The Japanese Period (1941-1945) Historical Background World War II and Japanese occupation The Japanese occupation of the

Philippines was the period in the history of the Philippines between 1941 and 1945, when the Empire of Japan occupied American-controlled Philippines during World War II. The invasion of the Philippines started on December 8, 1941 ten hours after the attack on Pearl Harbor in Hawaii. As at Pearl Harbor, the American aircraft were entirely destroyed on the ground. Lacking air cover, the American Asiatic Fleet in the Philippines withdrew to Java on December 12, 1941. General Douglas MacArthur escaped Corregidor on the night of March 11, 1942 in PT-41 bound for Australia; 4,000 km away through Japanese controlled waters. The 76,000 starving and sick American and Filipino defenders in Bataan surrendered to the Japanese on April 9, 1942. The Japanese led their captives on a cruel and criminal Bataan Death March on which 7-10,000 died or were murdered before arriving at the internment camps ten days later. The 13,000 survivors on Corregidor surrendered on May 6, 1942. For over three years and right to the day of the surrender of Japan, the Philippines were to suffer grievously under the depredations of military occupation. General MacArthur discharged his promise to return to the Philippines on October 20, 1944. The landings on the island of Leyte were accomplished massively with an amphibious force of 700 vessels and 174,000 army and navy servicemen. Through December 1944, the islands of Leyte and Mindoro were cleared of Japanese troops. The Japanese Invasion Japan launched a surprise attack on the Philippines on December 8, 1941, just ten hours after the attack on Pearl Harbor. Initial aerial bombardment was followed by landings of ground troops both north and south of Manila. The defending Philippine and United States troops were under the command of General Douglas MacArthur, who had been recalled to active duty in the United States Army earlier in the year and was designated commander of the United States Armed Forces in the Asia-Pacific region. The aircraft of his command were destroyed; the naval forces were ordered to leave; and because of the circumstances in the Pacific region, reinforcement and resupply of his ground forces were impossible. Under the pressure of superior numbers, the defending forces withdrew to the Bataan Peninsula and to the island of Corregidor at the entrance

to Manila Bay. Manila, declared an open city to prevent its destruction, was occupied by the Japanese on January 2, 1942. On January 2, 1942, General MacArthur declared the capital city, Manila, an open city to prevent its destruction. The Philippine defense continued until the final surrender of United States-Philippine forces on the Bataan Peninsula in April 1942 and on Corregidor in May. Most of the 80,000 prisoners of war captured by the Japanese at Bataan were forced to undertake the infamous "Bataan Death March" to a prison camp 105 kilometers to the north, it started from Marivelez, Bataan up to Capaz, Tarlac and another 100 km to reach Camp ODonell for 6 days. It is estimated that as many as 10,000 men, weakened by disease and malnutrition and treated harshly by their captors, died before reaching their destination. Quezon and Osmea had accompanied the troops to Corregidor and later left for the United States, where they set up a government in exile. MacArthur was ordered to Australia, where he started to plan for a return to the Philippines. The Japanese occupation The Japanese military authorities immediately began organizing a new government structure in the Philippines. Although the Japanese had promised independence for the islands after occupation, they initially organized a Council of State through which they directed civil affairs until October 1943, when they declared the Philippines an independent republic. Most of the Philippine elite, with a few notable exceptions, served under the Japanese. Philippine collaboration in Japanese-sponsored political institutions - which later became a major domestic political issuewas motivated by several considerations. Among them was the effort to protect the people from the harshness of Japanese rule (an effort that Quezon himself had advocated), protection of family and personal interests, and a belief that Philippine nationalism would be advanced by solidarity with fellow Asians. Many collaborated to pass information to the Allies. The Japanesesponsored republic headed by President Jos P. Laurel proved to be unpopular. Japanese occupation of the Philippines was opposed by increasingly effective underground and guerrilla activity that ultimately reached large-scale proportions. Postwar investigations showed that about 260,000 people were in guerrilla organizations and that members of the anti-Japanese underground were even more numerous. Their effectiveness was such that by the end of the war, Japan controlled only twelve of the forty-eight provinces. One major resistance group in the Central Luzon area was furnished by the Huks, Hukbalahap (Hukbo ng Bayan Laban sa Hapon), or the People's Anti-Japanese Army organized in early 1942 under the leadership of Luis Taruc, a communist party member since 1939. The Huks armed some 30,000 people and extended their control over much of Luzon. Other guerrilla units were attached to the SWPA, and were active throughout the archipelago.

