SLM LMLER ANSKLOPEDS

HCR KNC ASIR

ABBD BN ABBD BN HABB:
Mehr hads limlerinden. smi, Abbd bin Abbd bin Habb bin Mhelleb bin Eb Sufredir. Knyesi Eb Muviyedir. Atak, Ezd, Mhelleb ve Basr nisbetleri ile de tannmaktadr. Doum trihi kesin olarak bilinememektedir. Hicr 181 (m. 797) trihinde Recep aynn 18inde Baddda veft etmitir. Abbd bin Abbd, hads hfzlarndan olup, Basrada yetien mehr limlerdendir. Yzbin hads-i erfi senetleri ile birlikte ezberlemitir. Zamannn limleri arasnda erefli, stn bir yeri vard. Fazlet sahibi, hads-i erf rivyetinde sika, yani gvenilir bir kimseydi. ok sayda lim, onu hadste senet kabul etmilerdir. Eb Cemre-i Dabi, Yunus bin Habbb, Muhammed bin Amr, Avf el-Arab, Eb Uyeynenin klesi Vsl, Him bin Urve, sm el-Ahvl gibi birok kimselerden ilim alp, hads-i erf rivyet etmitir. Yahy bin Mun, onun hakknda dedi ki: O, hads rivyetiyle mehr olan Hammd bin Avvmdan daha gvenilir ve ondan daha ok hads-i erf rivyet etmitir. Ahmed bin Hanbel, Kteybe, Msedded, Yahy bin Muin, Ahmed bin Meni, Hasen bin Arefe ve bakalar Ondan hads-i erf rivyet etmitir. Hz. ieden rivyet ettii bir hads-i erf yledir: Hz. ie buyurdu ki: Yanma Ensrdan bir kadn girdi. Reslullahn (s.a.v.) yatan drlm olarak grd, sonra gitti ve bana ii yn olan bir yatak gnderdi. O srada Resl-i Ekrem yanma geldi ve Bu nedir? buyurdu. Ben de durumu olduu gibi anlattm. Bana Onu geri ver! buyurdu. Ben onu iade etmedim. Fakat Resl-i Ekrem efendimizin evde defa Geri ver! buyurmasndan ok hayrete dtm. Tekrar, Onu iade et! Ey ie, Allah telya yemin ederim ki, eer isteseydim Allah tel benim yanmda altndan ve gmten dalar bulundururdu. Eb Cemreden, O da bn-i Abbstan naklen haber verdi. bn-i Abbs yle buyurdu: Abdlkays heyeti Reslullah efendimizin huzuruna gelerek, Y Reslallah! u mahalle sakinleri bizler Rbiann bir koluyuz. Seninle aramza Mudar kfirleri girmitir. Bu yzden sana ancak harm aylarda gelebiliyoruz. Bize yle bir ey emret ki, onunla hem kendimiz amel edelim hem de bizden sonrakileri ona davet eyleyelim, dediler. Reslullah efendimiz yle buyurdular. Size drt ey emrediyorum. 1- Allah telya imn, (sonra bunu kendileri tefsr ederek) Allahdan baka ilah olmadna ve Muhammed aleyhisselmn Onun Resl olduuna ehdet etmenizi 2-Namaz klmay, 3- Zekt vermeyi, 4-Bir de aldnz ganimetlerin bete birini vermenizi emrediyorum... Rivyet ettii hads-i erfte Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdular ki: slmiyyet garib, kimsesiz olarak balad. Son zamanlarda, balad gibi, garib olarak geri dner. Garib olan mslmanlara mjdeler olsun.
1) el-Alm cild-3, sh-257 2) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-95 3) ezert-z-zeheb cild-1, sh-296 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-367 5) Vefeyt-l-Ayn cild-6, sh-308 6) el-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-3, sh-309 7 Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-260, 261

ABDLAL BN ABDLAL:
Byk hads limlerinden ve evliynn byklerinden. Ad Abdlal bin Abdilal bin Muhammed Basrdir. bn-i erhil el-Kurey de denilmitir. Lkab Eb Hmmdr. Doum trihi kesin olarak belli deildir. Basr ve Kure lkablarndan Mekkeli bir aileden olup, Basrada yaad, anlalmaktadr. 189 (m. 804) ylnda veft etmitir. Kuvvetli bir tahsil grmtr. Hamd-i Tavl; Yahy bin Eb shk, Cerr, Yunus bin Ubeyd, Mamer bin Rid, Sad bin Eb Urbe ve Dvd bin Eb Hind gibi devrinin byk limlerinden ilim renmi ve hads-i erf bildirmitir. Bu rivyetleri pek makbul olup, bata Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitab olmak zere baka hads kitaplarnda da yer almtr. Kendisinden, de shk bin Rheviye, Eb Be-1-

kir bn-i Eb eybe, Amr bin Ali el-Fels, Nasr bin Ali ve daha bir ok lim hads-i erf renmi ve rivyet etmilerdir. mm- Nes, bn-i Hibbn onu sika (gvenilir) limlerden olarak zikrederler. Abdlal hazretleri ilmiyle mil idi. Buyurdu ki: Kime bir ilim verilirde bu ilim Ona (Allah korkusundan) alama huyunu kazandrmazsa, o bu ilmin faydasn gremez. Misrbin Kedm (r.a.) diyor ki: Abdlal Cehennemden ok korkard. Gz yalar iinde secdeye kapanr ve yle du ederdi. Y Rabbi! Dmanlarnn nefretini arttrdn gibi senin iin olan humuzu (korkumuzu) arttr. Sana secde eden yzmz Cehennemde ate ile rtme. Abdlal (r.a.) sohbetlerinde mlyan (bo e) konumazd. Byk lim Misrn bildirdiine gre buyurdular ki: nsanlar bir araya gelseler ve Allah teldan, Cennetten, Cehennemden konumadan ayrlsalar melekler derler ki: Ey insanlar byk gaflet iindesiniz... Yine buyurdu ki: Cennet ve Cehennem, dem olundan bir eyler duymak iin Ona yaklarlar. ayet insan Cenneti isterse, Cennet Y Rabbi! Onu isteine kavutur der. ayet Cehennemden saknrsa, Cehennem de, Y Rabbi! Onu ateten muhafaza et diye du ederler. Abdlal (r.a.) lm ok hatrlar ve titrerdi. Buyurdu ki: ki ey var ki, beni dny zevklerine dalmaktan alkoyuyor. Bunlar lm hatrlamak ve Allah telnn dima huzurunda bulunmaktr. Yine buyurdu ki, Hibir ferd yoktur ki, lm melei gnde iki defa kapsn almasn.
1) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-296 2) Tehzb-ut-tehzb cild-6, sh-69 3) El-Menhel-l-azbl mevrd ehri Snen-i Eb Dvd cild-1, sh-69 4) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-88

ABDULLAH BN ABDLAZZ:
Tannm bir hads limi, mer diye tannr. 184 (m. 800) senesinde Medine-i Mnevverede veft etti. Babasndan ve bakalarndan hads-i erf rivyet etti. Ondan da, Sleymn bin Muhammed bin Yahy bin Urve bin Zbeyr, bn-i Uyeyne, bn-i Mbrek, Ms bin brhm gibi limler (r.anhm) hads-i erf bildirmilerdir. bn-i Hibbn buyurdu ki: O, zamannn en zahid (dnyya dkn olmyan ve bidlerinden (ok ibdet edenlerden; olup, hads ilminde sika (gvenilir) bir lim idi. Fudayl bin yd buyurdu ki: Abdullah bin Abdlazz ile bn-i Mbrekin huzuruna gidip, yannda bulunmay ok seviyorum. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Enes bin Mlikden rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Dnya hususunda, kendisinden yukar olanlara, dni hususunda kendisinden aada olanlara bakan kimseyi, Allah tel kredici ve sabredici olarak yazmaz. Dnya hususunda kendisinden aada olanlara bakp, din hususunda kendisinden yukarda olana bakan kimseyi Allah tel, kreden ve sabrl bir kul olarak yazar. brhm bin Saddan rivyet etti: Reslullah efendimiz buyurdu ki: Eshbm hakknda, Allah teldan korkun. Sakn benden sonra onlara dmanlk yapmaynz. Onlar seven beni sevdii iin sever. Onlara buz eden, kin tutan, bana dmanlndan dolay byle yapm olur. Onlara eziyet eden, bana eziyet etmi olur. Bana eziyet eden, Allah telya eziyet etmi olur. Kim Allah telya eziyet ederse, Allah telnn onu cezalandrmas ok yaklamtr demektir. Slim bin Abdullahdan rivyet etti: Reslullah efendimiz buyurdu ki: Allah telya yalvarp, du etmeden nce Marufu (iyilii) emredip, Mnkerden (ktlkten) nehyediniz (alkoyunuz.) Gnahnza piman olup, Allah teldan afv ve mafiret dilemeden nce, elbette Allah tel sizin dularnz kabul etmiyecek. O zaman afv mafiret de olunmyacaksnz. Yahudi limler ve hristiyan din adamlar Emr-i maruf ve Nehy-i an-il mnkeri terk ettikleri iin, Allah tel onlar, kendi Peygamberlerinin lisn zere lanetleyip, umum bir bel vermitir. Eb Cafer el-Hz: Abdullah mernin (r.a.) bir gn byklerden birisinin u szn naklettiini bildirdi: Kurn- kermi ok okumal. nk, Kurn- kerm, okunup emirlerine uyulduu zaman, Cennete gtrr. Abdullah mer hazretleri daima kitaplaryla beraberdi. Onlar yanndan hi ayrmazd. Mutlaka yannda bakaca bir kitap bulunurdu. Ona, niin, kitaplar bu kadar seviyorsun dediler. O, bunlara u szlerle cevap verdi. nsana kabirden daha ibret verici ve daha ok nashat eden bir ey yoktur. Yalnzlk, bir takm sknt ve ktlklerden uzak tutar. Kitap ise, insana yakn ve samimi bir arkadatr. -2-

Birgn yle du etti: Y Rabbi! Sana, bymz, kmz tvbe ederiz. Tvbelerimizi, doru kl. Bizi tvbesine uymayanlardan eyleme, Allahm! Eb Mnzir smil bin mer anlatt. Abdullah mer (r.a.) yle diyordu: nsanolu gaflete dalar da, Allah telnn emirlerini yapmaz olur. Yasaklad eyleri yapmaa balar, insanlardan korkarak, Emr-i maruf ve Nehy-i an-il-mnker (iyilii emredip, ktlklerden alkoyma) farzn terk eder. Muhammed bin Harb el-Mekk dedi: Abdullah bin Abdlazz mer hazretleri yanmza gelmiti. Onun etrafna toplandk. Mekke-i Mkerremenin ileri gelenleri de toplanmt. Bu srada ban kaldrnca, Kbe-i Muzzamann etrafnda ykselen saraylar grd. iddetli bir ekilde bararak Ey bu kkleri bu mukaddes mekann yanna dikenler; lnce, yapayalnz kalacanz, mezarlarn zifiri karalklarn hatrlaynz. Ey zevk ve sefa sahipleri, ey dny nimetleri ierisinde yzenler! Kabirde, kurtlarn, bceklerin, yiyecekleri ve gdalar olacanz, u gzel vcutlarnzn, topran altnda ryeceini, o gren gzlerinizin akacan, konuan dillerinizin susacan hi dnmyor musunuz? Abdlazz hazretleri bunlar syleyince gzleri doldu. Birisi Abdullah bin Abdlazze, Bana nashat et dedi. Bunun zerine, o zta dnerek: Ver ok kymetli bir haslettir, insann kalbinde vernn (pheli eylerden saknma) bulunmas, btn dnyya bedeldir. Onun iin, bir ey pheli ise ondan sakn. Yoksa harm ilersin dedi.
1) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-283 2) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-302 3) Tabakt- bn-i Sad cild-5, sh-435

ABDULLAH BN AVN:
Tbinin byklerinden. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 151 (m. 768)de veft etti. Abdullah bin Avn, Semme bin Abdullah bin Enes, Muhammed bn-i Srn, brhm en-Neha, Ziyd bin Cbeyr bin Hayve, Ksm bin Muhammed, Hasan- Basr, ab, Mchid ve bakalarndan hads-i erf rivyet etmitir. Hads toplamak iin Mekke, Medine, Kfe, Basra ve daha bir ok yere seyahat etmitir. mm- Ame, Dvud bin Eb Hind, Sfyn- Sevr, be, Eb Yahy el-Kattan, Abdullah bn-i Mbrek, Vek bin Cerrh, Muaz bn-i Muz, Muhammed bin Abdullah el-Ensr ve bakalar da ondan hads rivyet etmitir. Hads ilminde sika (gvenilir) rvilerdendir. Byk lim Kurre (r.a.) der ki: Biz bn-i Srinin versna (haram ve phelilerden saknmasna) hayran idik. Fakat Abdullah bn-i Avn, Onu bize unutturdu. O bu hususta ok ileri mertebelerde idi. Bikr der ki; bn-i Avn yle buyururlard: Akll olan bir kimseyi, iledii hata iin azarlamak yakmaz. u zamanmzda da durum budur. Kim birini azarlarsa, daha iddetli azar bir bakasndan kendisi duyar. Yine Bikr anlatr: bn-i Avnn kimseyle alay ettiini grmedim. nk o, kendi halinde ve nefsiyle meguld. Gnden gne olgunlayor, tasavvufta yksek derecelere kavuuyordu. Hergn sabah namazn talebeleri ile klar sonra kimseyle konumadan, kbleye kar oturur, Allah tely zikrederdi. Bu hal gne douncaya kadar devam ederdi. Talebeleri de ayn ekilde yapard. Gne doduktan sonra onlara dnp, ders verir ve nashat ederdi. Bo ve faidesiz eyler konumaz, insanlara faydal olanlar anlatrd. Kendisinden ok gzel koku gelirdi. Temiz ve gzel giyinirdi. Belli zamanlarda evine kapanr, skt ve tefekkrle vakit geirirdi. Yapt iyi ileri gizler, iyi huyunu dahi belli etmezdi. Yapt amelleri kimsenin renmesini, bilmesini istemezdi. Ana ve babasna ok iyilik yapard. Onlarn yedii kaptan hi yemek yemezdi. Sebebini soranlara Korkarm, yediim kaptaki bir lokmada, onlarn gz olur da farkna varmadan alp yiyebilirim derdi. Bir gn annesi ard. Sert bir ekilde cevap vermiti. Sonra buna ok zld. Hemen gitti ve hareketine keffaret olsun diye, iki kle azd etti. Evleri vard. Hepsinde mslmanlar parasz otururdu. steyecei cret onlara ok gelebilir dncesiyle hi kira almazd. Diline sahip olup, hibir zaman kt sz sylemezdi. Yaptklarndan piman olmyan akl selim sahibi idi. Kurn- kermi ok okur, cemate devam ederdi. bn-i Musab (r.a.) buyurdu ki: Avn olu Abdullah ile yirmidrt sene beraber kaldm. Hereyine dikkat ettim. Her haliyle dinimize uygun yaaynn neticesinde meleklerin ona bir hata yazmad kanaatna vardm. Yahy el-Kattn da Avn olu Abdullahn stnl, insanlar arasnda dnyy en fazla terk etmi olman bakmndan deil, diline sahip olmas bakmndandr. O, insanlar arasnda diline en fazla sahip olanlardan birisidir. bn-i Mbrek onun iin, Onun gibi namaz klan grmedim dedi. Abdurrezzak denen zt bakalarnn da olduunu syleyince, O sana kfidir demitir. limlerden Ravh ismindeki bir zt da, Ondan -3-

daha ibdet edici birisini grmedim dedi. bn-i Avn hi kzmazd. Kzdrmak isteyene du ile karlk verirdi. Muhammed bin Fudle anlatr. Peygamber efendimizi (s.a.v.) ryada grdm. bn-i Avn- ziyret ediniz. nk Allah tel ve Resl onu seviyor buyurdu. Bikr bin Abdullah es-Srin, Onun bir gn oru tutup bir gn tutmadn syler. bn-i Mbreke, bn-i Avnn ne ile bu dereceye ykseldii soruldu. O da dorulukla cevabn verdi. bn-i Avn dedi ki: Ey kardelerim! Sizin iin eyi seviyorum. Kurn kermi gece-gndz okumanz, cemaate devamnz ve kt ilere mni olmanz. bn-i Avn, Muhammed bin Srnden u hads-i erfi nakletmitir: Cuma gn bir saat vardr ki, namaz klan birisi o saate rastlar ve hayr isterse, Allah tel onu ona verir. bn-i Srnden rivyet ettii hads-i erflerde: En fazletli oru, kardeim Dvud aleyhisselmn orucudur. O bir gn oru tutar, bir gn tutmazd. Kul kardeinin yardmnda bulunduu mddete, Allah tel o kula yardmda bulunur. Allah tel skntda bulunana yardm sever. Allah telnn bir melei vardr ki, her namaz srasnda (Ey demoullar, nefisleriniz zerine yaktnz atelere kar durunuz. Onlar namazla sndrnz.) Reslullah (s.a.v.) lk lokmay alrken, Ey mafireti geni olan Allahm beni bala. buyururdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-37 2) Tezkret-l-huffz cild-1, sh-156 3) El-Alm cild-4, sh-111 4) Hlsa sh-309 5) Tehzb-ut-tehzb cild-5, sh-346

ABDULLAH BN BREYDE:
Tbin devrinin hads limlerinden. smi Abdullah bin Breyde bin Hasb el-Eslemdir. Knyesi Eb Sehldir. el-Mervez, Merv kads, el-Eslem lkablar ile tannmaktadr. 14 (m. 635) trihinde Kfede Hz. merin halifelii zamannda dodu. Basrada yaad. Merv ehrine kad olarak tayin edildi ve 115 (m. 707) trihinde orada veft etti. Abdullah bin Breyde, Tbinin sika (gvenilir) rvilerinden olup, hads ilminde byk bir limdir. O, Eshb- kirmdan Abdullah bn-i Mesd ile grmtr. Eb Htem ve dier limler Onun sika (gvenilir) olduunu bildirdiler, mm- Vek diyor ki, Abdullahn ikiz kardei Sleymn ondan daha ok vlmtr ve hads bakmndan en sahih olan odur demilerdir. O, babasndan, bn-i Abbstan, bn-i Amrdan, Abdullah bin Amrdan, bn-i Mesddan, Abdullah bin Mufelden, Eb Ms el-Earden, Eb Hreyreden, Hz. Aieden, Semre bin Cndebden, Hz. Muviyeden, Mugre bin ubeden, Dafel bin Hanzaladan, Ber bin Kabdan, Hamd bin Abdurrahman el-Himyerden, Ebl-Esved Deliden, Hanzala bin Ali el-Eslemden, bn-i Mseyyebden, mrn bin Hseyinden, Yahy bin Yamerden ve dier bir ok hads limlerinden hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da Ber bin Muhacir, Sehl bin Ber, Sevb bin Utbe, Huceyr bin Abdullah, Hseyin bin Zekvn, Hseyin bin Vkd-il-Mervez, Dvd bin Vkd-il-Mervez, Dvd bin Ebil-Furat ve iki olu Sahr ve Sehl, Sad bin Cerr, Muriye bin Abdlkerm es-Sekaf, Muktil bin Hayym, Merv Kads Hseyin bin Vkd, Sad bin Ubeyde, Abdullah bin Ata el-Mekk, Eb Tbe Abdullah bin Mslim el-Mervez, Ebul-Mnib Abdullah bin Abdullah el-Atak, Osman bin Gys, Ali bin Sveyd bin Mencuf, Ktde, Kehmes bin el-Hasan, Mlik bin Mugul, Muharrib bin Dessr, Mutrul-Verk, Veld bin Salebe gibi bir ok limler hads-i erf almlardr. Kendisinden, ok kimseler ilim renmitir. Rivyet ettii hads-i erfte Peygamberimiz (s.a.v.), Ben sizi (slmn ilk zamanlarnda) kabirleri ziyretten men etmitim. Artk onlar ziyret edin. buyurdular.
1) El-Alm cild-4, sh-74 2) Tehzb-ut-tehzb cild-5, sh-157 3) Mzn-l-tidl cild-2, sh-396 4) Tezkrt-l-huffz cild-1, sh-102 5) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-221

ABDULLAH BN DNAR:
Tbinin byk hads limlerinden. Knyesi Eb Abdurrahman el-Umr, el-Medendir. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 127 (m. 744) ylnda veft etmitir. bn-i merin azadl klesidir. Zamann en mehr limlerinden, bilhassa yetimi olduu Eshb- kirmdan bn-i mer, Enes bin Mlikten (r.a.), ayrca Sleymn bin Yesr, Eb Slih bin Semmndan ilim renip hads-i erf rivyet etmitir. mm- Nes onu mskirndan (ok hads rivyet edenlerden) kabul eder. Kendisinden, Ms bin Ukbe, Mlik, olu Abdurrahman, Nf el-Kure, Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne, Muham-4-

med bin Sk gibi limler hads rivyet etmilerdir. Hads limleri onu sika (gvenilir) kabul etmilerdir. Rivyetleri mehr hads kitablar olan Ktb-i Sittede yer almaktadr. Abdullah bin Dinarn yalnz bir tek Sahbden rivyet ettii hads-i erflerin baka limlerin rivyetlerinde geen lafz (szl) delilleri vardr. Eb Slihden, onun da Eb Hreyreden bildirdii u hadsi erf bunlara bir rnektir. Peygamber efendimiz buyurdu ki: mn altm ksur ubedir. Haya da imnn bir ubesidir. Bu hads-i erfin hem mnsnda, hem de lfznda limler ittifak etmitir. Abdullah bin Dinar hazretleri, ahlka da Tbinin en ileri gelenlerinden idi. Eb Hamza bir gn kendisinden nashat istedii zaman buyurmutur ki: nsanlardan uzak, yalnz olduunda da her zaman Allahtan kork, be vakit namazn cemaatle kl. Ynn harma evirme ki, bylece her hlinle Allah telya yaklaanlardan olursun. Abdullah bin Dinar hazretlerinin bizzat Sahbeden ald hads-i erflerden birisi: Ay (aban ay) yirmidokuz gndr. Hilli grmedike oru tutmaynz. Hilli grmedike bayram etmeyiniz. Eer ufkunuz bulutlanm bulunursa sayy otuza tamamlaynz. Herhangi bir kimse din kardeine Ey kfir derse bu tekfr sebebiyle ikisinden biri muhakkak kfre dner. Eer o kimse dedii gibi ise ne al! Aksi takdirde sz kendi aleyhine dner. Ey kadnlar cemaati! Sadaka verin! stifr da ok yapn! nk ben ekseriyetle Cehennemliklerin sizlerden olduunu grdm.
1) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-125 2) Tabakt- bn-i Sad cild-5, sh-626 3) Tehzb-l-esma vel-luga cild-1, sh-264 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-417 5) Tehzb-ut-tehzb cild-5, sh-201 6) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-2, sh-286 7) Hilyet-l-evliy cild-10, sh-162

ABDULLAH BN KESR (mm- bni Kesr):

Tbin devrinde Mekkede yetien mehr krat limlerinden. Allah telnn kelm olan Kurn- kermin kratini (okunuunu), Peygamberimizin okuduu gibi bildiren limlerin ikincisi. Ad, Abdullah bin Kesir bin Muttalibdir. Knyesi, Eb Sad veya Eb Muhammeddir. Eb Bekir veya Ebus-Salt knyeleri de vardr. Dr lkab ile tannmtr. Dr denmesinin sebebi, nce attr idi, yani gzel kokular satard. Araplar, attra Dr derler. Bahreynde bulunan ve Drn denen, koku getirilen bir yerin addr. Baka rivyetler de bildirildi. Ailesi aslen ranldr. Kisr, babalarn gemilerle Yemenin Sana ehrine gndermiti. Habelilerin, kendilerini buradan karmas zerine Mekkeye g etmilerdir. mam- bn-i Kesir, 45 (m 665) ylnda Mekkede dodu.. Orada, Eshbi kirmn ve Tbinin byklerinden Abdullah bin Zbeyr, Hlid bin Zeyd Eb Eyyb- Ensr, Enes bin Mlik, Mchid bin Cebr ve Abdullah bn-i Abbsn klesi Derbsa yetiip onlardan ilim ald, hepsinden rivyette bulundu. Kurn- kermin kratini arz yolu ile Abdullah bin Sibden ald. Yani, bandan sonuna kadar ona okuyup hatim etti. Abdullah bin Sib de, beyy bin Kabden, O da, Hz. mer bin Hattbdan krat ettiler. Bu okuyu Zeyd bin Sbit ve Abdullah bin Abbs gibi Eshb- kirm vastas ile Peygamber efendimizden bildirilmitir. slm ilimlerden biri de, Krat ilmidir. Bu ilim sayesinde, Kurn- kermin okunuu deitirilmekten ve bozulmaktan korunmutur. mm- bn-i Kesir ve dier krat limleri Kurn- kermin okunuunu zabt hususunda ok byk itin ve ihtimam gstermiler, Peygamberimizin okuduu ekilde mslmanlara talim etmiler, retmilerdir. Eshb- kirmn ve dier byk krat imamlarnn, akllara aknlk verecek derecedeki himmetleri, gayretli almalar sayesinde Kurn- kermin Peygamberimizin krat ettii ekil zere okunmas hususu, gayet salam ve esasl bir suretle zbt olunarak emniyet altna alnm ve nesilden nesile intikal ederek zamanmza kadar hi bir deiiklie uramadan gelmitir. Bu okunu ekli, inaallah kymete kadar byle devam edecektir. mm- bn-i Kesir, ok gzel Kurn- kerm okurdu. Sesinin gzellii ve krat bilgisinin ykseklii sebebiyle okurken her kelimenin, her harfinin hakkn verirdi. Kurn- kermin belgat ve fesahatini, yksek mnsn canlandrmak hususunda yle gzel bir edas, yle bir okuyu tarz vard ki, zamanndaki insanlar arasnda eine ok az rastlanrd. O, Mekke halknn ilimde nderi ve her zaman insanlarn, Kurn- kermin okunmasn renmek iin yannda toplanmaktan vazgemedii imamlar idi. bn-i Kesir, ok bel ve fash konuurdu. Hitbeti ok kuvvetli idi. Szlerindeki tesr oktu. Beyaz sakall, uzun boylu iri vcutlu olup, gzleri ve yz ok gzeldi. Tatl esmer bir rengi vard. Sakaln kna ile boyard. Hlinde sknet ve vakar almetleri grnrd, ilmi ve fazleti oktu. Birok kimse, kendisin-5-

den ilim alp krat ve hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Bundan krat rivyetinde bulunan iki rvisi vard. mm- Kunbul ve mm- Bezr... mm- bn-i Kesrin birinci rvsi Kunbulun ad, Muhammed bin Abdurrahman bin Hlid bin Muhammed el-Mahzmdir. Knyesi Eb mer, lkab Kunbuldur. 195 (m. 810) ylnda Mekkede dodu ve 291 (m. 903)de orada veft etti. Hicaz blgesindeki krat limlerinin stad, hocas idi. Kurn- kermin kratini arz yolu ile Ahmed bin Muhammed bin Avn- Neblden almtr. Kendisini Mekke-i Mkerremede krat iin halef brakan da Odur. Daha baka birok limden Kurn- kermin kratini rendi. bn-i Kesrden bildirilen krati de, senet vastas ile rivyet etmitir. Zira o Kavvstan o da Kastdan, o da bn-i Kesrden rivyet eder. Hicaz blgesinde Kurn- kerm krati Kunbula dayanr. Her taraftan her ehir ve memleketten kk ve byk ok talebe, Allah telnn kelmn okumak, renmek ve ezberlemek iin ona gelir hizmetinde bulunarak yksek derecelere kavuurlard. Eb Abdullah- Kuss diyor ki: mm- Kunbul, Mekkede byk vazifeyi zerine alm bulunuyordu. nk bu hizmet, elbette hayr, iyilik ve fazlet sahiplerinden birine verilirdi. Bylece yapt i ve ona ait hkmler doru ve salam olurdu. Kunbulde, zamannda ilim, fazlet ve iyiliklerin hepsini kendisinde toplam ok istifadeli bir imam ve lim olduundan, Mekkede bu krat iine ehil olarak, bu hizmeti ona vermilerdir, mm- Zeheb diyor ki: Bu hizmete balamas, mrnn ortalarnda idi. Hizmette gzel bir yol takib etmesi ve yksek bir ahlk vard. Yall sebebiyle bu hizmetlerini lmnden yedi veya on sene evvel brakt. 291 (m. 903) ylnda veft etti. Ona Kunbul lkabnn verilmesinin sebepleri ihtilafldr. Bazlar ismi olduunu bildirdiler. Bazlar da, Mekkede sakinlerine Kanbil=Kunbuller denen bir evdendir, dediler. Bazlar da, ineklerde bir hastalk vardr. O hastaln ilacnn adna Kunbl denir. Eczaclar bunu bilmektedirler. Kendisinde de byle bir hastalk bulunduundan, bu ilac kullanmas sebebiyle onunla tannp sonra ksaltlarak uzatan (y) harfi kaldrlp ksaca Kunbul denmitir, dediler. mm- Kunbulun bildirdii krat, bn-i Mchid ve bn-i enbz tariki ile bildirilmitir. mm- bn-i Kesrin ikinci rvisi Bezznin ad, Ahmed bin Muhammed bin Abdullah bin Kasem bin Nfi bin Eb Bezzdir. Mekkedeki krat imamlarndan olup, Mescid-i Haramn mezzini idi. 170 (m. 786) ylnda dodu ve 250 (m. 864)de veft etti. lmi salam, bilgisi kuvvetli bir imm idi. Babasndan, Abdullah bin Ziyddan, krime bin Sleymndan ve Veheb bin Vdhadan krat etmitir. Ondan da ok kimseler Kurn- kermin kratini renip rivyet etmilerdir. bn-i Kesrden bildirilen krati, senet vastas ile rivyet etmitir. Zra mm- Bezzi, krimeden, o da Kastdan, o da bn-i Kesirden rivyet etti. Bezz, bez yani kuma satan kimse demektir. Baka, rivyetler de vardr. mm- Bezznin krati, Eb Reba ve bnl-Habbb tariki ile rivyet edilmitir.
1) Miftah-s-sede cild-2, sh-15, 16, 30 2) El-Burhn f ulum--Kurn cild-1, sh-327 3) Bdur-z-zhire sh-6 4) Menhil-l-irfan cild-1, sh-45

ABDULLAH BN EB ZEKERYYA:
Tbinin byklerinden bir hads limi. Knyesi Eb Yahy e-mdir. Knyesi ile tannr. Doum trihi bilinmemektedir. 119 (m. 737) trihinde Halife Hiam zamannda ve Mekhlden sonra veft etmitir. Gazalara katlr, cihad ederdi. Babasnn ismi ys bin Yezd veya Zeyd bin ysdr. Abdullah bin Eb Zekeriyya, amllarn limlerinden olup, Mekhlun akrandr, yani ilim bakmndan onun gibidir. Hads ilminde sika bir limdir. mm-d-Derd, Rec bin Hayve, Ubde bin midden (r.anhm) hds-i erf rivyet etti. Ondan da Reba bin Yezd, Sad bin Abdlazz, Evz, Yemn bin Ady gibi limler, hads-i erf rivyet edip, ilim renmilerdir. Alimlerin hakknda buyurduklar: bn-i Sad, onu aml Tbinin nc tabakasnda zikredip, O, hads ilminde sika bir lim olup, rivyet ettii hads-i erfler azdr. Evz: Zamannda, amn en fazletti ve seilmilerinden idi. Yemn bin Adiy: amda ok ibdet eden ztlardan birisidir dediler. Rivyet ettii hads-i erfler: bn-i Muhayrizden rivyet etti. Reslullah efendimiz buyurdular ki: Allah yolunda iken hsl olan tozla, Cehennemin duman, bir mslmann zerinde bir araya gelmez. Ebdderddan rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) buyurdular ki: Siz, kymet gnnde, kendi isimleriniz ve babalarnzn isimleriyle arlacaksnz. yleyse, isimlerinizi gzel koyunuz. Menkbesi ve szleri: Eb Cemile anlatt. bn-i Eb Zekeriyyadan duydum. Buyurdu ki; Abdullah bin Eb Zekeriyyann meclisinde hi kimse konuamazd. O derdi ki: Allah tely anp, onun emir ve yasaklarndan konuursanz, sizinle ilgilenir, size kymet veririm. Eer, insanlardan ve onlarn dedi-kodu ve gybetlerinden bahsederseniz, sizi terk eder, yannzda durmam. -6-

Utbe bin Temim bildirdi. O yle dedi: ok konuan kimsenin dmesi, hata etmesi ve yanllara dalmas ok olur. Bu durumda olan kimsenin vers (phelilerden saknmas) az olur. Veras az olann kalbi, l bir kalb gibidir.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-149 2) El-Kif cild-12, sh-87 3) Tehzb-ut-tehzb cild-5, sh-218

