Doğu Edebiyatı Aylık Dergi

Dou Edebiyat
6 Aylk Kltr, Sanat ve Edebiyat Dergisi Yl: 1 Say: 1 lkbahar-Yaz 2007

Modern Gazel airi: Smn-i Behbehn Modern ran yksnn Kurucusu Muhammed Ali Cemalzde, Hayat, Eserleri ve Edebi slubu Sadk Hidyet ve Hac Aa Roman Salg Salamayan rmcek Fur-i Ferruhzdn Bir Mektubu randa Sinema ve Kadn Cevd-i Mucb, Siste Uu Abdullah- Ensrden Nasihatler Hfz- irzden Gazeller-1 Muhammed kbalden iirler Bir Kemir Masal: Yzn Srr Suriye Edebiyatndan Bir yk: Sakallar, Zekeriya Tmir ran Edebiyatndan Bir yk: Kck Kalbimi Kime Vereyim?, Ndir-i brahim ran Edebiyatndan Bir Masal: Mcevher, Muhammed-i Mrkiyn Mahmut Aay Milletvekili Yapn-1, Muhammed-i Hicz ran Fkralar-1 Dou Denizinden Damlalar-1 Bayburtlu Hicrnnin iiri ve iirinde Din Unsurlar Sefil Bir Kadnn Hayat-1 (Roman), Mehmed Celal nsan Olmann Erdemleri Yersiz Yurtsuzlara Yol Haritas: RAN Tantm: nce Ak Vard Camdan Bir Zaman (iir) Ah Tamara (iir) Irakl Roman ve yk Yazar brahim Sebti ve Uzak Bir Aydnlk Adl yks
Bu sayda
http://www.doguedebiyati.com
ISSN 1307-6248
Dou Edebiyat Kltr, Sanat ve Edebiyat Dergisi ISSN 1307-6248 6 aylk elektronik sreli yayn Yl: 1, Say: 1 lkbahar-Yaz 2007 Sahibi ve Genel Yayn Mdr http://www.doguedebiyati.com adna Do. Dr. Ali Gzelyz Yayn Kurulu Prof. Dr. Mehmet Kanar Prof. Dr. Hseyin Yazc Prof. Dr. A. Yaar Koak Prof. Dr. Mustafa iekler Prof. Dr. Halil Toker Do. Dr. Tevfik Rt Topuzolu Do. Dr. Ali Gzelyz Do. Dr. Mehmet Yavuz Do. Dr. Mehmet Atalay Y. Do. Dr. Zlfikar Tccar Y. Do. Dr. Abdullah Kzlck Dr. Gller Nuholu Okt. Ahmet Eryksel Ara. Gr. mer shakolu Ara. Gr. Zekai Karda Ara. Gr. brahim aban Ara. Gr. Arzu Sren Sayfa Dzeni Do. Dr. Ali Gzelyz Kapaktaki Resim Mahmd Feriyan Yazlardan yazarlar sorumludur. Yazma Adresi Do. Dr. Ali Gzelyz stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blm 34459 Beyazt-stanbul e-posta adresi doguedebiyati@doguedebiyati.com http adresi
www.doguedebiyati.com/doguedebiyati.htm
NDEKLER Kadir Turgut: Modern Gazel airi: Smn-i Behbehn ............... 3 Asl Fennibay: Modern ran yksnn Kurucusu Muhammed Ali Cemalzde, Hayat, Eserleri ve Edebi slubu .. 7 brahim Soner Burgucu: Sadk Hidyet ve Hac Aa Roman .13 Kerem Kamil Ko: Salg Salamayan rmcek .. 16 Levent eviker: Fur-i Ferruhzdn Bir Mektubu (eviri) .... 18 Gamze Algan: randa Sinema ve Kadn ..... 20 Prof. Dr. Mehmet Kanar: Cevd-i Mucb, Siste Uu-1 (eviri) ... 23 Prof. Dr. Mehmet Kanar: Abdullah- Ensrden Nasihatler (eviri) .. 29 Prof. Dr. Mehmet Kanar: Hfz- irzden Gazeller-1 (eviri) ..... 34 Prof. Dr. Halil Toker: Muhammed kbalden iirler (eviri) . 47 Prof. Dr. Halil Toker: Bir Kemir Masal: Yzn Srr (eviri) . 48 Dr. Halim znurhan: Suriye Edebiyatndan Bir yk: Sakallar, Zekeriya Tmir 51 Kadir Turgut: ran Edebiyatndan Bir yk: Kck Kalbimi Kime Vereyim?, Ndir-i brahim (eviri) . 52 Do. Dr. Ali Gzelyz: ran Edebiyatndan Bir Masal: Mcevher, Muhammed-i Mrkiyn (eviri) . 53 Do. Dr. Ali Gzelyz: Mahmut Aay Milletvekili Yapn-1, ( Perdelik Komedi), Muhammed-i Hicz (eviri) .. 56 Prof. Dr. Mehmet Kanar: ran Fkralar-1 (Derleme ve eviri) .... 69 Do. Dr. Ali Gzelyz: Dou Denizinden Damlalar-1 (Derleme ve eviri) . 73 Yrd. Do. Dr. Mzahir Kl: Bayburtlu Hicrnnin iiri ve iirinde Din Unsurlar ................ 75 Prof. Dr. Mehmet Kanar: Sefil Bir Kadnn Hayat-1 (Roman), Mehmed Celal (Sad.) ... 81 Olcay Ylmaz: nsan Olmann Erdemleri .. 100 Emrah Dokuzlu: Yersiz Yurtsuzlara Yol Haritas: RAN 101 Harun Bal: Tantm: nce Ak Vard .. 106 Nimetullah Sucu: Camdan Bir Zaman (iir) .. 107 Olcay Ylmaz: Ah Tamara (iir) ... 107 Ara. Gr. brahim aban: Irakl Roman ve yk Yazar brahim Sebti ve Uzak Bir Aydnlk Adl yks ..... 108 1
DOU EDEBYATI (KLTR, SANAT VE EDEBYAT DERGS), YIL: 1, SAYI: 1, LKBAHAR-YAZ 2007
MODERN GAZEL AR: Smn-i Behbehn (1306/1927-.)

Kadir TURGUT
Fotoraf: Mesd Suheyl
A. Hayat Smn-i Behbehn, hicri emsi 1306, miladi 1927 ylnda Tahrann Himmetbd 1 mahallesinde dodu. Babas tannm yazar ve kdm gazetesi mdr Abbas-i Hall, annesi dnemin sekin kadnlarndan Fahr-i Adil-i Hilatberdir.2 Behbehn, ilk ve orta renimini Tahranda tamamladktan sonra Dnigh-i Tehran Dnikede-i Hukuk ve Ulm-i Siyas/Tahran niversitesi Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltesine girdi ve hukuk alannda lisans diplomasn ald.3 Ayn zamanda Dniser-yi l/Yksek retmen Okulunu bitirdi.4 Bundan sonra Tahranda eitli liselerde retmenlik yapt.5 1325/1946 ylnda evlendi, fakat bu evlilii srdremeyip boand. Bir sre sonra tekrar evlendi fakat bu ikinci kocas da ld. Bugn ocuu ile birlikte Tahranda yaamaya devam etmektedir.6
Ali hr, ehbzn-i Kulleh-yi Edeb-i Prsi: erh-i Hl-i irn-i Mehur ez az t mrz, Tahran: Sirayi, 1384, s.431; Dary Sebr, Berkern-i Bkern: Nigh be ir-i Musr-i Farsi (Edebiyat-i Farsi), Tahran: Sohen, 1378, s.400. 2 Sebr, a.g.e., s.400. 3 Sebr, a.g.e., s.400. 4 hr, a.g.e., s.431. 5 hr, a.g.e., s.431; Sebr, a.g.e., s.431. 6 hr, a.g.e., s.431.
1
B. airlii ve iirleri I. airlii Smn-i Behbehn ilk iirini on drt yandayken (1320/1941) yazm ve bu iir Melekara Behrn kard Novbehr adl dergide yaynlanmtr.7 Geleneksel gazel formundaki bu iiri yine geleneksel slupta fakat sosyal temalar ileyerek yazmtr. Bu iir Behbehnnin iir yeteneini ve daha o yata sosyal konulara ve halkn problemlerine dair ince dnceleri olduunu gsterir. Daha sonralar da geleneksel formlarda iirler yazm ancak Resthz/Kyamet adl iir kitabnn yaynlanndan (1352/1973) sonra tannmtr.8 nceleri geleneksel tarzda ve daha ok gazel formunda iir yazarken daha sonralar drtlklerden oluan formlar da kullanmaya balam ve nihayet iirin biim ve ieriinde olduka byk ve nemli yeni aray ve deiikliklere gitmitir. Fakat yine de geleneksel iirle ban koparmam, yeni klasikiler ya da inklap airleri arasnda olmutur.9 Aslnda bu yenilik gayretlerinde Nm Yicin10 iire getirdii kkl yenilikten11 cesaret ve ilham alm olmakla birlikte Nm Yic kadar ileri gitmeyip araylarn iiri kknden ve tamamen deitirmeden, geleneksel slubu btnyle terk etmeden bu tarzn iinden yapmtr. Ona gre kendisinin bir yuva olan geleneksel iiri tamamen ykma cesareti yoktur ve fakat iirin de yeni bir ifade tarzna ihtiyac vardr.12 Behbehn, yine kendi ifadesiyle zor ve tehlikeli yollardan geerek, byk badireler atlatarak, kendinden nceki airlerin vard ifade rahatl menziline erecektir. Belki bu zahmet ve tehlikelere girimeye ne gerek var denilebilir, fakat ancak bu yolla iinin ve halknn sesini yanstabilecektir.13 Bu dncelerle geleneksel iirin iinden, fakat yalnzca biiminde deil, iirin btn unsurlarnda nemli deiiklikler yapmtr. Bunlar u ekilde aklanabilir.
Sebr, a.g.e., s.401. Sebr, a.g.e., s.401. 9 Muhammed Cfer Yhakk, un Seb-yi Tene: Tarih-i Edebiyat-i Musir-i Farsi, Tehran: Nil, 1375, s.255. 10 Nm Yicin hayat ve iirlerinden rnekler iin bkz. Mehmet Kanar, Modern ran iiri Antolojisi, stanbul: ule, 1999, s.162-165. 11 Nm Yicin iir anlay ve iire getirdii yenilikler iin bkz. Mehmet Kanar, ada ran Edebiyatnn Douu ve Gelimesi, stanbul: letiim, 1999, s242-245. 12 Sebr, s.402, (Smn Behbehn, Guzine-i Erdan naklen) 13 Sebr, s.403, (Smn Behbehn, Gzine-i Erdan naklen)
8
1. Biimde ve Seste Yenilik a) lde yenilik Behbehnye gre bugn artk yeni vezinlere ihtiya vardr ve bu vezinler szler arasndan bunlar kefedilecektir.1 Aruz vezninin bilindik ve ok kullanlan kalplar artk arlam ve iirin ykn ekmez olmutur. iirin bunu aarak mesajn iletmesi iin baka eyler yapmak lazmdr. Smn-i Behbehn geleneksel iirin veznini, aruzu terk etmemi, bunun yerine krktan fazla yeni ya da az kullanlan vezni kullanarak iirler yazmtr. Bu vezinlerin hepsinin sevilip rabet grmeyebileceini, fakat mutlaka aralarndan iirin yeni mesaj ve sesine uygun kalplar seileceini dnmektedir.2 Zira eski airler de birok vezni denemiler, bunlardan bazlar iirin mziine uygun bulunup tutulmu bazlar ise terkedilmitir. nemli olan Farsa szlere ve iirin mesajna uygun yeni mzik ve ritmin yakalanmasdr.3 Vezinleri seerken iirde duyurmak istedii ses ve mesaj kuvvetlendirmesine de nem vermitir. rnein Merd ki Yek P Nedred/Bir Aya Olmayan Adam adl iirinde Mstefiln filtn kalbn kullanm, bununla tek ve aksak ayak sesi ile baston tkrtsn hissettirmek istemitir.4 air bu dncelerle iirlerinde kulland yeni ya da bilinmedik kalplar nedeniyle vezni bulmann kendisi iin bile zor olduunu, hele okuyucu iin lszm gibi geleceini de ifade etmitir.5 b) ekilde Yenilik Smn-i Behbahn ounlukla gazel formuna alaka duymu ve bu formdaki iirleriyle tannmtr. Fakat gazel formuna tamamyla sadk kalmamtr. Bu iirlerde matla beytini ihmal etmi ya da deitirmi ve kafiyesiz brakm, beyit saysna riayet etmemi, ounlukla makta ve mahlas beyti yazmamtr. Aslnda daha ok gazeli andran drtlkl iirler yazmtr. Bu haliyle bu iirler geleneksel anlamda gazel deildir. Ancak yine de kendisi gazelin mimarisini koruduunu, bu aty tamamen ykmaya da cesareti olmadn ifade etmektedir.6 Smn-i Behbehnnin bu yeni
Sebr, s. 401, (Smn Behbehn, C-yi P ta zdden naklen) 2 Sebr, s. 402-403, (Smn Behbehn, Gzine-i Erdan naklen) 3 Sebr, s. 404-405, (Smn Behbehn, C-yi P ta zdden naklen) 4 Sebr, a.g.e., s.405. 5 Sebr, , a.g.e., s. 404-405. 6 Sebr, , a.g.e., s. 402, 404. (Smn Behbehn, Gzine-i Er ve C-yi P ta zdden naklen)
1
kendine mahsus gazellerini Ali Muhammed Hakins Nma/Nimac/modern gazel olarak tanmlam, Gulamhseyn Ysuf ise gazelvre/gazelimsi denmesinin daha doru olacan yazmtr.7 c) Uyakta Yenilik Smn-i Behbehn iirlerini kafiyesiz yazmam, fakat alldk kafiye dzenini deitirmi, bylelikle iiri hafifletmeye ve serbest iire yaklatrmaya almtr. Bazen matla beytin msralarnn kafiyelerini bozmu, drtlklerle yazdklarnn bazen nc bazen ilk ve nc beyitlerini kafiyesiz ya da aralarnda kafiyeli brakm, bazen de hepsini kafiyeli yazm, rediflere ok farkl ekillerde yer vermitir. air uyakta yapt bu deiikliklerle yeniliki hatta serbest airlere yaklamtr.8 2. erikte Yenilik a) Temada Yenilik Smn Behbehn yazd ilk iirinden itibaren sosyal sorunlar, halkn skntlarn ilemitir. Bu sorunlarn bir ksm kendinin de yaadklar, bir ksm da hemen yan banda olan, ilgisiz kalamadklardr. air kendi varln toplumda yitirmi ve toplumun yreinde hayal olmu, bu durum iirini de etkilemitir.9 Smn-i Behbehn, ekilde yapt deiiklikleri temada da yapm ve bildik mazmunlarla bilindik ak, kadn, arap vb. konularn dna da km gnlk hayatn ve sradan insanlarn iinden setii konular ilemitir. iirleri yudum yudum itii anlarn birikiminden olumakta yani iinin sesini ve feryadn yanstmaktadr. Bu nedenle aktan bahseden iirlerinde bile szlan ve serzeniler sezilir. Bu ekilde toplumun skntlarna ortak olmaya almtr.10 Etrafnda gelien olaylar bir baka gzle grmeye ve anlamaya alarak, efkat ve merhametle dolu hislerle hikye eder. Smn-i Behbehnnin iirleri, kendisi ile toplumun bantsn kurmaya alan yklerin anlatld toplumsal iirlerdir. b) Dilde Yenilik Smn-i Behbehn geleneksel iiri esas almasna ramen geleneksel iirin adal ve mazmunlarla rl dilini kullanmam, kendi mesajn iletecek sade halk dilini tercih etmitir. Aslnda bunun sebebi de halk diliyle yazmak istei deil halka karm olmasdr.11 Kendi ifadesi ile bu dili
Gulamhseyn Ysufi, eme-i Ren: Ddr b irn, Tahran: lmi, 1373, s.759. 8 Sebr, a.g.e., s.405. 9 Sebr, a.g.e., s.404. (Smn Behbehn, C-yi P ta zdden alntyla) 10 Sebr, a.g.e., s.404. 11 hr, a.g.e., s.430.
7
oluturmak iin ok yol kat etmi byk badireler atlatmtr. Yani hem iirlerinde halk anlatmakta olmas hem de bu iirleri halka yazm olmas sebebiyle onlarn dilini kullanmtr. Bu nedenle iirlerinde halk tabirleri, sokak az bolca grlr. Ayrca daha nce kullanlmam ifade ve terkipleri kullanmaya da nem vermitir. Karlat olaylar geleneksel iirde olmayan yepyeni bir slupla tasvir ederek iinin feryadn iinden geldii gibi yanstmaya almtr.1 Bu yzden iirlerinde zaman zaman yalvarr, zaman zaman ikyet eder eda hkimdir. II. iirleri 1. iir Kitaplar Smn-i Behbehnnin yaynlanm iir kitaplar unlardr:2 1. Setr-i ikeste/Krk Saz 2. Kovl ve Nle ve Ik /ingene, lk ve Ak 3. C-yi P/Ayak zi 4. iler/Avize 5. Mermer/Mermer 6. Resthz/Kyamet 7. Hatt zi Suret o ez te/Hzdan ve Ateten Bir izgi 8. Det-i Erjen/Badem l 9. Yek Dere-i zd/Bir zgrlk Penceresi 10. kter ez Heme Behn/Her Zamandan Daha Sevdal Oku 11. Guzne-i Er/Seme iirler 12. C-yi P t zd (Mecmua-i Er)/zgrle Kadar Ayak zi (Toplu iirler) 13. Ez Salh-yi b u Serb/Su ve Serap Yllarndan 14. Yd-i Bazi Nefert/Bazlarnn Ansna 2. iirlerinden rnekler Bu blmde Smn-i Behbehnnin biri daha geleneki dieri daha yeni olan iki iiri ile tarafmzdan yaplan tercmeleri yer almaktadr. Bu iirleri, airin yukarda anlatlan iir anlay ve slubuna rnek olmalar iin setik. iirlerden birincisi airin geleneksel iire ne kadar yakn ve hkim olduunu gsteren, gazel formuna daha sadk, fakat yeni terkip ve ifadelerin ustaca kullanld bir iir olarak geleneksel iirin baat konularndan ak birbirlerinden bamsz beyitlerle ilemektedir. kincisi ise klasik gazel formunun bozulduu, bal ve konu btnl olan, sosyal bir yarann btn plaklyla anlatld yeni tarzda bir iirdir. Bu iir, bir kszn hrsz oluunu ve hapse dmesini anlatrken iirlerinde anne sevgisini ilemesiyle
1 2
tannan rec Mirznn Mder/Ana iirine3 gndermeler yapyor. Mirz bu iirinde annesine kklnde kendisi iin yapt fedakarlklarla rettikleri iin minnettarln ifade ederken Behbehn, annesi ve babas olmayan, bu eitim ve fedakarlklarn hi birini grmemi olan bir zavallnn aresizliini anlatyor. Adeta asl grlmesi gereken budur mesajn vererek toplumsal hayatta grnenin arkasndaki sebep ve gerekleri iaret ediyor. 1. Zi e cevher ferd4
Zi e cevher ferd dil-i ddr-i mra Ki hezr lle ped pes ez n mezr-i mra/ Ten-i m er misz ki hod n gonh kerd To ki bsegh kerd, leb-i porr-i mra/ e konem coz n ki gyem beniger be lotf beniger Dil-i germsz-i mra, reh-i ermsr-i mra/ Ze sirik-i nem fendem be benefe zr-i dovr Ki zi bteh ben gol-i intizr-i mra/ u nesm-i iny, zi kodam s vezdi? To ki bkarar kerd heme llezr-i mra/ Menem n ikeste sz ki to em nem nevz Ki fian konem zi dest, ki goseste tr-i mra/ Zi kevr-i cn-i Smn, ne gol u ne sebze ryed Dil-i reng u b pesendet e koned behr-i mra/
Hangi Cevherle Yarattn Hangi cevherle yarattn ki yank gnlmz, Bin lle rter mezarda stmz. Neden yakarsn bizi, kendin iledin gnah, Sen bodun pce ateli dudamz. Neyleyim bak bi gr demekten baka, Kzaran yzmz, yanan yreimizi. Gzmden su dktm menekelere, Daldan deresin diye umut ieimizi. Bir tandk yel gibisin, ne yandan estin? Dattn batan baa lle bahemizi. Ben u krk sazm, sen de almazsn beni, nler dururum byle: kim kopard telimizi. Smnin can lnde ne gl biter ne imen; Renk koku seni sever, bahar neylesin bizi. 2. Cb-bor5
H dn zi e der zindnem?/Dest ber cb-i cevn bordem
3
Yhakk, a.g.e., s.161. Sebr, a.g.e., s.405-406.
rec Mirzann hayat ve iinde, burada bahsi geen Ana irinin evirisinin de olduu iirlerinden rnekler iin bkz. Mehmet Kanar, Modern ran iiri Antolojisi, stanbul: ule, 1999, s.88-91. 4 Sebr, a.g.e.den alnmtr, s.408. 5 hr, a.g.e.den alnmtr, s.432.
DOU EDEBYATI (KLTR, SANAT VE EDEBYAT DERGS), YIL: 1, SAYI: 1, LKBAHAR-YAZ 2007 Nz ost ne be eng verde/Ngehn syli-yi seht hordem! Men nednem ki peder kst mera/Y koca dde godem be cihn Ki mera zd ve ki perverd unn/Ser-i pistn-i ki bordem be dehn! Hergiz n gne-i zerd ki merst/Lezzet-i bse-i mder need Peder der heme-i omr-i mera/Dest ez tife ber ser neked! Kes be emhr bdr nemnd/Ber ser-i boster-i bmr-yi men Btemenny ve b pd/Kes nekd pey-i yr-yi men! Gh lerzdem ez serdi-yi Dey/Gh nldem ez germiyi Tr Hofteem b hesret-i nn/Ke-i mescid ve ber kohne hesr! Ghgh ki kes dest bord/Ber bing-i men ve ne-i men Dtem em ki mde eved/Novbet m ve eb hne-i men Lk n pest ki b cm tenem/Mrehd ez et-i szn Ne unn himmet-i vl-yi dat/Ki mera sr koned b nn! B heme b ser u smni-yi h/Bz endn honer mhteem Nerm u rm zi cb-i digern/Borden-i sm u zer mhteem! Nk mhteem kez ser-i rh/Teh-i sgar, isn berdrem! Telh-yi dd edem u ez /Nerm be cb-i kesn begzrem! Y be t ki be destem ofted/Cme-i tze-i tfln bederem! Y kemn kerde ve ez br-i fur/Sb-i sorh be enmet beberem! B heme cbek nek efss/Drghst ki der zindnem! Bheber ez em-i nkmi-yi h/Rz u eb hemnefes-i rindnem dem ez nki mera erze-i n/Hest der mekteb-i yrn-i diger: Ki bedn tarfe honerh ki merst/Befzyend hezrni diger!
Kimse benim iin sabahlamad Hastayken baucumda! Yalvarmadan ya da karlksz Gelen olmad yardmma! Kh Ocak souunda titredim, Kh inledim Temmuz scanda! Ekmek hasretiyle a uyudum Hasr stnde cami avlusunda! Bazen biri gtrnce elini Yzme, ya da eneme, Sandm ki kavuurum Bir n yemee, bir gecelik eve. Ancak u sefil kurtarrd beni, Kavurucu susuzluktan bir tas su ile; Yoksa bir ycenin yoktu yardm, Beni doyuracak bir ekmek bile. Btn bu ulsuzluumla te rendim bu sanatlar; Milletin cebinden usul usul, Byle belledim armay. yice rendim yollardan Sigara izmariti nasl kaparm; ektiim dumann acsn Bakasnn cebine nasl koyarm. Elime geirdiim ile ocuklarn Yepyeni giysilerini nasl yrtarm. Ya da tezghtan gizli gizli Bir elmay nasl arrm! Btn evikliime ramen Artk ok ge, kodesteyim, Kederimden habersiz, Serserilerle her daim. Mutluyum yine de, gururluyum, Yeni dostlar mektebimizde Eklemekteler binlercesini, Benim esiz hnerlerime. Kaynaka
1) Ali hr, ehbzn-i Kulleh-yi Edeb-i Prsi: erh-i Hl-i irn-i Mehur ez az t mrz, Tahran: Sirayi, 1384. 2) Dary Sebur, Ber kern-i B-kern: Nigh be ir-i Musr-i Farsi (Edebiyat-i Farsi), Tahran: Sohen, 1378, s.400. 3) Gulamhseyn Ysufi, eme-i Ren: Ddr b irn, Tahran: lmi, 1373. 4) Muhammed Cfer Yhakk, un Seb-yi Tene: Tarih-i Edebiyat-i Musir-i Farsi, Tahran: Nil, 1375. 5) Mehmet Kanar, ada ran Edebiyatnn Douu ve Gelimesi, stanbul: letiim, 1999. Mehmet Kanar, Modern ran iiri Antolojisi, stanbul: ule, 1999.
Yankesici Bilir misin neden hapisteyim? Bir gencin cebine el atmtm, Bir ey gemeden elime, Anszn feci bir amar yedim! Bilmiyorum babam kim benim, Nerde atm gzm dnyaya; Beni kim dourup yetitirdi byle, Kimin memesini aldm azma! Asla bu sararm yanam Bilmedi anne p tad; Btn mrmce bir baba efkatle bam okamad!
Modern ran yksnn Kurucusu
MUHAMMED AL CEMALZDE
Hayat, Eserleri ve Edebi slubu Asl Fennibay
A. Hayat randa Avrupai anlamda hikayeciliin kurucusu Seyyid Muhammed Ali Cemalzade 1891 ylnda Isfahanda dnyaya geldi. Babas Seyyid Cemaleddin Vaiz-i Isfahani merutiyet hareketine katlan hrriyetilerden olup meclisin topa tutulmasndan sonra (Temmuz 1908) Muhammed Ali ahn emri ile Berucerdde ehit edildi1. Cemalzade ilk tahsilini Tahranda yaptktan sonra 1908de yurt dna giderek Beyrutta laik bir okula kaydoldu. Babasnn ehit edilmesi onda derin yaralar at. On yedi yandayken terk ettii rana, yapt ksa seyahatler hari, bir daha dnmedi. Orta renimini Lbnanda Antora Kolejinde tamamlad. 1910 ylnda Parise gitti. 1915de Paristeki Dijon niversitesi Hukuk
Mehmet Kanar, ada ran Edebiyatnn Douu ve Gelimesi, letiim Yaynlar, stanbul, 1999, s.147
1
Fakltesinden mezun oldu. Ayn yl aslen svireli olan ilk ei Josefin ile evlendi.2 1915 ylnda Birinci Dnya Savann balad gnlerde Berline gitti. Burada ranl milliyetilerinin kurduklar ve Seyyid Hasan- Takzadenin bakanln yapt komiteye katld. Bu komite Rusya ve ngilterenin ran zerindeki emellerine mani olmak iin tekil edilmiti.3 Cemalzade bir ay sonra bu komitenin grevlisi olarak Badata gitti. Birka ay Badatta ve Kirmanahta kald. Badatta Restahiz gazetesini kard.4 Ayn zamanda burada nl air ve arif Haydar Han Emuolu ile tant. 1916da Badattan Berline geti. ranl gmen zgrlklere katld. 1917de Stockholme gitti. ranl milliyetilerin isteini Stockholm Bar Meclisinde ele ald5. Berline geri dnnce yazarla el att. Mezdek, ran ve Rus Mnasebetleri gibi aratrma yazlarn, asl hedeflerinden birisi randa Avrupa medeniyetlerini tantmak olan ve Seyyid Hasan- Takizadenin kurmu olduu, Kve gazetesinde yaynlad. Bir ara 1927de Berlinde iken lm u Huner adnda bir dergi kardysa da bu derginin 1928 ylna kadar ancak yedi says yaynlanabilmitir.6 Cemalzade ilk hikyesi Frs eker Esti (Farsa ekerdir) Kve gazetesinde neretti.7 1922de bu hikyeyi de iine alan toplam alt hikyeyi Yek Bd Yek Nebd (Bir varm bir yokmu) adl tek bir kitapta toplayp Berlinde yaynlad. Bu alt hikye Frs eker Est den baka Recul-i Siys, Dst-i Hle Herse, Derd-i Dil-i Molla Kurbanali, Ble Dig Ble oonder ve Vlnuddovledir.8 Baz Avrupa dillerine tercme edilen bu kitap 1936 ylnda B. N. Zakhoderin aklamalar ve A. Bolotnikovun mukaddimesiyle birlikte Rusyada yaynland.9 Modern ran dzyazsnn ncs kabul edilen yazar bu eserle mehur oldu. Yazar, konu, ekil ve dilde getirdii yeniliklerle, Fars dilinde Avrupai anlamda ilk hikyelerin rneklerini verdi. Bu eserde, o devirdeki halkn yaantsn
Yahya Aryenpur, Ez Sab t Nm, Tahran, 1351 h.. /1972, c. 2, s. 278 3 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.147 4 Yahya Aryenpur, a.g.e. , s.279 5 A.g.e. , s.279 6 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.153 7 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.148 8 Muhammed Cafer Yhek, n Sebyi Tene (Trh-i Edebiyt-i Musr- Frs), Nil, Tahran, 1374 h../1995, s.193 9 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.148
2
olduu gibi aksettirirken halk deyimleri, ataszleri ve argo tabirleri ile gnlk konuma dilini kulland. Ayrca sosyal sorunlar ilerken hafiyyen hiciv ve inelemeler yapt. Cemalzade kitapta kulland halk deyimleri, ataszleri ve argo tabirleri kitabn sonunda szlk halinde verdi. Bu szlk yllar sonra geniletilerek Ferheng-i Lugt-i miyane adyla randa basld (nr. Dr. Cafer Mahcub, Tahran, 1962) 1. Cemalzadenin bu szl ran edebiyat iin kymetli bir sermayedir.2 Cemalzadenin bu tarz bir slup kullanmas birok yazar tarafndan tepkiyle karland ve yazar zevksizlikle suland. Fakat onun hikyecilikte r aan bu eseri kendisinden sonra gelen hikye yazar nesil iin rnek oldu.3 Ayn zamanda bu kitaba yneltilen eletirilerin eserin nsznde savunmasn yaparken Avrupal yazarlarn da eserlerini gnlk konuma diliyle yazdklarn, hatta bilim adamlarnn da mmkn olduu lde bilimsel almalarn halkn anlayabilecei dille kaleme aldn syler. Seyyid Muhammed Ali Cemalzade bunu izleyen yirmi yl boyunca edebiyatla uramad. Kave gazetesi kapatld ve arkada Takizade rana geri dnd. Cemalzade biraz skntl gnler geirdikten sonra Berlindeki ran eliliinde grev yapan tandklarndan biri onu arad. Elilikte Almancay iyi bilen ayrca rann kltrn, sosyal yapsn, gelenek ve greneklerini de iyi bilen birisine ihtiyalar olduunu syledi. Cemalzade onlara gre bu i iin en uygun kiiydi. Bylece kltr ataelii ve renci mavirlii grevine balad. Her ne kadar grevi bu ise de eliliin dier idareleri de sorumluluu altndayd. Ama bir sre sonra bu grevden istifa etti.4 Birka ay sonra Cenevredeki Uluslararas alma Brosunda i buldu (1931). mrnn sonuna kadar burada yaad. Bu grevde kald yirmi be yl iinde ara sra ran ziyaret etti. Bu arada Cenevre niversitesinde Farsa retti. Yaptlarndan ounu II. Dnya Sava (1939) dneminde ve sonrasnda yazd.5 Bir dnem Hacca gitti.6
Cemalzade ne zaman rana gitse zamannn byk bir ksmn kendisini aabey olarak bilen Sadk Hidayetle geirirdi. Cemalzade Hidayete i bulmak iin birka defa onu kendi tandklaryla tantrd ve msbet sonular ald. Sadk Hidayet eseri Bf-i Krun (Kr Bayku) otuz krk sayfasn Cemalzadeye yollad ve O da bu eseri Avrupada yaynlad.7 Cemalzade alkan, cmert, mtevaz, misafirperver ve yardmsever bir insand. Cemalzade ve Berlinde evlendii ikinci ei gi Cenevreye yerletikten sonra kendilerini ziyarete gelen arkadalarn byk bir misafirperverlikle karlarlard. gi Alman asllyd. Franszca, ngilizce ve ayn zamanda Farsa biliyordu.8 Bir ara yazd Halikt-i M ranyn adl iki kltrn mukayesesini yapt kitabyla ba derde girdi. ran kltr bakan onu hainlikle sulayarak yarglanp idam edilmesini istedi.9 Seksen ksur yalarndayken yerinden kalkamayacak kadar ar bir hastalk geiren Cemalzade ei ginin ona ok iyi bakmas sayesinde toparland. Ama daha sonra gi Parkinson hastalna yakaland ve hastalk hzla ilerleyerek giyi komalk etti. Bu sefer Cemalzade, kendisi de yal olmasna ramen, her gn hastaneye gidip komada olan einin banda bekledi. Ama Seyyid Muhammed Ali Cemalzade elli yedi yllk hayat arkadan kaybetti.10 Yalnz kalan Cemalzade ocuu olmad iin mrnn geri kalann kpeiyle geirdi. Einin lmnden sekiz sene sonra 1996da yz be yanda vefat etti. Gnll bir srgn olan Cemalzade hayat boyunca ranla arasna kaln bir duvar rmesine ramen hibir zaman lkesini unutmad ve lkesine duyduu zlem eserlerine yansd. B. Eserleri ve Edebi slubu Seyyid Muhammed Ali Cemalzade bilinli bir giriim ve ynelile Avrupa yk tekniklerinden ayrca klasik ran ykcl geleneklerinden yararlanarak ilk Farsa ksa ykleri meydana getirdi. Onun Yek Bd Yek Nebd (1921) adl ilk yk mecmuas gereki ran edebiyatnn balangc olarak kabul edilmitir.11 Bu kitap
7 8
A.g.e. , s.153 Muhammedi stilm, Modern ran Edebiyatna Giri, ev. Mehmet Kanar, antay, stanbul, s.109 3 Mehmet Kanar, a.g.e. , s. 149 4 Dr. Muhammed Ali Humyn, Derbre-i Cemlzde u Cemlzde ins, Ktziyn, Tahran, 1382 h./2003, s.23 5 Ana Britannica, c.5, s.467 6 Dr. Muhammed Ali Humyn, a.g.e. , s.14
2
A.g.e. , s.27,28 A.g.e. , s.26,32 9 A.g.e. , s.14 10 A.g.e. , s.34 11 Hasan Mir-i Abidini, ran yk ve Romannn Yz Yl, ev. Hicabi Krlang, Nsha, Ankara, 2002, c.1, s.59
daha nce de getii gibi alt ykden oluup 1914-1921 yllar arasnda yazld. Yazar okuyucuyu skmayan sade ve akc bir nesirle kahramanlarn hepsinin tasvirini yapar. Amiyane kelimeleri kullanrken ou zaman arya kaar. Eserlerinde dini terimler, slami inan ve rivayetlerle karm olan bir nesir grlr.1 Olaylar ve kiileri betimlerken retici aklamalar ve yorumlar yapar. yklerin genel konusu yoksulluk ve baskdr. Delikanllndan itibaren Avrupada yaam olduu halde, ran kltrne egemen olan geleneksel ataerkil kimliin korunmasna zen gsterir. Bu kitabn ilk hikayesi Frs eker Est ok mehur olmutur. Merutiyet dnemi hikayelerinde olduu gibi, yazar Avrupadan gelir. Yazd bir dilekedeki eletiri yznden hapse der. Orada, okur yazarl olmayan kahveci ra Ramazan, Avrupai bir beyefendi ile bir de eyh hazretleriyle tanr.2 ykde geen karakterler konuma tarzlaryla karakterleri pekitirirler. Ramazan cahil biri olduu iin Avrupalnn da eyhin de konumalarnn ounu anlamaz. Yazar sonunda Ramazann yanna giderek onunla anlayabilecei dilden konuur. Burada Avrupai beyefendi yeniliki, eyh de geleneki insanlarn temsilcisi saylabilir. Cemalzade bir yandan gelenekileri eletirirken, bir yandan bat hayran yenilikilerle alay eder. Kendisi de ykdeki yazarn tarafn tutar.3 kinci yk Recul-i Siys (Siyasi Adam)de, sradan kimselerin yksek siyasi mevkilere ykselmesi ve rvetilik aka yoluyla hicvedilir.4 nc yk Dst-i Hle Herse kitaptaki en biimli ykdr. yky anlatan Kirmanah seferinde bir genle tanr. Bu yaral Rus Kazak genci karlar altndan karp mutlak bir lmden kurtarr. Ancak Kazak, paraya tamah ederek Kazaklarn grubuna ulatnda genci ldrtr.5 Bu ykde Rus gencin namertliinin tasviri yaplr. Drdnc yk Derd-i Dil-i Molla Kurbanalide (Molla Kurban Alinin Gnl Derdi) okuryazar olmayan Molla Kurban Alinin hasta bir kza olan akn konu alr. Mollann kz lnce
1 2
camide Kuran okunurken birden dayanamayarak kz pmesi, dvlp hapse dmesine yol aar. Beinci yk Ble Dig Ble oonder (Byle Kazana Byle Pancar/Byle baa byle tarak) ran toplumunun geri kalml ve geri kalm muhitlerde yetien insanlarn zellikleri dile getirilir.6 Hikayeyi anlatan, Avrupada bir hamama gider ve bir zamanlar mstear olarak rana gitmi ve byk itibara sahip olmu bir tellakla sohbete koyulur. Son hikaye Vlnud-dovledir. randa her yerde kolayca yetien arsz bir bitkinin addr.7 yknn konusundaki karakter ayn bu bitki gibi nerde akam orda sabah yaayp giden biridir. nl Rus yazar Gogolun inel (Palto) adl eserindeki karakterle Vlnud-dovle epey rtr.8 Yek Bd Yek Nebd da gramer srmeleri gze arpar. Bazen de okuyucunun, ilk cmlenin cevabn almas iin ard ardna birka cmleyi birden okumas gerekir. sm-i mefulleri fiil yerine kullanmas Cemalzadenin yazlarnda ok grlr. Bu hatalar onun eserlerinde zamanla azalmtr.9 Cemalzade Yek Bd Yek Nebddan sonra daha mkemmel bir edebi biime ulaamayp daha etrafl formlar ve konular yaratamaynca kendi kendini tekrar eder, nceden geilmi yollardan yrr. Sorunlara yeni bir bak asyla bakamaz. randan uzak kalmas yazarn ocukluk dneminin atmosferinde dolamasna yol aar. Bu eserden sonra yazarlk tarzn deitirmez. Hep ayn konular kullanr, yenilie gereksinim duymaz. Dorusu kendisini bunun iin mecbur hissetmez. Hayatn zevklerine ve lezzetlerine dalar. Dier eserleri Yek Bd Yek Nebd gibi byk yank uyandrarak, birka bask birden yapmaz. Cemalzadenin bir baka hikaye kitab Drul Mecnn (Tmarhane) (Tahran 1941) dir. Hikayeyi anlatan Mahmud satn ald eski kitaplar arasnda, asl yky oluturacak baz el yazs notlar bulur. Sevgilisinden ayr olmann znts iinde, kendisini kaybederek akl hastanesine yatar. Orada Hidayetali Han ile tanr.10 Aslnda Cemalzadenin Hidayetali Han diye yaratt karakter Sadk Hidayetin ta kendisidir.
6 7
Muhammedi stilm, a.g.e. , s.106 Hasan Mir-i Abidini, a.g.e. , c. 1, s.60 3 A.g.e. , c. 1, s.60 4 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.152 5 Hasan Mir-i Abidini, a.g.e. , c. 1, s.61
Mehmet Kanar, a.g.e. , s.152 Yahya Aryenpur, a.g.e. , s.283 8 A.g.e. , s.283 9 Muhammedi stilm, a.g.e. , s.107 10 Hasan Mir-i Abidini, a.g.e. , c. 1, s. 119
Mahmud, msy adyla tannan Hidayetali Han ile konuunca, onun perian dnceleri ve vehimleri olan, cinneti mjdeleyen ve yayan biri olduunu anlar. Ona hayran kalarak kendisini Hidayetin sayl ve iten dostlar arasnda sayar. Daha sonra Mahmud amcasnn lm haberini alnca akl hastanesinden kmak ister. Ama doktorlar buna msaade etmezler. Bunun zerine sesini duyurabilmek iin hastaneden dar mektup yollar.1 Dier bir kitap Kolteen-i Dvn (Tahran, 1946), merutiyeti Hac eyhin mutsuzluunun yksdr. Olaylar Kaar dneminin sonlarnda geer. yknn iyi adam Hac eyh, frsatlarn gerek devrimcilerin yerini ald, siyasi olaylara karc gazetelerin yn verdii bir zamanda yalnzlk kesine ekilmi erefli bir merutiyetidir. Ancak Kolteen, Hac eyhin maddi ihtiyalarndan yaralanarak onun adn kirletir. I. Dnya savann ktlk zamannda, i orta olmak unvanyla onu karaborsacla zorlayarak adn ktye karr. Hac eyh de znt iinde lr. Kolteende katlarna devam ederek halk gzn boyamak uruna her eyi yapar. ldnde byk trenlerle topraa verilir.2 Cemalzade, Rh-i b-nme (Su Yolu Mektubu) (Tahran, 1947) adl ykde, gelenekle modernitenin atmasn iler. Kz kardeinin dn iin gelen niversite rencisi reform dncesine kaplr. Su yolunu tamir etmeye balasnlar diye yre halkn bir araya getirir. ykdeki karakterler eyh hazretleri, Hann kars, Vecihul-mille, atr Bey, Hekimba birer birer betimlenir. Her birinin kendine has szckleri ve konuma iveleri vardr. Yazar zamanla geri kalm, cahil braklm bir toplumun gelenek, grenek ve psikolojisini hicveder. niversite rencisi anlatc yre halk tarafndan su yolunu tamir etmekle grevlendirir. Mhendis, mimar, adliye vekili gibi adamlar onu bir ekilde kandrr. Bu olaylar zerine hemen Avrupaya dnmeye karar verir. Ancak komularn hi biri payna den borcu demeye yanamaz. Parasz kalan anlatc geri dnemez, aresizce vakflar dairesinde bir i bulur ve orada kalr.3 Rh-i b-nmenin kahraman, batan sona hile hurdayla dolu bir evrede baarszla urayan
temiz kalpli bir adamdr. yk, ranllarn btn olumsuz sfatlarnn bir tablosudur. Rh-i b-nmenin iinde yer alan te-i Zr-i Hkister (Kln Altndaki Ate) , li ve Kayser (Eli ve Kayser) , Brgh-i ahne (Padiahn Huzuru) , Slih u Tlih (Bahtl Bahtsz) , Pv (nder) ve Hne be D (Evi Srtnda) gibi hikayelerde genel ahlak anlay hicvedilerek zenginlerin ve toplumu slah edenlerin ikiyzl iyilikleri zerindeki perde kaldrlr.4 Rh-i b-nme Cemalzadenin iyi yklerindendir ve onun eserlerinin hepsinde bulunan temalar zl bir ekilde iinde barndrr. Kohne vu Nov (Eski ve Yeni) (Tahran, 1959) kitabnn Nemek-i Gendde (Kokumu Tuz) adl hikyesinde toplumun durumunu dzeltmeye karar veren bir grup aydndan bahsedilir. Ancak i eyleme dklnce nce kendilerini dzeltmeleri gerektiine karar verirler. Bir baka hikaye Sevb u Gonh (Sevap ve Gnah)da eitimli yoksul bir gen zengin bir hacy ldrr ve vicdan azabna yakalanr. Zengin olmayanlara ekmek verenler ite bu zengin adamlardr. Gerek yarg Tanrdr; hi kimse bakalarnn iyiliinden ve ktlnden sorumlu deildir.5 Ser u Teh-i Yek Kirbs (Alt st bir Elbise) (2 cilt, Tahran, 1956) bu eser yazarn ocukluk servenidir. Olaylarn meydan sfahan olduundan, eseri sfahhan-nme diye de adlandrmak mmkndr. Anlatc otuz be yl sonra sfahana dnmtr. Dnyay dolamak kendisine mutsuzluktan ve perianlktan baka bir ey getirmemitir. imdi de Zyenrdun kysna oturmu, hzla geip giden mrn gzden geirmektedir.6 Bu kitap sfahan tm ayrntlarn okuyucusuna verir. Yazar okuyucuyu sfahann mahallelerinde dolatrr ve ehrin turistik yerlerine gtrr. Bir yandan da mrn banazlar ve yneticilerle mcadele iinde geirmi merutiyet taraftar olan babasnn hayatn tasvir eder, merutiyet dnemi siyasi ve toplumsal durumu aklar. Telh u rn (Ac ve Tatl) (Tahran, 1955) adl yk kitabnda konularn ounu gemie sayg oluturur. Yek Rz der Rustembd (Rustembdda Bir Gn) bu ykde, halktan bir adamla sohbete koyulan yazar, kylerin cennet
4 5
1 2
A.g.e. , s. 119 A.g.e. , s. 119,120 3 A.g.e. , s. 120
A.g.e. , s. 121 A.g.e. , s.122 6 A.g.e. , s.123
10
olduu, aydnlarn saatlerce tartarak syleyemedikleri eyi kyllerin bir tek ataszyle syledikleri sonucuna varr. Dervi-i Mm adl, kitabn bir baka yksnde eitimli kimselerin ruhsal kukular ve azablaryla cahillerin huzuru karlatrlr.1 Gayr ez Hod Hkes Nebud (Allahtan Baka Hi Kimse Yoktu) (Tahran, 1951) bu kitabn iinde geen yklerde Do tee ve Mirza Hattt gibi gelenekle modernitenin mcadelesi konu alnr ve yazar modernistlerin tarafndadr.2 Sahra-i Maher (Maher Meydan) (Tahran, 1944) bu uzun ykde yazar hadislerden ve klasik iirlerden yararlanarak kyamet gnde uyanm olan bir lnn gzyle, kyamet gnnn kargaasn, cennetliklerle cehennemliklerin durumunu tasvir eder, sadece grnte doru olan ikiyzlleri eletirir ve knar.3 Bu eserde okuyucunun anlam kavrayabilmesi iin hadislere ve Kuran ayetlerine aina olmas gerekir. Eer Arapa ve slami bilgilerde yeteri kadar bilgisi yoksa anlamakta glk eker.4 Em Huseynal, hkr (Huseynali Amca, aheser) (Tahran, 1958) iki cilt olup ikinci cildi olan hkr kalem ehlinin durumu ve ebediyet kavram konusunda bir dnme eylemidir. Bu kitap, ilk ranl ksa yk mecmuasnn macerasn uzun bir yk iinde anlatmas bakmndan ilgin saylr.5 Yllar sonra yurduna dnm olan yazar, bir kokteyle katlr. Konuklarn yeme imedeki hrslarn ve agzllklerini tasvir eder. ranllarn iire ve aire dknlklerini alaya alr. Cemalzade bu yksnde her zamanki tiplerinden oluan bir meclis kurar ve aralarnda her tipin kendine zg ivesiyle meramn anlatt bir tartma yaratr ve tartmalar kendi ahlaki, eitici, amalarna ulamak iin kendi istedii yne kaydrr. Tartma srasnda, dostlar ona neden yllardan beri bir kitap karmadn sorarlar. Cemalzade onlara cevabn Ruy balkl ikinci blmde verir. Anlatc uykuya dalar ve ryasnda kendisini huzur iinde greceine, toplumdan elini eteini ekmi, gaml bir halde bakalarnn mutluluklarn anlatrken grr.6 Eser byle dn iinde d eklinde devam eder. En
1 2
sonunda uyanp Huseynali Amca adnda, tabiatla har neir olan ve onun srlarn bilen yal bir adamla tanr. Kendisini sahte zahitlikten ve yapmack kutsallktan kurtarm, sadece kyl hayatn tercih etmi olan bu yal adam ona macerasn anlatr. Bu eser Cemalzadenin sahte dindarlarn hayatndaki gelenekler, grenekler, szckler ve deyimlerin betimlenii bakmndan en baarl eserlerindendir. Kssah-yi Kth Bery-i Beeh-yi Rdr (Sakall ocuklara Ksa Hikyeler) (1394 h.k. /1974) kitabndaki Ars Drm (Dnmz Var), Sakat-fur (Sakatat) ve Pr-i Kavm (Kavmin Ulusu) yklerde, okuyucu, atalarnn kendileri iin hazrladklar ortak kaderi kabul etmeye davet edilir.7 Asmn u Rsmn (Gkyz ve p) (Tahran, 1964) adl kitabn rbd yksnde Cemalzade genel olarak ranl kyllerin felaketlerini konu alr. ykde aydnlarn hicviyle egemenlerin eletirisi birbirine karr. Bir grup okumu, kyllere okuma yazma retmek iin rbda giderler. Kaza ve kadere inanan, yoksul, yamalanm, ot ve fare yiyen bir halkla karlarlar. Onlar tzk ve sylev deil su ve ekmek istemektedirler, gelen heyete saldrarak onlar kyden kovarlar.8 Asmn u Rsmnn baka bir yks Murekkeb-i Mahv (Silgi Mrekkebi)da yazarlarn isimleri zerlerine silgi mrekkebiyle iptal izgisi izilmektedir.9 Dstn-i Kebb-i Gz (Kaz Kebab Hikayesi) kendim ettim kendim buldum eklindeki mutlak hikmet esas alnarak yazlmtr 10. Bu eserin Hinte tercmesi 1955 ylnda Kahani dergisinde baslmtr.11 Cemalzade bu kitaplarndan baka Birinci Dnya Sava yllarnda rann iktisadi durumunu yazd Genc-i yegn ya da Ovz-i ktisd-i rn (rann Ekonomik Durumu) Almancaya evrilerek 1956da Berlinde baslmtr. Bunlardan baka Azd ve Haysiyet-i nsn (zgrlk ve nsan Onuru) (Tahran, 1959), Masme-i irz (irazl Masumeler) (Tahran, 1954), Kekl-i Ceml, Hezr Be (Tahran, 1937), Hk u Adem, Zemn u Erbb- Dihkn12,
7 8
A.g.e. , s.121,122 A.g.e. , s.122 3 A.g.e. , s.123 4 Muhammedi stilm, a.g.e. , s.106 5 Hasan Mir-i Abidini, a.g.e. , c. 1, s.124 6 A.g.e. , s.125
A.g.e. , s.122 A.g.e. , s.122 9 A.g.e. , s.125 10 A.g.e. , s.118 11 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.153 12 A.g.e. , s.153
11
Kssa-yi M be Ser Resd (Hikayemiz Sona Erdi) (1978)1 gibi hikaye kitaplar da vardr. Cemalzadenin tercmeleri de onun almalar arasnda yer alr. Alman yazar Schillerden Willhelm Tell piyesi ve Don Carlosu Farsaya evirmitir. Fransz Bernarden de Saint Pierrein nl eserini de Kahvehne-yi Srt adyla Farsaya evirmitir. Bu kitap eitli dinler hakknda birbiriyle konuan, sonunda btn ilahi dinlerde amacn bir olduu, ancak hareket tarzlar ve bir takm trenlerin farkl olduu sonucunda birleen bir topluluun servenidir.2 Tercmeleri arasnda bunlardan baka bsenden Dumen-i Millet, Molierden Hasis (Tahran, 1957) ve Fenelondan Sergozet-i Beer (Tahran, 1955) eserleri saylabilir. Cemalzadeyi dier ran roman ve hikayecilerden ayran en nemli zellik, eski edebiyat iyi bilmesi ve slami bilgilerinin ok olmasdr. Seyyid Muhammed Ali Cemalzade, genel olarak btn eserlerinde temiz kalpli bir insann gelenekle mcadele ederken hayal krklklarna uramas temasn tekdze bir ekilde iler. Yaz dilini halk diline yaklatrarak halkla yakn bir ba kurmak isterken sonraki yklerinde bu idealine bal kalmay baaramaz ve kulland sslemelerle ilk hedefinden uzaklar. Cemalzade zaman zaman sz oyunlar yapar, ou zaman ana metnin dna kar. Cemalzadenin slubu daha nceleri Hac Zeynl Abidin-i Mergai nin Seyahatnme-i brahim Beg ve Ali Ekber Dihhodann erend u Perendlerindeki slubundan daha salam olup, hikayelerinde Trke ve yabanc kelimeler bulunur.3 Yeni edebiyatn piri Cemalzadeden sonra ran hikayecilii kendine bir yol bulmu, Sadk Hidayet, Bozorg-i Alev, Sadk- bek, Celal l-i Ahmed, Muhammed-i Hicaz gibi yazarlar onun izinden yrmlerdir. O, yeniliki olmaya kararl ama ayn zamanda youn olarak gemie dalm; batnn bysne kaplm ama btn varlyla doulu, demokratik llerle bakt topluma kar eletirici ama o topluma gnl balam bir yazardr.
1 2
Cemalzdenin el yazs:
Kaynaka Mehmet Kanar, ada ran Edebiyatnn Douu ve Gelimesi, letiim Yaynlar, stanbul, 1999. Yahya Aryenpur, Ez Sab t Nm, Tahran, 1351 h.. /1972, c. 2. Muhammed Cafer Yhek, n Sebyi Tene (Trh-i Edebiyt-i Musr- Frs), Nil, Tahran, 1374 h../1995. Muhammedi stilm, Modern ran Edebiyatna Giri, ev. Mehmet Kanar, antay, stanbul. Dr. Muhammed Ali Humyn, Der brei Cemlzde u Cemlzde ins, Ktziyn, Tahran, 1382 h./2003. Ana Britannica, c.5, s.467. Hasan Mir-i Abidini, ran yk ve Romannn Yz Yl, ev. Hicabi Krlang, Nsha, Ankara, 2002, c.1.
A.g.e. , s.126 Muhammedi stilm, a.g.e. , s.109 3 Mehmet Kanar, a.g.e. , s.149
12
Sdk Hidyet ve Hac Aa Roman