End of the Japanese occupation On October 20, 1944, MacArthur's Allied Forces landed on the island of Leyte accompanied by Osmea, who had succeeded to the commonwealth presidency upon the death of Quezon on August 1, 1944. Landings then followed on the island of Mindoro and around the Lingayen Gulf on the west side of Luzon, and the push toward Manila was initiated. The Commonwealth of the Philippines was restored. Fighting was fierce, particularly in the mountains of northern Luzon, where Japanese troops had retreated, and in Manila, where they put up a last-ditch resistance. The Philippine Commonwealth troops and the recognized guerrilla fighter units rose up everywhere for the final offensive. Fighting continued until Japan's formal surrender on September 2, 1945. The Philippines had suffered great loss of life and tremendous physical destruction by the time the war was over. An estimated 1 million Filipinos had been killed, a large proportion during the final months of the war, and Manila was extensively damaged. Philippine literature During sa Japanese Period Between 1941-1945, Philippine Literature was interrupted in its development when the Philippines were again conquered by another foreign country, Japan. Philippine literature in English came to a halt. Except for the TRIBUNE and the PHILIPPINE REVIEW, almost all newspapers in English were stopped by the Japanese. This had an advantageous effect on Filipino Literature, which experienced renewed attention because writers in English turned to writing in Filipino. Juan Laya, who use to write in English turned to Filipino because of the strict prohibitions of the Japanese regarding any writing in English. The weekly LIWAYWAY was placed under strict surveillance until it was managed by Japanese named Ishiwara. In other words, Filipino literature was given a break during this period. Many wrote plays, poems, short stories, etc. Topics and themes were often about life in the provinces. A. FILIPINO POETRY DURING THIS PERIOD The common theme of most poems during the Japanese occupation was nationalism, country, love, and life in the barrios, faith, religion and the arts. Three types of poems emerged during this period. They were:

1. Haiku a poem of free verse that the Japanese like. It was made up of 17 syllables divided into three lines. The first line had 5 syllables, the second, 7 syllables, and the third, five. The Haiku is allegorical in meaning, is short and covers a wide scope in meaning. 2. Tanaga a poem consisting of four lines with each line equally having between seven and nine syllables. Each line had 17 syllables and its also allegorical in meaning. 3. Karaniwang Anyo (Usual Form) like those mentioned earlier in the beginning chapters of this book. B. FILIPINO DRAMA DURING THE JAPANESE PERIOD The drama experienced a lull during the Japanese period because movie houses showing American films were closed. The big movie houses were just made to show stage shows. Many of the plays were reproductions of English plays to Tagalog. The translators were Francisco Soc Rodrigo, Alberto Concio, and Narciso Pimentel. They also founded the organization of Filipino players named Dramatic Philippines. A few of play writers were: 1. Jose Ma. Hernandez wrote PANDAY PIRA 2. Francisco Soc Rodrigo wrote sa PULA, SA PUTI 3. Clodualdo del Mundo wrote BULAGA (an expression in the game Hide and Seek). 4. Julian Cruz Balmaceda wrote SINO BA KAYO?, DAHIL SA ANAK, and HIGANTE NG PATAY. C. THE FILIPINO SHORT STORY DURING THE JAPANESE PERIOD The field of the short story widened during the Japanese Occupation. Many wrote short stories. Among them were: Brigido Batungbakal, Macario Pineda, Serafin Guinigindo, Liwayway Arceo, Narciso Ramos, NVM Gonzales, Alicia Lopez Lim, Ligaya Perez, and Gloria Guzman. Kathang Pilipino ng 1943 (The 25 Best Pilipino Short Stories of 1943), 1944, a collection of the prize-winning stories of a contest sponsored by the Japanese government. The best writings in 1945 were selected by a group of judges composed of Francisco Icasiano, Jose Esperanza Cruz, Antonio Rosales, Clodualdo del Mundo and Teodoro Santos. As a result of this selection, the following got the first three prizes: First Prize: Narciso Reyes with his LUPANG TINUBUAN Second Prize: Liwayway Arceos UHAW ANG TIGANG NA LUPA Third Prize: NVM Gonzales LUNSOD NAYON AT DAGAT-DAGATAND.

PHILIPPINE LITERATURE IN ENGLISH (1941-1945) Because of the strict prohibitions imposed by the Japanese in the writing and publishing of works in English, Philippine literature in English experienced a dark period. The few who dared to write did so for their bread and butter or for propaganda. Writings that came out during this

period were journalistic in nature. Writers felt suppressed but slowly, the spirit of nationalism started to seep into their consciousness. While some continued to write, the majority waited for a better climate to publish their works. Noteworthy writer of the period was Carlos P. Romulo who won the Pulitzer Prize for his bestsellers I SAW THE FALL OF THE PHILIPPINES, I SEE THE PHILIPPINES RISE and his MOTHER AMERICA AND MY BROTHER AMERICANS. Journalists include Salvador P. Lopez, Leon Ma. Geurrero, Raul Manglapuz and Carlos Bulosan. Nick Joaquin produced THE WOMAN WHO LOOKED LIKE LAZARUS. Fred Ruiz Castro wrote a few poems. F.B. Icasino wrote essays in The Philippine Review. Carlos Bulosans works included THE LAUGHTER OF MY FATHER (1944), THE VOICE OF BATAAN, 1943, SIX FILIPINO POETS, 1942, among others. Alfredo Litiatco published With Harp and Sling and in 1943, Jose P. Laurel published Forces that Make a Nation Great. Radio broadcasts echoed the mingled fear and doubts in the hearts of the people. Other writers of this period were Juan Collas (19440, Tomas Confesor (1945), Roman A. de la Cruz and Elisa Tabuar.)

Pakikisama Sa iyong mga kapwa Dulot ay saya. EXAMPLES OF PHILIPPINE LITERATURE DURING JAPANESE PERIOD POETRY HAIKU PAG-IBIG Nakakakilig Kung ikay umiibig Sarap sa dibdib. KAIBIGAN Ang kaibigan Iyong malalapitan Sa kagipitan. FAITH Mabuting gawa Mayroong gantimpala Galing sa AMA. KATAPUSAN Di mapipigil Kung Diyos ang kumitil Sa buhay-linsil. PAKIKISAMA Pakikisama Sa iyong mga kapwa Dulot ay saya. TANAGA AKLAT Ang aklat kong makapal 'King pinakamamahal Kahit nakauutal Talagang magtatagal INA Isinugo ng Diyos Kung magmahal ay lubos Sadyang inilaan Buhay ma't kamatayan PAG-IBIG Wala iyan sa pabalat at sa puso nakatatak, nadaramat nalalasap ang pag-ibig na matapat. GALIT Ang damdamiy sumisikdo sa balitang di-totoo; habang silay nanunudyo, poot nag-aalimpuyo.