ABDULLAH BN DRS:
Tebe-i Tbinin fkh, hads ve krat imamlarndan. Ad, Abdullah bin dris bin Yezd bin Abdurrahman bin el-Esved, El-Evd ez-Zeferdir. Knyesi, Eb Muhammed el-Kfdir. Hicretin 120 (m. 737) ylnda Kfede dodu. 192 (m. 807) ylnda orada veft etti. lim bir aileye mensb idi. lk tahsilini babasndan, sonra amcas Dvddan ald. Ondan sonra da mm- Ame, Mansr, Ubeydullah bin Amr, smil bin Eb Hlid, Eb Mlik, el-Eci, bn-i Creyc, bn-i shale, Yahy bin Sad el-Ensr, Mlik bin Enes ve daha birok limden ilim renmitir. Yahy bin dem, Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Man, shk bin Rheviye, bn-i Eb eybe ve daha birok mehr lim kendisinden ilim renmilerdir. Abdullah bin dris hazretleri ilmin her dalnda geni bilgi sahibiydi. mm- Mlikin sohbet arkadalarndan olup, onun mezhebinden idi. Fetva verirken Medine halknn uslne uyard. Yni, hads ehlinin yoluna balyd. Hrun Red, kendisini kad yapmak istedi. Ancak baz sebeplerle, Abdullah bin dris bunu kabul etmedi. Bunun zerine Hrn Red oluna hads okutmasn istemi, O da olu cemaate gelirse, Ona hads okutabileceini sylemitir. Abdullah bin dris, hads limlerinin de ileri gelenlerinden idi. Kendisi gvenilir sika bir lim olup, rivyetlerinin bir ksm Ktb-i Sittede yer almaktadr. Osman Drimi diyor ki: bn-i Maine; bn-i drisi mi ok seversin, yoksa bn-i Numeyryi mi? diye sordum. Buyurdu ki: Her ikisi de sikadrlar (salam, gvenilirdirler). Ancak Abdullah bin dris daha stn olup, her ilimde sikadr, mm- Ahmed bin Hanbel hazretleri buyuruyor ki; Abdullah bin dris bakasnda bulunmayan, benzeri grlmeyen gzel hasletlere sahip idi. bn-i dris hazretleri hads-i erf rivyetinde ok titiz davranrd, bn-i Ammar diyor ki; bn-i dris, konuurken name yapanlardan hads-i erf rivyet etmezdi. Bir defasnda birisi name yaparak bir soru sordu. Bunun zerine buyurdu ki; Allah tel Kurn- kermde buyuruyor ki; Az kalsn, syledikleri szden gkler atlayacak, yer yarlacak ve dalar paralanp yere decek. (Meryem sresi 90). Siz konuurken name yaptnz mddete ben size hads-i erf nakl etmem. Ubde bn-i Smitten (r.a.) yle rivyet etti; Biz Reslullaha zorlukda, kolaylkda, neede, kederde ve bakalarn bizim zerimize tercih edilmesi hallerinde itat eylemek, mir olan kimselerle emirlik hususunda nizlamamak, her nerede bulunursak bulunalm, muhakkak hakk sylemek, Allah yolunda hi bir kimsenin knamasndan ve ktlemesinden korkmamak zere bat edip sz verdik. Hz. ie validemize Peygamberimizin okuduu bir du sorulduunda; Reslullahn (s.a.v.), Allahm! Ben btn yaptklarmn ve yapmadklarmn errinden sana snrm. diye du ettiini buyurdu. bn-i dris hazretleri krat ilminde de byk limlerden idi. mm- Kis hazretlerine Kurn- kermi en iyi okuyan kimdir diye sorulduunda Abdullah bin dris, ondan sonra Hseyin el-Cfdir. diye cevap verdi. Krati, mm- Ame ve Nfi bin Eb Nuaymdan okumutur. Abdullah bin dris hazretleri Kurn- kermi ok okurdu. Veft edecei esnada baucunda alayan kzna Yavrucuum! Alama. Ben bu evde drtbin hatim okudum diye buyurdu. Gzel ahlk sahibi, ok ibdet eden ve fazlet kayna idi. Denildi ki, Kfede ondan fazla ibdet eden yoktu. Yine Hasen bin Arefe hazretleri buyuruyor ki; Kfede bn-i dristen daha fazlet sahibi kimse grmedim. Eb Hayseme diyor ki; bn-i drsin bir iirinde yle dediini iittim: Sarho ediyor, yasak olan iecek, Haramdr onun azn da imek, Sizi korkuturum onu kullanmaktan, Kurtulmak iin tek are vaz gemek. Abdullah bin dris, zamannn siys olaylarna da karmam ve bundan dima kanmtr. Hasen bin Reb diyor ki, bir gn kendisine Hrn Reidin yazd mektb okundu. Bunu duyar duymaz nefesi sklat. Dp bayld. Bir mddet sonra ayld ve buyurdu ki, Ne gnahmz vard da bu mektb bana yazld. buyurmutur.
1) El-Alm cild-4, sh-71

-7-

2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-282 3) Tehzb-ut-tehzb cild-5, sh-144 4) Trh-i Badd cild-9, sh-415 5) El-Menhel-l-azbil-mevrd cild-2, sh-198 6) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-198 7) Mifth-s-sede cild-2, sh-254, 255 8) ezert-z-zeheb cild-1, sh-330

ABDULLAH BN MBREK:
Devrinin en byk limlerinden. Horasanda 118 (m. 736)da doup ayn yerde 181 (m. 796)da veft etti. Babas Trk, annesi Harzemlidir. Byk lim, aranlarn yol gstericisi, dnin senedi, Hanef mezhebinin reisi olan mm- azamdan ilim tahsil etti. Ayrca zamann mehr limlerinin derslerine devam ederek hads ve fkh ilimlerinde sz sahibi oldu. Kitablar, kermetleri ve yetitirdii talebeleri pek oktur. Bu talebelerden birisi de mezheb reisi Ahmed bin Hanbeldir. Bir yl ticretle urar, kazancnn hepsini fakrlere datrd, ikinci yl slmiyeti yaymak iin harplere giderdi. lmi, fkh, edebi, zhd, fesahati ve vera ok idi. Geceleri ibdet ile geirirdi. Az konumay kendine det edinmi olup, emin ve szleri hccet (senet) idi. Kitaplarnda yirmibinden ziyade hads-i erf vard. Dus makbul olanlardand. Bir gn bir am gelip, Bana du buyurun da Allah tel gzlerime grme kuvveti versin! dedi. Bunun zerine Allah telya yalvararak du eyledi ve derhal amnn gzleri eskisi gibi grmeye balad. Abdullah bin Mbrek hazretleri Tbinden baz kimselerle grmtr, imamlardan da bir ounun zamanna yetimitir. Senelerce mm- azam hazretlerinin sohbetinde bulunmu, eitli hocalardan fkh ve hads-i erf dersleri almtr. Din dmanlarna kar ve nefisle cihad edenlerin banda gelirdi. limlerin sultan ismini almtr. lim ve yiitlikte zamannn bir tanesi idi. Dinimizin byklerini grm sohbet etmi ve onlarn makbul olmutur. Mervde senelerce hads ve fkh okuttu. Kt huylu bir kimse, yanna gelir giderdi. Bu gelen kimse bir gn bundan ayrld, gelmez oldu. Bunun ayrlmasna ok zld. Niin zlyorsun dediklerinde, O zavall gitti. O kt huylar kendinden ayrlmad. Onun haline zlyorum. Bizim yanmzda bir mddet daha kalsayd ahlk dzelebilirdi dedi. Takvas (haramlardan kamas) ok fazla idi. Bir defasnda yolda bir yerde konaklad. yi bir at vard. Kendisi namazda iken at bakasna ait otlaktan yedi. Namaz bitirince at otlak sahibine hediyye edip, yaya olarak yoluna devam etti. Hakknda sylenenler: bn-i Hibban: Onda kendi zamannda. lim ehlinden hi bir kimsede bir araya toplanmam olan gzellikler vardr. smil bn-i ys, Yeryznde Abdullah bin Mbrek gibisi yoktur. Allah tel yaratt her gzel hasletten Ona da vermitir. Abdullah bin Mbrekin talebelerinden el-Fedl bn-i Ms ve Muhalled bn-i Hseyin ve bakalar bir araya geldiler. Haydi bnl-Mbrekin gzel sfatlarn sayalm dediler. Sonra hepsi de O ilmi, edebi, fkh, nahvi, lgati, iiri, fesahati, zhd, vera, insaf, gece kalkmay, hacc, gazay, binicilii, kahramanl ve faydasz konumay terk etmeyi, arkadalarna muhalefet etmemeyi bir arada toplamtr dediler. Abbs bn-i Musab da ilve ederek, Hadsi, fkh, Arapay, ecaati, ticreti, cmertlik ve yanlarnda yokken, arkadalarna muhabbeti bir araya getirmiti demitir. Abdullah bn-i Muhammed-Addafif, Ben bnl Mbreki dinledim. O, bize gre insanlarn en ycesi ve onlarn iinde kendi zamanndaki ihtilaflar en iyi bilendir. uayb bni Harb, Abdullah bn-l-Mbrekle kim karlarsa, eref kazanr. nk o, zamanndakilerin hepsinden stn vasflara sahip bir insandr. Sfyn- Sevr, Btn mrnde, tek bir sene Abdullah bin Mbrek gibi olmay arzu ederim. Maalesef, gn bile ylesine gcm yetmez. Yahy bn-i Main Abdullah bin Mbrek zek, iyi tesbit edici, gvenilir (sika), hadsleri sahih olan bir limdir. Rivyet ettii yazl hadsleri yirmi veya yirmibirbindir demilerdir. Birgn Abdullah bin Mbrek, ama gitmek zere sefere kt. Giderken yolda lm bir merkep grd. Yan banda ayakta bir fakr de alyordu. Abdullah bin Mbrek ona niye aladn sordu: Fakr cevap olarak: Ben fakr bir kimse olup, oluk ocuk sahibiyim. Bunu yz dirheme almtm. Bundan sonra ne yapacam dnerek alyorum! -8-

Abdullah bin Mbrek buyurdu ki: Sen bunu sa iken yz dirheme almtn. imdi ise bunu senden semeri ile beyz dirheme alyorum, deyip beyz dirhemi sayarak eline verdi. O gece fakr ryasnda maheri grd. Bakt ki, baheler, balar ierisinde bir merkep! Yularn ve palann altn ve mercanlarla sslemiler! Yan banda bir melek, yle nida ediyordu: Kim buna binerse ona mjdeler olsun. Fakr bunu duyunca, melein yanna gelip der ki: Bu benim len merkebimdir. Bunu bana ver!. Evet, bu senindir. Fakat lsne sabr etmediin iin, imdi bakasnn oldu. Baksana, yular zerinde ne yazyor? Fakr yulara baknca bir de ne grsn: Bu Abdullah bn-i Mbrek hazretlerinin bineidir yazlyd. Sonra fakr, uykudan uyanp, hkra hkra alamaya balad. Kendi kendine, Bana yazklar olsun bir hayvann lmesine bile sabredemedim dedi. Hemen beyz dirhemi alp, doruca Abdullah bni Mbrek hazretlerinin yanna gitti. Parasn geri vermek istedi ve dedi ki; Ben sattan vazgetim. Sen akam grdn rya zerine geldin. Ben de vazgetim. Beyz dirhemi de sana hediye ettim buyurdu. Sehl bin Abdullah, Abdullah bin Mbrekin derslerine devam ederdi. Bir gn, Artk senin dersine gelmiyeceim. nk, bugn gelirken senin kzlarn dama km beni aryorlard. Benim Sehlim, benim Sehlim diyorlard. Bunlarn terbiyesini vermiyor musun? dedi. Abdullah bin Mbrek, o gece talebesini toplayp, Sehlin cenze namazna gidelim dedi. Gidip veft etmi buldular. Veftn nereden anladn? dediklerinde Benim hi cariyem yok. O grdkleri Cennet hurileri idi. Onu Cennete aryorlard dedi. Abdullah bin Mbrek buyurdular ki: Bir ateperest ile alyorduk. Namaz vakti gelince ondan, namaz klarken bana zarar vermiyeceine dair sz aldm. Bunun zerine namaz vaktinde rahata bir namaz kldm. Sonra ateperest olan o ahsn ibdet zaman gelmiti. imdi sra bende, ben ibdet ederken, sende zarar vermiyeceine sz ver deyince; rahata ibdetini yapacan bildirdim. Fakat ateperest atee tapmak zere secdeye varnca hemen zerine atldm. Szmde durmadm. yle bir ses duydum; Sz verdiin zaman ahdini yerine getir! Bunun zerine ona zarar vermeden geri ekildim. Sonra ateperest ibdetini bitirdiinde bana sordu. Evvel hcum ettin. Sonra niye vazgetin?... Ben, Allahdan bakasna secde ettiin zaman, dayanamadm, zerine atldm. Seni ldrmek istiyordum. Fakat tam o anda: Sz verdiin zaman, ahdini yerine getir diyen bir ses beni o teebbsten alkoydu. Bunun zerine ateperest, Rab, senin Rabbindir! Kendi dman iin, dostunu bile azarlyor! te huzurunda mslman oluyorum. diyerek Kelime-i ehdet getirdi. Kul haklarna ok dikkat ederdi. Buyurdu ki: Birinin bir lira hakkn demek, bin lira sadaka vermekten daha hayrldr. Eer gybet etseydim, anam, babam gybet ederdim. nk sevablarmn onlara verilmesi daha hayrl olur. Allah iin ilme ok ehemmiyet verirdi. Buyurdu ki: Mstehablar yapmakta gevek davranan, snnetleri yapamaz. Snnetleri yapmakta gevek davranmak, farzlarn yaplmasn zorlatrr. Farzlarda gevek davranan da marifete, Allah telnn rzasna kavuamaz. nsanlarn sefili, dni, dnyla let edendir. Mala aldanma. Mideni haddinden fazla iirme! lim olarak yalnz sana yarayan al yeter! Yine buyurdu ki: u anda edeb dinin te ikisini tekil etmek zeredir. Abdullah bin Mbrek (r.a.) veftnn yaklatnda btn maln fakrlere verdi. Hizmetinde bulunan bir talebesi dedi ki: Efendim, malmunuz ocuunuz var. Onlara miras brakmayacak msnz? Buyurdu ki: Onlar Allah telya emanet ediyorum. O en iyi bir vekildir. Eer ocuklarm, slih olursa, Cenb- Hak, onlar ummadklar yerden rzklandrr. Yok eer, fsk olurlarsa malmn kt insanlara kalmasn istemem. Veft annda gzlerini at, gld ve (Saffat sresinin 61) Amel edenler, bu ebedi nimete kavumak iin alsnlar. yet-i kermesini okudu. Zamann limleri, Abdullah bin Mbreki vmler ve kymetini belirtmilerdir. -9-

Hlid bn-i Madndan rivyet ettii hads-i erfde Peygamberimiz (s.a.v.) ehdler Allahn emin kld kimselerdir. ster ldrlsnler, isterlerse yataklarnda lsnler. buyurdu. Eb Hureyreden rivyet ettii hads-i erfde Peygamberimiz buyurdular ki: Bana Cennete girenlerin ve Cehenneme girenlerin ilk arz olundu. Cennete giren ilk kii: 1) ehd, 2) Rabbine ibdeti gzel yapan, efendisine de itat eden bir kle. 3) Ailesi ok olan, buna ramen kt i ve szden uzak duran namuslu bir adam. Cehenneme giren ilk e gelince: 1) Zalim sultan. 2) Mal olup zektn vermeyen zengin. 3) Allah telya isyan eden fakr. buyurdu. Eserleri: Kitab-l-Cihad adl kitab, cihad sahasnda yazlm ilk eserdir. 1971de neredilmitir. Kitab-z-Zhd verrekik, tasavvuf sahasnda ilk eserlerdendir. Kitab-s snen fil fkh, fkh bablarna gre tasnif edilmi hads kitabdr. Kitab-l-birr ves-sla yine tasavvufla ilgilidir. Kitab-t-tefsr ve son olarak da hadsle ilgili el-Erbaindir. HiKMET Abdullah bin Mbrek, Sehle ders okuturdu, Feyz dolu ilimleri, kalbine aktrd. Sehl, bir gn der ki, Hocam gelemem artk, Senin cariyelerin, terbiyesiz yaratk, kp dama, Sehl gel diye baryorlar, Hi utanmalar yok beni aryorlar. Gece, bn-i Mbrek, toplad talebeyi, Der ki, Gidelim Sehle, grelim cenzeyi. Sordular Ona Nereden anladn, Veft ettiini Sehlin? Abdullah bin Mbrek, onlara cevap verdi. Benim cariyem yoktu, o kzlar hurilerdi Sevinerek Sehli ardlar Cennete, Siz de ibretle bakn u mbrek hikmete.
1) Mucem-l-mellifn cild-6, sh-106 2) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-285 3)Hilyet-l-evliy cild-8, sh-162 4) Kef-uz znn sh-57, 911, 1410, 1422 \ 5) Esm-l-mellifn cild-, sh-438 6) Cevahir-l-mudiyye cild-1, sh-281 7) Tezkiret-ul-huffz cild-1, sh-274 8) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-382 9) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-59 10) Tezkiret-l-evliy sh-114 11) Vefeyt-ul-ayn cild-3, sh-32 12) Trih-i Badd cild-10, sh-153 13) ezert-z-zeheb cild-1, sh-295 14) El-ntik sh-132 15) Tertib-ul-medrik cild-1, sh-300 16) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-976 17) Eshb- Kirm sh-303 18) Cmiu kermt- evliy cild-2, sh-104 19) Ed-Dbc-ul-mzehheb sh-130

ABDULLAH BN NMEYR:
Hads limlerinin mehrlarndan. Knyesi, Eb Hiam el-Kfdir. 115 (m. 733) senesinde dodu. 199 (m. 814)de 84 yanda iken veft etti. Hads ilminde sika(gvenilir=sadk) bir lim olup, ok hads-i erf rivyet etmekle tannmtr. lim renip hads-i erf rivyet ettii limler, Hiam bin Urve, smil bn-i Eb Hlid, el-Ame, Ubeydullah bn-i Amr, Ms el-Cheni ve dier mehr hads limleridir. Kendisinden ilim alp, hads-i erf rivyet edenler ise kendi olu Muhammed, Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Muin, Eb Hayseme, Yahy bin Yahy, Ali bin el-Medyen gibi ok sayda limlerdir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Mminin misli, ekinden bir deste gibidir. Rzgr onu eiltir. Kimi yere ykar, kimi dorultur. Nihayet kurur. Kfirin misli ise kk zerinde dimdik duran evze aac gibidir. Onu hibir ey eiltemez. Nihayet sklmesi bir defada olur. - 10 -

Hell meydandadr. Haram meydandadr. pheliler ikisi arasndadr, insanlarn ou bunlar bilmez. Kim bu phelilerden kanrsa, dni ve rz iin bert almtr. Her kimse bu phelilere dalarsa harma der. Bedende bir et paras vardr ki, bu para iyi olursa btn bedeni iyi olur, bozuk olursa btn beden bozulur. Dikkat! O da kalbdir. Biriniz bir eye yemin eder de ondan daha hayrlsn grrse hemen o yeminin kefaretini versin ve o hayrl ii yapsn. Ubde bin Smitten (r.a.) rivyet ettii hads-i erfte Ubde hazretleri: Bir mecliste Reslullah (s.a.v.) ile beraberdik. yle buyurdular: Allah telya hibir eyi ortak komayacanza, zina yapmayacanza, hrszlk etmeyeceinize, Allah telnn harm kld nefsi haksz yere ldrmeyeceinize dair bana bat ediyorsunuz. imdi sizden her kim sznde durursa onun ecri Allaha aittir. Kim bunlardan birini yapar da a sebeble cezalanrsa bu da onun iin keffrettir. Ve kim bunlardan bir ey yapar da Allah tel onu rtbas ederse onun ii de Allaha kalmtr. Dilerse kendisini affeder, dilerse azab eder.
1) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-57 2) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-152 3) Tezkrt-l-huffz cild-1, sh-327

ABDULLAH BN BRME:
Tbinden olup, Irak-Kfede yetien hads ve fkh limlerinin stnlerinden. Abdullah bin brime ismiyle mehr olup, knyesi Eb Abdullahtr. 72 (m. 691) senesinde dodu. 144 (m. 761) senesinde veft etti. Kfede yaamtr. Eb Cafer tarafndan oraya kad olarak tayin edilmitir. bn-i brime ayn zamanda air, cmert ve gzel ahlk ile mehrdur. Hadsde sikadr (gvenilir). Byk hads limi Buhr (r.a.) birok hads rivyetinde bn-i brimeyi ahid gstermektedir. bn-i Mce hari, rivyetleri dier Ktb-i sitte kitablarnda yer alr. Abdullah bin brimenin, zaman ile kendisinden sonra gelen devrin limleri; Onun ilminin ve ahlknn stnln takdir etmilerdir. Hatta Sfyn- Sevr hazretleri bn-i brime iin O, bizim mftimiz idi diyerek kendisini vmektedir. Abdullah bin brime; birok limin yapt gibi halkn arasna girip onlarla ho sohbet etmeyi ok severdi. Arkadalarna da byle yaplmasn tavsiye ederdi. Kendisine bu hlinden sul edildiinde yle cevap verirdi: Halkn arasna limler karp dolamal, onlarla gzel ve dn sohbetler yapmal, arkadalar oaltmal, onlara mslmanlarla anlap sevimeyi retmeli, kendilerine dn ilerde yardmc olarak, iyi ve gzel ahlkl davranarak onlara rehberlikde bulunmal derdi. bn-i brime; evresi ile devaml iyi geinir, onlara her ilerinde yardmc olur ve ihtiyalarn karlard. Bir gn ok yakn arkadalarndan birinin ihtiyacn temin etti. Arkada bu yardmn karl olarak ok kymetli bir hediye getirerek kendisine vermek istedi. bn-i brime arkadana: Hediyeni alm gibi oldum. Bu getirdiin hediyeyi geri alrsan beni ok sevindirirsin. Allah tel seni mkafatlandrsn. Gvendiin dostlarna bir iin dtnde, dostun ii yapmad ve ona elinde bulunan btn imkn ile sarlmad zaman, sanki cenze namaz klar gibi abdest al ve drt tekbir getir. Sonra onu llerden say dedi. bn-i brime; dny malna ve mevkisine nem vermezdi. Herkesle iyi geinmeyi, gzel ahlkl olmay, ilim sahipleri ile bir arada bulunmay tercih eder, onlar verdi. mm- azama (r.a.), Abdullah bin brime sorulduunda yle cevap verdi: Benim bildiim ve takdir ettiim tek ey varsa, dny malna, zenginliine ve makamna kavutuu halde onlardan uzaklat. Bunlarn hibirine itibar etmedi, hepsini geri evirdi. Bize gelince dny mal ve mevkisi bizden kat halde biz onun peinden kouyoruz. Hatta esiri oluyoruz diyerek, Onun alak gnllln ve ilme deer verdiini ortaya koymaktadr. bn-i brime; abiden, bn-i Srnden, mm- azamdan ve daha birok limlerden hads rivyetinde bulunmutur. Bunlardan biri: Oru vcuttan kandan deil, giren eyden bozulur.
1) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-250 2) Tabakt- bn-i Sad cild-6, sh-351 3) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-3, sh-117

- 11 -

ABDULLAH BN UBEYDULLAH BN EB MULEYKE:

Tbinin byklerinden. Doum trihi bilinmemektedir. Knyesi Eb Muhammed et-Teym, elKure, el-Mekddir. Mekke-i Mkerremede yaam olup, yine orada 117 (m. 735) ylnda veft etmitir. Fkh, tefsr, hads ve krat ilimlerinde byk lim olup, zamannn mehrlarndandr. Mekkede halifeliini iln eden Abdullah bin Zbeyrin kadln yapmtr. Harem-i erfin mezzini idi. mm- Buhrnin rivyetine gre otuz Sahb ile grm ve onlardan hads rivyet etmitir. Hazret-i ie mm Seleme, Abdullah bin Amr bin el-As, Abdullah bn-i Abbs, Abdullah bin mer, Abdullah bin Mesd, Talha bin Ubeydullah, Abdullah bin Cafer, Abdullah bin Zbeyr, Hz. Osman ve Zekvn bunlardandr. Kendisinden de Amr bin Dinar, Abdurrahman bin Eb Bekr, Ata bin Eb Rebh, bn-i Creyc, Yezd bin brhm, Cerr bin Hzim, Nfi bin Amr ve birok lim hads rivyetinde bulunmutur. Eb Zr ve Eb Htem Eb Muleykenin sika (gvenilir) bir rvi olup, ok hads-i erf rivyet edenlerden (mksirnden) olduunu sylemilerdir. Buyurdu ki: Eb Cehlin olu krime (r.a.), Kurn- kermi eline alr, yzne srer ve Rabbimin kitab, Rabbimin kelm diye alard. Hz. ieden rivyet edilen bir hads-i erfte, Mmine diken (batmas) veya daha byk musbet isabet ederse, O (Gnahlarna) keffrettir. Teravih namaznn Hulef-i ridn ve Eshb- kirm zamannda da yirmi rekat klndn rivyet eden Tbinden birok limden biri de bn-i Eb Muleykedir. Mekruh vakitlerde (gne doarken, tam tepede iken ve gne batarken) namaz klmann mekruh olduunu bildiren bir`rivyeti de vardr. u hads-i erf de onun rivyetlerindendir. Reslullah (s.a.v.) Kim hesaba ekilirse azb edilmi olur buyurdu. Hz. ie, (Allah tel te bylesi kolay bir hesaba ekilir (nikk sresi 8) buyurmuyor mu?) diye sorunca Bu senin dediin arzdr (Amellerin sahiplerine arz olunmasdr) yoksa her kim ince hesaba ekilirse helk olur buyurdu.
1) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-306 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-101 3) Mifth-s-sede cild-2, sh-19 4) El-Alm cild-4, sh-102 5) El-Menhel-l-Azb-l-mevrd erh-i Snenil-mmi eb Dvud cild-1, sh-152 6) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-62, cild-4, sh-129

ABDULLAH BN- VEHB:

Msrda yetien en byk limlerden. smi, Abdullah; knyesi, Eb Muhammeddir. Fkh ilminde imam, mctehid, hads ilminde hfz (yzbin hads-i erfi rvileri ile birlikte ezbere bilen) sika (gvenilir) fazlet sahibi bir zt idi. 125 (m. 742)de dodu. 197 (m. 812)de veft etti. Yedi yanda ilim tahsiline balad. Kendilerinden ilim rendii hocalarnn says 370 civarndadr. Bu limlerin en mehrlar, bata Hz. mm- Mlik olmak zere, Hz. Hayve bin ureyh, Hz. Sad bin Eb Eyyb, Hz. Leys bin Sad, Hz. Sleymn bin Bill, Hz. bn-i Creyc, Hz. Sfyn- Sevr ve Sfyn bin Uyeyne hazretleri gibi byk ztlardr. Bilhassa Hz. mm- Mlikin derslerine ok devam edip, onlarn ilimlerinden, slmiyetin bildirdii edeblere tam uygun olan yaaylarndan rnek hallerinden devaml istifde etti. Bu derslerde mm- Mlikden (r.a.) duyduu hads-i erfleri, eserleri (Eshb- kirmdan nakledilen szleri) edeb ve terbiye ile alkal meseleleri toplayp el-Mclest adnda bir kitap meydana getirdi. Ayrca, hads ilmine dair el-Cmi adl iki cildlik eseri ve yine iki cild olan Muvatta- Sagr, Muvatta- Kebr, Kitb-u Ahvl-il-Kyme ve Tefsr-ul-Kurn adl eserleri vardr. Hz. mm- Mlik, bu zta yazd mektublarnda, kendisine Msrn fakhi Eb Muhammed Mft diye hitab ederdi. Bundan bakasna fakh (derin fkh limi) diye yazmazd. lmi ok fazla idi. Kendisine Divn-ul-lim (=ilmin ktphanesi) denilmitir, bn-i Eb Hatim diyor ki; Ben bn-i Vehbin, Msrda ve baka yerlerde rivyet ettii seksenbin kadar hads-i erfe baktm. Asl olmayan bir hads-i erf grmedim. Kendisinden rivyet edilen hads-i erflerin says yzbin civarndadr. Hz. mm- Mlikin talebelerinden, hocas tarafndan en ok sevilen ve snneti en iyi bilen olduu rivyet edilmektedir. Ahmed bin Slih bn-i Vehbden daha fazla hads-i erf rivyet eden birini tanmyorum. dedi. Hz. Abdullah bin Vehb, fkh ilminde de ok yksek idi. Bundan dolay, kendisi iin Hads ilmi ile fkh ilmini cem eden buyuruldu. Bir defasnda, mm- Mlikin (r.a.) huzurunda, bn-i Ksm ile bn-i Vehbden bahsediliyordu, mm- Mlik (r.a.) buyurdu ki; bn-i Vehb btn ilimlerde limdir, bn-i Ksm ise sadece fakhdir. Medine ahalisi bir meselede ihtilaf ettikleri vakit, Hz. bn-i Vehbin gelmesini beklerler, geldii zaman ihtilaf ettikleri meseleyi kendisine arz edip verdii fetvay kabul ederlerdi. Hz. bn-i - 12 -

Vehb buyurdu ki, Allah tel beni, mm- Mlik ve Leys bin Sad veslesi ile dallete dmekten kurtard. Bu nasl oldu? diye sordular. Buyurdu ki; Ben hads-i erfleri toplamakla megul iken, bana ulaan eitli rivyetler karsnda arp kalmtm. Ne zaman ki, mm- Mlik ve Leys bin Sad hazretleri ile karlatm. Onlar beni (u rivyeti al, unlar alma. Bu hads-i erfin mns udur. unun mns yledir) diye ikz ettiler. Bylece ben de aknlktan ve dallete dmekten kurtuldum. Bir defa, zamann halifesi, kendisine mektb yazp, kad olmas iin teklifde bulundu, ise de, mesliyyetin ok ar olmas sebebiyle kabul etmedi. Niin kabul etmiyorsunuz? Allah telnn kitab, Reslullahn (s.a.v.) snneti ile hkm verirsiniz diyenlere kar, Bilmiyor musunuz? Kymet gn limler Peygamberler ile ve kadlar Sultanlar ile beraber har olunacaklar (beraber diriltilecekler) buyurdu. rendii ilmi bakalarna da retti. Bu ekilde yetitirdii talebelerin en mehrlar arasnda kardeinin olu, Ahmed bin Yusuf et-Tensi, Ahmed bin Slih el-Msr, brhm bin Mnzir, Yahy bin elMekbiri bulunmaktadr. Yahy bin Bekir diyor ki: Hz. Abdullah bn-i Vehbin mrnn te biri, kendi nefsini terbiye ve hesaba ekmekle, te biri, ilim retmekle ve te biri de hacca gidip gelmekle gemitir. 36 defa Hac ettii rivyet edilmektedir, mm- Ahmed bin Hanbel (r.a.), Hz. bn-i Vehb hakknda buyuruyor ki: Vehb, akl, din, slih ameller sahibi idi. bn-i Vehb (r.a.), bir kimsenin Hatrla o vakti ki, (kfirlerin nderleri ile onlara uyanlar) atete birbirleri ile ekiirlerken, zayf olanlar byklk taslayanlara yle diyecekler: Biz (dnyada) size itatkr idik. imdi siz, bizden atein bir ksmn savabilir misiniz? (Mmin-47) yet-i kermesini okuduunu iitti. Hz. bn-i Vehb, bu yet-i kermeyi duyar duymaz titremeye balad ve uzun mddet kendisine gelemedi. bn-i Vehb (r.a.), Hz. mm- Mlikden rivyetle buyurdu ki: Peygamber efendimizin kabr-i erfini ziyret edip, selm vermek isteyen kimse, (Esselm aleyke eyyhennebiyy ve rahmetullahi ve berekth) demelidir. Bir gn huzurunda kendisinin teklif ettii, Kitb-u Ahvl-il-Kyme isimli eserinde, kymet hllerine ait mevzlar okunuyordu. Kitb bittiinde, sanki benzi sararm, yznn kan ekilmiti. Bundan sonra, hi konuamad ve birka gn sonra veft etti. Rivyet ettii hadsi- erflerden bazlar: Peygamber efendimiz buyurdular ki: Kim ki bana salt- selm getirirse, o kimse bir kle azd etmii gibi sevb alr. Reslullah efendimiz, namaz kld vakit, ayaklar iecek ekilde ayakta dururdu. Hz. ie: Y Reslullah! Allah tel, sizin gelmi-gemi btn gnahlarnz balad halde, yine bunu mu yapyorsunuz?) Bunun zerine, Peygamber efendimiz buyurdu ki: Ya ie! kreden bir kul olmayaym m? phesiz Cennetlikler, kendilerinden stn olan kk shiblerini sizin dou ve bat ufkunda kavumakta olan parlak yldz grdnz gibi grrler. nk, aralarnda fark vardr. Eshb- kirm: Ya Reslallah! Bunlar peygamberlerin yerleridir. Bakalar onlara ulaamaz. Dediler. Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdu ki: Bilakis! Nesfsim yed-i kudretinde bulunan Allah telya yemn ederim ki, onlar, Allaha imn ve Peygamberleri tasdk eden baz kimselerdir. Bir sadaka verip de sonra sadakasndan dnen kimsenin misli, kusup da sonra kusmuunu yiyen kpek gibidir. Hz. Ebu Bekr-i Sddk, Peygamber efendimize, Ya Reslallah! Bana bir du ret ki, namazmda ve evimde onunla du edeyim. dedi. Peygamber efendimiz buyurdu ki: De ki; Ya Rabbi! Ben nefsime ok zulm ettim. Gnahlar ise ancak sen affedersin. Bana tarafndan mafiret buyur ve bana ac. nk, hakkyle acyan, affeden ancak sensin. Biriniz bir yere indii zaman, (Ez bi-kelimtillahittmmti min erri ma haleka) desin. nk, oradan gidinceye kadar hibir ey ona zarar ve ktlk yapmaz. buyurdu. Kul gnah veya kat- rahm (sla-y rahmi terk) dvsnda bulunmadka ve acele etmedike dus kabul edilir. Eshb- kirm, Ya Reslallah! Acele etmek nedir? diye sorunca: Du ettim de, kabul edildiini grmedim der ve o anda vaz geerek duy brakr. buyurdular. Allah tel, rahmeti yz para olarak yaratt. Doksandokuzunu kendi nezdinde tutu. Bir paasn yeryzne indirdi. te mahlkt bu bir paradan dolay birbirlerine acrlar. Hatta hayvan, zerine basarm endiesiyle, trnan yavrusundan kaldrr. Bir kimse Peygamber efendimize sul edip, Mslmanlarn hangisi daha hayrldr? dedi. Reslullah (s.a.v.), Elinden ve dilinden mslmanlarn emn olduu kimsedir. buyurdu. Bir zaman Yemenden bir ahs hicret edip, Medine-i Mnevvereye, Peygamber efendimizin huzr- erflerine geldi ve dedi ki: Y Reslallah! Ben Yemenden hicret edip cihda gitmek zere buraya geldim. Peygamber efendimiz, Senin Yemende kimsen var mdr? buyurdular. O kimse, Evet, Y - 13 -

