NASTAVNI LISTII

UVOD U LEKSIKOLOGIJU
ZNAENJE RIJEI (SINONIMIJA. ANTONIMIJA. HOMONIMIJA)
RASLOJENOST LEKSIKA
POSUENICE (PRILAGODBA POSUENICA)
POSUENICE (VRSTE POSUENICA)
POSUENICE (JEZINA NORMA / LEKSIKA NORMA)
ONOMASTIKA
FRAZEOLOGIJA
TVORBA RIJEI
Tvorba rijei (osnovni pojmovi)
Tvorba rijei (tvorbena analiza i tvorbeni naini)
Sufiksalna tvorba (tvorba etnika)
Tvorbeni naini (tablica)
Tvorbeni naini
LEKSIKOGRAFIJA

Uvod u leksikologiju
1. Razvrstajte sve rijei iz sljedeeg teksta u tablicu. (Ako se jedna rije ponavlja, upiite je
samo jedanput.)
Dvosmjerne rijei, simetrine rijei tvrave, rijei vrstog znaenja i karaktera koje
uvijek znae isto bez obzira s koje se strane itale. Takove su rijei: oko, Ana, kisik, ratar,
kapak, monom, potop, topot (Z. Balog)
PUNOZNANE RIJEI

NEPUNOZNANE RIJEI

2. Koliko se leksema, a koliko rijei pojavljuje u prethodnom tekstu?

leksema: _____________
rijei: _______________
3. Objasnite prirodu jezinoga znaka na rijei ratar.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
4. Sluei se jednim od rjenika hrvatskoga jezika, popunite tablicu.
leksem

osnovno znaenje

izvedeno znaenje

krilo
prsten
vratar
5. Napiite o kakvoj je slinosti rije u sljedeim metaforama.
kovati zavjeru ____________________________________________________________
siv dan__________________________________________________________________
svjetlo vjere ______________________________________________________________
6. Najprije dopunite reenicu, a zatim napiite o kojem je stilskom izraajnom sredstvu rije
i na emu je ono utemeljeno.
itam ____________________ (ime autora djela), a sluam _______________________
(ime pjevaa ili skupine).
_______________________________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 1 Uvod u leksikologiju

Znaenje rijei (Sinonimija. Antonimija. Homonimija)

1. Odredite hiperonime navedenim hiponimima.
a) kota, upravlja, guma, lanac, blatobran, pedale
b) lirska pjesma, elegija, oda, ditiramb, epigram, sonet
c) aran, som, pastrva, zubatac, srdela, inun

_______________
_______________
_______________

2. Navedite po jedan kohiponim sljedeim rijeima.

tragedija - ________________,
realizam - ________________,
jamb - ________________,

izraz jezinog znaka - ________________,

sinestezija - ________________,
zamjenica - ________________,

3. Svakom paru u prijanjem zadatku odredite hiperonim.

________________________________________________________________________
4. Odredite o kakvom je znaenjskom odnosu meu rijeima rije.
sladak gorak _______________________________________
esej ogled ________________________________________
novela pria________________________________________
Dunja dunja________________________________________
prema od ________________________________________
teologija bogoslovlje _________________________________
oko (imenica) oko (prijedlog) __________________________
jednina singular_____________________________________
bez sa _____________________________________________
razred uionica _____________________________________
5. Razvrstajte navedene antonimske parove prema podrijetlu. Napiite u prvi redak naziv
skupine:
blizu daleko, briga nebriga, dobar zao, simetrian asimetrian, dati uzeti,
nadnaslov podnaslov, iv mrtav, djeak djevojica, malen velik, crn bijel,
uletjeti izletjeti, veselo neveselo.

NASTAVNI LISTI br. 2 Znaenje rijei (Sinonimija. Antonimija. Homonimija)

6. Ispiite iz prethodnoga zadatka samo binarne antonime.

________________________________________________________________________
7. Napiite o kojem je stilskom izraajnom sredstvu rije i na emu je utemeljeno.
Bili su zadivljeni gledajui tu skromnu rasko. __________________________________
________________________________________________________________________
8. Popunite tablicu.
leksem

sinonimski par

antonimski par

sretan
produktivan
slab
sa
savjesno
svijetao
ki
pun
9. Podcrtajte u sljedeim reenicama homonime. Podijelite ih na leksike i obline.
Za dok je privezan brod. Dok eka, proitaj neto.
Ribolovci vole gledati krke brzace. Krke ceste prilino su opasne.
Mislim da su gosti krenuli poljskom stazicom. Rije je o poljskom autoru?
Kos pjeva. Je li dovoljno kos taj tobogan?
Leksiki:________________________________________________________________
Oblini: _________________________________________________________________
10. Stavite u osnovni oblik svaki tvorbeni homonim iz prethodnoga zadatka i utvrdite kako je
dolo do izjednaavanja oblika.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 2 Znaenje rijei (Sinonimija. Antonimija. Homonimija)