THE MARCH OF DEATH by: Bienvinedo N. Santos

Were you one of them, my brother, whom they march under the April sun And flogged to bleeding along the roads we knew and loved? March my brother, march! The springs are clear beyond the road There is rest at the foot of the hill. We were young together, So young and unafraid; Walked those roads, dusty in the summer sun, Brown pools and mud in the December rains; Ran barefoot along the beaten tracks in the cane fields, Planted com after the harvest months. Here, too, we fought and loved, Shared our dreams of a better place Beyond those winding trails. March, my brother march! The springs are clear beyond the road At the foot of the hill is rest. We knew those roads by heart Told places in the dark By the fragrance of the garden hedge In front of uncle's house; The clatter of wooden shoes on the bamboo bridge, The peculiar rustling of the bamboo groves Beside the house where Celia lived. Did you look through the blood in your eyes For Celia sitting at the window As the thousands upon thousands of you Walked and died on the burning road? If you died among the hundreds by the roadside, It should have been by the bamboo groves With the peculiar rustling in the midnight. No, you have not died; you cannot die! I have felt your prayer touch mt heart As i walked along the crowded streets of America. And we would walk those roads again one April mom, Listen to the sound of working men Dragging tree trunks from the forest, Rebuilding homes- laughing again, Sowing the field with grain, fearless of death From cloudless skies. You would be silent, remembering The many young bodies that lay mangled by the roadside; The agony and the moaning and the silent tears; The gin of yellow men, their blood-stained blades opaque in the sun.

I would be silent, too, have nothing to say. What matters i the winters were better cold And loneliness stalked my footsteps on the snow?

Sa Pula, Sa Puti
Ni Francisco "Soc" Rodrigo Kulas: Ahem! E, kumusta ka ngayong umaga, Celing. Celing: Mabuti naman, Kulas. Salamat at naalala mo akong kamustahin. Kulas: Si Celing naman, bakit naman ganyan ang sagot mo sa akin? Celing: Sapagkat pagkidlat ng mata mo sa umaga, wala ka ng iniisip kamustahin at himasin kundi ang iyong tinali. Tila mahal mo ang tinali mo kaysa sa akin. Kulas: Ano ka ba naman, Celing, wala ng mas mahal pa sa akin sa buhay na ito kundi ang asawa. (Ilalagay ang kamay sa balikat ni Celing). Celing: Siya nga ba? Ngunit kung nakikita kong hinihimas mo ang iyong tinali, ibig ko ng kung minsang mainggit at magselos. Kulas: Ngunit Celing, alam mo namang kaya ko lamang inaalagaang mabuti ang mga tinaling ito ay para sa atin din. Sila ang magdadala sa atin ng grasya. Celing: Grasya ba o disgrasya, gaya ng karaniwang nangyayari? Kulas: Huwag mo sanang ungkatin ang nakaraan. Oo, ako nga'y napagtalo noong mga nakaraang araw, sapagkat noon ay hindi pa ako bihasa sa pagpili at paghimas ng manok. Ngunit ngayon ay marami na akong natutuhan, mga bagong sistema. Celing: At noong nakaraang Linggo, noong matalo ang iyong talisain, hindi mo pa ba alam ang mga bagong sistema. Kulas: Iyon ay disgrasya lamang, Celing, makinig ka. Alam mo, kagabi ay nanaginip ako. Napanaginipan kong ako'y hinahabol ng isang kalabaw na puti. Kalabaw na puti, Celing! Celing: E ano kung puti? Kulas: Ang pilak ay puti, samakatwid ang ibig sabihin ay pilak. At ako'y hinahabolHinahabol ako ng pilakng kuwarta! Celing: Ngunit ngayon ay wala nang kuwartang pilak. Kulas: Mayroon pa, nakabaon lang. kaya walang duda, Celing. Bigyan mo lamang ako ng limang piso ngayon ay walang salang magkakuwarta tayo. Celing: Ngunit, Kulas, hindi ka pa ba nadadala sa mga panaginip mong iyan? Noong isang buwan, nanaginip ka ng ahas na numero 8. Ang pintakasi noon ay nation sa a-8 ng Pebrero at sabi mo'y kuwarta na ngunit natalo ka ng anim na piso. Kulas: Oo nga, ngunit ang batayan ko ngayon ay hindi lamang panaginip. Pinag-aralan kong mabuti ang kaliskis at ang tainga ng manok na ito. Ito'y walang pagkatalo, Celing. Ipinapangako ko sa iyo, walang sala tayo ay mananalo. Celing: Kulas, natatandaan mo bang ganyan-ganyan din ang sabi mo sa akin noong isang Linggo tungkol sa manok mong talisain? At ano ang nangyari? Nagkaulam tayo ng pakang na manok. Kulas: Sinabi ko nang iyon ay disgrasya!

