BLKENT NVERSTES ENDSTR MHENDSL BLM

ENDSTR PROJELER 2006

Derleyenler
Prof. Dr. hsan Sabuncuolu Yrd. Do. Dr. Bahar Yeti Kara

Yayn Kurulu: Prof. Dr. Selim Aktrk (Bilkent niversitesi) Yrd. Do. Dr. Osman Alp (Bilkent niversitesi) Prof. Dr. Erdal Erel (Bilkent niversitesi) Yrd. Do. Dr. Bahar Yeti Kara (Bilkent niversitesi) Prof. Dr. hsan Sabuncuolu (Bilkent niversitesi) Blent Snmez (Danman) Yrd. Do. Dr. Haldun Sral (Orta Dou Teknik niversitesi) Yrd. Do. Dr. Mehmet R. Taner (Bilkent niversitesi) Yrd. Do. Dr. Ayegl Toptal (Bilkent niversitesi)

Dzenleme Kurulu: Prof. Dr. hsan Sabuncuolu (Bilkent niversitesi) Yrd. Do. Dr. Bahar Y. Kara (Bilkent niversitesi) Sibel Alumur (Bilkent niversitesi) pek Kele (Bilkent niversitesi) Mehmet Mustafa Tanrkulu (Bilkent niversitesi)

ISBN: 975-6090-11-1 BASKI: A4 Ofset Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti. Mays 2006

NDEKLER

nsz ------------------------------------------------------------------------------------i Endstri Mhendislii Blm Bakanndan--------------------------------------- ii Firmalardan ---------------------------------------------------------------------------- iv Bulak makinas montaj hatt tasarm Arelik Bulak Makinesi Fabrikas -------------------------------------- 1 Bayilerde tedariki ynetimli stok sistemi gelitirilmesi Coca-Cola Sat ve Datm A. ------------------------------------------13 apraz yklemeye dayal bir rn datm siteminin gelitirilmesi Coca-Cola Sat ve Datm A. ------------------------------------------31 Envanter ynetimi ve stok optimizasyonu Cognis Kimya A.. ---------------------------------------------------------49 Datm lojistii maliyetlerinin optimizasyonu Doadan Gda rnleri Sanayi ve Pazarlama A..---------------------66 rn takip sistemi tasarm Anadolu Efes Biraclk ve Malt San. A.. Ankara Fabrikas----------85 Talep tahmini ve tahmin bilgileri ak sisteminin tasarm Eti irketler Grubu --------------------------------------------------------- 107 Datm a performans deerlendirme sistemi gelitirilmesi Eti irketler Grubu --------------------------------------------------------- 123 Tayc takip sisteminin tasarm Man Trkiye A. ----------------------------------------------------------- 138 Detay para atlyesi iin izelgeleme zmleri Tusa Havaclk ve Uzay Sanayii A.. ---------------------------------- 154 Hcresel retimle teslimat srelerinin ksaltlmas Tepe Mobilya Tic. A.. --------------------------------------------------- 171 rnlerin rafta bulunabilirliini arttrmak amal sipari takip sistemi tasarm Unilever --------------------------------------------------------------------- 192

Bugne kadar bu programa katkda bulunan irketler:

2005-2006 dneminde bu programa katkda bulunan kiiler: niversitemizden, Yrd. Do. Dr. Levent Akdeniz (letme Blm) Do. Dr. Mustafa Akgl (Endstri Mhendislii Blm) Prof. Dr. Selim Aktrk (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Aslhan Salih Altay (letme Blm) Yrd. Do. Dr. Osman Alp (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Emre Berk (letme Blm) Prof. Dr. Erdal Erel (letme Blm) Figen Eren (Endstri Mhendislii Blm) Prof. Dr. Nesim Erkip (Endstri Mhendislii Blm) Prof. Dr. Erhan Erkut (letme Blm) Yrd. Do. Dr. Murat Fadlolu (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Kaan Gkbayrak (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Yavuz Gnalay (letme Blm) Prof. Dr. lk Grler (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Bahar Yeti Kara (Endstri Mhendislii Blm) Do. Dr. Oya Ekin Karaan (Endstri Mhendislii Blm) Do. Dr. Osman Ouz (Endstri Mhendislii Blm) Prof. Dr. Mustafa . Pnar (Endstri Mhendislii Blm) Prof. Dr. hsan Sabuncuolu (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Doan Serel (letme Blm) Yrd. Do. Dr. Alper en (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Mehmet Rt Taner (Endstri Mhendislii Blm) Prof. Dr. Barbaros Tansel (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Ayegl Toptal (Endstri Mhendislii Blm) Yrd. Do. Dr. Emre Alper Yldrm (Endstri Mhendislii Blm) Orta Dou Teknik niversitesinden, Yrd. Do. Dr. Haldun Sral (Endstri Mhendislii Blm) Sanayiden, Gney zaltan (Arelik Bulak Makinesi Fabrikas) Serkan Tepe (Arelik Bulak Makinesi Fabrikas) Tanzer Tunalp (Arelik Bulak Makinesi Fabrikas) Pnar Ger (Coca-Cola Sat ve Datm A..) etin zata (Coca-Cola Sat ve Datm A..) Hakan entrk (Cognis Kimya A..) Sabahnur Demirci (Doadan Gda rnleri Sanayi ve Pazarlama A..) Cem Okur (Doadan Gda rnleri Sanayi ve Pazarlama A..) Hamit Gnaan (Eczacba Artema) Kemal Tacolu (Eczacba Artema)

Sedat ahin (Anadolu Efes Biraclk ve Malt Sanayii A.. Ankara Fabrikas) Etkin Binbaolu (Eti irketler Grubu.) Engin lova (Eti irketler Grubu.) Faruk Akpnar (Faf Vana A..) Umut alr (Faf Vana A..) Cemil Demir (Man Trkiye A..) Sleyman Koak (Man Trkiye A..) Ferhan Salman (Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas) Feray Akst (Procter & Gamble) Gkhan Tademir (Procter & Gamble) Bahadr Sanalan (Tusa Havaclk ve Uzay Sanayii A..) Nejat Kutup (Knauf A..) Songl Anl (Tepe Mobilya Tic. A..) Uur Gksel (Unilever) Blent Snmez (Yaln Enstits danman) Teekkr ederiz.

NSZ

Bu kitap, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blmnde niversite-Sanayi birlii Program erevesinde 2005-2006 retim ylnda gerekletirmi olan sanayi projelerinin bazlarnn zetlerini kapsamaktadr. Bu program, 1995 ylnda sistem tasarm derslerinin (bitirme projelerinin) sanayi projelerine dntrlmesi ile balatlmtr. Aradan geen sre iinde ok sayda farkl irketle toplamda 148 proje gerekletirilmitir. Son yllarda birlikte allan irketler arasnda ARAS KARGO, ARELK, ASELSAN, BLKENT, COCA COLA, DOADAN, ECZACIBAI, EFES, EMEK ELEKTRK, ERKUNT, ET, FAF, FRTOLAY, FNSS, GATE, GIPTA, KNAUF, MAN, METEKSAN, MERKEZ BANKASI, MLL PRODUKTVTE MERKEZ, ONKOLOJ HASTANES, ODESA, ORS, P&G, REAL, ROKETSAN, TAI, TEPE MOBLYA, TRKSAT, TRK TRAKTR, UNILEVER, YURT KARGO, YKSEK HTSAS HASTANES saylabilir. Endstri Mhendislii Blm son snf rencilerinden oluan proje ekipleri firma ve niversite danmalarnn katklaryla firmann belirledii gerek problemleri zmektedirler. Yaplan bu projeler firmann kulland bir rn, yntem veya hizmet eklinde ilgili firmaya nemli yarar ve katma deer salamaktadr. 2002-2003 retim ylnda yaplan projeleri sanayimizin sekin kurulular ile paylamak, eitli sektrlerden gelen farkl firmalarn birbirleriyle ve niversite ile olan etkileimini artrmak amac ile Bilkent Endstri Mhendislii Proje Fuar ve Yarmasn balattk. Bu paylam daha kalc ve yaygn klmak iin de Endstri Projeleri kitab serisini hazrlam bulunmaktayz. Bu kitapta 2005-2006 retim ylnda yaplan projelerden seilenler, gizlilik ilkesine bal kalnarak zet halinde sunulmaktadr. Kitaba girecek olan projelerin seim aamasnda desteklerini esirgemeyen meslektalarmz Prof. Dr. Selim Aktrk, Yrd. Do. Dr. Osman Alp, Prof. Dr. Erdal Erel, Yrd. Do. Dr. Haldun Sral, Yrd. Do. Dr. Mehmet R. Taner, Yrd. Do. Dr. Ayegl Toptal ve Blent Snmez e ve Sanayimizden Mustafa Atilla (Cyberpark), Mehmet akir Gvendi (McKinsey), Aydemir zbek (Eczacba) ve Hakan zcana (MAN) teekkr ederiz. Ayrca bu kitap projesine salam olduu destek ve katklarndan dolay Rektrmz Sn. Prof. Dr. Ali Doramacya ok teekkr ederiz. hsan Sabuncuolu - Bahar Yeti Kara Bilkent niversitesi , Endstri Mhendislii Blm

Endstri Mhendislii Blm Bakanndan Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm 1995 ylnda Accreditation Board for Engineering and Technology (ABET) adl bamsz kurulu tarafndan deerlendirildi ve akredite edeerlilii ald. Trkiye'de akredite edeerlii alan ilk endstri mhendislii blm olmas itibariyle bir ilke imza att. Akreditasyon srecini stn baaryla sonulandrmann kazandrd ivme ile, Endstri Mhendislii Blm ayn yl niversite-Endstri birlii ad altnda yeni bir program balatt. Programn ana hedefi son snf rencilerine kapsaml ve derinlikli bir mesleki deneyim kazandrmakt. Programn baars iin daha nce renilmi mesleki bilgilerin gerek hayattan gelen ve nemli zorluklar ieren problemler zerinde hayata geirilmesi gerekiyordu. Aranan niteliklere sahip problemleri tespit etmek zere, Blm'den seilmi retim yeleri sekin endstriyel kurulularla grmeye balad ve bu grmeleri her yl giderek artan younlukta srdrd. Bu grmelerde amalanan, o firmann gndemine girmi olan ve zm bekleyen gerek problemlerin firma yetkililerince tespit edilmesini salamak ve rencilerden olumu 4-6 kiilik proje takmlarna proje olarak verilerek zmlenmesini salamakt. Verilen problemin tam olarak anlalabilmesi, tanmlanabilmesi ve analizinin yaplabilmesi iin rencilerin birok kere firmaya giderek yerinde inceleme yapmalar gerekiyordu. Bu ziyaretlerde firma tarafndan belirlenen yetkili bir kii, yerinde gzlem ve saha almalarnn yaplmasnda veya gerekli personel ile grmelerin yaplmasnda rencilere yardmc oluyordu. Kasm-Mays dnemini kapsayan almalar srasnda renci ekipleri, bir akademik danman retim yesinin de yol gsterimiyle, firmadan ve balantl literatrden elde ettikleri bulgular deerlendirebilecekler, zgn ve nitelikli zmler reterek mesleki deneyimlerini nemli dzeyde arttrabileceklerdi. 1995'ten bu yana onbir yldr baaryla srdrlen bu program dnlen hedefleri nemli lde tutturdu. Her yl ele alnan projelerin baars, ekipte yeralan rencilerin alma disiplini ve zverisine bal olduu kadar, ele alnan problemin karmaklndan, firma yetkililerinin ve akademik danmann ynlendirmelerinden de belirli llerde etkilenebilmektedir. Bazen akademik ynden ok da gl olmad sylenebilecek proje ekipleri, doru ynlendirme ve tutkulu bir alma sonucu nitelikli projeler ve zmler retebiliyorken, daha baarl olabilecei dnlen baz ekiplerin kendilerinden beklenenleri tam olarak veremedikleri gzlemlenebilmektedir. ii

Bu yl ncs dzenlenen Bilkent Endstri Mhendislii Proje Yarmas ve Fuar'nda btn bir yl zveri ile projeleri zerinde alarak geirmi rencilerimizi kutlamak, sekin nitelikleriyle n plana ckan projeleri dllendirmek, ayrdklar zaman ve emek ile programn hedeflerine ulamasnda byk katklar olan firma yetkililerine teekkr etmek zere bir araya gelmi bulunuyoruz. Bir yl boyunca kouturan, youn ve zverili almalaryla programn hedeflerine uygun ekilde yrmesinde byk abalar ortaya koyan programn koordinatrleri Prof. Dr. hsan Sabuncuolu ve Yrd. Doent Dr. Bahar Yeti Kara hocalarmza ve asistanlarna da ayrca teekkr ediyorum. Elinizde tuttuunuz bu kitapk, niversite-endstri ibirlii erevesinde yeniden ekillendirdiimiz IE 477-478 retim Sistemleri Tasarm dersimizde ortaya kan youn emek ve abalarn son rn. Bizler bu projelerin rencilerimize ok zengin deneyim kazandrdn biliyoruz. nmzdeki yl da niversite-endstri ibirliimizin daha da ilerlemi olarak devamn btn kalbimle diliyorum. Sayglarmla, Barbaros Tansel Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm Bakan

iii

COCA-COLA Sat ve Datm A.. Dou Blgesi Genel Sat Mdrnden Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm rencileri tarafndan hazrlanan Bayilerde tedariki ynetimli stok sistemi gelitirilmesi ve apraz yklemeye dayal bir rn datm sisteminin gelitirilmesi projelerinin, irketimiz Dou Blgesinde uygulanmakta olan sistemlerin iyiletirilmesine ynelik atlan admlara olumlu katklar olmutur. Bayilerde tedariki ynetimli stok sistemi gelitirilmesi projesi ile uygulanmakta olan stok ynetimi sisteminin gelitirilerek bayi stoklarnn optimizasyonu konusunda nemli admlar atlmtr. Bayi stok ynetiminde, yok satmak ile fazla stok bulundurarak envanter maliyetine katlanmak arasndaki optimum degnenin kurulmas ve bu seviyelerin srekliliinin salanmasna ynelik gelitirilen yazlmlar sistemimize dikkate deer iyilemeler salayacak niteliktedir. apraz yklemeye dayal bir rn datm sisteminin gelitirilmesi projesi ile Dou Blgesinde halen uygulanan tama sistemi sorgulanm ve alternatifler deerlendirilmitir. Toplam maliyetler ierisinde nemli bir miktarn tama maliyetlerinden kaynakland dnldnde proje ile ortaya konulan alternatif zm nerileri, irketimizin tama sistemi ile ilgili alaca stratejik kararlara k tutacak nitelikte sonular ortaya karmtr. almalar esnasnda proje gruplarnda yer alan renciler projeler ile yakndan ilgilenmi ve irketimiz alanlar ile birlikte ortak gayret iinde bulunmulardr. Tm bunlarn nda asl nemli olan ise projelerin gerek hayata geirildiinde sistemimize olan somut katklarnn ortaya konmu olmasdr. Dou Blgesi sistemlerinin iyiletirilmesine ynelik bu baarl projelerden tr Blmnze ve rencilerinize teekkrlerimizi sunarz. Dou Blgesi Genel Sat Mdr etin ZATA

iv

DOADAN A.. Genel Koordinatr'nden Trkiye'nin zengin florasnda yetien yararl bitkileri lezzetli aylara dntrmek amacyla 1976 ylnda bitki ay retimine balayan Doadan, 1998 ylnda svireli MKT Holding ile yapt ortaklk ile bymesini ivmelendirerek bugn Trkiye bitki meyve ay pazarnn lideri konumundadr. Srekli kendini yenileyen ve gelitiren organizasyon yaps ierisinde Doadan, niversite ve sanayi arasndaki bilgi ve teknoloji transferini bir frsat olarak deerlendirmeye devam etmekte ve geen sene baaryla biten ilk projenin ardndan ikinci proje olarak Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm rencileri ile "Datm Lojistii Maliyetlerinin Optimizasyonu" projesini gerekletirmitir. Kuruluumuz ve proje ekibi tarafndan gerekletirilen bu alma sonucunda Doadan'n bilimsel destek ihtiyac hissettii lojistik maliyetleri konusunda, tasarm almalar devam eden ERP projesi ile entegre olabilecek yapda sonulara ulalmtr. Proje sonucu olarak lojistik maliyetlerimizin optimum seviyede olabilmesi iin gerekli satn alma ve datm stratejilerinin oluturulmas ve esnek yapnn korunmas salanabilmitir. Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm ile yaplan almalarda desteklerini esirgemeyen Sayn Prof. Dr. hsan Sabuncuolu, Yrd. Do. Dr. Bahar Yeti Kara hocalarmza ve proje sresince desteklerini esirgemeyen akademik danmanmz Sayn Do. Dr. Oya Ekin Karaan'a teekkrlerimizi sunarz. Sekiz aylk alma dneminde proje ekibini gsterdikleri performanstan dolay kutlar, katklarndan dolay teekkr ederiz. Yeni atlacaklar alma hayatnda baarlar dileriz. Serhan Baheliolu Genel Koordinatr

ET irketler Grubu Bakan Yardmcl (Planlama)ndan Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm rencileri tarafndan hazrlanan Talep Tahmini ve Tahmin Bilgileri Ak Sisteminin Tasarm projesi baar ile tamamlanmtr. Proje, detayl bir veri analizi sonucunda nemli oranda rn taleplerini saysal olarak aklamay baarmtr. Ayn zamanda, niteliksel talep tahmin i srecinin tasarm ve nihai talep tahminlerinin hedefler haline getirilmesi ile ilgili tasarm da projede ortaya konmutur. Bu sistemin zerinde iletilecei bir bilgi sistemi nerisi hazrlanm ve rnek bir alma yaplmtr. ET irketler Grubunun Talep Tahmin Sistemi ile ilgili almalarna temel tekil edecek bu almadan dolay rencileri kutlar, blme ve akademik danmanlara teekkr ederim. Etkin Binbaolu Grup Bakan Yardmcs (Planlama)

vi

ET irketler Grubu Bakan Yardmcl (Planlama)ndan Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm rencileri tarafndan hazrlanan Datm A Performans Deerlendirme Sistemi Gelitirilmesi projesi baar ile tamamlanmtr. Proje, Distribtrlk Sistemi performans ltlerini llebilir, nesnel bir ekilde ortaya koymu ve performans deerlendirmesi iin analitik bir metod nermitir. Birok lt ieren bu sistemin ynetilebilirliine ise bir karar destek sistemi tasarm ile katkda bulunulmutur. Karar destek sistemi, izleme, seneryo analizi ve neden sonu ilikilerinin deerlendirilmesine imkan vermektedir. ET irketler Grubunun Distribtrlk Sistemi Performans Deerlendirmesi ile ilgili almalarna temel tekil edecek bu almadan dolay rencileri kutlar, blme ve akademik danmanlara teekkr ederim. Etkin Binbaolu Grup Bakan Yardmcs (Planlama)

vii

MAN Trkiye A.. Lojistik Ambar Mdrlnden MAN Trkiye A.. ve Bilkent niversitesi ibirliiyle yrttmz projelerimiz yllardr baaryla srdrlmektedir. Getiimiz sekiz ay boyunca zerinde altmz Tayc Takip Sistemi projesi 2006 mays ay itibariyle baaryla tamamlanmtr. Projemizin k kayna, MAN Trkiye A.. yneticilerinin uzun sredir zerinde fikir yrtt ve zm arad tayclarn kontrol altna alnmas gereidir. Her ay fabrikamza 18000 pozisyon malzeme farkl tiplerde tayclarla gelmektedir. Bu nedenle tayclarn takip edilmesi fabrikamz iin byk nem arz etmektedir. Fabrikamza en ok fayda getirecek tayc takip sisteminin tasarlanmas ve uygulamaya geirilmesi baaryla gerekletirilmitir. Projemiz kapsamnda, fabrikada kullanlmakta olan tayc tipleri belirlenmi, saym yaptrlm ve btn tayc tiplerinin zelliklerini ieren bir veritaban oluturulmutur. Yaplan alma MAN Trkiye A..de kullanmakta olduumuz ERP sistemi BAANla btnletirilmi, bylelikle projenin sistemsel aya da tamamlanarak aktif olarak kullanlmaya balanmtr. Projenin alt dallar olarak tayclarn fabrika ierisindeki fiziksel aknda ve bo tayc alanlarnn yerleiminde dzenlemeler yaplmtr. Ayrca, proje esnasnda yeni bir bo tayc alan oluturulmas gerekli grlm ve belirlenen bu alann yerleim plan da yaplp kullanma alnmtr. Tayclar takip eden bir sistem oluturulmas firmamza katk salam ve tayc kayplarndan kaynaklanan ek maliyet ortadan kaldrlmtr. rencilerimiz de teorik bilgilerini ve analitik dnme yeteneklerini gerek bir problemin zmnde kullanarak gelecekteki i hayatlar iin nemli tecrbeler edindiler. renci arkadalarma zverili ve profesyonel almalarndan dolay teekkr ediyor ve baarl birer kariyer diliyorum. Ayrca, irketimizde byle bir almann yaplmasn salayan ve i dnyasna deerli mhendisler kazandran Bilkent niversitesi Endstri Mhendisli Blmne katklarndan dolay ok teekkr ediyorum. Cemil DEMR Lojistik Ambar Mhendisi emsettin TURAN Lojistik Ambar Yneticisi

viii

TUSA Havaclk ve Uzay Sanayii Malzeme ve retim Planlama Mdrnden Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm rencileri tarafndan fabrikamzda yaplan Detay Para malathanesinde Tezgah izelgelemesi konulu proje almas, rencilerin zverili ve baarl almalar sayesinde, TAInin bugn ve ileride pek ok adan faydalanabilecei bir alma olmutur. TAI olarak, proje almasn yapan rencilere ve kendilerine projenin etkinliinin arttrlmasnda destek olan ve rehberlik eden retim yelerine teekkrlerimizi sunarz. Sayglarmzla, Mustafa Erdal KAZANCI Malzeme ve retim Planlama Mdr

ix

TEPE MOBLYA Tic. A..den Tepe Mobilya, 1968 ylnda kurulmu, lkemizin en eski ve en byk mobilya retim kapasitesine sahip irketlerinden biridir. Avrupa Topluluu'nun kabul ettii tm normlara uygun kalitesi ve ayrntlardaki titizlii ile rn yelpazesini srekli olarak yenilemekte ve zenginletirmektedir. Tm rnlerimizde, E1 normunda malzeme ve Avrupa standartlarna uygun, insan salna ve evreye zarar vermeden en son teknoloji kullanlarak, her trl ev ve ofis mobilyalar yksek kalitede ve ada standartlara uygun bir ekilde retilmektedir. Bu rnler hem Tepe Home maazalarnda, hem de Tepe Mobilyann Trkiyede yaygn 100 adet bayiinde mterilere sunulmaktadr. Tepe Mobilya, mobilya sektrnde faaliyet gsteren ve saylar her geen gn artan firmalardan ok farkl baz zelliklere sahiptir. rnein demeli rnlerde, mterinin tercih ettii kuma zel olarak mterinin diledii modele denmekte ve teslim edilmektedir. Maazalarmzda 100 den fazla koltuk eidi, 2000e yakn kuma ve 20 renk hakiki deri ile demeli rnlerde mterilerimizin her trl ihtiyacna cevap verilmektedir. Demeli rnlerimizi tamamen tarz olarak destekleyen sehpa takmlarmz, yemek odalarmz ve dolap nitelerimiz, doal kaplamal ve yonga levha zeri melamin kaplamal olarak 250yi akn farkl rnle maazalarmzda sata sunulmaktadr. Standart retimin yansra kurulduu gnden bugne kadar bir ok byk projeye imza atm ve bu alanda da aranlan ve gvenilen bir firma olduunu kantlamtr. Oteller ve Turizm Kompleksleri, Eitim Yaplar, Merkezleri, Konferans Salonlar, Salk Yaplar, Maazalar, Havaalanlar gibi zellik ve uzmanlk gerektiren byk kapsaml projelerin komple dekorasyon ve tefri ilerini de baar ile yapm ve yapmaya devam etmektedir. Sonu olarak; farkl fiyat seenekleri ve tasarm zenginlii ieren standart rnlerinin yansra, deiik konulardaki projeli dekorasyon ileri alannda da, bugn yurt iinde ve yurt dnda giderek byyen ve glenen yapsyla Tepe Mobilya; mterilerine en doru, ekonomik hzl ve gvenilir zmler sunmaya devam etmektedir. lkemizin gelimesinde niversite-Sanayi ibirliine inanmaktayz. Bilime ve eitime destek iin Bilkent niversitesi Vakfna her trl desteimiz, her aamada devam etmektedir. x

Bilgi ve enerjilerini bu projede kullanmaktan kanmayan, Bilkent niversitesi Endstri Blm proje ekibine ve retim grevlilerine teekkr ederiz birliimizin gelecek yllarda da devamn dileriz.. Tepe Mobilya Tic.A..

xi

UNILEVERden
Unilever olarak insanlarn hayattan daha fazla zevk almalarna, kendilerini iyi hissetmelerine, iyi grnmelerine, kendilerine daha fazla gvenmelerine, yaamdan daha fazla keyif almalarna ciddi katk saglayan, bu konuda iyi bir yardmclk grevi stlenen markalarla; gnlk hijyen,beslenme, kiisel bakm ihtiyalarn karlamay amalamaktayz. Dnya apnda ciddi bir gemii olan Unilever yllardr piyasann ve tketicilerin iinde ve yannda olmas sebebi ile ciddi deneyimler edinmi olup, bu deneyim ve gemiten gelen esiz miras gelecekte bymemizin temelidir. Unilever Trkiye, Trkiyenin nde gelen fmcg (hzl tketim rnleri) firmalarndan birisi olarak faaliyet gstermektedir. Gerek yerli-ok uluslu bir irket olarak; bilgi birikimimizi uluslar aras uzmanlmz trkiye tketicisinin hizmetine sunmaktayz. Universite-sanayi ibirliine ok nem veren irketimiz 2005 ylnda baar ile yaplan ve 2. lik kazanan ve ayn zaman da irketimizde uygulanmaya balanan dist score card projesinden sonra 2. Ortak almamz olan OSA projesine de son derece nem vermektedir. Trkiyede yaklak 116.000 perakende nokta bulunmakta, biz bunlarn 65.000 ine direkt kalan ksma ise indirekt olarak hizmet vermekteyiz. Tketicinin mamlleri talep ettii her noktada stokoutsuz olarak bulunmak son derece nemli. Bu proje ile sat noktalarnda belirlediimiz skularn tketicinin talep ettii her an raflarda bulunmasna ciddi bir katk salayaca kansndayz. lmlemelerin belli periyodlarda yaplmas ve annda aksiyona geilmesinin salanaca sistemin kurulmas son derece nemlidir.Projenin ayn zamanda Unileverin uan ki altyapsna hzl bir ekilde entegre olabilmesi ve uygulanabilirliinin ok yksek olmas daha fazla deer katmaktadr. En nemlisi hayata geirilebilir olmasdr. Bilkent grencileri, irketimiz, piyasadaki mterilerimiz iin son derece faydal, sektre katk salayan bu projenin yaratclar olan Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blmne ve proje grubuna teekkrlerimizi sunuyoruz. Projelerin devam dileiyle. Ahmet Coar VP Customer Development Halil Erkman Customer Development Director, General Trade East

xii

Bulak Makinesi Montaj Hatt Tasarm Projesi Arelik Bulak Makinesi Fabrikas
Proje Ekibi Nazl Altunbaak Mehmet Ayranc Sezin Gner A. Burak Pa Serdar Trkmen V. Egemen Ulusan Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara irket Danman Gney zaltan, Arelik Bulak Makinesi Fabrikas retim Yneticisi Akademik Danman Prof. Dr. Erdal Erel, Bilkent niversitesi letme Fakltesi

ZET
Arelik Bulak Makinesi letmesinde montaj hatlarndaki 450 farkl modelin kk retim bekleriyle retimi, kapasite kullanmnda verimin dmesine neden olmaktadr. Bu projenin amac, mmkn olduunca az sayda istasyonla hattn dengelenmesi ve verimin arttrlmasdr. Bunun iin Arelik Bulak Makinesi letmesine zg bir montaj hatt tasarm gelitirilmi ve tasarm Java ve C++ programlama dilleri kullanlarak bir yazlma dntrlmtr. Gelitirilen tasarmn bir pilot uygulamas yaplm ve bu deneme sonucunda yaklak %12 verimlilik art salanmtr. Anahtar Szckler: Hat Dengelemesi, Karma retim.

1. Firma Tantm 1.1 Firma Tantm Ankara Arelik Bulak Makinesi Fabrikas, 1992 ylndan bu yana Sincan Organize Sanayi Blgesinde bulak makinesi retimini srdrmektedir. 1993 ylnda seri retime geen fabrika, Trkiyenin i piyasasna ve bata Avrupa Birlii lkeleri olmak zere 55 farkl lkeye 450dan fazla modeliyle bulak makinesi sat yapmaktadr. Son on ylda ok hzl bir gelime gsteren Arelik; tam boy, yar ankastre ve tam ankastre bulak makineleri gibi farkl trleri ieren geni bir yelpazede retim yapabilecek duruma gelmitir. 1.2 Sistem Tantm Ankara Arelik Bulak Makinesi Fabrikas, retimini Montaj-1 ve Montaj-3 olmak zere iki ana montaj hattnda gerekletirmektedir. Montaj-1 hattnda gnlk iki vardiyada 1600 bulak makinesi retilirken, bu rakam Montaj-3 hattnda 2200 makineye kadar kabilmektedir. Montaj-1de retilen modellerin arasndaki varyasyonun fazla olmas ve hat zerinde mteriye zel rnlerin retilmesi, bu hattn sk sk yeniden dengelenmesini gerektirmektedir. Deien piyasa koullar Arelikin retim miktarlarnda deiiklik yapmasn zorunlu klm, getiimiz 9 ay ierisinde kez kapasite arttrmna gidilmitir. retim kapasitesindeki bylesi artlarn gelecek yllarda da devam etmesi beklenmektedir. Arelikin hzla artan yurt ii ve yurt d taleplerine cevap verebilmesi iin, montaj hattnn artan retim miktarlarna ve azalan evrim zamanlarna gre yeniden dengelenmesi gerekmektedir. 2. Projenin Tanm zerinde altmz Montaj-1 hatt zerinde, ayda yaklak 110 farkl model kk bekler ve sk deiimlerle retilirken, daha yeni bir hat olan Montaj-3 hattnda retimin daha byk beklerle yaplmas, Montaj-1 hattnn Montaj-3e kyasla daha dk verimlilikte almasna neden olmaktadr. Deerlendirmelere gre, Montaj1 hattndaki i gc verimlilii 0,88 makine/adam-saat iken, bu deer Montaj3 hattnda 0,98 makine/adam-saat seviyesindedir. Montaj1 hattnda retim kapasitesinin ve verimin dk olmasnn sebeplerini u ekilde sralayabiliriz: Bir hat zerinde bir ayda 110 farkl modelin retilmesinden kaynaklanan izelgeleme zorluklar, Kk beklerle yaplan retim yznden ok sk model deitirme ihtiyac, Ayn istasyondaki montaj srelerinin, farkl rn modellerine gre byk deikenlikler gstermesi. Projemizin amac, Montaj-1 hattnda hedeflenen retim kapasitesi artnn, istasyonlardaki i gc kaybn en aza indiren bir hat 2

dengelemesi ile salanmas ve verimliliin Montaj-3 hattnda gzlemlenen i gc verimlilik deerlerine yaklatrlmasdr. 3. Analiz retim hattnn, yl iinde artan retim temposuna, hatta retilecek yeni rnlerin ve bu rnlere zg yeni operasyonlarn eklenmesine bal olarak yeniden dengelenmesi gerekmektedir. rnein, 2005 yl Ekim aynda 550 makine/vardiya retim temposunda alan Montaj-1 hatt, retim hedeflerinin ykselmesiyle Kasmda 650 makine/vardiya, 2006 yl ubat aynda ise 800 makine/vardiya retim temposunda alacak hale getirilmitir. Mevcut durumda, hattn dengelenmesi montaj hattndan sorumlu kii tarafndan manuel yaplmaktadr. Dengelemenin manuel yaplmas uzun bir zaman almaktadr. Bu uygulama, eitli faktrleri gz nnde bulundurarak hattn dengelenmesini salamakla birlikte, montaj ilemlerinin istasyonlara atanmas srasnda zaman boluklarnn ortaya kmasna ve gerekenin zerinde bir sayda istasyon kullanmyla retim yaplmasna neden olmaktadr. Bu sorunlar zmek iin, projede, dengelemeyi bilgisayar ortamnda daha hzl ve daha verimli yapmay salayan, istasyonlarda oluan bo zaman azaltrken retim ortamn ve ilemlerin zelliklerini de dikkate alan bir tasarm yntemi gelitirilmesine karar verilmitir. 3.1. Problem Analizi ncelemekte olduumuz Montaj-1 hattnn dengelenmesi problemi, Karma retim montaj hatt dengeleme problemi olarak tanmlanabilir. Montaj hattnda ok farkl modeller retilmektedir. Bir modelin montaj hattndaki retimi srasnda, 150den fazla montaj operasyonundan, retilen model ile ilgili olanlar yaplmaktadr. Probleme uygun bir zm bulabilmek iin, hattn aada verilen zellikleri dikkate alnmtr: Sabit lem Zamanlar: Montaj hattnnn incelenen blmnde yaplan ilerin tamam elle yaplmaktadr. Elle yaplan bu ilemler iin ayrlmas gereken zamanlar, ierdikleri i paracklarnn yaplmas iin gereken standart zamanlara gre hesaplanmaktadr. Montaj yapan iinin yorgunluundan veya montaj ileminde grlebilecek bir hatadan kaynaklanabilecek gecikmeler iin hesaplanan srelerde gecikme paylar braklmaktadr. ler tahsis edilen zamanlarda yapld iin bu srelerin almas nadir rastlanan bir durumdur. ler nceden belirlenen zamanlar iinde yapld ve iiler iin belirlenen zaman almadan kulland iin, montaj ilem zamanlarnn sabit olarak deerlendirilmesi uygun bulunmutur. Bu zelliiyle, Montaj-1 hatt, deterministik ilem zamanlarna sahip bir montaj hatt olarak ele alnmtr. Hattaki retim istasyonlar arasnda yar mamllerin biriktirilebilecei ara stok alanlar yoktur. Fakat dengelemenin 3

yapld 39 istasyondan yalnzca 26 istasyon retimde kullanld iin, kullanlan iki istasyon arasndaki bo istasyonlarda yar maml tutulabilmektedir. te yandan, ara stok tutulmamas, bo braklan 13 istasyon herhangi bir ekilde doldurulduunda, hattn belli blmlerinde retimin durmasna neden olmaktadr. Ezamansz retim: Montaj hattndaki istasyonlarda birbirinden bamsz olarak ilemlere baland gzlemlenmitir. Dier bir ifadeyle, ezamanl retimin yapld hatlarda olduu gibi her istasyonda ayn anda balayp ayn anda biten bir retim grlmemektedir. Model deiimleri arasnda kurulum zaman yoktur. Operasyonlarn bir ksm sabit bir istasyonda yaplmak zorundadr. Bunun sebebi ise operasyonun yaplabilmesi iin gerekli olan aparat, piston ya da tayc sistemin belli bir istasyonda kurulu olmasdr. Bir takm operasyonlarn ayn istasyonda bir arada yaplmamas gerekmektedir. rnein, bir operasyon rnn n tarafnda yaplrken dier bir operasyon ise arka tarafnda yaplmak zorunda olabilir. Her istasyonda tek bir ii bulunduu iin, bu tip ilerin ayn istasyona atanmamas gerekmektedir. Bir takm operasyonlarn ayn istasyonda ardarda yaplmas gerekmektedir. Bu zelliklere sahip bir montaj hattnn dengelemesinin yaplmas iin montaj hatt, operasyonlar ve modellerle ilgili eitli verilere ihtiya duyulmutur. rnein, operasyonlarn sabit oluu ve ayn istasyonda bulunup bulunmamas gerektii ile ilgili bilgilerin yan sra, operasyonlarn ncelik ilikisini veren izelgeye de ihtiya duyulmutur. Fabrikada montaj hattndan sorumlu kiinin oluturduu ncelik izelgelerine gre, Montaj-1 hatt 4 ana blme ayrlabilmektedir. Bir blmdeki ilemlerin tamam yapldktan sonra dier blme geilebilmektedir. lemler ncelik ilikisine gre yaplacak ekilde istasyonlara yerletirilirken, retimde birbirinden ayrlamayacak ve ayn istasyonda birlikte yaplmas gereken iler, operasyon gruplar halinde toplanmtr. Bu gruplar dengelemede tek bir ilem gibi deerlendirilebilir ve hepsi ayn istasyona atanr. lemler arasnda, gz nnde bulundurulmas gereken bir baka iliki ise, baz ilemlerin birbirine yakn istasyonlarda yaplmas zorunluluudur. ki ilem, ardk istasyonlara ya da aralarna en fazla bir istasyon girecek ekilde atanmak zorunda olabilir. rnein, conta bask sacna ve kap szdrmazlk contasna sabunlu su srme operasyonu bu iki parann birletirilmesinin hemen ncesinde yaplmak zorundadr. Eer birletirme ilemi sabun srlmesi ileminin yapld istasyonda ya da bir sonraki istasyonda yaplmyorsa, sabun kuruyacaktr. Bu nedenle birletirme ileminin sabunlamadan en ge bir 4

istasyon sonra yaplyor olmas salanmaldr. nerilen montaj hatt tasarm, bu ilikiler gz nnde bulundurularak gelitirilmitir. Montaj hatt tasarm iin kullanlmas gereken ncelik izelgesinin dzenlenmesinde, modellere zg ilemlerin ncelik ilikilerini veren model ncelik izelgeleri dikkate alnmtr. Bu izelgeler kullanlarak tm modellerin ilemlerini ieren bir izelge oluturulurken, her model iin geerli olan ncelik ilikileri de korunmutur. Tasarm iin gelitirilen dengeleme algoritmas, operasyonlarn sabitlii, baz operasyonlarn birbirini takip etmesinin gereklilii ve beraber yaplamayacak operasyonlarn farkl istasyonlarda tutulmasnn zorunluluu gibi kstlar dikkate alarak mmkn olan en yksek verime ulamay hedeflemektedir. 3.2. Literatr Tarama Montaj hatt dengeleme problemleri, montaj hattnn amalanan ilevlerine gre farkl ekillerde incelenir. Birinci tip problemlerde, hattn sabit ve bilinen bir evrim zamanyla alt varsaylr ve bunu salayacak en dk sayda istasyonla bir hat dengelemesi hedeflenir. Hattn ierdii istasyon saysnn sabit olduu ikinci tip problemlerde, hat dengelemesi en ksa evrim sresine ulalmas amalanarak yaplr. nc tip problemlerde ise, istasyon says ve evrim zamanlarnn arpm en dk olacak ekilde, bu iki karar deikeni birlikte ayarlanr (Becker ve Scholl, 2006). Ele aldmz Montaj-1 hatt belirli bir alma temposuna sahip olduu iin, evrim zaman sabit ve verili kabul edilmitir. Bu nedenle, Montaj-1 hattnda ele aldmz problem birinci tip bir problemdir. Projede, en yksek verimlilii en az ii saysyla salamak iin, en dk istasyon saysyla hat dengelemesinin yaplmas hedeflenmitir. Literatrdeki hat dengeleme problemleri taranm, karma retim hat dengeleme problemini ele alan eitli zm yntemleri deerlendirilmitir. Birden fazla modeli eitli biimlerde bir araya getirerek dengeleme salayan gelitirdiimiz zm yntemi, dier bir deyile Bloklamal Bileik rn Modeli yntemi, Yntembilim blmnde ayrntlaryla anlatlmaktadr. oklu rn grubunun, bileik yapay bir rn altnda bir araya toplanmasndan sonra, bu bileik rnn hat dengelemesinin yaplmas gerekmektedir. Algoritmamz gelitirirken, hat dengeleme literatrndeki buna paralel yaklamlar incelenmitir ve almamzda bunlardan faydalanlmtr. zellikle, literatrdeki mevcut algoritmalar inceleyen, belli bal zelliklerine gre karlatran ve baarlarn deerlendiren makaleler gz nnde bulundurulmutur (Scholl ve Becker, 2006). Sonu olarak, istasyon evrim srelerini sabit tutarken kullanlan istasyon saysn en aza indirmeyi amalayan problemimiz iin, incelenen makalelerdeki yntemlerden esinlenen, ama hattn 5

kendine zg zelliklerinden tr, bunlardan farkl ve yeni bir yntem gelitirilmitir. 4. Yntembilim Mevcut dengelemede retilen toplam 110 model, operasyon benzerlikleri dikkate alndnda 14 ana model altnda incelenmitir. Arelik Bulak Makinesi letmesinde kullanlan mevcut yntemde bu 14 model arasndan tm rnleri temsil eden bir model seilerek bu modele gre bir hat dengelemesi yaplmaktadr. Modelin seilme nedeni, ok sayda model iin ortak olan operasyonlar iermesidir. Bylelikle, karma retim hat dengeleme problemi, tekli model retim hat dengeleme problemine indirgenmi ve problemin zm kolaylamtr. Fakat btn modeller dikkate alnmad iin, seilen model dndakilerin retimi yaplrken verim kayplar grlmektedir. Seilen modelde bulunmayan fakat dier modellerde bulunan operasyonlarn hat dengelemesine eklenmesiyle evrim sresinin almas ve baz modeller iin ok fazla istasyon bo zamannn ortaya kmas grlen verim kayplarnn nedenleridir. Hem problemi tekli model retim hat dengelemesine indirip analizini kolaylatrmak hem de 14 modelin tm operasyonlarn gz nnde bulundurmak iin bileik rn modeli nerilmitir. Burada, elimizdeki 14 farkl modele ait operasyonlarn ncelik izelgeleri dikkate alnarak, btn operasyonlar ieren hayali bir model elde edilmitir. Bu model, tm operasyonlar ieren hayali bileik model gz nne alndnda istasyonlarda verimlilii arttrrken (kaybolan zamanlar azaltrken), uygulamaya geildiinde model farkllklarndan dolay deien istasyon zamanlar nedeniyle, kaybolan zamanlarn ortaya kt grlr. Model deiiklikleri nedeniyle kaybolan zamanlar azaltmak iin, bileik rn modelinde yer alan tm operasyonlar iindeki alternetif operasyonlar birletirilip bloklamal bileik rn modeli elde edilmitir. Eer herhangi iki operasyon, modellerin hi birinde beraber grlmyorsa ve ncelik izelgelerinde model deiikliklerine gre birbirlerinin yerine yazlabiliyorsa, bu operasyonlara alternatif operasyonlar denir. Her modelde byle iki operasyondan en fazla biri bulunur. Bu operasyonlar birbirleriyle yer deitirebildiinden, bu yntemle dengeleme yaplrken alternatif operasyonlar tek bir operasyon gibi dnlerek ayn istasyona atanr ve operasyon sresi olarak da zaman byk olan operasyon kullanlr. Bu sayede, iki operasyonun atamas ayr ayr yapldnda istasyonlarda her modelde grlmesi kesinleen bo zamanlar engellenmi veya azaltlm olur. Bu nedenle, alternatif operasyonlarn iki operasyonun srelerinin maksimumu gz nne alnarak birlikte atanmas, kaybolan zamanlar azaltp istasyonlarn deiik modellere gre kullanm yzdelerini 6

ykseltmitir ve verimlilii arttrmtr. Bloklamal bileik modelin mevcut dengelemeye ve bileik rn modeline gre verimlilii artrd ekteki grafiklerde grlmektedir (Bkz. Ek 1). Hibir modelde bir arada bulunmayan ve her rnde deiimli olarak bulunan operasyonlarn yan sra, sadece bir rne zg bir takm operasyonlar da vardr. Bu operasyonlarn atand istasyonlarda, bunlar gerektirmeyen modeller retilirken bo zamanlar ve verim kayplar ortaya kmaktadr. Mevcut durumda fabrikada elle yaplan dengelemelerde de gzlemlendii gibi, bu trl ek ileri standart ilerden ayr istasyonlara toplayarak, bunlar iermeyen modeller retildiinde istasyonu tamamen bo brakmak mmkndr. Bu ekilde bo istasyonda alan iinin baka bir alanda almaya kazanlmas mmkn olur ve toplam ilem zaman az olan rnlere daha az iilik ayrlarak daha yksek bir verim salanr. Modellerde bulunan ek ilerin bir istasyonda toplanmas mmkn olduunda atamann bunu salayacak ekilde yaplmas, iinin boa geidii zaman azaltarak genel verimlilii arttracaktr. Sonu olarak, ek operasyonlar dikkate almas ile birlikte birden fazla operasyonu birletiren bloklamal bileik rn modelinin kullanlmas ve hat tasarmnn belirlenmesine yardmc olacak programn bu yntem zerinden altrlmas kararlatrlmtr. 5. Uygulama ve Sonular nerilen yntemle elde edilen hat dengelemeleri, fabrikada mevcut teknikle yaplan dengelemelerle karlatrldnda, nerilen hat tasarmnn verimlilii arttrc nitelikte olduu grlmtr. Gelitirilen yntemle bulunan sonular, firmada hat dengelemelerini yapan kiiyle birlikte incelenerek uygulanabilirlii deerlendirilmi, fabrikada kullanlabilir hale gelmesi iin gerekli eklemeler ve deiiklikler yaplmtr. Uygulanabilir hale gelen zm ynteminin kodland program, fabrikada kullanlan bilgisayarlara yklenerek hat dengelemesinden sorumlu kii tarafndan kullanlmas planlanmaktadr. 5.1. Yntemin Mevcut zmle Karlatrlmas Gelitirilen zm ynteminin kodland yazlm ile bulunan sonular, fabrikadaki mevcut hat dengelemesiyle karlatrldnda, nerilen Bloklamal Bileik zm ynteminin, istasyonlarda oluan zaman boluklarn azaltarak genel verimde %12 dzeyinde bir art salad gzlenmitir (Bkz. ekil 1).

zmlerde Ortalama stasyon Velimlilikleri

88,00% 86,00% 84,00% 82,00% Verim 80,00% 78,00% 76,00% 74,00% 72,00% 70,00% Mevcut Durum Bileik zm Bloklamal Bileik zm

ekil 1. Mevcut ve nerilen zmlerin Verim Karlatrmas 5.2. Kodlama Gelitirilen hat dengeleme tasarmnn kulland zm yntemleri, Java programlama diliyle kodlanarak altrlmtr. Kod, kapal sralama (implicit enumeration) yntemi kullanlarak yazlm olup, dengeleme iin en iyi sonucu vermektedir. Ayrca, Java dilinde yazlan kod, fabrikada bilgisayarlara yklenmeyi kolaylatrmak iin C++ diline evrilmitir. Elimizde bulunan operasyon gruplar, zamanlar ve ncelikleri hakkndaki verileri inceleyerek, hat dengelemesini yapan algoritmann girdilerini hazrlayan programmz, ortaya kan zm ve verimlilik deerlerini MS Excel tablolar ve gelitirdiimiz arayz yoluyla raporlamaktadr. zmlerin karlatrlmas iin ekte bulunan grafik (Bkz. Ek 1), bu raporlar kullanlarak oluturulmutur, bunun yannda, gelitirdiimiz grafiksel arayz sonularn daha kolay anlalr bir biimde sunulmasn salamaktadr (Bkz. ekil 2).

ekil 2. Grafiksel Raporlama Arayz 5.3. Uygulanabilirlik Gelitirdiimiz kod iin gerekli veriler fabrikada hat dengelemesinden sorumlu olan birimden alnmtr. Bu veriler kullanlarak program altrlm, programn ktlar hat dengelemesini yapan kii tarafndan incelenip fabrika ortamna uygulanabilirlii dorulanmtr. Mevcut durumda manuel olarak yaplan hat dengelemesi, bundan sonra, gelitirilen yazlm ile otomatik olarak yaplabilecektir. Son yllarda retim kapasitesi srekli artan fabrikada, yeni retim artlarnn gerektirdii tempolar tutturmay salayacak hat dengelemeleri bu yazlm ile elde edilebilecektir. Montaj1 hattnda yeni bir modelin retilmesinin kararlatrlmas durumunda, hat dengelemesinin tekrar yaplmas bu yazlm ile salanacaktr. Yl iinde birka defa grlebilecek bu trl deiiklikler iin kullanmnn yan sra, retim temposunda grlen gnlk deiimlerin getirecei ii says farkllklarn nceden belirlemek iin de yazlm kullanlacaktr. 5.4. Uygulama Alan Gelitirilen hat dengeleme yazlm Montaj1 hattnn ilk yarsn oluturan 39 istasyonluk blmn dengelemesini yapmaktadr. Yazlmn hattn ikinci blmne de uygulanr hale gelebilmesi iin fabrika tarafndan bu blmdeki operasyonlarn zaman, ncelik vb. bilgilerinin salanmas beklenmektedir. Hattn ikinci blmnn de dengelemesinin gelitirilen yntemle yaplmas genel verimlilikte daha byk bir art getirecektir. 9

6. Genel Deerlendirme 2006 yl ubat aynda 800 makine seviyesine karlan vardiya temposu iin, elle yaplan dengelemeye gre daha yksek verim salayan zm yntemimiz, bundan sonraki tempo ve rn deiikliklerinde kullanlmak zere fabrikadaki bilgisayarlara yklenme aamasndadr. Proje, hedeflenen hzl ve verimli bir dengeleme yazlmnn gelitirilmesiyle irket ihtiyacna cevap vermi durumdadr. Gelitirilen yazlmn irkete olan katks iki balk altnda incelenebilir: Verimlilikteki Art: Gelitirilen zm yntemi ile elde edilen hat dengelemesinin, mevcut dengeleme ile karlatrlmasndan grld gibi, %10un zerinde bir verim art salanmtr. Bu, uygulamann yapld ilk blmde istasyon saysnn 26dan 23e drlerek hattn ilk blmndeki ii saysnda 3 kiilik bir azalma salamtr. Bu, ylda 14.000 adam-saatlik i tasarrufu salayan bir iyiletirmedir. Hattn ilk blmnde nerilen bu gelitirme, hattn btnne yayld takdirde daha byk bir verim art salayacaktr. Kararlara Daha Hzl Tepki: Mevcut durumda elle yaplan dengeleme, istasyonlarda daha fazla zaman kaybna neden olmann yansra, uzun zaman gerektirmektedir. Hat dengelemesinin yeni tempolara uydurulmas iin gereken alma bir-iki hafta almaktadr. Bu da verilen tempo art kararnn uygulanmasn geciktirmektedir. Gelitirilen yazlmla, verilen tempo deiim kararlarna, gnlk bir deiim sz konusu olduu durumlar da dahil olmak zere, zaman geirmeden gereken dengelemeyi karmak mmkn olacaktr.

