Tr tu m ng

VI NT V TC GI
Gc nhn khm ph
James Surowiecki l nh bo, vit cho Trang ti chnh ca t The New Yorker. Tc phm ca ng xut hin trn cc t New York Times, Wall Street Journal, Wired v Slate. Trc khi tr thnh phng vin ti chnh, James Surowiecki tng theo hc tin s

TRTUMNG
V sao a s thng minh hn Thiu s (The Wisdom of Crowds)
Tc gi: James Surowiecki Nh xut bn: Anchor Nm xut bn: 2006 S trang: 336 Dch gi: Nguyn Th Yn, Trn Ngc Hiu NXB Vit Nam: Tri thc Nm xut bn: 2008 S trang: 386

ngnh lch s ti i hc Yale. Nm 2004, ng xut bn cun Tr tu m ng, trong lp lun rng trong mt s hon cnh, mt nhm ng o t ra thng minh hn nhng nhm nh, tinh hoa, v chnh tr tu tp th nh hnh cc quc gia, x hi, nn kinh t v doanh nghip.

TNG CH O
X hi phng Ty cao sc mnh ch ca tng c nhn ring l, nhng trong nhng tnh hung nht nh, cc nhm li tht s c th a ra nhng quyt nh ng n hn c ngi thng minh nht trong nhm. Mc d cc c nhn trong mt m ng u rt khc bit, c lp v khng tp trung, nhng nhng quyt nh ca h khi c tp hp li th li c s thng nht ng ngc nhin. Do vy, sc mnh ca cc nhm c th c s dng tm ra nhng cu tr li cha c li gii v xc nh cch thc phi hp hnh vi v hp tc trong mi lnh vc i sng x hi. Nhng hot ng hng ngy ca chng ta, chnh ph v nn kinh t ca chng ta u chu s tc ng t sc mnh ca m ng, v khi mi vic xy ra khng nh mong mun th thng do mt trong nhng yu t then cht ca mt m ng thng minh b thiu mt hoc khng th bc l r kin. Trong cun Tr tu m ng, nh bo James Surowiecki

Tr tu m ng khm ph h qu ca tng nhng m ng ln thng minh hn mt vi c nhn kit xut, cho d h c ti gii n th no.

vn c th bu cho ngi s a ra nhng quyt nh v quyn li ca ngi dn.

NHNG IU BN HC C T BI TM TT NY:
Lm th no mt nhm vi cu trc hp l c th tr li c nhng vn v nhn thc v a ra cu tr li tt nht hay hp l nht. Bng cch no cc thnh vin ca m ng ngi i mua sm, ngi i tu in ngm phi hp hnh vi ca h vi nhau, bit rng nhng ngi khc cng ang lm nhng hnh ng tng t. Nhng k t li vn hp tc ngay c khi logic cho thy khng c l do g lm vy ra sao. Cc nhm nh khng hiu qu trong vic a ra quyt nh bng mt m ng nh th no, ngay c khi nhm bao gm ton cc chuyn gia. Cc cng ty ln c th thc hin li ha phn quyn nh th no? Lm th no nhng ngi chi khng hon ho, phi l tr trn th trng vn c th phn phi ngun lc hiu qu. Lm th no nhng c tri khng c thng tin 3

PHN MT: TR TU TP TH
Tp hp m ng
Nm 1906, nh khoa hc ngi Anh Francis Galton quan st mt cuc thi on cn nng ti mt hi ch gia sc. Ngi dn nh cc v cn nng ca con b sau khi c lm tht v pha lc. Nhng ngi bn tht, nng dn v c nhng ngi khng chuyn u mua v v tham gia on. Galton mn li cc tm v sau cuc thi v tnh mc on trung bnh ca 787 v khch s thng thi tp th. m ng on con b nng 1197 pound (khong 544 kg). Sau khi c lm tht v pha lc, con b cn nng l 1198 pound (khong 544,5 kg). Galton pht hin ra rng, trong nhng tnh hung nht nh, cc nhm li c bit thng minh v thng gii hn nhng ngi gii nht trong s , c bit l nu kin ca cc c nhn c kt hp li v tnh trung bnh. Tuy nhin, cng c th mt nhm khng tt bng tng ngi ring l, v mt vi c nhn nu cng c khch l li cng sng sut hn, nh l i vi th trng chng khon. Mc d

Tr tu m ng

vy, rt him khi ngi thng xuyn c c cc quyt nh chnh xc nh nhm. Nhng ngi chi trong Game show Trong show truyn hnh Ai l triu ph, ngi chi phi tr li cc cu hi vi bn s la chn. H c th la chn s tr gip l loi b i hai cu tr li sai, gi cho ngi thn hay hi kin khn gi. Nhng ngi chi thng minh thng ng 65%, cn khn gi ti trng quay li ng n 91%. Nhng cu tr li v vn nhn thc cng c th khng hoc cha c. V d nh: Trong vng 21 ngy sau v n tu con thoi Challenger nm 1986, gi c phiu ca Morton Thiokol gim mnh hn so vi ba cng ty khc cng tham gia thit k con tu. Su thng sau , nguyn nhn v n c pht hin ra l t phn bt chng thm trn cc tn la phng do Thiokol ch to. Google sp xp cc trang web theo trt t nhng trang lin quan nhiu nht ti phn tra cu ca bn. Th trng in t Iowa (IEM), gm 800 ngi mua v bn loi hng ha giao sau da trn kt qu bu chn khc nhau, thng chnh xc hn thm d kin quc gia. Nhng th trng hng ha giao sau nh IEM

hin c nhng bin lai ca phng bn v Hollywood, tin tc v th thao. Chng c hiu qu bi chng c nhng c tnh c bn s a dng, c lp, phi tp trung nhng c tnh then cht c c nhng tin on sng sut.

S khc bit to khc bit

Ransom E. Olds bt u bn xe hi t nm 1899 v tr nn pht t nh bn xe Olds: chic xe dnh cho tng lp trung lu. Nh c hot ng tip th tt, ng bn c nhiu xe hn bt c hng sn xut xe no ca M vo nm 1903. Olds c cc i th l hng trm cng ty sn xut t. Do khng c mt tiu chun no, nn cc cng ty rao bn c mt dy nhng chic xe vi kch c, hnh dng v my pht in khc nhau. n cui thp k , hu ht cc i th u tr nn m nht, ch cn li nhng tn tui cch tn nh Cadillac v Ford. Trc Chin tranh Th gii ln th nht, Olds c bn cho General Motors. Lch s ca cc ngnh cng nghip mi cng tng t qu d tha la chn trong thi gian u v chin thng thuc v nhng ngi bit la chn cng ngh ng n. Nghe c v khng hiu qu, nhng s a dng v tng cho php to ra s khc bit y ngha gia cc tng ban u, 6

Tr tu m ng

khng ch l nhng thay i nh ca cng mt khi nim. H thng c hiu qu khi n c th pht hin ra k bi trn v sm loi b nhng k . Tuy nhin, to ra mt lot a dng cc gii php kh thi thi th cha . m ng cn cn phi bit phn bit gia ci tt v ci d. S a dng lm tng nhng trin vng, v gip nhm gii quyt vn tt hn. Trn thc t, vic tp hp ton nhng ngi thng minh li thnh mt nhm cha chc l kin hay, bi nhng ngi ny thng c cc k nng ging nhau. a thm nhng ngi khng gii bng nhng c cc k nng khc bit li c th nng cao hiu qu hot ng ca nhm. Mt nhm vi nhng kin thc v k nng khc nhau thng lun to ra nhiu quyt nh sng sut hn mt hay hai chuyn gia. Nhng nhm ng nht, c bit l nhng nhm nh, li thng l nn nhn ca vic t duy nhm. H tr nn gn kt vi nhau hn, l thuc vo nhau hn v tch bit vi nhng kin ngoi nhm. H dn b thuyt phc rng kin ca nhm mi l ng v s duy l ha nhng kin phn bc khc, h tin rng s bt ng quan im l v ch v khng th xy ra.

