EDRNE YEN SARAY KAZISI 2010 YILI ALIMA RAPORU

Mustafa zer 1. KAZI EKB VE N BLG: Bakanlar Kurulunun 11. 05. 2009 tarih ve 2009/14995 sayl karar ile, Edirne li, Merkez lesi, Saray i Mevkii, Yeni Saray alannda bakanlmdaki bir ekip tarafndan, Kltr ve Turizm Bakanl ve Trakya niversitesi adna arkeolojik kaz yaplmas uygun grlmtr. Sz konusu izin dorultusunda bu ylki almalar, Kltr ve Tabiat Varlklar Genel Mdrlnn 18. 06. 2010 tarih ve 129189 sayl ruhsatlar ile gerekletirilmitir. Bakanlk Temsilcisi olarak grevlendirilen Krklareli Mzesi Mdrl uzmanlarndan Sanat Tarihi Emir Tuzkayann gzetiminde ve bakanlmdaki bir ekip tarafndan, 05 Temmuz 2010- 28. 09. 2009 tarihleri arasnda gerekletirilmitir. Do. Dr. Mustafa zer bakanlnda yrtlen bu ylki almalara; Prof. Dr. Ali Osman Uysal (18 Mart niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blm), Do. Dr. brahim Sezgin (Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm), Yrd. Do. Dr. Zekiye Uysal (18 Mart niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blm), Arkeolog Leyla Atl Akbuz (M. A.), Sanat Tarihi Yavuz Gner (M. A.), r. Gr. Dr. lknur Erba (Kocaeli niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi) Dr. Tlay Cantez (Trakya niversitesi MhendislikMimarlk Fakltesi Mimarlk Blm), Mimar Funda Aut, ini- Seramik uzman Zeleha Kuvvet, Konservasyon Teknikeri Cavit Cesur ile Trakya, Gazi, Seluk, 18 Mart ve Ankara niversitelerinin Sanat Tarihi, Mimarlk, Seramik, Geleneksel Trk El Sanatlar ve Restorasyon- Konservasyon blmlerinden toplam 22 renci ve yre halkndan 22 ii katlmtr 1 . Kaz almalar srasnda, Edirnedeki kamu kurumlarnn ynetici ve alanlarnn ziyaret ettii kaz alann; 05. 08. 2010 tarihinde Kltr ve Turizm Bakan Erturul Gnay ve Edirne Valisi Gkhan Szer ile beraberindeki heyet; 14. 07. 2010 tarihinde Edirne Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu ynetici, alanlar ve yeleri ziyaret etmitir.

Do. Dr. Mustafa zer, Sakarya niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi Blm, Esentepe Kamps/SAKARYA-Trkiye. 1 Kazya katlan renciler; Merve Filiz, Gzde Liznak, Fulya Sevi, Furkan eker, zgen Daaan, Mge etinkaya, Hsniye Yadsan, Senem Korkut, Adem Ylanc, Ahmet Aar, Serkan zbalkan, Nedime Ynsal, Ece Byktuncer, Yasin Sevin, Handan Yldrm, Ali Karaaslan, Yeim Ustaolu, Gnay Sezgin, Veysel Aydn, Grcan Lain ve Aysun Cengiz. Btn ekip yelerine, uyumlu ve zverili almalarndan dolay teekkr ederim.

Haftann alt gn gerekletirilen kaz almalar dndaki izin (Pazar) gnlerinde, Bakanlk Temsilcisi ve kaz ekibi ile birlikte yakn evreye (Enez, Demirky, neada, Kyky, Vize, Krklareli, Pnarhisara) bilgi- grg arttrc geziler dzenlenmitir. Bu ylki almalarmz, Kltr ve Turizm Bakanl Dner Sermaye letmeleri Merkez Mdrl ve Trk Tarih Kurumu Bakanl ile Trkiye Byk Millet Meclisinin 2 maddi katklaryla yrtlmtr 3 . Edirne Yeni Saray Kazsnn 2010 yl almasnn gereklemesinde; Edirne Valilii, Trakya niversitesi Rektrl, Edirne l zel daresi, Edirne Belediyesi, Edirne tfaiyesi, Edirne l Kltr ve Turizm Mdrl, Edirne Mzesi Mdrl, Trakya niversitesi Vakf, Edirne Vakflar Blge Mdrl ynetici ve alanlarnn ciddi katk ve destekleri olmutur. Kendilerine ok teekkr ederim. 2. KAZI EV ALIMALARI: Edirne Yeni Saray Kazsnn geen ylki almalarnda dzenlediimiz ve Kaz Evi ve Deposu olarak kullandmz Peykler Medresesinde konaklayan kaz ekibinin bir blm, burada bulunan ve geen yllardan kalan ettlk nitelikteki buluntularn (seramik, ini, madeni objeler, cam, kemik, vd.) temizliini, tasnifini, izimini, konservasyon ve restorasyonlarn gerekletirmitir. Bu balamda, geen yl balatlan ancak, sonulandrlamayan sz konusu almalar da belli bir mesafe alnmtr. Yine bu almalar kapsamnda; 2010 yl almalar srasnda ele geirilen buluntular temizlenmi, tasnif edilmi ve konservasyon- restorasyonlar salanarak izim ve fotoraflarla belgelendikten sonra bilgi filerine kaytlar yaplmtr. Bu almann ardndan da, envanterlik olanlar iin envanter defteri hazrlanm, ettlk olanlar ise listelenerek kaz evi deposuna konulmutur. 2010 ylnda Matbah- Amire ve Kum Kasrnda allm olup, Matbah- Amireden 195 adet eser, Kum Kasrndan 22 adet eser kaz envanterliine alnmtr. Ayrca plan ve cephe izimi almas yaplan Namazgahl emenin bulunduu alandan da 1 adet eser (mimari para) kaz envanterine alnmtr. Yaplan kaz almalar srasnda Matbah-

Edirne Yeni Saraynn ihyas amacyla, Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl tarafndan Edirne Yeni Saray Kazsna nemli miktarda maddi kaynak salanmtr. Katklarndan dolay TBMM bakan Sayn Mehmet Ali ahine ve alma arkadalarna ok teekkr ederim. 3 Kltr ve Turizm Bakanl DSMM, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu ve TBMMnin ynetici ve alanlarna, saladklar katk ve gstermi olduklar yakn ilgiden dolay ok teekkr ederim.