(Maririnig uli ang sigawan sa sabungan. Maiinip si Kulas). Sige na, Celing. Ito na lamang. Pag natalo pa ang manok na ito, hindi na ako magsasabong. Celing: Totoong-totoo? Kulas: Totoo. Sige na, madali ka at nagsusultada na. sige na, may katrato ako sa susunod na sultada. Pag hindi ako dumating ay kahiya-hiya. (Titingnan ni Celing ang pagkakabalisa ni Kulas at maisip na walang saysay ang pakikipagtalo pa, iiling-iling na dudukot ng salapi sa kanyang bulsa). Celing: O, Buweno, kung sa bagay, ay tatago lamang ako ng pera. O, heto. Huwag mo sana akong sisihan kung mauubos ang kaunting pinagbilhan ng ating palay. Kulas: (Kukunin ang salapi) Huwag kang mag-alala, Celing, ito'y kuwarta na. seguradong-segurado! O, Buweno, diyan ka muna. (Magmamadaling lalabas si Kulas, ngunit masasalubong si Sioning sa may pintuan.) Sioning: Kumusta ka, Kulas? Kulas: (Nagmamadali) KumustaeehSioning didispensahin mo ako. Ako lang ay nagmamadali. Eheste nandiyan si Celing! Heto si Sioning. Buwena-diyan ka na. (Lalabas si Kulas). Sioning: Celing, ano ba ang nangyayari sa iyong asawa? Tila pupunta sa sunog. Celing: Ay, Sioning, masahol pa sa sunog ang pupuntahan. Pupunta na naman sa sabungan. Sioning: Celing, talaga bang Celing: Sandali lang ha, Sioning. (Sisigaw sa gawing kusina). Teban! Teban! Teban! Teban: (Masunurin ngunit may kahinaan ang ulo). Ano po iyon Aling Celing? Celing: (Kukuha ng limang piso sa bulsa at ibibigay kay Tebang). O heto, Teban, limang pisoNagpunta na naman ang amo mo sa sabungan. Madali, ipusta mo ito. Madali ka at baka mahuli! Teban: (Nagmamadaling itinulak ni Celing sa labas). Sioning: Ipusta ang limang piso! Ano ba ito, Celing, ikaw man ba'y naging sabungera na rin? Celing: Si Sioning naman. Hindi ako sabungera! Ngunit sa tuwing magsasabong si Kulas ay pumupusta rin ako. Sioning: AHindi ka sabungera, ngunit pumupusta ka lamang sa sabong? Hoy, Celing, ano ba ang pinagsasabi mo? Celing: O, Buweno, Sioning, maupo ka't ipaliliwanag ko sa iyo. Ngunit huwag mo namang ipaalam kaninuman. Sioning: Oo, huwag kang mag-alala sa akin. Celing: Alam mo, Sioning, ako'y pumupusta sa sabong upang huwag kaming matalo. Sioning: Ah, pumupusta ka sa sabong upang huwag kayong matalo. Celing pinaglalaruan mo yata ako. Celing: Hindi. Alam mo'y marami kaming nawawalang kuwarta sa kasasabong ni Kulas. Nagaalaala akong darating ang araw na magdidildil na lamang kami ng asin. Pinilit kong siya'y pigilin.

Ngunit madalas kaming magkagalit. Upang huwag kaming magkagalit at huwag maubos ang aming kuwarta, ay umisip ako ng paraan. May isang buwan na ngayon, na tuwing pupusta si Kulas sa kaniyang manok ay pinupusta ko si Teban sa sabungan upang pumusta sa manok na kalaban. Sioning: (May kahinaan din ang ulo). Sa anong dahilan? Celing: Puwes, kung matalo ang manok ni Kulas ay nanalo ako. At kung ako nama'y matalo at nanalo si Kulas, kaya't anuman ang mangyari ay hindi nababawasan ang aming kuwarta.Sioning. A siya nga. Siya nga pala naman. (Mag-uumpisang Maririnig ang sigawan buhat sa sabungan). Celing: Hayan, nagsusultada na marahil. Naku, sumasakit ang ulo ko sa sigawang iyan. Sioning: Ikaw kasi, eh. Sukat ka bang pumili ng bahay sa tapat ng sabungan. Celing: Ano bang ako ang pumili ng bahay na ito. Ang gusto kong bahay ay sa tabi ng simbahan, ngunit ang gusto ni Kulas ay sa tabi ng sabungan. Sioning: (Lalong lalakas ang sigawan). Ah, siya nga pala, Celing naparito ako upang ibalita sa iyo na dumating na ang rasyon ng sabon sa tindahan ni Aling Kikay. Baka tayo maubusan. Celing: Hindi, siyempre ipagtitira tayo ni Aling Kikay. Sayang lamang ang pagkukumare namin. (Dudungaw) O heto na nga si Teban. Tumatakbo. (Papasok si Teban na may hawak na dalawang lilimahin). Teban: (Tuwang-tuwa) Nanalo tayo, Aling Celing, nanalo tayo! (Ibibigay ang salapi kay Aling Celing. Agad-agad namang itatago ito.) Celing: Mabuti Teban, o magpunta ka na sa kusina. Baka dumating na si Kulas ay mahalaga ang ating ginagawa. (Magmamadaling lalabas si Teban). Sioning: O, Buweno, lumakad na tayo, Celing. (Kukunin ni Celing ang tapis niyang nakasampay sa isang silya. Aalis na sila. Papasok si Kulas na tila walang kasigla-sigla). Celing: Ano ba, Kulas, tila hindi ka inabutan ng kalabaw na puti. Kulas: (Mainit ang ulo) Huwag mo ngang banggitin iyan. Talagang ako'y malas. Celing, uyo'y disgrasya kamang. Ang aking manok ay nananalo hanggang sa huling sandali. Talagang wala akong suwerte! Celing: Iyan ang hirap sa sugal, Kulas, walang pinaghahawakan kundi suwerte! Kulas: Talagang buwisit ang sabong! Isinusumpa ko na ang sabong! Ni ayaw ko nang Makita ang anino ng sabungang iyan. Celing: Nawa'y magkatotoo na sana iyan, Kulas. Kulas: Oo, Celing, ipinapangako ko sa iyo, hindi na ako magsasabong kailanman. Celing: Buweno, magpalamig ka muna ng ulo. Pupunta lang kami kay Kumareng Kikay upang bumili ng sabon. (Lalabas sina Celing at Sioning. Sisindihan ang natitirang kalahati ng sigarilyo, hihithit at pagkatapos ay ihahagis sa sahig at papadyakan. Pupunta sa isang silya at uupong may kalumbayan.)