Chnh quyn Kennedy ln k hoch v tin hnh chin dch xm lc Cuba m khng h bn bc vi nhng ngi ang nghi ng kh nng thnh cng ca n. Nhng ngi ln k hoch cho chin dch chnh l nhng ngi cho rng chin dch c th thnh cng. Vi ngi cho rng nn cn thn th li im lng, khng ai tham kho kin ca CIA hay t c trch cc vn Cuba ca B Ngoi giao M. C nhm chnh quyn pht l nhng thng tin c bn nh s yu mn ca nhn dn i vi Fidel Castro, sc mnh ca qun i Cuba v thm ch l kch thc ca hn o ny. Chnh quyn Kennedy thm ch cn t thuyt phc mnh rng c th gii s tin rng M chng xm lc nc no c.

S Bt chc, Thc thng tin v s c lp

Mt c im then cht khc c quyt nh sng sut l t duy c lp khng tch bit nhng phi kh c lp vi nhng nh hng ca ngi khc. T duy c lp khin cho nhng sai lm khng b lin kt vi nhau v tng kh nng a thm thng tin mi cho nhm thay v nhng thng tin c. Thm ch i vi c nhng ngi c thnh kin hay v l, nu h c lp, h s khng th khin cho c nhm tr nn ngu ngc. Rt kh c th duy tr tnh c lp bi hc hi

Vnh Con Ln
7 8

Tr tu m ng

l qu trnh mang tnh x hi. Con ngi cng tip xc nhiu vi nhau th quyt nh ca mt nhm cng t c kh nng l sng sut hn. Sau y l mt vi cch cc nhm c th t hy hoi mnh: Bng chng x hi Ngi ta thng c xu hng cho rng nu rt nhiu ngi ang cng lm mt vic no , t hn phi c l do. l l do ti sao m ng ngy cng c tm nh hng khi n cng ln mnh. Tm l by n Con ngi chy theo m ng bi nh vy t ri ro hn l lm vic g cp tin ri c th tht bi thm hi. Thc thng tin Con ngi vi nhng thng tin khc nhau, phn ln l thng tin khng y , a ra nhng quyt nh theo kiu ni tip nhau bi h ngh rng mnh ang hc hi iu g t tm gng ca ngi khc. Khi con ngi ngng tin tng vo kin thc ring ca mnh th thc s ngng cung cp thng tin. H a ra quyt nh da trn ci h ngh rng ngi i trc bit, thay v kin thc ca ring mnh.

Bt chp nhng cm by trn, vic bt chc ngi khc thay v thc hin cc tnh ton phc tp trc mi hnh ng li l phn ng hp l cho nhng gii hn ca chnh chng ta. Nu c s dng tt, n s tr thnh cng c mnh truyn b nhanh chng nhng tng tt. Tuy vy, con ngi phi sn sng ngng bt chc ngi khc v hc hi cho chnh mnh khi thu c nhng li ch ln. S bt chc thng minh ph thuc vo mt chui cc la chn v thng tin ban u v vo s sn sng ca ti thiu l vi ngi a ra kin ca mnh trc nhm.

Con ng lt ngang Fever

Hm Erie c hon thin nm 1825 nhm mc ch phc v giao thng gia cc thnh ph ln, nhng li khng gip ch g cho ngi dn nhng thnh ph nh. George Geddes thy c s thnh cng ca nhng con ng t vt Canada nhng tm vn g c t trn hai hng g v ng ngh rng chnh l mt gii php. y chc chn l mt s cch tn tt, nhng cha chc n hiu qu v mt chi ph cho nhng doanh nghip t nhn c cp vn t tin l ph cu ng. Geddes cho rng mt con ng thng thng s s dng c trong tm nm, nh vy to ra li nhun trn

Nhng tnh ton phc tp

10

Tr tu m ng

vn u t kh tt. Vo nm 1846, Geddes thuyt phc o Salina, New York xy dng ng t vt v loi ng ny lan ra khp c bang v qua c vng Trung Ty. Trong vng mt thp k, c 352 cng ty xy dng ng t vt New York v hn 1.000 cng ty nc M. Khng may l ng t vt ch s dng c trong bn nm ch khng phi l tm nm. n cui nm 1850 th r rng l nhng con ng ny khng c hiu qu v khi kt thc cuc Ni chin th hu ht chng b d b. Vo nm u tin khi ng t vt ang thnh cng, ngi ta thy mt gii php. Khi cng xy thm nhiu, tnh hp php ca chng ngy cng b tht cht v nim mong c cn nhc cc gii php khc b thu hp. Khi tin tng vo nhng thng tin ph thuc, ngi ta phi mt nhiu nm trc khi nhn ra nhng im yu c bn ca loi ng ny, v vic tin tng vo kin thc ca ring mnh li hp l hn.

tht s c lp, phn quyn nhng iu kin l tng mt nhm c c nhng quyt nh sng sut. Tuy vy, v khng b ngy 11 thng 9 nm 2001 l ra nhng thiu st. Ch vi lng thng tin m cc c quan tnh bo nm gi, chng c g ng ngc nhin l khi nhn li nhng d liu t trong qu kh li khng h thy c bt k mt li cnh bo no. Nhng thc t l cc c quan tnh bo khng tin liu trc c bt k mt hnh ng tn cng khng b no t nm 1993 cho n 2001. Quc hi nhn ra rng s phn quyn m khng c s kt hp v thiu thng tin chia s cho nhau chnh l mt phn ca vn . Hnh thc phn quyn tr nn v cng ph bin trong gii kinh doanh t 15 nm qua. Ngi ta cng cao cc mng x hi, nh l Napster, cho php con ngi c th kt ni v hp tc vi nhau. a ra c nhng quyt nh sng sut, m ng cn c s phn quyn. iu c ngha l quyn lc ca h khng tp trung hon ton mt trung tm u no, cc quyt nh quan trng c cc c nhn a ra da trn kin thc ring ca h. S chuyn mn ha lm tng phm vi v tnh a dng ca cc kin v thng tin s dng gii quyt nhng vn kh khn. im yu ca s phn quyn l khng c g m bo cho vic thng

Ghp cc mnh li vi nhau

C quan tnh bo M l mt tp th nhng nhm 11

12

Tr tu m ng

tin c th c truyn t n ton b h thng. Thng tin phi c lp ghp li vi nhau. Galton m s phiu d on cn nng ca con b kt hp chng li, v trong th trng t do th c ch tp hp li thng l mc gi. Nu khng c s kt hp, gii php tt nht mt nhm c th c l gii php ca ngi thng minh nht trong nhm, v cng chng c g m bo l s c gii php . Tnh bo M s dng sai hnh thc phn quyn. Hnh thc h s dng ng l em li cc ngun thng tin a dng v phn quyn, nhng n li khng kt hp cc thng tin hay cc nh gi. Kt ni cc c s d liu my tnh v thit lp cc th trng ra quyt nh l nhng cch gip cc c quan tnh bo M c th kt hp li mt cch hiu qu hn.

d on chnh xc, ch khng phi l lm hi lng ng ch. Th trng Phn tch Chnh sch (PAM) cng l th trng tng t m ca cho cng chng. Kh nng hng li ca con ngi t nhng s kin kinh khng to ra cn bo la. i vi cc Thng ngh s Ron Wyden v Byron Dorgan, nhng ngi lnh o chin dch m dp tt n, nh thu thp thng tin t nhng ngi m tnh bo M c th cha nghe n tn l vic s nhc v tht c. Nhng lo lng ca h b t nhm ch bi v cc nh phn tch ca chnh ph M c tr lng hng ngy tm ra cu tr li cho nhng vn tng t nh PAM . PAM khng phi l mt tr chi rng rn m n l mt cng c gip hiu r hn v tnh hnh kinh t, n nh dn s v s chun b sn sng ca cc quc gia Trung ng.