Reslallah! Anam ve babam var. dedi. Peygamberimiz (s.a.v.), Buraya gelip cihda gitmek iin onlardan izin aldn m? buyurdular. O kimse, Hayr, Ya Reslallah! dedi. Bunun zerine, Peygamber efendimiz buyurdular ki: Sen tekrar Yemene dn. Eer annen ve baban izin verirlerse, o zaman cihda gel. ayet izin vermezlerse, onlarn yannda kal ve onlara hizmet et. Her kim, Allah ve hret gnne imn ederse, ya hayr sylesin, yhud sussun. Her kim Allaha ve hret gnne imn ederse, komusuna ikrm etsin. Her kim, Allaha ve hret gnne imn ederse, misfirine ikrm etsin. Hz. ieden rivyet ettii Hads-i erfte, Hz. ie buyurdu ki: Reslullaha (s.a.v.) ilk vahyin balamas uykuda sadk (doru) ry grmekle olmutur. Grd her bir ry muhakkak sabah aydnl gibi apak meydana gelirdi. Sonra kalbine yalnzlk sevgisi drld. Artk Hira Maaras iinde yalnz kalmay tercih eder oldu. Orada ehlinin yanna dnmeden birka gn ibadet ederdi. Bu maksatla yanna yiyecek de alrd. Sonra Hz. Hadcenin yanna dner yine o kadar bir mddet iin yiyecek tedrik ederdi. Nihayet Hira Maarasnda bulunduu bir srada anszn (emir-i Hak) karsna kverdi (yle ki), Kendisine melek gelerek Oku! dedi. Reslullah (s.a.v.), Ben okumak bilmem cevabn verdi. Fahr-i Kinat (s.a.v.) buyurdular ki; O zaman melek beni alarak takatim, kesilinceye kadar sktrd. Sonra beni brakp yine, Oku! dedi. Ben de Okumak bilmem dedim. Melek beni yine alp ikinci defa takatim kesilinceye kadar sktrd. Sonra beni brakp yine Oku! dedi. Ben de Okumak bilmem dedim. Nihayet beni nc defa olarak takatim kesilinceye kadar sktrd. Sonra beni brakp u yetleri okudu. Yaratan Rabbinin adyla oku! O Allah ki, insan bir kan phtsndan yaratt. Her halde Oku! Senin Rabbin kalemle yaz yazmay reten kermler kermidir. nsana bilmediini retmitir. (Sre-i Alk-1-5) Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) o sktrma sebebiyle (heyecandan) boyun etleri titreyerek dnd. Ve Hz. Hadcenin yanna giderek Beni rtn! Beni rtn! buyurdu. Mbrek vcudunu sarp rttler. Ondan sonra Peygamber efendimiz (s.a.v.) Hz. Hadceye Ey Hadce! Acaba bana ne oluyor? buyurdu! Olup bitenleri ona haber verdi. Kendimden korktum buyurdu. Hz. Hadce ona unlar syledi, yle deme sevin! Allaha yemin ederim ki, Allah tel seni hibir vakit utandrmaz. nk sen akrabana bakarasn, szn dorusunu sylersin, iini grmekten ciz olanlarn arln yklenirsin. Fakre verir, kimsenin kazandrmyacan kazandrr, misafiri arlarsn. Hak yolunda zuhur eden hdiseler karsnda (halka) yardm edersin. Bundan sonra Hz. Hadce, Reslullah (s.a.v.) beraberine alarak Varaka bin Nevfele gtrd. Bu zt, Hz. Hadcenin amcas olu, yani babasnn kardei olu idi. Cahiliyet zamannda hristiyan dinine girmi bir kimse olup, arabca yaz yazmasn bilir, ncilden Allah telnn diledii kadar baz eyleri arabca yazard. Varaka gzleri grmez olmu biri (pir-i fni) idi. Hz. Hadce kendisine, Ey Amca! Dinle bak, kardeinin olu neler syleyecek dedi. Varaka bin Nevfel, Ne var kardeim olu? diye sorunca Reslullah (s.a.v.) grd eyleri kendisine haber verdi. Bunun zerine Varaka, Bu grdn Ms aleyhisselma indirilen Nmus-u Ekberdir (Cebril aleyhisselmdr). Ah keke senin davet gnlerinde gen olaydm. Keke kavmin seni karacaklar (hicret ettirecekleri) zaman hayatta bulunsaydm dedi. Reslullah (s.a.v.) Onlar beni karacaklar m ki? diye sordu. Varaka Evet, karacaklar. Zira senin gibi bir vahiy getirmi hi bir kimse yoktur ki dmanla uramasn. ayet senin davet gnlerine yetiirsem sana son derece yardm ederim. cevabn verdi.
1) Vefeyt-l-ayan cild-3, sh-36 2) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-324 3) Tehzb-ut-tehzb cild-6, sh-71 4) El-Alm cild-4, sh-144 5) Tezkiret-l-Huffz cild-1, sh-279 6) Brockelmn sup I 257 7) ezert-z-zeheb cild-1, sh-347 8) El-ntika sh-48 9) Ed-Dbc-ul-mezheb sh-132 10) Tertb-ul-medrik cild-2, sh-421 11) Mucem-ul-mellifn cild-6, sh-162 12) zh-ul-meknun cild-2, sh-428, cild-1, sh-438 13) Mzn-ul-itidl cild-2, sh-86

ABDULLAH BN ZEYD (Eb Klbe):

Tbinin byklerinden. Hads ve fkh limidir. smi, Abdullah; Knyesi, Eb Klbedir. Basraldr. Doum trihi bilinmemekteyse de veft 104 veya 106, 107 trihleri olarak rivyet edilir. Eshb- kirmdan Sbit bin Kays, Enes bin Mlik, Tbinden Eb Eyyb-i Sahtiyan ve Katdeden (r.anhm) ders alp, hads-i erf rivyet etti. Hads ilminde sikadr (salam, gvenilir). Bir hads-i erfi - 14 -

renmek iin seyahat ederdi. Hi bir iim olmad halde Medinede, srf bir hads-i erfi daha nce duymu olan bir ahstan dinlemek iin gn kaldm buyurdu. Hads-i erflerin toplanp, yazlmas iin urard. Veftndan evvel, kitaplarnn Tbinin byklerinden, fkh limi ve evliydan Eb Eyyb-i Sahtiyanye (r.a.) verilmesini vasiyet etti. Bir deve ykne yakn kitaplar Eb Eyyb-i Sahtiyanye verildi. Alim ve fazl bir ztt. Hikmet dolu pek ok szleri vardr. Devaml hell kazanmay tevik ederdi. Bunun iin, Eyyb-i Sahtiynye arya git i ara Zira en byk huzur, insanlara muhta olmamaktr buyurdu. Yine bir zta Seni, geimini temin ederken grmek, cmi kesinde grmemden daha sevimlidir. buyurdu. Sohbetine devam eden bir talebesi vard. O dknt hurma satard. Ona; Ben, senin sohbet meclisinden faydalandn zan ediyordum. Fakat u bir hakikattir; Allah tel her dk eyden bereketini almtr. buyurdu. Hem dny, hem de hirette yaayan kimseye ne sedet buyurunca hirette nasl yaand kendisinden soruldu. Dnya yaaynda Allah tely hatrndan karmad ve daima Ona yalvard ve bu sayede de hirette Onun rahmetine mazhar oldu buyurdu. Bir kimse bir bidat ortaya karrsa onunla harb ederim. Allah telya kr yaplmasna vesle olan dnylk insana zarar vermez. Bir sz anlamyacak kimseye syleme! nk o sz, ona zararl olup, fayda vermez. Arzu ve istekleri peinden koanlarla beraber oturup kalkmaynz. Onlarla konumaynz. nk, sizi kendi sapklklarna drmelerinden, zihninizi kartrmalarndan korkuyorum. Sana, din kardeinden istemediin bir ey ularsa, onun iin bir zr ara. Bir mazeret bulamazsan, kendi kendine, belki benim bilmediim bir durum vardr, de. Kymet gn Ar- al tarafndan bir mndi Yunus sresi 62 nci yet ile nida eder; Ey Allahn sevgili kullar! Sizin iin bir korku yoktur. Siz mahzun da edilmezsiniz. Bu nidadan sonra herkes, ban yukar kaldrr ve; inandk mn ettik, derler. Ancak, mnafklarn balar ise hi yukar kalkmaz ve yere eilirler. Bir kimse ya iyilii veya ktl ister. Ancak kalbinde bir emr edici veya bir yasaklayc bulur. Emr edici, iyilii emr eder; yasaklayc, ktlkten alkor. Bidat ehli ile oturmaynz. Onlarla sohbet etmeyiniz. Zira sizi dallete drebilir veya bilmediiniz ktlklere bulatrabilirler. Alimler ksmdr. Bir ksm, ilmi ile amel eder, insanlar da onun ilmiyle amel ederler. Dier bir ksm, ilmi ile amel eder, fakat insanlar onun ilmiyle amel etmez. Baka bir ksm da ilmiyle kendisi amel etmedii gibi insanlar da amel etmez. Allah tel, eytana lanet edip, ona kymet gnn gsterdi. eytan; Y Rabbi! zzetin hakk iin, ruh kendilerinde bulunduu mddete insanlarn kalbinden kmayacam, dedi. Allah tel bu sze karlk, izzetimin hakk iin ben de, onlarda ruh bulunduu mddete tevbe etmelerine engel olmam. Her zaman tevbe edebilirler, vaadinde bulundu. Abdullah bin Zeyd hazretleri namazlardan sonra Allahmme inn eselket-tayyibt ve terk-elmnkert ve hubbel-meskn ve en tetbe aleyye ve iz eratte l ibdike fitneten en tevevfan gayre meftn. dusn okurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Ramazan ve kurban bayramlarn tehll, takds, tahmd ve tekbr ile ssleyiniz. ey vardr ki, bunlar kimde bulunursa o kimse imnn tadn bulur. Birincisi, bir kimseye Allah ve Resl, bakalarndan daha sevgili olmak. kincisi, bir kimse sevdiini Allah iin sevmek. ncs, bir kimseyi Allah kfrden kurtardktan sonra tekrar kfre dnmekten, atee atlmaktan tiksindii gibi tiksinmek. lerin en hayrls, ok ar veya eksik olmayp, orta mertebede olandr. Allah tel benim iin yeri bir araya getirdi. Yerin dousunu ve batsn grdm. Eer mmetim melik olursa, bana gsterilen yerlere ulaacaktr. Bana krmz ve beyaz iki hazine verildi. Ben, rabbimden, umm bir dalgnlk sebebiyle mmetimi helk etmemesini, bir dman onlara musallat klmamasn istedim. Allah tel: Y Muhammed, ben hkm verdiim zaman, o artk geri evrilmez, isterse btn insanlar bir araya gelsin, buyurdu. Ben mmetim iin saptrc olanlardan korkuyorum. Onlar zerine kl geldii zaman, kymete kadar, artk onlarn zerinden kalkmaz. mmetimden bir topluluk, mriklere katlncaya, putlara tapnncaya kadar kymet kopmaz. mmetim arasnda yalanclar kacak. Onlar peygamber sanlacak. Halbuki son Peygamber benim. Benden sonra Peygamber yoktur. mmetimden bir cemaat (topluluk) daima, - 15 -

doru yola davet edici olacaklar. Allah telnn emri gelinceye kadar onlara, muhalifleri (dmanlar) zarar veremeyecektir.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-282 2) El-Alm cild-4, sh-88 3) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-224 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-94 5) Snen-i Drim cild-2, sh-470

ABDURRAHMAN BN EB ZND:
Hads ve fkh limlerinden. Knyesi, Eb Muhammed Medendir. 100 (m. 718)de dodu. 174 (m. 790)da Baddda yetmidrt yanda iken veft etti. Babas Eb Zinadtan, Amr bin Eb Amr, Sheyl bin Eb Slih, Hiam bin Urve ve Ms bin Ukbe ve dier muhaddislerden hads rivyet etmitir. Krat ilmini Ali bin Cafer Krden almt. Kendisinden, bn-i Creyc, Zheyr bin Muviye, Muaz bin Muaz, elAnber, Eb Dvd Taylis, Haccac bin Muhammed ve daha ok sayda limler hads-i erf rivyet etmilerdir. mm- Buhr, Eb Dvd, mm- Tirmiz, mm- Nes ve bn-i Mce tarafndan rivyetleri alnmtr. Abdurrahman bin Eb Zind, babas Eb Zinddan ok rivyetlerde bulunmutur. Bu rivyetlerinin bir ksmnda dikkati eken husus, bakalarnn rivyet etmedii meselelerin bulunmasdr. Babasndan yapt rivyetleri toplad Kitb- Reyi Fukahay Seba adl eseri zerinde mm- Mlik incelemeler yapmtr. Kitab-l-feriz adl bir eseri daha vardr. Buyurdu ki: Muhabbet ksmdr: 1-cll ve tazm muhabbeti. Evldn babasn sevmesi gibi. 2Merhamet ve efkat muhabbeti. Anann-babann evladn sevmesi gibi. 3- Mukele ve beenme muhabbeti, insanlarn birbirini sevmesi gibi. Reslullah efendimiz bunlarn hepsini kendinde toplamtr.. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Allah tel bizden birisinin tevbesine, birinizin kayp hayvann bulduu vakit sevinmesinden daha ok sevinir. .. Sizden birisi abdest ald zaman, burnuna su eksin, sonra smkrsn. Eer mmetime zor gelmiyeceini bilseydim her namaz vakti iin misvak kullanmalarn emrederdim.
1) Fihrist sh-315 2) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-2, sh-143 3) Tezkiret-i huffz cild-1, sh-247 4) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-170

ABDURRAHMAN BN MEHD:
Tbin devrinin byk hads limlerinden. Knyesi, Eb Saddir. Ll diye mehrdur. Ezdin veya Ben Anberin zdls olduu sylenir. 135 (m. 752) senesinde Basrada doup, 198 (m. 815)de orada veft etti. Abdurrahman bin Mehd (r.a.) hads hfzdr. Yzbin hads-i erfi senetleriyle birlikte ezberlemitir. Hads ilminde ok derin bir bilgiye sahiptir. Hads limleri de onun bu stnln kabul etmi ve onu vmlerdir. O, bir kimseden rivyet yapnca o kimse, ondan sonra hccet saylrd. Hads rivyetinde ok titiz hareket ederdi. Hadsleri lfzla rivyet ederdi. Hem kendi hadsini, hem de bakasnnkini iyi bilirdi. Hads limleri, Ona bir rvinin rivyet ettii hads-i erf okunurdu. uras hat derdi. Sonra bu hads, falan hadsten u ynyle alnm derdi. Aratrdmzda dedii gibi bulurduk, diye naklederler. Eymen bin Nabil, Cerr bin Hazm, krime bin Ammr, Eb Hulde bin Hlid bin Dinar, Mehd bin Meymn, mm- Mlik, be, Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne ve daha bir ok ztlardan hads rivyet etmitir. Abdullah bin Mbrek, Abdurrahman bin Mehdnin hocasdr. bn-i Vehb, Olu Ms, Yahy bin Man, Yahy bin Yahy, Eb Sevr, Eb Ubeyd ve daha baka byk limler de ondan hads-i erf nakletmilerdir. Abdurrahman bin Mehd (r.a.) fkh ilminde de mtehasss idi. bn-i Medin, mehr yedi fkh liminin (Fukha-i Sebann) szlerini en iyi bilenler arasnda Abdurrahman bin Mehdyi de saymdr. Ahmed bin Hanbel hazretleri ayn zamanda Onun fkh (hukuk) limi olduunu sylemitir. Abdurrahman bin Mehd hazretleri ilmiyle amel eden, islm nefisinde yaayan bir zt idi. Kahkaha ile glmez, sadece tebessm ederdi. Zamanndaki insanlar, din ve dny ilerinde Abdurrahman bin Mehd hazretlerine mracaat ederlerdi. - 16 -

Her gece Kurn- kermin tamamn hatm ederdi (okurdu). Yarsn teheccd namaznda, yarsn namazn dnda okurdu. Sohbetine ve ilim meclisine gelenler, huzurunda, oturduklar zaman, balarnda sanki ku varm gibi, gayet edebli ve dikkatli otururlard. Onun bulunduu meclise ilim, edeb ve ciddiyet hakimdi. Birgn, Onun ilim meclisinde oturanlardan birisi glmt. Bunun zerine, onu, ilim meclisine iki ay gelmekten menetti. Bu, bizim meclisimize iki ay gelmesin, dedi. Sonra, Allah teldan onun iin af diledi. Ona yle dedi. nsan, ilmi, gzya dkerek istemeli. nk ilim, insana nefsi iin bir hccet (delil) dir dedi. Abdurrahman bin Mehd hazretleri, gece sabaha kadar ibdet etmiti. Bir ara, uykusu ok geldi. Yatana yatt, uyuyakald. Sabah namazna uyanamad. Buna ok zld. Bu yzden iki ay yataa yatmad. Abdurrahman bin Mehd hazretleri zaman zaman Kabrinde mmin olarak yatana gbta ederim, onun gibi olmak isterim derdi. bn-i Sad, Onun sika (hads ilminde szne gvenilir) bir lim olduunu syler. Ahmed bin Hanbel Onun iin Sanki hads iin yaratlmtr der. Abdurrahman bin Mehdnin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: lim hususunda birbirinize faydal olunuz. Bir birinizden gizlemeyiniz, ilimdeki hynet, maldaki hynetten daha ktdr. nsanlara teekkr etmiyen, Allah telya kr etmi olmaz. Allah telya yemin ederim ki, benim grdm grseydiniz, ok alar, az glerdiniz. Eshb- kirm o zaman Ne grdnz? Y Reslallah! dediler. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.) Cenneti ve Cehennemi grdm buyurdu. Sonra Reslullah (s.a.v.), imm olduu zaman, rk ve secde ve kendisinden nce gitmelerinden, namazdan kmadan nce kmalarndan onlar menetti. Ben sizi nmden ve arkamdan grrm buyurdu. Hz. ie validemiz, Peygamber efendimize namazda iken saa sola dnmek hakknda sordu. Reslullah (s.a.v.) O, kulun namazndan eytann bir kapmas ve arpmasdr. lim olan kii, fitneyi gelirken anlar. Cahiller de dnp giden fitneyi anlar. Meclislerinde (bulunduklar yerde) Allah tely zikreden bir topluluu, Allah telnn rahmeti kaplar. Onlar melekler sarp kuatr. Allah tel onlar, nezdindekilerin yannda ver. Peygamber efendimiz (s.a.v.) Allah telnn yle buyurduunu bildirir: Slih kullarm iin, gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii, hibir kimsenin aklna gelmeyen nimetleri hazrladm. Btn ocuklar mslmanla elverili olarak dnyya gelir. Bunlar, sonra analar, babalar Hristiyan, yehdi ve dinsiz yapar. Reslullah (s.a.v.) Allah telnn yle buyurduunu bildiriyor. Kulum Beni nasl zannederse yle bulur. Kulum Beni annca, ben onunla beraber olurum. O bana bir kar yaklarsa, ben ona bir zira (arn) yaklarm. Bana bir zira yaklarsa ben ona bir kula yaklarm. O bana yryerek gelirse, ben ona koarak yaklarm. Bir kiilik yiyecek, iki kiiye, iki kiilik yiyecek, drt kiiye, drt kiilik yiyecek, sekiz kiiye yeter. Nec veft ettii zaman, Peygamber efendimiz (s.a.v.) Onun iin Allah teldan mafiret dileyiniz buyurdu. Cennette bir aa vardr. Yolcu onun glgesinde yrr, fakat yine bitmez, sona ermez. mm Selemeden yle rivyet edilmitir. Reslullahn en sevdii amel, az da olsa devaml olandr. Saflarnz dzeltiniz, dosdoru yapnz. Sahur yemeini yeyiniz. nk onda bereket vardr. Kim Allah telnn kitabn (Kurn- kermi) renir, sonra iindeki emir ve yasaklara uyarsa, Allah tel, onu dnyda hidyete erdirir. Kymet gnnde onu kt hesap vermekten muhafaza buyurur. Kul u yedi z zerine secde eder, yz, iki avucu, iki dizi, iki aya. Reslullah (s.a.v.) sa ve sol taraflarna selm verirken, mbrek yanaklar grnnceye kadar balarn evirirlerdi. Sadaka verip, sonra vazgeenin durumu, kusup, sonra onu yiyen kpein durumu gibidir. Reslullah (s.a.v.) krk bardaktan imeyi yasaklamtr. Kim sabah olunca, kere Bismillhillez la yedurru measmih eyn filard vel fissem ve hvesse-mulalm derse akama kadar bana bir bel gelmez. Akamleyin okursa, sabaha - 17 -

kadar bana musbet gelmez. limin, bide stnl, dolunay halindeki ayn dier yldzlara stnl gibidir. Kim yatsy cemaatle klarsa, gecenin yarsn ibadetle geirmi gibi, sabah namazn cemaatle klan kimse, btn geceyi ibadetle geirmi gibi olur. Bir kimse Allah telya mn edip, namazn klar, zektn verir, Ramazan orucunu tutarsa, Allah tel ona Cenneti ihsan eder. Cennet yz derecedir. ki derece aras yerle gk aras kadardr. Allah teldan Firdevsi dileyiniz. nk o Cennetin ortasdr. Onun stnde, Allah telnn Ar vardr. Nehirler oradan fkrr. Cimrilik ve korkaklk insanda bulunan kt huylardandr. Reslullaha, ne zaman Peygamber olduu soruldu. dem, ruh ile cesed arasnda iken buyurdular. Kim cenzeye tbi olur, onun namazn klarsa, onun iin bir krat ecir vardr. Kim, onun defninde bulunursa, ona iki krat ecir vardr. Eshb- kirm Y Reslallah, iki krat nedir? diye sordular. Reslullah (s.a.v.) Onlarn en k Uhud da kadardr. buyurdular. Hiamdan yle rivyet etmitir: Reslullahn Eshb, yerde sesli olmay ho grmezler: Muharebede, cenzede, zikir annda. Siz kymet gnnde, sizin ve babalarnzn isimleriyle arlrsnz. Onun iin gzel isimler koyunuz. Kim bilerek sylemediim bir sz bana isnd ederse (syledi derse) Cehennemdeki yerine hazrlansn. nsana, bir sene bir ay, bir hafta bir gn, bir gn bir an gibi gelinceye kadar, kymet kopmaz. Eb Hureyre (r.a.) Peygamber efendimize (s.a.v.) Y Reslallah! Seni grnce, iim rahatlar, bir sevin hasl olur. Bana Cennete girmeme vesle olacak bir ameli bildir. dedi. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.) ona Gzel szl ol. Selm yay, akraban ziyret et, insanlar gece uyurken sen namaz kl. O zaman Cennete selmetle gir. Bir kimse Allah yolunda ehd edilince, ondan yere akan ilk damlaya karlk, btn gnahlar balanr. Ona Cennetten bir rt ve bir cesed gnderilir. Ruhu o rt ierisinde kabz olunur (alnr). Sonra ruh o Cennetten getirilen cesede biner. Bu ekilde meleklerle beraber ykselir. yle bir hale kavuur ki, sanki Allah tel, onu yarattndan beri o meleklerle berabermi gibi olur. Peygamber efendimiz (s.a.v.), Mekkeyi fethettii zaman, eytan, kuvvetle bard. Askerleri yanna topland. Onlara Bugnden sonra, Muhammedin (s.a.v.) mmetinin irk zere olmalarn istemekten midinizi kesiniz. Fakat, dinleri hususunda onlarn kalblerini saptrnz. Aralarnda lye feryad ederek alamay yaynz. Abdullah bn-i Mesd yle anlatr: Ahkf sresini okurken aramzda ihtilaf etmitik. Reslullaha (s.a.v.) gittik. Durumu arz ettik. Bunun zerine: Aranzda ihtilaf etmeyiniz. Sizden ncekiler, aralarnda ihtilaf etmeleri sebebiyle helk oldular. imdi, baknz, birine okutacam. Onun, okuduu gibi okuyunuz buyurdular. Abdurrahman bin Mehd hazretleri buyurdular ki: Dini meselelerde, gvenilir ve ehil kimselerden duymadka bir eyi sylememelidir. Yoksa insan gnaha girer. Bir kimse, ilim bakmndan kendinden stn bir kimse ile karlanca, bunu frsat ve ganimet bilmelidir. nk onun ilminden istifade eder. Kendi dengi birisi ile karlanca, bir biriyle mzakere eder ve birbirlerinden faydalanrlar. Kendisinden aa bir kimse ile karlanca, ona tevazu gsterir ve bir eyler retir. Her iittiini syleyen, istisna ve az (kaide d) meselelere gre konuup, anlatan kimseler, ilimde yksek mertebeye eriemezler. yice ezberleyip, zabt etmeden hads rivyet etmek harmdr. nsann ilme olan ihtiyac, yemeye, imeye olan ihtiyacndan daha fazladr. Kim, Kurn- kerm mahluktur (yaratlmtr) derse, onun arkasnda namaz klma, onunla yolda beraber olma. Abdurrahman bin Mehd hazretlerine, Kurn- kerme mahlk diyen kimse hakknda ne dersin? diye sordular. yle buyurdu: Elimden gelse, bir kpr zerinde durur, her yanmdan geene, Kurn- kerme mahluk deyip, demediini sorarm, Kurn- kerm mahluktur diyenin boynuna vurup, onu suya atardm. - 18 -

Ehl-i Snnet vel-Cemaat itikadna sarl. Ehl-i Bidat ile oturup kalkma. Onlarn yanna gitmek, onlara kymet vermek olur. Mminde, kfrden sonra, yalandan daha kt bir haslet yoktur. nk yalan en iddetli bir nifak almetidir. Abdurrahman bin Mehdye (r.a.) Dinine bal olmayan bir kimse ile arkadalk etmek hakknda ne dersin? diye sorulunca, Byle kiilerle beraber olma, nk o, sana pis veya harm bir ey yedirebilir. Yine, lm istiyen kimse hakknda sorulunca, Dinine zarar gelecei korkusundan, lm istemekte bir mahzur yoktur. Fakat, yoksulluk, ihtiya, eziyet ve buna benzer eylerden, dolay lm temenni edilmez. Yakub bin Muhammedden rivyet etmitir. Ticrete sarlnz. nk babanz, brhm (a.s.) Manifaturac idi. Eb Hreyreden rivyet etmitir: blis dedi ki: Bir lim bana, bin bidden (ok ibadet edip, ilmi olmayan) daha iddetlidir. nk, bid sadece ibadet eder. lim ise, insanlara, onlar lim oluncaya kadar ilim retir. Nfiden rivyet etti: Lokman Hakm oluna: Ey oul! yi meclisleri se. Allah telnn ism-i erfinin anld bir meclisi, bir topluluu grrsen oraya otur. Eer lim isen, oradakiler senin ilminden faydalanrlar. Eer, lim deilsen, oradakiler, sana bir eyler retir. Eer, Allah tel oraya rahmetini ihsan ederse, orada bulunanlarla beraber sana da isabet eder. Ey oul; Allah telnn anlmad yerden uzakla. Oraya oturma. nk, sen lim isen, oradakiler senin ilminden istifade etmezler. lim deilsen, cehletini daha da arttrrlar. Bildiklerini de unutursun. Eer Allah tel, oradakilere azabn gnderirse, onlarla beraber sana da isabet eder. nsanlarn kanlarn dken kimseye gpta etme. nk Allah telnn nezdinde, onu da ldrecek birisi vardr. Reb bin Haysem, Mufaddal bin Yunusdan rivyet etmitir: Ben nefsimden rz deilim. nk o kendi ayplar ile deil de bakasnn ayplar ile urayor, insanlarn alacak halleri vardr. Bakalarnn gnahlarndan korkarlar, fakat kendi gnahlarndan sanki emin gibidirler. Muhammed bin Talhadan rivyet etti: mer bin Abdlazz, Abdulhamid bin Abdurrahmana yazd bir mektubunda yle dedi: slmda, adalet ve ihsan ok mhim bir meseledir. Kendi nefsine ok dikkat et Ona Allah telnn beendii eyleri yaptr. unu iyi bil ki, gnahn k yoktur. Sakn bu gnah kktr diye onu hafif grme.
1) Hilyet-l-evliy cild-9, sh-3 2) Tezkiret-l-Huffz cild-1, sh-329 3) El-Alm cild-3, sh-339 4) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-276 5) Trh-i Badd cild-10, sh-240 6) El-Lbb cild-3, sh-72 7) Tabakt- Hanbile cild-1, sh-206 8) Vefeyt-ul-ayn cild-2, sh-387-388 9) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-61 10) Mucemul-mellifn cild-5, sh-196 11) Mifth-s-sede cild-2, sh-217, 261, 290, 296 12) Tabakt-l-kbra cild-1, sh-63 (113)

ABDLVAHD BN ZYAD (ZEYD):

Tebe-i tbin devrinde Basrada yetien mehr hads, fkh lim ve evliylarndan. Ad Abdlvahid bin Ziydtr. Doum ve veft trihleri kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, mehr hads limi Buhr (r.a.) Abdlvahid bin Ziyadn Basrada yaadn, burada hads ve fkh ilmi tahsil ettiini, 189 (m. 805) trihinde veft ettiini bildirmektedir. 186, 187 (m. 802)de de veft ettii rivyet edilmitir. Abdlvahid bin Ziyad hazretleri, Tbin devrinde mehr hads ve fkh limleri olan, Eb shk, Ame, sm-l-Ahval, Slih bin Han, Amr bin Meymun, Eb shk eyban gibi limlerin sohbetlerinde bulundu. Onlardan hads ve fkh ilmi renerek kendini yetitirdi. Tebe-i tbin devrinde Basrada yetien mehr hads ve fkh limlerinin ileri gelenleri arasnda yer ald. Abdlvahid bin Ziyad, devaml ilim renmekle ve ibdet yapmakla zamann geirirdi. Hads ilminde sika bir rvi olduunu Yahy bin Sad ve birok lim bildirmektedir. Rivyetleri ktb-i sittede yer alr. rendii btn ilimleri hemen evresindeki insanlara retmeye alrd. retmek iin vakit geirmezdi. Cuma namazndan sonra evinin evresi hads ve fkh renmek isteyen talebelerle dolard. Bkmadan, yorulmadan saatlerce onlara ilim retir ve yetimelerini isterdi. Bir dakikasnn boa geme- 19 -

sini istemez, y renir veya retirdi. Sadece namaz vakitlerinde ilim renmeye ve retmeye ara verdii, talebeleri tarafndan anlatlmaktadr. Abdlvahid bin Ziyad (r.a.), ok talebe yetitirdi. Hads ve fkh ilminde zamanlarnn sz sahibi olan Abdurrahman bin Mehd, Kays bin Havs, Yahy bin Yahy en-Nibr gibi limler ondan ders alarak sohbetinde bulundular ve ok istifade ettiler. Abdlvahid bin Ziyad (r.a.), Tebe-i tbin devrinde Basrada yetien limler arasnda, dnyya deer vermemesi, devaml ibadet ve ilimle megul olmas, herkese iyilik etmesi ile dikkati ekerdi. Herkes onu sever ve hrmet ederdi. Yaay ve hikmetli szleriyle birok kimsenin doru yola girmesini salam ve herkese rnek olmutur. Abdlvahid bin Ziyad yle anlatr: Bir rahibin inziva odasna uradm. ki defa Ey Rahib diye kendisine seslendim, fakat cevap vermedi. ncde ban kard ve Ey adam ben rahib deilim. Rahib Allah teldan korkan, Ona sayg gsteren, belsna sabredip, kazasna rz olan, nimetlerine kredip onun iin tevazu gsteren, izzet karsnda zilleti kabul eden, kudretine teslim olup heybet ve azameti karsnda eilen hesab ve azabn dnen, gndzn oru, gecesini ibdetle geiren, Cehennemi hatrladka uykusu kaan kimseye denir. Ben ise saldrgan bir kpeim, insanlara zararm dokunmasn diye kendimi buraya habsettim. dedi. Ben bunun zerine, Ey Rahib! Allah tely bildikten sonra insanlar Allah teldan uzaklatran ey nedir? diye sordum. Rahib; Kardeim! nsanlar Allah teldan ancak dny mal ve sevgisi uzaklatrr. nk dny isyan ve gnah yeridir. Akl banda olan dnyy kalbinden karp, gnahlarna tevbe ederek kendisini Allah telya yaklatracak eye ynlendirir diyerek daha nce kendisinin mn ettiini syledi. Abdlvahid bin Ziyadn (r.a.) en byk zellii: Allah telya kar olan kusurlarndan dolay ok zlrd. Ona btn insanln yapt ibdet kadar ibdet yapsak Allah telnn bize verdii hizmetlere kar gene krmz yerine getiremeyiz derdi. Muhammed bin Abdullah buyurdu ki, ben bir defasnda grdm ki Abdlvahid bin Zeyd hazretleri yle buyurdu: Kim ki, kendi midesini harm eylerden koruyabiliyorsa, O kimse dinini ve gzel ahlkn muhafaza edebilir. Kim ki kendi karnn harm eylerden koruyamyorsa, ne dinini ne de gzel ahlkn muhafaza edemez. Abdlvahid bin Ziyad anlatyor: Hacca gitmitim. Yanmda bir gen durmadan Peygamber efendimize (s.a.v.) salt- selm getiriyordu. Baz yerlerde okunmas daha uygun dular olduu halde, gen her yerde du yerine salevt okuyordu. Bu dikkatimi ekti. Bu durumu kendisine sordum. Gen yle anlatt: Babam ile birlikte hacca gelmitik. Yolda uyudum. Kalk baban ld dediler. Kalktm baktm ki, babam lmt. Ayn zamanda yz de kararmt, lm ve ayrca yznn kararmas beni daha ok zd. Bu znt esnasnda tekrar uykuya daldm. Bu srada ryamda drt siyahnin ellerinde demir kamlar olduu halde babama yaklatklarn ve tam vuracaklar srada yz nurlu bir zatn geldiini ve onlara dnerek Vurmayn dediini ve eli ile babamn yzn svazlayarak nurlandrdn ve Artk uyan, baban nurlanmtr dediini grdm. Sen kimsin? diye sorduumda, Ben Peygamberim, bana salevt getirdii iin ona efat ettim dedi. Uyandm, durumu dzelmi grdm. Bunun iin ben de salevt- erfeyi okumaya devam ediyorum. dedi. Fudayl bin yd buyurdu ki: Ben Abdlvahid bin Ziyad hazretlerinden yle iittim. Buyurdular ki; Ben gece st ste yatarken yle du ettim: Y Rabbi, benim Cennetteki arkadam kimdir bana gster. nc gecede ryamda bana denildi ki: Y Abdlvahid bin Zeyd, senin Cennet arkadan Meymunetu Sevdadr. Ben de dedim ki. Peki Meymunetu Sevda nerededir? Bana denildi ki; Kfede Ben Fulan kabilesindendir. Ben de hemen kalkp Kfeye gittim o kabilenin yerini sordum. Kabiledekilere Meymunetu Sevdayi sual ettim. Bana o delinin birisidir, bizim birka koyunumuzu otlatmaya gtrr dediler. Ben grmek istediimi syleyince, imdi falan yerdeki hann yanndadr dediler. Hann yanna gidince grdm ki Meymunetu Sevda namaz klyor, yannda bir asa ve zerinde ynden bir cbbe vard. Baktm ki koyunlar orada otluyor ve hayvanlarn yannda birka tane kurt koyunlara zarar vermeden dolayordu. Beni fark ettiinde namazn bitirdi ve bana dnerek Y bn-i Ziyad sen buradan git, buras senin yerin deildir. Biz seninle burada deil sonra birleeceiz dedi. Bunun zerine ben ona Allah sana rahmet etsin. Sen benim bn-i Ziyad olduumu nereden bilirsin dedim. Bana, Daha ruhlarmz dnyya gelmeden ben senin bn-i Ziyad i olduunu bilirdim dedi. Ben ona; Bana biraz nashat et dedim. Bana Bir kimse sana bir ey verdii zaman ona nasl teekkr edersin. Halbuki Allah telnn verdii bu kadar nimete karlk neden kredilmiyor. Sana iyilik edene o iyilii veren ve yaratan yine Allah teldr. Ona gre btn hamd ve krleri Allah telya yapmak lzmdr. Ben ona; Gryorum ki koyunlarn dmanlar olan kurtlar gelmiler ve onlarn arasnda dolarlar. Bu hal nasl oluyor? diye sul ettim. - 20 -