10

KAYNAKA Becker, C. ve Scholl, A. (2006), A survey on problems and methods in generalized assembly line balancing, European Journal of Operational Research, say 168, s. 694-715. Scholl, A. ve Becker, C. (2006), State-of-the-art exact and heuristic solution procedures for simple assembly line balancing, European Journal of Operational Research, say 168, s. 666-693. Scholl, A. ve Klein, R. (1999), Balancing assembly lines effectively A computational comparison, European Journal of Operational Research, say 114, s. 50-58. Scholl, A. ve Klein, R. (1997), SALOME: A bidirectional branch and bound procedure for assembly line balancing, INFORMS Journal on Computing, cilt 9, s. 319-334. http://www.wiwi.uni-jena.de/Entscheidung/alb/ http://sistem.ie.metu.edu.tr http://www.sistems.org/

11

EKLER Ek 1. zm yntemlerinin istasyon kullanm yzdelerine gre karlatrlmas

Modeller Baznda stasyon Kullanm Yzdeleri
100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00%

Verim
50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% FSBI NORDK FS-MID BI-MID FS- HIGH BI-HIGH NORDK-MID FS45BI45 FS-MID45 BI-MID45 NORDK45 NORDK-MID45

Mevcut Durum Bileik zm Bloklamal Bileik zm

Modeller

12

Bayilerde Tedariki Ynetimli Stok Sistemi Gelitirilmesi Coca-Cola Sat ve Datm A..
Proje Ekibi Burcu Biliker ar Cebe Merve elen Il nde Murat Hakan ztrk Kerem Zraman Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara irket Danman Pnar Ger, Coca-Cola Sat ve Datm A.. Dou Blgesi Ofis Koordinatr Akademik Danman Yrd. Do. Dr. Alper en, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
Projemiz temel olarak Coca-Cola ecek A.. bayilerinde bulundurulmas gereken stok miktarlarnn tespitini yapacak, rnler iin gerekli siparileri oluturup gnderme karar alacak ve bu karar verme srelerinin otomasyonunu salayacak karar verme sisteminin gelitirilmesini kapsamaktadr. Sistemimiz stok ynetimi kararlarn matematiksel modellerle temellendirmesinin yannda, rn bulanabilirliini nemli lde arttracak, stok ynetimi karar srelerinde i gc kazanc salayp insan hatas ihtimalini drecek ekilde tasarlanmtr. Anahtar Szckler: Tedarik Zinciri, Envanter Ynetimi Politikalar, Servis Seviyesi, Sipari Kararlar Otomasyonu, Karar Sistemleri

13

1. Firma Tantm Uluslararas Coca-Cola Firmasnn Trkiye temsilcisi olan CocaCola ecek A.. (CC) lkemizde Coca-Cola rnlerinin retim, pazarlama ve datm faaliyetlerini yrtmektedir. Bu projeyi okulumuza teklif eden CC Dou Blgesi Sat Mdrlnn alma alan Zonguldak-Ankara-Antalya illerinin dousunda kalan tm illeri kapsamaktadr. Bu pazar alan yzlm olarak Trkiyenin %75ine, nfus olarak %50sine karlk gelmekte ve CCnin tm lke apndaki satlarnn %35i bu blgede gereklemektedir. CC kendi sektrnde u anda %66lk pazar pay ile lider durumdadr. CCnin retim kalitesi ve retim verimlilii uluslararas standartlar salayacak lde olduka yksektir. Bu yzden retim harici tedarik, datm ve pazarlama gibi operasyonel faaliyetlerde yaplacak iyiletirmeler irketin piyasadaki rekabet gcn daha da glendirecek ve kar potansiyelini arttracaktr. Sektre yeni girilerle daha da artan rekabet, bu alanlardaki iyiletirme almalarn stratejik adan nemli klmaktadr. 2. Tedarik Zinciri Sistemi CC bayileri irketten bamsz zel kurululardr. Sat younluunun az olduu kk yerleim birimlerindeki bayiler Konvansiyonel Bayiler olarak adlandrlmakta, pazarlama, fabrikaya sipari verme ve stok bulundurma operasyonlarn kendileri yrtmektedirler. Sat younluunun fazla olduu yerleim merkezlerinde bulunan ve Karma Bayiler olarak adlandrlan bayilerde ise bayi stoklarnn ynetilmesi, bayinin fabrikaya sipari vermesi (Tedariki Kontroll Envanter Ynetimi) ve rnlerin sat alanlarna pazarlanmas operasyonlar, Alan Sat Merkezlerine bal CC elemanlar tarafndan yaplmaktadr. CCye bal alan Bayi Danmanlar bayilerin stok miktarlarnn dzenlenmesini, fabrikaya sipari verilmesini ve bayinin CC merkezi ile ilikilerinde araclk grevini stlenmektedir. Yksek ve devaml artmakta bulunan SKU eitlilii yznden, stok ynetimi ve sipari kararlarndan sorumlu Bayi Danmanlarnn i yk artm durumdadr. Bayi Danmanlarnn i ykn azaltmak ve bayilerdeki stok ynetimini belirli bir standarda balamak iin CC Dou Blgesi Sat Mdrl Mart 2005te ASR (Automatic Stock Replenishment) Projesini balatmtr. Daha nce internet zerinden ya da telefon ile sipari veren Bayi Danmanlarna yardmc olmak amacyla, proje kapsamnda zerinden sipari verilebilecek bir program tasarlanmtr. ASR program CCnin bilgi iletiim sistemi olan BASIS zerine kurulmutur. BASIS sisteminin kurulu olduu bayilerdeki anlk SKU stok seviyeleri ve bayinin yapm olduu satlar, annda grlebilmektedir. Bayi Danmanlarnn ASRye belli zamanlarda (genellikle ayda bir) her SKU iin kendisinin uygun grd minimum, 14

optimum ve maksimum stok deerlerini girmesi gerekmektedir. Her gece ileyen ASR program girilen bu deerler ile o andaki stok seviyesini kontrol etmekte ve SKU miktarlarnn optimum seviyeye ulaabilmesi iin gereken miktarlarda sipari oluturmaktadr. Sipariler oluturulurken kamyon kapasiteleri gz nnde bulundurulmaktadr. ASR programn IT (Information Technologies) blmnn baarl bir almas ile 2005 sonbaharnda kullanma sokan CC Dou Blgesi Sat Mdrl ynetimi, ASR programnn irketin tm hedeflerini salayabilecek ekilde yeniden dzenlenmesi ve ilevselliinde gzlenen hatalarn dzeltilmesi amacyla niversitemizle ibirliine gitmi bulunmaktadr. 3. Projenin Tanm ve Kapsam Coca-Cola rnleri genel olarak tketicilerin alveri listesine dahil etmedikleri, grld zaman satn alnan rnlerdir. Bu yzden raf bulunabilirliinin yksek olmas CC iin hem karllk hem de uzun vadedeki stratejik hedefler asndan byk nem tamaktadr. retim ve pazarlama ilerini uzun sredir baaryla yrten irketin, zellikle Dou Sat Blgesinde satn arttrabilmesi ve sat kaybetmemesi iin yaanan datm sorunlarn gidermesi ve rn bulunabilirliini %100e yakn bir seviyeye ekmesi gereklidir. Bu bakmdan firmann tedarik ve datm stratejisi olarak temel hedefi yle zetlenebilir: Bayilerde yeterli stok seviyesi bulundurarak, bayilerin mterilerine hibir zaman yok satmamasn salamak; ayn zamanda gereksiz stok yksekliinden ve dourduu masraflardan kanmak. Bu balamda projemizin temel amac yle ekillenmektedir: i) ASR sistemini batan dzenleyerek, sistemin Tedarik Zinciri ve Envanter Ynetimi disiplinlerinin gelitirdii matematiksel modeller temelinde bayiler iin optimum stok seviyelerini doru ekilde hesaplamasn salamak, ii) bu optimum stok seviyelerini tespit ederken yok satma ve stok tutma masraflarn minimum seviyeye ekmek, iii) gelitirdiimiz yeni sistemi ortaya kabilecek tm sorunlar aarak firmada uygulamaya geirmektir. Hedeflenen ama, ksaca, CC iin en uygun Envanter ve Tedarik politikasn tespit edip, programlamaktr. 4. Sistem zmlemesi 4.1. Gzlenen Sorunlar Gemie ynelik yok satma oranlar ve ortalama stok seviyeleri bilgisi bulunmad iin bulunabilirlik orannn tam olarak yzdesi tespit edilememekle beraber, bu orann karma bayilerde %80e vard yetkililerce tahmin edilmektedir. Eski sistemde stok tutma seviyelerinin yok satma olasl hesaplanmadan tespit edildii dnldnde, projemizin en nemli katks yok satma oranlarn ok dk seviyelere ekecek olmasdr.

15

CCnin satlar mevsimsellik gstermektedir. Havann scak olduu aylarda satlar fazla olmakta, havann soumasyla birlikte satlar da dmektedir. Ayrca Ramazan Aynda, ylbanda ve zel promosyon dnemlerinde (Rockn Coke gibi) satlar artmaktadr. zellikle yaz aylar dneminde fabrika deposu yok satar duruma dmektedir. Sat hznn artt dnemlere gei srelerinde de fabrikann stoklarnn tkenmesi ve yklemelerin ylmas gzlenmektedir. Bayi Danmanlar gei dnemlerinde fabrikann yok satabilecei korkusuyla yapay olarak kendi bayilerinin stok miktarn arttrdklar iin fabrikada istenmeyen talep dalgalanmalar grlmektedir. Bundan ayr olarak, bayilerin satlar deme ve promosyonlarla ilgili faktrlerden dolay genelde ayn son haftasna ylm durumdadr. Bu durum da yine retimin istemeyecei ekilde bir talep dalgalanmasna yol amaktadr. Bayiden kaynaklanan ve retimi olumsuz ynde etkileyen bu talep dalgalanmalar, Tedarik Zinciri sisteminde Dalgalanma Etkisinin var olduunu gstermektedir (Bullwhip Effect) (Lee ve dierleri, 1997). Projemizin uygulanmasyla stok miktar kararlar program tarafndan alnaca iin Dalgalanma Etkisinin azalacan ngrmekteyiz. CC yetkililerinin bayilere yaptklar gezilerde birok bayinin, satmas gereken baz rn gruplarn stoklarnda bulundurmadklar fark edilmitir. Bayiler genelde sat hz yksek olan rnlere nem vermekte, sat hz dk olan ama belli tketici evresine hitap eden rn gruplarn ihmal etmektedirler. Bayiler az satan rnleri stoklarnda bulundurup, finansal kaynaklarn envanter dngs yava olan bu rnlere balamak istememektedirler. Fakat gelecekteki pazar pay, rnlerin mteriye tantlmas, sevdirilmesi ve stratejik planlar dnldnde bu rnlerin tm bayilerde bulunup, piyasaya satlmas CC iin ok nemlidir. 4.2. Sistem in Gerekli Kstlamalar ve Varsaymlar Fabrika-bayi aras nakliyeyi salayan kamyonlar genellikle 14 palet kapasitesindedir. Baz nadir durumlarda 16 palet tayabilen kamyonlar ve 20 palet tayabilen trlar kullanlabilmektedir. Bu yzden kodlama aamasnda kamyon kapasiteleri deiken olarak, CC yetkilileri tarafndan gncellenebilecek bir biimde kullanlmtr. Kamyonlarn hepsinin tam dolu ekilde yola kmas gerekmektedir. Bu bize CC tarafndan verilen bir ksttr. Kamyonlar tam doldurulmad takdirde rnler giderken fazlaca sallanmakta, bu da gazl olan rnlerin kalitesinin bozulmasna yol amaktadr. CCnin nakliye masraflarnn stok tutma masraflarna gre yksek olduu gz nne alndnda da, kamyon kapasitelerinin tam dolulukla kullanlmas mantkldr.

16

Programmz sipari kararlarn olutururken siparii verilen rnlerin fabrika stounda var olduunu varsaylacaktr. retim planlamasnn programa tmletirilmesi ve fabrika stoklarnn kontrol altnda tutulmas proje kapsammzda bulunmad iin, bu varsaym gerekli grlmtr. Stoktaki rnlerin tm siparilere yeterli olmamas durumunda gerekli olan tahsis etme ilemi Sevkiyatnn (rn gnderiminden sorumlu kiinin) kontrolndedir. CCnin ve bayilerin maliyet yaps da kendi sistemlerine zel nitelikler tamaktadr. Genel olarak fabrikann ve bayinin fiziksel stok tutma masraflar rn bana ok dk seviyededir ve bu maliyetler rn miktarndan bamsz olan sabit giderlerdir (kira giderleri, eleman maalar, ara giderleri gibi). lkemizde genel olarak nakliye masraflar yksek, alan maalar ve kira giderleri dk olduundan, nakliye masraflar fiziksel stok tutma masraflarna gre rnn maliyetinde daha etkili olmaktadr. 5. nerilen Yntembilim ve Programlama Gelitirilen programmzn amac Bayi Danmanlar tarafndan girilen sat hedefleri gz nne alnarak, sisteme uygun tasarlanan envanter politikalarnn gerektirdii stok miktarlarnn tespiti, bu miktarlar salayacak ekilde bayinin satlarna paralel sipari miktarlarnn oluturulmas ve bu sipari miktarlarnn kamyon kapasitesi gz nnde bulundurularak, gnderme emrinin verilmesidir. Tm ihtiyalar ve istekleri karlayacak ekilde iki aamal bir program tasarm uygun grlmtr. Programn ilk ksm Bayi Danmannn sat hedeflerini sisteme girecei ve gereken durumlarda bu hedeflerde deiiklikler yapabilecei, kullanc ara yz bulunan bir Karar Destek Sistemi eklinde oluturulmutur. Programn ikinci ksm ise ilk ksmdan girdi olarak ald sat hedeflerine bal olarak tutulmas gereken stok miktarlarn hesaplayacak ve bayinin yapt satlara paralel sipari oluturacak bir Karar Verme Sistemi eklinde tasarlanmtr. Bayi Danman matematiksel modellere dayal olan programn ikinci ksmna mdahale edemeyecektir. Java programlama dili kullanlarak hazrlanan programmzn ilk ksmn oluturan, BASISin veritabanlar ile iletiimi ve ara yz kodlamalar IT blm yetkililerince stlenilmitir. Programn ikinci ksmnn tm ise grubumuz elemanlarnca programlanmtr. Programn iki ayr blmnn ilevsel ayrntlarn yle aklayabiliriz: 5.1. Birinci Ksm: Karar Destek Sistemi CC bnyesinde yaptmz incelemelerde ve grmelerde firmann sat stratejisi, sat hedefleriyle salanan bir itme sistemi olarak gzlemlenmitir. Sat hedefleri rn ve pazarlama yapsndan dolay CC iin nemli bir faktrdr. Sat hedeflerine ulamak iin bayi 17

tarafndan gsterilen sat abas rnlerin sat hznda arttrc bir etkiye sahiptir. Bayiyi daha fazla satmaya tevik edecek yaptrmlar, promosyonlar ve dllendirmeler firma bnyesinde mevcuttur. Bu yzden stok seviyelerini tespit ederken temel olarak sat hedeflerinin alnmas doru bir strateji olacaktr. Alan Sat Merkezleri tarafndan yaplan tahminler sonucu her bayi iin aylk toplam koli baznda sat hedefleri tespit edilmektedir. Bu sat hedefi tm SKUlarn toplam eklindedir (Polatl Bayisi Mays Aynda toplam 150.000 koli rn satar gibi). Stok miktarlarnn tespiti ve sipari kararlar SKU baznda verilmek zorunda olduu iin bu genel tahminin SKUlara datlmas gerekmektedir. Bu datm ilemi nceden Bayi Danmanlarnn tecrbelerine dayanlarak el yordam ile yaplmaktayd. Tasarlanan programda bir nceki ay bayinin gerekletirmi olduu sat yzdeleri lt olarak alnacak ve bir sonraki ayn toplam sat hedefi bu yzdelere dayanlarak hesaplanp varsaylan deerler olarak atanacaktr. Varsaylan SKU yzdelerini ve bunlara denk gelen koli miktarlarn Bayi Danman program ara yznde grecek ve bunlar uygun bulursa onaylayacaktr. Uygun bulmadnda ise buradaki dalm oranlarn veya koli miktarlarn deitirebilecektir. Ayrca programdaki baka bir ara yz yardm ile Bayi Danmanlarndan aylk sat hedeflerini, o ayn haftalarna oranlamalar istenecektir (lk hafta aylk hedefin %20sini satabilir gibi). Bir Bayi Danmannn 56 bayiden sorumlu olduu dnldnde 150den fazla SKU iin bu sistem i ykn nemli lde azaltacaktr. Tm bu ilemlerden sonra Bayi Danmannn katks ile her bayi iin haftalk olarak SKU baznda beklenen sat hedefleri elde edilmi olacaktr. kinci ksmda kullanlmak zere de bu haftalk hedefler o haftann i gn saysna blnerek, gnlk beklenen ortalama sat hedefleri tespit edilecektir. 5.2. kinci Ksm: Karar Verme Sistemi Gerekletirilen veri zmlemeleri sonucunda, rnlerin gemi sat hzlarnn birbirlerinden ok farkl olduu gzlemlenmesi nedeniyle rnlerin bu farkl sat hzlarn birbirinden ayracak belli gruplar altnda toplanmas gerekiyordu. Bu amala her bayi iin ok satan ve az satan olarak iki grup oluturulup, ok satan rnler iin (R,S) politikas ve az satan rnler iin (s,Q) politikas olmak zere iki farkl sipari politikas uygulanld. Farkl sipari politikalar uygulanlmasnn en byk nedenlerinden bir dieri de, ok satlan rnler iin her trl deiiklie en ksa srede yant verebilecek bir hedef envanter seviyesi belirlerken; az satan rnler iin envanterde bu rnlerden her zaman belli bir miktar bulunmasn salayabilmekti. 18

Varolan sistem iin uygulanabilirlik ve kolaylk asndan en uygun politika periyodik olmas ve bir kamyonun dolmasn beklemeden sipari verme frsatn sunarak esnek bir sistem yaratmas nedeniyle Cachonun (2001) nerdii (Q,S|T) politikasndan yola klarak elde edilen bir egdml sipari politikasyd. Coca Colann sipari sisteminin egdml olmas nedeniyle, periyodik bir politikann uygulanlmas sipari dzenlenmesinin kolaylamasn ve sipari maliyetlerinin dmesini salayacakt. Bu nedenle srekli bir gzlemin salayaca yararlar da dnlerek, irkette uygulanabilir en dk, baka bir deyile, srekli gzleme en yakn gzlemleme periyodunun 1 gn olmas kararlatrld. Gnlk almas gereken ve talebi deiken olan bir sistemin hatasz ve verimli ileyebilmesi iin, ya da uygulanabilir olmas iin, (Q,S|T) politikasnn gerektirdii karmak hesaplamalardan ve eniyilikten dn verilmesi gerekiyordu. Coca Colann envanter dndaki maliyetleri, sabit bir sipari maliyeti ya da ana nakliye maliyeti iermedii iin, balangta, rnlerin nakliye verimliliini salayarak nakliye masraflarn azaltacak egdml bir politika ile gnderilmesi gereklilii gzard edilebilir. Ana nakliye maliyetinin yokluu, rnlerin envanter konumlarnn belirli bir seviyeye dmesini beklemeden yenileme yaplabilmesine izin veren (R,S) politikas kullanmn uygun kld. Bu nedenle, her bayi ve her ok satan rn iin, basit bir politika olan (R,S) politikasndan yararlanld. Bu politikada 1 gnlk belirlenen R sresi iinde yaplacak olan gzlemlemeler sonucunda, tm rnlerin envanter konumlarn, hesaplanan S seviyesine tamamlayacak kadar sipari yaratlyordu. (R,S) politikas, zellikle talebi zamanla deien sistemlerde istenilecei gibi, S seviyesini dzenli olarak ayarlayabilme frsat da sunacakt (Silver ve dierleri, 1998). Ayn zamanda (R,S) politikas birim ll hareketler varsaymn gerektirmedii, CCde de envanter yenilemeleri srekli olmad ve bu nedenle ilemler toplu olarak gerekletii iin irkete uygun bir politikayd. (Q,S|T) politikasnda, S seviyelerinin belirlenmesinde nemli bir etmen olan ardsmarlama maliyetinin Coca Cola rnleri iin tam olarak belirlenmesi olas olmadndan, oluturulan politika iin S seviyelerinin belirlenmesinde kst olarak servis seviyeleri gz nnde bulunduruldu. Sz edilen servis seviyesi, herhangi bir rnden bir yenileme dngsndeki yoksatmama olasl olarak belirlendi. S seviyelerinin belirlenmesinde servis seviyelerinin kullanlmasndaki en nemli nedenlerden biri de, CCnin amacnn maliyeti drmek deil; var olan maliyetlerde rn bulunurluunu arttrmak olmasyd. Ancak bu politikada da bir siparite gnderilmesi gereken son kamyonun gnderilebilmesi iin daha nce sz edilen ilemsel sorunlar nedeniyle tam dolu olmas gerekliydi. Bu durum da siparilerin gecikmesine neden 19

olabilirdi. Bununla baa kabilecek ve ilk bata gzard edilen egdm tekrar salayabilmek iin blm 5.2.2 ve 5.2.3te ayrntlar aklanan esnek bir sipari oluturma algoritmas gelitirildi. lk bakta literatrde sz edilen egdml yenileme politikalarnn uyguland birok sisteme ok benzer gibi grnse de, CC sisteminin karmakl ve genilii nedeniyle bu sistemlere zm olarak nerilen (s,c,S) (Balintify, 1964), (Q,S) (Axster, 1990), (Q,S|T) (Cachon, 2001) gibi politikalarnn uygulanmas, hem sistemin genel yaps, hem de gerektirdii ayrntlar nedeniyle olas deildi. 5.2.1. ok Satan ve Az Satan rnler iin S ve s Seviyelerinin Belirlenmesi ok satan rnler iin S seviyesi belirlenirken, yaplan veri zmlemelerinde rakdeerlerin karlmas halinde gzlemlendii zere, tm ok satan rnlerin hafta iindeki gnlk sat deerlerinin normal dalm gsterdii varsayld. S seviyesinin belirlenmesi iin nemli etmen gz nnde bulunduruldu: Programn ilk ksmndan gelen bir hafta iin gnlk sat tahminleri Geen yllardaki satlarn hafta iindeki deiimleri stenilen servis seviyesi Sistem daha nce de sz edildii gibi bir itme sistemi olduundan, programn ilk ksmndan gelen sat tahminleri, o hafta yaplacak sat iin iyi bir ortalama sat deeri salayacakt. Ortalamadan sapma iin kullanlabilecek gemi tahmin hata verileri bayi dzeyinde tutulmadndan, Bollapragada ve Mortonun (1999) snrl gemi verilerine sahip rnler iin nerdii ynteme paralel olarak, bir sonraki haftada olacak sapmann, gemi sat verilerindeki hafta iinde var olan deiimlerle hesaplanmasna karar verildi. Bu dorultuda, her bayi iin, mevsimler arasndaki deiimleri de hesaplamaya katabilmek amacyla gemi 96 gnn sat verileri kullanlarak, teslimat ve gzden geirme sresince gelebilecek talep iin bir deikenlik katsays hesapland. Ek 1.1de gsterildii gibi, 2 gnlk teslimat sresi ve 1 gnlk gzden geirme sresinin toplam olan 3 gnlk satlarn hafta iindeki ortalama deikenlik katsays hesapland ve sat tahmini standart sapmas elde edildi. Teslimat ve gzden geirme sresi ierisinde gelecek talebin normal olduu varsaylarak bu srede gelebilecek talebi karlayabilecek servis seviyesini elde etmek iin tutulmas gereken stok miktarn belirleyecek S seviyesi, Ek 1.2nin ilk formlnde gsterildii gibi standart normal dalm ve sat tahmini standart sapmas yardm ile hesapland. Bir rnden bir palete konulabilecek en kk miktar bir sra olduu iin, az satan rnler aylk yaklak olarak bir sradan az satan rnler olarak belirlendi. Bylece bu tip rnler iin daha basit bir 20

politika olan (s,Q) politikas izlenebilecekti. Bu politika, az satan rnlerin envanter konumlar belli bir seviyeye geldiinde bu rnlerden bir sra sipari verilmesidir. (s,Q) politikas srekli gzden geirme gerektirmesine ramen sat hz ok yava olan bu rnler iin bir gnlk gzden geirme politikasnn srekli olduu varsaylabilir. Yeniden sipari verme noktas, sin hesaplan Ek 1.2deki ikinci formlde gsterilmektedir. Stok seviyeleri belirlenirken kullanlacak servis seviyesinin belirlenmesi CC yetkililerine braklmtr. Ancak verecekleri kararlar iin kendilerini ynlendirebilmek amacyla her bayideki az satan ve ok satan rnler iin deiim erileri izilerek, iki tip rn iin en karl olacak servis seviyeleri konusunda nerilerde bulunulacaktr. Ek 3te, bir bayi iin izilen deiim erisi zerinde, iki rn iin de erinin eiminin diklemeye balad nokta uygun servis seviyesi olarak nerilecektir. Az satan rnler iin bu seviye %97, ok satan rnler iin ise %95 olarak uygun grlmtr. 5.2.2. Esnek Sipari Verme ve Kamyon Doldurma Algoritmas Belirlenen stok seviyeleri kullanlarak oluturulacak siparilerin ertelenmemesi iin gelitirilen ve Ek 2.1 ile Ek 2.2de gsterilen esnek sipari verme algoritmas aadaki gibi zetlenebilir: Tm rnler iin s veya S seviyeleri belirlendikten sonra, her gnn banda tm bayilerdeki tm rnlerin stok durumlar gzden geirilecek ve envanter konumu bayide bulunmas gereken hedef envanter konumundan dk olan rnlerin, eksik olan stok miktarlar bulunacaktr. Tm rnler iin olan toplam ihtiyalar palet birimine evrilecektir. ngrlebilecei gibi evirme srasnda tamsay olmayan palet saylar elde edilmesi olasdr. Tamsay olmayan palet says ieren sipariler iin uygulanabilecek iki seenek bulunmaktadr: en yakn alt tamsayya veya st tamsayya yuvarlamak. Her iki seenein de bir takm olumsuz sonular bulunmaktadr. Alt tamsayya tamamlandnda, Gitmesi gereken rnlerin bir ksm gnderilmemi olacaktr. Baz durumlarda kamyon, st tamsayya tamamlanm paletlerden oluuyor olsa kamyon dolaca halde, alt tamsayya tamamlandnda kamyonu dolduramad iin kamyonun kmas ertelenebilecektir. st tamsayya tamamlandnda, Fazladan rn gnderilmi olacaktr. Alt tamsayya tamamlandnda az satan rnlerin gnderilebilmesi iin yer kalaca halde, st tamsayya tamamlandndan az satan rnlerin gnderilebilmesi iin yer kalmama olasl artacaktr. Bu olaslklarn zerinde incelikle dnld ve kabilecek sorunlarn etkilerini en aza indirgeyecek bir sistem tasarlanmaya 21

alld. Tasarlanan bu sistem, tamsay olmayan palet saylarn bir sorun olarak grmektense sisteme salanacak bir esneklik olarak grmekte ve aslnda az satan rnlerin stok durumlarnn yenilenmesine ve kamyonlarn kapasitelerinin verimli ekilde kullanlmasna olanak salamaktadr. Sz edilen esneklik, yukarda anlatlan seeneklerden birinin alt palet say snr, dierinin ise st palet say snr olarak kullanld melez ve dinamik bir algoritma ile salanmaktadr. Bu algoritma, gerektiinde kamyonu tam olarak doldurmak, gerektiinde ise az satan rnlere yer amak iin kullanlmak amacyla tasarland. Farkl rn gruplar iin belirlenen toplam palet saylarnn, kamyon kapasitelerini en iyi ekilde deerlendirerek nasl gnderilebilecei aamal bir algoritma ile belirlenmektedir. Bu algoritmann genel bir ak emas Ek 2.1de bulunabilir. Bu aamal algoritmann sonucunda gnderilecek toplam az satan rn palet says, toplam ok satan rn palet says ve toplam kamyon says elde edilmektedir. 5.2.3. Palet Paylatrma Algoritmas Bu noktada yaplmas gereken, palet saysnda yaratlacak farkn hangi rnler iin yaratlmas gerektiine karar verilmesidir. Bunun iin de sipari karar sisteminin son aamas olan paylatrma algoritmas devreye girmektedir. Bu aamada ncelikle ok satan rnlerin karllklar ve ihtiyalarnn hedef envanter seviyesi iindeki yzdesine; az satan rnlerin ise yalnzca karllklarna baklarak bir arlk atanmaktr. Ek 2.2deki ak emas ile anlatlmaya allan bu algoritmayla her rnden gnderilmesi gereken palet says elde edilmektedir. Az satan rnler iin kark paletler oluturulduundan ve bu sebeple her paletteki sra says farkl olabileceinden bu paletlerin otomatik olarak belirlenmesinin salkl sonular vermeyecei ngrld. Bunun yerine Sevkiyatya verilecek program kts ierisinde az satan rnlerden toplam ka palet ve her rnden ka sra gnderilmesi gerektii nem srasna gre verilerek, bu kiinin az satan rn paletini bu ktya gre yaratmas salanacaktr. Kodlanan algoritma 2 bayi ve 10 SKU iin denemeye tabi tutulmutur. Test aamasnda program birok olaslk iin denenmi ve sonularn bayilerin gemi siparilerine kyasla mantkl seviyelerde olduu gzlemlenmitir. ktlarn bir rnei Ek 4te grlebilir. 6. Uygulama Plan Programmzn ilk ksmnda kullanlacak bilgilerin mevcut olan veritabanlarndan kolayca ekilebilmesi ve ara yzlerin Bayi Danmanlarnn talepleri dorultusunda hazrlanabilmesi iin CC yetkililerinden programlama destei alnmaktadr. Programn ilk ksmnn ilevsel algoritmalar grubumuz tarafndan hazrlandktan 22

sonra IT blm kodlamaya balamtr. Programmzn ikinci ksmnn kodlanmas ise grubumuz tarafndan u anda tamamlanm olup programmz alr durumda bulunmaktadr. lk ksmn da kodlanmasnn bitmesiyle beraber iki blm birletirilecek ve CC yetkililerince seilen iki bayi iin bir hafta iletilecektir. Maysn ikinci haftas olmas planlanan bu zaman diliminde grubumuz elemanlar programn ileyiini kontrol altnda bulunduracaktr. Oluturulan sipariler bu aamada birebir kontrol edilecek ve programn ktlarnn uygun kararlar olup olmad CC yetkilileriyle beraber gzlemlenecektir. Yeni programn yrrle girme aamasnda sistemin gzlemlenmesi ve gerekli mdahalelerin annda yaplmas programn uzun vadede kullanlabilir olmas asndan nem arz etmektedir. ki bayi iin belli bir sre iletilecek olan programda gerekli grlen tm deiiklikler yapldktan sonra CCnin belirleyecei ekilde BASIS sistemine bal tm bayilere yaygnlatrlacaktr. 7. Genel Deerlendirme lkemizin deien ekonomik koullar irketlerin tedarik zinciri yaplarnda btnsel deiiklikleri gerekli klmaktadr. Bu balamda projemizin CCnin tedarik zincirini yeni koullara uygun hale getireceini ve sk deien koullara uyum salayabilecek bir tedarik zinciri sistem paras oluturacan dnmekteyiz. Enflasyon psikolojisi altnda stok miktarn fazla tutmamak ve finansal para akna hz vermek nemliyken, gelien ekonomik koullar ile birlikte irketler rekabet psikolojisine ynelmi ve yok satmamak iin gerekli stok miktarlarn bulundurabilmek nem kazanmtr. Projemizin yeni duruma uygun koullar altnda verilecek stok miktar kararlar ile tedarik zinciri bnyesinde hala etkisi belli olan enflasyonist psikolojik basky kracan ummaktayz. Projemiz sonucunda CCde rn bulunabilirliinin nemli lde artmasyla uzun vadede irketin stratejik stnlnn ve dolays ile karllnn artaca tahmin edilmektedir. Bu tahmini dorulayabilmek amacyla, pilot bayiler iin yaptmz, mevcut durumun maliyetiyle, tasarladmz sistemin, nerilen servis seviyeleri kullanlarak elde edilen maliyeti karlatrldnda; stokta bulunan rne balanan nakit miktarnda ortalama %65lik bir iyileme gzlemlenirken, rn bulunurluunun da yaklak %20 artaca ngrlmtr. Projemiz tedarik zincirinin fabrika stou-bayi stou blmn dzenleme yannda, bu sistemi destekleyen ve bu sistemden etkilenen ilevlerde de tutarllk ve esneklik salayacaktr. CC yetkililerine kendi projemizi tamamlamamzn ardndan tavsiyemiz irket bnyesinde bir sat tahmini iyiletirme projesinin balatlmas olacaktr. Programmz sayesinde sat hedef tahminlerinin ve gerekleen satlarn veritabanlarnda tutulmaya balanmas bu tip bir proje iin alt 23

yap oluturacaktr. Programmzn iki aamal tasarm ileride yaplacak byle bir projenin de tedarik zincirine eklenebilmesi asndan esneklik oluturmaktadr. Programn ilk ksmnda, tahmin ve sat hedefi oluturulma srecindeki iyiletirme abalaryla deiiklikler yapmak olasdr. Programn matematiksel olan ve stok ynetim kararlarn veren ikinci ksm ise ilevselliini her koulda srdrebilecektir. Merkezi stanbulda bulunan CC Tedarik Zinciri Blm de u anda fabrika stoklarnn ynetimi konusunda benzer bir proje yrtmektedir. Blm yetkilileri projemizin baarl olmas halinde, ileride planladklar CCnin fabrika - fabrika stou - bayi stou rn ak tedarik zincirinin bir btn haline getirilmesi ve bunun tm lkeye uyarlanmas srelerine dorudan katkda bulunacana inanmaktadrlar. Btn bu faydalarnn tesinde programmzn temel kavramlarnn ve ierdii matematiksel yaklamn, fazla sayda SKUya sahip ve rn aknn hzl olduu tm sektrlerin tedarik zincirlerinin iyiletirilmesi ve karar sistemlerinin otomasyonu abalarnda faydal olabileceine ve gzel bir rnek oluturacana inanmaktayz.

24

KAYNAKA Axster, S. 1990. Simple solution procedures for a class of two-echelon inventory problems. Operations Research, Cilt: 38, Say: 1, s. 64 69. Balintfy, J. 1964. On a basic class of multi-item inventory problems. Management Science, Cilt: 10, s. 287297. Bollapragada S. , T. E. Morton. 1999. A Simple Heuristic for Computing Nonstationary (s, S) Policies. Operations Research, Cilt: 47, Say: 4, s. 576-584. Cachon, G. 2001. Managing a Retailers Shelf Space, Inventory and Transportation. Manufacturing and Service Operations Management, Cilt: 3, Say: 3, s. 211-229. Lee, H. L., P. Padmanabhan, and S. Whang.1997. Information Distortion in a Supply Chain: The Bullwhip Effect. Management Science, Cilt: 43, Say: 4, s. 546-558 Silver E.A., D.F. Pyke ve Peterson R. Inventory Management and Production Planning and Scheduling. New Jersey: John Wiley and Sons, 1998.

25

EKLER DT : Bir gnlk sat tahmini L : Tedarik sresi R : Gzden geirme sresi S : Hedef seviyesi s : Yeniden sipari verme noktas Servis seviyesi:(k)

Ek 1.1. Deikenlik Katsays Hesaplanmas in rnek

Gn 1 2 3 4 5 6 7

Talep d1 d2 d3 d4 d5 d6 d7

Birleim No 1 2 3 4

Tedarik sresi iinde gelebilecek olan talep (Di) d1+d2+d3 = D1 d2+d3+d4 = D2 d3+d4+d5 = D3 d4+d5+d6 = D4
D=
4

Tedarik sresi iinde gelebilecek talebin ortalamas : Tedarik sresi iinde gelebilecek talebin standart sapmas :

(D D )
i i =1

D4
i =1

Tedarik sresi iinde gelebilecek talebin deikenlik katsays : ok satan rnler iin sat tahmini standart sapmas Az satan rnler iin sat tahmini standart sapmas Ek 1.2.Kullanlan Formller
= (R + L ) DT

= L DT

S = k ( R + L) DT + [( R + L) DT ] D

[1]

s = k L DT + (L DT ) D

[2]

26

Ek 2.1. Esnek Sipari Verme Algoritmas Ak emas

Dizeyleri ilklendir Bayi says SKU says Her SKU iin sradaki koli says Her SKU iin paletteki koli says Bayiye gidecek kamyonun palet cinsinden kapasitesi Her bayi ve her SKU iin aylk gemi sat Her bayi ve her SKU iin son 96 gnn gnlk satlar Her bayi ve her SKU iin envanter konumu Her bayi ve her SKU iin gnlk tahminler Her bayi ve her SKU iin ondalk olarak servis seviyeleri Her bayi ve ok satan rnler iin tedarik sresi Her bayi ve Az satan rnler iin tedarik sresi Her SKUnun satndan elde edilen kar SKU iin CoefVar hesapla

Girdileri oku ve dizeyleri olutur rnleri Az Satan ve ok Satan rn olarak 2 gruba ayr

Az Satan rn m? Hayr SKU iin CoefVar hesapla Si hesapla

Evet

si hesapla

IP s?

Hayr

Evet
IP S?

Evet Kar x (S - IP) / S deerlerine gre ok Satan rnleri srala

Hayr

Hayr

NS 1

NS = 0

NP 0

Hayr

Karlara gre Az Satan rnleri srala

NP ((S - IP)/Palet) &

Toplam

Toplam + NS x (Sra/Palet)

NPOptional ((S - IP)/Palet)

LB LB + NP & UB UB + NPOptional

Az Satan rnler bitti mi? Evet

ok Satan rnler bitti mi? Evet

M (UB + TPR)

TPR Toplam

27

Ek 2.2. Esnek Sipari Verme Algoritmas Ak emas Devam: Kamyon Doldurma ve Palet Paylatrma Algoritmas Ak emas

Toplam

TPR TPR - 1

M (UB + TPR)
AS M x K - TPR

CS TPR

MM- 1

LB AS UB?

28

YTL Cinsinden Toplam Gvenlik Stou Exchange Curve

120

110

ok Satan rn Stou (YTL)

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0.69 0.74 0.79

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0.69 0.7 4 0 .79

Az Satan rn Stou (YTL)

Ek 3. Bir Bayi in Deiim Erisi

Toplam rn Stou

T o p lam G ven lik Sto u (1000 YT L )

29
0.84 0.89 Servis Seviyesi (Yenileme dngsnde yoksatmama olasl)

0.8 4

0 .8 9

0.94

0.9 9

0.94

0.99

Ek 4. Bayi Danman'na Gidecek Program kts

30

apraz Yklemeye Dayal Bir rn Datm Sisteminin Gelitirilmesi Coca-Cola Sat ve Datm A..
Proje Ekibi Akn Akyrk Ali Can Akyz Hakan Kal Taner Kandemir Mesut Maviolu rem stnda Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara irket Danman Pnar Ger, Coca-Cola Sat ve Datm A.. Dou Blgesi Ofis Koordinatr Akademik Danman Yrd. Do. Dr. Osman Alp, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
Bu almada Coca Cola ecek A..nin Trkiyenin dou blgesi iin apraz yklemeye dayal tren tamacl alternatifinin uygulanabilir olup olmad incelenmitir. lk admda, nerilen tren tamacl alternatifinin mali getirisi oluturulan matematiksel model ile ortaya kartlmtr. Bu model Xpress IVE ortamnda mevcut durum ve eitli senaryolar altnda koturulmu ve firmaya zm nerileri sunulmutur. Ayrca modelin ilerki yllarda deien koullar altnda kullanlabilmesi iin bir karar destek yazlm gelitirilmitir. Bir sonraki admda tavsiye edilen tren tamacl ynteminin uygulanabilirliini tespit edebilmek iin TCDD ve lojistik firmalar ile yaplan grmeler sonucunda bir pilot alma yaplmasna karar verilmitir. Anahtar Kelimeler: Tren tamacl, apraz ykleme, konum belirleme ve atama, datm sistemi tasarm

31

1. Firma Tantm Coca-Cola ecek A.. (CC) Trkiyenin en byk alkolsz iecek reticisi ve datcsdr. Ayrca Coca Cola tm dnya firmalar iinde marka deeri en yksek firmadr. CC Coca Cola ieleyicileri arasnda sat hacmi olarak Dnyada 13. Avrupada ise 4. srada yer almaktadr. Ayrca Trkiyede gazl ieceklerde %66 pazar pay ile pazarn lideri durumundadr. CC, Trkiye piyasasna 12 marka ve 150den fazla stok tama birimi (SKU) sunmaktadr. Trkiye genelinde 5 retim tesisi vardr. Bu tesisler ile ylda 400 milyon nite kasa retebilmektedir. Coca-Colann sat ve datm operasyonlar, Dou, Bat ve Marmara olarak 3 ana blgeye ayrlmtr. CC rnlerinin kk bir yzdesi de, Kbrsa ve Iraka ihra edilmektedir. Coca Cola ecek A.. bnyesinde 1890 beyaz yakal ve 710 mavi yakal olmak zere toplam 2600 kii almaktadr. Tm Trkiyede 500den fazla CC bayisi vardr. 2. Projenin Tanm Projemizin kapsam, Antalya-Zonguldak hattnn dousunda kalan Dou Blgesi datm a ile snrldr. Temel ama, bu blgenin datm ann analiz edilmesi, alternatif datm stratejilerinin karlatrlmas ve datm maliyetlerinin azaltacak yeni bir sistem ortaya koymaktr. Buna gre mevcut datm stratejisi olarak kamyon tamaclna dayal dorudan sevkiyat ile apraz yklemeye dayal tren ve kamyon tamacln ieren karma bir datm stratejisi karlatrlacaktr. apraz ykleme stratejisi, toplu halde gnderilen rnlerin belirli transit noktalarda daha kk birimlere ayrlmas ve stok tutulmadan en ksa srede hedeflenen noktaya gnderilmesini iermektedir. Bununla daha dk maliyetli bir sistem gelitirilmeye allacaktr. Buna ek olarak yaplan iletme fizibilitesi almalar ile nerilen sistemin CCnin mevcut sistemine uygun olup olmadn belirlemek de projenin kapsam iindedir. CC Dou Blgesinde uygulanan mevcut tama sistemi daha nce analiz edilmemi ve alternatif sistemlerle karlatrlmamtr. CC, tren ve kamyon birlikte kullanmn ieren ve apraz datm stratejisine dayal bir datm sisteminin, uygulamaya geilmesi halinde ekonomik fayda salayp salamayacan renmek istemektedir. 3. Analiz 3.1 Mevcut Sistemin Analizi CCnin 3 ana blgesinden yz lm bakmndan en by olan Dou Blgesinde 206 bayiye Coca-Cola rnleri datlmakta ve halihazrdaki sistemde 150den fazla SKU bulunmaktadr. 2005 ylnda Dou Blgesindeki bayilere datm gideri 17.441.752 YTL olarak gereklemitir. Mevcut sistemde rnlerin bayilere ulatrlma sresi 32

istisnai hallerde 2 gne kabilse de ortalama olarak 1 gndr. K aylarnda, sert hava koullar en doudaki illere ulam zorlatrabilmektedir. CC, talepleri dorudan sevkiyat yntemi ile karlamaktadr. Ankara ve Mersin fabrika ambarlar hari, Dou Blgesinde stok tutulan baka bir depo bulunmamaktadr. Genellikle her sevkiyat her bayiye dorudan kamyonla yaplmaktadr. Sipari bir kamyon tam olarak dolduunda gnderilmektedir. 16, 20 ve 27.5 ton kapasitesinde 3 eit kamyon kullanlmaktadr. rnler kamyonlara, arlklar ve hacimleri rnlere gre deien paletlerle yklenmektedir. Yukarda kapasiteleri verilen kamyonlar, srasyla, 14, 16 ve 24 palet tayabilmektedir. CC, bayilere ve perakendecilere olan datm operasyonlarn d kaynak kullanmna giderek nakliye firmalar aracl ile gerekletirmektedir. 3.2 Problem CC, bayilere ve perakendecilere yapt datmn maliyetini stlenmektedir. Bu nedenle toplam datm maliyetlerinin mmkn olan en aza indirilmesi irket iin ncelikli bir hedeftir. CC Dou Blgesi datm ann temel ihtiyac, yukarda da belirtildii zere toplam tama maliyetini en aza indiren bir datm ann tasarlanmasdr. CC, tren ve kamyon kullanlan, apraz datm stratejisine dayal bir datm sisteminin, Dou Blgesinde uygulanabilir olup olmadn ve getirecei olas ekonomik faydalar renmek istemektedir. Datm a tasarm modelleri ile ilgili olduka geni bir literatr vardr. ncelediimiz literatrdeki makalelerden bazlar aada detaylandrlmtr: Basta ve Hindi (1994), alacak ambar ve datm merkezlerinin yerlerine, saylarna ve byklklerine karar veren bir model gelitirmilerdir. Gelitirilen eniyiletirme modellerinin zm iin dal-snr yntemini ngrmlerdir. Jayaraman ve Pirkul (2001), problemi iki aamal olarak ele almlardr. Birinci aamada, alacak tesislerin alt kmesi belirlenirken, ikinci aamada ise mteriler alacak tesislere atanmaktadr. Bu iki aamal problemi zen gsterim ve sezgisel ynteme Tesis-Ambar Problemi adn vermilerdir. Jayaraman ve Pirkul (1998), dier bir makalelerinde ise okbasamakl ortamlarda, retim ve datm tesislerinin yerlerini belirleyen tmleik lojistik modelleri zerine analizlerini sunmulardr. apraz ykleme merkezleri iin eniyi yerletirmenin belirlenmesini analiz eden Dobrusky (2003), eitli rnlerin ulaaca yzlerce konum ieren modelleri incelemektedir. Makalede, konum atama ve kapasiteli konum olmak zere iki farkl yaklam mevcuttur. 33

Shapiro (2000), kitabnda kark tamsay izlenceleme ile datm merkezi konumlandrlmas yntemlerini analiz etmitir. Amalanan, ambar ve tama maliyetlerinin enkltlmesidir. Modelde, ambarlarn potansiyel konumlar ve kapasiteleri, pazara olan uzaklklar, ilgili maliyetler ve talepler kullanlmtr. 4. nerilen Yntembilim 4.1 Genel Yaklam Deiik datm stratejileri incelendiinde, tren yolu tamaclnn dier alternatifler arasnda n plana kt grlmtr. Demiryolunun Ankara ve Mersin tesislerine yaknl, hkmetin tren tamaclna uygulad tevikler, CCnin srekli sevkiyat uygulamas ve tren yolu tamaclnn dk maliyeti demiryolu alternatifine odaklanlmasnn temel sebepleridir. nerilen sistem, mevcuttaki dorudan sevkiyat stratejisini, apraz yklemeye dayal tren tamacl alternatifi ile birletiren karma bir sistemdir. Oluturulan eniyileme modelinde Ankara ve Mersin fabrikalar birer datm merkezi olarak kabul edildii iin bayilere dorudan sevkiyat zmn bir paras olmaya devam etmektedir. Bu eniyileme modeli sayesinde ulalacak en kt sonuta bile toplam tama maliyeti mevcut sistemden yksek olamayacaktr. nerilen sistemde tren yolu tamacl aamadan olumaktadr. lk aamada rnler, Ankara Fabrikasndan en uygun istasyon Beyibeye ve Mersin Fabrikasndan Yenice tren istasyonlarna tanacaktr. kinci aamada, istasyonlara tanan rnler model tarafndan belirlenmi transit datm noktalarna tren vastas ile gnderilecektir. Bu datm noktalarnda kurulan merkezlerde, apraz ykleme stratejisi gereince stok tutulmayacaktr. Tren ile gnderilen rnler birden fazla bayinin taleplerinden oluaca iin lek ekonomisinden de faydalanmak mmkn olacaktr. nc aamada, trenden indirilen rnler bayi siparilerine gre ayrlarak, kamyonlarla bayilere tanacaktr. rnler, paletler halinde bayi siparilerine gre fabrikada snflandrlaca iin datm merkezlerinde kamyonlara yklenirken ayr bir ilem gerekmeyecektir. Yukarda bahsedilen tren tamacl sistemi baz stratejik kararlarn alnmasn gerektirmektedir. Bu kararlar datm merkezlerinin yer ve says, bu merkezlere bal olacak bayilerin belirlenmesi, satn alnacak veya kiralanacak trenlerin saysnn ve sevkiyat sklnn belirlenmesi olarak zetlenebilir. Bu kararlar alacak bir matematiksel model gelitirilmi ve ileride de kararlarn alnmasn kolaylatracak bir kullanc arabirimi oluturulmutur.