FutureMAP
FutureMAP l th trng ni mi ngi c th mua bn cc hp ng da trn nhng k vng v cc s kin Trung ng v cc ni khc. l mt cch chnh ph c th kt hp thng tin t nhiu ngun khc nhau. Mt th trng ni b, gii hn trong khong 20 n 30 ngi, c th ph hng cc chnh sch ni b bng cch trao thng cho nhng

S phi hp trong mt th gii hn lon

Mt vi vn c cu tr li chnh xc nh trng hp cn nng ca con b, hay mt cu tr li r rng, nh trng hp d on v cc v tn cng khng b. Nhng vn v hp tc xy ra khi mt ngi phi quyt nh khng ch cu tr li chnh xc cho chnh bn thn h, m cn l

13

14

Tr tu m ng

cu tr li m mi ngi ngh l chnh xc. Nhng vn khng tun theo cc gii php r rng v chnh xc. Nh x hi hc William H. Whyte dnh rt nhiu thi gian nghin cu nhng con ph v va h thnh ph New York xem lm th no m nhiu ngi c th phi hp tt n vy. Mc d din tch cht hp nhng ngi ta vn khng m vo nhau. Chng ai bo ai phi lm th no, h d on hnh vi ca nhau, gim hay tng tc mt cht trnh va phi nhau. Nh khoa hc x hi Thomas C. Schelling tin hnh cc th nghim, trong cc cp i tng la chn gia u hay l ui ph hp vi ngi cng cp. 36 trong 42 ngi chn u. V khi c yu cu ni mt con s tch cc, 40% i tng chn s mt. Schelling tin rng trong x hi c nhng tiu im ni bt ni nhng k vng ca con ngi ng quy vi nhau. Chng cho php con ngi tm ra cch thc c c cc kt qu em li li ch cho tp th m khng cn phi theo hnh thc tp trung. Nhng chun mc v quy c ngm C th to dng s phi hp thng qua cc chun mc v quy c ngm. Chng duy tr trt t v s n

nh, cho php nhng nhm ngi khc nhau, khng lin quan n nhau gii quyt c nhng tnh hung nht nh m khng phi lng ph thi gian suy ngh hay phi chu ng cnh chia r. C l nn tch bit nhng quy c ngm khi i sng kinh t, song chng vn c mt trong cc cng ty. Cc cng ty sa thi nhn vin trong thi k suy thoi thay v ct lng ng lot. Mc d khng c ai lnh o hay nh hng nhng hu ht cc cng ty hot ng trong th trng t do u hp tc v s dng cc ngun lc ng lc, ng ch. Cc nghin cu ch ra rng hu ht cc th trng s iu chnh c mt mc gi hp l gia ngi bn v ngi mua khi nhng con ngi c l tr tip cn c y thng tin. Tuy vy, thm ch cc th trng khng hon ho do nhng ngi khng c thng tin y to ra cng c th em li nhng kt qu gn l tng. n trc, phc v trc n trc, phc v trc, l mt thi quen qu c bn n ni chng ta khng h ngh n l mt quy c. Trn toa tu in ngm, trong rp chiu phim, chng ta gi nh rng l cch sp xp gh tt nht, thm ch khng c tnh n gi tin cho v tr ngi , ngi mun ngi vi ai

15

16

Tr tu m ng

hay v tui tc v tnh trng sc khe ca ngi . Vo nhng nm 1980, nh khoa hc x hi Stanley Milgram yu cu cc sinh vin ca mnh i tu in ngm thng thn nhng lch s ngh mi ngi nhng ch. ng ngc nhin l mt na s ngi c hi nhng gh ca mnh, thm ch khng cn mt l do no. Phn kh khn nht khng phi l thuyt phc ngi khc, thay vo l ly ht can m yu cu h ngay t u. Cc sinh vin cm thy bn khon, cng thng v bi ri khi ng trc i tng. Phn ln thi gian h khng th t mnh yu cu c. Chun mc n trc, phc v trc trong chuyn ch ngi n su n ni s phi mt rt nhiu cng sc mi c th ph b chng.

New York, Richard Grasso b ui vic do kim c qu nhiu tin 139,5 triu -la. ng lm rt tt cng vic ca mnh nhng buc phi t chc do s on gin phi l ca cng chng. Cc nh kinh t hc tha nhn rng v c bn con ngi ch quan tm n bn thn mnh, v h s a ra nhng la chn c li cho h m khng quan tm n ngi khc lm g. Tuy vy, trn thc t, con ngi mun c c nhng quyt nh cng bng v h mong i mt mi quan h hp l gia s hon thnh vi phn thng. Mc d cng chng chng phi tr t ha n no, nhng h cm thy rng s tin Grasso c hng l ht sc bt cng. Phn ng i vi thu nhp ca Grasso v nhng ngi tham gia trong tr chi ti hu th l v l, song chng th hin s sn sng trng tr hnh vi xu v m rng nh ngha hp v li ch ring phc v cho ci li chung. Hnh vi thn x hi Hnh vi thn x hi khin cho cc x hi v cc t chc c th hot ng c, bi chng khng th ch da vo cc lut l hay cc hp ng. S hp tc thng lm cho mi ngi u c li hn, mc d tht him khi c l do hp l cc c nhn hp tc vi nhau. Mi ngi khng mun ng thu, nhng c th buc h th phi khin h tin rng hu ht 18

Thu, tin boa v lng tin

Dng nh cc vn v hp tc kh ging cc vn v phi hp, nhng chng yu cu mi ngi u phi c trch nhim. Mc cho hu ht cc c nhn u theo ui li ch ring ca mnh, cc vn v hp tc i hi mt nhm phi m rng s xc nh ca n v li ch ring vt ln trn c ti a ha nhng nhu cu ngn hn. Chng cn i hi lng tin. Nm 2003, CEO ca Sn giao dch Chng khon

17

Tr tu m ng

mi ngi cng lm nh vy. Con ngi hp tc vi nhau v khng li dng ln nhau, mt phn l bi h s cn tip tc phi lm n, tip xc vi nhau. Tuy vy, chng ta vn a tin boa cho ngi bi bn m chng ta s khng gp li. c th hp tc hiu qu, ta phi tin tng ln nhau. Khng may l con ngi cng tin tng th h li cng d b li dng, v vy hu ht cc x hi th trng u pht trin nhng c ch hn ch tham nhng. Cui cng, chnh Ch ngha T bn v cc lc lng th trng cho php c s tin tng gia nhng ngi xa l b thc y bi nhng li ch ca trao i song phng. Cc th trng c th nui dng cho lng tham v s ch k, nhng con ngi vn th hin s sn sng mt cch v l nhng cn thit s tin tng hp tc vi nhau.