Amirede ortaya kartlm olan buluntu miktarnn, Kum Kasrnda ortaya kartlm olan buluntu miktarndan olduka fazla olduu grlmtr. Matbah- Amireden 33 gm, 27si bronz, 9u bakr olmak zere toplam 69 adet sikke; 36s glle olmak zere toplam 44 adet demir; 9u lle, 11i kap olmak zere toplam 23 adet pimi toprak; 23 adet kemik; 2 adet sedef; 1 adet cam; 20 adet bronz; 3 adet kurun; 1 adet pirin; 1 adet bakr; 1 adet metal; 2 adet ta eser ile 5 adet mimari para kaz envanterine alnmtr. Kum Kasrndan ise 2 adet gm sikke; 1 adet kemik; 1 adet bronz; 2 adet demir; 4 adet kurun; 10 adet bakr; 2 adet metal eser kaz envanterine alnmtr. Envantere alnm olan eserler zerinde konservasyon ekibi almalarn byk oranda tamamlamtr. Ancak 11 adet sikke, 16 adet demir, 7 adet bronz, 10 adet bakr ve 1 adet pimi toprak eserin konservasyon ve restorasyon almalar bir daha ki alma sezonuna braklmtr. Edirne Yeni Saray Kazs 2010 sezonunda ele geirilen 29 adet envanterlik eser ile 2009 ylnda kaz deposuna ettlk olarak konulan ve 2010 ylnda temizlii- konservasyonu tamamlanan 7 adet envanterlik eser ile 58 adet ettlk eser, bir tutanakla 28. 08. 2010 tarihinde Edirne Mzesine teslim edilmitir. Ettlkler arasnda youn buluntu topluluunu oluturan seramikler ile beraber dier pimi toprak grubunda yer alan tm buluntular ncelikli olarak temizlik aamasndan gemitir. Sonrasnda tmlenebilen paralar konservasyon ekibi tarafndan birletirilmi ve koruma altna alnmtr. Birleebilen paralardan snrl sayda tme yakn form veren kap ortaya kartlmtr. Tmleme almalar sonrasnda pimi toprak buluntular tasnif edilmitir. Tasniflemede tm buluntu gruplarnda gemi alma dneminde oluu gibi ilk aama olarak allan alanlar temel alnmtr. Seramikler ikinci aamada hamur renkleri ve yzey ilemlerine gre blmlendirilmi ve bu zellikler bir kodlama sistemi ile ifade edilmitir. Bu kodlama sistemine gre; beyaz hamurlu seramikler S, krmz hamurlu tek renk srl seramikler S1, krmz hamurlu iki veya daha fazla renkte srlanm seramikler S2 krmz hamurlu srsz seramikler S3, gri hamurlu seramikler S4, kaba hamurlu seramikler ise S5 ile tanmlandrlmtr. Matbah- Amirede S grubunda 1 kasa, S1 de 4 kasa, S2 de 1 kasa, S3 te 15 kasa, S4 te 1 kasa seramik bulunmaktadr. Kum Kasrnda S, S1, S2, S3 ve S4 gruplarnda birer kasa seramik yer almaktadr.

Pimi toprak grubunda yer alan lleler L, iniler i, knkler K, at kiremitleri K, tulalar Tu ile ifade edilmitir. Matbah- Amirede 1 kasa lle, 1 kasa ini, 1 kasa knk, 1 kasa at kiremidi, 2 kasa tula; Kum Kasrnda ise 1 kasa lle, 5 kasa ini, 1 kasa knk ve 1 kasa at kiremidi bulunmaktadr. Kum Kasrnda bulunmu olan inilerden 1-3 numaral kasalar cruf niteliinde olan inileri kapsamaktadr. 4 numaral kasa yzeyi hatayi grubu ile resmedilmi inileri iermektedir. 5 numaral kasada ise henz incelenmemi iniler bulunmaktadr. Bir baka buluntu grubunu oluturan metal buluntular Mt ile kotlanm olup, bu grup ierisinde demir (De), kurun (Ku) ve bronz (Br) buluntular yer almaktadr. Matbah- Amirede 5 kasa demir buluntu, 1er kasa kurun ve bronz buluntular bulunmaktadr. Kum Kasrnda ise 1er kasa demir, bronz ve kurun buluntu vardr. Her iki alanda da ok paral olarak belirtilen cam buluntular C ile kodlanmtr. Ayrca T kotu ile ta buluntular, Mr kotu ile de mermer buluntular iaret edilmektedir. Matbah- Amirede ta, mermer ve cam buluntulardan 1er kasa; Kum Kasrnda ise 1er kasa cam ve ta buluntu yer almaktadr. Bunlarn dnda ANALZ kodu ile her iki alanda da ortaya kartlm analizi yaplabilecek durumda olan buluntular (hayvan kemii, ahap, midye kabuu vb.) iin ortak bir kasa almtr. Depolama safhasnda yukarda deinilen kotlama esaslar dikkate alnarak buluntular, kasalar ierisinde koruma altna alnmtr. Her buluntu kasas zerinde allan alan, yl, ettlk olduunu belirten saysal ifade, buluntu grubunun ad, cinsi ve kasa numaras yer almaktadr (rn. MAT10/2/S/PT/01). Tm bu veriler detayl bir biimde bilgisayar ortamnda kayt altna alnarak bir bilgi bankas oluturulmu ve bu ekilde istenilen buluntuya ve bilgiye kolaylkla ulaabilinmesi salanmtr. Yaplan almalarda, 2007 yl ncesinde Edirne Mzesi bakanlnda

gerekletirilen kaz almalarnda ortaya kartlm eser gruplar da incelenmitir. 2007 yl ncesinde yaplm kaz almalarnda ortaya kartlm olan eserlerin byk bir blm ettlk nitelie sahiptir. Metal eserler arasnda en youn olan buluntu grubunu demir eserler oluturmaktadr. Bunun yan sra bronz ve kurun eserler de bulunmaktadr. Ayrca pimi toprak iniler, kap paralar, lleler, tula paralar, knk paralar ve at kiremidi paralar; cam ve kemik eserler; mimari paralar dier buluntu gruplarn oluturmaktadrlar.