Castor: Hoy, Kulas kumusta na? Kulas: Ay, Castorat lagi na lamang akong natatalo. Talagang ako'y malas! Akalain mo bang kanina'y natalo pa ako? Tingnan mo lang, Castor. Noong magsagupaan ang mga manok ay lumundag agad ang manok ko at pinalo nang pailalim ang kalaban. Nagbuwelta pareho, at naggirian na parang buksingero. Biglang sabay na lumundag at nagsugapaan (nagsagupaan?) sa hangin. Palo diyan, palo dini ang ginawa ng aking manok. Madalas tamaan ang kalaban, ngunit namortalan. Sige ang batalya nila sa hangin, at tumaas ang balahibo. Unang lumagapak ang kalaban., patihaya. Lundag ang aking manok. Walang sugat at patayo, ngunit alam mo kung saan lumagpak? Castor: O saan? Kulas: Sa tari ng kalaban. Talagang ayaw ko na ng sabong. Castor: Bakit naman? Wala pa namang maraming natatalo sa iyo. Kulas: Ano bang walang marami? Halos, tutong na laang ang natitira sa aming natitipon. Castor: Ngunit hindi tamang katwiran ang huwag ka nang magsabong. Kulas: Ano bang hindi tama? Castor: Sapagkat pag hindi ka na nagsabong ay Talagang patuluyan nang perdida ang kuwartang natalo sa iyo. Samantalang kung ikaw ay magsasabong pa maaaring makabawi! Kulas: Hindi Castor, lalo lang akong mababaon. Tama si Celing. Ang sugal ay suwerte-suwerte lamang, at masama ang aking suwerte. Castor: Ano bang suwerte-suwerte? Iyan ay hindi totoo. Tingnan mo ako, Kulas, ako'u hindi natatalo sa sabong. Kulas: Mano nga lang magtigil ka Castor. Kung hindi sana nakikita na ang lahat ng manok mo ay laging nakabitin kung iuwi. Castor: Ito si Kulas, nabastos ka na nga pala sa huwego. Oo, natatalo nga ang aking manok ngunit nananalo ako sa pustahan! Kulas: Ngunit paano iyan? Castor: Taong itopumupusta ako, hindi sa aking manok, kundi sa kalaban. Kulas: Eh, kung magkataong ang manok mo ang manalo? Castor: Hindi maaaring manalo ang aking manok. Ginagawan ko ng paraan. Kulas: Hoy, Castor, maano nga lang huwag mo akong biruin. Masama ang ulo ko ngayon. Castor: Ano bang biro ang sinasabi mo? Ito'y totoo. At kung di lamang kita kaibigan, ay hindi ko sasabihin sa iyo. Kulas: Ngunit, Castor, paano mangyayari iyan? Castor: Talaga bang gusto mo malaman? Kulas: Aba, oo. Sige na. Castor: O, Buweno, kunin mo ang isa sa iyong mga tinali at ipapaliwanag ko sa iyo. Kulas: Kahit ba alin sa aking tinali? Castor: Oo, kahit alin, sige, kunin mo. (Lalabas si Kulas patungo sa kusina. Babalik na may dalang tinali.) Kulas: (Ibibigay ang tinali kay Castor). O heto, Castor. Castor: Ngayon, kumuha ng isang karayom. Kulas: Karayom? Castor: Oo, karayom. Iyong ipinanahi! Kulas: Ah (Pupunta sa kahong kunalalagyan ng panahi ni Celing at kukuha ng isang karayom.) O heto ang karayom.