Nu nhng ngi chi c l tr, ngi xut c th gi 9 -la, a cho ngi kia 1 -la, ngi c ngh s cm s tin , bi nu t chi th h s chng c ng no. Nhng trn thc t, nhng li ngh di 2 -la thng b t chi. Ngi ta th chng c ng no cn hn ngi kia c qu nhiu tin. Ngi xut tnh trc hnh vi , bi nu l h th h cng lm tng t, v li xut thng l 5 -la. Cho d tr chi c chi bt c ni u trong th gii pht trin ny, con ngi cng u phn ng nh nhau, thm ch vi s tin ln.

PHN HAI: CC V D
Giao thng: Nhng g chng ta c l s phi hp tht bi
Nm 2003, thnh ph London bt u tnh ph nhng xe i vo khu trung tm vo gi cao im. Singapore gn th in t thng minh vo mi xe, n s tnh ph ngay khi chic xe tin vo cc khu trung tm bun bn. Thnh ph Mexico cho php li xe vo nhng ngy c th da trn bin s xe. Gii php tt nht gii quyt tc nghn l xc nh ph ngi dn tr tin s dng ng da trn nhng iu kin chnh xc nh: giao thng, 20

Tr chi Ti hu th
Trong mt th nghim ni ting v kinh t hc hnh vi, ngi ta cho mi cp tham gia 10 -la v h t chia vi nhau. Ngi xut s quyt nh s tin c chia th no v a ra ngh vi ngi kia. Ngi kia c th chp nhn ngh v c hai cng c gi s tin , hoc cng c th t chi v c hai cng mt s tin.

19

Tr tu m ng

thi tit v phng tin ca h. Ngi M s chp nhn phi tr thm ph tc nghn cho nhng cuc in thoi ng di hay cc chuyn bay vo nhng ngy gia tun, nhng h ght cay ght ng ci tng phi tr thm tin khi li xe vo gi cao im. H th chu ng cnh tc ng cn hn cho ai tr tin thot khi cnh tc nghn. Giao thng vn c ting l kh phi hp. Nhng chic xe trn ng cao tc ng nght thng tun theo nhng quy tc n gin: khng m vo xe ng trc, chuyn ln nu c th v li nhanh ht sc mt cch an ton. Nhng khi c qu nhiu xe th cc xe khng th t do chuyn t ln ny sang ln khc hay tng gim tc m khng gy ra rc ri no. Khi cng nhiu xe i vo ng cao tc, nhng chic khc s phi s dng n phanh v mt ln sng xe phanh s din ra. Khi cc xe c chuyn ln c th i nhanh hn, tc u u ca ln b bin mt. Gi th cc xe trong tnh trng di chuyn khng n nh vi mt tc tng t nhau nhng chm hn trc rt nhiu. iu to ra s tc nghn giao thng v rt kh c th thot ra. Nhng chic xe li pha trn ca m tc i chm hn nhng chic ang tin li t ng sau rt nhiu. Tc ng khin li xe cn trng hn khi h c gng phi hp mt cch khng hon ton chc

chn. H lm tng khong cch gia cc xe, thay i ln ng thng xuyn hn v khin ngi khc phi i chm li nhiu hn. Gim tc v tng tc Rt kh c th thc hin s phi hp trn ng cao tc bi tnh a dng ca cc li xe. S a dng l tt i vi qu trnh a ra quyt nh nhng li khin cho vic gii quyt cc vn v phi hp kh khn hn. Cc th nghim i vi cc xe c iu khin bng my tnh di chuyn trn mt con ng y ht ch ra rng s ng nht gia cc li xe chnh l gii php cho tnh trng ch tc giao thng. Nu cc xe c th di chuyn nh mt khi vng chc, khng thng xuyn tng hay gim tc th hu nh s chng cn tnh trng tc ng.

Khoa hc: S Cng tc, Cnh tranh v Danh ting

Cc nh khoa hc thng lm vic vi nhau theo tng nhm ln, cho php h c th kt hp nhiu loi kin thc khc nhau. N gip cng vic lin quan n cc vn thuc nhiu ngnh hc khc nhau c d dng hn v m bo c s a dng trong cc vin cnh khc nhau, gip cc nh khoa hc lm vic nng sut hn. Cc nh khoa hc lm vic cng nng sut v cng ni ting th kh nng

21

22

Tr tu m ng

h lm vic cng nhau cng nhiu hn. Cc nh khoa hc thng khng gi nhng kin thc mi cho ring mnh bi h bit rng n s khng c khai thc ht. H cng b khm ph ca mnh ngi khc c th s dng v bin chng thnh gi nh ca ngi . Cc nh khoa hc ph thuc vo nhng ngi tin nhim v ng nghip ca h c th lm vic sun s, h c th xy dng cng vic ca mnh trn . Nh khoa hc l nhng ngi quan tm ti li ch ring, song h tm c cch li ch ring ca h em li li ch cho ngi khc. H nht ra th m h cho l th v, v trong qu trnh tm kim s ni ting cho ring mnh h khin cho nhm tr nn thng thi hn. Ngy nay, thch thc cho cng ng cc nh khoa hc l ngy cng c nhiu nghin cu khoa hc c cc cng ty ti tr. Cc cng ty ny thu c nhiu li ch kinh t khi bo mt thng tin hn l phn tn n rng ri. Khi cc nh khoa hc ni ting lm vic cng nhau, h cng s c mt s chia s khng ng u v lng tin, bi cc nh khoa hc khc dnh s quan tm cho danh ting nhiu hn l cho cng vic. Nhng vn ny thch thc s c lp ca cc thnh vin trong nhm.

S phi hp SARS
Thng 2 nm 2003, B Y t Trung Quc thng bo cho T chc Y t Th gii (WHO) v mt loi bnh hon ton mi. WHO huy ng n lc ca ton th gii tm ra ngun bnh. Ngy 17 thng 3, 11 phng th nghim nghin cu trn ton th gii bt u phi hp vi nhau nhm tm ra ngun gc ca cn bnh tn gi l SARS. Cc phng th nghim hng ngy hi tho vi nhau qua truyn hnh, tranh lun cc kt qu th nghim v ng cc bc nh chp virus c cch ly t cc bnh nhn SARS. Cc phng th nghim khc nhau cng lm vic vi cng nhng mu ging nhau, nh tng nhanh tc v hiu qu cng vic. n ngy 21 thng 3, cc nh khoa hc ca trng i hc Hng Kng cch ly mt ngun gn nh chnh xc. Cng ngy, cc nh khoa hc thuc Trung tm Phng nga v Kim sot bnh (CDC) M, cch ly c mt virus. Sang n tun tip theo, cc phng th nghim khc pht hin ra cng loi virus , ri tip n l cc phng th nghim c, H Lan v Hng Kng. n ngy 16 thng 4, cc phng th nghim t tin cng b rng mnh tm ra c ngun gc cn bnh. Mc d Cynthia Goldsmith thuc CDC l ngi u tin pht hin ra virus nhng phi mt n vi tun hp

23

24

Tr tu m ng

tc gia loi ngi trn ton th gii mi c th chng minh c chnh l virus cn tm.