2007 yl ncesine ait olan bu eserlerin mevcut sisteme gre tasnifi yaplm olup, eserler kaz eser deposundaki yerlerini almlardr. Ancak bu grup ierisinde yer alan eserler zerindeki almalar tamamlanmamtr ve almalarn daha sonraki yllarda da devam etmesi gerekmektedir. Edirne Mze Mdrlnce Edirne Yeni Saray alannda gemi yllarda yaplan kazlarda karlarak Mze deposunda korunan ettlk nitelikteki tanabilir buluntular (ini, seramik, glle, vd.), Kltr ve Turizm Bakanlndan alnan onay dorultusunda Edirne Yeni Saray Kaz Deposuna tanmtr. Bu almalarn, kaz bitimine yakn sonulandrlmas nedeniyle, sz konusu bu buluntular zerinde bu kaz sezonunda alma imkan bulunamamtr. Edirne Yeni Sarayna ait buluntularn btnln salamaya dnk olarak gerekletirilen bu ilem sonrasnda, 2010 yl almalarnda ele geirilen ettlk nitelikteki buluntularla birlikte tasnif edilerek kaz deposu Bakanlk Temsilcisi ve Edirne Mzesi Mdrl elemanlar ve tarafmdan mhrlenerek hazrlanan tutanak imza altna alnmtr. 3. KAZI VE ARATIRMALAR: Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlne bildirdiimiz alma proram dorultusunda; Edirne Yeni Saray Kazsnn bu ylki alma sezonunda (2010 ylnda), ncelikli olarak, geen yl balatlan ve belli bir aamaya getirilen Edirne Yeni Saraynn yaylma alann (tahmini snrlarn) belirlemeye ve alann halihazr haritasnn karlmasna ynelik almalarda nemli mesafe alnmtr. Geen yl olduu gibi, bu yl da kazsn yapacamz alann karolaj, sahada aklan kazklar marifetiyle tamamlanm ve kaz almalarna geilmitir. 3.1. Aratrmalar: 3.1.1. Haritaclk almalar: Henz tam olarak snrlarn bilemediimiz Edirne Yeni Saraynn; yaylma alann, snrlarn ve burada bulunan kalntlarn konumunu belirlemeye ynelik olarak blgede, harita mhendislerinden oluan bir ekip 4 marifetiyle lke koordinatlar esas alnarak bir halihazr ve topografik harita karma almas balatlmtr. nemli lde tamamlanm olan bu almalara, nmzdeki yllarda kademeli bir ekilde devam edilecektir.
4

Edirne Yeni Saraynn toporafik ve halihazr haritalarnn, karolaj almalarnn ve mlkiyet-parsel durumunun tespitine ynelik almalar, Edirne l zel daresi mar Ve kentsel yiletirme Mdrl elemanlarnca gerekletirilmitir. lgili daire mdr Mimar Ender zden ile alma arkadalarna, katklarndan dolay teekkr ederiz.

Edirne l zel daresinde grevli harita mhendislerinin 2010 yl Temmuz ve Austos aylarnn deiik gnlerinde totalstation, nivo, vd. tehizatla Edirne Yeni Saraynn tahmini yaylma alannda gerekletirmi olduklar lmlerle; memleket kotu esas alnarak belirli noktalarda poligon noktalar oluturulmu ve bu noktalara bal olarak, btn alann halihazr haritas, alanda mevcut kalntlarn yerlerini ve gabarilerini yanstan kotlu topografik harita ile btn alann 25 x 25 m. llerinde karolajlar yaplmtr. Ayrca, bilgisayar ortamnda tm saray alannn 25 x 25 m. llerinde hazrlanan karolaj esas alnarak, 2010 yl alma proramnda yer alan ve sarayn mutfak binas olarak bilinen Matbah- Amire ile Kum Kasr ve evresinde kazklar kullanlarak 5 x 5 m. llerinde karolajlar oluturulmutur. Gerekletirilen haritaclk almalar kapsamnda; Edirne Yeni Sarayn yaklak olarak 3.000.000 m.lik bir alana yayld anlalmtr. Ancak, Edirne Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu tarafndan onaylanm Edirne Yeni Saraynn yaylma alanna ilikin sit snrlarn gsteren paftalar incelendiinde, tespit ettiimiz snrlar ile onayl snrlarn rtmedii gzlenmitir. Onayl mevcut paftalarda Edirne Yeni Saray alannn nerdeyse 1/3nn sit alan olduu, dier blmnn ise sit snrlar ierisinde olmad anlalmaktadr. Onayl mevcut paftalarda;arkeolojik, tarihi ve doal sit alanlar bulunan Edirne Yeni Saraynn byk bir blmnn sit snrnn salksz olduu saptanmtr. Her ne kadar, sz konusu bu sahada (saray alanna dahil edilmeyen blgede) bulunan Svari Klas (Trakya niversitesi tarafndan kullanlmaktadr) ile Yank Kla (adalet Bakanl tarafndan Kapal Cezaevi olarak kullanlmaktadr), Namazgahl eme gibi yaplar tescil edilmi olsalar bile, btn sahann Edirne Yeni Saray alan olarak koruma altna alnmas gerekmektedir. Getiimiz yl tespit edilen bu eksikliin giderilmesi amacyla, Edirne l zel daresi bnyesinde bulunan harita mhendisleri ve teknikerlere almalar yaptrlmtr. Bu almalar kapsamnda ncelikli olarak Edirne Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunda bulunan onayl Edirne Yeni Saray alann yanstan paftann kopyas alnarak saysallatrlmtr. Ardndan, bu pafta zerinde gsterilen doal, arkeolojik ve tarihi sit snrlar hem ayr ayr ve hem de tek pafta zerinde ilenerek mevcut durumun salkl anlalmas yoluna gidilmitir. Edirne Yeni Saraynn onayl snrlar tespit edildikten sonra, ariv belgeleri ve yaynlardan elde ettiimiz bilgiler dorultusunda sahada yaptmz almayla, Edirne Yeni Saraynn doru ve salkl bir ekilde yaylma alann, snrlarn belirlemeye altk. Elde ettiimiz bulgular ve mevcut belgeler dorultusunda, Edirne Yeni Saraynn neri yaylma alann oluturarak gerekli haritaclk almalarn tamamladk. Yukarda da belirttiimiz gibi,

