mc lc

M u Chng 1. th trng h thng ngn sch nh nc trong nn kinh t

I. Bn cht v vai tr ca ngn sch nh nc trong nn kinh t th trng 5 1.Bn cht ca ngn sch nh nc trong nn kinh t th trng 5 2. Vai tr ca ngn sch nh nc trong n kinh t th trng 2.1 c im ca c ch kinh t th trng 2.2 Vai tr ca ngn sch nh nc trong c ch th trng II. 10
Chng 2. Phn cp qun l ngn sch nh nc v thc trng phn cp qun l ngn sch nh nc vit nam

6 6 8 nc

thng

ngn

sch

nh

I.Phn cp qun l ngn sch nh nc

13

1. S cn thit v tc dng ca phn cp qun l ngn sch nh nc 13

2. Khi nim v cc nguyn tc phn cp qun l ngn sch nh nc 3 .Ni dung phn cp qun l ngn sch nh nc 14 16

II. Thc trng phn cp qun l ngn sch nh nc Vit nam

Chng 3. Mt s kin ngh hon thin ch phn cp qun l ngn sch nh nc Vit nam hin nay

29 43

Kt lun

55

M u Vi mc tiu qun l thng nht nn ti chnh quc gia, xy dng Ngn sch Nh nc (NSNN) lnh mnh, cng c k lut ti chnh, s dng tit kim, c hiu qu tin ca ca Nh nc; tng tch lu thc hin cng nghip ho-hin i ho t nc theo nh hng XHCN, p ng yu cu pht trin kinh t, x hi, nng cao i sng ca nhn dn; m bo quc phng, an ninh, i ngoi, lut NSNN-mt o lut quan trng trong h thng ti chnh c Quc hi kho IX, k hp th 9 thng qua ngy 203-1996; sau c sa i, b sung bi lut s 06/1998/QH 10 ngy 20-5-1998, nh du mc lch s quan trng trong cng tc qun l, iu hnh NSNN nc ta, to c s php l cao nht cho hot ng ca NSNN. Sau bn nm thc hin lut NSNN, thc tin khng nh vai tr ca lut trong mi lnh vc ca i sng kinh t, x hi. Hot ng NSNN dn c quan tm khng ch t pha cc c quan qun l Nh nc m cn t pha ngi dn v cc doanh nghip. Bn cnh , cng da trn c s phn hi t pha ngi dn v doanh nghip, lut bc l nhiu bt cp khng ch gia vn bn v thc t p dng m c nhng bt cp trong cng tc ch o iu hnh. Mt trong nhng nguyn nhn dn n nhng bt cp trn l vic quyt nh phn chia ngun thu, nhim v chi tiu cho cc cp ngn sch v phn giao nhim v, quyn hn gia cc c quan trong b my qun l Nh nc vn cn tn ti nhiu nhc im cn xem xt li. gp phn tip tc hon chnh hn na lut NSNN ni chung v ch phn cp qun l nhn sch ni ring, tc gi chn ti: Nhng bt cp v gii php 5

hon thin ch phn cp qun l NSNN Vit nam trong iu kin hin nay. T mun thng qua thc tin lm sng t nhng ci c v cha c ca ch phn cp qun l c v phng din php l (cc vn bn lin quan n NSNN) v cng tc ch o iu hnh, t xut mt s gii php nhm hon thin lut, p ng yu cu pht trin kinh t, x hi trong thi k i mi, pht huy ti a hiu qu ca NSNN trong vic iu chnh nn kinh t theo nhng mc tiu t ra. Chng I: H thng Ngn sch Nh nc v phn cp qun l Ngn sch Nh nc. I. Bn cht v vai tr ca NSNN trong nn kinh t th trng. 1. Bn cht ca NSNN. Trong tin trnh lch s, NSNN vi t cch l mt phm tr kinh t ra i v tn ti t lu. L mt cng c Ti chnh quan trng ca Nh nc, NSNN xut hin da trn c s hai tin khch quan l tin Nh nc v tin kinh t hng ho- tin t. Trong lch s loi ngi, Nh nc xut hin l kt qu ca cuc u tranh giai cp trong x hi. Nh nc ra i tt yu ko theo nhu cu tp trung ngun lc ti chnh vo trong tay Nh nc lm phng tin vt cht trang tri cho cc chi ph nui sng b my Nh nc v thc hin cc chc nng kinh t, x hi ca Nh nc. Bng quyn lc ca mnh, Nh nc tham gia vo qu trnh phn phi tng sn phm x hi. Trong iu kin kinh t hng ho- tin

t, cc hnh thc tin t trong phn phi nh: thu bng tin, vay nc Nh nc s dng to lp qu tn t ring c: NSNN. Nh vy, NSNN l ngn sch ca Nh nc, hay Nh nc l ch th ca ngn sch . NSNN l khi nim quen thuc theo ngha rng m bt k ngi dn no cng bit c, song li c rt nhiu nh ngha khc nhau v NSNN: Theo quan im ca Nga: NSNN l bng thng k cc khon thu v chi bng tin ca Nh nc trong mt giai on nht nh. Mt cch hiu tng t, ngi Php cho rng: NSNN l ton b ti liu k ton m t v trnh by cc khon thu v kinh ph ca Nh nc trong mt nm. C th thy rng cc quan im trn u cho thy biu hin bn ngoi ca NSNN v mi quan h mt thit gia Nh nc v NSNN. Trong h thng ti chnh, NSNN l khu ch o, ng vai tr ht sc quan trng trong vic duy tr s tn ti ca b my quyn lc Nh nc. Ti Vit nam, nh ngha v NSNN c nu r trong lut NSNN (20/3/1996): NSNN l ton b cc khon thu v chi ca Nh nc trong d ton c c quan Nh nc c thm quyn quyt nh v c thc hin trong mt nm m bo thc hin cc chc nng, nhim v ca Nh nc.(iu1- lut NSNN). Trong thc tin, hot ng NSNN l hot ng thu (to lp) v chi tiu (s dng) qu tin t ca Nh nc, lm cho

ngun ti chnh vn ng gia mt bn l cc ch th kinh t, x hi trong qu trnh phn phi tng sn phm quc dn di hnh thc gi tr v mt bn l Nh nc. chnh l bn cht kinh t ca NSNN. ng sau cc hot ng thu, chi l mi quan h kinh t gia Nh nc v cc ch th kinh t, x hi. Ni cch khc, NSNN phn nh mi quan h kinh t gia Nh nc vi cc ch th trong phn phi tng sn phm x hi, thng qua vic to lp, s dng qu tin t tp trung ca Nh nc, chuyn dch mt b phn thu nhp bng tin ca cc ch th thnh thu nhp ca Nh nc v Nh nc chuyn dch thu nhp n cc ch th c thc hin thc hin cc chc nng, nhim v ca Nh nc. 2. Vai tr ca Ngn sch Nh nc trong nn kinh t th trng. 2.1. c im ca c ch kinh t th trng. Mi h thng kinh t u c t chc theo cch ny hay cch khc huy ng ti a cc ngun lc ca x hi v s dng c hiu qu ngun lc nhm sn xut ra cc hng ho v dch v tho mn nhu cu ca x hii. Vic sn xut ra nhng loi hng ho g, c tin hnh theo phng php no l tt nht, vic phn phi hng ho c sn xut ra p ng tt cho nhu cu ca x hi, l vn c bn ca t chc kinh t, x hi. Lc lng no quyt nh nhng vn c bn ? Trong nn kinh t m ngi ta gi l Kinh t ch huy, cc vn c bn c c quan ca Nh nc quyt nh. Cn trong nn kinh t m vn c bn ca n do th trng quyt nh c gi l Kinh t th trng. 8

Trong nn kinh t hng ho c mt lot nhng quy lut kinh t vn c ca n hot ng nh: quy lut gi tr, quy lut cung- cu, quy lut cnh tranh, quy lut lu thng tin tv li nhun l ng lc c bn ca s vn ng . Cc quy lut biu hin s tc ng ca mnh thng qua th trng. Nh s vn ng ca h thng gi c th trng m din ra s thch ng t pht gia khi lng v c cu ca sn xut vi khi lng v c cu nhu cu ca x hi. C th hiu c ch th trng l c ch t iu tit kinh t hng ho do s tc ng ca cc quy lut kinh t, c ch gii quyt ba vn c bn ca t chc kinh t l sn xut ci g, nh th no v cho ai. C ch thi trng bao gm cc nhn t c bn l cung cu v gi c th trng. Thc t kh nh gi y u im v khuyt tt ca c ch th trng. Nhn chung n c cc u im c bn sau: * C ch th trng kch thch hot ng ca cc ch th kinh t v to Iu kin thun li cho s hot ng t do ca h. Do lm cho nn kinh t pht trin nng ng, pht huy c cc ngun lc ca x hi vo pht trin kinh t. * Cnh tranh buc nh sn xut phi hao ph lao ng c bit n mc thp nht c th c bng cch p dng k thut v cng ngh mi vo sn xut, nh m thc y lc lng sn xut pht trin, nng cao nng sut lao ng, nng cao cht lng v s lng hng ho. * S tc ng ca c ch th trng a n s thch ng t pht gia khi lng v c c sn xut vi

khi lng v c cu nhu cu x hi, nh c th tho mn nhu cu tiu dng ca c nhn v sn xut v hng ngn, hng vn loi sn phm khc nhau. * Trong c ch th trng tn ti s a dng ca cc th trng. Bn cnh th trng hng ho xut hin t lu l cc th trng v vn, lao ng phc v cho sn xut kt hp vi h thng gi c linh hot vn ng theo quan h cung cu ca hng ho, dch v. Lch s pht trin ca sn xut x hi d chng minh rng c ch th trng l c ch iu tit nn kinh t hng ho t hiu qu kinh t cao. Song, c ch th trng khng phi l hin thn ca s hon ho m cha ng trong n nhu trc trc. Mc ch hot ng ca cc doanh nghip l ti a ho li nhun. Ngnh no, lnh vc no c kh nng em li li nhun cao th cc doanh nghip s x vo sn xut mt hng, lnh vc . T dn n s pht trin mt cn i gia cc khu vc,cc ngnh ngh trong nn kinh t quc dn. Hn na, v li nhun, cc doanh nghip sn sng lm dng ti nguyn, gy nhim mi trng sng ca con ngi m x hi phi gnh chu, do , hiu qu kinh t, x hi khng c m bo. C nhng mc tiu x hi m d c ch th trng hot ng tt cng khng th t c. S tc ng ca c ch th trng dn n s phn ho giu, ngho, tc ng xu n o c v tnh ngi.