Thm ha Columbia v Lm th no c th t chc hiu qu cc nhm nh

Sau khi tu Columbia c phng vo thng 1 nm 2003, cc nhn vin ca NASA c gng xc nh mc thit hi khi mt vi vng bt b v v m vo tu qu o trong qu trnh ct cnh. Don McCormack, ngi hng dn phi cng i Qun l S mnh (MMT) ni chuyn vi i nh gi cc mnh v (DAT). Mc d khng c nhng bc nh r c th a ra kt lun, nhng DAT vn rt lo lng n vn ny. Tuy nhin trong bui hp ca MMT, McCormack khng nu ra lo lng v trng nhm ca MMT, Linda Ham cho rng v i khng lm c g trong vn ny nn n khng quan trng lm. Do Ham quyt nh l va p vng bt l chuyn tm thng nn MMT khng thu thp cc thng tin cn c, bao gm c nhng bc nh c th a ra c tnh v thit hi. Ngay t u, MMT cho rng cu hi liu vng bt c tht s gy thit hi nghim trng hay khng c tr li. i cng cho rng nhng bc nh l khng cn thit bi n cng chng gip ch c g nhiu. Tuy nhin, thc t l khng mt ngi lnh 25

o no hiu c r rng v tm quan trng ca hng gii quyt . Ham hi nhng cu hi c nh hnh c c cu tr li m c mong i: Liu chng ta c th ni rng bt c ming vng bt no b tht thot cng s khng gy thit hi g v an ton ca chuyn bay cho tu qu o do t trng khng? Cc nhm nh cao s ng lng hn l s bt ng v quan im. Cc bui hp ca MMT r rng l thiu s tranh lun v kin ca s t ngi. Nhng bui hp b nh hnh qu mc bi nhng cu hi c sn cu tr li ca Ham, khng dnh cht n lc no cho nhng nhn xt b phn i t nhng ngi khc. cng c rt t s a dng v kin thc v kinh nghim, bi ai cng lm vic ti NASA t khi tt nghip. Ch mt kin khc bit hay mt k nng khc thi cng c th lm cho nhm sng sut hn. nh hng trc tip Cc thnh vin trong th trng hay trong mt cuc c cc u ly phn hi theo dng mc gi hay s im, nhng trong nhng nhm nh, mi ngi li nh hng trc tip n nhau. iu ny c th khin cho nhng nh gi ca h t kin nh v cc oan hn. Thng th nhng ngi ni nhiu

26

Tr tu m ng

hn l ngi to ra chng trnh ngh s, ngay c khi h bit cng chng nhiu hn. Cc nhm cng d b tn thng i vi vic phn cc khi mi ngi lin tc so snh mnh vi ngi khc v c gng duy tr v tr tng i ca mnh. Khi mt nhm tin dn theo hng cc oan hn, cc thnh vin cng di chuyn cng vi n duy tr v tr tng i ca mnh, nh vy l c nhm cng di chuyn cng nhau. Cc nhm nh hin ang rt thnh hnh trong i sng v kinh doanh M, tuy nhin c rt t t chc bit cch khin cho chng lm vic c hiu qu. S chng ch g nu h khng th kt hp cc kin khc nhau v a ra quyt nh. MMT cha bao gi b phiu v vic cn lm.

cc cng ty khc trong ngnh. Tt c cc gim c qun l kho u c nhng thit b cm tay c kt ni vi cc phng thit k Ty Ban Nha. H lm bo co theo ngy v sn phm no ang c bn v khch hng thch loi no. Vi 14 nh my c t ng ha cao, Zara c nhng ln chy vn hnh v nhng bi th nh sn phm ca mnh vi khch hng, phi hp vi nhng yu cu ca h. Zara khng thu lm bn ngoi, v vy cng ty hon ton linh hot. H c gng kt hp cc cch truyn thng v kinh doanh, kiu phi hp m chng ta thng thy qua nhng b phim gngxt ca Hollywood: B Gi, Phn II S phn cp t trn xung, cho php mt ngi c th a ra quyt nh v cho php cc u t di hn. Tuy nhin nhng ngi nhm trn li tr nn ngy cng tch bit so vi nhng ngi trc tip sn xut v thng tin. Heat mt bng nhm nh, lin kt cht ch, c s tin tng, s chuyn mn ha v c th thy c kt qu trc tip, ngay lp tc nhng n lc ca nhm. Tuy nhin n li b gii hn bi nhng ngun lc ca mnh, v mt s sut hay mt s phn bi nim tin c th lm tn thng ton b bng nhm.

Cng ty: Gp ng ch mi, cng ging nh ng ch c?

Zara l cng ty bn l qun o tm c cch phi hp nhng tng tc ca n vi cc khch hng hay thay i bng cch iu phi cc ngun lc ca cng ty. Cng ty ct gim thi gian ch hng xung cn hai tun thay v t su cho n chn thng nh

27

28

Tr tu m ng

Reservoir Dogs Mt nhm tm thi gm cc chuyn gia tp hp li vi nhau v mt cng vic v gii tn. H c th c la chn cn thn da trn trnh chuyn mn, nhng s mt rt nhiu cng sc c th ghp h li vi nhau.

Chi ph ca vic Phi hp Cc cng ty c th tn ti bi chng ct gim chi ph phi hp cc nhm ln hon thnh mc tiu. Trong sut th k XX, cc tp on c st nhp theo chiu dc, c phn cp v tp trung ha vi rt t s a dng trong i ng cc lnh o cao cp. Bng ming, h thng cho nhng quyt nh mang tnh tp trung nhng tht ra li c qu nhiu lp c s ng thun, tch bit cc lnh o cao cp vi nhng kin thc. H thng khng khuyn khch s t do ca lung thng tin v lm xuyn tc s n b so vi cc phn tch bt ng v c lp. Vo nhng nm 1990, cc cng ty c gng a thm nhn vin vo h thng nhng vn cn l mt kt qu bt thng. Hnh thc phi tp trung c th c hiu qu khi con ngi tham gia nhiu hn, khi h kim sot c mi trng ca ring mnh v n khin cho qu trnh phi hp d dng hn. Thay v phi ph

thuc vo mnh lnh v nhng li e da t trn xung, cc cng ty c th tin tng vo nhn vin ca mnh tm ra nhng cch thc mi hn, hiu qu hn gii quyt vn . Cc cng ty thng phi a ra cc quyt nh phc tp, tuy vy cng khng nn ch mt mnh CEO gii quyt. Cng ty cn kt hp s thng thi ca cc nhn vin.