Bana; Y bn-i Ziyd, ben Allah telya yle ibdet ederim ki, benimle onun arasnda hibir duvar kalmamtr. Bunun iin kurtlarla koyunlarn arasndaki dmanlk kalkm olup, dostluk balamtr diye cevap verdi. Buyurdular ki: Bir insann gnahlar ok ise ve o da iyilikten bahsetse, onunla iyiliin arasnda bir deniz kadar uzaklk vardr. Muhakkak ki hereyin bir kestirme (yakn) yolu vardr. Cennetin kestirme yolu da cihd yapmaktr. Kul iin ancak bilerek ve huzur iinde kld namazn sevabn alacanda, slm limleri ittifak etti. Eer nefsinizde Allah telya kar yaptnz ibdetlerde bir isteksizlik ve tenbellik hissederseniz bir sre kuvvetli ve iyi yemekleri yemei braknz. Tuz ve ekmekle yetinmeye alnz. Oru tutunuz. Bu ekilde yapmanz vcudunuzdaki baz yalar ve fazlalklar erittii gibi Allah tely hatrlamanz arttrr. Kulun Allah telya kar takip edecei en gzel edeb hali, Onun emirlerinin hepsine tereddtsz boyun eerek itat gstermesidir. Allah tel onu bu haliyle dnyda brakrsa, bunu kendisine en hayrl ve sevimli ey olarak kabul etmeli. ayet ahirete gtrrse (ruhunu alrsa; bunun da Allah telnn emri olduunu kabul ederek, kendisine en tatl bir i gelmeli. Eb Dvd ve Tirmiznin bildirdiine gre u hads-i erfi rivyet etmitir: Her kim artlarna riyet ederek abdest alrsa trnaklarnn alt da dhil olmak zere vcudunun btn zlarndan gnahlar dklr. Tandan len kimse ehdtir.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-155 2) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-434 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-258 4) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-289

ABDLVARS BN SAD:
Byk fkh ve hads limi. Knyesi, Eb Ubeyde el-Anbr et-Tenur el-Basrdir. Hicr 120 ylnda (m. 737) dodu. 180 (m. 796) ylnda Basrada veft etti. Zamannn mehr limlerinden ilim rendi. Hads-i erf ald zatlar arasnda, Abdlazz bin Suheyb, Yahy bin shk el-Hadremi, Eyyb es-Sahtiyn, Hlid el Hza gibi mehrlar vard. Ayn zamanda hitbet, gzel konuma gibi sanatlar iyi rendi. Kendisi hakknda Basrada muhaddislerin en iyisi, fkh ilminde ise Hammd bin Selemeden sonra en iyi bilendi. Kendisinin Kaderiyyeden olduu sylenmi ise de bunun asl yoktur. Kendisinden yzlerce lim hads-i erf alp nakletmitir. Bunlar arasnda Sfyn- Sevr, olu Abdssamed, Affan bin Mslim, Abdurrahman bn-i Mbrek, Hibbn bin Hill, Ezher bin Mervan v.b. limler vard. Hammd bin Zeyde Eyybu mu ok seversin, Abdlvrisi mi? diye sorulunca Abdlvrisi buyurdu. Abdlvris hazretlerinin sika (gvenilir) olduunu mm- Buhr, Mslim, bn-i Hibbn, bn-i Sad bildirmektedir. Abdlvris bin Sad hazretleri, Reslullahn snnetine son derece uyard. Resl-i ekremin (s.a.v.) yaayna uymaya ok alr, Onun ahlk ile ahlklanmaya gayret ederdi. Dnya malna rabet etmezdi. nk Eb Hureyrede Reslullahtan yle bir hads-i erf rivyet etmektedir: Allah tel, paraya kul, kle olanlara lanet etsin. Yine Enes bin Mlikten rivyet ettikleri bir hads-i erfte Peygamber efendimiz helaya girecekleri zaman Ezu-billahi minel hubsi vel-Habis dusn okurdu. Dier rivyet ettii hads-i erflerde Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdular ki: Hibir kimse, ben kendisine, ehlinden, malndan ve btn insanlardan daha sevgili olmadka (kamil) mn etmi saylmaz. phesiz ki, Allah tel iyilikleri ve ktlkleri yazm, sonra onlar beyn eylemitir. md kim bir iyilik yapmak isterde yapamazsa Allah tel onu kendi divnna tam bir hasene olarak yazar. O hayrl ii yapmaya niyet eder de yaparsa Allah tel onu kendi divanna on kattan yediyz kata ve daha pekok katlayarak hasenat yazar. ayet bir ktlk yapmak isterde - 21 -

yapmazsa, Allah tel onu kendi divnna tam bir hasene olarak yazar. O ktl yapmak isterde yaparsa Allah tel onu bir tek seyyie olarak yazar.
1) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-257 2) Mzn-l-itidl cild-2, sh-277 3) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-441 4) El-Alm cild-4, sh-178 5) ezerat-z-zeheb cild-1, sh-293 6) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-29

ABDLAZZ BN ABDULLAH (El-Mcn):

Tbinin mehr hads ve fkh limlerinden. Ad, Abdlazz bin Abdullah bin Eb Seleme etTeymdir. Eb Abdullah ve Ebl-Esbag--fakh knyeleri vardr. Mcin lakab ile mehr olmutur. Mcin kelimesinin asl, farsada Mahikundur. Bunun mns, iki yanann krmz ile kark beyaz renkte olmasdr. Ay yzl mnsna da gelir. Medinede dodu. Ailesi aslen rann sfehan ehrindendir. Burada ilim tahsil ettikten sonra Badda gidip orada yerleti. Hads ve fkh ilimlerinde yksek derecelere kavutu. Veftna kadar Baddta hads ilmini, talebelerine retti. 164 (m. 780) trihininde orada veft etti. Namazn halife Mehd kldrd. Cenzesi, Mekabir-i Kurey (Kurey mezarl) denilen yere defn edildi. Abdlazz el-Mcin, hads ilminde yksek bir limdir. Yzbinden fazla hads-i erfi senetleriyle birlikte ezbere bildii iin hfz dendi. Bu ilimdeki rivyetleri sika (gvenilir, salam) idi. Sadk bir rvi olduunu birok hads limi bildirmektedir. Tbinin byklerinden mm- Zhr, Abdullah bin Dinar, Muhammed bin Mnkedir, Vehb bin Keysan ve daha pekok limden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de Abdurrahman bin Mehd, Eb Nuaym, Leys bin Sad, Vek bin Cerrh, Abdurrahman bin Ksm ve daha birok lim hads-i erf rivyet etmitir. Eb Zra, Eb Hatim, Eb Dvd ve mm- Nes, kendisinin hads-i erf rivyetinde sika olduunu bildirdiler. Rivyet ettii hads-i erfler, mehr drt Snende ve dier hads kitaplarnda yer almaktadr. Badd limleri, Onun hads limi ve Sadk bir rvi olduunda szbirlii etmilerdir. Muhammed bin Sad, Onun sika bir rvi olduunu ve ok hads-i erf rivyet ettiini bildirmektedir. Kendisinin konularna ve hkmlerine gre tasnif ettii kitaplar vardr. Tasnif ederek bildirdii ilimler, bn-i Vehb tarafndan toplanp nakledilmitir. Abdlazz el-Mcin, Mekke ve Medine limlerinin bal olduu Mlik mezhebinde olduu iin Medineli fakhlerden saylmtr. O bu ilmi, babasndan ve mm- Mlikden renerek yetiti. bn-i Vehb diyor ki: 148 (m. 765) senesinde hacca gitmitim. Mekkede bir mnd yle sesleniyordu: Burada Mlik bin Enes ve Abdlazz bin Eb Seleme fetva verir. Halife Mansur, Mekkede hac yapp ayrlaca srada olu Mehdden, kendisinin istifade edebilecei fazletli bir limi bulmasn istedi. O da, byle bir akll limin ancak Abdlazz bin Eb Seleme el-Mcin olduunu syledi. Halife Mehd, kendisini ok severdi ve ona her zaman ikrm ve ihsanda bulunurdu. Abdlazz el-Mrin, ver ve takva sahibi bir lim olup Allahtan ok korkard. Irak ve Medine limleri kendisinden ok ilim rendi. Halifenin vezirlerine, maiyetindeki memurlarna nashat eder, onlarn slahna, doru yoldan ayrlmamasna yardm ederdi. Szleri ok tesirliydi.
1) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-407 2) Mznal-itidl cild-2, sh-668 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-222 4) El-Alm cild-4, sh-22 5) Mucem-l-mellifn cild-5, sh-251 6) ezert-z-zeheb cild-1, sh-259

ABDLAZZ BN EB HAZIM:
Tebe-i Tbinin byk limlerinden. Knyesi Eb Temam el-Medendir. Babas evliynn byklerinden Seleme bin Dinardr. 107 (m. 725) ylnda dodu. 184 (m. 800) ylnda namaz klarken secdede, ebedi leme intikal etmi ve Allah telya kavumutur. Aslen ranl bir aileye mensbtur. Zamann fkh ve hads limidir. ilk tahsilini babas Seleme bin Dinardan, daha sonra Zeyd bin Eslem, Sheyl, elAl bin Abdurrahman, Yezd bin el-Hd, Ms bin Ukbe, mm- Mlik ve daha bir ok limden ilim alp hads-i erf nakletmitir. Ders ald limlerden Sleymn bin Bill veft edecei zaman, kitaplarnn Abdlazz bin Eb Hzma verilmesini vasiyyet etmi, Abdlazz de Oun kitaplarndan istifde etmitir. Abdlazz bin Eb Hzmn pek ok talebesi vard. Bunlarn en mehrlar el-Humeyd, Eb Musab, Ali bin Hacer, Amr en-Nkd, Yakub ed-Devrk, Yahy bin Eksem ve daha biroklardr. Tale- 22 -

beleri kendisinden hads-i erf rivyet etmilerdir. Bu rivyetlerin bir ou Ktb-i Sitte denilen alt mehr hads kitabnda yer almtr. lminin stnln limler tasdk etmitir. mm- Ahmed bin Hanbel hazretleri mm- Mlikin veftndan sonra, Medinede Abdlazz bin Eb Hazmdan daha ok hads ve daha ok fkh mesele bilen yok idi. O, zamann en byk limlerindendir. buyurmutur, bn-i Abdilber, Onu mm- Mlikin son zamanlarnda ve veftndan sonra fetva makamna en uygun kii olarak bildirir. Hads limleri onu hads ilminde sika (gvenilir) olarak zikrederler, mm- Nes: O sikadr buyurdu. Ahmed`bin Eb Hayseme diyor ki: Yahy bin Manin; bn-i Hazm, babasndan rivyet ettii hadslerde sika deildir szn iittim. Kendisine onun sika olduunu ve dier rivyetlerinin de makbul olduunu isbat ettim. Abdlazz bin Eb Hazm hazretleri ahlka ve rendiklerini tatbik etmek bakmndan da asrnn limleri tarafndan takdir edilmitir. mm- Mlik hazretleri buyurur ki: Allah tel Abdlazz bin Eb Hzmn bulunduu yere azb gndermez. Bu sz, onun Reslullaha hakiki vris olanlardan olduunu gstermektedir. Babasndan. O da Sehl bin Sadn yle buyurduunu rivyet etti: Reslullah efendimiz, iinde garer, yni sonu muhtemel ve pheli olan al verii yasaklad. Rivyet ettii hads-i erflerden bzlar: Peygamber efendimiz buyuruyor ki: Kim benim mescidime girer de bir harf renir veya retirse, Allah yolunda cihad eden kimse gibi olur. Cebril (a.s..), Peygamber efendimize falanca saatte geleceim diye sz verdi. Fakat o saat geldii halde o grnmedi. O srada bir de ne grsn, sedirin altnda kpek vard. Peygamber efendimiz bu kpek ne zaman girdi diye Hz. ieye sordu. O da bilmiyorum dedi. Peygamber efendimizin emri ile kpek dar karld. Biraz sonra Cebril aleyhisselm geldi. Peygamber efendimiz, Y Cebril! Seni bekledim gelmedin. Halbuki filanca saatte geleceim, diye sz vermitin. Cebril aleyhisselm, nk evinde kpek vard. Onun iin gelemedim. Zira biz kpek ve resim bulunan eve girmeyiz buyurdu.
1) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-268 2) Tabakt- bn-i Sad cild-5, sh-442 3) Tehzb-ut-tehzb cild-6, sh-333 4) El-Alm cild-4, sh-18 5) Mzn-ul-itidl cild-2, sh-626 6) ezert-z-zeheb cild-1, sh-306 7) El-Menhel-l-azb-l-mevrd erh-i Snen-i Eb Dvd cild-5, sh-88, 89

ABDLAZZ BN EB REVVAD:
Mehr hads limlerinden. Doum trihi bilinmemektedir. 159 (m. 775) trihinde veft etti. Aslen Horasanldr. Sonra Mekke-i Mkerremeye yerlemi, burada veft etmitir. Mugre bin Mhelleb bin Eb Sufrenin zdlsdr. Babasnn ismi Meymndur. Nf, krime (bn-i Abbsn zdls), Muhammed bin Ziyd ve dier limlerden (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Ondan da olu Abdullah, Sfyn- Sevr, Hseyn el-Caf, Eb sm en-Nebl ve daha baka limler hads-i erf bildirmilerdir. Buhr onun rivyet ettii bir hads-i erfi almtr. bn-i Mbrek O ok ibdet ederdi. Hads ilminde szne gvenilir bir zatdr. Abdlazz bin Eb Revvd, Nfden u hads-i erfleri rivyet etmitir: Slih rya, Peygamberliin doksan parasndan birisidir. Mtevzi olunuz, miskn fakrlerle beraber oturunuz. Allah telnn nezdinde byklerden olursunuz. Kibirden kurtulursunuz. Musibetleri, hastalklar ve sadakay gizlemek iyilik hazinelerindendir. Demirin pas giderildii gibi, bu kalblerin de pas giderilir Y Reslallah kalblerin cils nedir? diye sordular. Peygamber efendimiz (s.a.v.) Kurn- kerm okumak buyurdular. Sizden biriniz Cumaya gitmek istedii zaman gusl abdesti alsn. ki kii gizli konutuu zaman, bir kii onlarn izni olmadan yanlarna oturmasn. Selmdan nce kim konuursa, ona cevap vermeyiniz. Kim Allah telnn rzs iin, buzundan dolay bidat sahiplerinden yz evirirse, Allah tel onun kalbini emniyet ve imn ile doldurur. - 23 -

Abdlazz bin Eb Revad. bn-i merden, u hads-i erfi rivyet etti. Kim bidat sahibini aa grrse, Allah tel onu Cennette bir derece ykseltir. Babasndan naklettii hads-i erf udur: mmetimin fesad zamannda snnetime yapana ehd sevab vardr. Atdan rivyet ettii hads-i erfte Kim, din kardeiyle onun bir ihtiyac iin yrr, Allah telnn rzs iin ona nashatta bulunursa, Allah tel kymet gn onunla ate arasnda yedi hendek yapar. Bir hendek yerle gk aras kadardr buyurulmutur. Eb Sadden rivyet ettii hads-i erf yledir: Allah telya sanki Onu grr gibi ibadet et. nk, sen Onu grmyorsan, O seni grr. Hakknda anlatlanlar Sfyn bin Uyeyne anlatt: Mekke-i Mkerremeye iddetli yamur yap, ok evler yklmt. Fakat Abdlazz hazretleri bu afetten sa salim kurtulmutu. Allah telnn bu ihsan ve ltfuna kr olarak bir kleyi zd etti. akik-i Belhi hazretleri anlatt: Yirmi sene gzleri grmemiti. Onun iin, bu kadar sene oluk ocuunu gremedi. Bir gn olu kendi kendine dnp, bu duruma ierleyerek, Babacm! Senin gzlerinin grmemesine ok zlyorum deyince, Abdlazz hazretleri, Olum! Ben Allah teldan gelene razym cevabn vermitir. Yine birisine yle buyurdu: slmdan, Kurn- kermden ve sann beyazlndan t almyan, nashat kabul etmez. Abdlazz bin Eb Revvd buyurur ki: lm hastalnda, Mugre bin Haknin yanna gittim. Bana nashat et, dedim. Bana Bu yatak iin slih amel yap dedi. Abdlazz bin Eb Revvd hazretlerine nasl sabahladn diye sorulunca, alad. Niin aladn, dendi. Bunun zerine, lm unutmu, stelik gnahlar da ok olan kimsenin hli nasl olur. Ecel, sratle geliyor, mr her gn eksiliyor. Akbetin ne olaca, Cennet mi, Cehennem mi, bilinmiyor. Ya Cehennem olursa, halimiz ne olur? buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-91 2) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-61 3) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-307 4) ezert-z-zeheb cild-1, sh-246 5) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-338

ABDLAZZ BN MUHAMMED:
Hads limlerinden. Tbinden olup, Medinede dodu. Deum trihi bilinmemektedir. Hicretin 189 (m. 804) senesinde Medinede veft etti. Aslen Horasann Derverde kyndendir. Bu bakmdan Derverd de denilmitir. Hads rivyet ettii ztlar; Zeyd bin Eslem, reyk bin Abdullah, Yahy bin Sad el-Ensr, Hiam bin Urve, Amr bin Eb Amr, Sevr bin ed-Deyl, Humeyd, Tavil, Cafer-i Sdk (r.anhm) gibi ok sayda muhaddisten hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de ube, Sevr, bn-i shk, bn-i Mehd, bn-i Vehb, Veki bin Cerrh, Dvd bin Abdullah, Abdullah bin Cafer er-Rak gibi pek ok lim hads rivyet etmilerdir. Abdlazz bin Muhammedin Al bn-i Abdurrahmandan, o da Eb Hreyreden rivyet ettii bir hads-i erf yledir: nsan ld zaman amel defteri kapanr. Ancak snf kimsenin amel defteri kapanmaz. Sadaka-i cariyye (hayrl eserler) brakann, faydal ilim brakann ve salih evlt yetitirenin. Osman bin ffan (r.a.) abdest ald ve Reslullah; u benim abdestim gibi abdest aldn grdm. Sonra yle buyurdular dedi: Her kim bylece abdest alrsa, gemi gnahlar afv olunur. Kld namazla, mescide kadar yrmesi de (kendisine) nafile (ibdet) olur.
1) El-Alm cild-4, sh-25 2) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-269 3) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-353 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-633 5) El-Menhel-l-azb-il mevrd cild-1, sh-23

ABDLMELK BN UMEYR:
Tbinin mehrlarndan lim ve fakh bir zt olup, Kfe kads idi. smi Abdlmelik bin Umeyr bin Suveyd bin Hrise bin mls bni uneyf El-Kf el Kpt el-Fers olup, knyesi Eb merdir. (Eb Amr da denildi). Kpt ve Fers denilmesinin sebebi; kendisinin, ok gzel bir yar at olduu iindir. 32 (m. - 24 -

652)de domutur. abden sonra Kfe kadl yapt. Hz. Aliyi grd. Babas, Hz. Ali hutbe okurken yanna gtrd. Hz. Ali onun ban okamtr. 136 (m. 753)de Kfede veft etti. Abdlmelik bin Umeyr (r.a.) Eas bin Kays, Cbir bin Semre, Cerr, Abdullah bin Zbeyr, Mugre bin ube, Nmn bin Ber, Amr bin Hris, Cebr bin Atik, Useyd bin Safvn, Abdullah bin Hris bin Nevfel, Abdurrahmn bin Eb Bekr, Abdurrahmn bin Eb Leyl ve daha birok limden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de olu Ms, ehr bin Haveb, Ame, Sleymn et-Teym, Sfyn- Sevr, ube, Zeyd bin Eb Ense, Cerr bin Eb Hzim, sml bin Eb Hlid, Zheyr bin Muviye, Heym bin Ber, uayb bin Safvn, Cerr bin Abdlhamid, Hammad bni Seleme, Zekeriyy bin Eb Zide reyk, Sfyn bin Uyeyne ve birok lim hads-i erf rivyet etmilerdir. Rivyet etmi olduu hads-i erfler mehr kitaplarda ve sahihayn (Sahih-i Buhr ve Sahh-i Mslim) da mevcuttur. mm- Buhr ondan ikiyz civrnda hads rivyet etmitir. Ali bin Hasen es-Sncn onun bebin hads bildiini zikretmitir. Abdlmelik bin Umeyr ok fash olarak konuurdu. bni Merd onu Kfenin ok fash konuan drt ztndan biri olduunu beyn etmitir. Nese; Onun rivyetlerinde bir beis olmadn sylemitir. Eb shk el Hemedn lmi, Abdlmelik bin Umeyrden reniniz! demitir. bni Hibbn, bni Numeyr, bni Muin Onun sika ve hadslerinde salam olduunu sylemitir. O hads-i erflerden tek bir harfin dahi hazf edilmesini uygun grmezdi. Kendisi yle anlatr: Musab bin Zbeyrin kesik ba Abdlmelik bin Mervann nne getirildii zaman kknde, Onun yannda idim. Onu grdm ve titremeye baladm. Abdlmelik bin Mervan bana Sana ne oldu? diye sordu. Ona: Allah tel seni korusun y emir-el-mminn. Ben bu kkte burada, Ubeydullah bni Ziyd ile beraber bulundum. Hz. Hseynin mbrek ban burada grdm. Sonra burada Muhtr- Sekf ile beraber bulundum. Burada Muhtarn nnde Ubeydullah bni Ziydn ban grdm. Sonra burada Musab bin Ez-Zubeyr ile beraber bulundum, Muhtarn ban onun nnde grdm. Sonra ayn yerde Musab bin Zbeyrin ban senin nnde grdm dedi. Daha sonra Abdlmelik bin Mervan hemen ayaa kalkt ve o kkte o katn yklmasn emredip oray yktrd. mm- Eb Ysuf smil bin brhmden rivyetle Abdlmelik bin Umeyr; Sakften bir zt bana yle anlatt: Hz. Ali, beni Abkaraya vali tayin etti. Bu srada ora halk da yanmda idi. Onlarn yannda bana unlar syledi: Onlarn deyecekleri vergileri tam olarak almaa bak. Herhangi bir hususta onlara ruhsat vermekten, acmaktan iddetle sakn. Asla senden bir zaafiyet grmesinler, le vakti de bana gel dedi. le vakti Hz. Alinin yanna vardm. O zaman gayet yumuak davranp: Valisi bulunduun halkn nnde sana baz eyler syledim. nk onlar hilekr bir`kavimdir. Onlarn bana getiin zaman vaziyete bak. K ve yaz onlara ait bir elbiseyi, yiyecekleri rzk, binecekleri hayvan ellerinden alp satma, deyemedikleri para iin onlar asla zorlama. Yine bazlarn para sebebiyle ayakta da sakn bekletme. Vergi olarak aldn maldan onlara hibir ey satma. Biz ancak onlarn affn kabul etmekle emrolunduk. Eer sen emirlerime muhalefet edersen Allah tel benim yerime seni yakalar. Eer szlerime muhalif bir hareketin zuhur eder ve bana ularsa seni azlederim buyurdu. Abdlmelik bin Umeyr, Cbir bin Semreden (r.a.) yle rivyet etmektedir: Kfe ahlisi Hz. mere, Hz. Sad bin Eb Vakkas ikyet ettiler. Bunun zerine Hz. mer onu vazifeden ald ve yerine Ammr bin Yseri (r.a.) tayin etti. Kfeliler ikyeti o kadar ileri gtrmlerdi ki, namaz klmasn bile bilmiyor, demilerdi. Hz. mer, Hz. Sada bir haberci gnderip onu yanna davet etti. Geldiinde Y Eb shk, bu adamlar senin namaz klmay bilmediini iddia ediyorlar. Sen bu hususta ne dersin? diye sordu. Hz. Sad cevabnda: Vallahi ben onlara Reslullahn (s.a.v.) namazna benzer namaz kldrp ondan hibir ey eksiltmiyorum. Yats namazn kldrrken ilk iki rektde daha ok kyamda dururum. Son iki rektta da az dururum buyurdu. Hz. mer, Bizim de zten senin hakkndaki zannmz byle idi buyurdu. Bu meseleyi tahkik iin mfettiler gnderdi. Bunlar kime sordularsa hep onun hakknda hayrl eyler sylediler. Nihayet Ben Abse ait bir mescide girip yine ayn eyleri sordular, doru sylemeleri iin de yemin verdirdiler. Bunun zerine Eb Sade knyesiyle bilinen sme bin Katade ayaa kalkt ve Mademki bize yemin verdin, Sad, slm askerinin bana geip harb etmez, ganimet taksiminde eit davranmaz. Hkm verirken adaletli davranmaz dedi. Bunun zerine Hz. Sad Vallahi ben de eyle du edeceim: Y Rabb senin bu kulun yalanc ise; riya ile halk grsn ve duysun diye sylediyse, mrn uzat, fakrliini oalt ve onu fitnelere urat Daha sonralar o adama hlinden sorulduu zaman htiyarlam, fitneye dm bir pir-i fnyim, Hz. Sadin dus bana isabet etti derdi. Abdlmelik bin Umeyr Sonralar onu ben de grdm. Yalanmaktan kalar gzlerinin zerine sarkm olduu hlde yolda kzlara satard diye haber vermitir. Rivyet ettii bir hads-i erfte Eb Ms Ear (r.a.) yle buyurdu: Reslullah efendimiz, hastaland ve hastal iddetlendi, bunun zerine Eb Bekire emredin de cemaate namaz kldrsn buyurdular.
1) Vefeyt-l-ayn, cild-3, sh-164 2) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-135 3) Mlzn-l-itidl, cild-1, sh-660 4) Tehzb-t-tehzb, cild-6, sh-411

- 25 -

ABSER BN KSIM:
Mehr hads limlerinden. Ktb-i sitte rvilerinden olup, ismi, Abser bin Ksm ez-Zebd, elKfdir. Knyesi Eb Zbeyddir. 178 (m. 794) senesinde Kfede veft etti. Hads ilminde hafz derecesinde olup, yzbin hads-i erfi senetleriyle birlikte ezbere bilirdi. Sika (gvenilir, salam) bir rvdir. Hads-i erf iitip, rivyet ettii limler; Husayn bni Abdurrahmn, l bn-l-Mseyyib, Matraf bin Tarif, Sleymn Teym, smil bin Eb Hlid ve dier limlerdir. Kendisinden hads-i erf iitip rivyet eden limler ise Ahmed bin Abdullah, Eb Husayn, Abdullah bin Ahmed, Sad bin Amr el-Eas, Eb Nuaym, Amr bin Avn, Kuteybe bin Sad ve dier ztlardr. Rivyet ettii bir hads-i erf udur: Kim Allaha kavuma severse Allah da ona, kavumay sever. Kim Allaha kavumay sevmezse Allah da ona kavumay sevmez. Benim ismimi taknn (ocuklarnza verin). Ancak knyemi taknmayn.
1) El-Alm, cild-3, sh-268 2) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-259 3) Tehzb-t-tehzb, cild-5, sh-136 4) Trh-i Badd, cild-12, sh-310

AL BN ABDULLAH BN ABBAS:
Tbinin byklerinden bid (ok ibdet eden) bir zt. Eb Muhammed, Eb Abdullah, Eb-l-Fadl el-Meden lkblar bildirilmitir. 40 (m. 660) senesinde doup, 118 (m. 736) trihinde veft etti. Abbas halifelerinin dedeleridir. Seyyid, erf ve belgat yksek, heybetli ve ok hrmet edilen bir ztt. Kardeleri arasnda yasa en kkleri idi. ok namaz klard. Onun iin Seccd: ok secde eden diye lkablandrmlardr. Onun beyz kk zeytin aac vard. Her gn, bir aa altnda iki rekt namaz klard. O, Z-s-sefint diye de lkablanmtr. nk, her gn bin rekt namaz klard. Bu yzden dizleri nasrlamt. Mehr Mberrid Kmil kitabnda byle olduunu yazmaktadr. Yalnz Eb-l-Ferece bnl-Cevz bu lkabn Ali bin Hseyne yani Zeyn-el-bidne (r.a.) ait olduunu syler. Byle olduu Elkb: Lkablar isimli eserde zikredilmitir. Babasndan, Eb Sad, Eb Hreyre, bn-i mer, Abdullah bin Cbeyr, Abdlmelik bin Mervan bin el-Hakemden hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de, oullar Muhammed, s, Abdssamed, Sleymn ve Dvd, Sad bin brhm, Zhr, Habb bin Eb Sbit, Abdullah bin Tavus gibi limler de ondan hads-i erf rivyet etmitir. Az hads-i erf rivyet edip, bu ilimde sika (gvenilir) bir limdir. Hakknda sylenilenler: Hz. Ali bir gn, Ali bin Abdullahn babas, Abdullah le namaznda grememiti. Yanndakiler Ona ne oldu? Bugn leye gelmedi buyurunca, Onun bir olu oldu dediler. Hz. Ali efendimiz, le namazn klnca, yanndakilere, Beraberce onun yanna gidelim dedi. Oraya vardklarnda, onu tebrik etti ve Allah telya kretti. Allah tel, ihsan buyurduu olunu sana mbrek klsn, sim vermemisen, ben vereyim deyip, ocuu istedi. ocuu getirdiklerinde, onu ald, parma ile damana tkrn srd. Ona du buyurdu. Sonra, onu babas Abdullaha vererek, ismini Ali, knyesini, Eb-lHasan koydum dedi. Kmil isimli kitapda der ki: Ali bin Abdullah, Him bin Abdlmelikin yanna gitmiti. Halifenin yannda iki olu Seffh ve Mansur vard. Halife ona yer ap, oturttu. ok alka gsterdi. Bir ihtiyac olup olmadn sordu. Otuzbin dirhem borcu olduunu syledi. Bunun zerine halife, onun borcunun denmesini emretti. O da teekkr etti ve kp gitti. Ali bin Abdullahn Hiczllar yannda kymeti oktu. Him bin Sleymn bin Mahzm der ki: Ali bin Abdullah hac iin Mekke-i Mkerremeye gelmiti. Mescid-i Harama girince herkes meclislerini ve sohbetlerini brakp, onun yanna kotular. ok hrmette bulundular. Oturursa, oturdular, kalkarsa kalktlar. Yrrse, etrafnda yrdler. Mescid-i Haramdan ayrlncaya kadar bir an bile yanndan ayrlmadlar. Ali bin Abdullah (r.a.) uzun boylu csseli erkee yakr gzellii olan bir ztt. Yolda giderken, sanki o, bir binek zerine binmi, etrafndakiler yryerek gidiyor, sanrlard. Sesi ok gr kard. Rivyet ettii hads-i erfler: Ali bin Abdullah bin Abbas babasndan rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Verdii rzklarla besledii iin, Allah tely seviniz. Allah tely sevdiiniz iin beni seviniz. Beni sevdiiniz iin, ehl-i beytimi seviniz. buyurdu. Reslullah (s.a.v.) buyurdu: Kim istifra (Allah teldan afv ve mafiret istemeye) iyi sarlrsa, Allah tel, onu her trl keder ve skntda bir ferahlk ve rahatlk, darlk zamannda ise, k ihsan eder. Onu, kendisine yetecek ekilde rzklandrr. - 26 -

1) Hilyet-l-evliy, cild-3, sh-207 2) Tehzb-t-tehzb, cild-7, sh-357 3) El-Alm, cild-4, sh-302 4) Tabakt- bn-i Sad, cild-5, sh-312 5) Vefeyt-l-ayn, cild-3, sh-274 6) ezert-z-zehep, cild-1, sh-148