10

Vi mt lot cc khuyt tt trn, ngy nay, trn thc t khng tn ti c ch th trng thun tu, m thng c s can thip ca Nh nc, khi nn kinh t gi l Nn kinh t hn hp. 2.2. Vai tr ca Ngn sch Nh nc trong c ch th trng. Tt c nhng khim khuyt ca c ch th trng i hi c s can thip ca Nh nc l tt yu, l mt nhu cu khch quan nhm khi phc lai nhng cn i v m ng cho sc sn xut pht trin. Trong c ch iu chnh ca Nh nc, bn trong kt cu ca n, ngoi vic t chc mt cch khoa hc, th nhng cng c ti chnh, tin t, k hoch, lut php c coi l nhng cng c iu chnh c bn v quan trng. NSNN l mt trong nhng cng c hu hiu Nh nc Iu chnh v m nn kinh t, x hi. Mc tiu ca NSNN khng phi Nh nc t c li nhun nh cc doanh nghip v cng khng phi bo v v tr ca mnh trc cc i th cnh tranh trn th trng. NSNN ngoi vic duy tr s tn ti ca b my Nh nc cn phi xy dng c s h tng kinh t, x hi to ra mi trng thun li cho cc doanh nghip hot ng. NSNN c s dng nh l cng c tc ng vo c cu kinh t nhm m bo cn i hp l ca c cu kinh t v s n nh ca chu k kinh doanh. Trc xu th pht trin mt cn i ca cc ngnh, lnh vc trong nn kinh t, thng qua qu ngn sch, Chnh ph c th p dng cc chnh sch u i, u t vo cc lnh vc m t nhn 11

khng mun u t v hiu qu u t thp; hoc qua cc chnh sch thu bng vic nh thu vo nhng hng ho, dch v ca t nhn c kh nng thao tng trn th trng; ng thi, p dng mc thu sut u i i vi nhng hng ho m Chnh ph khuyn dng. Nh m c th m bo s cn i, cng bng trong nn kinh t. Gi c trn th trng bin ng da vo quy lut cung cu ca hng ho, dch v. NSNN cng c s dng nh l cng c m bo s n nh gi c ca th trng. Chng hn, khi Chnh ph mun bo h cho nhng ngi c thu nhp thp, Chnh ph s t gi trn l mc gi cao nht m ngi bn c php a ra v mc ny thng l thp hn mc gi cn bng trn th trng, khi tt yu s dn n s thiu ht trn th trng. duy tr hiu lc ca gi trn th Chnh ph li tip tc can thip bng cch cung phn thiu ca hng ho, lng hng ho ny c ly t qu d tr ca Nh nc thuc NSNN, tc l trong khon chi ngn sch phi c khon d phng ny. Tri li khi Chnh ph mun bo h cho ngi sn xut, mun hng ho ca mt ngnh no c khuyn khch th s t gi sn l mc gi thp nht m ngi bn c php a ra v mc ny thng ln hn gi cn bng trn th trng. iu ny s dn n s d tha hng ho trn th trng v khi l s can thip ca Chnh ph bng cch mua ht lng hng tha. Khon tin s dng thanh ton cho ngi bn cng l t NSNN. Mt vai tr c coi l khng km phn quan trng ca NSNN l gii quyt cc vn x hi: bt cng, nhim mi trngChng hn trc vn cng bng x hi. Chng

12

li s bt cng l cn thit cho mt x hi vn minh v n nh, Chnh ph thng s dng cc bin php tc ng ti thu nhp thit lp lai s cng bng x hi. iu chnh thu nhp ca cc nhm dn c khc nhau bng cch tr cp thu nhp cho nhng ngi c thu nhp thp hoc hon ton khng c thu nhp. Mt cch khc, Chnh ph c th s dng bin php tc ng gin tip n thu nhp bng cch to kh nng to thu nhp cao hn da vo nng lc ca bn thn. theo nh gi th y l bin php tch cc nht, ng thi lm tng thu nhp quc dn; ni cch khc, n lm cho mt s ngi dn giu ln m khng ai ngho i; hoc qua chnh sch thu thu nhp, s dng mc thu sut cao i vi ngi c thu nhp cao v ngc li. Nh vy, vai tr ca NSNN l rt ln. Vn t ra l vic t chc quy m, c cu v qun l NSNN nh th no pht huy c vai tr ca n. II. H thng ngn sch nh nc Lut NSNN ra i l s phn nh php l c ch qun l NSNN nc ta, th ch ho nhng ch trng, ng li i mi ca ng t i hi VI, VII, VIII, l cng c php l qun l NSNN c hiu lc v hiu qu, gp phn hon thin h thng php lut ti chnh. H thng NSNN v phn cp qun l NSNN l ni dung ct li trong mi quan h gia ngn sch trung ng v ngn sch a phng c phn nh r rng trong lut da trn quan im ca ng v Nh nc ta: tng cng tnh tp trung, thng nht, tnh lin tc ca iu hnh v m, lnh o tp trung i i vi vic m rng trch nhim v quyn hn, pht huy tnh ch ng, sng to ca a phng i 13

vi nhng vn m cc a phng c kh nng x l c hiu qu. H thng NSNN c hiu l tng th cc cp ngn sch c mi quan h hu c vi nhau trong qu trnh thc hin nhim v thu, chi ca mi cp ngn sch. Ti nc ta, t chc h thng NSNN gn b cht ch vi vic t chc b my Nh nc v vai tr, v tr ca b my trong qu trnh pht trin kinh t x hi ca t nc theo Hin php. Mi cp chnh quyn c mt cp ngn sch ring cung cp phng tin vt cht cho cp chnh quyn thc hin chc nng, nhim v ca mnh trn vng lnh th. Vic hnh thnh h thng chnh quyn Nh nc cc cp l mt tt yu khch quan nhm thc hin chc nng, nhim v ca Nh nc trn mi vng lnh th ca t nc. Chnh s ra i ca h thng chnh quyn Nh nc nhiu cp l tin cn thit t chc h thng ngn sch nh nc nhiu cp. Cp ngn sch c hnh thnh trn c s cp chnh quyn Nh nc, ph hp vi m hnh t chc h thng chnh quyn Nh nc ta hin nay, h thng ngn sch nh nc bao gm ngn sch trung ng v ngn sch a phng: * Ngn sch trung ng phn nh nhim v thu, chi theo ngnh v gi vai tr ch o trong h thng ngn sch nh nc. N bt ngun t v tr, vai tr ca chnh quyn trung ng c Hin php quy nh i vi vic thc hin cc nhim v kinh t, chnh tr, x hi ca t nc. Ngn sch trung ng cp pht kinh ph cho yu cu thc hin

14

chc nng, nhim v ca Nh nc trung ng (s nghip vn ho, s nghip an ninh quc phng, trt t an ton x hi, u t pht trin). N cn l trung tm iu ho hot ng ngn sch ca a phng. Trn thc t, ngn sch trung ng l ngn sch ca c nc, tp trung i b phn ngun ti chnh quc gia v m bo cc nhim v chi tiu c tnh cht huyt mch ca c nc. ngn sch trung ng bao gm cc n v d ton ca cp ny, mi b, mi c quan trung ng l mt n v d ton ca ngn sch trung ng.Ngn sch trung ng bao gm: Ngn sch cp tnh v thnh ph trc thuc l ngn sch cp tnh).

trung ng (gi chung

- Ngn sch cp huyn, qun, th x, thnh ph thuc tnh (gi chung l ngn sch cp huyn). - Ngn sch cp x, phng, th trn (gi chung l ngn sch cp x). * Ngn sch a phng l tn chung ch cc cp ngn sch ca cc cp chnh quyn bn di ph hp vi a gii hnh chnh cc cp. Ngoi ngn sch x cha c n v d ton, cc cp ngn sch khc u bao gm mt s n v d ton ca cp y hp thnh. + Ngn sch cp tnh phn nh nhim v thu, chi theo lnh th, m bo thc hin cc nhim v t chc qun l ton din kinh t, x hi ca chnh quyn cp tnh v thnh ph trc thuc trung ng. Chnh quyn cp tnh cn ch ng, sng to trong vic ng vin khai thc cc th mnh trn a bn tnh tng ngun thu, m bo chi v thc hin cn i ngn sch cp mnh. 15

+ Ngn sch cp x, phng, th trn l n v hnh chnh c s c tm quan trng c bit v cng c c th ring: ngun thu c khai thc trc tip trn a bn v nhim v chi cng c b tr phc v cho mc ch trc tip ca cng ng dn c trong x m khng thng qua mt khu trung gian no. Ngn sch x l cp ngn sch c s trong h thng NSNN, m bo iu kin ti chnh chnh quyn x ch ng khai thc cc th mnh v t ai, pht trin kinh t, x hi, xy dng nng thn mi, thc hin cc chnh sch x hi, gi gn an ninh, trt t trn a bn. Trong h thng ngn sch Nh nc ta, ngn sch trung ng chi phi phn ln cc khon thu v chi quan trng, cn ngn sch a phng ch c giao nhim v m nhn cc khon thu v chi c tnh cht a phng. Quan h gia cc cp ngn sch c thc hin theo nguyn tc sau: Ngn sch trung ng v ngn sch cc cp chnh quyn a phng c phn nh ngun thu v nhim v chi c th.Thc hin vic b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di m bo cng bng, pht trin cn i gia cc vng, cc a phng. S b sung ny l khon thu ca ngn sch cp di.Trng hp c quan qun l Nh nc cp trn u quyn cho c quan qun l Nh nc cp di thc hin nhim v chi thuc chc nng ca mnh, th phi chuyn kinh ph t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di thc hin nhim v .Ngoi vic b sung ngun thu v u quyn thc hin nhim v chi, khng c dng ngn sch cp ny chi cho nhim v

16

ca ngn sch cp khc tr trng hp c bit theo quy nh ca Chnh ph.

17

Chng II: phn cp qun l ngn sch nh nc v thc trng phn cp qun l ngn sch nh nc vit nam

I. Phn cp qun l ngn sch nh nc: 1. S cn thit v tc dng: Ch phn cp v qun l ngn sch nc ta ra i t nm 1967, ti nay qua nhiu ln b sung, sa i cho ph hp vi tng giai on lch s nht nh nhm gii quyt nhiu vn pht sinh trong quan h gia ngn sch trung ng v chnh quyn cc cp trong qun l NSNN. NSNN c phn cp qun l gia Chnh ph v cc cp chnh quyn a phng l tt yu khch quan khi t chc h thng NSNN gm nhiu cp. iu khng ch bt ngun t c ch kinh t m cn t c ch phn cp qun l v hnh chnh. Mi cp chnh quyn u c nhim v cn m bo bng nhng ngun ti chnh nht nh m cc nhim v mi cp xut v b ch chi tiu s hiu qu hn l c s p t t trn xung. Mt khc, xt v yu t lch s v thc t hin nay, trong khi ng v Nh nc ta ang chng t tng a phng, cc b vn cn c chnh sch v bin php nhm khuyn khch chnh quyn a phng pht huy tnh c lp, t ch, tnh ch ng, sng to ca a phng mnh trong qu trnh pht trin kinh t, x hi trn a bn. C mt s khon thu nh: tin cho thu mt t, mt nc i vi doanh nghip, tin cho thu v tin bn nh thuc s hu Nh nc, l ph trc b, thu mn bi,giao cho a phng qun l s hiu qu hn.

18

Phn cp qun l NSNN l cch tt nht gn cc hot ng ca NSNN vi cac hot ng kinh t, x hi mt cch c th v thc s nhm tp trung y v kp thi, ng chnh sch, ch cc ngun ti chnh quc gia v phn phi s dng chng cng bng, hp l, tit kim v c hiu qu cao, phc v cc mc tiu, nhim v pht trin kinh t, x hi ca t nc. Phn cp qun l NSNN ng n v hp l khng ch m bo phng tin ti chnh cho vic duy tr v pht trin hot ng ca cc cp chnh quyn ngn sch t trung ng n iah phng m cn to iu kin pht huy c cc li th nhiu mt ca tng vng, tng a phng trong c nc. N cho php qun l v k hoch ho NSNN c tt hn, iu chnh mi quan h gia cc cp chnh quyn cng nh quan h gia cc cp ngn sch c tt hn pht huy vai tr l cng c iu chnh v m ca NSNN. ng thi, phn cp qun l NSNN cn c tc ng thc y phn cp qun l kinh t, x hi ngy cng hon thin hn. Tm li phn cp ngn sch ng n v hp l, tc l vic gii quyt mi quan h gia chnh quyn Nh nc trung ng v cc cp chnh quyn a phng trong vic x l cc vn hot ng v iu hnh NSNN ng n v hp l s l mt gii php quan trng trong qun l NSNN. 2. Khi nim v cc nguyn tc phn cp qun l NSNN. Phn cp qun l NSNN l vic gii quyt mi quan h gia cc cp chnh quyn Nh nc v vn lin quan n vic qun l v iu hnh NSNN. 19

 ch phn cp qun l mang li kt qu tt cn phi tun th cc nguyn tc sau y: Mt l: ph hp vi phn cp qun l kinh t, x hi ca t nc. Phn cp qun l kinh t, x hi l tin , l iu kin thc hin phn cp qun l NSNN. Qun trit nguyn tc ny to c s cho vic gii quyt mi quan h vt cht gia cc cp chnh quyn qua vic xc nh r ngun thu, nhim v chi ca cc cp. Thc cht ca nguyn tc ny l gii quyt mi quan h gia nhim v v quyn li, quyn li phi tng xng vi nhim v c giao. Mt khc, nguyn tc ny cn m bo tnh c lp tng i trong phn cp qun l NSNN nc ta. Hai l: ngn sch trung ng gi vai tr ch o, tp trung cc ngun lc c bn m bo thc hin cc mc tiu trng yu trn phm vi c nc. C s ca nguyn tc ny xut pht t v tr quan trng ca Nh nc trung ng trong qun l kinh t, x hi ca c nc m Hin php quy nh v t tnh cht x hi ho ca ngun ti chnh quc gia. Nguyn tc ny c th hin: - Mi chnh sch, ch qun l NSNN c ban hnh thng nht v da ch yu trn c s qun l ngn sch trung ng. - Ngn sch trung ng chi phi v qun l cc khon thu, chi ln trong nn kinh t v trong x hi. iu c ngha l: cc khon thu ch yu c t trng ln phi c tp trung vo ngn sch trung ng, cc khon chi c tc ng n qu trnh pht trin kinh t, x hi ca c nc 20

phi do ngn sch trung ng m nhim. Ngn sch trung ng chi phi hot ng ca ngn sch a phng, m bo tnh cng bng gia cc a phng. Ba l: phn nh r nhim v thu, chi gia cc cp v n nh t l phn trm (%) phn chia cc khon thu, s b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di c c nh t 3 n 5 nm. Hng nm, ch xem xt iu chnh s b sung mt phn khi c trt gi v mt phn theo tc tng trng kinh t. Ch phn cp xc nh r khon no ngn sch a phng c thu do ngn sch a phng thu, khon no ngn sch a phng phi chi do ngn sch a phng chi. Khng tn ti tnh trng nhp nhng dn n t tng trng ch, lai hoc lm thu gia ngn sch trung ng v ngn sch a phng. C nh vy mi to iu kin nng cao tnh ch ng cho cc a phng trong b tr k hoch pht trin kinh t, x hi. ng thi l iu kin xc nh r trch nhim ca a phng v trung ng trong qun l NSNN, trnh co ko trong xy dng k hoch nh trc y. Bn l: m bo cng bng trong phn cp ngn sch. Phn cp ngn sch phi cn c vo yu cu cn i chung ca c nc, c gng hn ch thp nht s chnh lch v vn ho, kinh t, x hi gia cc vng lnh th.