34

4.2 Gelitirilen Model ve zm Yntemi Kurulan model zel bir konum belirleme ve atama (location allocation) problemi modelidir. Ama, bayi siparilerini tam olarak karlarken toplam tama maliyetlerini en aza indirmektir. Modelin kurulumunda ilk adm olarak 13 aday datm merkezi belirlenmitir. Adaylarn belirlenmesinde talep younluklar ve aday merkezlerin altyapsal yeterlilikleri temel faktr olarak alnmtr. Yksek talep hacmine sahip, tren istasyonlarna yakn byk ehirlere ncelik verilmitir. Buna ek olarak, bayilere yaknlk ve karayollar elverililii faktrleri de gzetilmitir. Aday datm merkezleri, Ankaradan balayan hat zerinde Kayseri, Sivas, Amasya, Samsun, Erzincan, Erzurum ve Kars iken Mersinden balayan hat zerinde Elaz, Diyarbakr, Tatvan, Malatya, Batman ve Bingldr. Ankara ve Mersinden yaplacak dorudan sevkiyat stratejisini modele entegre edebilmek iin buralar da aday datm merkezi olarak belirlenmi ve modelin Ankara ve Mersinden dorudan kamyonla sevkiyat kararlar verebilmesi salanmtr. Model bylece mevcut sistemi de bnyesinde barndracak, daha az maliyetli bir sistem kurulamad durumda mevcut sistemle devam karar alacaktr. Matematiksel model ve modelde kullanlan parametre ve karar deikenlerinin tanm Ek 1de verilmitir. Ama, toplam tamaclk masraflarn asgariye indirmektir. Ama fonksiyonunun ilk ksm kiralanan trenlerin, ikinci ksm ise satn alnan trenlerin datm merkezlerine gnderilmesinin masraflardr. nc ksm satn alnan trenlerin yllk sabit masrafn ve bakm masraflarn iermektedir. Drdnc ksm bir datm merkezi amann sabit masrafn temsil eder. Fonksiyonun son ksm ise datm merkezlerinden bayilere gderilen aylk siparilerin masraflarn iermektedir. Kst [1] her bayiye bir datm merkezinin hizmet etmesini salamaktadr. Kst [2] kapasiteyi belirlemektedir. Her tren (10 vagon) 500 ton tayabilecek bir kapasiteye sahiptir. Bu yzden, bir datm merkezine hizmet veren satn alnm ve kiralanm trenlerin says bu deerle arplarak, toplam kapasitenin ilgili bayilerin taleplerini karlamas salanmaktadr. Bir datm merkezi bir bayiye hizmet veriyorsa, kst [3] o datm merkezinin almasn salar ve ama fonksiyonuna ilgili sabit maliyeti ekler. Kst [4] satn alnacak trenin, kullanld takdirde, yllk sabit maliyetini ama fonksiyonuna ekler. Kst [4] ve [5] satn alnan ve kiralanan trenlerin kullanmn snrlar. Bu kstlar toplam tren seferi sresinin bir aydaki i gn saysn gememesini salar. Bu modelin kts, datm merkezlerinin yerlerini ve bu datm merkezlerine balanan bayileri verir. Ayrca satn alnan ve

35

kiralanan tren saylar ile trenlerin datm merkezlerine yaptklar yolculuk skln vermektedir. 4.3 Varsaymlar Mevcut datm sisteminde Ankara ve Mersin fabrikalar belirli blgeye ve buradaki bayilere hizmet vermektedir. Bu atamalar fabrikalarn kapasite ve retim planlarna gre belirlenmitir. Bu atamalar deitirmek projenin kapsam dnda olduu iin model datm a, iki ayr blmde incelenmitir. Bylece, model iki altmodel halinde ele alnm ve ayr ayr zlmtr. Alt modellerden biri Mersin fabrikas ve ona bal olan 95 bayii, dieri ise Ankara fabrikas ve ona bal olan 111 bayii kapsamaktadr. Tren tamacl baz zel kstaslar n grmektedir. TCDDnin fiyatlandrma ve minimum tama arl snrlandrmalarna gre bir tren 10 vagondan olumaktadr. TCDDnin Blok Tama letmecilii olarak adlandrd bu politika sebebiyle, kiralanan veya satn alnan trenler en az 10 vagon ve katlar cinsinden hesaplanmtr. Bir trenin minimum tama kapasitesi TCDD tarafndan 500 ton olarak belirlenmitir. Ayrca, TCDDnin organizasyon politikalar sebebiyle tren bir datm merkezine giderken ara istasyonlarda vagon braklmasna izin verilmemektedir. Tasarlanan sistemin en nemli zelliklerinden biri datm merkezlerinde stok tutulmayacak olmasdr. TCDD, trenin datm istasyonlarnda 24 saat cretsiz bekletilebilme hakkn tanmaktadr. Bu sre ierisinde datm istasyonuna getirilen rnlerin kamyonlarla bayilere gnderilecei ngrlmektedir. Bu organizasyon, CC tarafndan sipari bilgilerinin tren tama sresi ierisinde datm merkezlerine ulatrlmasyla salanacaktr. Gelitirilen modelde envanter maliyetleri gznne alnmamtr. Yaplan grmeler sonucunda Coca Colann birim bana envanter maliyeti tutmad grlmtr. Ayrca alacaklar ve borlar dengesinin saland bir durumda envanter maliyetlerinin bir sorun yaratmad renilmitir. CC tedarikilerine 30 gn sonra deme yaparken, bayilerden 20 gn iinde alacaklarn tahsil etmektedir. Hammaddeler satn alndktan sonra 10 gn iinde rn olarak bayiye ulatnda CC iin herhangi bir envanter maliyeti oluturmamaktadr. nerilen sistemde de sevkiyatlarn bu 10 gnlk sre iinde yaplmaya devam edecei ngrlmektedir. Bu modelde ele alnmayan ama nmzdeki dnemde gelitirilebilecek bir baka unsur da sevkiyatlarn zaman izelgelerinin karlmas olacaktr. Gnderilen kamyon ve trenlerin aylk izelgelerinin karlmas, Coca Colann retim ve envanter planlamasn kolaylatracaktr. Byle bir izelgenin oluturulmas iin

36

mevcut modelin ktlarn kullanabilen bir algoritma gelitirilebilir veya izelgeleme modele entegre edilebilir. CC tama giderlerini yllk bazda tutmaktadr. Bu yzden nerilen sistemin maliyet hesaplar da yllk bazda tutulmutur. Bylece gemi senelerde gerekleen tama maliyetleriyle karlatrma olana elde edilmitir. Ayrca, sistemin getirecei yatrm maliyetleri de bir yla indirgenerek dier maliyetlere eklenmitir. Bu sayede tam bir karlatrma yaplabilmesi mmkn klnd gibi CCnin kulland hesaplarla da uyum salanmtr. 5. Yntembilimin Uygulanmas 5.1 Kullanlan Veriler Modelden elde edilen sonularn doruluu kullanlan parametrelerin gerei ne kadar yansttyla yakndan ilikilidir. Modelde yer alan tren satn alma ve bakm masraflar TCDDden alnmtr ve CCnin kulland yntem dorultusunda yllk olarak hesaplanmtr. Datm merkezi ama, fabrikalardan istasyonlara tama ve ykleme-boaltma maliyetleri CCnin u an tamasn yapan nakliye firmasyla beraber hesaplanmtr. Trenlerin aday datm merkezlerine gidi sreleri; trenlerin yolda geirdikleri sre ve CCden alnan ykleme-boaltma srelerinin toplanmasyla elde edilmitir. Trenle gerekletirilen tama masraflar TCDDden alnan, satn alnan ve kiralanan tren tarifeleri zerinden hesaplanmtr. Datm merkezlerinden bayilere rn tama masraf hesaplanrken CCden alnan kilometre bana tama maliyeti bilgileri kullanlmtr. Bu maliyetler mesafe ile doru orantl olarak deimektedir. Modelde kullanlan tm maliyetler ton cinsinden hesaplandndan CCnin koli cinsinden talep verileri her SKU iin ton haline evrilmitir. Matematiksel model, alan datm merkezlerine atanm olan bayilere yaplan sevkiyatn toplam maliyetini bir kt olarak vermektedir. Bu maliyetin mantkl bir ekilde analiz edilebilmesi iin, CC finans yneticileriyle yaplan toplantda aada aklanan yol belirlenmitir. Modelin verdii kt sonucu tren tamacl ngrlen bayiler iin gerekletirilen sevkiyatn birim ve toplam maliyeti hesaplanacaktr. Bu deerler, mevcut uygulamadaki kamyonla tamann birim ve toplam sevkiyat maliyeti ile karlatrlacaktr. Trenle sevkiyat yaplacak her bayi iin bu hesaplar yaplarak, sistemin tren tamacl ngrd blmnn toplam maliyeti tespit edilecektir ve mevcut sistemle karlatrlacaktr. 5.2 Koturumun Sonular 5.2.1 Ankara Hatt Model zmleriyle Ankara ve Erzurumda iki adet datm merkezi kurulmasna karar verilmitir. Ankarada kurulacak datm merkezi u an fabrikadan yaplan dorudan sevkiyat stratejisini temsil 37

etmektedir. Erzuruma kurulacak datm merkezine evredeki 13 bayi atanmtr. Bu bayilerin taleplerini karlayabilmek iin model vagon kiralama ve satn alma seeneklerinin her ikisini de semitir. CC irket politikas olarak tama sistemini bir baka irket araclyla yrtmeyi uygun grmektedir. Modelin sonucu, trenle tamann nakliyeci firmaya getirecei maliyeti hakknda bilgi verecektir. Uygun grlen trenle tama sistemine geilmesi durumunda tren tamacl yaplacak bayilerde toplam maliyet 1.024.445 YTL, mevcut sistemde ise 1.495.796 YTL olmaktadr. Bylece trenle tanan hacim iinde %31,5lik bir iyiletirme gerekletirilmitir. Yaplan hesaplarda Ankara hattnn toplam talebinin %10unun (toplam tama maliyetinin ise %20sine edeer) trenle tand, kalan ksmnn u anda da kullanlan dorudan sevkiyat yntemiyle gnderildii grlmtr. Tren tamaclnn snrl olmasna bayilerin demiryolu hattna uzak oluu ve demiryolunun uzunluu neden olarak gsterilebilir. zellikle bayilerin Karadeniz sahil eridi zerinde younlamas, bu blgelere datm istasyonlar zerinden yaplacak tren tamacln pahal klmaktadr. 5.2.2 Mersin Hatt Model, Diyarbakr, Malatya Mersin ve Tatvanda 4 yeni datm merkezi almasna karar vermitir. Mersinde kurulacak datm merkezi u anda fabrikadan yaplan dorudan sevkiyat stratejisini temsil etmektedir. Diyarbakra kurulacak datm merkezine 24; Malatyaya kurulacak datm merkezine 10; Tatvana kurulacak datm merkezine 13 bayi atanmtr. Geriye kalan bayiler Mersin fabrikasndan rnlerini dorudan datm yoluyla almaya devam edecektir. Model sonucuna gre ngrlen trenle tama sistemine geilmesi durumunda toplam maliyet 4.220.706 YTL, mevcut sistemin devam etmesi durumunda ise 5.188.404 YTL olmaktadr. Ek 3te Tatvan datm merkezi iin yaplan rnek hesaplamalar verilmitir. Yaplan hesaplarda Mersin hattnn toplam talebinin %45inin (toplam tama maliyetinin %68sine edeer) trenle tand, kalan ksmnn u anda da kullanlan dorudan sevkiyat yntemiyle gnderildii grlmtr. Tren tamaclnn bu kadar fazla olmasna bayilerin demiryolu hattna yaknl ve alacak datm merkezlerinin yaknlarnda ok sayda bayi bulunmas neden olarak gsterilebilir. 5.3 Duyarllk Analizleri Modelin, CCnin gelecekte karlaabilecei eitli durumlara nasl tepkiler vereceini grebilmek iin farkl senaryolarla duyarllk analizleri yaplmtr. lk senaryoda karayolu tamacl maliyetlerinin yl iinde %15 artaca ngrlmtr. Bu senaryonun seilme nedeni petrol fiyatlarnda gzlenen art eilimidir. kinci senaryoda ise talep artnn sonulara etkisini inceleyebilmek iin tama maliyetleri 38

sabit kalmak zere talebin yl iinde bugne gre %33 artaca varsaylmtr. CCnin getiimiz yllarda ortalama %10luk talep art yaad gzlenmitir. Byle bir senaryonun yaratlmas bu nedenle uygun bulunmutur. Son senaryoda ise TCDDnin blok tren uygulamasndan kaynaklanan sevkiyat bana minimum 500 ton yk gnderilmesi kst minimum 200 tona ekilmitir. CC, mevcut sistemde olduu gibi nerilen sistemde de tamalar bir lojistik firmas aracl ile gerekletirecektir. Tayc firma CCnin taleplerini baka firmalarn ykleri ile birletirerek tayacandan bu kstn 200 tona kadar drlebilecei varsaylmtr. lk senaryonun analizleri Ankara fabrikasndan datm yaplacak blge iin gerekletirilmitir. Standart koturumda Ankara ve Erzurumda birer datm merkezi olarak almaktadr. Farkl senaryolarn analizlerinden sonra da Ankara ve Erzurumda datm merkezleri ald grlmtr. Mevcut koullarda Erzurum zerinden gnderilen rn miktar toplam hacmin %10u kadar olmasna ramen u an Erzurumda bir datm merkezi amak hem datm maliyetlerini azaltacak hem de ileride oluacak uygulama zorluklaryla baa kabilmek iin tecrbe salayacaktr. Karayolu tama masraflarnda %15lik bir art olaca varsayldnda, CC rnlerinin %25inin tren yoluyla tanmaya balad gzlenmektedir. Sevkiyat bana minimum yk gnderimi kst 200 tona indirildiinde, toplam tama masraflarnda %5lik bir d gereklemitir. Bu dn nedeni esnekleen tren sevkiyat sayesinde tren yoluyla tanan rn miktarndaki arttr. Duyarllk analizlerinin ikinci ksm Mersin fabrikasndan datm yaplacak blge iin gerekletirilmitir. Standart koturumda Mersin, Diyarbakr, Tatvan ve Malatyada birer datm merkezi almaktadr. Yaplan 3 senaryo analizinde de ayn ehirlerde datm merkezlerinin ald grlmtr. Karayolu tama masraflarnda %15lik bir art gerekletiinde, CC rnlerinin %61inin tren yoluyla tanmaya balad gzlenmektedir. Sevkiyat bana minimum yk gnderimi kst 200 tona indirildiinde, toplam tama masraflarnda %4lik bir d grlmtr. 5.4 Kullanlan Yazlm ve Donanm ile lgili Bilgi Projede matematiksel modelin eniyilenmesi aamasnda Xpress eniyileme paketi, karar destek sistemi oluturulmas aamasnda Visual Basic.NET programlama dili kullanlmtr. Xpress, dorusal, karesel, tamsay, rassal ve dorusal olmayan matematiksel modellerin izlencelenmesine ve eniyilenmesine olanak tanyan bir paket programdr. Birok iletim sistemi ve platform ile uyumlu alabilmektedir. Visual Basic.NET nesneye ynelik

39

programlamaya olanak veren ve grsel olarak programlama yaplabilen bir programlama dilidir. 5.5 Karar Destek Yazlm Distribution Network Optimizer apraz yklemeye dayal rn datm sistemini eniyilemek iin oluturulan matematiksel modelin CC tarafndan kolayca kullanlabilmesi ve ileride deiecek koullarn modele yanstlabilmesinin kolaylatrlmas iin bir karar destek sistemi gelitirilmitir. Bu yazlmn en nemli zellii, modelin girdilerini CCn kulland veri formunda alarak eniyileme ortamna uygun bir formata dntrmesidir. Gelitirilen sistemin temel unsurlar ekil 1de gsterilmitir.
Kullanc tarafndan parametrelerin sisteme girilmesi Kullanc tarafndan kstlarn sisteme girilmesi Sistem tarafndan matematiksel modelin oluturulmas Matematiksel modelin eniyileme ortamna gnderimi Sonularn eniyileme ortamndan alnmas ve kullancya gsterimi

ekil 1. Karar Destek Sistemi Sistem, Visual Basic.NET ile yazlmtr. Verilerin sisteme girilmesi aamasnda, kullanclarn MS Excel hesap izelgelerinden kopyaladklar verileri yaptrmalarna izin verecek bir yol izlenmitir. Bir sonraki aamada kullanclarn modele kstlar ekleyebilmelerini salayacak bir arayz oluturulmutur. Bu sayede CC alacak datm merkezlerine her ay gnderilecek tren saylarna alt ve st snrlar koyabilecek, bir datm merkezinin kesinlikle almasn ya da almamasn salayabilecektir. Sonraki aamada, kullanc tarafndan girilen veriler ve kstlar dikkate alnarak matematiksel model oluturulmaktadr. Eniyileme ortam olarak Xpress program seilmitir. Matematiksel model Xpress programnn modelleme dili MOSEL yardmyla oluturulmaktadr. Son iki aamada, model Xpresse gnderilir ve zm bir metin dosyas olarak eniyileme ortamndan alnr. Bu metin dosyasnda model ktlar anlalr bir biimde kullancya sunulmaktadr. Kullanc, veri giri ekranndan datm sisteminin eniyilenecei bayilerin listesini ve bu bayilerin 12 aylk taleplerini sisteme girer. Bunlarn dnda kalan veriler bir Access veritabannda saklanmaktadr. Sistem bu veritabanna koturum srasnda erierek gerekli verileri elde eder. Eer verilerde bir deiiklik varsa kullanc MS Access ile bu deiiklikleri sisteme yanstabilir. Ek 2de kullanc veri giri ekran iin bir rnek verilmitir.

40

Karar destek sistemi sayesinde, kullanc, matematiksel modeller hakknda bilgiye sahip olmasa bile yazlmn ynergelerini izleyerek istedii sat blgesindeki datm sisteminin eniyilemesini yapabilir; farkl datm alternatiflerini sonu dosyalarn kullanarak karlatrabilir. 6. Uygulama Plan Yaplan proje, CC Dou Blgesinin datm an tmyle deitiren bir yapda olduu iin ksa vadede geni kapsaml bir uygulama gerekletirmek mmkn deildir. Proje kapsamnda yaplacak uygulama, Ankara ve Mersin fabrikalarndan deneme sevkiyatlaryla denenecektir. Bu gerekletirilecek sevkiyatlarn organizasyonu CC ve TCDD yetkililerinin katld bir toplant ile belirlenmitir. Deneme sevkiyatlarnn planlamas tamamlanm olup hangi tama firmasnn bu denemeyi stlenecei konusu teklif aamasndadr. Uygulama plan erevesinde ilk nce denemenin yaplaca gzergah ve kullanlacak istasyonlar belirlenmitir. Birinci gzergahta Ankaradan Erzuruma ikinci gzergahta ise Mersinden Diyarbakra sevkiyat yaplacaktr. Erzurum ve Diyarbakr tercihleri Coca Cola st dzey yetkilileri ile yaplan grmeler sonucunda seilmitir. Ayrca, bu iki datm merkezi modelin at datm merkezleri arasndadr. Bylece, deneme sevkiyatnn model sonularn da yanstmas salanmaktadr. Bu ehirlerde kullanlacak istasyonlar ve indirme bindirme yaplacak peronlarn uygunluu TCDD yetkilileri tarafndan salanacaktr. Deneme sevkiyatnda yollanacak rn miktar o haftann bayi talepleri ve fabrika retimi gz nne alnarak belirlenecektir. Bu kararla, uygulama kolaylnn yan sra deneme uygulamasnn model sonularn salkl yanstmas da gz nne alnacaktr. Yollanacak rn miktarnn Coca Cola ile birlikte kararlatrlmasndan sonra gerekli vagon ve kamyon saylar belirlenecek ve bu saylar uygulama sevkiyatn stlenecek firmaya bildirilecektir. Verilmesi gereken baka bir karar da tren tamaclnda kullanlacak vagon tipidir. TCDD ile yaplan grmelerde yk tamasnda kullanlabilecek vagon tipleri ile ilgili bilgiler alnm ve Coca Colann operasyonlarna Habis tr vagonlarn uygun olduuna karar verilmitir. Bu vagonlarn en byk zellii yandan kaymal kaplar sayesinde forkliftle palet yerletirilmesine olanak salamalardr. Deneme uygulamas srasnda yaplacak lmler, proje grubu tarafndan belirlenmitir. Birinci aamada rnlerin fabrikadan kamyonlara ykleme sreleri llecektir. Ardndan kamyonun belirlenen tren istasyonuna varma sresi ve mesafesi llerek istasyona var masraf hesaplanacaktr. Daha sonraki aamada rnlerin kamyonlardan indirilip vagonlara yerletirmesinin zaman etd 41

yaplacak ve bu srada yaanabilecek operasyonel zorluklar incelenecektir. Zorluklarn tespitinden sonra ykleme iin pratik bir yntem belirlenecektir (olas yeni palet ekli, ykseklii, vb). Bu aamada trene ykleme iin gerekli personel ve forklift saylar da hesaplanarak bunlara karlk gelen masraf kalemleri belirlenecektir. Bu admdan sonra trenin belirlenen istasyona gidi sresi llerek, ngrlen tama srelerinden sapma olup olmad tespit edilecektir. Ayn zamanda, trenin yolda olduu sre boyunca, rnlerde bozulma, devrilme veya alnma gibi olumsuz koullarn oluup, olumayaca gzlenecektir. Son aamada ise trenden indirilen yklerin kamyonlarla, belirlenen bayilere ulama sreleri ve bu tamann gerektirecei masraflar belirlenecektir. Sonu olarak deneme sevkiyat ile Coca Colaya tavsiye edilen tren tamacl sisteminin uygulanabilirlii grlecektir. Ayrca modelin ngrd maliyetlerle denemede gerekleen maliyetler de karlatrlabilecektir. 7. Genel Deerlendirme 7.1 Projenin firmaya getirmesi beklenen katklar. Projenin CCye en nemli katks toplam tama maliyetlerini azaltmaktadr. Koturum sonular blmnde yaplan analizlerde maliyet dleri hakkndaki kesin rakamlar belirtilmitir. Bu maliyet d CCye rekabeti bir avantaj salayacaktr. CCnin tren yolu tamacln dier rakiplerinden nce kullanmaya balamas da bu konuda tecrbe kazanlmas bakmndan nemlidir. nerilen sistemin bir baka kazanc da tren tamacl ile yaplan sevkiyatlarn daha dzenli olmas ve dolaysyla CC retiminin daha dzenli olacadr. 7.2 leriye dnk gncelleme / gelitirme konularnda neriler. Gelitirilen matematiksel modelin gelecek yllarda da altrlabilmesi Coca Colann datm sisteminin deien koullara uyum salayabilmesi iin nemlidir. Gelitirilen karar destek sistemi, bu konuda gereken esneklii salamtr. Deien talep verileri, kapanp/alan bayiler, bir blgeye gnderilebilecek tren saysndaki deiikler, ve deien tama maliyetleri karar destek sistemi sayesinde Xpress kullanmay bilmeyen bir kullanc tarafndan da deitirilebilir hale gelmitir. Daha temel deiikler gerektiinde ise Xpress kullanlarak kstlar rahatlkla deitirilebilir ve/veya eklenip karlabilir. Mevcut durumda bir sevkiyatn yaplabilmesi iin TCDDnin blok tren uygulamas nedeniyle 500 tonluk ykn birletirilmesi gerektii varsaylmtr. Bu varsaym iin kullanlan kst bir lojistik firmasnn bu yklemeyi stlenmesi durumunda deitirilebilecektir. Firma Coca Colann ykn dier mterilerinin ykleriyle

42

birletirebilecek bylelikle Coca Coladan 500 tonun altnda rn gnderilebilecektir. Uygulamada srasnda meydana gelebilecek bir dier deiiklik ise blge bayilerinden birinin tamay stlenmesi durumudur. Bu durumda tren ile datm merkezine yollanan rnler, hedef ehirdeki byk bir kapasiteye sahip bir bayi tarafndan dier bayilere datlacaktr. Bu sistem (bayilerin blgedeki etkinlii gz nne alndnda) bir lojistik firmasnn datm stlendii durumla karlatrldnda uygulama asndan kolaylklar salayabilecektir. Bu modelde envanter maliyetleri gznne alnmamtr. nmzdeki dnemde bu maliyetlerin eklenmesi ile modelin gerei daha iyi yanstmas salanabilir. Bylece datm sistemi iin uygun alternatifler aranrken tama masrafyla birlikte Coca Colann ve bayilerin envanter tama maliyetleri de hesaba katlacaktr. Bu modelde ele alnmayan ama nmzdeki dnemde gelitirilebilecek bir baka unsur da sevkiyatlarn zaman izelgelerinin karlmas olacaktr. Gnderilen kamyon ve trenlerin aylk izelgelerinin karlmas, Coca Colann retim ve envanter planlamasn kolaylatracaktr. Byle bir izelgenin oluturulabilmesi iin mevcut modelin ktlarn kullanabilen bir yntem gelitirilebilir veya model iine bir izelgeleme modl entegre edilebilir.

43

KAYNAKA Basta T. ve Hindi K. S., Computationally Efficient Solution of a Multiproduct, Two-Stage Distribution-Location Problem, Journal of the Operational Research Society, Cilt. 45, Say. 11, S. 1316-1323, 1994 Dobrusky F. G., Optimal Location of Cross-Docking Centers for a Distribution Network in Argentina, Master Tezi, Master of Engineering in Logistics, Engineering Systems Division, Massachusetts Institute of Technology, Haziran 2003 Endstri Mhendislii Ansiklopedik Szl http://www.sistems.org/ems/ Jayaraman V. ve Pirkul H., A Multi- Commodity, Multi-Plant, Capacitated Facility Location Problem: Formulation and Efficient Heuristic Solution, Computers and Operations Research, Cilt 25, Say 10, S. 869 878, 1998 Jayaraman V. ve Pirkul H., Planning and Coordination of Production and Distribution Facilities for Multiple Commodities, European Journal of Operational Research, Cilt 133, Say.2, S. 394-408, 2001 Shapiro J. F., Modeling the Supply Chain, Duxbury Press, Aralk 2000

44

EKLER Ek.1 Matematiksel Model Kmeler: M : {1,2,m} N : {1,2,n} T : {1,2,12} I : {1,2,i} J : {1,2,j} Deikenler: Xm =
1 0 1 0 1 0

Satn alnabilecek trenler kmesi Kiralanabilecek trenler kmesi Aylar kmesi Bayi kmesi (i = 77 Mersin iin ve i = 123 Ankara iin) Aday datm merkezi kmesi (j = 10 Mersin iin ve j = 7 Ankara iin)
eer m treni satn alndysa aksi halde eer i bayisi j datm merkezine balandysa aksi halde eer j datm merkezi aldysa aksi halde

Y ij

= =

R njt = B mjt =

t aynda kiralanan n treni ile j datm merkezine yaplan yolculuk says t aynda satn alnan m treni ile j datm merkezine yaplan yolculuk says

Parametreler: ej = Datm merkezi inin sabit maliyeti: Bu deer forklift satn

alma, iletme, alan kiralama ve ii maliyetlerini kapsamaktadr.

fm

= = =

Satn alnan m treninin sabit maliyeti: Yla indirgenen i bayisinin t ayndaki talebi: Aylk talepler gemi siparileri Tren yoluyla j datm merkezine ulama sresi: retim retim tesislerinden j datm merkezine tama maliyeti:

sermaye yatrm ve yllk bakm masraf.

d it tj K Lj O ijt =
masraf.
j

olarak CCden alnmtr. Aylk taleplerin birimi ton olarak belirlenmitir. tesislerinden datm merkezine gidi dn kapsayan tama sresi.

= =

Satn alnan bir trenin (10 vagon) datm merkezine gnderilmesinin aylk maliyeti.

retim tesislerinden j datm merkezine tama maliyeti: j datm merkezinden i bayisine t ayndaki tama

Kiralanan bir trenin (10 vagon) datm merkezine gnderilmesinin aylk maliyeti.

maliyeti: Bayilerin aylk taleplerinin eletirilen datm merkezlerinden gnderilme

Gt

t aynda tren tamacl yaplabilecek gn says

45

Model: Enklt L j Rnjt + K j Bmjt + f m X m + e j C j + Oijt Yij

tjn tjm m j tji

s.t. [1] [2]

Y
j
n

ij

=1

; i

( Rnjt + Bmjt ) 500

m

d
i

it

Yij

; j, t

[3] [4]

Yij C j

; i, j ; m, t ; n, t
; m, t

B
j j

mjt

A Xm

(A:yeterince byk) [5] t j Rnjt Gt [6]

t
j

Bmjt Gt
, Y ij , C
j

sfr-bir; R njt , B mjt tamsay

Ek.2 Karar Destek Sistemi Veri Giri Ekran

46

Ek.3 Tatvan Datm Merkezi in Maliyet Hesaplar

Aylk Talep Ocak ubat Mart Nisan Mays Haz (ton) AGRI 104 114 190 205 168 174 CALDIRAN 18 16 41 59 30 31 D.BEYAZIT 80 82 117 91 100 144 ERCIS 86 86 93 89 125 179 HAKKARI 77 115 145 127 222 253 KURTALAN 52 31 47 62 80 81 MALAZGIRT 40 77 83 67 52 100 MUS 76 66 119 127 130 156 PATNOS 38 17 68 65 67 97 SIRNAK 109 82 138 119 132 239 TATVAN 260 105 200 200 294 379 VAN 528 276 493 608 671 839 Y.OVA 131 97 113 114 125 208 Toplam Talep 1496 1050 1657 1729 2029 2705

... Ekim Kasm Aralk ... 440 ... 68 ... 126 ... 273 ... 273 ... 67 ... 157 ... 243 ... 82 ... 166 ... 627 ... 1653 ... 279 ... 4012 139 34 117 81 152 65 61 131 47 137 215 567 98 1706 99 17 118 67 83 36 31 65 34 86 99 235 97 968

R* B** R ile tanan B ile tanan Toplam(ton)

0 1 0 3 2 4 0 500 0 1500 1000 2000 1500 1500 2000

0 4 0 2000 2000

1 5 ... 4 4 1 ... 5 500 2500 ... 2000 2000 500 ... 2500 2500 3000 ... 4500

1 3 500 1500 2000

1 1 500 500 1000

R* : Kiralanan trenle yaplan sefer says B** Satn alnan trenlerle yaplan sefer says

47

Ek.3 (devam)

48

Envanter Ynetimi ve Stok Optimizasyonu Cognis Kimya A..

Proje Ekibi Vehbi Aykut Bolat Mehmet ekdemir Mine Glden evik smail Alper Karaer Sleyman Karda Fatih ztrk

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Hakan entrk, Cognis Kimya A.. Finans Kontrol Uzman Akademik Danman Yrd. Do. Dr. Emre Berk, Bilkent niversitesi letme Blm

ZET
Cognis Kimya A..nde envanter ynetimi, bilimsel ve analitik temellere dayal bir sistem eksiklii sebebiyle verimli bir ekilde yrtlememektedir. Bu projenin amac, Cognis Kimya A..nde stok seviyelerini optimize eden ve envanteri verimli ekilde yneten bir sistem tasarlamaktr. Tasarlanan bu sistemi uygulamak ve envanter ynetimine karar destei salayacak analizleri yapabilmek amacyla, Eclipse platformunda ve Java diliyle, RS ad verilen bir yazlm gelitirilmitir. Yaptmz benzetim koullarnda elde edilen parametreler uyguland takdirde, kapsam dahilindeki rnlerin % 64nde envanter seviyesinde ortalama % 26 azalma, % 17sinde servis seviyesinde ortalama % 10 art salanabilecei grlmtr. Anahtar Szckler: Birikmeli Poisson modeli, envanter ynetimi, stok optimizasyonu, (s,S) politikas.

49

1. letme Tantm Cognis Kimya Sanayi ve Ticaret A.., 1963 ylnda kurulmu olan Trk Henkel Kimyevi Maddeler San. ve Tic. A.. den 2000 ylnda ayrlarak, zel kimyasallar sektrnde faaliyetlerine bamsz olarak devam etmektedir. Kocaeli-Gebzedeki fabrikas ylda yz bin ton retim yapabilecek kapasiteye sahiptir. Endstri ve bakm kimyasallar retmeye odaklanm olan firmann balca faaliyet alanlar ise ya kimyasallar, bakm kimyasallar, beslenme ve salk rnleri, fonksiyonel rnler ve proses kimyalardr. Net cirosu 169 milyon YTL
olan firma 8 milyon YTL kaytl sermayeye sahiptir ve 2005 ylnda 19 milyon YTL ihracat ve 39 milyon Avro ithalat yapmtr. Firmada bilgi

sistemi entegre olarak kullanlan SAP zerinden yrtlmektedir. Personel says 296 olan Cognis Kimya A..nin bnyesinde 154 beyaz yakal ve 142 mavi yakal personel almaktadr. 2. Projenin Tanm Trkiye kimya endstrisi son yla kadar yksek kar marjlar ile alan, rekabetin youn olarak yaanmad karl bir i alan idi. Trk ekonomisindeki deiimler, mteri pazarndaki daralma, yerel ve global rakiplerin oluturduu rekabeti ortamn yaratt bask ve btn bunlarn sonucunda oluan dk karl pazar ortam, Cognis Kimyay karlln artrabilmek adna kendi i yapsna dnerek maliyetlerini gzden geirmeye zorlamtr. 2005 yl itibariyle firmann ortalama envanter seviyesi on milyon Avro seviyesine ulamtr. Firmann ylk cirosunun yz milyon Avro olduu gz nnde bulundurulduunda bu envanter maliyetinin karllk asndan nemli olduu aktr. Bu balamda, firmadaki envanter ynetimini bilimsel ve analitik temellere dayal bir sistem oturtmaya ve bu sistem dahilinde stok seviyelerini optimize etmeye ynelik politikalarn belirlenmesi amalanmtr. Proje kapsamnda stok optimizasyonu zerine odaklanmakla beraber, envanter ynetimine etki eden sat, tahmin, retim planlama ve tedarik zinciri alanlarnn incelenmesi ve gerekli iyiletirmelerin yaplmas da salanmtr. Bu projede, ortalama envanter miktarnn %50den fazlasn oluturan ticari ve bitmi rnler zerine odaklanlm, hammadde ve yarmaml rnler proje kapsam dnda braklmtr. Cognis Kimya ynetimi, ticari ve bitmi rnlerde gerekletirilecek bir stok optimizasyonuyla iki temel faydann elde edilmesini beklemektedir: 1.Ykseltilen servis seviyeleri ile birlikte sat gelirlerinin artmas, 2.Stok seviyelerinin drlmesiyle envantere bal frsat maliyetinin azaltlmas. Bu iki ana fayda firmada nakit ak rahatl yaratacak ve bu ek kaynak sayesinde kredi kullanmlarndaki faiz yk azalacaktr.

50

3. Analiz Cognis Kimyann rn gam endstri kimyasallar ve bakm kimyasallarndan olumaktadr. Kimya sektrnde gelien teknoloji ve deien pazar beklentileri dorultusunda firmann rn gam yldan yla farkllk gstermektedir. Firmann tedariki havuzu hem byklkleri hem de dnya zerindeki corafi konumlar asndan byk dalgalanmalar gstermektedir. Dier yandan, mteriler de KOBlerden uluslararas irketlere kadar geni bir yelpazededir. Tm bu etkenler rassall ve deikenlii arttrm, bu da bata envanter ynetimi olmak zere i modellerini daha karmak ve daha zor ynetilir hale getirmitir. 3.1. Mevcut Sistemin Analizi Bu blmde Cognis Kimyadaki tedarik zinciri ileyii zetlenecektir. Sat blmne gelen talepler, mevcut stok dzeyi elverdii lde dorudan raftan karlanr. Annda karlanamayan talep miktar, mteri ile yaplan anlama erevesince ardsmarlama durumuna der. Tedarik Zinciri blmnn ana grevi, kalite standartlarna uygun mal almlarnn ve istenilen servis seviyelerini salayacak stok ynetiminin yaplmasdr. Sat ve Operasyon Planlama birimi (Sales and Operations Planning SOP) ise Sat ve Tedarik Zinciri blmlerinin arasndaki balanty ve egdm salayarak, bu birimlerden ald bilgilerle siparileri oluturur. Ticari rnler, yurtdndan tedarik edilen, retim srelerine sokulmadan dorudan Cognis Kimya markasyla i piyasaya satlan rnlerdir. Hammaddeler ise ounluu yurtdndan olmakla beraber yurtiinden de tedarik edilebilmektedir. Deniz ya da karayolu ile getirilen siparilerin tedarik sresi yurtd siparileri iin iki ile alt hafta; yurtii siparileri iin ise ile be gn arasnda deimektedir. 3.2. Problem Firmada Sat ve Tedarik Zinciri blmleri arasnda, sisteme farkl alardan bakmalar sebebiyle bir ama atmas olduu gzlenmitir. Sat blm stok seviyelerinin yetersizliinden ve buna bal olarak servis seviyelerinin dklnden ikayet ederken, Tedarik Zinciri blm ise tutulan envanterin ok yksek olmasndan yaknmaktadr. Sat ve Tedarik Zinciri blmlerinden gelen ikayetler firmadaki genel problemleri zetlemesi asndan nem tamaktadr. Problemlerin balca gstergeleri u ekildedir: Stok tutma birimlerinin (Stock Keeping Unit SKU) bir ksmnda yeterli stok tutulmamasndan dolay dorudan raftan karlanma seviyelerinin (servis seviyesilerinin) dkl, SKUlarn bir ksmnda daha dk stok seviyeleri ile istenen servis seviyesi salanabilecek iken yksek stok tutulmas,

51

 Mevcut envanter ynetiminin analitik ve bilimsel temellere dayal sisteme sahip olmamas ve kiilere baml olmas, Mevcut envanter ynetiminde performans lm yapmann zorluundan dolay firmann stratejik hedeflerine ynelik envanter politikalarnn uygulanamamas, Envanter ynetimi ile ilgili kiilerin sorumluluk ve yetkilerinin belirsizliinin karar mekanizmalarnda verimsizlie yol amas. Btn bu gstergeler nda temel problem; Cognis Kimyada verimli bir envanter ynetim sisteminin olmamasndan dolay stok ve servis seviyelerindeki dengesizliin envanter maliyetlerini artrmasdr. 3.3. Literatr Taramas ncelikle hem kimya sektrnde hem de dier ilikili sektrlerdeki yllk ortalama envanter miktarlar aratrld ve bylece Cognis Kimyann dnya ortalamasna gre performans deerlendirilebildi. Daha sonra envanter problemine nasl yaklamak gerektii zerine younlald. Bu noktada, McKinsey & Company nin Cognis Almanya iin yapt envanter projesinin raporu yararlanlan kaynaklardan oldu. Cognis Almanyada da benzer bir envanter problemi zerinde allm olduundan dolay, McKinsey&Companynin raporundaki analizler ve deerlendirmeler Cognis Kimyadaki soruna nasl yaklamamz gerektii hakknda nemli ipular salad. Bunun yannda zellikle Silver, Pyke, Peterson (2004), hem envanter ynetimi ve politikalar hakknda hem de literatr taramasnn ileriki aamalar iin nemli bir referans tekil etti. Bylece envanter sistemi hakknda genel bilgi edinilerek problem bir btn olarak ele alnm hem de bulunan kaynaklarda duruma uygun olan ksmlar daha detayl incelenerek zm metolojisinin oluturulmasnda kullanld. Ayrca, Zipkin (2000) zellikle Birikmeli Poisson Modeli nin oluturulmasnda younlukla faydalanlan kaynaklar arasnda yer ald. 4. nerilen Yntembilim Sistemi optimize edecek parametreler gerekli analizler yaplarak belirlenmi ve bu parametreleri hesaplayacak algoritmalar gelitirilerek yazlm haline getirilmitir. 4.1. Genel Yaklam Gemi yllara ait sat verileri incelendiinde, hem sat aralklar hem de sat miktarlarnda yksek deikenlik gzlenmitir. SKUlar mevsimsellik ve ynseme analizlerine sokulmu fakat belirgin bir mevsimsellik ya da ynseme gzlenmemitir. Bylece sat aralklar ve sat miktarlarndaki yksek deikenliin, mevsimsellie ya da ynsemeye bal olmad tespit edilmitir. Rassalln yksek olduu ticaret artlarnda, irketin de envanterini srekli gzden geirme yapabilecek altyapsnn olduu gznnde bulundurulduunda genel

52

envanter politikas olarak literatrde (s,S) olarak bilinen envanter politikasnn uygulanmasna karar verilmitir. Bu modele gre, bir parann envanter pozisyonu, temin sresi boyunca oluan talebin olaslk dalm gznnde bulundurularak hesaplanm s deerinin altna dt anda, envanter pozisyonunu S deerine (azami envanter miktar) kadar tamamlayan parti miktar kadar sipari verilmelidir. Bu mekanizma basit olarak ekil 1de grld gibi ilemektedir.

ekil 1. Envanter Politikas

4.2. Gelitirilen Modeller ve zm Yntemleri Uygulama kolayl, farkl parametreleri girdi olarak kullanmalar ve zm hassasiyetleri bakmndan birbirinden farkl iki ana zm yntemi gelitirilmitir. 4.2.1. Birikmeli Poisson Modeli Bu modelin amac, ortalama yllk envanter miktarlarn enazaltan ve belirlenmi dorudan raftan karlama orann (servis seviyesini) salayan (s,S) seviyelerini belirlemektir. Gemie ait sat verilerinin detayl bir analizi sonucunda, SKUlarn ardk satlar arasnda geen zamann stel dalma uyduu dikkati ekmitir. Ayrca taleplerin birer birer gelmedii aksine farkl miktarda ve gruplar halinde geldii tespit edilmitir. Yaplan literatr aratrmalarnda bu durumda rassal talebi en iyi yanstacak olan dalmn Birikmeli Poisson dalm olduu belirlenmitir. Gelitirdiimiz modelde karlanamayan taleplerin tamamen ardsmarlama olduu kabulu yaplmaktadr.

53

Bu modelin girdileri hedef servis seviyesi, ortalama talep ve standart sapmas, temin sresi ve ardk satlar arasnda geen ortalama zaman deeridir. Modelin ktlar ise azami envanter dzeyi - S, yeni sipari verme noktalar s ve bu (s,S) deerlerine gre ortaya kan ortalama envanter miktarlarn belirten bir senaryo analiz grafii olacaktr. Bu grafik farkl servis seviyeleri ve S-s deerlerine karlk gelen ortalama envanter seviyeleri gstermektedir (Bkz. Ek 1). irket bu grafii kullanarak hedefledii servis seviyelerine ulamak iin tutulmas gereken envanter miktarlarn grebilecektir, bu da envanter ynetiminde nemli bir karar destek mekanizmas olarak kullanlabilecektir.

ekil 2. Markov Zinciri Sistemde herhangi bir anda gzlemlenen envanter pozisyonu, ekil 2deki Markov zinciri ile modellenebilir. Buna gre hem talep geldiinde hem de depoya mal girdiinde envanter pozisyonu deiir yani Markov zincirinde gsterilen envanter pozisyonu belli hzlarla ve olaslklarla bir durumdan dierine geer. Envanter pozisyonunun alabilecei deerler ise ekil 2de grld gibi S ve s + 1 arasndadr. Bu Markov zincirinin kararl durum zm, envanter pozisyonunun herhangi bir anda alabilecei deerlerin olaslklarn verir. Bu olaslklarn kullanm ile herhangi bir anda envanter dzeyinin x olma olasl hesaplanabilir. Herhangi bir t annda envanter pozisyonu s + j iken, t + L annda envanter dzeyinin x olabilmesi iin, temin sresi (L) boyunca s + j x kadar talebin gereklemi olmas gerekir (Bkz. ekil 3). Bu gzlem ile birlikte olas envanter pozisyonu deerlerinin kararl durum olaslklar ile envanter dzeyinin kararl durum olaslklar Ek 2de akland gibi yazlabilir. Bu olaslklarn kullanlmas ile de sisteme ait tm performans ltleri hesaplanabilir.

54

ekil 3. Birikmeli Poisson Modelinde Talep Oluumu

4.2.2 Bulgusal Yaklam Modeli Bulgusal Yaklam Modeli nin (Heuristic Model) amac, verilen servis seviyesi ve ortalama hedef envanter seviyesi girdilerine bal olarak en uygun (s,S) parametrelerini hesaplamaktr. ncelikle Bulgusal Yaklam Modelinin alaca bir benzetim modeli oluturulmutur. Bu benzetim modelinde, gerek verilere uygun olarak sat aralklar ve sat miktarlar retilir. Ardndan bulgusal yaklam algoritmasndan alnan (s,S) parametrelerine gre benzetim modeli sipari verme noktalarn ve sipari miktarlarn yaratr. Benzetim sonucunda elde edilen ktlar dorudan raftan karlanm talep oran, stok d olma says, ardsmarlamaya den talep miktar ve ortalama envanter dzeyidir. Girilen farkl (s,S) deerleri iin yukardaki performans ltlerinin hesaplanabilir olmas eniyiye yakn (s,S) deerlerinin de hesaplanabilir olmasn salamtr. Algoritma, benzetim modeline farkl (r,S) girdileri salayarak kan performans ltlerine bal (s,S) deerlerini hesaplamaktadr. Bulgusal Yaklam Modelinin girdileri hedeflenen servis seviyesi, hedef ortalama envanter seviyesi, tedarik sresi, sat miktarlarnn ve satlar aras zamann dalm parametreleridir. Bu girdilere bal olarak benzetim sistemi zerinden alan Bulgusal Yaklam Modeli kt olarak; eniyi (s,S) deerlerini ve ardsmaralamaya den talep miktarn vermektedir. Algoritma ilk admda, allan dnemin toplam talebine bal olarak bir azami envanter miktar (S) deeri belirler. S sabit tutulurken girilen servis seviyesi hedefi salanana dek sipari verme noktas (s) deeri birer birer artrlr. Bu adm sonunda hedef servis seviyesi salanacak fakat servis seviyesini salamak adna ortalama envanter, hedeflenen envanter seviyesinin zerinde olacaktr. Algoritma ikinci admda, servis seviyesi kstn kaldrarak ortalama envanter seviyesi hedefine odaklanr. kinci adma balarken s

55

deeri dorudan birinci adm sonunda hesaplanm olan deer olarak alnr. S deeri ise ortalama hedef envanter deerine eitlenir. Daha sonra s deeri sabit tutulup hedef envanter seviyesi salanana dek S deeri birer birer arttrlr. Bylece bu admda servis seviyesi hedeften uzaklarken, ortalama envanter hedefi tutturulur. Algoritma nc admda, (s,S) deerlerini ikinci adm sonunda bulunmu deerler olarak alr. Bu admda tekrar S sabit tutulurken, s servis seviyesini salayacak ekilde arttrlr. Drdnc admda, s deeri nc admdaki s olarak alnp sabit tutulurken, hedef envanter seviyesi salanana dek S deeri birer birer arttrlr. Algoritmann ilk iki adm balang admlardr. Drdnc admn ardndan algoritma tekrar nc adma dner. Yani bu dng, hem servis seviyesi hem de ortalama hedef envanter seviyesi salanana kadar devam etmektedir (Bkz. ekil 5)

ekil 5. Bulgusal Yaklam Algoritmas zetle bu dng, yinelemeli bir ekilde (s,S) deerlerini hem hedef servis seviyesini hem de hedef envanter seviyesini salayacak deerlere getirmektedir. 56

5. Yntembilimin uygulanmas Projemizde, Birikmeli Poisson ve Bulgusal Yaklam olmak zere iki farkl model nerilmektedir. 5.1. Yntembilimlerin Karlatrlmas ki model arasndaki temel farkllk, Birikmeli Poisson Modelinin teorik olarak eniyi sonucu garanti etmesiyken, Bulgusal Yaklam Modelinin eniyi sonucu her zaman garanti edemiyor olmasdr. ki modelin uygulamada da farklar bulunmaktadr. Bulgusal Yaklam Modeli, hedef envanter ve servis seviyesi girdilerini temel alarak bu kstlar salayan (s,S) deerlerini bulmak amacyla kullanlr. Birikmeli Poisson Modeli, servis seviyesi ve sipari miktar girdilerini temel alarak, eniyi (s,S) deerlerini bulmak amacyla kullanlr. Birikmeli Poisson Modelinin, Bulgusal Yaklam Modeline kyasla en byk stnl eniyi sonular elde etmesiyken, koturum sresinin Bulgusal Yaklam Modeli nin koturum sresine gre olduka uzun olmas en byk dezavantajdr. Her iki model iin de ayn zelliklere sahip iki bilgisayarda, 100 er adet koturum sonucu alnmtr. Bulgusal Yaklam Modeli nin koturum sresi ortalamas 2 dakika 37 saniye iken, Birikmeli Poisson Modelinin ortalamas 34 dakika 42 saniye olarak tespit edilmitir. irket yetkililerinden alnan geribildirim sonrasnda Birikmeli Poisson Modeli nin uygulamada, zaman kstndan dolay verimsizlie sebep olaca ortaya kmtr. Bulgusal Yaklam Modelinin eniyi sonulara ne kadar yaklaabildiini lmek amacyla bir deney tasarlanmtr. Rastgele seilen 25 stok tutma birimi iin her iki model de ayn talep miktar ve servis seviyesi girilerek ortalama envanter miktarlar hesaplanmtr. Bu deney sonucuna gre, Bulgusal Yaklam Modelinin verdii ortalama envanter seviyesi deerlerinin Birikmeli Poisson Modelinin verdii teorik eniyi deerlere ortalama % 6lk bir sapmayla yaklat grlmtr (Bkz. Ek 3). Ortalama koturum sreleri ve eniyi deerlere yaknlk sonular gz nnde bulundurulduunda Bulgusal Yaklam Modelinin kullanm asndan daha uygun olduu sonucuna varlmtr. 5.2. Yntembilimin Performans Deerlendirmesi Bulgusal Yaklam Modelinin Projemizde nerilen uygulanmasyla envanter sistemindeki deiimleri gzlemleyebilmek amacyla tm stok tutma birimlerini temsil etme yeteneine sahip 80 SKUluk rnek grup belirlenmitir. Seilmi olan SKUlar iin Bulgusal Yaklam Modeli altrlm ve ilgili parametre deerleri bulunmutur. Elde edilen parametre deerlerine bal ortalama envanter deerleri, Cognis Kimyann Ocak 2005 ten Ocak 2006 ya dek geen 12 aylk sredeki gerek ortalama envanter deerleriyle kyaslanmtr. Bu deneyde kullanlan rneklem hem SKU eitleri hem de zaman aral

57

olarak gerek durumu temsil etme yeteneine sahiptir. 80 SKU iin elde edilen ktlar ana balkta incelenebilir; 1. Servis seviyesinden memnun olunan SKUlarda, mevcut servis seviyesi korunmakla beraber ortalama envanter miktarnda azalma salanmas. Seilmi 80 SKUnun 51 tanesinde bu durum gzlenmitir ve ortalama envanter miktarnda % 26lk bir azalma salanmtr. 2. Servis seviyesi dk olan SKUlarda, mevcut sistemdeki ortalama envanter miktar korunarak servis seviyesinde art salanmas. Seilmi 80 SKUnun 14 tanesinde bu durum gzlenmi ve servis seviyesinde % 10luk bir art salanmtr. 3. Mevcut allan sistemde hem servis seviyesi hem de ortalama envanter miktar asndan memnun olunan SKUlarda bir deiiklik yaplmamas. Seilmi 80 SKUnun 15 tanesinde ise bu durum gzlenmitir. Bu almada, piyasa artlar ve firma hedefleri gz nnde bulundurularak A snf SKUlar iin % 90 95, B snf iin % 85 90 ve C grubu iin % 70 85lik servis seviyeleri uygun grlmtr. Yukardaki performans deerlendirmeleri bu kstaslar gznnde bulundurularak yaplmtr. 5.3. RS Yazlm Hakknda Bilgi RS yazlm Bulgusal Yaklam Modelini ve Birikmeli Poisson Modeli ni altran modlleri iermektedir. Bunlarn yannda karar destek amal ABC snflandrmas, mteri analizi, stok seviyesi analizi ve tedarik sresi analizi modllerini de iermektedir. Btn bu analiz modlleri sat grafikleri, stok seviyesi grafikleri gibi grsel elerle glendirilmitir. RS yazlm Eclipse platformunda Java dilinde hazrlanmtr. Cognis Kimyada kurulu olan SAP yazlmnn ktlaryla uyumlu olarak hazrlanm olan RS, bu zelliiyle nemli bir kullanm kolayl salamaktadr. RS yazlm, firma yetkililerinin istekleri dorultusunda oluturulan kullanc dostu arayzlere sahiptir (Bkz. Ek 4). 6. Uygulama plan Elde edilen sonularn firmaya aktarlmasnn ardndan, firma yetkilileriyle birlikte bir uygulama plan hazrlanmtr. Bu plan ksa, orta ve uzun vade olarak aamada hayata geirilecektir. Ksa vadedeki plan aylk bir dnemi kapsamaktadr ve Nisan 2006 itibariyle uygulanmaya balanmtr. Bu plan erevesinde RS yazlm firmaya kurulmu ve kullanm iin gerekli eitim kullanclara verilmitir. Firma yetkilileriyle ticari ve bitmi rn olmak zere toplamda 30 SKU belirlenmi ve nerilen model uygulanmaya balanmtr. Bu srete, RS yazlmnn kullanmna dair baz zorluklarla karlalmtr. rnein, model ktlarnn daha kolay 58

anlalmas asndan grsel amal grafikler eklenmitir. Yine kullanm kolayl asndan birden fazla arayz kullanlarak elde edilen sonular, tek arayzde toplanarak kullanm verimlilii arttrlmtr. Ksa vadede elde edilen sonulara bal olarak, orta vadede uygulama kapsam, SKUlarn % 30unu ierecek ekilde geniletilecektir. Bu sre uygulama plannn 3. ile 15. aylar arasnda gerekleecek ve kademeli bir gei salanacaktr. Uzun vadede ise kaynaklar dahilinde btn rnler kapsam iine alnacaktr. 7. Genel Deerlendirme nerilen envanter ynetimi sistemi, stok optimizasyonunu salayan parametreleri hesaplayabilmesi gz nne alndnda, Cognis Kimya iin gerek anlamda ilk ve tek karar destek sistemi olma zellii tamaktadr. 7.1. Projenin firmaya getirecei katklar Bulgusal Yaklam Modeli ile elde edilen parametreler, tm rnleri temsil yeteneine sahip 80 SKUnun 2005 ylnda gereklemi talep verileri nda kullanldnda aada belirtilen sonulara ulalmtr. Ticari ve bitmi rnlerin oluturduu 1200 SKUnun % 64n oluturan 768 rnn ortalama envanter seviyesinde % 26lk azalma ngrlmektedir. Bu azalmann finansal karl yaklak 1.2 milyon Avrodur. Ticari ve bitmi rnlerin oluturduu 1200 SKUnun % 17sini oluturan 204 rnn servis seviyesinde ortalama % 10luk art ngrlmektedir. Bu artn yllk ciroya katks yaklak 750 bin Avro dur. Ortalama envanter seviyesindeki d stoa bal frsat maliyetinde azalma; dier yandan servis seviyesindeki iyiletirme de toplam satlarda art salayacaktr. Bu iki ana iyileme Cognis Kimyann nakit akndaki sorunlarnn zmnde katk salayacaktr. Servis seviyelerinin artmasyla birlikte, Cognis Kimya mterileri almak istedikleri mal istedikleri zaman bulma olanana kavuacaktr. Bu durum firmaya rekabeti bir stnlk salacaktr. te yandan, mterilerin de istedikleri rn istedikleri zaman bulmalarndan dolay firmaya olan ballklar artacaktr. Projemizle birlikte Cognis Kimyadaki envanter ynetimi, kiilerden bamsz, bilimsel ve analitik temellere dayal bir sisteme kavumutur. Yaplan bu deneyin tm rnleri temsil yeteneine sahip rn grubuyla yaplmas ve gelecek yllarda kimya sektrnde fazla deikenlik yaanmayaca gz nnde bulundurulduunda; bu sonularn sonraki yllar iin de geerli olduu sonucuna varlmtr.

59

7.2. leriye dnk gelitirme olanaklar Cognis Global, tm dnyadaki irketlerinde envanter ynetim sistemlerini iyiletirmeye ynelik almalarna 2005 yl itibariyle balamtr. Projemiz, Cognis Trkiyede gerekletirilen bu yndeki uygulamalarn nemli bir parasn oluturmaktadr. Bunun yannda 2005 yl itibariyle, dnya apndaki tm Cognis irketlerinde ortak bir SAP sistemine geilmitir. Projemiz dahilinde ortaya kan RS yazlm SAPye uygun esnek yaps sayesinde dier Cognis irketlerinde de kullanlabilecek bir nitelie sahiptir. Bu projede, rn reetelerinin ticari gizlililii sebebiyle hammadde ve yar maml rnler kapsam d braklmtr. Bu rnler gelitirdiimiz envanter ynetim sistemine dahil edilmek istenildiinde, RS yazlmnn ak kaynak kodlu olma zellii sayesinde gerekli yamalarn yaplmasyla sisteme kolaylkla dahil edilebilecektir.