Edirne Yeni Saraynn yalnzca1/3n kapsayan mevcut onayl paftaya ek olarak, hazrladmz neri snrlara ilikin olarak farkl paftalar hazrladk. Bu paftalar ierisinde; neri alann mlkiyet durumu, halihazr, karolaj ve olmas gereken sit durumu ayr ayr lejantlaryla birlikte hazrlanmtr. Ayrca, mevcut onayl sit snrlarna ilikin yeni grlerimizi yanstan bir pafta da hazrlanmtr. Edirne Yeni Saray alannn olmas gereken snrlarna ilikin bu almalarmz, hazrlamakta olduumuz gerekeli rapor tamamlandnda, ilgili Blge Koruma Kurulunun onayna sunacaz. 3.1.2. Ariv Aratrmas: Edirne Yeni Saray ile ilgili olarak arivlerde var olduunu bildiimiz keif, inaat ve onarmlara ilikin belgeler ile gravr, fotoraf, ekil, vb. belge ve bilgilerin derlenmesi ve deerlendirilmesi amacyla, kaz ekibinde bulunan konunun uzman tarihiler tarafndan geen yl balatlan almalar srdrlmektedir. Bu balamda, yurt iinde; Babakanlk Osmanl, Topkap Saray Mzesi ve Trk Tarih Kurumu arivleri bata olmak zere, Alman Arkeoloji Enstits, IRCICA, stanbul niversitesi, vd. ariv ve ktphaneler ile yurt dnda; Rusya- Hermitage Museum, Hollanda- Leiden Ktphanesi, vd. mze- ktphane ve arivlerde bulunduunu bildiimiz dkmanlar, temin etmeye dnk giriim ve almalarmz devam etmektedir. 3.1.3. Rlve ve Restorasyon almalar: Edirne Yeni Sarayna ait olan yaplardan gnmze ksmen veya harap vaziyette ulaabilen az saydaki yaplardan; Namazgahl eme, Adalet Kasr, Babssaadenin mevcut durumlarnn tespit edilmesine ynelik olarak rlveleri alnmtr. ilk etapta kazsn yapma imkan olmayan bu yaplarn, her geen gn tahrip olduu gz nne alndnda, mevcut durumlarnn belgelenmesi ivedilik arzetmektedir. Bu dncelerle, 2010 yl kaz almalar kapsamnda, sz konusu yaplarn rlveleri, kaz ekibimizde bulunan mimar ve renciler tarafndan alnm olup, raporlar hazrlandktan onaylanmak zere, ilgili Koruma Kuruluna sunulacaktr. Onayl projesi dorultusunda restorasyon almalarna 2009 yl Temmuz aynda, stanbul Rlve ve Antlar Mdrlnn konrolrlnde balanlan Matbah- Amirede bugne kadar nemli mesafeler kat edilmitir. Bu kapsamda, yklmak zere olan yapnn rt sistemi ile beden duvarlarnn ve tayclarnn restorasyonlar ile i mekanlarn blokaj byk lde tamamlanmtr. rty tayan kare planl ta ayaklar ile tula kemerlerde

bulunan bozulmalar giderilmi, niteliini kaybetmi olanlar ise, projesine bal kalnarak yenilenmitir. Ayrca, mekanlarn zerini rten kubbelerin tamam elden geirilerek, bazlarnn rekonstrksiyonu, bazlarnn da restorasyonu gerekletirilmitir. Ardndan da kubbeler, kurunlarla kaplanarak tahribata ak olmaktan kurtarlmtr. Matbah- Amirenin kuzey cephesinde bulunduunu bildiimiz ahap sundurma ise ksmen tamamlanabilmitir. Eyll 2010 itibaryla restorasyon almalarna ara verilen Matbah- Amirenin restorasyon iini yrten firmann sresinin bitmesi nedeniyle yapnn geici kabul yaplmtr. u ana kadar yaplacak iin %40lk blmnn tamamland Matbah- Amirenin yeniden ihale sreci balatlmtr. - Namazgahl eme 5 : Edirne Yeni Saraynn ayakta kalabilen az saydaki yaplarndan birisi olan Namazgahl eme, Edirne Yeni Saraynn Koruma Kurulu onayl paftasna gre, saray alan dnda kalmaktadr. Ancak, tek yap olarak tescilli olan bu eser, gnmzde Trakya niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu olarak kullanlan ve saray alannda, Alay Kk karsnda yer alan Svari Klasnn yaknnda bulunmaktadr. Gnmze kadar hibir koruma ve onarm almas yaplmayan ve mlkiyeti Vakflar Genel Mdrlne ait olan Namazgahl emenin hi olmazsa imdiki durumunu belgelemek amacyla gerekletirdiimiz rlve almas ile, yapnn halihazr durumu kayt altna alnmtr. Edirne Yeni Saray ile ilgili yaynlarda yer verilmeyen, ancak saray alan ierisinde kalan Namazgahl emenin ina kitabesi bulunmamaktadr. Yap hakknda ayrntl bilgi veren bir herhangi bir alma yoktur. Baz yerel almalarda, Sarayn Srk Meydan adyla bilinen kesiminde yer ald ifade edilen ve XVI. yzyln ikinci yarsnda ina edildii tahmin edilen 6 Namazgahl eme, kare plan olup; namazgahn kaidesi konumundaki ksm eme, emenin st kotunda, kuzeye doru devam eden ksm ise namazgah olarak dzenlenmitir. Kare planl kaidenin cephesi (dou, bat ve kuzey cepheleri) eme, gney cephesi ise mihrap eklindedir.