21

3. Ni dung ca phn cp qun l NSNN. Da trn c qun trit nhng nguyn tc trn, ni dung ca phn cp qun l NSNN c quy nh r trong chng II v III ca lut NSNN bao gm: Ni dung th nht l phn cp cc vn lin quan qun l, iu hnh NSNN t trung ng n a phng trong vic ban hnh, t chc thc hin v kim tra, gim st v ch , chnh sch. Tip theo l phn cp v cc vn lin quan nhim v qun l v iu hnh NSNN trong vic ban hnh h thng biu mu, chng t v trnh t v trch nhim ca cc cp chnh quyn trong xy dng d ton ngn sch, quyt ton ngn sch v t chc thc hin k hoch NSNN. C th: Quc hi quyt nh tng s thu, tng s chi, mc bi chi v cc ngun b p bi chi; phn t NSNN theo tng loi thu, tng lnh vc chi v theo c cu gia chi thng xuyn v chi u t pht trin, chi tr n. Quc hi giao cho U ban thng v Quc hi quyt nh phng n phn b ngn sch trung ng cho tng b, ngnh v mc b sung t ngn sch trung ng cho tng tnh, thnh ph trc thuc trung ng. Nh vy, Quc hi quyt nh nhng vn then cht nht v NSNN, m bo c cu thu, chi NSNN hp l v cn i NSNN tch cc, ng thi gim st vic phn b ngn sch trung ng v ngn sch ca cc a phng.

22

U ban thng v Quc hi c trch nhim thc hin nhim v ca Quc hi giao v quyt nh phng n phn b ngn sch trung ng, gim st vic thi hnh php lut v NSNN. Chnh ph trnh Quc hi, U ban thng v quc hi cc d n lut, php lnh v cc d n khc v NSNN; ban hnh cc vn bn php quy v NSNN; lp v trnh Quc hi d ton v phn b NSNN, d ton iu chnh NSNN trong trng hp cn thit; giao nhim v thu, chi ngn sch cho tng b, ngnh; thng nht qun l NSNN m bo s phi hp chth ch gia cc c quan qun l ngnh v a phng trong vic thc hin NSNN; t chc kim tra vic thc hin NSNN; quy nh nguyn tc, phng php tnh ton s b sung ngun thu t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di; quy nh ch qun l qu d phng NSNN v qu d tr ti chnh; kim tra ngh quyt ca Hi ng nhn dn v d ton v quyt ton NSNN; lp v trnh Quc hi quyt ton NSNN v quyt ton cc cng trnh c bn ca Nh nc. B ti chnh chun b cc d n lut, php lnh v cc d n khc v NSNN trnh chnh ph; ban hnh cc vn bn php quy v NSNN theo thm quyn; chu trch nhim trc Chnh ph thc hin chc nng thng nht qun l NSNN; hng dn kim tra cc b, c quan khc trung ng v a phng xy dng d ton NSNN hng nm; xut cc bin php nhm thc hin chnh sch tng thu, tit kim chi NSNN; ch tr phi hp vi cc b, ngnh trong vic xy dng cc ch , tiu chun, nh mc chi NSNN; thanh tra, kim tra ti chnh vi tt c cc t chc,

23

cc n v hnh chnh, s nghip v cc i tng khc c ngha v np ngn sch v x dng ngn sch; qun l qu NSNN v cc qu khc ca Nh nc; lp quyt ton NSNN trnh Chnh ph. B k hoch v u t c nhim v trnh Chnh ph d n k hoch pht trin kinh t, x hi ca c nc v cn i ch yu ca nn kinh t quc dn, trong c cn i ti chnh tin t, vn u t xy dng c bn lm c s cho vic xy dng k hoch ti chnh, ngn sch; phi hp vi b ti chnh lp d ton v phng n phn b NSNN trong lnh vc ph trch; phi hp vi b ti chnh v cc b ngnh hu quan kim tra nh gi hiu qu ca vn u t cc cng trnh xy dng c bn. Ngn hng Nh nc c nhim v phi hp vi b ti chmh trong vic lp d ton NSNN i vi k hoch v phng n vay b p bi chi NSNN; tm ng cho NSNN x l thiu ht tm thi qu NSNN theo quyt nh ca th tng Chnh ph. Cc b, ngnh khc c nhim v phi hp vi b ti chnh, UBND cp tnh lp, phn b, quyt ton NSNN theo ngnh, lnh vc ph trch ; kim tra theo di tnh hnh thc hin ngn sch thuc ngnh, lnh vc ph trch; bo co tnh hnh thc hin v kt qu s dng ngn sch thuc ngnh, lnh vc ph trch; phi hp vi b ti chnh xy dung nh mc tiu chun chi NSNN thuc ngnh, lnh vc ph trch. Hi ng nhn dn c quyn quyt nh d ton v phn b ngn sch a phng, ph chun quyt ton

24

ngn sch a phng; quyt nh cc ch trng, bin php trin khai thc hin ngn sch a phng; quyt nh iu chnh d ton ngn sch a phng trong thi gian cn thit; gim st vic thc hin ngn sch quyt nh. Ring i vi HND cp tnh, ngoi nhng nhim v, quyn hn nu trn cn c quyn quyt nh thu, chi l ph, ph thu v cc khon ng gp ca nhn dn theo quy nh ca php lut. U ban nhn dn lp d ton v phng n phn b ngn sch a phng, d ton iu chnh NSP trong trng hp cn thit trnh HND cng cp quyt nh v bo co c quan ti chnh cp trn trc tip. Kim tra ngh quyt ca HND cp di v d ton ngn sch v quyt ton ngn sch. T chc thc hin NSP v bo co v NSNN theo quy nh. Ring i vi cp tnh, thnh ph trc thuc trung ng, UBND cn c nhim v lp v trnh HND quyt nh vic thu ph, l ph, ph thu, huy ng vn trong nc cho u t xy dng c bn thuc a phng qun l. Nh vy, lut quy nh tng i r rng v nhim v, quyn hn ca cc c quan, chnh quyn Nh nc trong lnh vc NSNN. c bit i vi HND v UBND cc cp c s i mi theo hng tng tnh t ch, sng to ca a phng trong vic pht huy tim nng hin c, bi dng v tng thu cho ngn sch cp mnh, t ch ng b tr chi tiu hp l, c hiu qu theo k hoch pht trin kinh t, x hi ca a phng, ph hp vi quy hoch tng th v ch thu, chi thng nht ca Nh nc. iu ny c bn cng ph hp vi phng hng i mi chc nng,

25

nhim v ca HND v UBND c Quc hi v Chnh ph ra trong k hi ngh HND v UBND ton quc. V cc khon thu NSNN: Thu NSNN l s tin m nh nc huy ng vo NSNN v khng b rng buc bi trch nhim hon tr trc tip. Phn ln cc khon thu ny u mang tnh cht cng bc. Vi c im , thu NSNN khc vi cc ngun thu ca cc ch th khc (doanh nghip, t nhn) v n gn vi quyn lc ca nh nc. Theo phn loi thng k ca lin hip quc, thu NSNN gm hai loi: - Cc khon thu t thu, trong chia ra thu trc thu v thu gin thu. - Cc khon thu ngoi thu nh ph, l ph v cc khon thu t hot ng kinh t ca Nh nc v cc khon chuyn giao vo NSNN khc. Ti Vit nam, trc y, vic phn chia ni dung thu ca cc cp ngn sch da vo c s kinh t ca chnh quyn tc l nhng t chc kinh t do trung ng qun l th ngun thu ca cc t chc ny tp trung vo ngn sch trung ng, cc t chc kinh t do a phng qun l th s ghi thu vo ngn sch a phng. iu ny dn n tnh trng xy dng chng cho cc c s kinh t ca trung ng v a phng, tranh ginh ngun nguyn vt liu, th trng tiu th sn phm. Mt khc, n khng gn trch nhim ca cc cp chnh quyn a phng trong vic quan tm ti nhng t chc kinh t do trung -

26

ng qun l a phng. Do vy, khc phc nhng nhc im trn, ch phn cp c iu chnh theo hng thay i t l ghi thu vo ngn sch trung ng v ngn sch a phng nhng do vn da trn c s c nn ngun thu vn khng c m bo. Hin nay, theo lut NSNN sa i, vic phn chia ni dung thu NSNN khng da vo tnh cht s hu, t chc ca c s kinh t m theo c ch: * Mi cp ngn sch u c cc khon thu c hng 100%. Nh vy, c th gip chnh quyn a phng ch ng b tr cn i ngn sch cp mnh * Cc khon thu c phn chia theo t l iu tit gia cc cp ngn sch. Trc y, t l iu tit ny c xc nh bi cng thc: X= [(Q- T): K]*100 Trong : X :l t l iu tit cc khon thu.

T :l tng s chi theo nhim v c giao. Q :l tng s thu c nh. K :l thu doanh thu v thu nng nghip. Cng thc trn b nh gi l thiu c s khoa hc, khng chnh xc v mt ton hc v kinh t dn n bt cng bng gia nhiu a phng, s tnh c t l iu tit tnh ra vt qu 100% l qu ln nn ngn sch nhiu a phng bi thu, trong khi ngn sch T bi chi.

27

Hin nay, lut quy inh: * T l phn trm phn chia cc khon thu gia ngn sch trung ng v ngn sch tng tnh do Chnh ph quyt nh v n c p dng chung i vi tt c cc khon thu c phn chia v c xc nh ring cho tng tnh. Cc khon thu c phn chia gm: Thu gi tr gia tng khng k thu gi tr gia tng thu t hng ho nhp khu v thu t hot ng x s kin thit. Thu thu nhp doanh nghip khng k thu thu nhp doanh nghip ca cc n v hch ton ton ngnh v thu thu nhp doanh nghip thu t hot ng x s kin thit. Thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao. Thu chuyn thu nhp ra nc ngoi ca cc t chc, c nhn nc ngoi c vn u t ti Vit nam Thu s dng vn ngn sch ca cc doanh nghip nh nc khng k thu s dng vn ngn sch t hot ng x s kin thit. Vic xc nh t l phn trm phn chia c thc hin nh sau: Gi: - Tng s chi ngn sch cc cp chnh quyn a phng(khng bao bm s b sung) l A.