Th trng: Cuc thi sc p, sn chi Bowling v gi c phiu

Phn ln cc nh u t khng mun bn vi c phiu bi nh vy l ri ro cao hn, thit hi c th l v cng v h cng b bao vy bi nhng li cng c tiu cc khi ai cng mun gi c phiu tng cao. Tuy vy, thc o cho s thnh cng ca th trng chng khon khng phi l gi c phiu c tng hay khng m l liu nhng tin on c chnh xc hay khng. Nhm thng c kh nng chnh xc cao hn khi c s a dng v kin, v nhng ngi bn vi li c th lm thm s a dng bi h bit v nhng hnh ng phi php v tham nhng ca cng ty. Nhng nh u t th trng khng cn thit phi l ngi l tr. iu khng c ngha rng th trng l hon ton khng hon thin. N c ngha rng mt khi cc nh u t c kt hp li th d nhng la chn v l cng c th to ra kt qu hp 30

29

Tr tu m ng

l v thng minh, iu c c khi nhng la chn lm lc t s l tr l ngu nhin. Ch c nhng thi quen hnh vi to ra nhng thin kin mang tnh h thng lm gim s a dng v tnh c lp mi c th gy tn hi th trng. Mc d vy, cc th trng l khng hon ho o s thng thi tp th so vi cc phng php khc. Gi c phiu tng t ngt so vi gi tr thc v bn cht lu di ca th trng chng khon v nhng k u c ngha l bt c mt gi c phiu nht nh no cng c th l sai trong mt thi gian rt di. Bong bng v s sp Bong bng v s sp l nhng v d trong sch gio khoa v vic quyt nh tp th tr nn sai lm. Trong mt bong bng, tt c nhng iu kin khin nhm tr nn thng minh s c lp, a dng, s nh gi c nhn u bin mt. Bn khng thy bong bng nhng nn kinh t tht s. Nu gi mt chic tivi t ngt tng ln gp i, n s b mt i s cun ht, v khng hn. Nhng c phiu c mua ri li c bn i bi n tng v mt gi tr. N khin cho kin ca nh u t v kin ca th trng tr nn quan trng, khin cho gi c phiu phn nh c mt chui nhng quyt nh ph thuc. iu ny t n khng phi l vn . Phn

ln thi gian, th trng chng khon thay i v cng nhng li l s ha trn n nh ca vic ra quyt nh mt cch ph thuc v c lp. Bong bng v s sp xy ra khi s pha trn chuyn qu xa sang ph thuc, v nh vy rt kh cho nhng ngi bn trong bong bng c th nhn thy. Bong bng bt u nh nhng n lc hp logic thu tin v trong xu hng kinh doanh y quyn lc, nhng s cm d u t c phiu n gin l v nhng ngi ang u t vo n tr nn khng th cng li c. C qu nhiu thng tin v nhng ngi khc. Nhng k vng cnh tranh Cc nhm ch sng sut khi c s cn bng gia tr tu c nhn v tr tu ca nhiu ngi. Khi nhng k vng ca con ngi cnh tranh nhau, th trng s n nh, nhng trong mt bong bng hay s sp , cc k vng li hi t vi nhau. C c s gi t m ng, nh u t s thy tm quan trng ca vic phi c lp. May mn l cc th trng khng phi lc no cng l bong bng v ngy cng nhiu nh u t t chi mua c phiu ch bi nhng ngi khc cng ang lm nh vy, bong bng s t b thi phng ln hn v th trng s c c hi a ra mt quyt nh thng minh.

31

32

Tr tu m ng

Hiu ng CNBC
Bong bng th trng c phiu nhng nm 1990 trng hp vi s bng n v tin tc ti chnh, c bit l t CNBC. Mng truyn hnh cp cung cp y ry v khng ngng nhng thng tin v th trng. Trc khi c CNBC, phn ln cc doanh nhn bit c kin ca nh u t thng qua vic mua bn chu. CNBC ngy cng c a chung, tm nh hng ca n cng ngy mt rng, n v tnh di chuyn th trng thay v ch a ra nhn xt. Gi c phiu thng thay i trong vng 15 giy khi mt mu tin c pht sng trn truyn hnh, v vy cc nh u t khng phn ng da vi ni dung ca bo co. H bit rng ngi khc cng s phn ng i vi bn tin , v vy cu hi duy nht l ai s di chuyn nhanh. Tn cng nh u t bi nhng tin tc v vic cc nh u t khc ngh g, CNBC thu ht c bn cht ph thuc ca th trng chng khon, thay cho s c lp v qung co.

cc khch hng trong mt th trng, v vy phiu bu ca h khng nht thit l phc v cho ci li ca mi ngi. Trn thc t, s t li gi ra rng vic b phiu l v ch, bi khng l phiu no ng tin v ngi chin thng khng to ra c s khc bit lm. Mi ngi b phiu l v ngha v, khng phi v t li, v h t tng l ngi tin bo v thi i vi vn tt hn l t li. Mt cuc thm d nm 2003 ch ra rng mt na s ngi c hi khng h bit c s ct gim thu t nm ngoi. 30% ngi M ngh rng thu An sinh x hi v thu y t l mt phn trong h thng thu thu nhp v mt phn t khc li khng h bit g. Trong thi k Chin tranh lnh, mt na dn s M cho rng Lin X l thnh vin ca NATO. Liu ngi M c th la chn ra mt ng c vin c nhng quyt nh sng sut khi thiu thng tin th khng? Nh s thng thi ca m ng, h c th. Ci li chung Dn ch i din khc vi s phn chia lao ng. Cc chnh tr gia chuyn mn ha v thu nht kin thc a ra nhng la chn ph hp v ngi dn s gim st h. Cnh tranh trong cc cuc bu c khin cc chnh tr gia c c hi a ra quyt nh ng n hn. B phiu cng cho php s du

Dn ch: Gic m v ci li chung

Liu dn ch c phi l v d ca vic ra quyt nh mt cch thng minh hay ch l mt cch con ngi by t quyn c lm ch chnh mnh? Nhng ngi bu c l nhng ngi t li, cng nh

33

34

Tr tu m ng

nhp lin tc cc kin thc trong nc, khin cho h thng a dng hn. Ci nm trong s quan tm v ci li chung c th c ngha khc nhau i vi nhng ngi khc nhau. S a dng c th tht s bin ton b c tri thnh mt h thng ra quyt nh xut sc, thm ch ngay c trong trng hp phn ln ngi b phiu khng c thng tin y v chnh xc. Khng c l do no tin rng m ng t ngt tr nn km ci trong vng quc chnh tr. Tuy nhin, pht trin mt tiu chun nh gi thnh cng hay tht bi l rt kh. To chnh sch trong nn dn ch khng phi l vn v nhn thc, n l vn v s hp tc v phi hp vi nhng cu tr li m h v km dt khot hn. N gip ta gii quyt hu ht nhng vn c bn v hp tc v phi hp i vi vic sng vi nhau th no lm sao tha hip v chp nhn chin thng ca i th bi ta ngh h s khng ph hu nhng th m ta nng niu, v ta bit ta s c c hi khc.

T duy t ph

SUCHICMTDUY
Mt phng php cn thit trong qun l kinh doanh (The Six Thinking Hats)
Tc gi: Edward De Bono Nh xut bn: MICA Management Resources Nm xut bn: 1985 S trang: 207 Dch gi: Nguyn Hu Dng NXB Vit Nam: Tr Nm xut bn: 2008 S trang: 220

35

36

Su chic m t duy ta, t tr em cho n nhng gim c iu hnh cp cao, u c

VI NT V TC GI
Edward de Bono sinh nm 1933 ti Malta. ng c bng thc s v tm l hc, sinh l hc v hm tin s y khoa, l gio s ti cc i hc Oxford, London, Cambridge, Harvard v gio s thnh ging ti 52 quc gia khc nhau. Edward de Bono l tc gi ca gn 70 tc phm chuyn kho v t duy c bit l cc phng php t duy nh hng (lateral thinking), c dch ra nhiu ngn ng khc nhau. Mt s trng s dng tc phm ca ng nh ti liu hc tp bt buc. Ngoi ra, Edward de Bono cn cng tc t vn, o to cho nhiu cng ty, tp on ln trn th gii nh IBM, Du Pont, Prudential, AT&T, British Airways, British Coal, NTT (Nht), Ericsson (Thy in), Total (Php), Siemens, v Microsoft.

th p dng phng php ny.