AL BN FUDAYL BN IYD:
Hads limi. Knyesi, Ali bin Fudayl bin yd bin Mesd bin Bir-et-Temm. Abbd bin Mansur, Abdlazz bin Eb Revvd, Leys bin Eb Sleym. Zeyd bin Bekir ve Muhammed bin Sevr es-Sannden ilim renip rivyette bulundu. Kendisinden, babas, bn-i Uyeyne, Eb Bekir bin ly, ihb bin Abbd, Eb Sleymn ed-Drim, Ahmed bin Abdullah bin Ynus ve bakalar ilim renip hads-i erf rivyet ettiler. mm- Nes, O sika (Hads ilminde gvenilir bir ztdr) buyurdu. Hatb el Badd diyor ki: Ver (phelilerden saknmas) ok idi. Birgn alyordu Babas, Fudayl (r.a.) Yavrucuum, niin alyorsun diye sordu. Buyurdu ki, Ey babacm! Eer kymet gn bir araya gelemezsek, hlimiz nice olur? Onun iin alyorum. Bunun zerine Hz. Fudayl buyurdu ki, Yavrucuum Abdullah bin Mbrek (r.a.) buyuruyor ki, Allah tel iin dnydan kesilen kimsenin hali ne gzeldir. Ali bin Fudayl (r.a.) bu szleri duyunca dp bayld. Sfyn bin Uyeyne (r.a.) buyuruyor ki: Fudayl bin yd ve olu kadar Allahdan korkmas ok olan kimse grmedim. Hz. Fudayl buyuruyor ki: Birgn olum Aliyi, evin avlusunda yle sylerken grdm Y Ali, ateten kurtulu ne zaman? Fudayl bin yd (r.a.) buyuruyor ki Kfede bir keimiz vard. Birgn bakalarnn arpalarndan yemiti. Bundan sonra o keinin stnden imedik. bn-i Mbrek buyuruyor ki, Zamanmzda insanlarn en stn, Fudayl ve olu Alidir Havf (Allah telnn azabndan korkmak) ve Reca (Allah telnn rahmetinden midli olmak) ve fazletleri hakknda anlatlan kssalar oktur. (Bkz. Fudayl bin yd (r.a.) Birgn Ali bin Fudayl bir kimsenin, O gn insanlar, lemlerin Rabbi iin (Ona hesab vermek iin kabirlerinden) kalkacaklar (Mutaffifn sresi-6) yet-i kermesini okumakta olduunu duydu. Bunun tesiri ile bayld ve yere dt. Birgn, Ali bin Fudayl (r.a.) alyordu. Seni alatan nedir? diye sordular. Bana zulmedene, yrn Allah telnn huzuruna kp da, hibir sebep yokken niin zulm ettii kendisine sorulunca, hibir cevap veremiyecek olan kimseye acyorum da onun iin alyorum buyurdu. Hz. Fudayl bin yda, olu Alinin (r.a.) Yalnz bama yle bir yerde olsam ki, ben insanlar grsem, ama insanlar grmeseler dediini sylediler. Hz. Fudayl Keke olum Ali (r.a.), szn tamamlasayd ve deseydi ki; yle bir yerde olsam ki, insanlar beni, ben de insanlar grmesem buyurdu. Babasndan bir mddet nce veft etti. Veft etmesine sebep u idi ki, Ali bin Fudayl (r.a.) Kurn- kermden bir sreyi sonuna kadar dinlemeye tahamml edemez dp baylrd. Bir defasnda, birisi El-Kria sresini okuyordu. Ali bin Fudayl bunu dinlerken dp bayld. Baktlar ruhunu teslim etmi.
1) Hilyet-l-evliy, cild-8, sh-297 2) Tehzb-t-tehzb, cild-7, 373

AL BN MSHR:
Hads ve fkh limlerinin mehrlarndan. Tebe-i tbinden olup, knyesi Ebl-Hasen el-Kfdir. Doum trihi bilinmemektedir. 189 (m. 805) senesinde veft etti. lim renip hads rivyet ettii limler, smil bin Eb Hlid, Yahy bin Sad, Him bin Urve, bn-i Creyc, mm- Ame ve baz muhaddislerdir. Zamann limleri tarafndan ilimdeki stnlyle meth edilen Ali bin Mshir (r.a.) hadsi erf ilminde hfz idi. Yani yzbin hads-i erfi rvileri ile birlikte ezbere bilirdi. Rivyet ettii hads-i erfler Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda yer almtr. Kendisinden, Hasen bin Reb, Ber bin dem, Zekeriyya bin Ad, smil bin Halil ve daha ok sayda hads limi hads-i erf rivyet etmitir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: phesiz ki len kimse, dirinin alamas yznden azb grr. Bir kimse din kardeinin sat zerine sat yapmasn, din kardeinin dnrl zerine dnr de gndermesin. Ancak kendisine izin verilirse o baka. phesiz ki filen yapmadka yahd sylemedike, Allah tel mmetimin gnllerinden geen eyleri onlara balamtr. - 27 -

Enes bin Mlikden rivyet ettii hads-i erfte Onun yle buyurduunu nakletti: Birgn Reslullah (s.a.v.) aramzda idi. Biraz sonra bir miktar uyudu. Sonra glmsiyerek ban kaldrd. Biz, glmenizin sebebi nedir y Reslallah dedik. Az nce bana bir sre indirildi buyurdu. Arkasndan unu okudu: Rahman ve Rahim olan Allah telnn adyla: Gerekten biz sana Kevseri verdik. O halde Rabbin iin namaz kl, Kurban kes! Sana dmanlk eden yok mu! te ebter (soyu kesik) odur!.. Sonra Kevser nedir bilir misiniz? buyurdu. Biz Allah tel ve Resl bilir dedik. O Rabbimin bana vad ettii bir ecirdir. Onun zerinde pekok hayr vardr. O bir havuzdur, kymet gnnde mmetim Ona gelecektir, kablar yldzlarn saysncadr. Kalbinde hardal tanesi kadar imn olan hibir kimse Cehenneme, kalbinde hardal tanesi kadar tekebbr bulunan hi kimse de Cennete giremez. Koucu Cennete giremez. Bilhassa Kfe limlerinden olmak zere ok hads rivyet etmekle tannan Ali bin Mshir, Musulda ve sonra da el-Cezreye bal bir ehirde kadlk yapmtr. Bu kadlk vazifesi srasnda gzlerinden rahatszland. Daha sonra gzleri grmez oldu. Kdl brakp Kfeye dnd, mrnn sonuna kadar Kfede yaad.
1) El-Alm, cild-5, sh-22 2) Tehzb-t-tehzb, cild-7, sh-383 3) Tezkiret-l-Huffz, cild-1, sh-290 4) El-Menhel-l-azb-l-mevrd, cild-3, sh-131 5) ezerat-z-zeheb, cild-1, sh-325 6) Miftah-s-sede, cild-2, sh-259 7) Tehzb-l-esm vel-luga, cilt-1, sh-351

AL BN SLH:
Tebe-i-tbinden byk bir hads limi. Knyesi, Eb-l-Hasendir. Doum trihi bilinmemektedir. Hasen bin Slih ile ikiz kardetirler. Kfelidirler. Amr bin Aliye gre 151 (m. 768) trihinde veft etti. ok ibadet eden, zhd ve takvas ok olan bir zttr. Hads ilminde sika (gvenilir) bir lim olarak kabul edilir. Sahh-i Mslim ve drt Snen kitabnda (Snen-i Tirmz, Snen-i Eb Dvd, Snen-i bn-i Mce, Snen-i Nes) rivyet ettii hads-i erfler mevcuttur. Az hads-i erf rivyet etmitir. Babasndan, Eb shk es-Sebiden, Seleme bin Kuheyl, Semmak bin Harb, Yezd bin Eb Ziyad ve daha baka limlerden hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da kardei bn-i Uyeyne, Vek, Eb Ahmed ez-Zbeyr, bn-i Nmeyr, Muviye bin Him, Abdullah bin Dvd gibi ztlar hads-i erf rivyet etmiler ve ilim renmilerdir. Ahmed bin Hanbel, bn-i Muin ve Nes, onun sika (gvenilir) bir lim olduunu sylemilerdir. bn-i Sad: O ok Kurn- kerm okuyan, sika (gvenilir) fakat, az hads-i erf rivyet etmitir. Anlatlr ki: Ali bin Slih, kardei Hasan bin Slih ve anneleri, geceyi ibdetle geirirlerdi. Geceyi e ayrrlar. Her biri bir ksmnda ibdetle megul olurdu. Bylece, bu aile btn gecelerim ibdet yaparak geirmi olurlard.
1) Hilyet-l-evliy, cild-7, sh-332 2) Tehzb-t-tehzb, cild-1, sh-216 3) El-Menhel-l-azb-l-mevrd, cild-6, sh-37

AME (Sleymn bin Mihran):

Tbin devrinin byk hads, krat, fkh imamlarndan. Kfenin byk limlerinden olup, zamannn imm idi. smi, Sleymn bin Mikrn el-Khili el-Esed el-Kfdir. Knyesi Eb Muhammeddir. Babas, Demvendli iken, Kfeye hicret edip, orada yerleti. Ame (r.a.) 61 (m. 680) de, baka bir rivyette, Hz. Hseyinin ehd olduu gn Kfede dodu. 148 (m. 765)de veft etti. 147 veya 149da veft ettii de rivyet edilmitir. Gzlerinden ok ya akt ve grme hassasnn ok zaif olmasndan dolay Ame lkab ile mehr olmutur. Ben Esedden Khloullarnn zdl klesi idi. Hz. Ame, hads ilminde hfz (yzbin hads-i erfi rvileri ile birlikte ezberlemiti), sika (gvenilir, salam) bir zt olup ilmi ve fazleti ok yksektir, ilminin okluu sebebiyle kendisine Allmet-l-slm; Sdknn, doruluunun okluu sebebiyle de Mushaf denilmitir. Heym, Ame (r.a.) hakknda diyor ki: Kfenin her tarafnda, Allah telnn kitabn onun kadar iyi okuyan, onun kadar gzel sz syleyen, onun kadar anlayl, sorulan her sule onun kadar sratle cevap veren birini grmedim. Onun nazarnda herkes msavi idi. Sohbetlerinde zenginler, fakrler, hatta sultanlar bile ayn safta bulunurlard. Zengin, fakr herkes, huzurunda emirlerini bekleyip arzularn yerine getirmek iin can atar- 28 -

lard. Bununla beraber, ou zaman bir dilim ekmei dahi bulunmazd. Yedii lokmann helldan olmasna ok dikkat eder, pheli eylerden kanan (zahid) bir zait idi. Hep lm dnr, ona hazrlkl olmak iin alrd. Uykudan uyand zaman, su bulup abdest almas gecikecek ise derhal teyemmm ederdi. Su ile abdest alncaya kadar geecek olan az bir zaman bylece abdestli olarak geirirdi. Bu halini grenlere ben abdestsiz olarak lmekden korkuyorum. nk lmn ne zaman gelecei belli deildir buyururdu. Hz. Ame, krat imamlarndan, hads ilminde ok ykselmi olanlardan ve Kfede bulunan fkh limlerindendi. ok ibdet ederdi. Yetmi seneye yakn bir zaman, btn namazlarn cemaatle ve birinci safda kld. Krat ilminde on imamdan sonra mehr olan drt krat imamndan birisi de Ame (r.a.)dr. Bu drt krat tevatr derecesine ulamamtr. Hz. Ame, hads ilminde de lim olup Kfede en son veft eden Sahb Hz. Abdullah bin Eb Evfa ile grp ondan hads-i erf rivyet etti. Byk hads limi olan Ame (r.a.) mm- Azam Eb Hanfeden bir ok mesele sordu. mm- Azam bu sullerin her biri iin hads-i erfler okuyarak cevab verdi. Hz. Ame, mm- Azamn hads ilmindeki derin bilgisini grnce Ey fkh limleri! Sizler mtehasss tabib, bizler ise eczc gibiyiz. Hadsleri ve bunlar rivyet edenleri biz syleriz. Bizim sylediklerimizin mnlarn siz anlarsnz dedi. Bir defasnda bir kimse gelip bir mesele sordu. Hz. Ame bunun cevabn dnmeye balad. O esnada Hz. mm- Azam Eb Hanfe geldi. Ame, bu suli imma sorup cevabn istedi. mm- Azam, hemen geni cevab verdi. Ame, bu cevaba hayran olup Y mm bunu, hangi hadsten kardnz? dedi. mm- Azam bir hads-i erf okuyup, Bundan kardm, bunu senden iitmitim buyurdu. mm- Azam hazretleri bir gn Hz. Amein yanna gidip Hads-i erfte bildirildiine gre Allah tel kimin gzlerinden grme hassasn alrsa, ona karln verir, sana ne verdi? diye sordu. Hz. Ame cevabnda dedi ki: Allah tel, mkfat olarak bana sknt, arlk verenleri grmekten kurtard. Neden gzn yaarr? diye sorduklarnda, Ame: Arlk veren (ahmak) kimselere bakmaktan yaarr, diye cevab vermitir. Biz yle kimselere yetitik ki, onlardan biri, gnlerce kardeini gremez, sonra onunla karladnda Naslsn? Ne haldesin? diye sorard. Bu sorma laf olsun diye olmaz. Kardei, kendisinden malnn yarsn istemi olsa bile hemen verirdi. imdi yle insanlar var ki, kardeiyle her gn karlasa bile Naslsn? Ne haldesin? diye soruyor. Hatta evdeki tavuklarn bile soruyor. Fakat kardei kendisinden bir dirhem istese vermiyor... Ame, zamanndan sonra da ilminin okluu sebebiyle, hayrla anlmtr. Nitekim, onun veftndan sonra, evini bir ok lim ziyret etmitir. Cerr yle anlatr: Veftndan sonra Amei rymda grdm, naslsn? diye sordum. Bana: Allahn mafireti ile kurtulduk. lemlerin Rabbi olan Allaha hamd olsun diye Cevab verdi. Hz. Enes bin Mlik ile grt. Tabin-i zmdan Eb Vail, Zir bin Hubeys, brhm en-Neha, bn-i ihb ez-Zhr ve dier hads limlerinden hads-i erf rivyet etti. Rivyet ettii hads-i erflerin says 1300dr. el-Hkim, bn-i Manden yle naklediyor: Hads ilminde senedlerin en gzeli, el-Ame, brhm en-Neha, Alkame bin Kays ve Abdullah bn-i Mesd silsilesidir. Rivyet ettii Hads-i erflerden bazlar: mmetimden Cennete ilk girenlerin yzleri, mehtabl bir gecede grnen ay gibidir. Bunlardan sonra girenler yz, gkte aydnl fazla olan yldzlar gibidir. Bundan sonrakiler, durumlarna gredir. Cennette, byk ve kk abdest bozmak yoktur. Cennettekiler, tkrmezler, balgam karmazlar; Taraklar altndandr. Buhurdanlklarnda d aac tter. Terleri misk gibi kokar. Boylar hep bir hizadadr. Hepsinin boyu, Hz. demin (a.s.) boyu gibidir. Hz. demin boyu altm arn idi. Bir kimse Cuma gn gzel abdest aldktan sonra. Cuma namazna gidip, imamn yaknna oturur, sylenenleri dinler, bu arada konumayp susarsa, iki Cuma arasnda iledii gnahlar gn fazlasyla balanr. Bir kimse de hutbeyi dinlemeyip baka eyle megul olur, lzumsuz sz sylerse, onun Cumas boa gemi olur. Bir hayrn yaplmasna yardmc olan kimse, o hayr ilemi gibidir. Yaratlm olanlar hakknda tefekkr ediniz. Yaratan hakknda tefekkr etmeyiniz. Bir kimse, kzn iyi bir ekilde terbiye etse; dinini retse ve Allah telnn kendisine verdii nimetlerden kzna da verse o kz kendisi ile Cehennem arasnda perde olur. - 29 -

Zaman gelir Cehennemlikler yle ackr ki, bunun tesri, iddetli Cehennem azabna denk olur. Yemek diye feryd ederler. Onlara, ala faydas olmayacak ve kendilerini beslemeyecek olan zehirli dikenden yemek verilir. Yine yemek isterler. Onlara yine dikenli yemekler verilir. Fakat bunlar da sindiremezler. Hemen dnydaki gibi bu yemekleri arapla hazmettikleri akllarna gelir ve arap isterler. Bunlara dikenli bardaklarda arap yerine irin verilir. Onlar irini azlarna yaklatrnca, dikenler yzlerini yrtar. tikleri midelerine indii vakit midelerini para para eder. Cehennem bekilerini arr ve: Ne olur, Allaha du et de bir gn olsun azabmz hafifletsin derler. Cehennem zebanileri Size ak delillerle Peygamberler gelmedi mi? diye sorarlar. Onlar da Evet geldi. Fakat biz inanmadk derler. Mlik arrlar, getir ve ona: Rabbimiz, hakkmzda iyi bir hkm versin derler. Mlik: Sizler burada kalacaksnz. buyurur. Bu hads-i erflerin rvlerinden Ame yle bir aklama yapmaktadr Bunlarn bu yalvartan ile Mlikin menf cevap vermesi arasnda bin yl geer, diye duydum ve devamla: Bu sefer kendi kendilerine, Biz Allaha yalvaralm, bize Allahtan hayrls yoktur derler ve: Ey Rabbimiz, azgnlmz galebe ald. Sapklkta kaldk. Bizi Cehennemden kar, bir daha isyana dnersek o zaman zalimlerden oluruz derler. Allah tel onlara, Sesinizi kesin, daha konumayn buyurur. te o zaman her iyilikten midleri kesilir. O vakit hasret ve nedamet iinde kalrlar. Bir kimse, yal ana-babasna bakmak, kk ocuklarn geindirmek ve halka muhta olmamak iin alrsa, Allah yolundadr. Ama grsnler ve iitsinler diye alyorsa o zaman eytann yolundadr. Hz. Ame, bir sabah Ben Esed mescidine urad. Mezzin kametden sonra, imam birinci rekatta Bakara sresini, ikinci rekatta l-i mrn sresini sonuna kadar okudu. Namazdan sonra Hz. Ame imma Allahtan kork. Reslullahn (s.a.v.) nsanlara imam olan, namaz hafifletsin, zira arkasnda yallar, zayflar ve ihtiya sahipleri vardr. hads-i erfini iitmedin mi? dedi. Hasan ile Hseyin Cennetteki genlerin efendisidir. Alinin yzne bakmak ibadettir. Hz. Amein rivyet ettiine gre: Azril (a.s.) insan suretine girerek Sleymna (a.s.) urad ve orada bulunan bir adama dikkatle bakt. Adam da bunu fark etti. Azril (a.s.) gidince, adam Sleymna (a.s.) kim olduunu sordu. Azril (a.s.) olduunu anlaynca: Bu, beni alacak gibi bakla, bana, bakverdi, ben, bundan korkuyorum dedi. Sleymn (a.s.) Ne yapmam istiyorsun? deyince, adam: Beni rzgr ile Hindistann teki kenarna attr dedi. Sleymn (a.s.) da dediini yapt. Bir mddet sonra Azril (a.s.) ile karlanca, nceki baknn sebebini kendisine sordu. Azril (a.s.): Hindistann dousunda pek ksa bir mddet sonra adamn ruhunu kabza memur iken adam burada grdme aarak, ona baktm dedi. Ramazan aynda yaplan ibdetler, gelecek ramazana kadar, Hac zamannda yaplan ibdetler, gelecek hac zamanna kadar, Cematle klnan Cuma namaz gelecek Cumaya kadar, cemaatle klnan vakit namaz da ondan sonraki vakit namazna kadar ilenen gnahlara keffarettir. Ama byk gnah ilememek artyla. Ame (r.a.) Zeyd bn-i Vehebden naklen, bn-i Mesdun (r.a.) yle anlattn rivyet ediyor. Sizin bu dnyda kullandnz ate, Cehennem ateinin yetmite biri kadardr. Cehennemin atei iki defa denize daldrlp kartlm olsa yine ondan istifade edemezsiniz. Denize iki defa daldrlm olmasna ramen scakl o derece fazla olur ki, yine ondan faydalanlamaz. Hz. Ame buyurdular ki: Halkn ii gc fesd olunca, erliler balarna geer. ldkten sonra beni kimseye sormayn, varn beni Rabbime sorun. Ve beni bir ukura atn. Cesedim o kadar kymetsizdir ki, tek kiinin dahi peinden gitmesine demez. Nefsimi elimle tutabilseydim, para para dorar, hayvanlarn nne yem olarak atardm. Grmeden evlenmenin sonu elem ve kederdir. Bir cenze olduunda, bizi yle hzn kaplar ki, kime taziyede bulunacamz tanyamaz hale gelirdik. inizde Allah telya si olanlar, iledikleri o irkin ilerin isli bir duman olup yzlerine keceinden, maher gn halkn nnde balarna byle bir hl geleceinden niin korkmuyorlar?
1) Trhi Badd, cild-9, sh-3 2) Tehzb-t-tehzb, cild-4, sh-222 3) Gayet-n nihaye, cild-1, sh-315 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-154 5) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-46 6) Mn-ul-itidl, cild-1, sh-423

- 30 -

7) El-Alm, cild-3, sh-198 8) Tabakt-l-fukaha sh-59 9) Vefeyt-l-ayn, cild-2, sh-400 10) Tabakt- bn-i sad cild-5, sh-342 11) Kms-ul-atm cild-2, sh-997 12) Msned-i Ahmed bin Hanbel cild-1, sh-380 13) Fideli Bilgiler sh-49

AMNE- REMLYYE:
Tbin devrinde yetien hanm evliylarn byklerinden. Hicr ikinci asrn sonlarnda, Kuds civarnda Remle ehrinde yaamtr. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 200 ylnda veft etti. mine-i Remliyye ilm seviyesinin ykseklii ile kadn evliylar arasnda bilinmektedir. Kalbinde, dnynn an, hret ve malna zerre kadar yer vermezdi. Nefsinin zevk ve arzularndan tamamen uzak olarak yaar devaml Allah telya ibadetle megul olurdu ve du ederdi. Haramlardan ve phelilerden kamas, hereyi Allahn rzas iin yapmas herkes tarafndan bilinirdi. Bu bakmdan onu tanyanlar, devaml dusn isterlerdi. Hatta zamann byk evliylarndan olan Bir bin Hris el-Hafi hazretleri, devaml ziyretine gider, ondan du isterdi. Gnlerden bir gn Bir bin Hris hazretleri hastaland. Yal ve ihtiyar olduu rivyet edilen, o byk hanm evliy, Remleden kalkp, Bir bin Hrisin ziyretine geldi. Bu srada Hanbeli Mezhebinin kurucusu imam Ahmed bin Hanbel de Bir bin Hrisin ziyretine gelmiti. Yannda bulunan ihtiyar ve yal hanmn kim olduunu sorduu zaman; mine-i Remliyye diye cevap verdi, imam Ahmed bin Hanbel hemen kendisinin dusna ihtiyac olduunu belirtti ve du istedi. Bunun zerine; mine-i Remliyyenin u ekilde du ettii rivyet edilmektedir. Ey Allahm, Bir bin Hris ve Ahmed bin Hanbel, Cehennem azabndan kurtulmak istiyorlarsa, onlar kurtar ve bala Ey! merhameti ve ba bol Allahm. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin...
1) Tabakt-l-kbra cild-1, sh-67 2) Cmi-ul-kermet-ul-evliy cild-1, sh-231

MR BN ABDULLAH:
Tbinin byklerinden, muhaddis, muttaki (ok ibdet eden) Allah telya gnl veren, Reslullaha k olan bir lim. smi mir bin Abdullah bin Zbeyr bin Avvm el-Esed Ebl-Hris elMeden olup knyesi Eb Abdullahtr. Annesi ise Hanteme binti Abdurrahmn bin Himdr. Zbeyr bin Avvmn (r.a.) torunudur. Doum trihi tesbit edilememi olup 124 (m. 741) trihinde veft etmitir. Veft trihinde ihtilaf olup 121 veya 125 diyen limler de vardr. mir bin Abdullah, babasndan, days Eb Bekir bin Abdurrahman, Enes bin Mlik, Amr bin Selm ez-Zerk, mm-l-mminn Hz. ienin st ocuu Avf bin Hris ve Slih bin Havvt bin Cbeyrden rivyette bulunmutur. Kendisinden de kardei Amr, kardeinin olu Musab bin Sbit, Amr bin Abdullah bin Urve bin Zbeyr, Vebrat-ebni Abdurrahman, Yahy bin Sad el-Ensr, bn-i Creyc, Osman bin Hakim, Osman bin Eb Sleymn, Amr bin Dnr, Muhammed bin Acln Mlik bin Enes ve birok lim hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Abdullah bin Ahmed babasndan rivyetle; Onun, zamanndaki limlerin en sikalarndan (gvenilir, salam rivyette bulunanlarndan) olduunu sylemitir. bn-i Muin, Nes, Eb Hatim onun sika ve slih bir zt olduunu haber verdiler. Rivyetleri Ktb-i sitte denilen en kymetli hads kitablarnda yer almtr. mir bin Abdullah (r.a.) ilimde yksek dereceye ulam fazletler sahibi, her sz hikmetli, her hareketi ahireti hatrlatan bir mbrek zt idi. Gerek hads limleri, gerek fkh limleri tarafndan, gerekse zamannda beraber bulunduu ve yaad insanlarn hibiri tarafndan, aleyhinde bir sz sarf edilmemi olan byk bir limdir. Rvilerin durumunu en ok inceleyen hads ilminin limleri dahi onun rivyet etmi olduu hads-i erflerin tamamnn hccet, dinde ikinci senet olan sahih hads derecesinde bulunduunu beyn etmilerdir. Fakat rivyet etmi olduu hads-i erfler azdr. mir bin Abdullah hazretleri fazletler sahibi bir Hak idi. Btn ibdetleri ve szleri ve ileri ihlsl idi. Yzn tamamen dnydan evirmi ahirete tlib olmu mbrek bir insand. mir bin Abdullah (r.a.) son derece huzur ve huu iinde namaz klan, Allah telnn sevgili kullarndand. Namaz klarken sanki tamamen dnydan kar ahirete giderdi. Namaza durduktan sonra konuulan hibir eyi iitmez, yannda yaplan hibir eyin farkna varmazd. Hatta kendisi namaza durduu zaman ocuklar konuup barrlar, onun hi haberi olmazd. Namaz klarken hatrna, bir ey gelir mi? diye soranlara: Evet Allah telnn huzurunda hesaba ekileceim gn ile, Cennetlik veya Cehennemlik mi olacam korkusu gelir cevbn verdi. Bizim hatrmza gelen dny dnceleri veya dny ilerinden sizin aklnza bir ey gelir mi? diye sordular. Cevbnda: Namazda aklma byle bir ey gelmesinden ise, snglerin uzanp beni ldrmeleri bundan ok daha iyidir buyurdu. Yapt ibdetlerin daha makbul, seva- 31 -

bnn daha ok olmas iin her gn gusl abdesti alrd. mm- Mlik bin Enes onun her gn gusl abdesti alarak ibdet ettiini ve devaml oru tuttuunu haber vermitir. Devaml ve uzun srelerle namaz klard. Onu, btn mr boyunca bo olarak gren hi olmad gibi, bo ve faidesiz bir ile megul olurken gren de olmad. Ben Temimin zdllarndan Sheym, mir bin Abdullahn yanna gitmiti. Namaz klyordu, oturdu. Namazn bitirdi ve ona abuk ihtiyacn syle, nk benim acele iim var dedi. O da Hayrdr inallah, acelen nedir diye sordu. Azrili (a.s.) yani, lm bekliyorum cevbn verdi. Hemen onun iini grd ve yeniden namaza balad. Azrilin (r.s) ruhunu namazda almasn isterdi. O her an Allah tely hatrlayan, her an Onun huzurunda olduunun uurunda olan, ok kuvvetli mn sahibi idi. Eer aradaki perde kalkarsa (ahireti, Cenneti, Cehennemi grsem) imnmda ve yaknimde hi bir deiiklik olmaz buyurmutur. Namaz gibi dus da uzundu. mm- Mlik bin Enes haber vermitir ki; mir bin Abdullah nice defalar yats namazn klp, Mescid-i nebeviden ayrldktan sonra, evine giderken evine varmadan ellerini kaldrr du etmee balard. Mezzin sabah ezann okuyup, mslmanlar sabah namaz iin davet edinceye kadar bir daha indirmez, sabah namazn klmak iin mescide dner ve yats namaznn abdesti ile sabah namazn klard. Kendisi Babam veft ettikten sonra bir sene devaml, faslasz onun iin Allah telya du ettim buyurmutur. Btn gecelerini hi uyumadan geirir gndzleri de leden nce Snnet-i Reslullah olan kaylleden baka hi uyumazd. O geceleri kaim, gndzleri de hep Sim (oru tutan) idi. Kendisine Gecelerin uykusuzluuna, uzun ve scak gnlerin susuzluuna nasl dayanyorsun diye sorduklar zaman cevbnda Ben yer deitirdim, gndz yemeini geceye, gece uykusunu gndze aldm. Bunda bir zorluk yoktur, cevbn verdi. Yani geceleri uyumam gndzleri de orulu olduum iin bir ey yemem demek istedi. Geceleri uyumazd, btn gecelerini ibdetle geirir devaml gzya dkerdi. Niin hi uyumadn soranlara Cehennemin harareti uykularm kartt cevbn verdi. Her grd eyden ibret, karlat her hdiseden hiret iin hisse alrd. Yine mm- Mlik (r.a.) haber veriyor ki: mir bin Abdullah cenzelerin nnde durur kendinden geer giderdi. (hirette olacak eyler tek tek aklna gelir. Kabrin skmas, sul meleklerine nasl cevap verilir, Maherde insann hali ne olur, Mznda hesab nasl olur, amel defterimi hangi tarafmdan alr, srt nasl geer. Btn bunlar dnr gzya dkerdi, Cenzelerin aff iin Allah telya yalvarr, srtndaki kadifeden abas der de farknda olmazd. O ehdlik mertebesine ulamak iin Allah yolunda savalara katlr, kfirlerle mriklerle, harb ederdi. Katld btn harblere yayan giderdi. Bir sefer esnasnda Emir Mlik bin Abdullah onun yaya olarak yrdn grnce Y mir bir hayvana binmek istemez misin diye sordu. O da Peygamberimizden u hads-i erfi iittiini haber vermitir. Her kimin ayaklar Allah yolunda tozlanrsa, onlar Cehenneme harm olur (Cehennem o ayaklar yakmaz). O kendisini, her eyini Allah yoluna fed etmiti. Sfyn bin Uyeyne: mir bin Abdullah yedi diyetle nefsini Allah telya satt buyurmutur. Dnyaya zerre kadar ehemmiyet vermezdi. Eline geen her dnyl Allah yolunda sarf eder yannda bir gece dahi olsa kalmazd. Man bin s, Onun ok defalar ierisinde onbin dirhem bulunan bir kese ile mslmanlarn arasna ktn ve bunlarn tamamn datmadka yats namazn klmadn haber vermitir. Bir defa nalnlar alnd. Bir daha lnceye kadar naln giymedi. Buyurdu ki: Bir eyi arayan onun peinden kotuu ve bir eyden korkan ondan kat halde, Cenneti arayp Cehennemden kaan kimselerin, bunlara hi aldr etmeden uyuyup kalmalar kadar, alacak hibir kimseyi grmedim. Muhammed bin Abdullah, mir bin Abdullahdan rivyetle buyurdu ki: Hz. Eb Bekir Mekkede mriklerin eza ve cef yapaklar kleleri satn alr zd ederdi. Babam Eb Kuhfe, olu Hz. Eb Bekirin kleleri zd etmesini ho karlamad. Oluna; Ey olum! Zayf kleleri zd ediyorsun. Madem bu ii yapyorsun, seni koruyabilecek ve senin nnde kyam edip durabilecek olan celdetli, gl kuvvetli erkekleri zd etsen olmaz m? diye sordu. Hz. Eb Bekir Ey babacm ben bu yaptklarm ile ancak Allah telnn rzsna kavumay istiyorum cevbn verdi. Bunun zerine hakknda yet-i kerme nzil oldu. Hz. mir babas Abdullahdan rivyetle, Abdullah bin Zbeyr bin Avvm (r.a.) buyurdu ki: Reslullah (s.a.v.) asa ile hutbe okurdu. Yine babasndan rivyetle Abdullah bin Zbeyr bin Avvm buyurdu ki: Reslullah (s.a.v.) namaz kld zaman mbrek ellerini (teehhdde) uyluklar (dizleri) zerine koyard ve bunu bylece yapmamz da emrederdi. Hz. mir buyurdu ki: Birgn babama gittim. Bana nerede olduumu sordu. Ben bir ksm insanlar buldum ki onlardan, daha hayrlsn grmedim. Onlar hep Allah tely zikrediyorlard. Hatta onlarn - 32 -

her biri titriyor ve Allah korkusundan baylp kendinden geiyordu. Onlarla beraber oturdum dedim. Babam Abdullah bin Zbeyr benim onlarn iinde oturmam ho grmedi ve: Reslullah (s.a.v.) Hz. Eb Bekiri, Hz. meri Kurn- kerm okurlarken grdm, onlarda byle bir hal olmad. Sen onlarn Hz. Eb Bekir ve merden (r.anhma) daha m fazla Allah teldan korktuklarn zannediyorsun buyurdu. Yani Onlarn (r.anhma) Allah teldan korkular, senin grdn kimselerden pek fazla olduu halde onlar, byle yapmadlar demek istedi. mir bin Abdullah: Hal byle olunca (doruyu rendim ve) onlar terk ettim buyurdu. mir bin Abdullah, Amr bin Sleymden, o da Eb Ktdeden (r.a.) rivyet etti. Eb Ktde (r.a.) dedi ki: Reslulah (s.a.v.): Sizden biriniz bir mescide girdii zaman iki rekt (tehiyyet-l-mescid) namaz klmadan oturmasn buyurdu. mir bin Abdullah bin Zbeyr, Amr bin Hrisden rivyetle Hz. ienin kendisine u hads-i erfi rivyet ettiini haber verdi; Reslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Y ie, sana gnahlar kk gsteren eyden sakn. nk Allah telnn emriyle gnah ileyenlerin gnahlarn bir yazan (melek) vardr.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-166 2) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-74

AMR BN DNAR:
Tbinin mehr fkh, hads limlerinden. Knyesi, Eb Muhammed el-Esnem Mekkdir. Cmeh kabilesine mensb olup, bu kabilenin azatllarndan idi. Aslen ranldr. Doum yeri, trihi, ailesi bilinmemektedir. Veft, 115, 116 ve 126 olarak rivyet edilirse de umumiyetle 126 (m. 743) trihi kabul edilir. Eshb- kirm ve Tbinin byklerinden ders ald. Onlarn sohbetinde bulundu. Abdile-i Erbaadan yani Abdullah bin Abbas, Abdullah bin mer, Abdullah bin Zbeyr, Abdullah bin Amr bin s gibi Eshb- kirmn byklerinden, Sad bin Mseyyeb, Ata bin Eb Rebh, Mchid (r.anhm), gibi Tbinin byklerinden hads ilmini rendi. Onlardan hads-i erf rivyet etti. Sika (gvenilir, salam) hads imamdr. Kendisinden Tbinin byklerinden mm- Azam Eb Hanfe, Katde bin Dime, Eyyb Sahtiyan, ube bin el-Haccac, Sfyn bin Dnar, Sfyn bin Ziyd Asfur, Hammad bin Seleme, Hammad bin Zeyd ve daha pek ok Tbin ve Tebe-i-tbin limleri hads-i erf renip, rivyet etmitir. Fkhta mezheb sahibi mctehid olup, byk limdi. Zamannda Mekke-i Mkerreme mftisi idi. ok yksek mertebe sahibi olan Amr bin Dinar mslmanlar arasnda her bakmdan byk bilindi ve sevildi. Ahlk gzel olup, devrinin sekinlerindendi. Hads limlerinden ube bin el-Haccc, Amr bin Dinarn zerine bakalarn tercih etmezdi. Ve buyurdu ki, Hads-i erfler hususunda Amr bin Dinardan daha emin bir kimse grmedim. Muhaddislerden bn-i Mceyh; Ben Amr bin Dinardan daha fakh (dinde byk lim) grmedim buyurdu. Ahmed bin Hanbel ve Yahy bin Main, Onu Katdeye tercih etmilerdir. ok ibdet eder, geceyi e blerdi. te birinde hads okur, te birinde uyur, te birinde namaz klard. Cbir bin Abdullahtan O da Muz bin Cebelden rivyet ettii hads-i erfte Peygamber efendimiz buyurdular ki: Bir kimse inanarak L ilhe illallah derse, muhakkak Cennete girer Yine Cbir (r.a.)dan rivyet ettii hads-i erfte buyuruldu ki Enam sresi, 65.nci Y Muhammed de ki! Allah tel size stnzden bir azb gndermee kadirdir yeti gelince Reslullah efendimiz Rabbim, senin ztna snrm! buyurdu. Yhud ayaklarnzn altndan bir azab gndermeye kadirdir cmlesini mteakib Rabbim senin ztna snrm! buyurdu. Yahud frkalarnz birbirine katp bznzn hncn bznza tattrmaa kadirdir cmlesini mteakib de Bu hafiftir, yahud kolaydr buyurdu. Eshbma smeyiniz. Kim Eshbma serse, Allah telnn laneti onun zerine olsun, Hilli grnce oruca balaynz. Hilli grnce bayram yapnz. Eer hava bulutlu olur da hilli gremezseniz, otuza tamamlaynz.
1) Tabakt- bn-i Sad, cild-5, sh-479 2) Tehzb-t-tehzb, cild-8, sh-30 3) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-113 4) Hilyet-l-evliy, cild-3, sh-347

AMR BN MRRE:
Asrnn mehr hads limlerinden. Knyesi, Eb Abdurrahmandr. Doum trihi bilinmemektedir. Hicretin 116 (m. 734) senesinde veft etti. lim alp hads rivyet ettii ztlar, Abdullah bin Eb Evfa, Sad bin Mseyyeb, Abdurrahman bin Eb Leyla, Abdullah bin Hris, Amr bin Meymn ve dier limlerdir. Asrn limleri onun eimme-i hfzdan olduunu sylemitir. Yzbin hads-i erfi senetleriyle ezbere bilirdi. Bu bakmdan hads ilminde hfzdr.