28

- Tng s cc khon thu ngn sch cc cp chnh quyn a phng hng 100% (khng bao gm s b sung) l B. - Tng s cc khon thu phn chia theo t l phn trm gia cc cp chnh quyn a phng c hng l C. - Tng s cc khon thu c phn chia gia NST v ngn sch tnh l D. Nu A-(B+C)< D th t l phn trm phn chia c tnh theo cng thc: T l phn trm = [(A-B)+C]: D * 100% Nu A-(B+C) > D th t l phn trm ch c tnh bng 100% v phn chnh lch s thc hin cp b sung. Nu A-(B+C) =D th t l phn trm l 100% v tnh t cn i. * T l phn trm phn chia cc khon thu gia ngn sch cc cp chnh quyn a phng do UBND tnh quy nh. Cc khon thu phn chia: - Thu chuyn quyn s dng t. - Thu nh, t. - Tin s dng t. - Thu s dng t nng nghip. - Thu ti nguyn. - L ph trc b. 29

- Thu tiu th c bit hng sn xut trong nc thu vo cc mt hng bi l, hnh m, vng m v cc dch v kinh doanh v trng, mt xa, ka ra k, kinh doanh gn, bn th hi vin v v chi gn, tr chi bng cc my gic pt, kinh doanh v t cc ua nga, ua xe.
Phn nh ngun thu gia NST v ngn sch tnh.
Ngn sch trung ng Ngn sch a phng

Cc khon thu 100%

1.thu

GTGT

hng 1.tin cho thu t 2.tin cho thu v bn nh thuc s hu Nh nc

nhp khu 2.thu xut, nhp khu 3.thu tiu th c hng, dch v)

bit (tr mt s mt 3.l ph trc b 4.thu t hot ng x v

4.thu thu nhp doanh s kin thit nghip ca n hch ton ton nghnh 5.thu t du kh 5.vin tr khng hon lai ca nc ngoi trc tip cho a phng

6.thu nhp t vn gp 6.cc khon ph, l ph ca nh nc, tin thu theo quy nh hi vn ca nh nc t cc c s kinh t 7.cc khon ng gp t ngun ca c nhn,

7.cc khon do Chnh t chc trong v ngoi ph vay, vin tr khng nc hon li ca Chnh ph cc nc 8.cc khon ph, l ph theo quy nh 9.thu kt d NST 10.cc khon thu khc. 8.thu kt d NSP 9.thu b sung t NST 10.cc khon thu khc theo quy nh.

30

Cc khon thu phn chia theo t l phn trm gia NST v ngn sch tnh. Cc khon thu phn chia gia tnh, huyn, x

1.thu GTGT (tr thu GTGT hng nhp khu v hot ng s x kin thit) 2.thu thu nhp doanh nghip (tr cc n v hch ton ton ngnh v hot ng x s kin thit) 3.thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao 4.thu chuyn thu nhp ra nc ngoi 5.thu t s dng vn ngn sch ca cc DNNN. 1.thu chuyn quyn s dng t 2.thu nh t 3.thu s dng t nng nghip 4.thu ti nguyn 5.thu tiu th c bit vi hng sn xut trng nc thu vo vng m, kinh doanh v trng, mt xa, t l phn chia do UBND tnh quy nh.

V cc khon chi NSNN

31

Chi NSNN l s tin m Nh nc chi t qu ngn sch thc hin chc nng v nhim v ca mnh. C nhiu cch xc nh c cu chi NSNN. Chng hn, thy r hn vai tr ca NSNN i vi pht trin cc ngnh kinh t t nc, c bit l cc ngnh mi nhn th c cu chi NSNN c phn theo ngnh kinh t quc dn (ngnh cng nghip, nng nghip, lm nghip, giao thng vn ti, thng mi, dch v). Nu m bo cho Quc hi c th thy r ngay nhun ngn sch phn b cho mi c quan Nh nc, chi ngn sch Nh nc c phn loi theo t chc ca c quan Nh nc (theo tng b, c quan Nh nc Trung ng, c quan Nh nc a phng). Nu p ng yu cu kim tra, kim sot ca Nh nc i vi vic lp d ton, quyt nh d ton, thc hin phn cp v qun l, s dng kinh ph NSNN cho tng mc ch v tng i tng c th, ngi ta phn loi theo mc ch s dng cui cng: chi lng, ph cp lng, chi mua sm hng ho, dch vNi chung, mi cch phn loi u c mc ch v ngha ring, chng c nt chung l cho bit mt cch ton din nh hng ngn hn hoc di hn ca vic chi tiu quc gia vo pht trin kinh t, thy r mc ch kinh t, x hi m Chnh ph ang theo ui. Theo lut NSNN, ni dung chi NSNN c phn loi theo t chc kinh t, t ngn sch trung ng n ngn sch cc cp a phng u c cc khon chi c bn ging nhau: Chi thng xuyn: l nhng khon chi ht sc cn thit v khng th tr hon, phi thc hin thng xuyn hng thng, hng nm duy tr s tn ti ca b my Nh nc.

32

Chi u t, pht trin: l nhng khon chi hnh thnh ti sn c nh nh mua sm ti sn c nh, u t xy dng cc cng trnh kinh t mi nhn, xy dung c s h tng kinh t- x hi, xy dng nh ca, u t vo cc ng sn ti chnh, sa cha ln ti sn c nh, chi tr n gc tin vay nhng khon chi ny gn vi vic iu chnh v m ca Nh nc, to mi trng v iu kin cho cc TPKT hot ng v pht trin. S khc nhau c bn gia hai nhm ch tiu trn th hin ch: chi thng xuyn c tnh cht tiu hao trc tip, cn chi u t pht trin c tnh cht thu hi trong nhng iu kin nht nh. Theo th t u tin th chi thng xuyn c u tin trc ht, sau mi n chi u t pht trin. Th t u tin ny cng ch c ngha tng i v nu c u tin chi thng xuyn d dn n ph v c cu kinh t, v nu c u tin chi u t pht trin d n n lm tng thm ht NSNN. C ngn sch trung ng v ngn sch a phng u c hai khon chi trn, tuy nhin, gia chng cng c s khc nhau v quy m, phm vi ca cc khon chi. Chi u t pht trin ca ngn sch trung ng l nhng khon chi c quy m ln, c tc dng i vi ton b nn kinh t quc dn, cc khon chi ny nhn chung l kh xc nh ch u t v cc cng trnh phc li cng cng. Cn cc khon chi ca ngn sch a phng ch u t cho nhng cng trnh, mc tiu c thc hin trong phm vi a phng . Ngoi ra, c mt s khon chi thuc c th chc nng ca ngn sch trung ng th ngn sch 33

trung ng m nhim: tr n vay, chi an ninh quc phng, chi v ngoi giao V s b sung t nhn sch cp trn cho ngn sch cp di: Gm hai loi: * S b sung cn i ngn sch gm s b sung n nh trong sut thi k nht nh v s b sung tng thm hng nm mt phn theo t l trt gi v mt phn theo tc tng trng kinh t * S b sung theo mc tiu. C th ni, vi nhng ni dung trn, h thng NSNN v ch phn cp v qun l NSNN bc u to c s, iu kin, hnh lang php l cho cng tc qun l, iu hnh hot ng NSNN c hiu lc v c hiu qu, theo nhng chun mc nht nh, ph hp vi chc nng, nhim v ca NSNN trong c ch kinh t mi nc
phn cp nhim v chi ngn sch trung ng v ngn sch tnh.
Lnh vc Ngn sch trung ng Ngn sch tnh

1.Chi xy dng c bn - Cc cng trnh kinh t then cht quan trng. - Cc cng trnh h tng c s

NST m nhn cc cng trnh h tng c s khng c kh nng thu hi vn do trung ng qun l.

NSP m nhn cc cng trnh h tng c s do a phng qun l.

Cc x nghip trong v 2.Chi vn lu ng. ngoi nc do trung ng qun l. Cc x nghip do a phng qun l.

34

Hu nhn 3.Chi tr n (trong v ngoi nc). ngai.

ht chi

NST tr

m n nc Tr n trong nc, a phng m nhn phn huy ng xy dng c s h tng.

Hu 4.Chi d tr Nh nc. 1.C hi qun l Nh nc.

ht

NST

nhim. Ton b b my qun l Nh nc ca trung ng Ton b b my Nh nc ca a phng

2.Chi s nghip kinh t Bo v iu, h tr nng nghip, thu li Lm nghip Giao thng Kin thit th chnh. Duy tr bo v iu trung ng Sa Duy tu, tu b cc ng giao thng, cc cng trnh kin thit do trung ng qun l. Mt 3.Chi s nghip gio dc ph thng Chi hot ng thng xuyn gio dc Chi chng trnh mc tiu 4.Chi s nghip o to Cc trng i hc. Mt s trng PTTH khu Cc trng trung hc vc Cc c s y t cha bnh trung ng Nghin cu khoa hc C s cha v khm bnh do a phng qun l Cc trng i hc a ngnh Cc trng trung hc, dy ngh ch, ni s gio cng dc trnh min Chi ton b cc trng t tiu hc tr ln, k c mu gio. cha cc ng giao thng a phng lm thu li, thu nng

quan trng nh xo m

35

5.Chi y t

c bn Cc s nghip vn ho qun chng do trung -

Nghin cu ng dng

6.Chi nghin cu khoa hc

ng qun l

Cc s nghip vn ho qun chng do a phng qun l Dn qun du kch v

7.Chi vn ho thng tin 8.Chi th dc, th thao Ton 9.Chi quc phng, an ninh b hot ng chnh quy

tuyn qun Cc t chc thuc a phng

Tu thuc vo phn Cc 10.Chi h tr ng, on, hi 11.Chi tr sch x 12.Chi khc cp ngn Tu thuc kh nng ca NST t chc thuc b ca NST trung ng

II. Thc trng phn cp qun l NSNN Vit nam hin nay. Phn cp ngn sch l phn nh trch nhim v quyn hn, ngha v v li ch gia cc c quan chnh quyn Nh nc cc cp trong h thng NSNN. Ti Vit nam, k t sau khi c lut NSNN, c ch phn cp c s thay i mt cch cn bn, to iu kin thun li hn cho chnh quyn a phng trong vic ch ng khai thc ngun thu v b tr chi tiu. Vi s thng nht t trn xung v cc khi nim, ni dung, nguyn tc qun l, h thng NSNN ng nht cch hiu, t duy trong qu trnh vn hnh trong thc t. Nt mi l n nh ngun thu v nhim v chi ca mi 36

cp chnh quyn theo lut (ch thay i khi Quc hi sa lut), khc phc c tnh khng n nh trong phn nh ngun thu v nhim v chi. Trc y, v thu, hu nh nm no Chnh ph cng iu chnh ngun thu, t l iu tit mt s khon thu gia trung ng v a phng. Vic iu chnh ny ch yu bng quyt nh, ch th (cc vn bn di lut) ca th tng Chnh ph nn hiu lc php l khng cao. C nhng ngun thu, nm th li cho a phng, nm th thu v trung ng (thu xut, nhp khu tiu ngch, thu cp quyn s dng t). V chi, cng thng xuyn sa i cc nhim v chi (nh chi tr cp kh khn thng xuyn v t xut cho cn b trung ng; chi cho b my ca Vin kim st nhn dn; qun l cng tc nh canh, nh c v xy dng vng kinh t mi, o c v qun l rung tc nm c xc nh l nhim v ca trung ng, c nm li l ca a phng). Lut khng nh nguyn tc: ngn sch cp trn nm gi cc ngun thu ch yu v m nhn cc nhim v chi quan trng hn cp di, cc ngun thu ca ngn sch cp di khng p ng nhu cu chi th c cp b sung v khng c s dng ngn sch cp nt chi cho nhim v ca ngn sch cp khc. Do , xt v nh tnh, tuy c ngn sch trung ng v ngn sch a phng (tnh) u c mi khon thu 100% nhng ngn sch trung ng nm gi cc ngun thu quan trng v chim t trng ln trong c cu thu ca c nc. Thc tin trong my nm gn y, t trng ca ngn sch trung ng chim khong 70% t trng chung ca NSNN(nm 1999, quyt ton thu ngn sch trung ng l 58918 t ng v ngn sch a phng thu l 19571 t), ch yu 37

l thu t cc x nghip quc doanh, cc x nghip c vn u t nc ngoi (c bit l lnh vc du kh) t thu xut, nhp khu, thu tiu th c bit hng nhp khu, thu GTGT hng nhp khu v thu t vin tr khng hon li. T ch tp trung cc ngun thu ch yu vo ngn sch trung ng nn cc nhim v chi ca n cng kh nng n (nm 1999, tng chi ngn sch trung ng quyt ton l 52206 t ng v ngn sch a phng l 38766 t ng) ch yu l chi u t pht trin (xy dng c bn, h tr vn cho doanh nghip nh nc, cc chng trnh quc gia), chi tr n, vin tr, chi thng xuyn(quc phng, an ninh, lng hu, bo m x hi). T khi a lut NSNN vo thc tin, nhiu a phng thc c trch nhim phi m bo ngun thu gn vi tng trng v pht trin kinh t a phng th mi c th m nhn tt nhiu nhim v chi. ng thi, nhn thc c, khi i sng ca i a s nhn dn a phng kh ln th ngn sch a phng mi m bo c hu ht cc nhim v chi v gio dc, y t, vn ho, x hiDo , cc khon thu ca ngn sch a phng nhn chung c tp trung thu ng, thu , kp thi, gim bt s phn tn ngun thu nn s thu ngy cng n nh v ngun thu ngy cng c m rng. Lut NSNN mt mt cao vai tr ca ngn sch trung ng, mt khc m bo kh nng cn i ca ngn sch cc cp a phng, lut thu hp dn cc khon thu ca ngn sch trung ng c hng 100%. Qu trnh thu hp ny cn din ra khi Quc hi sa i lut ngn sch(20/5/1998), mt mt thay i thu doanh thu