Belgelemeye dnk olarak yaptmz alma kapsamnda rlvesi alnan yapnn kazs tamamlandktan sonra ayrntl olarak incelenip, tantlacak ve deerlendirilecektir. Bu nedenle burada, yap hakknda ksa bilgiler verilmitir. 6 eme hakknda bilgi veren baz yerel yaynlarda Namazgahn, I. Ahmed zamannda, 1678 ylnda ina edildii, halkn susuzluk ekmesi zerine Namazgahn kble-gney ynne II. Mehmed dneminde bir eme ina edildii, herhangi bir belgeye dayanmadan ileri srlmektedir.

Dzgn kesme talarla ina edilen Namazgahl emenin her cephesi (eme olarak dzenlenenleri), ayn dzende olup, sivri kemerli birer ni eklindedir. Kilit talarnda birer glbezek bulunan ve iki renkli tala oluturulan bu kemerlerin zerinde ise, ileri bo braklm yatay dikdrtgen formlu birer mermer pano bulunmaktadr. emenin cepheleri stten bir sra mukarnas ve palmet dizisiyle sonlanmaktadr. emenin gney cephesi ortasnda bulunan okgen planl mihrap nii, sivri kemerli bir kavsaraya sahiptir. Musluklar sklm veya alnm, kaidesi betonarme olarak yaplm, rts yklm, etraf aalarla kapatlm ve olduka bakmsz olan Namazgahl emenin namazgah, emeye kuzeyden bitiik olup, yksek bir platform zerinde yer almaktadr. Etraf dzgn kesme talarla belirginletirilen ve kareye yakn dikdrtgen planl olan namazgah, nerdeyse tamamen aalarla kapatlmtr. Namazgahl emenin yaknnda askeri kullanma dnk tesislerin yapld ve zamanla bunlarn da harap olduu grlmektedir. - Adalet Kasr 7 : Edirne Yeni Saraynn Hasbahesi olarak bilinen blgede, Hasbahe ile Kum Meydann birbirine balayan Fatih Kprsnn gney giriine yakn bir yerde bulunan Adalet Kasr, byk oranda salam olarak gnmze ulamtr. Bugnk halini onarmlarla alan Adalet Kasr, kare planl ve katl olarak ina edilmitir. Dzgn kesme talarla ina edilen kulenin zeri, iten kubbe, dtan ise piramidal bir klahla rtlmtr. Kuzey cephesi ortasndaki, sar alnlkl ve sivri kemerli bir kapyla girilen Adalet Kasrnn her katnda bir mekan bulunmaktadr. eriden merdivenlerle ulalan katlardan en sttekinin ortasnda, mermer bir selsebil bulunmaktadr. Cephelerinde dey dikdrtgen fomlu, sveli ve lentolu pencereler yannda; en st katn st seviyesinde sivri kemerli olanlar da bulunmaktadr. Adalet Kasrnn dardan kurlun kapl olan rtsnde, ksmi bozulmalar vardr. Kasrn nc kat, atlan ta kirilerle drt ynden darya tarlarak mekan geniletilmeye allmtr. Kanuni Sultan Sleyman zamannda (1520- 1566) ina edildii ifade edilen yapnn ina kitabesi yoktur. - Babssaade (Ak Aalar Kaps):
7

Adalet Kasrnn plan, mimari ve inai zellikleri ile tarihlendirilmesi ve geirdii onarmlara ilikin olarak, ilgili ariv belgeleri ve yaynlar deerlendirildikten sonra ayrntl bilgi verilecektir.

Edirne Yeni Saraynn gnmze ulaabilmi az saydaki yaplarndan olan ve Ak Aalar Kaps olarak da bilinen Babssaade, yakn zamanlarda gerekletirilen restorasyonla ayakta kalabilmitir. Onayl projesi dorultusunda TBMM Milli Saraylar Dairesi tarafndan restore edilen yapnn son durumunu belgelemek amacyla gerekletirdiimiz rlve almasnda, yapnn restorasyon ncesi fotoraflar ile gnmzdeki durumu karlatrlarak farkllklar belirlenmeye allmtr. Duvar rgsnde zgn durumun uymayan uygulamalarn olduu anlalan Babssaade, Matbah- Amirenin kuzeydousunda, Alay Meydanna bakmakta ve Arz Odas, Ak Aalar Hamam, Ak Aalar Hamam ile Cihannma Kasrnn da bulunduu bir avluya geii salamaktadr. Dzgn kesme kfeki tandan ina edilen Babssaadenin zgn durumunu byk lde kaybettii ve imdiki durumunu, XVII. yzyldaki bir onarm srasnda ald dnlmektedir. Gnmze kadar pek ok kez onarld bilinen kapnn yarm daire eklindeki akln tayan ayaklar ile bask kemerli kap aklnn 1950li yllarda harap durumda olduu mevcut bir fotorafndan anlalmaktadr. Kap aklnn iki yannda kalan duvarlar ise, Babssaadenin ilk devriyle (XV. yzyl) rten ekilde, ta ve tula sralar ile almak dzende rlmtr. Babssaadenin 1920 ylna ait bir fotorafnda, kapnn nnde rokoko tarznda bir saan olduu anlalmaktadr 8 . III. Mustafa zamannda (1757- 1774) yapld dnlen bu saak, gnmzde mevcut deildir. 3.2. Kazlar: Edirne Yeni Saray, (Saray- Cedid- i Amire), Edirnenin Sarayii olarak adlandrlan blgesinde, Tunca Nehrinin bat, dou ve kuzey kysnda geni ve dz bir alana kurulmutur. Saray, II. Mehmet zamannda, 1450 ylnda ina edilmeye balanm ve hemen her dnemdeki ilave ve onarmlarla byk bir kompleks haline gelmitir. Bnyesinde ok farkl ilevli yaklak 70 civarnda yapy barndran bu saray, olduka geni bir alana yaylmaktayd. 20. yzyl balarnda nemli lde tahrip olan ve pek ok yaps yklan saraydan gnmze; matbah- amire, babssade, cihannma kasr, kum kasr hamam, adalet kasr, kpr, av kk, su maksemi, eme, vd. yaplar ulamtr. Edirne Yeni Saray kazsnn 2010 yl almalar, bu ylki alma proramnda yer alan Kum Kasr Hamam ile saray mutfa (Matbah- Amire)nin gneyinde gerekletirilmitir.
Babssaadenin eski fotoraflar iin bkz. E. H. Ayverdi, Osmanl Mimarisinde Fatih Devri 855- 886 (1451- 1481), C. III, stanbul, 1973, s. 240- 241.
8

