsek kendimize bakalm ve bize ne olduunu grelim. nce, o 21

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

beklemediimiz gerekle, insanlmzn rlplak hliyle yzleelim. te, orada, olduka plak bir hlde grebilirsiniz onu ve grdnz hi de ho bir manzara deildir. Bu gerek, bir yalanlar ideolojisinden, yamaya mkemmel bir meruiyet hazrlamaktan baka bir ey deildi; tatl szleri, duyarllk iddialar saldrganlmzn klfyd.13 Oryantalist resimlerdeki en belirleyici unsurlardan biri, Batl gzlemcilerin hibir surette resmedilen renkli ve egzotik dnyaya dhil edilmemesiydi. Dou, tm masalsl, kadnsl, sefahati ve davetkr ehvetiyle Avrupa burjuvazisinin sadece dardan (itahla) gzledii, kendi medeniyet ve adabmuaeret snrlarnn tesinde yuvalanm trl bedensel arzularn yanstt bir kart dnya olarak kendi mahremiyeti iinde sunulmalyd. Batl roman ve seyahatnamelerde olduu gibi oryantalist resimlerde de Dou, ataleti, barbarl ve cehaletiyle dzeltilmeye ve temsil edilmeye muhta (zira o kendini ifade etmekten acizdir) karanlk bir blge olarak genelletiriliyor, bu sayedede smrgeletirme hareketinin merulatrc zemini pekitiriliyordu. Oryantalist resim mdahaleci ve yaylmac Avrupa ideolojisinin yalnzca yanstld ve cisimletirildii bir sanat deil, bizzat retildii ve idame edildii bir temsil alandr.14 Trk-slam kltrnde uhrevi bir mimari unsur olarak kurgulanan hamamlar temizlik ve arnma amal ina edilmilerdir. Oryantalist resimlerde Trk hamam imgesi, Avrupal sanatlarn kolonyalist yaklamlarna bal olarak, plak kle kadnlarn ehvet dolu gsterildii, cinsel olanaklarla dolu sapkn cennet tasarm olarak karmza konmaktadr.

Kaynaklar rakman, Asl, Oryantalizmin Dousu ve Oryantalist Bilgi, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 119, stanbul 2003. Ersoy, Ahmet, arkl Kimliin Peinde, Osman Hamdi Bey ve Osmanl Kltrnde Oryantalizm, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 119, stanbul 2003. Germaner, Semra, Zeynep nankur, Oryantalistlerin stanbulu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2002. nankur, Zeynep, 19. Yzyl Avrupasnda Heykel ve Resim Sanat, Kabalc Yaynlar, stanbul 1997. Leppert, Richard, Sanatta Anlamn Grnts, mgelerin Toplumsal levi, Ayrnt yaynlar, stanbul 2002.
13 14

Parla, Jale, Hayali Dou, Atlas Dergisi, S. 96/ Mart 2001, DBR Yaynclk, stanbul 2001, s. 49. Ahmet Ersoy, arkl Kimliin Peinde, Osman Hamdi Bey ve Osmanl Kltrnde Oryantalizm, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 119, stanbul 2003, s. 86.

22

Ali Asker Bal, Oryantalist Resimde Bedenin Koloniletirilmesi Balamnda Trk Hamam mgesi, Acta Turcica evrimii Tematik Trkoloji Dergisi, II/2, Kltr Tarihimizde Hamam, 13-23.

Parla, Jale, Hayali Dou, Atlas Dergisi, S. 96/ Mart 2001, DBR Yaynclk, stanbul 2001. Said, Edward W., arkiyatlk, Batnn ark Anlaylar, Metis Yaynlar, stanbul 2001. dekan, Ayla, Trk Hamam, Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. II, Yem Yayn, 1997, stanbul 1997.

23