- 33 -

Amr bin Mrreden, kendi olu Abdullah, Zeyd bin Enise, Kays bin Reb', mm- Ame drs bin Yezd, Husayn ve dier hads limleri hads-i erf rivyet etmitir. Abdurrahman bin Mehd Onun hakknda yle demitir: O Kfede yetien hads hfzlarndan biridir. ube bin Haccc da Amr bin Mrreyi namaz klarken grdm. Dus kabul olunmadka namazdan kmayacak gibi namaz klyordu. Sfyn- Sevr der ki; Misara: Grdn kimselerin en fazletlisi kimdir? diye sordum. O da Amr bin Mrreden daha fazletli bir kimse grmedim. O, ylesine du ederdi ki, ben halini grp, dus kabul olundu derdim dedi. Selm bin Rstem yle anlatr; Amr bin Mrrenin huzurunda ders okuduum srada hep Y Rabbi! Beni, seni tanyanlardan ve emrine uyanlardan eyle diye du ederdi. Abdullah bin Meysere de, Biz Amr bin Mrrenin cenzesinde bulunduk, o ok hayrl ve stn bir zt idi. demitir. Amr bin Mrre (r.a.) buyurdular ki: Allah tel imn edip, kulluk yapan bir mmine azab etmez. Onun emirlerine uyup, yasakladklarndan saknan mminin yz kara kmaz. Kim dnyya ynelip, dnylk peinde koarsa ahiretini ykar. Kim ahirete faydal amel yaparsa dnyya dkn olmaktan kurtulur. Bylece fan olan verip, bak olan alr. eytan der ki; insan kzd zaman ben yanna yaklarm, sevindii zamanda kalbine vesvese veririm. Kendini kontrol etmezse, elimden nasl kurtulur. mm- Ame, Amr bin Mrre yolu ile gelen rivyette Abdullah bin Hris yle anlatt: Bir kimse bir cemaate selm verirse, onun derece itibari ile fazleti vardr. ayet selm verdii kimseler onun selmna karlk vermezlerse melekler onun selmna karlk verir, brlerine de lanet eder.
1) Mzn-l-tidal, cild-3, sh-288 2) Tezkiret-l-Huffz, cild-1, sh-121 3) ezerat-z-zeheb, cild-1, sh-152 4) Tehzb-t-tehzb, cild-8, sh-102 5) El-Menhel-l-azb-l-mevrd, cild-2, sh-301

SIM BN BEHDELE (mm- sm):

Tbin devrinde yetien krat limlerinden. Mehr Krat- Seba ad verilen yedi byk krat liminin beincisi. Allah telnn kelm olan Kurn- kermin kratini, okunuunu bildiren limlerden. Asl ad, Eb Bekir sm bin Behdele Eb Necd el-Esed el-Kfdir. Mehr ad smdr. Knyesi Eb Bekirdir. Babasnn knyesi, Eb Necd olup, asl ad da Abdullahdr. Annesinin ad, Behdeledir. Kfe ehrinde doan mm- smn, doum trihi kesin olarak bilinemiyor. Btn hayat Kfede gemi olup, bir ara ama gittii de rivyet edilmektedir. Veft trihi hakknda muhtelif rivyetler vardr. bni Cezernin Gyet-n-Nihye adndaki eserinde 127 (m. 745) trihinde veft ettii bildirilmektedir. Onun 80 yana kadar yaad ve son Emev halifesi Mervn bin Muhammedin hilfetine kadar Kfede kald kaynaklarda zikredilmektedir. Kabri Semvededir. mm- smn yetitii Kfe ehri, slm ilimlerin tedris edildii (okutulduu) ilim merkezlerinden biriydi. Burada, son sahab Hz. Abdullah bin Eb Evfnn 86 (m. 705) ylnda veftna kadar yzlerce Eshb- kirm yaad. Hz. Ali bin Eb Tlib, halifelii zamannda buray slm devletinin baehri yapmt. Dier shblerden Abdullah bn-i Mesd, Ammr bin Ysir, Huzeyfet-l-yemn, Eb Ms elEar, Selmn- Fris, Zeyd bin Erkm (r.anhm) ve daha niceleri, bu ehirde Peygamberimizin mbrek azlarndan iitip rendikleri btn ilimleri taliplerine arz etmiler ve sohbetlerinde bulunan binlerce insan yetitirmilerdir. O yksek ilim ve marifet sahibi insanlarn sohbetine kavuup yetien Tbinin byk limlerinden biri de, sm bin Behdele hazretleriydi. Bu altn halknn Kfede yetitirdii byk limlerin mehrlarndan bazlar; Alkame bin Kays, reyh bin el-Hris, brhm en-Neha ve mehr mezheb imammz mm- Azam Eb Hanfedir. mm- sm, Kfede Reis-l-kurr idi. Kurn- kermi, Peygamberimizden renildii ekilde en gzel okuyan limlerin bayd. O, bu krat ilmini Eb Abdurrahman es-Slemden rendi. Ondan Kurn- kerm dersleri almaya balad zaman, henz ocukluk an yayordu. Uzun bir mddet, derslerine devam ederek Onun krat usln rendi. Eb Abdurrahman es-Slem ise, Reslullah efendimizin salnda dnyya gelmitir. Babam, Reslullah (s.a.v.) ile sohbet etmitir. Kurn- kerm okumak, tecvd ve zabt ynnden Ona dayanmaktadr. Ayrca Hz. Osman bin Affndan, Ali bin Eb Tlibden Abdullah bni Mesddan, Zeyd bin Sbitten ve Ubey bin Kabden arz yolu ile yani batan sona kadar hatim ederek okumutur. Eshb- kirmn krat ilminde nde gelenlerinden olan bu ztlar da, bizzat Peygamberimizden arz yolu ile okuyup renmilerdir. Hz. Osmann halifelii zamannda oaltt Kurn- kerm mushaflarndan birini de Kfeye gndermitir. mm- sm otuzbin Sahabnin doruluunda icm ettii (birletii) bu mushaflara uygun - 34 -

olarak Kfede Kurn- kermi ilk okuyan krat limlerindendir. lnceye kadar krk yl Kfe ehrinde Kurn- kerm okutan Eb Abdurrahman es-Slemnin yerine, mm- sm gemitir. mm- smn krattaki ikinci hocas Zr bin Hubey el-Eseddir. Bu hususu kendisi yle bildiriyor: Eb Abdurrahmann yanndan kalkp Zre gider, okuduklarm Ona da arz ederdim. Zr bin Hubey de, Abdullah bni Mesddan okumutur. mm- sm, ok gzel Kurn- kerm okurdu. Sesi de ok gzeldi. Her kelimenin, her harfin hakkn verirdi. Kurn- kermin belgat ve fesahatini, yce mnsn canlandrmak hususunda yle gzel bir edas, yle bir okuyu tarz vard ki, eine ok az rastlanrd. ok fash konuurdu. Konutuu zaman, kalbe bykl girerdi. Gerek mm- sm ve gerekse dier krat imamlar, Kurn- kermin okuyuunu zabt hususunda ok byk itina ve ihtimam gstermiler, Peygamberimizin okuduu ekilde mslmanlara talm etmiler, retmilerdir. Eshb- kirmn ve asrnn en byk limlerinden olan bu mbrek ztlarn, akllara aknlk verecek derecedeki yksek himmetleri, gayretleri sayesinde Kurn- kermin Peygamberimizin krat ettii ekil zere okunmas hususu, gayet salam ve esasl bir surette zabt olunarak emniyet altna alnm ve nesilden nesile intikal ederek, zamanmza kadar hibir deiiklie uramadan gelmitir. Bu krat ekli, inaallah kymete kadar da bylece devam, edecektir. mm- smn krat silsilesi, iki yol ile ve her birinde ikier vasta ile Peygamber efendimize (s.a.v.) ulamaktadr. Birinci yol ile mm- sm, Eb Abdurrahman es-Slemden O da Hz. Osmandan, Hz. Aliden, Zeydden ve Ubeyden, onlar da Reslullah (s.a.v.) efendimizden okumulardr. kinci yol ile, mm- sm, Zr bin Hubeyten, o da Abdullah bn-i Mesddan ve o da Reslullah (s.a.v.) efendimizden okumutur. mm- smn krat rivyeti zamanmza kadar ulam olup, slm memleketlerinin ounda bunun krati zere Kurn- kerm tilvet olunmaktadr (okunmaktadr). mm- smn krat usl, talebelerinden iki rvsi vastasyla yaylmtr. Bunlardan Hafs bin Sleymnn rivyeti ile gelen krat usl, bilhassa memleketimizde ve birok slm memleketinde yaygndr. Memleketimizde yetien tecvd limlerinden Molla Abdurrahman Kurr ba (veya Karab), Karaba Tecvidi ad ile bilinen Trke eserinde ... Krat- sm ve rivyet-i Hafs ifadeleri ile Onun ismini yd etmektedir. Hafs bin Sleymn, mm- smn Eb Abdurrahman es-Slemden ald krat usln rivyet etmektedir. Bu konuda, birinci rvsi Hafs diyor ki: Hocam sm, bana yle dedi: Sana krat ettiimi, Eb Abdurrahman es-Slemden okudum. O da Hz. Aliden krat etmitir. Fakat Eb Bekir ube bin Ayaa rettiim krati, Zr bin Hubey zerine arz ettim. O da Abdullah bni Mesddan arz yolu ile alm ve rivyet etmitir. Dier rvsi de, Eb Bekir ube bin Ayatr. kinci rvsi Eb Bekir de diyor ki: Eb shk es-Sbeyden ok kerre iittim. Dedi ki: smdan daha fash konuan ve Kurn- kermi ondan daha iyi okuyan bir kimseyi grmedim. mm- smdan krat ilmini renen limler, sadece Hafs ve Eb Bekir ube deildir. Ondan feyiz alan, Onun tedris halkasnda yetiip, bakalarna ilim retenler saylamyacak kadar oktur. mm- smdan krat ilmini renip hads-i erf rivyet edenlerden bazlar unlardr: Hafs bin Sleymn, ube bin Aya, Ebn bin Tlib, Ebn bin Yezd el-Attr, smil bin Mchid, Hasan bin Slih, Hammd bin Seleme, Hammd bin Zeyd, Hammd bin Eb Ziyd, Hammd bin Amr, Sleymn bin Mihran el-Ame, mm- Halil bin Ahmed, Hrn bin Ms, krattaki on imamdan Eb Amr bin el-Al ..v.d. Krat imamlarnn nc tabakasnda yer alan sm bin Behdele, krat ilminde her bakmdan hccettir, senettir. Bunda btn limler ittifak etmilerdir. O, Kurn- kermin okunuunda yksek ve hccet olan bir lim olduu gibi hads ilminde de sika (salam, gvenilir) ve sadk (rivyet ettii hadslerle son derece sdk) bir rvdir. Tbin devrinin en mhim zelliklerinden olan hads ilmi ile de megul olmutur. O, Eshb- kirmdan Eb Remse Rifa bin Yesrib et-Teym ile Hris bin Hassan el-Bekryi grm, onlarn sohbetinde bulunarak yetimi ve onlardan hads-i erf rivyet etmitir. Ayrca O, yukarda ad geen iki hocas ile, Eb Vil akk bin Seleme, Eb Slih es-Semmn ve Musab bin Sad bin Eb Vakkasdan da rivyette bulunmutur. Kendisinden de Ata bin Eb Rebh, Sfyn- Sevr, Sleymn bin Mihran el-Ame, Sfyn bin Uyeyne, Hammd bin Seleme gibi rvler hads-i erf rivyet etmilerdir. Hads limlerinin byklerinden Ahmed bin Hanbel, Eb Zira, Eb Hatm ve dierleri, mm- smn Kurn- kerm krati ve hads ilmindeki yksek derecesini tasdk ve rivyetlerini senet kabul etmilerdir. Rivyet ettii hads-i erfler, Ktb-i Sitte ad verilen mehr alt hads kitabnda ve dier hads kitaplarnda yazldr. Drt mezheb imamndan Ahmed bin Hanbelin olu Abdullah yle bildiriyor: Babamdan, mm- sm hakknda sual ettim. O da, dedi ki: O, dinine son derece bal, hayrl, krat ve hads ilmindeki rivyeti salam ve gvenilir bir insandr Ve tekrar Siz, kratlardan hangisini daha ok sever ve onu ihtiyar edersiniz? diye sorduumda, Medine limlerinin kratini seviyorum. Bu olmasa, smn kratini tercih ederdim diye cevap verdi. - 35 -

mm- sm, kelm ve fkh ilminde de, devrinin limleri arasnda yer almaktadr. Onun lgat ilminde ve Arapann gramer bilgisi olan Nahvde de yksek bir yeri vardr. Bunun iin kendisi mehr Nahivcilerden saylmaktadr. mm- sm; Peygamber efendimizin (s.a.v.): mmetimin en hayrls, benim asrmda yaayan Eshbmdr. Sonra onlara yakn olan Tbindir... diye methettii, vd bir asrda yaam yksek ve byk bir veldir. O ibadetlerine dkn, gayet alak gnll ve tertemiz bir ahlka sahipti. lim renmeye ve retmeye kt. Bu hususta talebesinin ayana bile giderdi. Nitekim talebesi olan Sfyn- Sevrye gider, baz hususlarda Onun fetvasna bavururdu. Ve Ona: Sen bize kk iken geldin, biz ise sana byk olarak geliyoruz derdi. Tevazu hakknda yle buyururdu: Tevazu, evinden ktnda karlatn herkesi, kendinden daha hayrl grmendir. mam- sm, gzlerini kaybetmi, am olmutu. Talebesi ube diyor ki: Ame ve Eb Husayn gibi hocam sm da, gzlerinden mahrumdu. Bir gn, birisi elinden tutup gtrrken ok tehlikeli bir vaziyette dt. Hocam, kendisini dren kimseyi zecek bir tek sz sylemedii gibi, o kimseyi zmemek iin duyduu acy, zdrab bile hissettirmedi. Yine talebesi Eb Bekir ube diyor ki: Hocam sm, veft ederken yannda bulundum. Kurn- kerm tilvetiyle meguld. Kulak verip dinledim. Namazdaki gibi tam olan krat ile bir yet-i kermeyi tekrar ediyordu. Onun bu halinden, Kurn- kerm okumada tam ve mkemmel olarak, en gzel bir ekli, kendisi iin bir seciyye, ona mahsus bir zellik olduunu anladm. Yahy bin dem de, hocas Eb Bekir ubeden rivyet ederek diyor ki: mm- sm, Kurn- kerm srelerinden bazlarnn balarnda bulunan hurf- hec veya mukattaay, mstakil yet saymazd. bnl-Cezer, dier krat limleri ile Kfeliler arasnda, baz srelerin ihtiva ettii baz yetlerin saysnda ihtilafn bundan ileri geldiini sylemektedir. mm- sm talebelerine Kurn- kerm okuturken, en nce darda ii olanlar okutur, ilerinden kalmamalarn isterdi. Rivyet ettii hads-i erfte buyuruldu ki: Kim Allaha irk, ortak koarsa Allah tel onu Cehenneme atar. Her kim Allaha irk komad halde veft ederse Allah tel Onu, Cennetine sokar.
1) Vefeyt-l-ayn, cild-3, sh-9 2) Mzn-l-itidl, cild-2, sh-357 3) Tekzb-t-tehzb, cild-5, sh-38 4) El-Alm, cild-3, sh-248 5) Kms-l-alm, cild-4, sh-3046 6) Gyet-n-nihye cild-1, sh-346 7) Mifth-s-sede, cild-2, sh-37

SIM BN SLEYMN (EL-AHVEL):

Byk hads limlerinden. Knyesi, Eb Abdurrahmndr. Doum trihi bilinmemektedir. 142 (m. 760) trihinde veft etti. Basraldr. Kfede fiyatlarn kontrol ve ummi ahvlin murakabesi ile grevlendirildi. Medyinde kadlk (hakimlik) yapt. Zhd (pheli olmak korkusu ile, mubahlarn ounu terk etmek) ve ok ibdet yapmas ile mehrdur. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Enes bin Mlik, Abdullah bin Sercis, Amr bin Seleme el-Cerm, Bekir bin Abdullah el-Mzen, Muhammed bin Srn, Ms bin Enes ve dier byk limlerden (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Katde, Sleymn et-Teym, Dvd bin Eb Hind, srl bin Ynus, ube, Hasen bin Slih ve daha baka byk zatlar hads-i erf bildirmilerdir. Ktb-i Sittede (mehr alt hads kitabnda) rivyet ettii hads-i erfler mevcuttur. Alimlerin hakknda buyurduklar: bn-i Mbrek, Sfyn- Sevrden yle nakleder: Hads ilminde hfz olan drt kiiye yetitim. Bunlar sml bin Eb Hlid, sm el-Ahvel, Yahy bin Sad el-Ensr, Him Dstvndir. Muhammed bin Abbadn babas dedi: sm el-Ahvel, orucu Ramazan- erfin dnda bazan tutar, bazan tutmazd. Yats namazn kldktan sonra, bir kenara ekilir, sabah namaz vaktine kadar namaz klard. Ali bin Medinye, sm el-Ahvel sorulduunda; O sikadr yani hads-i erf hususunda gvenilir, bir limdir cevabn vermitir. Rivyet ettii hads-i erfler: Enes (r.a.) rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu: mmetimin arasndan, mmetime en merhametlisi Eb Bekir, Allah telnn dininde en kuvvetli olan mer, en hayls Osman, feriz - 36 -

ilmini en iyi bilen Zeyd bin Sbit, Kurn- kermi en gzel okuyan Ubey, hell ve harm en iyi bilen Muaz bin Cebeldir. Her mmet iinde emin (gvenilir, itimad edilir) birisi vardr. Bu mmetin emini Eb Ubeyde bin Cerrhtr. Muhammed bin Srnden rivyet etti. Reslullah efendimiz Allah telnn doksandokuz ismi vardr. Kim onlar okursa, Cennete girer. buyurdu. Enes bin Mlikden rivyet etti. Ali bin Eb Tlibin annesi Ftma binti Esed bin Him veft ettii zaman, Reslullah efendimiz onun yanna girdi. Bann yanna oturdu ve yle du buyurdu: Allah tel sana rahmet eylesin. Sen, benim annemden sonra annem idin. Kendin a kalrdn, beni doyururdun. Kendin giymez, bana giydirirdin. En gzel yiyecekleri yemez, bana yedirirdin. Sen bunu srf Allah telnn rzs ve hret dncesiyle yapardn. Reslullah (s.a.v.) onun kerre ykanmasn emretti. Kfur bulunan su ile ykanmasn ve mbrek gmleklerini kararak ona kefen yaplmasn emrettiler. sme bin Zeyd. Eb Eyyb el-Ensr, mer bin Hattab ve birisinin iki kk hizmetisine, kabir kazmalarn emretti. Lahde (kabrin kble tarafndaki ukur) kadar kazdklarnda, ondan sonrasn Reslullah (s.a.v.) efendimiz kazp, topran da bizzat mbrek elleriyle kardlar. Sonra Hamd, hayy (diri) ve lyemut (lmeyen) dirilten ve ldren Allah telya mahsustur. (Allahm!) Nebnin ve nceki peygamberlerin yz suyu hrmetine annem, Ftma binti Esedi afv ve mafiret eyle. Ona hccetini (delilini) syliyebilmesini ihsan eyle, kabrini geni eyle. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin. buyurarak zerine drt tekbir getirdi. Namazdan sonra Hz. Ftma binti Esedi kabre koydular. Enes bin Mlikden rivyet etti. Reslullah efendimiz buyurdular ki: lm, her mslman iin keffrettir. sm el-Ahvel, Fudayl bin Rakksnin yle dediini bildirir Ey sm! nsanlarn okluu seni nefsinden, kendin ile alkadar olmaktan alkoymasn. Bu kadar ok insan varken, bana lm kolay kolay gelmez deyip, aldanmyasn. Belki lm sana onlardan daha nce gelebilir. Yine unu da dnme. Ben burada dodum, burada lrm. mrm, memleketimde bitiririm, deme. nk lmn gizlidir. Nerede takdir edilmise orada lrsn. Gemi gnahlarn yok etmek iin, yeni yeni hayrlar, iyilikler yapp, Allah telya kulluunu elinden geldii kadar yerine getirip, hirete hazrlanan kimseden daha akllsn grmedim.
1) Hilyet-l-evliy, cild-3, sh-120 2) Tehzb-t-tehzb, cild-5, sh-42 3) Tezkiret-l-Huffz, cild-1, sh-149 4) El-Alm, cild-3, sh-248 5) Trh-i Badd, cild-12, sh-243 6) Mzn-l-itidl, cild-2, sh-350

ATA BN EB REBAH:
Tbinin byklerinden tannm bir fkh ve hads limi. 27 (m. 647) trihinde doup, 114 (m. 732) senesinde veft etti. Babasnn ismi Eslem veya Slimdir. Annesinin isminin Bereke olduu sylenir. Yemende, Cened denen bir yerde doduu, Mekkeli Cmeh veya Fihr kabilesinin zdls olduu rivyet edilir. Mekke-i Mkerremede doup, yine orada veft etti. Zamannda, Mekke-i Mkerremenin mftisi ve en byk hads-i erf limi idi. bn-i Abbs, bn-i mer, bn-i Amr, bn-i Zbeyr, Muviye, same bin Zeyd, Cbir bin Abdullah, Zeyd bin Erkm, Abdullah bin Sip el-Mahzm, Akl bin Eb Tlib, mer bin Eb Tlib gibi byk ztlardan (r.anhm ecmin) hads-i erf rivyet etti. Ondan da, olu Yakb, Eb shk Seb, Mchid, Zhr Eyyb Sahtiyan, Eb Zbeyr, Hakem bin Uteybe, Ame, Evz ve daha baka limler (r.aleyhim) hads-i erf bildirmilerdir. limlerin, onun hakknda buyurduklar: bn-i Sad: Mekke-i Mkerremeliler fetva almak iin Ata bin Eb Rebh ile Mchide giderlerdi. Fakat, Ata bin Eb Rebha gidenler daha fazla idi. Fkh ilminde derin, ok hads-i erf rivyet eden ve sika (rivyetlerine gvenilen ve itimad edilen) bir limdir. Hlid bin Eb Nevf: Ata bin Eb Rebh anlatt: Sahbe-i kirmdan (r.anhm) ikiyz tanesine yetitim. bn-i Abbsn (r.a.): Ey Mekkeliler! Aranzda bulunan Ata bin Eb Rebhn kymetini iyi biliniz buyurduunu duydum. Eb sm Sekaf: Eb Caferin, Ata bin Eb Rebha iyi yapnz. Ondan ok istifade ediniz buyurduunu nakletti. bn-i Creyc: Ata bin Eb Rebh, tadl-i erkna riyet edip, rk ve secdeleri, aralarnda tumnneti (namazda biraz hareketsiz kalmay) gzeterek, ok gzel ve mkemmel namaz klard. Abdullah bin brhm bin mer bin Keysn, babasndan nakletti: Emeviler zamannda idi. Birisi Mslmanlara, ancak Ata bin Eb Rebh gibi limler fetva verebilir diyordu. - 37 -

Abdlazz bin Refi: Ata bin Eb Rebha bir mesele soruldu. Bilmiyorum dedi. Kendi grne gre bir eyler syleyiversen olmaz m? dediklerinde, Byle bir ey iin Allah teldan haya ederim cevbn verdi. bn-i Hibban: O, Tbinin byklerinden, ver sahibi (phelilerden ok saknan) fazlet ve ilim ehli bir zttr. Seleme bin Kheyl: u ztn, ilmi, Allah telnn rzs iin, istediini grdm. Bunlar Ata, Mchid ve Tvustur (r.aleyhim). Eb Muviye Marib: Ata bin Eb Rebhn alnnda secde izleri aka grlyordu. dedi. Ata bin Eb Rebhn rivyet ettii hads-i erfler. Zeyd bin Hlid el-Chen rivyet etti: Reslullah efendimiz buyurdu: Allah yolunda sava iin bir askeri donatan veya o dnnceye kadar oluk ocuuna kendisini aratmayacak ekilde yardmc olan kimseye, Allah yolunda savaa gidenin sevab kadar mkfat verilir. Fakat savaa gidenin sevabndan hi birey eksilmez. Hacca giden birinin ihtiyalarn temin eden veya o dnnceye kadar, oluk ocuuna, kendisini aratmayacak ekilde gz kulak olan kimse, hacca giden o ahsn sevab kadar sevab kazanr. Ancak, hacca gidenin sevabndan birey eksilmez. Yine bir oruluya iftar ettirene de, onun sevab kadar sevab verilir. Ebd-Derddan rivyet etti: Ben Eb Bekirin (r.a.) nnde yrrken, Reslullah (s.a.v.) beni grp, Eb Bekirin nnden mi yryorsun. Resllerden ve Neblerden sonra, Eb Bekirden daha stn bir kimse zerine gne doup, batmamtr buyurdu. Cbirden (r.a.) rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Kim bir kimseye (Bu ahs kfir bile olsa) ldrmeyecei hususunda temnt verip de, sonra onu ldrrse, Cehennem o kimseye vcib olur. Sahur yemeini yiyiniz. nk, sahur yemeinde bereket vardr. bn-i Zbeyr bize hutbe okurken, Reslullahn (s.a.v.) yle buyurduunu bildirdi: Benim bu mescidimde klnan bir namaz, Mescid-i Haram mstesna, dier btn mescitlerde klnan bin namazdan daha stndr. Abdullah bin mer (r.a.): Reslullaha (s.a.v.) Y Reslallah! lim kaydedilir mi? diye sorunca Evet buyurdular. Onun kaydedilmesi nasl olur? diye sordum. Yazmakla buyurdular. Abdullah bin Amr rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Erkeklere benzeyen kadnlar, kadnlara benzeyen erkekler bizden deildir. bn-i merden rivyet etti: Habeli birisi, Peygamber efendimize geldi. Reslullaha (s.a.v.) bir ey soracakt. Bunun zerine Peygamber efendimiz Soracan sor buyurdu. O zt Y Reslallah! Sen, suretinin ve renginin gzellii ve Peygamber olmanla bize stn klndn. Eer, ben senin bildirdiin gibi mn eder, senin bildirdiin gibi ameller yaparsam, seninle beraber Cennette olur muyum? diye sordular. Reslullah (s.a.v.) Evet buyurdular. Reslullah (s.a.v.) yine yle buyurdu: Kim, l ilhe illallah derse, bu yksek sz sebebiyle, Allah telnn katnda syleyen iin bir vaad vardr. Kim sbhnallahi ve bihamdih derse, onun iin yzyirmidrtbin iyilik yazlr. bn-i mer rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) buyurdu: Kymet gn, miskten bir tepecik zerinde kii bulunur. Bunlar, insanlar korktuu zaman korkmazlar. Birisi: Kurn- kermi renip, srf Allah telnn rzsn ve Onun verecei mkfatlar dnerek cemate imam olur. Dieri; her gn be namaz vakti iin be kerre Allah telnn rzs iin ezan okuyan, sonuncusu: Bir kledir ki, kle oluu, onu, Rabbine ibdetten alkoymamtr. Bir mslmann diktii aacn meyvesinden yenildii zaman, bu onun iin sadaka olur. Yine aatan alnan meyva da onun iin sadaka olur. Vahi hayvanlarn yedii de o kimse hesabna bir sadaka olur. Kularn yedii de sadaka olur. O aacn meyvesinden herkesin yedii; diken iin sadaka olur. Hibir kadn uzak bir yere yannda zevci veyahud bir mahremi bulunmadka sefere kmasn. bn-i Abbsdan rivyet etti. Peygamber efendimize Kimin krati daha gzeldir? diye sorulunca, Okuduu zaman, Allah teldan korktuunu grdn kimsenin krati buyurdu. Eer Ademolunun, iki vdi altn olsayd, yine ncsn isterdi. Ademolunun karnn topraktan bakas doyuramaz. Allah tel, tevbe edenlerin tevbesini kabul eder. Ata bin Eb Rebh hazretleri buyurur ki: - 38 -