10

3.2.1. Matbah- Amire (Saray Mutfa) Kazs 9 : Edirne Yeni Saraynn mutfak yaps olarak bilinen ve Tunca Nehrinin gneybat kesiminde, Fatih Kprsnn bat yannda yer alan Matbah- Amirede 2009 ylnda baladmz kaz almalarna bu yl da devam edilmitir. Mutfak Binasnn gneyinde, Tunca Nehrine paralel amalarda srdrlen bu ylki kazlarda; 43 T-9, 43 T-10, 43 T-14, 43 T-15, 44 T-6, 44 T-7, 44 T-8, 44 T-11, 44 T-12, 44 T-13, 44 T2 ve 44 T- 3 kodlu amalarda almalar yaplmtr. XV. yzylda ina edilen Matbah- Amirenin gneyinde; yap ile Tunca Nehri arasnda var olduunu dndmz a koular, mescit, ihata duvar, alt yap- atk su tesisat, knk- ve rhtm ile nehir boyunca devam eden surun ortaya karlmasna ynelik olarak srdrlen kaz almalarnda belli bir mesafe alnmtr. 3.2.1.1. Mimari Veriler: Matbah- Amirenin gneyinde, Tunca Nehrine paralel srdrlen 5x5 m. llerindeki amalarda yrtlen kaz almalarnda; nemli mimari veriler ortaya karlmtr. Kaz sonucunda, 2009 yl almalarnda ksmen ortaya karlan; tula ve ta deli zemin ile yer yer tahrip olmu olan bu demenin altnda ise, Matbah- Amirenin i mekanlarnda tespit edilen ve gneye, Tunca Nehrine ynelen atk su knklerinin (alt yap sistemlerinin) devam ortaya karlmtr. Ortaya karlan ve farkl dnem zellikleri gsteren duvarlara ait temel kalntlar, belli bir dnem btnl sunmad gibi, bir dzen de yanstmamaktadrlar. Birbirlerini kesen ve niteliini imdilik belirlemeye yarayacak ip ular vermeyen bu temel kalntlarnn hangi yapya ait olduklar, ileriki yllarda yapacamz almalarla daha da netleecektir. Bu alandaki kaz almalar tamamlandnda, burada var olduunu dndmz ve Matbah- Amire ile ilikili (a kouu, mescit, hamam, vd.) yaplara ynelik pek ok bilinmezlii de ortadan kaldrmay planlyoruz.

3.2.1.2. Kk Buluntular:
9

Yapya ilikin elimizde mevcut veriler ile restorasyon uygulamas srasnda ortaya kabilecek belge ve bulgular olabilecei dncesiyle, biz burada ksa bir tanmlama ve genel zellikleri zerinde durduktan sonra, 2010 ylnda yap evresinde yaptmz kaz almasna ilikin bilgiler aktarlmtr. Yapnn restorasyonu tamamlandktan sonra, gerek yapnn tanmlamas ve gerekse restorasyon uygulamas ile mekanlarn ilevlerine dair ayrntl bilgiler verilecektir.

11

Matbah- Amirenin gneyinde gerekletirilen kazlar sonucunda; pimi toprak lleler, srl ve srsz seramikler, iniler, madeni objeler (mh, nal, mermi, glle, kanca, kap mentee aksam, tfek aksam, anahtar, kenet, bo kovan, kurun, kolye ucu, musluk, mermi, vd.), sikke, pimi toprak knk paras, kiremit paras, vd. materyaller ele geirilmitir. Sz konusu bu buluntular, kaz evinde temizlenmi, tasnif edilmi, buluntu fileri hazrlanarak etiketli kasalara konulmu ve kaz deposunda koruma altna alnm ve depolarn kaplar mhrlenmitir. Buluntularn snflandrlmasnda; allan alan, buluntu cinsi, ilevi ve nemi gibi zellikler gz nnde tutulmutur. Buluntular, envanterlik ve ettlk olmak zere iki gruba ayrlmaktadr. Kayt altna alnrken envanterlik eserler 1, ettlk eserler ise 2 ile gsterilmitir. Envanterlik eserlerin sahip olduklar sra numarasnn nnde allan alan, yl, envanterlik olduunu iaret eden saysal bir ifade yer almaktadr (rn. MAT. REST10/1/0001). Madeni buluntular sayca en fazla olan grubu oluturmaktadr. Bunun yan sra bronz, kurun, kemik, ahap, mermer, pimi toprak eserler de mevcuttur. Genel olarak askeri malzemeler (glle, silah aksam, mermi, kovan ve askeri dme vb.) arlktadr. Ayrca sikke, lle ve ini paralar da kaz envanterine alnan buluntu gruplardr. Ettlk olarak ayrlan buluntu gruplarnda metal (demir, bronz, kurun), pimi toprak (seramik, lle, ini, tula, at kiremidi ve knk) ve cam buluntular yer almaktadr. Ettlkler arasnda youn buluntu topluluunu oluturan seramikler ile beraber dier pimi toprak grubunda yer alan tm buluntular ncelikli olarak temizlik aamasndan geirilmitir. Sonrasnda tmlenebilen paralarn varl aratrlm ve tmlenebilen paralar geri dnm olan bir yaptrc yardm ile birletirilmitir. Ancak yaplan tmleme almalarnda tamam ayaa kaldrlabilen seramik mevcut deildir. Birleebilen paralardan da snrl sayda tme yakn form veren kap ortaya kartlmtr. Tmleme almalar sonrasnda pimi toprak buluntular tasnif edilmitir. Tasniflemede tm buluntu gruplarnda ilk aama olarak allan alanlar temel alnmtr. Seramikler ikinci aamada hamur renkleri ve yzey ilemlerine gre blmlendirilmi ve bu zellikler bir kodlama sistemi ile ifade edilmitir. Tm bu veriler detayl bir biimde bilgisayar ortamnda kayt altna alnarak bir bilgi bankas oluturulmu ve bu ekilde istenilen buluntuya ve bilgiye kolaylkla ulaabilinmesi salanmtr. Matbah- Amireden 33 gm, 27si bronz, 9u bakr olmak zere toplam 69 adet sikke; 36s glle olmak zere toplam 44 adet demir; 9u lle, 11i kap olmak zere toplam 23 adet pimi toprak; 23 adet kemik; 2 adet sedef; 1 adet cam; 20 adet bronz; 3 adet kurun; 1