Raslojenost leksika
1. Razvrstajte navedene lekseme prema vremensko raslojenosti:
njekoliko, dinar, drutvo, isklesan, barunica, enami, sladopek (slastiar), kubura,
izpravno, markiz, kuda (novana jedinica).
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2. Napiite po tri primjera za svaku vrstu leksika na prijelazu:
novotvorenice (neologizmi) ________________________________________________
zastarjelice
________________________________________________
pomodnice
________________________________________________
oivljenice
________________________________________________
3. Zadane su standardne rijei: snijeg, dijete, pas, to, kua, pjevati, tijelo, magarac, priati,
gladak, inat, korist.
Napiite ih onako kako ih izgovarate i piete u svom zaviaju, tj. svojim dijalektom.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
4. Razvrstajte svoje rijei iz treega zadatka u tablicu. (Ne mora znaiti da e se pojaviti
svaka navedena vrsta.)
fonoloki dijalektizmi

morfoloki
dijalektizmi

tvorbeni dijalektizmi

potpuni leksiki
dijalektizmi

5. Zadana je reenica U mome kraju jutra su hladna i svjea. Napiite je svojim zaviajnim
govorom. Zakljuite u emu reenica odstupa od standardnoga jezika.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
6. Kojem funkcionalnom stilu pripadaju ove vrste leksema:
argonizmi _____________________________________________
poetizmi _______________________________________________
kolokvijalizmi ___________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 3 Raslojenost leksika

Posuenice (Prilagodba posuenica)

1. Pred vama je nekoliko posuenica iz njemakoga jezika. Pokuajte utvrditi koje je vrste
prilagodbe prola koja od navedenih posuenica.
njemaki jezik
die Haube
der Rckwrtsgang
der Auspuff
der Schraubenzieher
der Stecker
der Rahmen
der Maler
der Germ
der Kndel
Brsel (plural)

razgovorno
hauba
rikverc
auspuh
rafciger
teker
rama
moler
germa
knedla
prezle

hrvatski standardni jezik

poklopac motora
brzina za vonju unatrag
ispuni lonac, ispuni sustav
odvija
utika
okvir (za slike)
liilac, soboslikar
kvasac
okruglica
krune mrvice

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 4 Posuenice (Prilagodba posuenica)

Posuenice (Vrste posuenica)

1. Napiite uz svaku skupinu posuenica njihov naziv s obzirom na nain prilagodbe
hrvatskome jeziku.
play-off, make up, casuall, baby-sitter
kompjutor, dingl, lift, keks, ragu
arapa, breskva, eer, krevet
______________________________
vodopad, kiobran

______________________________
______________________________
______________________________

2. Napiite uz svaku skupinu posuenica njihov naziv s obzirom na jezik iz kojega dolaze.
rok, pank, rejv, ips, dez, doker, doger
matineja, dekolte, butelja, bujon, desert
vic, krafna, krigla
brodet, duet, korzo, kapuino
ator, bubreg

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

3. Razvrstajte navedene posuenice u tablicu.

kimono, gimnazija, pageti, fjord, primarijus, minimalan, humanist, korida, tekila,
egzaktan, kibuc, filozof, hacijenda, sinus, volt
internacionalizmi

egzotizmi

4. Sluei se rjenikom, napiite uz svaki eponim ime od kojega je nainjen i njegovo

znaenje.
dagerotipija ____________________________________________________________
________________________________________________________________________
kvisling _______________________________________________________________
________________________________________________________________________
zrinijada _______________________________________________________________
________________________________________________________________________
marinizam _____________________________________________________________
________________________________________________________________________
makijavelizam __________________________________________________________
________________________________________________________________________

Posuenice (Jezina norma/Leksika norma)