GII THIU
Chng ta phi luyn cho tr no chng ta ch lm mt vic ti mt thi im. Cng mt lc, chng ta khng th c c cm xc, logic, thc t, sng to, ln t duy t chc. Phng php su chic m t duy cho php chng ta tp trung qu trnh t duy, sng lc nhng tng v thng tin u vo. M hnh t duy da trn lp lun ca phng Ty cha gii quyt tt c nhng vn a dng m chng ta thng xuyn gp phi trong hu ht cc t chc. tm ra con ng mi, mt cch t duy ph hp h, chng ta cn phng php Su chic m hay t duy song song. T duy song song l xem xt mt vn trn mi kha cnh. Mi c nhn u c quan im ring v mt kin hay vt no . Hy mi ngi ng bn pha khc nhau ca mt ngi nh v bn s thy mi ngi c mt hnh nh ring v ngi nh. T duy song song tn thnh kin cho rng mi ngi phi th nhn ngi nh theo cng mt hng. Mc ch khng phi l tranh lun cho n khi
38

TNG CH O
M h l k th ln nht ca mt li t rnh mch. S n gin chnh l cha kho. Khi t duy r rng v n gin, n tr nn th v v hiu qu hn. Phng php Su chic m t duy rt d hiu v do rt d s dng. Cng c ny c th s dng cho bt c quy m t chc no, d to hay nh, to ra mt mi trng sng to hn, ci thin giao tip v hng dn mi ngi mt li t duy r rng hn. Chic m l th bn c th d dng i ln u hoc b ra. Nhng chic m tng trng cho vic chng ta c th d dng thay i cch thc t duy ca mnh. iu tuyt vi l tt c chng

37

Su chic m t duy

ch ra ai l ngi thng cuc, m l xem xt mi kh nng hay mi kha cnh ca mt tnh hung. Khi s dng phng php t duy su chic m, tt c mi ngi u tham gia vo mt hot ng sm vai ti mt thi im xc nh. Mi ngi i mt m mu khc nhau v ln lt chuyn sang cc chic m mu khc. Chng hn nh, phng php ny cho php mi ngi ch tp trung vo nhng l lun v ph bnh khi i M xanh lc v a ra nhng gii php sng to, hoc quan im lc quan khi i M vng. Phng php t duy Su chic m l mt phng php tit kim thi gian bng cch gim bt nhng cuc tho lun di dng. V d, Optus, cng ty vin thng ln th hai Australia thng phi dnh bn ting cho mt bui tho lun quan trng. Phng php su chic m gip h a ra kt lun ch trong vng 45 pht. Phng php t duy su chic m loi b c ro cn ln nht i vi t duy nhanh v hiu qu chnh l ci ti (hay bn ng). Thay v tn cng kin ca ngi khc th hin mnh l ngi thng minh, vi phng php su chic m, li t duy chng i v i u b loi b v kh nng t duy ca bn s c th hin qua vic bn s dng
39

mi chic m hiu qu nh th no. Thay v nhng cuc hp ch th hin ci ti, cc cuc hp s c tnh xy dng hn, hiu qu hn v din ra nhanh hn.

SU CHIC M, SU MU SC
M trng trung tnh v khch quan, tp trung vo s liu, thng tin thc t. M th hin tnh cm, cm nhn. M en l chic m ca s thn trng. N ch ra nhng im yu ca mt kin. M vng tch cc, sng sa v lc quan M xanh lc thuc v nhng tng mi v sng to. M xanh dng mt m v ging nh bu tri, cao hn tt c mi th. Chic m ny lin quan ti vic iu khin, t chc qu trnh t duy v vic s dng cc m khc. Trn thc t, chng ta gi tn nhng chic m theo mu sc ch khng bao gi gi theo chc nng, chng hn: Hy b chic m en ra mt lt. Hy i nhng chic m xanh lc ny.
40

Su chic m t duy

T duy m vng nh th l c ri. Hy i m trng no.

Ht gi!
Dnh cho mi ngi mt pht vi mi chic m. Tt nht l dnh nhng khong thi gian tht ngn v ch ko di hn nu c nhiu kin. Nu khng ai b sung thm iu g th hy chuyn sang chic m tip theo.

CCH S DNG M
Dng ring l
C th dng m a ra mt li t duy nht nh nhm nh hng cho mt cuc tho lun.

Nn dng nhng chic m xanh dng u v cui cuc hp

M xanh dng u tin ch ra ti sao chng ta li c cuc hp ny, xc nh vn , ch ra nhng mc tiu v kt qu mong mun t c, d nh s dng ln lt cc chic m nh th no. M xanh dng cui cng phi ch ra nhng iu thu c t cuc hp: kt qu, kt lun, k hoch, gii php v nhng bc tip theo. i khi bn c th i m vo cui bui hp hi mi ngi v cm ngh ca h v kt qu ca cuc hp v liu h c cm thy lm tt hay khng.

Dng ln lt
C th dng ln lt tng m mt. C th dng thng xuyn bt k chic m no m bn mun. Cch dng ln lt c th p dng cho 2, 3, 4 m hoc nhiu hn. Trnh t dng m phi c xc nh ngay u cuc hp bng cch s dng chic m xanh dng u tin. M t s b trnh t ri thc hin theo trnh t . C th c nhng thay i nh tu thuc vo d kin u vo. Ch tng s ln lun chuyn vi nhng ngi c nhiu kinh nghim vi phng php t duy su chic m. Cc thnh vin c th chn m trong qu trnh tho lun hoc nh t vn chn gip.
41

M Trng
T duy m trng l cch hi v thng tin v d liu thc t xem xt theo cch trung lp. Chic m
42

Su chic m t duy

ny khuyn khch ngi t duy tch bit u l s tht v u l suy din. C hai lp s tht l s tht c tin (hay s tht cha kim chng), v s tht kim chng. Nhng s tht chng ta khng th kim chng c, tc l nhng s tht c tin, c th c a ra trong nhng phn t duy m trng, nhng phi lm r rng nhng s tht ny l cha c kim chng. Nguyn tc c bn cho t duy m trng l khng nn trnh by mt iu g mc cao hn tnh hung thc t. kin c nhn ca bn c th khng bao gi c nhp nhn khi p dng t duy m trng nhng bn c th thut li kin ca mt ai khc. T duy m trng khuyn khch thi trung lp ng n. Khng ai c qu cao mt quan im no, m ch n gin l trnh by n ra m thi. Mc ch ca t duy m trng l phi thc t. Nhng ngi t duy m trng c th trnh by v cc giai thoi hay nhng v d chng minh. T duy m trng khng bao gm vic a ra cc kin, trc gic, nhn nh da trn kinh nghim, cm nhn v n tng.
43

Nhng kh nng c th xy ra vi t duy m trng bao gm mt khong t lun ng n khng bao gi ng. Trong khong l nhng pht biu nh i khi, ni chung, thnh thong, cho l s xy ra, v.v. T duy m trng l k lut v nh hng. Ngi t duy phi c gng trung lp v khch quan hn trong vic trnh by thng tin.