12

adet pirin; 1 adet bakr; 1 adet metal; 2 adet ta eser ile 5 adet mimari para kaz envanterine alnmtr. 3.2.2. Kum Kasr Kazs: Bu ylki kaz almalarna, nerilen proram erevesinde, Edirne Yeni Saray kompleksinin nemli yaplarndan Kum Kasr Hamamna kuzeyden bitiik ve D. S. . tarafndan nehir taknlarn nlemek amacyla yaplan dou- bat ynndeki sedde tarafndan ikiye ayrlm olan Kum Kasrnda da devam edilmitir. ki yap arasnda organik bir ba olduunu ve geiin kk bir salon araclyla salandn bildiimiz Kum Kasrndaki kaz almalarnda; 48 M-3, 48 M-4, 48 M-8, 48 M9, 48 M-13, 48 M-14, 48 M- 15, 49 M- 11, 48 L- 13, 48 L- 16, ve 48 L- 17 kodlu amalarda kazlar yaplmtr. Geen yl kazsn tamamladmz Kum Kasr Hamamnn rlve- restitsyonrestorasyon (konservasyon) projeleri hazrlatlarak ilgili koruma kurulunca onaylanmtr. 3.2.2.1. Mimari Veriler: Sarayn Kum Meydan, Kum Kasr meydan ve II. Avlusu olarak bilinen meydann kuzeydousunda bulunan Kum Kasrnn, II. Mehmed zamannda, 15. yzyl ortalarnda hamam ile birlikte ina edildii bilinmektedir. Gnmze ulamayan yapnn, XIX. Yzyln sonlarna kadar varln srdrd, ancak bu dnemde Edirnenin igali srasnda Saray yaplarnda bulunan cephanelerin atee verilmesi nedeniyle bu yapnn da ykld, kaynak ve yaynlarda belirtilmektedir. Yapnn plan ve mimarisi ile sslemeleri hakknda bilgi veren ok sayda gravr, fotoraf ve yazl belge bulunmaktadr. Ancak, bu dkmanlarn deerlendirilebilmesi iin, ncelikli olarak Kum Kasrnn arkeolojik kazsnn tamamlanmas ve ortaya kacak verilerle mevcut dkmanlarn birlikte deerlendirilmesi gerekmektedir. Bylece yapnn plan, mimari ve ssleme zellikleri ile geirmi olduu onarmlar salkl ve doru bir ekilde belirlenebilecektir. Dier yandan, yukarda ve 2009 yl raporunda da sz ettiimiz gibi, D. S. . Tarafndan yaplan ve Edirne Yeni Sarayn dou- bat aksnda ikiye ayran sedde yapm srasnda da Kum Kasrnn ciddi bir tahribata urad anlalmaktadr.

13

Btn bu olumsuzluklara karn, 2010 ylnda bu yapda gerekletirdiimiz kaz almalarnda; yapnn plann belirlememize yardmc olabilecek temel kalntlar ile ssleme zellikleri hakknda bilgi verecek tanabilir buluntular ele geirilmitir. Kazs henz tamamlanmad iin, imdilik, ayrntl bir deerlendirme yaplmayacaktr. 3.2.2.2. Kk Buluntular: Kum Kasr Kazsndan ele geirilen 1 kasa lle, 5 kasa ini, 1 kasa knk ve 1 kasa at kiremidi bulunmaktadr. Kum Kasrnda bulunmu olan inilerden 1-3 numaral kasalar cruf niteliinde olan inileri kapsamaktadr. 4 numaral kasa hatayi grubu ile resmedilmi inileri iermektedir. 5 numaral kasada ise henz incelenmemi iniler bulunmaktadr. Buluntular arasnda ayrca; birer kasa cam, ta, demir, bronz ve kurun buluntu vardr. Bunlarn dnda ANALZ kodu ile her iki alanda da ortaya kartlm analizi yaplabilecek durumda olan buluntular (hayvan kemii, ahap, midye kabuu vb.) iin ortak bir kasa almtr. Kum Kasr kazsnda ele geirilen kk buluntularn temizlii, tasnifi, konservasyonu ve belgelenmesi yapldktan sonra bunlardan; 2 adet gm sikke; 1 adet kemik; 1 adet bronz; 2 adet demir; 4 adet kurun; 10 adet bakr; 2 adet metal eser kaz envanterine alnmtr. Eser zellikleri her iki alanda da benzerlik gstermektedir. Her iki alanda da demir buluntular sayca en fazla olan grubu oluturmaktadr. Bunun yan sra bronz, kurun, kemik, mermer, pimi toprak eserlerde mevcuttur. Genel olarak askeri malzemeler (Glle, silah aksam, mermi, kovan ve askeri dme vb.) arlktadr. Matbah- Amirede younluu ile gze arpan dier buluntu gruplar ise sikke ve ounluunu minyatr kap ve kapaklarn oluturduu kemik eserlerdir. 3.3. Dier almalar: Kaz alannn kaz ncesi ve sonras durumu, geen yl (2009) olduu gibi, video kamera ve fotoraf makinas ile belgelenmitir. Bu belgeleme ilemi srasnda, Edirne Belediyesi tfaiye Mdrlnden BOOM adl bir ara salanm ve alann havadan belgelenmesi salanmtr. Cihannma Kasrnn st katlarna k salayan ve herhangi bir gvenlii olmayan kapsndan kontrolsz giriler sz konusuydu. Bu durumu ortadan kaldrmak amacyla, 2009