brahim Soner Burgucu 17 ubat 1903 ylnda Tahranda doan Hidyet Kuzey randan gelen soylu bir ailenin ocuu olup aabeyi Mahmut Hidyete gre ocukluu boyunca ailesinin ilgi oda olmutur. Be yanda kadar gayet neeli olan Hidyet be yandan sonra sakinleerek iine kapank bir ocuk olmutur. lk eitimini ilmiye okulunda alan Hidyet orta eitimini Darl-Fnunda Batl bir eitim alarak bitirmitir. Franszca renmek istediinden dolay ailesi onu daha sonra Saint Louis Akademisine gnderdi. 20li yalarnda ailesinden tamamen kopan Hidyet randa bulunduu sre zarfnda ailesinin sosyal yaamna hi katlmad. Akademideki yeni hayatnda bir yandan eski yazarlarn byk eserlerini okurken bir dier yandan da kendi dnemindeki byk yazarlarla yazmalar yapyordu. lk kitab Rubaiyyt- Hakm mer Hayym yirmi yandayken yaymlayan Sdk Hidyet, Okuduu akademiyi 1926 ylnda bitirdi. mer Haym zerine yapt aratrmalar onu baka Ar dnrleri olan Zerdt ve Buday incelemeye yneltti. Bu iki dnr inceledikten sonra ilk izlenimlerini nsan ve Hayvan adl ksa bir almada toplamtr. 1925-1926 yllarnda Rza ahn retmen olarak yetimeleri iin Avrupaya gnderdii bir grup gencin arasnda olan Hidyet ilk balarda Belikada mhendislik okuyacakt ama daha sonra bundan vazgeti ve mhendislik okumak iin Parise geti. Orada di hekimlii okumaya alt ama daha sonra hibir blmn sanat okumak kadar ilgisini ekmediini fark etti ve o andan itibaren btn almalarn brakp vaktini gezip grmeye ayrmaya balad. Drt yl boyunca kendisini sanatsal ve edebi almalar yazmaya adad. Bu zaman iinde Besanona tanan Hidyet 1927de parise dnd, ertesi yl ilk intihar giriimini gerekletirdi. 1927 ylnda, nsan ve Hayvann geniletilmi ekli olan Vejetaryenliin yararlar adl kitab yaymlanr. Sdk Hidyetin 1927 ile 1930 yllar arasnda ne yaptna ilikin elimizde fazla bilgi bulunmamaktadr. Sadece devlet bursu ald ve geinmek iin bir i yapmadpn syleyebiliriz. Buradan yola karak yazmaya ve aratrma yapmaya baladn syleyebiliriz. 1930 ylnda Tahrana dnd zaman ilk yk kitab Diri Gmlen ve ilk oyunu Ssn Kz Pervin adl eseri yaymlad. Hidyet bu arada kendisine ran Merkez Bankasnda bir i buldu ve 1933 ylna kadar orada alt. Bu arada Tahranda kendisi gibi Avrupadan dnm olan 13
ve dzene ynelik eletirileri yznden bask, sansr ve hapis tehditleriyle karlaan renciler arasna katld. Bu grupta tant gen yazar olan Mcteba Minov, Mesud Ferzd ve Bozorg Alev ile birlikte Rabe (Drtl) adnda bir grup kurdular. Hidyet 1930-1937 yllar arasnda gruba ayrlabilecek almalar yapmtr. Bunlar: 1) Rabe grubuyla birlikte reformcu edebiyat almalar 2) Kurmacalar (ncelikle ykler ve ksa romanlar) 3) ran tarihi ve edebiyatlar hakknda aratrmalar. kinci ve nc yk denemelerini bu dnemde karmtr. Bunlar 1932 ylnda kan Damla Kan ve 1933 ylnda kan Alacakaranlk adl eserleridir.Bu kan iki kitab da o dnemde ilgi grmemitir.1934 ylnda kard Aleviye Hanm ise bu iki kitaba nazaran biraz ilgi grmtr.Hidyetin, Rabe grubu iinde yrtt, rann gemiine ve edebiyatlarna dair aratrmalarn bir baka sonucu da mer Hayyam tekrar ve daha geni bir biimde ele ald Hayyamn Teraneleri olmutur.Hidyet bu kitabnda Hayyamn rubailerini incelemi ve hangilerinin ona ait olup olamayacan belirlemi ve mer Hayam hakknda geni bir bilgi vermitir.1932 ylnda Isfahana yapt bir gezi srasnda yazd iki kitap vardr Hidyetin bunlardan ilki Isfahan: Nsf- Cihn dieri ise Nrengistn adl ran halk inanlar zerine yapt almadr. ahlk kart bir grup olan Rabenin nnn yaylmas hkmeti korkuttu ve bu dergi kapatld. Dergi kapatlmadan nce Hindistana giden Hidyet burada Pehlevicesini gelitirdi.1939 ylna kadar Hndisatanda kalan Hidyet bayapt olarak kabul edilen Kr Bayku adl eserini orada yazmtr. Hidyet Hindistandan rana dndnde, lkesinde durumun ok daha ktye gittiini grm ve tekrar Merkez Bankasna girmitir. Rza ahn taht olu ve ehzadesi Muhammed Rzaya brakmasyle dnce asndan biraz daha rahatlamt ran. Sdk Hidyette bunu frsat bilerek Kr Bayku adl eserini bir gazetede para para yaymlamaya balad. Hidyet rann toplumsal sorunlaryla derinden ilgilendike daha da karamsarlat, ktmserleti, uyuturucu ve ikiye dt. Toplumdaki rml aa vurmak iin daha az simgesel bir yaz tarzn seti ve son yk kitabn 1942 ylnda Aylak Kpek ad altnda kard.Yazarn bu kitab izleyen bir dier kitapta 1945 ylnda kan Hac Aa dr. Hidyetin son talamas ise 1947 ylnda kaleme ald nci Top adl eseridir. Hidyet son yllarda vaktinin ounu Kafkann ve baka Avrupal yazarlarn yaptlarn
Farsaya evirmeye ayrd. 1950 ylnn sonlarna doru randan ayrlp Parise yerleti ve orada drt ay kald. Gittike derinleen bir bunalma girdi ve orada intihar etti. Arkada Bozorg Alev onun durumun yle anlatmaktadr Babakan olan enitesinin, Mslman bir yobaz tarafndan 7 Mart 1951 ylnda katledilii, kendi canna kymas iin, barda taran son damla oldu. Pariste gnlerce havagazl bir apartman arad. Championnet caddesinde buldu aradn; 9 Nisan 1951 gn dairesine kapand ve btn delikleri tkadktan sonra gaz musluunu at. Ertesi gn ziyaretine gelen bir dostu, onu mutfakta yerde yatar buldu. Tertemiz giyinmi, gzelce tra olmutu ve cebinde paras vard. Yaklm msveddelerinin kalntlar, yan banda, yerdeydi.1 Balca Yaptlar yk Zinde Be Gr (1930;Diri Gmlen, ev. Mehmet Kanar, YKY,1995) Se Katre Hn (1932; Damla Kan, ev. Mehmet Kanar, YKY, 1999) Syeren (1933; Alacakaranlk, ev. Mehmet Kanar, YKY, 2001) Seg-i Vilgerd (1942; Aylak Kpek, ev. Mehmet Kanar, YKY 2000) Roman Sye-i Moul ( 1931; Mool Glgesi) Aleviye Hnum ( 1933; Aleviye Hanm) Bf-i Kr (1937; Kr Bayku, ev. Behet Necatigil, Varlk Yaynlar,1977; YKY,2001) Haci Aga( 1945; Hac Aa, ev. Mehmet Kanar, YKY, 1998) Oyunlar Pervin Duhter-i Ssn (1930; Ssn Kz Pervin) Mzyr ( 1933) nceleme-Aratrma Fevyid-i Giyhhri (1927; Vejetaryenliin Yararlar, ev. Mehmet Kanar, YKY, 1997) sfehn Nsf- Cihn (1931; Isfahan; Yarm Cihan) Terneh-yi Haym (1934; Hayyamn Terneleri, ev. Mehmet Kanar, YKY,1999) Folklor y Ferheng-i Tde ( Folklor ya da Halk Kltr) Sdk Hidyetin Hac Aa Adl Eseri zerine: Bu aratrmamda Sdk Hidyetin Hac Aa adl eserini ele alacam. Eser d grnm bakmndan basit bir dille yazlmtr ve kolay okunan bir anlatdr. Eser yirminci yzyl
Bozorg Alev, Sdk Hidyetin Biyografyas, Kr Bayku iinde, eviren: Behet Necatigil, Yapkredi yaynlar, 2001, s. 90
1
tarihinin nemli dnemleri zerine kurulmutur. kinci Dnya Sava srasnda ran, i ve d dinamiklerinin birbirine kararak toplumu sarstklar bir dnemden gemitir.Rza ah, sava ncesi ve banda Almanlara yakn politikalar izler. ngiltere ve SSCB buna kar karlar, ahtan, Alman ajanlarn lkesinden atmasn isterler. ah bu istei karlamaynca ngiliz ve Sovyet kuvvetleri ran topraklarna girer ve ah tahttan indirerek srgne gitmek zorunda brakrlar. Bu deiiklikler rann iyapsna totaliter bir ynetimden grece bir serbestlik ortamna gei olarak yansr. Hac Aann arka dzlemi bu etin dnemdir. Anlatnn ilk blmleri d mdahele ncesinde, son blmleri ise yeni dnemde geer.2 lk bakta Sdk Hidyetin bir deiim srecini inceledii, nceyi ve sonray karlatrd dnlebilir. Ancak Sdk Hidyet daha ok deimeyeni ilemitir.3Ouz Demiralpin bu yerinde incelemesi kitab okuyanlar tarafndan kabul grmtr. Benim grme gre Sdk Hidyet bu eserinde kendisine de yer vermitir. Kitaptaki kahramanlardan Mundilhakk ve baz yerlerde baka karakterlerin kimliinin altna brmtr kendisini. Gerek hayatta sylemek isteyip de syleyemediklerini kitabnda ona syletmitir. Bu memleket corafya haritasnda bir hayz lekesi gibi duruyor. Havas yakc ve tozlu; topra pislik iinde; suyu kirli; temelden kokumu ve hilkat garibesi olmu. nsanlar esrarke, trahomlu, kendini beenmi, kaderci; lye tapyor. lletli, mzevir, yac, casus, jileti ve basurlu4bu yazda Hidyetin aslnda kendi halkndan ne kadar nefret ettiini de grmemiz mmkn. Halknn kaderciliine bo inanlarna kar bir tavr taknmaktadr. Yazn devamnda ise halkna duyduu fke yle devam etmektedir. Irkmzdaki bozukluk ocuundan, gencinden, yalsndan belli. Yaadmz sanyoruz, oysa hayatla dalga geiyoruz. Bir eek kadar bile kafamz almyor; hep kaz yiyen biz oluyoruz ama kendimizi en akll varlk sanyoruz. Mucizev bir ekilde ortaya kacak ve canmza okuyacak bir diktatr bekliyoruz hep. Yirmi yldr Rza Hann soytarlar tepemize bindiler. Artk sesimiz kmaz olmu; ayn senaryolar tekrar oynatyorlar. Kltrel, bilimsel ve sosyal hibir faaliyette aklmz kullanmyoruz. Sanatmz anak mlek yapmak, kurumlarmz nuh nebiden kalma, felsefemiz pheler, hatalar stne tartmak, yemeimiz cier tava. Ne zevk var, ne sanat, ne de mutluluk. Hep hrszlk, hep
2 3
Ouz Demiralp, Kr Okur, YKY 2001, s.11 Ouz Demiralp, a.g.e., s.11 4 Haci Aa, ev. Mehmet Kanar, YKY, 1998 s. 72
14
ktlk, hep at yakma. Kokuup paralanyoruz. Sufisiyle, derviiyle, yalsyla, genciyle, esnafyla, dilencisiyle hepimiz para ve makamn bysne kaplmz; hem de en utan verici ve irkin ekliyle. Dnyann neresinde olursa olsun, insanlarn bir eye veya bir hakikate balanmas normaldir ama burada alaklk ve rezalet diz boyu. Buras kaaklarn, hrszlarn cenneti, insanlarn zindan. Bu vatan denilen kadn ne kadar allayp pullayp Alkaponun kucana atsalar da, yarar yok artk. nk her taraftan kokumuluk dklyor. Bugnk yneticilerimiz ah Sultan Hseyin dneminin yzn aarttlar. Tarihte bu dnemin utanc zemzem ve Kevser bile ykanamaz. Biz dnya denilen foseptik ukurunda yayor, kurtlar gibi fakirlik, hastalk ve pislik iinde kvranyor, en iren ekilde hayatta kalyoruz. in komik yan, en gzel ekilde yaadmz sanyoruz!1. Hidyet burada kendi grlerini kitabn iindeki bir karaktere syletiyor. Burada hayattan ne kadar bktn toplumuna kar bak asn ve hayattan zevk almadn dile getirmektedir. Bir bakma rejime de bir bakaldr sahnelemektedir. Kitabn bir baka blmnde de Hac Aa ve onun gibi olanlara da birka ey sylyor, onlardan ne kadar nefret ettiini ve onlar kendi gznde neye benzettiini anlatyor. Bunu u cmlelerden karmak mmkndr: Senin vcudun insanla edilen bir kfr. iirin anlamn bilmen de gerekmez; bilsen garip kaard zaten. Hayatnda hibir zaman gzellik olmad ve gzellik grmedin. Grsen de akln ermez zaten. Gzel bir manzara seni asla cezp etmemi; gzel bir yz ve huzur verici bir musiki seni sarmam; ahenkli bir sz, yce bir fikir kalbine hi tesir etmemi. Sen sadece midenle belinden aasnn esiri olmusun.2. Hac Aa adl eserine genel anlamda bakmak gerekirse Sdk Hidyetin yazd en iyi politik talamalardan biridir. inde bulunduu topluma ve sisteme kar olan duygularn ok sert biimde aklamaktadr. Hidyet her ne kadar bu eserinde dine kar bir insan olarak grnse de aslnda dine kar deil dini istismar edenlere kardr. Bunu Ouz Demiralp u cmlelerle aklamtr Sdk Hidyet yorumcularnn ou yazarmzn toplumunda grd temel yanlln slamiyet ile ilikisi olduunu savlar. Kimi yorumcuya gre de lahana kafallar dedii gerici mollalarn dini istismar etmesine kar kmaktadr. Yorumlar eitli olsa bile Hidyetin, kendi toplumunun slam kimliiyle kapsaml bir tartma yaad ve bunun
1 2
yaptndaki ana damarlardan biri olduu anlalmaktadr. Yalnzca Hac Aada deil daha birok yksnde, giderek mer Hayam zerine incelemesinde de grlr bu i yarasnn kanamalar. Sdk Hidyetin toplumunun slamiyet ile ilikisine bak iki odakta toplanabilir bence. Birince odakta dinin istismar edildii, halkn dinsel inan ve alkanlklarnn para ve erk elde etmek zere birtakm arlatanca smrld, toplumsal dzene de bu tynetteki kiilerin egemen olduu tans vardr. Hac Aa anlats bu tannn bir rndr. Nefsini ldren Adam yksndeki eyh Ebulfazl adl din adam da Hac Aa trndendir. Bir yandan evresine Zhd retirken, br yandan insanlar kandrarak her trl rezillii yapmaktadr. Misyon balkl ykde ise Avrupaya kat slam yaymaya giden bir grup mollann nasl ksa srede Batnn parltl yaamasna teslim olduklar, aslnda dini yayma grevini Batya kapa atabilmek bir ara olarak kullandklar grlr. zerinde durduumuz bu odakta slamiyetin kendisi deil, ktye kullanlmas yerilmektedir.3 Sadk Hidyetin bir ara Zerdt dinine ilgi duyduu da sylenebilir. Hatta biraz daha ileri gidersek Hidyetin Ateperest adl yksnde Zerdtl slamiyete kar yceltmeye alt grlebilir. Dua adl yks de Hidyetin Zerdtl ele ald bir baka yksdr. Bu yksnde Zerdtl vmekten ok Zerdtln felsefesini anlatmaktadr. Belki de Hidyetin mer Hayyam zerine bir eser karmasnn sebebi de kendisini ona benzetmesi olabilir. Yine Ouz Demiralpin kitabnda geen bir cmlede mer Hayyam yaad dnemin bir ayrk otu olarak grmesidir. Bu adan baktmzda Hidayette yaad dnemin ayrk otudur. Genel olarak konuyu toparlamak gerekirse Sdk Hidyetin iki farkl tarzda ykler yazdn syleyebiliriz. Bunlardan birincisi Hac Aa gibi talamalar ve ikinci olarak da kr bayku gibi fantastik hikyelerdir. Modern ran Edebiyatnn kurucularndan olan Hidyet bu alanda ok nemli eserler brakmtr. Gnmzde hala kendi lkesi tarafndan tam olarak kabul grmemise de edebiyat adna ok gzel eserler brakmtr. Faydalanlan kaynaklar:
Ouz Demiralp, Kr Okur, Yapkredi yaynlar 2001 Mehmet Kanar, Hidyetname, Yapkredi Yaynlar, 2005 Hac Aa, ev. Mehmet Kanar, YKY, 1998
a.g.e., s. 73 a.g.e., s. 88
Ouz Demiralp, a.g.e., s. 22-23
15
SALGI SALAMAYAN RMCEK*

Kerem Kamil KO
Bana gre deildi bu dnya; bir avu yzsz, dilenci, bilgi, kabaday, vicdansz, a gzl iindi; onlar iin kurulmutu bu dnya.** Merutiyetin ardndan ranllarn Avrupa edebiyat ve kltrn tanmalar Avrupai tarzda roman yazma dncesini dourmutur. Ancak gerek yazarlarn bu yeni tre hkim olamamalar gerekse halkn bu tre alk olmamas beraberinde araylar getirmitir. Araylar romana gre daha kolay okunan, gerekli mesajlar daha kolay verebilen ve okuyucuyu skmayan ksa hikyecilii n plana kartmtr. Muhammet Ali Cemalzadenin gei dneminin belirleyici ismi olduu bu akmn Sadk Hidayet en baarl temsilcisi olmutur. Hidayetin eserlerini gereki ve dsel olarak ikiye ayrmak mmkndr. Gereki dediimiz eserlerinde yaad zamanki ran toplumu zerine sosyo-politik hicivler, ikinci guruptaysa
Sadk Hidayet lmnden nce kaleme ald hikyesinde annesinin salg salamaz olmas iin beddua ettii yavru rmcek, annesinin bedduasnn tutmas zerine a rme yetisi kazanamaz ve hayatn devam ettiremeyerek lr. Hidayetin burada hayatta kalmas iin temel ihtiyacndan yoksun kalan yavru rmcek eretilemesiyle anlatt, hayatta kalmann itici motoru olan yaam cokusunu yitirmiliindeki soluksuzluudur. ** Kr Bayku, ev. Behet Necatigil, YKY, stanbul, 2001, s. 69
ocuklar iin masallarla, gemie ve gelecee dnk mesajlar vardr. Ana temas bu dnyada mutluluun imknszl olan eserlerinde gze arpan alayc karamsarl davurumcularn yergilerinden ok daha katdr. Bu koyu karamsarl hi de sebepsiz deildir. 1902de domutur. Nasreddin ahn ldrlmesinden yedi yl sonra ve Anayasal Devrimin balamasndan iki yl nce. Devrimciler Tahran ele geirdiklerinde alt yandadr, Birinci Paylam (Dnya) Sava sona erdiinde on be, 1921 darbesinde on sekiz, Rza ah i bana geldiindeyse yirmi yandadr. lkesi, Rusya, ngiltere, Trkiye (sonralar Trkiyenin yerini Almanya almaya alacak ancak Amerika tarafndan bertaraf edilecektir.) arasnda bir ekime konusu olmasnn ekonomiye yansmalar sonucu lkede yaanan sefalet, kaymak tabakadan olmasna ramen onu derinden etkileyecekti. Tm bu karmaalarn getirdii genel mitsizlik hali hakszla urayanlara ve ezilenlere ilgi gsteren, gzellie, safla sonsuz arzu besleyen Hidayeti karamsarla srklemi ve onun krpe zihninde, tam da renmeye o en elverili yalarnda, tedavisi olanaksz yaralar amtr. Dnya, baklarnn dedii her yer, baknn demesiyle kabuu kopup kanayan bir yerdir. Yaam boyunca da ister yazsn ister baka bir ile megul olsun bu karamsarlndan kurtulamamtr. Kafkay hatrlayalm, ne diyordu: Yazdklarm yaadklarmn yansmasdr. 1925de Belikaya mhendislik eitimi grmeye gider. Aradnn bu olmadn birka sene iinde fark eder. Mhendislie yetenei olmasna ramen, duygusal bir insan olan Hidayete mhendislik mekanik ve insani scaklktan yoksun gelir; brakr. ok gemeden, bir pervane misali, sanatn byl bakenti Parisin edebi meclislerinin ltlarna kaplacaktr. lk eserini burada kaleme alr. Gerek stc hikyelerinde, muhtemelen, okuyup da etkilendii yazarlar kadar Pariste yapt sohbetlerin de izleri vardr. Paris, Hidayetin geliinden birka sene nce balayp, geldii gnlerde hzla olgunluk ana yaklamakta olan bir akm barndrmaktadr. Bu akm Brenton ve Tzarann ban ektii gerek stclktr. Gerek stclk Birinci Paylam Savanda yaanan kymlarn sebep olduu umutsuzluk ve tiksintiden doar. Gerek ile gerek d, gece ile gndz, d ile gereklik 16
arasndaki kabul edilmi kartlklar reddederek akln denetiminin dnda ve herhangi bir ahlaki veya estetik kayg tamakszn dncenin kendini ortaya koymas amalanr. Ne var ki Brenton, Tzaray temelsiz ve ileri boyutlara taan nihilist yaklamlarndan dolay knar ve onu insanlardaki intihar potansiyelini tetiklemekle sular. O yllarda edebi ortamlarda en tartlan konular olan gerek stclk ve dadaizmin, Hidayetin gznden kamas imknsz grnyor. O da Brentonla Tzara arasndaki tartmada, tarafn 1952de bir otel odasnda pencerelerini sk skya kapayp gaz vanalarn aarak kesin bir ekilde belirleyecektir. Sadk Hidayetin geek stcl edebi bir tr olarak seii sadece bu tre olan sevgisinden deildir. Hidayet, gerek stcln tanmnda yaadklarnn etkisiyle kendisini, hayata bakn bulmutur. Bunu, kendisini tam anlamyla aktarabilecei tek yol olarak grmtr. Onun gerek stcl kahramanlarn iine soktuu problemlerde yz yze brakt kszlklarla okuruna kn imknszln vurgulamak iin setii dekordur. Yazn ve dn alanlarnda referans ald yazarlar arasnda en nemlilerden birisi Hayyamsa tekisi Kafkadr. O, Hayyamda bir anlamda kendini bulur. Onun var oluun kkenine ynelik nkteli slubuyla olgulara yaklam arsnda paralellikler kurar. Hayyamn rubaileri ve hayat zerine almalar yapar. Kafka, Dostoyevski, Kierkegaard gibi yazarlarda da kendi yazgsnn belirtilerini grmtr: Yalnzlk, sululuk duygusu, yaamda bulunamayp umutsuzca sanatta aranan birlik ve btnle duyulan alk. Otto Rank ve Freudun ruh zmlemelerinden, psikanaliz almalarndan youn olarak etkilendii birok yaptndan bellidir. Hikyelerinde id-ego-sper ego(bilin d-n bilin-bilin) kavramlar ve bunlar arasndaki atmalarn izlerini grmek mmkndr. Hikyecilikteki baarsn ierik asndan iyi gzlemciliine, insan doasn tanmasna ve engin entelektel birikimine; eklense, dile hkimiyetine, dildeki sadeliine ve dou bat sentezini iyi dengelemesine balayabiliriz. O, bat edebiyatna ait bir tr olan hikyecilii ran edebiyatna adapte ederken evrenseli yakalamay 17
becermitir. Yani batl bir hal dokuma makinesi ile dou ipliini ileyip ortaya harikulade hallar karmtr. nc dnya lkesi aydn komplekslerine kaplmam, kr krne batclara hep mesafeli kalmtr. Hindistana giderek orda orta devir Farsas olan Pehleviceyi renmi, bu dille yazlm kimi nemli eserleri gnnn diline evirerek hem byk bir edebi hizmette bulunmu, hem de folklor konulu almalarnda kullanmak zere salam bir veri taban oluturmutur. Kronoloji: 1902de Tahranda doar. 1924de nsan ve Hayvan adl kitabn bastrr. 1925, eitimini tamamlayarak Belikaya gider, oradan Fransaya geer. 1927 ylnda Berlinde Vejetaryenliin Yararlar (eviren: Mehmet Kanar, YKY, stanbul, 1997), Tahrandaysa Diri Gmlen (eviren: Mehmet Kanar, YKY, st. 1995) baslr. 1928, baarsz bir intihar giriiminde bulunur.1930da renimini yarm brakarak rana dner; ran Ulusal Bankasnda almaya balar. 1930-36 arasndaki yllar verimli geer. Mool Glgesi isimli tarihi roman, Damla Kan (eviren: Mehmet Kanar, YKY, stanbul 1999) isimli hikye kitab, Alacakaranlk (eviren: Mehmet Kanar, YKY, stanbul 2001), Hayyam hakkndaki aratrmas Hayyamn Teraneleri (eviren: Mehmet Kanar, YKY, stanbul, 1999) ve kendi ruhsal hayatnn uzun bir yks olan Kr Bayku (eviren: Behet Necatigil, YKY, stanbul 2001) bu dnemdeki nemli eserleridir.1936da Hindistana gider. Orada Hinduizmle Budizmi inceler; Pehlevice renip bu dilden Farsaya tercmeler yapar. 1940lara gelindiinde Hidayet, karmzda Tahran niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesinde evirmen olarak durmaktadr. 1940larn ran panoramasn izen ve hiciv eseri olan Hac Aa (eviren: Mehmet Kanar, YKY, stanbul 1998)y da o gnlerde kaleme almtr. 1950ye kadar eitli kltrel faaliyetlerde bulunan Hidayet, bu yln sonunda gittii Pariste intihar eder ve orada topraa verilir.
Fur-i Ferruhzdn Bir Mektubu

eviren: Levent eviker
ncelikle sizleri uzun mektubumu okuyarak yormamay arzu ediyorum. Sz fazla uzatmak detim deildir; hatta gnl okayc szler sarf etmeyi de bilmem. Bu yzden syleyeceklerimi seremonisiz bir ekilde beyan ediyorum. 1313[1] yl Dey aynda Tahranda dnyaya geldim. u an 20 yandaym. Babam ve annem benim iyi bir tahsilimin olduu hususunda pek konumuyorlar. Hatta belki de babam benim gibi bana buyruk ve yzsz bir kz olduu iin pek de mutlu deildir. Bir yldr srekli iir sylyorum, ondan nce okuyordum. Ama diyebilirim ki hayatmdaki gnlerin hepsinden daha fazla yararl kitap okumuumdur ve aslnda air olmam yani airlik ruhunu yakalamam yalnzca yldr. iirde setiim yol ve iire bakm: bana gre iir beni her daim rya ve gzellikler diyarna gtrebilen bir duygu alevidir. Bir air tm heyecann, kendi bedenini ve ruhunu tututurup ona yanstmsa o iir gzeldir. Aslnda ben her duygunun kaytsz artsz aklanmasndan yanaym. Bunun haricinde sanat kendi asl ruhunu meydana getiriyorsa demek oluyor ki sanat iin konumada bir snr yok. Bu ekilde dndm iin iir sylyorum. Bir kadn olarak bu bozuk evrede ruhumu korumam da ok zor; ben hayat sanatm iin istiyorum. Benim yrdm yolun imdiki evrede ve toplumda ok grlt patrt kartacan ve
onlara ok fazla muhalif kaldm biliyorum ancak nihayetinde engellerin almas gerektii inancndaym. Bir kii bu yolu yrmek zorunda ise ben kendimde bu gc grdm iin nc oldum. Bana g ve umut veren tek ey bu lkenin sanat ve aydnlarnn teviklerdir. Ben trl pislikler kartan ve sonra da ahlak dzeltmek hakknda ileri geri konuan o sofu grnml insanlardan nefret ediyorum. stelik ben doru eletiriyi olgunlukla karlarm. Ar bencillii ve kendini beenmilii yznden ve srf muhatabn meydandan karmak iin adn lekelemek eletiri deil. Benim hakkmda ok konuulduunu biliyorum. Benim iirlerimi ok fazla yorumladklarn da biliyorum. Hatta beni ktlemek, belli biri iin iir sylediimi insanlara kantlamak iin bahaneler uydurduklarn da biliyorum ama yine de meydandan ekilmiyorum. imdiye kadar tahamml ettiim gibi yine yenilmiyorum ve yaanan her eyi soukkanllkla tahlil ediyorum. Bir sre nce nl dergilerin birinde iirim ile ilgili bir eletiri okudum. O eletiriye verdiim cevabn da aynen dergide yaynlanmasn istedim. ncelikle eletiride bulunan kii kendi maksadn aka syleyecek kadar cesaretli olmadndan dolambal yollarla bir eyler syledi. Ben bu eletiriye glerken aklma u bilindik iir geldi: eyhin biri fahienin birine: sarhosun, Her an birinin tuzana dersin dedi. Fahie: ey eyh sen ne dersen ben yleyim, Ama bakalm sen grndn gibi misin? Bu trden eletirilere kulak asmam ama ansma da tm muhalefetlerim buna benzer eylerden. Bir kta iirin insan tpk bir kadeh arap gibi kavurmas gerektii kansndaym. Tm uram bu yolda veriyorum ve iirlerimin hepsinin okuyucu zerinde ayn etkiyi brakmas iin abalyorum. Beendiim air ve yazarlar: ada ranl airler arasnda Feridun Tevelleliyi stadm olarak grrm ve Feridun Mirnin iirlerini taparcasna severim. Onun iirlerindeki incelie ve yumuakla baylyorum. Bana gre 18
iirlerinde cisimleen g, rettii yepyeni istiare, benzetme ve niteleme sanat ayrcalkl ve ustacadr. Eski airlerden Hafz severim. Hafzn iirlerinde bir kadeh arabn mest eden lezzetini ve arzuladm scakl buluyorum. Yabanc yazar ve airler arasnda Fransz air Charles Baudelairei severim. Onu dergilerde yaynlanan tercme edilmi iirlerinden tanyorum ve Kontes Donoveye de yaknlk duyuyorum nk onun okuluyla benim okulum birbirlerine ok yakn. Hibir zaman okumaktan bkmayacam tek kitap Bilitisin arklardr. Ben gerek ya da hayali Bilitisi seviyorum; benim iin o mazhar olan her eydir. Yabanc yazarlardan da Fransz Andre Gide ve Emile Zolay tercih ederim. Mzii seviyorum. ran mziini keder ve hznnden dolay klasik ve Avrupai mzie tercih ediyorum. Ben aslnda kederi seviyorum ve incinmekten zevk alyorum. Mzikten sonra sinemaya ilgim var. Fiilen yaadm bu ehirde maalesef iyi bir film grme nimetinden her zaman mahrumum. Her eyden nce ve her eyden te sanatma, daha sonra da oluma ilgi gsterim. Olum bydnde bir yazar ya da bir air olmasn istiyorum. Arzularm En byk arzum bir sanat olmaktr. Bu amaca ulamak iin srekli alyorum. Yine kitab ok sevdiim iindir ki bir baka arzum da lkenin kltr seviyesini ykseklere karmaktr. Sanattan anlayan bilgin ve aydn insanlarn sahip olduklar deere ulaarak, bundan sonra sofu klkl insanlarn tahrikine kaplmak ve bir yetkinlii olmad halde bir ite hkm sren insanlara izin vermek istemiyorum. Arzum, ranl kadnlarn zgrlk ve haklarnn erkeklerle eit olmasdr. Ben, bu lkede kz kardelerimin erkeklerin adaletsiz dnyasndan dolay ektii skntlarn tmn biliyorum ve almalarmn yarsn onlarn dert ve straplarna ayryorum. Arzum, kadnlarn bilimsel ve toplumsal sanat faaliyetleri iin msait bir ortam yaratlmasdr. Yine bir baka arzum da, ranl erkeklerin bencilliklerinden syrlp kadnlarn kendi yetenek ve zevklerini ortaya karmalarna izin vermeleridir. Fur Ferruhzd, 12 Dey 1332, Ahvaz 19
Furun izdii bir resim
rec Mirz, Red Ysem, Reh Muayyer ve Melikera Bahar gibi birok edebiyatnn da mezarlarnn bulunduu Zahruddevlede Furun mezar.
RANDA SNEMA VE KADIN

Gamze Algan
Sinema, herhangi bir hareketi dzenli aralklarla paralara blerek bunlarn resimlerini belirleme ve sonra bunlar gsterici yardmyla karanlk bir yerde, bir perde zerinde yanstarak hareketi yeniden oluturma iidir.Film gstermeye yarayan zel bir makine ile grntlerin beyaz perdeye yanstld salon veya yapya da sinema denir. lk film cihazna byl fener (lanterne magique) denmiti.1 randa en ok ilgi gren ve yaklak yetmi yllk tarihi sanat dallarndan biri olan sinema hakknda yeterince malumat bulunmamas sebebiyle ok kapsaml olmasa da genel bir aratrma yapp bilgi edinmek istedim .lk ranl film yapmcs Mirza brahim Han Akkas Bai'dir (Mirza Ebrahim Khan Akkas Bashi). Ayrca Kral Muzaffer Eldin ah'n (Mozaffar alDin Shah) fotorafsdr. Akkas Bashi bir kameray elde etti ve Temmuz 1900 'da Paris 'e bir ziyaretten sonra ahn dzenlerinin stne Avrupa'ya ahn ziyaretini filme ald.2 lk uzun konulu film ise 1929 ylnda Avans Oganyats ynetmenliinde Mavi ve Rabiidi.3 randa sinema hakknda bilgi edinmek istememin bir dier sebebi de gnmzde kendini iirlerle var etmi kkl bir medeniyetin, devrim sonrasnda sanatn bir dal olan sinemaya ynelinmesi zellikle festivallerde ran filmlerine olan ilgi gz ard edilemeyecek nitelikte olmasdr. nk ruhsal doyumunu iirle karlayan,hayatla iletiimini edebi bir dille salayan toplum olan ran, devrim
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sinema http://tr.wikipedia.org http://www.birseyogren.com/hakkinda/cinema-of-iran/ 3 http://www.irankulturevi.com
2 1
sonrasnda yaam olduu zor gnleri ancak edebiyat grntye yanstarak dayanlr hale getirmi bunu gerekletirirken de ac edebiyat yapmamas baarlarna baar katma sebebi saylabilir.Toplum olarak iire fazlasyla duyulan ilgi,iirsel bak asyla beyaz perdeye baaryla yanstlmasn ,sinemann daha kolay anlalr olmasn salyor. Dnya zerinde sinema pazarn elinde tutan Hollywooda karn rann hatr saylr festivallerde byk dller kazanmas gz ard edilemez. Glcan Tezcann Cihan Aktala arkn iiri adl kitab zerine yapt syleide, Cihan Aktan szleri randa sinemann yurtdna nasl aldn aklar niteliktedir: 1983 ylndan itibaren sinema politikasn oluturan Farabi Enstits, ilk baarl yapmlaryla yurtdna ald ama politik engellerle karlat. ran gibi bir lkenin nasl bir sinemas olabilirdi ki... Buna ramen Farabi festivallere film gndermekte srarl davrand. Neticede baarl da oldu. 1985te Emir Nadirinin Devende (Koucu, 1985)sinin Nantes Film Festivalinde byk dl kazanmas, dnyada olduu kadar randa da byk bir aknlkla karland. Bu filmi takiben ran sinemasnn dier rnekleri merak konusu oldu. Farabinin almalar neticesinde ran sinemasnn niteliksel gelimesi ok gemeden uluslar aras festivallerin kaytsz kalamayaca bir seviyeye ulat4 Yine ayn syleide Cihan Aktan u szleri de dikkate deerdi: Hindistann yeniliki sinemasnn ncs olan ynetmen Satyacid Raya gndermede bulundum. Raya gre, bir sredir armay unutan Bat insan, ark sinemasnn iirselliiyle yeniden armaya balad. ran sinemasn ran iirinin bir devam veya tezahr gibi grenler var. rann realist sinemas, grsel iirler retiyor. nsann aklna u soru geliyor: Hafzn iirlerinde kulland semboller, sinemaya aktarlabilir mi?5 Sinema, ran gibi dini rejimle ynetilen bir lkede sanatlara hayatn ok dnda bir yerlerde, zgr olabilecekleri bir atmosfer oluturuyor. zlediim filmlerde grdm kadaryla mesaj kaygs olmadan sinema merkezli olmas dikkatimi ekmitir. Kimi filmlerde kamera arkas dediimiz grntler de filme dhil
4
Glcan TEZCAN,arkn iiri Hollywooda meydan okuyor, www.dergibi.com/sinema 5 Ayn yer.
20
edilerek ekilmi. Cafer Penahi'nin en baarl filmlerinden biri olan Ayneh (Ayna) rnek verilebilir. Okul k saatinde annesi kendisini almaya gelmeyince kk kz, Mina'nn eve dn hikayesi balar. Skntl bir bekleyiin ardndan evine telefon alr fakat cevap veren olmaz. Tahran'n youn trafiinde, tek bana eve dnmek zorunda kalr. retmeni tarafndan otobs durana kadar gtrlen Mina tek bana kalr ve bindii otobsn yanl yere gittiini son durakta farkeder. Kk kz otobste olduu srada kameraya bakt iin uyarlr, daha sonra artk oynamayacan syler, buna da filmde yer verilmiti. Bu kck ayrnt seyirciyi artmtr. 2007 stanbul Film Festivaline katlan Mani Hakikinin ynettii Erkekler banda elendirici ve diyaloglarn fazlaca olduu bir ran filmiydi. Yine filmde dier ran filmlerinden farkl olarak karakterler krsal kesim ve sradan insanlardan ziyade eitimli insanlardan (dii, mhendis) oluuyordu ksaca konusundan bahsedersek: Drt adam yolda giderken dik duran dev bir kaya grp onu devirmeye karar verir. Ama tpk Sisifos gibi, kaya yerinden kmldamaz. Abbas Kiarostaminin bir yksnden esinlenen bu incelikli ve komik, mecazi film bu drtlnn krekler, elektrikli testereler ve hatta bir eek yardmyla kayay devirme abalarn izlerken hem cinsiyet farklarna hem de belki siyasete dokunduruyor. Her adam, bu duruma farkl bir tepki gsteriyor, aralarnda bolca konuuyorlar, konu genel olarak hayatlarna giren ve kan kadnlar oluyor.1 ran sinema filmlerinde ilenen konu ok sade ve gndelik hayattan konular seilmekte bu filmlerde daha ok sradan grnen insanlar, insan ilikileri, manzaralar, olaylar tam bir edebi btnlk iinde konu ediliyor. ran sinemasnda kullanlan dil, edebiyatla anlatma eklinde kullanlmaktadr. ran sinemasnda daha ok kendi kltr gelerini ieren ve bu kltr batnn teknolojisini kullanp yeniden reterek beyaz perdeye aktardn gryoruz. Bu sinemann zellikleri insan alglarna ekici grnme, zveri ve gerekilik olarak anlatlmaktadr. ran filmlerinde genellikle sade ve gnlk hayat konu alnmaktadr. Dier bir nokta, skntl gnlerden bunalan halkn, filmlerde ayn tema yerine tamamyle doay hatrlatan basit konularla karlamasyd.
1
ran sinemasn ilgin klan etkilerden bir dieri de, Hollywood sinemasndan farkl sunulmasdr. Hollywood sinemas teknoloji ile birleerek hzl olsa da ran sinemasnn da bir o kadar yava ve anlalr olmasdr. Mani Hakiki film knda ran sinemasnn yeni bir oluum iine girebilmesi iin taze kan gerektiini belirtmiti. Srekli tekrarlanan yaval ve basitlii farkllatrarak kullanmak ya da Mani Hakiki filminde olduu gibi karakterleri her zamanki sradan insanlar yerine bilgili insanlardan semi olmas gibi. Ynetmenin de varmak istedii sonucun bu olduunu gsteriyor.
rann beyaz perdeye ykledii edebi anlam grsel gle birletirmesi rann sinemada ald yolun festivaller sayesinde dnyaya alan bir kaps haline gelmesini salamtr. Gnmzde hemen hemen tm lkelerin film festivallerinde ran filmlerine rastlamak mmkn. Konu olarak intihar iledii iin randa gsterimi yasaklanan Kirazn Tad filmi ile Kiarostami, 1997de Cannesda rana verilen ilk Altn Palmiye dldr. randaki deiimi filmlerinde ocuk karakterler seerek anlatm ve bu dl aldktan sonra randa geni halk destei almay baararak sinemaya farkl boyut kazandrmtr. Kazanlan baarlarla birlikte sinema salonlar nnde oluan uzun kuyruklar halkn, sanata olan ilgisini gsteriyor randa sinema dan nce daha dramatik sanatlar bulunuyordu.rnein: Khaymeshab Bazi (Kukla oyunular) Saye-bazi (Glge oyunlar) Rouhozi (Komik davranlar) Ta'zieh (Cenazeye ait-gibi ovun bir formu)2
http://www.iksv.org/film/
http://www.birseyogren.com/hakkinda/cinema-of-iran/
21
Sinemada Kadn "nemli olan, kadn kahramann neyi tahrik ettii ya da neyi temsil ettiidir. O, erkek kahramanda uyandrd ak ya da korkuyla ve erkek kahramann onun iin hissettii ilgiyle, erkein davrand gibi davranmasna neden olandr. Kendi bana kadnn en ufak bir nemi yoktur," der sinema kuramcs Budd Boetticher.1 ran sinemasnda gnlk olaylar konu edilip, daha anlalr dilde filmler yaplrken aslnda gz ard edilmemesi gereken ve lkede sinemay dirilten karakterler ierisinde kadn karakterlere de yer verilmesi nem tamaktadr. Sinemann hatr saylr festivallerde dl almasnn yan sra kadn oyuncularn da dller almas sinemay daha da ileriye tamaktadr.
ranl Kadn Oyuncular Hedyeh Tehrani, Fajr Int 'tan en iyi kadn oyuncu alt kere iin Simorgh dl. Mary Apick, Moskova uluslararas film festivaline ait 1977 'den en iyi kadn oyuncu dl. Niki Karimi Mahaia Petrosian Shokouh Mahde-Olia Leila Hatami (En iyi kadn oyuncu dl, Locarno uluslararas film bayrama ait ve Montreal dnya filmi festivali (2002) Taraneh Allidousti (En iyi kadn oyuncu dl, Locarno uluslararas film festivali ( 2002) Pegah Ahangarani (En iyi kadn oyuncu dl, 23. Kahire uluslararas film festivali) Azita Hajian (En iyi kadn oyuncu iin Simorgh, 17nci Fajr Int. Festivali)
Shohreh Aghdashloo (Ol bir akademi dl iin aday gsterdi) Ladan Mostofi, 2006'da ki nc Avrasya Uluslararas Film Festivalinde en iyi kadn oyuncu dl. 2006 'da ki, Marjane Satrapi, Cannes Film Festivali jri yesi oldu. " 2 ran'n ilk kadn star Niki Kerimi, sinemaya 1992'de balad ve bugne dek 26 filmde rol ald. Farkl ynetmenlerle alan Kerimi'nin filmleri eitli dller ald. Cannes Film Festivali'nde en iyi kadn oyuncu seildi. lkeli, fedakr, efkatli ama kendi ayaklar zerinde durabilen kadn rolleriyle iyi bir performans yakalayan Kerimi'yi ranl popler sinema izleyisi ok sevdi. Tahran'n hemen her semtinde Kerimi'nin posterleri ve film afileri grmek mmkn. 'Arkadalarm' dedii Nuri Bilge Ceylan ve Fatih Akn'n sinemasndan ok etkilendiini syleyen Kerimi oyunculuunun yan sra yapmc ve ynetmen olarak da popler ran sinemasnn merkezinde.3 Rakhan Beni timad, Tahmine Milani, Semira Makhmelbaf ve Puran Derakhende gibi yetimi sanatlar... 18 yanda, Cannes Film Festivalinin resmi blmne kabul edilen dnyann en gen ynetmeni olan Semira Makhmelbaf, ranl mehur ynetmen Muhsin Makhmelbafn kzdr.4 ran sinemasnn nemli ynetmenlerinden Behram Beyzayinin Kk Gariban Bau filminde kadn ve erkek ocuun hikyesi anlatlr. Hikye anlatlrken de kadn cinsel obje olarak sunulmadan sadece kiilik olarak ortaya konulmas da filme farkl boyut kazandrmaktadr. slamiyetin hkim olduu bir lkede kadnn sinemada yer alna bak tarz lkede devrim nitelii tayabilir. Genellikle filmlerde d grnyle tehir edilen kadn, ran sinemasnda, yklenen anlamn dnda kalmay baarmtr. Sadece kadn kimliiyle oynar ve onu anlamlandrmaktadr. Ortaya konan eserde eski ile yeni, dou kltr ile bat teknolojisi birleirken, lkenin kltr kadar kadn karakter de esere estetik deer kazandrarak Farsann iirsellii salayan armonisi ile sinemann ilerlemesini salamaya devam edecektir.
Hande t, (e-mektup/arivi)Beyaz Perdeye Yansyan Diil Suret http://www.radikal.com.tr 03/03/2006
http://www.birseyogren.com/hakkinda/cinema-of-iran/ Doan Erturul (arivi), Deien ran , http://www.radikal.com.tr/haber 4 http://www.saafonline.com

3
22
SSTE UU-1
Cevad-i Mucb Trkesi: Prof. Dr. Mehmet Kanar CEVD- MUCB (1940-.) 1940 ylnda ran'n Kazvin kentinde dodu. Yksek renimini mteakiben iktisat dalnda doktora yapt. 1979 ylna kadar ran'n yksek tirajl gazetelerinden biri olan ttil't'ta kltr ve sanat sayfasn ynetti. air, romanc, ressam, karikatrist, edebiyat eletirmeni ve aratrmac olan Mucb satirik yazlarnda Zbn (mzrak) takma adn kulland. Ez dil be kez (gnlden kada), [roman], inhtnme-i Ahmed-i amlu (Ahmed-i amlu'yu tanyalm), inhtnme-i Golamhoseyn-i Sid (Golamhoseyn-i Sid'yi tanyalm), Aga-yi Zzenege (Yamuk Bey), Yddth-yi yek dem-i pormodde (Afili bir adamn notlar) eserlerinden bazlardr. ALTIN SAZLIK Szlanyor sazlk szl szl ubatn souk gnlerinde Uzun altn boyunda ar karn heyecan ve yamurun krbac iniyor Bkyor belini ama ubatta Sazlk. *** Bakma, kar yok, ya yok mevsimin donmuluunda Brakyor yapran, meyvasn uzak koruluklara kadar rzgarn eline Rzgarn gei glgesinde sazlktan duymusundur belki bir ses Bu yaprak deil, meyva deil iek deil lmdr Var olma ve kalma lahzalarn altn boyu dorultusunda resmeden. NC KPRDE Gece geerken kprden tereddt ediyor. 23
Gece kendinden koputa Siyah uyku horozlarn ibiklerinde gurbette Avare dm uyank yldz. Kpr, uykulu ve slak sonsuzluk rman geirtiyor iinden, ama gece, korkuluk ve kprnn sessizliinde, adr kuruyor. Sarlyor siyahlktan elikle pasl korkuluklara. Dnyor korkuyla rzgarda. Viran talarda. Karanlk kpr parlak rmak yldzlarn glyle dopdolu. HCRET Senin sofranda - gne!ekmeim scak arabm ac ve bedenim altn. Ve biliyorsun sen Gryorsun evden kovulduumu Grdm, biliyorum gz pnarlarndaki bir bulut yama hevesinde. ISFAHAN RLER 1 Ay domadan nce ey sevgili arap getir ki uykunun baknda arabmn kzllnda -kendi adm gibiplak giresin ieri. plaksn imdi sen aydan gecenin revaknda ay nda arap ierek. 2 Bir bulut geti Omuzlarmn zerinden Bir bulut geti iimden ki alyordum bu deme. Nerede o bulut senin gibi gam aran?
Bir bulut geti ve gnl deniz idi. 3 Havada aan bu orman yamur aynams ta yapraklarn datyor rzgarda Meneke kokusu geliyor. Baktm ki kla birlikte, beyaz giysisiyle bir an dodu bayram gnnn sevinci. 4 Kk memen scack Bu afakta souk saldryor renkli camlara. Teninin rengi dnyaya kapyor gzm! Kk memen bir bahe iyorum baharla giydiriyorum senin havanla bedenimi. 5 Belleime yolluyorum adn teninin beyaz musikisini ormanda geceleyin hatranlaydm, mest. Alkol teranesiyle dolup taarak kalkyorum Isfahan sabahnda Adn kitabmda kalm derviin bu ikeste hattyla lacivert levhada. 6 Kardekan iei kaplyor evinin eiini borazann srekli grleyiiyle purun hayhuyuyla kalmad artk ehirde hi ku. Ova gvercin bedeninden bir harman. En yalnz ku seni grdm Kanatsz, hogr dolu Kzl ufuklardan iekleri kl olmu bahemden.
HANIM Krmazsn sen kimseyi Evindeki kavan avare kular krmay gibi Vermiin yreini gecelerine duvardaki mehtaba Dudaklarnda balklarn teranesi. Gndzn Her zerreni dokuyorsun ipek heybecikte Salarnn rgs bklyor hatrada bu renkli el rgs. Sen zmezsin hatta bir ismi tanmak iin. LE BAHESNDE Kederler bulutu yadr stme zehir yamuru ki kalbimde yeert bir kez daha ac bir fidan ki gelisin yldrmda geirsin lm akamndan bir kavak olsun mmtaz le bahesinde bu ok ubuu. Kederler bulutu Benim adm hangi elik bedenlilerin gzlerine uykuyu haram etmi tir? YNE ALAYAN O K GZ Zeytin vadileriyle haykryordu bir rmak plak kklere. Yine alayan o iki gz Yine alayan o iki gz. *** Yeil gzlerinde Olgunlamam o taneler 24
kovuyordu yenik lm marip gkyznde ayvan camlarnda. *** Dolunay kt pusudan bir ate rkm bir at geti zeytin bahelerinden viran kulbelere. REM GURBU Geliyordu o meltem; gtryordu takati Bulutu, nar, serviyi imenlikte uyuyan gnei Dan mor rengini ve gnlmz. *** Gne uuyordu kadn sesinde ve rkyordu yal servi onun davranndan diyordu: Kaybolmutur onun gnl bir ku glgesi gibi sevgilisiyle. *** Sadnin eski ehri kalm kaplanlarn penesi altnda keder, ynla. Geerse bir ahu bakl, eretidir iirinin antik kadehi arabn nerede? *** Kalk gece, karanlk ehir, yabanc Kalk gecenin sahilinden, aydnlk Hafz bu, okuyor iir kysnda, garip bana. *** Bir anda geliyordu o meltem; gtryordu alemi. KL RENG Benim ini serem Ey iindeki her kvlcm kle dnen Ne zamana dek bu cinnet hisarna bak? Benim solgun serem kanat izgilerini hangi ehirde byle zincir halkalar gibi tasvir etmiler? 25
*** Kanatlarn sefer hayalinde ama uuun lm emberine Gzn beyaz akamn uzun kanadn dk ayan bal. Benim lm serem. LAHORUN KIZIL AYI Ykseklerde bir bahe aya yakn Lahorun rkek ay parlak dallaryla bayramdan, eker kam ddan ve stten. Erguvan tomurcuklu bahen karanlk tepelerden uzanyor musikinin enginliine. *** Bir bahe dopdolu ellerimden ayn zlflerine kadar. Evimden - ki uzaktaym ondansenin evine kadar mzisyen kz. *** Lahor! Ey konumay dilsiz olma korkusuyla renen ocuk! *** Anca Lahor kzl gzn ah kalelerine alamar bahesinde Gryordum o kzl yldz ki yerleiyordu meydann izdihamnda insanlarn gznde. Glmseniyordu ve belli belirsiz bir szck Karyordu ortalk ve sessizlik Sultan Camiinin revak altnda Ayaklar ve basamaklar oluyordu.
*** -Siyah sal arkc! Ben asker deilim. - Klcn? - Hayr, antika bu. Nadir klc. Gzak bir adamdan Tarhamn yama sokanda aldm Krmz, akayk yznden gece gibi plak ve scak hilalden daha parlak plak eik kl keman kam senin kanm boynuna. *** Bir ey syle! son akam, bana. Tanrlarn algcs Gidiyor, yeniyor vu kurtuluyordu kalyordu ondan Buda heykeli riyazet orucunda. Ey sevgili Ey yce! Gzkapaklarn devrilmi utantan Bakma insanlkta u ksa mrmzde ne aclar kmtr zdrap halvetine girenlere! Kuyumcu senin kemiinden altna oturtmu yakut ateini senin elinden hanerin sap ve senin sabrl baklarndan ince aynalar Senin skutundan tabut senin ve benim yklerimin tabutu senin ve benim gurubumun gurbetinde *** Geliyorum Hayber geitinden haha ve afak rengi kokuyor salarm rzgarda kouyor bir at kan rengi ve zengisinden ekiyor topraa siyah korkuyu! Gurur sancayla dmtr -mavi ile krmznn terkibitopraa.
Bu ansyd, yadigaryd bir adamn kald ve savat ve ld bir tlsm oldu yoldaki talarda. Koturuyorduk Tarhamn patikalarnda Dedi: Beyim ngiliz taburu burada oldu tarmar Nadir geti bu yoldan balk burcunda. Bir ku utu ve kayboldu bir Afgan teranesinde. Kan seli ve pur naras dalardan geti. Baktm ki o krmz yldz skenderin plak klc oldu barut devrinde. - Ben asker deilim kaybolmuum hilal kal tr, arap ve tmbekin var m? Kl glen bsene rehin. *** Geliyorduk ve bir bo kovan dyordu her yldzn omuzundan kark ipek yoluna. Baktm o avare yldz Peaver kalesinin dibinde taa ilenmi ve kzl at eyerli ve baaa sabahn saat be bulutlarndan saarak yelelerini geti. Dediler: Efendi yumuak kee, fildii memeler ve mermer bacaklar stnde lmtr. Mor nilfer elinde gece kokusu ve ikayeti. Dediler: Sabah kale seyredilmeye deer kale komutannn mateminde. Cumayd o gn. *** 26
Ykseklerde bir bahe. Yemyeil serviden gnee dek. Geliyorlar ve kalyorlard Budann riyazet bahesinde fakr kokusuyla ve bayram. EHRN SESLER Yamurun konukevinde Rzgarn serin rutubeti ve hatralar altnda srgnm ben imdi kemiimin derinliklerinden, cildin kehribarnda eski ejderha gzler ediyor tarassud li kapunun bulutlu meydann. *** Bulut meydan perian yayalar meydan ta meydan talama meydan ve siluetlerin gidi gelii gzlerde kk kederlerle ate kvlcm misali rzgarda. *** Bunlar hayallerle beli bklenler tembel yrylerini lmn darbesiyle yolda etmiler yallar, kmler, aylaklar mucize adamlar ho tatil gnnn delileri geiyorlar le meydanndan eik yorgun ezik gaml grnmez sokaklarda kayboluyorlar toprakta, yamurda, amurda. *** Yallk konana derse yolun ey yoksul air yannda ne armaan var kendi adndan te yamurun ykad vatanda. bankta burada ok yorgunum ben. 27
ve yal ehir ocukluk gnlerimden de yalnz. *** Dn ryan bir adam geldi ve ayvanda dolamasnn klesi dinlendi turun aacnn altnda ve bir serenin ikayet yksn mavi yazyla mavi kada yazd. Telin stnde toprak ve yamur kokusunda serenin konduu yerde gnete bir era yanmtr. *** Recim meydan karanlk ve plak adamn yok adndan baka bir eyi dolayor, dnyor hoyrat rzgarlarda ate gibi bir damla kan. nanmyorum artk air olduuma bu fesahatinle sen szlerin bir attar ats altnda kakulenin ho kokulu lafz ve st harfi hnnap hareketi safrann alml, ho dizileri. Bir yurdun olduu vakit e drt ve scak byle neeli her gn ay iersin orada dkkannn sahanln bahar gibi yamurlandrrsan szlerim yreimden, seninle eski aksrklarnda, ey bahtiyar, kaybolur. *** Biz tesadfi insandk masallar anda ve konumalarmz dibudak dallarndan sonbaharn geerken kard bir nameydi. lmm meydann te yanndan geliyor mestane uh zgrln ereti sikkelerinde. te Huseyn-i Mansur
kat ikindi damlarndan adamn sesi gurubun kzllnda bir sancak oldu adil gkyznde. *** Bugn dolup tayor kurun meydan ve yaylm atei emsiyesinin altnda lm ark sylyor. Adym bin hatradan siliniyor Sen oluyorsun ey ocuk dier yllarda. Geri dndk ve meydan bo fskiyeler ve rdekler bir demet iek ve yeil bir ad akyla narn sinesinde. *** Bir mum yakarsan eer glgelerde, burdaym ben ekmek kn ve eik bir asayla yalnz oturmuum ve okuyorum Huseyn-i ebister kssasn Grm mydn acaba o zaman o caddeyi kurun yamuru zamann? *** Bir gn eer asfaltn kalbinden bir gl fidan biterse benim gzmdr ve kokusu senin adn. Benim mevsimimin glleri ok ge biter hatta bu baharda. Geti benim, Huseyn-i ebisterin devri li kapunun sancanda bir yk benimle senin ykn yayiliyor yamurun gnl ekici dizileri gibi vatan topranda. BASIK TAVAN ALTINDA skemleler ormandan geliyor ayvana
oturaym diye ben ormanda. Bir yudum iiyorum seni anarak ey en gzel gezegen benim toprak anam! Sivri yongalaryla bu yal orman paralyor yara ile pas arasnda ne varsa. - Dinliyor musun haberleri? - Hayr - Gryor musun? - Evet Kat bulutunun ardnda ma gzlkl bir adam kabartma harflerde birini aryor Bldrcn bir yerden - zgrlk kafesinde- tyor sesinin dalgalar ksr ieklerin stnde dnyann iri harfleri stnde sigara duman stnde buz tutmu parmaklar stnde dnyor. Senin adn kaybolmu mermerin okunmaz satrnda tan mor damarlarnda ve bulmuyorum tfek resminden baka bir ey mermerde Resim atyn eyerlenmi. Kk salyor adn derinlerde geri dnyorum geri dnmeliyim bahar mevsiminde. *** Bask tavan altnda birisi burada sabahn kzllnda bir yudum imi birisi burada pervaszca glm lm kafatasnda. Mzisyen bcekler bir yerden kk hanereleriyle gam arks sylyor. Bir asker saz, hafif notalar eviriyor zgrlk kafesinde. Krmz iskemleleri brakn ayvana Yamur geliyor.
28
ABDULLAH-I ENSRDEN NASHATLER