M
M mang n cho mi ngi c hi th hin cm nhn ca h v mt tnh hung no . Nhng tnh cm, cm xc, trc gic u nm trong t duy m . Li t duy ny c thc hin da trn c s c nhn v lun c p dng cho mt kin hay tnh hung c th. Ngi t duy khng th thay i kin v khng th ni rng: Ti khng c g ni khi c hi v nhng cm xc m . Ngi t duy c th s dng nhng t nh bnh thng, khng chc chn, bi ri, nghi ng, hay ln ln. Mc ch ca m l th hin cm xc nh n vn c, ch khng phi buc phi a ra mt nhn nh. Trc gic c th da trn nhng kin thc v th trng hay kinh nghim sn c.
44

Su chic m t duy

Linh cm l gi thit da trn trc gic. Quyt nh c a ra khng ch da trn trc gic, nhng nhng cm nhn m li ng mt vai tr quan trng trong nhiu quyt nh kinh doanh ln. M lm cho nhng cm gic c cng nhn nh l mt phn quan trng trong t duy. M khin cho cc cm xc tr nn hu hnh v tr thnh mt phn trong s t duy v cng l mt phn trong h thng cc tiu ch la chn l trnh trn s . M cung cp mt phng php thun tin cho ngi t duy c th thay i trng thi cm xc theo cch m thng khng th xy ra nu khng c phng php ny. Vi chic m , tnh cht nghi thc ha vic biu l cm xc khin cho n t mang tnh c nhn hn. Ngi ta thng dng tnh cm to dng nhng v th trong thng lng. ng bao gi c gng chng minh hay a ra c s logic cho nhng cm xc.

M en
M en l chic m ca s thn trng. y l chic m hay c s dng nht trong su chic m. l chic m ca s tn ti. Tuy nhin, lm dng m en c th dn ti nhng ch trch khng lnh mnh, khin mi ngi ch chm chm tm li mi th. M en ch ra nhng sai st trong t duy. T duy m en lun logic. M en ch c s dng khi c thi gian dnh cho t duy ph phn. Bn khng th s dng t duy m en lm gin on cc phn t duy khc. M en dng nu ra nhng kh khn, tr ngi, rc ri v nguy c. Nh t vn phi duy tr c k lut s dng nhng chic m mi ngi khng ngt li hoc lm gin on t duy ca nhau. Mt s ngi thch ph phn nhng khng th ng gp g cho nhng la chn mang tnh xy dng. Hy kim ch khng lm dng t duy m en. Tht d dng ph phn thit k ca mt ngi nh, nhng a ra mt thit k p hn th kh hn nhiu. S ph phn nn i km mt la chn thay th.
46

45

Su chic m t duy

M Vng
M vng kh i hn l m en, bi no b ca chng ta gn vi t duy m en mt cch rt t nhin. M en l chic m cho php con ngi tin ha v tn ti nh thn trng v qun l c ri ro. M vng rt cn thit bi n cung cp nhy v gi tr S l lng ph thi gian nu bn c t ra sng to nhng li khng cng nhn nhng tng hay. Khng t ngi thch chp ly mt tng v x tan n thnh trm mnh. Cn m vng tm kim gi tr, do ngay c nhng tng khng h hp dn cht no cng c cng nhn thch ng. Tr nn tch cc l mt la chn Tt c nhng ngi thnh cng u c mt khao kht l lm cho mi vic din ra nh mun. Bi th m ny sinh mt iu gi l lc quan thi qu, v d nh nhng ngi sut i tin rng mnh s trng s c c. iu tht ng ngn. M vng khi gi mt s lc quan hp l. T duy m vng l t duy tm kim nhng li ch c th c v tm cch chng mnh cho nhng li ch .

Vi m vng, mi ngi rt thoi mi a ra nhng tng hay xut ring. y chnh l kha cnh c tnh cht xy dng ca m vng. M vng i hi mi ngi phi tht s mong mun a ra nhng xut, ngay c khi chng c v tm thng. T duy m vng ch trng vo nhng nh gi tch cc. T duy m vng gm nhng t duy t logic v thc t, n nhng m c, tm nhn v hy vng.

M Xanh Lc
M xanh lc l chic m ca nng lng, s pht trin, v nhng tng mi. Mt khong thi gian c th c dnh cho tt c mi ngi n lc sng to. Mi ngi phi a ra c mt tng, s khng c chuyn mt ngi chu trch nhim nu tng trong khi nhng ngi khc ngi ch ph phn tng . Khi i chic m xanh lc, tt c mi ngi u phi ng gp kin, s khng ai yn lng c. M xanh lc khm ph nhng kh nng. M xanh lc bao gm c nhng thay i.
48

47

Su chic m t duy

M xanh lc tm kim gii php cho vn t mt gc khc. T duy m xanh lc em li mt phng php tip cn hon ton mi. Li t duy nh hng, hay s gt b khun mu pht huy hiu qu khi ngi t duy b i cc khun mu thay v lm theo n, nh to ra c hiu ng Eureka PO (Provocative Operation k thut kch thch) l mt k thut t duy m xanh lc cho php mi ngi suy ngh v s dng kh nng kch thch. V d, nhng chic xe PO c th c bnh xe hnh vung, nhng my bay PO c th h cnh ln ngc. Cc gim c iu hnh PO u c kh nng t thng chc. Mt ngi qun l cc nim c vai tr v trch nhim thu thp, kch thch v nh hng nhng tng c a ra. Nhng tng sinh ra di chic m xanh lc sau s c tp hp li v nh gi di chic m vng pht trin thm, tip c th s dng m en. Trong bt c trng hp no, m trng cng c th c s dng c c nhng d liu v thng tin trung lp nhm h tr hoc nh gi
49

liu mt tng c hiu qu hay khng. T duy m l bc cui cng. Hy hi nhng cu hi nh: chng ta c mun thc hin tng ny khng? Chng ta c hng th hay khng?

M Xanh Dng
M xanh dng l chic m iu khin. N l chic m chng ta s dng t duy v nhng t duy. N l chic m khi qut. M xanh dng cn l chic m lp k hoch, v phc tho nhng g cn phi t c. M xanh dng ra chin lc v gi k lut mi ngi s dng ng chic m ph hp. Nh t vn hay ch tch cuc hp dng m xanh dng. Cui phn t duy, ngi t duy m xanh dng rt ra kt lun, tm tt hay quyt nh v ch ra nhng bc hnh ng tip theo. Ngi t duy m xanh dng phi quan st nhng suy ngh ang din ra, v ghi chp s hay l trnh t duy m nhng ngi khc trong nhm ang i theo. Tm tt hay bo co cui cng nm trong phn ca m xanh dng. Ngi t duy m xanh dng ging mt th chp nh ghi li nhng t duy ang din ra, hay
50

Su chic m t duy

trong trng hp ny l nhng suy ngh c trnh by.

LI CH CA PHNG PHP T DUY SU CHIC M

Rt ngn mt na thi gian a ra quyt nh. Rt cc, tt c nhng quyt nh cui cng u l quyt nh hon ton m hay nhng quyt nh mang tnh cm xc. Mc ch u tin ca phng php su chic m l n gin ha t duy chng ta c th gii quyt mt vn ti mt thi im. Mc ch chnh th hai l c c mt c ch thay i d dng. Phng php ny khng e da nhng ci ti ca mi ngi v c th s dng nh mt tr chi.

51

52