60

KAYNAKA

Silver, E. A., Pyke D. F. And Peterson R. (1998), Inventory Management and Production Planning and Scheduling, John Wiley and Sons, Inc., USA. Zipkin, P. H. (2000), Foundations of Inventory Management, The McGraw Hills Companies Inc., USA. A. Tanwari, A. Lakhdar, C. Shaikh (2000), ABC analysis as a inventory control technique, Quaid-E-Awam University Research Journal of Engineering, Science & Technology Volume 1, No.1, January-June. Ramanathan R. (2006), ABC inventory classification with multiple-criteria using weighted linear optimization, Computers & Operations Research - 33, 695700. Timothy S. Vaughan (2006), Lot size effects on process lead time, lead time demand, and safety stock, Int. J. Production Economics 100, 19. Endstri Mhendislii Ansiklopedik Szl, url: sistems.org/ems, 13 Mays 2006.

61

EKLER Ek 1.
Senaryo Analizi
Ortalama Envanter vs. Siparis Miktari
0 10000
0.6

20000

10000
0.7

20000
13600 13200 12800

10000
0.8

20000

7000

9500 9250 9000 8750

0.9

Ortalama Yillik Envanter

6750 6500 6250 6000

20000 19500 19000 18500 18000

12400 12000
0.95
0.99

8500
26000

48000

25000

47000

46000

24000
45000

10000

20000

10000

20000

10000

20000

Q- Siparis Miktari

38056 kodlu rn iin farkl servis seviyeleri ve farkl sipari miktalar (S-s) iin yaplm senaryo analizi.

62

Ek 2.

63

Ek 3.
Birikmeli Poisson Modeli ve Bulgusal Yaklasim Modeli Karsilastirmasi
Birikmeli Poisson Modeli (Ortalama Envanter Miktari) 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 Bulgusal Yaklasim Modeli ( Ortalama Envanter Miktari) 8000

ki model arasndaki fark ortalama olarak % 6 olarak bulunmutur.

Ek 4.

Bulgusal Yaklam Modeli zm Arayz

64

ABC rn Snflandrma Analizi Arayz

Stok Analizi Arayz

65

Datm Lojistii Maliyetlerinin Optimizasyonu Doadan Gda rnleri Sanayi ve Pazarlama A..
Proje Ekibi Asl Altunbaak Ahmet Sinan Atik Umutcan Dnmez Eray Eskikan Berk Hazer Nefise Karayaylal

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Cem Okur, Doadan Gda rnleri San. ve Paz. A.. Satnalma ve Lojistik Mdr Akademik Danman Do. Dr. Oya Ekin Karaan, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
Doadan Gda A.nin tedarik zinciri maliyetlerinin byk bir ksmn datm maliyetleri oluturmaktadr. Bu projenin amac, kullanc dostu bir maliyet analizi sistemi gelitirerek tama ile ilgili birim maliyetlerin hepsinin sistematik bir metotla azaltlmasdr. Yaplan incelemeler sonucunda bu maliyetlerin azaltlmas iin en uygun yntemin tamsayl programlama olduu belirlenmitir. Yurtii son rn sevkiyat, yurtii hammadde alm ve yurtd hammadde alm iin hazrlanan modeller Microsoft Windows platformu zerinde, Excel Solver Premium kullanlarak gelitirilmitir. Yaplan n uygulamalarda, gelitirilen programlarn tama maliyetlerinde %1 - %5 arasnda deien azalmalar salad grlmtr. Anahtar Szckler: Maliyet analizi, lojistik, optimizasyon

66

1. letme Tantm 2004 ylnda AC Nielsen aratrma irketi tarafndan gerekletirilen marka aratrmasna gre meyve aylar kategorisinde en ok bilinen marka seilen Doadan Gda A.., 2003 ylnda sahip olduu %55 pazar pay ile Trkiyenin en ok satan meyve aylarn retmektedir. ISO 9001:2000 kalite belgesi, HACCP kalite ynetimi sertifikas, ISO 14001 evre gvenlii belgesi ve OHSAS 18001 alan gvenlii sertifikasna sahip olan Doadan Gda A.. 2005 yl itibariyle 80 eidin zerinde meyve ay, bitki ay, yeil ay ve salkl yaam ay retmektedir. Firmann retim kapasitesi yllk 770 milyon poet ay civarndadr. 2004 ylndan itibaren lider olduu Trkiye pazarn genileten Doadan Gda A.. Amerika, Almanya, Norve, ngiltere, Kazakistan, Azerbaycan, Nijerya ve Japonyaya youn bir ekilde ihracat yapmaktadr. 2. Projenin Tanm Doadan Gda A..nin tedarik zincirindeki maliyetlerinin byk bir ksmn datm lojistii masraflar oluturmaktadr. zellikle son rn sevkiyatnda ve hammadde almnda bu faaliyetleri verimli bir ekilde ynetebilmek ve bu faaliyetlerin sonunda ortaya kan maliyetleri azaltabilmek iin bilimsel temellere dayanan bir sisteme ihtiya duyulmutur. Projenin amac Doadan Gda A..nin tamaclk faaliyetlerinde ortaya kan maliyetlerin tamamnn tamamnn bilimsel bir metotla azaltlmasdr. Bu sayede yalnz lojistik masraflar deil, bu srete ortaya kan tm maliyetler topluca azaltlacaktr. Doadan Gda A..nin lojistik faaliyetleri hem yurtii hem de yurtd tamacln kapsamaktadr. Yurtdndan ay hammaddesi ve filtre kd ithal eden firma dier hammaddelerini (iplik, etiket, ambalaj, koli, vs.) yurtiinden tedarik etmektedir. Son rnler ise i piyasaya ve yurtdna sevk edilmektedir. Ancak Doadan A.., yurtdna yaplacak sevkiyatlar sadece siparii veren firmann Trkiye snrlarndaki anlamal olduu firmalara ulatrmakla ykmldr. Bu nedenle proje kapsamnda, ihra edilecek rnler de yurtii sevkiyat olarak ele alnmtr. Doadan Gda A..nin beklentisi, yaplan projenin tama masraflarn azaltmasdr. Firmann iinde bulunduu ERP projesiyle yaplacak programlarn btnlemesi de yneltilen dier bir istektir. Bu yzden btn programlar MS Excel tabanl yaplmtr. Ayrca, yurtd ithalatnda kullanlabilecek alternatif tama yntemleri (demiryolu, denizyolu) aratrmasnn yaplmas da irketin dier bir isteidir. 3. Analiz 3.1. Mevcut Sistemin Analizi Yurtii son rn sevkiyat srecinde Doadan Gda A.., farkl lojistik firmalaryla almaktadr. Fabrikadan son rnleri teslim alan

67

lojistik firmalar, bunlar Trkiyenin eitli noktalarna (marketlere, distribtrlere, perakendecilere, vs.) tamaktadr. Doadan Gda A.. sipari zerine rn sevkiyat yapt iin Trkiyenin hangi noktasndan sipari gelirse oraya sevkiyat yaplabilmektedir. Bu yzden son rn sevkiyatnda ka nokta arasnda tamaclk yapldna dair bir snr yoktur. Herhangi bir mterinin verdii sipari, rnn var yeri farketmeksizin, ertesi gn eline gemektedir. Doadan Gda A.. gnde ortalama 50 adet son rn sevkiyat yapmaktadr. Son rn sevkiyatnda Trkiye genelindeki belirli noktalarda hangi kargo irketiyle allaca nceden yaplan bir deerlendirmeyle kesinletirilmitir. Ancak yaplan incelemelerde dier kargo irketlerini kullanmann maliyet asndan daha avantajl olduu birok durumla karlalmtr. Yurtii hammadde almnda iki adet lojistik firmas ile allmaktadr. stanbuldan jelatin ve karton kutu, zmirden DPZ ve etiket, Gaziantepten ise iplik tedarik edilmektedir. zmir ve Gaziantep iin iin tedarik sresi 2 gn iken stanbul iin 1 gndr. Verilen siparilerin miktar ve zaman genellikle stok seviyelerine baldr. Stok seviyesi belirli bir miktarn altna indiinde sipari verilmektedir. Yurtii hammade alm srecinde, Doadan Gda A.. son bir sene iinde %95 orannda tek bir kargo firmasyla almtr. Ancak son rn sevkiyatnda olduu gibi yurtii hammadde almnda da dier kargo irketinin maliyet asndan daha avantajl olduu durumlara rastlanlmtr. Doadan Gda A.., datm lojistii maliyetlerinin en fazla olduu ksmn yurtd hammadde almnda gerekletiini belirtmektedir. u anda yaklak 35 tip hammaddenin ithalatn gerekletiren firma iin bu rnlerin temin sresi yaklak 15 gndr. Lojistik irketinin Doadan Gda A..ye salad avantajlardan bazlar kapdan kapya hizmet vermesi ve ithalatn yapld lkedeki gmrk ilemlerini gerekletirmesidir. Lojistik faaliyetlerinin bu ksmnda sipariler, tedarik sreleri dnlerek 4 aylk ihtiyalarn takibi ile verilmektedir. Sipari zamanlarna karar verirken yargsal yntemler yerine sistematik bir yntem kullanmann daha yararl olaca dnlmtr. te yandan lojistik firmasnn tama bedellerinde indirim yapt baz durumlar bulunmaktadr. Yurtd hammadde almnda yalnz tek kargo firmasyla alld iin burada nemli olan hangi kargo firmasyla tama yaplacan semek deil; siparileri kargo firmasnn indirim yapabilecei durumlara gre ayarlamak ve rnleri bu durumlara gre getirebilmektir. 4. nerilen yntembilim Problemlerin yaplar incelendiinde ve bu problemlere bulunacak zmler dnldnde nerilebilecek en uygun yntembilimin optimizasyon modelleri gelitirmek olduu ortaya kmtr. nk 68

hammadde alm srelerinde birok maliyet unsuru (hammadde bedeli, navlun bedeli, envanter bedeli, vs.) ve birok kst (hammadde ihtiyacnn karlanmas, kargo irketlerinin uygulad zel durumlar, vs.) bulunmaktadr. Belirtilen kstlarn nda toplam maliyetlerin en aza indirilebilmesi iin bilimsel bir metot olan optimizasyon modelleri kullanmak en uygun seenektir. Ayrca, nerilen modellerdeki karar deikenleri tamsay olduu iin tamsayl programlama ana metot olarak seilmitir. 4.1. Gelitirilen modeller ve zm yntemleri Modellerin yurtii ve yurtd olarak blnmesinin temel nedeni bu iki sreteki maliyet unsurlarnn ve kstlarn farklldr. Yurtii hammadde almnda yaklak olarak 5 olan maliyet unsuru says yurtd hammadde almnda 15e karken kargo firmalarnn uygulad prensipler de yurtii ve yurtd iin farkldr. ekil 1de yurtii ve yurtd tamacl iin gelitirilen modellerin ve zmlerin ak emalar grlmektedir.
Datm Lojistii Maliyetleri Optimizasyonu

Yurtii

Yurtd

Son rn Sevkiyat

Hammadde Alm

Hammadde Alm

Girdiler

Girdiler

Girdiler

MS Excel Forml ve Modlleri

Tamsayl Programlama (Optimizasyon Modeli)

Tamsayl Programlama (Optimizasyon Modeli)

ktlar
MS Excel Solver Premium MS Excel Solver Premium

ktlar

ktlar

ekil 1. Gelitirilen Modeller ve zm Yntemleri 69

4.1.1. Yurtii Son rn Sevkiyat Yaplan incelemeler sonucunda yurtii son rn sevkiyatnda temel ama tama maliyeti en az olan kargo irketini bulmak olduu iin bu amaca ynelik Microsoft Excel tabanl bir program hazrlanmtr. Programn girdileri her ayr sevkiyatn toplam kilogram (KG), desisi (dm3/3000 olarak hesaplanan zel bir lojistik ls), fatura bedeli ve istikametidir. Belirtilen girdilerle alacak program, kullancya bu sevkiyat en az maliyetle yapacak kargo irketini bildirecektir. Doadan Gda A.. yurtii son rn sevkiyat iin Express Kargo, UPS Kargo ve Yavuz Kargo ile almaktadr. Firmadan ncelikle kargo irketlerinin birim tama fiyatlar tedarik edilmitir. Belirtilen kargo irketlerinden Express Kargonun tama maliyeti desiye ve rnn gidecei uzakla bal olarak deimektedir. Uzaklklar ehir bazldr. rnein, ikisi de Antalyann ilesi olan Ka ve Manavgata yaplan sevkiyatlar iin kargo irketi ayn creti talep etmektedir. UPS Kargonun maliyeti sadece desiye baldr. Yavuz Kargo ise hem desiyi hem uzakl gz ard etmekte, tanan her palet iin sabit bir birim fiyat talep etmektedir. Son rnlerin tanmasnda kargo irketleri tarafndan uygulanan baz farkl durumlar bulunmaktadr. UPS Kargo, Express Kargonun tayin ettii desi miktarnn 1.25 katn kabul etmektedir. te yandan, palet bana tama bedeli dier kargo firmalarndan daha fazla olan Yavuz Kargo, baz durumlar szkonusu olduunda tama bedelinde indirime gitmektedir. 10 palet ve 18 paletlik aralkta sabit bir cret talep eden Yavuz Kargo, bu aptaki bir sevkiyat iin dier kargo irketlerinden daha avantajl konuma geebilmektedir. Btn bu istisnalar, Doadan Gda A.. iin son derece nemlidir. Bu yzden bunlarn hepsi, programa Microsoft Excelin eitli formlleri ve modlleri araclyla tantlmtr ve program bu farkl durumlara cevap verebilmektedir. Yaplan programa kullanc ayn anda 250 tama ilemi girebilecektir. Program, en uygun tayc firmay semek iin gereken bilgileri ise Doadan Gda A..nin zerinde alyor olduu ERP sisteminden temin edecektir. Ayrca, firmann istei zerine, ileride sisteme eklenebilmesi iin programa hayali baz kargo firmalar tantlmtr. Tantlan bu hayali firmalar, programa esneklik kazandrmakta ve zaman ierisinde Doadan Gda A.nin almak isteyebilecei irketlerin de u an allan irketlerle karlatrlmasna imkn salamaktadr. Programn kullanc ekrann gsteren Microsoft Excel kts ekil 2de grlmektedir.

70

ekil 2. Yurtii Son rn Sevkiyat Programnn Kullanc Ekran

4.1.2. Yurtii Hammadde Alm Yurtii hammadde alm problemi irketin istei zerine iki ksmda incelenip zlmtr. lk ksm 4 aylk hammadde ihtiyacn girdi olarak alp bu ihtiyacn hangi sklkla (haftada bir, iki haftada bir veya ayda bir) getirilmesinin toplam maliyeti en aza indireceini bulmaktadr. kinci ksmda ise 5 gnlk (1 haftalk) hammadde ihtiyac verildiinde, program bu ihtiyacn o hafta iindeki hangi gnlerde ne kadar getirilmesinin maliyetleri en aza indireceine karar verecektir. Bu iki ksmn birbirine kartrlmamas iin ilk ksma 4 aylk program ikinci ksma ise haftalk program ad verilmitir. Her iki program iin kullanlan bilgi ayndr, fakat modeller ve karar verme mekanizmalar farkldr. Haftalk programda gnlk talep tam olarak bilinmesine ve programa bu bilgilerin girilmesine ramen 4 aylk programda gnlk kullanlan ya da talep edilen ihtiya bilinmemekte, her gn ayn miktarda rn kullanld varsaylmaktadr. Ayn zamanda haftalk program bir rnn hangi gn ve ne kadar miktarda getirileceini tam olarak syleyebilmesine ramen 4 aylk program rnleri toplu halde, programn belirttii aralklarla getirmektedir. 4 aylk programa, yurtiinden tedarik edilen dokuz tip hammaddenin 4 aylk toplam talebi, be farkl tedarikinin hammaddeler iin nerdii birim fiyat, hammadde birim fiyatlarn Avro cinsinden tayin eden tedariki firmalar iin o gnn Avro kuru, getirtilen her hammadde iin fatura bedeli ve Yavuz Kargonun

71

tamaclk faaliyetlerinde uygulad sabit sigorta katsays girilmektedir. Program da tama, envanter ve hammadde maliyetlerinin toplamn en aza indiren sipari sklnn haftalk m, iki haftalk m yoksa aylk m olduuna karar vermektedir. 4 aylk program hazrlanrken nemli varsaymlarda bulunulmutur. rnein stok maliyetleri hesaplanrken fabrikadaki hammadde kullanmnn her gn iin ayn olduu kabul edilmitir, ayrca firmann istei dorultusunda rnn sipariinden sonraki temin sresi gz ard edilmitir (yani rn sipari edildii gn Doadan Gda A..ye giri yapt varsaylmaktadr) ve son olarak sipari miktarlar da sabit kabul edilmitir (rnein herhangi bir hammadde iin 4 aylk talep 4000 KG ise ve program aylk sklklarda sipari nerdiyse bu hammadde drt ay boyunca her ayn banda 1000 KG miktarnda getirtilecektir). Modeli kurmak iin firmadan alnan bilgiler 4 aylk hammadde talebi, tedariki firmalarn her rn iin belirledii birim fiyat ve her hammadde iin bir paletin ald miktardr. Bu bilgilerle, 4 aylk talebe cevap veren ilk model oluturulmutur. (Model 1 ve aklamas iin Ek 1e baknz.) 4 aylk programn kullanc ekrann gsteren Microsoft Excel kts ekil 3te grlmektedir.

ekil 3. 4 Aylk (Yurtii Hammadde Alm) Programn Kullanc Ekran Yurtii hammadde almnn ikinci ksm olan haftalk programa gre, bir haftann gnlk ihtiyalar programa girilecek ve program bu 72

hammadde ihtiyalarnn hangi gnlerde ve hangi miktarlarda getirilmesi gerektiine en ekonomik ekilde karar verecektir. Haftalk programda, 4 aylk programda gz ard edilen temin etme sreleri nem kazanmtr. Yani hammadde sipariinin yapld gn rnler fabrikaya ulaamaz. Toplam 9 eit hammaddenin 4 bir gnde geri kalan 5i ise iki gnde temin edilebilmektedir. Bu problemin zm, tama ve stok maliyetleri arasnda iyi bir denge kurmay gerektirmektedir nk gnlk ihtiya miktarlar birletirilerek sipari edilen hammaddeler envanter birikimine sebep olurken gnlk sipariler sevkiyat maliyetlerini arttrmaktadr. zmde kullanlan model Ek 2deki modele olduka benzemektedir. (Model 2 ve aklamas iin Ek 2ye baknz.) 4.1.3. Yurtd Hammadde Alm Yurtd hammadde almnda ama gerekli hammaddenin hangi zaman aralklaryla (iki hafta, bir ay veya iki ay) getirileceini hesaplamaktr. Bu hesaplamalar iin birok maliyet unsuru kullanlmaktadr. Bu maliyet unsurlar unlardr: hammaddenin fatura tutar, sigorta maliyeti, Kaynak Kullanm Destekleme Fonu (KKDF), Tarm ve Ky leri Bakanl (TKB) analiz bedeli, ithalat navlun bedeli, ardiye, mteri hizmetleri bedeli, i nakliyat bedeli ve KDV. Burada ithalat navlun bedeli rnn tama maliyeti; ardiye ise gmrkte tutulan rnn stok maliyetidir. nakliyat bedeli ise rnn gmrkten fabrikaya tama bedelidir. Yurtdndan hammadde ithal edilmesi srecinde baz zel durumlar bulunmaktadr. Bunlardan birincisi Doadan Gda A..nin politikasyla ilgilidir. Yurtd tamacln yapan trlarn kapasitesi 26 palettir ve bir tr iinde birden fazla tip hammadde tamann bir sakncas yoktur. Ancak bir siparite ayn tip hammaddeyi birden fazla trla tamann baz kstlar vardr. Belirli bir siparite ihtiya miktar palet cinsinden 26nn katlar olan saylar aan hammaddelerin bu saylar aan ksm, orijinal ihtiyacn %10unun altndaysa artan ksm ithal edilmez; eer %10u ayorsa ithal edilir. Bu zel durum modelde dikkate alnmtr. Baka bir zel durum da KKDF ile ilgilidir. Bu durum ise verilen sipariin fatura bedelinin ne zaman dendiine baldr. Doadan Gda A..nin herhangi bir rnn fatura bedelini rn yurtdndan yola ktktan sonra 90 gn iinde deme opsiyonu vardr. Ancak bu bedel rnn gmre gelme sresi olan 15 gn iinde denirse, firma KKDF bedelinden muaf tutulmaktadr. Yani firma ya rn bedelini erken deyip envantere para balayacak ya da vadesini kullanp KKDF bedelini deyecektir. Bu zel durum da modele yanstlmtr. Yurtd hammadde alm programna, kullanc, girdi olarak says 30u aan hammadde tiplerinin her biri iin drt aylk ihtiyac (kg 73

cinsinden), bir paletin kg cinsinden kapasitesini, Avro cinsinden birim fiyatlarn ve KKDF, sigorta, navlun, ardiye, mteri hizmetleri, i nakliye, KDV sabit katsay arpanlarn girecektir. Bir paletin ka kg kapasitesi olduu her hammadde iin deimektedir ve kargo firmas kg cinsinden fiyat verdii iin bu kapasiteler nemlidir. Modelde, firmaya esneklik salamak iin artan hammadde tipi eilimi de gz nnde bulundurularak, u anki hammadde tipi saysnn daha stnde bir rakam olan 35 tip hammadde olduu varsaylmtr. Doadan Gda A.nin yurtd hammadde alm srecinde birlikte alt kargo firmas kilogram bana tama creti talep etmektir. Ancak tm bir tr doldurulduunda bu hesap yaplmaz; kargo irketi sabit bir tm tr creti uygular. Btn bu girdiler ve zel durumlar gz nne alnarak Model 3 oluturulmutur. (Model 3 ve aklamas iin Ek 3e baknz.) Yurtd hammadde alm programnn kullanc ekrann gsteren Microsoft Excel kts ekil 4te grlmektedir.

ekil 4. Yurtd Hammadde Alm Programnn Kullanc Ekran

5. Yntembilimin Uygulanmas 5.1. Yurtii Son rn Sevkiyat Yurtii son rn sevkiyat programnda, irketin istei dorultusunda u anda zerinde almakta olduklar ERP programndan

74

veri aktarabilecekleri ve kullanm asndan kolay bir yazlm olan MS Excel kullanlmtr. Programn performansn lmek iin Doadan Gda A..den daha nce gerekletirilmi 250 adet sevkiyatn desi, kg, var yeri ve fatura bedeli alnm ve hazrlanm olan programa girilmitir. Bu sevkiyatlarn irkete olan maliyeti ile bulunan maliyet karlatrldnda yurtii son rn sevkiyatnn tama masraflarnda %1,65 orannda azalma salad grlmtr. Ancak, bu programn irket tarafndan kullanm u an zerinde allan ERP projesinin bitiminden sonra balayacaktr. 5.2. Yurtii ve Yurtd Hammadde Alm Projenin yurtii ve yurtd hammadde alm ksmlarnda problemin zm iin tamsayl programlama modelleri kurulmutur. Bu modelleri zebilmek amacyla, irketin de istekleri gz nnde bulundurularak Microsoft Excelin bir eklentisi olan, 8000 adet karar deikeni ve kstlama kapasitesine sahip Excel Solver Premium kullanlmtr. Yurtii hammadde alm programnn performansn lmek iin Doadan Gda A..den son drt ayn hammadde ihtiyac ve bunlarn tanmas iin denen tama masraflar alnmtr. Drt aylk ihtiya programa girildiinde bulunan tama masraflarnn, gerekleen masraflardan %4,86 orannda az olduu grlmtr. Yurtd hammadde alm program ise son drt aylk siparilerin tama maliyetlerini %3,62 orannda azaltmtr. 6. Uygulama plan Gelitirilen programlarn uygulama planlar Doadan Gda A..nin zerinde almakta olduu ERP projesiyle paralel bir geliim gstermektedir nk programlarn girdileri ERP programndan ekilecektir ve ERP projesinin tamamlanmam olmas nedeniyle programlar henz uygulama aamasna gelmemitir. te yandan program ktlar eski verilerle karlatrldnda maliyetlerde nemli lde azaltma yapmas, Doadan Gda A..nin bu programlar kullanacann bir gstergesidir ve irketten alnan telkinler de bu yndedir. ERP projesinin Temmuz aynda sonlacan tahmin eden Doadan Gda A.. yetkilileri ile Mays ay iinde programlarn kullanlmasna ynelik baz bilgilendirici toplantlar dzenlenecektir. 7. Genel Deerlendirme 7.1. Projenin firmaya getirecei katklar Proje kapsamnda gelitirilen programlar, Doadan Gda A..nin maliyetlerinin nemli bir ksmn oluturan tama maliyetlerini azaltmakta ve hem esnek olan tasarm hem de kurulma aamasnda olan ERP yazlm ile uyumluluu asndan Doadan Gda

75

A..nin beklentilerini tam olarak karlayabilmektedir. Projenin firmaya kazandrd katklar ise yle zetlenebilir: Yurtii son rn sevkiyat iin oluturulan program sayesinde, sevkiyat hizmeti veren kargo irketleri sadece saladklar hizmet kalitesine gre deil, hizmetlerinin maliyetine gre de karlatrlabilecektir. Bylece rn sevkiyatlarnda, her tama iin en dk maliyetli irket belirlenebilecek ve ileride Doadan A..nin alabilecei irketler de programa girebilecektir. Nitekim, yukarda da belirtildii gibi bu programla sevkiyat maliyetlerinde aylk %1,65lik bir azalma salanmtr. Bu uygulamann bir dier getirisi ise, Doadan Gda A.nin alt irketler zerindeki etkisidir. Maliyet unsurunun artk nemli olduunu bilen firmalar iin, hizmeti daha ucuza salamak nem kazanacak, bu da yine Doadan iin olumlu bir sonu olacaktr. Yurtii ve yurtd hammadde almnda ise, sipari sklk ve miktarlarnn bilimsel bir metotla belirlenmesi, tama ile ilgili maliyetlerin toplu olarak azaltlmasn salamtr. Bu sayede, stok ve tama maliyetleri arasnda iyi bir denge kurulabilmi; toplam maliyeti en aza indirgeyen en uygun sipari miktar ve skl bulunmutur. Programlarn gemi veriler kullanlarak altrlmas sonucu, yukarda da belirtildii gibi, yurtii almda tama masraflar %4,86 orannda azalacaktr. irket iin ok nemli olan yurtd hammadde alm programnda ise bu azalma %3,62 oranndadr. Hammadde alm programlarnn bir dier faydas ise sipari miktarna karar verme aamasn hzlandrmasdr. 7.2. leriye dnk gelitirme olanaklar Doadan Gda A. u anda sadece farkl lojistik irketleriyle almakta ve yurtd hammadde almnda sadece kara yolunu kullanmaktadr. Fakat bunlarn yannda, farkl tama ekilleri bulunmaktadr. Tama maliyetlerini azaltmaya ynelik yaplan programlara ek olarak, demiryolu ve denizyolu tamacl da incelenmitir. 7.2.1. Demiryolu ve Denizyolu Tamacl Demiryolu tamacl kendi iinde birok avantaj bulundurmaktadr. Bu avantajlardan en nemli iki tanesi, yksek tama kapasitesi sayesinde dk navlun olanaklar salamas ve kt hava koullarndan etkilenmemesidir. Bu avantajlar gz nne alndnda demiryolu tamaclnn Doadan Gda A.. iin uygun olabilecei dnlmtr. Ancak grlen kargo firmalarndan hibiri Doadan A..nin vazgeilmez olarak grd kapdan kapya hizmeti salayamad iin demiryolu tamacl ile ilgili almalar durdurulmutur.

76

Gnmzde dnya ticaretinin yaklak %80i deniz yolu ile yaplmaktadr (Abal ve dierleri, 2003). Yaplan aratrmalar bu rakamn bir tesadf olmadn, denizyolu tamaclnn birok avantajnn olduunu ortaya koymutur. Demiryolu tamaclna benzer avantajlar tayan denizyolu tamacl (yksek kapasite sayesinde dk navlun bedelleri, kt hava koullarnda kesintisiz hizmet) bunun yannda Doadan Gda A..nin isteklerine cevap verirken baz zel avantajlar daha kazanacaktr. Denizar tamaclkta getirilen rnler birok limana uramakta, hatta baz durumlarda gemiden gemiye rn transferi gerekmektedir. Bu durum da ciddi zaman kayplarna neden olmaktadr. (Ece, 2001) Ancak Doadan Gda A.. ithalat Almanyadan yapt iin byle bir durum sz konusu deildir. Bu yzden ithal edilen mal dorudan Almanyadan Trkiyeye ulaacaktr. Denizyolu tamacl yapan kargo firmalar aratrlrken ou firmann Doadan Gda A..nin lojistik faaliyetlerinde en nemli kstas olarak kabul ettii kapdan kapya hizmetini verdii anlalmtr. Denizyolu tamaclnn gelecei dnyada olduu gibi Trkiyede de parlak grnmektedir. Denizyolu firmalar her geen gn yeni hizmetler gelitirmekte ve tamacl daha da kolay hale getirmektedirler. Bu durum da Doadan Gda A..nin bu hizmetlerden faydalanmas anlamna gelmektedir. Trkiyenin nde gelen 10 kargo firmasyla yaplan grmelerde Doadan Gda A..nin istekleri de belirtilerek navlun teklifleri alnmtr. Teklifler deerlendirildiinde denizyolu tamaclndaki navlun bedelinin karayolundan palet bana 34,5 daha ucuz olduu ortaya kmtr. Ancak Trkiyedeki liman ve gmrk masraflar Doadan Gda A..nin u anda yararland gmrk masraflarndan daha fazladr ve bu durum navlundaki kazanc ortadan kaldrmaktadr. Hizmet kalitesi ve navlun bedellerindeki avantaja ramen gmrkte ortaya kan olumsuz durum denizyolu alternatifini de u an iin uygulanamaz klmaktadr. Bu yzden bu alternatif de Doadan Gda A..ye tavsiye edilememektedir. Sonu olarak, firmann yurtd hammadde almna karayoluyla devam etmesi en doru karardr.

77

KAYNAKA

Ece, J. N. (2001), Liman Ekonomisi, Dnya Gazetesi, stanbul Abal, A. , Akgn, T. , Aydn, S. , Akova, H. , Bahadr, N. , Birkan, . , Erda, O. , Erdem, Y. , Ekzen N. , Frat, M. , Gm, . , Inda, H. , rs, H. , zden, Y. , Tokgz, H. , Yarkka, N. (2003), VZYON 2003 Ulatrma ve Turizm Paneli, Ankara, 8. http://www.kadifeli.com

78

EKLER Ek 1. Yurtii Hammadde Alm (4 Aylk Model Model 1) Karar Deikenleri X ijk = k tedarikisinden j kargo firmasyla tanmak zere sipari edilen

i tipi rn iin gereken palet says Burada; i = Jelatin(1), plik(2), C21 DPZ(3), C24 DPZ(4), C21 Karton kutu(5), C24 Karton kutu(6), 10 paralk karton kutu(7) , C21 Etiket (8), C24 Etiket(9), j = Express Kargo (1), Yavuz Kargo (2), k = Firma 1 (1), Firma 2 (2), Firma 3 (3), Firma 4 (4), Firma 5 (5)i temsil etmektedir. Y ik = Y. Kargonun k tedarikisinden i tipi rn tad dolu tr says z ik = Y. Kargonun k tedarikisinden i tipi rn tad dolu tr(lar)dan arta kalan palet says 1, z ik 10 w ik = 0, z ik > 10
T ik = Y. Kargo k tedarikisinden i tipi rnn ksmi nakliyat bedeli TY ik = Y.Kargo k tedarikisinden i tipi rnn toplam nakliyat bedeli Parametreler: d i = i tipi rn iin kg cinsinden 4 aylk talep dd i = i tipi rn iin kg cinsinden gnlk talep = d i /126 c ik = k tedarikisinden YTL cinsinden i rnnn kilogram bana fiyat a i = kg cinsinden i rnnn bir paletteki miktar n = {30,14,7}, tn = Envanter sabiti = 0.14 x ((n-t)/360), t=1,2,...,n (Program 4 aylk toplam ihtiyac ya haftalk, ya iki haftalk ya da aylk aralklarla getirmeye karar verecektir. rnein n = 14 iin, program iki haftalk sipari skl ile getirilen rnn maliyetini hesaplamaktadr. t geen gn says, 0.14 ise vade yzdesidir. Bu formlle bir sonraki sipari iin kalan gn saysndan geen gn says karlr. Stok maliyeti hesaplanr.) b n = n gn iin gereken sipari adedi (b30 = 4, b14 = 9, b7 =18) E = Express Kargonun sabit arpan = 0.13 YTL m i = i tipi rn iin Express Kargonun uygulad bir paletteki desi veya kilogram miktar K = KDV sabiti = 0.18, S = Sigorta Sabiti = 0,0015, = 0.000001

79

Enklt
n X ijk ai cik + tn cik (ai X ijk t ((dd i ))) + mi * E * X i1k + k i, j, t =1 i k (1 + K ) * TYik + S * (1 + K ) * TYik i ,k i ,k Kstlamalar i, j, k X ijk ai (d i / b n )

Tik 60 z ik 600(1 wik ) Tik 600(1 wik ) TY ik = T ik + 600Y ik

Yik ( X i 2 k / 18) 1 + Yik X i 2 k / 18 z ik = X i 2 k 18Yik z ik 10 + 7(1 wik )

j ,k

i, k i, k i, k i, k i, k i, j, k i, k i, k

w ik {0,1} X ijk 0 tamsay Y ik , z ik 0 tamsay T ik , TY ik 0 tamsay

80

Ek 2. Yurtii Hammadde Alm (Haftalk Model Model 2) Karar Deikenleri X ijkt = t zamannda k tedarikisinden j kargo firmasyla tanmak zere

sipari edilen i tipi rn iin gereken palet says Burada; t = -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5 I it = t zamannda i tipi rnn palet cinsinden envanter miktar Y ikt = t zamannda Y. Kargonun k tedarikisinden i tipi rn tad dolu tr says z ikt = t zamannda Y. Kargonun k tedarikisinden i tipi rn tad dolu tr(lar)dan arta kalan palet says 1, z ikt 10 w ikt = 0, z ikt > 10
T ikt = t zamannda Y. Kargo k tedarikisinden i tipi rnn ksmi nakliyat bedeli TY ikt = t zamannda Y. Kargo k tedarikisinden i tipi rnn toplam nakliyat bedeli Parametreler: d it = t zamannda i tipi rn iin palet cinsinden gnlk talep = Gnlk tutulan Envanter sabiti =0.14 / 360 Enklt
t = 1 i , j , k

ijkt

ai cik + ' cik I it ai +

t =1 i , k

(1 + K ) *

t = 1

4 TYik + S * t = 1 i ,k

* E * X i1kt + t = 1 i k (1 + K ) * TYikt i ,k
4

Kstlamalar X ijk (t 1) + I i (t 1) d it = I it , i=1,5,6,7 t = 1,,5

X
j ,k

j ,k

ijk ( t 2 )

+ I i (t 1) d it = I it , i=2,3,4,8,9 t = 1,,5

Yikt ( X i 2 kt / 18) 1 + Yikt ( X i 2 kt / 18) z ikt = X i 2 kt 18Yikt z ikt 10 + 7(1 wikt )

i, k, t i, k, t

81

Tikt 60 z ikt 600(1 wikt ) Tikt 600(1 wikt ) TY ikt = T ikt + 600Y ikt

i, k, t i, k, t i, k, t i, j, k, t i, k, t i, k, t

w ikt {0,1} X ijkt 0 tamsay Y ikt , z ikt , I it 0 tamsay T ikt , TY ikt 0 tamsay

82

Ek 3. Yurtd Hammadde Alm Modeli (Model 3) Karar Deikenleri X i = i tipi rnden getirilen palet says; i = { ,2,...,35} 1 Y i = i tipi rn iin tanan dolu tr says z i = i tipi rn iin dolu trlardan arta kalan palet says

1, rnn fatura bedeli 15 gn sonra denirse wi = 0, rnn fatura bedeli 90 gn sonra denirse Yn = Dolu trlardan kalan rnler iin oluturulacak yeni dolu tr says zn = Yeni dolu trlardan arta kalan palet says 1, z i > 0.1 X i ui = 0, z i 0.1 X i
zu i = i tipi rn iin dolu trdan arta kalan ve orijinal miktarn %10undan byk olan palet says F i = i tipi rn iin KKDF bedeli veya 75 gnlk fatura bedeli faizi Parametreler c i = i tipi rnn kilogram bana birim fiyat M i = Bir paletin i tipi rnden alabilecei kilogram miktar

M = Arlkl ortalama palet arl S = Sigorta arpan = 0.015, K = KKDF arpan = 0.03, T = TKIB sabiti = 250 Ns = thalat navlun arpanlar, s = 1, 2 Aj = Ardiye bedeli arpanlar, j = 1, , 5 H = Mteri hizmetleri arpan = 0.01, I = nakliyat arpan = 0.02 V = KDV bedeli arpan = 0.18 b n = n gn iin gereken sipari adedi (b60 = 2, b30 = 4, b14 =9) f= faiz oran = 0.14, g = rn bedeli deme vade gn = 75, M = 1000
Enklt
35 35 35 35 + S X i M i ci + Fi + T Yi + u i + N 1 * M * zn i =1 i =1 i =1 i =1 i =1 35 35 35 + N 2 Yi + Yn + X i M i A1 A2 + X i M i A3 + A4 A5 + i =1 i =1 i =1

X M c
i

35

i i

I XiMi +
i =1

35

(c ( X M
t =1 tn i i

t (dd i ))) +

H * ((1) + (2) + (5) + (6) ) + V * ((1) + (2) + (4) + (5) + (6) + (7) + (8) + 10 )

83

Kstlamalar X i M i d i bn
Yi ( X i /26) Yi ( X i /26) - 1 +

i i
)

z i 0.1 X i + u i - M(1 - u i z i 0.1 X i + M u i z = X - 26Y i i i zu i z i - M (1 - u i ) zu i z i + M (1 - u i ) zu M u ) i i

35 Yn zu i / 26 - 1 + i =1 35 Yn zu / 26 i i =1 35 zn = zu i - 26 Yn i =1 Fi KX i M i ci - Mwi F KX M c + Mw i i i i i Fi (( X i M i ci f * g ) / 365) - M(1 - wi ) Fi (( X i M i ci f * g ) / 365) + M(1 - wi ) w i , u i {0,1}

X i 0 tamsay Y i , z i , zu i 0 tamsay T ik , TY ik , F i 0 tamsay Yn, zn 0 tamsay

i i i i i

84

rn Takip Sistemi Tasarm Anadolu Efes Biraclk ve Malt Sanayii A. Ankara Fabrikas
Proje Ekibi Pnar Akayz Avar etin Zeynep Ekin Eryol Nee Kl Emre Sakall Gkhan Ylmaz

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Sedat ahin, Anadolu Efes Biraclk Ankara Fabrikas Maml DepoYneticisi Akademik Danman Prof. Dr. hsan Sabuncuolu, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
Anadolu Efes Ankara Fabrikas maml depo ynetimi yasal, operasyonel ve kalite kaynakl nedenlerle retim tarihi ve yeri bilinen bir rnn hangi distribtre ya da bayiye gnderildii bilgisini kayt altna alacak bir izlenebilirlik sistemine ihtiya duymutur. Bu projenin amac, Ankara Fabrikasnn ihtiya duyduu izlenebilirlik sistemini gerekli teknik altyap, gncellenmi depo sreleri ve maliyet analizleri ile birlikte tasarlamaktr. alma, Efes zelinde izlenebilirlik problemini kavramsal dzeyde zmenin yansra, tasarm srecinde yaplan sektr anketi ile gda gvenlii konusunu Trkiyedeki gda irketlerinin gndemine sokmay baarmtr. Anahtar Szckler: Tedarik zinciri, gda gvenlii, izlenebilirlik sistemi, FIFO, barkod, RFID.

85

1. letme Tantm Trkiyede bira denince akla gelen ilk marka olan Efes Pilsen, 1969 ylnda faaliyetlerine stanbul ve zmirde kurulu iki bira fabrikasyla Anadolu Endstri Holding A.. (Anadolu Grubu) ats altnda balamtr. Anadolu Efes Biraclk ve Malt Sanayii A.. (Anadolu Efes), bugn dnyann eitli blgelerine yaylm 14 bira, drt malt fabrikas ve bir erbeti otu tesisiyle Avrupada en ok tketilen on bira markas arasndadr. Efes, Almanya, Amerika, ngiltere, Fransa ve Rusya gibi 50nin zerinde lkeye ihracat gerekletirmektedir. irketin Trkiyenin yansra Rusya, Moldova, Srbistan, Romanya ve Kazakistanda yatrmlar bulunmaktadr. Efes ecek Grubunun toplam bira retim kapasitesi yllk 20 milyon hektolitre olup toplam malt retim kapasitesi ise yaklak 150.000 tondur. Grubun stanbul, zmir, Ankara, Adana ve Lleburgazda bira; Afyon ve umrada malt fabrikalar ve bir erbetiotu tesisi bulunmaktadr. irket, Trkiyede % 79 pazar pay ile sektr lideridir. Efes alanlarnn % 43 mavi yakal, % 57si ise beyaz yakaldr. Efes Ankara Fabrikasnn retim kapasitesi gnlk 60.000 kasadr ve deposunda Trkiyedeki dier drt fabrikadan gelip burada depolanan (konsinye) rnlerle birlikte toplam 80 eit rn bulunmaktadr. 2. Proje Tanm Son yllarda, dier tm sektrlerde olduu gibi, gda sektrnde de tedarik zincirlerinin kapsam bym ve ynetimi karmaklamtr. Gnmzde gda gvenlii de tedarik zinciri kapsam ierisinde ele alnmas gereken konulardan birisidir. lkemizde gda gvenlii alanndaki temel almalar Avrupa Birlii uyum yasalar erevesinde balamtr. 2005 ylnda karlan 5179 sayl yasayla gda gvenliinin tm tedarik zinciri boyunca salanmas zorunluluu getirilmitir. Yasa, sektrde retici konumunda bulunan irketlere, gda, gdann elde edildii hayvan, bitki ya da gda maddesinde ngrlen veya ortaya kmas beklenen herhangi bir maddenin tespit edilmesi iin hammadde temini, retim, ileme, depolama, datm ve sat ile ilgili tm aamalarda izlenebilirlii tesis etmek zorunluluunu getirmitir. Mevcut durumda Ankara Fabrikasnda hammadde temini, retim, ileme ve depolama aamalarnda izlenebilirlik, var olan merkezi bilgi sistemi ile salanmaktadr. zlenebilirlik konusunda Ankara Fabrikasnn ihtiyac, fabrikadan rnlerin datmnn yapld dier Efes fabrikalar, distribtrler, bayiler ve mteriler, belirlenerek buralara hangi son kullanma tarihli rnlerin gnderildiinin izlenmesidir. Bu noktada proje grubumuz, Ankara Fabrikasnda retilen rnlerin datm ve satlarnn yapld distribtrlerde takibini salayacak, rn takip bilgilerini kayt altna alacak ve bu bilgileri gerek

86

duyulmas halinde ilgili mercilere sratle iletebilecek bir sistemin tasarlanmasn amalamaktadr. Proje, rnlerin depoya gelmesi ve depodan kp distribtrlere ulamas ile ilgili sreleri kapsamaktadr. 3. Analiz 3.1. Mevcut Sistemin Analizi Ankara Fabrikas, lk Gelen lk kar (FIFO) ilkesi erevesinde, son kullanma tarihi en yakn olan rnleri ne gelecek ekilde sralamakta ve ykleme yaplrken de bu sray gzeterek rnleri depodan ekmektedir. Ancak, depodan kan belli bir tarihli, belli bir fabrikada retilmi rnn hangi distribtre, hangi tarihte gnderildii bilgisi mevcut sistemde tutulamamaktadr. Mevcut ykleme sreleri rn izlenebilirliine olanak tanmamaktadr. Proje sonucunda depolama ve ykleme sreleri datm sonrasnda rn takibini mmkn klacak ekilde yeniden tasarlanacaktr. 3.2. Sistemdeki Sorunlar Maml depoda yaplan inceleme ve gzlemler sonucunda izlenebilirlik ile ilgili olarak aadaki alanlarda gelitirmeler yaplmas gerektii ortaya kmtr: Yklemeden sonra hangi tarihli rnlerin hangi datcya gnderildii bilgisine ulamak varolan sistem zerinden mmkn olmamaktadr. Maml depodaki yerleim dzeni ve depo ile ilgili kapasite problemleri, depodaki en eski rnlerin yerlerini bulmay zorlatrmaktadr. Bu durum FIFO ilkesinin etkin ekilde uygulanmasn zorlatrmaktadr. Ykleme srasnda farkl tarihli rnler ieren kark paletler oluturulduundan, palet zerinden rn takibi mmkn deildir. 3.3. Literatr Taramas Literatr taramas konu zerine younlamtr: rn izlenebilirlii hakknda karlan kanunlar, takip sistemlerinde kullanlan teknolojiler ve depo ynetim sistemleri. Projenin gerekliliklerini doru ekilde belirleyebilmek iin gda gvenlii yasalarnn aratrlmasna ncelik verilmi ve bu konuyla ilgili olarak hazrlanan ve 05/06/2004 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan 5179 sayl yasa incelenmitir. Bu yasa, irketlere tedarik zinciri zerinde byk miktarda veri toplama ve depolama zorunluluu getirmektedir. Bu sebeple, literatr aratrmamzn teknoloji aya veri otomasyonu salayan RFID (Radyo Frekansl Tanmlama) ve barkod teknolojileri zerine younlamtr. Kurulacak sistemin etkin almas hatasz ileyen depo srelerine bal olduundan, aratrmamz depo ynetim sistemlerini

87

de kapsamtr. Bu aratrmada odaklanlan konular, sorumluluklarn tanmlanmas, depo adreslemesi ve depo trafiinin dzenlenmesidir. 3.4. Sektr Aratrmas Literatr taramasyla paralel olarak bir de sektr anketi almas yrtlmtr. Anketin bir rnei Ek-1de bulunabilir. Bu anket 26 firmaya yollanm ve 17sinden cevap alnabilmitir. Elde edilen bilgilere gre; firmalarn byk ounluu fatura zerinden ve/veya barkod sistemleriyle rnlerini bayilerden son kullancya satlna kadar izleyebilmektedirler. Baz firmalar ise RFID ve barkod gibi sistemlerle bu takibi son kullanclar da kapsayacak ekilde geniletebilmilerdir. Anketimiz gstermitir ki, firmalarn byk ounluu rnlerini gerekli durumlarda 24 saat iinde toplayabilmektedirler. Bu anketten kan bir baka arpc sonu ise henz bir rn takip sistemi olmayan firmalarn tamamna yaknnn bu konu ile ilgili devam eden bir almalarnn olduudur. 4. nerilen Yntembilim Ankara Fabrikasnn zel koullar ve dnyada kullanlan izlenebilirlik sistemleri gz nnde bulundurularak fabrika ynetimine zm alternatifi sunulmutur. 4.1. Efes Temel zlenebilirlik Metodu (TM) TM, kamyonlatrma srasnda yklenen rnlerin hangi siparie gnderildiinin manuel olarak bir veritabanna aktarlmas fikrine dayanr. Veritaban ile birlikte alan kullanc arayz sayesinde de istenildii anda hangi rnlerin hangi datcya gnderildii bilgisine eriilir. TMin stnl, kayt srecinde en az miktarda bilgi giriiyle izlenebilirliin salanmasna olanak vermesidir. TM, paletlere atanan numaralar zerinden kayt ilemlerini gerekletirir. Bu numaralardan palet iindeki rnlerin son kullanma tarihi, retim yeri ve dolum parti numarasna ulalabilir. Kark paletlerde paletin iine yerletirilen her rnn orijinal palet numaras ve bu numaradan ka rnn bu palet iine konulduu bilgisi veritabanna kaydedilir. Bylece, palet bazl takip salanr. TMin veri giri sreci, bu sorumluluun forklift operatrleri ve kontrolrler arasnda uygun bir ekilde paylatrlmasyla bir klfet olmaktan kar. Bilgi girii, ykleme alanna yerletirilecek olan bir kiisel bilgisayar zerinden gn sonunda ya da forklift operatrlerine datlacak el bilgisayarlaryla yaplabilir. Dahas, ykleme alanna kurulacak kablosuz a ile gerek zamanl bilgi giriine olanak salanabilir. Avantajlar Dk maliyetlidir. 2-3 ay gibi ksa bir sre iinde kullanma hazr hale getirilebilir. 88

Minimum sistem deiiklii gerekir, yapsal deiiklik yoktur. Ankara Fabrikasnn dier fabrikalardan ayr hareket edebilmesini salar. Dezavantajlar nsan hatasna grece daha aktr. Takip edilebilen en kk birim palettir. Son kullancya ynelik olarak gelitirilmesi grece daha zordur. 4.2. Barkod Metodu Kolay ve doru veri giriine olanak tanyan barkod sisteminin kurulum maliyeti yksektir ve sistemde nemli deiiklikler gerektirir. Sistem, paletlere hat klarnda baslan barkod etiketlerinin, kamyonlatrma srasnda el bilgisayarlaryla okutulup kayt altna alnmasna dayanr. Paletlere baslan numaralar, o palette bulunan rnlerin son kullanm tarihi, retim yeri ve parti numaras bilgisini iermektedir. Hat klarna yerletirilen barkod yazclar, ERPden alnan verilere gre paletlere barkod basar. Kark palet durumunda ise TMde olduu gibi kark palete eklenen her rnn orijinal palet numaras ve eklenen rn miktar bilgisi sisteme kaydedilir. Avantajlar nsan hatasna daha az aktr, hzl veri giriine olanak verir. Daha etkin stok ynetimine olanak verir. Son kullancya doru gelitirilmesi mmkndr. Dezavantajlar Kurulum ve iletme maliyeti yksektir. Barkod okuma hatalar grlebilir. Barkod dayankll ve kullanll sorun yaratabilmektedir. 4.3. RFID Metodu RFID, rn etiketi ile okuyucu/yazc arasndaki veri transferinin radyo dalgalar aracl ile saland bir teknolojidir. RFID etiketlerinin iinde antenler bulunur ve bu antenlerin okuma srasnda yayd radyo dalgalar, okuyucu tarafndan alglanp saysal bilgiye dntrlerek rnn benzersiz olarak tanmlanmas salanr. RFID sisteminin en byk zellii ok az aba ile ok sayda rn ayn anda kayt altna alabilmesidir. Bylece rn takip ve kontrol sresi nemli lde azaltlarak daha hzl rn ak salanr. RFID etiketli rnler kamyonlara yklendikten sonra depo kna yerletirilecek okuyucular sayesinde hangi rnlerin hangi kamyona yklendii bilgisi kaydedilecektir. Radyo dalgalarnn maddeler arasndan geebilmesi sayesinde etiket, grlebilir bir konumda olmadan da okunabilir. Bu zellik, ortalama 200.000 kasa rn bulunan Efes deposunda tek tek etiket okutma sorununu ortadan kaldracaktr.

89

Avantajlar Minimum insan ve sevkiyat hatas ile alr. Gr alan sorunu olmadan pek ok etiket ayn anda okunabilir. Etiketlerde daha fazla bilgi tutulabilir. Etiketler daha dayankldr. Dezavantajlar Sistemin kurulum ve iletme maliyetleri yksektir. Yeni bir teknoloji olduundan standartlar deimektedir. 5. Kavramsal Tasarm Firmayla yaplan grmeler sonucunda RFID ve barkod sistemlerinin birlikte ve tm fabrikalarda kullanld Karma zm iin maliyetleri de ieren bir fizibilite raporu hazrlanmasna karar verilmitir. Oluturulan karma zm, ancak Efesin btn fabrikalarnda uyguland takdirde amacna hizmet edebilmektedir. Dier tm durumlarda zm, dier fabrikalardan gelen konsinye mallar nedeniyle, eksik kalmaktadr. Ayrca barkod ve RFID ekipmannn olduka yksek ilk yatrm maliyetlerine sahip olmas da uygulamann proje kapsam dnda braklmasnda etken olmutur. Bu zme gre, geri dnl rnlere (mavi kasa, f) RFID etiketleri, bu rnlerin paletlerine ise kontrol amacyla barkod etiketleri baslacaktr. Geri dnsz rnlerde (taval ve kutulu rnler) sadece paletlere barkod etiketleri baslacaktr. Bu zme gre kavramsal tasarm hazrlanrken depodaki sreler, rnlerin depoya alnmas ve rnlerin kamyona yklenerek ilgili distribtre gnderilmesi olarak ikiye ayrlmtr. Bu sreler RFID ve barkod teknolojileri iin ayr ayr tasarlanmtr. Srelerin ekilsel gsterimleri Ek 2de bulunabilir. 5.1. rnleri Depoya Yerletirme Ek 2 ekil 1in banda da grld gibi hattan kp paletlenen rnlere barkod etiketileri baslr. Bu barkoda baslan etiket numaras, ERPden ekilen rn bilgilerine gre izlenebilirlik sisteminde oluturulmaktadr. Bu rn bilgileri, rnn ad, son kullanma tarihi, retim yeri ve parti numarasn kapsamaktadr. Forklift operatrleri etiketlemesi biten paletleri hat sonundan alrlar ve FIFO ilkeleri dorultusunda depoya yerletirirler. Ek 2 ekil 2de ise konsinye mallarn geirdii depolama sreci gsterilmitir. Konsinye rn getiren aratan rnler indirilir. Bu rnlerin barkod etiketleri, forklift operatrlerinin ellerindeki barkod okuyucularla okutulduktan sonra rnler depoda uygun yerlere yerletirilir. Barkod biligleri kablosuz a zerinden izlenebilirlik sistemine kaydedilir. Depoya yerletirme ile ilgili tm srelerde her aamada depo ynetimi izlenebilirlik sistemine mdahele ederek gerekli grd veri deiikliklerini yapabilir.