Prof. Dr. Mehmet Kanar Abdullh-i Ensr daha ok Pr-i Herat adyla tannr. Tam ad Eb smail b. Muhammed-i Ensrdir. Onbirinci yzyln byk sfilerinden olan Ensar 1006-1088 yllar arasnda yaamtr. Kk yalarda edebiyata ilgi duyan Ensr zamannn edeb ve din ilimlerini tahsil etmi ve mehur Arap airlerinin iirlerini ezberlemitir. zellikle hadiste kuvvetli olan Ensri fkhta Ahmed-i Hanbelin izinden gitmitir. Tasavvuf sahasnda ise daha ziyade Eb Sad-i Ebul-Hayr ve Ebul-Ksm- Haraknden etkilenmitir. mrnn sonuna kadar doduu ehir Heratta eitim ve iradla megul olmu ve bir taraftan da eserlerini kaleme almtr. iirlerinin ounu mensur eserlerine serpitiren Ensrnin asl hreti Tercume-i Tabaktussfiyye-i Sulem ve Tefsr-i Hce Abdullh-i Ensr adl eserlerinden kaynaklanr. Mncatnme, Nesyih, Zdul-rifn, Kenzus-slikn, Kalendernme, Muhabbetnme, Heft hisr, Cnu dil, Vridt ve lhinme gibi adl yaptlar bir hayli ssl ve secili nesirle yazlmtr. Fars nesrinde secili nesrin ilk rneklerini oluturan bu eserler zamanla daha da gelimi ve eyh Sadnin Gulistannda dorua ulamtr. Ey dervi, dnya sevin yeri deil, gurur dnyas. Kt tesirli bir ok temreni, hainlik dnen bir hilebaz. Yoktur at yarann merhemi. brahim Edhemin kendisinden elini eteini ektii yer. Gaflet ve rezilliin kendisine kat yer. Bayezid-i Bistmnin, Cneyd-i Baddnin bir kenara att sknt evi, zulm evi. Can yakan ac bir mum; ekk-i Belhnin yz evirdii yer. Tapna iradesiz, azimsiz bencillerin. Eb Sad-i Ebul-Hayrn srtn evirdii yer, Sekin kiilerin terkettii, haydutlarn kapt yer. Dknleir bu dnyaya talip olan. zr dili de aciz kalr zrden. udur ibret alanlarn delili: "De ki: Dnyann zevki azdr." Ey tasavvuf yolcusu! 29
Varsa Yce Tanrdan bir arzun, istiyorsan kurtulu, ibadet et; kelime-i ehdet getir. badet et geceleri kyamet gn iin. Artr iyi amellerini; terket emellerini. Aldatma elbisesi, blisin bysdr emel. Dikkat et Dnya bir andr tne, Onu ibadetle geir uyarsna. Ge krlardan, bak mezarla. Grrsn yzbinlerce yatann bir zamanlar alp abaladklarn, hi bir ey elde edememi yallar! Delisiniz, nk uyuyorsunuz. Yabancsnz, nk anlamyorsunuz kan ve toprak iinde yattmz, yzmz rtl nasl uyuduumuzu. Dolunayz biz bir bir. kverdik bir haftada aklnzdan. Mutluluk konandaydk biz de sizlerden nce. Bytmedeydik padiahlmz. Emdik dnya denilen gelinin memesini. lmn acln tattk sonunda ve grmedik hayatn vefasn. Bunlar yalnz birbiriyle grlt ederken anszn koparak onlar alp gtrecek bir tek sayhay bekliyorlar frtnas savurdu bizi yokluk rzgarna ve dtk yokluk toprana. Ne merhamet grdk ailemizden, yaknlarmzdan, ne menfaatimiz oldu maldan mlkten. imdi kalmad yastmz, yaygmz, yorganmz, haremimiz, karmz, nakdimiz, paramz, yzmz, grkemimiz, ordumuz. Kalmad seslenme olanamz. Biz kimiz? Bir avu dilenci. Dnyadaki nasibimiz rzkszlk ve mitsizlik. Etimiz, yamz kurtlarn nasibi. Elimizdeyken imkan, ocaktayd cevher. Bulurduk o zaman huzuru, olurduk mutlu.
Gsteremedik bir hner, aramadk bir eyler. Dtk perianla. Can verdik o halde. Yitirmedinizse aklnz, bakn bir bize. Grn, inlemekte ruhlarmz, akmakta hasret gzyalar. Semeremiz, deil duraklama; yaptklarmza piman olma. Ey mjdelenenler! Onlar iin dnya hayatnda da, ahirette de mjde vardr Ne yapacaksnz koca ldren u kaba ihtiyar? Dnn bakn yznzdeki krklara. Bakn bir de bize. Ne admzdan bir haber, ne cismimizden bir eser. Lime lime olmu bedenlerimiz, rm gvdelerimiz, ezilmi balarmz, darmadnk mezarlarmz. Ailemiz harap, yerimiz yurdumuz trab. Yatamzda yatmakta baka biri. Yetimlerimiz kayp. Yel gtrm bamzdaki sa, toprak gtrm yanamzdaki laleyi. Yay gibi eri kamz helak, nergis gibi gzmz toprak. Karm akik gibi krmz dudaklar, mezara dklm inci gibi diler. Susmu blbl gibi akyan dil, yakut hokka azmz krlp dklm. evik eller, nazik organlar yarabere iinde tuzlu toprakta. Olmu mezarlkta bir toprak yn. rkm ruh kuu bizden, kalkm hasret tozu topramzdan. Nasihatz, ibretiz bizden sonra geleceklere. Bir az rzgarna balyz, mutluyuz bir gnl hatrlamasyla. Anlatlmaz bir sz, ulalmaz bir devlet bu. Biz karanlk toprakta, oysa siz uykuda. phe yok ki bunda korkanlar iin ibretler vardr. Ey din yolunun yolcusu! unlar aklllk alameti. Alrsan bunlar dikkate,
kurtar gnln gaflet boyunduruundan. Brak emelleri bir yana. Uzak tut gnln dnyadan. Gmeden nce bu dnyadan ol takva sahibi. Her ey fndir, helk olur. Ulu Tanrm! Gufrann dileriz. Varacak, sensin! lah! Yeti imdadmza adnn hrmeti iin, sfatlarnn hrmeti iin. Senin gcn yeter. Seslenirsem, dersin, dvdr. Susup otursam, dersin, mnsz. Glersem, dersin, aakakan. Alarsam, dersin, riyakr. Ey her eyi bilen biricik yce Tanrm! Bak aczimize kereminle. Hallc Enelhak dedi, tacidar oldu, Abdullah Hak dedi, bcdar oldu. Cezalandrrsan kullarn, tebah olur kerem defteri. Yklersen amellerimizi boynumuza, yzlerimiz siyah olur. Ey dervi; Sabah kalktnda bak aynaya. Gzelse yzn, kt i yapma. irkinse yzn, iki kez kt i yapma. Mabudun hicab mevcut olan her ey. Kaldr hicab, kavu Mabuda. lah, vacib olsayd kulun sana, yaard layk olduu gibi sana. Aya yedi yldza ulaann kalemi yedi lkeye ular. Ne elde edilir kalemden kan ilimden? Yce Tanrnn kulun gnlne dktdr ilim. eyhin mride, stadn renciye verdiini verir mi duman ateten, toztoprak rzgardan? bilen yapyor iini, iddiac sallyor sakaln. Biliyorsan Yce Tanrnn seni bildiini, piman ol, tvbe et. Bilmiyorsan, mslman ol. Olabilecek ey iste Ondan. ster O da senin istediini. Yrmemisin bu yolda. Bu yzden gsterilmedi hibir ey sana. Hangi kaps alnmayan ald bu kapy Tansaydn hlk, ilgilenmezdin mahlukla. Ey balayc kerim Allah, 30
ey hatalar rten hakm Allah, insann idrakinden tede samed Allah, zat ve sfatta esiz olan Allah, yol gsteren Allah, hdala yarar Kdir, kendi safan ver bizim halimize. sana kavuma arzusu ver gnlmze Aydnlat nurunla gzmz. yi olan ver bize. Brakma bizi byn, kn eline. lahi, Abdullahn mr azald, af dilemedi. Ad ruhun rahat, haberleri zaferlerin anahtar, zikri yaral gnln merhemi, sevgisi felaketzedelerin Nuh gemisi, hdalk adn hrmetine kabul et zrmz, bala kusurlarmz. Ey cmert insan, mert ol bu yolda, mert ve tek ol dolsun gnln bu dertle. Ey tepetakla olanlarn yol gstericisi, avarenin rehberi. ardn beni, geciktim. Buyurdun, kusur ettim. Tanrm, bir mr boa geirdim. kence ettim vcuduma. lahi, dzene sok iimi. Bakma yaptklarma. Ne sylersem vnmedeyim. nmde tehlike, arkamda gidecek yol yok. Tut elimden. Faziletinden baka snacak yerim yok. Ey her eyim Tanrm, ulatr beni kederden sevince. Karar kldm mflislik ve kimsesizlikte. Ey her eyden ncelikli Tanrm, Son nefesinde yetiirsen bir mflisin imdadna nolur!? Sana sylemesem, incinirim. Sana sylersem, rahatlk bulurum. korkuyorum kendi ktlmden. Yarlga beni benden. blis zndk oldu gkte. 31 Tanrm,
Ebubekir sddk oldu puthanede. Gnahn varken cretkarlk etme. Sabrldr nk Yce Tanr. Kaptrma sakn kendini gurura. Gafurdur O. Uyan, uyan, ge oluyor. in tebah olmasn sakn! Gnah bil takdir-i ilahiden ki ol gnahsz. badeti tevfik-i ilahiden bil ki gel yola. Tanrm, ekme gnlmze sevgi tohumundan bakasn. leme canmza ltuf ve merhametinden bakasn. Yadrma ekinlerimize rahmet yamurundan bakasn. Ey yce padiah, kamtk; sen ardn. korkaktk; Allahn rahmetinden midi kesmeyin sofrasna oturttun bizi. Tanrm, bamz tozlu utancmzdan; gnlmz dertli aknlmzdan. Yzmz sapsar gnah utancyla. Dostluk yapmadksa, yapmadk dmanlk da. Israr etsek de gnah ilemeye, ikrar ediyoruz tekliini. Bamz seninle sarho, gnlmzde senin srlarn, dilimizde sana olan iirlerimiz. Sylyorsak, medh sena ediyoruz. Aryorsak, rzan aryoruz. Tanrm, harap etme tevhidimizi. Susuz brakma umut bahemizi. Ekinsiz koyma tarlamz. Kara karma gnahla yzmz. Sama bamza utan topra. Drme bizi belalara. Tut ltfunla elimizden. Yakn kl gnlmz keremine. Canmz bekliyor, nmzde perde ok. Kaldr perdeleri nmzden. Brakma bizi kendi halimize. Ya Rahm, ya Gaffr, ya Halm,
Bir gnl ver bize ibadet ederken can vereceimiz. Bir can ver bize br dnyann ilerini greceimiz. Bir takva ver dnyadan el etek ekeceimiz. Bir ruh ver ahirette greceimiz. Bir yakn ver hrs kapsnn yzmze almayaca. Bir kanaat ver hrs midemizin tamah etmeyecei. Bir ilim ver doru yoldan sapmayacamz, Bir gz ver kuyuya dmeyeceimiz. Tut elimizden, vesilemiz yok. Kabul et duamz, gidecek yerimiz yok. Affet gnahlarmz; kt amel ettik. efkat gster; incindik. Arama bizde ibadet; yok, yok. Hitab etme bize heybetle; dayanacak g yok. Sorma ne yaptn diye; der bamz ne. Sorma ne getirdin diye; oluruz rezil rsva. Tevfik ver din yolunda kuvvetli olmak iin. Ahiret ver dnyadan bzar olmak iin. Koru bizi perian olmamamz iin. Yola getir bizi avare olmamamz iin. ret bize din srrn, bilelim. Aydnlat, karanlkta kalmayalm. Telkin et, din dbn bilelim. Tevfik ver, tamah batana saplanmayalm. Sen oka, okamasn bizi bakas. Sen teselli et, etmesin bakas. Kurtar herkesi bencillikten. Kl kendine aina. Kurtar herkesi eytann hilesinden. Uyank tut nefis dmanna kar.
ya Settr.
Tanrm, Bir gnl ver ibadeti artracak. badet ver Cennet yolunu gsterecek. lim ver iinde istek ateinin olmad. Amel ver iinde riya yznn olmad. Gz ver Tanrlnn yceliini grecek, sana kulluu seecek. Nefis ver kulluk kpesini takacak. Can ver hikmet zehrini seve seve iecek. Tanrm, mptelalar. kleler. Tanrm, bul aresini, bulmasn ifa bu illetin yapmasn bir ey boynu zincirli
sen slah et, huzursuzuz ok. sen bir araya getir, danz ok. Cokulu bir dmz, uykuda bir iimiz, ateli bir gsmz, sulu bir gsmz var. Kh yanar atete snemiz. Kh dalar sulara gzmz. Senin sevdiklerinin yolundayz ama olamadk Ashb-i Kehfin kpei kadar. Can ile zinden olan mahrum hayattan. Can veren ise canl sonsuza dek. Varsa banda bir i, kalk,
d yola. Alma yanna birini, haber etme hibir yolda. Dn akibeti, ksa kes sz. Bam dizimdeyken bin alatc yetmez bana. Seni dnrken bin algc yetmez bana. Onu aryordum bir zaman, buluyordum kendimi. Kendimi aryorum imdi, Onu buluyorum. Bir lokma ye, kanaat et, yeter. Seni megul eden bela, iyidir seni megul eden batan. Hi yaamamak byle bolluk iinde yaamak. 32
Fakirliin ta kendisi bu zenginlikler. Biliyor musun hayat hangisi? Tuzaktr bu dnya yreine Tanr mesaj gelene, diliyle, gnlyle dostu zikredene, ad san olmayana. Beklemek iin takat ister, yok takatimiz. Sabr iin rahat ister, huzur ister. yok rahatmz, yok huzurumuz. Haramdr Tanrdan bakasna kulluk etmek. Kul ol sen Ona, kle olsun btn alem sana. Birini grdn zamann cevrinden lm, ben oyum ite. ldr Onun sevgisiyle ykselmeyen da. Kandr Onun denizinden olmayan su. Eb Maer yle der: Alt ey vaciptir bana: kisi dile, kisi kalbe, kisi bedene. Tanry zikretmek, iyi konumak dile vacip. Tanr emrini ululama, halka efkat kalbe vacip. Tanrya kulluk, halk incitmemek bedene vacip. Tanrm, Kim derse yoktan var edersin her eyi. benzemezsin hibir eye.
badet ettin diye ok konuma. Tanrm, her istediini yaparsn. madem yaparsn, ne istersin bu biare kulundan? Dost olan balar seni fkeliyken. Girmek istersen ieri, aktr kaps sana. Gelmezsen, yoktur Tanrnn hibir eye ihtiyac. Muhabbet ald kapy, mihnet seslendi ierden. Aka el attm, ne olursa olsun. Yokluk alemi gzel bir ey. Nerede durursan dur, yok kimsin diyecek. Gcm yetmez takdirini deitirmeye. Dilim varmaz gnahm sylemeye. Ban der ne, aciz kalnca. Asi olursun bana, iin dzelince. Kusur sendeyse, knama bakasn. badet sz verip kalkma keramet davasna. Tanyamazsn grmekle. Grrsn tanyabildiin kadar. stiyorsan lmszlk, bulursun yoklukta. Aryorsan bkiyi, Yce Tanrdr. Kurtulursan kendinden, ularsn Tanrya. zr dilemek mrvvetsizlik, zr kabul etmemek namertlik. Tanrm, sen olmasaydn her eyi balangc, kim bahsederdi senin muhabbetinden? Hadis emin klmasayd seni, Nasl derdi Musa Bana gster? Mana gerekmeseydi sana, nasl yaklard Muhammed bir yay mesafesi kadar? Tanrm, sana bakarsam
ylesin veya bylesin; Yaratansn onun da bunun da. zayfsn dedin bana; yleyim. Ne yaparsam, laym ona. Varsa Tanrya hrmetin, incitme yallar. Didinme dnya mal iin. Kimsin sen? Syle. nkar etme. Uursuzdur inkar etmek. nkar eden mahrum olur bu devletten. E ban yere, al her kapy. Ol himmeti yce, olma cimri. Ol iyi huylu, ula her gnle. Brakma ibadeti, kulluu. 33 Tanrm,
vnyorum. kendime bakarsam, hacet iinde kalyorum. nefsime bakarsam, eriyorum. Tanrm, nasl perhiz edeyim bahtmdan? nasl kaaym varlktan?
HFIZ-I RZDEN GAZELLER1

Prof. Dr. Mehmet Kanar
Huzr ger hemhh ez gyib meov Hfiz Met m telki men tehv daidduny ve ehmilh eviri: Saki, dolatr kadehi, sun bize. Ak kolay grnd ilkin ama, ne glkler kmad ki sonra. Umut iindeydi aklar sab datacak sevgilinin zlfn, getirecek misk kokusunu diye. Gnller kan dolmutu bekleyeceim diye. Sevgilinin konanda gven olur mu? anlar alar durur yknz toplayn diye. Prin derse "Bula seccadeni meye" Slik dediin habersiz kalmaz yol yordamdan. Gece karanlk; Dalgalar rktyor, Girdap korkun! Ne bilir halimizi sahilde olanlar!
GAZEL 1 Farsa metin Vezin: Mefln Mefln Mefln Mefln El y eyyuhessk! Edir kesen ve nvilh Ki ak sn numd evvel, vel uftd mukilh Beby-i nfe khir sab zan turre bugyed Zi tb-i cad-i mukne i hn uftd der dilh Mer der menzil-i cnn i emn-i ey un her dem Ceres feryd mdred ki berbendd mahmilh Bemey seccde rengn kun geret pr-i mugn gyed Ki slik bhaber nebved zi rh u resm-i menzilh eb-i trk u bm-i movc u girdb onn hyil Koc dnend hl-i m sebukbrn-i shilh Heme krem zi hodkm bebednm ked hir Nihn key mned an rz kez szend mahfilh
Bencillikten kt adm ktye, iim oldu tebah! Kurulmu meclis bir kere, Hangi sr gizli kalr byle? Huzur istiyorsan Hafz, kaybolma onun gznden. Kavutunsa sevdiine, sat anasn dnyann! GAZEL 2 Farsa metin Vezin: Mefiln Felitun Mefilun Feilun Salh-i kr koc vu men-i harb koc? Bebn tefvut-i reh kez kocst t bekoc? Dilem zi sovmee bigrift u hrka-i sls Kocst deyr-i mugn u erb-i nb koc? i nisbetest berind salh u takv r? Sem-i vaz koc, name-i rebb koc?
34
Zi ry-i dst dil-i domenn i derybed? er-i morde koc, em-i ftb koc? u kuhl-i bni-i m hk-i stn-i omst Koc revm? Beferm ezin cenb, koc? Mebn besb-i zenehdn ki h der rhest Koc hemrev, ey dil bedin itb, koc? Beud ki yd-i hoe bd rzgr-i visl H vu an kirime koc reft ve an itb koc? Karr u hb zi Hfiz tama medr, ey dst Karr st? Sabr kodm u hb koc? eviri: im nasl girer yoluna? ans kim? Harab olmu ben kim? Gr ite fark: O yol nereye Bu yol nereye gider? Usandm manastrndan riyakrlk hrkasndan! Meyhane nerde? Saf arap hani? Salah ve takvann rintlik ile ne ilgisi var sanki? Vaaz dinlemek nerede, rebap namesini dinlemek nerede! Ne anlar dmanlar dost yznden? lgn kandil nerde? Parlak gne nerde? Gzmzn ilacysa eiinin topra; Nereye gidelim, syle, huzurundan? Grme sadece enesinin ukurunu. Baka ukurlar var bu yolda. Nereye gidersin gnl byle acele nereye? Geti gitti vuslat zaman; hey gidi hey! O gamzeler nerde? O kmalar hani? Dostum; 35
uyku durak bekleme Hafz'dan. Karar ne demek? Sabr hani? Uyku nerde? GAZEL 3 Farsa metin Vezin: Mefln Mefln Mefln Mefln Eger an turk-i rz bedest red dil-i m r Behl-i hindye bahem semergand u buhr r Bedih sk mey-i bk ki der cennet nehh yft Kenr-i b-i ruknbd u gulget-i musell r Fign kin lliyn-i h-i rnkr-i ehrb enan bordend sabr ez dil ki turkn hn-i yam r Zi ak-i ntemm-i m ceml-i yr mustanst Be b u reng u hl u hat i hcet ry-i zb r? Men ez an husn-i rzefzn ki ysuf dt dnistem Ki ak ez perde-i ismet burn red zuleyh r Eger dunm ferm veger nefrn, du gyem Cevb-i telh mzbed leb-i lal-i ekerh r Nashat g kun cn ki ez cn dstter drend Cevnn-i sedetmend pend-i pr-i dn r Hads ez mutrib u mey g ve rz-i dehr kemter c Ki kes negd ve negyed be hikmet in muamm r Gazel goft yu dur suft biy vu ho behn hfiz Ki ber nazm-i tu efned felek ikd-i sureyy r eviri: irazl o dilber verse hani gnlmn muradn, Yanandaki hint benine balarm Semerkant', hem Buhara'y. Saki; ver u lmszlk arabn. Bulamazsn Cennette zira Ruknbd ile Gulget-i Musell kenarn. Elaman cilveli ehir fetlerinden! Elaman!
Brakmadlar gnlmde sabr; hn- yamya dndm! Sevgilinin cemali muhta m yarm yamalak akmza? Ne hacet bene, rasta, alla, yz gzel olunca. Hani artard ya gnbegn Yusuf'un gzellii; Anladm ki ak, iffetten edermi Zleyha'y. ster kfret, ster beddua; dua ederim yine sana. Ac cevap ne yakr eker gibi ll dudaa! Sz dinle canm benim; Candan ok sever mesut genler bilge pre kulak vermeyi. algcdan, meyden dem vur, Arayp durma felein srrn. Hikmetle zen kmad; kmayacak zira bu muammay. Hafz; bir GAZEL syledin ki inciler deldin! Oku gel gzel gzel; Sasn artk nazmna felek Sreyya incilerini. GAZEL 4 Farsa metin Vezin: Mefilun Feiltun Mefilun Faln Sab belutf beg an gazl-i ran r Ki ser bekh u beybn tu dde m r ekerfur ki omre dirz bd, er Tefakkud nekoned tt-i ekerh r Gurr-i husnet iczet meger nedd ey gul Ki porsi nekon andelb-i eyd r Behulk u lutf tevn kerd sayd-i ehl-i nazar Bebend u dm negrend morg-i dn r Nednem ez i sebeb reng-i ny nst Sehkadn- siyehem-i mhsm r u b habb nin vu bde peymy Beyd dr muhibbn-i bdpeym r
Cuz in kadar netevan goft der ceml-i tu ayb Ki vaz-i mihr u vef nst ry-i zb r Der sumn ne aceb ger begofte-i hfiz Surd-i zuhre be raks vered mesh r eviri: Ltfet sab, syle o gzel ceylana: Sen drdn bizi llere, dalara. mr uzun olsun, u ekerci neden uramaz eker ineyen papaana? Ey gl; gzellik gururu mu izin vermeyen sana? Sormaz oldun hi ak blbl. Gnl erleri avlanr ltf ile, iyi huyla. Akll ku yakalanr m kseyle, kapanla? Neden ainalk havas yok, bilmem, servi boylu, kara gzl, ay yzllerde? Oturmusan dostla, ekiyorsan bdeyi; karma aklndan avucu bo sevenleri. Gzelliine bulunur u kusur ancak: Olmaz gzellerde sevgi ile vefa. almaz hi Hafz'n iiriyle Zhre'nin arks gkte, raksa getirse sa'y. GAZEL 5 Farsa Metin Vezin: Mefl filtn Mefl filtn Dil mreved zi destem, shibdiln, hod r Derd ki rz-i pinhn hhed od ikr Ketikestegnm ey bd-i urte berhz Bed ki bz bnem ddr-i in r Deh rze mihr-i gerdn efsne est u efsn Nk be cy-i yrn furset umr yr
36
Der halka-i gul u mul ho hnd d bulbul Htissabh hutb y eyyuhessukr Ey shib-i kermet ukrne-i selmet Rz tefakkud kun derv-i bnev r syi-i do gt tefsr-i in do harf est B dstn muruvvet, b domenn mudr Der ky-i nknm m r gozer neddend Ger tu nempesend, tayr kun kaz r An telhve ki sf ummulhabise hnd Eh len ve ehl min kbletilazr Hengm-i tengdest der iy k u mest Kin kmy-yi hest Krn koned ged r Serke meov ki un em ez gayretet beszed Dilber ki der kef-i mmest seng-i hr yne-i Sikender cm-i mey est binger T ber to arze dred ahvl-i mulk-i Dr Hbn-i prsg bahendegn-i omrend Sk, bedih beret rindn-i prs r Hfiz behod nepd in hrka-i meyld Ey eyh-i pkdmen, mazr dr m r eviri: Halden anlayanlar, size diyorum: Gidiyor gnlm elimden. imdeki srlar kacak ortaya, eyvah, eyvah! Paraland gemimiz; Ey uygun rzgar; es haydi; Olur ya, grrm yine sevgilimin yzn. On gnlk dnya hevesi bir masal bir yalan Dostum; frsat bil dostlara iyilii. Ne gzel akd blbl dn gece gl ile arap meclisinde. Ey akamdan kalmalar; atn mahmurluu stnzden, iin sabah arabn. Hey cmert insan; 37
esenliin kranesi olarak sor hele biare yoksulun halini. ki dnyann huzuru bal iki kelimeye: Dostlara mrvvet, Dmanla geim. yi hret sokana almadlar bizi. Beenmiyorsan eer, deitir haydi kaderi! u ac su var ya, sf "ktlklerin nas" der ona, gzelleri pmekten tatl gelir bana. Yoksulluk zaman bak iyi yaamaya, ek kafay. Bu varlk kimyas zira Karun eder yoksulu, bnevay. Serkelik etme aman! Bir kskanrsa dilber, avucundaki ta mum eder. Mey kadehi skender'in aynasdr sana bak, gstersin Dr'nn mlkn sana. Farsa konuan gzeller insan mrne mr katar. Haydi saki; zahit rintlere mjde ver. Hafz bouna giymedi meye bulanm u hrkay. Etei temiz eyhim, gel, mazur gr sen beni. GAZEL 6 Farsa Metin Vezin: Mtefiln feln mtefiln feln Be mulzimn-i sultn ki resned in du r Ki be ukr-i pdih zi nazar mern ged r Zi rakb-i dvsret be hody-i hod penhem Meger an ihb-i skb meded dehed hod r Muje-i siyhet er kerd be hn-i m iret Zi firb-i f biyend ve galat mekun nigr Dil-i lem besz u izr berfurz Tu ezin i sd dr ki nemkun mudr Heme eb derin umdem ki nesm-i subhgh Be peym-i inyn benevzed in r i kymet est cn ki be kn numd Dil u cn fed-y ryet benum izr m r Behod ki cura dih tu be Hfiz-i seherhz Ki du-yi subhgh eser koned om r
eviri: Kim gtrecek dileimizi sultann adamlarna? Padiahlk hakk iin bizi gzden uzak tutma. Snrm Tanrma eytan huylu rakipten. Belki uzatr yardm elini o parlak yldz. Siyah kirpiklerin verdiyse lm fermanmz, ey sevgili, dn kirpiin hilesini, yanlma. Parlatmaya gr yanan, yakarsn herkesin yreini. karn ne bundan? Geinmeye gnln yok. Her gece bekliyorum umutla seher yeli dost haberiyle alacak dostun gnln diye. Ey sevgili, kopardn aklarn bana kyamet. Canm, gnlm feda olsun yzne; gsteriver yanan. Allah akna bir yudum su ver seherleri kalkan Hafz'a ki sabah duas kabul olsun, tesir etsin sana. GAZEL 7 Farsa metin Vezin: Mefl Filt Mefl Filn Sf biy ki yine sfst cm r T binger saf-y mey-i lalfm r Rz-i dern-i perde zi rindn-i mest pors Kin hl nst zhid-i lmakm r Ank ikr-i kes neeved, dm bz n Kanc heme bdbedest est dm r Der bezm-i dovr yek do kadeh der ke u boro Yan tama medr visl-i devm r Ey dil, ebb reft u ned gul zi ey Prneser mekun honer neng u nm r Der ey-i nakd k un bhor nemnd dem behit rovza-i drusselm r M r ber sitn-i tu bes hakk-i hidmet est Ey hce, bz bn beterahhum gulm r
Hfz murd-i cm-i mey est, ey sab, boro Vez bende bendeg beresn eyh-i cm r eviri: Sufi, saftr kadehin aynas. Gel de gr, neymi ll renkli meyin safs. Perde ardndaki srlar sor mest olmu rintlere. Yoktur zira bu hal makam yce zahitlerde. Anka kuu av olmaz kimseye, topla kseyi, kapan. her zaman bo kalacak ii. ek bir iki kadeh bade meclisinde ek git sonra; Beklerim deme daim vuslat. Hey gnl, gitti genlik elden. Dermedin hayattan bir demet gl. Yalandn artk, gsterme hner ar namus adna. kar hayatn tadn; Olmaynca nasibi zira Brakt Adem Cennet ravzasn. ok andrdk eiini; hey efendi, merhamet et, gr yine u fakiri. Hey saba; Mey kadehinin mrididir Hafz. Ben bendesinden selam ilet eyh-i Cm'a. GAZEL 8 Farsa Metin Vezin: Filtn Filtn Filn Skiy, berhz u der dih cm r Hk ber ser kun gam-i eyym r Sgar-i mey ber kefem nih t zi ber Ber keem in dalk-i ezrakfm r
38
Geri bednmst nezd-i kiln M nemhhm neng u nm r Bde derdih; end ez in bd-i gurr? Hk ber ser-i nefs-i nfercm r Dd-i h-i sne-i nln-i men Sht in efsurdegn-i hm r Mahrem-i rz-i dil-i eyd-yi hod Kes nembnem zi hss u mm r B dilrm mer htir ho est Kez dilem yekbre bord rm r Nengered dger beserv ender emen Her ki dd an serv-i smendm r Sabr kun Hfz be saht-i rz u eb kbet rz beyb km r eviri: Saki, kalk, ver u kadehi; Sat anasn gamn, kederin. arap kadehini ver elime; Ataym srtmdan u mavi cbbeyi. Aklllar ktye karr sarhoun adn. Kim dinler n, hreti, r! Ver badeyi, haydi, nedir bu gurur bu alm? Toprak yasn serke nefsin bana! Yank barmdan ykselen h duman Yakt bitirdi u hamervahlar. k gnlmn srrna mahrem yok ne halk ne yan arasnda. Bir sevgilim var; aram pek ho. Dur durak brakmad hi gnlmde. Kim grse gm tenli o selviyi Gz grr m artk emendeki selviyi! Hafz, katlanver gece gndz skntya. 39
Bir gn -nasl olsaereceksin muradna. GAZEL 9 Farsa metin: Vezin: Filtn Feiltn Feiltn Feiln Rovnak-i ahd-i ebbest diger bstn r Mresed mujde-i gul bulbul-i hoelhn r Ey sab, ger be cevnn-i emen bz res Hidmet-i m beresn serv u gul u reyhn r Ger unin cilve kuned mubee-i bdefur Hkrb-i der-i meyhne kunem mujgn r Ey ki ber meh ke ez anber-i sr ovgn Muztaribhl megerdn men-i sergerdn r Tersem, in kovm ki ber durdken mhandend Der ser-i kr-i harbt kunend mn r Yr-i merdn-i hod b ki ket-i Nh Hest hk ki be b nehared tfn r Borov ez hne-i gerdn beder u nn metaleb Kn siyehkse der hir bekoed mihmn r Her ki r hbgeh-i hir mut hkest G i hcet ki be eflk ke eyvn r Mh-i kenn-i men! Mesned-i msr n-i tu ud Vakt-i nest ki bedrd kun zindn r Hfz, mey hor u rind kun u ho b vel Dm-i tezvr mekun un digern Kurn r eviri: Bir kez daha baheye genlik ann canll geldi. Gzel akyan blble gle kavuma mjdesi geliyor. Ey sab rzgr! imenlikte bahar yeilliklerine bir kez daha kavuursan, selviye, gle, reyhana selammz ilet. Meyhaneci ra byle ortalara kp arap satmaya balarsa, u kirpiklerimi meyhane kapsna sprge ederim. Amber gibi kokan salarn evgen misli ay yzne salma. u vare n perperian eyleme.
Tortulu arap ien rintlerin haline bakp glenler var ya, meyhanenin havasn kokladlar m, korkarm, imanlarndan da olurlar. Tanr erleriyle dost olmaya bak. nk Nuhun gemisinde yle bir ak topra vardr ki bu toprak Tufan bile sudan saymaz. k felein evinden; ekmek isteme ondan. Bu cimri ev sahibi, sonunda konuunu da ldrr. Son yata bir avu toprak olan zta de ki: Saraynn eyvannn gklere kadar ykseltmenin mns ne? Kenan lkesinin ay olan Yusufa benzeyen gzelim; ite, Msr taht senin oldu. imdi zindana veda etmenin zaman geldi artk. Ey Hafz; mey i, rinte yaa, mutlu olmaya bak, ama, bakalarnn yapt gibi Kurn ikiyzlle ve tezvire let etmeye kalkma. GAZEL 10 Farsa metin Vezin: Filtn Filtn Filtn Filn D ez mescid sy-i meyhne med pr-i m st yrn-i tarkat bad ez in tedbr-i m? M murdn ry sy-i kble un rim? un Ry sy-i hne-i hammr dred pr-i m Der harbt- tarkat m behem menzil evm Kin unin reftest der ahd-i ezel takdr-i m Akl eger dned ki dil der bend-i zulfe un ho est kiln dvne gerdend ez pey-i zencr-i m Ry-i hbet yet ez lutf ber m kef kerd Zan zemn cuz lutf u hb nst der tefsr-i m B dil-i sengnet y h dergred eb h-i tenk u sz-i sne-i ebgr-i m Tr-i h-i m zi gerdn bogzered Hfz ham Rahm kun ber cn-i hod, perhz kun ez tr-i m eviri: Primiz dn gece mesitten meyhaneye geldi. Ey yoldalar, ey tarikat arkadalar! Bundan sonra tedbirimiz ne olacak?
Biz yzmz kbleye nasl eviririz? nk primiz yzn meyhaneye evirmi. Bu yolun meyhanesinde biz de yurt tutalm. nk yazgmz ezelden beri byle yazlm. Akl bir bilse ki gnl onun zlfnn hevesiyle nasl da mutludur; akl sahipleri onun zincire benzeyen zlflerini koklamak iin deli divane olurlard. Senin gzel yzn bize ltufla bir kant gsterdi. te o zamandan beri bizim tefsirimizde ltuf ve gzellikten baka bir ey yok. Btn gece ektiimiz ateli hlar ve gnl yanglar acaba bir gececik olsun senin kat yreine tesir edecek mi? Ey Hafz! Bizim h ekilerimizin oku felei de deler geer. Sus artk. Canna ac; oklarmzdan sakn, aman! GAZEL 11 Farsa metin Vezin: Mefl Filt Mefl Filn Sk be nr-i bde ber efrz cm r Mutrib beg ki kr-i cihn ud be km-i m M der piyle aks-i ruh-i yr ddem Ey bhaber zi lezzet-i urb-i mudm-i m Hergiz nemred anki dile zinde ud be k Sebt est ber cerde-i lem devm-i m endn bd kirime vu nz-i sehkadn Kyed be cilve serv-i sanevber-i horm-i m Ey bd, eger be gulen-i ahbb bogzer Zinhr arze dih ber-i cnn peym-i m Gf nm-i m zi yd biamd mber? Hod yed anki yd neyr zi nm-i m Mest beem-i hid-i dilbend-i m ho est Zanr sipurdeend be mest zimm-i m Tersem ki sorfe nebered rz-i bzhst Nn-i hell-i eyh zi b-i herm-i m Hfz zi dde dne-i ek hemfen Bed ki morg-i vasl kuned kasd-i dm r
40
Dery-i ahzar-i felek u ket hill Hestend gark-i nimet-i Haci Kvm-i m eviri: Ski, l l et bde nuruyla kadehimizi. Mutrip; oku haydi. Dnya dnd muradmzca; bulduk neemizi. Kadehte yrin yanann aksini grdk biz. Duy hele, bak, Sensin her zaman itiimiz araptan habersiz. Gnl ak ile dirilen lmez asla Alem ceridesinde yazldr bizim ak meyhanesine devammz. Gzeller cilvelenir, naz eder Ama bu saltanat Servi boylu dilberimiz kp salnana kadar srer. Ey rzgr, Derse yolun dostlarn gl bana Unutma aman, ilet haberimizi cnana. Deyiver bizden sevgiliye; Unutmaya almasn admz. Unutkandr; biliriz; Zaten anmaz ki admz. Gnl verdik dilbere; ho olur mestlik gznde. Bu yzden deil mi dizginler sarholuun elinde! Kyamet gn ka ake eder eyhin hell ekmei? Olur mu bizim haram suyumuz kadar deeri? Hafz! Dkmeye bak gznden ya tanesini. Bakarsn vuslat kuu oluverir ksenin misafiri. Hill gemisini, u gk denizi Yutar gider Hac Kvam'n nimet denizi. GAZEL 12 Farsa Metin Vezin: Filtn filtn filtn filn Ey furg-i mh-i husn ez ry-i rahn-i um b-i ry-i hb ez h-i zenehdn-i um 41
Azm-i ddr-i tu dred cn-i ber leb mede Bz gerded? Y beryed? st fermn-i um? Kes be dovr-i nergiset tarf nebest ez fiyet Bih ki nefrend mestr-i bustn-i um Baht-i hbld-i m bdr hhed ud meger Zan ki zed ber dde b ry-i rahn-i um Ba sab hemrh befrist ez ruhet guldeste B ki b benevm ez hk-i bustn-i um Omr-i tan bd u murd ey skiyn-i cembezm Geri cm-i m neud pur mey be dovrn-i um Dil harb mkuned, dildr rgeh kund Zinhr ey dstn cn-i men u cn-i um Key dehed in garaz yrab ki hemdestn evend Htir-i mecm-i m zulf-i pern-i um Dr dr ez hk u hn dmen, u ber m bogzer Kenderin reh kute bisyrend kurbn-i um Mkuned Hfz du, binov, mn beg Rz-i m bd lal-i ekkerefn-i um Ey sab, b skinn-i yezd ez m beg Key ser-i hakninsn gy-i evgn-i um Geri drm ez bist-i himmet, dr nst Bende-i h-i umm u senhn-i um Ey h-i bulendahter, hod r himmet T bebsem hemu ahter hk-i eyvn-i um eviri: Gzellik ay, parlakln senin parlak yznden alyor. Gzel yzn havas olursa, senin ene ukurunun havas gibi olur. Canm kt kacak; azma kadar geldi. Ve seni grmek ister. Geri mi dnsn? ksn gitsin mi? Ne emredersin? Senin nergise benzeyen mahmur bakl gzlerin varken kimse dindarlktan yana kazanl kmad. Nergis bahesini andran o gzler dindarlk satmasn aman! Bylesi daha iyi. Uyuyan talihimiz uyanacak gibi geliyor bana. Sevgilim, nk senin parlak yzn uyuyan talihimizin yzne su serpti.
Yanandan bir destegl yapp sab ile gnderiver. Belki bu syede gezindiin bahelerin toprak kokusunu alrm. Ey Cem meclisinin skileri; zamannzda kadehimiz arapla dolmad ama, yine de mrnz uzun olsun, bermurd olun. Gnlm datt iyice, sevgiliye haber saln! Allah akna, dostlar, ite siz; ite canm. Dncemiz sana odaklanm, oysa senin zlflerin dalm. Tanrm, bu ikisini birletirmek istiyorum; mmkn m acaba? Eteini topraktan ve kandan uzak tut aman, yanmza gelecek olursan. nk bu yolda sana kurban olup len o kadar ok ak var ki... Dinle bak, Hafz dua ediyor. Dinle ve min de. eker gibi tatl dudan bize ksmet olur inallah. Ey sab rzgr; bizden Yezdlilere de ki: Haktanmaz nankrlerin ba evgeninizin topu olsun! Sana yakn olamyoruz; ama yine senin himmetin o kadar uzak deil. Sizin hnzn kuluyuz, sizin vgcnz. Ey baht ak hm; Allah akna bir himmet et de, ben de yldzlar gibi senin eyvanndaki topra peyim. GAZEL 13 Farsa metin Vezin: Filtn mefiln feiln Mdemed subh u kille best sehb Essabh essabh y ashb Meked jle ber ruh-i lle Elmudm elmudm y ahbb Mvezed ez emen nesm-i behit Hn, bend dembedem mey-i nb Taht- zumrud zedest gul be emen Rh un lal-i ten der yb Der-i meyhne besteend diger ftetih y mufettihulebvb
Leb u dendnet r hukk-i nemek Hest ber cn u sneh-yi kebb n unn movsim aceb bed Ki bebendend meykede, beitb Ber ruh-i sk-i perpeyker Hemu Hfz ben bde-i nb eviri: Gn atyor; bulut gkyznde adrn kurdu bile. Sabah arab getirin dostlar, sabah arab. Llenin yanana iy dyor. meye devam ahbaplar, devam. imenlikten cennet meltemi esiyor. Durmayn, haydi, iin halis arab. Gl imenlie zmrt tahtn kurmuken sen de ll renkli arab al eline. Meyhanenin kapsn kapamlar artk. Ey kapal kaplar aan Tanrm; bu kapy da a. Aklarn yank barlarnda, dal yreklerinde senin dudaklarnn ve dilerinin tuz hakk var. Byle bir mevsimde meyhaneyi kapatrlarsa ayp ederler dorusu; ko haydi ko. Hafz gibi sen de peri yzl skiye bakarak sek arap i. GAZEL 14 Farsa metin Vezin: Filtn filtn filtn filn Goftem: Ey sultn-i hbn! Rahm kun ber in garb Goft: Der donbl-i dil reh gum kuned miskn garb Gofteme: Megzer zemn. Goft: Mazrem bedr. Hneperverd i tb red gam-i endn garb Hufte ber sincb-i h; nzenn r i gam Ger zi hr u hre szed bister u bln garb Ey ki der zencr-i zulfet cy-i endn inst Ho futd an hl-i mikn der ruh-i rengn garb Mnumyed aks-i mey der reng-i ry-i mehveet Hemu berg-i ergevn ber safhai nesrn garb 42
Bes garb uftde est an mr-i hat ger der ruhet Geri nebved der nigristn hat-i mikn garb Goftem: Ey m-i garbn turre-i ebreng-i tu Der seherghn hazer kun un benled in garb Goft: Hfz, inyn der makm-i hayretened Dr nebved ger nined haste ve miskn garb eviri: Dedim: Ey gzeller sultan; ac u garibe. Dedi: Zavall garip, gnlnn peine taklrsa yolunu kaybeder. Dedim: Geip gitme, dur biraz. Dedi: Kusuruma bakma. Evden dar kmayan biri bunca garibin derdine nasl koar. Garip yatan, yastn dikenden, tatan yapm. hne sincap krk yatakta uyuyan nzeninin umurunda m sanki! Bklm bklm zlflerinin zincirinde bunca ainann yeri var. O al yanaa siyah ben ne de yakm. Ay yzne meyin aksi dm; tpk yaban glnn stne den erguvan yapra gibi. Nigristan resim atlyesinde siyah izgiler garip dmez, ama senin yanandaki o ayva tyleri pek yakm dorusu. Sevgiliye dedim: Gece gibi siyah kkln gariplerin akamdr. Aman u garip n seher vakti inlemesinden sakn! Dedi: Ey Hafz, ainalarm hayret makamnda iken, garibin yorgun ve perian bir halde kalmasna almaz. GAZEL 15 Farsa metin Vezin: Mefl mefl mefl feln Ey hid-i kuds! Ki keed bend-i nikbet? Vey morg-i behit! Ki dehed dne vu bet? Hbem beud ez dde derin fikr-i cigersz Kg-i ki ud menzil-i syi u hbet? Derv; nempors ve tersem ki nebed Ende-i murzi u perv-yi sevbet Rh-i dil-i uk zed an em-i humr Peydst ezin ve ki mestest erbet 43
Tr ki zed ber dilem ez gamze, hat reft T bz i ende kuned ry-i sevbet Her nle vu feryd ki kerdem, neend Peydst nigr ki bulend est cenbet Dr est ser-i b ezin bdiye, hudr T gl-i beybn nefirbed beserbet T der reh-i pr be i n rev ey dil Br begalat sarf ud eyym-i ebbet Ey kasr-i dilefrz ki menzilgeh-i uns Yrab mekund fet-i eyym harbet Hfz ne gulmst ki ez hce gurzed Sulh kun u bz ki harbem zi itbet eviri: Ey kutsal gzel; kim eker yznn rtsn? Ey cennet kuu; kim verir yemini, suyunu? Gitti gzlerimden uyku kara kara dnmekten kimin koynu yerin oldu diye. Ey dervi; ne halden anladn var, ne hal hatr sorduun. Bana kalrsa, ne affedilmek umurunda ne sevap dncesi. Kesti ukn yolunu o mahmur gzler. Anlalan, senin arabn da sarho. Gamzen oku delmedi yreimi; karavana! Bakalm, ne oyunlar gelecek yine aklna! Duymadn hi feryadm, nlemi. Katn yksek mi yksek, belli, besbelli. Su ba ok uzak bu lde. Gulyaban aldatmasn serapla seni aman aman! Prlik yolunda neyinle gidersin be gnl! Genliin gemi hat ile, heder olmu. Ey gnl aydnl kasr! Dostluk meknsn sen. Gnlerin feti var; yklma sen.
Hafz kle deil ki kasn efendiden. Bar eyle, gel yanma; Harbm incitmenle, azarnla. GAZEL 16 Farsa Metin Vezin: Mefiln feiltn mefiln faln Ham ki ebr-yi h-i tu der kemn endht Bekasd-i cn-i men-i zr-i ntevn endht Nebd nak-i du lem ki reng-i ulfet bd Zi nme tarh-i muhabbet ne in zemn endht Be yek kirime ki nergis behodfur kerd Firb-i em-i tu sad fitne der cihn endht erb horde vu hey kerde, mrev be emen Ki b-i ry-i tu te der ergevn endht Be bezmgh-i emen d mest bogzetem u ez dehn-i tuem gone der gumn endht Benefe turre-i meftl-i hod girih mzed Sab hikyet-i zulf-i tu der miyn endht Zi erm-i anki be ry-i tu nisbete kerdem Semen be dest-i sab hk der dehn endht Men ez vara mey u mutrib neddem zin p Hev-yi mubeegnem der n u n endht Kunn be b-i mey-i lal hrka myem Nasbe-i ezel ez hod nemtevn endht Meger guyi-i Hfz derin harb bd Ki bahi-i ezele der mey-i mugn endht Cihn be km-i men eknn eved ki dovr-i zemn Mer be bendeg-i hce-i cihn endht eviri: uh kan yaya verdi erilik Sonra kasd etti ben perian an canna. Dnya yokken daha dostluun rengi vard. imdi atmad felek dostluk temelini. alm satarken nergis bin gamzeyle Hilekr gzn yz fitne sald dnyaya.
arap imi, terlemisin, salnrsn emende. Yznn parlts ate drm erguvann canna. Sarhotum dn gece, geerken emen meclisinden bir goncay grdm; bir azn; dtm pheye. Meneke dmlerken bklm bklm san Sab esti, anlatt salarnn halini. Benzettimdi yasemini senin yzne; Utand senden; sab eliyle toprak att azna. Takva sahibiydim, Saknrdm meyden, mutripten ben u meyhaneci gzelleri yok mu, kardlar batan beni. Kaderde varm Ll renkli arapla hrka ykamak. Mmkn m hi deitirmek! Harap olmaktaym Hafz'n baht akl Ezel takdir atm onu meyhane meyine. Dnyor imdi devran muradmca. Kul etti felek imdi beni Hce-i Cihn'a. GAZEL 17 Farsa Metin Vezin: Filtn feiltn feiltn feiln Sne ez te-i dil der gam-i cnne besht te bd derin hne ki kne besht Tenem ez vsta-i dr-i dilber begudht Cnem ez te-i mihr-i ruh-i cnne besht Sz-i dil bn ki zi bes te-i ekem dil-i em D ber men zi ser-i mihr u pervne besht in ne garbest ki dilsz-i menest u men ez h bereftem, dil-i bgne besht Hrka-i zuhd-i mer b-i harbt beburd Hne-i akl-i mer te-i meyhne besht un piyle dilem ez tovbe ki kerdem beikest Hemu lle cigerem bmey u humhne besht 44
Mcer kem kun u bz ki mer merdum-i em Hrka ez ser be der verd u beukrne besht Terk-i efsne beg Hfz u mey n dem Ki nehuftm eb u em be efsne besht eviri: Sevgiliden ayr kalma derdini ekerken gnl ateinden gsm yand. u gnl evimde bir ate vard; evi de yakt gitti. Sevgiliden uzam diye bedenim eridi. Cnnn yanandaki gnein ateinden canm yand. Bak u gnl yangsna! Gzyalarmdaki atei gren mum dn gece halime acd; pervane gibi yand yakld. Ein dostun halime acmalar hi de garip deil. Ben kendimden getim mi, yabanclar da halime acr. Meyhane suyu stmdeki zht hrkasn ald gtrd. Meyhane atei ise akl evimi yakt, kl etti. Ettiim tvbe yznden yreim kadeh gibi krld. Mey yok, meyhane yok; cierim lle gibi yand. u oldu, bu oldu demeyi brak; dn gel. Bak gzbebeim hrkasn kard; sen geleceksin diye atee verdi. Masal brak Hafz; biraz da arap i. Zaten gece boyunca uyumadk; mum ise masal dinleye dinleye yand. GAZEL 18 Farsa metin Vezin: Filtn feiltn feiltn faln Skiy, meden-i iyd mubrek bdet Van mevd ki kerd, merevd ez ydet Der igiftem ki derin muddet-i eyym-i firk Ber girift zi harfn dil u dil mddet Beresn bendeg-i duhter-i rez, g, be der y Kim dem u himmet-i m kerd zi bend zdet d-i meclisiyn der kadem u makdem-i tust Cy-i gam bd meran dil ki nehhed det!
ukr-i zed ki zi trc-i hazn rahne neyft Bstn-i semen u serv u gul u imdet em-i bed dr kezan tefrikaet bz verd Tli-i nmver u dovlet-i mderzdet Hfz ez dest medih dovlet-i in ket-i nh Verne tfn-i havdis bebered bunydet eviri: Sk, bayramn gelii kutlu olsun ve verdiin vaatler aklndan kmasn. u ayrlk gnlerinde sana destek olan dostlarndan ilgini kestiin iin ayorum. zmn kzna, hizmetinde olduumuzu ve dar kmasn syle. De ki: Nefesimizle himmetimiz seni badan, zincirden kurtard. Meclistekilerin sevinci senin ayanda, senin geliinde, Seni mutlu grmek istemeyen gnl gam yuvas olsun! Tanrya krler olsun; yasemin, servi, gl ve imir bahen sonbaharn talanndan zarar grmedi ya. Kem gzlerden rak olsun; o naml talihin, o doutan gelen devletin seni dalp perian olmaktan kurtard. Hafz; Nuhun gemisi denilebilecek arap piyalesinin devletini elinden karma, kymetini bil. Yoksa olaylar tufan seni kknden alr gtrr. GAZEL 19 Farsa metin Vezin: Filtn feiltn feiltn feiln Ey nesm-i seher rmgeh-i yr kucst? Menzil-i an meh-i kku-i ayyr kucst? eb-i trest u reh-i vd-i men der p te- tr kuc, mevid-i ddr kucst? Her ki med be cihn, nak-i harb dred Der harbt begd ki huyr kucst? An kes est ehl-i beret ki iret dned Nukteh hest bes; mahrem-i esrr kucst?
45
Her ser-i my-i mer b tu hezrn kr est M kucm u melmetger-i bkr kucst? Bz porsd zi gs-yi ikenderikene Kin dil-i gamzede, sergete giriftr kucst? Akl dvne ud; an silsile-i mikn k? Dil zi m ge girift; ebr-yi dildr kucst? Sk yu mutrib u mey, cumle muheyyst; vel y byr muheyy neeved; yr kucst? Hfz ez bd- hazn der emen-i dehr merenc Fikr-i makl beferm; gul-i bhr kucst? eviri: Ey seher yeli, sevgilinin kald yer nerede? klar ldren, fendi ok, ay yzl dilber nerede? Gece karanlk, Eymen Vadisine giden yol nmde. Tr atei nerede? Buluma yeri nerede? Dnyaya gelen herkesin harap olmas mukadderdir. Syleyin bana: Harbatta (meyhanede) harap olmam biri var m? Mjdelenecek kii bir iaretten anlar. Ne ok gizli konular var amma, sr tutacak adam nerede? Samzn her telinin seninle binlerce ii var. Biz nerdeyiz? ini gcn brakp, nne geleni knayan nerede? Onun kvrm kvrm salarna sorun bakalm: u gaml, ba dnm, salarnn zincirine bend olmu gnl nerede? Saki, algc, mey, her ey hazr; gelgelelim, yr olmad m iret meclisi kurulmuyor; yr nerede? Hafz; u dnyann imenliinde hazn rzgrnn yap;tklarna bakp olma melul. Haydi, makul bir eyler syle. Nerede var ki dikensiz gl? GAZEL 20 Farsa Metin Vezin: Filtn feiltn feiltn feiln Rze yeks ud u d med u dilh berhst Mey zi humhne be c med u mey byed hst
Novbet-i zuhdfurn-i girncn bogzet Vakt-i rind yu tarab kerden-i rindn peydst i melmet buved an r ki unin bde hored n i ayb est bedin bhired, vin i hatst! Bden ki der ry u riy nebved Bihter ez zuhdfur ki der ry u riyst M ne rindn-i riym u harfn-i nifk Anki lim-i srrest, bedin hl guvst Farz-i zed begozrm u be kes bed nekonm Vani gyend, rev nst, negm, revst i eved ger men u tu end kadeh bde horm? Bde ez hn-i reznest, ne ez hn-i umst n i ayb est kezn ayb halel hhed bd? Ver buved nz, i ud? Merdum-i bayb kucst? eviri: Oru bir yana gitti, bayram geldi; yrekler kabard. Meyhanede arap kprmeye balad; mey istemek gerek. Ar canl zhit taslaklarnn devri geti. Rintlik zaman imdi. Rintlerin nee bulmas aikr artk. Byle bde ien biri knanlr m canm! Ne ayp! Ne aklszlk! Ne hata! kiyzllk etmeyen bir bde dkn, riyakr zhit taslandan daha iyi. Biz ne ikiyzl rintleriz, ne nifak karan insanlar. Srlar bilen Yce Tanr bu hle ahit. Tanrnn farz ettiini yerine getirelim ama, kimseye ktlk etmeyelim. Sylenmesi doru olmayan eyi sylemememiz gerekir. Seninle birka kadeh bde isek nolur sanki? tiimiz bde, yani zmn kan; senin kann deil ki! Bu nasl bir ayptr? Ne zarar gelir ki bu ayptan? Zarar gelse bile nolur sanki? Aypsz insan nerede? 46
MUHAMMED KBALDEN RLER

Trkesi: Prof. Dr. Halil Toker
Dur! Biraz dur da bakaym klcn gzelliine nk cezp ediyor gnlm bu ho manzara! (Zarb- Kelm, s. 132, Klliyt-i kbl (Urdu), s. 594) AR Kavim vcutsa eer, onun azalar fertler Kavmin sanatkrlar kavme el ayaklk eder Onlarla dzeni kaim hkmetin, onlar gzel yz kavmin Kavmin gzn aydnlatr gzel szl u airler Bir uzuv arrsa eer, gzler her dem ya aktr Tm vcudun dert ortadr kavmin gz u airler (Bng- Der, s. 61, Klliyt-i kbl (Urdu), s. 61) Sen ne yeryz, ne gkyz iinsin Dnya senin iindir sen dnya iin deil
Pakistanl air ve yazar Muhammed kbal (1873-1938)
Bu akl ve gnl de ak ateinin kvlcm Akl erp, gnl sazlk ateinden baka bir ey deil Ah ile feryat makamdr u imenlik ve ayr Gl bahesi deil o, yuva yeri hi deil Engin denizlere almak iin yaratlmtr gemin Ravi, Nil ve Fratta oyalanmak iin deil Zamannda yldzlara yol gsterenler Yol bilen biri gelir diye beklemekteler Yce gr, gzel sz, cesur yrek hep birden Kervann nderi iin yolda azk grevi grrler Basit bir laft bu, Acem dnn takip edenler Gelitirip kartrd onu, destan gibi sslediler Boazmdaki name Cebrili sarsacak trden Ve de L-mekn iin sakladn o kelimeler (Bl-i Cibrl, s. 49-50, Klliyt-i kbl (Urdu), s. 341-342)
ETM Yaam baka bir ey, ilim ise bambaka Yaam cismin cieri, ilim zihni aydnlatmakta limde zenginlik, gz ve zevk varsa da Bir soru var ki hla kafam kurcalamakta alacak ne var senin kadehin bo kalmsa Gr sahipleri az da, limler ok ortada Medrese eyhinin tarznda gnl ferahl ne arar Kibrit ne ie yarar ampul tututurmakta! (Zarb- Kelm, s.79, Klliyt-i kbl (Urdu), s. 541) GR ZEVK u lme mahkm inlinin ne yce idi benlii Ki idam n geldiinde yle dedi cellda:
47
BR KEMR MASALI:
YZN SIRRI
Trkesi: Prof. Dr. Halil Toker "Hindistann tac", "Gney Asya'nn sviresi", "dnya zerindeki cennet misali lke" Kemir. Tarih boyunca seyyahlarn gzelliine hayran kaldklar, airlerin iirlerine konu olmu destans bir lke Kemir. Ancak bu lkeye bahedilen olaan st gzellikler, lke halknn hayatnn da ayn derecede gzel ve huzurlu olmasn salayamamtr. Ne yazk ki Kemirliler, bilinen tarihlerinin ilk gnlerinden balayarak gnmze kadar bask ve zulm altnda yaamlarn srdrmeye mecbur kalmlardr. Mitolojik verilerden edinilen bilgilere gre Kemir'e ilk yerleenler, eytan bir varln zulmnden kaan ylan insanlardr. Takib eden dnemlerde blge eitli kavimlerin istilasna uram, ancak byk ykm Moollarla gelmitir. Kemir'i yakp ykan ve halkn katleden Moollarn blgeden ayrlnn ardndan slm dini, blgede hzla yaylm, beraberinde huzur ve gveni getirmi; gerek blgede kurulan Mslman devletleri, gerekse blgeyi daha sonraki yzyllarda ele geiren Babrller zamannda geni apl ilerlemeler kaydedilmi, blge greceli bir refah seviyesine erimitir. Babrller'in k dnemine girmesi, Kemirliler iin gnmze kadar srecek meum bir srecin balangcnn habercisidir. Afganistan Devleti'nin kurucusu Ahmed ah Abdli'nin Patipat'ta Babrlleri yenilgiye uratmasnn ardndan Kemir Afganlar'n ynetimine gemitir. Afganlar, blgede sert ve zorba bir ynetim kurmulardr kurmasna, ancak 1819'da Afganlar' yenerek blgeye gelen Pencabl Sikhler, Kemir'in zerine bir kabus gibi kmtr. O gnlerde ar vergiler ve akla hayale gelmez zorbalklar altnda ezilen Kemirliler Mslman'n "bir hayvan kadar" dahi deeri bulunmad -bir Kemirli Mslman' ldrmenin cezas sadece birka rupi olduu- bir dnem yaamtr. Nisbeten ksa sren bu kabus dnemini, Sikhler'i yenen ngilizler'in Kemir'i 16 Mart 1846'da 7.500.000 rupiye, halkyla birlikte, Cammulu bir Hindu'ya satmasyla balayan daha uzun bir kabus dnemi izlemitir. Bu dnemde yaamlarn tm safhalarnda dlanml,
itilmilii ve basky iddetle hisseden Kemirli Mslmanlar, belki de yzyllardr sregelen ezilmiliin meydana getirdii bir tr igdyle, yaplanlara kar koymam ya da koyma gcn kendinde bulamamtr. XX. yzyln balar, eski dnya dzeninde deime emarelerinin grld yllardr. Tm dnyada olduu gibi, dnemin sper gc, zerinde Gne Batmayan mparatorluk Britanyann smrgelerindeki halklar arasnda sosyal ve siyas hayatta kprdanmalar gereklemektedir. zellikle artan saydaki modern eitim alm genler, yeni araylara ve iinde bulunduklar esarete tepki duymaya ve tepkilerini eitli yntemlerle gstermeye balamlardr. Bu tepkilerin en hararetli biimde kendini gsterdii yer ise Hindistandr. Yava yava baka bir lkenin smrgesi kalamayacaklarn hisseden Hindistan dnr ve siyaset adamlar -tabi ki buna o gnlerde Pakistanllar da dahildir- tekilatlanarak bu dncelerini yaymaya balamlardr. Tarihinin hibir dneminde dorudan Hindistann bir paras olmamakla birlikte Kemirlilerin komular Hindistanda yaananlardan bigne kalmas mmkn deildir ve zellikle zgrlk ve kendi geleceini tayin etme gibi dnceler orada eitim alm genler araclyla Kemire gelmeye balar. Ardndan da 1930lu yllarda lkeyi demir penesinde ezen Kemir Maharacasna kar organize bir hl alr. Maharacaya kar bu ba kaldr srasnda da Kemir halk zulm grr ve ypranr, fakat artk kendine yaplanlara tepki gsterecek bilince ve cesarete sahiptir. Bu tepkiyi byk oranda gsterir de. 14-15 Austos 1947de Hindistan ve Pakistan bamszlklarn kazanr. Ancak iki lke arasndaki anlamazlk nedeniyle Cammu ve Kemirin byk bir ksm Hindistann denetimine geer ve bir ksm da Pakistanda kalr. Bu da yzyllardr hi sona ermeyen bir kbusu yaayan Kemirlilerin zellikle Hindistan tarafnda kalanlar iin yeni bir evredir. 1947deki bu blnmeden sonra gnmze kadar devam eden srete, dnyann gz nnde yine Kemirliler ezilmekte, yine baskya maruz kalmakta ve yine ldrlmektedir.1 Ancak Kemir sadece kan ve gzyandan ibaret deildir. Evliyalaryla nl bu topraklarda yeeren gl bir edebiyat da yzyllardan beri
1
Halil Toker, Kemir Dosyas, stanbul 2003.
48
varln srdrmektedir. Fars Dili ve Edebiyatna yzyllarca hizmet edilmi, Emr Kebr Seyyid Ali-yi Hemedn (lm. 786/1384), Nureddn Vel (lm. 842/1440), Baba Dvud Hk (lm. 994/1586), Mazhar-yi Kemr (lm. 1017-20/1598-1600?), Gan-yi Kemr gibi birok Kemirli air Farsa iirler kaleme almtr.1 Blgenin yerel dili Kemr ve Urduca ile saysz eserler yazlmtr. Bunun yannda Kemirin bir de ok renkli ve canl bir halk edebiyat vardr. zellikle olaan st gzellikteki Kemir arka plannda, olaan st varlklarn yer ald doast olaylarn anlatld masallar, okuyucusunun kafasnda son derece ilgin ve deiik bir atmosfer yaratmaktadr. te Yzn Srr adl masal da bunlardan biri olup Kemirlilerin dn ve hissedi tarzn bizlere yanstmaktadr. Yzn Srr2 Bir adamn olu vard. lm deindeyken oullarn yanna ararak tm birikimini bu olu arasnda bltrd ve Kendi yeteneinize gre bu parayla bir i tutun! dedi. Byk ve ortanca oul kendi paylarn bir ie yatrdlar ancak kk oul parasn bir ie yatrmak yerine nce dnyada ticaret nasl yrr? Grp reneyim! diye dnp uzun bir yolculua kt. Gen adam evinden biraz uzaklamt ki iki ocuun ellerine ta alm gzel renkli bir ylan taladklarn grd. Bunu grnce gencin aklna kim bilir ne geldi ki o ocuklara para vererek ylan ldrmemelerini istedi. Gen adam yaral ylan yolun stnden kaldrp yol kenarna koyup yoluna devam etmek istiyordu ki birden bire yaral ylan ac iinde kvranarak konumaya balad: - Kardeim! Sen benim canm kurtararak bana byk bir iyilikte bulundun. Bunun karln demem mmkn deil. Biraz bekle de ben de seninle beraber yryp sana yol arkadal edeyim. Gen adam oturup biraz dinlendi. Ardndan ikisi de yola koyuldular. Gen adam insanlarn dilini
Halil Toker, Hindistanda Farsa ve Urduca iir ve II. Bahdr ah Devri airleri, (baslmam doktora tezi), stanbul 1995, s. 55-59. 2 Kamr Lok Kahniyn, Tus Bnhl, 1987, Lok virsa iat ghar, slamabad, s. 75-79.
1
konuan bu varln bir ylan olamayacan anlamt, bu yzden bu ylan grnml varl alp cebine koydu. Bir sre daha yola devam ettiler. leride bir adam gzel bir orman veyiini kafese koymu yolda giderken grdler. veyik lk la baryor yardm istiyordu. Ylan, gen adama: - Ne olursa olsun bu veyii kafesten kurtar. ine yarar, dedi. Gen adam kafesiyle birlikte veyik kuunu satn ald ve yoluna devam etti. Az sonra iki kiinin bir kediyi iple balam srkleyerek gtrdn grd. Yine ylan: - Kardeim! Bu ok sadk bir kedidir. Kyllerin tavuklarn ve dier yiyeceklerini alarak yal bir kadna yediriyor. Kyller de imdi ona bu iyiliinin cezasn ektiriyorlar. Onu kurtar, iine yarar, dedi. Gen adam bir miktar para vererek kediyi kurtard. Kedi de Miyav, miyav diyerek onun peine takld. Bu srada uzaktan bir kpein havlama sesini iittiler. Kedi bu sesi duyunca korkuya kapld ama veyik kuu: - Kedi hanm, korkma, bu kpek ok vefakr bir kpektir. Bizim ok iimize yarar, dedi. Gen adam bir miktar para vererek kpei de satn ald ve bu drt arkada da yanna alarak ticaret hayatn renmek iin yola koyuldu. Ylann tavsiyesi zerine gen adam tertemiz sularn akt bir pnarn bulunduu bir ovada gecelemeye karar verdi. Gen adam gece uyurken ylann kendisine Sabah erken kalkp pnarn suyunda ykanrken birka saniye iin nefesini tutup suya dal! dediini iitti. Sabah gen adam uyandnda gece ylann kendisine syledii aklna geldi. Cebini kartrp baktnda ise ylann cebinde olmadn fark etti. Bunun zerine kalkp ykanmak iin pnarn bana gitti. Gzlerini yumarak suya dald Birka saniye sonra suyun stne doru ktn hissedince gzlerini ap bakt. Bir de ne grsn gzlerinin nnde muhteem bir saray. Gen adam ocuklarn elinden kurtard ylann aslnda yeraltnn ehzadesi olduunu ve biim deitirerek dnyay gezmeye ktn anlad. Gen adam ehzadenin anne ve babas ile tant. Yeralt padiah oullarn kurtard iin gen adama teekkr ederken gencin ehadet parmana sihirli bir yzk takt. Bir sre sohbet ettikten sonra hayvan dostlarnn gen adam ovada bekledikleri bilindiinden gitmesine izin
49
verildi. Gen adam ovaya geri dndnde sihirli yzk araclyla kalmak iin gzel bir saray ile altn renkli sal huri gibi gzel bir e diledi. Gz ap kapanncaya kadar dilei yerine geldi ve o da kpei, kedisi ve veyii ile birlikte bu sarayda yaamaya balad. Gel zaman git zaman, bir gn altn renkli sal huri salarn tararken taraa taklan salarndan bir topak yaparak bunu rmaa att. Bir balk bu topa yuttu. Balk padiahn balksnn ana takld ve sarayn mutfana gtrld. A, baln karn yarlnca altn rengi salardan oluan bu topak kt. Padiahn olu bunu grnce: - Ben bu salarn sahibi kzla evleneceim, diye tutturdu. Balknn kars casusluk yapmak iin baln yakaland yere gnderildi. Bir sre yrdkten sonra kadn altn rekli sal kzn tek bana oturup kocasn bekledii ovadaki saraya vard. Gen adam o srada kpeini, kedisini ve veyiini de yanna alp ava gitmiti. Balknn kars altn renkli sal kz lafa tutup sihirli yzn srrn rendi ve onu kandrarak bu yz kocasnn yerine kendi parmana takmas konusunda ikna etti. Akam vakti gen adam avdan geri dndnde karsn zntl bir hlde buldu. Bunun nedenini aratrnca meselenin sihirli yzk olduunu anlad. Ertesi gn gen adam ava giderken yzn huri gibi gzel karsnn parmana takt. Gen adamn saraydan ayrlmasnn ardndan balknn kars saraya girerek altn sal bu huriye kocasnn umursamazl ve ta kalpliliinden bahsetmeye, bu konuda hikyeler uydurmaya balad. Gen kadn: - Benim kocam yle deildir, diyerek parmanda parl parl parldayan sihirli yz balknn karsna gsterdi. Balknn kars sihirli yz daha yakndan grmek istediini syleyince gen kadn yz kararak balknn karsnn eline tututurdu. Balknn kars yz ovalayarak yze: Bu saray tm iindekilerle gtrlp padiahn saraynn bahesine konulsun! diye emir verdi. Artk altn renkli sal gzel durumu anlam gz almt almasna ama artk sabretmek dnda baka bir are yoktu. ehzade gzel gen kadn grnce ii iine smaz oldu ve hemen evlenmek istedi. Fakat gen kadn kendi
geleneklerine gre sabah akam kular ve drt ayakl hayvanlara hizmet etmesi gerektiini syleyerek aylk bir mhlet istedi. te tarafta gen adam avdan geri dnnce ovada saray ve gen karsndan eser kalmadn grd. Cesaretini yitirmeyerek dostlar ile birlikte karsn aramaya koyuldu. Ertesi gn gen adamn kars kulara yem atarken gen adamn veyii padiahn sarayna ka geldi. Tm kular yem yerlerken veyik gen kadnn gzlerine gzlerini dikerek bakmaya balad. Gen kadn hkra hkra alayarak ksk bir sesle: - Ey veyik! Ben byk bir aptallk yaptm. Yz takma srarm bizi bu hallere drd. O sihirli yz ehzadenin yatann bacaklarndan birine bir delik aarak iine sakladlar. Sen bu mesaj benim cesur kocama gtr, dedi. veyik geri dnp gen adama tm olup biteni anlatt. Kendi aralarnda yz geri alma yollarn dnmeye baladlar. Kedi: - Bu konuda bana ilk adm atma iznini verin, diye neride bulundu. Bu nerisi kabul edilince kedi padiahn sarayna gitti. Gece boyunca l balklar getirerek ehzadenin yatann altna brakt. Gece yarsn geince bata nderleri olmak zere bir fare ordusu yatan altndaki l balklar yemek iin geldi. Keye saklanm kedi birden frlayp farelerin liderini yakalad. ehzadenin yatann bacaklarn kemirerek sihirli yz karmalar artyla farelerin liderini brakt. Ksa bir sre sonra sihirli yzk kedinin elindeydi. Kpek ile veyik darda kediyi bekliyorlard. Kedi sihirli yz veyie verdi ve sabrszlkla gen adamn yanna vardlar. Yz alan gen adam sarayn ve huriler gibi gzel karsn geri istedi. Gz ap kapayncaya kadar saray ve gen kadn geri geldi. Ama bunun yannda yeralt ehzadesinin bir uyars da vard. Ylan klna girmi ehzade Eer dostlardan biri ileride inat eder ve kendi dilediini yaparsa bu yzn tlsm bozulacaktr! demekteydi. Bu uyardan sonra dostlar, her zaman birlikte uyum iinde yaayacaklarna ve birlikte tm konular danarak karara balayacaklarna sz verdiler.
50
Suriye Edebiyatndan Bir yk: SAKALLAR