Castor: (Hawak ang tinali sa kaliwa at ang karayom sa kanan.) O halika rito at magmasid ka. Ang lahat ng manok ay may litid sa paa na kapag iyong dinuro ay hihina ang paa. Tingnan mo (Anyong duduruin ni Castro ang hita ng tinali.) Hayan! (Ibababa ang tinali.) Tingnan mo. Matuwid pang lumakad ang tinaling iyan. Walang sinumang makahahalata sa ating ginawa, ngunit mahina na ang paang ating dinuro, at ang manok na iyan ay hindi makapapalo. Kulas: Samakatuwid ay hindi na nga maaaring manalo ang manok na iyanSiguradong matatalo. Castor: Natural, ngayon, ang dapat na lamang gawin ay magpunta sa sabunganilaban ang manok na iyanat pumunta nang palihim sa kalaban. Kulas: Siya nga pala. Magaling na paraan! Castor: Nakita mo na? Ang hirap sa iyo ay hindi mo ginagamit ang ulo mo. Kulas: (Balisa) Ngunit, Castor, hindi ba iya'y pandaraya? Castor: Oo, pandarayangunit po Diyos! Sino bang tao ang nagkakuwarta sa sugal na hindi gum,agamit ng daya? At bukod diyan, ay marami nang kuwartang natalo sa iyo. Ito'y gagawin mo lamang upang makabawi. Ano ang sama niyan? Kulas: Siya nga, Castor, kung sa bagay, malaki na ang natatalo sa akin. Castor: At akala mo kay, sa mga pagkatalo mong iyan ay hindi ka dinaya. Kulas: Kung sa bagay Castor: Nakita mo na. Hindi ka mandaraya, Kulas. Gaganti ka lamang. Kulas: Siya nga, may katwiran ka. Castor: Oehano pa ang inaantay mo? Tayo na. Kulas: EsteCastorehhintayin lamang natin si Celing, ang aking asawa. Castor: Bakit, ano pa ang kailangan? Kulas: Alam mo na ang aking asawa ang may hawak ng supot sa bahay na ito. Castor: Naku, itong si Kulas! Talunan na sa sabungan ay dehado pa sa bahayBuweno, hintayin mo siya, ngunit laki-lakihan mo ang iyong hihingin, ha? At nang makaitpak tayo ng malaki-laki. Kulas: OoEsteCastor Castor: O, ano na naman? Kulas: Ehmalapit na segurong dumating si Celingalam mo'y ayaw kong Makita ka niya rito. Huwag ka sanang magagalit kung maaari lang ay umalis ka na. Castor: (Tatawa) Ooaalis na ako. Mabuti nga at nang makahanap na ako ng kareto ng manok mo. Sumunod ka agad, ha? Pagdating mo roon malalaban agad iyan. Kulas: Buweno, diyan ka na. Laki-lakihan mo lang ang tipak ha? (Lalabas si Castor. Ngingiti si Kulas, hihimas-himasin ang kanyang tinali, at hahangaan ang nadurong hita ng tinali. Papasok sina Celing at Sioning.) Celing: Ano ba yan, Kulas? At akala ko ba'y Isinusumpa mo na ang sabungan? Kulas: (Lulundag na palapit.) Celing, ngayon na lamang. Walang salang tayo ay makababawi. Celing: Naku, itong si Kulas, parang presyo ng asukal. Oras-oras ay nagbabago. Kulas: Celing Talagang ngayon na lamang! Pag natalo pa ako ay patayin mo na ang lahat ng

aking tinali. Ipinangangako ko sa iyo. Celing: Ngunit baka pangako na naman ng napapako. Kulas: Hindi, Celing! Hayan si Sioning, siya ang testigo. Sioning: (Kikindatan si Celing) Siya nga naman. Celing, bigyan mo na, ako ang testigo. Celing: O buweno, ngunit tandaan mo, ito na lamang ha? Kulas: Oo, Celing, itaga mo sa bato! Celing: Magkano ba ang kailangan mo? Kulas: Ehdalawampung piso lamang. Celing: Dalawampung piso? Sioning: Susmaryosep! Kulas: Oo, Celing. Dalawampung piso, upang tayo ay makabawi. (Mag-aatubili si Celing). Sioning: Sige na, Celing. Tutal ito naman ay kahuli-hulihan. Celing: O buweno, heto. (Bibigyan ng dalawampung piso si Kulas. Kukunin ang salapi sa baul) Kulas: (Kukunin ang salapi) Ay, salamat sa iyo, Celing. Ito'y kuwarta na. Hindi ka magsisisi. O buweno, diyan na muna kayo, hane? (Magmamadaling lalabas si Kulas na dala ang kanyang tinali). Celing: (Susundan ng tingin si Kulas hanggang nasa malayo na) Teban! Teban! Sioning: Teban, madali ka! (Papasok si Teban buhat sa kusina) Teban: Opo, opo, Aling Celing. Celing: O heta ang pera. Nasa sabungan na naman ang iyong amo. Sioning: Madali ka. Teban, ipusta mo iyan sa manok ng kalaban. Teban: (Magugulat sa dami ng salapi). Dalawampung piso ito a Celing: Oo, dalawampung piso. Sige, madali ka na. Teban: (Hindi maintindihan) ito ba'y itotodo ko? Sioning: Oo, todo. Teban: Opo, naku! Malaking halaga ito (lalabas si Teban). Celing: Ikaw naman, Sioning, bakit inayunan mo pa si Kulas? Sioning: Hindi bale. Tutal, wala naman kayo sa pagkatalo. Celing: Kung sa bagay. Ngunit hindi lamang ang kuwarta ang aking ipinagdaramdam. Sioning: Eh ano pa? Celing: Ang iba pang masasamang bunga ng bisyoSioning, alam mo namang ang bisyo ay nagbubuntot. Karaniwang kasama ng bisyo a ng pandaraya, pagnanakawat kung anu-ano pa. Sioning: Ngunit nangako naman si Kulas na ito na ang huli. Celing: Oo nga, ngunit isulat mo sa tubig ang pangakong iyan.