90

Ek 2 ekil 3 ise RFID depolama srecini gstermektedir. RFID etiketli rnlerde, hat sonlarnda birer RFID yazcs bulunur. ERPden alnan rn bilgileri, kasalanm rnler zerine nceden yerletirilmi RFID etiketlerine radyo dalgalar aracl ile kaydedilir. Daha sonra bu rnler paletlenir ve her palet ayrca barkod ile etiketlenir. Paletteki etiket numaras, palet iinde hangi rnlerin bulunduu bilgisini iermektedir. Bu etiketlemedeki hedef, veritabannda tutulmas gereken veri miktarn en aza indirmektir. Etiketleme ilemi tamamlanan paletleri, forklift operatrleri depoda uygun yerlere yerletirir. 5.2. Ykleme ve Sevkiyat Barkod etiketli rnlerin ykleme ve sevkiyat sreci Ek 2 ekil 4te gsterilmitir. Bu sre, depo ynetiminin gelen sipariler dorultusunda ykleme emirleri oluturmasyla balar. Daha sonra bu emirler kablosuz a sistemi araclyla ykleme alanndaki forklift operatrlerinin ellerindeki tanabilir bilgisayarlara gnderilir. Yklenecek rnlerin etiketini okutan forklift operatr, rnn sevkiyata uygunluunu izlenebilirlik yazlm araclyla kontrol eder. Forklift operatrleri, yklenmesinde saknca olmayan rnler iin emirler dorultusunda iki farkl ykleme sreci uygulayabilir. Kark paletler oluturulurken, kark palete katlan her rnn orjinal barkod numaras okutulur ve orjinal paletlerden ka rnn kark palete eklendii izlenebilirlik n kaytlarna geirilir. Tam paletlerde ise sadece palet etiketi okutulur ve izlenebilirlik n kaytlarna tam palet olduu bilgisi girilir. n kayd yaplan rnler ilgili kamyona yerletirilir ve sipariin irsaliyeli faturas srcye teslim edilir. Kap saym ve son kontrollerden sonra sipariin sistemden k onaylanr ve izlenebilirlik n kaytlar kalc kaytlara evirilir. RFID teknolojisinde ise ykleme sreci farkllk gstermektedir. Ek 2 - ekil 5te gsterildii gibi, fabrika giriinde aralara tanmlayc RFID etiketi verilir ve bu etiket numaras izlenebilirlik yazlm zerinden kamyon ve src bilgisiyle elenir. Depo ynetimi ise bilgi sisteminden siparileri eker ve fabrikaya giri yapan ara etiket numarasyla siparileri ilikilendirir. Sipari iin hazrlanan ykleme emirleri kablosuz a sistemi araclyla ykleme alanndaki forklift operatrlerinin tanabilir bilgisayarlarna gnderilir. Operatrler bu emirler dorultusunda paletlerin etiketlerini okutup sevkiyat yasa olmayan rnleri bu siparie atanan araca yerletirir. Yklemesi tamamlanan aralarn srclerine yklenen sipariin irsaliyeli faturas teslim edilir. Daha sonra aracn son saym yaplr ve hatal ykleme yaplmsa ara ykleme alanna geri yollanr. Son kontrolleri geen ara, depo kna ynlendirilir. Buradaki RFID antenleri, aracn etiketini ve ara zerindeki rnlerin etiketlerini okur. Bu bilgiler izlenebilirlik yazlm 91

ile bilgi sistemi zerinde elenir. Bylece depodan maml k tamamlanm olur. 6. Ekipman Gereksinimleri 6.1. Sistem Ynetim Yazlm Mevcut ERP sistemine btnleik almas gereken sistem ynetim yazlmnn sahip olmas gereken zellikler Ek-3te belirtilmitir. Piyasada bulunan rnler bu ihtiyalardan ok daha fazlasn salayabilen depo ynetim yazlmlardr. Bu nedenle yazlmn geni kapsaml srmleri alnp mevcut depo ynetimi sreleri buna gre deitirilmeli ya da dar kapsaml srmleri Efese zel zm olarak dnlmelidir. 6.2. Barkod Ekipman Etiketler: Piyasada bulunan barkod etiketleri, fiyat ve performans asndan farkllk gstermediinden sistemde kullanlacak barkod etiketlerinin markas satn alma kararnda etken deildir. Kullanlacak barkod etiketlerinin zellikleri Ek-3te belirtilmitir. Barkod Yazc: Piyasadaki tm yazclar, bask hz gereksinimleri konusunda yeterlidir. Barkod yazclarnn zellikleri Ek-3te belirtilmitir. Her dolum hatt knda palet etiketleri iin bask yapacak bir adet barkod yazc ve etiketleri paletlere yaptrmak iin otomatik yaptrma makinesi bulunacaktr. Barkod Okuyucu: Barkodlarn okunmas ilemi forklift operatrleri, kark palet hazrlayan iiler ve kontrolrler tarafndan gerekletirilecektir. Tanabilir okuyucularn temel zellikleri Ek-3te belirtilmitir. Ayrca, forkliftlere sabit okuyucu taklarak okuma ilemi kolaylatrlabilir. Bunun iin forkliftlere zel bir terminal bilgisayar veya el okuyucusunun oturtulaca ekipman gerekecektir. Her forklift operatr ve kark palet iisi iin birer adet barkod okuyucu, her kontrolr iin birer RFID ve barkod okuyucu gerekecektir. 6.3. RFID Ekipman Sistemin baarmn radyo dalgalarnn salkl iletimi belirleyecei iin son karar verilmeden nce depoda mutlaka kapsaml bir n alma yaplmaldr. RFID Etiketleri: RFID etiketlerinin tekrar kullanlabilir olmas iin etiketlerin kasa ve flarn iine gmlmesi planlanmaktadr. Etiketin zellikleri Ek-3te belirtilmitir. Burada etiketlerin sahip olmas gereken en nemli zellik UHF frekansnda almasdr nk bu frekans yksek okuma hz ve menzil salamaktadr. Yazc: Kasa ve flardaki sabit RFID etiketleri, RFID yazclar tarafndan radyo dalgalar araclyla yazlacaktr. RFID yazcnn sahip olmas gereken zellikler Ek-3te belirtilmitir. RFID yazclar her kasal ie ve f dolumu yapan hattn sonunda birer adet olacaktr.

92

Okuyucu: El terminalleri dnda, RFID etiketlerinin okunmas anten ve okuyucu ikilisinden oluan bir sistemle gerekleecektir. Anten ve okuyucunun sahip olmas gereken zellikler Ek-3te belirtilmitir. Alnmas gereken anten ve okuyucu saysnn Efes fabrika depolarnda yaplacak n almayla belirlenmesi gerekmektedir. 7. Maliyetler 7.1. Yatrm Maliyeti Yukarda belirlenen ltler nda, piyasada bulunan rnler marka ve modelleri ile belirlenmitir. Gerekli ekipman saylarn belirlemek iin ihtiya duyulan baz bilgiler maml deponun iinde bulunduu geniletme almalar sonrasndaki durumuna bal olacandan yaplan hesaplamalar baz noktalarda varsaymlara dayanmaktadr. almamzn gelecekte de firma tarafndan kullanlabilir olmas iin deiken maliyetlere dayal bir yap oluturulmutur. Bylelikle gerekli bilgiler kesin olarak elde edildiinde veya varolan bigiler deitiinde toplam maliyet kolayca hesaplanabilecektir.

Tablo 1. lk Yatrm Maliyetleri

Ekipman Barkod Maliyetleri Sistem Yazlm Barkod Yazc Barkod Okuyucu (Kontrolr) Barkod Okuyucu (Operatr) Etiket yaptrma makinesi Dier (Pil, sarj aleti vb.) RFID Maliyetleri RFID Etiket RFID Yazc RFID Anten RFID Okuyucu Adet 1 20 26 96 20 Birim Fiyat ($) 48.000 1.778 2.800 1.035 17.816 Toplam: 1.000.000 10 40 10 1 4.500 600 2.500 Toplam: Genel Toplam: Toplam ($) 48.000 35.560 72.800 99.360 356.320 15.000 627.040 1.000.000 45.000 24.000 25.000 1.094.000 1.721.040

Barkod etiketleri ilk yatrm maliyeti yerine yllk iletme maliyetine dahil edilmitir. Bunun nedeni etiketlerin sistem uygulamaya getikten sonra retilecek rnlere palet baznda tek kullanmlk yazlacak olmasdr. RFID dalgalarnn metal ve sv bulunan ortamlarda baarmlarnn ngrlemeyecek ekilde deimesi nedeniyle gerekli RFID anten ve okuyucu saylar ancak fabrika depolarnda yaplacak almalardan

93

sonra kesin olarak belirlenebilecektir. Yukardaki saylar, fabrika bana ortalama iki okuyucu ve sekiz anten varsaymna dayanmaktadr. Bu hesaplar nda, seilen Barkod-RFID Karma zmnn tm Efes fabrikalarnda uygulanmas iin ilk yatrm maliyeti toplamda 1.721.040 $dr. Tablo 1den de anlald zere ilk yatrm maliyetinin byk blmn RFID etiketleri oluturmaktadr. Aslnda piyasada ok daha ucuz (0,05-0,1 $/adet) tek kullanmlk etiketler bulunmaktadr. Bu iki etiket trnn maliyetlerinin karlatrlabilmesi iin kasalarla ilgili daha detayl bilgilere (rnein bir kasann mr dahilinde ortalama ka kez dnd) ihtiya duyulmaktadr. Ancak, firmadan bu tr bilgiler alnamamtr. 7.2. letme Maliyetleri letme maliyetleri dorudan ve dolayl maliyetler olmak zere iki balk altnda incelenmitir. 7.2.1. Dorudan letme Maliyetleri Dorudan iletme maliyetleri etiket, elektrik ve toner maliyetlerinin yannda sistemin bakm maliyetlerini kapsamaktadr. Yedek para ve ekipman iin yaplan yatrmlar da dorudan iletme maliyetleri iinde deerlendirilmitir. Elektrik: Bir barkod ya da RFID yazcsnn ortalama gc bekleme srasnda 15-40 Watt, bask srasnda ise 300-400 Watt kadardr. Barkod okuyucular ve dier ekipman da dnldnde sistemin ortalama gc yazc bana 150 Watt olarak alnabilir. Bu da fabrika bana yllk yaklak 2000 kilowatt-saatlik bir enerji tketimine karlk gelmektedir. Toner: Toplu halde satn alndnda etiket bana toner maliyeti 0,02 civarndadr. Fabrika tam kapasite altrldnda gnde 60.000 etiket baslmas gerekmektedir. K sezonu dnldnde gnlk etiket tketimi 30.000 olarak alnabilir. Bu da fabrika bana yllk 1.500 dolar deerinde toner tketilecei anlamna gelir. Etiket: Barkod etiket maliyetleri, RFID etiket maliyetleri ile karlatrldnda ihmal edilebilir dzeydedir. Ylda 450.000 civarnda kasa ve fnn hurdaya ayrld dnldnde yllk etiket maliyeti yaklak 450.000 dolar olacaktr. Yedek Paralar: Servis salayclardan alnan bilgilere gre, yedek paralarn yllk maliyeti, bu paralarn fabrikada depolanmasyla ortaya kan frsat maliyeti ile birletirildiinde, satn alnan malzemelerin maliyetinin yaklak % 10una denk gelmektedir. Bakm Masraflar: Ekipmanlar her gn dzenli olarak kontrol edilip ertesi gne hazr hale getirilmelidir. Planlanm ve planlanmam bakmlara sklkla ihtiya duyulacandan, Efesin bakmdan sorumlu personel altrmasn gerektirmektedir. Bakm maliyeti, bakmdan

94

sorumlu personelin alma giderleri olarak alnabilir. Bir tam zamanl teknisyen bakm ihtiyalarn karlamak iin yeterlidir. 7.2.2. Dolayl letme Maliyetleri Sistemin ileyebilmesi iin gerekli olan alan eitimleri servis salayc firmalar tarafndan dzenlenmektedir. Barkod ya da RFID okuyucu donanmlarn kullanan tm depo alanlarnn sistem konusunda yarm gnlk eitim almas yeterlidir. 8. Sistemde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Kurulacak kablosuz an gvenlii, oluturulacak veritabann ynetimi, seilecek ekipmann bakm ve zellikle okuyucularn batarya sresinin ne kadar olduu izlenebilirlik sistemi iin kritik konulardr. 8.1. Veritaban Ynetimi Veritabannn nemi depoya alnan ve depodan distribtrlere gnderilen gnlk rn ve her rn iin tutulmas gereken bilgi miktar dnldnde daha iyi anlalr. Gnmzde terabaytlara ulaan verileri kurtarmak uzun zaman ald iin izlenebilirlik sisteminin veritabanndaki risk ynetimi nemlidir. 8.2. Kablosuz A ve Gvenlik Kablosuz a sistemi, depodaki sreler ve Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) arasndaki ilikiyi hzl ve etkili bir ekilde saladndan, Karma zm iin ok nemlidir. Kablosuz a sisteminde dikkat edilmesi gereken nokta an snrlarnn kesin ve net olarak belirlenememesidir. Maml depoya kurulacak kablosuz ada veri tayan sinyaller, deponun snrlar dna kamusal alana taabilmektedir. Bu nedenle kurulacak kablosuz ada gvenlik, ihmal edilmemesi gereken bir konudur. Kablosuz alara zel eitli gvenlik tedbirleri bulunmaktadr. Bunlarn balcalar, SSID kullanm, cihaz kimlik dorulama sistemi, MAC adresi filtreleme ve kablosuz alarda ifreleme teknolojisi WEP olarak sralanabilir. Bunlara ek olarak Efes ynetimi aadaki konulara da zen gstermelidir: 1. Kablosuz a VPN ve ACL ile korumak, 2. Eer WEP kullanma ak deilse eriim noktalarn asla kablolu aa balamamak, 3. Eriim noktalarn asla gvenlik duvarnn arkasna koymamak. 8.3. Teknik Ekipman Kasa ve flarn iine gmlecek etiketlerin kullanm mr depo koullarna gre deikenlik gstermektedir. Ancak er ya da ge etiketler okunamaz hale gelecektir. Bu durum sistemin veri gvenlii asndan ok nemli bir sorun oluturmaktadr. Bu sorunu amak iin etiketler dzenli olarak kontrol edilmeli ve ypranm, dzgn almayan etiketler tespit edildiinde bunlar yenilenmelidir. Dzenli

95

kontrol sayesinde sistemde etiketlerden kaynaklanacak aksamalar ortadan kaldrlm olur. Sistemin bir dier yaamsal paras da okuyuculardr. Okuyucularn srekli olarak alabilmelerinde nemli olan nokta enerjidir. Okuyucularn alma sreleri bataryann dayanma sresiyle kstldr. Bu nedenle, arj esnasnda kullanlmak zere yedek okuyucular alnmaldr. Kullanlm olan okuyucular arj edildii srada, yedek okuyucular veya bataryalar kullanlarak sistemin durmas engellenmi olur. 9. Genel Deerlendirme Kurulacak olan izlenebilirlik sisteminin etkin ekilde kullanlmasyla Efes firmas, markas ve rnlerine byk katma deer salanabilir. Bylelikle, izlenebilirlik sistemi sadece ilgili yasay yerine getiren bir yatrm olmaktan karak, firmaya fayda salayacaktr. 9.1. zlenebilirlik Sisteminin Getirileri zlenebilirlik sistemi, doru ekilde kullanldnda gda firmalar iin pek ok frsat yaratmaktadr. Gelecekte karlalabilecek olas bir piyasadan rn toplama operasyonu, bu sistemin salad bilgiler sayesinde etkin ekilde ynetilebilir. Bu sisteme sahip olmayan bir firmann piyasadaki tm bayilerden tm rnleri toplamaktan baka aresi yoktur. zlenebilirlik sistemi sahibi bir firma ise sadece toplanacak rnleri bulunduran bayilerini belirleyebilir ve dorudan bu bayilere ulaarak rnleri toplayabilir. Dolaysyla operasyonun maliyeti ve yrtlme sresi belirgin ekilde azalacaktr. 9.2 zlenebilirlik Sisteminin Sunaca Frsatlar Etkin ekilde kullanlan bir izlenebilirlik sisteminde ykleme ve datm sreleri, kontrol altna alnaca iin kullanc hatalar azalacaktr. Yine de hata yapld takdirde sorun kolaylkla farkedilip, sorunun kaynana ulalabilir. Bylece srelerin etkinlii artacak ve hatalarn sebep olduu masraflar decektir. Maml depoda bulunan tm rnlerin retim ve son kullanma tarihlerinin bilinmesi sayesinde, raf mr yaklaan rnler hzl ekilde tespit edilerek bu rnler eskimeden depodan sevk edilebilirler. Ayrca, depoda ne kadar rn bulunduunun kesin olarak bilinmesi sayesinde de retim kararlar daha doru ekilde verilecektir. Sistem gelecekte bayi ve distribtrlere kadar geniletilebilir ve hatta Efes ynetimindeki merkezi sistemle birletirilebilir. Bu sayede Efes bayilerinin depolarnda bulunan, giri ve k yapan rnler anlk ekilde izlenebilecektir. Bunun sonucunda literatrde kam etkisi olarak adlandrlan, tedarik zincirinde alt basamaklara indike talep belirsizliinin artmas olgusuna bal sorunlar azalacaktr. Bayilerin stok seviyelerinin ve sat 96

bilgilerinin gerek zamanl olarak Efes tarafndan grlebilmesi sayesinde Efes fabrikalar retim, depolama ve datm faliyetlerini nceden doru ekilde planlayabilecektir. phesiz, bunun sonucunda maml stok seviyesi ve stoa bal maliyetler azalacaktr. Tm tedarik zinciri boyunca kurulacak bir sistem iyi bir pazarlama arac olarak kullanlabilir. ABD ve Avrupadaki tketiciler ve perakendeciler giderek artan ekilde, aldklar rnlerin nereden geldii bilgisini talep etmektedir. Dolaysyla, yakn bir gelecekte Trk tketicisinin de benzer taleplerde bulunacan ngrmek g deildir. Efes, izlenebilirlik sistemi sayesinde satt rnlerin nereden geldii bilgisini tketicilere sunarak marka imajn glendirebilir, olas bir sahtecilik durumuna kar markasn daha kolay koruyabilir ve en nemlisi, tketicilerin Efes markasna olan gvenini ve balln arttrabilir.

97

KAYNAKA

Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanun, 05/06/2004, URL: www.kkgm.gov.tr/Mevzuat/5179/5179.htm Gda ve Gda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemelerin Piyasa Gzetimi, Kontrol ve Denetimi ile yeri Sorumluluklarna Dair Ynetmelik, 30/03/2005, URL: www.kkgm.gov.tr/Mevzuat/5179 /piyasa_gozetimi.htm Tracking and Tracing Applications in the Food and Beverage Industries, 01/02/2005, URL: literature.rockwellautomation. com/idc/groups/literature/documents/wp/food-wp001_-en-p.pdf Bar Coding and RFID: The Key to Traceability and Safety in theFoodservice Supply Chain, 01/01/2005, URL: http://rfid.bluestarinc. com/resources/Zebra% 20Barcoding%20 and% 20RFID.pdf A Brief Guide to Barcode Printing, 01/01/2005, URL: http:// www.aisciplus.de/pdf/manuals/barcode.pdf

98

EKLER

Ek 1. Sektr Anketi

99

Ek 2. ekil 1. Barkodlu rnlerin Hattan Depoya Geirilmesi

100

Ek 2 . ekil 2. Barkodlu Konsinye rnlerin Depoya Alnmas

101

Ek 2 . ekil 3. RFID Etiketli rnlerin Hattan Depoya Geirilmesi

102

Ek 2 . ekil 4. Barkodlu rnlerin Aralara Yklenmesi

103

Ek 2 . ekil 5. RFID Etiketli rnlerin Aralara Yklenmesi

104

Ek 3. Sistem Gereksinimleri A. Sistem Ynetim Yazlm retilen rn bilgilerini SAPdan alp, etiket bilgilerini oluturabilmeli ve bu bilgilerin etiketlere yazlmasn salayabilmelidir. Depodan kan rnlerin kaytlarn tutup, bunlar SAPa geirebilmelidir. Depoda bulunan rnlerin izlenmesini ve ynetimini salayabilmelidir. B. Barkod Ekipman I. Etiketler Paletlerin zerinde kolaylkla grlebilmesi iin 170-210 mm geniliinde olmaldr. letme masraf daha az olduu iin ssal yazclarla kullanlabilir olmaldr. Depo koullarna dayankl olmaldr. II. Yazc Yazc 170-210 mm arasnda bask yapabilmelidir. Garanti sresi uzun ve kapsam geni olmaldr. Gelecekte tamamen RFID sistemine geilebilir. Bu yzden, RFID de yazabilecek ekilde gelitirilebilmelidir. Strelenen paletlere etiketin otomatik baslmas iin etiket yaptrma makineleri ile beraber alabilmelidir. III. Okuyucu Yaygn olarak kullanlan 802.11 kablosuz a standardn desteklemelidir. Sekiz saatlik mesai srasnda kesintisiz almay salayacak kadar uzun pil sresi olmaldr. Deitirilebilir piller kullanlmal ve piller aletten ayr arj edilebilmelidir. El aletlerinin RFID de okuyabilmesi sistemin esnekliini arttracaktr. Okunan bilgi, sisteme gnderilmeden nce deitirilebilmelidir (ADF sistemi). 5-10 metre mesafeden barkod okuyabilmelidir. B. RFID Ekipman I. Etiketler Yksek okuma hz ve menzili nedeniyle UHF frekansnda almaldr. Okunma menzili en az be metre olmaldr. Tercihen EPC standardlarn desteklemelidir. Ayrca AB ETSI yasasna uygun olmas da faydal olacaktr.

105

Etiket boyutlar ve dayanm ile kasa ve flara taklmaya elverili olmaldr. Etikette rn kodu, retim yeri, tarihi, retim saati ve parti numaras bilgileri yazlabilecek kadar bilgi tutulabilmelidir. Etiketin iindeki bilgiler uzun sre bozulmadan ve evreden etkilenmeden saklanabilmelidir. II. Yazc Etiketlerde kullanlan RFID standardn desteklemelidir. Hattn dakikada 12,5 olan kasa dolum hznda yazm yapabilmelidir. III. Okuyucu UHF frekansnda almaldr. Ykleme alanndan kan kamyonu veya bir palet iindeki tm kasalar bir geite doru olarak okuyabilmelidir.

106

Talep Tahmini ve Tahmin Bilgileri Ak Sisteminin Tasarm ET irketler Grubu

Proje Ekibi Mustafa eki Fatih Demirci alayan Karata Ali ztre Mehmet zyrk

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Engin lova Sistem Analisti Hakan Bulur Sistem Analisti Akademik Danman Prof. Dr. Nesim Erkip Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
ETdeki mevcut talep tahmin sisteminde, zelikle rn baznda yaplan tahminlerde, talep miktarlar ile tahmin edilen deerler arasnda belirgin farkllklar gzlenmektedir. Bu farkllklar, tedarik zincirinin eitli aamalarnda ET irketinde nemli maddi kayplara sebep olmaktadr. Projenin amac, istatistiksel metotlar vastasyla yaplan tahminleri sezgisel yntemlerle yaplan tahminlerle sentezleyerek, ET firmasna daha sistematik ileyen ve rn baznda daha isabetli tahmin yapabilen bir talep tahmin sistemi kazandrmaktr. Oluturulan yeni sistemde, her rnn incelenerek, talep karakteristiini en iyi yanstan istatistiksel metotlar belirlenmi, ayn zamanda talepte dalgalanmalara yol aan pazardaki ani deiikliklerin etkisini de yaplan tahminlere yanstmak zere sezgisel tahminlere dayal detayl bir veri ak oluturulmutur. Anahtar Szckler: Talep tahmini, statistiksel tahmin metotlar, Sezgisel tahminler, Veri ak oluturma, statistiksel ve sezgisel yntemlerin birletirilmesi

107

1. letme Tantm ET, 1963 ylnda biskvi retmek iin kurulan ilk tesisi ile ticari hayatna balamtr. Sektre girdii gnden itibaren emin admlarla ilerleyen firma, 1967de Trkiyedeki Trk mhendislerin planlaryla ina edilen ilk otomatik biskvi retim tesisini kurmutur. Bugn sektrde, dnya standartlarnda retim yapan 5 fabrikas ile hizmet veren ET, 2006 ylnn banda dnyann en prestijli dllerinden birisi olan ve her yl Japonyada verilen Mkemmelik dln almaya hak kazanmtr. ET, tketicisine 300den fazla SKUdan oluan geni bir rn yelpazesi ile hitap ederek mterisine verdii nemi gstermektedir. Be fabrikada yaplan yllk 300,000 tondan fazla retimin yaklak %20si ihracata yneliktir. hracat yaplan lkelerin banda Balkan lkeleri, Arap lkeleri ve Trk Cumhuriyetleri gelmektedir. Srekli geliip byme hedefinin yan sra, alanlarnn memnuniyetini de gzeten ET, 631i beyaz yakal olmak zere toplam 2998 alana istihdam salamaktadr. 2. Projenin Tanm Mevcut talep tahmin sistemindeki en nemli problem, gerekleen talep miktarlar ile tahmin edilen deerler arasndaki farklardr. Bu farklar zellikle rn baznda yaplan tahminlerde belirgin ekilde gzlenmektedir. Bu sebeple, proje, ETnin pazardaki yaklak 200 rn iin en isabetli tahminleri yapmay ve tahminlerin retim kstlarn da gz nne alarak haftalk retim siparilerine dntrlmesini amalamaktadr. Bir baka deyile, ET Talep Tahmin Sistemi Tasarm Projesindeki temel ama mteriye sunulan tm rnler iin nicel ve nitel faktrleri en uygun biimde birletirerek gerek talep deerleri iin en isabetli haftalk tahminleri oluturmaktr. Proje kapsamnda, tasarlanacak talep tahmin sisteminin ncelikle hangi rnleri kapsayaca belirlenmitir. ET ile yaplan grmeler sonucunda projede tahmin edilecek talep deerlerinin, rnlerin i pazardaki satlarna ait olmas kararlatrlmtr. Ayrca proje kapsamnda tahmin edilecek deerler, pazarda ET rnlerine olan tketici talebi olarak ngrlse de, mevcut bilgi ve verilerin yetersizliinden dolay talep kavram distribtrlerin ETden gerekletirdikleri eki miktarlar olarak belirlenmitir. Proje kapsamnda tasarlanacak sistemin ETnin tm retimini planlayan retim Envanter Ynetim Sistemine (EYS) uyumlu olmas gerekmektedir. Bununla birlikte proje, sadece rnlerin talep tahminlerinin gerekletirilmesiyle snrlandrlmayarak, ayn zamanda talep tahmin srecinin ne ekilde ileyeceini gsteren sistematiin oluturulmasn da kapsamaktadr. Talep ve tahmin arasnda zellikle rn baznda yaplan tahminlerde belirgin ekilde gzlenen farkllklar, tedarik zincirinin

108

farkl basamaklarnda yksek envanter maliyetleri, hammadde almndaki belirsizlikler ve talebin karlanamamasndan kaynaklanan gelir kayplar gibi bir ok probleme yol amaktadr. Bu sebeple ET, yeni gelitirilecek talep tahmin sistemi ile bu problemlerin en dk seviyeye indirilmesini beklemektedir. Firmann bir dier beklentisi ise talep tahmin srecinde etkin rol oynayan birimler arasndaki bilgi aknn daha sistematik hale getirilip bilgi akndaki kayplarn en aza indirilmesidir. 3. Analiz 3.1. Mevcut Sistemin Yaps Halen ETde kullanlmakta olan talep tahmin sistemi temel olarak aamadan olumaktadr. Mevcut sistemin ilk aamas tahminlerin pazarlama irketine iletilmesidir. Bu tahminler distribtrlerin yaptklar tahminlere, distribtr yneticilerinin ve blge mdrlklerinin kendi grlerini eklemeleri suretiyle oluturulmaktadr. kinci aamada ise, pazarlama irketi, kendine ulaan tahminleri, yllk bte bilgisi ve daha nceden belirlenmi distribtr hedefleri dorultusunda bir kez daha deitirip son tahminleri oluturmaktadr. Sistemin son aamas ise oluturulan aylk bazdaki nihai tahminin, bir ayn haftalarndaki talebin farkllk gsterdii gerei gznne alnmakszn haftalk retim siparilerine dntrlmesidir. 3.2. ikayet ve Gzlemler Mevcut sistemde oluturulan tahminler rn toplamlar baznda iyi sonular vermelerine ramen rn baznda yaplan tahminlerin gerek deerlerden olduka uzaklatklar grlmtr. rn baznda yaplan analizlerde, mevcut sistem tarafndan oluturulan tahminlerin gerekleen sevkiyat miktarlarndan yaklak %55 orannda sapt belirlenmitir (Bkz Ek1). Mevcut sistemde zerinde dnlmesi gereken bir dier nokta ise rnlerin gruplandrlarak, bu gruplar zerinden aylk tahminlerin yaplmasdr. Mevcut prim sisteminin etkisi ile distribtrler, grup toplam iin olan hedefi tutturup prim alabilmek adna makul saylamayacak ekiler yapmaktadrlar. Yeni oluturulacak sistemde, u anda kullanlan prim sistemin uygulanabilmesi iin kurulan grup mant sorgulanmaldr. Mevcut prim sisteminin, talep tahmin sistemi zerinde yaratt bir dier olumsuz etki ise, distribtrlerin primden faydalanma kaygs iine girdikleri aylarn son haftalarnda, retim irketinden yaptklar ar miktardaki ekilerdir. Bu ekiler, aylk tahminin haftalara blnmesi aamasnda retimde kapasite problemlerine yol at gibi ayn zamanda pazarda ET rnlerine olan gerek talebi olduundan farkl yanstmaktadr. Sistemdeki talep tahmin sreci incelendiinde ise, alt kanala en yakn pazarlama birimi olan distribtrlerin yapt tahminlerin, 109

distribtr yneticileri ve blge mdrlkleri tarafndan, yllk bte hedefi, kapsam bilgisi, blgesel byme hedefleri gibi bilgiler dahilinde deitirildii gzlenmitir. lk etapta, uygulanan prosedr ETnin kurumsal karlarn korumas asndan makul gzkse de, talep tahmininde rol oynayan her birimin, dier birimlere karmakszn, SKU baznda kendi tahmini yapmas ve yaplan tahminlerin daha sonra analiz edilerek birletirilmesi, talebin en isabetli biimde tahmin edilmesi konusunda kritik rol oynayacaktr. Mevcut sistemin istatistiksel ksmnda da belirgin yetersizlikler gzlenmitir. Distribtrlerin gemi yllardaki ekileri dorultusunda oluan rnlerin talep karakteristii incelenmeksizin, ilgili rnlere pazarlama irketi tarafndan belirlenen metotlar uygulanmaktadr. Bu ilemin olduka zaman alc ve maliyetli olmasndan dolay nihai tahminleri yapan pazarlama irketinin istatistiksel metotlara yeteri kadar nem vermedii gzlenmitir. Pazarlama irketinin, istatistiksel metotlara nem vermemesinin ardnda yatan temel sebep ise sezgisel tahminlerin olduu gibi istatistiksel metotlarla oluturulan tahminlerin de performanslarnn llmemesidir. Tahmin performanslarnn lld yeni bir sistemde, karar verme mekanizmas olan Pazarlama irketi hangi tahminlere ne kadar gvenebilecei konusunda fikir sahibi olacaktr. 3.3 Problem Tanm ETde gerekleen talep miktarlar ile tahmin edilen deerler arasndaki farklar kendilerini zellikle rn baznda yaplan tahminlerde gstermekte ve retim irketinin tedarik zincirinin eitli basamaklarnda gerekleen operasyonlarn olumsuz ekilde etkilemektedir. rnein, talep tahmin deerlerinin yksek olmas retim irketinin envanter maliyetlerini arttrmakta, dk olmas ise talebin karlanamamasndan doan gelir kayplarna neden olmaktadr. Ayn zamanda talep deerlerinin retim planlamasnn en nemli girdisi olmas ve yaplacak planlar ekillendirmesi tahmin deerlerinin nemini bir kat daha arttrmaktadr. 4. nerilen Yntem 4.1. Genel Yaklam Evrensel bir talep tahmin sistemi, pazar bilgisi, rakip hareketleri, pazarlama aktiviteleri gibi bilgilerin deerlendirilip kullanld sezgisel tahminlerle, gemi verilere arlk vererek gelecei tahmin edebilen istatistiksel metotlarla oluturulan tahminlerin sentezinden olumaktadr. Bu iki farkl tahmin ynteminin birbirini tamamlayc bir mantkla almas beklenmektedir. Sistemde, nihai tahminlerin oluturulmasnn ardndan, retim irketi iin aylk tahminler, belirlenen algoritmaya gre retim siparii olarak haftalara blnrken, son tahmin farkl bir algoritma vastas ile distribtrlere hedef bilgisi olarak iletilmektedir. 110

4.2. Gelitirilen Modeller ve zm Yntemleri 4.2.1 Modellerin Kurulmasndan nce Yaplan Analizler Proje kapsamnda tahmin edilecek talep deerleri, distribtrlerin retim irketinden haftalk olarak ektikleri rn miktarlar olduu iin, yaplan ilk analiz haftalk eki miktarlarnn incelenmesidir. Analizler sonucunda distribtrlerin haftalk eki miktarlarnn ay ierisinde eit dalmad belirlenmitir. Sonulara gre ay sonlarna doru (3. ve 4. haftalar) eki miktarlar daha yksek seviyelere kmaktadr (Bkz. Ek 2). Bunun sebebi pazarlama irketi operasyonlarn aylk bazda gerekletirirken, retim irketinin planlarn haftalk bazda yapmasdr. Dier bir sebep ise, distribtrlerin daha fazla prim almak iin ay sonlarna doru eki miktarlarn artrmalarnda etkili olan prim sistemidir. Haftalar arasnda oluan bu fark engellemek ve talep deerlerini etkileyen faktrleri daha iyi incelemek iin talep deerleri aylk olarak toplanm ve dier analizlerde bu aylk toplam deerler kullanlmtr Her rn iin aylk deerler belirlendikten sonra gerekletirilen ikinci analiz ise tm rnlerin zaman serileri grafiklerinin incelenmesidir. Her rn iin 36 aylk eki miktarlar grafikler zerinde incelenerek tahminlerin ayrt edici zellikleri belirlenmitir. lk olarak, 36 aylk deerler otokorelasyon analizine sokularak 1den 12ye kadar olan zaman aralklar iin otokorelasyon katsaylar hesaplanmtr. Otokorelasyon katsay grafiklerinden, rnlerde trend, mevsimsellik ve seviye (level) bileenlerinden hangilerinin etkili olduu tespit edilmitir. rnein; mevsimsellik iin, otokorelasyon katsays, 12. zaman aralnda %5 nem limitinin (significance limit) zerinde ise, ilgili rnn mevsimsel bir talep karakteristii gsterdii sonucu kartlmtr (Hanke.1998). Bir rnn trend etkisi altnda olmas iinse otokorelasyon katsaylarnn muhtelif zaman periyotlar iin sfrdan farkl ve limitlere yakn olmas gerekmektedir (Bkz. Ek3). Mevsimsellik ve trend zellii gstermeyen rnlerde, eer otokorelasyon katsaylar ortalama etrafnda limitleri gemeyecek ekilde dalgalanyorsa, bu rnlerin belli bir seviyede (level) seyrettii sonucuna varlmtr. Talebin karakteristik zelliklerinin incelenmesinin ardndan rnler, mevsimsel rnler, seviyedeki rnler (level), trend etkisi altndaki rnler ve aklanmayan rnler olarak 4 gruba ayrlmtr. Mevsimsel rnlerde rnn talep karakteristii, trend etkisi altnda yksek bir mevsimsel sapma gsterirken, seviyedeki (level) rnlerde, rnn talep karakteristiini belirli bir ortalama ve hata bileeni oluturmaktadr. Ayrca baz rnlerde, sevkiyatta grlen ar yksek deerler, herhangi bir sevkiyat olmamas ve rn seviyesindeki deiimler gibi faktrlerden kaynaklanan sapmalar aklanamamtr. Bu nedenle, aklanamayan rnler konusunda fikir

111

sahibi olmak iin ETye danlmtr. rnlerin karakteristik zelliklerini belirlemek iin yaplan bu analizin en nemli sonucu ise pazarlama irketi tarafndan belirlenmi rn gruplarndaki rnlerin farkl zellikler gsterdiklerinin farkedilmesidir (Bkz Ek4). Bu yzden rnler bireysel olarak incelenerek kendilerine zg istatistiksel tahmin metotlar belirlenmitir. rnlerin sat karakteristiklerine gre gruplandrlmasnn ardndan, tm rnlerin ve rn gruplarnn toplam sat hacmindeki yerlerine gre firma iin nemine karar verebilmek adna ABC analizi yaplmtr. ABC analizinde, rn gruplarnn arlkl ortalama sat fiyatlar hesaplanarak, rn gruplar, en fazla nem tayandan en az nem tayana doru sralanmtr (Silver.1998). Bu sralamaya gre, toplam sat hacminin %51.86sn oluturan 7 rn grubu A kategorisini, toplam sat hacminin %36.83n oluturan 13 rn grubu B kategorisini, toplam sat hacminin %11.83n oluturan 10 rn grubu da C kategorisini oluturmutur. Ayrca her rn iin, ilgili rnn 2005 yl sat miktarnn tm rnlerin 2005 yl toplam sat miktarlarna oranlar hesaplanarak, rnler iin bireysel ABC analizi de yaplmtr. Bu analize gre 198 rnden 37 tanesi toplam satn %63.19unu kapsayarak A grubunu oluturmutur. B grubundaki 103 rn toplam satn %33.43n oluturmu, geriye kalan 58 rn ise satn ancak %3.38lik blmn salam ve C grubunda yeralmtr. rnler iin yaplan ABC analizi, talep tahminindeki ncelikler, istatistiksel metotlarn parametrelerinin belirlenmesi ve revizyon limitlerine karar verilmesi gibi konularda kullanlmtr. 4.3 nerilen zm Yntemi Analizler sonucunda rnler, talep karakteristiklerini belirleyen bileenlere gre gruplara ayrlmtr. Daha sonra rnlerin talep tahminlerini gerekletirecek yntemlerin belirlenmesi aamasna geilmitir. Bu aamada tahminlerin mmkn olduu kadar isabetli gereklemeleri iin, rnlerin zelliklerine gre kullanlacak istatistiksel metotlar ile bu metotlarn sonularn tamamlayacak sezgisel tahminler belirlenmitir. Dier bir deyile, tm rnler iin belirleyici bileeni gznne alan bir istatistiksel metotla, rnn pazarda bulunduu sreyi dikkate alan sezgisel metot birletirilmitir. 4.3.1 statistiksel Tahmin Metotlar Yaplan snflandrmann ardndan, her tip rn iin bir tahmin metodu gelitirilmitir. ncelikle, mevsimsel rnlerde hareketli ortalama (12) (Moving Average) metodu uygulanarak, trend etkisi gzlenmeye allmtr. Hareketli ortalama (12) ile 12 aylk talepten oluan bir yllk toplam talep dzgnletirilerek, mevsimselliin etkisinden kurtarlm ve rnlerden mevsimsellik etkisi kartldktan sonra, trendin rn zerinde belirgin bir etkisi olup olmad daha kolay 112

gzlenmitir. Bu uygulama mevsimsel rnler iin tahmin metoduna karar verme aamasnda yarar salamtr. Trend ve mevsimsellik etkisi altndaki rnler iin Winter metodu, belli bir seviyede seyreden rnler iin ise stel dzleme metotunun kullanlmasna karar verilmitir. Mevsimsel rnlerin sevkiyat deerleri, trend dorusu etrafnda sabit sapmalar gsterdii iin, Wintern toplamsal (additive) metodunun kullanlmas uygun grlmtr. Mevsimsel rnlerde, metodun performans ltlerinden biri olan MADyi (Mean Absolute Deviation) minimize eden parametreler deneme yanlma yntemi ile bulunmutur. Trend etkisi altndaki rnler iin de ayn metot kullanlmtr. Bu srete, trend etkisi altnda olduu dnlen rnlerin, mevsimsellik katsays daha dk seilmitir. Ayrca belirli bir seviyede takip eden rnlerin, stel dzleme metodu parametreleri tespit edilirken de deneme yanlma yntemine bavurulmutur. 4.3.2 Veri Ak ve Sezgisel Tahminler Tm rnler iin tahmin metotlar ve bu metotlarn parametreleri belirlendikten sonra talep tahmini srecindeki veri aklar ve birimler arasndaki etkileimler belirlenmitir. Mevcut durumda Eti Pazarlama irketinin yllk bte hedefi, talep tahmininin balang noktasn oluturmaktadr. Fakat dier birimlerin talep deerleri zerindeki grleri ve tahminleri gz nne alnmad iin bir ekilde yararl olabilecek veriler ortadan kaybolmaktadr. Bilgi ve verilerin kaybolmamas istendii iin, tm birimleri iine alan bir veri ak sistemi tasarlanmtr. Bu ama dorultusunda ilk olarak rnler, yeni rnler ve olgun rnler olarak ikiye ayrlmtr. Yeni rnler grubu ETnin piyasaya srecei ve piyasaya srlmesinin stnden 24 ay gememi rnleri kapsamaktadr. Ayn zamanda bu rnler daha nce benzeri piyasaya sunulmam rnler (rnein ikolata) ve daha nce bir benzeri piyasaya sunulmu rnler (rnein muzlu ET Cin) olarak 2 rn grubuna ayrlmtr. Yeni rnler dndaki dier bir ana rn grubu olan olgun rn grubunu ise pazarda ikinci yln doldurmu rnler oluturmaktadr. Bu snflandrmann nedeni yukarda belirtilen istatistiksel tahmin metotlar ile yaplan analizlerin en az 24 aylk veriyle gerekletiriliyor olmasdr. rnleri snflandrdktan sonra her rn grubu iin veri ve bilgi ak sreleri gelitirilmi ve bu sreleri daha iyi zetleyecek ak emalar oluturulmutur. Ak sreleri ile distribtrlerin, distribtr yneticilerinin, blge mdrlklerinin ve pazarlama irketinin hangi bilgileri kullanarak tahminlerini nasl yapabilecekleri belirlenmitir. rnein, olgun rnler iin yaplan tahmin srecinin aamalar yle zetlenebilir;

113

- Her birim kendi tahmin deerlerini pazarlama irketine bildirir. Bunu gerekletirirken kendi kontrol altndaki birimin gemi yldaki eki miktarn, bu miktarn yzde deerini ve performansn deerlendirmelerinde kullanabilecektir. - Pazarlama irketi rn iin belirlenmi modeli ve parametreleri kullanarak istatistiksel tahmin yaptrr ve elinde bulunan drt tahmin deerini deerlendirerek son kararn verir. - Pazarlama irketi nihai tahmin deerlerini belirlerken bte hedefi, reklam bilgileri, ekonomik gstergeler ve byme bilgilerini kullanaca gibi birimlerin tahminlerini de daha nceki tahmin performanslarna gre deerlendirecektir. - Son tahmin deerine karar verildikten sonra bu miktar birimlerin daha nce verdikleri tahmin oranlarnda bltrlerek birimlere hedefleri olarak bildirilir. Nihai talep deerleri belirlenirken pazarlama irketine yardmc olmas iin eitli neriler de sunulmutur. Bu nerilerin oluturulmasnda veri analiz ksmnda belirtilen uyumluluk izelgesi deerleri kullanlmtr. Belirtilen sapma-ortalama (Quality of fit) oran dk olan, dier bir deyile belirlenmi modelin rnn talep deerlerine uygunluu yksek bulunan rnlerde istatistiksel metottan elde edilen tahmin deerlerinin belirlenmi limitler gz nne alnarak deitirilmesi ngrlmtr. 4.3.3 Aylk Sevkiyatn Haftalara Bltrlmesi Veri ak ve talep tahmin deerleri kararlatrldktan sonra bu miktarlarn retim irketinin kullanabilecei biime, yani haftalk tahminlere dntrlme ilemi gerekletirilmitir. Daha nce de belirtildii gibi retim irketinin karlat en byk sorunlardan biri eki miktarlarnn ay balarnda dkken ay sonlarna doru artarak envanter maliyetlerini ykseltmesidir. Bunu engellemek iin nihai tahminler bir ayn haftalarna blnrken gemi yln haftalk yzde deerleri kullanlmtr. Bir nceki yl iinde haftalarda gereklemi eki yzdeleri her rn iin belirlenerek her hafta iin (ayn 1. haftas, 2. haftas, 3. haftas ve 4. haftas) ortalama yzde deerleri hesaplanmtr. 4.3.4 Talep Tahmin Veri Taban Talep tahmin sisteminin en nemli elemanlarndan biri olan veri ve bilgi aklarn daha sistematik ve daha hzl bir ekilde gerekletirmek iin web tabanl bir veritaban tasarlanmtr (Bkz. Ek 5.1). Bu veritabannda her distribtre, distribtr yneticisine ve blge mdrlne tahminlerini pazarlama irketine iletebilmeleri iin farkl ifreler verilmi olup, sadece sorumlu birime gerekli bilgiler sunulmutur. Baka bir deyile, eklerde verilmi ak emalarnda Verilecek Bilgiler ksmnda belirlenmi bilgiler sadece sorumlu birimlerin kullanmna sunulmutur. rnein, herhangi bir distribtr 114

yneticisi sadece kendine bal olan distribtrlerin bir sene nceki satlarn, gemi aylardaki satlarn, sat yzdelerini ve performanslarn grebilmektedir (Bkz. Ek5.2). Blge mdrlkleri ise sadece kendi blgelerinde faaliyet gsteren yneticilerin bilgilerine sahiptir. Benzer ekilde ET Pazarlama irketine de tm birimlerin sezgisel tahminleri sunulmutur. Ayrca pazarlama irketinde gerekletirilecek olan istatistiksel tahminler iin nerilen metotlar kullanmaya yardmc olan Excel sayfas hazrlanmtr. 5. Yntemin Uygulanmas rnlerin tahmin metotlar belirlendikten sonra, rnlerin talep zelliklerinin belirlenmi metotlarla olan uyumluluklar deerlendirilmitir. Bu srete, ilk olarak, her rn iin belirlenen metodun verdii deerlerin standart sapmasnn ilgili rnn ortalama sevkiyatna olan oranlar hesaplanmtr. Bu deerlendirmede, ortalama sevkiyat, aylk sevkiyat miktarlarnn ortalamas alnarak bulunurken, standart sapma; rnlerin MAD deerlerinin-sat karakteristiine gre Winter veya stel dzleme ynteminden alnp, 1.25 ile arplmasyla bulunmutur (Willis.1987). Analiz sonucunda oluturulan model uyumluluk izelgesi (Quality of fit table), seilen modelin ilgili rn ne kadar iyi veya kt aklad konusunda fikir vermektedir. Bu izelgede belirtilen oranlardan 0.40n stnde olan deerler kritik olarak deerlendirilmitir (Bkz Ek6). Daha sonra yaplan bir analizde ise 0.40n stnde uyumluluk deeri olan rnlerin toplam satn sadece %12.46sn oluturduu belirlenmitir. Uyumluluk deeri %40n zerinde olan rnlerden zellikle A grubuna dahil olanlar iin tahmin metotlar tekrar incelenerek istatistiksel tahminler iin daha iyi modellemeler yaplacaktr. Belirlenen metotlarn rnlerin gerek talep deerleriyle uyumluluklar, 2005 yl iin bu modelleri kullanarak yaplan tahminlerle de llmtr. zellikle A grubu rnlerde 2005 ylnn her ay iin aylk talep miktarlar tahmin edilmi ve gereklemi deerlerle karlatrlmtr. Karlatrma MAD ve MAPE (Mean Absolute Percentage Error) deerleri hesaplanarak yaplmtr (Bkz Ek 7). Bu karlatrmada, rnler iin bulunan uyumluluk dereceleriyle benzer sonular elde edilmi, modelle uyumluluk dereceleri yksek olan rnler iin MAD ve MAPE deerlerinin quality of fit deeri 0.40n stnde olan rnlerin deerlerine oranla daha kk olduu gzlenmitir. Ayn zamanda, belirlenen istatistiksel tahmin metotlarnn parametrelerinin ve gerektii takdirde metotlarn deerlendirilebilmesi iin izleme sinyali (tracking signal) kullanlarak istatistiksel tahminlerin srekli makul sonular vermesi planlanmtr. Eer tahmin modelleri belirlenen gvenlik limitlerinin dnda hatalara yol aarak gerek 115

deerlerden ok farkl sonular verir ve bunu belirli bir sre devam ettirirse modelin gzden geirilmesi gerektii sonucuna varlmaktadr. Bu durumlarda rne ait sevkiyat deerleri tekrar analizlere sokularak karakteristikleri belirlenmekte ve gerekli grld takdirde rnn snf (level, trend veya mevsimsel) deitirilerek uygun metodun parametreleri belirlenerek istatistiksel tahminlerde kullanlmaktadr. Ayn ekilde, sistem kullanld sre iinde bu metot ve parametrelerin izlenmesine devam edilir. 6. Uygulama Plan ET irketi iin tasarlanan Talep Tahmin Sistemi, genel anlamda, tm pazarlama birimlerinin katlmlaryla gerekleen sezgisel tahminlerin alnma srecini ve bu sreci takip eden pazarlama irketinde gerekletirilen son tahminin oluturulma srecini kapsamaktadr. statistiksel ve sezgisel tahminler bu sistemin en nemli elemanlar olup, birbirilerini tamamladklar iin herhangi birinin eksiklii sistemin performansn olumsuz ynde etkileyecektir. Bu nedenle sistemin elemanlarnn birlikte uygulanabilmesi tedarik zinicirindeki operasyonel problemlerin zlebilmesi iin byk bir nem tekil etmektedir. Pazarlama irketi tarafndan kullanlacak istatistiksel metotlar iin hazrlanm Excel sayfalar istatistiksel tahminlerin ksa bir sre iinde hzl bir ekilde gerekletirilmesine olanak salamaktadr. Uygulamadaki asl problem sezgisel tahmin srecinde kendisini gstermektedir. Trkiye genelindeki 148 distribtrn tahminlerini sistemde iletebilmeleri gelimi bir altyapy gerekli klmaktadr. Her ne kadar tasarmn gerekletirdiimiz web tabanl veri taban sezgisel tahminlerin distribtrlerden hzl bir ekilde toplanmasn salasa da, tm distribtrlerin katlm altyap eksikliklerinden dolay salanamamaktadr. Bu sorun da sistemimizde ok nem verilen temiz verinin kaybna neden olmaktadr ki, bu durum sistemin performansnda nemli bir de yol aabilecektir. nerilen sistemin performans hakknda fikir vermesi asndan ncelikle kk bir pilot blgede uygulanmas dnlse de hayata geirilememitir. Bunun nedeni, nerilen sistemin sezgisel ksmndaki tahminlerin olumas iin Trkiyedeki tm distribtrlerin aktif katlmna ihtiya duyulmasdr. Ayn zamanda sistemin ktlarnn ancak Haziran aynn banda alnabilebilecek olmas, projenin sonularnn saysal olarak deerlendirilmesini imknsz klmaktadr. Bu nedenle tasarlanan sistemin belirlenecek birka pilot rn iin nmzdeki aylarda mevcut sistemle ezamanl olarak altrlp, her iki sistemin tahmin isabet oranlarnn karlatrlmas ngrlmtr. Sistemde son tahminin oluturulmas aamasnda nemli bir yere sahip olan, birimlerin ve istatistiksel tahminlerin performans bilgileri de en azndan iki aylk bir uygulamay gerektirmektedir. 116

7. Genel Deerlendirme 7.1. Projenin Firmaya Getirecei Katklar nermekte olduumuz talep tahmin sisteminin ET irketine en nemli faydalarndan biri, mevcut sistemde yeteri kadar nem verilmeyen gemi talep verilerinin daha bilinli kullanlmasn salamaktr. Tm rnler iin gemi verilerin analiz edilerek belirleyici bileenlerin aa karlmas ve bu bileenleri n plana karan tahmin metotlarnn kullanlmas gelecekte pazarda oluacak talebin daha isabetli tahmin edilmesini salayacaktr. Ayn zamanda, tasarlanan sistem, sezgisel tahmin srecini daha sistematik hale getirerek oluturulan tahminlerde daha etkin rol oynamasn salayacaktr. rnein, son tketiciye yaknl sebebiyle tketici hareketlerini ve davranlarn daha iyi tahmin edebilen distribtrlerin, sistemde aktif rol oynamalar tahmin performansn ykseltebilecek bir fayda olarak grlebilir. Ayn ekilde, veri aknn dzenlenerek belirli bir yap kazandrlmas, birimler arasnda gerekleen etkileimin tahmin srecinin karar verme aamasnda yardmc bir mekanizma olarak almasn salayacaktr. Tm bu katklar daha isabetli tahminlerin yaplmasna olanak salayarak tedarik zincirinin eitli basamaklarnda ve retimde maliyet azalmalarn salayacaktr. Sistemin ET irketine daha uzun vadede kazandraca en nemli faydalardan biri de tasarlanan sistemin talep tahmininde grevli insanlarn kendi performanslarn grerek, kendilerini eitebilecei ve gelitirebilecei bir otokontrol ortam salamasdr. 7.2. leriye Dnk Gelitirme Olanaklar Daha nce de belirtildii gibi sistemde tahmin edilmeye allan talep deeri distribtrlerin retim irketinden ekecekleri rn miktarlardr. deal bir sistemde tahmin edilmesi gereken deerler, tketicilerin sat noktalarndan aldlar rn miktarlar olmasna ramen u anda hi bir ekilde POS (Point Of Sale) verilerine ulalamad ve distribtrlerin envanterlerini nasl ynettiklerine ait herhangi bir bilgi bulunmad iin distribtrlerin eki miktarlarnn tahmin edilmesi uygun grlmtr. Fakat tasarlanan sistem, ETnin talep tahmin srecinde yer alacak uygulamalarn ve yntemlerin nasl gerekletirilebilecei konusunda bir neri olmakla beraber, gelecekte POS verilerine veya distribtrlerin envanter durumlar konusunda salanacak bilgilere gre revize edilebilir. Dier bir deyile, sistemde hangi verilerin kullanldndan ok, verilerin nasl analiz edilerek tahminlerin nasl oluturulduklar daha nemli bir yere sahiptir. Bu yzden projeyi ETye sunduu sistematik ve tahmin yntem bilimine gre deerlendirmek daha doru olacaktr.