Zekeriya Tmir1
Trkesi: Dr. Halim znurhan2
Kular gmzden katlar. ocuklar sokaklarda oyun oynamay braktlar. Kafeslere hapsedilmi kanaryalarn aky sessiz, titrek bir hrltya dnt. Dezenfekte edilmi pamuk eczanelerde saklanmaya balad. Sayn beyler, ite Timurlenkin askerleri ehrimizi kuatt! Ama, gne hi korkmad ve her sabah domay srdrd. Bizlerin, ehrin erkeklerinin yz sararmad. Sadece soukkanl bir ekilde glmsedik ve bizleri sakall erkekler olarak yaratp, sakalsz kadnlar olarak yaratmad iin Allaha krettik. Sonra da, zm yolu bulmak iin bir istire toplants yaptk. lk konuan, kadn elbisesi satmyla megul olan aceleci bir delikanlyd. Cesaretle bard: - Savaalm! Birden, kendini kmseyerek bakan gzlerin karsnda buldu. Sesini kesti ve utancndan yz kzarmak zorunda kald. O an, ehrimizin en uzun sakalna sahip kiisi ayaa kalkt ve arbal bir ifadeyle konutu: - Savaa var olmayanlar gereksinim duyar. Allaha kr ki bizler sakallyz, yleyse varz! Hemen beeni dolu, destekleyen sesler ykseldi. Ksa sren bir tartmadan sonra, Timurlenk ile anlama yapacak bir heyet oluturulmasna ve yrd zaman sakallar dizine deen yal bir adamn heyete bakanlk etmesine karar verildi. ehrimizin sekiz kaps vardr. Heyet, nlerinde beyaz bir bayrakla bunlardan birisinden dar kt ve i elbiselerindeki bitleri incelemeye kendilerini kaptrm, kllarn zerilerindeki kan ve amurun kurumas iin gnee brakm, saylar yldzlar ve ekirgelerden ok olan askerlerin arasndan ilerledi. Heyet, ar ve vakur admlarla Timurlenkin adrna girdi. Bir de ne grsnler, Timurlenk,
Zekeriya Tmir, 1931 ylnda amda dodu. Yazar yky iirselletirmeye, yeni bir yk dili oluturmaya almtr. Bir ok arm ieren gizemli ifadelerle dolu yklerinde masals boyut ve trajik duygular youndur. Alayc, sembolik ifadeler kullanarak madd ve manev yoksulluk, sosyal adaletsizlik, basklar ve hakszlklarla savar. yklerini, Sahlul-cevdil-ebyad (Beyaz Atn Kinemesi, 1960), Rab fir-ramd (Kl inde lkbahar, 1963), er-Rad (Gkgrlts, 1970) Dimekul-harik (Yangnlarn am, 1973), en-Numr fil-yevmil-ir (Onuncu Gnde Kaplanlar, 1977), Nidu Nuh (Nuhun ars, 1994), Senedhaku (Gleceiz, 1998), el-Hisrim (Koruk, 2000), Teksru rukeb (Dizleri Krmak, 2002), elKunfuz (Kirpi, 2005) adl kitaplarda bir araya getirdi. evrilen yk, yazarn er-Rad adl yk kitabndan elLuh adl ykdr. 2 Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi.
1
bebek gibi baklar, yal bir kimse gibi glmsemesi olan ok gen birisi! Heyet bakan: - Biz bar istiyoruz. ehrimizi savamadan sana teslim ediyoruz. Yalnz ehrimiz kk ve yoksuldur; ne altn ne de petrol vardr. Kadnlarmz ise kei gibidir. Onlardan kurtulmak bizi mutlu eder. Timurlenk: - Ben kan dkmekten holanmam. Altnda da, gzel kadnlarda da gzm yok. Yalnz, sakal brakmaya ar dknlnz nedeniyle ehrinizdeki berberlerin a kaldn rendim. Bu, benim zellikle nefret ettiim bir zulmdr. Ben yaamm mazlumlara yardma ve dnyann her tarafna adaleti yaymaya adadm. Hibir insann a kalmamas gerekir. Heyet yelerini dehet kaplad ve akn akn birbirlerine baktlar. Timurlenk: - Siz sakallarnz tra etmeden ve berberlerin ii almadan ordum ehrinizi terk etmeyecek. Heyet Bakan: - stediin ey ok nemli. Son kararmz vermeden nce ehre dnmemiz gerek. Timurlenk: - Ya sakallarnz kesersiniz, ya da yok olursunuz. Seiminizi yapn. Heyet yelerini sessizlik ve korku kaplad. O an, yaam onlara daha gzel grnyordu. Gkyz daha maviydi ve krmz bir gl, ac eken bir an syledii arkdan daha gzel geliyordu. ocuklarn ilk feryatlar, kanlarnda yeil imenler bitiriyordu. Kadnlarn titreyen dudaklar, geceleri bakla kesen bir ay idi. Ama ok gemeden, heyet yeleri kendilerini ayna nnde durmu, tral, sakalsz yzlerine bakarken hayal ettiler. lerini nefret ve fke kaplad. O an lm, altndan bir gne altnda parlayan krmz bala dnt. Heyet Bakan, ehrin btn erkeklerinin saygyla kendisine kulak vereceklerini hissederek konutu. Souk bir sesle: - Yarn ehrimiz geleceini seecek, dedi. Heyet ehrimize dnd. Kulaklarmzda Timurlenkin szleri yanklanyordu. imizden biri haykrd: - Yaammz kazanp, sakallarmz kaybetmemizin ne anlam var?! Ertesi gn, Timurlenkin askerleri ehrimize saldrd. Surlar yktlar, kaplar krdlar ve btn erkekleri kestiler. Bylece, Timurlenk, erkek balarndan oluan bir tepeye intikam almasna bakma frsat buldu. Yzler sararm, kana bulanmt; ama sakallaryla vnerek glmsyorlard. Sylendiine gre, Timurlenk berberlere sakallar kesmesini emrettii ana kadar suratlar aslmam, yzlerdeki mutluluk ve lt yok olmamt. Sayn beyler, ite bu ekilde, intikammz alnmakszn yenildik ve hibir kann silemeyecei bir utan ierisinde boulduk.
51
ran Edebiyatndan Bir yk:
Kck Kalbimi Kime Vereyim?

Ndir-i brahim Trkesi: Kadir Turgut Benim kck bir kalbim var, ok kk, minnack. Bykannem diyor ki: nsann kalbi bo kalmamal. Eer bo kalrsa, tpk bo bir vazo gibi irkinleir ve insan rahatsz eder. te bunun iin, bir sredir bu kck kalbimi kime vermeliyim diye dnyorum. Yani kalbimi kime vereyim ki herkesten iyi olsun. Yani aslnda nasl syleyeyim, gnlm bu mini minnack, gzel bir ev gibi kalbimin tmn ok sevdiim birine vermek istiyor. Yada bilmiyorum ok iyi olan ve bu tertemiz, kck kalbimde yuva kurmaya gerekten hakk olan birine. Doru sylyorum, deil mi? Babam diyor ki: Kalp otel deil ki insanlar gelip iki saat yada iki gn kalp gitsinler. Kalp, sere yuvas da deil ki baharda kurulsun, gzn rzgar uursun. Dorusu bilmiyorum kalp nedir. Yalnz unu biliyorum, kalp ok iyi insanlarn yeridir, her zaman iin. Byle bir zaman dndkten sonra kalbimi anneme vermeye karar verdim. Btn kalbimi, tamamen hepsini anneme vereyim dedim ve verdim de. Ancak Ancak kalbime baknca grdm ki benim gzel annem kalbime yerlemi, olduka da rahat, ama yine de kalbimin yars bo kalm. Evet doru ya, batan aklma gelmeliydi; kalbimi her ikisine, anneme ve babama vermeliydim. Bunu da yaptm. Sonra ne oldu biliyor musunuz? Evet, doru. Grdm ki yine de kalbimde biraz yer bo kalm. Birden kalbimin bu bo kesini ok sevdiim birka kiiye vermeye karar verdim. Ve bunu da yaptm. Abime, kardeime, bykbabama, bykanneme, bir efkatli dayma ve bir de iyi huylu amcama kalbimde yer verdim. Sanrm kalbim yeterince kalabalk oldu. Bunca insan bu kadar kk kalbe sar m hi? Ama bir de baktm, aman Allahm, o da ne! Ne grdm biliyor musunuz?
ranl yazar. 1936da dodu. ocuk ve genlik hikayeleri ile tannmtr.
Grdm ki btn bu insanlar kalbimin tam yarsn kaplamlar. Hem de yaylmlar, konuup glyorlar. Hi de yer darlndan ikayetleri yok. Madem yle imdi sra kimdeydi? Evet doru bildiniz. Kalbimin kalann, yani bo olan yarsn seve seve mahallemizdeki btn iyi insanlara, iyi akrabalarma, btn arkadalarma ve ocuklar seven btn retmenlere verdim. Tahmin edersiniz sonra ne olduunu. Allahm bu kadar kk bir ey bu kadar byyebilir mi? Aramzda kalsn, babamn bir amcas var, ok ok zengin. Btn iyi insanlar kalbime yerletirdiimi grnce babamn bu amcasn da kalbime almaya, ona da bir ke vermeye altm. Ama smad, ne yaptysam smad Yreim szlad, ama ne yapaym smad ite. Benim suum deil ki, kesinlikle kendi suu. Aslnda kendisini g bela sdrsam da kocaman para kasalar darda kalyordu. O da kalbimden kp kasalarn almaya kouyordu. Evet, yava yava kck bir kalbin ne kadar byyebileceini anlyordum. Bunun iin, o byk ve etin sava gnlerini hatrladm bir akam birden lk attm: Kalbimin kalann savaarak kt dman topramzdan, lkemizden, evimizden atanlara balyorum. Artk kalbim koca bir ehir kadar olmutu. Okulu, hastanesi, klas, mahallesi, caddesi, soka vard. Ama yine de bir dnya bo yeri vard. Byle olunca Artk semek yeter. dedim. Kalbim batan baa Dnyann btn iyi insanlarnn olsun, Dnyann bir ucundan br ucuna. Siz de gryorsunuz ya, artk kalbimde ok kk bir bo yer kald. Biliyor musunuz oray kimin iin ayrdm? Evet, doru. Btn kt insanlara. Ama kendilerini dzeltmeleri ve ktlkten alkoymalar, ocuklar zmemeleri, denizleri kirletmemeleri, canllar ldrmemeleri ve kimseye hakszlk etmemeleri artyla. Kt insanlar da iyi olurlarsa kalbimde kk bir ev hak ederler, deil mi? Baka kt insanlar da iyi olup gelseler kalbime, sanrm yine biraz bo yer kalacak. Belki ormanlar, kular, dalar, balklar, ceylanlar, filler ve daha bir ok ey iin. Garip deil mi? Bu kalp mi okyanus mu belli deil. Bu kadar kk kalp niye hi dolmuyor? Ne dersiniz? Aslnda bu beni ilgilendirmez. Belki byynce anlarm, niye byle olduunu. Ama imdi kalbimde bo yer varken orasn iyi ve sevgili insanlara balamalym. te kalp bununu iindir, yle deil mi? 52
ran Edebiyatndan Bir Masal: MCEVHER

Muhammed-i Mr-kiyn
Trkesi: Do. Dr. Ali Gzelyz
ok eski zamanlarda Kemalettin adnda bir adam yaarm. Bu adam, uzun yllar alp abaladktan sonra bir gn Hacc'a gitmeye karar vermi. Gerekli yol hazrlklarn yaptktan sonra, btn mal ve parasn da rahata tayabilmek iin bir mcevhere dntrm. Gnlerce sren yolculuktan sonra sa salim Hacc'a varan Kemalettin, gerekli ziyaretleri yaparak evine geri dnmek zere kervanla birlikte hareket etmi. Yolculua karken yanna ald mcevheri de stnde tayormu. Evet, eski zamanlarda yolculuk bu kadar kolay deilmi. Hrszlar ve yolkesiciler yollarda pusuya yatar ve yolculara saldrp mallarn yamalarlarm. Bu yzden, yolculuk yapanlarn ou, paralarn bir mcevher ya da deerli bir taa dntrerek zerlerinde saklarlarm. Kemalettin'in de aralarnda bulunduu kervan, dn srasnda sular bol, yeil bir vadide mola vermi. Scak ve susuzluktan dudaklar kuruyan kervan halk suya hcum etmi. Bu arada Kemalettin, iinde mcevherin bulunduu keseyi sarndan karp yanna koymu ve elini, yzn ykadktan sonra dier yolcular gibi suyu seyre dalm. Bir sre de dinlendikten sonra kervan halkyla birlikte memleketine dnmek zere yoluna devam etmi. Biraz yol aldktan sonra kesenin kendisinde olmadn farketmi. Sana bakm, soluna bakm keseden bir eser bulamam. Biraz dndkten sonra, onu su kenarnda unuttuunu hatrlam. Hemen mola verdikleri yere dnm. Ama kesenin yerinde yeller esiyormu. ok zgn bir halde geri dnp kervana yetimi. Uzun ve maceral bir yolculuktan sonra evine varan Kemalettin, bandan geenleri karsna anlatm. ok anlayl bir kadn olan kars: - Olanlar olmu bir kere. Bunun iin zlmeye demez. Yine de ok kr sen sa salim dndn ya! Allah'n iziniyle kaybolan mcevheri yeniden buluruz, diye teselli etmi. Uzatmayalm, ertesi gn Kemalettin ehre inip almaya balam. Ama ne kadar ok alsa da kazanc az oluyormu. ok gemeden alacakllar da bir bir kapsna dayanp paralarn istemeye balamlar. Ama Kemalettin'den kimse birey alamam. nk zavallnn hibireyi kalmam. 53
Bu durum karsnda zntden ip gibi erimi olan karsn yanna ararak: - Hanm! Grdn m ne hallere dtm? Dorusunu istersen artk dayanacak gcm kalmad. Sabrm tat. Utancmdan alacakllarn yzlerine bakamyorum, demi. Kars sormu: - Peki bir zm yolu var m? Ne yapmay dnyorsun? Kemalettin: - Yetti artk! ektiimiz bu rezillik yeter... abuk plmz prtmz toplayp bu ehirden gidelim, demi. Kars: - Peki nereye? Alacakllarn paras ne olacak? diye sormu. Kemalettin cevap vermi: - Ben borlarmdan kamak iin deil, utancmdan dolay bu ehirden gitmek istiyorum. En ksa zamanda para biriktirip borlarmzdan kurtulmalyz. Sonunda Kemalettin ve kars eyalarn toplayp bilmedikleri yerlere doru yola kmlar. Az gitmiler, uz gitmiler, adn bile bilmedikleri ok uzak bir ehre varmlar. Hem de herkesin uykuda olduu gecenin ok ge bir saatinde. Kar-koca, ehrin sokak ve mahallelerinde snacak bir yer ararken, kadn birden hkrarak alamaya balam. Bunun zerine Kemalettin: - Ne oldu, hanm? Senin de mi cann skld? diye sormu. Kemalettin'in kars inleyip alarken: - Akln nerede be adam? Hamile olduumu ve ok yaknda douracam unuttun mu? demi. Kemalettin bu szleri duyunca, bana vurarak: - Eyvah! Bunu hi dnmemitim. imdi ne yapacaz? Burada hibir tandmz yok, demi. Ay nda gzne bir harabe ilien kadn: - Bak, ocuumu orada dourabilirim, demi. Karsn harabeye gtren Kemalettin, elleriyle temizledii bir keye, orada bulduu eski bir hasr parasn sermi ve: - Syle, imdi ne yapaym? diye sormu. Kadn, eya pohasn gstererek: - uradan bir kse al, iine ya ve bal dk, getir, demi. Karsnn bu szlerine glmek mi alamak m gerektiini anlayamayan Kemalettin sormu: - Ciddi misin hanm? Nerede olduumuzu bilmiyor musun?! Kendini evinde mi sandn? Ya nerede?! Kimden alaym? Nereden getireyim?
Kars cevap vermi: - Sen kseyi al, yola k. Gerisi Allah'a kalm. Kemalettin, "Bunlar acaba ryda m gryorum" diye dnrken yola km ve ehrin sokaklarnda ya ve bal aramaya balam. Bir sre dolatktan sonra gzne bir bakkal dkkan ilimi. Kapy yumruklamaya balam. eriden yal bir adam: - Ne oldu? Niye kapya yle vuruyorsun? diye sormu. Kemalettin, kseyi gstererek: - Allah akna, u kseye biraz ya, biraz da bal dk, demi. Yal bakkal: - Sen deli misin be adam? Gecenin bu vaktinde insann can ya ve bal yemek ister mi? diye barm. Az kalsn gznden yalar akacak olan Kemalettin, harabeyi gstererek: - Bu nasl sz? Ben deli deilim. u harabede ya ve bal bekleyen bir hasta var. abuk ol! Ge kalrsam elden gidebilir, demi. Bir kandil yakan yal bakkal kapy am ve kseye bir testiden biraz bal, bir tulumdan da biraz ya dkm ve: - Be dinar yapyor, demi. Btn ceplerini yoklayan Kemalettin be dinardan fazla paras olmadn grm. Onu hemen bakkala uzatm ve mutluluktan uacak bir halde, karsn bir hasrn zerinde yatrd harabeye doru komaya balam. Harabeye varmasna bir ka adm kalmt ki karanlkta aya bir taa taklp yere dm. ki paraya blnen ksedeki ya ve bal da yerlere dklm. Bana gelen bu felketten dolay Kemalettin'in gzlerinde dnya kararm. ki eliyle bana sert bir ekilde vurmaya ve ne yapacan bilmedii bir halde bilinsizce barp komaya balam. Bu grltden uyanan mahalle halk, ne olduunu renmek iin heyecan ve korkuyla evlerinden frlam. Herkes Kemalettin'in etrafnda toplanarak sorular sormaya balam. Nihayet akl banda bir adam ilerleyerek dierlerini kenara ekip yle demi: - Adamn banda yle toplanmsnz ki kim olsa korkar. Durun bakalm konu neymi, bana neler gelmi. Kemalettin anlatmaya balam: - Be dinar verip ya ve bal aldm. Ben yere dnce kse krld, ya ve bal da yere dkld. Bu szleri duyan adam:
- Hangi akll adam be dinarlk ya ve bal iin ehrin altn stne getirir? diye sormu. Yava yava kendine gelen Kemalettin: - Be dinar iin deil. Ben bir sre nce Hacc'dan dnerken tek varlm olan mcevheri kaybettiimde bu kadar zlmedim. u harabede doum yapmak zere olan karma ya ve bal ulatramadm iin zldm, diye cevap vermi. Bu szleri duyan adam: - Niye daha nce sylemedin? Biz seni deli veya sarho sandk, demi. Adamn evinden birka kadn harabeye doru koarak Kemalettin'in karsn evlerine almlar. Nihayet bir saat sonra Kemalettin'in kars bir kz ocuu dnyaya getirmi. Bu srada Allah'a krler ederek, istirahat etmek iin bir divana uzanan Kemalettin, ertesi gn ne yapacan ve bu adamn kendisine niin yardm ettiini dnyormu. Sabah olunca, Kemalettin namaz klm ve kars ile kzn lmden kurtard iin Allah'a kr secdesini ed etmi. Kahvaltdan sonra ev sahibi Kemalettin'in yanna gelerek nne bir kese koymu ve: - Bu kesede yz dinar var, ehre git, bu sermayeyle bir i yap. Karn iyileinceye kadar bizde kal. Ne olacan sonra dnrz, demi. Kemalettin hayretle sormu: - Ey Allah'n kulu! Sen beni hi tanyor musun? Neye gvenerek bu paray bana veriyorsun? Ev sahibi cevap vermi: - Merak etme. Bu senin hakkn. Sana sadaka vermiyorum. Yaknda anlarsn... imdi kalk, helal rzk kazanmaya al. Bunlarn gerek mi, rya m olduunu anlayamayan Kemalettin, yz dinar adamdan alm ve bir i yapmak iin ehre gitmi. ki gn alm, bu parayla mal alp satm. nc gn kars, Kemalettin'e: - Bey! Artk gitmeyi dnmeliyiz. Allah'a kr her ey yolunda gitti. ocuumu sa slim dourdum. Artk eyalarmz toplayp buradan gitmekten baka iimiz kalmad. Sonuna kadar bu adamn evinde kalamayz, demi. Kemalettin biraz dndkten sonra: - Akam yemeinden sonra ev sahibinin odasna oturmaya gideriz. Onunla konuuruz, yz dinar da kendisine nasl deyeceimi kararlatrrz, demi. Ksacas o gece Kemalettin karsyla birlikte ev sahibine oturmaya gitmiler. Her konudan konumular, sohbet etmiler. Nihayet sz uzam ve Kemalettin'in mcevherini kaybedip 54
perian dt noktaya gelmi. Bu srada ev sahibi ayaa kalkm, raftan kk bir kese alp Kemalettin'in nne koymu ve: - Syle aziz kardeim, o vahada unuttuun kese bu deil miydi? diye sormu. Kemalettin, kesenin azn ap iine bir gz atnca aknlk ve heyecandan az ak kalm. Sonra ev sahibine dnerek: - Rya m gryorum? Mcevherim burada ne aryor? nanamyorum, diye barm. Ev sahibi glmseyerek: - Dnya hali bu. nsan bazen bir yerde hi beklemedii bireyle karlayor. Peki bu mcevherin elime nasl getiini ve senin ona nasl tekrar kavutuunu sormayacak msn? demi. Mutluluktan ii iine smayan Kemalettin: - Bu da sorulur mu? Haydi hikayeyi bana anlat, demi. Ev sahibi anlatmaya balam: - Ticaret yapmak zere bir kervanla birlikte yolculua kmtm. Beraberimizde bol miktarda mal gtrmtk. Yolda aniden bir kum frtnasna yakalandk. Kervan halk birbirini kaybetti. Belki de bazlar tonlarca kumun altnda diri diri gmld. Gzm atmda, usuz bucaksz bir lde belime kadar kuma gmlmtm. Belki bir kurtulu yolu bulurum diye yrmekten baka arem yoktu. Umutsuzca yryp inlerken uzaktan bir kervan grdm. Yeniden canlandm hissettim ve komaya baladm. Kervandakiler beni grnce her biri birey sylemeye balad. Derdimi paylatlar. Ancak benim gsz ve azksz olduumu gren kervanba: - Sen syle; gsz, gece gndz yiyeceye ihtiyac olan ve elinde hibirey bulunmayan birini yanma nasl alabilirim? Sen yerimde olsaydn ayn eyi yapmaz mydn? dedi. Ben kervanbana yalvardm. Eline ayana kapandm, ama hi oral olmad. Yoluma tek bama devam etmekten baka arem olmadn anladm. Bir vahaya varncaya kadar lde yrdm. Vahaya gelince biraz umutlandm. nk kervanlarn su alp istirahat etmek iin mutlaka buraya geleceklerinden emindim. Birileri gelinceye kadar orada beklemeye karar verdim. Suyun kenarna gidince kk bir kese buldum. Kesenin azn anca iinde bir mcevher olduunu grdm. Aceleyle suyumu iip biraz istirahat ettikten sonra hemen vahadan uzaklatm. nk oraya hrszlar ve yolkesiciler gelirse, mcevheri almak iin beni 55
ldrebileceklerini biliyordum. Ksacas, daha nce grdm kervann peinden gitmeye karar verdim ve ona yetiinceye kadar komaya baladm. Hl kurtulacama inanamyordum. Kervanbana bir mcevher sahibi olduumu syleyip sylememede tereddt ediyordum. nk o kervanda da mcevheri almak iin kanm dkebilecek baz kiilerin bulunmasndan korkuyordum. Ben bunlar dnrken kervanba yanma geldi ve glmseyerek: - Sen kervanmzdan uzaklanca bir ka devemiz kap kayboldu. Senin kalbini krp geri evirdiimiz iin bamza bunlarn geldiini dndm. Bu yzden bamza baka birey gelmesin diye seni yanmza almak iin peinden geliyorduk, dedi. Kervanbann bu szlerini duyunca onlara katldm. Haftalarca zahmet ve mihnetten sonra ehrime ulatm. Evime hogeldine gelen ilk kiiler, benden alacakl olanlard. Ama tufana yakalandm duyunca her biri bireyler syleyip kt. Dostlarmdan sadece birisi szlerime inand. O da bulduum mcevheri grd iin. Ona, isteseydim mcevheri satp btn borlarm deyebileceimi, ama sahibi bulununcaya kadar onu saklamaya kararl olduumu syledim. Bunun zerine dostum, borlarm deyip ilerimi bir dzene koymam iin bana bor para verdi. Ben de bugne kadar senin ortaya kman bekledim. Bunun zerine Kemalettin: - ok garip bir hikaye! Peki beni grdn o ilk gece mcevheri senin bulduunu niin sylemedin? diye sormu. Ev sahibi cevap vermi: - Birader, byle birey doru olur muydu? Senin bana byk belalar gelmiken, mcevherinin bende olduunu aniden syleseydim, mutluluktan belki de kalbin dururdu. Bunu sana yava yava sylemem gerekiyordu. Allah seni eziyetlerden kurtarmak iin bir vesile hazrlam. Mesela o kervanba beni geri evirmeseydi, o vahaya hi gitmeyecektim, sen de imdi mcevherine kavumayacaktn. Veya ben bu mcevheri bulmasaydm, doru sylediimi ve hilekr olmadm nasl ispatlayacaktm? Dorusu en iyi yardmc Allah'tr.
Mahmut Aay Milletvekili Yapn-1