(Lalong lalakas ang sigawan) Sioning: Ang hirap sa iyo, Celing, ehindi mo tigasan ang loob mo. Tingnan mo ako. Noong ang aking asawa ay hindi makatkat sa monte, pinuntahan ko siya isang araw sa kanilang klub at sa harap ng lahat minura ko siya mula ulo hanggang talampakan. E, di mula noo'y hindi na siya nakalitaw sa klub. Celing: Ngunit natatandaan mo ba Sioning na ikaw nama'y hindi nakalabas ng bahay nang may limang araw, hindi ba dahil sa nangingitim ang buong mukha mo? Sioning: Oo nga, ngunit iyon ay sandali lamang. Pagkaraan niyon ay esta bien, tsokolate na naman kami. Celing: Hindi ko yata magagawa iyon. Magaan pa sa akin ang magtiis lamang. (Agad huhupa ang sigawan). Sioning: Ayan, tila tapos na ang sultada. Sino kaya ang nanalo? Celing: Malalaman natin pagdating ni Teban. Siya'y umuwi agad, upang huwag silang mag-abot ni Kulas. Sioning: Celing, mag-iingat ka naman sa pagtitiwala ng pera kay Teban. Celing: Huwag mong alalahanin si Teban. Siya'y mapagkakatiwalaan. Sioning: Siya nga, ngunit tandaan mong ang kuwarta ay Mainit kapag nasa palad na ng tao. Celing: Huwag kang mag-alala (Papasok si Teban) Teban: (Walang sigla) Aling Celing, natalo po tao. Celing: A, natalo. O hindi bale. Tutal nanalo naman si Kulas. Buweno, Teban, magpunta ka na sa kusina at baka dumating ang iyong amo. (Lalabas si Teban) Sioning: Talagang magaan ang paraan mong iyan, Celing. Celing: (Nalulungkot) Siya nga. Sioning: O, Celing bakit ka malungkot? Celing: Dahil sa nanalo si Kulas. Sioning: O, e ano ngayon. Kay nanalo si Kulas, kay manalo ka, hindi naman mababawasan ang iyong kuwarta. At ikaw pa rin lamang ang maghahawak ng supot. Celing: Oo nga, ngunit ang alaala ko'yNgayong manalo si Kulas, lalo siyang maninikit sa sabungan. (Papasok si Kulas na nalulumbay). Kulas: Ay, Celing, Talagang napakasama ng aking suwerte! Hindi na ako magsasabong kailanman. Sioning: Ha? Celing: Ano kamo? Kulas: Talagang buwisit ang sabong! Isinusumpa ko na! Celing: Ngunit, Kulas hindi ba't nanalo ka? Kulas: Hindi, natalo na naman ako! At natodas ang dalawampung piso! Celing: (May hinala) Kulas, huwag mo sana akong ululin. Alam kong nanalo ka. Kulas: Sino ba ang may sabi sa iyong ako'y nanalo? Bakit ba ako nakinig sa buwisit na si Castor. Celing: Kulas, hindi mo ako makukuha sa drama. Isauli mo rito ang dalawampung piso.

Kulas: Diyos na maawain, saan ako kukuha? Celing: (Lalo pang maghihinala) Teka, baka kaya ikaw Kulas, ay mayroon nang kulasisiat ipinatuka ang dalawampung piso. Kulas: Celing, ano bang kaululan ito? Isinusumpa kong natalo ang dalawampung piso. Sino baga ang nagkwento sa iyo na ako'y nanalo. Celing: Si Teban. Nanggaling siya sa sabungan. Sioning: (Magliliwanag ang mukha) A teka, Celing, baka si Teban ang kumupit ng kuwarta. Celing: Siya nga pala. Sioning: Sinabi ko na sa iyo, huwag kang masyadong magtitiwala. (Pupunta si Celing sa pintuan ng kusina). Celing: Teban! Teban! (Lalabas si Teban) Teban: Ano po iyon? Celing: Teban, hindi ko akalain na ikaw ay magnanakaw. Teban: Magnanakaw? Ako? Bakit po? Celing: At bakit pala? Isauli mo rito ang pera. Teban: Alin pong pera? Celing: Ang dalawampung pisong dala mo sa sabungan kanina. Teban: Aba e, natalo po, e. Celing: Sinungaling! Ano bang natalo! Kung natalo ka, nanalo sana si Kulas. Ngunit natalo sa Kulas, samakatuwid nanalo ka. Teban: (Hindi maintindihan) Ha? Ano po? Kung ako'y nataloay Kulas: 'Tay kayo. Tila gumugulo ang salitaan. Teban, ikaw ba'y pumusta sa sabong kanina? Teban: Opo. Kulas: Saan ka nagnakaw ng kuwarta? Teban: Kay Aling Celing po. Kulas: Ha? Nagnakaw ka kay Aling Celing? Teban: Ehindi po. Pinapusta po ako ni Aling Celing. Kulas: A, ganoon! Hoy, Celing pinipigilan mo ako sa pagsabong, ha? Ikaw pala'y sabungerang pailalim. Sioning: Hindi, Kulas, pumupusta lamang si Celing sa kalaban ng manok mo. Kulas: (kay Celing) Aat ako pala'y kinakalaban mo pa, ha? Celing: Huwag kang magalit, Kulas. Ako'y pumupusta sa manok na kalaban para kahit ikaw ay manalo o matalo ay hindi tayo awawalan. Kulas: Samakatuwid, kahit pala manalo ang aking manok ay bale wala rin. Sioning: Siya nga at kahit naman matalo ay bale mayroon din. Kulas: E, sayang lamang ang kahihimas at kabubuga ko ng usok sa manok. Ako pala'y parang ulol na Celing: Teka muna. Ang liwanagin muna natin ay ang dalawampung piso. Teban, saan mo dinala ang pera?