117

KAYNAKA

Hanke, and A. G.Reitsch. Business Forecasting. Chicago: Prentice Hall International Editions, 1998. Willis Raymond E. A guide to Forecasting for Planners and Managers. New Jersey: Prentice Hall, 1987. Silver, Pyke, and Rein Peterson. Inventory Management and Production Planning and Scheduling. New York: John Wiley & Sons, 1998. Wichern, and J. E. Hanke. Bussiness Forecasting. Orlando: Pearson International Edition, 1999. Wheelwright, and S. Makridakis. Forecasting Methods for Management. New York: John Wiley & Sons, 1999. Vollman, Berry, D. C. Whybark, and F. Robert Jakobs. Manufacturing Planning and Control for Supply Chain Management. New York: McGraw Hill, 1992.

118

EKLER Ek 1. Mevcut talep tahmin sistemi haftalk sapma oran

HAFTALIK RETM SPAR - MTER SPAR SAPMA ORANI
70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 2005 HAFTA

Ek 2. Sevkiyat miktarlarnn ay iindeki deikenlii

YZDE

119

Ek 3. Trend zellii gsteren bir rn iin otokorelasyon analizi

Ek 4. rnlerin snflandrlmas

120

Ek 5.1. Web tabanl tahmin sistemi giri ekran

Ek 5.2. Web tabanl tahmin sistemi distribtr yneticisi ana sayfas

121

Ek 6. Tahmin metotlarnn uyumluluk tablosu

Ek 7.1 rnek tahminler grafii

Ek 7.2 rnek tahmin deerleri ve hata oranlar

122

Datm A Performans Deerlendirme Sistemi Gelitirilmesi Eti irketler Grubu

Proje Ekibi Mustafa Akyz Metehan Aydn Mustafa Aydodu Ahmet Mnir Gl Feyza na Filiz Salam

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danmanlar Engin lova, Sistem Analisti Hakan Bulur, Sistem Analisti Akademik Danman Yrd. Do. Dr. Yavuz Gnalay, Bilkent niversitesi letme Fakltesi

ZET
Eti hzl tketim mamlleri sektrnde faaliyet gsteren Trkiyenin en byk gda reticilerinden birisidir. Tm Trkiyede faaliyet gstermesi nedeni ile datm ann performans Eti iin ok nemlidir. Datmlar, Etiye bal olarak alan 147 zel distribtr tarafndan yrtlmektedir. Bu distribtrlerin performanslarnn lmnde ciddi eksiklikler vardr. Bu amala performasn nasl, hangi kriterlerle ve hangi aralklarla llmesi gerektii zerine bir alma yaplmtr. Bunun sonucunda performans aac dediimiz, performans kriterlerinden oluan yaplar oluturulmu, her bir kriterin deeri de Analitik Sradzensel Sre yntemi ile Etinin nceliklerine gre arlklandrlmtr. Elde edilen veriler ile performansn rahata llebilecei internet tabanl bir yazlm gelitirilmitir. Anahtar Szckler: Datm A, Distribtr, Sat Temsilcisi, Kritik Baar Faktr, Anahtar Performans lt, Analitik Sradzensel Sre 123

1. Firma Tantm Eti Gda, 1961 ylnda "Eti Biskvi Fabrikas - Firuz Kanatl" ad altnda bir ahs iletmesi olarak kurulmutur. 1972 ylnda bu iletme Eti Gda Sanayi ve Ticaret A.. ticari nvanyla bir aile irketi haline getirilmitir. 20 Ocak 1962 tarihinde gnde 3 ton gibi kk bir kapasiteyle retime balamtr. Bu tarihten itibaren Eskiehirdeki Merkez fabrikada, 1964'de kk, 1967, 1970, 1972, 1973, ve 1975'de byk apl biskvi retim kapasite artlar gerekletirilmitir. 1978 ylnda Bozyk (Bilecik) Etimek retim Tesisi kurulmutur. Bu tesis, 1994 ve 1998 yllarndaki yatrmlarla Topkek ve Popkek retimine gemi, en son 2001 ylnda Turti retmeye balamtr. Eskiehir Merkez Fabrikas Aralk 1999da retimine son vermitir. irket bu tarihten itibaren tm biskvi retimini, Eskiehir Organize Sanayi Blgesindeki yeni tesislerinde yapmaya balamtr. Eti Gda bugn 5 fabrikasnda, biskvi, kraker, salk rnleri, kek, turta, ikolata, ikolatal rnler, gofret, kzarm ekmek ve kahvaltlk hububatlar retmektedir. Eti Gda, 2006 ylnda, her yl Japonya'da verilen, dnyann en prestijli dllerinden birisi olarak grlen "Mkemmel Fabrika" dln almaya hak kazanmtr. Bylece Eti, bu dl Trkiye'ye getiren ilk biskvi reticisi olmutur. Eti Gda bnyesindeki Aratrma Gelitirme Blm 25 uzman personeliyle, Grup retim irketlerinde retilmek zere yeni ve orijinal rnler gelitirmektedir. Eti Gda rnlerini Trkiye ve Uluslararas pazarlarda, bir Eti Grubu irketi olan Eti Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.. kanalyla pazarlamaktadr. 2. Projenin Tanm Eti Gda, biskvi, kek, kraker ve bar ikolata rnleri ile hzl tketim mallar sektrnde faaliyet gstermektedir. Sektrdeki marka bamllnn ok dk olmas nedeni ile ikame oranlar ok yksektir. Ayn zamanda, ani almlar da (ackan mteri bakkala gider ve o an karar verir) sektrn nemli bir zelliidir. Dolays ile, rafta bulunabilirlik ve tanzim tehir sektrn temel gerekleridir. Ayrca, yksek raf devir hzlarndan dolay raftaki stoklarn hzl ve dzenli bir ekilde yenilenmesi gerekmektedir. Talebin zamannda mteriye ulamas iin datm ve lojistik konularnn hzl tketim mallar sektrnde olduka kritik bir nemi vardr. Eti Gda, perakendeci noktalarndaki raf stoklarnn sektr gereklerine uygun olarak beslenmesi iin, rnlerinin datmn distribtrler araclyla yapmaktadr. Etinin sektrel amalarn gerekletirmesinde distribtrlerin nemi byktr. Bu nemi kavramak iin distribtrlk sistemi ok iyi anlalmaldr. Distribtr,

124

Etinin belirlemi olduu blgelerde, rnlerin datmndan sorumlu olan ve kendi z sermayesine sahip, retici firmayla ortak menfaatlerinin olmasnn yan sra bamsz alan bir kurulutur. Distribtrlerin performans, dorudan Etinin datmdaki baarsn gstermektedir. Bu projenin amac da, i) distribtrlerin performansnn hangi faktrlere bal olduunu saptamak, ii) bu faktrlerin datm a zerindeki arlklarn belirlemek, ve iii) performansn llmesi amacyla bir karar destek sistemi gelitirmektir. Bylelikle, distribtrlere verilecek primlerin de gelitirilen sistem yardmyla hesaplanmas da sistemin bir kts olacaktr. 3. Analiz 3.1. Mevcut Sistemin Analizi Eti Gda bnyesindeki distribtrler, blge mdrlklerine bal olarak almaktadrlar. Sekiz blge mdrlyle distribtrler arasndaki balant, distribtr yneticileri araclyla salanmaktadr. Distribtr yneticisi, distribtrn Eti ile alakal her faaliyetinde yer alan ve distribtrle blge mdrl arasndaki iletiimi gerekletiren, Eti bnyesindeki bir alandr. Distribtr, retici firmann zerindeki sat ve datmdan kaynaklanan riskin hiyerarik olarak sat zincirindeki alt katmanlara aktarlmasndaki en nemli unsurdur. Risk etkisini azaltmann yan sra, distribtrlk sisteminin bir dier nemli yarar da, datma odaklanm distribtrler sayesinde servis kalitesini ve seviyesini arttrmaktr. Bir dier yarar ise, Trkiye genelindeki datm operasyonunu paralayarak daha kolay ynetilebilir bir sistem oluturmaktr. retim alannda, Ankara Blge Mdrlnde ve Hedef Gda distribtrnde yaptmz almalar sonucunda aadaki problemler saptanmtr. Mevcut performans sistemi, sadece distribtr prim sistemi odakldr. Distribtrlk sat kanal geneline yaylm bir performans lme ve deerlendirme sistemi bulunmamaktadr. Mevcut prim sisteminden dolay, kotay tutturmak amacyla distribtrlerin siparileri ay sonunda artmaktadr. Bunun sonucunda retim aamasnda bir ay boyunca rn yetitirme, stok seviyelerinin ykselmesi ve sevkiyattaki dalgalanmadan dolay ykleme ve sevkiyat planlama zorluklar gibi problemler yaanmakta ve buna ek olarak tedarik zincirindeki dier halkalar da olumsuz etkilenmektedir. Ay iinde siparite oluan bu dalgalanma Kam Etkisi ile tedarik zincirinin btnn etkilemekle birlikte, bu etki daha nceki aamalarda daha ok hissedilmektedir. Distribtrlerin, sat temsilcilerini deerlendirmesinde standart bir sistem kullanlmamaktadr. Eti ile distribtr arasndaki ilikide

125

kullanlan performans ltlerine benzer kriterlerin, distribtr ve sat temsilcileri arasnda da kullanlmas gerekmektedir. Kullanlan prim sistemi hzl tketim mamlleri sektrnde ok nemli bir yere sahip olan raf rekabetini yeterince iermemekte, sistem byk oranda distribtrn hedef gerekletirme oranna dayanmaktadr. Etinin misyonu, tketicinin ihtiya duyduu rnlerin; uygun zamanda, uygun yerde, uygun tanzim tehir koullarnda bulunmasn salamaktr. Bunlar gerekletirecek anahtar performans ltleri ve kritik baar faktrlerinin, tedarik zinciri koordinasyonu ve raftaki rekabet gereinin de hesaba katlarak belirlenmesi ve bunlarn sisteme hiyerarik bir yap iinde konumlandrlmas gerekmektedir. Bunun yannda, gelitirilen sistemin yeniden gzden geirme artlarnn ve gzden geirme aralklarnn belirlenmesi gerekmektedir. 3.2. Problem Eti, datm anda nemli bir yere sahip olan distribtrlerin ynetimine, denetimine ve deerlendirilmesine byk nem vermektedir. Bu ise etkili alan, kapsayc ve adil bir distribtr performans lm ile mmkndr. Etinin mevcut distribtr performans lm sisteminde sat hedefi tutturma, distribtrn genel performansnda ok byk bir arla sahiptir. Bu sebepten dolay distribtrler genel performanslarn arttrmaya alrlarken, kendilerini sadece sat hedefi tutturmaya odaklamakta ve dier performans kriterlerini gz ard etmektedirler. Distribtrler primlerini byk oranda sat performansndan aldklar iin, sat harici konularda baarl olmasalar bile sadece sat performanslarnn yksek olmasndan dolay yksek primler alabilmektedirler. Dier bir problem de, sata dair ok kark kriterler ierdiinden prim sisteminin distribtrler tarafndan anlalamamasdr. Primlerin kolay hesaplanmasn salayacak herhangi bir sistem de bulunmamaktadr. Bu nedenle distribtrlerin bir ksm Etiden gereken prim desteini alamamaktadrlar. Sonu olarak problem, distribtrlk sisteminin btnn kapsayan, adil Anahtar Performans ltlerinin (AP), Kritik Baar Faktrlerinin (KBF) ve bunlarn lm ve deerlendirilmesini salayacak bir karar destek sisteminin bulunmaydr. 4. nerilen Yntembilim Sistem tasarmnn ilk aamasnda KBFlerin, arkasndan da APlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bunu yaparken Etinin performans lmnde nceliklerinin neler olduu analiz edilmi sonra da bu analizlere dayal kriterler havuzu oluturulmutur. Etiden bir grup yetkili yardmyla, oluturulan havuzdan seilen performans 126

kriterleri ve baar faktrleri ile distribtr performans aac oluturulmutur (Bkz. Ek 1). Distribtr iin seilen ltlerin arasndan, sat temsilcisinin performansn gsteren kriterler, yine bu yetkili grup yardm ile seilmi ve sat temsilcisi performans aac oluturulmutur (Bkz. Ek 2). Performansn hangi kriterlerle llecei netletikten sonra (Bkz. Ek 3) her kriterin toplam puan iindeki arln belirlemek gerekmektedir. Analitik Sradzensel Sre (ASS), projemizde oluturulan performans aalarn arlklandrmada kullandmz kolay uygulanabilir bir tekniktir. Performans ltlerinin belirlenmesi ve bu ltlerden performans aalarnn oluturulmasndan sonra Eti yneticilerinin distribtr performansyla ilgili tercihlerinin gelitirdiimiz performans aalarna yanstlmas gerekmektedir. Bu yaplanlarn sonunda da distribtrlerin performansn lme ve deerlendirmede kullanlacak, internet tabanl bir Karar Destek Sistemi hazrlanmas gerekmektedir. 5. Yntembilimin Uygulanmas 5.1. Kritik Baar Faktrleri ve Anahtar Performans ltlerinin Belirlenmesi Ankara Blge Mdrl, Eti Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.. ve Hedef Gda yetkilileriyle yaptmz almalar sonucunda distribtr performans lmnde kullanlacak KBFler belirlenmitir. Bu KBFlere bal olarak da ilk AP havuzu oluturulmutur. Eti Gdann sistem analistleri ile yaplan almalardan sonra bu havuzdan baz APler elenmi, bazlar da deitirilmitir. KBF ve APlerin belirlenmesinin ardndan bunlardan distribtrler ve sat temsilcileri iin ayr performans aalar oluturulmutur. 5.2. Analitik Sradzensel Sre Oluturulan performans aalarndaki performans ltlerinin bir st kademeye ve genel performansa olan etkisinin hesaplanmas iin ASS metodu kullanlmtr. ASS uygulama aamasna geildiinde, matematiksel olarak kolaylk salanmas iin bir kademedeki performans ltleri bir st kademedeki performans ltyle birleirken toplam arlklarnn 1 olmasna karar verilmitir. Her kademenin peformans ltleri, ikili karlatrma matrisi ad verilen, Microsoft Excelde oluturduumuz tablolara girilmektedir. Bu tablolara girilecek deerler ikili karlatrma esasna dayanmaktadr. Buna gre tablodaki bir performans lt dier bir lte gre rnein 2 kat daha nemliyse bunun tersi olarak da ikinci lt birinci lte gre 0,5 kat daha nemli saylmaktadr. Tabloya girilen deerler bu esasa gre belirlenmektedir (Bkz. ekil 1).

127

ekil 1. ASS Deerlendirme izelgesi Bundan sonraki aamada ise, Excelde oluturduumuz bu tablolarn doldurulmasn kolaylatrmak iin daha basit ve kullanc dostu ikili karlatrma formlar hazrladk (Bkz. ekil 2).

ekil 2. ASS Deerlendirme Formu Bu formlarda APler ikili olarak karlatrlmakta ve her kademede arlklarnn toplamlar 1 olacak ekilde arlklandrlmaktadrlar. ASS, Arlklandrma ilemlerinin basite yaplmasn salamasnn yannda, yaplan karlatrmalardaki tutarszlk katsaysn da ortaya karmaktadr. kili karlatrmalar esasna dayanan bu teknik, yneticilerin performansla ilgili tercihlerinin, yaplandrlan performans aalarna yanstlmasna yaramaktadr.

128

5.2 Karar Destek Sistemi KBF ve APlerin arlklandrlmalarnn ardndan, bunlarn lm ve deerlendirilmelerinin yaplabilmesi iin bir karar destek sistemi yaplmtr. Sistem temel olarak, distribtrlerden alnan verilerle KBF ve APleri hesaplamaktadr. Program balca drt blmden olumaktadr: i) KBF ve APlerin mevcut ve gemi durumlarnn grlebildii blm, ii) kriterler hakknda yorumlarn (neden-sonu ililkileri) bulunduu blm, iii) varsaymlar yaplarak ileriye dair performans tahminlerinin yaplabildii blm ve iv) veri girilerinin yapld blm (Bkz. Ek 4). Kullancnn, performans aacn istedii ekilde izleyebilmesi iin programn ana penceresinde performans aac bulunmaktadr. Bu aatan seilen KBF yada AP hakknda detayl bilgi yine ayn ekranda gsterilmektedir. Bu ekranda KBF ve APlerin gnlk yada aylk durumlar detayl olarak izlenebilir. Sistemde herhangi bir kriterin durumunu izleyebilen kullanc, bu kriterin dk olmasna neden olabilecek etkenleri ve sonucunda oluacak aksaklklar da kritere ait pencerede grebilmektedir. APler hakkndaki yorumlar ve grafiksel analizler etkili bir karar destek mekanizmas oluturmutur. Daha nce belirttiimiz gibi distribtrler ay iindeki durumlarn gnlk olarak izleyebilmektedirler. Ay sonuna dair son performanslarnn da yaklak deerini sistemden grebileceklerdir. Bu sayede distribtr performansn ilerletmek iin nereye odaklanacan daha iyi anlayacaktr. rnein eski sistemde distribtr prim alabilmek iin sadece sata ynelmekteydi, imdi ise olas bir problemin sat dnda 5 ayr sebebi olabilir. Son blm ise veri aktarma blmdr. Burada, distribtrn giderlerini girecei blm dnda tm veriler Eti tarafndan programa aktarlmaktadr. Gnlk olarak Etiye ulaan veriler yine gnlk olarak programa aktarlmaktadr. Programn teknik ksmnda ise veritaban olarak MS SQL, programlama dili olarak ise C# gml ASP.NET kullanlmtr. Uygulama gelitirme ortam olarak MS SQL ve ASP.NETi kapsayan Visual Studio seilmitir. 6. Genel Deerlendirme Bu projede, gelitirdiimiz sistem sayesinde mevcut sat hedefine dayal prim sisteminin yerine, distribtrn performansn daha geni kapsaml lebilen birden ok kritik baar faktrnden oluan yeni bir performans lme ve deerlendirme sistemi oluturulmutur. Bylelikle, eski sistemde performans deerlendirmede neredeyse %100e yakn arla sahip olan sat performans, yeni sistemle birlikte %22 arla sahip olacaktr. Bu da siparilerdeki ay sonu

129

ylmalar bata olmak zere ou problemleri nleyecektir. Ek olarak, yeni sistemle birlikte, hzl tketim mallar sektrnn temel gereklerinden olan rafta bulunabilirlik orannda art yaanacan ngrmekteyiz. Tasarladmz sistemle birlikte, datm anda nemli yere sahip olan sat temsilcileri kendi performanslarn istedii zaman istedii ekilde grebileceklerdir. Kendi performanslarn grebilme ansna sahip olan sat temsilcileri ilerisi iin kendilerini daha rahat dzeltip performanslarn arttrabileceklerdir. Oluturduumuz sistemle birlikte her distribtr kendi performansn istenilen zamanda grebilecek, eer performans dkse bunun olas nedenlerini sistem araclyla renebilecek ve nlemlerini bu geri besleme mekanizmasna gre alabilecektir.

130

KAYNAKA

Saaty, T. L. (1980), The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting, Resource Allocation, McGraw-Hill International Book, New York. http://www.stat.fi/isi99/proceedings/arkisto/varasto/kim_0217.pdf

131

EKLER Ek_1._Distribtr Performans Aac

132

Ek 2. Sat Temsilcisi Performans Aac

133

Ek 3. Anahtar Performans ltleri

134

Ek 3. Anahtar Performans ltleri (Devam)

135

Ek 3. Anahtar Performans ltleri (Devam)

136

Ek 4. Program

137

Tayc Takip Sisteminin Tasarm MAN Trkiye A..

Proje Ekibi Selen Ekerylmaz Gizem zer Yunus Poyraz Ali Tuncer Hakan Yazar Serdar Yldz

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Cemil Demir, MAN Trkiye A.. Lojistik- Endstri Mhendisi Akademik Danman Prof. Dr. Barbaros Tansel, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
MAN Trkiye A..de tayclarn takip edilememesi, i gc kaybnn yan sra retimin aksamasna kadar varabilen sorunlara neden olabilmektedir. Bu projenin amac, fabrikaya tedarikilerden gelen ve tedarikilere geri dnen tayclarn says ve eidini kayt altna alacak bir takip sisteminin tasarlanmasdr. MAN Trkiye A..de kullanlmakta olan ERP sistemi BAANa entegre bir Tayc Takip Sisteminin yan sra, bo tayclarn yerletirilecei alanlarn tespiti ve tedariki baznda ayarlanmas da projenin bir dier koludur. Proje sonunda MAN Trkiye A.., tasarlanan Tayc Takip Sistemi ve Yeni Bo Tayc Ambarn hemen kullanma geirmitir. Anahtar Szckler: Bilgi Sistemi, Yerleim Plan

138

1. letme Tantm MAN Trkiye A.. Ankara fabrikas 1984 ylndan bu yana, Esenboa havaalan yolu zerindeki tesisinde retim faaliyetlerini srdrmektedir. Ticari retim kalitesi ve artan kapasitesi ile zellikle otobs retiminde konumunu glendiren MAN Trkiye A.., 2004 ylnda gnlk otobs retim kapasitesini % 50 arttrarak gnde alt otobs retebilecek kapasiteye ulamtr ve bunun sonucunda, firmann Avrupa'daki otobs retim ss olmay hedeflemektedir. Toplam satlar ierisinde ihracatn payn srekli arttrmay hedefleyen MAN Trkiye A.., 2001 senesini rekor bir ihracat art ile tamamlamtr. MAN Trkiye A.. 2001 ylnda gerekletirdii youn pazarlama faaliyetleriyle bir yl ncesine gre % 82'lik art ile toplam 679 otobs ihra etmi ve 92,5 milyon Avro tutarnda ihracat geliri salamtr. MAN Trkiye A.. bata Almanya, Fransa, talya, Avusturya ve Norve olmak zere toplam 35 lkeye ihracat yapmaktadr. MAN Trkiye A..de 428 beyaz yaka, 1560 mavi yaka olmak zere toplam 1988 kii almaktadr. alanlarn 66 stanbul Sat ve Servis Merkezi'nde grev yapmaktadr. 2. Projenin Tanm Projenin temel amac, MAN Trkiye A..de kullanlmakta olan btn tayclarn eitliliini, adedini, saha ierisindeki akn ve yan sanayiye geri gnderilmesini kontrol eden bir Tayc Takip Sistemi tasarlanmasdr. Raporda kullanlan tayc szc, malzeme tanmasnda ve saklanmasnda kullanlan palet, aparat ve sepetleri ifade etmektedir(Bkz. Ek1). Tasarlanacak sistemin verimli almas iin bo tayclarn aknn dzenlenmesi ve bo tayc alanlarnn organize edilmesi de projemizin kapsam iinde yer almaktadr. Tayc takip sisteminin tasarlanmas ile fabrikada bulunan ve u anda kullanlmakta olan tayclarn eidi, adedi ve lokasyonu bilgilerinin tutulmas salanacaktr. Oluturduumuz bu sistem aracl ile tayc, i gc ve zaman kayplar, gereksiz forklift trafii ve tayclarn tedarikilere gnderiminin aksamas gibi sorunlara zm getirilecektir. Her ay fabrikaya yaklak 18000 kalem malzeme farkl tiplerde tayclarla gelmektedir. Bu nedenle tayclarn takip edilmesi firma iin byk nem arz etmektedir. Malzemelerin salam bir ekilde veya en az hasarla tanmas tayclarn nemini artrmtr. Bu nedenle tayclarn takibi byk bir dikkatle ele alnmas gereken bir problem haline gelmitir. MAN Trkiye A..nin projeden en nemli beklentisi firmaya tayc giri ve knn kontrol altna alnmas ve bu ekilde oluan birok sorunun nlenmesidir. Ayrca, fabrika ierisinde bo tayc

139

alanlarnn belirlenmesi ve bu bo tayc alanlarnn planlanmas ve organizasyonunun yaplmas da beklenmektedir. Bu yolla tayclarn firma ierisinde dolam sreci kontrol altna alnm olacaktr. 3. Analiz 3.1 Mevcut sistemin analizi Malzemeler fabrikaya tessellm blmnden giri yapmakta ve daha sonra ilgili ambarlara sevkedilmektedir. retimde kullanlacak malzemeler ambarlardan komisyonlama blgelerine gnderilmekte ve bu blgelerde tayclar boaltlmaktadr. Boalan tayclar bo tayc alanlarna giderken malzemeler ise ilgili komisyonlama arabalaryla retime gnderilmektedir. Bo tayc alanlarnda biriktirilen tayclar eitli aralklarla tedarikisine geri gnderilir. Bu dngnn aksamadan yrtlmesi; tedarikilerle olan ilikiler, retime malzeme salanmas, fabrika ii dzen, forklift trafii ve igc kullanm alarndan nem tamaktadr. 3.1.1 Sistemin yaps Sistem; merkezi tesellm birimi, ambarlar, komisyonlama alanlar, retim birimi, fabrika ii geici tayc bekletme blgeleri ve bo tayc alanlar gibi paralara ayrlmtr. Fabrikada bir merkezi tesellm birimi, 11 ambar, iki retim alan, iki komisyonlama alan ve bo tayc alan bulunmaktadr. Tesellm biriminden fabrikaya giren tayclarn bazlar tesellm alannda boaltlmakta ve sisteme hi girmemektedir. Byk bir ksm ambarlarda depolanmakta ve retimde malzeme ihtiyac olunca komisyonlama alanlarna getirilen tayclar burada boaltlmaktadr. ok az bir ksm ise retime dorudan girmekte ve burada boaltlmaktadr. Fakat mevcut durumda tayclarn takibini yapan bir sistem olmad iin eitli aksaklklar olmakta ve bu da retim ve lojistik birimlerinde, tedariki ilikilerinde ve malzeme temininde eitli sorunlara neden olmaktadr. 3.1.2 ikayetler, neriler, gzlemler Bu balamda yaptmz gzlemleri ve aldmz ikayetleri u ekilde zetleyebiliriz: Fabrikada bulunan tayclarn eit, adet ve lokasyon bilgilerine ulalamamaktadr. Ayrca hangi taycnn hangi tedarikide olduu konusunda belirsizlikler yaanmaktadr. Bu da tayc kayplarna ve tedarikilere geri gnderim srasnda problemlere neden olmaktadr. Bo tayc alanlarnn kullanl bir ekilde organize edilmemi olmas tayclarn bulunmasnda, kamyonlara ykleme ve boaltlmasnda sorunlara neden olmaktadr. Merkezi tesellm birimi tanaca iin yeni bir bo tayc alan belirlenmesi ve tasarlanmas gerekmektedir.

140

retim biriminde boalan tayclarn retimde alanlar tarafndan dzenli bir ekilde yerletirilmemesi tayclarn lojistik birimi alanlar tarafndan toplanmasn zorlatrmaktadr. Tayclarn verimli bir ekilde takip edilememesi, tedarikilerden fabrikaya malzeme akn da olumsuz etkilemektedir. 3.2 Problemler Mevcut sistemde tayclarn fabrika ierisindeki dngs, sistemde takibi ve bo tayc alanlarnn organizasyonu konularnda eitli problemler bulunmaktadr. Yaplan gzlemler, alnan ikayetler ve neriler dorultusunda mevcut problemler balk altnda tanmlanabilmektedir: Tayc problemi: Sistemde mevcut tayclarn byk bir ounluu kayt altnda olmadndan fabrikada ka tip tayc olduu ve bu tayclardan ka adet ve nerede olduu bilgileri tutulamamaktadr. Bo tayc alanlar problemi: Bo tayc alanlarnn i yerleimi kullanl bir organizasyona sahip deildir. Ak problemi: retimde boalan tayclarn geliigzel yerlere ve dzensiz bir ekilde braklmas bu tayclarn bulunmasnda ve tanmasnda aksaklklara neden olmaktadr. 3.2.1 Literatr taramas lk olarak firmann Almanyadaki merkezinde kullanlan Bever sistemi alternatif olarak dnlmtr. Tedarikilerden gelen sepetlerin kaytlarnn ERP sistemi dnda kullanlan ayr bir program olan Beverle tutulmas, kullanclara ek yk getirdii iin, bu programn uygun olmad kansna varlmtr. Ayrca, TNT lojistik irketinin mterilerine sunduu Paktrak (Tayc Ynetimi) programnn da ok geni kapsaml ve internet stnden kullanlan bir sistem olduu iin firmaya uygun olmad kararna varlmtr. 4. nerilen Yntembilim Tayc Takip Sisteminin tasarm srasnda, tayclarn kayt altna alnmas, bo tayclarn depolanaca alanlarn belirlenmesi ve fabrika ierisindeki hareketlerin organize edilmesi nerilmitir. 4.1. Genel yaklam Projenin karar aamasnda, Tayc Takip Sisteminin MAN Trkiye A..de kullanlan BAAN sistemine entegre olarak almas uygun grlmtr. 4.2. Gelitirilen modeller ve zm yntemleri nerilen zm yntemlerinin ilkini tayclarn kayt altna alnmas oluturmaktadr. Bu aamada, MS Access kullanlarak tayc bilgilerini ieren bir veritaban oluturulmasna karar verilmitir. Bir 141

sonraki admda ise BAANa entegrasyon gerekletirilmitir. Bunlara ek olarak sistemin dzgn almas iin bo tayc alanlarnn ve sistemdeki tayc hareketlerinin organizasyonu zerine almalar yaplmas nerilmitir. 4.3. Veritaban Tayc takip problemini zebilmek iin ncelikle MAN Trkiye A..de kullanlan tm tayclarn kayt altna alnmas gerekmektedir. Bunu salayabilmek iin firmadaki btn bo tayc ambarlar gezilerek firmada kullanlmakta olan yerli tayc eitleri, boyut, hacim, arlk, renk, tama kapasitesi gibi btn zellikleriyle beraber belirlenmitir. Ayrca hangi taycnn hangi firmaya ait olduu, ne amala kullanld tespit edilmi ve btn tayclarn fotoraflar ekilmitir. Tama kapasitesi gibi tespit edilemeyen ayrt edici zelliklerin elde edilmesi iin 26 yerli tedariki firma ile e-posta ya da faks yoluyla iletiime geilmitir. Firmada kullanlan yabanc tayclar ise kayt altnda olduundan, yabanc tayc eitleri ve zellikleri ile ilgili gerekli bilgilere firmann intranet sisteminden ulalmtr. Fabrikada yaplan alan almas sonucunda 74 eit yerli ve 42 eit yabanc tayc olmak zere toplam 116 eit tayc tespit edilmi ve kayt altna alnmtr. Tespit edilen her bir yerli tayc eidi iin taycnn zelliklerini ve fotorafn ieren birer MS Excel sayfas hazrlanmtr (Bkz. Ek 1). Firmada kullanlan tm tayclar kayt altna alndktan sonra tm yerli ve yabanc tayclarn zelliklerini ieren ve sistemde tayclarn takibini salayan bir veritaban hazrlanmtr(Bkz. Ek 2). Veritabannda hazrlanan formlar ile MAN Trkiye A..de ya da tedariki firmalarda hangi tip taycdan ka adet bulunduunun tespiti yaplabilecek ve sisteme yeni tayc eidi, malzeme veya ambar girilmesi mmkn olacaktr. Firma veritabannn BAANa entegre alabilmesini salamak iin gerekli bir baka ilem olan, tayclara para numaras atanmas ilemini gerekletirmitir. Gerekli olduunda alanlarn bavurabilecei tayc katalou hazrlanmtr (Katalogun rnek sayfas iin bkz. Ek 1). Firma tarafndan mart ay sonunda yaptrlan tayc saymndan itibaren Tayc Takip Program aktif olarak BAAN zerinden kullanlmaya balanmtr. Ayrca tedarikiler tayclara atanan para numaralar konusunda bilgilendirilmi ve tayclarn da malzemeler gibi irsaliye zerinden para numaralaryla takip edilmesi salanmtr. 4.4. Bo tayc alannn yerleim plan MAN Trkiye A..de yaplan bir dzenleme ile merkezi tesellm biriminin yeri deitirilmitir. Yaplan bu deiiklik sonucunda, yeni merkezi tesellm biriminin karsnda, yeni bir bo tayc alan oluturulmas nerilmitir. Yedi metre geniliinde ve 105 metre 142

uzunluundaki bu alan yeni bo tayc alan olarak tasarlanmtr. Tasarm yaplrken ncelikle bu alanda yer alacak tayclar ait olduklar tedariki firmalara gre gruplandrlmtr. Yeni bo tayc alannda 14 tedariki firmaya ait tayc bulunmasna karar verilmitir. Daha sonra ambar sorumlularyla grlerek kullanlan tayclarn MAN Trkiye A..ye aylk giri k miktarlarnn yaklak deerleri elde edilmitir. Bu deerlere % 10-20 tolerans da eklenerek yerli tayclar iin yeni bir bo tayc alan tasarlanmtr (Bkz. Ek 3). Yeni bo tayc alanna her iki ynden de ara giri k yaplabildii iin alandaki tedariki sralamasnda snrlayc bir etken yoktur. Bu yzden ambar sorumlularna kolaylk olmas asndan tedariki firmalar alana alfabetik olarak yerletirilmitir. Yaplan hesaplamalar dorultusunda toplam drt metre geniliinde ve 73 metre uzunluunda bir alan kullanlmtr. Kullanlmayan ksm ise sisteme girebilecek yeni tedarikiler iin ayrlmtr. 4.5. Ak organizasyonu lk olarak yerleim plan zerinde allarak tayclarn fabrika ierisindeki ak ile ilgili ayrntl bilgi toplanmtr. Bu kapsamda, MAN Trkiye A..ye giri yapan tayclarn nereye brakld, hangi yollar izleyerek hangi ambarlara gnderildii ve retim alanna gidecek olan tayclarn izledii gzergahlar belirlenmitir. Sonuta bo tayclarn bo tayc ambarlarna geri gnderimi iin belirli bir rota bulunmad tespit edilmitir. Firma tarafndan hazrlanan bir aylk ambar analiz raporlar kullanlarak ambarlarn hangi retim blgelerine malzeme gnderdikleri, bunlarn yzdesel dalm ve malzemelerin ambar baznda dalm belirlenmitir. Bu balamda fabrikaya giren tayclar farkl gzergah izleyerek farkl yntemlerle boaltlmaktadr. lk yntemde fabrikaya gelen tayc tesellm alannda boaltlarak bo tayc alanna gnderilmekte, malzemeler ise fabrikann kendi tayclarna yklenmektedir. kinci yntemde dolu tayclar nce ambarlarda depolanmakta, retimde malzeme ihtiyac olduu zaman dolu tayclar boaltlmakta ve boalan tayclar bo tayc alanna gnderilmektedir. Son yntemde ise tayclar (zellikle cam vb. malzeme tayan aparatlar) retime dorudan girmekte ve retim alannda boaltldktan sonra bo tayc alanlarna gnderilmektedir (Bkz. Ek 4). Bu yntem incelendiinde en ok problemin retimde ve ambarlarda boalan tayclarn bo tayc alanlarna toplanmas esnasnda olduu gzlenmitir. Btn bu analizler sonucunda tayclarn retimden bo tayc alanlarna gnderilmesindeki karklklar nlemek amacyla, retim alanlarnn yannda firma tarafndan tayc bekletme blgeleri oluturulmutur.

143

4.6. Test Tayc Takip Programnn BAAN sistemine entegre bir ekilde kullanma balanmasndan sonra sistemin gsterdii deerler ile bo tayc ambarlarnda bulunan tayc saysn karlatrarak sistemin doru ileyip ilemedii kontrol edilmitir. Bulunan hatalarn sebepleri aratrlarak dzeltilmitir. 5. Yntembilimin Uygulanmas Projenin ilk aamas olan tayc problemini zmek iin tayclarla ilgili tm veriler toplanm ve veritaban oluturulmutur. Toplam 116 eit tayc tespit edilerek btn zellikleriyle veritabanna girilmitir. Projenin dier bir aamas ise yeni bir bo tayc alan belirlemek ve organize etmektir. Daha nce tespit ettiimiz tayclarn ilgili olduklar malzemeler ve tedarikileri gznne alnarak yeni merkezi tesellm biriminin karsnda oluturacamz yeni bo tayc alannda hangi tedariki firmalara ait tayclarn saklanaca kararlatrlmtr. Yedi metre geniliinde ve 105 metre uzunluunda olan bu alana 14 adet farkl tedarikiye ait tayclar yerletirilmesine karar verilmitir. Bu yerleimi en iyi ekilde organize etmek iin veri toplanm ve bu verinin analizi sonucunda yerleim plan yaplmtr. Bu kapsamda, her bir tedarikiye ait geri gnderme frekans ve iki geri gnderim arasnda ambarda biriken ortalama tayc adedine ait son aylk veriye ulalmtr. Sonuta yeni bo tayc alannda her tayc tipine ayrlacak alan tespit edilmitir. Bu tespit yaplrken birikebilecek azami tayc miktarna % 10-20 tolerans eklenerek ambarn ar dolmas engellenmitir. Problemin bir dier aamas olan ak sorununu incelerken MAN Trkiye A.. tarafndan hazrlanan bir aylk ambar analiz raporlar kullanlarak hangi retim blgelerine malzeme gnderdikleri, bunlarn yzdesel dalm ve malzemelerin ambar baznda dalm belirlenerek sistem hakknda genel bilgi sahibi olunmutur. Firma tarafndan oluturulan geici bekletme alanlar sayesinde retim alanlarndan kan tayclar bo tayc alanlarna gtrlene kadar belirlenen noktalarda dzenli bir ekilde biriktirilerek tayclarn dzensiz hareketinden kaynaklanan aksaklklar ortadan kaldrlmtr. 6. Uygulama Plan Proje iki alanda uygulamaya gemitir; 6.1. Bo tayc alan Tayclarn yan sanayiye gidip gelme sklklar, ortalama birikme miktarlar ve kullanlacak alan gz nnde bulundurularak yeni bo tayc alannn tasarm yaplmtr. Tasarm, Autocad program kullanlarak izilmi ve kullanma uygun hale getirilmitir. st ynetimin gr ve dnceleri alnm, yaplan tasarmn uygun

144

olduuna karar verilmitir. Tasarmn ilevsel olup olmadn kontrol etmek iin ambar grevlilerinin bilgilerine bavurulmu, dnceleri deerlendirilmitir. Ambar tasarm tamamlandktan sonra izim ilemine geilmitir. Bu izim yaplrken fosforlu ve kaln boya yerine normal boya kullanlm bylece maliyet indirimine gidilmitir. Ayrca firmaya yeni bir tayc geldiinde bo tayc alannn hepsi kullanlmad iin uygun yer mevcut olup, yeni taycnn yeri, belirlenmi ynteme uygun olarak hemen izilebilmektedir. 6.2. ERP Entegrasyonu Literatr almalar ve varolan sistemlerin incelenmesinden sonra, MAN Trkiye A..ye en uygun sistemin BAANa entegre bir tayc takip sisteminin olduuna karar verilmitir. Bu sayede hem kullanclar tek program stnden gelen tayclarn bilgisini girebilecekler hem de yeni bir programa alma sreci geirmeden annda bu arayz kullanmaya balayabileceklerdir (BAAN arayz, bkz. Ek 5). BAANa entegre bir tayc takip sisteminin ilk adm olarak u anda fabrikann elinde hangi taycdan ka adet olduu bilgisine ulalmas gerekmektedir. Bu yzden sistem uygulamaya gemeden nce tayclarn saylmas gerekmektedir. Saymn kolay yaplabilmesi iin ekip olarak geni apta bir alma yrtlmtr. lk olarak o ana kadar yaplan almalardan bahsetmek ve kullanlacak Tayc Takip Programnn ieriiyle ilgili bilgi vermek iin, tesellm biriminde alan grevlilere bilgilendirme sunumu yaplm ve fikir alveriinde bulunulmutur. Ayrca, hem yerli tayclar hem de niversal tayclar iin katalog ve kitapk oluturulmutur. sayfadan oluan yerli tayc katalounda tayclarn kk fotoraflar, hangi firma tarafndan gnderildikleri ve boyutlar yer almaktadr. Bu sayede saym esnasnda karlalan bir taycnn belli bal ayrtedici zellikleri bilindii iin kitapa bakarak vakit kaybetmek yerine hzl bir saym yaplmas salanmtr. Birbirine benzeyen tayclarda ise tayclarn btn zelliklerini ve byk ebatta fotoraflarn ieren kitapktan faydalanlmtr. Sistem kullanlmaya balanldktan bir hafta sonra, sistemin dzenli ileyip ilemediini grmek amacyla tespit edilen btn tayclar iinden rnekleme methoduyla sekiz adet tayc seilmi ve bunlarn BAANdaki adetleriyle fabrikadaki gerek deerleri karlatrlmtr. Bu alma sonucunda baz tayclarn saysnn yanl olduu gzlemlenmitir. Temel sorunun ayn tip malzemeyi getiren tayclarn BAANa ilenmesinde olduu anlalmtr. rnek vermek gerekirse, Webasto adl firmadan MAN Trkiye A.., belediye ve seyahat olmak zere iki farkl tip klima alnmaktadr. Her ne kadar Webastodan gelen tayc says toplamda doru gzkse de, giri 145

ilemini yapan grevli btn klima tayclarn seyehat klimas taycs olarak girdii iin fabrika iinde hi belediye tipi otobs klimas taycs bulunmad gze arpmtr. Bu sorunun giderilmesi iin bu ilemden sorumlu olan grevliyle grlmtr. Grevli ilerinin younluu sebebiyle tayclara yeterli vakit ayramadn ve eer irsaliyede gerekli aklama olursa iinin kolaylaaca geribildirimini vermitir. Bu nedenle, tedariki firmalar malzeme gnderirken irsaliyelerine malzemelerin para numaralarnn yan sra, malzemelerle beraber gnderdikleri tayclarn da tarafmzdan atanan tayc para numaralarnn ilenmesi konusunda bilgilendirilmitir. Tayc Takip Sisteminin dzenli olarak ilemesi ve hatalarn en aza indirilmesi iin grev dalm u ekilde yaplmtr: Sistemde tayc giri k ambar grevlileri tarafndan yaplrken, denetleme grevi ise ambar direktr tarafndan yrtlecektir. Ayrca sistemdeki verilerin doruluunu kontrol iin yl iinde yaplacak eitli tayc saymlaryla gncel deerler kontrol edilecektir. 7. Genel Deerlendirme Mart ay sonunda kullanma geen Tayc Takip Sistemi fabrikada kullanlan tayclarn takibine olanak salarken, malzeme tanmasnda kacak aksaklklar da nemli lde engellemektedir. Projenin kapsamnda tasarlanan ve organize edilen bo tayc alanlar da sistemin dzenli ve verimli almas asndan nemli bir basamak olmutur. Ayrca, tayclarn BAAN sistemine giri ve k ilemleri, malzeme giri k ile ayn yntem kullanlarak yaplmaktadr, bu da kullanclar iin ek bir yk getirmemektedir. Tasarladmz bo tayc alannda tayclarn konulaca alanlarn belli olmas hem ambar alanlarnn hem de forklift srclerinin ilerini nemli lde kolaylatrmtr. Son olarak tasarlanan sistem herhangi bir yazlm ve ekipman gerektirmedii iin firmaya hibir ek maliyet getirmemektedir. 7.1 Projenin firmaya getirecei katklar Yaklak sekiz aylk bir almann sonucu ortaya kan bu sistem firmann karlat tayc takibi, tayc ak ve bo tayc alan problemlerine kesin bir zm getirmitir ve firmann beklentilerini tam anlamyla karlamtr. Projenin firmaya getirdii faydalar u ekilde sralanabilir: Projenin ana hedefi olan bo tayc takibi, BAANa entegre ve alanlarn kolaylkla kullanabilecei bir sistemle salanmtr. Bu sistemle fabrikada hangi tr taycdan ka tane olduu bilinebilecek ve ayn zamanda firmann ortak olduu tayclarn hangi tedarikide olduu bilgisine ulalabilecektir. Bu balamda tayc kayplarndan doacak maliyet nlenmi 146

olacaktr. Bir taycnn maliyeti 1000-1500 YTL arasnda deimektedir. Bu da tayc kayplarnn nlenmesinin ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Yeni bo tayc alannn organize edilmesi ve planlanmas ile tayclar alanda kolaylkla bulunabilmektedir. Bu da i gc kaybn ve gereksiz forklift trafiini nlemektedir. Ayrca bu alan sayesinde tayclarn kamyonlara yklenmesi esnasnda, geri saflarda kalan tayclara ulalmasnda kaybedilen sre ve i gc kayb engellenmitir. zellikle her tedarikiye ayr bir alan atanmas ve her firmann tayclarnn bir arada olmas bo tayclarn tedariki kamyonlarna yklenmesinde de byk kolaylklar salamaktadr. Yaplan almalar fabrika ii dzen ve grnt asndan byk nem tamaktadr. Yeni bo tayc alannn hayata geirilmesiyle, fabrika iinde tayclarn yaratt dzensizlik grnts ortadan kalkmtr. Bu sistem tedarikilerle kacak tayc problemlerini de nleyebilecek niteliktedir. rnein tedarikide tayclardan ka adet olduu sistem yardmyla belgelenebilecei iin tedariki aksini iddia ettii taktirde bu belgelere bavurulabilecektir. 7.2 leriye Dnk Gelitirme Olanaklar Uygulamada olan sistem son derece esnek tasarlanm olup yeni eklentilere ve gelitirilmeye ak durumdadr. Sistem zerinde yaplabilecek gelitirmeler ise aadaki gibi sralanabilir: Hali hazrda fabrikada uygulanmaya balanm olan barkod sistemi tayclar iin de uygulanabilir. Yani ERP sisteminde tanmlanm olan tayclar iin barkod ktlar alnabilir ve tayclarn da dier malzemeler gibi barkod okuyucularla giri ve klar yaplabilir. Mevcut sistem bu geiin kolayca yaplabilecei ekilde tasarlanmtr. Tayclarn para numaralar zerlerinde bulunmad iin alanlar tayclar tanmakta zorluk ekebilmektedirler. Fakat, btn tayclar MAN Trkiye A.ye ait olmad iin zerlerine kalc etiket ya da barkod konulamamaktadr. Bu sorun, gelecekte tayclarn zerine tedariki firmalarla anlalarak zme kavuturulabilir. Tayclar sadece fabrika iinde yada tedariki firmada olmak zere ERP sistemi zerinden takip edilebilir durumdadr. Buna ek olarak, tayclar fabrika iinde de takip edilebilir duruma getirilebilir. Yani tayclar retim, tesellm, ambar ve komisyonlama birimlerinde de takip edilebilecek konuma kolaylkla getirilebilir.

147

KAYNAKA

Ballou, Ronald H., Business Logistics Management, Prentice Hall, 1992 James F. Robenson, William C. Copacino, The Logistics Handbook, Maxwell Macmillan Canada, 1994 John J. Coyle, Edward J. Bardi, C. John Langley, The Management of Business Logistics, West Publications, 1992 http://www.tntlogistics.com/en/press_office/download_centre/index.asp http://www.mackblackwell.org/research/finals/arc2003/mbtc2003_final _report.htm http://www.baumerident.com/pdfs/broschueren/container_logistics.pdf http://www.tntcontainerlogistics.com/ http://www.supplychainlogistics-consulting.co.uk/warehouselayout.html

148

EKLER Ek 1. rnek Katalog Sayfas

149

Ek 2. MS Access veritabannn arayz

150

Ek 3. Yeni bo tayc alan yerleim plan

151

Ek 4. ematik olarak fabrika ii tayc ak

152

Ek 5. BAANa entegrasyon

ekil 1. BAANa tayc zelliklerinin girildii arayz

ekil 2. rnek tayc girii

153

Detay Para Atlyesi in izelgeleme zmleri Tusa Havaclk ve Uzay Sanayii A..
Proje Ekibi Hatice ALIK Aytl GNGR Esra HAUR Aysun KILI Elin KISACIK Aydanur TOKER

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Bahadr Sanalan, Tusa Havaclk ve Uzay Sanayii A..Endstri Mhendisi gc Kapasite Planlama ve Yntem Analizi Uzman Akademik Danman Yrd. Do. Dr. Mehmet Rt TANER, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
TUSA Havaclk ve Uzay Sanayinde (TAI) para eidinin fazla olmas ve talebin gn getike artmas nedeniyle etkin izelgeleme yaplmas nem kazanmaktadr. Projenin hedefi, retilen paralarn %60dan fazlasnn getii, kritik olarak belirlenmi alt i merkezine atanan ilerin izelgelemesinde kullanlacak uygun bir yntem bulunmasdr. Bu ama dorultusunda eitli sezgisel yaklamlar gelitirilerek algoritmalar oluturulmu ve bu algoritmalar Java programlama dilinde kodlanmtr. Kurulan sistem yardmyla rnek bir verimlilik karlatrmas almas da yaplm, bu alma sonunda i merkezi baznda %100, tm sistem baznda toplam gecikme srelerinde %14e varan iyileme salanmtr. Anahtar Szckler: izelgeleme, toplam arlklandrlm gecikme, paralel makinalarn elverililik kstlar, kafile izelgeleme, tekil makinalar, sezgisel yaklamlar.