Muhammed-i Hicz ( perdelik komedi) Trkesi: Do. Dr. Ali GZELYZ MUHAMMED- HCZ (14.04.l901-30.01.l974) Muhammed-i Hicz, l901 ylnda, ran'da Kaarlar dneminin sona ererek Pehlevler dneminin balad ve Rza ah tarafndan Bat sistemlerine dayal ilk hkmetin kurulduu bir zamanda dodu. Gen yata hikye yazmaya balayarak, o dnemin ehir toplumundaki kadnn durumunu anlatan yaptlar yazd. Hom ve Perehr adl yaptlarn 1928 ylnda yaynlad. Ancak bu iki yapt, iki ciltlik Zb (Gzel) (1930) adl roman kadar kendisine n kazandrmad. Bu romanda da ynetim ve kent yaamn, kadnlarn toplumdaki kt durumlar ve i ac olmayan konumlaryla iie ilemitir. Sonraki yllarda romantik ve duygusal yklere ynelerek heng (Niyet) (1951), rz (stek), Ser (Kadeh) (1951), Pervne (Kelebek) (1953), Sirik (Gzya) (1954), Peym (Haber) ve Nesm (Esinti) (1960) adl yaptlarn yazan Hicz, denemelerini ise ne (Ayna) (1933) ve Ende (Dnce) (1940) adl yaptlarnda toplamtr. Piyes yazmay da deneyen Hicz, Hfz, Ers-i Freng (Batl Gelin), Ceng (Sava), Hac Mteceddid (Yeniliki Hac) ve Mahmd r Vekl Kond (Mahmut Aa'y Milletvekili Yapn) gibi yaptlar kaleme ald. Toplum ve siyaset eletirisini baarl bir ekilde yanstt "Mahmut Aay Milletvekili Yapn" adl son piyesi 1949 ylnda Tahran Tiyatrosu'nda sahnelendi. nceleme yaptlar arasnda ise Kemlulmlk (Yaamyks), Telgrf- B-sm o Hlsa-i Trh-i ran (Telsiz Telgraf ve ran Tarihinin zeti) ve Mhen-i M (Vatanmz) anlabilir. Hicz'nin, yabanc dillerden Farsa'ya birka kitap evirisi de vardr. Hicz'nin yaptlarn, edeb tr olarak roman, uzun yk, ksa yk, deneme, piyes, inceleme ve eviri eklinde sralamak mmkndr. Gazete ve edebiyat dilini kullanmaya zen gsteren Hicz'nin yaptlarnda zaman zaman halk deyimlerine de rastlanmaktadr. Muhammed-i Hicz lkemizde ilk kez Prof. Dr. Mehmet Kanar tarafndan Trke'ye evrilen ve 1995'te Yap Kredi Yaynlar arasnda kan Modern ran ve Afgan ykleri Antolojisi'nde yer alan ykleriyle tannmtr.
KLER HACI EBULKASIM BAKIRCI NEC KAIKI DEVRMC MAHMUT FFET MEHN HACI ANA BANKER EK ASAR SUBAI ERKEK KADIN 1.ADAM 2.ADAM 3.ADAM 4.ADAM 5.ADAM BRNC PERDE (Hac Aa bugn rahatsz olduundan yazhaneye gitmemitir. Evinde takke ve abas ile sandalyeye oturmu, gelenleri karlamaktadr.) HACI- Ebulkasm! Olum gel bakalm... Ebulkasm!.. Tvbe estafirullah! Bilmiyorum bu ocuk devaml nereye gidiyor! yilik yapalm, halamzn olunu memleketten getirip adam edelim dedik, hayvan adam etmek mmkn deil ki... (Biraz tespih eker) Hseyin'i elimden kardm, hrszd ama ok uyankt, yazk oldu... (Kalkar, yrr ve tespih eker) Sadece biraz uyank, o kadar... Bilmiyorum bu Kak neden gelmiyor, bu simsarlar niye byle olmular, adama bir milyon ayak paras vermezsen kalkp gelmez! (Yksek sesle) Ebulkasm! EBULKASIM- (sfahan lehesiyle, Hac'nn kendisine bard ayn ton ve slupta bir sesle) Tamam Hac Aa, getirdim. (ay tepsisiyle ieri girer). HACI- Olum niye baryorsun! Tepsiyi masaya brak! EBULKASIM- (Glerek ve utanarak) Halanz size "Rahmetli aabeyim, mrnn sonlarnda sar olmutu. Yeenimin de kulann arlamasndan korkuyorum, dikkat et..." diyordu.
56
HACI- Sus! Halam halt etmi!... Olum, u Kak'ya ne oldu?! (Ebulkasm'a srtn dnp gider) EBULKASIM- te Hac Aa. (ay tepsisinden kk bir kak alr ve Hac Aa'ya gtrr) HACI- Hani! Nerede? Neden ieri girmiyor? EBULKASIM- (Sevinerek) te Hac Aa! (Ka gsterir) te kakk... HACI- h olum, ne kadar eeksin! Kak bir adam!.. EBULKASIM- (Sinsice glerek) Ben imdiye kadar adam eklinde kakk grmedim; biz kakk buna deriz. HACI- h!.. (Srtn dnp gider) EBULKASIM- Hac Aa, yeni demlenmi ay iin, keyfiniz yerine gelsin. (ay bardaa dkmeye balar) HACI- Amma da tatl olmu! Hem de ok tatl... EBULKASIM- Hayr, Hac Aa, ben eker... HACI- (Szn keser) Ah olum, ekeri demiyorum, eker tatl deil ki! (Dnerek yrr) EBULKASIM- (akn bir ekilde bir kp eker alp srr ve tatl olduunu grr. Sevinle ekeri Hac'ya gsterir) Hac Aa, vallahi eker tatl. HACI- (Dnp Ebulkasm'n karsnda durur ve acele acele sorar) Kim syledi sana? Hac Haydar'n adam Mehedli Abbas'tan m duydun? O mu syledi ekerin tatllandn? EBULKASIMHayr Hac Aa, ben ocukluktan beri biliyordum... (Glerek) Hac Aa, niin benimle dalga geiyorsunuz? HACI- (fkeyle szn keser) Pekla, yeter, yeter, Hseyin'le konutuumu sanyordum! Yazk oldu, bou bouna elimden kardm. Bir gz ap kapayncaya kadar gidip borsann durumunu renir, bana yetitirirdi. EBULKASIM- Hac Aa, evinize geldiim gnden beri Hseyin diye diye beni ineliyorsunuz. (Alayarak) Peki o ne yapt da ben yapamadm! HACI- (Yryp ay ierken efkatle) Olum, ben demir tatl olmu diyorum, sen ekerden sz ediyorsun, dikkatimi datyorsun!.. EBULKASIM- (akn ve edl bir slupla) Hac Aa, gzn seveyim, yoksa insann dii demiri de mi srr! Tatl olmusa olmu! Ben demir yemem ki, btn dilerim dklr! (Yzn iki avucu arasna alr) HACI- Ah Hseyin, burada olsaydn da arkadalarn kapsn dinleyip bana haber 57
ulatrsaydn... Olum ren, demir tatl olmu demek, zamlanm demektir, anladn m? EBULKASIM- Peki Hac Aa, Tahran lehesini yava yava reneceim tabii. Biz orada kyde kuru zm, helva, incir gibi eylere tatl deriz; eer oduna, kmre tatl olmu dersek herkes bize gler... akln karm der. HACI- (Dinlemez, kendi kendine konuur) Aferin benim zekma, tam zamannda aldm!.. Evet, akll adam benim gibi ileri zekl olur... (Biraz dnr) Ama gerekten de ben ne kadar aptalm! Peki syle be adam, mdem ki biliyordun, neden daha fazla almadn? ardaki btn demirleri niin toplamadn? Bir de akllym diye geinirsin...Olum git bak u Kak'ya ne oldu? EBULKASIM- (Yine bir ay ka alr ve tam ona gsterecekken yanl yaptn anlar) Dediiniz gibi Kak bir adam m? O halde adamn ayaklar var, gelmi olsayd girerdi. HACI- (Esefle ban sallar ve ay ier) Git olum, gelince onu ieri al. EBULKASIM- (Henz kmadan Bakrc ieri girer) Hac Aa, getirdim! HACI- (Sevinle dnp bakar, ama Bakrc'y grnce bozulur) Aaa! BAKIRCI- Hac Aa, selamnaleykm. HACI- Aleykmselam Bakrc, gerekten de iyi adammsn, imdi seni dnyordum. (El skp hl-hatr sorarlar ve otururlar. Ebulkasm'a dnerek) Olum git ay getir. Bak, Kak gelirse ieri al. EBULKASIM- Gelince ieri alacam tabii, ben onu ne yapaym ki! HACI- Evet Bakrc, neredesin karde, grnmyorsun? BAKIRCI- Nerede olursak olalm salnza duacyz Hac Aa. HACI- Bak karde, beni tanrsn, ben her zaman doru ve ak szlym. Bakalarnn da bana kar yle olmalarn isterim. Niin doru sylemiyorsun, zamlandn duydun, satn almaya geldin ... BAKIRCI- Yoksa sizin de mi kalaynz var? Ne mutlu size ok zamlanm, ama ben alc deilim. HACI- (Kendi kendine konuur) Peki bu Kak herif niin kalay almam sylemedi!? (Bakrc'ya dnerek) Peki syle bakalm, demirin zamlandn duydun, satn almaya geldin deil mi? Vay dzenbaz! Bugnlerde rahatsz olduumu, eve kapanp yataa dtm ve borsadan haberdr olmadm sandn!
BAKIRCI- Sizde demir mi var?! HACI- Var tabii, dn bu ehrin btn demirlerini ben aldm. Artk benim de dnyadan haberim var. Bildiin gibi ben yneticilerle byleyim. (ki iaret parman birbirine kenetler) BAKIRCI- yi ediyorsun Hac Aa. Her yerle balants olan biri, tabureye oturup fal aan bizim gibi felein vurgununu yemi kiilere benzemez tabii. HACI- (Glerek) Ben oralardan... adn bilemediim o yerlerden, bir seferinde ran'a artk demir gelmeyeceini duydum! BAKIRCI- Aaa! Nasl? Artk ran'a demir gelmeyecek mi? Neden? (Ebulkasm ay getirir) EBULKASIM- Hac Aa, ben kyden geldiim zaman halanz kazan, tencere ve bakr eyalarmzn hepsinin zamlandn sylyordu. u Bakrc Bey'e syleyin, satn almak isterse... HACI- Sus! ay dk!.. Evet Bakrc, "Neden?" diye sordun... Sen benim aziz dostum olduun iin, kimseye duyurmamak artyla bunu sana sylerim... Arkada arya k bir bak, durumumuz kritik, ekonomik, siys her eit kriz var.. Sen iki gn bekle, greceksin bu haber kendiliinden yaylacak... brak bakalarnn azndan km olsun. BAKIRCI- Rica ederim Hac Aa, hl beni tanyamamsnz. ocuumun can zerine yemin ederim ki eer tek bir kelime... evet, rica ederim... HACI- Estafirullah, biliyorum karde, sen az sk bir adamsn. Kardeim Mahmut Aa'nn can zerine yemin ederim ki babam hayatta olsayd ona sylemezdim, ama sana sylyorum. Mesele undan ibaret: Bildiin o memleketlerde, drbnle dmann topran gzetlemek iin ok ok yksek kuleler yapmak istiyorlar!.. Evet, byle kuleler yaplnca artk kimsenin ran'a gnderecek demiri kalmaz! (Bakrc, Hac'nn yanna oturur.) EBULKASIM- (akn ve aresiz) Hac Aa'cm, elini ayan peyim, o ykseklikten drbnle halanza bakp, gnete gmleini ykarken onu plak grmesinler!.. HACI- Defol, git nargile getir! BAKIRCI- (Kendine gelir) Vah, vah, vah! Garip! Amma da iyi dnmler. Hac Aa, kardein Mahmut Aa'nn can zerine yemin ederim ki bana biraz demir vermelisin, ben de senin iyiliinden faydalanaym. HACI- Mahmut'umun can zerine yemin etme, o benim gzmden daha deerlidir. stelik bu
demirleri de benim iin o ald. Neyse, ben bugn hi bir ekilde satacak deilim. Allah'tan baka kimsenin bilmemesi artyla yarn gel, iki bin tmen fazla ver, al. BAKIRCI- Rica ederim Hac Aa, iki bin tmen fazla m vereyim? Buras da ba m? HACI- Evet, evet Bakrc, biz size bir iyilik yapalm dedik. Artk kendi malmzda da m sz sahibi deiliz!.. Benimle dalga m geiyorsunuz!.. EBULKASIM- (Nargile getirir) Hac Aa, Kak... HACI- (Acele acele) Neden ieri gelmiyor, neden gelmiyor! EBULKASIMHenz gelmediini syleyecektim. HACI- Defol, git ay getir! BAKIRCI- Hayr Hac Aa, herkes kendi malnda sz sahibidir. Eer ksmette iyiliiniz bize dokunacak diye yazlysa dokunur. Siz msterih olun. Bin ton demir, dostun bir klna fed olsun... Evet, ok kr, Mahmut Aa'dan memnun olduunuzu gryorum. HACI- Kardeler akalar, aptallar bunu ciddi sanr. Mahmut Aa'nn benim kardeim olduu doru. Ama hayr, aslnda o benim evldm saylr, onu ben byttm. Siz niin insanlarn samalklarna kulak asyorsunuz? BAKIRCI- Ben ne bileyim Hac Aa, devaml iki itiini ve kadn, kumar peinde kotuunu siz kendiniz sylyordunuz. HACI- h karde, insan bazen sklr ve bir eyler samalar. Bir kardeim var maallah melek gibi! Aslnda ticarethaneyi ona teslim etmeyi dnyordum. BAKIRCI- Ama ben yerinizde olsaydm yle yapmazdm. Eli, rak ve kumarda olan bir insan ticaret iine yaramaz. HACI- Bakrc Bey, br dnyada iftircya ne yaptklarn hi biliyor musunuz? EBULKASIM- (Soluk solua ieri girer) Hac Aa, istediinizi getirdim, adam eklindeki Kak'y! (neci ieri girip selm verir) HACI- Oh, oh, aleykmselm neci Bey, ho geldiniz, saf getirdiniz. EBULKASIM- (neci adn duyunca glesi gelir. El ve parmaklaryla neci'nin bedenini ine ile karlatrr ve gler) Hac Aa, imdi engelli ineci ile makarac da gelir! HACI- Olum, defol, git ay getir! Evet neci Bey, iki aydr hi arayp sormuyorsunuz. (Bakrc'ya anlaml iretler yapar) 58
BAKIRCI- Zamlandn duydun, demir almaya geldin, ha! NEC- Vah, vah! Demir niye ykseldi? imdi ok kr artk savatan mavatan haber yok. HACI- Hah, yoksa duymadn m? NEC- (Merakla) Ne olmu? Yine sava m? HACI- Ne fark eder? Tpk sava gibi. NEC- Syleyin bakalm, mevz neymi? (Bakrc durduu yerde sallanr, sklr ve ban ne eer. Hac, iretlerle, neci'ye kule yaptklarn anlatr) HACI- Ne yazk ki syleyemem... (aretlerle "Yalnz kalnca sana anlatrm" der.) BAKIRCI- Ben de yemin ettim, syleyemem. (aretlerle "Yalnz kalnca sana anlatrm" der.) NEC- Vay anam! Nedir bu yaygara? Biz sizinle dostuz yahu! Doru drst konuun, bu iretler ne? HACI- Sylenebilecek olsayd sylerdik! (retlerle ona "Sabret, sana anlatacam." der.) NEC- Peki Hac Aa, yleyse dinleyin, ben bugn size nasl bir iyilikte bulunmuum, duyunca hem demiri ayn fiyata vermeniz, hem de bana minnettar kalmanz lzm. HACI- Peki syleyin bakaym, bana nasl bir iyilikte bulundunuz? NEC- Hac Aa, Allah size acd, yoksa ben bugn yetimeseydim iiniz harapt. HACI- (Tamamen demiri dnmektedir.) Ben, gndr ne kadar demir varsa aldm ve iimi salama baladm! Hi kimse iimi bozamaz!.. Ebulkasm olum, u Kak ne oldu? EBULKASIM- (Aceleyle kendini ieri atar.) Hayr Hac Aa, Kak henz gelmedi. NEC- Hac Aa, ben yetimeseydim hliniz harapt. HACI- (Kendi kendine konuur, kederle) Th be! Sabahtan beri bekliyorum, sat makbuzunu getirmesi lzmd, ne oldu bilmiyorum. NEC- Vah Hac Aa, sen ok beklersin. HACI- (akn ve dehetle) Bu da ne demek? Peki benim anlamam ne oluyor? NEC- Ben yetimeseydim onu lin etmilerdi, fitil gibi sarhotu ... HACI- Vah, vah ! yle ey olmaz, yanln olmasn! EBULKASIM- (Soluk solua) Hac Aa mjde! Bu sefer ta kendisi, Kak geldi. (Kak ieri girer, selm verip hl-htr sorar. Hac Aa, olaanst bir mutluluk sergiler.) HACI- Neredesin birder? Beklemekten ldk. Biliyor musun neci senin iin nasl bir hikye uydurmu? 59
KAIKI- Rica ederim neci Bey, benim hakkmda nasl bir hikye uydurmusun? NEC- Neden senin hakkndaym ... HACI- (Glerek) "Fitil gibi sarhotu, ben yetimeseydim onu lin etmilerdi" diyordu. KAIKI- Ben mi fitil gibi sarhomuum? neci Bey, ben sizinle yle akalar yapyor muyum? (Bakrc ile Hac glerler;Kak parlamtr) NEC- Hac Aa, neden sz saptyorsun? Ben Kak'dan deil, kardein Mahmut Aa'dan sz ediyorum. Hac Aa, ben yetimeseydim, anasndan emdii st burnundan fitil fitil getirmilerdi! KAIKI- Grdn m Hac Aa, ben deilmiim. EBULKASIM- (Dehetle) Aman tanrm, anasndan emdii st burnundan nasl getirirlerdi?! HACI- Olum defol, git! Evet evet, neci Efendi, akln karmsn, benimle dalga geiyorsun! NEC- Hayr, aklm bamda. yol kavanda sarho ve kendini kaybetmi bir halde bir kadnn elini tutmu ve "Haydi gidelim" demi, kadn barp arnca... EBULKASIM- (Glerek ve utanarak) Peki onunla flrt etmek mi istiyormu... BAKIRCI- Oh oh, anlat neci Bey. ok kr bunlar ben sylemedim ki iftir olsun Hac Aa! HACI- Arkadalar, brakn da anlayalm kardeimin bana neler gelmi! NEC- Ksacas halk zerine ullanm, dvyorlard. Ben yetimeseydim anasn alatmlard. HACI- Vay anam! Sen ne diyorsun, Mahmut'umu dvyorlar myd? (Barp ararak) Bunun hesabn sormaz mym, buras daba m?! Ben imdi ary kapattrrm, ahliyi h Cmii'nde toplarm!.. EBULKASIM- Hac Aa'cm gzn seveyim, fkelenme. Halsizsin, ylp kalrsn. Mahmut Aa'y bu etli cssesiyle iki gn dvseler de lmez. Halanz bulgur orbas piirdii zaman etini ben dverdim, yle eyleri bilirim. HACI- Defol olum, samalama! Syle bakalm, peki o zaman ne oldu? NEC- Evet, ben o kadar barp ardm ki, herkes benim ne dediimi anlamak iin onu braktlar. Allah kimsenin bana vermesin. Ben "Arkadalar, adam sarho, brakn" dedim, onlar glmeye baladlar. Bir taksi tuttum ve Mahmut Aa'ya yz kiloluk cssesiyle "atla" dedim. O
kabadaylardan birisi yle bir bard ki tekrar onu dvmeye baladlar. Ne kadar zorladysam taksiye binmedi. Sanki film sahnesi gibiydi! Nihyet bir dolmu geldi, onu iine attm ve oradan uzaklatrdm. HACI- yleyse neden hl eve gelmedi? EBULKASIM- Hac Aa'cm, kann imek iin gtrm olmasnlar; halanz, "Tahran'da insann kann ierler" diyordu. HACI- Defol olum bu kadar samalama! Ben kardeimi tanrm. gn nce artk rak imeyeceine dair yemin etti. Byle bir ey yapmas mmkn deil. Bu samalklar brak neci Bey. NEC- Tamam Hac Aa, yle olsun, anlattklarm iin sizden para istemedim ki! (tekiler alay edercesine balarn sallarlar.) HACI- Syle Kak, duyduuma gre ok zamlanm. KAIKI- ook, gittike de ykseliyor. HACI- Ben satacak deilim. KAIKI- Yoksa siz satn aldnz m? HACI- Tabii, benim iin aldnz o partiden baka Allah'n izniyle yine de... KAIKI- Ben sizin iin bir ey almadm. Yani dn sabah buraya geldim, siz rahatszdnz. Hac Gulam Rza'nn demirini size alaym diye yirmi bin tmenlik bir ekle bir senet vermeniz iin Mahmut Aa ile haber gnderdim... HACI- (Sabrszca) Doru! Ben de hemen, ek ve senedi sana getirmesi iin Mahmut Aa'ya verdim. KAIKI- Ben imdiye kadar Mahmut Aa'nn yzn grmedim. NEC- Ben ayrnty anlattm ya! HACI- (fke ve dehetle) Sen ne diyorsun Kak? Demir zamlanm diye beni kazklamak m istiyorsun ? Allah akna byle akalar yapma, halsizim, ylp kalrm. (Bakrc ile neci iaretleerek glerler.) KAIKI- Hac Aa, siz neler sylyorsunuz? te ben, ite Mahmut Aa, kimse bana senet ve ek vermise ne derseniz haklsnz. BAKIRCI- Hac Aa, Kak yalan sylemiyor. HACI- (fkeyle) Ben yalan sylyorum da sizler doru sylyorsunuz yle mi? Vay anam vay! Bu yklas ehirde neden hl ta stnde ta duruyor bilmiyorum! Allah'n sana verdii anann ak st gibi hell lokmay azndan almak isterler!... (Yz ifadesi deiir.) EBULKASIM- (Telala koup ona sarlr.) Hac Aa'cm niin kendini harap ediyorsun. Demir
zamlanmsa zamlanm, cehenneme kadar. Sen de demir yeme, Allah'n sana verdii u nimetleri ye. HACI- lahi Mahmut, Allah seni kahretsin, yerin dibine batarsn inallah! KAIKI- min ya rabbi! EBULKASIM- Mahmut Aa'ya, bir yumrukla senin beynini datmasn sylemezsem ...! HACI- Sus be ocuk! Kak'cm, syle bakalm bugnk fiyat nedir? KAIKI- Be bin ykselmi. HACI- h, mahvoldum! (Bana vurur) Dnden beri yz elli bin tmen zarar ettim. Grdn m bama gelenleri! Anam alattlar, babam mezarndan kardlar, dedemi ... EBULKASIM- Slleni bu ie kartrma Hac Aa! HACI- (nleyerek) Vay anam, ne kadar zarar ettim! BAKIRCI- Anlattn, yapmak istedikleri o demir kuleler olduu srece, demiri hangi fiyatla alrsan al, zarar etmezsin. NEC ve KAIKI- Hangi kuleler? HACI- Hi arkada. Biz bir aka yapalm dedik, Bakrc da inanm. EBULKASIM- (Sevinerek) Oh, ok kr, annemi yabanclar grmeyecek. HACI- Aksine, Amerikallar u yaknlarda demir maden yataklar bulmular, yaknda btn caddelerin yzeyleri demirden yaplacak. (Herkes gler) KAIKI- Her hlkrda bir saat ncesine kadar be bin ykselmi. Szm dinlersen satn al Hac Aa. HACI- Be bin zaml fiyatla alrsam hata ederim. Bana ne! Ben dn aldm, senet ve ek de verdim. ekin koan burada. yle ey olur mu? Vallahi ary yakarm, ehri halkn bana ykarm! EBULKASIM- Hac Aa'cm, skma cann, senin iin endieleniyorum. Ben bir haftadr Tahran'daym. Bugn aldm her ey dnden daha tatllanm, yani daha da zamlanm demek istiyorum. Niin bu Kak'ya dalkavukluk yapyorsun? Ben sana havu, patates, nohut, fasulye, eker, odun, kmr ve her ey alrm. (Herkes gler) HACI- Defol git olum, ben banker miyim?!.. KAIKI- Bu szler fayda etmez Hac Aa, bugn be bin zaml fiyatla al, yoksa yarn piman olursun. HACI- Almam, babam mezardan ksa da almam. Ben mahvoldum arkadalar. Beni 60
ldrseniz de kardeim yle bir ey yapmaz. Vay anam, grdn m bama gelenleri! EBULKASIM- Hac Aa'cm, zlme, senin iin endieleniyorum. HACI- Vallahi bu ehirde u kyl ocuktan baka hi kimse bana acmyor. Dost olduklarn iddia eden u herifler gebersin!.. Vallahi herkes benim gibi doru ve drst olsayd, bu bellar bamza gelmezdi. BAKIRCI- Doru, haklsnz. (Herkes tasdik eder, ama alay edercesine) KAIKI- Hac Aa, szm dinlersen imdiden be bin zaml fiyatla al. HACI- Be bin zaml fiyatla m? Yani dnden beri yz elli bin tmen zarar m edeyim? Hayr almyorum! Ama kimsenin de bama orap rmesine izin vermeyeceim. Bekleyin Mahmut Aa gelsin de size gstereyim. KAIKI- Hac Aa, be bin zaml fiyatla al. HACI- Almyorum. KAIKI- yleyse gnn birinde piman olma Hac Aa. Benden sylemesi. HACI- (Kararsz) Siz ne dersiniz arkadalar? BAKIRCI- O demir kuleler hikyesi doruysa al. NEC- O demir maden yataklar hikyesi doruysa alma. KAIKI- Hac, al. HACI- Allahm alaym m, almayaym m?.. Peki alyorum, lnet olsun .. Vah, vah, dnden beri yz elli bin tmen zarar! Almyorum ... Grdn m bama gelenleri! Peki alyorum ... Ama hayr! Eee, arkadalar ne yapaym?!.. EBULKASIM- Hac Aa'cm, vallahi siz tpk halanza benziyorsunuz, bir elmann iki yars gibisiniz. O da her sabah, babam ona "yap" ya da "yapma" deyinceye kadar, "Kfte yapaym m, yapmayaym m?" "Yapaym m, yapmayaym m?" diye sylenip dururdu. imdi siz de birini sein, bu zor bir ey deil. NEC- Doru, ticret ne akl ister, ne mantk. Birini se Hac Aa. HACI- Gel Ebulkasm eyh Ali Hoca Efendi'nin evine git... KAIKI- Bekle Hac Aa, telefon edeyim. Bakalm imdiki fiyat nedir? (Dierlerine gz krpar) Belki de dmtr. HACI- Hay azna salk, telefon et canm, telefon et! KAIKI(Numaray evirir.) Selamunaleykm...Evet, Kak'nn ta kendisi... yi misiniz?... Salnza duacyz. HACI- Haydi sor, atladm meraktan. 61
KAIKI- Rza Bey, o maln bugnk fiyat nedir?... Evet canm ciddi bir alc var... Ne ne? Bin tmen daha m ykselmi? Ne diyorsun!.. Ben o mal be bin tmen zamlanm haliyle satn almak iin bir senet aldm... Olmaz m? (Hac, elleri havada garip hareketler yapar. Herkes gler.) Pekl, imdi sana bin tmenlik bir senet daha getireyim... Evet bir saate kadar... yi gnler... (Hac'ya dnerek) Hac Aa, yeni zaml fiyatyla ayrsn m? HACI- (fkeyle bararak) Bana ne, babam mezardan ksa da almam... EBULKASIM- (Alayarak, aresizce) Hac Aa, rahmetli daym hakknda byle konuma! HACI- Bin tmen daha zaml fiyatyla alrsam hata ederim. Hesap yapmasn bilmiyor musun? Dnden beri yz bin tmen zarar... Benim darphanem mi var? Babam mezardan... L havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim... (Ebulkasm'a dnerek) olum git nargile getir, kahrmdan lyorum. NEC- (Alayl iaretlerle dierlerine) Zarar etmek gerekten ok zor. Dnden beri yz bin tmen zarar, buna can m dayanr! HACI- Hay azna salk, haydi syle (Kak'y gstererek) u insafszlara syle. EBULKASIM- (Afallayarak ieri girer) Hac Aa bir adam geldi, devrimci olduunu sylyor, st ba perian bir halde. DEVRMC- Selamunaleykm Hac Aa. HACI- (Sanki Azrail gelmi gibi korku ve skntyla) Aleykmselam Devrimci, naslsnz? DEVRMC- (Gururlu ve tehdit edici bir edyla) Sayenizde ok ktym. Zavall bizler vatan korumak ve hainlerle savamak iin gece gndz abalyoruz, can veriyoruz; sizler de ceplerinizi dolduruyorsunuz. HACI- Vay anasna! Sen de bizi ineleyecek tam zamann buldun Devrimci!.. Gel de imdadma yeti, bak bama neler geldi. Dnden beri yz bin tmen zarar ettim, buna can m dayanr. DEVRMC- Vay Hac Aa, kasan paralarla doldur, sra bize vermeye gelince alayp szlan. HACI- Vay anam! (Dierlerine dnerek) Arkadalar bari siz bama gelenleri anlatn. DEVRMC- (Ac bir glmsemeyle) Ne diyorsun be! Ben bu palavralarla halkn azn kapatabilir miyim? katl bir yana brak, yoksa bana ullandklar zaman ben bir keye ekilir, sen de bann aresine bakarsn!...Keklik gibi ban kara gmyorsun, yaptklarndan halkn habersiz olduunu mu sanyorsun! Adamn biri senin kirli ilerinin dosyasn
hazrlam, yarndan itibaren de yaynlamaya balayacak. Bir haftadr onu oyalyordum, brakmadm. Utanmyor musun !.. Pekla, ben gidiyorum, yarna kadar gazetesi elinize ular... (Gitmeye kalkr, Hac nn keser, bir keye gtrr ve ban kulana dayar) HACI- Birader, dostluumuz nerede kald. Byle bir zamanda imdadma yetimen lazm. DEVRMC- (Kabaca) katl bir yana brak, bir derdin varsa doktora anlat, brak gideyim... HACI- (nn keser) Anlatacaklarm senin iin ok faydal. DEVRMC- (Durur ve yumuar) Bu iler srayla olur... nce halkn azn kapatmalyz. Para vermek lazm, para. Yoksa bu ehirde seni rezil ederler. HACI- (Korkar) Bastne, parann laf m olur! nsan dnya mal iin dostu ile bozumaz. (Bu arada neci, Bakrc ve Kak babaa verip konuurlar. Ebulkasm kulak vererek dinler.) KAIKI- Adam susturuyor... (Ebulkasm elinde olmadan kendini Hac ile Devrimci'nin arasna atar) HACI- Olum niye byle yapyorsun? Delirdin mi? EBULKASIM- (Devrimci'ye tehditli bir bakla) Hac Aa'cm susturmana izin verir miyim? (Devrimci donup kalr) HACI- Korkma! Halamn olu, ama hararetli bir ocuk! (Ebulkasm'a dnerek) Git sevgili kuzenim, bu adam benim dostum, aklna kt bir ey gelmesin... EBULKASIM- Gitmiyorum, bu adam devrimci, bir defasnda grdn m ne oldu! HACI- Hayr canm, git bana nargile getir, git, sen merak etme. DEVRMC- Biz Hac'yla kardeiz. (Ebulkasm tehdit edercesine yrr) HACI- (Kaba ve alayl bir ekilde) Gel birader, unu al, git! (Cebinden para karp Devrimci'ye verir) Al, git. Bu ocuk deli, ne yapaca bilinmez. DEVRMC- Peki, benim iin faydal dediin o eyler ne olacak? HACI- Git Devrimci Bey, iim bamdan akn zaten, paran aldn benden daha ne istiyorsun, brak kendi iime bakaym. DEVRMC- yle ey olur mu? Gerek dost byle gnlerde belli olur, benim dostumun imdadna yetimem lazm. Dostuma kazk atann anasn alatrm, bana orap rerim...
HACI- (Kak'y gstererek) Tabii ki demir almak iin benden ek ve senet alan, sonra da inkr eden adamn kim olduunu sylersem onun icbna bakacan, hapse attracan ve ailesini perian edeceini biliyorum... DEVRMC- (Tehdit edercesine) Kim olursa olsun onu perian ederim. Bu ehirde elimden gelmeyen i var m? Bir hafta iinde bakanlar kurulunu datrm!..Sen ne diyorsun Hac Aa, henz beni tanyamamsn. KAIKI- Beni korkutma Hac Aa, ben ne ek, ne de senet aldm. (Devrimci'ye dnerek) Mahmut Aa ek ve senedi ondan alm, bilmiyorum hangi cehenneme gtrm... DEVRMC- Ben o Mahmut Aa'nn cierini skerim, anasn alatrm! Babasn... HACI- Vay anam! DEVRMC- Babasn mezarndan karrm!.. HACI- Birder, Mahmut Aa benim kardeim yahu! DEVRMCKim olursa olsun! Ben katlarn dmanym. Allah, beni bu dnyada kat ve sahtekrlarla savamak iin gnderdi, anladnz m? Herkes beni tansn. Ben milletvekiliyim, bakanm, bu dairelerin hepsi parmamn ucunda dnyor... HACI- Dorudur, birini tanyorum... NEC- Hac Aa, Devrimci Bey'den rica edin, belki dairelerde Mahmut Aa'ya bir i bulur da bu baboluktan kurtulur. DEVRMC- Biz her zaman Hac Aa'nn emrindeyiz. O, nasl arzu ederse. BAKIRCI- Evet, biz de yardmc olmalyz. HACI- (Kararszca) Kardeimin dilenci gibi yaamasn istemem, kendi iini kurmasn isterim.Ama ne yapaym, bu geberesice imdiye kadar yz defa tvbe etti, tvbesini bozdu. Evvlelki gn rahmetli babamn ruhu zerine yemin etti. ek ve senedi eline verdiimde sarho deildi. Vay anam, grdn m bama gelenleri! Dnden beri yz bin tmen zarar! EBULKASIM- Senin iin endieleniyorum Hac Aa. DEVRMC- Azn patlat, ayann altnda ez! (Herkes glmeye balar) EBULKASIM- Hac Aa Mahmut Aa'y m dvsn! Neyle dvecek ki actsn. DEVRMC- Peki Hac Aa, onu azarla, nasihat et. (Dierleri alay edercesine balarn sallarlar.) HACI- Nee! Utanmaz ocua bir sz sylersem iki saat ene alar ki bir tek kelimesini 62
anlayamazsn. Dvmeye kalkrsam yle bir nara atar ki tavan yklr. DEVRMC- Tamam, tamam. imdi aklma bir fikir geldi. Bu adam bir i iin ok uygun... NEC- Evde iyi nara atar ama kavgada nasl korkak olduunu grmenizi isterdim. DEVRMC- Hayr, bu kusur saylmaz... Dndm i iin nara atmak yeterli, cesarete gerek yok... HACI- Keke biraz okumas yazmas olsayd da sizin u siyasi ilerinize yarasayd. DEVRMC- Tuhaf! Okumas yazmas da m yok? Bu tam benim aradm kii, sanki bu i iin yaratlm. NEC- Hac Aa, szm dinlersen Mahmut Aa'y kimseyle ortak yapma, sonund5a ktl sana bular. Brak ayn ekilde yeyip otlansn. Mahmut Aa bir tek doru sz sylemez, yalan dolandan baka bir bildii yok. DEVRMC- Tuhaf! Hem dalkavuk, hem de yalanc m? Oh, oh ne l! Ekmeine ya srld Hac Aa! HACI- Haklsn Devrimci Bey, benimle dalga ge. DEVRMC- Hayr, hayr, sylediiniz bu zellikler doruysa, kardeinin elinden her i gelir Hac Aa, senin btn zararlarn telfi eder. HACI- (Memnun) Allah akna syle bakalm, ona nasl bir i dnyorsun? (Devrimci dnr) BAKIRCI- (Alay ederek) Tahsildarlk iine yarar. NEC- ki ve kadnlar iyi tahsil eder ... HACI- Rica ederim neci Bey. KAIKI- Kaynaklk iine yarar. BAKIRCI- Kalp ve bbrekleri iyi kaynak eder. HACI- Rica ederim Bakrc Bey... NEC- Ben onun kadn peinde nasl kotuunu grdm, hata etti. (Hac, Devrimci'nin yannda yle laflar etmeyin, eklinde iaretler yapar. Devrimci dnr ve ban sallar.) EBULKASIM- (Memnun) Maallah Mahmut Aa kii kadar yemek yer. DEVRMC- Vallahi ben tam yle birini aryordum! Hac Aa, altnn kymetini sarraf, Mahmut Aa'nn kymetini ise Devrimci bilir. Allah sana bitmez tkenmez bir hazine vermi Bu hazineyi ben buldum Hac Aa, benim zekm herkeste yoktur... (Herkes gler) 63
HACI- Benimle alay m ediyorsunuz Devrimci Bey? DEVRMC- Ne alay etmesi? "ki saat konuur bir tek kelimesini anlayamazsn; bir nara atar ki tavan yklr" diyorsunuz. Evet, byle bir adam milletvekili olmal, artk ekmeine ya srld Hac Aa... HACI- Ne, ne? BAKIRCI- Herifle dalga geiyor... NEC- Vallahi bundan daha iyi bir fikir olamaz. DEVRMC- Tabii ki bundan daha iyi bir fikir olamaz. Ben insan sarrafym. Utanmas olmayan, yalanc, dalkavuk, doru drst okuma yazma bilmeyen, ensesi kaln, stelik nara da atan bir ocuk... Peki ben milletvekillii iin bundan daha iyisini nereden bulaym? in rast geldi Hac Aa; o ml, dviz, gmrk ve btn sorunlarn zld saylr. Kalk gel, kalk... (Hac'y bir keye eker) NEC- ans ak olsun, belki kardei bu syede o baboluktan kurtulur. DEVRMC- (Yavaa Hac'ya) Bu i sana iki yz bin tmene patlar. HACI- Ne, ne? Ben deli miyim? DEVRMC- Akln varsa daha fazlasn verirsin. imdiye kadar binlerce iin gmrkte aksamad m? milyon dolara bir fabrika ithal edip, parann yarsn cebine indirmek isteyen sen deil misin?.. Odun, arpa, pirin ihracat iin izin istemiyor musun? Yoksa... HACI- Tabii, tabii, istiyorum, istiyorum, baka eyler de istiyorum... DEVRMC- yleyse ne diyorsun? Peki milletvekili olmak iin bir ton para harcayanlar deli mi? HACI- Peki birder, ben iki yz bin tmeni nereden bulaym!.. Hayr, ben deli miyim? DEVRMC- Emin ol, bu iki yz bin tmen bir yla kadar sana iki milyon kr getirir. HACI- Ama birder, bir dnsene... NEC- Devrimci Bey hakldr Hac Aa, biz de bu parayla milletvekili olmaya hazrz. Bakrc'yla ortak olup paray iki kiilik verelim, sonra kura ekelim, kime karsa o milletvekili olsun. DEVRMC- Fena fikir deil, ben hazrm. EBULKASIM- (Heyecanla ieri girer) Hac Aa mjde! Mahmut Aa geldi. HACI- (fke ve heyecanla) Syle ieri gelsin, syle cehennemlik herife gelsin de u adamlarn yalanlarn azlarna tkaym! (h edip
inleyerek) Ooof, grdn m bama gelenleri, dnden beri yz bin tmen zarar! EBULKASIM- (Yumuaklkla) Dertli gnlne kurban olaym, zlme Hac Aa'cm, ylp kalrsn. (Bu arada Mahmut Aa ark syleyerek ieri girer. Sarho ve kendinden gemi bir hldedir.) MAHMUT- Selam Hac Aa, kim bunlar Allah akna, yoksa bugn mevlit mi var? HACI- Zkkmn kk. Syle bakalm dn o ek ve senedi gtrp vermedin mi? MAHMUT- Tabii, byna kurban, gtrdm verdim... HACI- (Bararak) Grdn m Kak Bey! Devrimci Bey! Siz de duydunuz mu beyler? imdi Kak ile aramzdaki meseleyi halledin. Yoksa ta stnde ta brakmam! Ticareti brakp kaarm, memleketi tccarsz brakrm, harap olsun, yklp dklsn... KAIKI- Bana bak Mahmut Aa, dn sen bana ek ve senet verdin mi? MAHMUT- (Yzne bakmadan) Evet verdim, seni de ptm ve "Sana kurban olaym" dedim. HACI- ocuk daha ne yapsn? Ona "Kurban olaym" demi, yzn de pm. MAHMUT- Evet, zevk de aldm. KAIKI- Herif kendinde deil... Bana bak Mahmut Aa! Sen bana ek ve senet verdin mi? HACI- Evet arkada, evet, anlama zevkiyle de seni pm. KAIKI- Mahmut Aa, anann can iin yzme bak, (Mahmut dner ve Kak'ya bakar) Anann can zerine yemin et, sen dn bana ek ve senet verdin mi? MAHMUT- Vallahi verdim, Hac Aa'nn can zerine yemin ederim ki verdim... Ama... sen dn yoktun... dn neredeydin?.. Gelip alacaktn... Niye gelmedin? BAKIRCI- Mahmut Aa, yani sen dn bu Kak'y pmedin mi? MAHMUT- h! Tuu! Bunu mu peyim? Tiksinirim... Ben ffet'i ptm... NEC- Eminim ek ve senedi de ona vermisindir! MAHMUT- (Biraz dnr) Evet, ffet'e verdim, onu da ptm. HACI- (h edip inleyerek) Allah seni kahretsin, yerin dibine batarsn inallah! Grdn m bama gelenleri! Dnden beri yz bin tmen zarar ettim. EBULKASIM- zlme Hac Aa'cm, ylp kalrsn! (Mahmut glmekten baylr)
HACI- Allah beln versin! Bir daha byle pislikler yapmayacana dair yemin etmedin mi? Allah seni kahretsin! Seninle ayn anadan babadan deiliz, vallahi sen pisin. MAHMUT- (Tavan titreten bir sesle) Ben senin baban gibi yzlercesini suya gtrp susuz getiririm. Sen anlama yaptn m sanyorsun! Bu Kak, kann yan yiyor, yoksa simsar olmazd. imdi de ek almadn sylyor. imdi ben ona yle bir yumruk atacam ki anlarz alp almadn! (Kak'ya saldrr, Hac ve dierleri araya girerler.) DEVRMC- (Holanr) Hey aslanm, mallah! MAHMUT- (Nara atarak) Brakn, brakn! u ka kraym. Bana kak kran derler. Ben doruluk ve drstlk iin cnm fed ederim. (Tekrar saldrya geer) DEVRMC- Hey aslanm, mallah mallah! KAIKI- (Korkar) Tamam arkada, sen doru sylyorsun, ek elini zerimden! DEVRMC- (Eliyle Mahmut Aa'nn srtn okar) Bravo, ite adam diye buna denir. Ne olursa olsun szn krsde kabul ettirebilir ... (Devrimci daha sonra Mahmut'un sz ve hareketlerini dikkatle izleyerek, ona sk sk "oh, oh, bravo, bravo" der.) MAHMUT- Bana bak ulan, ben senden daha arlatanm! Sen ne diye benim szme karyorsun, syle bakalm? (Tehditli bir bakla Devrimci'ye saldrmaya kalkr) HACIDevrimci seni vyor, niin anlamyorsun Mahmut? MAHMUT- Sen anlamyorsun, ben nce onun gzn korkutaym, sonra dost oluruz. BAKIRCI- Vallahi doru sylyor. NEC- Doru. DEVRMC- Aslanm! Sanki siyasetin iinde domu. MAHMUT- (Glerek) ffet'e de ayn eyi yaptm. nce gzn korkuttum, imdi benim klem oldu. (Herkes gler) DEVRMC- Bravo, bravo! Sen benim tam aradm adamsn. MAHMUT- Beni beendin mi canm? Beni beendin mi? yi ocuk muyum? Hah neremi beendin? ok sevindim... Kzn bana ver canm, kzn bana ver... Kzn gzel mi? DEVRMC- Sana kzdan daha gzel bir ey vermek istiyorum. Seni milletvekili yapmak istiyorum, milletvekili, anladn m? 64
MAHMUT- Benim binlerce oyum var. ffet, Marziye, Mehn,... NEC- Babana rahmet, imdiden tam tamna oyun oldu. HACI- Vay anam, bu palavralar benim neyime yarayacak, dnden beri yz bin tmen zarar ettim. (Yksek sesle) Grdn m bama gelenleri... EBULKASIM- (akn bir ekilde ieri girer, o da ayn tonda bir sesle) Gzn seveyim Hac Aa'cm, inleme, yreim yanyor! MAHMUT- (Glmekten baylr) Hac Aa bak! (Pantolonunun cebinden bir ie karr) Bak, senin btn paran ben bu ieye doldurdum, al i biraz, dnyann tm dertlerini unutur, parana kavuursun. (Ayaa kalkar ve ieyi zorla Hac'nn azna sokmaya alr.) HACI- (Kamaya alarak) Vay anam! Ben pislik mi ieyim! Ben vcudumu bununla m pisleteyim? Olum sen delirdin mi? Sonra Allah'a nasl hesap veririm? Ben senin gibi miyim? MAHMUT- (Glerek ve ieyi gstererek) , i de dertlerini unut, yoksa mahvolursun. EBULKASIM- (Dolab aarak bir ie konyakla bir kadeh karr.) Gel Hac Aa'cm kendi ienden i. Her gece itiin u ieden i de dertlerini unut, beni kahrmdan ldrdn. HACI- Vay velet... EBULKASIM- Vay deme, vay deme... MAHMUT- Hac Aa i, yoksa boazna dkerim. BAKIRCI- Bir ey olmaz Hac Aa, hepimiz bunun ila olduunu biliyoruz... NEC- Siz de zaten hastasnz... (Mahmut ieyi Hac'nn azna koymak ister, Hac kaar.) DEVRMC- Hac Aa i, yoksa azna dker, ben adamm tanrm. HACI- (Ebulkasm'a) Peki git, yiyecek bireyler getir. Bu ilacn tad ok pis... MAHMUT- Al i, tad pis deil, nazlanma. (Hac kadehi ier ve "puf, tu" eder) Hac Aa, btn paralar bunun iinde! KAIKI- Biz msaade isteyelim Hac Aa... HACI- Vay anam, peki benim anlamam ne olacak? Dnden beri yz bin... MAHMUT- Dar kmana izin vereceimi mi sandn Kak Efendi? Gidip benim sarho olduumu mu sylemek istiyorsun? Gel i, yoksa zorla iiririm. , sen mftden daha m dindarsn? stelik bu parasz! 65
(Zorla iirmeye alr, bu arada Ebulkasm bir yemek tepsisiyle ieri girer.) MAHMUT- Ebulkasm, bu benim iin bir lokma bile deil. Git yemek getir, ko yoksa ben bunlar (Odadakileri gstererek) yerim! BAKIRCI- Aman, ko yemek getir! DEVRMC- Oh, oh! Vallahi bu tam benim aradm kii. Fil gibi adam. (Mahmut'a) imdi otur da biraz siyasetten konualm. MAHMUT- Vay pis herif, aklnca ben sarhoum, beni kandracaksn. Ben kendimde olmadm zaman grm kimseye aklamam. Gel sen de benim kadar i, o zaman bakalm kim kimi yenecek. ! (ieyi azna dayar) DEVRMC- Geri benim tonlarca iim var, ama senin iin daha nemli. Tamam iiyorum. (ieyi kafaya diker.) MAHMUT- Peki, imdi siyasetten sor da cevabn vereyim... Bunlar da hangimizin daha eek olduunu grsnler. HACI- (Bir kadeh doldurur ve ier) Of aman, grdn m bama gelenleri, ne kadar zarar ettim... (Daha yksek bir sesle h edip inleyerek) yz bin tmen zarar... Ebulkasm nerede? Gelip benimle dertlesin... (Herkes gler) Zkkmn kk! BAKIRCI- (neci'ye) Birader, kalk gidelim, vaziyet kt... NEC- Otur seyredelim MAHMUT- h, h! Aklnzca ben sarhoum! Ne dediinizi duydum, bana glmek istiyorsunuz! Alak herifler, ben sizin gibi yzlercesini suya gtrp susuz getiririm! Oturup iin! Haydi bo durmayn! NEC- Bu iler bize gre deil, biz rak imeyiz! Zorla m!.. MAHMUT- Haydi grelim! Zorla taksiye bindirmek isteyen sen deil miydin? Beni cebine indirecek para destesi mi sandn? Rak i, yoksa canna okurum. (Ona saldrmaya alr, dierleri araya girerek "Birader i, gnah bizim boynumuza" derler. neci aresiz ier) MAHMUT- (Devrimci'ye dnerek) Grdn m, herifi nasl yola getirdim? (Gler) DEVRMC- Mallah, mallah! Ben bu zekya hayran kaldm. HACI- Yani btn zararlarm telfi edeceini mi sylyorsun? Aman ne kadar zarar ettim. Ebulkasm neredesin?
EBULKASIM- (Yemek tepsisiyle ieri girer) Evet Hac Aa! HACI- Kahrmdan lyorum. EBULKASIM- Gzn seveyim, u kuzu kebabndan ye, kendi maln neden kendin yemiyorsun? MAHMUT- Ben de yle diyorum! Paran nne koy, patlayncaya kadar rak i, neden bakalar isin... (Herkes gler) Yallah, herkes rak isin! DEVRMC- Aferin! enesi hi kapanmyor maallah. Bu kadehi nmzdeki seimlerde milletvekili seilecek olan Mahmut Aa'nn erefine iiyorum! (Korkudan herkes rak ier ve sarho olur) (Herkes sarho olmutur) MAHMUT- in dinsiz herifler! Haydi yallah! (Tekrar herkes korkudan ier; Ebulkasm da kendine bir kadeh doldurur ve ier) EBULKASIM- h canm kt. Dilimin ucundan midemin dibine kadar yanyorum. Anneciim, anneciim, sen yanmda yokken nasl leyim?! HACI- lme Ebulkasm, ben kimsesiz kalrm! h ne kadar zarar ettim ... EBULKASIM- Senin zararn cehenneme Hac Aa, ben lyorum. HACI- Defol git! DEVRMC- Pekla imdi biraz siyasetten konualm, bakalm Mahmut Aa'nn ikembesinde neler var. MAHMUT- (Elini gbeinin zerine koyar) Benim ikembem rak ve siyasetle dolu. (Bir kadeh rak ier ve dierlerini imeye davet eder.) BAKIRCI- Doru sylyor, ben de rak itiim zaman ikembem siyasetle doluyor. HACI- Arkada, brak ocuk siyasete girsin, belki biz de zararlarmz telfi ederiz. DEVRMC- Mahmut Aa, imdi milletvekili olduunu ve mecliste oturduunu farzet, ne yaparsn? MAHMUT- Ne mi yaparm? Oradaki kadnlara gz krparm, onlarla oynarm. DEVRMC- Yani siyasi faaliyet olarak ne yaparsn, demek istedim. MAHMUT- Ph, sen ne kadar eeksin! Siyaset yapmadan m oynaacam sandn? ffet ve dier manitalarmla aramzda kararlatracaz; yani yakama krmz gl takarsam, bunun "Vay pis kar, dn gece yine Abdullah'n yanndaydn, sana gnn gstereceim!..", beyaz gl takarsam, "Bu gece sendeyim." anlamna geldiini nceden onlara syleyeceim.
(Herkes sarho olmutur, dkp dkp imektedirler.) KAIKI- Bu ekilde halka hizmet edebilir misin? BAKIRCI- Peki ffet de halktan biri deil mi? MAHMUT- O kadn sizden daha da halk. Ben sakaldan, byktan nefret ederim. EBULKASIM- (Bir kadeh daha ier ve "Puf! Tuu!" eder) Yandm anaaam, yandm! MAHMUT- ek bir rak daha, ek! (Ebulkasm'n azna bir kadeh daha dker.) EBULKASIM- Hac Aa, gzn seveyim, ben lyorum. h anam, h! (Dar kar) HACI- Mahmut, Allah seni kahretsin, ocuu ldrdn! Fahieyle oynaman siyaset mi, sen zararlarm byle mi telfi edeceksin? MAHMUT- Hac Aa byle konuma, ffet ok soylu bir kadn, resmi kura gre alr. Ama sizler bire alp bine satyorsunuz. HACI- (Yar sarho) Olum sen delirdin mi? Ben malm ne istersem yaparm. MAHMUT- ffet de yle diyor ... BAKIRCI- (Alay ederek) Hac Aa, demiri kaa satyorsun? HACI- Yaram deme! Vay anam ne kadar zarar ettim ... EBULKASIM- (Sarho bir halde ieri girerek Hac Aa'y taklit eder) Vay anam ne kadar zarar ettim, ne kadar zarar ettim... Hac Aa bo ver, rak i!.. HACI- Defol git, utanmaz ocuk! (Ebulkasm kaar) DEVRMC- Arkadalar brakn da siyasetten konualm! HACI- Evet birader, bunu eit, yetitir, belki benim zararlarm ... DEVRMC- Pekla syle bakalm, eer hkmet, meclise bir yasa tasars getirirse sen ne sylersin? MAHMUT- Ben, ben, ben derim ki bunun iinde para mara, kar mar varsa al getir, yoksa halann evine gtr! BAKIRCI- Sarhosun, ama doru sylyorsun... MAHMUT- Ben sizin ananz alatrm, paralar getirin verin bana, yoksa mecliste sizin aleyhinizde barrm, "Bunlarn hepsi hrsz, btn mallarn alp ffet'e vermek lazm" derim... Sevgililerimin harla ihtiyalar var!.. DEVRMC- Ben bu salaklar bir saatte soyup soana evirebilirim. Az nce de Hac Aa'y soydum. 66
NEC- (Sarho) in rahat olsun, biz de halk soyup soana eviririz. EBULKASIM- (Sarho ve kolunda bir kzla ieri girer, onunla oynaarak Hac'y gsterir) Hac Aa ite bu adam, benim day olu olur. Annem bana "Hac Aa seni evlendirir" demiti. Ben de seni istiyorum... Hac Aa'cm, gzn seveyim bu kz bana al. (Mahmut'un yznde aknlk ifadesi belirir. Dierleri memnun olmulardr.) FFET- Hac Aa siz misiniz? HACI- (Glerek, ok memnun bir ed ile) Evet, evet, bir arzunuz mu vard? FFET- (Batl bir slupla) yleyse niin elinizi uzatmyorsunuz, iltifat etmiyorsunuz? HACI- Evet, tabii, uzatyorum, uzatyorum. (Elini uzatr ama Ebulkasm engel olur.) EBULKASIM- Hac Aa, bu benim nianlm, ne olursun beni onunla evlendir! HACI- Defol git! (Kendini zorlayarak ffet'le tokalar. ffet'in gz Mahmut'a iliir.) MAHMUTHayatm sen buraya, bu yabanclarn arasnda ne yapmaya geldin? Sana kt gzle bakann canna okurum! (Bararak) Bakmayn!.. (Ebulkasm ok etkilenir) FFET- (Naz ve edl bir slupla) Ben insann kalbinde ne olduunu ne bileyim? Ben o ekin parasn almaya geldim. MAHMUT- Benim canm bile sana fed olsun! FFET- Hayr, ben o ekten bahsediyorum. (Hac'y gstererek) Hac Aa'dan paray almaya geldim. MAHMUT- Hac Aa sen ver, biz seninle sonra hesaplarz. HACI- Ne, ne! Hangi ek? (ffet antasndan eki karp Hac'ya verir.) HACI- Vay canna, bu o yirmi bin tmenlik ek! Gel Kak, gel bak! KAIKI- Ne nemi kald? Artk demir yerine pamuk alrsn ... HACI- Grdn m ne kadar zarar ettim! (ffet, Hac'nn dizine oturup onunla oynar. Mahmut fkelenir ama ffet'in iareti zerine sessiz kalr.) EBULKASIM- Oh canma desin, zarar ettiin iyi oldu. FFET- Hac Aa, zararn laf m olur? Ben seni yle mutlu ederim ki dnyaya yeniden gelmi gibi olursun. BAKIRCI- (Sarho) h, doru syledin ... NEC- Evet vallahi, dnya mal byle eyler iin... HACI- Ne mutlu etmesi! Allah seni bana zarar iin gndermi! 67
(Bu arada Hac Aa, ffet'i sktrr, Mahmut ise fkeli ifadeler sergiler.) EBULKASIM- Hac Aa, bu karpuz deil ki sktrasn, bu benim nianlm. Hac Aa'cm ne olursun, beni onunla evlendir. Annem diyordu ki.. HACI- Defol!.. Hanmefendiye bir kadeh konyak doldur! EBULKASIM- (Alarken konyak dker) Hac Aa brak onu. Unuttun mu yoksa ne kadar zarar ettiini? Kahrndan lmek zeresin, brak onu... HACI- Defol git olum! O zararlarn bin kat, bu kadnn bir klna kurban... MAHMUT- Grdn m Hac Aa, demir yerine senin iin ne kadar iyi bir alveri yaptm? Ettiin kfrleri aynen iade ediyorum... DEVRMC- Aferin sana! (Hac ffet'i per) EBULKASIM- (Bararak) Vay Hac Aa, ne kadar zarar ettiini unuttun mu? HACI- Defol git olum! Kzcaz bana yeniden hayat vermek istiyor! (Zevkle) in arkadalar, benim yeniden domamn erefine iin! (Hac Aa, ffet'i per; Ebulkasm barr, Mahmut Aa ise tehdit edici hareketler yapar ve bu arada ffet'e iaretlerle"Paray al" der.") FFET- Hac Aa'cm, haydi ver artk u paray. HACI- Bam gzm stne, canm sana kurban, sana yz tmen vereyim. FFET- Neee? Yz tmen mi? ok ayp! MAHMUT- (ffet'e) Ne verirse al, domuzdan kl koparmak krdr. DEVRMC- Bravo! u zekya bak! Siyaset byle bir zek ister. BAKIRCI- Ben ona iki yz tmen veririm. MAHMUT- Ver! Ben onun iin toplarm. DEVRMC- Bravo! Siyaset byle olur. KAIKI- Ben yz tmen veririm, ama Mahmut Aa'nn eline vermem, muameleyi iyi yapmyor. MAHMUT- Ben imdi senin beynini datr, yz tmeni de alrm! HACI- (Glerek) Ben bin tmen veririm, ama taksitle. FFET- Aaa! Ne ayp! Sadece bin tmen mi? Haydi ver, ver bakalm! EBULKASIM- (Alayarak) Ama benim param yok ki! Ben ne yapaym? Allah'm ldr beni, kahret beni... (Dar kar) MAHMUT- ffet, sana dediim gibi, nakit, nakit... HACI- Allah belan versin! Sen ne zaman alveri yapmay reneceksin?
MAHMUT- Ben milletvekili olduum zaman o paralar sizden alr, ananz da alatrm! DEVRMC- Oh mallah! Vallahi bana bin tane kz verseler de u st veren inei deimem. MAHMUT- Ben inek deil, aslanm. Bunu kafana iyice sok. DEVRMC- Benim milletvekili yaptklarmn hepsi yle. Artk ustalatm, inekten deil aslandan bile st saarm. MAHMUT- Hac Aa, bin tmeni pein ver. ffet'in baz harcamalar var. Ondan daha temiz bir fahie bulamazsn. Bir iki dostu var, o kadar. Biri Abdullah Nebati, dieri Asar Hammari. Ben ikisinin de anasn alatrm. Hac Aa, u bin tmeni ver, bizim harcamalarmz var, yoksa ffet'ciimi senden alrm. (Hac ffet'i kucana alp per, Mahmut ffet'i almak ister; bu arada Ebulkasm baka bir kadnla ieri girer.) EBULKASIM- (Heyecanla) Hac Aa'cm gel sen bunu al, onu bana ver. (Hac ffet'e iyice sarlarak onu Mahmut'tan kurtarmaya alr. Mehin adndaki ikinci kadn Mahmut'un ffet'e sarlmaya altn grr ve arkadan onun srtna vurmaya balar.Mahmut ise ffet'i pmektedir.) MAHMUT- Kim srtm svazlyor? ok gzel, svazla, svazla, yumruk at! (Herkes gler) DEVRMC- Bravo! u yumruk yiyene bak! Siyaset adam byle olmal. MEHN- Vay erefsiz! Bana "Sen Haydar' brak, ben de ffet'i brakaym" demedin mi? Utanmyor musun? Ayp deil mi sana? (Mahmut korku ve hayretle arkasna dnp bakar ve kenara ekilir; ffet, Mehin'i grr; herkes gler) FFET- Adi kar, u pezevenklerin arasnda ne aryorsun? MEHN- Bunlar pezevenkse peki sen ne aryorsun? Sevgilimi karmaya m geldin, llk? Mahmut'un bana byk bir felaket getireceim! Babasn mezarndan karp atete yakacam... HACI- Tvbe ya rabbi, tvbe estafirullah! MEHN- Aaa! Anladm, u karya yapp dua eden herif, sen Hac Aa'sn deil mi? Evet sensin, hepsinden daha pissin. Senedi verdin, parasn da demen lazm. Haydi abuk! (Senedi Hac'ya verir) HACI- Allah seni kahretsin Mahmut! Demirin senedini u karya neden verdin? MAHMUT- Ben vermedim, kendisi cebimden yrtm... FFET- (Mahmut'a) Yine u pis karnn yanna m gittin?
MEHN- Bana pis diyene bak! Ulan manyak kar, ben sosyeteler mahallesinde oturuyorum, sen ise sokaklarda srtyorsun! (Birbirlerine girip dvmeye balarlar, tekiler seyredip glerler. Hac uzaktan ffet'i savunur ama fazla yaklaamaz. Ebulkasm bir ne bir arkaya zplayp durur, ama o da fazla yaklamaya cesaret edemez. Sonunda Mahmut, Mehin'i, Hac da ffet'i yakalar.) EBULKASIM- Hac'cm onu bana ver, onunla evlenmek istiyorum, bana ver. Vermiyor musun? imdi sana gsteririm! (Ebulkasm dar kar. ffet ve Mehin, Mahmut'a "erefsiz, utanmaz, terbiyesiz, ..." gibi szlerle svmeye balarlar.) MAHMUT- Ben erefsiz deilim, erkein sz szdr. (ffet'e dnerek) Ben senin yanndaym, seni seviyorum. (Mehin'e dnerek) Ben senin yanndaym, seni seviyorum. MEHN- Alak! Gzmle grdm. FFET- Alak! Ona verdiin senet neydi? MAHMUT- (Yumuak bir sesle) Dinleyin de anlataym. Yoksa milletvikili olduumu duymadnz m? Aptallar! Milletvekili bir metresle yetinmez! (Kadnlar sevinerek yaklarlar.) Bir milletvekilinin gnl rahatlyla milletin iini yapabilmesi iin urayaca en az on-onbe scak yuva olmal. Yoksa her yerde onu evlerine arrlar ve karsna bir dilber dikerler. Benim metresim olduunuz iin vnmeniz lazm, sizin arkadalarnz da milletvekilinin metresinin arkadalar olduklar iin vnmeleri lazm... DEVRMC- Oh canm, zekya bak! MAHMUT- Sus! Brak da konualm! DEVRMC- Bravo! MAHMUT- Zkkm! (Bu arada Hac Aa'nn kars Hac Ana, banda adr, elinde sprgeyle Ebulkasm'la birlikte ieri girer.) HACI ANA- Hani? Nerede? EBULKASIM- te oradalar! Bak sana demedim mi! (Hac Ana'nn banda adr olduu iin nn gremez ve sprgeyle herkesi dver) HACI ANA- Hani? Hani? Nerede o fahie kadn? Allah senin cezan versin Hac Aa! Artk gpegndz sevgilini eve getiriyorsun! (Herkes bir keye kaar. adr, Hac Ana'nn bandan der. Mahmut yere uzanm, horlamaktadr. Hac Ana, "Kalk gidelim, orban i, kalk, hastasn" diyerek Hac'y elinden tutup eker. Ebulkasm, ffet'i kucaklayp gtrr.) BRNC PERDENN SONU Srecek 68
RAN FIKRALARI-1
Derleyen ve eviren: Prof. Dr. Mehmet Kanar EEN GLGES Mollann biri bir ehirden tekine gitmek istedi. Bir eekiden bir tmene eek kiralayp dt yola. Scak da bastrd ha bastrd. Molla eekten inip hayvann glgesine oturdu. Biraz dinlendikten sonra yoluna devam etti. Varaca yere vard. ini grdkten sonra ehre dnd ve eekiye bir tmen verdi. Eeki: ki tmen kira borcun var bana. Molla: O da niye? Eeki: nk eeimin glgesine oturdun. Eei kiraya verdim sana, eein glgesini deil! Molla ile eeki bir sre az kavgas yaptlar. Sonra i kadya vard. Ama kadnn nasl bir karar verdii belli deil? FETHAL AH LE MELK-ERA SABA Bir gn Melik-era Saba ile Fethali ah babaa oturuyorlard. Arada bir iir syleyen Fethali ah zayf iirlerinden birini ballandra ballandra Melik-era'ya okuyup fikrini sordu. z sz doru ve dobra dobra bir adam olan Melikera "Zayf bir iir. Hnkarm airlii brakp ehriyarlkla urasalar daha iyi olacak" dedi. Dedi ama Fethali ah bu cevap zerine gazaplanp Melik-era'y ahra kapattrd. Bu olayn stnden bir sre geti. Bir gn yine Fethali ah Melik-era'ya iirlerinden birini daha okuyarak grn sordu. Melik-era cevap vermedi. Ban nne emi dar kyordu ki Fethali ah sordu: - Melik-era, nereye? - Ahra hnkarm! YOKSUL LE CMR Yoksulun biri cimri mi cimri bir zengine gidip "Seninle benim babam Adem, annemiz de Havva deil mi? yleyse kardeiz biz. Ama senin de bunca maln mlkn var. Kardee paylaalm unu." dedi. Zengin adam uana seslendi: - una bir mangr ver de bir an evvel gitsin bamdan! Yoksul: Efendim, neden doru drst pay etmiyorsun? Zengin: Aman sus! teki kardelerin bir haberi olursa payna bu kadar da dmez! 69
MNECCMN FALI Rivayet bu ya, bir mneccimi daraacna ekerlerken sordular: - Bu hali de falnda grdn m? - Valla bir ykseli gryordum ama burada olacan bilmiyordum! ASKER Askerin birine sordular: - Neden savaa gitmiyorsun? - Valla dmanlardan birini bile tanmam. Onlar da beni tanmazlar. yleyse niye dmanlk olsun aramzda? MUAVYE LE BEDEV Muaviye oturmu, kuzu kebab yiyordu ki anszn bir bedevi gelip oturdu sofraya. tahla etleri ayrp kemikleri kryordu. Bu durumu izleyen Muaviye dayanamayp bedeviye " Galiba bu kuzunun babas seni boynuzlam !" deyince bedevi cevab yaptrd: - Kuzuya gsterdiin efkate baklrsa, anas da seni emzirmi her halde! HASAN BEY'N PAPAANI Hasan , arkadan yalnz yakalam, papann meziyetlerini anlatyordu: - Papaanmn ne akll olduunu bir bilsen. Sa ayan tuttun mu ngilizce konuur. Sol ayana deersen Franszca konumaya balar. Hasan' keye sktrdn sanan arkada "Ya iki ayan ekersen ne yapar peki?" diye sorunca Hasan ne cevap vereceini bilemedi. O srada papaan imdadna yetiti: - Yere derim o zaman salak! HANGSN STERSN? Bir gn Gazneli Mahmut srtnda diken tayan zayf m zayf bir ihtiyar grd. Haline acyp " htiyar ! u skntdan kurtulmak iin iki altn m istersin, bir eek mi ? ki koyun mu , bir ba m? Dile benden." dedi. - Altn ver, belime saraym. Eee binip koyunlar nme kataym. Baa gidip mrmn sonunda duacn olaym. Sultan bu cevab beendi ve ihtiyarn dileklerini yerine getirdi. TATL BTT Adam bir aylk yllk iznini geirmek iin Hazar kysndaki motellerden birine gitmiti. Dokuzuncu gn eline bir mektup verdiler. Mektubu okuduktan sonra bir ah ekti:
- Ne yazk ki tatil bitti! Motel mdr aknlk iinde sordu: - Ama bir ay kalacanz sylemitiniz! - Evet. Bir ay kalacam ama yine de tatilim bitti. nk karm yarn buraya geleceini yazyor! ZE BAK Adam, dostunu evine davet edip nne bir tas st koydu. - Buyrun. Yourt, peynir, tereya stten yaplr zaten. Zavall konuk sesini karmad. St iip gitti. Bu kez o davet etti arkadan. nne bir asma dal koydu. - Buyrun. Pekmez, helva, ra asmadan yaplr zaten! HO GELM Sarn biri hasta ziyaretine gidiyor, hem yryor hem dnyordu: -Hastann baucuna oturunca "Naslsn?" diye sorarm. "yiceyim" diyecektir. "Ne yiyorsun?" diye sorarm. "Falan filan" diyecektir. "Doktorun kim?" diye sorarm. "Filanca" diyecektir. Hastann banageldi; eilip sordu: - Naslsn? - lyorum! - Elhamdlillah! Neler yiyorsun? - Zkkm! - Afiyet olsun! Doktorun kim peki? - Azrail! -Ho gelmi! YOKSUL LE BAKKAL Yoksulun biri bir bakkaldan sadaka istedi. Bakkal kovalayp kfretmeye kalknca o da ayakkabsn karp bakkaln bana indirdi. Bakkal doru kadya gidip ikayette bulundu. Kad yoksulu artp "Niye vurdun bakkala?" diye sordu. - Bana kfretti de ondan. - Yine de kt bir ey yapmsn. Ama fakir olduun iin sana fazla ceza vermeyeceim. Bakkala yarm kran ver ve git! Cebinden bir kran karan yoksul, paray kadya verirken onun bana da ayakkabsn geirdi: - Adalet buysa, yarm kran sen al, yarm kran da ver ona! GRNT Kk Said televizyona fena almt. Her eyi televizyon gzlyle gryordu. Bir gn annesi iddetli soukalgnlndan yataa dm, gs arsndan konuamyordu.
Akam babas gelince sordu : - Annen nasl olum? - Grnt fena deil ama ses gitmi! BLN BAKALIM Padiah nedimlerine bir bilmece sordu: - Bilin bakalm. Geen yl gelmedi; bu yl gelmez ve gelecek yl da gelmeyecek. Bir kede duran grevli ne kt: - Benim maa hnkarm! Padiah gld ve bahi verdi ona. KATBN MAZERET Adam bir katibe gidip " Bir mektup yaz benim iin" dedi. - Ayam aryor, yazamam. - Niye bahane buluyorsun? Seni bir yere mi gndereceim? - Doru diyorsun da, kimin iin bir mektup yazsam, okutmak iin beni aryorlar. Yazm kimse okuyamyor nk! SABREDERLER renci arapa retmenine sordu: - Hocam , buzann arapas nedir? - Araplar byynceye kadar sabreder, sonra "bakar" yani inek derler! KA YIL KALDI? Padiah mneccime sordu: - Ka yl mrm kald? - ki yl. Padiah bu cevaba ok zld. ok akll bir veziri vard padiahn. Mneccimi huzura arp sordu: - Syle bakalm. Ka yl mrn kald senin? - Yirmi yl. Vezir derhal klcn ekip padiahn gz nnde mneccimi ldrd. Bu durumdan ok keyiflenen padiah bir daha mneccimlere gvenmedi. MERUTYET Bahl-vizin anlatyor: Merutiyet balaryd. Bir eve gittim. Yal bir kadn ile gen bir kz vard orada. Yal kadn "Merutiyetin amac ne?" diye sordu. - Yeni kanunlar. - Ne mesela? aka yapacam tuttu: - Mesela gen kzlar yal adamlara, yal kadnlar gen olanlara verecekler! Kz : Peki yarar ne bunun? Yal kadn susturdu kz: - Merutiyet kanunlarn eletirecek kadar bydn m sen edepsiz?! 70
ETKL DUA Bir sofu deirmene buday gtrd. Deirmenci : imdi zamanm yok. Sofu : imdi budaym tmezsen, sana, deirmenine ve eeine bela gelmesi iin dua ederim ! Deirmenci : Senin her duan kabul oluyor mu? Sofu : Evet. Deirmenci : yle mi? Dua et de budayn tlsn bakalm! KM MUTLU? Sadece erkeklerin katld bir ziyafette ev sahibi sordu: - Karsndan memnun olmayan varsa, ayaa kalksn. Bir kii dnda herkes ayaa kalkt. Ev sahibi adama dnp : - Maallah, maallah! Ne mutlu size ki karnzdan memnunsunuz! - Yok canm. Karm bugn ayam krmasayd, sizden nce kalkardm! ARN NTKAMI air bir zengini methetti ama bahi alamad. Bu sefer hicvetti. Zengin tek kelime etmedi. Ertesi gn air gidip zenginin kapsna oturdu. Zengin: Ey air! Medhettin, hibir ey vermedim; hicvettin, hibir ey demedim. imdi ne diye geldin kapma? air: lrsen mersiyeni yazacam da! SALAKLIK LSTES At satclar padiaha bir ka at gsterdiler. Padiah atlar beenip satn ald ve yine at getirsinler diye bin tmen de peinen verdi. Bir gn padiah vezirine dedi ki: - Memleketteki btn salaklarn adn yaz getir bana. - nceden yazmtm efendim. Listenin banda da zt-devletlilerinin ad var. - Neden o? - At satanlara tanmadan etmeden para verdiniz. Salaklk deil de nedir bu? - Peki, ya at satclar atlar getirirlerse ne olacak? - O zaman isminizi silip, onun yerine at satclarnn adn yazarm! YZME BLMYORUM Adamcaz suya dm rpnyor ve imdat istiyordu. Yoldan geen biri sordu: - Niye bu kadar barp aryorsun? - Yzme bilmiyorum da ondan! - Allah iyiliini versin! Ben de yzme bilmiyorum ama senin gibi baryor muyum? 71
HKMET Rivayete gre airin biri halifeyi ven bir kaside yazp mecliste okudu. Halife kasideyi ok beendi ve " yz dinar m istersin yoksa her biri yz dinar deerinde hikmetli sz m?" diye sordu. air: Kalc hikmet fani dinardan yedir. Halife: Birinci hikmet u: Elbisen eskiyince yeni ayakkab giyme. ok kt grnr nk. air : Yand yz dinar ! Halife glerek : kinci hikmete gelince, ne zaman sakaln yalanrsa aa eerim deme. Elbisen yalanr yoksa. Sersemleen air : Halife hazretleri, Allah akna nc hikmeti kendinize saklayn! Yz dinar nc hikmetten bin kez yedir! ERKEKSEN SEN GEL Talhek byk bir su ilemi ve sultan da ona lm cezas vermiti. Cellat klcn ekmi, Talhek'in banda vur emrini bekliyordu. Sultann sa solu hi belli olmad iin Talhek ecel terleri dkerken nedimlerden biri gelip" dlek herif! Erkek gibi davransan a!" dedi. Talhek "Erkeksen, hadi gel ,sen benim yerime ge, ben de kalkaym urdan!" deyince sultan gld ve onu affetti. SEN M BLECEKSN? Olan, yz yan geen annesini hava alsn diye zembile koymu dolatryordu. Yolda zamann peygamberine rastladlar. Peygamber "Anneni kocaya ver" diye takld. Olan "Bu yanda evlendirmek nasl olur bilmem ki?" deyince annesi ensesine bir yumruk vurup grledi: - Sen mi iyi bilirsin , Allah'n peygamberi mi? FERZANE HANIM k ve zarif bir insan olan Ferzane Hanm hizmetisine " Bak kzm, sofray ben kurduum zaman hi kusur oluyor mu?" deyince hizmeti cevap verdi: - Doru hanmm. Her kadn hizmetilik iin yaratlmam. Maallah siz bu i iin yaratlmsnz! ALINMI R Bir gn nl air Enver Belh arsndan geerken bir kalabalk grd. Kalabal yarnca bir de ne grsn? Adamn biri onun kasidelerini kendi adna okuyor ve halk da alk tutuyor . Yaklap adama sordu: - Kimin iirlerini okuyorsun sen? - Enver'nin.
-Enver'yi tanr msn ? -Ne diyorsun? Enver benim. Enver gld ve : - alnm iir duymutum ama alnm air duymamtm hi! dedi. GRCLK Adam, oluna kz istemek iin grcle gitti. Kzn babas sordu: - Annesini grdnz m hi? - Evet, grdm. Ama kznz tercih ederim! TMUR LE ALGICI Aksak Timur Hindistan'a gittiinde " Hint algclarnn pek maharetli olduklarn byklerden duymutum" dedi ve algclar ard. Grme zrl bir algc huzura gelip tar almaya balad. Padiah ok memnun kald ve algcya adn sordu. -Adm Devlet'tir efendim. - Devlet kr olur mu hi? - Devlet kr olmasayd, topaln evine gelir miydi hi? SULTAN MAHMUD LE NEDM Gazneli Mahmut ok ackmt. nne patlcan yemei getirdiler. ok houna gitmiti. "Patlcan ho bir taam" dedi. Mahmud'un nedimi patlcan medhetmeye balad. Meziyetlerini anlata anlata bitiremedi. Yemek bitip de karn doyunca "Patlcan kt bir taam" dedi Gazneli Mahmud . Nedimi bu kez " ok kt ve de zararldr" dedi. Bunun zerine Mahmut nedime dnerek " Behey kftehor, demin patlcan vyordun, imdi yeriyorsun. Bu ne itir?" deyince nedim "Efendim, ben sizin nediminizim, patlcann deil" cevabn verdi. NEDEN PARA VEREYM? airin biri bir zengine giderek onu ok medhetti. Zenginin keyfine diyecek yoktu ."Yarn gel de para vereyim sana" dedi. air ertesi gn sabah zenginin kapsna geldi. Zengin "Neden geldin sen?" diye sorunca "Dn bana para vereceini sylemitin ya; onun iin geldim" dediair. Bunun zerine zengin " Ama da salaksn ha! Sen szle beni memnun ettin, ben de szle seni memnun ettim. imdi niye para vereyim ki?" dedi.
ARSLAN POSTUNDA BR EEK Bir eek nerden bulduysa, bir arslan postu bulup geirdi stne Kendini arslan zannedip girdi kye. Halk arslan grnce korkudan tabana kuvvet katlar. Eek ok keyiflendi bu ie. "Artk kimse srtma yk atamaz bundan byle.Rahat rahat yaarm. Hele bir de baraym , iyiden iyiye korksunlar" dedi kendi kendine. Balad anrmaya. nsanlar anrma sesini duyunca anladlar ki bu arslan deil. Aldlar postu srtndan, vurdular palan. AT LE SEYS ehzade at iin bir seyis tutmutu. Ama seyis atn arpasn samann alp satyor, buna karn gnde drt kez at tmarlyordu. Bir gn at seyise dedi ki: - Dorucuysan ve semirmesi istiyorsan, arpam, samanm alma. nk a karn kuru tmarla doymaz! BENM N DEL Grme zrl biri geceleyin elinde kandil, omuzunda testi arda yryordu. Birisi " Be ahmak! Gece ile gndz senin iin bir nasl olsa. Kandilin ne faydas var sana?" dedi. Kr glerek "Gecenin karanlnda stme gelip testiyi krmayasn diye kandil tayorum; benim iin deil" dedi. KM OBUR? Padiah veziriyle oturmu hurma yiyor, ekirdeklerini de vezirin nne atyordu. Hurmalar bitince padiah vezire " nndeki ekirdeklere bak. Ne kadar obursun!" dedi. Vezir altta kalr m? Cevabn verdi hemen: "Hnkarm; obur ona derler ki nnde ne hurma brakr ne ekirdek!" dedi. H PHE YOK Birisi papaann eitip Farsa retti . Papaan her sze cevap olarak "Hi phe yok" diyordu. Bir gn adam papann satmak iin arya gitti ve yz tmenden satla kard. Bir mteri gelip papaana "Yz tmen eder misin sen?" diye sorunca papaan "Hi phe yok" dedi. Mteri pek keyiflendi ve papaan satn alp evine gtrd. Ama papaana ne dediyse "Hi phe yok"tan baka bir ey sylemiyordu. Sonunda sinirlenip "Eeklik ettim de aldm seni!" deyince papaan yine "Hi phe yok!" dedi. Adamcaz gld ve papaan azad etti. 72
DOU DENZNDEN DAMLALAR1

Derleyen ve eviren: Do. Dr. Ali Gzelyz Adalet, her eyi yerine koymaktr. Zulm ise bir eyi baka yere koymaktr. (Mevlna Celleddin) Akll ve asil kiiler, yaptklar iyilik iin karlk beklemezler. yiler arasnda arkadalk abuk kurulur, g bozulur. rnein altn srahi kolay kolay krlmaz; atlar veya krlrsa da abucak eski haline getirilebilir ya da hemen onarlr. Oysa ktler arasndaki dostluk ok abuk bozulabilir, dzelmesi ise uzun srer. Tpk toprak testi gibi; kk bir darbeyle hemen krlr, onarlmas ise olanakszdr. (Kelile ve Dimne) Arnn yuvasn ykan, baln tatlldr. (Nizami-yi Gencev) Aslan kpeklere bakanlk ederse, kpeklerin her biri aslan kesilir. Kpek aslanlara bakanlk ederse, aslanlarn hepsi kpek gibi olur. (Yusuf Has Hcib) Atein, atei sndremeyecei gibi ktlk de ktl sndremez. Aksine su, atei; iyilik de ktl sndrr. (Lokman Hekim) Ayn dili konuanlar deil, ayn duygular paylaanlar anlaabilir. (Mevlna Celleddin) Bahvan, bir gl uruna dikenlerin klesi olur. (Trk sz) Bakasndan stn olmamz nemli deil, asl nemli olan dnk durumumuzdan stn olmamzdr. (Hint sz) Benim gnlm sevgilimin akyla dolu olduu iin, oraya bakasnn kini smaz. (Sa'diyi irz, Bostan) Bir kii kpr kurar, bin kii onun zerinden geer. (zbek sz) Bir mum, baka bir mumu tututurmakla ndan bir ey kaybetmez. (Mevlana Celleddn) Birbirinizi seviniz, ancak sevginizi zincirlemeyiniz. Sevginiz, ruhunuzun kylar arasnda kprdayan bir deniz olsun. (Halil Cibran) Birlikte gldnz kiileri unutabilirsiniz ama birlikte aladnz kiileri asla. (Halil Cibran) Blblden vef beklemeyin. nk her an baka bir gln zerinde ter. (Sa'd-yi irz) 73
Byk bir ii yapmak iin zaman bulamyorsan, o ii hemen bakalarna devret. (Ebulksm- Firdevs) Cahil dostun olacana, akll dmann olsun. (ran sz) ou zaman diken ekip gl dermek isteriz, ancak bu isteimizin doa yasalarna aykr olduunu dnmeyiz. (bn-i Sina) Dostunun alnndaki sinei baltayla kovalama. (in sz) Dostunun gnln krarsan, dmann mutlu edersin. (Sa'd-yi irz) Dnyadaki btn straplar, aza kanaat etmemekten ileri gelir. (Firdevs) Dnyann btn karanlklar bir araya gelse, bir mumun n sndremez. (ran sz) Dman aresiz kalnca, dost klna girip dmanln srdrr. (Sa'd-yi irz) Elde edilmesi olanaksz bir eye umut balamamak gerekir. (Bozorgmihr "Enuirevan'n veziri") Elimi ve ayam zincire vurabilirsiniz, hatta beni karanlk bir zindana atabilirsiniz ama zgr dncelerimi asla tutsak edemezsiniz. (Halil Cibran) En verimli yamur, aln teridir. (Cenap ahabettin) Evlilik, kaleye benzer; dardakiler, ieri girmeye; ieridekiler ise dar kmaya alr. (Tayland sz) Gh giderim medreseye, ders okurum Hak iin; Gh giderim meyhaneye, dem ekerim, kime ne? (Kul Nesm) Genliktir, insana gzellik veren; gzellik snerse, gnl olur mu en? (Nizm-yi Gencev) G kullanarak elde ettiklerimizi, ancak g kullanarak elimizde tutabiliriz. (Mahatma Gandhi) Halk seven yneticiler, Tanr'nn sekin kullardr. (Bozorgmihr "Enuirevan'n veziri") Hayatm szden ibarettir: Ham idim, pitim, yandm. (Mevlna Celleddin) Hepimiz kahkahalarmz gzyalarmzla dyoruz. (Peyami Safa) Her mevsim deiikliinde dalar, aalar ve rmaklar farkl bir grnm kazanr. Ayn ekilde insann da deneyim ve duygular, yann ilerlemesiyle orantl olarak deiir. Her kn gnlnde bir baharn kprday ve her karanlk
gecenin rtsnde bir gn tebessm vardr. (Halil Cibran)
doumunun
Sevgi dolu bir szck, en souk gnde bile insan stabilir. (Japon sz) Sevgide "daha ok" ya da "daha az" kavramlar yoktur. Sevgide ,"imdi", "o zaman" veya "burada","orada" szckleri de yoktur. "Sevgi krdr" dediinizde de sevginin, sevgilide hibir kusur grmediini kastediyorsunuz. Dorusu krlk, grme derecelerinin en st noktasdr. Keke hi bir eyde kusur gremeyecek kadar kr olsaydnz. (Mihail Nu'ayme) Sorunlar kendi gcnzle zemiyorsanz en azndan onlarn karsnda durunuz. (Hasan Sabbh) Sz ve davranlarmz, her zaman akl terazisinde tartp uygulamalyz. (Zerdt) Sz, ok gibidir; azdan ktktan sonra bir daha geri dnmez. (Arap sz) "Susmak" aacnn meyvesi, gnl rahatldr. (Arap sz) Adalet sahibi, bilgili, soylu ve balayc olan bir insan asla kt olamaz. (Bozorgmihr) Susmak iin enerjiye ihtiyacmz yok. (Hint sz) Tembel insan, her zaman faydasz ilerin peindedir. (Arap sz) Tembellik, zgr adam tutsak eder. (Ebulksm- Firdevs) lkemdeki yallarn, kadnlarn ve ocuklarn huzurlu ve mutlu olduklarn grdm iin zafer ann ok seviyorum. (Nadir ah) Ya olduun gibi grn, ya grndn gibi ol. (Byezd-i Bistm/Mevln Celleddin) Yalan, drtnala gider; doru ise adm adm ilerler ama yine de zamannda yetiir. (Japon sz) Yal ve deneyim sahibi olan kiilere danmaktan ekinmeyiniz. nk onlarn gzleri, yllarn ehresini grm; kulaklar ise yaamn sesini duymutur. (Halil Cibran) Yedi ey insan helk eder: Onur olmadan siyaset, vicdan olmadan lezzet, emek olmadan para, deer olmadan tanma, ahlk olmadan ticaret, insanlk olmadan bilgi, fedakrlk olmadan ibadet. (Mahatma Gandhi) Yerinde sz syleyen, zr dilemek zorunda kalmaz. (Fatih Sultan Mehmet) Zulm klcn kullanan, ayn klla ldrlr. (Kelile ve Dimne) 74
Her eyde bir ayp var, her eyde bir hner var; Gzn yum ayba, zne hner aktar. (Nizm-yi Gencev) Herkes kendi haklaryla yetinirse; sava alan, dostluk alanna dnr. (Nadir ah) Hi kimse, gayret etmeden ulaamaz. (Kelile ve Dimne) baarya
nci ele getikten sonra denize ne gerek var? (Hafz- irz) nsann yaamndaki karanln kayna ktlktr; ondan uzak durmalyz. (Ebulkasm- Firdevs) nsanlarn savalar, ocuklarn kavgalarna benzer; hepsi sama ve anlamszdr. (Mevlana Celleddin) Kaybolan bir eyi bulmann verdii zevk, o eyin kendisinden daha deerlidir. (Abdurrahman- Cm) Kendi menfaatin iin bakalarna zarar vermeye kalkma. (Zerdt) Kimse kendi kendine t vermesin. Herkes bakalarnn dne muhtatr. (Sa'd-yi rz) Kitap, insann cebinde tad bir bahedir. (Arap sz) Kt ahlakl insanlar, porselene benzerler; abuk krlrlar, onarlmalar ise olanakszdr. (Sanskrit sz) Meyve veren aaca balta vurmazlar. (Sa'diyi iraz) Mum insanlar aydnlatr ama kendini yakp eritir. (Lokman Hekim) Mutluluk, paylaldka artar; dert, paylaldka azalr. (Azerbaycan sz) Ne kadar alaktan uarsan, dtnde o kadar az incinirsin. (in sz) On yoksul bir kilime sar ama bir lke iki padiaha yetmez. (Sa'di-yi iraz) Onurlu insanlar, bakalarna eziyet etmeyi asla dnmezler. (Zerdt) Paraya dman gzyle bak, halk sana dost gzyle baksn. (Nizmulmlk) Salkl bir yapya ve gce sahip olan biri asla yalan sylemez. Yalanclarn tamam hasta, gsz ve alaktrlar. (Bozorgmihr "Enuirevan'n veziri")
BAYBURTLU HCRNNN R VE RNDE DN UNSURLAR