14

ylnda defalarca yaptrlan demir bir kap alnd veya tahrip edildii iin bir kez daha yaptrlarak asma kilit taklm ve yap ksmen de olsa kontrol altna alnabilmitir. Bylece, olabilecek herhangi bir olumsuzluun da nne geilmeye allmtr. Ayrca, alan almas srasnda kullanlan malzemeleri (el arabas, kazma, apa, krek, vd.), kaz sezonu boyunca ve mesai saatleri dnda depoladmz Adalet Kasrnn kaps, ypranm ve menteeleri krlm durumdayd. Bu kapnn da bakm yaplarak kullanlr hale getirilmitir. Edirne Yeni Saray Kazsnn 2010 yl alma proramnn arazi ksm 21. 08. 2010 tarihi itibaryla sonlandrlmtr. 28. 08. 2010 tarihinde ise, mesai saati bitimi itibaryla kaz ekibi, kaz evinden ayrlm ve almalara 2011 ylnda devam etmek zere ara verilmitir. 4. SONU: Edirne Yeni Saray alannda, 2010 yl itibaryla planlanandan daha fazla alma yaplm ve gelecek yllarda daha sistemli, salkl ve verimli bir kaz- konservasyonrestorasyon gerekletirilebilmesi iin gerekli olan fiziki, teknik ve uzman alt yaps bir derece daha olgunlatrlmtr. Bu balamda, Edirne Yeni Saray alannn snrlar byk lde belirlenmi ve bu snrlar ierisinde kalan alann, memleket kotu esas alnarak halihazr ve toporafik haritas ile karolajn hazrlama almalar byk oranda tamamlanmtr. Edirne Yeni Saraynn yaylma alann, snrlarn ve sit durumunu tespit etmeye ynelik almalarmz da sonulandrlm olup, onaylanmak zere ilgili Koruma Kuruluna sunulacaktr. Ayrca, saray alannda bulunan ve her geen gn tahrip olan yaplardan bazlarnn (Namazgahl eme, Adalet Kasr ve Babssaade) da rlveleri alnarak mevcut durumlar belgelenmitir. 2010 yl alma proramnda da belirtilen ekilde; Edirne Yeni Saray ile ilgili kaynak aratrmalar dnda alanda; Matbah- Amire ve Kum Kasr ile bu yaplarn evrelerinde gerekletirilen kaz almalarnda, mimari ve kk buluntular ortaya karlmtr. Ortaya karlan mimari bulgularla yaplarn niteliklerine ilikin grlerimiz, ksmen de olsa, netlemi; kk buluntular da bu yaplarn kullanm srecine ilikin ksmi ip ular vermitir. Bu ylki kaz almalar zellikle, ortaya kan alt yap (knk, kanal, vd.) sistemleri sayesinde, Edirne Yeni Saraynn alt yaps (temiz su, atk su sistemi) hakknda nemli bilgiler sunmutur. Ortaya karlan mimari bulgular, izim ve fotoraflarla belgelendikten sonra, ileriki yllarda esasl konservasyon- restorasyonlar gerekletirilinceye kadar geici koruma nlemleri alnmtr. Kk buluntular [pimi toprak lleler, srl ve srsz seramikler,

15

iniler, cam objeler, kurun, mermer, madeni objeler (mh, nal, mermi, glle, kanca, kap mentee aksam, tfek aksam, anahtar, kenet, bokovan, kurun, kolye ucu, musluk, mermi, vd.), sikke, pimi toprak knk paras, kiremit paras, vd.]ise; kaz evinde temizlenip, tasnif edildikten ve kayt altna alndktan sonra, izim ve fotoraflarla belgelenmitir. Eser zellikleri her iki alanda da (Matbah- Amire ve Kum Kasrnda) benzerlik gstermektedir. Her iki alanda da madeni buluntular sayca en fazla olan grubu oluturmaktadr. Bunun yan sra bronz, kurun, kemik, mermer, pimi toprak eserlerde mevcuttur. Genel olarak askeri malzemeler (Glle, silah aksam, mermi, kovan ve askeri dme vb.) arlktadr. Matbah- Amirede younluu ile gze arpan dier buluntu gruplar ise sikke ve ounluunu minyatr kap ve kapaklarn oluturduu kemik eserlerdir. 2010 yl kaz almalarnda ele geirilen ve getiimiz yllardan kalp, temizlii-

konservasyonu yaplan buluntulardan 36 adedi envanterlik, 58 adedi de ettlk malzeme olarak Edirne Mzesine teslim edilmitir. Ettlk nitelikte olan ve saysal dkm yaplan dier buluntular ise, kaz deposuna konularak kaplar tutanakla mhrlenmi ve koruma altna alnmtr. Ettlk olarak ayrlan buluntu gruplarnda metal (demir, bronz, kurun), pimi toprak (seramik, lle, ini, tula, at kiremidi, knk), ta, mermer ve cam buluntular yer almaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi ve Kltr ve Turizm Bakanlnn st dzeydeki ilgi ve katklar, getiimiz yl olduu gibi, bu yl da devam etmitir. Bu ilgi ve destein sreklilik gstermesi, onlarca yl kaderine terk edilen Edirne Yeni Saraynn makus talihinin deimesini salayacaktr.

16