Kim Allah telnn anld bir mecliste bulunursa, Allah tel, onun bu meclisini, on kt meclisine kar keffret yapar. Eer bir kimse, Allah telnn rzs peinde olursa, bu hareketi bulunduu yediyz kt meclise keffret olur. Ata bin Eb Rebha: Zikr meclisi nedir? diye sordum. Namaz nasl klnr, oru nasl tutulur, nikh nasl yaplr, alveri nasl olur, abdest ve gusl nasl alnr, hell ve harm, gibi meselelerin konuulduu meclistir cevbn verdi. Ata hazretlerine soruldu: Kullara verilen en kymetli ey nedir? O da: Dini bilmektir cevbn verdi. Ata bin Eb Rebh: Ey kardeimin olu! Sizden ncekiler, dnyya ve hirete fidesi olmyan bo sz sevmezler, Kurn- kermi okumak, Allah telnn emir ve yasaklarn Reslnn snnet-i seniyyesini okuyup, renip, bunlardan ve ihtiya halinde konumaktan bakasn bo sz ve fuzli i kabul ederlerdi buyurdu. Halife Abdlmelik, hac iin Mekkeye gitmiti. Ata bin Eb Rebh hazretleri de o srada Mekke-i Mkerremede bulunuyordu. Halifenin geldiini duyunca, onunla grmek istedi. Bu grmeyi Esma yle anlatr: Halife Abdlmelik, devletin ileri gelenleriyle birlikte oturuyorlard. O srada Halifeye, Ata bin Eb Rebhn ieri girmek istediini haber verdiler. Bunu duyan Halife hemen ayaa kalkarak, Ata hazretlerini karlad. Elinden tutup, yanna oturttu. Halini hatrn sorup, gnln ald. Ziyretinin sebebini sordu. Bunun zerine, Ey mminlerin Emri, u mukaddes yerde, Haremde Allahtan kork, bu hususa ok ehemmiyet ver diye tavsiyede bulununca Halife, Bu tavsiyenizi, yerine getirmek iin btn gcmle alacam dedi. Ata hazretleri tekrar u nashati yapt: Eshb- kirmn, evldna iyi muamele et. Onlar incitme. nk sen, onlarn vastasyla bu makama gelebildin. Emrin altnda bulunanlarn durumlarn da gzet, ihtiyalarn gider. Onlar unutma. Kapy kilitleyip, onlar kap dnda brakma. Ata bin Eb Rebh (r.a.) nashatini yapp, bitirdikten sonra, gitmeye hazrlanrken, Halife Ey Eb Abdurrahman! Hep bakasnn ihtiyacndan sz ettin. Sizin hi ihtiyacnz yok mu? diye sorunca, Ben, dileklerimi, her eyin sahibi ve mliki olan Allah telya arz eder, Ondan isterim. Burada size, mslmanlarn ihtiyalarn dile getirdim deyince, Abdlmelik: Zten seni ykselten de bu hlindir dedi. Ata hazretleri, pek ok kimseye ve devlet adamlarna ders verirdi. Emev halifelerinden Velim ve Sleymn bin Abdlmelik ondan ders alan talebeler arasndayd. Sleymn bin Abdlmelik Ata hazretlerinin huzuruna gelir, diz ker hac ziyretinin usln, edeblerini renip, sonra ocuklarna gider derdi ki: lme alnz. Ben, bilgisizliim yznden bir klenin huzurunda diz kyorum. Yine Halife Velim bin Abdlmelik (86/m. 705-96/m. 715) rivyete gre kapcsna; Kapda dur ve yoldan geen ilk ahs, huzuruma getir. Onunla konualm. dedi. Kapa bir mddet bekledikten sonra ta bin Eb Rebhn gemekte olduunu grd, fakat tanmyordu. Ona seslenip, Emr-l-mminn seni aryor. eri buyur dedi. Ata hazretleri ieri girince; Ey Velim! Selmnaleykm dedi. Halife selm alp, onunla sohbet etti. Cehennemde Hembeb adnda bir vdi var. Zlim hkmdarlar orada yanacaktr buyurmasyla Halife Velim, baylp yere dt. Devrin limlerinden ve daha sonra halife olan mer bin Abdlazz (r.a.), Emiri ldrdn deyince, Ey mer! ciddidir. Zulm kt bir eydir. akaya gelmez buyurup, onunla msfeha etti. mer bin Abdlazz daha sonra buyurdu: Elimi yle kuvvetli skmt ki, bir sene acs elimden kmad. Ata bin Eb Rebh (r.a.) gece namazlarna ok devam ederdi. Gece namaznda iki yz veya daha fazla yet-i kerme okurdu. Krk sene boyunca mescidde ibdet etti. Yetmi defa hac yapt. Ziyret edildii vakit Zaman ne kadar da deimi, artk bizim gibiler ziyret edilmeye baland derdi.
1) El-Alm, cild-4, sh-235 2) Tehzb-t-tehzb, cild-7, sh-199 3) Hilyet-l-evliy, cild-3, sh-310 4) Vefeyt-ul-ayn, cild-3, sh-261 5) Tabakt- bn-i Sad, cild-2, sh-386 6) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye, sh-344 7) Tabakt-ul-kbr, cild-1, sh-39

ATA BN MEYSIRE EL-HORASAN:

Tbin devrinin tannm, hads ve tefsr limlerinden. Eb Eyyb, Eb Osman, Eb Muhammed, Eb Slih Belh knyeleri vardr. 50 (m. 670) senesinde doup, 135 (m. 752) trihinde Erihada veft etti. bn-i Abbas, Adiy bin Adiy el-Kindi, Mugre bin u'be, Eb Hureyre, Ebdderd, Enes bin Mlik, Kab bin Ucre, Muaz bin Cebel ve daha baka sahabeden (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, ube, Eb Abdurrahman, shk bin Useyd el-Horasn, Dvd bin Eb Hind, Evz, Mlik bin Enes gibi byk limler (r.aleyhim) hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. bn-i Muin, bn-i Eb Hatim, Nes ve Drekutni, onun hads ilminde sika (gvenilir, salam) bir lim olduunu sylemilerdir. Ata bin Eb - 39 -

Mslimin rivyet silsilesinde yer ald hads-i erfler, Sahih-i Mslim, Snen-i Eb Dvd, Snen-i Tirmiz, Snen-i Nes ve Snen-i bni Mcede mevcuttur. lmi ile amel eden mbrek bir zttr. Rivyet ettii hads-i erfler Eb Hureyreden (r.a.) rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu: u drt kiinin sevgisi mmin bir kalbde bulunur. Bunlar: Eb Bekir, mer, Osman, Ali (r.anhm ecmin)dir. Eb drs Havlnden (r.a.) rivyet etti. O dedi ki: Bir gn Hms mescidine girdim. Orada bir topluluk halka halinde oturuyorlard. Ben de aralarna oturdum. Reslullahdan (s.a.v.) bahsediyorlard. Fakat aralarnda bir gen vard. O, konumaya balaynca orada bulunanlarn hepsi sustu. Ben ona Allah tel sana merhamet eylesin. Ne olur, bana bir eyler anlat. Vallahi ben seni seviyorum dedim. Bunun zerine: Reslullah efendimizden (s.a.v.) duydum. Buyurdular ki: Allah tel iin birbirini sevenler, arn glgesinden baka bir glgenin bulunmad kymet gnnde, Allah tel onlar arnn glgesinde glgelendirecektir. Hasen-i Basrden (r.a.) rivyet etti. Reslullah efendimiz (s.a.v.) buyurdu: Komular ksmdr. Birinin bir hakk vardr. Bu (hakk ren az olan komudur) ikincisinin iki hakk vardr. ncsnn hakk vardr. En fazla hakk olan budur. Bir hakk olan mrik komudur. Akraba da deildir. Bunun sadece, komuluk hakk vardr. ki hakk olan, mslman komudur. Akrabal da yoktur. Haklarndan birisi, mslmann, mslmana olan hakk, dieri komuluk hakkdr. hakk olan, mslman komudur ki, ayn zamanda, akrabal da vardr. Haklarndan biri, mslmann, mslman zerinde olan hakk, komuluk hakk, dieri, akrabalk hakkdr. Komuluk hakknn en aas, et ve benzeri yiyeceklerden kan koku ile komuya eziyet vermemektir. Ancak tencerede pienden bir miktar verilirse, eziyet edilmemi olur. Yahy bin Yamerden rivyet etti. bn-i mer buyurdu ki, Reslullahn (s.a.v.) huzur- sedetlerine, Cebril (a.s.) gelip, hsan nedir? diye sorunca, Peygamber efendimiz, Allah telya, sanki Onu gryormusun gibi ibdet etmendir. Sen Onu grmyorsan da, O seni gryor. Sen byle yapnca, ihsan yapm olursun buyurdular. Ata bin Eb Rebhdan rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) efendimizden duydum. Buyurdular ki: gze Cehennem harmdr. Allah korkusundan alayan, harmlara bakmayan, Allah yolunda uyumayan gzler buyurdular. Bakalarnn gybet etmesinden zlmeyin. nk gybet eden farknda olmadan size iyilik etmi olur. (Gybet edenin sevablar gybet edilene verilir.) Eb mrn el-Cvenden rivyet etti. O, Hz. ienin yle bildirdiini syledi: Reslullah (s.a.v.) u drt ameli ok severdi, ikisi, bedene aittir. Bunlar, namaz ile orutur. Dier iki tanesi, mala aittir. Bunlar Cihd ile sadakadr. Szleri ve menkbeleri: Abdurrahman bin Yezd bin Cbir yle anlatr: At-i Horasan ile beraber gazaya gitmitik. Gecelerini, namazla geirirdi. Gecenin te biri veya yars geince, bize isimlerimizle seslenir, Kalknz, abdest alnz, namaz klnz. nk geceleri ibdet ve gndzleri orula geirmek, Cehennemden irinler iip, eitli azaplara yakalanmaktan daha kolaydr der, sonra, namaz klmaya balard. At-i Horasan hazretleri, sehere kadar ibadet eder, sadece seher vaktinde uyurdu. Buyurdular ki; Dnyaya ok dkn olduunuzu gryorum. Size hireti tavsiye ederim. Dnya ileriyle urarken hiretinizi unutmaynz. Bir kimsenin dnyda makam sahibi olmas, mal ve mlk sahibi olmas, herkesin yannda sz geer olmas, ahirette Cehenneme dmesine, atete yanmasna mni olamaz. Orada hkm Allah telnndr. Dilerse azb eder, dilerse Cennetine koyar. Onun iin bu dnyda Allah telnn rzasn kazanmaya, u imtihan yurdunda, mn edip, slih ameller yapan, iyilii emredip, ktlkten alkoyan, bu uurda gelen skntlara katlananlardan olmaya almak lzmdr. Gnah ilendii zaman, Allahmmafirli (Allahm! Beni bala) denmeli. Byle yapmak, Allah telya teslimiyet ve boyun emenin ifadesidir. Yine, insanlk icb yaplan gnahlardan sonra, L ille illallh vahdeh l erike leh. Allah ekber kebran vel-hamd lillhi Rabb-il-lemn ve sbhnallhi ve bihamdih vel havle vel kuvvete ill billah ve estafirullahe ve etbu ileyh denmelidir. Bununla, Allah teldan afv ve mafiret umulur. Hem sonra yaplan iyilikler, ilenen ktlkleri yok eder. Sonunda dnydan ayrlacanz iin kendinizi ondan ayrlm kabul ediniz. Birgn mutlaka tadacanz iin lm tadm gibi olunuz. Birgn hret lemine gp, oraya yerleeceksiniz. O halde imdi kendinizi oraya gidip yerlemi gibi tasavvur ediniz. Zaten btn insanlarn varaca son durak burasdr. Her insan bir yolculua kaca zaman mutlaka bir hazrlk yapar. Yolculukta lzumlu olan eyalarn yanna alr. Scaa kar korunmak iin, glgeliini, yemek imek iin, azn, soua kar elbiselerini ve yorgann temin eder, yle yola kar. - 40 -

Sefere hazrlklarn yaparak kan kimseye gpta edilir. Hazrlksz yola kan piman olur. nk, yola kp, gne altnda kalnca, glgelenecek bir ey bulamaz. Gnein sca altnda ok skntlarla karlar. Susad zaman, susuzluunu giderecei bir su bulamaz. Soukla karlatnda zerine alacak bir ey bulamaz, ite byle bir kimsenin, o skntl halde iken, hazrlksz yola ktna ne kadar ok piman olacan siz dnn. Bu sknt dnydadr. Dnyann sknts geicidir. nsan bir gn sknt ile karlar. br gn, o skntdan kurtulabilir. Fakat ahiretin ya devaml olan dayanlmaz ac ve zdrablarna yakalanrsak, halimiz ne olur? Bu bakmdan insanlarn en aklls, sonsuzluk lemi, gerek vatan olan, hret iin iyi hazrlanandr. Deheti tyler rperten kymet gnnde, Allah tel kimi arnn glgesi altnda glgelendirirse o kimseyi, o gn gnein scakl asla rahatsz etmez. Oradaki skntlardan kurtulur. Zikr meclisleri, Allah telnn hell ve harm kld eylerden bahsedilen yerlerdir. Byklerimizden birisi hata ve noksanlarn avucunun iine yazar, avucuna bakp, hata ve noksanlarn grp hatrlaynca, eli titrerdi. Kii, hesabnn mkemmel bir ekilde olabilmesi iin, tandklarnn yannda hesaba ekilir. Bir kimse herhangi bir yerde Allah telya ibdet ve tatte bulunursa, o kimse ld zaman o yer onun iin alar ve kymet gnnde, ona kendi zerinde ibdet ve tatte bulunduuna dair ahidlik eder. u husus, gerek kardeliin icblarndandr: Birincisi, hasta olduklar zaman, birbirini ziyret etmek. Skp, daraldklar zaman birbirine yardmc olmak. Bir eyi unuttuklar zaman birbirlerine hatrlatmak. Bir mil uzakta da olsa, hasta bir kardeini ziyret et. ki mil uzakta da olsa, git, iki kardeinin arasn bul, onlar bartr. mil uzakta bile olsa, yr, Allah telnn rzs iin birbirinizi sevdiiniz bir kardeini ziyret et Cehennemin yedi kaps vardr. Bunlardan en pis kokan, atei en iddetli olan, harm olduunu bildikten sonra zina yapanlara ait olandr. En gvendiim amelim olarak ilim retmemi, Allah telnn emirlerini ve yasaklarn insanlara anlatmam gryorum. eytann insanlarn gzne srd bir srmesi vardr. Bu srme, insanlar, Allah tely anaca zaman gelen uykudur. Faiz yinince, zelzele ve yere batma hadseleri; insanlarn banda bulunanlar zulm ettikleri zaman, ktlk; zinalar ortaya knca, lmler oalr.
1) El-Alm, cild-4, sh-235 2) Mucem-l-mellifn, cild-6, sh-283 3) ezert-z-zeheb, cild-1, sh-192 4) Tehzb-t-tehzb, cild-7, sh-212 5) Tabakt-l-mfessirn, (Dvd) cild-1, sh-379 6) Hilyet-l-evliy, cild-5, sh-193

ATA BN SB:
Tbinden mehr bir lim. smi Ata bin Sib bin Mlik es-Sakaf. Knyesi, Eb Zeyd Kfdir. 136 (m. 753) senesinde veft etti. Hads-i erf iitip, rivyet ettii limler u ztlardr. Babas Sib bin Mlik, Enes bin Mlik, Abdullah bin Eb Evf, Amr bin Hris el-Mahzm, Sad bin Cbeyr, Mchid, Husayn bin Cndeb, brhm Neha, Hasan- Basr, Sad bin Abdurrahman, ab, Abdullah bin Seleme, krime, Eb Seleme bin Abdurrahman, Eb Abdurrahman Slem ve dier baz hads limleridir. Ata bin Sibden ise smil bin Eb Hlid, Sleymn et-Teym, Sleymn bin Mihran, Ame, bn-i Creyc, Hammad bin Seleme, Hammad bin Zeyd, Muhammed bin Fadl, Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne, mm- ab, Ali bin sm ve dierleri hads-i erf rivyet etmitir. Ondan rivyet edilen hads-i erfler hads kitablarndan drt snende ve mm- Buhrnin Edeb-ul-mfred adl eserinde yer almtr. Ata bin Sib, Zazandan rivyet etti. Hz. Ali (r.a.) Reslullah efendimizin (s.a.v.) yle buyurduunu bildirdi: Kim cnplkten temizlenirken, kl yeri kadar da olsa azck bir yeri ykamazsa, Allah tel o kimseye veya ykanmayan o yere Cehennemde eitli azablar yapar Bu hads-i erfi naklettikten sonra Hz. Ali (r.a.) yle derdi: Reslullah (s.a.v.) efendimizden bu tehdidi iittikten sonra bamdaki salara dmanmm gibi muamele ettim. Hz. Ali bu sz meselenin ehemmiyetini gstermek bakmndan defa tekrar etti. Yani Hz. Ali vcudunda ve salarnn dib)nde veya baka bir yerde slanmadk yer kaldnda gusln olmayaca zerinde durdu. - 41 -

1) Tehzb-t-tehzb, cild-7, sh-203 2), Mzn-l-itidl, cild-5, sh-70

ATA BN YESR:
Tbin devrinde Medinede yetien byk Alimlerden. Knyesi, Eb Muhammed Medendir. Hilli lkab ile de tannmaktadr. Peygamber efendimizin (s.a.v.) mbrek hanmlar Meymnenin (r.anha) klesidir. Kendisi gibi yksek limlerden olan Sleymn, Abdlmelik ve Abdullah bin Yesrn kardeidir. Yaklak 39 (m. 661) trihinde dodu. Hz. Osmann zamannda ya kkt. 84 yanda iken 102 veya 103 (m. 721) trihinde skenderiyede veft etti. Ata bin Yesr, Eshb- kirmdan bir ok zt ile grp onlardan ilim almtr. Kendisi Hz. Meymne, Muz bin Cebel, Eb Zer-i Gfar, Ebdderd, Ubde bin Smit Zeyd bin Sbit, Muviye bin Hakem-i Selemi, Eb Katde, Eb Hureyre, Zeyd bin Hlid-i Cuhn, Abdullah bin Amr, Abdullah bin mer, Abdullah bin Abbas, Peygamberimizin klesi Eb Rfi, Hz. ie ve daha pek ok sahbden hads-i erf rivyet etmitir. Byk hads limi mm- Buhr, bn-i Sad ve Eb Dvd da, Onun, Abdullah bni Mesddan da hads rivyet ettiini bildirmilerdir. Ata bin Yesrdan da akran olan Eb Seleme bin Abdurrahman, Muhammed bin mer bin Ata, Muhammed bin Amr bin Halhala, Hilal bin Ali, Zeyd bin Eslem, reyk bin Eb Nemr, hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Ata bin Yesr, Allah telnn kelm olan Kurn- kermin okunuunu en iyi bilenlerden birisiydi. Krat ilmi ad verilen bu ilimde, Eshb- kirmdan sonra en yksek dereceye kan limler, Medineliler, Mekkeliler, Kfeliler, Basrallar ve amllar olmak zere be tabakaya ayrlmlardr. Medine-i Mnevverede bu ilimle megul olanlardan biri de Ata bin Yesrd. Kurn- kermin okunuunu bozulmaktan ve deimekten korumak iin gsterilen stn gayretler o kadar okdur ki, yaplan almalar akllara smayacak ldedir. Eshb- kirmn gsterdii gayreti, kelimelerle ifde etmek mmkn deildir. Kurn kermin mnsnn anlalmas ve anlatlmas yannda, her harfinin okunuu ve bundaki ihtilaflar, yle bir tesbit olunmu ki, bu gne kadar btn mslmanlar, Kurn- kermi bu ilk okunan ekli ile okumaktadr. Ata bin Yesr, bu ilmi renip insanlara retmede stn derecelere kavuan limlerdendir. Hads ilminde de sika (gvenilir) bir lim olup ok hads-i erf rivyet etmitir. Bu ilimde bir hazine idi. bn-i Hibbn Kitab-s-Sikktnda onun sika rvlerden olduunu zikreder. bn-i Sad da Tabaktnda sika (salam) olup, ok hads rivyet ettiini zikreder. Yine Ata bin Yesr, gne tutulunca Peygamber efendimizin (s.a.v.) kld iki rekt namazn her rektnda alt rk ve drt secde yaplacan rivyet etmitir. Ata bin Yesrn Reslullahtan (s.a.v.) bildirdii hads-i erfte buyuruldu ki: Krk dirhemi veya bu deerde mal olduu hlde, dilencilik eden kimse, dilenmekte srar etmi, gnaha girmi olur. Ata bin Yesrn (r.a.) rivyet ettii bir hads-i erfte, Peygamberimiz Hz. mere hitaben: Ey mer! ldn vakit adamlarn gidip senin boyuna uygun bir mezar hazrlayp, seni ykayp kefenledikten ve koku srdkten sonra, seni gtrp mezara koyduklar ve topra zerine rterek geri dndkleri vakit hlin nice olur? Mnker ve Nehir adndaki kabrin iki byk ibtilas (sual melekleri) sana gelir. Sesleri yldrm indiren gk grlts, gzleri parlak imekler gibi, uzun salarn srklerler. Uzun ve sivri dileri ile mezarn topraklarn alt st ederler. Sana eitli zorluklar karrlar. Seni korkuturlar. O vakit senin halin nice olur ey mer? buyurdu. Hz. mer de: Bu zamanki aklm o zamanda bamda olacak m? diye sordu. Resl-i Ekrem (s.a.v.) Evet buyurunca, Hz. mer Ben onlarn hakkndan gelir, gerekli cevaplarn veririm dedi. Bir hads-i erfte: nsanlarn en iyisi, borcunu en iyi ekilde deyenlerdir. buyuruldu. Ata bin Yesr buyurdu ki: aban aynn onbeinde (Yani Bert Gecesinde) lecek olanlarn listesi Azrile (a.s.) verilir. Bu arada ev aktp, su atatp aa diken ve yeni evlenen nice kimseler vardr ki, isimleri bu listededir. Fakat onlar bunu bilmezler. Ata bin Yesr yle anlatyor: Kurn- kermde Mide sresi 90.nc: Ey imn edenler! ki, kumar, putlar ve fal oklar, eytann ilerinden bir pisliktir. Bunlardan kann ki, felah bulasnz! yet-i kermesinin mns Tevratta u ekilde vard. Btl, gidersin, oyunu boa karsn, algl oyun letlerini yok etsin! diye, biz hakk indirdik. arap iene yazklar olsun! Allah tel bu mnda, izzetine ve celline yemin ederek Bir kimse, harm olduunu bilerek ierse, kymet gn onu suya hasret brakrm. arabn harm olduunu bilerek brakana, Cennet rmaklarndan iiririm buyurdu. Ata bin Yesr, Yala bin Mrreden yle anlatyor: Biz Hz. Alinin yaknlarndan bazlar ile bulutuk. Yala onlara dedi ki: O, u anda savaan kimsedir. Onun hayat iin emin deiliz. Ona bir zarar gelebilir. Bundan sonra odasnn kapsnda nbet tutmaya baladk. Bir ara namaza kt. Bizi grnce, sor- 42 -

du. Burada ne yapyorsunuz? Biz de: Seni bekliyoruz, y mminlerin emiri!... Zira sen, harp yapan bir kimsesin. Sana bir zarar gelmesinden korkuyoruz diye cevap verdik. Onlara sordu: Beni sema (gk) ehlinden mi koruyorsun, yoksa yer ehlinden mi? Biz de: Elbette yer ehlinden, sema ehlinden nasl koruyabiliriz. Bunun zerine yle dedi: Allah telnn takdir etmedii hi bir ey semada da olmaz. Herkesin ilerine vekil olan iki melek vardr. Kaderi olarak takdir edilen eyler bana gelinceye kadar, her eyi ondan uzaklatrrlar. Kaderde olan baa gelince de, kaderi ile onu babaa brakrlar.
1) Tezkiret-l-Huffz cild-1, sh-90 2) Mzn-l-itidl, cild-3, sh-77 3) Vefeyt-l-ayn, cild-3, sh-399 4) Tehzb-t-tehzb, cild-7, sh-217 5) Tehzb-l-esm vel-luga, cild-1, sh-335 6) Miftah-s-sede, cild-1, sh-10, 79, 192, cild-2, sh-7, 14, 16, 18, 162

AVN BN ABDULLAH:
Tbinin tannmlarndan. Takriben 115 (m. 733) senesinde veft etti. Kfede yerleti. bid (ok ibdet eden) bir zt idi. Krat ilminde hret buldu. Hads ilminde sika (gvenilir) bir rvdir. Babasndan, amcasndan, kardei Abdullah bin Umeyrden, Abdullah bin Amrdan, Yusuf bin Abdullah bin Selm, ab, Sad bin Alka, Eb Brde bin Eb Ms, mm-d-Derd ve limlerden (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Kardei Hamza, Mesd, Zuhr, Ms bin Eb s, shk bin Yezd elHuzel, Hammad bin Eb Huleyd el-Mzen, Sad bin Eb Hill de ondan rivyet ettiler. Avn bin Abdullahn bildirdii hads-i erflerden bazlar: bni merden bildirmitir: Biz Reslullah (s.a.v.) ile namaz klyorduk. Bu srada birisi geldi: Allah Ekber kebran velhamdlillahi kesiran ve sbhnallah bkteren ve eslen dedi. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.): Bunlar kim syledi? buyurunca, o zt, Ben Y Reslallah! dedi. O zaman Reslullah (s.a.v.): Ben taaccp ettim. Bu szler yznden, sema (gk) kaplar ald. buyurdu. Reslullahdan bunu duyduumdan beri bu szleri hi brakmadm. O babasndan o da bn-i Mesddan yle rivyet etmitir. Sleym kabilesinden, Amr bin Abese denilen birisi Medineye geldi. Peygamber (s.a.v.) efendimizi Medinede bulamaynca, Mekkeye gitti. Reslullahn huzuruna vard. Y Reslallah! Senin bildiin, benim bilmediim, fayda veren bir eyi bana ret, deyip, sonra gece klnan hangi namaz daha fazletlidir? diye sordu. Reslullah (s.a.v.) Gece yarsnda klnan namaz, daha fazletlidir. Bu saatte Allah tel Du eden var m? Kabul edeyim, istifar eden (balanmasn dileyen) var m? Balayaym buyurur ve bu nida sabah fecir douncaya kadar, devam eder buyurdu. Kardeinden o da Eb Hureyre (r.a.) den rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) Cuma gn yle bir saat vardr ki, Allah teldan dilei bulunan kimsenin dilei o saate rastlarsa, Allah tel ona, dileini ihsan eder buyurdu. mir e-abden Numan bin Ber yoluyla rivyet etti: Reslulah hutbe okurken dinledim. Hell bellidir, harm bellidir. Bu ikisinin arasndakiler phelilerdir. Kim ki, pheli eylerden saknrsa, dinini ve erefini korumu olur. Kim ki, pheli eylere dalarsa yasaklanm otlak etrafnda koyunlarn otlatan oban gibi otlaa dalvermeye yaklam gibidir. yi biliniz ki, her padiahn hususi bir otla vardr. Yine biliniz ki, Allah telnn yeryznde yasak ettii otla da harm ettii eylerdir buyurdu. Yusuf bin Abdullah bin Selm bildirmitir. Biz Reslullah efendimiz (s.a.v.) ile birlikte yryorduk. Sonra, orada bulunanlarn, Y Reslallah! Hangi amel daha hayrldr diye sorduklarn duyduk. Peygamber efendimiz (s.a.v.): Allaha ve Reslne imn, Allah yolunda cihad (savamak), kabul olunmu hac buyurdular. Sonra vadide bir ses Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden Reslullah (Ben ehdet ederim ki, Allah teldan baka ilh yoktur. Muhammed (s.a.v.) Onun resldr) diyordu. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) Ben una ehdet ederim ki, bu sz ancak mrik olmayan kimse syler buyurdular. Avn bin Abdullah (r.a.) Allah tely zikr, anma hususunda ok kymetli szler sylemitir. Onun buyurduklarndan bazlar: Her insann amelinin, en stn, efendisi vardr. Benim amelimin en stn, Allah tely anp, hatrlamamdr, Allah tely anmak, kalbin cilsdr. Gaflete dalan, Allah telnn emir ve yasaklarn ve ahireti unutan insanlar arasnda rabbini ananlarn hli, Allah yolunda savaanlarn hline benzer. Allah tely ananlar arasnda, dnyya dalanlarn hali, sava meydanndan kaanlarn hli gibidir. Allah tel yeryznde devaml anlr. Eer, bir saat anlmasayd, yeryzndekiler helk olurdu. - 43 -

Ebdderdnn annesi, (Allah telnn anld yerde bulunmaktan, gnlme daha ifa ve huzur veren ve kavumaya daha lyk bir ey bilmiyorum) derdi. Sizden ncekiler, hiret ileriyle urap, sadece artan zamanlarn dny ilerine harcarlard. Siz ise bu gn hep dny iiyle urayor, eer zaman kalrsa hiret ilerini yapyorsunuz. Allah telnn emir ve yasaklarna uyunuz. Kim bunlara uyuyorsa, bu onlar iin sedettir. Bunlara uymayan, bedbahttr. Allah tel insanlara ok iyilikler ve hayrlar gnderiyor. Fakat bunlar gren az. ldkten sonra, kendisi yznden ceza ve mkfat greceiniz amellerinizi slh edip, dzeltiniz. Yaratmak Allah telya mahsustur. yilikte bulunana teekkr edilir. Btn iyiliklerin sahibi Allah teldr. yleyse Ona kr, kulluk vazifesidir. Hakiki, hayat ldkten sonra balar. Dnya hayat, hayl ve geicidir. hiret hayat ise devamldr. Allah telnn afv ile Cehennemden kurtulurunuz. Rahmeti ile Cennete girersiniz. Amellerinize gre mertebeniz ve dereceniz olur. nsann, kendisini, kim olursa olsun, bakasndan stn grmesi kibirli olmas iin yeterlidir. Allah telnn beendii ileri yaparken mtevz ve alak gnll olunuz. Allah tel, bir kavmi (cemaati, topluluu) Cennetine kor. Onlara istediklerinden kat kat fazla ltuf ve ihsanda bulunur. Fakat onlarn stnde dereceleri yksek kimseler vardr. Bunlar, onlara bakp tanrlar. O zaman Y Rabbi! Biz bunlarla beraber idik. Onlar niin bize stn kldn derler. Bunun zerine Allah tel, Siz, dnyda tok iken, onlar a idiler. Siz suya kanm iken onlar susuz idiler. Siz uyurken, onlar gecelerini ibdetle geirirlerdi buyurur. Fukah-i kirm (limler) u eyle birbirlerine nashatte bulunurlar ve mektblarnda onlar birbirlerine yazarlard: Birincisi: Kim ahireti iin alrsa, Allah tel, ona dnysn kfi (yeterli) klar. Kim Allah telya kar kulluk vazifesini yerine getirirse, Allah tel da, onun ile insanlar arasn iyi yapar. Kim iini, kalbini slah edip dzeltirse, Allah tel da onun zhirini, dn dzeltir. Birisine yle buyurmutur: Kim Allah teldan korkarsa, Allah tel, glk srasnda ona bir k yolu gsterir. Ona, ummad yerden rzk gsterir. Gnahlarndan vazgeip, Allah telya tevbe edenlerle beraber oturunuz. nk, onlarn kalbi, ince ve yumuaktr. Allah tel bir kimsenin suretini ve rzkn gzel yapar, o da, Allah iin tevazu gsterirse, o, Allah telnn yakn ve hlis kullarndan olur. Bir kimseyi medhte (vmekte) ve zemde (yermekte) acele etme. nk, nice kimseler bugn seni memnun ve rz eder de, yarn, ktlk yapp seni rahatsz edebilir. Ayn ekilde, bugn ondan memnun olmazsn da, yarn ondan memnun olabilirsin. Takvann balangc, iyi ve gzel niyyet, sonu, tevfikdir (Allah telnn o kiiyi muvaffak klmas), insan, bu ikisinin arasnda, tehlikeler ve pheler arasnda bulunur. Kalbde pas, gnah olmayan dny ileriyle fazla megul olmaktan meydana gelir. Kalbin temiz ve parlak olmas, tevbe ile olur, kalb bylece, bilenmi parlayan kl gibi olur. Tevbe eden kimsenin kalbi, cam gibi olup, ne isabet ederse, ona tesir eder. Byle bir kalb, vaaz ve nashatten istifde eder. Kalbler, incelik ve yumuakla ok elverilidir. Bu yzden, kalbleri tevbe ile gnahlardan temizleyerek tedavi ediniz. Tevbe edenlerle oturunuz. nk, Allah telnn rahmeti tevbe edenlere daha yakndr. Nice kimse vardr ki, tevbesi sebebiyle Cennete girer. Tevbe eden insan, dnyda ne zaman gnhlarn hatrlasa, o gnhlar, gznn nne geldike, ok pimanlk duyar ve onu niin yaptm diye zlr. nsan, bir daha yapmamak iin gnhlarnn zerinde ciddiyet ve nemle durursa, bu, onun, gnhlarn terk etmesine vesle olur. Kiinin gnhna pimanlk duymas, tevbenin anahtar ve tevbeye giden bir yoldur. nsann, bir gnh terk etmek iin gayret gstermesi, iyilik ve hayr yapmaktan daha fidelidir. badetlere devam ettii, harm olan kan dkmedii mddete Allah tel kulunun gnhlarn rter. - 44 -