1. Najprije odaberite pravilan oblik, a zatim napiite pravilo po kojem ste postupili.
Aktualan ili aktuelan?
______________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Specijalist ili specijalista? __________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Arbitar ili arbiter? ________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Dozvoliti ili dopustiti? _____________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Idealista ili idealist?_______________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Auditorijum ili auditorij?
____________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Sudionik ili uesnik? ______________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Najoptimalniji ili optimalan? _______________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Vizualan ili vizualan? ______________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Cilindar ili cilinder? _______________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Grandiozan ili najgrandiozniji? ______________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Makijavelist ili makijavelista? _______________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Okupacioni ili okupacijski? _________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 5 Posuenice (Vrste posuenica)

Kriterij ili kriterijum? ______________________________________________________

________________________________________________________________________

Onomastika
1. Ispravite pogreke.
Pipin mali, karlo veliki, petar kreimir etvrti, nikola ubi zrinski, ljudevit posavski,
karlo elavi
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2. Sluei se sufiksima u zagradi, napiite pridjev izveden od navedenoga imena.
Krlea (-in) _________________.,
Marinkovi (-ev) __________________,
Mato (-evski) _____________________,
Shakespere (-ov) ____________________,
Voltaire (-ov) _______________________,
_____________
Baudelaire (-ovski) __________________,

Mato (-ev) ___________________

Krlea (-inski) _________________
Marinkovi (-evski) _____________
Baudelaire (-ov) ________________
Shakespere (-ovski)
Voltaire (-ovski) ________________

3. Napiite pet vielanih ekonima.

________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
4. Razvrstajte navedene toponime u tablicu: iroko Polje, Uka, Sveti Martin pod Okiem,
Dubravsko jezero, umberaka gora, Odra, Poeka gora, Banova Jaruga, Klotar
Ivani, Karaica, Stari Jankovci, Kopaevsko jezero, Novigrad Podravski.
ekonimi

oronimi

hidronimi

5. Napiite dva egzonima. _____________________________________________________

6. Od navedenih rijei izvedite etnike i ktetike.
etnik
Gospi
Bra
akovo
Sisak
Zagreb

NASTAVNI LISTI br. 6 Posuenice (Jezina norma/Leksika norma)

ktetik

NASTAVNI LISTI br. 7 Onomastika

Pag
Gradika
Koprivnica

Frazeologija
1. Napiite u desni stupac po dva frazema u kojima se pojavljuje rije iz lijevog stupca.
noga
maak
nos
rije
ma
igra
udo
vor
rog
slamka
2. Dokaite da je izraz bacati rijei u vjetar frazem.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
3. Napiite frazemske antonime.
ivjeti na visokoj nozi ____________________________________________________
plakati kao kia _________________________________________________________
4. Napiite tri biblijska frazema.
________________________________________________________________________
5. Napiite tri frazema iz knjievnih djela (npr. runo pae).
________________________________________________________________________

6. Napiite tri frazema iz sporta (npr. vratiti lopticu).

________________________________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 8 Frazeologija

Tvorba rijei (osnovni pojmovi)

POJAM

ZNAENJE POJMA/DEFINICIJA

primjer

tvorba rijei
tvorenica
polazina rije
preoblika
tvorbena osnova
tvorbena veza
uvjeti da bi veza bila
tvorbena
rjeotvorna porodica
korijen rijei
netvorbena rije
UPUTA
Dobro bi bilo da uenici pojmove tvorenica, polazina rije, preoblika, tvorbena osnova i tvorbena veza samostalno objasne u 3. stupcu na istom primjeru.
Taj im primjer moe biti polazite i za rjeotvornu porodicu.

NASTAVNI LISTI br. 9 Tvorba rijei (osnovni pojmovi)

Tvorbena analiza i tvorbeni naini

1. Sluei se preoblikom, tvorbeno analizirajte navedene rijei. Oznaite uspravnom
crtom tvorbeni av i napiite o kojem je tvorbenom nainu rije.
tvorenica

preoblika

tvorbena analiza
(oznaen tvorbeni
av)

bratov

bratov

neistinit

neistinit

sluateljev

sluateljev

ljetos

ljetos

prevelik

prevelik

uzvodni

uzvodni

romanopisac

romanopisac

srednjokolev

srednjokolev

nesklad

nesklad

prajezik

prajezik

gostoljubiv

gostoljubiv

fiziarev

fiziarev

sljepoa

sljepoa

pomorski

pomorski

nagluh

nagluh

dugovrat

dugovrat

neobian

neobian

primorski

primorski

knjigoljubac

knjigoljubac

NASTAVNI LISTI br. 10 Tvorbena analiza i tvorbeni naini

tvorbeni nain

Sufiksalna tvorba (tvorba etnika)