38

bng thu GTGT, thu li tc bng thu thu nhp doanh nghip; mt khc iu chnh ngun thu, nhim v chi gia cc cp ngn sch, trong hai khon thu t thu s dng t nng nghip v thu ti nguyn (tr du kh) c e li 100% cho ngn sch a phng (theo lut c l phn chia gia ngn sch trung ng v ngn sch a phng). ng thi, tng thm cc khon thu cho NSP, c bit l cp huyn v th v thu tiu th c bit (trc y trung ng thu 100%), thu i vi hng sn xut trong nc thu vo cc mt hng bi l, vng m, kinh doanh v trng to iu kin lm phong ph ngun thu ca NSP. Quy m thu NSNN
1991 1992 1993 1994 1995 199 6 1997 1998 1999 200 0

Ns p Nst

38.8 . 61.2

36

43.1

39.4

28.3

29. 5

33

33.3

33.5

33. 2

64

56.9

60.6

71.7

70. 5

67

66.7

66.5

66. 8

Bn cnh nhng tnh t yu cu thu cn c nhiu tnh, thnh ph th ng trong khai thc cc ngun thu ca mnh, tn ng thu trong nhiu nm. kt qu kim tra nm 1996 qua 10 tnh, thnh ph cho thy c 10 tnh, thnh ph chi mi thc hin c 97.3% k hoach thu Chnh ph giao, m kh nng thc t c th thu hon thnh vt mc k hoch ra, nhiu ngun thu cha c khai thc ht. Nm 1995 (trc khi c lut) c 1/3 s tnh, thnh t cn i c ngn sch, cn li khng t cn i c, nhng n nm 1997 c 50% s tnh t cn i c. 39

Trc thc trng phn cp, qun l ngn sch , tnh hnh thu, chi NSNN t c nhiu kt qu: V thu NSNN khng nhng m bo ngun thu cho chi tiu thng xuyn ca nh nc m cn ginh ra mt phn tch lu cho u t pht trin, tng cng d tr, cng c tim lc ti chnh. Bnh qun 10 nm (1991-2000), t sut thu NSNN so vi GDP t 20.2%, tng kh so vi mc 13.4% giai on 1986-1990. Nhng nm cui th k, quy m ca NSNN tng gp khong 2.6 n 2.9 ln so vi nm 1991. Xt v s tuyt i, tnh theo gi hin hnh, thu NSNN nm 2000 tng gp 7.7 ln nm 1999. Nu loi tr yu t lm pht, quy m tuyt i thu NSNN vn cn tng gp 2.6 ln nm 1991. Trong , s thu t thu, ph v l ph ngy cng ln v chim t trng quyt nh trong tng thu NSNN, bnh qun t khong 95% n 98% tng thu. Thnh tu ny khng ch do lut NSNN em li m cn nh du s tin b ca ngnh thu, ng thi khng nh chiu hng pht trin ng n ca cng cuc chuyn i kinh t, ci cch thu. Trong cc nm 1991, 1992, tc thu NSNN nm sau lun cao hn nm trc. Cao nht l nm 1992, thu NSNN bng 198% nm 1991. S thc thu NSNN trong nhng nm ny phn nh r rt hin tng tng trng nhanh ca nn kinh t. T nm 1993, tc tng thu nm sau so vi nm trc tuy vn tng nhng mc tng li gim dn v chm li, gim t 98.1% nm 1992 so vi nm 1991 xung 3.1% nm 1998 so vi 1997, sau li c nhch ln v iu ny c l gii do c lut NSNN m cc khpn thu c tp hp kp thi vo NSNN.

40

V chi NSNN: chi NSNN din bin tht thng trong nhng nm u thp nin 1990. Nm 1990, tng chi NSNN t 20% GDP, nm 1991 gim xung cn 15%, sau li t ngt tng ln ti gn 30% GDP vo nm 1993. y l hu qu ca c ch tp trung nhng phn tn. Trc khi c lut NSNN, ngn sch ca mi cp chnh quyn gm hai phn: ca chnh bn thn cp chnh quyn v ca cp di. Cch qun l nh vy v hnh thc th tp trung nhng trn thc t li rt phn tn. Trung ng ch giao nhim v thu m khng giao nhim v chi cho cc a phng. H thng nh mc tiu chun do trung ng ban hnh b vi phm dn n tu tin trong qun l ngn sch, gy tht thot v lng ph ngun lc. T nm 1994, c bit l sau nm 1995, tng chi NSNN so vi GDP lin tc gim. Trong 5 nm, t trng chi NSNN gim t 29.4% GDP nm 1993 xung 22.7% nm 1998. Cc nm 1999, 2000, d p dng cc bin php kch cu nhng chi so vi GDP ch t 22.5%. Tuy nhin, nu xt c thi k 10 nm, tnh theo gi hin hnh, quy m tuyt i chi NSNN nm 2000 tng gp 8.5 ln so vi nm 1991. Nu loi tr yu t lm pht, quy m tuyt i chi NSNN nm 2000 vn tng 2.9 ln nm 1991. Thc tin cuc sng a dng v phong ph hn nhiu so vi cc quy nh ca lut php, lut NSNN cng khng phi l ngoi l. Trong qu trnh thc thi lut, bn cnh nhng thnh tu t c l nhng hn ch, bt cp pht sinh, c bit l khi lut ang giai on cn phi tip tc xem xt v hon thin, nhng bt cp cn phi c pht hin v gii quyt kp thi.

41

II. nh gi thc trng phn cp v qun l NSNN Vit nam: 1. Bt cp gia vn bn v thc t p dng. y l nhng bt cp trong qu trnh trin khai, vn hnh lut NSNN. Nhng nt chung l: Do nn kinh t c nhng bin ng nn gia vn bn v thc t thng khng khp nhau, lch pha dn n s lc hu, hiu lc iu chnh thp ca nhiu vn bn khi a vo cuc sng. Hn na, nhiu vn bn, ngoi b st i tng iu chnh, cha d kin ht cc tc ng iu chnh trong nn kinh t, cc quan h kinh t quc t cn quy nh qu chung chung nn thc t vic chp hnh lut l p dng cc vn bn di lut. Cc vn bn ny li qu nhiu nn s chng cho, trng lp, thm ch l v hiu ho quy nh ln nhau l kh trnh khi. Mt nguyn nhn khc l do nng lc ca bn thn h thng. D cht lng cn b lm cng tc ti chnh, k ton, thu, kho bc nh nc, khng ngng c nng cao, b my t chc ang tng bc tinh gn pht huy tt hiu qu. Tuy vy vi yu cu qun l NSNN trong tnh hnh hin nay, i ng cn b ti chnh c s, nht l t x, phng n qun, huyn, thnh ph vn cn phi hon thin. Cc vn bn hng dn lut ni chung l lun thiu s thng nht nn d dn n s hiu sai, hiu nhm, kh a lut vo cuc sng, nhiu quy nh cha st vi thc t, cha ch r nhng quy nh c cn bc b. Ngoi ra, khi c lut, c nhiu iu mi song vn bn ca cp di, s gii

42

thch ca cp co thm quyn, cc th tc hnh chnh li g b tr li. Trn y l nhng nt chung thng gp phi ny sinh gia lut v thc t khi p dng, i vi lut NSNN quy nh v h thng v phn cp qun ly NSNN c nhng nt ring. Ch nh lut v h thng NSNN Quyt nh h thng NSNN gm bn cp: trung ngtnh- huyn- x l ph hp vi Hin php 1992 v lut t chc HND v UBND cc cp (1994), ng thi, n gn vi nhim v, quyn hn ca cc cp chnh quyn. Tuy nhin, h thng trn l lng ghp, th hin tnh bao hm ca ngn sch cp trn i vi ngn sch cp di, cp di li bao hm cp di na. N th hin r trong quy trng lp, duyt, tng hp d ton v phn b ngn sch, cp trn vn can thip vo cng vic ca cp di, trung ng can thip vo cng vic ca a phng; phn b ngn sch cp di phi ph hp vi ngn sch cp trn theo tng lnh vc v khi tp hp chung th phi tng mc c Quc hi thng qua, khng c b tr tng gim cc khon chi tri vi nh mc c giao, do vy khng khuyn khch cc a phng ban hnh chnh sch, ch , bin php nhm thc hin t d ton NSNN. Mt khc, cc nh mc, tiu chun do trung ng giao nhiu khi khng st vi thc t i phng. iu ny va hn ch tnh ch ng, sng to ca ngn sch cp di va l nguyn nhn dn n s tho hip, thng lng trong qu trnh lp d ton v qu trnh qun l NSNN. Hin nay, c nc c

43

10387 ngn sch x, phng, th trn; 604 ngn sch huyn qun, th x, thnh ph thuc tnh, 61 ngn sch tnh, thnh ph trc thuc trung ng. Do c tnh cht nh trn nn trn thc t, qu trnh lp tng hp d tan NSNN rt kh m bo ng trnh t v thi gian do phi tri qua nhiu u mi v lm nhiu th tc phc tp. Mc d c phn nh ngun thu v nhim v chi gia cc cp r rng nhng hin nay do kh nng qun l ca mt s cp nhch quyn a phng cha tng xng vi nhim v c giao nn mc t ch ngn sch cn hn ch. Ch nh lut v phn cp ngun thu v nhim v chi gia cc cp ngn sch. Vi c ch phn cp ngun thu, nhim v chi gia NST vi ngn sch tnh, tnh vi cc cp NSP khc c nhng thay i cn bn so vi khi cha c lut. Khuynh hng chung l tng tnh ch ng ngun thu, nhim v chi cho cc cp ngn sch c s. V tiu thc phn nh ngun thu. Cch phn chia ngun thu gia cc cp ngn sch nh hin nay ch yu da theo tiu thc tnh cht, mc ca cc khon thu ch cha tht ch n c im ca i tng qun l thu. Tuy c n gin hn, song nu ch phn chia theo sc thu s dn n tnh trng mt s khon thu nh, phn tn, kh qun l, gn vi cp thp li c phn v cho cp cao. iu ny thng lm hn ch n lc ca c quan thu cng nh ca chnh quyn c s trong vic khai thc y ngun thu , v tm l ca 44

c quan thu ngi va chm v coi thng cc ngun thu nh, l, cn chnh quyn c s th li c thi th i vi nhng khon hoc khng phi ca mnh hoc ch c mt phn nh. Chng hn, trong ni dung phn cp ngun thugia cc cp ngn sch, mi cp ngn sch u c nhng ngun thu c hng 100%, mc d theo nguyn tc NST nm gi cc ngun thu quan trng nhng mt s ngun thu n giao cho ngn sch c s (huyn, x) th hiu qu thu s cao hn, hn ch c tnh trng tht thu trong thc t. V d: i vi thu tiu th c bit, tr nhng khon ginh li cho ngn sch i phng (cc dch v tiu th c bit mt hng bi l, vng m, hng m) th cn nhng khon pht sinh t nhng c s sn xut kinh doanh th cng, phn tn cc x, phng vn l nhng khon m trung ng c hng 100% (thu tiu th c bit thu t sn xut thuc l, ru, bia). Do , s tht thu t nhng khon ny l iu d hiu. Thu GTGT (khng k thu GTGT i vi hng nhp khu) v thu thu nhp doanh nghip (tr thu thu nhp doanh nghip ca nhng doanh nghip hch ton ton ngnh) l khon thu c phn chia theo t l phn trm gia trung ng v cp tnh. Theo lut th trung ng v tnh hng mi bn mt phn t nhng khon thu ny. i vi tnh v trung ng th p l khon chim t trng nh ngng i vi ngn sch huyn, x th y li l ngun thu quan trng. Song, tnh cht quan trng ca n li ph thuc vo t l iu tit phn chia m cp trn 45