Yrd. Do. Dr. Mzahir KILI* Hicrn, H.1324/M.1908 ylnda Erzurumun spir ilesine bal Ahbunus (amlkoz) kynde dodu. Babasnn ad lyas, anasnn ad Peruzadr1 asl ad Hac Tatandr. 18 yanda Mtak kz Safiye ile evlenmitir. Bu einden olu ve kz olmu, einin vefatndan sonra Havva isminde baldzyla evlenmi bu einden de 3 olu ve 3 kz evlad olmutur. Eitimine kyn imam Mehmet Hocada balam, iyi bir tahsil grmemitir. Askerliini 1928 ylnda Ardahanda yapmtr. Zuhurattan tarihim (aka dmesi) 1931dir diyor. Trabzon Akaabat Zevane ( Salhan) kynde Cuma namaz dn alnn dibinde biraz kestireyim der, uyuya kalr. Bu durumu yle anlatr: Ryamda pir yanma geldi, gaflet halinde yatma kalk seni bir meclise gtreceiz dediler. Kalktm onlarla beraber gittim. Beni bir divana gtrdler huzura kardlar. Bu divan, klar, arifler divandr, maneviyattan baban Celalinin ak sana verilecek diye buyurdular. Erenlerin sral oturduu meclise girdik. O esnada maukam Halepli Murat Beyoullarndan Hurit Bey kz Merdiye de huzurdayd.2 Merdiye ve Hacya bade verilip imeleri sylenir. Merdiyeye Leyla, Hacya da Hicrn mahlasn verirler. imdi gidin mr mddetinizce sen Hicrn diye, sen de Leyl diye maddede birbirinize, manada Cenab-i Hakka iltica edin, dnyada size kavumak yoktur. Derler. Ancak baz iirlerinde Leylaya gitmek istediini syler. Fakat vuslat mmkn deildir. Bu hal zerine garip tavrlar sergilemeye balar ve yaknlar ona delirdi derler. Bu hal klk halidir. yi bir tahsil grmemesine ramen, mmi veya okuryazarl az olan klarn bu ilmi nasl edindiklerini u ekilde dile getirir: Erenler ahn grdm bu gece Okutup yazdrd, hurufsuz hece
Atatrk niversitesi Ar Eitim Fakltesi retim yesi. 1 Yardmc. lhan. Halk Ozan Bayburtlu Hicrni, Samsun, 1998, adl eserinde ana adn; Feruzeolarak kaydetmitir. Ayrca ilk ei Safiyeden 4 kz. 3 erkek ocuu olmutur der. 2 KAYAOLU, Taceddin, KIRTAN, Mahmut, irinsiz Ferhat, Leylasz Mecnn Bayburtlu Hicrn, Fide Yaynlar, stanbul, 2006, 932 s.
*
Arab, Faris, Trke, Urumca Yetmi iki dilde lisanmz var k olduu kzn adn bir iirde yle dile getirir: Bir gzel grdm ki giymi al beyan Ameller bbndan eylerim beyan Huriden ayrlm asl bu simam Hurit Beyin kz Leyla dediler Hicrni, geimini sebze yetitirerek ve ortaklk ederek kazanmtr. Bunlarn dnda birok ile megul olmu ise de kln dnda hibir ite baarl olamamtr. 1956 ylnda evini Bayburt merkeze nakleder. nce Veysel mahallesine, sonra Belediye ve hayr sahiplerinin yaptrd Esentepe mahallesindeki eve tanr. 1959 ylnda beyin kanamas sonucu fel olur. Ayrca Basur ve Astm hastalndan da olduka muzdariptir. mrnn son demleri olduka skntldr. 22 ubat 1969 ylnda Hakkn rahmetine kavuur, Tuzcuzade Mahallesi Garipler mezarlna defnedilir. Mezar tana yazlmasn istedii iiri udur: yle bir sevdaya olmuam meftun irinsiz Ferhadm, Leylasz Mecnun Kalu inn lillahi ve inn ileyhi rciun3 Her n bir mahlas vardr. ire mahlas usta irler veya bade annda verilir. Hicrni Baba da mahlasnn veriliini yle aklar. Sorar isen Hicrnnin dersinden Bir gece yatarken ryamda buldum Rahmetli Hicrni Babay 1968 ylnn Eyll aynda Bayburttan Bayraktara (amlkoz ile komu ky) giderken tandm. Kamyon zerinde deneine yaslanm, sakall bir ihtiyar kamyonun kasasnda yolculuk ediyordu. Merak ettim yanmdakilere sordum ve: te bu Ahbunuslu Hicrn Baba dediler. O tarihler ilkokulu yeni bitirmitim, bu byk halk ve Hak irinin deerini bilecek durumda deildim.
" Biz Allah'a aidiz ve sonunda O'na dneceiz" derler. K.K. Bakara, 156
3
75
iirleri: Kuvvetli bir iir teknii vardr. yi bir eitim grmemesine ramen badeli bir ir olan Hicrnnin iirlerinde grlen aksaklklar syleyiten deil, yazya geirilmesinden kaynaklanmaktadr. Her ir ve k gibi onun da gnlden ikyeti vardr. Gnl elinden acizdir. Bu hastalnn tedavisi iin hekim-hekim dolar. Srekli onunla kavga halindedir, asla usanmaz. Aray iindedir: cevherdir tartlr; tellaldr pazara kar. Perian bir haldedir. Bir kaptan gibi deryaya kar. iirlerinde harf, be nokta ifadesini ok kullanr. Ak kelimesi harftir. Arap harfleriyle yazldnda; Ayn ( ,) in ( ,)Kaf ( . )Bu harflerden ayn ve in in noktalarnn toplam betir. iirlerinde tebih ve mecazlarla yer verir. Tabut iin gemsiz at, ifadesini kullanr. Muamma olarak yazd u iirinde: Bir bend kurdum derde yasldr ba Burcu betir alt babdr oca On iki top otuz iki yapra Elli drt ta dndrr dibek olmuam slam dininin kurallar deerlendirildiinde, slam akaidine gre, slamn art 5tir, mann art 6, namazn artlar 12, slam dinin temel artlarnn toplam 12 ve emir ve nehiylerin toplam 54tr. Bu saylar iirde ok gzel bir ekilde dile getirmitir. Bundan baka baz iirleri muammal veya mecazl anlatmlar ierir. . Ayn ilmi gelse elif bayna Cim cilsn eker sin likabna Bir kulu yetirse dal hisabna Dal kaleme kalem dala ular Mim bahirdir ki dolanp geti ki elif bir dal bedeni gt Bir kula deseler bu kra dt Hicrnn fign ara ular. Esik harflerle yazldnda ilm kelimesi ayn ile balar. Elif, b ilmin badr. Cim ceml, sin sim kelimelerinin ba harfleridir. ki mim bir daln ifadesi var. (155) Ha harfiyle birlikte Hazret-i Muhammed ismini veriyor. iirinin bir baka zellii hocalardan, zellikle softa hocalardan ikyet eder. irlere deer
vermeyen hocalar. iirleriyle utandrr. Onlara hadlerini bildirmeye alr. Hocalara ilm-i hlden akid zerine sorular sorar onlar imtihan eder. Birok sorusuna cevap alamaz. Ehil olmayan i ehlinden de ikyetidir. Bu hususu yle dile getirir. Hell haram semeyen k Datr bandan hl kayp eder Lgati imly bilmeyen ktip Elifi yazarken dal kaybeder (370) Bu rnekleri ayn iirde yle sralar; Badan lezzet almayan blbl; diken elinden kaarken gl kaybeder, er kadrini bilmeyen kadn; oca sndrr kl kaybeder, Cehalet iindeki ehl-i hal; ovada yol kaybeder, vezin ve kafiyeden yoksun iir ise sazda tel kaybeder, ahenge uymaz demektedir. Yunus Emreye nazire olarak yazd iiri tasavvuf ve din ifadeler iermektedir. Ak ehli birinin matlubu ve murad nedir? Bu sorunun cevabn bulacamz bir iiri neylerem (180) rediflidir. Hicrn sen seni Hicnrn m bildin/ Bir Hicrn var bu Hicrndan ieri. (78)1 Bu iir, Yunus Emrenin; Sleyman var Sleymandan ieri iirine naziredir. Yunus Emreye nazire dier bir iiri de (171) ire rediflidir. Birok iirinde (118) elif, mim mecazlarna yer verir. Elif=Allah, Mim=Muhammede iaret eder. Harflerle ilgili mecazlar olduka oktur. Daha ok din ierikli olan bu iirlerin birinde: Yol bir Elif, Mim beraber Dalda gnl eledim der. Birok ire nazireler yazmtr. Zihninin Otlak, Cellinin Batak iirine nazire olarak Yaltak iirini yazmtr. irine nazire yazd irlerden biri de Urfal Nbidir. Nbinin: Sakn terk-i edepden ky-i mahbb-i Huddr bu Nazargh-i ilhidir, makm- Mustafadr bu beytiyle balayan iirine: Ey gnl edeb-kr ol Ki mlk-i saadettir bu Hem beyt-i nr-i Hudnn Tavaf- Muhammeddir bu . Ak gnller Hicrn Btn mahlkatn cn
Parantez ii rakamlar, yukarda ad geen almadaki iir numaralardr.
1
76
Takn edebi erkn Lil-lemin rahmettir bu irini yazmtr. Edebi terk edip yatmamas, ayan uzatmamas, bu sebeple vcudunu atee atmamas istenir. nk buras efaat yeridir. Habibullah efaat edicidir. Tevhit, Naat ve mnacat gibi iirlerinin yannda Ramazaniyye (163 ve 567) denilen, Ramazan aynn gzelliklerini anlatan iiri de din ierikli iirlerindendir. Bunun yannda Halk iiri geleneinde olan ve irlerin Cenab- Hakk sorgular gibi yazd iirleri athiye 1 diyebileceimiz Hicraninin de byle bir iiri vardr. Bu iirde Cenab- Hakka sen deil misin diye senli benli sorular sormaktadr. irlerin harflerle zellikle elif ile balayan iirlerine eilifname2 denir. Besmelenin faziletini anlatan Besmele-name diyeceimiz ok gzel bir iiri de vardr. Bu iir, Bismillah (694) rediflidir. Mevlnn hikmeti elifte, mimdedir. Kendisinden bahsederken lednni ilminde srr- Enel-Hak yetirdi yet-i Kurana demektedir. Harflerin esrar ile ilgili yazd (208) iirinde Te: Tevhit, Se: Sadakat, Mim, Ha, Dal= Muhammed ve sonunda Ayn grdm, in okudum, Kaf aldm diyerek AK kelimesini ve dolaysyla aka dtn ifade etmektedir. irlerin gnl ile elbette mnasebetleri skdr. Al-verii gnl iledir. Ama hibiri gnlden raz deildir. Hep ikyet ederler. Hicrn Babann da 20ye yakn gnl ile ilgili iiri vardr. O da gnlden ikyeti olduu iin gel seninle irtibat keselim der. Gnl sana dahi yok itibarm/Gel ba baban blek, ayrlak diyerek sitemini dile getirir. Gl ve blbl mazmunu zersine yazlan u cinasl iirini de yazmadan gemek hakszlk olur. Blbl firakl idi Sevdas hakl idi
Elifnme: Kelime manas itibariyle; Arap alfabesinin ilk harfi olan elif, elif ile yazlm, kk kitap, risale, varak anlamlarna gelen nme sznn birlemesinden meydana gelmi birleik isim olup; divn, k ve din tasavvuf Trk Edebiyatnda kullanlan bir trdr. Istlah manas itibariyle de; Osmanl Trkesindeki otuz harfin deiik konularda, deiik ekillerle, genellikle msra balarndaki harflerin alt alta alfabetik sra ile beyitler halinde yazlarak devam etmesi neticesinde oluan manzum eserlerdir. (Prof.Dr.Abdurrahman eref Gzel,Prof.Dr.Ali Torun, Trk Halk Edebiyat El Kitab, s.213, Aka Yay.) 2 athiye: Tanr ile akac bir yolda konuur gibi yazlan iir. (L.Sami Aakaln, Edebiyat Terimleri Szl)
1
Smblde sakl idi Ap kt gl yze Yanmeler: Umumiyetle baba sulbnn ana rahmine dmesinden itibaren takriben yz yana kadar insan mr, hayat safhalar halinde, yllara gre karakterize edilerek anlatlan bu nevi eserlere yanme dnda mr destan, ya destan, ya trks, hayat destan veya vcdnme de denilmitir.3 Divan iirinde ve halk iirinde yanmeler ile ilgili ok gzel iirleri bulmak mmkndr Hicrn Baba da gzel bir yanme iirini 40 ya sonrasn ele alarak deerlendiriyor Gazi Mustafa Kemal iin yazd iir ise: Ykk lkeleri dalar ban Glizar eyleyen Gazi Paadr Altn cevher ile mermer tan Hub ikr eyleyen Gazi Paadr Gazi Mustafa Kemalin lm zerine de; Batt akamn gnei Korkma vatan dodu ei Gl yurdumun da, ta Gl sancam gl, alama . irini yazmtr. Gzellik tasvirleri irler sevgililerini ya da gzelleri tasvir ederken tebih ve mecaz unsurlarna bavururlar. Onlarn tasvir ettii gzel, en gzel olandr. En gzel olann da en iyi bir ekilde tasvir edilmesi gerekir. Gzler, n dikkatini eken ncelikli gzellik unsurudur. Gzleri redifli bu iirde gzler; kudret-i fermana yeter, zulumatta semada yanan kandildir, kre-i lemi deer ve sevgilinin bir busesi Hicrninin verem olmas iin sebep olarak yeterlidir. Sevgili iin: Olaydm sana maktul Salarn zlfne tl Yananda bse-i gl Lebin mercan eylemi (176).
elebiolu, Prof.Dr. Amil, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, Trk Edebiyatnda Yanmeler, 367 488, MEB, Yaynevi 1998
77
Yana gl busesi olan sevgilinin dudaklar mercan, gzleri vel-fecr, ka rahman, dudaklarna ism-i azam yazlm, dii inci, dili zemzem ve cmle derdin derman olarak deerlendirilmitir. iirlerinde Din Unsurlar Hicrni gerek yetitii evre, gerekse ilk tahsilini kyn imamndan almasndan dolay iyi bir dini bilgiye sahiptir. iirleri incelendiinde dinler tarihini, peygamberler tarihini, asr- saadeti ve slam dier konular bildii grlmektedir. Bu sebepten dolaydr ki, iirlerinde din unsurlara olduka yer vermitir. Bu unsurlar, ayet ve hadis mealleri olduu gibi ayet ve hadisleri iktibas olarak da kullanmtr. Softa hocalardan, banazlardan olduka ikyetidir. O hikmet perdesi ak olanlardandr. harf, be noktann yolu Allahadr. Besmele 18 harf ile dilin ikrardr. hls, Ysn, Tebreke elin, dilin ve belin iareti, gzler ise Kuran ayetidir. Sevgilinin yana Ha Mim, Gz Fetehn, kalar ise sm-i Azamdr. Trnaa yazlan Vel-leyl ve Ve-emsdir Divan iirlerinde grlen tevhit, mnacat ve naat tr rnekleri Hicrninin iirlerinde de gryoruz. Ya Resulallah redifli iiri gzel bir naattr. Rufai tarikat eyhi, (Bayburtlu) eyh aban Efendi (k.s.a.) ye zikirlerde okunmas iin vermitir. iirlerinin birinde dualar ve namaz surelerini hatrlatarak, tasavvufi terimleri kullanr. Yine bir iirinde; (137) Muhammed oturmu bir kapsnda diyerek, Hz. Muhammedin Bir olan yce Allahn yaknnda olduunu, dostu olduunu syler. O din iirlerinde r- yr- gzni unutmamtr. Ebubekir, mer, Osman hem Ali Onlar efaatten deildir hali Diyerek kyamet gnnde mminlere efaat edecekler iinde drt halifenin varln syler. Kinatn yaratl ve anasr- Erbaa denilen drt unsuru u ekilde dile getirir: Aslmz traptan vcut binas Drt ana dourdu bu kadar nas (Vcudumuzun yaratltaki asl topraktr, Bu kadar insan drt unsur (: hava, su, ate, toprak) dan hasl olmutur) Bu iiri konu bakmndan destekleyen ve Devriye diyebileceimiz bir
iiri de (528) iiridir. Yaratl, seyr-i nzul ve seyr-i uruc olaylarndan bahseder. Ayetler ve hadisler
ktibas, getii iir no:, Aklamas Allemel-esm (261,262,282, 411,599, 606,670,713) , deme isimleri retti Amme (703) Hangi eyden Son cznn ad Elest (44, 66.83.127, 139,244,257,258, 390, 414,510,521, 619,606,703,711) Ben sizin Rabbiniz deil miyim Elif lm mim (446,566,650,734) Mteabih ayet, ifre harfleri de denir. Manasn Allahtan baka kimse bilmez Enel-Hak (307) Hallac- Mansurun mehur sz. Ben Hakkm (Ben Haktan bir paraym) Er-Rahman (102, 244,446,459,563,720) Eyyedallahu mlkeh (322) Allah yerini artrsn Kelam- kibar, dua sz Fedefikal esfeli 766 Feterd (336) Honut olacaksn H mim (179,446,450,703,734) nn fetehn (126,336,446,450,459, 487,734) nne cehenneme, kanet mirsdn (360) Muhakkak ki cehennem gzetleme yeri oldu z zlzileti (450,566,617) ze-emsi kvviret 663 Sure, Ayet No K.K, Bakara, 31 K.K, Nebe, 1 K.K,Araf, 172
Arapa metni
K.K, Bakara,1
--
K.K , Rahman,1 -K.K K.K, Duha, 3-5 K.K. Gafir, 1 K.K.48/1 K.K Nebe, 21
K.K K.K, Tekvr, 1
Kabekavseyn (Fe kne kbe kavseyni ev- edn) ( 35, 273) Onunla arasnda iki yay kadar yahut daha az kald. K.K, Necm, 9
78
DOU EDEBYATI (KLTR, SANAT VE EDEBYAT DERGS), YIL: 1, SAYI: 1, LKBAHAR-YAZ 2007 Kal Bel (372, 393, 402,425,485,510,535, 613,644,658,670,707,716, 729) ) Ben sizin Rabbiniz deil miyim (dediler) Evet (Rabbimizsin) dediler Kn feyekn (218,360,376,349636) Knt kenzen mahfiyyen (582,588) Ben gizli hazine idim L taknat min rahmetillah (282, 477,582,621) K.K K.K, Yasin, 82 ve dierleri Hadis-i Kudsi K.K, Zmer ,53 Lakad kerremna (27,85.191,209,244,283,364, 393,450,644, 565,663) Gerekten ikram ettik, Len terni (180,459) (Rabbim) bana (kendini) gster. Beni (asla) gremezsin K.K, sra 70 K.K, Arf, 173 Len tebr (177), kelam- kibar, (=zarar uramayan) Levlke levlk (le-m halaktl-eflk) (74,258,429,669 (Habibim) Sen olmasaydn felekleri (kint) yaratmazdm. Men rabbke (, 9,105,147,500,708) Rabbin kim Mt ente mt, ente mt (Mt kable ente mt) (284) lmeden evvel lnz Nabudu (707) Kulluk ederiz. Nahnu kasemn ( 45.83.105,177, 223,256, 259,265,334, 408,425,476, 624, 643, 663, 720) Biz yemin ettik,
1
Nefaht(fihi) min rhi 663,702,708 Ben ona ruhumudan fledim Nun vel-kalem (765)Nun, kaleme andolsun Rabbl-markeyni ve rabbl-maribeyn (264) O. ki dounun da Rabbidir, iki batnn da Rabbidir. Rahman (6,176,676) , Allahn sfatlarndan: Esirgeyen anlamnda Sbhanellezi (336,373, 450,498) Tesbih ederim, yle ki (Mnezzehtir)2 Taha(650) Tebreke (44,179623,676,703) Yceler ycesidir yuhbib kmullah (115) Allah da sizi sevsin Vel-fecr (176), K.K. 89/1, And olsun fecre Vel-leyli (281,450, 563,566) And olsun geceye Ven-nzit (450,459,703) Ven-Necm (33,6450,676, 765) Ve-ems (563,566) Vetasim billah (284) Vet-tn (237) Vet-Tr (220,446) Ysin(45,446,450,453,459,650 ,676,703) Ved-duh,(42, 650,650,710,702) Y vedd (102), ok efkatli. Kendisine ok sevgi beslenen. Cenb- Hakkn isimlerinden biri.
K.K,Hicr, 29
K.K,Kale m, 1 K.K, Rahman 17
K.K, sra, 1 K.K, Th, 1 K.K, Mlk , 1 K.K, l-i mran, 31 K.K, Fecr, 1 K.K, Leyl, 1 K.K, Nzit, 1 K.K, Necm, 1 K.K, ems, 1 K.K, Hac, 78 K.K, Tin,1 K.K, Tr, 1 K.K, Yasin, 1 K.K.93/1 ===
--Acluni, KeflHaf, 2/1641 K.K. Bakara --K.K, Fatiha, 5 K.K. Zuhruf 32
128 Nolu iirinde; Elif-Be, Elif,-Ebced-Hutti,, Subhaneke- Tahiyyat-, Salli ve Sellim, Kunut,
Mealler iin, Bkz. Elmall M.Hamdi YAZIR, Kuran- Kerim Meli
2
Ylmaz, Mehmet, Edebiyatmzda slami Kaynakl Szler, sh.162 Enderun Kitabevi, stanbul, 1992
79
Ament billah, Tebrekallah, Kadsemia, VezZriyti, Elhamdlillah, Ysn, yetel-Krs, Ve-lekad kerremn, Konya-Konav-zde gibi ayetler, sure isimleri ve din byklerinin adlar zikrolunmaktadr. Birok iiri tevhit, mnacat, naat ve din byklerine medhiyye niteliindedir. Btn bunlar onun iinde bulunduu kltrn dini ynnn arlkl olmasndan kaynaklanmaktadr. iirinden rnekler: Harflerle ilgili bir iiri (437) Ktibim beyan eyle bizden bir nme ELF, AYIN, BE noktasn ben YEde buldum BE bri vermesin CMe KAF ile tevhid ELF, AYIN, BE noktasn ben YEde grdm SE, INn defterinde gizli bir yet CMin cilasna yoktur nihayet HE ile hedefim buldu isbet ELF, AYIN, BE noktasn ben YEde grdm HEyi halveti mmine himmet DAL yazm burca ism-i Muhammed ER-RAHMAN kalar, kirpikler EBCED ELF, AYIN, BE noktasn ben YEde grdm ZE ile zevkimiz kalsn burada INn sevdas var bir katre bde INa bir hicap am Hicrn ged ELF, AYIN, BE noktasn ben YEde grdm 102,128,208,256,259,464,459,566,591 nolu iiri de ayn zellikte yazlm bir iirlerdir. Naat rnei: Hidayet mlknde bir eyda blbl tr seherde Allah diyerek Zlfn pereminde alm bir gl Koklar melekler Allah diyerek Ne bada aldn ey gl-i reyhan Mis kokar lemler atn zaman Cennette huriler olmutur hayran arrlar Habbullah diyerek Sen gibi bir dilber domaz anadan lem meftun olmu o gzel adan Zlfn peremleri ar- aladan Seda verir sbhanallah diyerek
On sekiz bin lemin cesedi can Seninn yaratt bunca cihan Sevda llerine dm Hicrn Mecnun olmu likaullah diyerek 1 Kuran- Kerim Medhiyyesi Bir peri sevmiem huriden nazl zhr- zlfnn telleri MMde Yusuf u Kenan Davd avazl Seds ELFte, dilleri MMde Arab, Farsi , mrni dili Dedim benim yurdum l-mekn eli armtm o yar gsterdi yolu Azm-i rh eyledim yollar MMde Yirmi sekiz bbdr birdir binas Her bbn stnde kudret imzas Elmas, yakut mcevherden tokas Vardm ki yurduna elleri MMde Kudret havzu akar beden burmas Eilif lmdr el gzn srmesi Nur hattyla ak kemerin dmesi Tokal tasmal belleri MMde Dedim diller ile girem pinhana eyda blbl msn? Dedi: sen bana Hub servi kameti dnm dmana Bezenmi buda glleri MMde Aldanmaz ayara bu yolda gide stdm elifte dersimiz BEde Srr- esrrm sorsan zhide Ged Hicrnnin halleri MMde Birka rneini aldmz Hicrnnin iiri din arlkldr. O bir halk iridir. Yaad sosyal evrede her konu zerine iir yazmtr. Ama ne yazk ki birok irimiz gibi O da kymeti bilinmeyen irlerimizden biridir. Hayat yokluk iinde sefalet iinde gemitir. iirlerini derleme yolunda aba sarf eden ve kitap hazrlayanlara kranlarm ifade ederken, merhum Hicrn Babaya Allahtan rahmet diliyorum.
Hicrni Babann bu iiri ok sevdiini Kayaolu .T ve Krtan, M kaydederler. Age, s. 493. Ayrca 90 nolu iiri de gzel bir naat rneidir. Bilirim seni seversin zen gireni seversin Gren muradna ersin Nihayet ya Resulallah
.
1
80
Mehmed Celal
SEFL BR KADININ HAYATI1