154

1. Firma Tanm 15 Mays 1984 tarihinde Trk Ticaret Kanunu ve Yabanc Sermayeyi Tevik Kanunu uyarnca kurulan TUSA Havaclk ve Uzay Sanayi A.. (TAI), hava platformlarnn tasarm, gelitirilmesi, imalat, entegrasyonu, modernizasyonu ve sat sonras hizmetleri alanlarnda faaliyet gstermektedir. Hissedarlar Trk Silahl Kuvvetlerini Glendirme Vakf (TSKGV), Savunma Sanayii Mstearl (SSM) ve Trk Hava Kurumu (THK)dur. 95.000 metrekaresi retim, 55.000 metrekaresi idari ve destek tesisleri olmak zere, toplam 150.000 metrekarelik kapal alan olan TAI, 5.000.000 metrekarelik bir alan zerine kurulmutur. 1984te tek projeyle balayan TAI bugn 637 mhendis, 649 idari personel ve 1451 teknik personel ve 50ye yakn farkl projesi ile bir Dnya irketi olma hedefine ulamtr. TAI imal ettii para ve komponentleri ABD, Almanya, Avusturya, Belika, Fransa, spanya, Hollanda, svire, talya, Kanada, Kore Cumhuriyeti, Msr, Pakistan ve Yunanistan gibi bir ok farkl lkelerdeki mterilere pazarlamaktadr. Agusta, Airbus, Boeing, CASA, Eurocopter, Lockheed Martin, Northrop Grumman, MDHI, Sikorsky, Sonaca, ve dier irketler nezdinde, sahip olduu deneyimle TAI ayrcalkl bir yerdedir. Aknc-Ankarada bulunan uak retim tesisi, yksek teknoloji rn makina ve tehizatlarla donatlm olup, para imalatndan uak montaj, gelimi laboratuar ve test sistemleri, uu testleri ve teslimi, tasarm/gelitirme tesis ve atlyeleri ile son derece geni bir retim kabiliyet ve kapasitesine sahiptir. TAI almalarn sabit ve dner kanatl askeri ve ticari hava platformlarnn retim, modernizasyon, modifikasyon ve sistem entegrasyonu programlar ile sat sonras hizmetleri zerine younlatrmtr. Bunun yansra F-16 Savaan ahinler, CN-235 hafif nakliye/deniz karakol/gzetleme uaklar, SF-260D eitim uaklar, Cougar AS-532 arama kurtarma (SAR), silahl arama kurtarma (CSAR) ve genel maksat helikopterlerinin ortak retimi gibi uak gvde ve para imalat alannda deneyim sahibi olan TAInin, kendi tasarlad insansz hava arac, hedef ua ve zirai ilalama ua gibi rn gelitirme programlar da mevcuttur. retilen paralarn bakm, onarm ve revizyonunun yaplmasnn yan sra ynetim bilgi sistemleri ve yazlm gelitirilmesi gibi konularda da faaliyetler vardr. 2. Proje Tanm Gl retim teknolojisi ve farkl zelliklerde birok makinaya sahip olmasna ve ylda 2000den fazla eitte, 100,000e yakn parann ilem grmesine karn, iletmede makina izelgelemesi yaparken belirli bir sistem kullanlmamaktadr. Bu nedenle de baz iler ok erken yaplrken, baz iler artan i yk nedeniyle planlanan biti

155

tarihi gemi olmasna ramen hlen kuyrukta beklemektedir; bu da sipari teslimatlarnda gecikmelere ve stok maliyetinde arta neden olmaktadr. Bu proje, iletmede retimin merkezi olarak tanmlanan detay para imalat atlyesinde gerekletirilmitir. Projede hedeflenen, retilen paralarn %60dan fazlasnn getii, kritik olarak belirlenmi 106, 114, 115, 153, 154 ve 551 nolu alt i merkezine atanan ilerin izelgelemesinde kullanlacak uygun bir yntem bulunmas, bylece ilerin daha verimli bir ekilde gerekletirilmesi ve bu yntemlerin dier blmlere de rnek tekil etmesidir. (Bu i merkezlerinin tesis ii yerleimi Ek 1. de grlebilir) Amalar daha ayrntl olarak aadaki gibi sralanabilir: lerin planlanan biti tarihine gre toplam gecikmelerinin azaltlmas ve planlanan zamanlara uygunluk salanmas, Bu kritik i merkezlerindeki kapasitenin daha verimli kullanm ve bylece toplam retim kapasitesinin artmas, izelgeleme bilgisayar destekli bir sistemle yaplaca iin insana bal hatalarn en aza indirgenmesi 3. Sistem Analizi 3.1. Mevcut Sistemin Yaps TAInin Aknc-Ankarada bulunan yksek teknoloji rn makina ve tehizatla donatlm olan retim tesisi, para imalatndan uak montaj, uu testleri ve teslimine kadar son derece geni retim kabiliyetlerine sahiptir. Ancak retimin ok youn olmas i merkezlerinde izelgeleme yaplmasnda glk yaratmaktadr. zellikle TAInin Detay Para malat Atlyesinde bulunan ve TAIde retilen paralarn ounun getii alt kritik i merkezi (106, 114, 115, 153, 154 ve 551) ilerin zamannda yetimesi asndan nem tayan merkezlerdir. 106 numaral i merkezinde adet bilgisayar destekli pres bulunmaktadr. CNC preslerden biri iki eksenli olup; sadece kendisiyle uyumlu paralarn ilenmesi iin kullanlabilmektedir. Dier iki pres ise alt eksenlidir, ancak biri daha uzun paralarn da ilenebilmesine olanak salayacak boyutlardadr. Bu preslerin yukarda bahsedilen zelliklerinden dolay elverililik kstlar bulunmaktadr. Bir baka deyile baz paralar her makinada de ilenebilirken, sadece iki makinada ya da sadece tek makinada ilenebilen paralar da mevcuttur. 114 numaral i merkezinde, ekillendirme ilemi diyaframl ekil verme presi ile gerekletirilmektedir. Her seferinde farkl saylardaki paralar kafileler halinde ilem grmektedirler. Her kafiledeki para says, para kalp boyutlarna ve tezgahn kstl alanna bal olarak deimektedir. Ayrca paralar ilem 156

grecekleri basn bilgisine gre yksek basnl ve alak basnl olmak zere iki grupta snflandrlmakta ve ancak ayn gruptaki paralar beraber ilem grebilmektedir. 154 numaral i merkezinde ise ayn ilem daha kk paralar iin uygulanmaktadr. 153 numaral i merkezinde her parann teker teker ilem grd, gerdirmeli ve ekmeli ekil verme presi bulunmaktadr. 115 numaral i merkezi ise ayn ilemin daha byk paralar iin uyguland alma alandr. 551 numaral i merkezinde paralar zelliklerine gre i ailelerine ayrlmaktadr. Frn kapasitesi gz nnde bulundurularak ayn i ailesine ait paralar gruplandrlmakta ve ayn ilem sresince frnda tutulmaktadr. Frnlama sresi ve ss i ailelerinin zelliklerine gre deitii iin; farkl i ailelerine ait olan paralar ayn anda ilem grememektedirler. Ayrca ilem baladktan sonra, biti anna kadar frna para eklemek ya da frndan para karmak da mmkn deildir. younluu nedeniyle kritik bir duruma sahip olan proje kapsamndaki i merkezlerinin izelgelemesi, TAIdeki dier i merkezleriyle beraber ve farkl zellikleri gz nnde bulundurulmakszn yaplmaktadr. Her iin i merkezleri iin planlanan biti tarihleri, ilerin planlanan teslim tarihleri, ilem sreleri ve ortalama kuyrukta bekleme srelerinden yola klarak hesaplanr. Bunun sonucunda planlamaclar her i merkezi iin o gn yaplmas gereken ileri nceliklerine gre sralayarak i merkezlerindeki operatrlere iletirler. lerin ncelikleri iin aciliyetine gre belirlenir ve i emirlerinin bulunduu zarflara verilen renklerle belirtilir. 3.2. Problem Tanm izelgeleme yaplrken i merkezlerinin farkl zelliklerinden kaynaklanan kstlamalarn hesaplamalara katlamamas sebebiyle yaplan plana uygunlukta sorunlar yaanmaktadr. Ayrca gn iinde ncelikli ilerin gelmesinin ve dier belirsizliklerin, yaplan izelgenin uygulanabilirliini azaltt gzlemlenmitir. Bu sebeplerden dolay, sz geen kritik i merkezlerinin zelliklerini ve gn iinde gerekleebilecek belirsizlikleri de dikkate alan zel izelgelerin oluturulmas, i merkezlerinin daha etkin kullanmn getirecei gibi asl ama olan ilerin zamannda yetitirilmesini de salayacaktr. 3.2.1. Literatr Taramas Literatrde izelgeleme zerine pek ok kaynak bulunmasna ramen, projemizdeki i merkezleri farkl zelliklere sahip olmas nedeniyle bu zellikler zerine younlam kaynaklardan daha ok yararlanlmtr. zellikle tekil makinalarda planlanan biti tarihi kstlamas, paralel makinalarda elverililik kstlamas ve kafile 157

izelgeleme konular aratrmann temel talarn oluturmutur. Ayrca TAI ile ortak belirlenen, toplam arlklandrlm gecikmenin en aza indirgenmesi performans lt de aratrmadaki kriterlerden birisi olmutur. Problemin kapsam nedeniyle bu tr izelgelemelerin makul zamanlarda yaplmas ancak sezgisel yntemler kullanlarak mmkn olabilmektedir, dolaysyla aratrma bu dorultuda ilerlemitir. Literatrde ok yaygn bulunan, planlanan biti tarihi kstlamas olan tekil makinalarn izelgelenmesi iin Michael Pinedonun, Scheduling: Theory, Algorithms and Systems kitabnda aklam olduu Grnr Gecikme Maliyeti (ATC) Sezgisel Yaklam uygulanmtr. Bu yntem kullanl ve amaca uygun olduu iin tercih edilmitir. Paralarn kafile halinde ilem grd i merkezleri iin literatrdeki aratrmalar i ailelerinin olmas ve para boyutlarnn deiken olup olmamas durumlarna gre drt ana gruba ayrlmaktadr. Proje kapsamndaki i merkezlerinde farkl boyutlardaki ayn gruba ait paralar kafile halinde ilem grmektedir. Bu kriterlere uygunluk gsteren, ancak performans lt nerilen ltten farkl olan aratrmayla karlald: Kempf et al. (1998), Ci ; Cmax; Dobson ve Nambimadom (2001), wiCi; Koh, Koo, Kim ve Hur (2004), Cmax. Bu almalar arasndan, Samsung Elektro-Mekanik letmelerinin seramik kapasitr retiminde karlatklar frn izelgeleme probleminden yola klarak Koh, Koo, Kim ve Hur tarafndan gelitirilen aratrma, TAIdeki probleme byk lde benzerlik gstermekteydi. Bu aratrmada nerilen Biggest Weight First Fit Batching(BWFB) (Yksek Arlkl Olan nce Girer) algoritmas, belirlenen performans ltn salayacak Grnr Gecikme Maliyeti Sezgisel Yaklam (ATC) ile birletirilerek kullanlmtr. Paralel makinalarn bulunduu 106 numaral i merkezinin elverililik kstlar, Centeno ve Armacostun (1997) yapm olduu bir almaya benzerlik gstermektedir. Bu alma bir yar iletken retim firmasnda karlalan izelgeleme probleminin maksimum gecikmeyi en aza indirgeme lt kullanlarak yaplmtr. Ancak projede nerilen performans lt arlklandrlm toplam gecikmeyi en aza indirgemek olduu iin aratrmadaki algoritma deitirilerek kullanlmtr. 4. nerilen Yntembilim 4.1. Genel Yaklam Proje kapsamndaki i merkezleri iin sahip olduklar ayrt edici zellikler dikkate alnarak toplam arlklandrlm gecikmeyi en aza indirecek sezgisel yntemler gelitirilmitir.

158

4.2. Gelitirilen modeller ve zm yntemleri 4.2.1. 115 ve 153 nolu i merkezleri: Bu i merkezleri iin planlanan biti tarihi kstlamas olan tekil makinalarn deitirilmi Grnr Gecikme Maliyeti Sezgisel Yaklam (ATC) kullanlarak izelgelenmesi amalanmtr. Bu yaklam Arlkl En Ksa lem Zaman (WSPT) ve En Az Serbestlik (MS) kurallarnn birleiminden olumu bir yntemdir. Sezgisel yaklam basamaklar: 1: Her gn iin t = 0, 1,...,T (T: Mesai sresi) O gn i merkezi nnde bulunan her para iin aada belirtilen forml kullanlarak bir indeks hesaplanr. wj max(dj pj t ,0) Ij (t ) = exp( ) Kp pj

K : lekleme katsays (deneysel olarak bulunur) p : Kalan ilerin ilem srelerinin ortalamas pj : Her iin ilem sresi dj : Her iin planlanan ilemsel biti sresi wj : Her iin arl Bu indeksler bykten ke doru sralanr. 2: En yksek indekse sahip para makinaya atanr. t, makinaya her atama yapldnda, atanan parann ilem sresi eklenerek gncellenir. (t = t + makinaya atlan parann ilem sresi) 3: Eer mesai sresi bitmemi ve izelgelenmemi bir i kalmsa birinci adma geri dnlr. Eer mesai sresi bitmi ve makinaya atanmam paralar varsa bu paralar ertesi gnn para listesine eklenir ve tarih gncellenir. 4.2.2. 551 nolu i merkezi (Frn): Frn, deiken para boyutlar ve birbiriyle uyumsuz i ailelerinin bulunduu tekil bir makina olup, Toplam Arlklandrlm Gecikme (TWT) lt kullanlarak izelgeleme yaplmas amalanmtr. Bu amaca ulamak iin Grnen Gecikme Maliyeti Yaklam (ATC) ve Yksek Arlkl Olan nce Girer (BWFB) sralamas kullanlacaktr. Bu yaklamlar etkileyen frnn kapasite kstlamas, makina kapasitesi 1 kabul edilmesi ve para boyutlarnn normalize edilmesiyle ynteme eklenmitir. Ayrca farkl ailelerden paralarn ayn bee girmesini engelleyecek bir kstlama da oluturulmutur.

159

Sezgisel yaklam basamaklar: 1: Her gn iin t = 0, 1,...,T (T: Mesai sresi) merkezinin nnde bekleyen paralar i ailelerine gre ayrlr. Her i ailesi iin, paralarn indeksleri hesaplanr ve bu paralar indekslerine gre azalan sraya koyulur. 2: ailelerindeki paralar, indeks srasna gre makinaya atlacak olan bei oluturmak zere gruplandrlr. Her i ailesindeki her bir i, hacmine gre girebilecei ilk bee atanr. Bu gruplama makinaya girecek olan paralarn hacimlerinin toplam frnn hacimini gemeyecek ekilde yaplr. Eer bir para boyutlar nedeniyle bir gruba giremiyorsa o para iin yeni bir kafile oluturulur. Ayn grubun iinde sadece ayn i ailesinin elemanlar bulunabilir. Bu ilem bee konmam hibir para kalmayana kadar devam eder. 3: Her bir kafile iin h = ( pk / jIk [Ij(t)]) deeri hesaplanr. (Burada pk, k beindeki her iin ilem sresi ve Ik, k beindeki ilerin indeksleridir) En kk h deerine sahip olan kafile makinaya atlr. t deeri t = t + makinaya atlan bein ilem sresi eklinde gncelletirilir. Makinaya atlan iler bulunduklar i ailesi kmesinden dlr. 4: Eer mesai sresi bitmediyse ve hala makinaya atlmam paralar varsa 2. adma dnlr. Eer mesai sresi bitmise ve henz yaplmam paralar varsa bu paralar ertesi gnk para listesine eklenir ve tarih gncellenir. 4.2.3. 114 ve 154 nolu i merkezleri: Yukarda anlatlan sezgisel yntemler 114 ve 154 nolu i merkezlerindeki makinalarn izelgelemeleri iin de uygundur. Farkl olarak bu i merkezlerinde iler uygun basnca gre i ailelerine ayrlmaktadr. Dolaysyla ayn yaklam bu i merkezlerinde de modifiye edilerek kullanlmtr. 4.2.4. 106 nolu i merkezi: Elverililik kstlamas olan paralel makinalarn izelgelenmesi amac dorultusunda Grnen Gecikme Maliyeti (ATC) yntemi paralel makinalarda kullanlabilecek hale getirilmitir. Bu yntemle paralar, yukarda tanmlanan indeksleri ve de hangi makinalarda ilenebilir olduklar dikkate alnarak izelgelenmitir.

160

Sezgisel yaklam basamaklar: 1: merkezinin nnde bekleyen t = 0, 1,...,T (T: Mesai sresi) Her makina iin ci (ci: i makinasnn boald zaman) 0 alnr. c1 = 0, c2 = 0, c3 = 0 2: t zamannda kullanlabilir olan her makina iin, o makinada ilenebilecek para kmeleri oluturulur. Her kmede her para iin Ij indeksi hesaplanr. Her kmedeki Ij indeksleri bykten ke doru sralanr. En yksek indekse sahip para, yaplabilecei makinalar arasndan en az esnek olanna atanr. Atanan para bulunduu tm kmelerden dlr. ci = ci + pj (pj = i makinasna atanan parann ilem zaman) olacak ekilde gncellenir. t = en kk ci olacak ekilde gncellenir. 3: Eer mesai sresi bitmediyse ve hala makinaya atlmam paralar varsa 2. adma dnlr. Eer mesai sresi bitmise ve henz yaplmam paralar varsa bu paralar ertesi gnk para listesine eklenir ve tarih gncellenir. Algoritmalarn hazrlanmasndan sonra proglamlama aamas iin firmayla grlmesi sonucunda programn mevcut sisteme uygun olan Java programlama diliyle hazrlanmasna karar verildi. 5. Test Aamas nerilen yntemin performansn lmek iin iki farkl test uygulanmtr. lkinde mevcut sistemden alnan Temmuz-Ekim 2005 tarihleri arasndaki gemi veriler kullanlarak 3 i merkezi iin nerilen yntemin performans deeri hesaplanmtr. kinci testte ise ilk testte rasgele oluturulan veriler operatrlerin yardmyla toplanmtr. Ardndan nerilen yntem gncel datalar ve bu veriler kullanlarak test edilmi, performans deeri hesaplanmtr. Bu sonular nda fabrikada mevcut sistem ile nerilen yntem arasndaki performans farklar ve hangi sistemin hangi noktalarda iyi olduu tespit edilmitir. 5.1. lk Test Aamas 5.1.1. Varsaymlar Paralarn tamamnn geli tarihi bilgisine ulalamad iin, tm paralarn planlanan balang tarihinde ileme hazr ekilde i merkezlerinde bulunduu varsaym yaplmtr. ndekslerde yer alan K deeri deneme yntemiyle belirlenmi olup; en iyi sonucu 3 verdii iin K deeri 3 olarak alnmtr. 106 nolu i merkezine zel, her iin yaplabildii makina bilgisi sistemde tutulmad iin, bu bilgi iki terimli dalm (binomial) kullanlarak oluturulmutur. (Birinci makinada yaplabilen iler tm makinalarda, ikinci makinada yaplabilenler ise nc makinada da yaplabilmektedir)

161

5.1.2. Test Sonular Testlerin sonular bir tablo halinde derlenmi olup, tablodaki gecikme deeri i emirlerinin gn baznda toplam gecikmesi, gecikme/i emri kriteri i emri bana den toplam gecikme ve maximum gecikme bilgisi ise test aamasnda grlen en yksek gecikme deeri alnmak suretiyle belirlenmitir. Mevcut sistemde yntemin tm i merkezleri iin test edilmesine yeterli bilgiler bulunmad iin gemi verilerle ancak 115, 106, 153 nolu i merkezleri test edilebilmitir:

Tablo 1. 115, 153 ve 106 numaral i merkezleri iin test sonular

Temmuz-Ekim (gn) Mevcut Durum Gecikme 115 Gecikme / Emri Maksimum Gecikme Gecikme 153 Gecikme / Emri Maksimum Gecikme Gecikme 106 Gecikme / Emri Maksimum Gecikme 3306 20,53 53 608 7,79 11 64105 26,15 97 Benzetim 38 0,08 13 186 0,76 37 1989 0,85 24 yileme(%) 98,85 99,61 75,47 69,41 90,25 96,9 96,75 75,26

Tabloda grld gibi toplam gecikme deerinde TAInin sistemine gre %98e varan azalma gzlenmitir. emri bana den gecikme hesaplandnda ise % 99a varan iyilemeler sz konusudur. Ayrca 115 ve 106 numaral i merkezlerinde maksimum gecikme %75 orannda azalmtr. Ancak 153 numaral i merkezi iin maksimum gecikme konusunda bir iyileme grlmemektedir. Bunun nedeni ise indeksi kk olan bir ii geciktirmede mahsur grlmemesidir. Gemi verilerle yaplan test sonucunda nerilen modelin, kullanlan mevcut sistemden btn kriterlerde daha iyi sonu verdii grlm ve bir sonraki adm olan modelin gncel verilerle test edilmesine karar verilmitir. Gncel verilerle yaplan testlerin temel amac dier istasyonlardan kaynaklanan gecikmeleri de gz nnde bulundurarak mevcut sistemle nerilen yntem arasndaki performans farkllklarn tespit edebilmek ve varsaymlar ortadan kaldrarak daha gereki bir sonu elde etmektir. 5.2. kinci Test Aamas kinci test aamasnda, sistemde tutulmayan ancak nerilen yntem iin gerekli olan veriler operatrler tarafndan tutularak

162

programda kullanlm ve daha gereki bir performans kriterleri hesaplanmtr. kinci test aamasndaki kriterler gn baznda toplam gecikme, var olan gecikme ve izelgeden kaynaklanan gecikmedir. Var olan gecikme, paralarn istasyona geldikleri tarihe kadar olan gecikmedir. Bir baka ifadeyle, baz paralar i merkezine geldiklerinde nceki istasyonlardan kaynaklanan gecikmeden dolay planlanan biti tarihini zaten amlardr. izelgeden kaynaklanan gecikme ise toplam gecikmeden var olan gecikmenin karlmasyla elde edilmi ve sadece izelgelemenin sonucu olan net gecikmedir. Tablo 2. 106, 551, 114 ve 153 numaral i merkezleri iin test sonular
(gn x i adedi) Toplam Gecikme 106 Var Olan Gecikme izelgeden Kaynaklanan Gecikme Toplam Gecikme 551 Var Olan Gecikme izelgeden Kaynaklanan Gecikme Toplam Gecikme 114 Var Olan Gecikme izelgeden Kaynaklanan Gecikme Toplam Gecikme 153 Var Olan Gecikme izelgeden Kaynaklanan Gecikme Mevcut Durum Benzetim yileme (%) 101337 86730 14607 106299 101100 5199 33994 29789 4196 2805 2777 28 86932 86730 202 101100 101100 0 29789 29789 0 2777 2777 0 14,2 98,6 4,89 100 12,34 100 1 100

Gncel verilerle yaplan testlerin sonucunda izelgeden kaynaklanan net gecikmede, baka bir deyile btn ilerin o i merkezine zamannda gelmesi durumunda yaanan gecikmede, %100e varan iyilemeler gzlenmektedir. Fakat ilerin i merkezlerine planlanan zamandan daha ge gelmesi nedeniyle toplam gecikmede ancak %10 civarnda iyilemeler salanabilmektedir. Varolan bu gecikmenin sebebi ise nerilen yntemin sistemin tamamnda deilde sadece alt i merkezinde uygulanmasdr. 6. Uygulama Plan TAI ile yaplan grmeler sonucu firmann iinde bulunduu durum deerlendirilmi ve firma tarafndan projenin hayata geirilme karar henz kesinletirilmemitir. TAI uygulamaya geme karar 163

verdiinde yapmas gerekenler makul bulunmu aadaki uygulama plan ile belirtilmitir. ncelikle Java kodu yazlarak hazrlanan izelgeleme programnn TAInin kulland bilgi ilem sistemine entegre edilmesi gerekmektedir. Hazrlanan program TAInin hali hazrda kullanmakta olduu ERP sistemine yeni bir modl olarak eklenebilecei gibi ayr bir program olarak da altrlabilir. Programn almas iin gerekli olan girdilerin TAInin var olan sisteminden ekilmesi gerekmektedir. Ancak gerekli baz para bilgileri sistemde bulunmad iin, bu bilgiler tutulmaya balanmaldr. Sistemde tutulmaya balanmas gereken bilgiler: 114 ve 154 nolu i merkezleri iin kalp boyutlar ve uygulanacak basn bilgisi, 106 nolu i merkezi iin makinalarn elverililik bilgisi, frn iin para boyutlardr. TAInin sisteminde zaten var olan ve izelgeleme program iin sistemden ekilmesi gereken dier bilgiler: para ilem sreleri, paralarn planlanan biti tarihleri, para numaralar, i emri miktarlar, para kalnlklar ve madde cinsi bilgileridir. Programn verimli bir ekilde kullanlabilmesi iin kt bilgisinin sade, anlalabilir ve kullanm kolay olmasn salamak gerekmektedir. Bu da program kullanclarna danarak hazrlanacak uygun bir arayz tasarmyla mmkn olacaktr. Arayzn ncelikle programn hesaplad izelgelemeyi gstermesi gerekmektedir. Bunun dnda ise operatrn kendi kararlarna gre paralarn srasn deitirdiinde meydana gelecek izelgeleme ve bunun sonucu deiecek olan yeni gecikme deeri gibi bilgilerin de grlebilmesi arayzn kullanabilirliini arttracaktr. Ek olarak en iyi deeri veren izelgelemenin de saklanp, bir dme ile her zaman bu izelgelemeye geri dnlebilecek olmas bir baka art olacaktr. Ayrca bu deiimlerin sadece ok tular gibi basit simgelerle gerekletirilebilir olmas da arayzn daha kullanc dostu olmasn salayacaktr. Ayrca bir giri ekran ile farkl yetkilere sahip kullanclar ayrlp, bir sonraki aamaya ynlendirilmektedir. Sadece yetkili kiiler kullanc isimlerini ve ifrelerini kullanarak bu meny geebilir. Ara yzn bu zellii programn daha gvenilir bir ekilde kullanlmasn salayacaktr. Bu artlara uyan, kafile izelgelemesi iin kullanlabilecek, arayz tasarmlar Ek 2. ve Ek 3 de grlebilir. Uygulama plannn son adm ise program kullanacak olan operatr veya planlamaclarn program ve arayzn kullanm hakknda bilgilendirilmesidir. Yukarda belirtilen planda uygulama ileminin sresini belirleyen balca iki adm sz konusudur. Sistem zaten TAIde uygulanabilir 164

ekilde hazrland iin, bilgi ilem blmnn yaklak iki hafta gibi bir srede gerekli dzenlemeleri yaparak, programn mevcut sistemde kullanlabilir hale getirecei ngrlmektedir. Uygulamaya geii geciktirecek asl ilem ise yeni bilgilerin sisteme giri aamasdr ve bu dnemin de ay kadar srmesi beklenmektedir. Uygulama iin gerekli bu iki sre e zamanl olarak farkl personeller tarafndan gerekletirilecei iin projenin uygulamaya geiinin tamamlanma sresi ay olarak kabul edilebilir. lk iki hafta boyunca hazrlam olduumuz izelgeleme programnn TAInin programna uygun hale getirilmesinden bilgi-ilemde alan bir personel, farkl i merkezlerinde sisteme girilmesi gereken yeni bilgilerden de bu ay boyunca drt teknisyen sorumlu olacaktr. Uygulama sresince yaanmas muhtemel zorluklar, TAInin baz konularda gsterecei biraz dikkatle nlenebilir. rnein, nerilen izelgeleme zm programnn TAInin sistemine elverili hale getirme aamasnda, ekleme ve deiiklikler yapldnda sorun yaanmamas iin bu grevden sorumlu bilgi-ilem personeli program hakknda yeterli bilgiye sahip olmaldr. Ayn zen sistemden ekilecek bilgilerin programn girdi dosyas formatna uygun olmas konusunda da gsterilmelidir. Grubumuz bu konularda TAIye gerekli destei vermeye hazrdr. Bahsedilen olas teknik sorunlarn zmnden sonra dikkat edilecek bir baka nemli nokta ise yeni uygulamaya kullanclar tarafndan gsterilecek tepkinin azaltlmasdr. Operatrler bu uygulamann TAIye salayaca yararlar konusunda zelikle haberdar edilmelidir ki yeni uygulamaya ynelik olas istemsiz yaklamlar engellenebilsin. 7. Genel Deerlendirme 7.1. Projenin firmaya getirecei katklar Yaklak sekiz aylk bir almann rn olan bu proje, zamannda retim hedeflerini karlamas asndan TAI iin ok yararl bir sistemdir. Projenin irkete kazandrd dier katklar aadaki gibi zetlenebilir. nerilen yntem izelgeleme prosedrn otomasyona balayarak insana bal karar almndan kaynaklanan hatalar azaltacaktr. lerin operasyonel biti tarihine gre ncelik srasnda retilmesi salanacaktr. Planlanan biti tarihlerine uygunluk salanacak ve sonu olarak gecikme en aza indirgenecektir. Planlanan biti tarihlerine daha fazla uyum salanaca iin TAI ve mterileri arasndaki iliki glenecektir. Planlanan biti tarihi yaklam ya da ncelikli olan iler daha nce yaplaca iin kapasite daha etkin bir ekilde kullanlm olacaktr. 165

nerilen sistem, projelerin nceliklerine gre arlk vermeye imkan salayacak esneklie de sahiptir. 7.2. leriye dnk gelitirme olanaklar Sadece alt i merkezi iin nerilen program, i merkezlerinin farkl zelliklerini dikkate alacak gerekli deiikler yapldktan sonra TAInin arzusuyla irketin dier i merkezleri iin de kullanlabilir. nerilen yntembilimin bahsedildii gibi retim sisteminin btnne uygulandnda ise gecikmelerin 0 a kadar dmesi ve %100 orannda bir iyilemenin grlmesi beklenmektedir. Programn bu iyiletirme etkisi nerilen yntemin dier i merkezlerine uygulanmas iin de rnek tekil edecektir.

166

KAYNAKA
Armacost, R. L., Centeno, G. (1997), Parallel machine scheduling with release time and machine eligibility restrictions, Computers and Industrial Engineering 33, 273-276. Dobson, G., Nambimadom, R.S. (2001), The batch loading and scheduling problem, Operations Research 49, 5265. Hur, W.S., Kim, D.C, Koh, S.G., Koo, P.H. (2005), Scheduling a single batch processing machine with arbitrary job sizes and incompatible job families, International Journal of Production Economics 98, 81-96. Kempf, K.G., Uzsoy, R., Wang, C.S. (1998), Scheduling a single batch processing machine with secondary resource constraints, Journal of Manufacturing Systems 17, 3751. Pinendo, M. (2001), Scheduling: Theory, Algorithms and Systems (2nd Edition),Prentice Hall, New York.

http://www.tai.com.tr

167

EKLER Ek 1. Tesis Yerleimi

168

Ek 2. Operatrler iin Arayz rnei (Kafile izelgelemesi in) Operatrler iin tasarlanm ve yetkileri dorultusunda kullanabilecekleri bir kafile izelgeleme ara yz rnei aada grlmektedir. Bu ara yz sayesinde operatrler, izelgeleme programnn sonucunu veya eer planlamaclar (daha st yetkiye sahip kiiler) tarafndan bu izelge zerinde herhangi bir deiiklik yaplmsa sonu izelgesini grebilirler. Bunun yan sra ileme ne zaman balamalar gerektiini ve ilemin yaklak ne kadar sreceini de bu ara yz araclyla grebilirler. Ara yzn dier bir zellii de operatre bir sonraki kafileyi de grme imkan salayarak ilerin hazrlama srelerinin ksaltlmasn salamasdr.

169

Ek 3. Mhendisler iin Arayz rnei (Kafile izelgelemesi in) Aadaki ekran en st yetkiye sahip kullanclarn grecei ara yzdr. Bu ara yz sayesinde kullanclara programn verdii sonuta deiiklikler yapabilme esneklii salanmtr. rnein, istenildii durumda kafilelerin ierii deitirilebilecei gibi kafilelerin ilem grme sralar da deitirilebilir. Ayrca yaplan bu deiiklikler sonucu toplam arlklandrlm gecikmedeki artlarn gzlenebilecek olmas kullanclarn daha doru karar vermesini salayacaktr. Bunun yan sra kullanc her kafilenin ne zaman ilem greceini ve ilem sresinin ne kadar olduunu da takip edebilmektedir.

170

Hcresel retimle Teslimat Srelerinin Ksaltlmas Tepe Mobilya

Proje Ekibi Ceyhun Halil Bozkurt Yce nar Bade Kayayurt Berna Sevinli efik Okan Tamer Avni Deniz Usluolu

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Songl Anl, Tepe Mobilya Kalite Gelitirme Yneticisi Akademik Danman Prof. Dr. M. Selim Aktrk, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
Tepe Mobilya Fabrikasnda demeli rnlerin teslimat srelerinin azaltlmas fabrika ve rnlerin satlarn gerekletiren Tepe Home iin byk nem tamaktadr. Bu projede fabrikann hcresel retime geii iin bir yntembilim gelitirildikten sonra, bu yntembilim bir pilot hcrede uygulanm, olumlu sonu alnm ve bu yntembilimi destekleyen web tabanl olarak alabilen PHP programlama dili ve Oracle 9.2 veritabannn kullanld retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi program hazrlanmtr. Gelitirilen bu yntembilim ile demeli rnlerin teslimat srelerinde stanbul siparileri iin % 14,5lik, Ankara siparileri iinse % 8,29luk bir azalma salanmtr. Anahtar Szckler: Hcresel retim, planlama, izelgeleme, teslimat sresi

171

1.letme Tantm Tepe Grubu'nun bir yesi olan Tepe Mobilya 1969 ylnda kurulmutur. Tepe Mobilya Tesisleri Ankara Bilkentde 100.000 m2 ak ve 55.000 m2 kapal alan zerinde faaliyet gstermektedir. retilen rnlerin yaklak % 8i Dubaiye ihra edilmektedir. Tepe Mobilyada yaklak 110 beyaz yakal, 750 mavi yakal personel grev yapmaktadr. Tepe Mobilya modler tasarm dorultusunda oturma ve yemek odas gruplar, ocuk, gen ve ebeveyn yatak odalar, ofis mobilyalar retimi yapmaktadr. Ayrca Tepe Mobilya, standard retimin dnda oteller ve turizm kompleksleri, eitim yaplar, i merkezleri, konferans salonlar, salk yaplar, maazalar, havaalanlar gibi projelerde de yer almaktadr. Tepe Mobilya aylk 12.000 masif rn, 50.000 m2 kuma, 60.000 kg metal, 130.000 m2 panel retimi yapmaktadr. Bu rnlerin sat yurtii ve yurtdndaki Tepe Home maazalarndan ve dier bayilerden gereklemektedir. Tepe Mobilyann yeni faliyete geen Dubai maazas ihracaatn byk blmn oluturmaktadr. 2. Projenin Tanm Bu proje, Tepe Mobilya fabrikasnn demeli rnler atlyesinde yaplmaktadr. Tepe Mobilyann alma politikas siparie gre retim esasna dayanr. Sipariin verilmesinden mteriye teslimine kadar geen sre, retimde mteri memnuniyeti asndan ok nemlidir. Bu projenin amac, demeli rnlerde bu sreyi birtakm sre iyiletirmeleri yaparak ksaltmaktr. stanbul Tepe Home siparilerinde retim sresi 6 gn, teslimatla birlikte toplam sre 12 gn; Ankara Tepe Home siparilerinde retim sresi 14 gn, teslimatla birlikte toplam sre 21 gndr. stanbul Tepe Home maazasna ait siparilere, irketin pazarlama politikas balamnda ncelik tannmaktadr. 2.1. Proje Kapsam ve Firma Beklentileri Bu projenin inceledii sistemin snrlar kuman tedarikilerden ve retilen model iskeletinin de stoktan teminiyle balar. Fabrikadaki retim, kumalarn rn modeline gre kesildii kesim, kesilen kumalarn dikildii dikim, dikilen kumalarn rn iskeleti ile birletirildii kaplama, kaplanm paralarn birletirildii montaj, kalite kontrol ve ambalaj aamalarndan geer ve rnn sevkiyatyla son bulur. Ayrca blmler aras malzeme tanmas bu projenin kapsamna girmektedir. Bu kapsam erevesinde, kuma demeli rnler olan tekli, ikili, l koltuk, berjer, sandalye, puf ve yastklar incelenmektedir. Tepe Mobilyada, rnlerin teslimat srelerini ayr blmde incelemek mmkndr. lk ksm mterinin siparii vermesiyle balar ve retim izelgelemesinin yapld ana kadar srer. kinci ksm retim zaman ve son ksm ise retimden sonraki ambarda bekleme ve

172

sevkiyat srelerini kapsar. Bu durumda, ilk ve son blmler birtakm irket politikalarna ve raporlama esaslarna dayand iin sre iyiletirme analizleri sadece retim zaman zerinde yaplmtr. Tepe Mobilyada retim kesim, dikim, kaplama, montaj, kalite kontrol ve ambalajlama blmlerinden oluur. Ancak, zaman etd almalar yapldktan sonra darboazn 4 gn ierisinde tamamlanan kesim, dikim ve kaplama blmlerinde olutuu ortaya kmtr. Bu yzden, bu projede darboaz yaratan ve 4 gn sren retim srelerinin zerinde allmtr. Tepe Mobilyann demeli rnlerindeki teslimat sresinin ksaltlmas, sipari zerine imalat yapan bu fabrika iin mteri memnuniyetinin artmas anlamna gelmektedir. Dier bir ama ise firmann retim srasnda yaad i izelgelemesi sorununu zmektir. Tepe Mobilyada i izelgelemesi retimin kesim, dikim, kaplama ve montaj blmleri iin ayr ayr ustabalar tarafndan kat zerinde yaplmaktadr. 3. Analiz 3.1. Mevcut Sistemin Analizi retim kesim, dikim, kaplama, montaj, kalite kontrol ve paketleme blmlerinden oluur. Teslimat sresinin uzamasnn en byk nedeni rnlerin kesim, dikim ve kaplama blmlerinde geirdikleri sreden kaynaklanmaktadr. Sipariler kesim blmne 3 i gn sonra gelmektedir. Kesim blmnn ustabas iilere her gn iin bir gnlk, yani 510 dakikalk, i yklemektedir. Her gnn sonunda kesilen yar mamuller ile retim izleme formlar dikim blmne gelmektedir ve bir sonraki gn ayn ekilde izelgelemesi yaplp dikim ilemleri tamamlanmaktadr. Benzer ekilde, bir sonraki sre olan kaplama blmne ertesi gn retilmek zere nakledilmektedir. Kaplama, montaj, kalite kontrol ve ablajlama blmleri arasndaki yar mamul bekleme sresi kesim, dikim ve kaplama blmleri arasndaki bekleme srelerine gre daha azdr (Bkz. Ek 1). Tepe Mobilyada demeli retim iki atlyede gereklemektedir. Birinci atlyede, btn rnlerin kumalarnn kesimi, dikimi ve iskeleti bu atlyenin alt katnda retilen rnlerin kaplamas yaplmaktadr. Ayrca, bu atlyede kesim ilemi olduu iin tm kuma stoklar burada bulunmaktadr. kinci atlyede ise, geri kalan rnlerin kaplamas yaplmaktadr. Bu rnlerin iskeletleri bu atlyenin hemen yanndaki masif atlyesinde retilmektedir. Bu iki atlye arasndaki mesafe ise yaklak 500 metredir. Atlyelerin yerleim planlar iskelet tama mesafelerinin en aza indirilmesi amac ile tasarlanmtr.

173

3.2. Problemler retimde yer alan kesim, dikim ve kaplama blmlerinin planlama sklnn birer gn olmas toplam retim sresinde artmaya neden olmaktadr. Planlama skl bir gn olduu iin, bir blmde ilemi tamamlanan yar mamullerin bir sonraki blm iin i izelgelemesi ertesi gn iin yaplmaktadr. Bu da, ilemi bir blmde bitmi yar mamullerin gnn geri kalan ksmn bekleyerek geirmesine neden olmaktadr. Bu durum, retim sresini uzatmas asndan en nemli problemi oluturmaktadr. Blmler aras bu bekleme srelerinin en aza indirgenmesi teslimat sresinin ksalmasna neden olacaktr. Demeli rnlerin proje kapsamna dahil olan retim sreleri 4 gndr ve bu srenin % 63n blmler aras bekleme sresi oluturmaktadr. Demeli rnler kuma ve iskelet olmak zere iki ksmdan oluur. Tepe Mobilyada iskeletler stoa retilmektedir. Bir rnn retimine dikimden sonra devam edebilmesi iin iskeletinin de hazr olmas gerekmektedir. Tepe Mobilyada iskelet ve kuma retimi ayn zamanda bilgisayar zerinden takip edilmediinden zaman zaman uyumsuzluk gstermektedir. Kaplamadan nce iskelet beklenmesi teslimat sresinin uzamasna neden olmaktadr. Ayn zamanda, dikim blm kesimden ve kaplama blm de bir nceki sre olan dikimden i gelmedii srece ileriki zamanlarda ne retileceini takip edememektedir. Blmlerin egdml bir ekilde almas uyumsuzluktan kan sorunlar nleyecektir. Bu takip kat zerinde olmak yerine bilgisayar zerinden yapld takdirde teslimat sresine pozitif ynde etki salayacaktr. 4. nerilen Yntembilim 4.1. Genel Yaklam Hcresel retimi uygulayan fabrikalarn rnlerindeki teslimat sresi %46 ile %61 arasnda ksalr (Hyer ve Wemmerlov, 2001). Buna gre, mevcut sistemde yaplan gzlemler sonucu Tepe Mobilyann teslimat sresini en ok uzatan bekleme srelerinin hcresel retimle azaltlaca dnlm ve yntembilim olarak hcresel retim uygulamas nerilmitir. Tepe Mobilya atlyeleri iin nerilen zm yolunda kesim, dikim ve kaplama iilerinden uygun sayda hcreler oluturularak hcresel retime gei hedeflenmektedir. Fabrikann kstlar da gznnde bulundurulduunda, kesim blm hcrelerin dnda tutulmutur. Bunun nedeni, ikinci atlyede kesim iin gerekli olan kuma envanterinin bulunmamasdr. Bu atlyede kuma envanteri salansa bile, bir fabrika politikas olan ayn mterinin sipariinin kuman ayn kuma topundan kesme politikas bozulmaktadr. Her sipariin iinde birden fazla rn bulunmakta ve bu rnlerin kuma

174

kesiminin ayn kesim iisi tarafndan, ayn kuma topundan kesilmesi gerekmektedir. Bunun sebebi ise, kuma toplarnda kabilecek ton farkn engellemektir. Fakat bir sipariin iindeki deiik rnler farkl hcrelerin kapsamna gireceinden ve ayn ii tarafndan kesilemeyecek olmasndan tr fabrika politikas salanamamaktadr. Bu kstlar gze alndnda, hcrelerin dikim ve kaplama blmlerinden olumasna karar verilmitir. (Bkz. Ek 2). Kesim blm birinci atlyede bulunduu yerde kalacak, dikim ve kaplama blmlerinden oluan hcreler ise birinci ve ikinci atlyeye datlacaktr. Bu datm, rnlerin iskeletlerinin retiminin hangi atlyeye yakn olduuna gre deimektedir. Burada, tanmas zor olan iskeletlerin mmkn olduunca az mesafe tanmas hedeflenmektedir. Sonu olarak, iskeleti birinci atlyede retilen rnler yine birinci atlyedeki hcrelerde ve iskeleti ikinci atlyede retilen rnler ise ikinci atlyedeki hcrelerde retilecektir. Ayrca, hcreler rn rotalarna gre oluturulurken, makineler da hcrelere uygun biimde datlacaktr. Kesim ilemi tamamlanan rnler ustaba tarafndan belli aralklarla hcrelerin bandaki kendilerine ait havuzlara getirilecektir. Bu havuzlardan alnan iler dikim ileminden sonra hcrelerin kendilerine ait kaplama havuzuna gelecek ve buradan da kaplama ilemine geeceklerdir. Son olarak, montaj departmannda tm rnler tekrar birleeceklerdir. 4.2. Gelitirilen Modeller Tepe Mobilyada 15 kesim iisi, 27 dikim iisi ve 36 kaplama iisi grev almaktadr. Kumalarn kesimi iin her iinin zde makas vardr. Kumalarn dikimi iin toplam 24 klasik diki (Makine kodu: 401), 5 konveksiyon diki (410), 3 baza (402), 2 fermuar (403) ve 3 overlok (404) makinesi bulunmaktadr. 27 diki iisinin 3 tanesi overlok makinesini kullanmakla grevlendirilmitir. Kaplama iileri ise yine zde kaplama tabancalar kullanmaktadr. 4.2.1. i Atama Modeli Hcrelere ii atamas bir matematik model yardmyla yaplmtr (Bkz. Ek 3). ilere ustabalar tarafndan 1den 5e kadar yeteneklerine ve tecrbelerine gre not verilmitir. i atama modeli minimum sapma ama fonksiyonuna sahiptir. Modelin amac her hcrenin dikim ve kaplama iilerinin not toplamnn mutlak farkn enkltmektir, nk hcre verimlilii sadece iilerin sahip olduu yeteneklere deil ayn zamanda ayn hcre yeleriyle karlkl olumlu etkileime baldr. Hcreler aras ii notu farknn en aza indirgenmesi, notu dk iilerin kendilerini daha verimli gelitirmelerini, hcre iinde sinerji ve motivasyonun bozulmadan hcreler aras rekabet olumas salayacaktr. Bylece, hcreler aras 175

performans farklar yaanmayacak ve retim bir btn halinde devam edecektir. Ayn zamanda, hcreler ii not farknn da enkltlmesine karar verilmi ve modele dikim ve kaplama blmleri iin ayr ayr kstlar eklenmitir. Her hcrenin dikim ve kaplama iilerinin notlar iin her blmn iilerinin not ortalamas(Dmin, Kmin) olarak dnlen alt snrlar konulmutur. Yani, her hcrenin iki blm de ortalama ya da daha fazla not toplamna sahip olacaktr. Ayrca hcrelere atanacak ii says daha sonra ayrntl bir ekilde anlatlacak olan hcrelere yklenen rota ve i ykne bal olarak belirlenmitir. Daha sonra, i atama modeli her hcre says denenerek Xpress Solverda zlm ve en iyi sonu hcre says 5 olduunda elde edilmitir. Bu modelin sonucunda iilerin hangi hcrede grev alacaklar tasarlanm ve atanan iilerle hcrelerin not toplam belirlenmitir (Bkz. Ek 4). 4.2.2. Hcrelere Rota ve rn Atanmas kinci aamada ise hcrelere diki makinelerinin atamalar yaplmtr. Tm rnler 5 farkl diki makinesinden deiik sralarda gemektedir. lk aamada tm rnlerin dikim blmnde izledii makine sralamalarnn bulunmas amacyla rotalama almas yaplmtr. Bu rotalara gre hcrelere makineler atanm ve o rotalardan geen rnler de hcrelere datlmtr. Sonu olarak, birinci atlye iin 4, ikinci atlye iin 10 farkl rota kmtr. Btn rnler rotalara gre gruplandrlmtr. Her rotadan geen rnlerin 2005 yl talep verileri alnarak her rotann ayr ayr i yk oranlar hesaplanmtr. Sonu olarak, birinci atlyede retilen rnlerin toplam talep yzdesi 36,2, ikinci atlyede retilen rnlerin toplam talep yzdesi 63,8 olarak bulunmutur. Hcre says 5 olarak belirlendiinden bu yzdeler gz nne alndnda bu hcrelerin 2sinin birinci, 3nn ikinci atlyeye konmasna karar verilmitir. Birinci atlyenin rotalarna gre 9 adet klasik diki, 3 adet konveksiyon diki ve 1 adet overlok makinesi atanmtr. Geri kalan 13 adet klasik diki, 2 adet konveksiyon, 3 adet baza, 2 adet fermuar ve 2 adet overlok makinesi ikinci atlyeye yerletirilmitir. Daha sonra, talep oranlar i younluuyla orantl olduundan, hcrelere rota atarken bu younluun dengeli olmas gz nnde bulundurulmutur. Birinci atlyedeki 4 farkl rota birinci atlye rnlerinin toplam talep oran ikiye blnerek bu iki hcreye dengeli biimde yerletirilmitir. Ayn ekilde ikinci atlyedeki 10 farkl rota da, ayr hcreye dengeli biimde datlmtr. kinci atlyede overlok makinesinin birok rnn rotasnda bulunmasndan ve sadece iki adet olmasndan dolay, bu hcreden overlok makinesi bulunan ilk iki hcreye yklenme dier hcreye nazaran daha fazladr. Bu yzden ii atama modelinde i ykn dengeleyebilecek ayarlama yaplmtr. kinci atlyedeki 3.