1. Nainite etnike od ponuenih imena naseljenih mjesta i krajeva koristei se sufiksima
u treem stupcu.
etnik (muki rod)

etnik (enski rod)

Gospi
Slavonija
Ozalj
Bra
akovo
akovica
Vukovar
Karlovac
Topusko
Livno
Posavina
Bosna
Sredozemlje
umberak

sufiks
-(a)c,
-(j)anin,
-an(a)c,
-(j)ak,
-anin,
-ka,
-inja,
-kinja,
-ica

2. Znate li kako se zovu stanovnici ovih mjesta?

Lokve
Dubrovnik
Orahovica
Punat
Sarajevo
Koprivnica
Petrinja
Gradite
Gradika

_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________
_________________________ i _______________________

3. Znate li napisati imena stanovnika ovih mjesta?

Dugo Selo
Babina Greda
Banja Luka
Duga Resa
Bijelo Polje
Grubino Polje
Stari Grad
Sveti Rok
iroki Brijeg
Vela Luka

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

NASTAVNI LISTI br. 11: Sufiksalna tvorba (tvorba etnika)

4. Nainite etnike od ponuenih imena naseljenih mjesta, krajeva, drava i kontinenata

koristei se sufiksima u treem stupcu.
etnik (muki rod)

etnik (enski rod)

Kuba
Amerika
Azija
Afrika
Belgija
Danska
Juna Amerika
Atena
Njemaka
Australija

sufiks
-(a)c,
-(j)anin,
-an(a)c,
-(j)ak,
-anin,
-ka,
-inja,
-kinja,
-ica

5. Sluei se svojim znanjem o tvorbi etnika, nainite etnike navedenih mjesta. (Pazite na
pisanje etnika!)
Madrid
Korint
New York
Liverpool
Rim
Varava
Cambridge
Cipar
Edinburg
Calcuta
Reykjavik
Tokio
Oslo
Damask
Solun
Trst

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

Pri izvoenju etnika

posluite se svojim
znanjem o prilagodbi
posuenica.

Pri izvoenju etnika posluite se svojim znanjem o prilagodbi posuenica.

6. Vratite se jo jedanput etnicima u petom zadatku pogledajte je li u njima dolo do
glasovne promjene. Ako je do nje dolo, odredite o kojoj je glasovnoj promjeni rije.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 11: Sufiksalna tvorba (tvorba etnika)

Tvorbeni naini
(tablica)
NAPOMENA: Udbenik nudi mnogo primjera nastavnik ih moe itati, a uenici najprije analizirati, a potom rasporeivati u ovakvu
SUFIKSALNA
TVORBA

PREFIKSALNA
TVORBA

NASTAVNI LISTI br. 12 Tvorbeni naini (tablica)

PREFIKSALNOSUFIKSALNA
TVORBA

SLOENO
NESUFIKSALNA
TVORBA

SLOENO
SUFIKSALNA
TVORBA

SRASTANJE.
PREOBRAZBA

Tvorbeni naini
1. Uz svaku tvorenicu napiite jo barem dvije tvorenice koje su nastale po istom
tvorbenom obrascu, tj. kako je navedeno u prvom primjeru.
primorje prigorje, zagorje
uvar ______________________________________________________________
sluatelj ____________________________________________________________
kupaonica __________________________________________________________
bezimen ____________________________________________________________
ocrniti _____________________________________________________________
predstaviti __________________________________________________________
geologija ___________________________________________________________
tvrdoglav ___________________________________________________________
knjievnoteorijski ____________________________________________________
nagodba ____________________________________________________________
kucnuti _____________________________________________________________
bjelina _____________________________________________________________
jedvice _____________________________________________________________
kupai _____________________________________________________________
telefonirati __________________________________________________________
profesorica _________________________________________________________
prstenast ___________________________________________________________
kanarinev __________________________________________________________
razbuktati __________________________________________________________
prejednostavno ______________________________________________________

NASTAVNI LISTI br. 13 Tvorbeni naini

Leksikografija
1. Prikaite strukturu rjenikoga lanka.

Leksikografija
2. Prikaite strukturu rjenikoga lanka.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________