quy nh cho h c hng. Nu t l ny cng xa 100% bao nhiu th n lc tm cch tng thu ca h cng gim i by nhiu. Vic n nh ngun thu lu di cho a phng. Vic n nh ngun thu lu di cho a phng l bc tin rt quan trng trong lut NSNN, c php l ho mc cao nn to iu kin cho a phng ch ng xy dng, b tr v iu hnh nhn sch cp mnh. Tuy nhin, c cu ngun thu v nhim v chi ca NSP khng ch ph thuc vo s tng trng kinh t m cn b tc ng rt nhiu ca cc yu t ngoi lai nn vic n nh ny i khi gy b ng cho c trung ng v a phng. Qua nghin cu lch s ch phn cp trc y thy rng: ch phn cp qun l NSNN u ra i trong iu kin kinh t tng i n nh (mc d l s n nh trong bao cp) v ph hp vi nhng mc tiu, nhim v t ra trong mi thi k. Chng hn, vi ch trng xy dng huyn thnh pho i X hi ch ngha da trn c ch qun l kinh t k hoch ho ton din v trc tip l mt trong nhng nguyn nhn ra i Ngh quyt 108/CP (nm 1976) v phn cp ngn sch cho a phng m nt ni bt l phi to cho huyn tr thnh mt cp ngn sch c lp. Th nhng, k hoch 5 nm (19761980) khng t c mc tiu, tc pht trin kinh t chm li v n cui k k hoch, t nc bt u lm vo khng hong. Trong bi cnh , quan h NST v NSP li thm cng thng m nhiu nh qun l v khoa

46

hc nh gi ni bt l hin tng ph ro ca nhiu a phng. Tip theo thi k suy thoi, bc vo thp k 80, nn kinh t nc ta c du hiu i ln, c nhng im sng nht nh do thc hin c ch khon trong nng nghip (ngh quyt 10 v ch th 100), ngh quyt 125/CP v k hoch ba phn trong cng nghip tc ng vo c ch phn cp qun l NSNN. Yu cu v n nh ngun thu cho NSP li ni ln v ngh quyt 138/CP (nm 1983) ra i. Theo t l iu tit c gi n nh t 3 n 5 nm. n nm 1985, cuc tng iu chnh gi- lng- tin lm o ln ton b c cu thu chi NSNN. Vic vn hnh c ch gi khng thng nht gia cc a phng dn ti tnh trng ginh git ngun thu qua chnh lch gi ca NSNN. Khi ngun chnh lch gi gim dn th cc a phng ngh sa li t l iu tit, sa khng ch mt ln mt nm m thm ch hai, ba ln mt nm. Nh vy, trong lch s phn cp qun l NSNN c n nh ngun thu v nhim v chi v t l iu tit t 3 n 5 nm cho chnh quyn a phng. Th nhng, vic thc hin khng mang li kt qu nh mong mun, mt phn do nn kinh t cn ang trong giai on khng hong, mt phn cha c c s php l ti cao m bo chc chn vic n nh nn khi thc hin ch mang tnh hnh thc, na vi. Thm vo , mc ch ca n nh ngun thu l m bo NSP ch ng xy dng, b tr v iu hnh ngn sch cp mnh, tuy nhin trn thc t, lut vn cha to c th ch ng thc s cho cc cp ngn sch a phng, ng ch nht l c s

47

 tnh ton, phn b giao nhim v thu chi cho cc ngnh, cp cha y v chnh xc. V vy, vic phn cp nhim v thu chi cho cc cp, ngnh, tnh cn cha thc hin n nh c ti thiu 3 nm theo quy nh ca lut NSNN. V vn t l phn trm phn chia cc khon thu gia cc cp ngn sch. S ht sc phc tp nu thc hin y nhng quy nh v t l phn trm phn chia cho cc cp NSP. Theo iu 39 ca lut NSNN v iu 28 ca Ngh nh 87/CP (19/12/1996) v Ngh nh 51/1998/N-CP (18/7/1998) th ngn sch cc a phng c th c cc loi t l sau y: * T l phn chia cho ngn sch tng tnh v 5 khon thu: thu GTGT, thu thu nhp doanh nghip, thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao, thu chuyn thu nhp ra nc ngoi, thu v s dng vn ngn sch. Cc t l ny do Chnh ph quy nh cho tng tnh, thnh ph v l t l thng nht cho c 5 khon thu thuc din phn chia. * T l phn chia gia ngn sch tnh vi ngn sch tng huyn, qun, th x, thnh ph thuc tnh v ngn sch x, phng, th trn i vi mt phn ca 5 khon thu m ngn sch cp tnh c phn chia; t l ny do chnh quyn tnh quy nh. * T l phn chia gia ngn sch tnh vi ngn sch tng huyn, qun, th x, thnh ph thuc tnh v ngn sch x, phng, th trn i vi 7 khon thu thuc loi phn chia gia ngn sch cc cp ny (thu s dng t nng 48

nghip, thu chuyn quyn s dng t, thu ti nguyn, thu nh t, tin s dng t, l ph trc b nh t, thu tiu th c bit hng sn xut trong nc thu vo mt s mt hng); t l ny do cp tnh quy nh. R rng l vic xc nh t l iu tit phn chia cho tng a phng ht sc phc tp. vic tnh ton chnh xc i hi phi c s trung thc ca tng a phng v cn b phi c nng lc, trnh chuyn mn. V phn nh chi v tnh ton s b sung: i vi nhim v chi c tnh cht khng thng xuyn hoc cc khon chi t xut pht sinh th cha c c s xc nh nhu cu chi loi ny. ng thi, vic n nh nhu cu chi ny t 3 n 5 nm liu c vng chc hay khng? Nu khng vng chc th kh c th n nh c s b sung t ngn sch cp trn. nhu cu chi cng nh s b sung t ngn sch cp trn c xc nh cho nm u tin ca thi k n nh nn vic bo v c k hoch trong giai on ny l ht sc quan trng i vi a phng. Nu nhim v chi bo v mc cao, d kin nhim v thu c nh mc khim tn th t l phn chia cc khon thu ginh cho a phng hoc s c cp b sung s ln. Trn thc t, nhng cn c tnh ton s b sung phn ln mang nng tnh cht c l, ch yu l nh tnh, ph thuc nhiu vo mun ch quan ca ngi lp, c quan duyt, thiu cc chun mc nh lng (a phng c b sung phi c dn s l bao nhiu, mc thu nhp bnh qun u ngi, trnh hc vn, sc kho, v tr a l, mc cung cp cc dch v, s thu tnh trn u ngi). Do vy, vic n nh s b

49

sung t 3 n 5 nm c th em li tc ng khng mong mun v a phng no thng lng tt ngay t khu u, c li th yn tm hng li trong 3 n 5 nm; ngc li, a phng no thng lng yu th nh chu thit thi cng trong tng y nm ch n thi k n nh sau. V c ch tnh thng vt qu d ton thu. y l vn phi xem xt li. Theo khon 4 iu 62 ca lut NSNN th c s ch yu ca quy nh ny l nhm to n by vt cht kch thch cc a phng tng cng hn na cc bin php qun l tng thu i vi cc khon thuc din phn ph gia trung ng v tnh. Theo quyt nh ca Th tng Chnh ph s 03/2000/Q_TTg (4/1/2000) v c ch thng v cp li do thc hin vt d ton thu nm 2000 cho a phng th i vi thu tiu th c bit hng sn xut trong nc s thng 100% s vt d ton; i vi thu xut nhp khu v tiu th c bit hng nhp khu, s vt d ton t 20 t tr ln do Chnh ph giao c hng 100%, trn 20 t thng thm 50% s vt thm v tng s thng ti a l 50 t. Thot nhn th c v hp l, song xem xt k th ngc li v khng khoa hc. * Thu xut nhp khu v tiu th c bit pht sinh bao nhiu trc ht ph thuc vo chnh sch thu ban hnh. V mt lut php ni chung cng nh theo lut NSNN ni ring th khng th cho php thu nhiu hn hoc t hn so vi lut nh. * S thu ny ph thuc vo tnh hnh xut nhp khu, tnh hnh sn xut kinh doanh cc mt hng chu thu, 50

y l yu t hon ton khch quan i vi ngnh thu. S thu ny c tng ln so vi trc cng khng phi n lc ch quan ca cc c quan a phng. * D ton thu chi l d bo c lng, con s ny thng cao hay thp hn thc t. Do khng l c s nh gi thnh tch c. Khi coi d ton l c s nh gi thnh tch s dn n co ko trong qu trnh lp d ton, giao ch tiu k hoch gia trung ng v cc tnh v thiu c s xc nh s d ton mt cch chnh xc v v vic ny ng chm n li ch cc bn lin quan. S khng c a phng no mun d ton thu cc khon thu cao hn. D ton cng thp th cng c c h c hng khon trch thng. Vic trch thng khng phi lc no cng em li c kt qu kch thch xui chiu v mi li do trch thng l mi li chung ca a phng. i khi, sc ht ca quyn li chung b nh hng, chi phi v b iu khin bi nhng v li ring trong qu trnh hnh thu lm cho vic tng thu so vi d ton khng cn l mc tiu hp dn na. Ch nh lut v nhim v, quyn hn ca Quc hi, ch tch nc, chnh ph v cc c quan khc ca Nh nc v trch nhim ca cc t chc c nhn v NSNN. C th ni, lut quy nh mt cch tng i r rng v nhim v, quyn hn ca cc c quan chnh quyn nh nc trong lnhx vc NSNN. c bit i vi HND v UBND cc cp c s i mi theo hng tng tnh t ch, sng to ca a phng trong vic pht huy tim nng hin c, bi dng v tng thu cho ngn sch cp

51

mnh, t , ch ng b tr chi tiu hp l, c hiu qu theo k hoch pht trin kinh t, x hi ca a phng, ph hp vi quy hoch tng th v ch thu chi thng nht trong c nc. iu ny c bn ph hp vi phng hng i mi chc nng, nhim v ca HND v UBND c Quc hi v Chnh ph ra trong k hi ngh ton quc. Tuy nhin, trn thc t, s phi hp gia cc c quan cn nhiu hn ch; mt s nhim v, quyn hn cn mang tnh hnh thc; mt s quan h, chc nng v nhim v cha r rng, nht l trong qu trnh phn b NSNN do nhiu c quan u mun tham gia vo qu trnh ny lm m nht vai tr ca c quan Ti chnh (v d trong vic phn b NSNN theo lnh vc chi u t xy dng c bn v chi chng trnh quc gia hin vn c s chia s trch nhim gia ba c quan: B k honh v u t, B ti chnh, C quan qun l chng trnh quc gia). Tai cc a phng, hot ng ca HND v UBND cn phi xt li. Chng hn khu chp hnh NSNN, lut quy nh sau khi d ton NSNN c Quc hi quyt nh, cn c cc nhim v thu chi c cp trn giao, UBND trnh HND cng cp quyt nh d ton NSP v phng n phn b ngn sch cp mnh. Nh vy l c s trng lp. Quc hi quyt nh d ton trong bao hm c NST v NSP, vy vic HND quyt nh li d ton NSP ch l hnh thc v thc t quyn quyt nh d ton v phn b NSP ca HND ch l h quyn... cng l mt trong cc l do lm HND cha pht huy c vai tr c quan quyn lc nh nc a phng v theo nhiu HND v UBND