Roman Sadeletiren: Prof. Dr. Mehmet Kanar MEHMED CELAL (1867-1912) Mehmed Celal 1867 ylnda stanbul'da dodu. Babas Jandarma Dairesi bakanl yapm olan Hakk Paa'dr. yi bir renim grmeyen Mehmed Celal nceleri katip ve mmeyyiz olarak devlet hizmeti grd, ancak grevine devamszl ve ikiye dknl nedeniyle gen yata emekliye ayrld. zel okullarda ders veren Mehmed Celal bir ara akl hastanesinde tedavi grd. Her konuda kolay iir syleyebildii iin "air-i z-irtical = irticalen iir syleyebilen air"ve "Adada Sylediklerim"adl kitabnda stanbul'daki adalar canlandran iirlerinin okluu dolaysyla "Ada airi" unvann ald. Muallim Naci ve arkadalarnn izledii eski tarz iirlerden baka Edebiyat- cedide'yi rnek alarak yeni tarzda iirler de yazd. Bir roman ve hikaye yazar olarak roman ve hikaye teknii bakmndan kusurlu olsa da geriye birok eser brakt. Yaad evre, iki alemlerine dknl, grt kiiler nedeniyle eski edebiyata baland ve Servet-i Fnun dergisinde toplanan gen kuaa kar kt. Hatta Hseyin Cahid'le eski-yeni edebiyat tartmalarna girdi. Mehmed Celal iki dknl nedeniyle 1912 ylnda 45 yanda ld. Onun iir kitaplar: Ada'da Sylediklerim (1886), Gazellerim (1894), Zde-i air (1895), sr-i Celal (1896), Srud (1896). Roman ve Hikayeleri: Cemile, Vens (1886), Mezar, rovuar, Dmen-i lde (1887), Sefil Bir Kadnn Hayat, Vicdan Azaplar, Elvh- Sevda, Margarit (1890), Kk Gelin (1892), Elvh-i masumane (1893), Mkafat (1894), Mzeyyen (1898), Solgun Yadigarlar, skambil, Sefidser, Samimiyet (1899), Piyango, Ninni, Ak- Masumane, smete Taarruz (1900), Leman, Nedamet, syan, Kudilinde (1910). Edebiyat antolojisi: Osmanl Edebiyat Nmuneleri (1894). nceleme: Ahmed Rasim Bey (1900). "Bir Kadn'n Hayat"adyla da birka kez baslan (Der Saadet,1308 hicri, 283 sayfa;1311 hicri, Matbaa-i Safa ve Enver, 292 sayfa; stanbul 81
1315 hicri, Mahmud Bey Matbaas, 259 sayfa; stanbul 1330 hicri, Mahmud Bey Matbaas, 259 sayfa; stanbul 1943, Attila Mahmut, Kenan Basmevi, 152 sayfa) ve sadeletirilmi metni sunulan "Sefil Bir Kadnn Hayat"roman, srkleyici ve pepee gelen olaylarn okluu, yazarn gl tasvirleri, gsterdii dikkat ve hassasiyet ile onun dier romanlar arasnda daha ok mehur olmutur. Yazarn yer yer roman ile okuyucu arasna girmesi, birka yerde uzun bahisler amas, ilk Trk romanlarnn zelliklerindendir. Gerek kleliin hl devam ettii bir stanbul'daki sosyal hayat yanstmas, gerek eski stanbul'u bir ressam gzyle grp izlenimlerini gl tesvirleriyle okuyucuya aktarmas bakmndan ilgimizi eken bu eseri sadeletirirken romann dil ve slubuna elverdiince sadk kalmaya altk. Prof. Dr. Mehmet Kanar Kaynaka:
Agah Srr Levend, Trk Edebiyat Tarihi, c.I, Giri, Ankara 1988, s.57,455; Byk Larousse, XV/7931; Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, 6.basm,s.202; Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, II/133-134; bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk airleri, s.212-218; .Alaaddin Gvsa, Trk Mehurlar, s.80; Trk Ansiklopedisi, X/103; Meydan Larousse,VIII/538.
-1Rengi gl pembesinden daha ak olan dudaklarn hazin bir glmseme kaplad. Gnein ilk ndan daha parlak, srmadan daha nazik sar salar -kim bilir ka gnden beri taranmadndan -darmadank bir halde, entarisinin yrtklarndan gzelce seilebilen plak, beyaz omuzlarn rtyordu. Alnnda mesutlarn mutlu hayalini bozan kederlerin zerinden getiine delalet edecek bir takm izgiler belirmiti. Kalarnn rengi salarnn renginden daha koyuydu. Dudaklarnda belirsiz bir ekilde dolaan tebessme kar, uzun, kvrck, altn kirpiklerinde i tanesi gibi grnen iki damla gzya yzne dvermek zere titriyordu. Koyu mavi gzleri dnrcesine kederli bir halde, krk taraf eski bir paavra ile rtlm olan pencereye evriliydi. Sonbahar gneinin krlm, yere dm bir cam paras stnde oluturduu manzaray seyre dalmt. Entarisinin gsne tesadf eden tarafnn tesi, birisi yrtlm olduundan balmumundan dklm zannedilen gsnn manzaras zavallnn gnlerce a kaldn ima edecek bir halde pek hafif, pek
kansz, pek dermansz olduunu gsterirdi.Yast ii ne ile doldurulduu bilinmeyen bir torbadan, yorgan para para olmu, zaman gemesiyle esmerleen pamuklar dar frlam bir hrkadan, yata ynleri km ince bir ilteden ibaret grnyordu. Hayat gzlerinin iinde, lm dudaklarnn stndeydi. Yatt yer kk bir kulbeden ibaretti.Kulbenin mevkii alak, duvarlar tatr. Bu nedenle ieri girilir girilmez insann yzne rutubetin serinlii arpar. Arkadaki tahta srmenin sefil bir hrsz, bir alak eliyle paralanmasndan dolay korunmas Cenab- Hakk'a terkedilen kapnn aralklarndan giren rzgar, karsnda bulunan ve gen kadnn yatmasna mahsus olan, toprak stne serilmi eski iltenin ynlerini hareket ettirdike talihsiz kadnn hrkay stne ekerek titredii grlyor. Kapdan girildii vakit sa tarafta siyah amurlarla svanm duvarn kenarnda pejmrdelii kadnn yatt ilteden, ban koyduu yastktan pek de aa kalmayan bir yatak grlr. Kimindir? Kocasnn m? ocuunun mu? Bunlar imdilik bizce bilinmiyor. Kulbenin kap yanndaki krk penceresinden baka bir penceresi daha var ki bu sefil meskenin tepesindedir. Altnda, yerde birbirine kar iki ta, bu iki tan ortasnda sprntlkten topland anlalan bir takm al rp, bu al rpnn stnde kararm bir toprak tencere, tencerenin iinde be on pirin tanesiyle biraz su grnr. ounlukla sabahlar inleye inleye yatandan kalkan bu kadn bir kibritle o aly tututurduu vakit -eer hava sakinseinsan boucu bir duman, tepe penceresinin etrafnda kl rengi bir halka oluturarak rutubetin kulbeye doldurmak istedii beyaz sislere karr. Eer rzgar esiyorsa, yukar kan duman tekrar aa inmeye, kulbenin iini evrelemeye balar ki kadncaz en ok zen ey budur. Duvarda asl bir torba, torbann iinde birka kuru ekmek paras vardr. Kadnn ayak ucunda krk bir testi, testinin yannda stne dikilen ya mumu bitmi bir ienin dibinde drt kibrit bulunur. Fakir kadnn odasnda bu yazdklarmzdan baka bir ey ararsanz unu bulursunuz: Sabahlar gne doarken ara sra bir hkrk, akamlar gne batarken derin bir inilti, gece yarlar yorgun bir teneffse karan uzun bir sessizlik. Yatt yerden halsizce kalkt, pencerenin yanna geldi, oturdu. Dar bakyordu. Ara sra sokan tesine berisine bakmas birisini beklemekte
olduunu gsteriyor ve yznde grlen znt alametleri arttka artyordu. Bir aralk ayak sesi iitti. Sevinli bir glmseme ile kendi kendine "Onlardr!"dedi. Bu esnada pencerenin nnden bir yabanc geti; zavall kadn zld. Merakl baklarn yerini zntl baklar ald srada yz birdenbire gld. Yerinden sevinli bir haykrla frlad. O gzel glnn yan sra dedi ki: -Artk geliyorlar! ki saniye sonra kap ald. kisi de sekiz yanda gsteren, biri kz bir olan iki ocuk ieri girdi.Bu ocuklar birbirine o kadar benzerdi ki kzn salar biraz daha uzun olmasa bunlar birbirinden ayrt etmek mmkn olmazd. Gerek yalarnn ayn gstermesinden, gerek yzlerinin benzerliinden bunlarn hem erkek ve kz karde olduklar hem de ikiz doduklar anlalrd. Zavall kadnn kck bir modeli olan kzn srtnda, birok yerinden yamal, yrtk bir hrka, bu hrkann altnda altn renkli salaryla beraber topuklarna kadar uzanan eski bir entari vard. Ban rengi soluk bir yemeni rtyordu. kisi de analarn grdler. Olan byk adamlarda bile nadir grlen bir arballkla elini paltosunun cebine soktu, drt onluk kard; annesinin nne brakt. O aralk -bilmem niin titremeye balayan dudaklarn olann aln stne koydu. Olan da annesini ptkten sonra ekildi. Duvarn dibine rastladn yukarda sylediimiz iltenin stne oturdu. Kz annesine yaklat. Gitti, duvarda asl duran ekmek torbasnn altna meldi. Kznn bu safa krlmasn gren zavall kadn annelerden baka kimsede grlmesi mmkn olmayan bir bakla mini mini melein yzne bakt ve titreyii her yrei zntye boan kederli sesine u birka kelimeyi ekledi: -Afife; sen niin yle duruyorsun? Bak kardein efik'e.Senin gibi mi duruyor? Her gn sen de kendini ptrrdn. Bugn sana ne oldu? Kk kz yava yava ban evirdi. Yzndeki krgnla gzyalar eklenmiti. Elini koynuna gtrd. Oradan kard bir dilim ekmei anacna gsterdikten sonra buruk bir sesle -Sen efik'i pyorsun, o da seni pyor; benim neme lazm? dedi. -Niin yavrum? -yle ya; o sana para getirdi. Ben bu bir dilim ekmekten baka bir ey bulamadm.Bunun iin mi beni peceksin? Kadn yerinden kalkt. Afife'nin yanna kotu. Kzcaz sevgi ile gs stnde birka defa 82
sktktan ve yanaklarna iki pck kondurduktan sonra -Hayr, sen ekmek getiriyorsun, o para getiriyor; ikiniz de beni besliyorsunuz, dedi. Gzel kzcaz annesinin bu iltifat zerine sar salarla stne nur inmi sanlan ban anacnn kollar arasna soktu. Artk hkra hkra alamaya balad. airleri zntye boacak, ressamlar ldrtacak olan bu hzn verici manzaray seyre dalan efik annesinin kendinden ok Afife'ye iltifat ettiini anlad gibi hemen her ocukta grlen kskanlk duygularna yenildi. Annesini, kzn zntsn dindirmek iin birka kez daha pmekten menetmek istedi: -nanma anacm. Yalandan alyor; kimseden para istemedi. Hani bir bebek yok mu u aadaki attarn dkkannda? Orada durdu; imdiye dek ona bakt, sonra... Afife, ba anasnn koynunda hkra hkra kardeinin szn kesti: -Yalan sylyor, vallahi yalan! O kadar ok bakmadm. Attar bugn o bebein boynuna kk bir zincir geirmi; o gzme iliti de... Zavall ana efik'e "Zarar yok olum"dedikten sonra Afife'ye -Alama Afife. ocuklar bazen oyuncaklarla da elenebilirler, dedi. -2 le vakti yaklam, ocuklarn karn ackmt. Ana bunu hissetii iin kalkt, ekmek torbasnn iinden bir kat ald. Kadn iinden tuz kard. Tenceredeki suya att. Sonra bir kibrit akt, al rpy tututurdu. Youn bir duman tepe penceresine doru ykselmeye balad. Bu esnada souk bir kuzey rzgar esiyor, ykar kan duman tekrar aa iniyordu. ki ocuk buna alm olduklarndan ses karmyorlard. Fakat duman kulbenin iini ylesine kaplad ki artk ocuklar annelerini, anne de ocuklarn gremiyordu. Bu nedenle zavall kadn kzna seslendi: -Kzm kapy a. Yukardan inin, duman oradan ksn. Afife kotu, kapy at. Bu zavall aileyi bir taraftan duman bouyor, bir taraftan rzgar tyordu. efik annesinin yanna oturmu, ellerini alevlere sokarcasna stmaya koyulmutu. Afife kapy atktan sonra yatana girmiti. Bir ara titreye titreye ban kaldrd. "Nine, 83
yorum!"dedi. Kadncaz "Gel yleyse, kardeinin yanna otur"cevabn verdi. Kz kalkt, efik'in yanna oturdu. Isnmaya abalad. Mmkn olmad. Isnamad; yine annesine dedi ki: -Titriyorum! -Kucama gel Afife; ellerini koynuma sok. Kzcaz anacnn her yerden emin olan kucana snd. Bir annenin kuca ocuklarnn snadr. Kadnlara sekin bir mevki veren annelik efkati oradan doar. Bir yetimin gzyalar oraya akar. Bir masumun sevinleri orada gizlenir. Kederli bir kalbi mesut edecek teselliler oradadr. Afife'nin m mini mini elleri annesinin vcuduna temas ettike kadncaz da tabiatyla se bile bunu yzyle belli etmemek iin yine glmsemeye alyordu. Afife snd; annesinin kucandan indi. Bir saat sonra orba pimiti. Kadn toprak tencereyi indirdi. Ekmek torbasndan bir para kuru ekmekle bir para soan kard. orbasnn iine att tuzun kalann kapdan giren ve tepe penceresinden inen rzgar datm, topraa kartrmt. Bu rzgar orba pitikten sonra fakir kadnn ocan da sndrd. Ne snacak ate ne soan batrlacak tuz kalmt. Kadncaz olana yle bir emir verdi: -efik, karmzdaki bakkal iyi bir adamdr. Hatta bize veresiye birka kez ekmek de verdi. nsafl bir insana benzer. Hadi ona git. Benden syle, kak versin, biraz da tuz. Kaklarla orbay, tuz ile soan yeriz. Olmaz m yavrum? -Ya herif vermezse? -Verir. verir, hele sen git. ocuk kapdan kar kmaz karki dkknda oturan bakkaln yzn grd. Adamn suratnda ne bir insaf izi, ne bir merhamet eseri vard. Dkknnn ortasna koyduu murdar bir masann kenarnda yine murdar kyafetli bir mteri oturmu, bakkaln bir gn nce piirdii kuskus pilavn yemeye koyulmutu. efik dkkana yaklat srada bakkal mteriye piirdii pilavn gzelliklerini ve faydasn anlatmakla megul olduundan ocuun annesinin siparilerini sylemek iin kendisini beklediini fark edemedi. ocuk dkkann nne dier erzak ile beraber dizilen ve iine ceviz doldurulan bir sepetin nnde durmu, yaklak on dakikadan beri -kim bilir nasl masumca bir his ve bir znt fikri ile -cevizlere hasret dolu baklarn evirmiti. Mterinin yz sokaa dnk olduundan, ocuun on dakikadan beri
ceviz sepeti nnde durduuna ve zgn zgn cevizlere bakmakta olduuna dikkat ediyor ve kk bir hrsz sand efik'in yine kk bir hrszln -insanlk hesabna-haber vermek iin ocuun elini sepete soktuunu grmek istiyordu. Grd, onu da grd. Zavall ocuk byk bir masumiyet utangalyla kartrarak anacnn geimini salamak iin kzara kzara uzatt mini mini elini sepete soktu. Oradan bir ceviz ald. Sanki doduundan beri seyretmeye muvaffak olamam, gzel, muntazam, ssl bir oyuncak seyrediyormu gibi elindeki cevizi fakat bir saniye iin -baktktan sonra yine sepete brakt. efik'in elindeki ceviz sepete derken ryasnda iitse glyabaninin yahut aramba karsnn sesi zannedecei kaln, mthi bir ses u kelimeleri telaffuz etti: -Usta Yani, senin cevizler umaya balad! - Ne ? Evet, bakkaln arkasna dnp bakmas ocuun cevizi brakt zamana rastlad. Bakkal ise ocuun bu merte hareketini kendinden korktuuna vererek kalarn att: -Defol oradan! Sabahleyin beni belaya sokma!...Cevizleri alacaktn ha? -Hayr, Usta Yani; ben almaktan korkarm. -Hadi bakalm; git, iyiliini bakasna anlat. -Ama Usta Yani! -ocuk! Lakrd lazm deil; ekil diyorum. -Kuzum Usta Yani; bir ey syleyeceim, sonra giderim. -Anladm, kafan krlmaynca, buradan gitmeyeceksin! Bakkal bu cevab verdikten sonra dkkann bir kesinde duran odun parasn eline ald. Mteri ya ocuun syleyeceini merak etmi yahut bakkaldan insafl km olmal ki ayaa kalkarak bakkala -Dur bakalm orbac, unun syleyeceini anlayalm, dedi. Bakkal hiddetini bozmayarak cevap verdi: -Ne syleyecek canm? Arszlk! -Hele sylesin; de bakalm. Bakkal mterinin hatrn krmamak, srarna kar gelmemek iin kalar atk olduu, hiddetini bozmad halde alay edici ve aklama isteyen bir bakla ocuun yzne bakarak -Pi; abuk syle, iim var! Az syle de git! dedi. ocuk daha pek ok kimseden iittii bu"pi "hakaretine cevap verirken gzlerinin iinde bir
krmzlk, kirpiklerinde iki damla ya, dudaklarnda hafif bir titreme gsterdi: -Byle syleme; bana pi deme. Adam ayan yere vurduktan sonra bard: -Bak u pie! Hrszln unuttu, polise verileceini de unuttu, hala bana karlk veriyor! Konuacak msn? Masum bir adm att, gzlerini nne indirdi; annesinin siparilerini utanarak sylemeye balad: -Usta Yani; Ninem selam syledi. -Sylemez olayd! -Senin iyi adam olduunu da syledi. -Onu da sylemez olayd! Artk her ey bitti de benim iyiliim iin bir fahienin tanklna m ihtiya kald? -Usta Yani, fahie ne demek? -Anan demektir. Fena kadn demektir. -Usta Yani, ben anam ok severim. O fena kadn deildir. Sonra mahzun mahzun mteriye dnd ve annesinin iyi bir kadn olduuna onu tank getirmek, ondan yardm dilemek istedi: -yle deil mi efendim? -Ben ne bileyim? Onu Usta Yani benden daha iyi bilir. ocukcaz mteriden ald bu cevap zerine boynunu bkt srada bakkal mterinin szne ilave ediyordu: -Bilirim, bilirim, ne kadar namussuz, ne kadar alak, ne kadar fena bir kadn olduunu bilirim. Bunlar sabahtan akama kadar dilenirler. Sabahtan akama kadar btn halk rahatsz ederler. Baz ahmaklar aldatrlar, para alrlar. Dnyada ne kadar ahmak insan var! Bunlara da para verirler. Bunlar ise hemen her gece harabeler arasnda gezen birtakm kimselerle vakit geirirler. Artk beni ok syletme. Daha ne syleyeceksin bakalm? -Daha ... sen nineme dn ekmek de vermisin. -Onu da vermez olaydm! ki gn sonra parasn aldm ama, merhametten maraz kt. O vakit ben o ekmei vermeyeydim, hem alndan geberirdi, hem dnyadan yle bir kadnn vcudu kalkard.Hem de imdi byle hepimizi rahatsz etmezdi. Syle! -imdi hasta. -Gebersin! -Bir para orba piirdi. -Kim bilir; pirincini, yan, tuzunu, hatta suyunu nereden ald? Zkkm olsun! -Usta Yani, annem almaz. orbann zaten ya yok. Bir para tuz vard. Onu da rzgar uurdu. 84
Soan tuz ile yiyeceiz. Bir parack tuz istiyor. -Sonra? -Sonra, orbay yemek iin kamz yok. tane de kak istiyor. -Desene bizim dkkan sizin kulbeye gtrelim! -Usta Ya... -yle ey olmaz. Bak tuzuma; fnn iinde ne kadar intizaml duruyor. Mbarek tuz deil, toz ekeri. Soannza tuz vereceim diye fnn dzenini bozamam. Kak m? Allah esirgesin! Bu benim temiz dkkanma gelen mterilerimin azlarna soktuklar kaklar size vereyim; siz sonra onlar illetli azlarnza sokun, nihayet mterilerim frengiye urasn, yle mi? nayet ola! -Usta ... -Allah vere! -Fakat... -Defol!.. Bunun ardndan bakkal tezgahtan kt, yavrucuu gsnden itti. ocuk mahzun mahzun yine devam ediyordu: -Usta Yani... ayaklarn... Szn tamamlayamad. iddetli bir darbe kulbenin kaps yanndaki pencerenin camn para para etmi, krk tarafndaki bez parasn sokaa drm, bu hal bakkaln, mterinin, ocuun dikkatlerini kulbeye ekmiti. O cam para para eden yumruk deminden beri bakkal ile olann konumasn dinlemekte olan zavall annenin zayf, titrek parmaklaryd. Yz bir sar gl andrrcasna solmu, kirpiklerine gzya hcum etmi, gzlerini lgnca bir bakla bakkaln yzne evirmiti. Bir annenin efkatinden, merhametinden, bir zavall kadnn krlmasndan, talihsizliinden, toplumun devaml sefalet girdabna doru ekip gtrd bir kadnn o topluma kar gsterdii nefretten, ortaya kartt gazaptan ibaret olan bu hzn verici tablo, camlar krlm bir ereve arasnda, bir karanlk iinde sanki Rafael gibi en gl bir ressam tarafndan tasvir olunmu bir sefalet tablosu eklinde grnmesini mteakip talihsiz annenin mthi baklar bakkaln yzndeki alaklk srlarn okumakta devam ettii halde, alamak istidadnn btn btn kesmek istedii zayf sesi u szckleri telaffuz ediyordu: -Ah insanlar! Sefalet havas iinde lmek zorunda kalan bizim gibi aresizlerin bir dakika yaamasn bile uygun grmyorlar. Bizim lmmz onlarn hayatn uzatacak 85
sanyorlar!... Gel yavrum, gel. nsanlardan isteme; Cenab- Hak'tan iste. -3 Mini mini yavru sefalethaneden ieri girdi. Kadn srtn duvara dayam olduu halde oturmam, damla damla kan akmakta olan elini de dizinden aa sarktmt. Afife bu hallere aknlkla bakyordu. Kadn olandan su testisini getirmesini istedi. efik testiyi getirdi. Sefile elini uzattktan sonra "Dk"dedi. efik suyu annesinin kan iinde kalan ellerine dktke o zayf el stnde cam krklarnn at yaralar seiliyordu. Gzelce elini ykadktan sonra pencereden uzatt. Sokaa den bez parasn ald. Kulbenin kelerinde nadir olmayan rmcek alarndan birini bozdu. Yaralarnn stne koydu. Bez ile elini sard. Yine ocuklaryla akalamaya balad. Artk alamyor, glyor, sanki her eyi unutmu gibi grnyordu. Fakat kim bilir? Belki kadn dudaklarna kadar kan feryad zaptetmek, bana kmakta olan kan ile beraber gzlerine hcum eden yalar cierlerine dkmek, bylelikle bir feryad, birka damla ya glmsemeler, latifeler iinde rterek yavrucuklarnn mahzun yzlerini zntye bomamak istiyordu. Yahut yine kim bilir, mazinin letafet saan bir baharnda parlak bir sabah, glleri, ebnemleri, kelebekleri, kular hatrlad. Bunun hatras yzne bir gl, dudaklarna bir tebessm brakt. ocuklaryla ilgilenmeye balad. orba soumutu. Tekrar ate yakp stmak iin al rp lazmd. Bu zavall orbay souk imeye karar verdiler. Anne pencereden den bezi yere serdi. stne orba tenceresini koydu. Ekmekleri paralad. Bezin etrafna dizdi. Su testisini yanna ald. Soan da ksma ayrd. Birisini efik'in, birisini Afife'nin, birisini de kendi nne brakt. "Gelin ocuklarm"dedi. Penceresi krk, harap olmu bir kulbeyi, o kulbenin iinde, iinden yn km bir yata, bir taraftan giren rzgarn karsnda titreyen iki yavruyu, sefaletin girdabna dm bir gen anneyi, kuru bir ekmei, nihayet iki soan parasn dnmek lazm. Soanlar ekmekle yediler. Sra orbaya geldi. Bunu imek iin ne yapmalyd? Kak yoktu. Anne aresini buldu. nce iki eliyle -bir elindeki yaralarn acsna dayanarak -tencereyi kaldrd.
Azna gtrd. Su ier gibi bir ka yudum ald. Sonra olunun azna gtrd. Birka yudum da o ald. Sra Afife'ye geldi. Kadncaza be dakikadan beri bir dermanszlk, bir gz kararmas, bir baygnlk geldiinden bunlarn hibirini ocuklarna belli etmemek iin nefesini tutuyordu. Evet annenin zerine bu hallerin gelmesi biraz nce elinden akan kann okluundand. orba tenceresini Afife'nin dudaklarna yanatrrken -kim bilir kanc defa olmak zere -karard. Bu nedenle tencerenin kenar kzcazn enesini actt. Bu esnada kadnn gzlerinin kararmas geti. Kznn yznde acya delalet eden bir mahzunluk grnce -Ne o yavrum? Tencere bir yerine mi dokundu? dedi. -Hayr anacm, bir yerime dokunmad. Biraz diim aryor da.. - iki gzm i. Kz orbay ierken tencerenin iine bir damla dt. Afife atsnn arasndan gkyz grnen tavana bakt "O damla neydi?"dedi. Annesi ba br tarafa dnk "Bir ey deil kzm, i"diyordu. Zavall ocuk! O bir damla, kalp denilen gkyznden den bir yamur damlac, bir znt jalesi idi. Anacnn gznden indi. Bu kk aile bu az yemei az bir zaman iinde bitirdiler. Annenin adeti her i bittikten sonra o gn nerelere gittiklerini, ne yaptklarn ocuklarndan sormak, bylece yavrularn megul etmekti. O gn yine sordu: -Bugn nereye gittiniz bakalm? efik cevap verdi: -Buradan ktk, doruca Aksaray'a indik, oradan... Afife kardeinin szn kesti: -kmaz sokan yannda ocuklarla... efik bir ey unutmu da bulacakm gibi dndkten sonra annesine dedi ki: -Ha, unuttum onu. u kmaz sokan nndeki ocuklar yok mu? -Eee? -te onlar az kald bizi ldreceklerdi! -Niin? -Biz hi sesimizi karmyorduk.ocuklardan birisi bana bakt, "Babasz ocuk gidiyor!"dedi. Ben de onlara svdm. -Ne dedin? -Ne mi? Svdm ite! -Peki anladk. Ne diye svdn?
-Ne diye mi svdm? Sen hani bazen kendi kendine dnrsn, hani anacm birisini dvecekmi gibi yumruklarn duvara doru uzatrsn da... ite.. uzatrsn da kendi kendine bir ey sylersin ya .. -Ne sylerim? -Allah kahretsin ! dersin. -Sonra? -Ben de onlara byle syledim. -Allah kahretsin mi dedin? -Ya, onu dedim. Derken benimle kardeimi talamaya baladlar. Biz de katk.. Kadn iri gzlerinin hazin baklarn sokaa evirdi. Kendi kendine denilebilecek bir ekilde u szleri syledi: -ocuklar... te Allah'n yaratt yaratklar iinde en masum, en kabahatsiz yavrular. Bir kadnn, bir erkein sefalarnn sonucunda dnyaya gelirler. Kimi daha gzn amadan dnyaya veda eder. Kimi bahar iekleri gibi byyecei srada yine bahar iekleri gibi birka gn iinde solar. Kimi hibir kabahati olmad halde annesi olacak sefile ile beraber yokluk atei iinde kavrulmaya mahkumdur. Kimi yine hibir kabahati olmad halde anasna babasna ynelecek kabahatler, cinayetler kendisine ynelir de kyamete kadar "gayrimeru ocuk"hakaretiyle alaya alnr. Kimi kulbelerde, kimi de konaklarda doar. kisi de birdir. Bazen bir fakirin ocuu namussuz kar. Bazen bir zengin efendinin olu terbiyeli olur. Bazen fakir bir kadnn kz namusunu korumak iin anasn, babasn, akrabasn, hayatn feda eder. Fakat ocukken bunlarn hepsi birdir. Hepsi masumdur. Onlara krlmak yakmaz. Onlara dua yakr. Onlarn namuslu, merhametli olmasn istemeli. efik anasnn bu derin szlerinden usandn anlatmak istedi: -Anacm! -ki gzm! -Yine kendi kendine ne dnyorsun? -Hi yavrum. Fakat bundan sonra babasz diyen ocuklara "Allah kahretsin"deme. -Ya ne diyeyim? -Allah slah etsin de. -Bu sz daha fena deil mi? -Hayr, daha iyi. -Eee? Onlar her zaman bana babasz ocuk mu desinler? -Desinler, ne zarar var? -Fakat anacm, benim babam yok mu? Kadn, iinde birka damla ya parlayan 86
gzlerini birisinden bir ey istirham ediyormu gibi yukar kaldrd, dedi ki: -Yarabbi! Yoktur, olum. Olsa bile, senin gibi masum, senin gibi talihsiz, senin gibi melek bir ocua baba olmaya layk deildir. ocuk mahzunca, doal ve gayri ihtiyari ocuka bir duyguya malup olarak, ya akl banda bir kszden iitmi yahut o anda Cenab- Hak tarafndan bilinen masumiyetine yarar mini mini kalbine ilham edilen u sz syledi: -Zaten benim kimim var ki!? Kadncaz deminden beri kirpiklerine toplanan yalar akttktan sonra karlk verdi: -Senin bir Allahn bir de anacn var. imdi syle bakalm, siz katnz, sonra? -Sonra Aksaray'a indik. Yenikap'ya giden yola saptk, tramvay yoluna. Afife yine kardeinin szn kesti: -Tramvay yoluna sapmadan, hani o kalabalk... efik kzkardeinin syleyecei szleri mini mini dudaklar arasnda brakt: -te onu da unuttum. Biz o sokaa saptk. Kardan birok araba, birok adam geiyordu. Bize yaklatlar. Grsen anacm, iki tane araba. Afife yine kardeinin bir ey unuttuunu anlatmak iin hayretle kark bir glmseme ile annesine baktktan sonra sze balad: -Arabalarn da st ak. efik yine unuttuunu ima eder bir masumiyet tavr ile devam etti: -Sahi, arabalarn da st ak! ndeki arabann iinde benim kadar bir ocuk oturuyor. Glyor. ki tarafna ocuklar dizilmiler, ikide bir "amin"diye baryorlar. O neydi ana? -Zavall ocuk! Sen byle eyleri daha grmedin. Belki gelecekte de gremeyeceksin. Yavrum, ocuk mektebe balatlyor. -Ben de isterim, ben de yle mektebe gitmek isterim. -Heyhat! O saadet mertebesinde okuyacak, sen felaket mektebinde okudun. -Anlamadm anne. -nallah sen de mektebe gidersin olum! Sonra? -Sonra... ok kadn vard. Birkan ben de grdm. Onlar alyorlard. Niin alyorlard onlar? -Sevinlerinden. -Niin seviniyorlar? -ocuk mektebe balatlyor da onun iin. - tane ocuk da mini mini atlara binmiler. Yanlarnda koca bykl herifler var. Onlar kim? -Lalalardr. 87
-O mini mini atlar ne kadar gzeldi! -Eee? -O aralk bir efendiye yaklatm, on para istedim. -Verdi mi? -Verdi ama darld. -Ne dedi? -Her sokak banda bir dilenci; kkne kibrit suyu! Al da defol! dedi; sonra oradan getik. Afife dedi ki: -Ya arka arabadaki? -Onda kim vard kzm? -Bir kz vard nineciim. -Nasl? -O da olan gibi ssl. Banda sar bir tarak vard. Maviler giymi. Acaba o kz ne olacak? -O da mektebe balyor kzm. Yine efik balad: -Sonra tramvay yoluna ktk. Orackta bir manav var. Ne gzel yemiler satyor! Cebimdeki on paray vermek istedim. Fndklar pek gzel duruyordu. -Keke verip alaydn! Niin almadn? Ben sana her zaman demiyor muyum? Cann bir ey ekince cebinde para varsa, al. -yle ama, belki baka para bulamam dedim. Kardeimle beraber gittik, dkkann nnde durduk. Derken bir efendi geldi. Yannda bir ocuu vard. Efendinin de, ocuun da giysileri ne kadar temizdi! ocuk efendiye "Ben fndk"isterim dedi. Efendi de ocua "Peki olum"dedi. Fndk aldlar. ocuk fndklarn cebine koydu. Yere birka fndk dmt. Onlar ald. Yarsn bana, yarsn Afife'ye verdi. Bu esnada Afife elini koynuna soktu. ki fndk kard. -Ha, unuttumdu; ben drt tanesini yedim. ki tanesini de sana sakladm, dedi. Bu kck fakat bir annenin nazarnda dnyann hazinelerinden daha byk daha kymetli olan hediyelerini annesinin nne koydu. Annesi efkatli bir bakla kzn szdkten sonra fndklar uzatarak -Al yavrum, bunlar da sen ye. Benim dilerim aryor. Kramam, cevabn verince kzcaz iki adm geri ekildi ve mahzun mahzun boynunu bkerek -Bana darldn m anacm? Niin gzlerin doluyor ya? Dilerin o kadar ok mu aryor? Aryorsa ver onlar bana. Ben krar, iini sana veririrm, dedi. Fndklar ald; kck dileri ikisini de krd. Kendi eliyle annesinin azna koydu. ocuklarn bu halleri insana vicdan zdrabn,
sefalet azaplarn unutturur. efik kzkardeinin annesine kar gsterdii iltifat grr grmez zgn bir yzle dedi ki: -Ben getiremedim. Zaten benim drt tane vard. kisi rk kt. kisini de yedim. -yi ettin olum. Sonra ne yaptnz? -Sonra efendi manava para verdi; manav da ona parann stn verdi. Be alt onluk. Efendi onluklar cebine koyarken birisi dt. Grmedi; hemen yerden aldm. -Nasl? -almadm nineciim. stersen kardeime sor. Efendiye seslendim, parasnn yere dtn syledim. -Ne dedi? -Yzme bakp "Senin olsun"dedi. Sevindim. Oradan da getik. Kardeim bir attar dkkan nnde durdu. Bir bebei seyretti. Ben de onu bekledim. Afife kendi kendine iltenin ynleriyle oynarken -Ne gzel bebek! imdi olsayd, koynuma alr yatardm! dedi. Annenin kalbine bir ok daha sapland. Zavall kadn oluna sordu: -Sonra? -Sonra... Yenikap'ya geldik. Aksaray tarafndan at stnde bir frenk geliyordu. Orackta indi. "u at tut"dedi. Ben de tuttum. Bir eve girdi. Sonra kt. Bana iki onluk verdi. Etti drt onluk. Tren yoluna doru yrdk. Kardeim bir a dkkannn nnde durdu. A ona bir dilim ekmek verdi. Tren yoluna geldik. Orada ben birisinden on para istedim. Gsmden iterek "Defol!"dedi. Korktum. Kardeimle beraber elele deniz kenarna doru komaya baladk. Orada kimse yoktu. Denizin stnde yelkenler vard. te onlar seyrettik. Karnmz ackt; geldik. Afife bu srada pencereye bakarak "Pencere ak m kalacak?"dedi. Kzn hakk vard. Kadnn krd camdam ieri giren rzgar snm olan atein kllerini savuruyor, sefilleri titretiyordu. Anne -nallah ak kalmayacaz. Sen benim arafm getir, dedi. Kzkardeiyle kendinin yatmakta olduu iltenin altndan beyaz fakat kirli bir araf kard. Anasna verdi. Talihsiz bir kadnn namusunun rts, sefalet grm bir kadnn kefeni saylmaya layk olan bu arafa brnen kadn, sa tarafna efik'i, sol tarafna Afife'yi ald. "Gelin yavrucuklarm"dedi. Sonra bu szne "Oh! Bugn ruhumun iinde bir sevin hissediyorum. Sevineceiz ocuklarm,
sevineceiz"kelimelerini ekledi. Gk grlyordu. Afife dedi ki: -Ama anacm. Hava kararyor. yeceiz. Kadn kederli bir bak, hazin bir glmsemeyle cevap verdi: -Yarn snmak iin bugn meli. nsanlar yle istiyorlar. Zavall sefalet grm plak ayaklaryla amurlar iinde yrmeye balad. ki kk melek ortasnda, esmer bir buluta brnm daha byk bir melee yahut maherde sonsuzluk uykusundan uyanan ve stndeki kefeninden mezarnn topraklar dklen bir ak ehidesine benziyordu. -4 Toplumdan imdat istemeye gidiyorlard. Evet Allah onlar topluma doru sevkediyordu. Yrdkleri yolun iki tarafna dizilen aalar sert bir rzgara kar yapraklarn dkyorlard. Yamur hazin hazin yamaya balad. Yryorlard. Cerrahpaa'dan Aksaray'a inen yokua geldiler. Aksaray karakoluna yaklatklar srada bir kadn kalabal grdler. Bu kalabalk glpembesine boyanm bir konan kaps nndeydi. Kapnn nne yaklatklar srada ihtiyarlara genlii, genlere sevgiyi, sefil kadnlara da mazideki saadeti hatrlatan bir alg sesi iittiler. Kalabala doru biraz daha yaklatlar. Bu konaktan ieri ssl ssl hanmlar giriyorlard. zavall, konan nne yaklatklar srada Afife annesine dedi ki: -Nine burada ne var? -Dn var. Kadn bir erkein saadetini hazrlyor. Bir erkek bir kadnn varlnn dier yars oluyor. Bugn bir kz oktan beri grmesini arzu ettii, ryasnda hayaliyle megul olduu gelinlik kyafetini gryor. Bugn bir erkek geleceini saadet klar iinde brakacak bir kzn hayaliyle megul. Kz iin ne byk bahtiyarlktr ki sevinciyle sevinli, kederiyle kederli olacak vefal bir ee sahip oluyor. Erkek iin ne saadet ki sefahat alemlerini, bir takm sefilelerin vefasn ispat iin syledikleri yalan szleri bir mutluluk alemi arasnda unutmaya alyor. Yamur hala devam ediyor, kadn slatyor, ocuklar da titretiyordu. Tramvay yoluna dnmediler. ocuklarn sabahleyin gittii yola saptlar. Bu yol, 88
Samatya'ya gitmekte olan tramvay yoluna ve Yenikap'ya kyordu. O tenha sokaklarda yrrken yamurun iddetinden evlerin saaklar altna giriyorlard. Sokak iinde efendi kyafetli bir adam belirdi. efik bunu grd gibi hemen efendinin yanna koarak elini uzatt. Efendi ocuun yzne hakaretle baktktan sonra iddetli rzgarn arasra emekte olan emsiyesini dzeltmeye alarak -Hadi bakalm; Bir taraftan emsiyeyi dzeltelim, bir taraftan slanalm, bir taraftan da seninle uraalm. imdi kafan krarm! dedi. O esnada evlerin oluklarndan boanan yamurun arlts frtna bulutlaryla rtl olan ufuklar yangn alevleri iinde brakan imekleri takip eden grltleri olmasa, ipek emsiyeli efendi zayf, bouk sesli bir kadnn telaffuz ettii u kelimeleri iitecekti: -Gel yavrum gel. Vicdansz, merhametsiz, insafsz bir mahlukun karsnda titremek meleklere yakmaz. Yollarna devam ediyorlard. Aksaray'dan Samatya'ya uzanan tramvay yoluna kmlard. Yenikap'ya doru yrmeye baladlar. Yamurun eski iddeti kalmamt. Damlalar seyrek dyordu. Yenikap'daki hamamn yanna geldikleri zaman biraz durdular. Aksaray ynnden bir araba geldi.Hamamn yanndaki keresteci dkkannn nnde durdu. inden gayet ssl bir madam ile, kz olduu yznn benzerliinden anlalan, yedi sekiz yalarnda bir kzcaz indi. Dkkann yanndaki kapy almaya baladlar. Sefile, kadnn yznde bir merhamet eseri grr gibi oldu ve ocuklaryla beraber birka adm att. Titreyen elini kadna doru uzatt. Madam kapy almaya devam ederken "nayet ola!"dedi. Anne geri ekildi. Madamn ocuu kadnn stnde bandaki pejmrdelii gururlu bir bakla szdkten sonra elini gsnde parlamakta olan elmas inesine gtrerek -Ne kadar pis kadn! Murdar! Benim elmasm gibi onda elmas yok ki! dedi. Zavall kadnn yznde krgnlna delalet eden hibir iz grnmedi. ocuun pek masumca, pek safa syledii bu szler houna gitmi olmal ki birka saatten beri glmeyen dudaklar stnde yce bir masumiyetle sonsuz bir efkati anlatan bir glmseme belirdi. Bir koluna efik'i, bir koluna Afife'yi alp kaldrd. ocuun yzne canna sokacakm gibi efkatle bakt ve -Yavrum; ite benim elmaslarm. Bunlar benim 89
iki hazinemdir. Hibirinin tek bir kln btn dnyann hazinelerine deimem, cevabn verdi. ocuklarn yere brakt. Yrmeye baladlar. Kadncaz derin bir dnceye dalmt. Kendi kendine syleniyordu: -nsanlar aldanyor. Bir yzde grd merhamet eseri altnda bir gazap kvlcm parladn bilemiyor. Kim inanr ki masumiyetten baka bir ey ifade etmeyen bir yzn sahibi olan insan byle reddediyorsun? Bu kadn beni reddetmek hakkn kimden alyor? mit etmem ki Cenab- Hak'tan alsn. O kadn bu hakk hereyden ziyade grenee uyan toplumdan alyor. Lanet olsun ehir adetlerine! Karsnda titrediimiz bir ejder. Zehirden daha mthi, yangndan daha yakc, tufandan daha korkun; toplumun koleras, cihann veremi denilse layktr. -Anacm, daha ok dnecek misin? Mini mini yavru anasnn dncelerini bozdu. Kadncaz ocuuyla megul olmaya balad. -Hayr yavrum, nerdeyiz? -te, tren yoluna geldik. Kadn etrafna baknd. Yenikap istasyonundaydlar. Afife sordu: -Nine bak bak, u adama bak. Yolun iki tarafndaki uzun demirleri indiriyor. Yolu kapatyor. Geemeyeceiz. Niin kapatr onlar? -Tren geecek de onun iin. Getikten sonra yine aar. Biz de geeceiz. -Tren mi geecek? -Ya, tren geecek. -Treni seyredelim mi? -Edelim yavrum. -Ben ona binemedim, ama ok severim. Zavall kadnn kalbinden bir damla kopar gibi oldu. Samatya'dan hareket eden trenin dd uzaktan iitildi. Sefil aile yolun kenarna yaklamt.Bir dakika sonra lokomotif siyah bir canavar gibi grnd. stasyona yaklap da tam bu ailenin nnden geecei srada kadncaz ileri doru bir hareket etti. kinci adm atm olayd, lokomotifin mermerleri tmeye, en kat eyleri toz etmeye muktedir olan tekerlekleri altnda ezilecek, ounlukla gece ryasnda grd anacna kavuacak, sefaletine, kederlerine, gzyalarna son verecekti. Kendi kuvvetinin stnde olan bir kuvvet zavallnn zayf, kemikten ibaret kollarndan tutuyormu gibi talihsizi durdurdu. Gzleri yalar iinde kald. Bir Afife'nin mahzun
gzlerine, bir efik'in gaml duruuna bakt. "ocuklarm iin yaamalym"dedi. Bu esnada nereden geldii bilinmeyen bir ses kadnn ara, ebediyet dergahna kavumak isteinde olan ruhu iinde nlad: -Bedbaht! Babalarnn zulmnden, annelerinin aldanmasndan sorumlu olmayan bu iki yavrucaz, hararetiyle kendilerini stt scak koynundan karp halinden nefret ettii toplumun lmden daha iren, mezardan daha souk olan sefalet kucana m brakacaksn? Bu gen anneyi Afife'nin mahzun bak, efik'in gaml duruu, bir de o yce ses-fakat yalnz kadnlar iin bir cesaretten ibaret bulunan intihardan menetti. sabet oldu. Trenin yle dnyalar tahrip edecekmi gibi dehetle geliinden birdenbire ok korkan Afife anasnn amur iinde kalan eteini sk sk tutmutu. Eer kadn ileri doru atlrken ocuk kadnn eteini brakmayp, beraber srklenmi olayd, o zavall masumun-birtakm zayf ihtimaller, bir takm pheli gnler, bir takm youn dumanlar arasnda grnen -gelecei de topraa karm olacakt. an alnd. Bunu boru sesi izledi. Trenin hareketi iin hereyin tamam olduunu memurlar ilan etti. slim bir lk kopard. Tren umaya balad. Kadifelerle denmi olan birinci mevki vagonlar sefil ailenin nnden geerken vagonun penceresinden gayet gzel, gayet mtenasib bir ba uzand. Ardndan gzel bir kz yz grnd. Kz, elindeki gelincik ieini andran al yelpazeyi zel bir tavr ile trenin gittii yne doru biraz eip latif gzlerini oradaki evlerden birinin penceresine evirdikten sonra dudaklarnda -airlerin kalbine, ressamlarn hafzasna nakolunacak kadar gzel bir tebessm parlatt. Ban ieri ekti. Afife ve efik lokomotifin havada hafif bulutlar oluturan beyaz dumanlarn seyretmekle megulken kadn bunlara dikkat ediyordu. Kzn gzlerini evirdii pencerede bir delikanl duruyordu. Elini dudaklar stne koymu, oradan bir buse koparm, o krmz kadifeler iindeki kzn kk beyaz ellerine temas ettirebilmek midiyle yelpazesine doru frlatmt. Kadn genliin o tatl sabahlarn, en renkli en parlak baharlarn hatrlatan ve havann o kadar kasveti arasnda afak bulutlar iinde bir tablo oluturacak derecedeki bu akane manzarasna zlem dolu bir gzle baktktan sonra dedi ki:
-te kanatlar genliin yaldzlaryla ssl iki gvercin. Sevda semasnn tatl mavilii iinde birbirini izliyor. Trenin son vagonunun gznden kaybolmakta olduunu gren Afife ban evirdi. Masumca bir telala sordu: -Haniya nine gvercin? -Gvercin mi yavrum? Utu, hayat gibi geti. Mazi gibi kayboldu. -Hayat ne demek? -Bir dert demek. -Bir dert ne demek? -Yaamak demek. -Ya mazi? -O da gemi zamandr. Sonra kendi kendine ekledi: -Dnmeyecek bir saadet, bir ryadr. -Keke bana haber vereydin nine! Gvercini pek severim. -Sen o vakit trene bakyordun. Yamur dinmiti. Zavall ana, talihsiz ocuklar birok kiiden hakaretli cevaplar aldktan sonra Samatya'ya doru yrmeye baladlar. Anne o kadar yzyllarn mazisini tasvir eden eski eserlere doru dnd. Bu esnada hazin hazin bir an sesi iittiler. Anne armasna -Daha o kadar akam deil; bu da ne? dedi. an sesini bir takm hazin ocuk sesleri izledi. Bundan sonra bir kalabalk grnd. Yenikap'ya doru iniyorlard. Kilise ocuklarna zg elbise giyinmi bir ocuk elindeki buhurdanlktan havay kokuya bouyor, bunun arkasndan sra ile dizilmi olan dier be alt ocuk yakc bir eda ile dua okuyor, birka papaz bunlarla beraber geliyor, bu topluluun ortasnda, iine gen bir kz yatrlm, etraf beyaz ieklerle sslenmi bir tabut yryordu. Kadnn gznden bir damla ya dt. Hatrna ocuklar da gelmedi. Kalabala yaklat. Gkteki karanlk, azametli bulutlara kar yerdeki bu tabut hazin bir manzara oluturuyordu. Kzn yznde lmn kanatlarndan yansm bir glge, dudaklarnda ruhundan serpilmi bir tebessm vard. Kadn o glgeyi grr grmez -Ne felaket! Daha dnyasna doymadan, daha gzel ieklerini koklamadan topraa gidiyor! dedi. Sonra yznn her noktasn dikkatle szmekte olan gzleri o tebessme rastlad. O vakit u sz syledi: -Ne saadet! Sevdiine kavuuyor! 90
Birisine sordu: -Efendi; bu kzcazn hangi hastalktan ldn bana syleyebilir misiniz? -Ne yapacaksn ? Diriltecek misin ? Veremden. -Darlmayn efendim. O hastalk bende de var. Verem. Sefalet. kisi bir hastalktr. nceki sevgi yahut bulamadan dolay zenginlere, ikincisi terkedilmilik yahut zaruret sebebiyle fakirlere aittir. Aklna ocuklar geldi. Tren yolunun kenarnda brakmt. Kotu. kisi de hayran hayran kalabala bakyorlard. Annelerini grdler. Anne ocuklar o mthi manzaray seyretmekten alkoymak isteyerek harabelere doru yrmeye balad. efik sordu : - Nine, neydi o kz? Hani uzun bir eyin iine yatrmlar? Anne bouluyormuasna bir sesle cevap verdi: -Sen onu grdn m? -Ya, grdm. Ne kadar sar! Balmumuna benziyor. -Niin baktn? -Bakmak fena m? -Korkmadn m? -Niin? O bir kz. Kadn kendini toplad. Dedi ki: -Evet ya, bir kz. -O ne olmu? -O mu? O mu ? ey.. ey.. Gelin olmu. -Gelin mi olmu? Onun iin bu kadar kalabalk ha? -Evet. -Ee, deminki dn... onda alg vard. Hani bunun algs? -te ocuklar baryorlar ya! -Bu imdi nereye gidiyor? -Dn evine. Harabelerin kenarna, sahile ulamlard. Kadn vaktiyle harabeden dm, denize doru eilmi bir kaya stne kt. ocuklarndan birini sana, birini soluna ald. Kk dalgalarn sahile vurmasyla kan sesleri dinlemeye, kara bulutlar iinde kalan ufka bakarak orada, o karanlklar iinde bir imdat iareti aramaya balad. Denizin o kadar koyuluuna, o kadar enginliine, o kadar azametine kar bu zavallnn ruhlarn -srlarna vakf olamadmz -derin bir sessizlik evrelemiti. Dalgalar heyecanl arpmalarn arttrdklar srada annenin zihninden ikinci kez intihar dncesi geti. Bu fikir btn derin mtalaalarn bozduu srada o boluk iinde, o 91
aklk arasnda btn zevklerini, btn aclarn, btn insanlar unuttu. Yalnz kendi gzlerinin iine bakan iki yavru grd ki olaylarn akna kar titriyorlard. "Yaamalym"dedi. Anszn aklna kulbedeki cam krm olduu, ocuklarnn o akam ok yecekleri geldi. ok dnd. Ne yapabilirdi? O gn penceresine bir cam taktrabilmek iin para bulamamt. Sokaa den bez ise pencerenin yalnz bir tarafn rtecek kadard. Nihayet karar verdi. Srtndaki hrkay karacak, bylelikle ocuklarn koruyacakt. ocuklarnn snmas iin kendisinin mesi lazmd. Akam yaklayordu. Dnmeye baladlar. Samatya ile Yenikap arasnda bir yol vardr. Dzensiz olan bu yoku, yolcusunu kestirmeden Cerrahpaa'ya kartr. O yokuu kyorlard. Bir yere geldiler. Oradan Cerrahpaa'daki dkkanlara doru saplabilirdi. Dkkanlara saplacak kenin karsnda byk bir ev vardr. Pek eski, pek ykk dkk olduu iin -kadnlarn inandklar gibi -uursuz, ocuklar korkutacak kadar mthi bir grnme sahipti. Evin sa tarafnda bir yangn harabesi vard. Bu harabenin talarndan birinin stne kp oturan insan Marmara'nn ufuklara dokunan dalgalarn, ok uzaktan heybetini gsteren Kei dann devaml karlarn, ufkun karanla dalan yelkenleri siyah bir bulut gibi grnen vapur dumanlarn seebilir. Yokuu kmaktan yorulmu olan talihsiz o harabede dinlenmek iin birer ta stne oturdular. O korkun evdeki saat hazin bir ses ile onbiri ald (Miladi saat ile akam 5.30 sralar). Afife sze balad: - Nine hava ne kadar karanlk! Yamur yamyor ama yine karanlk. -Bulutlar var da onun iin yavrum. Kaldrm zerinde yrd anlalan bir adamn uzaktan ayak sesi geliyordu. Bu gelen adam her kim ise elbette keyi dolaacakt. Annesinin yreinde bir his uyand. ocuklaryla beraber ke bana gidecek, o adam keyi dnerken sabahtan beri zntyle geri ektii elini -o gn iin son defa olmak zere-bir kere daha uzatacakt. "Kalkn yavrucuklarm"dedi. Ke banda durdular. Gelen adam iyice yaklat. Otuz yanda gsteren ve st ba temiz olan bu adam bir adm daha atnca kendini kadnn nnde buldu. Kadn gzleri yerde, titremekte olan elini hznl bir tavr ile uzattktan sonra titrek
sesiyle -Efendim, alktan lmek derecesine gelen bu sefalet grm bir ana, yamurdan slanan, rzgardan titreyen iki kimsesiz yavru iin sadaka, dedi. Yz her ne kadar gzelse de gzlerinin parlakl temiz ahlakl kimselerden olmadn meydana karan bu adam kendisine uzatlan o mini mini beyaz eli grr grmez, o parlak gzleri iinde ehvetten, alaklktan baka bir eye delalet etmez bir kvlcm parlad. Yznde bir masumun namusunu ihlal etmek iin alan kt adamlarn, amalarna ulatklar zaman gsterdikleri bir tebessm kadar tiksinilen bir gl grld. Kadnn kk elini sktktan sonra cevap verdi: -Gzel kadn. Sana para verilir ama benim yzme bakmalsn. nsan tanmadna para verir mi? imdiye kadar baz apknlardan grd bu gibi davranlar namus hislerinin en iddetlisiyle reddetmeye alm olan bu kadn, elinin stne bir engerek ylan dokunmuasna birdenbire titreyerek yumuak elini adamn parmaklar arasndan kurtardktan sonra temizlik hazinesini gaspetmek isteyen bu namus dmannn yzn grmek iin gzel gzlerini hem yava yava kaldryor, hem de yle sylyordu: -Efendi! Fakirler namuslarn korumak iin alktan lmeye raz olur. iddetli bir heyecan kadncazn nefesini kesiyordu. nk gzleri karsndaki adamn gzlerine tesadf eder etmez adam hi ummad bir ey grm gibi bir hayret sesi kard. ki adm geri ekildi. -Ooo! Melek'mi ha?!"dedi. Yokutan aa komaya balad. Olaanst znts gzlerinin dar frlamasndan, vcudunun batan aa titremesinden anlalan zavall kadn u kelimeyi syleyebildi: -Aman Yarabbi! Saffet! Dt; gzleri kapand; dudaklarnn arasndan bir para beyaz kpk akt. ocuklar bardlar. Bu esnada o mthi evin kaps ald. Bana "abani"denilen sark sarm, mavi bir alvar giymi, iren, korkun yzl bir adam kt. O iren yzn gldrmeye alt. ocuklara yaklat. Her ikisini de kucana ald. ocuklar "Anacmz, anacmz isteriz!"diye feryat ettikleri srada o adam hem "Peki yavrularm, imdi onu da getiririz. Hele siz ieri girin"diyor,
hem de merakl baklarn etrafa evirerek kapdan ieri giriyordu. Yine bu esnada oradan gemekte olan mahalle bekisi amurun iinde l gibi yatan o vcudu grr grmez elini bir tarafna dokundurmadan oraya yakn olan polis merkezine kotu. Bekinin getirdii polis merakl bir bakla kadn szdkten sonra korkun evin kapsn ald. Adam kt. stne bir gecelik entarisi giymi, dermansz bir halde inliyordu. Polis sordu: -Bakn bu kadna. -Aman Yarabbi! Ne olmu? -Belki de lm. Kadn buraya dt vakit siz burada deil miydiniz Salim Efendi? Ben bugn akama kadar evdeydim, bir yere kmadm. Ama biz br tarafta oturuyoruz. Bu taraftaki odalar botur. Bunun iin gremedim. Allah Allah! Dnyada neler de oluyor! Beki safa dedi ki: -Polis efendi, Salim Efendi doru szl bir adamdr. Polis doktor getirmeye gitti. Polis ile beraber gelen doktor kulan zavall kadnn onca zdraba dayanan, onca takat tketen ve hayatn dou yeri olan kalbine koyduu srada "Nasl? Gitmi mi?"sorusuna "Vefat ettii bence kesin"cevabn verdi. Yine bu esnada gayet gzel bir ata binmi bir bey Samatya ynnden yoku karken o hali grd. Atnn ban ekti. ndi, polise yaklat ve sordu: -Efendi; bu kadn lm m? -Evet. -Nesi vard? -htiyac. -Demek alktan lm. -yle olmal. -Ad neydi? -Bilmiyorum. -Bunlar kimden renebiliriz? -Ben yeni geldim. Belki Cerrahpaa'daki merkez bilir. Delikanl eildi. O solgun yanaklara, o aralk dudaklara, o perian salara bakt. Ac ve alayl bir tebessmle beraber manal bir tarzda, dehetli bir kinayeye delalet eden u szleri syledi: -Bu kadn ld. Topluma bir vcut daha katld. Bir dakika sonra delikanlnn bindii hayvann ayaklarnn sesi kaldrmlardan duvarlara yansyordu. Yine bu esnada kadn beki tarafndan getirilen 92
bir tahta stne yatrlm, gtrlyordu. Ayn sralarda gecenin o kadar sessizlii, bulutlarn o kadar karanl, harabenin o kadar deheti arasnda "Anacm! Anacm!"hazin feryadyla devaml alamakta olan iki ocuun feryad iitilir ve arasra melekleri imdada koturacak kadar hazin olan lklar bir krba sesi izlerdi. -5 [Roman yazmaktan, roman okumaktan maksat nedir? Acaba roman yazmaktan meram, gzel bir kadn, sonra yine gzel bir delikanl tasvir etmek, kadn delikanlya, delikanly kadna ak bayla balamak, sonra ortaya bir de rakip kararak bir iki adi entrika ile rakibi yok edip iki zavally da -hemen ounlukla hikyelerimizde grld gibi birini mthi bir zehire, dierini souk bir hanere kurban ederek -ii bitirivermekten ibaret midir? Acaba roman okumak bir kitabn devaml yapraklarn saymak, satrlarn szmek, can skntsndan patlamamak iin garip bir olay iitmeye hevesli olmak, nihayet okunan kitabn hangi dnce ile yazlm olduunu anlamamak maksadna m dayanmaktadr? Zannedersek, gerek byle olmamal. Roman yazmak demek bir alem tasvir etmek demektir. Roman yazmak, meydana gelmesi ihtimal dahilinde olan olaylar akla uygun olarak hayallerin sebepleri ve renklerin gz aldatmasyla birlikte gstermekten ibarettir. Bizim gibi acizlerin deil, roman yazmaya muktedir olan byk edebiyatlarn, bir olay adetler ve genel ahlaka uygulayarak yazmakta karlatklar zorluklar, ektikleri zahmet dikkate alnacak olursa, her gn gzmzn nnde grp durduumuz u alemin gereklerine vakf olmann ve dolaysyla o gerekleri tarafszca tasvir etmenin ne kadar zor olduu itiraf edilir. Hatta alemin gereklerini aratrmakla okuyucularna yeni bir dnya kefetmek isteyen baz yazarlarn birok zorluklar seerek hayvanlarn bile barnamayaca meyhanelerde yatmalar, gnlerce a kalmalar, haydutlarla, sefillerle iki ve meclis arkada olmalar, fakirlerin yediklerini, itiklerini, oturduklar yerleri kefe kadar varmalar grlmtr ki ikiyz sayfalk bir kitabn yazm iin bu kadar zahmet gerekten hayret edilmeye deer. Fakat siz bilir misiniz ki mesela bir fakirin 93
ayaklarndaki eski kunduralarn dikilerinin nasl sklm olduunu tarife muktedir olan yazar bizce kk, kendisince pek byk saylan bu baardan dolay ne kadar sevinir ? Belki sevincinden gecelerce uyuyamaz. te bu merak ve aratrma sayesindedir ki roman yazan kimi yazarlar -zellikle u son yzyldaahlak ve grenekleri tasvirde byk bir g gsterirler. rnein; ok rak itii iin ayakta duracak gc kalmayan bir adama az dzgn bir adamn sylettii sz syletmiyorlar. Szgelimi gnlerce a kalan bir adamn karn arlarn fennin kabul etmedii bir ekilde tasvir etmiyorlar. Szn gelii, bir hrsz hakknda yce duygularla merhamet gsterecek kadar gaflette bulunmuyorlar. Bir fakirin kulbesinde bir porselen tabak yahut bir demir kak aramyorlar. Romanclarn bu gc, yalnz hareket ve szlerin taklidiyle kalmyor. nsanlk duygularn, dnyann hallerini, kalp srlarn ortaya koymakla beraber bir takm kk olaylardan byk ibretler karmak ve szgelimi iyi bir adamn beenilen hareketlerini tasvirle bir katilin ahlakn dzeltmeye almak o g dahilindedir. Roman alemi edebiyat dnyasnn Amerikas saylmaya layktr. Amerikallar mesela bir jalenin nasl dtn grmek iin canlarn feda etmek derecesine vardklar gibi romanclar da diyelim ki bir kadnn kirpikleri arasnda bir damla gzyann nasl titrediini kefedebilmek iin ellerinden gelse btn servetlerini harcarlar. Romanlarn ou ahlak ve nemli eylerin gereklerinin tasviri zerine yazlr. Bu durumda romanclarn topluma kar bir ahlak tasvircisi olarak telakki edilmesi gerekir. Acaba bu gerekleri arayc meslekte bulunanlarn bu gibilerinden yine topluma kar bir zarar kuruntusuna dlr m? Bu bizim nemize lazm? Yalnz unu sylemek yeterlidir ki, roman yazmak mutlaka iyi ahlak retmeye mnhasr olmamaldr. Buna uymak insann olaanst yetenei ile beraber -bir aratrma fikrine sahip olmaktan ibarettir. Fransz yazarlarndan biri "lmn zdraplarn tamamiyle hissederek o zdraplar okuyucularna kar gereki olarak tasvir edebilmek iin bir kere lp yine dirilmek isterim"demitir ki bizim bu davamz ispat eden delillerin en aklarndandr. Niin roman okunur? Bizim buna verecek cevabmz udur: Esasen roman yazmak ne iin ise, roman okumak da onun iindir. Romanlar ahlak dzeltmek iin yazlmyor muydu? O
halde ahlak dzeltmek iin okunurlar. Bu blme son vermeden nce unu da syleyelim: Roman okuyan halk ksmdr: Bir ksm okuyarak elenir. Bir ksm uyanr. Bir ksm da insanln iyi hareketlerine rnek olan olay kahramanlarn taklide alr.] -6 Gzel bir yz ile gzel bir yaratln meydana getirdii Ziya Bey roman kahramanlarnn birincilerinden saylmaya layktr. Franszca bilmez ama Franszcadan tercme edilmi ne kadar roman varsa hepsini alm, ktphanesini yalnz romanlarla sslemitir. Bir babas, bir anas, bir de kzkardeinden baka kimsesi yoktur. Ziya'nn olduka kabiliyeti de vardr. Meramn ifade edecek, kalp hislerini tercme edecek kadar yaz yazar, iir syler. Kklnden beri okul arkada olan Cemal Bey, Ziya Bey'i ok sevmesine karn naslsa kendisiyle ayn dncede olamamtr. nk Cemal Bey Franszca bilir, olduka Trkesi de vardr. Roman sevmez, okumaz. Romanlarda grd hayallerin hepsini bir delilik telakki eder. Fenne ainadr. Ktphanesi gzden geirilecek olursa kimya, matematik, fizik, anatomi gibi fen kitaplaryla dopdolu olduu grlr. Ziya Bey ile Cemal Bey kar karya geldii zaman birisi iirden, birisi fenden bahsetmek ister. Birisi dierinin meramn anlamaz. Sonunda muhabbet ekimeyle sona erer. Cemal Bey'in en ok cann skan ey Ziya Bey'in roman okuyan halk iinde nc ksma mensup olmasdr. Szgelimi romanda fevkalade cmertlii tasvir edilen bir adama benzemek ister, hem de biraz benzer. Ziya Bey'in sevdii romanlar iinde en ok houna gidenler Sefiller, La Dame aux Camelya, Amori, Graziella, Paul ile Virjini, Atala gibi romantik eserlerdir. undan anlalyor ki komediye hi nem vermez; glmez; alar. Bir gn Kafkasya'nin gzellik rnei denilmeye layk olan gzel bir halay Ziya Bey'in babas Raid Efendi alr. Karsn da -umulandan ok denilecek bir ekilde raz etmi olmal ki halay odalk saymak fikrine kaplr. Ziya Bey ismi Nilfer olan bu gzel kza babasnn koynuna girecei iin -fena bir gzle bakmamas gerektiini, halayn alnd gn hissetmekle beraber, kzda grd ve kendisinin hznne benzettii bir hzn gzden
uzak tutmamaya ve babasnn ondrt yanda bir kza kar altm yanda bulunduunu hele hi unutmamaya balar. Raid Efendi gzel halay vuslat meclisine sokmak iin zorlarsa da o vahi ceylan oralara hi yanamaz. Gittike znts artar. Hatta arasra aladna delil olmak zere gzlerinin kzarm olduu da grlr. Baz kere de btn gece uykusuz kaldn ima eden bir uukluk o gzel yzde dolar. Bunlarn hepsine ayr ayr dikkat etmekte ve Nilfer'in en kk hareketini bile gzden karmayan Ziya Bey bir gn yle bir dnceye dalar: -nsann zihninde fenalk yoksa, gzelce dnmeli ki genlik sabahnn ilk klarn, mrnn baharnn ilk ieklerini grmeye balam olan ondrt yanda bir kz ak sal, ak sakall, ihtiyarlk yzne bir nuranilik vermi, fakat her admnda mrnn hazan rzgarna kar titremeyi adet haline getirmi bir ihtiyarn vuslat kucana nasl snr? Dnya hazinelerini, hayatn lezzetlerini, gelecein saadetini -ounlukla ryasnda grd -iki gzel gze kar feda etmek istidadn bulunduran ve gzellikte nadir olan bu kz nasl olur da altm yanda bir adamn kendisine verdii altnlara, elmaslara rabet gzn evirerek o glmsemelere, gsterilere kanar? Ya bu ne aklszlktr ki yz burumu, yanaklarnn kemikleri dar frlam, ieri ken gzlerinin feri snmeye balam bir adam, bir kz zorla yola getirmek, kendi ihtiyar gnln elendirmek hevesine dt halde, o kzn kendisine hibir vakit yar olamayacan, belki namusunu ihlal edecek hareketlerde bulunacan dnmez? Ya bu ne kadar gaflettir ki bitmi bir hayat balam bir hayata kartrmaktaki tehlikeyi de gz nne almadan altm seneyi on seneye bir tutmaktaki hakszl, hele hi dnmeden gen bir kzn saadet glenleri iinde letafetle byyen mit ieini soldurmaktan, kendisine btn dnyann evkleri, cennetlerin btn zevkleriyle dolu olan geleceinin sabahn dehetin youn bulutlaryla rtmekten haya etmez? Benim babam herkesten ok farkeder bunlar. Ya fark eder de niin byle yapyor? Bunu ihtiyarla, yoksa nefsi arzularna m vermeli? Acaba bu gzel iekte o kadar teessr, gzbebeklerinde parlatt o donuk hzn, yznde gsterdii o uukluu, o uzun dnceleri bir ihtiyarn kendisine musallat olmasndan m hasl ediyor? Yoksa bu delikanly sevdiinden dolay kalbine alan 94
yaralardan damlayan kann vcuduna verdii dermanszln yzne, gzlerine den aksi, bu hazin bu yaygn manzaray m tekil ediyor? Ah! te toplumun geleceini belirledii bir kz ki her eyden umudunu kesmi olduu iin artk Allah'tan bile imdat istemeye cesaret edemiyor. Her halde bu zavally mesut etmeye, bu talihsizin derdini anlamaya alacam. nsanln yceliini korumak iin gerekirse babama da isyan ederim. Haydi bakalm Ziya. Bir tesadf bu ii sonulandracak m? Ziya Bey karar verdi. Bir gn bir frsat bulacak, Nilfer'in derdini anlayacakt. Bu frsat bulmak iin de ok zahmet ekmedi. Bir gn evi tenha buldu. Babas, annesi ve kzkardei gitmi, birka halayktan baka kimse kalmamt. Ziya Bey o gn ne kadar sevinliydi! Bir dertlinin zdraplarnn nedenini anlamak iin, bir talihsizi mesut etmeye almak, delikanly bir sevin alemi iine atverdi. O zamana kadar Nilfer ile de uzun uzadya konuamam olduundan sze nasl gireceini dnd. Bu bakmdan pek zdrapl olduu anlalyordu. Nihayet halay ard: -Nilfer! -Efendim. -Buraya gel. -Geliyorum efendim. Gzel kzcaz bir korku ve utangalk iinde Ziya Bey'in oturduu odadan ieri girdi. Delikanl sanki hibir eyden haberi yokmu gibi devaml soruyordu: -Nilfer! -Efendim. -Annem nereye gitti? -brahim Efendinin evine. -Ya kzkardeim? -Dilruba Hanmefendi de oraya gitti efendim. -Peki, babam? Ziya Bey bu soruyu sorduu zaman kzcazn pembe yanaklar stnden bir znt kvlcm geti. -Onu... onu bilmiyorum efendim, diye cevap verdi. Delikanl dnd; bir ey syleyecekti, ama tereddt ediyordu. Nihayet ricadan baka bir eye delalet etmeyen bir glmseme ile sylemeye cesaret etti: -Nilfer. -Efendim. -Sana bir ey soracam, ama doru cevap verecek misin? -Veririm efendim. 95
-Ama doru syle. -Doru sylyorum. -imdi, nce memleketini syle bana. -Memleketimi unuttum efendim. Ben pek kk gelmiim. -Zavall! Kafkasyalsn deil mi? -Evet efendim. -Kklnden beri nerede bydn? -Beni buraya satan efendinin evinde. -Esirci Salim Efendi'nin evinde mi? -Evet, orada. -Orada rahatn nasld? -Hi rahat edemezdim efendim. Sabahtan akama kadar oturduum yoktu. Bazen bahedeki kuyudan su tardm. Bazen a kadna yardm ederdim. Bazen beni okutmaya gelen kadnn azarlarn dinlerdim. Bazen de Salim Efendi krbala vurmadk yerimi brakmazd. -Biare! imdi burada rahat msn? -Rahatm efendim. -Benden honut musun? -Honutum. -Kzkardeimden? -Allah mrne bereket versin. Kk hanmefendiyi ok severim. -Annemden? -Hanmefendiden de honutum efendim. -Ya babamdan? -... -Niin sylemiyorsun? -... -Nilfer! -... -Sana sylyorum. -... -Hi iitmiyor musun? Gzlerini yava yava nne indiren ve dudaklarnda hafif bir titreme beliren kzcaz zehir iiyormu gibi byk bir tahamml gsterdiini tavrlaryla gsterdikten sonra dedi: -Ondan da honutum efendim. -Ama bu pek hafif oldu. -Hayr efendim, honutum. -Pekala. Sen bizim evde herkesten honut olduktan sonra nasl olur da bu kadar mahzun, bu kadar kederli durursun? -yle durmuyorum efendim. -Ben, beni aldatmak isteyen insan hi sevmem Nilfer. Doru szden de ok holanrm. te gzlerinin mahzunluu, yznn uukluu gsteriyor ki senin bir kederin var. -Hayr efendim.
-Nilfer; senin gzlerine uyku girmiyor. Sen sabahlara kadar alyorsun. -Yanl efendim. -te ite! imdi u gln yok mu? O da sahte. -Deil efendim. -Sen artk istediin kadar "Deil efendim"de. Byle eylerin hibirine inanmam. Mademki derdini saklamak istiyorsun, istediin gibi olsun. -Bir derdim yok ki. -Yeter yeter. Ben daima kalplerin iini grmeye alrm. imdi sana bir ey daha soraym. -Sorunuz efendim. -Sen orada kiminle konuurdun? -Kzlarla... -Demek senin gibi daha ok kz vard? -Vard efendim. -Ya olanlar yok muydu? -Onlar da vard efendim. -Onlarla da konuur muydun? Dudaklarnn glpembesinden, afaktan alnm olan renkleri utu. Yanaklar soldu. Elden geldii kadar zntsn belli etmemeye alarak kekelemek trnden bir ses ile cevap verdi: -Evet, evet efendim. Onlarla da konuurdum. -inde en ok sevdiin biri var myd? Ziya'nn bu sz iinde kim bilir nasl bir sr, nasl bir sihir vard? Dilinden kar kmaz melek Nilfer'in ktan bir stundan baka bir eye benzetilemeyen vcudu cereyana arplm eller gibi titrerken, ya dkeceini latif bir pembelik ile ilan eden gzleri sanki kendilerini biri dinliyormu gibi odann kapsna evrilmi ve zavall kzcaz kapdan da dar ktktan sonra bu kelimeleri telaffuz edebilmiti: -Val... yoktu efendim, yoktu. Ziya byk bir sratle yerinden frlad. Kz brakmad. Yine odaya ekti. Zannndaki isabeti kantlamak iin bir kelime, bir damla gzya lazmd. O kelimeyi oluturan harften ikisi sylenmiti. O bir damla gzya ise birok damlacklarn geli haberi olmak zere Nilfer'in gzlerinin i perdesini slatyordu. Zavally kendi haline brakmak, aa gitmesi iin mcadele etmek Nilfer'in hayatna, bir talihsiz ruhun geleceine ait bir srr kefedememek, o halde belki dnyasna doymayan deerli bir vcudun yok olmasna sebebiyet vermekti. Bunun zerine durdurdu: -Ben biliyorum. Zihninde birisi var. Ryana birisi giriyor. Gzn atn vakit karna birisi kyor. "Beni nasl braktn?"diye haykryor. Nilfer'in uzun kirpiklerini slatan gzyalar da artk ispat ediyordu ki bu kz mutlaka birisini
seviyor. Ziya szn bitirir bitirmez dmemek iin duvara dayanmaya mecbur olan Nilfer, bir dakika dndkten sonra kim bilir karsndakinde nasl bir merhamet, nasl bir insaf eseri grd de yce hislerin en deerlisiyle alaya alaya Ziya'nn ayaklarna kapand. O hazin hkrklara u kelimeler ara veriyordu: -Ah! Siz her eyi biliyorsunuz beyim. Ayaklarnz peyim, affediniz. Eer bundan sonra onu bir daha dnrsem, bir daha ryamda grrsem, ne derseniz deyin. Bu seferlik affedin de. Ziya, ayaklarn gzyalaryla slatan bu tapnlacak gzele yal gzlerini evirerek kolundan tutup kaldrmaya ve u szleri sylemeye balad: -Talihsiz! Kalk. Sana yle yerlerde srnmek, dknce ricalarda bulunmak yakmaz. Sana yaldzl kanatlarla, bulutlar iinde, afaklar arasnda meleklerle umak yarar. Bedbaht! Alama. O gzel gzler suu itiraf etmek iin deil, ak ve sevday ilan etmek iin dolmaldr. Bu sebeple aktaca yalar toplumun sefaletle kartrd gzyalarna deil, sevda seherinin yanaklarna damlatt teessr jalelerine karmaldr. Mahzun! Korkma. Onu bundan sonra dneceksin. Nur iinde kalan hafzan karp atmak mmkn m? Onu ryanda deil, aynaya baktn zaman bile greceksin. te ben de gryorum. Hayalini gzbebeklerine naketmisin. Yalnz, bu klenin ismini bana bildir. O kadar zntye dayanamayan Nilfer kendinden geip de kapnn nne ylverirken dudaklar arasndan "Yaver"ismini drd. Halayklarn en arbals, en by olan Mehpare Ziya Bey'den ald emri yerine getirmek iin Nilfer'i yanna ald, aadaki odalardan birine indirdi. -7 Ziya Bey akam evine dnd vakit beraberinde yakkl bir delikanl getirdi. Uaklardan Aa nvanna layk olan ve hareketleri arbal olduuna tanklk eden bir adama delikanly gsterdikten sonra "Size bir kap yolda"dedi ve kt. Olunu pek seven bu baba Ziya'nn yzne efkatle baktktan sonra sordu. -Neredeydin Ziya? -Biraz gezdim. 96
-Bu akam misafir var m? -Hayr. Fakat Cemal Bey'i artmak istiyorum. -sabet. Ziya Bey arkadana u kad yazd: "Birader; ki geceden beri gelmedin. Hasret devam ediyor. Bu akam bizi rahatsz edecek gevezelerden hi kimse yok. Eer gelirsen memnun olurum. Peder de byle rica ediyor. Ziya " Bir eyrek sonra u cevab ald: "Geliyorum air efendi, geliyorum. Bana eziyet etmek iin yapraklardan, ieklerden, afaklardan, bulutlardan bahsedeceini de bilirim. Fakat ne are? Artk ister istemez dinlemeli. Cemal " Raid Efendi oturup dururken can skld. Pencereden dar bakt. Elenemedi. Kitap okudu, elenemedi. Nihayet gnln elendirmek iin bard: -Nilfer. -Efendim. -Buraya gel. Ziya manidar bir bakla babasna sordu : -Nilfer'i ne yapacaksnz? -Hi... biraz... -Biraz konuacaksnz deil mi? Nilfer her zamanki mahzunluunu koruduu halde salondan ieri girdi. Baba sylemeden olu balad. -Bulduk Nilfer, bulduk! Haydi sen aa git. Raid Efendi bir ey syleyemedi. Olunun allann dnda, kendi ard bir halay aa gndermesini hayretle karlad. Oluna darlmak istedi. Buna olaanst bir sevgi engel oldu. Sordu: -Niin yolladn olum? -Ne yapacaktnz? -Konuacaktm. -imdilik biraz benimle konuun da babacm sonra yine onunla konuursunuz, olmaz m? -Pekala. Vakit hayat gibi sratle geer. Akam olmu, Cemal Bey gelmi, baba oul selamla kmlard. Yemekler yenildikten, kahveler iildikten sonra Ziya Bey romanlarn faydalarndan sz at: -Roman okumak demek yeni bir alem grmek, 97
yeni bir halk kefetmek demektir. Raid Efendi olunun dncesine katld: -Hakkn var. Cemal Bey itirazn bir trl brakmyordu: -Fakat baknz Efendi hazretleri; Ziya Bey'e siz de hak veriyorsunuz. Hangi adam roman okumu dsa ahlakn slah etmi? Ziya Bey dedi ki: -Bunun iin bir istatistik tutmak mmkn olsayd, roman okuya okuya ahlakn dzeltmi pek ok kii grrdk. Cemal Bey szn ispat etmek istiyordu. "Hangisini okusanz, yalandan ibaret olduunu grrsnz"dedi. Ziya Bey dedi ki: -Yanl. Cemal Bey Raid Efendi'ye dnd: -Hele gerekleri tasvir etmekte olduu iddia edilen Emile Zola'nn fuhu alemlerini nasl tasvir ettiini grseniz, yce ahlak ile romanlar arasndaki fark o dakika anlarsnz. Bu da bir gerektir diyorlar. Dnyada baka gerek kalmad da ktlklerden ibaret olan gerek mi kald? Hele u hayale nasl akl erer ki bir ku bir adam arkasna alsn, yukar karsn, sonra o adam o kuu tabanca ile vursun, yine aa insin! Bu hayallerin hi birinin gereklemesi olas deil. Samadr efendim, sama. Ziya Bey cevap verdi : -O hayallerin gerekleme ihtimalinin olduunu ispat edersem! -Ben de romanlarn btn gzelliklerine inanrm. Ziya babasnn yanna yaklaarak dedi ki: -Efendim, hani geen gn bir halayk almtnz? -Evet olum. -Emredin de onu buraya araym. -Niin? -Aklma bir ey geldi de ... -Ne geldi bakaym? -imdi sylemem. O gelsin, ondan sonra... -Fakat ... -Cemal Bey'in yzne niin bakyorsunuz? O benim kardeim demektir. Cemal Bey dedi ki : -sterseniz dar kaym. -Hayr hayr; babam izin verecektir. Zavall ihtiyar ister istemez olunun dncesine muvafakat etti. Ziya gidip Nilfer'i getirdi. Kzcazn zorla dudaklarna getirmi olduu tebessm gzlerinde dolaan o derin hzn rtyordu. Halayk kapnn yannda durdu. Ziya yerine
oturduktan sonra babasna dedi ki : -Haberiniz var m? -Neden? -Bugn bir kle satn aldm. -Sen mi? -Evet. Nilfer titredi. Raid Efendi dedi ki: -Sahi mi sylyorsun? -Evet. -Ad ne? -Daha sormadm ; imdi reniriz. Duvar ssleyen ark hallarnn arasna gmlm olan ngrak dmesine bast. Ardndan yukar bir uak kt. Ziya olaanst heyecann sesine verdii bir titreme ile uaa sordu: -Bugn getirdiim adam nerede? -Aada efendim. -Ne yapyor? -Akamdan beri bir sz sylemedi. Daima dnyor. -Evet; toplum sefalet grmlere iki ey balyor: Birisi felaket, birisi de o felaketin zdraplarn dnmek. Onu buraya ar. -Peki efendim. Uak ktktan sonra Nilfer dnd. Bir adm att. eri gidiyordu. Ziya Bey seslendi: -Buraya gel, buraya. Efendiler emretmeyince halayklar yerinden kmldamazlar. Nilfer korka korka dnd. Dedi ki : -Hanmefendi kahve piirmemi emretmiti de... -imdilik hanmefendinin emri biraz gecikiversin; urada dur. Kzcaz tekrar odadan ieri girdi. Bu esnada yeni gelen adam da elleri gsnde, birbirine bal olarak ilk admn kapdan ieri atmt. Nilfer nne baktndan hi kimseyi grmyor ve kim bilir neler dnyordu. Yeni gelenin gzleri Nilfer'e iliir ilimez velinimetinin huzurunda bulunduunu da unutarak hayretle kark bir sesle duvara dayand. Nilfer o hayret sesini iitir iitmez "Aman Yarabbi! Bu ses !"dedi. Ban kaldrd. Karsndakinin yzne gzleri rastlaynca artk ne bulunduu yerin nemini, ne karsndaki efendilerin heybetini hatrlad. Dmemek iin bir sandalyeye dayand. Sanki uykudan uyanyormuasna mini mini ellerini gzlerinin stne gtrdkten sonra "Yaver, yle mi?"dedi. Bundan sonra ikisi de balarn ne eerek birer itaatkar sfatyla bir efendi huzurunda olduklarn dnmeye baladlar.
Kendini hayretten alamayan Raid Efendi ile Cemal Bey birbirlerinin yzne bakyorlard. Ziya Bey babasna dedi ki : -te, adn rendiniz efendim; Yaver'mi. -imdi ne demek istiyorsun? Ziya cebinden iki kat kard. "Mhrleyeceksiniz "dedi. Raid Efendi ikisini de bir dakika iinde gzden geirdii katlar oluna uzatarak cevap verdi: -Akln m kaybediyorsun Ziya? -Hayr efendim, insanlk byle istiyor. -Fakat bu, bunun nesi olabilir? Ki imdi biz ... -kisinin de talihsiz servenlerini sonra doya doya dinleyebilirsiniz. imdi unlara mhr ... -Dnsene bir kere; kz alal ... -Babacm, itiraz istemem; evladn birka yz liraya yahut bir hevese kar feda m edeceksin? -Artk bu kadar da ... -Bouna vakit geiriyorsunuz efendim. -Israr etme diyorum. -Bugn beni mahvedeceklerini bilsem yine srar edeceim velinimet. Dnn bir kere. Karnzda iki talihsiz duruyor. kisi de balam birer hayattr. Bu iki ruh Allah tarafndan birbirine baldr. Birini dierinden ayracak, ikisinin de katili olacak, Allah'a isyan m edeceksiniz ? Kimsesizlerin masumluu, yetimlerin gzyalar hrmetine biraz dnn. Size yakan bu nurani sakal, istemedii bir adamn zulm penesinde verem deklerine yatm ondrt yanda bir kzn kefeni yapmak deil, gstereceiniz cmertlikten dolay meleklerin ebedilik aleminden serpecekleri rahmet klaryla ykamaktr. Allah akna babacm! Toplumda mstesna olduunuzu gstermeyecek misiniz ? Gzlerinde bir iki damla ya beliren ihtiyar baba olunun zorlamasna dayanamad. Dedi ki : -Sonunda bunlara imza koyduracaksn, yle mi ? -Mhrleyeceksiniz. Bu lutfu yalnz sizden bekliyorum. -Eee? Bunun menfaati ? -Bunun menfaatini benden sormayn. Siz bilirsiniz. -Ah bu ocuklar! Hem faydalarn gstermezler, hem de dediklerini daima yaparlar! Katlarn ikisi de mhrlendi. Katlar okurken Ziya Bey'in sevinten baka bir eye delalet etmeyen sesi titriyordu. Katlar yle yazlmt : "Cariyem Nilfer'i Cenab- Hakk'n ilahi rzas iin azad ettim. 4 Eyll ..... Raid " "Klem Yaver'i Cenab- Hakk'n ilahi rzas iin azad ettim. 4 Eyll ..... Raid " 98
Fakat niin byle oldu? Demir kafesler iinde mahpus olan iki gzel kuu saadet gklerine doru umaya tevik eden bu azadnameler okunduu vakit iki aresizde de -teekkr ima eden -bir hareket grlmedi. Onlar mazinin gzel hayallerine dalmlar ve felaketzedelerin ounda grld gibi byle bir saadete kavutuklarna inanmaya cesaret edememilerdi. O gaflet uykusundan iki mteessir ruhu uyandran yine Ziya Bey oldu. Bard : -Gelin ey zavalllar! Artk zgrsnz. Artk felaket altnda kalmaya mahkum deilsiniz. lahi adalet byle hkmetti. O ilahi adaletin tebli vastas byle istedi. Allah'a kar lazm gelen kran gkyzne ynelmi olan gzleriniz yerine getiriyor. imdi gelin; ilahi adaletin tebli vastas olan bu byk insann eteklerini pn. Garip deil mi? Yine anlamadlar. Yine akn akn baknyorlard. Sonunda anladlar. Birisi ihtiyarn bir ayana, dieri br ayana kapand. Ziya Bey, Raid Efendi, Nilfer, Yaver, kap yannda deminden beri bu konumay dinlemekte olan byk hanm, kk hanm, halayklar, hatta romanlar ahlak bozucu olarak gren Cemal Bey bile alyordu. Hasretli bir ruhun hasretli bir ruha kavumasyla meydana gelen bu mutluluk tablosunu her trl duygularyla beraber hakkyla tasvir etmeye gc yetmeyen bizim gibi aciz yazarlar bu iktidarszlklarndan dolay daima zntldrler. Evine dnerken hala Cemal Bey'in gzyalarn silmekte olduunu gren Ziya Bey dedi ki : -te azizim. Bu da bir romandr. Sen byle eylerin aleyhinde bulunurken mteessir olduunu gsteriyorsun. O hem gzyalarn siliyor hem inadnda srar ediyordu: -Brak Allah' seversen! A maua kavuturmak sana m kald? Davalarn ispat edemeyenler safsataya balarlar ki skuttan fark yoktur. O akam evin iinde bir duygular alemi hkm sryordu. Bu duygular kalplerin iine girelim de aynen tercme edelim : -Uyuyamyorum. Gnlme nereden geldiini bilmediim bir ne'e doluyor. -Aferin Ziya'ya! Annesini de memnun etmeyi dnd. -lahi! Bu ne cmertliktir! Sevdiini hem felaketten, hem ayrlktan kurtard! -Yarabbi! Bu ne byklktr! Senin kullarnn iinde esizletirmeye layk bir adam bana Nilfer'i balad. Ertesi gn nikah Yaver'i Nilfer'e er'i bir ekilde balad. Daha ertesi gn bu iki mesut insan iin Raid Efendi'nin evine yakn bir ev bulundu. Oraya ktlar. 99
Bu olaydan iki yl sonra sonbaharn smbli haval bir gnnde bizim Ziya Bey bir kr sefas yapmak istedi. Hayvanna bindi. Hazann krlara sat hznler arasnda dolaa dolaa Mukri kyne kadar gitti. Dnd zaman o smbli hava birdenbire deiti; yamur yamaya balad. Atn koturuyordu. Samatya nne geldi. Cerrahpaa'ya kan yokua sapt. Yangn harabelerinin nne geldii srada birka adam grd. Bunlar, amurlarn stne ylm bir kadn seyrediyorlard. br tarafn okuyucularmz bilir. Ziya Bey ertesi gn kadnn ismini anlamak iin polis merkezine bavurdu. sminden baka iki tane de ocuu olduunu rendi. Kendi kendine "Bu ocuklar bulmak bir grevdir" dedi. Kadnn oturduu kulbeyi de grd. Hatta tabutu tayan bir delikanlnn yardmyla mezarn da buldu. Servilerin koyu yeilliinden ibaret karanlk bir glge altnda kara bulutlara, korkun imeklere kar uyuyordu. Ara sra bir karga o ruhani sessizlik arasnda bir lk, bazen bir bayku, insanlarn hallerine kar alayl bir kahkaha koparrd. Rzgarn etkisiyle terennm eden kuru yapraklar Ziya'nn stne oturduu topran altna den sefile bir gen ana iin uzun, anlam mphem fakat doal bir mersiye okuyorlard. Ziya'nn gznden den iki damla ya yamur damlacklarna kart. Mezarn stnde kimin yattna dair bir iaret yoktu. Ziya daha ok zld. sme, gklerin en yksek tabakalarna, hayali, insan hafzasyla en aydnlk taraflarna nakolunmaya layk olan bu talihsiz sefilenin isminin de vcudu gibi toprak olmasna rza gsteremedi. Bir tahta buldu. iddetli bir rzgar yahut snmak iin odunu bitmi bir fakirin gaspedici penesi onu oradan koparmayacak ekilde mezarn baucuna dikti. stne kurun kalemiyle unlar yazd: "Alktan lm bir anann, sefaletin zehirli havasndan boulmu bir kadnn gmld yer burasdr ey ziyareti ! Burada pimanlk duy; ala burada. Dn. Belki sen de bir fakirden on paray esirgediin iin o talihsizin lmne sebep olmuundur." Sonra yaznn altna bir izgi ekti. Birka kelime daha ekledi. Siz onu bilirsiniz. Hani yangn harabeleri yannda vefat etmi olan sefilenin yzne doru eilmiti de bir ey sylemiti? Biliyor musunuz? Hatrnza gelmiyor mu? Bir talama, bir kinayedir. Bu kadn ld. Topluma bir vcut daha katld.
Srecek
NSAN OLMANIN ERDEMLER