Kulas: Celing, ako man ay natalo sa pinupustahan sapagkat sa manok ng kalaban din ako pumusta. Sioning: Naku, at lalong nag-block out. Celing: (Kay Kulas) Pumusta ka sa kalaban ng manok mo? Kulas: Oo, alam mo'y pinilayan ko ang aking tinali upang seguradong matalo at pumusta ako sa manok ng kalaban. Ngunit, kabibitiw pa lamang ay tumakbo na ang diyaskeng manok ng kalaban at nanalo ang aking manok. Celing: Agusto mong maniyope? Ikaw ngayon ang matitiyope (Tatawa) Kulas: Aba, at nagtawa pa. Sioning: Siyanga. Bakit ka nagtatawa, Celing? Celing: (Tumatawa pa) Sapagkat ako'y tuwang-tuwa, Sioning, dito ka maghapunan mamayang gabi. At anyayahon mo sina Kumareng Kikay at ang iba pang kaibigan. Ako'y maghahanda. Kulas: Ha! Maghahanda? Celing: Oo, Teban, ihanda mo ang mga palayok, ha? At hiramin mo ang kaserola ni Ate Nena. Teban: Opo, opo. (Lalabas sa pintuan ng kusina) Kulas: Ngunit paano tayo maghahanda? Ngayon lang ay natalunan tayo ng mahigpit apatnapung piso. Celing: Hindi bale. Ibig kong ipagdiwang ang iyong huling paalam sa sabungan. Kulas: Huling paalam? Celing: Oo, sapagkat ikaw ay nangako at nanumpa at bukod diyan hindi na tayo kailangang bumili pa ng ulam. Kulas: Bakit? Celing: Mayroon pang anim na tinali sa kulungan. Aadobohin ko ang tatlo at ang tatlo ay sasabawan. (Tatawa sina Sioning at Celing. Hindi tatawa si Kulas ngunit pagkailang saglit ay tatawa rin siya. Mag-uumpisa na naman ang sigawan sa sabungan ngunit makikita sa kilos ni Kulas na kailanman ay hindi na siya magsasabong.)

MY FATHER GOES TO COURT by Carlos Bulosan When I was four I lived with my mother and brothers and sisters in a small town on the island of Luzon. Father's farm had been destroyed in 1918 by one of our sudden Philippine floods, so for several years afterward we all lived in the town, though he, preferred living in the country. We had a next-door neighbor, a very rich man, whose sons and daughters seldom came out of the house. While we boys and girls played and sang in the sun, his children stayed inside and kept the windows closed. His house was so tall that his children could look in the window of our house and watch us as we played, or slept, or ate, when there was any food in the house to eat.

Now, this rich man's servants were always frying and cooking something good, and the aroma of food was wafted down to us from the windows of the big house. We hung about and took all the wonderful smell of the food into our beings. Sometimes, in the morning, our whole family stood outside the window of the rich man's house and listened to the musical sizzling of thick strips of bacon or ham. I can remember one afternoon when our neighbor's servants roasted three chickens. The chickens were young and tender and the fat that dripped into the burning coals gave off an enchanting odor. We watched the servants turn the beautiful birds and inhaled the heavenly spirit that drifted out to us. Some days the rich man appeared at a window and glowered down at us. He looked at us one by one, as though he were condemning us. We were all healthy because we went out in the sun every day and bathed in the cool water of the river that flowed from the mountains into the sea. Sometimes we wrestled with one another in the house before we went out to play. We were always in the best of spirits and our laughter was contagious. Other neighbors who passed bu our house often stopped in our yard and joined us in our laughter. Laughter was our only wealth. Father was a laughing man. He would go into the living room and stand in front of the tall mirror, stretching his mouth into grotesque shapes with his fingers and making faces at himself; then he would rush into the kitchen, roaring with laughter. There was plenty to make us laugh. There was, for instance, the day one of my brothers came home and brought a small bundle under his arm, pretending that he brought something to eat, maybe a leg of lamb or something as extravagant as that, to make our mouths water. He rushed to Mother and threw the bundle into her lap. We stood around, watching Mother undo the complicated strings. Suddenly a black cat leaped out of the bundle and ran wildly around the house. Mother chased my brother and beat him with her little fists, while the rest of us bent double, choking with laughter. Another time one of my sisters suddenly started screaming in the middle of the night. Mother reached her first and tries to calm her. My sister cried and groaned. When Father lifted the lamp, my sister stared at us with shame in her eyes. "What is it?" Mother asked. "I'm pregnant!" she cried. "Don't be a fool!" Father shouted. "You are only a child," Mother said. "I'm pregnant, I tell you!" she cried. Father knelt by my sister. He put his hand on her belly and rubbed it gently. "How do you know you are pregnant?" he asked. "Feel it!" she cried. We put our hands on her belly. There was something moving inside. Father was frightened. Mother was shocked. "Who's the man?" she asked. "There's no man," my sister said. "What is is, then?" Father asked.