176

hcreye makine kstlamasndan dolay dier iki hcrenin yars kadar i yk verilmitir. (Bkz. Tablo 1). Tablo 1. Hcrelere Yk Dalm Atlye 1 Atlye 2 1 2 1 2 52 48 41 39

Hcre Yk (%)

3 20

Sonu olarak, ikinci atlyede 1. ve 2. hcrelere 6 dikim iisi ve 3. hcreye 3 dikim iisi atanmtr. Buna bal olarak, zde ekipmanlarn kullanld kaplama blmndeki iiler dikim iilerinin saysna orantl bir ekilde modele yazlmtr. Bu atamalar yapldktan sonra model tekrar altrlm ve hcre says iin en iyi sonu yine 5 bulunmutur. Hcrelere atanan rotalara gre fabrikann sahip olduu makinelerin hcrelere dalm yaplmtr (Bkz. Ek 5). 4.2.3. Yerleim Plan i ve makine atamalar tamamlandktan sonra bu hcrelerin ait olduu atlyelerdeki yerletirme planlar yaplmtr. Kesim blm u an retimini gerekletirdii yerde ayn ekilde retime devam edecektir. Hcrelerin yerletirme plan yaplrken atlyelerde kullanlabilecek alanlar, iilerin retimlerini gerekletirirken kullandklar makinelerin alanlaryla birlikte ihtiya duyacaklar toplam alanlar ile stok alanlar llm ve hcreler bu lmler dorultusunda atlyelere yerletirilmitir. Bu yerletirme plannda daha nce bahsedildii gibi birinci atlyeye iskeleti bu atlyenin alt katnda retilen rnlerin olduu hcrelerin (Bkz. Ek 6), ikinci atlyeye ise iskeleti yine ikinci atlyenin yannda retilen rnlerin olduu hcrelerin yerletirilmesine dikkat edilmitir (Bkz. Ek 7). Ayrca, kaplanan rnlerin bekleme alanlar fabrika alan kstlarnn izin verdii lde bir sonraki sre olan montaj blmne yakn olacak ekilde ayarlanmtr. Autocad program kullanlarak izilen bu yerleim plan fabrikaya verilecektir. 4.2.4. Planlamas ve izelgeleme Yerletirme plan yapldktan sonra i planlamas ve izelgeleme zerinde gelitirme almalar yaplmtr. imdiki sistemde bir gn olan planlama skl, aslnda bir sonraki blmde retime devam edebilecek yar mamuller iin uzun bekleme srelerine neden olmaktadr. Saptanan yeni planlama skl, rnlerin hem blmler aras tanma skl, hem de iilere ustabalar tarafndan verilen i planlamas skl olacaktr. Tepe Mobilyadan son bir ayn siparilerinin ayr ayr kesim ve dikim blmlerindeki retim sreleri alnm ve ortalama her sipariin bu iki blmden k sreleri hesaplanmtr. Daha sonra bu srelerin 177

ortalamas alnmtr. Sonu olarak kesim blmnde yaklak olarak her 112 dakikada ve dikim blmnde ise her 146 dakikada bir sipari tamamlanmakta ve yar mamuller retimin devam iin ertesi gn beklemektedir. Bylece, kesim blmnden sonraki planlama ve yar mamullerin tanma skl kesim ve dikim blmleri aras iin 120 dakikadr. Dikim ile kaplama blmleri arasndaki planlama skl ise 150 dakika olarak bulunmutur. Bu saatler iiler tarafndan daha kolay uygulanabilmesi iin tam saatlere evrilmi olup fabrikann yemek ve ay molalarna gre ayarlanmtr. 4.2.5. Sistemin leyii Hcresel retimin Tepe Mobiyada ileyiini zetlemek gerekirse, Tepe Mobilya mterileri siparilerini verdikten sonra retimin ilk srecine kadar ilemler ayn ekilde ve srede ilerleyecektir. Kesim blmnde ustaba iilerin i izelgelemesini gnlk deil 120 dakika aralklarla daha sonra detaylar anlatlacak olan bilgisayar programnda yapacaktr. Daha sonra belirlenen sklklarda kesimi biten yar mamuller ait olduklar hcrelerin nndeki dikim havuzlarna tanacaktr. Ayrca, fabrikann retim esnasnda yar mamullerin takibinde kulland retim izleme formu hcresel retime uygun hale getirilip birtakm deiikliklere tabi tutulmutur. (Bkz. Ek 8). Yeni retim izleme formu rnlerin ait olduklar atlye ve hcre numaralarn iermektedir. Kullanm kolayl asndan atlye numaralar ekillerle, hcre numaralar ise renklerle bu formlarda belirtilmitir. Her kombinasyonda form hazr bulundurulacak ve sipariler uygun formlara yazlarak takip edilecektir. retim izleme formu nda, kesim blmnden her hcrenin dikim havuzuna tanan rnlerin, dikim ilemi iin izelgelemesi yine dikim ustaba tarafndan 120 dakikada yaplp bilgisayara aktarlmaktadr. Dikim ileminden geen rnler ayn hcre ierisindeki kaplama havuzuna braklacaktr. Kaplama blmnn izelgelemesi yine ustaba tarafndan belirlenen 150 dakikalk planlama sklnda yaplp bilgisayara aktarlacaktr. Kaplamas biten rnler montaj blmne aktarlacak ve kaplamadan sonraki aamalar mevcut sistemde olduu gibi devam edecektir, nk darboaz kaplama blmnden sonra bitmektedir (Bkz. Ek 9). 4.2.6. Maliyet Analizi nerilen yntembilim iin gerekli almalar yapldktan sonra bu sisteme geiin fabrikaya getirecei ek maliyet hesaplanmtr. Hcresel retime geite gerekli olan yerleim plan deiiklii genel olarak fabrikalarda yksek maliyete sebep olmaktadr. Fakat Tepe Mobilyada tanmas gereken makineler dikim blm iin diki makineleri, kaplama blm iin ise kaplama tabancalardr. Bu makinelerle beraber bu blmlere ait masalarn da tanmas zor olmad iin yerleim plan deiikliinin yksek maliyete sebep 178

olmas beklenmemektedir. Bu tama ilemi iin fabrika 20 iinin bir gnlk fazla mesai yapmasnn gerekliliini uygun grmtr. Btn bunlara ek olarak daha sonra ayrntl bir ekilde anlatlacak olan retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi adndaki bilgisayar program iin gerekli olan palm ve monitr gibi cihazlarn ve dier masraflarn da maliyete eklenmesiyle aadaki tablo ortaya kmtr (Bkz. Tablo 2). Tablo 2. Maliyet analizi Birim fiyat Adet Tutar (YTL) (YTL) 20 iinin bir gn fazla 67,5 20 1.350 mesai creti Palm cihaz 730 4 2.920 17 LCD Monitr 360 4 1.440 Dier masraflar (elektrik, 500 su , yemek vs.) Toplam 6.210 YTL * Palm ve monitrler iin markalarn ortalama fiyatlar baz alnmtr.
Masraflar 5. Yntembilimin Uygulanmas 5.1. Gelitirilen Yazlm: retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi Hcresel retimin fabrikada etkin bir biimde uygulanabilmesi iin her iletim sistemi altnda web tabanl olarak alabilen PHP programlama dili ve Oracle 9.2 veritabannn kullanld bir yazlm program gelitirilmitir. retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi adndaki programn asl amac kesim, dikim, kaplama, montaj, iskelet retim blmleri ve kuma stok kontrol arasnda etkili bir balant kurmaktr. Bu program sayesinde, bir rn kesim blmnde retilmeye baland andan, ambarlara gnderildii ana kadar, tm blmlerdeki ustabalar, o rnn iskelet kontroln yapan iskelet blm ustaba ve retim mdrleri tarafndan izlenebilecektir. Ustabalarnn retimi izlemesi amacyla her blme bilgilendirme ekranlar yerletirilecektir. Ustabalarna, Oracle zerinde grlecek ilere atadklar iilerin isimlerini, iilerin bu ilere balama ve ileri bitirme zamanlarn kayt altna kolayca alabilmeleri iin palm aleti tahsis edilecektir. Oracledan rnlerin rota ve zaman bilgilerine ulaabilen retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi, bir sonraki blmn ustabana hangi rnlerin ortalama ne kadar zaman sonra kendi blmlerine geleceini bildirecek ve izelgelemelerini iler kendi blmlerine gelmeden yapabilme imkan tanyacaktr. Bu sayede daha etkili ve hzl izelgeleme yaplmas salanmaktadr. Ayrca retim mdrlerinin de istekleri dorultusunda iilerin performanslarnn en etkili ekilde llmesi de salanacaktr. Dier bir deyile, bu sistem

179

sayesinde hangi iinin hangi ii, ne kadar zamanda yapt sistem tarafndan kayt altna alnp retim mdrlerine raporlanacaktr. Olas iskelet problemlerinin de nne gemek amacyla, kesim ilemi balayan rnn iskeletinin hazr edilmesi, stokta olmayan iskeletlerin ise, rn kaplama blmne gelene kadar retilmesi salanacaktr. Ayrca retim mdrleri, retim alanna gelmeden rnlerin hangi blmde hangi ii tarafndan ilem grmekte olduunu izleme imkanna sahip olacaktr (Bkz. Ek 10-11-12). 6. Uygulama Plan Tepe Mobilyada hcresel retimin uygulanmas pilot bir hcre seilerek gerekletirilmitir. kinci atlyenin iki numaral hcresi ierdii makine eitlilii sebebiyle pilot hcre olarak seilmitir. Fabrika bu uygulama iin 2 kesim, 2 dikim ve 3 kaplama iisi tahsis etmitir. Bu ii saylar, bu hcrenin gerek ii saylarnn 1/3ne denk gelmektedir. Ayrca, seilen iilerin ustabalar tarafndan verilen notlar ortalamaya yakn olacak ekilde ayarlanmtr. Tm dikim iilerinin not ortalamas 3,20, tm kaplama iilerinin ise 3,28dir. Pilot hcrede dikim iilerinin not ortalamas 3,50, kaplama iilerinin not ortalamas ise 3,33 olarak ayarlanmtr. Bunun nedeni, iilerin notlarna bal olan performans farkllklarndan kaynaklanacak sorunlar en aza indirgemektir. kinci atlyenin ikinci hcresinde, iki gn ierisinde retime balayacak rnler ayrlp retim srelerine baklm ve ii saylaryla orantl olmas asndan bu hcrenin toplam retim srenin yaklak 1/3ne denk gelecek sipariler seilmitir. Ayrca bu uygulamada, toplam ii kapasitesinin %11i kullanlp, toplam i yknn %9u retilmitir. Bu saylarn birbirine yakn olmas nedeniyle, pilot uygulamann tam uygulamay temsil edecei dnlmektedir. Uygulama retimi 4 i gn srm ve bu sre ierisinde 9 adet mteri siparii retilmitir. Sonu olarak, bu siparilerde toplam 9 farkl model olmak zere 11 adet l koltuk, 1 adet ikili koltuk, 8 adet tekli koltuk, 2 adet berjer, 2 adet ek-yat ve bu siparilere ait 39 adet yastk retilmitir. Uygulama iin seilen siparilerin kesim ve dikim blmlerinde geirecekleri sreler, planlama sklna karar verilirken olduu gibi, iki blm iin de karlm ve ortalamas alnmtr. Bu ortalamalar kesim blm iin 103 dakika, dikim blm iinse 157 dakika olarak saptanmtr. Bu saylar daha nce karar verilen planlama skl ve blmler aras yar mamul tama sklyla uyum gsterdii iin yine ayn zaman aralklar pilot hcre iin uygulanmtr. Uygulamann ilk gnnde sadece kesim ilemi, ikinci gnnde kesim ve dikim ilemleri gereklemi, geri kalan iki gnde ise rnlerin dikim ve kaplama sreleri tamamlanmtr. Kesim blm 180

pilot hcre uygulamas iin seilen siparilerin kesimine mesai saatinin banda balamtr, fakat fabrika dikim ve kaplama blmlerinde uygulama iin seilen iilerin daha nce baladklar siparileri bitirdikten sonra uygulamaya dahil olmalar nkoulunu koymutur. Uygulama sresince pilot hcrede retilip tamamlanmas beklenen fakat uygulamaya dahil olmayan bu rnlerin Tepe Mobilyann tam anlamyla hcresel retime geiindeki i younluunu temsil ettikleri varsaylmtr. Bu kouldan kaynaklanan bekleme sreleri, her sipari iin tutulan bekleme srelerine eklenmitir. Ayrca, retilen iki sipari kaplama srecinden dikim iileri tarafndan yaplan hatadan dolay tekrar dikim blmne dnmek zorunda kalm ve hatalar dzeltildikten sonra tekrar kaplama blmne aktarlmtr. Bir dier siparite ise, iskeleti henz hazr olmad iin bir sre rnn iskeletinin gelmesi beklenmitir. Karlalan bu sorunlar yine bekleme srelerine dahil edilmitir. Pilot hcre uygulamasnda karlalan bir dier sorun ise iilerin hcresel retim mantna uzak olmasdr. Bu noktada, iilerin sistemi renme srelerinin uzunluu dolaysyla zaman kayb yaanmtr. Bu sorun, uygulamann kalan gnlerinde iilere hcresel retim mant ve salayaca yararlarn fabrika st ynetiminin de katklaryla anlatlmasyla en aza indirgenmeye allmtr. Sonu olarak, tm uygulama sresince retimin banda bulunulup uygulamada retilen siparilerin proje kapsamndaki kesim, dikim ve kaplama blmlerindeki geirdikleri sreler ile blmler aras bekleme sreleri ayr ayr tutulmu ve incelenmitir. Uygulama iin seilen siparilerin retim sreleri ortalama olarak 750 dakika, ortalama bekleme sreleri ise 405 dakika olarak tespit edilmitir. 7. Genel Deerlendirme Bu projede kesim, dikim ve kaplama blmlerindeki retim sreleri iin zm yollar retilmitir. Bu sre imdiki sistemde teslimat sresinin 4 gnn oluturmaktadr. retim sresinin ierisine rnlerin bu blmde geirdikleri sreler, blmler aras tanma sreleri ile blmler arasndaki bekleme sreleri dahil edilmitir. retim ve tanma sreleri sabit olup deitirilemeyeceinden bekleme sresini en aza indirgeyecek zmler Tepe Mobilyaya nerilmitir. 7.1. Projenin Firmaya Getirecei Katklar Pilot hcrenin uygulanmasndan elde edilen bilgilere gre fabrikaya katklar u ekilde zetlenebilir. Siparilerin bekleme sreleri incelendiinde, son bir ayn siparilerindeki bekleme sreleri ortalama olarak 1290 dakika olarak bulunmutur. nerilen yntembilim uygulandnda ise bu sre 405 dakikaya kadar dmtr. Yani sadece bekleme sresinde %68lik bir d elde edilmitir. 181

Bu sonu proje kapsamnda incelenen 4 gnlk srenin 2,26 gne kadar drld anlamna gelmektedir. ncelenen srede %43,5lik bir d saptanmtr. Yaplan uygulamayla seilen siparilerin teslimat sreleri ise stanbul siparileri iin 12 gnden 10,26 gne drlmtr. Sonu olarak teslimat sresinde % 14,5luk bir azalma elde edilmitir. Bir nceki maddede hesaplanan deer Ankara siparileri iin hesaplandnda, 21 gn olan teslimat sresi 19,24 gne drlmtr. Bu da, teslimat sresinde % 8,29luk bir d anlamna gelmektedir. rnlerin dikim ve kaplama sreleri oranlandnda yaklak 1:2 sonucu elde edilmektedir. Fabrikadaki ii saylar bu orana uyum gstermedii iin hcrelere atanan dikim iilerinin kaplama iilerine orannda 1:2 salanamamtr. deal model hcrelerdeki kaplama iilerinin dikim iilerinin saysnn iki kat olmas ve aradaki gvenlik sresinin kaldrlmasdr, fakat bu sorun fabrika ii says kst yznden ancak dikim ve kaplama blmleri arasna bir gvenlik sresi konularak zlmtr. Bu gvenlik sresi, ayn zamanda planlama ve tanma skl olan 150 dakikadr. Bu sre yine ii says kst nedeniyle kesim ve dikim blmleri aras iin de 120 dakika olarak belirlenmi ve uygulamann sonular bu dorultuda olmutur. ki ayr gvenlik sresinin olmas bekleme zamann, ayn zamanda teslimat zamann, ortak bir gvenlik sresi olan ideal sisteme gre artrmtr. Pilot hcre uygulamasnda tek bir gvenlik sresi saptanmad iin elde edilen sonularn minimum azalma olacana karar verilmitir. Tepe Mobilya iin gvenlik srelerinin ayr ayr hesaplanmasnn nedeni insan gcne bal retim yapmasnn iilerin gerekletirmi olduu retim srelerinde sapmalara neden olmasdr. Ayrca, gvenlik srelerinin ayr ayr hesaplanmasnn bir dier nedeni ise, iilerin yapm olduu hatalardan dolay yar mamullerin bir nceki blme geri dnlerinden kaynaklanacak sorunlarn teslimat sresine yansmasn engellemektir. Teslimat sresindeki retim ve rnlerin blmler aras tanma sreleri ksaltlamaz. Bu sre uygulamada retilen sipariler iin ortalama 772 dakikadr. Bu deerler fabrikann tam zamannda imalat mantyla almas halinde elde edebilecei deerlerdir. Bu sre, imdiki sistemde 4 gn olan ve proje kapsamnda incelenen srenin indirgenebilecek minimum deeridir. Sonu olarak fabrikann bu koullar dnldnde teslimat sresinin minimum azalmas uygulamadan elde edilen sonu olan %14,5tur. Blmler arasndaki gvenlik sreleri azaltldnda ve de yukarda anlatlm olduu gibi fabrikann ii kstlar retim

182

sreleriyle uyum gsterdiinde teslimat sresinin azalmas % 87,33e kadar kabilmektedir. Uygulamann sonucunda elde edilen teslimat sreleri kullanlm ve fabrika yetkililerinin yapt tahmin analizleri sonucunda satlarda en az %5lik bir art grlecei hesaplanmtr. Bunlara ek olarak, hcresel retim iin hazrlanan retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi program pilot hcre uygulanmasnda kullanlamamtr. Tepe Mobilyada hcresel retimin tam anlamyla uygulanmas srasnda, bu programn kesim, dikim, kaplama ve iskelet retim blmlerinin egdml almasn saladndan daha nce bahsedilen problemlerin azalmasna neden olaca dnlmekte ve teslimat sresini olumlu ynde etkilemesi beklenmektedir. Tepe Mobilyada hcresel retime gei iin daha nce belirtilen gerekli maliyetin dk olmas ve sistemden beklenen dier katklar da gz nne alndnda hcresel retimin mteri memnuniyetini artraca ve fabrikann satlarn olumlu ynde etkileyecei dnlmektedir. Ayrca, bu proje iin yaplm olan ii performans deerlendirmeleri, rnlerin her blm iin ayr ayr retim srelerinin lm ve rota almalar fabrikann Oracle sistemindeki eski bilgilerle gncellenmitir. Neticede, bu projede fabrikann beklentisi olan dk maliyetle teslimat sresinin ksaltlmas gerekletirilmitir. 7.1. leriye Dnk Gelitirme Olanaklar Hcresel retimin teslimat sresini ksaltmasna ek olarak bu sistem fabrika tarafndan tam anlamyla uygulanp benimsendiinde hzl geri bildirime bal olarak rn kalitesinde artma ve hcreler ii sinerji ve hcreler aras rekabet olumas ile zamanla ayn hcre iinde bulunan iilerin birbirinden etkilenmeleri nedeniyle renme hzlarnn artmas beklenmektedir. Bunlarn dnda, bu proje kapsamnda ele alnamayan fakat Tepe Mobilyann karlat sorunlar proje sresince saptanmtr. lk olarak, i izelgeleme problemi demeli rnler atlyesinin bir sorunudur. Daha nceden anlatld gibi, i izelgelemesi her blmn ustabalar tarafndan elle yaplmaktadr. Bu da, zaman kaybna neden olmakta ve ou zaman da verimli bir i izelgelemesi yaplmasn engellemektedir. Bu nedenle, i izelgelemesinin belirlenen planlama sklklarnda Tepe Mobilyaya gre gelitirilmi bir bilgisayar programnda yaplmasnn i izelgelemesinde karlalan sorunlar en aza indirgeyecei dnlmektedir. Dier bir sorun ise, demeli rnler atlyesinde karlalan iskelet problemidir. Tepe Mobilyada iskeletler stoa retilmektedir, ancak iskeletler envanter yeri sorunu olduu iin kstl sayda 183

retilmektedir. Bu da, retimin zaman zaman aksamasna neden olmaktadr. Tepe Mobilyada stok yeri kstlamas olmasna ramen bu alann daha verimli bir hale getirilebilecei dnlmektedir. Bu alann kapasitesinin raf sistemiyle iki katna karlabilecei fabrikaya bir zm yolu olarak nerilmitir.

184

KAYNAKA

Leung Joseph Y-T. (2004), Handbook of Scheduling: Algorithms, Models, and Performance Analysis, CRC Press. Shahrukh A Irani. (1999), Handbook of Cellular Manufacturing Systems Wiley-IEEE. Nancy Hyer, Urban Wemmerlov. (2001), Reorganizing the Factory: Competing Through Cellular Manufacturing, Productivity Press. The Productivity Development Team. (1999), Cellular Manufacturing: One Piece Flow for Work teams, Productivity Press. R. Gary Parker. (1995), Deterministic Scheduling Theory, CRC Press. Daniel Quadt. (2004), Lot-Sizing and Scheduling for Flexible Flow Lines, Springer Production. Gallagher C.C., Wright W.A. (1986), Group Technology Production Methods in Manufacture, Ellis Harwood Limited http://www.mmo.org.tr/endustrimuhendisligi/2003_2/hucresel_uretim_u ygulamalari.htm

185

EKLER Ek 1. Fabrikann retim Sistemi

Ek 2. nerilen Sistem

Ek 3. i Atama Modeli
Parametreler r i : i iisinin notu (i = 1,2,60) c: hcre says aj: Hcrelerdeki dikim iisi says Dmin : Dikimdeki her hcrenin minimum toplam notu bj: Hcrelerdeki kaplama iisi says Kmin: Kaplamadaki her hcrenin minimum toplam notu Karar Deikenleri X i , j = i iisi j hcresinde grevliyse 1; deilse 0 (i = 1,2,60; j= 1,2,..c) s ij = mutlak deerin pozitif fark s ij = mutlak deerin negatif fark d j = Dikimdeki her j hcresinin not toplam (j= 1,2,..c) c j = Kaplamadaki her j hcresinin not toplam (j= 1,2,..c) v j = Her j hcresinin iki blmnn not toplam (j= 1,2,..c) Enklt

(s
i j i< j

+ ij

+ sij )

i,j

i yerletirme kstlar (her ii sadece bir hcrede mutlaka grev alacak )

i , j =1

X
j =1

[1]

Dikim Blm Dikimdeki her hcrenin iilerinin toplam not kstlar d j=

r * X
i =1 i

24

i, j

j [2] (dikimdeki iilerin numaralar: 1,2,..24)

Hcre bykl kstlar

186

X
i =1

24

i , j = aj

j = 1,2...5 [3]

Dikim blmnde hcre ii dengeyi salayan kstlar (dikim blmnde minimum hcre notundan daha kt hcre kurulamaz)

d j Dmin j [4] Kaplama Blm Kaplamadaki her hcrenin iilerinin toplam not kstlar cj=

i = 25

r * X
i i , j = bj

60

i, j

[5] (kaplamadaki iilerin numaralar: 25,26,..60)

Hcre bykl kstlar j = 1,2...5 [6]

i = 25

60

Kaplama blmnde hcre ii dengeyi salayan kstlar (kaplama blmnde minimum hcre notundan daha kt hcre kurulamaz) cj Kmin j [7] ki blm iin her hcrenin iilerinin not toplam kstlar

v j = d j + c j j [8] Ama fonksiyonundaki mutlak fark denklemlerini ait olduu sapma deikenlerine eitleyen kstlar v i -v j = s ij - s ij i, j (denklem a) [9] Negatif olmama ve tam say kstlar X i , j = 0,1 [10] s ij , s ij , v j , d j , c j negatif olmayan tam say
+ +

i, j [11]

187

Ek 4. Hcrelerin Not Dalm

Ek 5. Hcrelerin i ve Makine Saylar

Atlye 2 Hcre 2 Hcre 3 Dikim : 6 ii Dikim : 3 ii 6 adet 401 3 adet 401 1 adet 402 1 adet 402 1 adet 403 1 adet 403 1 adet 404 1 adet 410 Kaplama: 6 ii Kaplama: 6 ii Kaplama: 9 ii Kaplama: 9 ii Kaplama: 6 ii Hcre 1 Dikim : 6 ii 6 adet 401 1 adet 404 Atlye 1 Hcre 1 Hcre 2 Dikim : 5 ii Dikim : 4 ii 5 adet 401 4 adet 401 1 adet 404 3 adet 410

Makine Saylar

188

Ek 6. Atlye 1 Yerleim Plan

Atlye 1
Asansr Kuma Raf

Kuma Raf

Montaj Malzeme

Montaj Tezgah

Havuz 401 401

Kaplama Tezgah
Kuma Kaplanm rn bekleme alan

Deri Dikim
401 401 404

Havuz

Kaplama Tezgah

410

Bro

Asansr

Hcre 1 Hcre 2

Ek 7. Atlye 2 Yerleim Plan

Atlye 2

Minder Takma Alan

Montaj alan

404 401 Kuma Kaplama

Keslmi kuma havuzu

Kaplanm rn bekleme alan

404
Kaplanm rn bekleme alan

Kuma Kaplama

403

401

401 Kuma Kaplama 402 403 404

Kaplanm rn bekleme alan

Keslmi kuma 402 havuzu

401 Hcre 3 Hcre 4 Hcre 5

189

Ek 8. retim zleme Formu

Ek 9. Hcre Tasarm

190

Ek 10. retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi Kesim Atama Ekran

Ek 11. retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi Dikim Takip Ekran

Ek 12. retim Takip ve Bilgilendirme Sistemi Kaplama zleme Ekran

191

rnlerin Rafta Bulunabilirliini Arttrmak Amal Sipari Takip Sistemi Tasarm UNILEVER
Proje Ekibi Kbra Gl Engin Gven pek Kulan Osman Ocak dris zelik Canan Sultan Polat

Endstri Mhendislii Bilkent niversitesi 06800 Ankara

irket Danman Uur Gksel, Unilever Ankara Blge Mdr Akademik Danman Prof. Dr. lk Grler, Bilkent niversitesi Endstri Mhendislii Blm

ZET
zellikle hzl tketim sektrnde son yllarda byk nem kazanan rafta bulunabilirlik, sektrdeki rekabetiliini artrmak isteyen irketlerin mutlaka yatrm yapmas gereken bir konu haline gelmitir. Bu projenin amac, Unilever iin rafta bulunabilirlii lebilecek bir sistem gelitirmek, tedarik zincirinde yaplacak incelemeler ile Unilever rnlerinin rafta bulunmama sebeplerini arlklarna gre tespit etmek ve rafta bulunmamaya neden olan sreteki darboazn zlmesiyle rafta bulunabilirlik oranlarn artrmaktr. Gelitirilen sistemle rafta bulunabilirlik llr hale getirilmi ve yaklak %10 artrlmtr, bu artn irkete ylda $2.58 milyon kazan salanmas ngrlmektedir. Anahtar Szckler: SKU (Stock Keeping Unit), rafta bulunabilirlik, sebep yzdeleme

192

1. letme Tantm Btn dnyada, 100'den fazla lkede faaliyet gsteren, rnleri 150'nin zerinde lkede satlan, 284.000 kiiye i olana salayan Unilever'in rnlerini her gn dnyada 150 milyon kii satn almaktadr. Sosyal sorumluluk projeleri iin ylda ortalama 50 milyon dolar ayran Unileverin 2005 yl cirosu 39.6 milyar Euro, kr ise 5.3 milyar Eurodur. Trkiye'deki ilk yatrmn 1952 ylnda gerekletiren Unilever gda, dondurma, ev bakm, kiisel bakm ve profesyonel gda sektrlerinde faaliyet gstermektedir. lkemizde orlu, ayrova, Gebze ve Rize blgelerinde toplam 7 fabrikas ile retimlerini srdrmektedir. Omo, Rinso, Domestos, Yumo, Cif, Elidor, Dove, Clear, Rexona, Lux, Axe ve Signal markalar altnda ev ve kiisel bakm rnlerinin retim ve pazarlamasn srdren Unilever, Trk gda ve dondurma sektrlerinde Sana, Rama, Becel, Knorr, Calve, Komili, Lipton ve Algida markalar altnda margarinden hazr orbaya, zeytinyandan aya ve dondurmaya kadar ok geni bir rn portfy ile hizmet vermektedir. Bu ana markalar ise 467 SKU altnda eitlenmektedir ve bu say kod deiiklikleri ile tketici promosyonlu mamuller dahil bir yl iersinde 1200 civarnda olabilmektedir. Unilever Trkiyenin toplam 4,560 zerinde alan vardr. Unilever Sat Sistemi Mteri Ynetim Direktrl altnda Dou ve Bat blge mdrlklerinden olumaktadr. Projenin gerekletirildii Ankara Sat Ofisi ise bu mdrlklere bal 12 blgeden biridir ve Dou Blge mdrlne baldr. Ankara Sat Ofisine bal Zirve ve Dalarslan distribtrleri bulunmaktadr. Bu distiribtrler sat hacmi olarak tm Trkiyede 1. ve 6. sray almaktadr. 2. Projenin Tanm Hzl tketim mallar sektrnde rnlerin kalitelerinin ve retim teknolojilerinin birbirine yakn, benzer hammaddeden ve benzer enerji ve i gc ile retildikleri gerei paralelinde, kresel pazarda seim kriteri olarak, rafta bulunabilirlik ve satn alma fiyat n plana kmaktadr. Dolaysyla, son tketici diledii mal, diledii zaman, diledii yerde, diledii koullarda ve kabul ettii fiyata alma hakkna kavumutur. rnlerin son tketiciye kadar izledii yolun gzlenebilmesi rekabetin youn olduu pazarda firmalara stratejik avantajlar salayabilecektir. Dolaysyla rafta bulunabilirlik kavram Unileverin scak gndeminde, ncelikli konulardan biridir. Bu projede, Unilever rnlerinin Ankara perakende kanalnda rafta bulunabilirlik srelerinin analizi, rafta bulunabilirlik oranlarnn artrlmas ve bulunabilirliinin llebilmesi iin bir sistem tasarlanmas amalanmtr. Projede sat noktas kapsamnda

193

Ankarada Zirve ve Dalarslan adl 2 distribtrden sevkiyat yaplan 38 SM (sper market), 123 BM (market) ve 3169 BA (bakkal), rn kapsamnda ise Unileverin gda, deterjan ve kozmetik kategorisindeki tm SKUlar bulunmaktadr. Amalar daha ayrntl olarak aadaki gibi sralanabilir: Sat noktalarnda rafta bulunabilirlii en gvenilir ve doru yoldan lebilecek, st ynetime en hzl yoldan doru rapor ve veriler salayabileyecek bir lm sistemi gelitirilmesi, rnlerin distribtrden son tketiciye kadar olan ak srecinin incelenmesi, rafta bulunabilirlii olumsuz etkileyen sebeplerin bulunarak kategorize edilmesi ve bu sebeplerin etki yzdelerinin ayrntl bir almayla hesaplanmas, Sebep ve sre analizi sonucu ortaya kacak olan iyiletirme alanlarnda gerekli zm nerilerinin hayata geirilerek rafta bulunabilirliin artrlmas. 3. Analiz 3.1. Mevcut Sistemin Analizi Unilever, mterilerini sat cirolar ve tedarik srelerindeki farkllklar dikkate alnarak 3 ana kategoriye ayrmtr. Bunlar: BA ad verilen bakkallar ve BM/SM olarak adlandrlan sper marketlerden oluan geleneksel kanal, KA ad verilen, bulunduu ehir/blgede zincir market olarak yer alan daha byk aptaki yresel zincir kanal, NAlar ise Trkiye apnda sat yapan ulusal zincir kanaln oluturmaktadr. Bu sat noktalarnda izlenen sipari alm sreci ve sevkiyat sistemi de eitlilik gstermektedir. Ulusal zincirlerde sevkiyat fabrikadan dorudan marketlerin ana depolarna yaplrken, yresel zincirlerde ve birden fazla ubesi olan geleneksel marketlerde sevkiyat blgeye en yakn distribtrden bu marketlerin depolarna gerekletirilmektedir. Deposu olmayan bakkallarda ise sevkiyat distribtrden dorudan bakkaln rafna yaplmaktadr. Distribtrlerin stok seviyeleri Unilever tarafndan srekli kontrol edilerek belirlenen optimal seviyede tutulmaktadr. Sevkiyat sisteminin farkllk gsterdii yerlerde sat ve sipari alm sreleri de farkllk gstermektedir. Projenin kapsam iinde yer alan bakkallar ve spermarketler iin sat temsilcileri, nceden belli olan bir gzergah izleyerek, mterinin cirosuna bal olarak haftalk veya iki haftalk ziyaretleri srasnda siparileri almaktadrlar. Sat temsilcilerinden uymalar beklenen ideal sipari alm sreci u ekildedir: a) Bitmi ve azalm rnler not alnr, b) Bitmi ve azalm rnler iin sipari alnr, 194

c) Promosyon ve indirimli rnler hakknda mteri bilgilendirilir ve bu rnler iin sipari alnmaya allr. Bu sipari srecinde Unilever rnlerinin satlmas sat temsilcisi ile bakkal sahibinin karlkl grmesi ve pazarl sonucunda gerekletirilmektedir. Satlar stoklarn saylmas ve optimum sipariin verilmesi yolundan ok, sat temsilcisinin ikna kabiliyetine baldr. Sat temsilcileri aldklar siparileri bilgi girii yaptklar janus ad verilen cep bilgisayarlar yardm ile sisteme girerler. Her akam piyasadan dnen sat temsilcileri januslardaki sipari bilgilerini bilgisayara aktarrlar ve bu bilgiler merkezi olarak grnr hale gelir. Sat temsilcileriyle yaplan piyasa ziyaretlerinde pek ok sat temsilcisinin srecin ilk aamasndaki bitmi ve azalm rnlerin not alnmas ilemini gerekletirmedii gzlenmitir. Her bir kategori iin marketlerin ve Unileverin ortak olarak belirledikleri bir sat listesi vardr. Sat listeleri, Unileverin ilgili kategorideki marketlerin raflarnda bulundurmak istedii ve marketin de satmay kabul ettii SKUlardan oluur. Bu sistemi anlamak adna yaplan n alma sonrasnda rafta bulunabilirlii olumsuz olarak etkileyen etmenler gzlemlenmi ve aadaki gibi kategorilendirilmitir: Sat sorunu: Blgeye gre deien rn eitliliinin rafta bulunabilirlii etkilemesi, mterinin eitli sebeplerle rn bu noktalardan almamasna bal olarak marketlerin bu rnlerin satna scak bakmamas ve sat temsilcisinden kaynaklanan sorunlardr. Teslimat sorunu: Sevkiyat srasnda meydana gelebilecek aksaklklar, distribtrde veya Unilever ana deposundaki yetersiz stok seviyesinden kaynaklanan siparii alnan rnn marketlere ulaamamas sorunudur. Depodan rafa kamama sorunu: rn marketin deposunda olmasna ramen rnn eitli sebeplerden dolay rafa kmamas sorunudur. (Bkz. Ek 1) 3.2. Problem Rafta bulunabilirlik zerine almalarn belli bir anlam ifade edebilmesi iin ncelikle rafta bulunabilirliin llmesi gerekmektedir. Literatrde Radyo Frekans Kimlik Belirleme teknolojisinden balayarak, barkod verilerinin kullanlmasna kadar ok eitli lm yntemlerinden bahsedilse de en doru sonu veren yntemin Elle Saym Yntemi yani raflara bizzat gidilerek rnlerin rafta bulunup bulunmamasn gzlemek olduu grlmektedir. Dier taraftan, rafta bulunmamann sebeplerinin tespiti iin Cruen, Corsten ve Bharadwaj tarafndan, 29 lkede, 661 perakende sat noktasnda, 71,000 kiiye yaplan anket sonucu, konu hakknda dnyadaki en kapsaml alma 195

olan Retail Out-of-Stocks: A Worldwide Examination of Extent, Causes and Consumer Responses (2002) raftan geriye doru ileyen aa metodunu nermektedir. Bu dorultuda proje amalarndan biri olan rafta bulunmama sebepleri yzdelenirken bu method kullanlmtr. nce mteride olmayan, ancak bulunmas gereken rnler tespit edilmi, bulunmama sebepleri ilk olarak mteride incelenmi, nceki sipari almlarnda siparilerin alnp alnmad kontrol edilmi, o mteriyle ilgilenen sat temsilciyle grlerek rnn rafta bulunmama sebebi derinletirilmi ve son olarak siparii alnp mteriye ulamayan rnler iin de distribtr sorgulanarak problemler tespit edilmi ve yzdelenmitir. 4. nerilen Yntembilim Aktivite plan yaplmadan nce Unileverin tedarik zincirini, sipari ve sevkiyat srelerini, market ii ve dndaki aktivitelerini kapsayan, sat sistemini tam olarak anlama amal saha almalar yaplmtr. Sat temsilcileri, distribtrler, datclar, market aktivite elemanlar ve sat mfettileri ile piyasada 1,5 aya yakn birlikte allm ve sonucunda tm sistemin analizi gerekletirilmitir. Daha sonrasnda proje amalarna ulaabilmek iin aktivite plan kartlmtr. 4.1. Aktiviteler: 4.1.1. lm Sistemi in Projenin iki ana amacndan biri olan rafta bulunabilirlii lebilecek bir sistem gelitirmeden nce rafta bulunabilirlik konusunda Unileverin mevcut durumunu analiz etmek ve projenin etkilerini daha sonra lebilmek iin kapsaml bir alma balatlmtr. Literatrde en doru sonular verdii belirtilen elle lm yntemi benimsenmi ve bu dorultuda tm Ankarada iki hafta sren bir rafta bulunabilirlik lm almas yaplmtr. Bu almada 11 BA gnde tek ziyaret, 7 BM/SM gnde ikier ziyaret, 5 KA ve 3 NA noktas gnde er ziyaretle incelenmitir. lm almas sonrasnda yaplan analizler sonucu farkl sat kanallar ve rn kategorilerinde Tablo 1deki sonulara ulalmtr.

196

Kategoriler
SKU says

BA
40

BM&SM
104

KA
147

NA
147

Gda % 70,74 % 60,57 % 88,40 % 82,45 Deterjan % 64,36 % 58,68 % 85,78 % 67,32 Kozmetik % 55,45 % 48,93 % 80,65 % 64,38 Genel % 64,40 % 57,12 % 84,47 % 70,65 Tablo 1. Rafta Bulunabilirlik lm Sonular Elle lm yntemi gvenilir bir yntem olmasna ramen maliyet ve zaman asndan rafta bulunabilirlii lmek iin verimli bir yntem deildir. SKU (467) ve market saysnn (3300) okluu nedeniyle maliyet dikkate alnmasa bile verilerin toplanmas ve ilenebilir bir ekilde bilgisayara aktarlmas son derece verimsiz bir sretir. Ayrca bu yntemin uygulanabilmesi iin Unilever Ankara sat ofisinin sadece tahmini 40 kii istihdam etmesi gerekmektedir. Rafta bulunabilirlii en az maliyetle ve en verimli bir ekilde lebilmek iin el terminallerinin kullanlabilecei dnlmtr. El terminaline yklenecek ek bir yazlmla verinin el terminaline girilmesi daha sonra da Uniwebe (merkezi sistem) girii yaplmas ile sreteki kada not alma ve daha sonra bilgisayara aktarma gibi verimsiz ilemler otomatize edilmi olacak, ayrca yaplan almalar merkezi olarak da analiz edilebilecektir. Bu sreci, sat temsilcilerinin zaten ideal sipari alm srelerinde tanmlanan ancak pratikte gerekletirilmeyen rafta bulunmayan ve azalm rnlerin not alnmas ilemi iin dnlrse, sat temsilcilerinin bu lm yapmalar mantkl gzkmektedir. Bylece hem en verimli ekilde Ankaradaki tm marketlerde rafta bulunabilirlik lm yaplm olacak, hem de bu ilem ne ek igc gerekecek, ne de irkete ek bir maliyet getirecektir. Burada iki sipari alm zaman iindeki talebin farkl sipari alm aralklar iin birbirini temsil eder ekilde dalm gsterdii varsaylmaktadr. Sat temsilcileri her marketi, teslimatn yaplmasndan en az 2 gn nce ve iki teslimat arasnda bir kere ziyaret etmekte ve bu zamanlarda lmlerini gerekletirmektedirler. 4.1.2. Bulunabilirlii Artrmak in Projenin bir dier amac olan rafta bulunabilirliin artrlmas iin ilk nce Unileverin pazarlama ve sat stratejileri incelenmitir. Unilever, sosyoekonomik adan her kesimin satn alabildii, youn ve gnlk olarak tketilen rnler retmektedir. Bu geree uygun olarak

197

Unileverin sat hedefleri u ekilde olumaktadr: Eer bir perakendeci Unileverle ayn kategoride ama rakip bir firmann rnn satyorsa, o perakendecide o kategoride Unilever rnlerinin de mutlaka bulunmas hedeflenmektedir. Eer rakip rn satlmyorsa, bu perakendecinin bulunduu blgede o rne talep olmadnn gstergesi olabilir. Bu durumda, Unilever rnlerinin satlmas iin aba gsterir, ancak bu ilk durumdaki kadar nemli deildir. Belli market kategorileri iin belirlenen ve o market kategorilerinde satlmas amalanan rnlerden oluan listelerdeki tm rnlerin en az %95 orannda rafta bulunmas Unileverin kendisine koyduu hedeftir. Rafta bulunabilirlii artrabilmek iin rafta bulunmamann sebeplerinin arlklarna gre tesbit edilmesi ve sreteki darboaz oluturan problemin bulunarak bu probleme odaklanlmas planlanmtr. Bu amala ok kapsaml bir alma balatlmtr. Ankarann deiik blgelerindeki 57 BA ve 20 BM/SMde 2 ayr SKU listesi zerinden var-yok bilgileri alnm, yok olan rnlerin olmama sebepleri marketin yetkili elemanlar, sat temsilcileri ve distribtrlerle yaplan birebir grmeler ile tespit edilmitir. Gzlenen 35 sebep sat, sipari, distribtr ve pazarlama problemleri ad altnda 4 ana kategoriye ayrtrlm ve tespit edilen 1755 adet rafta bulunmama durumu zerinden 35 sebebin arlklar belirlenmitir(Bkz. Ek 2). Elde edilen sonulara gre rafta bulunmamann belirlenen 4 ana problem alanna gre yzdesel dalm u ekildedir; BAlar iin %72 sat, %26 sipari, %1 distribtr, %1 pazarlama problemleri; BM/SMler iin ise %57 sat, %36 sipari, %6 distribtr ve %1 pazarlama problemleri. En yksek oranda gzlenen sat problemleri kategorisi iinde rakibin rnlerinin daha hzl satlmasndan, dier gramajn daha hzl satlmasndan, marketin btesinin rn almak iin yeterli olmamasndan, o blgede o rne talep olmamasndan, o ay rnde promosyon olmamasndan vb. kaynaklanan rn satamama sorunlar yer almaktadr. Bu sebeplerden bir ksm rakip, market ya da blgenin seimine bal olup bu proje kapsamnda deitirilmesi mmkn olmayan sebeplerdir. Rafta bulunabilirlik srecinde darboaz oluturan sebep ise takip ve tahmin sorunlar bal altndaki, hem sat temsilcisinin hem de market sahibinin rnn bittiinin farknda olmamas ya da eksik sipari alnyor olmasdr. Unileverin SKU saysnn fazlal (467) dnldnde sat temsilcilerinin zaman iinde farknda olmadan sadece belli SKUlar satar ve dierlerini unutur duruma gelmeleri beklenebilen bir sonutur. Rafta bulunabilirlii artrmak iin, aslnda marketin rn satn almaya hazr olmas ancak var olan rn okluu iinde o rnn sipariinin unutulmas sonucu satlamamasndan kaynaklanan bu probleme odaklanlmas gerekmektedir. Uygulamaya balanan lm sistemi bu sorunu da 198

zecek ekilde tasarlanm ve rafta bulunmamann en byk nedeni olan tahmin ve takip problemleri ortadan kaldrlmtr. 5. Yntem Bilimin Uygulanmas Sat temsilcilerinin kullandklar Symbol PDT8100 marka el terminallerine eklenecek yazlmn tasarm almalar proje ekibi tarafndan gerekletirildikten sonra Unileverin stanbuldaki genel mdrlne bizzat gidilerek kodlama ve programn el terminaline yklenme ilemleri bilgi ilem departmanna yaptrlmtr. Yazlm VB.NET ve C# programlar kullanlarak Microsoft SQL Server 2000 Windows CE Edition (SqlServerCE) veritaban zerinde gelitirilmitir. Gn iinde sat temsilcilerinin gzergahlar zerindeki marketlerden sipari alrken el terminaline girdikleri rafta bulunabilirlik ile ilgili veriler normal sipari verileriyle birlikte akam piyasadan dndkten sonra Oracle PL/SQL programa dili ile yazlm Oracle 8i tabanl Uniweb programna eklenecek ve merkezi olarak veriler analiz edilebilecektir(Bkz. Ek 4). El terminallerine eklenen yazlm u ekilde almaktadr: Sat temsilcileri sipari almak iin el terminalinde market mteri seeneini setikten sonra ekil 1de grlen ekranla karlar. Bu ekrandaki, gelitirilen yazlmla sonradan eklenen rafta bulunabilirlik anlamndaki OSA mensne girildiinde ekil 2deki gibi baka bir ekran grntlenmektedir. Rafta bulunan rnler barkodlar okutularak veya elle iaretlendikten sonra istenirse raftaki rn miktar da ekrann st tarafndan birim seilerek girilebilmektedir. Bununla birlikte azalan rnler de sipari srecinde nemli olduundan ekil 3te grld gibi, az, var ve yok seenekleri de rafta bulunabilirlik lmleme sonucunu etkilemeyecek ekilde menye eklenmitir. En son olarak Onayla seilerek ilem kaydedilmektedir. Bu ilemler sonucunda markette o an bulunan rnler el terminaline girilmi olur. Barkodla okutulmayan veya elle girilmeyen rnler ise rafta yok kabul edilir. Bylece ziyaret edilen markette rafta bulunabilirlik lm gerekletirilmi olur. deal sipari alm srecinin ilk basaman oluturan bu ilemlerden sonra sipari almna geen sat temsilcisine el terminalinde listeli rnlerden o an markette bulunmayan ve sipari alm srecinin ilk basamanda az olarak iaretledii rnler gsterilmektedir. Bylece sat temsilcisinin ve market sahibinin rafta olmayan rnleri el terminalinin ekrannda grmeleri salanarak bu rnlerin sipariinin alnmas gerekletirilmektedir. Bu yolla hem rafta bulunabilirlik en doru ekilde llm hem de en nemli rafta bulunmama sebebi olan ve srete darboaz oluturan, biten rnlerin farkna varmama sorunu zlerek rafta bulunabilirlik artrlmtr.

199

6. Uygulama Plan ubat aynda tasarmna balanan yazlmn gelitirilmesi Mart ay ierisinde yaplrken programn esas uygulayclar olacak sat temsilcilerinin program benimsemeleri iin iki haftalk piyasa ziyaretleri yaplmtr. Bu ziyaretler boyunca siparilerini alrken terminalin otomatik yapaca ilemleri elle yapmalar ve listeli SKUlarn var-yok tespitlerini kada not almalar istenmitir. Bu almadan nce ilk olarak sat temsilcilerine bulunabilirlik almasnn birebir satlara olacak faydalarndan bahsedilmitir. 2 hafta sren ve btn Ankaray kapsayan bu n almadan ok olumlu geri bildirimler alnm ve sat temsilcileri birebir listeli rnler

200

zerinden byle bir var-yok almas yaplmasnn yarar konusunda hemfikir olmulardr. Bu alma sonunda hem satlarn hem de SKU eitliliklerinin artt gzlenmitir. Nisan aynda yazlmn tamamlanmasndan sonra bir el terminaline yazlm yklenmi ve proje ekibi tarafndan test edilmitir. Yaplan testler olumlu sonu verdikten sonra pilot uygulama alan olarak seilen Ankarada kullanlan tm el terminallerine program yklenmitir. Yazlmn kullanclar olacak sat temsilcilerinin program renmeleri ve benimsemeleri iin ise iki gnlk bir eitim program dzenlenmitir. Bu eitimde rafta bulunabilirlii lmenin ve programn ilerine nemli bir ek yk getirmeden satlarna byk katklar salayaca konusunda ikna edilmi ve program en hzl ve verimli nasl kullanabilecekleri anlatlmtr. Uygulamann ilk birka gn test amal deerlendirilmi ve proje ekibi de uygulamada kabilecek sorunlar yerinde grmek ve zaman etd almalarnda bulunmak iin sat temsilcileriyle beraber piyasaya kmtr. Piyasaya ziyaretlerinden nce daha verimli olaca ngrlen barkot okutma ynteminin, rnlerin raflarda barkotlar arkaya gelecek ekilde dizildiinden verimsizlie neden olduu, onun yerine listeden el terminali zerindeki oklarla ilerlemenin ok daha kullanl olduu gzlenmitir. Programn kullanlp kullanlmayacan belirleyecek olan zaman etd almalarna gre, ilk gn iin harcanan ortalama sre 6 dakikadr. Bu deerler ve programa alma ve renme sreci gz nnde bulundurulduunda programn verimlilii teyit edilmi ve uygulamaya devam edilmesine karar verilmitir. Yaplacak zaman etd almalar sonucunda bu sreler ok daha aaya ekilebilecektir. Daha sonra yaplan zaman etd almalarnda srenin 6 dakikann da altna dt gzlenmitir. Sat temsilcileri programn sipari srecini kolaylatrd, dzenledii ve rafta olmayan rnler konusunda farkndalk yarattn kendileri de yaayarak gzlemi, bu da program benimsemelerini salamtr. Program 18 Nisandan beri sat temsilcileri tarafndan kullanlmaktadr. Analiz iin yeterli verinin toplanmasndan ve programn etkilerinin gzle grlr hale gelmesinden sonra rafta bulunabilirlikte yaklak %10luk bir artn salanmas ngrlmektedir. Literatrdeki almalarn sonular gz nnde bulundurulduunda rafta bulunabilirlikteki bu artn ciroya katksnn %5 olmas beklenmektedir. Ankara iin bu art ylda $2.58 milyona denk dmektedir. Projenin Trkiye genelinde uygulanmaya balanmas ile Unileverin yllk sat cirosu paralelinde ciro artnn $21.5 milyona kadar kabilecek potansiyeline sahip olduu grlmektedir. Pilot olarak Ankarada uygulanan programdan gelecek verilerin raporlanmasn ve analizini salayacak ve gelecek verilere gre aksiyon 201

alnmasn salayacak ek yazlm ise tm Trkiyede uygulanabilecek ekilde gerekletirilmitir. Program, stanbul merkez ofiste bulunan ana sunucular zerinden alacak ve raporlamalar btn Trkiyeden gelen verilerin merkez ofiste ilenmesiyle gerekleecektir. 7. Genel Deerlendirme Projenin amalar olan rafta bulunabilirlii lecek yntem gelitirilmi ve uygulamaya sokulmutur. Rafta bulunmamann sebepleri arlklarna gre belirlenmi ve rafta bulunabilirlii artracak yntem lm yntemiyle rttrlerek rafta bulunabilirlikte ortalama %10, ciroda ise ylda yaklak $2.58 milyonluk art salanmas ngrlmektedir. 7.1. Projenin firmaya getirdii katklar Bir senelik bir almann rn olan bu proje, irket hedeflerini karlamas asndan Unilever iin ok uygun bir sistemdir. Projenin irkete kazandrd tm katklar ana katklar ve yan katklar olarak snflandrlabilir: Ana Katklar: Unilever, Ankaradaki BA1, BA2, BK ve BM kategorisindeki sat noktalarnda her zaman iin rafta bulunabilirlik deerlerini grebilme avantajna sahip olabilmektedir. Dolaysyla artk Unilever iin llebilir bir rafta bulunabilirlik sz konusudur. Unilever rnlerinin rafta bulunmamasnn en byk sebebi olan takip problemi, dier bir deyile sat temsilcisinin ve market sahibinin bitmi rn gzden karmas ihtimali ortadan kaldrlmtr. Sat temsilcilerinden izlemeleri gereken ideal sipari alm srecindeki bitmi rn bilgilerinin kaydedilmesi, katlar yerine el terminallerine aktarlarak srecin tam olarak ilemesi ve sistematik bir hale gelmesi salanmtr. MAElerin (Market Aktivite Eleman) sat mfettilerinin kontrolnde srekli yapm olduklar penetrasyon almalar (Rafta bulunabilirlik lmlemesi almalar) artk tek bir yerde depolanr hale getirilerek sonular sadece almay yaptran sat mfettiinin deil tm Unileverin yararlanabilecei hale gelmitir. Yan Katklar: Sat noktalarnn ncelikli olarak bulundurmas gereken SKU listeleri oluturularak mteriye cebindeki parasn hangi rne harcamas gerektii bilgisi verilmi, dolaysyla da marketlerdeki eitlilik artmtr. Uniwebden (merkezi sistem) SKUlara, mterilere, promosyon snfna, sat temsilcilerine gre rafta bulunabilirlik lmlemeleri mmkn hale gelmi, bu sayede olas rafta bulunabilirlik ykseli

202

veya dlerine gre planlamaya gitme ve aksiyon alma olanana sahip olunmutur. Sat temsilcisi mterideyken teker teker katalogdaki rnleri tarama probleminden kurtulmu, rafta olmas gereken rnn satna odaklanabilir hale gelmitir. Unilever, rafta bulunabilirlii lmek iin ekstra maliyetlere ve zaman kayplarna girmekten kurtulmutur. 7.2. leriye dnk gelitirme olanaklar El terminali yazlm u anda yetkin olduu BM/SM(Byk/Sper Market) ve KA (Key Account) kategorilerinde kullanlmamaktadr. Bunun yannda sadece Ankarada ve sadece BA (Bakkal) kategorisinde uygulanmaktadr. Bu bilgiler nda projenin ileriye dnk gelitirme olanaklar u ekilde sralanabilir: El terminali yazlm istendii zaman BM/SM ve KA mteri trlerinde kullanlabilir, bu sayede rafta bulunabilirlik sonular daha kapsaml hale gelebilir. Program birka kk dzenlemeyle sadece Ankarada deil tm Trkiyede kullanlr hale getirilebilir ve bu sayede hem ehir ehir hem de tm lkede Unilever rnlerinin rafta bulunabilirlik asndan analizi yaplabilir. Alnacak stok seviyeleriyle mteriler iin optimum stok seviyeleri ek bir yazlmla rahatlkla hesaplanabilir. Dolaysyla stokta bulunan rn miktarna ve bir sonraki teslimat zamanna dek optimum sipari miktar da rahata bulunabilir. u an sat temsilcileri ve sat mfettileri iin kullanlan hedef sistemi tamamen rafta bulunabilirlii artracak ekilde tekrar dzenlenebilir. Dier bir ifadeyle rafta bulunabilirlik ktlar hedef sistem iin iyi bir girdi olabilir.

203

EKLER Ek 1. RB (Rafta bulunabilirlik)

204

Ek 2. Rafta bulunmama sebepleri ve yzdeleri

205

Ek 3. Rafta bulunmama sebep yzdeleri

Ek 4.

206