Olcay Ylmaz William Shakspeare XV inci yzylda insan yaamna bir not dt. Olmak ya da olmamak. Bu not insan yaamnn kilit noktasyd. Bugnk yaam, (yeni bulgularla) . 10000 yllarnda Mezopotamyada filizlenirken insanln hedefi de kendine yn veriyordu. 12 bin yllk uygarlk, 1 milyon yl yanda olan insan iin byk bir devrimdi. nsanolu yaad maaradan kp bugn evrenin sonsuz derinliklerine uzanabilmektedir. nsann yzyllarca sren insanlama abas bugn bir yol ayrmnda ve bu yol ayrm, eitli sorular da beraberinde getirmektedir. nsan; kimdir? Niin ve ne uruna yaamaldr? Takiyettin Mengolunun nsan Felsefesi adl eserinin Antropoloji Bakmndan Deerlerin Snflandrlmas bal altnda deer guruplarn yle snflandrmtr. 1. Yksek deerler; Sevgi, bilgi, doruluk, masumluk, saflk, drstlk, dostluk, hak, adalet, gven, gvensizlik, eref, iyi vb. deerlerdir. 2. Ara deerler; yarar, kar, kuku, ekememezlik, kskanlk ver her trl maddesel deerler (para, mlkiyet vb) bu guruba girer. 3. Davran deerleri; grg kurallar ve uluslarn geleneklerine bulunan deerler de bu guruba girer. nc deer hari dier iki deer gurubu insanda ters bir orantya sahiptir. Yani, ara deerler n planda olunca yksek deerler geri planda kalr, yksek deerler n planda olunca ara deerler geri planda kalr. Peki, bu deer guruplarn neden sraladk? nsan yaam bu deer gruplarna gre ekilleniyor. nsan olmann ilk erdemi de bu deer guruplarnn ocukluk yata seilmesine bal. Yksek deerler insan ze yaklatrrken, ara deerler biimsiz, deersiz ve sonu belli olmayan bir kargaaya srklemektedir. nk yksek deerler snrsz ve sonsuz olduu halde, ara deerler snrl ve geicidir. Bu yzden insan; gzel ve sonsuz olan ze yaklap, yksek deerlere sahip olurken, snrl, deersiz ve sonlu olan ara deerlerden uzaklaarak insanlama yoluna gidebilir. Ksaca zden de bahsedersek; z, insana her zaman doruyu verir. Doru deiken olmakla birlikte tektir. Biim deise de z tektir. z olmayan her biim bir aldatma bir sahtelik tar. z sonsuzdur, z gzel olandr.
nsann en byk sorunu William Shakspearein dedii gibi Olmak ya da olmamak.dr. Neden ve niin var ya da yok olmak? nsan neden var olmak ister? Nedir insann yaam gayesi? nsan fiziksel ve biyolojik olarak Homo Sapiens ad ile adlandrlr. Bizim burada bahsedeceimiz ise dnsel anlamdaki insandr. Bu yzden insan Homo Sapiensin insanlama abas olarak tanmlayabiliriz. Bu tanm iinde insanlamann baz grevleri vardr. Peki, insann grevleri nelerdir? nsan doadan asla soyutlanamaz bir canldr. Ksaca insan, doann kendisidir. Doann insana verdii niteliklere gre insan davranlar ve bununla birlikte toplumsal deiimler gerekleir. Bu niteliklerin bir kana bakalm. nsan en bata hisseden, alglayan, algladn yorumlayabilen ve bir karara varabilen bir canldr. nsan empati (duygudalk) yapabilen bir canldr. Empati, denildii gibi kendini bakasnn yerine koymak deil, ksaca bir bakas olabilmektir. Bir bakas olabilmek, bir anlamda dnyadaki tm aclara ortak olmak, o aclar yaamak demektir. Onun iindir ki insan aclar hisseden, bakasnn acsn kendisinin acs gibi gren ve bu aclar yok etmek iin abalayan bir canldr. Bu aba zn toplumdaki bir yansmasdr. nsan ze varmak iin baz aclar yaamak zorundadr. nsann bir baka zellii de merak etme duygusudur. nsan merak eden bir canldr. Merak ze ulamann en nemli yoludur. nsan merak duygusuyla ze ulap insanlaabilir. Eklememiz gereken bir e de bilgidir. Bilgi sonsuzdur. Onun iin insan bilgiye ynelmelidir. Bilgi insanlamann en nemli yollarndan biridir. nsan, bilgi ile evreni yorumlayabilir ve kavrayabilir. nsan, evrene kendi gzyle deil bilimsel gzle bakmaldr. Onun iin insan kendi bilgisiyle deil bilimsel kantlanm- bilgiyle evreni yorumlamaldr. Bilgi tek bana yeterli deildir. Bilgi paylalmaldr. Mutluluk bilginin paylalmasna baldr. Son olarak insan tamamlayan e sevgidir. Sevgi; var olan her eyi zmsemektir. Doruyu, yanl, iyiyi, kty sevgi ile zmseyerek kavrayabiliriz. Sevgi insana doann bir hediyesidir. nsan, doann hediye ettii sevgiyi yine doaya laiiyle vermelidir. Bu alveri ayn zamanda paylamn mutluluudur. Ksaca insan; doadan yana, sevgiyi zmsemi, retebilen, bilgili, empati yapabilen, paylaan bir canldr. Bu unsurlarn dnda herhangi bir canl insanlamadan yoksun bir canldr. nsan olmann erdemlerinde bunlar yatmaktadr. 100
Yersiz Yurtsuzlara Yol Haritas: RAN

Emrah Dokuzlu
Bilginin Toplumsal Tarihi isimli kitabnda Peter Burke, corafya bilgisi ve seyahatnamelerin bilginin kurulmasnda olduu kadar, Batnn kendi dndaki toplumlara ilikin bilgi edinme srecinde de nemli bir yere haiz olduundan ve yadsnamaz bir ihtiyaca cevap verdiinden bahseder*. Bilgi corafyasna yaplan en nl katk ise bir edebiyat eletirmeninden gelmitir. Hayli tartmalara yol aan bir incelemesinde, Foucaultyu izleyen Edward Said arkiyatl, yani emperyalizme hizmet eden bir kurum olarak Ortadou stne Bat bilgisini zmlemitir (Peter Burke). Bu almann akabinde sosyal bilimler lgatinde yer bulan oryantalizm ve oryantalist kavramlar, Batnn Dou ile girdii ilikide kurduu stnlk dilinin de sz aktrleri olmulardr. Bu noktada Doulu yazarlar tarafndan kaleme alnan seyahatnamelerin oryantalist almalar iinde saylp saylmayaca bu yaznn tartma konusu deildir ancak seyahatnameler arasnda kullanlan dil, toplum ilikilerinin nasl tahlil edildiine dair noktalar gz nne alnrsa bu tr seyahatnamelerin oryantalist almalarda ok da yeri olduu sylenemez. Yine de bu snrlar kesin bir konu deildir ve bak alarna gre Douda yaplan almalarn da Batl nazariyeden nasibini ald, kendi kendimize tekileri ya da yabanclar oynadmz da zaman zaman yz yze geldiimiz bir durumdur. Bu yzden yaznn baln ran, kadim 101
corafyann lisann yeniden keif koymay dndmse de, bu ifadenin bizim kendi kendimize dahi ne lde yabanclatmz sergilemesinden ekindiimden, bu yazy kendi deerlerini tanmayp, bu lkede kendilerini out of place ** hissedenlere gndermeyi tercih ettim. nk burnunun ucunu gremeyen ne kadar uzaa baktn da fark edemez. Seyahatlerin salt bir corafi deiimi iermedii malumdur. Seyahat kken olarak Arapadan geliyor ve Arapada; gezmek, dolamak, grmek gibi anlamlar da ihtiva ediyor. te bizim ran seyahatimizde yllardr Anadoludan baktmz Iran grmemize doru, yani, belki de, kendi iimizden kendi derinliklerimize doru oldu lkin stanbuldan ayrlmak biraz hznlendirse de yreimizi stanbul-Tahran hattndaki otobste iki yabancnn sadece ben ve arkadamn olmas seyahatimizi daha neeli bir hale getirdi. Yol boyunca bize sunulan ikramlar, Iran'da ne yapmamz gerektiine dair tavsiyeler ve uyarlar, Cuma gn leden sonrasndan Pazar gnnn sabahna kadar srecek olan seyahatimizin en elenceli yanlaryd Daha rana varmadan birok yolcudan ziyaret teklifleri almtk ve anlalan Iran'da kendimize yeni bir adres ve telefon defteri alacaktk stanbul, Bolu, orum, Amasya, Erzincan, Erzurum, Ar, Doubayazt derken Grbulak snr kapsna varmtk. Her lke bir dil, her dil bir lgat, her lgat bir derya ran, mistizmin ah bu lke, beyhude konulan snr kaplarndan ok sonra bize hoamedid*** diyordu. Beyhude konulan snr kaplar dedim, nk tek kelime Farsa konumadan ya da Farsa konutuumuzun farknda olmadan stanbuldan Tahran'a gidebileceimizi, Tahran da dhil olmak zere rann birok ehrinde hayatmz idame ettirebileceimiz gereini biz de yeni fark ediyorduk. Bu anlamyla snrlar sadece haritaclarn iine yaryor. nk stanbuldan Tahrana geleli uzun bir sre olmasna ramen Farsa konumann zaruret olmamas her iki toplumun birbirlerine olan yaknlklarndan ziyade mevcut olan ortak bir dilin de kant; dinden, gelenekten, dilden, hlasa kltrden mtevellit bir lisan.
Burada, Farsann niin Trkiyede yabanc dil olarak kategorize edildiini yeniden sorgulayabiliriz. Bugne kadar birok kent ve ehir tanmlar yapld. Akademik olarak yaplan Kent sosyolojisindeki ehir tanmlar, bunlarn nitelikleri gibi konular bu yaznn konusu deil fakat birka yl nce kan Ankarann bakent olma srecini inceleyen bir kitapta ehir iin yle bir tanm yaplmt: ehir talarla yazlm bir iirdir ran ehirleri de kendi hikye ve efsaneleriyle bir iirdir okumasn bilen iin. ehir ve iir gz ak olanlara ran hatta Tahran birka sayfaya sdrmak mmkn deil ama biz yeniden ran seyahatimize dnelim. Artk otobsmz ran snrlar iinde yoluna devam ederken ben de bam cama yaslam hayal kurmann tadn kartyordum. Yava yava kk yerleim merkezlerini geiyorduk. Bir sre sonra, karanl yaran klaryla, hayat yeni balyormu gibi seslerin ykseldii byk bir ehre ulamtk Bu ehir birok devlete bakentlik yapm, bir dnemin ilim ve irfan merkezi olmu Tebrizdi. Otobs ara verir vermez biz de aylarmz yudumlamak niyetiyle hemen yan bamzdaki bir kahvehaneye girdik. Farsa bildiimi gstermek niyetiyle hemen ne atlp konumaya baladm ama aldmz cevap bizi akas ok etmiti: - Aga kendi dilimiz varken niye Farsi danak? Henz aknlmz gememiti ki ikinci bir uyar stanbul Trkesini iyi bilen bir ranldan geldi: Buras Tebriz ve buras bir Trk ehridir, burada Farsa konumak yallarca ayp olarak telakki edilir... Arkadamla bir an yz yze geldik ve ikimizin yznden de okunan ayn ifade: buyur buradan yak Yine yolumuza devam ediyoruz ama artk uzunca bir sre sohbetimizin konusunu karlatmz o yal amca oluturdu. Amcay kendimizce farkl dillerde konuturup bir espirinin suyunu karana kadar glyorduk. Saat gece yarsn oktan gemiti. Gzlerimiz uykusuzluktan yar ak yar kapal haldeyken bamz ne dyor, birer saat aralklarla pasaport kontrol iin uyandrlyorduk. Bu sabahn ilk klarna kadar srd. Camdan szan
gne nlar bizi uyandrarak Tahrana ulatmz mjdeliyordu. Bizi Tahran niversitesinde yksek lisans yapan Turgay aabey karlyor. Misafir olacamz Kuy-i Danigah-i Khabgaha (Tahran niversitesi renci yurdu) gidiyoruz. Yurtta herkes bizi gler yzle karlyor. Ksa bir ho sohbetten sonra Turgay abiden tavsiyelerini alarak ayrlyoruz. Artk gezmek ve grdmz yerleri fotoraf karelerinde yeniden anlamlandrmak zere, ellerimizde haritalar ile ehir merkezine inen ilk otobse binerek ayrlyoruz yurttan. Metropollerin downtown (ehir merkezi) kavramlar pek olmaz. nk stanbul ve Paris gibi, Tahran'da da birok merkezi yer bulunuyor. Bu noktada ortalama 15 milyon kiinin yaad Tahran dier metropollerden ayrlyor. nk Tahranda merkezi yerler genellikle bir meydana sahip, baka bir ifade ile birok merkezi yer meydan ismiyle anlyor. Bylece biz ehir ii sefer yapan Meydan- nklb (nklp Meydan) otobsne biniyor ve birok kltrel faaliyetlerin gerekletii yere ulayoruz. Meydan- nklb kitaplaryla mehur bir yer. Iran'da kitap okuma orann Trkiyenin iki kat ve bunlarn byk ounluunu da bayanlarn tekil ettiini bildiinizde buradaki kitaplarn ne kadar ok olduunu tahmin etmek hi de g deil. Ayrca bu meydanda Tahrann her kesiminden insanlara rastlamak da mmkn. nk Tahran iinde kuzey-gney ayrm gze arpyor. Kuzeyde oturanlar maddi geliri yksek, refah seviyesi gayet iyi olan kiilerden oluuyor. Bu kiilerin ocuklarnn da eitim hayatlarna genelde yurtdnda devam ettikleri bize gelen bilgiler arasnda. Kuzey-Gney ayrm sadece bununla snrl deil. Tahran'n kuzeyine doru ktka evlerin mimarisi daha atafatl ve gvenli bir grnm arz ederken, arabalarn marka ve modelleri de ykseliyor. nsanlarn giyim tarzlarnn deitiini, daha kaliteli giysiler giydiklerini ve bakmllk diye ifade ettiimiz makyaj yapma orannn arttn kolayca gzlemleyebiliyoruz. Buna karn gneyde ise yaam standartlar daha dk 102
insanlar yayor. Gneyin evleri daha mtevaz olmakla beraber, apartmanlarn fazlal da iliiyor gzlerimize. Arabalarn modelleri ise nostalji bile diyemeyeceimiz kadar eski. Kuzeyde yaayan bayanlarda araf ok tercih edilmemesine karlk, gneyde arafsz bayana rastlamak olduka zor. Bu ynyle Tahran'n kuzeyi daha liberal bir grnt sergilerken gney ise muhafazakrl temsil ediyor. Gezimize devam ediyoruz Karmza kan ikinci meydan ise Meydan- Firdovsi (Firdevsi Meydan).ran denilince akla gelen ilk isimlerden birisidir byk air Firdevsi. nl eseri ehname birok dile evrilmitir. Destans hikyelerden oluan bu eser hem ran tarihinde hem de ran edebiyatnda nemli bir yere sahip. Bu yzden olsa gerek ki ranllar meydana Firdevsi Meydan dedikleri gibi, onun devasa bir heykelini de meydann ortasna dikmiler. Meydandan gneye doru yol alnca aryoruz. nk girdiimiz bu caddenin ad Hyaban-i stanbul yani stanbul Caddesi
Ulatmz bir dier meydan ise Meydan- Azadi (zgrlk Meydan). Bu meydann ad 1979 ran devrimi ncesi ahn hatras anlamna gelen Meydan- ehyad imi, tabii devrimden nasibini o da alm. Meydan- Azadi, Eiffel kulesi ile ayn tarihte ina edilen Azadi kulesiyle nl. Tahran'da grmeden gememeniz gereken yerlerden biridir ehr-i Teatr (Tiyatro ehri). Tahran'da nklp meydanndan yryerek 20 dakika uzaklnda olan bu muazzam yap yaklak olarak 45 yl nce talyanlar tarafndan yaplm.10 salondan oluan bu yap, tiyatro 103
izlemeye gelenler kadar, yaz aylarnda ranl noktalarndan birini genlerin buluma oluturuyor. Olduka grkemli olan bu yap dardan bakldnda bir futbol stadyumunu andryor. Bu yapnn etrafnda insanlar gzlemleyerek yava yava adm atyorken, Trkiyede niversiteden snf arkadam olan Arham Habibiazad kz arkadayla ho geldin diyerek sarlyor bana. Onlarn smarlam olduu tiyatro biletiyle ben de ilk kez ran tiyatrosuyla tanyorum aklmdan lber Ortaylnn ran tiyatrosu hakknda syledikleri geerken birer birer Tiyatro demiken ran sinemasndan bahsetmeden geilebilir mi? Iran'da ortalama bir ylda 60 film gsterime giriyor. Birok ynetmen ve film her yl Oscar dllerine aday gsteriliyor ve bunlardan bir ksm Montral film dl gibi dlleri mzesine gtryor. Bu ynetmenlerden biri de Baran isimli filmiyle Trkiyede de olduka beeni toplayan Majid Majidi. Majidi bugn ald dllerin ayn sra Oscara dl gsterilmesiyle de Iranda en ok sevilen ve saylan ynetmenlerin banda geliyor. rann, dnyada sinema kltr olan birka lkeden biri olduunu sanrm biliyorsunuzdur. te bu algnn hi de tesadf olmadn Veli Asr caddesinde bulunan ran sinema mzesini ziyaret edince daha iyi anlyoruz. Bu mzede Iran'da ekilen birok filmin afileri, aktrlerin ve aktrislerin resim ve biyografileri, aldklar dller ve daha fazlas bulunuyor. Olduka gzel ve zenerek dizayn edilen bu mzeyi ziyaret ettiinizde sinemaya ilginiz olmasa dahi artk bu ilginin yeermeye balayacan ok rahatlkla iddia ediyoruz.
ran parklar ile de yerleik kltrn en gzel timsalini veriyor. Parklar randa gece hayatnn bir paras. Yaz aylarnda gn boyunca bunaltc scaktan bitap den insanlarn genellikle akam yemeinden sonra nefes aldklar, dinlendikleri, elendikleri, anlattklar fkralar ile sohbetlerini neelendirdikleri meknlardr Irann parklar En mehur ve kalabalk parklarn banda a- rete isimli orbasyla tannan Park- Cemidiye geliyor. Tahrann kuzeyinde bulunan bu park yksekte olmas sebebiyle temiz havasyla da size Tahran izleme keyfini ikram ediyor. Bunun dnda, Park- Lale, am aalar ve kk hayvanat bahesiyle Park- Sai, rann dier gzel parklar arasndadr.
Tahranda bahsedilmesi gereken yerlerden biri de tarihi kapal ar. Byklk olarak da dnyada sayl arlardan olan bu yap Kacarlar dneminde yaplmtr. Her trden alet ve edevatn satld bu ar biraz da Trkiyedeki bit pazarn andran bir yaps var. Bu ar Tahran ekonomisi iin ciddi bir neme sahip.
Trkiye dnyada mutfak kltr geni bir lkedir, bu yzden bu lkeden dier lkelere giden insanlarn yemek seimi de kolay olmasa gerek. Peki, bu ranllar ne yer ne ierler? Iranda yemek konusunda Trkiyedeki zenginlii bulmak pek mmkn deil. Her yerde gze arpan yemek eidi elov ve Cuce Kebap. Bundan baka Abgut veya Dizi, Gorm-e sebzi, Horet-i Geyme Tatllara gelince, yakn dounun mterek tatls Baklava, Gurabiye, Latife ve dier yresel tatllar
Yolculuumuzun sonuna doru gelirken Tahran'a seyahat etmek isteyenlere yardmc olmak amacyla belirtelim; Tahran'da drt otogar bulunuyor. Dou, Bat, Kuzey ve Gney Terminalleri. Bu yzden gezi planlarnzda bu 104
drt terminali de hesap etmelisiniz, nk her terminalin ilevi farkl. Artk btn bu anlatlardan ve yorumlardan sonra bizim de Iran seyahatimiz sona eriyor. Yine de eksik kalan taraflarn olduu phesiz. Iran denilince sfahan ve iraz bal bana bir derya Bu ehirleri betimlemek ve sayfalara dkmek kolay deil Onlarn size konutuu dili kelimelere dkmek, yazlmas gerekenleri gkyznden yeryzne indirmek gibidir.
gemi hanedanlarn, Gazneliler, Seluklular, Akkoyunlu, Karakoyunlular ve Kacarlar gibi, Trk mensubiyetleri zerine atfta bulunmutu. Akraba toplum, bizim amca ocuklar yani big brothers larmz Sahi ran bu noktada neyimiz olur? Trkiyede yaayan insanlarn ran zerine alglar mensubu olduklar ya da yetitikleri evreden yaltlm, safiyane bir alg deil. Zaman zaman baz evrelerin ran tasavvuru kurup bunu merkeze alarak bir siyasi sylem gelitirmeleri de, Trkiyedeki rann ne kadar muhtelif olduunu gstermektedir. Yetitirdii ve sahip olduu mnevverler; eceriyan, Farid Farjad, Kayhan Kalhour gibi dnyaya armaan ettii byk mzisyenler ve virtzler ile Iran, Trkiyedeki devrim ihracats alglarn herc merc ediyor. Ve onlar yle barmyor; Iran asla Trkiye olmayacak!
ran, insanlk tarihinin en kadim yerleim yerlerinden biri olan bu lkenin sizi barna basacandan pheniz olmasn. nk ran snf atmalarnn bireyselciliin, rekabetiliin deil, ak, letafet ve zarafetin lkesi. Bu yzden Iran'da teki olmazsnz. nsanmekn ilikisinin ne kadar ahenkli olduunu grebilirsiniz. Iran'da kaybolmak dahi Trkiyenin baka ehirlerinde kaybolmusunuz izlenimi verir.
*Peter Burke, Bilginin Toplumsal Tarihi, eviri: Mete Tunay, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, ** Yersiz yurtsuz *** Ho geldiniz
Fotoraflar: Arham Habibi Azad-Emrah Dokuzlu
Sosyoloji hocalarndan biri geen ylki dersimizde ranllar iin "bizim amca ocuklar" tabirini kullanarak, ran topraklar zerinde gelip 105
TANITIM: NCE AK VARDI

Harun Bal
Beyit dediimiz, en by 10-12 kelimeden oluan iki dizelik sz bei ve Divan iiri geleneinin temel iir birimi. air lugatten yle 12 kelime semek zorundadr ki, kendisinden evvel bir araya getirilmemi bu 12 kelime, bir araya geldiinde i ie gemi bir anlam helezonu olsun. Arapada beyt kelimesi ev; msra ise kap anlamna gelir. Yani bir beyit, iindeki mana denilen insanla grmek zere kapsndan girilen bir evdir. Beyit kelimesinin manas zerine sylediimiz bu krk dkk ifadelerden sonra, yazmza balayabiliriz. nce ak vard... Divan airleri, Tanrnn gzel olduuna ve gzeli, gzellii sevdiine inanrlar. airin ii de gzeli anlatmak deil midir ki? Ak, her eyden nceydi... Mevlanann ifadesiyle alemler ak iin yaratlmt... Ak, akl ve maddeyi yok edecek kadar gl bir duygudur iirlerde. Her air, cinnete yakn bir noktada duran bu duygunun esiri ve tercmandr. Kendilerini blble ve pervaneye benzetmeleri de bundandr. Onlar kendilerini umursamayan ve umursamas da mmkn olmayan gllere hayatlar boyunca ballk duyan blbller kadar samimi ve en sonunda vcudunu akn ateinde eriten pervaneler gibi
fedakardrlar. Bela ve dert iinde bir mr vadeden bu ak, akn tercihi deil, mecburiyeti ve onurudur. Bir zamanlar Aklar vard; koca bir milletin kaderini srtna alan veya suya seccade salan aklar... Aklar vard; dnyay bir lokma ve bir hrkadan ibaret bilen ama bir bakta bin gnle isabet eden aklar... ve yine Aklar vard; gl solmayan, kekl dolmayan aklar... Osmanl kltrn iirin aynasndan ak ile vermeyi amalad kitabn ana temas da ak. Yazar nsz yazmak yerine okuru, kitaptaki iirsel ve ak dolu satrlara altrmak zere Osmanl kltrnn entelektel kesimini yanstan Divan iirine yaklatryor. Halk airleri gibi Divan airlerinin de ancak ve sadece kendi ak servenlerini anlatma derdinde olduunu, bu derdi yani divan iirini anlamak iinde onu doru deerlenmek gerektiini belirtiyor. Bunun iinde elbette ait olduu medeniyet ve kltr dairesini hakkyla tespit etmek gerektiini kulamza kpe yaparak iirsel bir yazm dili kullanlm kitab okumaya devam ediyoruz. Hayal ve Mavera ve Hayat ve Macera olarak iki ksma ayrlan kitabn ilk blmnde zellikle aka, akn bin bir yzne sesleni var. Yazar, Sufi diliyle Ak'n anlatld blm Ebu Ali Rubari'nin "Tasavvuf; bin kez kovulsan bile sevgilinin kapsnda diz kmektir!" sznn altnda aklyor. lme Glmsemek blmyle de akn, ayaklar yere basarken dahi lme en yakn ruh hali olduunu fsldyor. "Gnde bin kez lrm mihnet- i canan ile ben /Ey Felek lmek ile korkutamazsn beni sen (Abdi)" lk blm Allah akyla yanan Mansur olu Hseyin'in, eyhi mmi Sinan'n, Yazcolu ve Aziz Mahmut Hdayi Hazretleri gibi deerli zatlarn ykleriyle tamamlanrken ikinci blm Hayat ve Macera kitab baka bir boyuta tayor ve bizleri atalarmzn iirlerine konu ettikleri temalarn ilgin yklerine srklyor. Neler yok ki! Blbl ve vazgeilmezi Gl, imdinin tiryakisi sigara ve kahve. O dnemin szde eyhleri, dilencileri ve rya yorumcular. Akn tbba, iire ve melodiye yansmasn anlatan blmlerin verdii hissiyat ise ancak okuyarak anlayabilirsiniz. Hepimizin malumu divan iirini sevdiren bir adam var ve o vazifesini ok iyi yapyor. Ama bu bir kiinin stesinden gelecei bir i mi? Bence ok zor. Muhteem mazimizi daha muhteem bir gelecee balayacak bir kpr olmak istiyorsak, muhteem mazimizi iyi tanmalyz. nce Ak Vard adl almas ile bu yolda ilerleyen yazarmzn abasn alklamak gerek. Yeni almalarn sabrszlkla bekliyoruz... 106
CAMDAN BR ZAMAN
Nimetullah Sucu Camdan bir zaman patikas zerinde Dreyfus'un marur klc, Gemiin aksiyle parlayan imdi, Cosa Linca'nn gurur tac, Ve heykelcikler kadar souk, bir yrek boy veriyor altnda, "Bursa'da bir eski zaman.." deil bu, Noel'de am aac, Srlarn birletii esiz yolda kurulu, uraksz bir daraac. Varln; glgesiyle, yoklukla bir grnd duvarlarn hnc, Afilerin, boya ynna dnt mevsimlerde derin sanc, Deil, hazan tortusu yapraklarn benzi soluk, hain sararts, "Bursa'da bir eski zaman.." deil bu, Noel'de am aac, Srlarn birletii esiz yolda kurulu, uraksz bir daraac. Homeros'un homurtusu, lyada'nn Odesas ne Musa'nn asas, Yasaklarn en kesini, keskini ve dahi dokunulmazlarn yasas, Kuramad bir mana erki, Yehovann yalanc ahitleri ve hlasas, "Bursa'da bir eski zaman.." deil bu, Noel'de am aac, Srlarn birletii esiz yolda kurulu, uraksz bir daraac.
AH TAMARA
Olcay Ylmaz Ah Tamara Gzlerimden akan yalarn adas Ellerimi uzatamam sana Bu dalar, bu gkyz Aynas krlan yreimin Ah Tamara Beni bir grebilsen Bir bakabilsen yreinle Bir tutabilsen bakm Bir kere anlasan dilini balklarn Anlasan kularn sesini Duyabilirsin beni belki de Ah Tamara bu sevda tkenir gibi deil Tutabilsem elini bir Bir gz gze gelebilsek shak Paa saraynda kabilsek Doubeyazttan Ar Da'na Bir gibi yuvarlanabilsek Ah Tamara Bu sesleni Bu haykr Tkenir gibi deil. 23 Kasm 2004 Aydn
107
Irakl Roman ve yk Yazar brahim Sebti1
ve Uzak Bir Aydnlk2 Adl yks

Ara. Gr. brahim aban
yk ve romanlaryla Irak ykcl alanndaki nemli isimlerden biri olan Irakl roman ve yk yazar brahim Sebti, 1960 ylnda Irakn en-Nsiriyye ehrinde dodu. lk ykleri 1983 ylnda yerel gazetelerde yaymlanan yazar, Basra niversitesi Arap Dili ve Edebiyat Blmnden mezun oldu. ykleri, el-Aklm, er-Rdif ve el-Mevkiful-edebi gibi edebiyat ve kltr arlkl dergilerde yaymland. Baz ykleri ngilizce ve Almancaya evrilip modern Irak yks alanndaki almalar arasnda yaymland. nl Irakl edebiyatlarn ounun ierisinde yazlarnn yaynland en-Nsiriyyedeki Edebi Ur Dergisinin kurulmasna katkda bulundu. 1992 ylnda Irakta dzenlenen ksa yk yarmasnda dl ald. yk yazmaya seksenli yllarda balamasna ramen, Irakl edebiyat eletirmenlerine gre doksanl yllarda kaleme ald ykler onun olgunluk dnemini oluturmaktadr. Yazarn, farkl gazete ve mecmualarda yaymlanm yzlerce edebi makale ve yklerinin yan sra baslm olan eserleri:3 - El-iybul-l, ykler, Kltr Bakanl, Badat 2001. - M klethu ez-Zavr f hadddil-enes, ykler, Arap Yazarlar Birlii, Dimak 2002. - Nahlatul-garb, Roman, Kltr Bakanl, Badat 2003. Kaleme alnm olup henz baslmam eserleri:4 - Tiruz-zubb (Roman)
http://www.diwanalarab.com/spip.php?article3019; http://www.iraqiwritersunion.com/modules.php?name=Ne ws&file=article&sid=10490. (Eriim tarihi: 20 Nisan 2007) 2 Bu yknn Arapas, http://www.diwanalarab.com/spip.php?article3025 ile http://iraqiartist.com/iraqiwriter/Iraqi_text/iraqi_writer_ira qi_text_issue_20/Iraqi_writer_iraqi_text_issue_20_04.htm sitesinde her ayn banda yaymlanan Nuss Irkiyye adl derginin 2005 Haziranda kan 20. saysnda Souk tepe etekleri manasna gelen Sufh bride diye gemektedir. http://www.iraqstory.com ve http://www.alfayhaa.tv/main/showart.php?artID=265&catI D=3 gibi dier btn kaynaklarda Uzak bir gndz manasna gelen Nahr bad diye gemektedir ve 2006 ylndaki Kltr Bakanl dln de bu ad ile almtr. 3 http://www.diwanalarab.com/spip.php?article3019. 4 http://www.iraqiwritersunion.com/modules.php?name=N ews&file=article&sid=10490. (Eriim tarihi: 20 Nisan 2007)
1
- El-bahs fil-ufuk (Roman) - Leyletu bukil-kalb (Roman) - stiru ziffatil-kass (nceleme) - Mihnatul-kissatil-kasra cidden (nceleme) brahim Sebtinin Uzak bir aydnlk diye evirdiimiz Nahr bad adl yks, 2006 ylnda Irak Kltr bakanl dln almtr. Bu yk, yknt ve yenilme manzaralarnn asl ynn ortaya karan hayatn ac bir kesitidir. Uzak bir aydnlk adl yk, hali hazrda yaadmz, urunda bazlarnn ld olaylar ele almaktadr. Yazar bu ykde, Irakn bugnk durumuna etki etmi ve etmeye devam eden olaylar karsndaki acziyetin yannda, eserlerin ve kltrn gz gre gre nasl yamalandn ele alr. Bu ykde, ocuk gzyle bir insanlk dram anlatlmaktadr. ocuk, bir sabah erkenden evden kp kasabaya yakn bir yerde bulunan tarihi eserlerin bulunduu bir blgeye, kaz almalarn izlemek iin gider. Burada yedi ii iki yabanc gzetiminde kaz almas yapmaktadr. Akama kadar orada kalp, yamurlu ve rktc bir havada onlar izleyen ve dokuz kiinin ukurun kmesiyle yer tarafndan nasl yutulduuna tank olan tek kiidir o. Yazar, manzaray ayrntl bir ekilde nitelemekte ve sanki doa, iddetli yamur ve amur ile dram zirveye karmaktadr. ykde yer yer ocuk ile yabanc aratrmac arasnda geen konumalar ortaya kyor ve bu, olay akn kuvvetlendiriyor. yk, olay dokusu bakmndan kuvvetli bir slupla yazlmtr. ounlukla endie ve korkunun hkim olduu ykde, hadiselerin gerginlemesiyle gelien duygu ve dncelere uygun bir dil kullanlmtr. UZAK BR AYDINLIK Hava souk.. Mekan terkedilmi ve rktc, souk hava ykntlarn zerine sinmi.. Gkyz, yamurlu bir gnn haberini veren kara bulutlarla kapl... Mekan tam bir sessizlik iinde Dank toprak kmeleri ykntlarn etrafna yaylm Etrafa dalm ufak akl talar arasnda ilerledim ve dn grdm adamlarn olduklar yere yaklamaya baladm. Erkenden kalkp hi kimse fark etmeden evden svmama neden olan eyin ne olduunu bilmiyorum. Onlarn alma yerlerine gelmem konusundaki merakma kar koyamadm. Arkamda uyuyan ehre bakarak, yavaa admlarm atyorum. Bu saatte harabeler ynne benim dmda kimse gitmez. Benim yamda bir ocuk iin rktc meknlara doru yaklayorum. Terkedilmi bir mekn yle ki, yabanclar zamannda insanlara, bu yerin cinli olduunu ve buraya yaklaanlarn hayatlarn 108
tehlikeye atacaklarn ve onlar bilinmeyen ellerin dipsiz ukurlara ekeceini sylemiler. nsanlar da bu uyardan korkup, o gn bugndr buraya yaklamadlar. Ben ise hi sz dinlemeyenler gibi bama nelerin gelebileceini dnmeden adamlarn harabelerde neler yaptklarn grmeye karar vermitim bir kere Adamlardan biri sar sakallyd ve yuvarlak bir gzlk takyordu. Biri uzun boylu ve apkal, dierleri ise kasabadand ve bir aydr kaz iinde alyorlard. Sar sakall olan adama birinin Mister Talor! diye seslendiini duydum. Bu souk gnde adamlar gelmeden ykntlara ulamak iin, yalnz bama etrafa bakna bakna ve zamanla yararak yrmeye baladm. Dn braktklar yere hepsinden nce geleceimi biliyordum, nitekim de yle oldu. Geni bir karada yalnzm. Yeni bir gn balyordu. Bugn belki de Mister Talor, dn akam ge saatte kaz alann terk eden kaz iilerine almalar iin seslenecek. Belki de bu onun houna gitmeyecek ve gidip onlara: Durun biraz, durun vakit daha erken, bir ey yapmadk diye baracakt. Lakin adamlar, kazma ve keskilerini onun barlar ile apkal arkadann sessizlii arasnda tamaya baladlar. Harabelere yaklatm, oraya buraya kkl bykl dalm ukurlar, kaln duvarlarla evrili kerpiten yaplm byk sert bir ktlenin nne dalmt. Babamdan bunun eski dnemlere ait bir zakura (mabet) olduunu duymutum. O da blgeye ilk geldiinde bunu Mister Talordan duymutu. Mister Talorn bizim bu blgeye yaklamamz engelleyemeyeceini dnrdm, fakat o ykntlardaki ukurlar hakknda anlatt hikyelerle bykleri buralardan uzaklatrmay baard. Toprak kmelerinin birinin altndan geldiini zannettiim bir ses beni ard, ses ok yksekti ve yansma yapyordu. Olduum yerde korkudan titremeye baladm. Zihnim karm bir ekilde karya baktm, Kamay dndm ancak bir adm bile atamadm. Toprak yn ile olumu tepeye doru korku iinde baktm. Hibir ey grmedim, ama o anda aklma yakn ukurlardan birinin iinde gizlenme fikri geldi. Ses, sessiz ortamda hzla yanklanyordu ve ben uygun bir ukur aramaktan baka bir ey yapamadm. akllar arasnda nmde dikili tepede bu vakitte yalnz bama olduumdan, benden baka hi kimsenin bulunmadndan, kasabada herkesin uykuda olduundan ve adamlarn gelmesi iin vaktin henz erken olduundan kesin emin olmama ramen aramaya devam ettim. Ancak ses grleyerek geri dnd.. - Hey sen! Hadi, sana burada yer yok! Ona cevap vermeyip, iyice yaklatm. Sar sakall adam karmda grdmde rperdim. Kpeini yannda oturtmutu ve apkal uzun 109
adam da uzak bir kede sessizce duruyordu. Adam isteini sert bir ekilde tekrarlad, ancak ona yaklatm, bunun zerine kzgnlk ve barma ierisinde ayaa kalkarak toparland: Sana git dedim. Size burada yer yok. Buras sizin yaklamanzn sakncal olduu bir yerdir. diye sylendi. Bununla yetinmedi, bana doru yaklat, sa kolumdan tuttu ve beni srkleyerek yere att. Sendeleyerek ayaa kalktm, ar admlarla, ona bakarak ondan uzaklamaya baladm. akllar arasnda sendeleyerek yrrken iki defa tkezledim. Kzgn baklarla ona bakmak iin durduumda bana yaklat ve fkeli bir ekilde: - Hadi acele et! Buray terk et ve bir daha da geri gelme. Yoksa holanmayacan eylerle karlarsn! dedi. Kendimi toparlayarak yksek sesle ona: - Ben seni kzdracak bir ey yapmadm! dedim. Beklemedii bu yant karsnda aknlkla arkadann yzne bakarak: - Can skc ve yorucu ocuk! dedi. Souk ve sert bir ekilde: - Ben seni kzdracak bir ey yapmadm! dedi. Delirmi gibi cevap verdi: Byle syleme.. Allah kahretsin. Nedir bu srar? Kimseyi burada istemiyorum. Sizden birinin buraya izinsiz girdiini grmek beni sinirlendiriyor. Daha sonra blgedeki harabelere iaret ederek sahte bir sakinlik ierisinde yle dedi: - Bizim burayla olan ilikimiz sizinkinden daha kuvvetlidir! Alay ederek: - Kurdun avyla ilikisi gibi! dedim. iddetli barmalarnn arasnda zifiri karanla ramen domakta olan gnein kaplad kasabaya doru dndm. Ellerinde kazma ve keskilerle sar sakall adama doru ynelmi adamlar grdm ve durup onlara baktm. Bir sre sonra toplandlar. Manzara ok ilgimi ekmiti. Onlarn yaptklar ii izlemeye karar verdim. ne doru birka adm atp byk ukurlardan birine indiler ve ierisinde kayboldular. Onlarn hi birini gremiyordum artk. Gidip ne yapacaklarna bir bakaym dedim. Temkinli bir ekilde yaklatm, Mister Talor ile karlap beni kovmasndan korkuyordum. Fakat hi kimse farkna varmadan ilerlemeyi baardm. ukurun tepesine ulatm. ok derin ve geni bir ukurdu. Adamlar iine indiler. Mister hrlayan kpeini arka tarafna oturttuu srada adamlardan bir duvarn yann kazmalarn istiyordu. apkal adam yryerek ukuru lyor ve ayn zamanda iileri gzetliyordu.
iler Mistern sylediklerine itiraz etmeksizin itaat ediyorlard. Kazma izleri ortaya kan duvardan topraklar temizlemeye balamken aniden ii braktlar. Bylece geni ukur ierisine korkun bir sessizlik hkim oldu. Mister, devam etmeleri iin emir verdi. Arkadayla geriye doru baktklarnda yzlerinde aknlk ifadeleri vard. Mister Talor ok daha fazla aknd. Muhtemelen duvarda grd bir eyin etkisiydi onda bu aknla neden olan. Szn arkadana ynlendirerek: - Hydel.. zaman deiti arkadam! dedi. Endieli bir ekilde mekan gzetleyen Hydel cevap verdi: - Gereki ol. Biz daha iin bandayz! Mister Talor endieli bir ekilde ona bakt ve laf aznda geveleyerek: - Biraz sonra serap geree dnecek! dedi. ilere doru ynelip, duvarn kalan ksmn rten topra temizlemeleri iin emir verdi. Keski ve kaz aletlerinin sesleri ukurun ierisinde yanklanyordu. Onlarn her yaptn izliyordum, ancak kpein beni grmesinden ve seyir durumumun sona ermesinden ok korkuyordum. Kpek baklarn mekann etrafnda dolatrmaya balaynca beni grdn sandm ama bir ey yapmad. Belki de ben grdn sandm. Gk ikinci defa grledi. Rzgr iddetlenmeye balad. Mister Talor glerek, ban kaldrd ve arkadana dnp: - Bu duvarn izleri ak bir ekilde ortaya kacak, iddetli bir yamur yeterli. dediini duydum. Ne kastettiini bilmiyordum, ancak iilerden biri akn bir ekilde ona yle dedi: Yamur ukuru dolduracak Boulacaz Mister. Belki de toprak kmeleri zerimize yklacak. Biliyorsun yamurun yol at seller merhamet etmez. Mister cevap vermedi, bilakis adamn yzne bakp ortal sallayacak derecede delice gld. Topran zerine oturduunu ve glyle korkun sessizlii krdn grdm sonra srayp nefes nefese kalarak yere yld. iler aknlk ierisindeydi. Gk yz iddetli bir ekilde grledi. Misterin arkada olan apkal adam kenarda duruyor. Talor, deliler gibi kahkahalar atyor, kollarn ve bacaklarn hareketsiz bir ceset gibi uzatarak topran zerine uzanyordu. Adamlarn aknl ve tedirginlii ierisinde birden ayaa kalkt. - Ulaacaz Hydel. dedi. Rzgar daha da iddetlendi ve yamur taneleri dmeye balad. Adamlar duvara yaklap, yeniden ie koyuldular. Kpek kalkp iddetlenen
yamurdan kendisini koruyacak bir yer aramaya balad. Tebessm eden Mister Talor, bulunduklar yerden biraz saa doru duvarn uzantsn takip ediyor, yannda dolaan kpek slanm bedenini silkiyordu. Islanm elbisem titreyen bedenime yapmt ama oray terk etmeyi hi mi hi dnmedim. Ypranm atkm ile bam sardm ve gidip adamlar izledim. Her yer amura bulanmt. anan paralar erimi kumda ortaya kt.. Misterin arkada bararak: - Bu nedir? Bu nedir? diye sordu. Yamur duvara yapm son topra temizlediinde, orada bir gediin izleri ortaya kt. Mister Talor, iddetli yamur altnda: - Ulatk. Ulatk Hydel. Sana iddetli bir yamurun yeterli olacan sylemedim mi? diye bard. Hydel yapm amuru elleriyle temizlemeye balad sonra keskilerle amuru ayrmaya alt ve ekli belirdi.. Hydeln arkadana: - Derin bir gedik Mr. Tailer.. belki de bir tnel, uzun bir tnel! diye seslendiini duydum. Bununla beraber Mister ayan girie koymadan nce rkt. Hydel ise onu cesaretlendirdi. aretinden, onu ieri girmesi iin tevik ettiini anladm. Ancak Mister nce iilerin ieri girmesini nerdi ve keskilerle kk bir fener tayarak, el yordam ile ilerlediler. Talor arplmasna tnelin iine atlad ve arkada da aknlk iinde onun ardndan gitti. Yedi ii ki bunlar Misterin bir aydr ukur ierisindeki iinde btn sahip olduuydu. Bu yedi kii kasaba sakinlerindendi ve hepsi anlalan cret karlnda bizzat Mister tarafndan seilmiti. Adamlarn terk ettii ukura bakarken, slak yzeyin kumlarna battm. Yamur hala iddetli ve korkun bir ekilde yamaya devam ediyordu. Kendi kendime: - Bama kt bir ey gelmeden buradan ayrlaym. Her ey bana rktc gelmeye balad. Neden bilmiyorum ama iimde kt eyler olacana dair bir his var. Gitmeliyim buradan. diye dnyordum. Mister adamlaryla birlikte tnelde. Byk ukuru amur doldurmu. Kpek slanm bedenini tnelin dnda silkiyor. Onlarla birlikte ieri girmedi. Korkmu bir ekilde gediin nne kp etrafna bakarak hrlyor ve sanki oradan ayrlp arkadalarn terk etmek istiyordu. apkal Hydeln yalnz bana tnelden ktn grnce ardm. Sarho gibi sallanyordu. Yamur serpintileri arasnda esen hafif rzgrn eliinde korkmu olan kpei kuvvetlice boynundan ekti. Adam onu ekmeye devam ederken ancak zavall hayvan inatla diren gsteriyordu. Mistern ieriden: - abuk ol Hydel! Onu buraya getir. Onu yalnz brakma diye seslendiini duydum. Bir mddet 110
sonra yamur durdu, ayaa kalktm ve vcudumdaki titremenin acya dntn hissettim. Durmadan yaan yamur bedenime iddetli ac vermiti. Aklma ukura girme fikri geldi fakat kum tepesinin eteinin altmda kmesinden korktum. Sert bir yer bulmak iin ne doru biraz ilerledim, altnda durduum kum tepesine gvenemiyordum. Yava yava iddetli yamurun oluturduu iki kk ukuru getim. Ayam kuru yere batnca zerime amur srayp ukurun iine dmekten korktum. Ayam kartmak iin aba sarf ettim ama dtm ve bam amur zerinde bulunan bir kaya kntsna arptm. Bata buna pek aldrmadm ama souk, gsme nfuz edince rzgrdaki bir hurma yapra gibi titremeye baladm. Islak elbisem zayf bedenime yapm ben daha sert bir yere gitmeye alyordum. Sa ayam zorlukla karttm, gzlerimi tnelden ayrmadan dier ayamn yanna getirdim. Hava, gkyzn kaplayan bulutlarn rengiyle endie ve korku ierisinde. Kpein Hydeln elinden kurtulup, geri dnmesini grmem beni artt, sonra ukurun giriine trmanmak iin hzl bir ekilde ilerledi ama amur ona engel oluyordu ama o yine de adamdan korktuu iin korku ierisinde bir daha deniyordu. Mister Talorn sesi yankl bir ekilde ykseldi: - Hadi Hydel, kpek nerede? Kpein sakinlemesini beklemeyen arkada ona cevap vermedi ve hayvan trmanmaya alp yere derken brakp hzla tnele girdi. Yamurun durmasyla rzgrn uultusu artyordu. Put gibi durup altta neler olduunu izliyordum. Bir mddet sonra Mister Talor, arkada ve ii tnelden ktlar. Yz neeliydi ve iddetli bir kahkaha atnca susan kpein havlamas artt. Mistern elinde tam kpeinin hacminde tatan yaplm kare eklinde bir para vard. Arkadana yksek sesle: - Grdn gibi siyah mermerden yaplm bir kitabe Hydel, hizmetliler kafile eklinde ilerliyorlar.. gryor musun Hydel, arpa baaklarndan uzun bir sra ve hurma yaprandan fosiller. Benim grdm sen de gryor musun? dedi. erdeki drt iiden birinin sesi ykseldiinde iiler, Mister ve arkadann etrafna toplanm kitabeye bakyorlard.. - Mister, Mister kemik.. kemik. Mister, akl amurda oturan kpeinde olduu halde tnele girdi. Dierleri de onun ardndan oraya girdiler. amura bulanm ellerimi atkmla sarlm bama dokundurdum ve amura yapm kan grnce ok ardm. Yine de mekn terk etmeyi dnmedim ve rengi kaybolup bir amur parasna dnen kpei izlemeye baladm. Artk tnelden kan hibir 111
kelimeyi duymuyordum. Zaman yava ilerliyor, rzgr yannda durduum kum tepesini okuyordu. Yksek bir kum tepesi, boyumdan biraz daha uzun. Rutubeti arlarm daha da azdrdndan ona yaslanp titreyen bedenimi dinlendiremedim. Zaman geiyor ama kimse tnelin gediinden kmyordu. Mister ve arkada deerli baka bir eyi bulmann sevinciyle oynayarak kacaklar diye dndm. Ama ieride kaldlar ve artk ben de hibir ey iitmiyordum. Kpein rengi tamamen deimi ve duvara trmanma abalarndan dolay bitkin ve aciz dmt. Uzun zamandr evden uzaktaydm ama geri dnmeyi dnmedim, zavall annemin gzyalarna boulmu olduunu, babamn evi lklaryla ayaa kaldrdn biliyordum. Evden sabah gizlice ktmda onlara hibir ey sylememitim. Belki de kasaba halk endielenmi ve beni aryordur, ama henz kesinlikle geri dnmeyi dnmyordum. nk oyun daha bitmemiti. Adamlar hala tneldeler ve kpek, amur dolu bir kede oturmu, dilini karm halde tepenin eteine bakyordu. Ben de girii izliyordum. Hava, siyah gkyznn altnda daha iddetli ve rktc bir yamurun haberini vermeye balad. Belki de korkun bir yamur olacak. Bunun zerine Mister tnelden altnda baka bir duvar aramak iin kyor. Belki... Karanlk yaklamaya balad, baklarm bir an bile zerinden ekmememe ramen kpei yerinde gremiyorum. Artk ukur tamamen kararmt, rzgr iddetleniyor ve titreyen bedenime ine gibi batyordu. Bam inleyecek derecede aryor. Birka kez kontrol etmeme ramen atkmn dnda kana dair bir eser bulamadm. lk gnden itibaren bo olan midem barp ses karmay brakp, sustu. Gece, insana bkknlk ve korku veriyor ve rzgrn uultusu, uzun ve rktc anlar fsldyordu. Biraz toparlandm kasabay uzaktan gryordum ve her zamanki gibi bu gece de uyuyordur, kim bilir? Ama tamamen ardm. Uzakta hareket eden klara ardm. Belki de bu souk ve karanlk havada bana doru geliyorlar. Harabelere doru gelen bir ylan gibi dolanarak hareket ediyorlard. Bana yaklaacaklar diye dndm ve gerekten de yaklatlar. Mealeler yaklanca toprak kmelerinin glgeleri harabelerin karanlnda belirdiler. Bir ey aradklarn zannettim ama daha sonra durumu anladm ve kendi kendime biz sabah erkenden bu yana kayp olan sekiz kiiyiz. Tnelin iindeki yedi ii ve ben.. belki de gecenin bu saatinde bizi aryorlardr, mealeler ukurun yannda durduunda gelen adamlar sayabildim. Peeyle azn rtm on kii vard, beni grmediler. Kum tepesi onlarn beni grmesini engelliyordu. Durup n vurduu bolua bakyorlard. Rzgar neredeyse
mealeleri sndrecek kadar iddetliydi.. Peeyle az rtl olanlardan biri gurubuna hitap ederek: - Onlara dair bir iz yok burada! dedi. Dieri: - Belki de onlar baka bir yerde bulacaz diye cevap verdi. Birincisi sert bir ekilde: - Baka bir yer yok. Mister ve arkada dn buraya geldiler! diye cevap verdi Dieri: - Sadece dn deil, bir aydr buradalar. diye bard. Herkes sustu ama sessizlii bozan babamn: - Belki de yamurdan dolay toprak tepeleri zerlerine yklmtr. Aman Allahm! ocuktan da haber yok. szlerini duydum. Babamn szn duyunca iddetli bir ba dnmesi hissettim ve kuvvetli bir ekilde titredim. Beni saklanm halde bulup gtreceklerinden ve olan biteni seyretmeye devam edememekten korktum. Kimse babama cevap vermedi. Bunun zerine sessizlik yeniden geri dnd ama ben k ukurdan tamamen ekildiinde daha fazla korkmutum. Kalkp ne olduuna bakmak istedim; peeliler kasabaya dnmlerdi. Bana ne olduunu bilmiyorum, ama arkalarndan barma istei duydum. O zamanlar benim yamda bir gencin bitkin, zayf bir beden ve aryan bir ba ile bilmedii ssz blgelere nasl gelebileceine inanamamtm. Mealeler gzden uzaklap kasabann iinde kaybolunca korkum ve endiem yeniden balad. Rzgrn bu tepeyi ykp gecenin bu saatinde vcuduma yaylan korkudan sndm bir rty kaybederim diye korkmutum bundan dolay baka bir snma yeri aramak iin yerimden doruldum. Kar tarafa gitmeyi dndm. ukura bakan topraktan tepeler tarafna Ama amurun benden ok vakit alacan dndm ve belki de ierisinden hi kamayacam bir tuzaa dmekten korktum. Dnp beni ivi gibi ineleyen trmalayc rzgrn uultusuyla dolu karanla baktm. Bir damla yamurun burnumun zerine dtn hissettim. Onu dieri ve dieri takip etti. Bylece yamur taneleri akrdamaya balad ve yalnz bama nasl geireceimi bilmediim bir gecede, rktc saanak yamurun sesini duydum. Yamur iddetini arttryordu, tepeye sndm, ona yaslandm ancak aryan bam koruyamadm bundan dolay ypranm atkm yine sland ve daha iddetli bir ekilde geri dnen can skc aclar yine hissettim. Birden ukurun iinden iddetli bir dme sesi geldi. Korkup, bardm ve harabelerden kamaya karar verdim ama birincisinden daha iddetli olan dier bir d sesi kama dnceme galip geldi ve yakn bir civarda bir snak aramama
neden oldu. Yamur daha nce grmediim bir ekilde iddetli yayordu ve bedenim kuma yapmt. Artk gzlerimden ya dklmeye balamt. Ayam amura batt. Artk hareket edemiyordum ve yere saplanmtm. Bu durum beni beklemediim bir anda yakalamt ve hareketimi kstlyordu. nc d sesini duyduumda ise dehete kaplarak amurun kabzasndan kurtulmaya altm. O an: - Aklm kart, kimse beni grmeden onlar izleyeceime kim inanrd? Gndzden beri birka deli mi kayboldu? diye dndm. Son dme sesi moralimi daha da bozdu, dncelerim dald ve baracak kadar korktum. iddetli yamurun sesleri altnda zorlukla hareket eden adm sesleri duydum. Bana doru hareket ediyordu, korkup kuma daha fazla yaptm ve neredeyse iine giriyordum Bir mddet sknet hkim oldu. Bunun kuruntu olduunu sandm ve kendimi buna ikna ettim, lakin beni evreleyen karanl phe ierisinde izlemeye devam ettim ve yamur ok iddetli bir ekilde yamaya devam ettii srada bam tutup slak kuma uzanmama neden olan korkun bir ba ars hissettim. Bana doru hareket eden admlar yoktu. Bilakis bu, bir yamur korkusuydu ve rzgr uuldamaya devam ediyordu. Yapkan yere uzanrken karnmda bir arpnt hissettim, inlemelerime ve korkularma ramen ayaa kalktm, babam bir grup adamla dururken grdm, zifiri karanlk gkyznden inatla doan sabahn sindii taraflara doru baktm. Yzlerinde bildiim sorular okudum ve parmamla ukura doru iaret ettim. Babamn yznde byk bir fke patlad, iddetli bir ekilde beni azarlad, bana kfr etmeye balad ve sonra sertleen yzme bir tokat att. Bunun zerine aclar ierisinde dtm ve burnumdan kan aktn hissettim. Benzi atm ve dank sal bir adam geldi, sahte ve bitkin baklaryla kzgn bir ekilde: - Dierleri nerede? diye sordu. Zorlukla kalktm, laf azmda geveledim, neredeyse hngr hngr alayacaktm ve aknlk ierisinde ona: - ukurda! diye cevap verdim. Adam glerek: - ukurda m? diye sordu. Dnp bazlarn gmp ortadan kaybolan ukura baktlar. Dn geceki d seslerini hatrladm ve civardaki kumlarn ukurun iine kusan toprak tepelere baktm, babam beni sert bir ekilde ekti. Kasabaya doru yneldik, aclar ierisindeydim, titreyen bedenim param para olmutu. O srada adamlarn, mekn cesetlerle boan amur selini geerek ukura indiklerini grdm. 112

Doğu Edebiyatı Aylık Dergi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doğu Edebiyatı Aylık Dergi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dou Edebiyat

6 Aylk Kltr, Sanat ve Edebiyat Dergisi Yl: 1 Say: 1 lkbahar-Yaz 2007

MODERN GAZEL AR: Smn-i Behbehn (1306/1927-.)

Fotoraf: Mesd Suheyl

Yhakk, a.g.e., s.161. Sebr, a.g.e., s.405-406.

Modern ran yksnn Kurucusu

A.g.e. , s. 119 A.g.e. , s. 119,120 3 A.g.e. , s. 120

A.g.e. , s. 121 A.g.e. , s.122 6 A.g.e. , s.123

Sdk Hidyet ve Hac Aa Roman

Ouz Demiralp, a.g.e., s. 22-23

SALGI SALAMAYAN RMCEK*

Fur-i Ferruhzdn Bir Mektubu

Furun izdii bir resim

RANDA SNEMA VE KADIN

Glcan TEZCAN,arkn iiri Hollywooda meydan okuyor, www.dergibi.com/sinema 5 Ayn yer.

Hande t, (e-mektup/arivi)Beyaz Perdeye Yansyan Diil Suret http://www.radikal.com.tr 03/03/2006

http://www.birseyogren.com/hakkinda/cinema-of-iran/ Doan Erturul (arivi), Deien ran , http://www.radikal.com.tr/haber 4 http://www.saafonline.com

ABDULLAH-I ENSRDEN NASHATLER

HFIZ-I RZDEN GAZELLER1

MUHAMMED KBALDEN RLER

Pakistanl air ve yazar Muhammed kbal (1873-1938)

Halil Toker, Kemir Dosyas, stanbul 2003.

Suriye Edebiyatndan Bir yk: SAKALLAR

ran Edebiyatndan Bir yk:

Kck Kalbimi Kime Vereyim?

ran Edebiyatndan Bir Masal: MCEVHER

Mahmut Aay Milletvekili Yapn-1

DOU DENZNDEN DAMLALAR1

gecenin rtsnde bir gn tebessm vardr. (Halil Cibran)

BAYBURTLU HCRNNN R VE RNDE DN UNSURLAR

K.K K.K, Tekvr, 1

K.K,Kale m, 1 K.K, Rahman 17

--Acluni, KeflHaf, 2/1641 K.K. Bakara --K.K, Fatiha, 5 K.K. Zuhruf 32

SEFL BR KADININ HAYATI1

NSAN OLMANIN ERDEMLER

Yersiz Yurtsuzlara Yol Haritas: RAN

TANITIM: NCE AK VARDI

Irakl Roman ve yk Yazar brahim Sebti1

ve Uzak Bir Aydnlk2 Adl yks

You might also like