52

kin th HND ch l bnh hoa chu cnh trong hot ng ca b my nh nc a phng. Vic iu hnh ca UBND cc cp nhiu ni cha pht huy c nhn t tch cc v hn ch t pht tiu cc ca kinh t th trng trn a bn lnh th. Qun l vn, t ai, ti sn nh nc cha cht ch tht thot, lng ph nghim trng, quyn lm ch ca nhn dn b vi phm nhiu ni, cha pht huy ht kh nng ca cc TPKT trn a bn. Quan h cng tc,l li lm vic gia cc c quan cp trn, cp di cha sng t cng hn ch tc ng ca NSNN. Chng hn vic xc nh t l phn chia cc ngun thu hoc s b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di ch l k thut cn i ngn sch, nhng vic quyt nh s b sung li do U ban thng v Quc hi hoc HND quyt nh, to ra s thiu thng nht trong thm quyn quyt nh NSNN. Ch nh lut v tr ti chnh. Thc t cho thy vic lp d ton NSNN khng th d kin ht c cc nhu cu chi trong nm. Hn na, vic phng nhng bt trc c th xy ra nh thin tai, ch honn d phng v d tr ti chnh l cn thit. Theo quy nh ti iu 9 lut NSNN th d ton chi NST v NSP phi b tr khon d phng t 3 n 5 % tng s chi p ng cc nhu cu chi pht sinh t xut trong nm ngn sch. Chnh ph, UBND cp tnh c lp qu d tr ti chnh t cc ngun tng thu, kt d ngn sch v b tr trong d ton chi ngn sch hng 53 d phng ngn sch v qu d

nm. Qu d tr ti chnh c s dng p ng cc nhu cu chi khi ngun thu cha c tp trung kp thi v phi hon tr ngay trong nm ngn sch. Qu d phng v d tr ti chnh c vai tr ht sc quan trng m bo cho vic iu hnh NSNN ch ng, hn ch nhiu bt li t khch quan. Tuy nhin vic s dng qu d tr a phng cn ht s tu tin, sai mc ch thm ch cn cho vay n ko di nhiu nm cha thu hi c gy tht thot hng t ng. Mt khc, trc ay qu d tr ti chnh ch c hnh thnh t ngun kt d, nay theo lut c m rng nhiu ngun hn nhng theo phn nh ca nhiu a phng do phi p ng nhu cu chi ng, chi v kp thi trong khi ngun thu NSNN khng dn u trong nm nn thng xuyn qu ny b thm ht. 2. Nguyn nhn: Nguyn nhn ca nhng hn ch, tn ti trn c th quy thnh hai nguyn nhn v mt khch quan v ch quan nh sau: * V mt khch quan: do t chc h thng hnh chnh nc ta cha ph hp, chc nng, nhim v ca mi cp chnh quyn cha st vi thc t qun l trn a bn lnh th nn phn no gy kh khn cho vic phn cp qun l NSNN; hn na cng cha tin hnh vic phn loi cc n v hnh chnh theo nhng tiu thc nh quy m, din tch, dn s, ch s pht trin lm c s cho phn cp NSNN cng bng hp l hn cng nh b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di. Vic c cu li b my hnh chnh nt cch khoa hc, ph hp vi i hi khc 54

phc nhng bt cp trong ch phn cp qun ly NSN l quan trng. * V mt ch quan c th c nhiu nguyn nhn nh do ngun thu phn nh gia cc cp ngn sch cn cha thch hp nn cha khuyn khch, to ng lc a phng tng thm ngun thu cho ngn sch cp mnh v quan tm n ngun thu chung; do nhn thc cha v lut NSNN nn nhiu ni vn lm theo truyn thng v cch suy ngh ca ring mnh; do vic hng dn thc hin cn chm tr, mt s khim khuyt trong cc vn bn php quy.

55

Chng III: Mt s kin ngh nhm hon thin ch phn cp qun l NSNN Vit Nam hin nay. Phn cp qun l NSNN l vn ln, phc tp i hi phi c nghin cu gii quyt tho ng theo nguyn tc r rng, n inh, cng bng, hp l, m bo li ch ca c trung ng v a phng. Ngh quyt Trung ng 3 (kho VIII) nu: phn nh trch nhim, thm quyn gia cc cp chnh quyn theo hng phn cp r hn cho a phng, kt hp cht ch qun l ngnh v qun l lnh th, thc hin ng nguyn tc tp trung dn ch cho thy quan im i mi phn cp qun l NSNN hin nay khng ch nhm to ra sc mnh tng hp thc y tng trng kinh t v gii quyt cc vn x hi bc xc, m cn phi khuyn khch v to iu kin thun li hn cho cc cp chnh quyn a phng lm ch ngn sch cp mnh. Xut pht t nhn thc v c im v tnh cht ca php lut, vic tn trng cc quy nh ca lut NSNN l ht sc cn thit, m bo s hin hu ca php ch ti chnh. Song x l nhng bt cp nu trong giai on hin nay,ngoi vic vn dng nhng quy nh c trong lut NSNN v cc lut c lin quan th cng khng loa tr kh nng xem xt vn dng c im hon cnh c th, nhng chnh sch, ch v nhng quy nh khc. Bi v thc tin cuc sng a dng v phong ph hn nhiu so vi quy nh ca lut php. Trong nhiu tnh hung thng ny sinh xung t gia ci hp php v ci hp l, khi vn dng ci ny th khng t c ci kia v ngc li. 56

Nu cn c vo tnh cht ca cc quan h m lut NSNN iu chnh, c th thy ni bt hai quan h: - Quan h gia ngn sch cc cp trong vic phn nh ngun thu, nhim v chi, s b sung, t l iu tit - Quan h v lp, chp hnh, quyt ton NSNN. Nhng vn bt cp ny sinh cng xoay quanh hai mi quan h ny. i vi mi quan h c nhng phng n gii quyt cc bt cp khc nhau.Trong khun kh bi vit ny s xut mt s gii php nhm gii quyt bt cp lin quan n mi quan h u tin. Hon thin NSF trn c s xo b dn tnh bao hm ca NS cp trn i vi ngn sch cp di: Gii quyt vn ny thc cht l gii quyt mi quan h gia chnh quyn Trung ng v chnh quyn ia phng (tnh, huyn, x). Cc nc c mt nguyn tc rt quan trng trong vic hon thin NSF l m bo cho a phng c tnh ch ng, c lp quyt nh v xy dng ngn sch cp mnh trn c s lut php n nh, thng nht. Tuy mi nc c mt b my hnh chnh c t chc khc nhau, song nhn chung trn th gii c hai hnh thc t chc nh nc c bn: Nh nc lin bang v Nh nc n nht. Theo , h thng NSNN c ch nh trong lut cng c hai xu hng khc bit: i vi nh nc lin bang th qun l NSNN theo xu hng phn quyn (c, M); i vi

57

nh nc n nht th li qun l NSNN theo xu hng tp quyn (Php, Nht). Trong bi cnh quc t ho su rng, la chon m hnh t chc b my nh nc thch hp l cng vic ht sc kh khn. Vic qun l NSNN bt k nh nc t chc theo hnh thc no cng c s phn cng trch nhim v quyn hn gia chnh quyn cc cp. i vi cc nc c h thng lut php hon chnh th vic phn nh ny kh d dng,song n tht s l mt phc tp i vi nhng nc cn thiu lut hoc lut php khng ng b. Nhn chung, lut php cc nc u quy nh mi cp chnh quyn l mt cp NS. Cc cp NS c quyn c lp vi nhau v c lp tng i vi NST, c t lp, xt duyt v t qun l NS cp mnh. Tuy nhin, lut php cc nc cng ghi nhn NST ng vai tr ch o, tc l c cc ngun thu quan trng nht ng thi phi m nhn cc nhim v chi ch yu. Tnh rng buc ca NSP vo NST th hin ngoi s rng buc php lut th v mt kinh t, NSP c nhn tr cp t NST da trn c s tun th nhng nguyn tc, chun mc r rng, hp l v nhng Iu kin nht nh. Ti Vit nam, mi quan h gia chnh quyn trung ng v chnh quyn a phng trong qun l NSNN l vn c lu tm t nhiu nm nay. Quan im ca ng v nh nc ta trong vic x l mi quan h gia trung ng v a phng l tng cng tnh tp trung thng nht, tnh lin tc ca iu hnh v m, lnh o tp trung i i vi vic m rng trch nhim v quyn hn ca a phng i vi nhng vn m cc cp a phng c kh nng x l

58

c hiu qu. Nh vy, tnh tp trung thng nht theo quan im hin nay l hon ton khc v cht so vi c ch tp trung quan liu bao cp trc y hn ch tnh ch ng, nng ng ca cp a phng v c s. Tp trung to ra sc mnh tng trng kinh t v gii quyt cc vn x hi bc xc. Da trn nhng quy nh ca Hin php nm 1992 th ch ho c ch phn cng, phn nhim thm quyn v s phi hp gia cc c quan nh nc trung ng v a phng s l c s cho vici mi mt cch c bn h thng chnh quyn a phng hin nay. V phng hng ca k hoch i mi ny l phi m bo tnh cht ng b v h thng v c cn bn ch khng phi l cc b, chp v th mi c th khc phc c nhng nhc im hin nay v hnh chnh v m bo tnh hiu qu ca NSNN trong tng lai. Trc tin, cn y mnh vic thc hin cc gii php c Chnh ph ra trong Hi ngh HND v UBND ton quc (9/1998), c th l: -Tin hnh phn loi cc n v hnh chnh theo quy m, din tch, dn s v c im, ch s pht trin kinh t, x hi lm c s cho vic xy dng chnh sch cho ph hp vi tng loi n v hnh chnh. -T chc mt cch tinh gn, hp l b my chnh quyn, khng nht thit trung ng c b, ngnh no th a phng cng phi c s, ban, ngnh tng ng v khng nht thit a phng no cng c c quan chuyn mn thuc UBND nh nhau.

59

- Th im m hnh t chc b my hnh chnh th, b my hnh chnh nng thn nng cao hiu qu hot ng ca chnh quyn a phng. - Kin ton chnh quyn c s, nht l x, phng, th trn m bo thc hin tt nhim v, quyn hn c giao, pht huy dn ch c s, b tr li cn b ph hp vi c im tnh hnh, dn s tng cp v ph hp vi kh nng ca NSP. - Hnh thnh h thng hnh chnh n nh, chuyn mn ho cao trn c s phn nh r chc nng, nhim v, ni dung c th ca chnh quyn cc cp trong qun l kinh t, x hi, to iu kin cho a phng pht huy tim nng, th mnh trn a bn lnh th. Mt khc, cn t chc b my chnh quyn a phng theo hng ly nguyn tc tp trung dn ch lm nguyn tc ch o, ng thi vn dng nhng mt hp l ca nhng nguyn tc mi: nguyn tc t qun vi mc tiu lm cho chnh quyn trung ng ch nn tp trung sc lc ca mnh vo nhng chc nng, nhim v c tnh cht chin lc, hm lng cht xm cao vi nhng trch nhim v thm quyn dt khot v sng phng. V phng din h thng NSNN, mc d lut NSNN quy nh r v s cp ngn sch hin nay, nhng vn cn rt nhiu ngi quan tm n vn ny, thm ch c mt s kin v a ra cc giai php hn ch s cp . cng c th coi l vn cn cn nhc nhng vn quan trng nht khng phi l s cp m l hiu qu hot ng ca chng. Thc tin nhiu nc cho thy, c n-

60

c s cp ngn sch nhiu nhng hot ng rt c hiu qu, ngc li c nc c s cp ngn sch t nhng hot ng li khng c hiu qu. Hiu qu hot ng ph thuc vo nhiu nhn t mhng trc ht l chc nng, nhim v v thm quyn ca cc cp hnh chnh i phng c r rng, mch lc theo thuyt dc v s phi hp ngang hay khng? C tnh c lp tng i trong thc hin nhim v hay khng? Chc nng, nhim v c c trn gi hay khng? l nhng Iu kin cn bn nh gi cht lng hot ng ca chnh quyn i phng mt cch chnh xc. Da trn duy tr s cp chnh quyn hin nay (4 cp), h thng NSNN cng nn duy tr nh hin nay (4 cp NS). Ch c iu phi nh r chc nng, nhim v, thm quyn ca mi cp chnh quyn ph hp vi thc t qun l trn a bn. Nhim v c th ca cc cp chnh quyn i phng nn chia lm 3 loi: - Nhng nhim v bt buc gn vi ngun ti chnh cng. - Nhng nhim v bt buc gn vi ngun ti chnh cng b sung ca cp trn u quyn cho cp di nhm b i li lm vic khng cng. - Nhng nhim v c tnh t qun do chnh quyn tng cp ra v t quyt nh ph hp vi c th ca a phng v khng tri vi php lut. Nh vy, chnh quyn a phng l b phn khng th thiu c trong kt cu ca b my nh nc, ng thi m bo c cc nguyn tc sau: 61

- Trung ng lnh o thng nht theo hin php v php lut. - a phng c quyn ch ng trong khun kh php lut. - a phng chu s kim tra, gim st ca trung ng. Nh vy, cn i mi mt cch cn bn v su sc t chc b my ca h thng hnh chnh mi gp phn khc phc s lng ghp can thip ca cp trn vo cp di, thc s to iu kin cho ngn sch cp di quyn ch ng sng to, khai thc, qun l, bi b ngun thu v b tr nhim v chi hp l. Ch c iu cn c th ch ho bng cc quy nh ca lut php.

62

Ci cch h thng qun l thu: Qun l thu thc cht l qun l ngun thu ca NSNN v thu l ngun thu ch yu ca NSNN. Mc tiu chnh ca ci cch qun l thu trong giai on ny l thc y s tun th t nguyn cc quy nh v thu ca i tng np thu, tng cng hiu qu cng tc qun l thu v cng tc thanh tra, kim tra thu, thc hin t ng ho cng tc x l thng tin thu pht hin nhanh chng cc trng hp vi phm v thu mhm hn ch tnh trng trn thu, m bo tng thu cho NSNN. Nhng c im ca h thng qun l thu thu trong giai on l: H thng thng tin tuyn truyn v thu phi y v thun li cho i tng np thu (TNT), h thng chnh sch, th tc v cc mu biu quy inh v thu phi n gin, d hiu, n ngha TNT c kh nng thc hin vic t tnh thu, t khai thu ca mnh mt cch chnh xc, y . H thng x l thng tin thu trn my tnh l mt yu t khng th thiu c trong cng tc qun l hin i trn c s t tnh thu. My tnh s thc hin ng cc chc nng tnh ton theo cc quy nh v thu, tnh n, tnh pht vi tc nhanh chng v chnh xc, loi b yu t ch quan ca c nhn v pht hin nhanh chng nhng trng hp khng tun th cc quy nh v thu. Vic p dng cc hnh thc pht i vi cc hnh vi vi phm s c thc hin nghim minh vi s tr gip c lc ca h thng my tnh kp thi cung cp cc thng tin v 63

cc trng hp vi phm v thu (khng k khai thu, k khai sai thu, khng np tin thu). Cng tc thanh tra, kim tra v thu phi c tng cng cng vi vic xy dng h thng t ng phn tch thng tin, chn la i tng cn kim tra, thanh tra thu. Ngnh thu s thc hin cng ch thu i vi hnh vi vi phm tng cng tnh hiu lc ca cc quyt nh x pht hnh chnh v thu. C cu t chc qun l thu thu ca ngnh thu c xy dng theo nguyn tc chc nng, mi b phn khc nhau s thc hin cc chc nng khc nhau trong quy trnh qun l thu thu, gim thiu mi quan h trc tip gia c nhn cn b thu vi TNT trong trng hp TNT chp hnh ng cc quy nh v thu. Trnh cn b thu c nng cao v chuyn mn ho theo tng chc nng. M hnh ca h thng qun l thu thu trong giai on ny nh sau: Cc doanh nghip v h kinh doanh ln s thc hin t tnh, t khai thu. Cc h kinh doanh nh np thu theo mc n nh thu ca c quan thuvi th tc np n gin (mcs thu c xc nh trn c s iu tra kt qu kinh doanh trung bnh nm). Mc thu n nh s duy tr trong thi gian mt nm. Tt c cc i tng t gic np thu tai kho bc. C quan kho bc nhn tin thu, xc nhn TNT np thu. Cui ngy, kho bc gi t khai thu v xc nhn np tn thu v thng tin v s thu np ca cc TNT v c quan thu. 64

B phn x l t khai thu, chng t thanh ton thu ca c quan thu nhp t khai v chng t thanh ton thu pht hin cc trng hp khng np t khai thu hoc khng np thu, pht thng bo nhc nh v cung cp thng tin cho b phn thanh tra thu, cng ch thu. B phn thanh tra thu la chn cc i tng c hin tng nghi vn thc hin kim tra, thanh tra v thu v tin hnh x l cc hnh vi vi phm. B phn cng ch thu s thc hin cc bin php x l thu thu i vi cc trng hp chy , trn thu. Khi phn cp ngun thu, nhim v chi v xc nh t l phn trm phn chia cc khon thu gia ngn sc cc cp chnh quyn a phng v s b xung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di cn m bo: * V phn cp ngun thu: - Coi trng khu vc p ng nhu cu chi ti ch, khuyn khch khai thc thu v phi ph hp vi iu kin, c im ca tng vng. Ngun thu gn lin vi vai tr qun l ca cp chnh quyn no th phn cp cho ngn sch chnh quyn . V d: + Cc khon thu t doanh nghip nh nc do Trung ng v cp tnh qun l, doanh nghip c vn u t ca nc ngoi, thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao th c th phn cp cho ngn sch cp tnh.

65

+ Thu GTGT v thu thu nhp doanh nghip thu t cc h sn xut kinh doanh ngoi quc doanh c th phn cp cho ngn sch cp huyn v cp x. - Hn ch phn cp cho nhiu cp i vi cc ngun thu c quy m nh, nh thu tiu th c bit hng sn xut trong nc thu t cc mt hng bi l, vng m, hng m c th ch phn cp cho ngn sch x phng th trn - Phn cp ti a cc ngun thu trn a bn m bo nhim v chi c giao, hn ch b sung t ngn sch cp trn. - m bo tng t l phn trm (%) phn chia cho ngn sch cp mnh v ngn sch cp di, khng vt qu t l % phn chia quy nh ca cp trn v tng khon thu c phn chia. * V phn cp nhim v chi: Phn cp nhim v chi u t xy dng c bn: Vic phn cp chi u t xy dng c bn cc cng trnh kt cu h tng kinh t- x hi cho cp huyn, x, th trn phi cn c trnh , kh nng qun l v khi lng vn u t. U ban nhn dn tnh trnh Hi ng nhn dn quyt nh phn cp chi u t xy dung c bn cho cp di. Trong phn cp i vi th x, thnh ph thuc tnh phi c nhim v chi u t xy dung cc trng ph thng quc lp cc cp v cc cng trnh phc li cng cng, in chiu sng, cp thot nc, giao thng ni th, an ton giao thng, v sinh th; trn c s phn cp,

66

xc nh nhim v chi xy dung c bn c th cho cp di. Do t l phn trm phn chia cc khon thu gia ngn sch cc cp v s b xung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp dic n nh t 3 n 5 nm nn vn u t cng cn xc nh v giao n nh cho cp di, phn khng n nh tp trung ngn sch cp tnh ch ng b tr tu thuc cn i ngn sch hng nm. Vic qun l vn u t c thc hin nh sau: Vn u t ca ngn sch cp tnh c qun l ti Cc u t pht trin. Vn u t thuc ngn sch cp huyn v x c giao cho c quan ti chnh v kho bc nh nc qun l, cp pht. Ngun vn huy ng t s ng gp ca cc t chc, c nhn xy dung cc cng trnh kt cu h tng phi c qun l cht ch. Kt qu huy ng v vic s dng ngun huy ng phi c qun l cng khai, c kim tra, kim sot v bo m s dng ng mc ch, ng ch theo quy nh ca php lut. Phn cp chi thng xuyn v s nghip gio duco to, y t cho cp huyn. Vic phn cp cho cp huyn cn c c vo trnh , kh nng qun l ca cp huyn v ngun thu trn a bn, ng thi m bo k hoch chung ca tnh v pht trin giao dc- o to v y t. 67

Hng nm, S gio dc o to, S y t c trch nhim phi hp vi s ti chnh- vt gi lp d tan ngn sch ton ngnh trnh UBND tnh d UBND tnh trnh HND quyt nh. * V s b xung ca ngn sch cp trn cho ngn sch cp di: Ngoi nhng quy nh trong lut, trong mt s trng hp c th cn b xung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di thc hin mt s muc tiu nht nh nh: b sung thc hin cc nhim v, d n c xc nh, b xung vn xy dung c bn cho mt s cng trnh quan trng khc phc hu qu ca thin tai, l lt i vi b sung theo mc tiu c giao hng nm c giao tu theo kh nng ngn sch cp trn v yu cu v mc tiu c th tng tnh, huyn, x, th trn, phng. Chnh l, sa i, b xung mt s quy nh trong lut: Kin ngh v chnh l, sa i mt s quy nh trong ch phn cp qun l NSNN: * V phn nh trch nhim v quyn hn ca cc c quan Ti iu 1 ca lut NSNN a ra khi nim v NSNN: l ton b khon thu v chi trong d ton do c quan c thm quyn quyt nh, cn phi quy nh r c quan c thm quyn l c quan no, chnh ph, b trng b ti chnh, ch tch UBND cp tnh Hin nay c mt s xut nn nu r: NSNN do Quc hi quyt nh v 68

giao cho chnh ph t chc chp hnh m bo thc hin chc nng, nhim v ca nh nc. Trong iu 21 khon 3 ca lut c quy nh v nhim v, quyn hn ca b Ti chnh xut cc bin php thc hin chnh sch tng thu, tit kim chi NSNN... Cn phi m rng nhim v v quyn hn ca b Ti chnh trong xut cc bin php gim thu hoc tng chi khuyn khch pht trin kinh t. ng thi cao vai tr ca b Ti chnh trong vic xc nh bin ch i vi cc b, ngnh v y l mt trong nhng cn c quan trng phn b ngn sch chi thng xuyn. * V nhim v, quyn hn ca cc b, ngnh nn b c ch phn b hn mc kinh ph qua cc b m tp trung thu gn vo mt u mi l b ti chnh, phn b n tn n v s dng NSNN (n v c s). V l cc b, ngnh qun l nh nc chuyn ngnh, lnh vc nn s tham gia ca cc b, ngnh ch qun ch l hng dn cc n v cp di lp d ton v yu cu bo co, c quyn kim tra v ph duyt quyt ton ngn sch ngnh, lnh vc trc khi gi b Ti chnh.c bit cn nhn mnh trch nhim ca cc b, ngnh trong vic xy dng cc tiu chun, nh mc chi tiu thch hp trong phm vi ca mnh- mt nhim v v ang l cp thit trong giai on hon thin lut NSNN hin nay- m bo s hp l gia cc ch tiu gi tr v hin vt. *V nhim v, quyn hn ca HND v UBND, vic quyt nh d ton, phn b v ph chun quyt ton ngn sch a phng sn xut l mt trong nhng quyn ht sc c bn ca HND cc cp trong lnh vc 69

ngn sch. HND thc s pht huy c quyn v ngha v ny cn loi b cc quy nh rng buc HND vo qu nhiu c quan qun l cp trn. Chng hn nh quy nh HND phi cn c vo d ton ngn sch c cp trn giao mi quyt nh d ton ngn sch ca mnh, hoc ch tch UBND cp trn c quyn yu cu HND cp di iu chnh li d ton ngn sch (iu 53 lut NSNN).

70

Kt lun Vic xy dng v hon thin h thng NSNN v ch phn cp qun l NSNN l v cng quan trng trong giai on hin nay. Phn cp qun l NSNN d ch l phng tin, khng phi l mc ch, l phng php gii quyt cc quan h ti chnh gia cc cp chnh quyn trong mt thi k c th nht nh, ch khi c c mt h thng NSNN v ch phn cp NSNN hon thin th mi c th tp trung ng chnh sch, y , kp thi cc ngun thu vo NSNN; phn phi v s dng hp l cc khon chi cho cc nhu cu pht trin kinh t, vn ho, quc phng v i sng; thc hin ch ng lp v chp hnh ngn sch, cao trch nhim ca chnh quyn cc cp. Nhng phn tch trn v h thng v ch phn cp qun l NSNN d cha thc s hon thin nhng r rng nhng khim khuyt c ch ra cn c quan tm v theo tc ga l hon ton c th khc phc c. ng thi, trong qu trnh hoch nh chnh sch phn cp cn m bo nhng mc tiu trng yu, ch gim thiu nhng tc ng ngoi vi, tiu cc n nhng mc tiu khc.

71

72