Avn bin Abdullah (r.a.) babasnn evden karken, Bismillhi tevekkelt alellah L havle ve la kuvvete ill billah dediini rivyet eder. Birisi gelip, Avn bin Abdullahn babasna Ben mnafk olmaktan korkuyorum diye endie ettiini syledi. O da cevbnda Eer mnafk olsaydn, bundan korkmazdn dedi. Allah iin, birbirini seven iki kiiden en stn, sevgisi daha ok olandr. hiretle ilgili amel (i) insann gnlne rahatlk ve huzur verir. Allah iin olmayp, hirette fide temin etmeyen dny ii ise, insana gam ve keder verir, huzursuz eder. eytan, insanlarn kalbine dmler atar. Birbirlerine selm verirlerse, bu dm zlr, yok olup, gider. Selm vermezlerse, o dm olduu gibi kalr. Hali, senden daha iyi bir insana bakmak istiyorsan, namaz klana bak. Hastann sahibi, hastasn o halde grmeyi istemedii gibi, Allah tel da kulunu gnah zere grmekten honud olmaz. Birisi, slih kimselerle oturup kalkar, onlarla beraber olurdu. Daha sonra onlarla oturup kalkmay terk edip, onlardan ayrld. Gece ryasnda ona: Bak Sen onlar terk ettin. Fakat senden sonra onlar yetmi defa mafiret olundu (baland) dendi. Sizce, ok nemli olan hacetlerinizi (isteklerinizi) farz namazlarda isteyiniz. nk farz namazlarda yaplan du, farz namazn nafileye stnl gibidir. Ebudderdnn annesine Ebudderdnn en stn ameli ne idi, diye sordum. Bana: Tefekkr eder Allah telnn kudret ve azametini bykln dnr ve hereyden ibret alrd dedi. Babann hayatta iken grt kimse ile gr ve ziyretine git. nk, babann dostunu ziyret etmen, baban kabrinde ziyret yapman gibidir. Avn bin Abdullah hazretleri, hata ve gnahlarn hatrlayp alayarak pimanln yle dile getirmitir: Vah! Yazk bana! Bana ne oldu da ben, bu kadar hata ve gnah iledim. Halbuki ben o hatay ilerken, Rabbimin nimetleri ierisinde idim. Gnahmn bir anlk lezzetine aldandm. O lezzet gitti. imdi onun mesliyyeti kald. Kaybolmayacak, her eyin inceden inceye tesbit edildii amel defterime yazld. Yazk bana, Allah teldan utanmadan bu ii yaptm. Nefsime uydum. Bu nefs ne acib dman. Ben hatm dzeltmee alyorum. O ise beni tekrar gnaha aryor. Ben ona insafla, adaletle davranmak istiyorum, ama, nefsim bana insaf etmiyor. Devaml beni Rabbimin rzasndan karmak iin urayor. Benim helakimi, dny ve hiret sedetimi almak istiyor. Y Rabbi! Nefsimi bana musallat klma. Ona kar beni yardmsz, yalnz brakma. Nefsim bana acmyor. Bana sen merhamet eyle. Ondan beni muhafaza eyle. Yazk bana! lmden nasl kaarm. Kasam bile o mutlaka bana yetiecektir. Ben nasl lm unutabilirim. Ben unutsam bile, lm beni unutmaz. O beni takip ediyor... Gnahm o kadar ok ki, kalbimi yaralad. Gnahmn okluundan, alamaktan, artk gzlerimden ya da akmyor. Gzlerime uyku girmiyor. Eer, Rabbim bana merhamet etmezse, hlim nasl olur, benim... Vah bana! Hatalarm aklma geldike, ben nasl tenbel otururum, Rabbime tevbe edip, rzasn kazanmaya almam. Kymet gn Rabbim beni temize karmaz, yzme bakmazsa, benimle konumazsa, vay benim hlime. Btn bu durumlardan, gnah ve hatalarmdan Allah telya snrm. Amel defterimin sol tarafmdan verilmesinden veya onu arkamda grmekten, Rabbim muhafaza eylesin. Yzm simsiyah olursa, yazk bana. Rabbimin huzuruna ben nasl karm. Gzm, ayam, elim ve her eyim benim hakkmda ahittirler. Gnahlarm hatrlamam, bana her eyi unutturuyor. Ey nefsim! steklerini hi unutmuyorsun, fakat kulluk vazifelerini yapmaya hi istekli deilsin. Ey nefsim, hesaba ekilecein kymet gnnde halinin ne olacandan hi korkmuyorsun. Geici olan, ebed ve sonsuz nimetlere tercih ediyorsun. Ey nefsim! Hl ierisinde bulunduun gafletten uyanmayacak msn? Hasta ve zaif dersen, derhal yaptklarndan pimanlk duyarsn... Shhatin yerinde olursa, gnah ilersin. Sana byle ne oluyor. Muhta ve dkn olursan, zlr, mahzun olursun. Zengin ve kimseye muhta olmazsan, hiretini ve kendini unutursun. Ey nefsim, hi amelin olmadan, almadan hirette rahata kavumak istersin. Uzun uzun arzu ve isteklerin peine dp, tvbeyi devaml sonraya atp, geciktiriyorsun. Birisi oluna yle nashatte bulundu: Ey oul! Takvaya iyi sarl. Eer, bugnn dnden, yarnn da bugnden daha hayrl olmasn temin edebilirsen, bunu yap. Namaz klarken, veda edip, ayrlacak olan kimsenin namaz kl gibi kl. ok ihtiya peinde komaktan, zr beyan etmek zorunda kalacan ii yapmaktan sakn. - 45 -

Eb Fahiteden bildirmitir! Reslullaha (s.a.v.) salt getirdiiniz zaman, ona salatanz gzel yapnz. nk, siz, bilmezsiniz, belki salatnz, Reslullaha (s.a.v.) arz olunur. Orada bulunanlar, yleyse bize ret, dediler. O zaman, yle syleyin dedi. Allahmmecal salevtike ve rahmetike ve berektike l seyyid-il-mrseln ve imam-il-Mttekn ve hatem-in-Nebiyyin, Muhammedin, abdike ve Reslike, Allahmme-bashu mekmen mahmuden yabtuhu-l-evveln ve-l-hirn, Allahmme salli l Muhammedin ve al li Muhammed. Kem salleyte al brhm ve al li brhm inneke hamdun mecd. Allahmme brik l Muhammedin ve al li Muhammed. Kem brekte l brhm ve al li brhm inneke hamdun mecd.
1) Hilyet-l-evliy, cild-4, sh-240 2) Tabakt- bn-i Sad, cild-6, sh-313 3) Tehzb-l-esm vel-luga, cild-2, sh-41 4) El-Alm, cild-5, sh-98 5) Tehzb-t-tehzb, cild-8, sh-171 6) Trh-i Badd, cild-12, sh-292 7) Vefeyt-l-ayn, cild-1, sh-240, 431, 432

BAKIYYE BN VELD:
Hicr ikinci asrda amda yetien mehr hads ve fkh limlerinden. Knyesi, Eb Yuhmid Kldir. 115 ylnda (m. 733) dodu. 197 (m. 812) senesinde veft etti. Atiyye isminde bir olu vard. Zrriyeti bu olu ile devam etmitir. Bakyye hazretleri kuvvetli bir tahsil grmtr. Muhammed bin Ziyd, Buhayr bin Sad, Ubeydullah bin Amr, Sevr bin Yezd ve daha bir ok limden ilim renip hads-i erf rivyet etmitir. Hadste hfz yani yzbinin zerinde hads-i erfi rvleri ile birlikte ezbere bilirdi. Kendisinden Evz, Nuaym bin Hammad, Dvd bn-i Red, Ali bin Hacer, Amr bin Osman ve daha bir ok lim hads-i erf rivyet etmitir. Yahy bin Muin, Eb Zura ve zamann dier limleri; Bakyye bin Veldin sika (gvenilir, salam) limlerden rivyette bulunduu hadsler hccet, delil olarak kabul edilir demilerdir. Abdullah bin Mbrek buyuruyor ki; smil bin lya ile Bakyyenin hadsleri bir araya toplansa, Bakyyenin hadsleri bana daha sevimli gelirdi. Bakyye hazretleri buyuruyor ki, Hammad bin Zeyd ile hads mzkere ettik. Bana buyurdu ki: Senin rivyet ettiin hadsler ne kadar kymetli... Bildirdii hads-i erfler Mslimde, Buhr zerine yaplan aklamalarda, Snen-i Eb Dvd, Nes, Tirmz ve Snen-i bn-i Mce adl eserlerde yer almaktadr. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Kim (bir mslmann) dn ve benzeri yerlere davet edilirse icbet etsin. afak skmeden nce hill kaybolursa gecedendir.
1) Tezkiret-l-Huffz, cild-1, sh-289 2) El-Alm, cild-2, sh-60 3) Mucem-ul-mellifn, cild-3, sh-54 4) Mzn-l-itidl, cild-1, sh-331 5) Tehzb-t-tehzb, cild-1, sh-473 6) Trh-i Badd, cild-7, sh-123

BEHLL DANA:
Halife Hrn Red zamannda yaayan meczba (Allah aknn sarhou) ve vel bir zt. Asl ismi Eb Vheyb bin mer Sayrafdir. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. Kfeli olduu halde Baddda yaam ve 190 (m. 805)de veft etmitir. Hrn Redin kardei olduuna dair rivyetler varsa da bunun asl yoktur. Herkese ders olacak hikmetli szleri ok mehrdur. Hrn Rede nashat verirdi. Behll Dana; Eymen bin Nbil, Amr bin Dnr ve sm bin Ebn Necidden hads-i erf renmitir. Bir toplantda Hrn Red kendisiyle bulutu: Hrn Red, ona, ok zamandr seninle grmek istiyordum. deyince, Behll, Ben byle arzu duymadm diye cevap verdi. Buna ramen Hrn Red kendisinden yine nashat istedi. Ne nashati istiyorsun? u saraya bak, bir de kabirlere bak! Bunlardan ibret almayan, nashat almayan nelerden alr! Hlin ne olacak, ey mminlerin emiri! Yarn Cenb- Hakkn huzuruna kacaksn. Byk kk yaptn hereyden sual olunacaksn. Bunlara nasl cevap vereceksin iyi dn! Bu hesap zamannda a ve susuz olacaksn, plak bulunacaksn. Orada bulunanlar sana bakp - 46 -

glecekler. Perian hlin orada meydana kacak, baka nashati ne yapacaksn? dedi. Adaleti ile mehr olan Hrn Red onun nashatlerinden ok istifade etmitir. Birgn halka doru yolu gstermek iin syledii szlerden rahatsz olanlar, Hrn Reite gidip: Sultanm, bizim yaptklarmzn ona ne zarar var? Bizi kendi halimize braksn. Sonra her koyun kendi bacandan aslr gibi szlerle ikyet ettiler. Bunun zerine Hrn Red, Behll Dny artp, halkn isteini bildirdi. Behll Dana hi sesini karmadan saray terk etti. Bir ka koyun alp kesti, bacaklarndan mahallenin ke balarna ast. Bunu gren halk glerek, Deliden baka ne beklenir, yapt iler hep byle zaten diyorlard. Aradan gnler getike, aslan hayvanlar kokuyor, bundan ise btn mahalle zarar gryordu. Kokudan durulmaz hale gelince, ayn kiiler Hrn Reite gidip, durumu anlattlar. Behll Dny artp, sorduunda: Bir ktnn herkese zarar olduunu herhalde anladlar. Ben birey yapmadm, her koyunun kendi bacandan asldn onlara gsterdim diye cevap verdi. Hasan bin Sehl anlatr. Bir gn ocuklar, Hz. Behlle ta atmaa baladlar. Tan birisi vcudunu kanatnca, Ey ocuklar! Ben Allah telya tevekkl ettim. O elbette bana kfidir. O ne gzel vekildir. Ancak Allah telya yaklamak insana rahatlk verir. nsanlara eza ve cef yapanlar hi merhametli olur mu? dedi. Ben dayanamadm. Ey Behll, ocuklar sana tala vuruyorlar, sen onlara merhamet ediyorsun. Bu nasl istir? dedim. O da, Sus!... Allah tel, benim znt ve acm, onlarn da sevincinin okluunu elbet biliyor. Umulur ki, bazmz, bazmza balar buyurdu. Muhammed bin Eb smil bin Eb Fudayl, ondan u hdiseyi nakleder: Behll' baz kabirlerin arasnda grdm. Bana, bir kabire soktuu ayan gsterdi. Toprakla oynuyordu. Burada ne yapyorsun? diye sordum. Bana eziyet etmeyen ve benim gybetimi yapmayan insanlarla oturuyorum dedi. Bir zaman fiyatlar ok ykselmiti. Sen, insanlarn rahatlamas iin, Allah telya du etmez misin? dedim. O bana yle cevap verdi: Allaha yemin ederim ki, ben bu ie karmam. Eer bir buday danesi bir dinar olsa, bize emrettii gibi Allah telya ibdet etsek, o bize vad ettii gibi rzkmz verir. Sonra ellerini birbirine vurarak Ey dnyy ve sslerini toplayan, gzleri uykudan lezzet almayan kimse, nefsinle urap ahirete bir tedarik yapmadn, kymet gnnde Allah telya ne cevap vereceksin? dedi. Behll Dana, dus makbul bir zatt. Aadaki iir Onundur: Hrs brak da, yorulma; Geimde tamaha kaplma... Niin mal cem edersin; Kime topladn bilemezsin! Rzk vaktiyle ayrld; Su-i zan faydasz kald... Her hrs sahibi fakrdir; Her kanaatkr da zengindir. Abdullah bin Mihrn anlatyor: Hrn Red hacca gitti. Dnnde bir mddet Kfede istirahat etti. Sonra yola kaca zaman herkes kendisini yolcu etmek iin sokaa dkld. Behll de kmt. ocuklar onunla beraber oynayp eleniyorlard. Tam o srada Hrnun develer zerinde muhteem kafilesi gzkt. ocuklar da Behll brakt ve onun seyrine koyuldular. Tam Hrnun geldii srada Behll yksek sesle: -Ey Hrn! diye seslendi. Hrn, yznden perdeyi kaldrarak Buyur Behll, ne istiyorsun? dedi. Behll: -Ey Mminlerin Emiri! Eymen bin Nail, Kudame bin Abdlmirden bize yle haber verdi ve dedi ki; Ben Resl-i Ekremi Arafattan dnte grmtm. Kzl bir deveye binmiti. Yannda kimse dvlmedii gibi, kimse de kovulmazd. Yol verin, yol verin diyen mndileri de yoktu. Sen de bu usle riyet eyle. Bilmi ol ki; tevazu ile yolculuk etmen, kibir ile seyahatinden hayrldr. Badd ve etrafn nurlandrp aydnlatacak hediyeler gtryor musun? dedi. Halife, Bu hediyeler nasl olur? deyince Behll hazretleri nsanlara Allah telnn sevgisini, Ondan korkmay, onlara rnek olacak ekilde hl ve hareketler, onlar hakknda temiz ve gzel dncelere sahip olmak en gzel hediyedir. Bunu dinleyen Hrn Red alayarak; Ey Behll, biraz daha anlat dedi. Behll: Memleketinin bir kesinde bir mazlum zulme urasa sen de memleketin dier kesinde bile olsan, Allah tel bunun hesabn senden soracak. Allah tel buyuruyor ki; phesiz ki iyiler naim Cennetindedir. Ktler ise Cehennemdedir. (nfitar 13-14). hirette, Cennet veya Cehennemden baka gidilecek nc bir yer yoktur. O hlde hazrln buna gre yap dedi. Halife, Amellerimiz hakknda ne dersiniz? diye sordu. Behll hazretleri, Allah teldan korkarak ve emrettiine uygun olarak yaplan amel makbuldr buyurunca. Halife, Peygamber efendimizle, akrabalk olarak yaknlmz hakknda ne dersiniz? diye sorunca, Behll, Peygamber efendimize (s.a.v.) akrabalkdan ziyade, bildirdii hkmlere ballkda yakn olmak daha mhimdir dedi. Halife, Peygamber efendimizin (s.a.v.) efatine kavuabilecek miyiz? deyince de Behll, Onu Allah tel bilir buyurdu. Halife, Nasl yaayalm? dedi. Behll, Allahdan kork. Her hlinde Muhammed aleyhisselmn snnetine tbi ol. Bu durumda en - 47 -

krl yolu semisin demektir dedi. Halife, ok gzel sylyorsun, u hediyemi kabul et dedi. Behll hazretleri de, Onu kimden aldnsa ona ver. Dnyadaki sahipleri yakana yapmadan nce, verenin yoluna harca. Bunu burada yap. hirete kalrsa onlara birey bulup veremezsin, rz edemezsin diye cevap verdi. Paray almaynca Hrn Red: Para borcun varsa onu deyelim dedi. Behll: Kfede birok ilim sahipleri vardr. Bor ile borcun denmeyeceinde ittifak etmilerdir dedi, Hrn: Bari ihtiyacn temin, edelim deyince, Behll hazretleri: Allah tel senin Rabbin olduu gibi, benim de Rabbimdir. Seni hatrlayp beni unutmas muhaldir buyurdu. Hrn Red, bu szleri iitince alad. Nakledildiine gre adamn birisi namaz klmaz, dier ibadetleri yapmaz ama her gece yatarken Y Rabbi! Bana Cennetini ver! diye du ederdi. Bir gece ayn ekilde yatt. Ge vakitte, damdan bir tkrt geldiini hissederek uyand. Hemen kp, Kimsin, orada ne aryorsun? dedi. Damda bulunan Behll Dana idi ve Devem kayboldu da onu aryorum dedi. Ev sahibi, Hi mmkn mdr ki, kaybolan deve damda olsun. Bu aklszlk deil midir? Bunun zerine Hz. Behll Dana, Senin, hi ibadet etmemen ve sonra da Allah teldan Cenneti istemen daha aklszlk deil midir? buyurdu. Ev sahibi O zaman, Behll Dnnn kendisine nashat vermek iin byle yaptn anlad. Hatasn anlayp, tvbe etti ve ibadetlerini aksatmadan yapmaya balad.
1) Fevt-l-vefyt, cild-1, sh-228, 230 2) El-Alm, cild-2, sh-77 3) El-Beyn vet-Tebyn, cild-2, sh-230 4) Tabakt-l-kbr li-arn, cild-1, sh-68

BEKR BN ABDULLAH MZEN:

Tbinin tannmlarndan. 108 (m. 762)de veft etti. Eb Htem; Alkame bin Abdullah elMzennin, Bekir bin Abdullahn kardei olduunu sylerse de, limler, kardei olmadn bildirmilerdir. Bekir bin Abdullah el-Mzen, Enes bin Mlik, bn-i Abbs, bn-i mer, Mugre bin be, Eb Rf es-Sig, Hasan el-Basr, Hamza, Urve bin Mugre bin be, Eb Temime el-Huceym ve bakalarndan hads-i erf rivyet etmitir. Sbit el-Bnn, Sleymn et-Teym, Katde, Galip el-Katn, sm elAhvel, Sad bin Abdullah bin Cbeyr bin Hayye (r.a.) de ondan hads-i erf bildirmitir. bn-i Medin, onun elli hads-i erf rivyet ettiini sylemitir. bn-i Mun ve en-Nes, Eb Zra ve bn-i Sad onun hads hususunda, sika, (gvenilir) mazbut ve hccet bir lim olduunu bildirmilerdir. Bekir bin Abdullah el-Mzen hazretleri, dnyya dkn olmayp harm ve phelilerden ok saknrd, ibretli szleri vardr. ok byk ve iyi insanlar arasnda yetiti. Bekir bin Abdullahn rivyet ettii hads-i erfler: Enes bin Mlik (r.a.) buyurdu ki: Bir kadn Hz. ie validemizin yanna girdi. Yannda iki kk ocuk vard. Hz. ie, kadna hurma verdi. Kadn, her birine bir hurma verdi. ocuklar hurmann ikisini yediler. Bitince annelerine baktlar. Kadn, kalan bir hurmay da ikiye bld. Yarsn birine, yarsn dierine verdi. O srada Reslullah (s.a.v.) ieri girdi. Hz. ie olanlar arz etti. Reslullah efendimiz, Allah tel bu kadna, ocuklarna merhametinden dolay merhamet etsin buyurdu. Enes bin Mlik (r.a.), Peygamberimizin (s.a.v.) yle buyurduunu rivyet ediyor. Allah tel buyurdu ki: Ey Ademolu! Senin gnhlarn semy (g) doldursa, sonra bana istifr etsen (benden balanman istesen), seni balarm, Ey demolu! Yer dolusu gnahla gelsen, bana bir eyi irk komadan kavusan, sana yer dolusu mafiret yaparm (seni balarm.) Peygamber efendimize, Cennete ve Cehenneme girmeyi vacip klan iki ey soruldu. Bunun zerine: Kim Allah telya bir eyi irk komadan kavuursa Cennet ona vaciptir. Kimde irk koarak, Allah telya kavuursa Cehennem ona vaciptir. Bekir bin Abdullah el-Mzen hazretleri buyurdular ki: yi amellerim arasnda en deerlisini, slih bir zta olan sevgimi buluyorum. Arafatta vakfeye durmutu. Kendi kendine yle diyordu: yle sanyorum ki, bunlar arasnda ben olmasaydm, Allah tel hepsini balard. Bir kimsenin cimrilik huyu ile fke duygusu krelmedike mttek snfna geemez.

- 48 -

Din kardelerinden bir cefa grrsen, bil ki bu, yaptn bir hatdan dolaydr. Derhal Allah telya dn ve tvbe et. Ayrca, bir sevgi grecek olursan, Allah telya olan tatndan (Allah telnn beendii ileri yapmaktan) hasl olduunu bil ve kr et. Bir kimsenin, sanki o ie memurmu gibi, durmadan halkn aybn saa sola aktardn grrseniz, bu haliyle azb tuzana tutulduunu biliniz. sbet edip, doru konutuunda sana bir ecir ve sevab getirmeyen, hat ettiinde de seni gnha gtren bir sz sylemekten sakn. Bu sz, mslman kardeine kt zanda bulunmandr. Sen bir kii ile arkada olduun zaman baz hususlar yerine getirmen gerekir. Beraber olduunuzda, ayet onun nalnlarnn ipi kopar ve o bunlar dzeltip balayncaya kadar sen onu beklemezsen, sen arkadalk hukukuna riyet etmemi olursun ki, sen, bu halinle dost olamazsn. Yine, senin arkadan bir ihtiya iin bir yerde oturduunda, o iini bitirinceye kadar onu beklemezsen sen yine hakiki dost saylmazsn. Bekir bin Abdullah el-Mzen, kadlk (hakimlik) makamna getirilmek istenmiti. O zaman yle buyurmulard: Ben size bir ey syliyeyim. Kendisinden baka ilh olmayan Allah telya yemin ederim ki, ben kaza (hkimlik) iini yapamam. Eer, bu szm doru ise, sizin beni bu i iin grevlendirmeniz, uygun deildir. Eer szm yalan ise, yalanc birisini bu vazifeye tayin etmeniz doru olmaz. Bekir bin Abdullah el-Mzen hazretleri yle du yapard: Y Rabbi! Senin yardmn olmazsa, maksuduma eremem, kt eyden nefsimi koruyamam. Ben ve ilerim senin kudretin altndayz. Sana ok, ok muhtacz y Rabbi! Ey demolu! Allah telnn rahmetinden yle mitli ol ki, bu midin seni, Allah telnn mekrinden emin klmasn. Eer bundan emin olursan, gnhlar iler, Allah telnn gazabna urarsn. Yine Allah teldan yle kork ki, bu korku Onun rahmetinden midini kestirmesin. Ne kadar gnahkr olursan ol, yine de Allah telnn rahmet ve merhametinden midli ol. Tvbe ederek Allaha dn. Allahm! Bizi yle bir rzkla rzklandr ki, onun vastasiyle sana ok kr edebilelim. Y Rabbi! Her an her yerde sana muhtacz. Bir Cuma gn cemaat olduka kalabalkt. Bekir bin Abdullah el-Mzen, Bana, cmide bulunanlarn en hayrls (iyisi) sorulsayd, insanlara en ok nashat eden, Emr-i bil-marf ve Nehy-i an-il mnker yapan (iyilii emredip, ktlkten nehy edeni alkoyan) arar, bulur, onu gsterirdim. Yine, bana nsanlarn en erlisi (kts) kimdir? diye sorulsayd, insanlar en ok aldatan bulur, onu gsterirdim. dedi. Bir kimse, tam (dny lezzetlerini harm yollardan aramas) ve gazab (fkesi) yava oluncaya kadar muttaki olamaz. lm hastal srasnda Bekir bin Abdullah el-Mzennin huzuruna girdik. Ban kaldrd. Nefsini Allah telya tat (Allah telnn beendii eyler) iin altran, Allah telya isyan (emirlerini yapmamak) etmemesi iin onu zorlayan kula Allah tel merhamet etsin buyurmutur. Sana dnyda, kanat edebilecein kadar kfidir, ister bu bir avu hurma, bir iimlik su ve bir adr glgesi olsun. Senin nefsin, dnyda kendisine ne kadar ok verilse, asla doymaz. Her zaman daha fazlasn ister. Bekir bin Abdullah el-Mzennin daima okuyup, terk etmedii du udur: Allahm! Bize rahmet hazinelerinden birini a. Rahmetinden sonra bize dnyda ve hirette hi azb etme. Allahm! O geni ihsanndan bize hell ve temiz bir rzk ihsan et. Rzk verdikten sonra bizi, senden bakasna muhta eyleme, Allahm! Merhametine ve ihsan ettiin hell rzka, ihsanna kar krmz arttr. Biz sana muhtacz. Senin yardmn ve ihsann ile ancak bakasndan mstani (uzak) oluruz. O, yal bir zt grnce, bu benden daha hayrl, daha iyidir, nk o, yaa benden byktr. Onun iin, daha fazla ibadet yapmtr. Bir genci grd zaman, ben ondan daha fazla gnah iledim. O ise, ya kk olmas sebebiyle, daha az gnh ilemitir, derdi. Eer, eytan senin nne kp, Sen falanca mslmandan daha stnsn, derse, dikkatli ol ve o mslman kardein senden bykse, yle de: Bu kardeim, benden nce mslman olup, benden daha ok slih amel ilemitir. Onun iin, o benden daha stndr. Eer senden kkse, ben gnhlarda onu getim. Bu bakmdan o benden daha hayrldr. Eer sana ikrmda bulunan ve hrmet gsteren, mslman kardelerinle karlarsan, Bu Allah telnn bir ihsandr. de. Eer onlardan cef grrsen (Bu, yaptm bir gnhtan dolaydr.) de. Kii, mslman kardelerine tevazu etmesiyle, onlarn hrmet ve saygsn kazanr. Allah tel, mmin kulunun iinin sonunun hayr olmasn murad ettii zaman, ona biraz ac ve sknt tattrr. - 49 -

Kim glerek gnh ilerse, alyarak Cehenneme girer. Gnh ok yapyorsunuz. Halbuki istifr ok yapmalsnz. nk, insan, hirette, amel defterinde iki satr arasnda istifr grnce ok sevinir. Yine, Bekir bin Abdullah el-Mzen yle bir hikye anlatmtr. Bir hkmdarn yannda iyi ahlkl biri, devaml ayakta durur ve ona daima (iyilik edene, iyiliine kar iyilik et. nk, ktlk yapana, yapt ktlk yeter.) derdi. Onun bu makamda ve mertebede olmasn birisi ekemez, hkmdarla senli benli konumasn kskanr ve onu hkmdara ktlemek isterdi. Uzun dncelerden sonra hkmdara gidip, Bu adamnz, hkmdarmzn aznn koktuunu sylyor diye ikyet eder. Hkmdar, hayr byle ey olmaz, der. Hasedci adam, Onu arn ve dikkat edin, size yaklat zaman, az kokunuzu duymamak iin, elini burnuna koyacaktr. der. Hkmdarn yanndan kt gibi, arkasndan iftira ettii adam evine davet eder. Ona iinde sarmsak bulunan yemek yedirir. yi ahlkl insan her eyden habersiz, oradan kp, hkmdarn huzuruna gider. Her zaman konutuu gibi konuur. Hkmdar, bana yakn gel, der. Sarmsak yedii iin az kokusundan rahatsz olmasn, diye eliyle azn kapatr. yle yaklar. Hkmdar, nceki adam doru syledi, diyerek, hemen kalkp, bizzat kendisi bir mektb yazar. Burada Bu mektubu tayan sana gelince, onu boazla, derisini yz, iine saman doldur ve bana gnder. diye yazp, bir valisine gtrmesini syler, (iinde yazl olandan haberi olmayan susuz ve dolays ile bir korkusu olmyan) bu iyi ahlkl insan, mektubu valiye gtrmek iin alr ve kar. Yolda, kendisini ekemiyen adamla karlar. Elindeki mektubu gstererek, hkmdarn mkfat mektubudur, der. Dier hasedci adam, yalvararak szlayarak ne olursun, o mektubu bana ver, ben gtreyim, ben mkfat alaym, der. Verir, O da alp, valiye gtrr. Vl ona, getirdiin mektbta, seni boazlayp, derini yzp, saman doldurup, hkmdara gndermem yazldr, der. Adam, bu mektb benim iin deildir. Allah, Allah, u bama gelene bak! Ben dnp, durumu hkmdara arz edeyim, der. Vl: Hkmdarn mektubu, emirnmesi geri evrilmez, deyip, adam ldrp valinin istedii ekilde ona gnderir. br adam ise, deti zere, hkmdarn yanna gider. Hkmdar hayret eder. Benim mektubu ne yaptn der. O da: Yannzdan ayrlnca, filan kimseye rastladm. Mektubu kendisine vermemi rica etti. Ben de verdim. Hkmdar, o bana senin, azmn koktuunu sylediini bildirmiti. O da hayr, asla olamaz, dedi. Peki yleyse, yanma yaklanca, neden azn tuttun? der. Efendim, bana o yemek yedirdi, iinde bol sarmsak vard. Size yaklanca, azmn kokusu ile rahatsz etmiyeyim diye azm tuttum. cevabn verir. Hkmdar, Sen haklymsn, ktlk edene, ettii ktlk, yeter dedi. Birisi Bekir bin Abdullah el-Mzen hazretlerine kt szler syledi. O da ona hi cevap vermeyip, skt ile karlad. O adam bu sefer, daha da ileri gitti. Daha kt szler syledi. Bunun zerine, Bekir bin Abdullah hazretlerine, niin ona cevap vermiyorsun, suskun duruyorsun. Baksana sana neler sylyor, denilince, Ben onun hakknda, kt birey bilmiyorum ki ona karlk ve cevap vereyim. Hem, onun hakknda yalan yere, olmyan eyleri syleyip, atp tutmam da bana hell deildir. dedi. Bekir bin Mzen hazretleri, gelen-geeni rahatsz etmemesi iin, damnn oluunu bahe tarafa yapar, yola aktmazd. Evindeki kedi lrse, mnasip bir yerde ukur kazar, kediyi oraya gmer, kimseyi rahatsz edecek bir i yapmazd. Bir kimse ziyafete arlr. O da ev sahibine haber vermeden, yannda misafir getirirse, bir tokat hak etmitir. Eve geldiinde, ev sahibi, uraya buyurunuz dedii zaman, hayr ben uraya oturacam diyen kimse ise, iki tokat hak etmitir. Yemek yerken de ev sahibine Sen de bizimle beraber yemiyor musun, sen de yesene diyen, tokat hak etmi olur. nk nde de, sz ve hareketi bo ve fazladandr.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-224 2) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-484 3) El-Kif cild-1, sh-162

BER BN MANSR (Es-Sleym):

Hads limlerinden. Knyesi, Eb Muhammed el-Basrdir. 180 (m. 796) senesinde veft etti. Hads rivyet ettii ztlar; Eb Eyyb Sahtiyan, Sad el-Cerr, Sad bin Hicb, sm-l-Ahvel, bn-i Creyc ve dier limlerdir. Kendisinden ise olu smil bin Ber Abdurrahmn bin Mehd, Fudayl bin yd, Bir-i Haf, Abdulal bin Hammd, eyban bin Ferrh, Ubeydullah el-Kavrir, Muhammed bin Abdullah erRakks ve dier hads limleri, hads-i erf iitip rivyet etmitir. Rivyetleri Sahh-i Mslimde, Snen-i Eb Dvdda, Snen-i Nesde yer almtr. bn-i Mehd yle demitir: Ber bin Mansr gibi Allah teldan ok korkan birini grmedim. Her gn beyz rekat namaz klar ve Kurn- kermin te birini okurdu. O kadar ibdet ederdi ki, onun hlini grenler Allah tely ve lm hatrlard. Gassan bin Fadl da yle demitir: Ber bin Mansr, - 50 -

grldkleri zaman, Allah tely hatrlatan ztlardan idi. Ben onu grdm zaman hreti hatrlardm, lim ve stn bir zt idi. seyd bin Cafer Ber bin Mansr, namazlarda cemaati hi karmamtr. Biri ondan birey isteyince mutlaka bireyler verirdi. Kendisini benim ykayp defn etmemi vasiyyet etti demitir. Bir zt, Ber bin Mansra bana nashat et deyince yle buyurdu: Nice kimseler lp gitti. Seni bekliyorlar, sen de leceksin. Rivyet ettii bir hads-i erf yledir: Dn ancak, Allah telya, Kurn- kermin Allah telnn kitab olduuna imn, Reslullahn Peygamberliini tasdk ve kabul etmek, mslmanlarn emrlerine (bakanlarna) itat, btn mslmanlar iin hayr ve iyilik istemektir.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-239 2) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-459 3) Mzn-l-itidl cild-1, sh-325

BLL BN SAD:
Tbinden lim, vaiz, kri (Kurn- kerm hfz) bir zt ismi Bill bin Sad bin Temim el-Ear. Knyesi Eb Amrdr. Eb Zr da denilmitir. amda bulunmutur. Babas Sad bin Temim, Eshb- kirmdandr. Hz. Bill; babas Hz. Sad, Hz. Muviye, Hz. Ebd-derd, Hz. bn-i mer, Hz. Cbirden ve birok Eshb- kirmdan hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden ise Hz. Evz, Hz. Sad bin Abdlazz, Hz. Ata bin Eb Rebah, Hz. bn-i Sad gibi birok ztlar hads-i erf naklettiler. limler, Hz. Bill bin Sad iin sika (gvenilir) olduunu bildirdiler. Buyurdular ki, Basrada Hz. Hasan- Basr ne ise, amda da Hz. Bill bin Sad odur. Hergn ve gece bin rekat namaz klard. 120 (m. 737) senesinde veft etti. Hz. Bill bin Sad, bir gn Ankebt sresi 56na yetini Muhakkak ki benim arzm (yeryz) genitir. O halde yalnzca bana ibdet edin. okudu ve Bulunduunuz yerde fitnelerin yayldn grrseniz, o yerden baka yerlere gidiniz. nk yeryz ok genitir buyurdu. Bir sene yamur yamyordu. Halk ile yamur dusna ktlar, insanlara kar, Ey insanlar! Hepiniz gnahkr olduunuzu itiraf eder misiniz? diye sordu. Onlar, Evet, hepimiz gnahkrz. ok gnhlarmz var. Hepsine tvbe ettik dediler. Bunun zerine Allah telya yle du etti. Y Rabbi! Kurn kermde, hsan edip doru syleyenlerin dularn kabul ederim buyuruyorsun. Biz, ok gnhlarmzn bulunduunu itiraf edip, doruyu syledik ve tvbe ettik. Bizi affet ve bize yamur ihsan et! Biraz sonra yamur yamaya balad. Bill bin Sad (r.a.) bir kimseye lmek ister misin? diye sordu. O kimse Hayr efendim. Ben biraz daha yaayp iyi amel yapmak, ondan sonra lmek istiyorum, dedi. Hz. Bill bin Sad buyurdu ki, Hem lmek istemiyorsun hem de iyi amel yapmyorsun. O halde senin hlin dnyya balanm olma gsteriyor. Ey insanlar! Allah teldan korkun. Sizin iin Ondan baka bir yardmc yoktur. Kymet gn herkesin hesab grldkten sonra Cennet ehli Cennete ve Cehennem ehli Cehenneme yerletirildikten sonra Allah tel meleklere, Cehennemden iki kii karp getirmelerini emreder. Allah tel meleklerin getirdii iki kiiye (Yerleriniz nasldr?) diye sul eder. Onlar (Y Rabbi! Yerimizden daha zor yer yoktur) derler. Allah tel buyurur ki, (Bunlar sizin ilediiniz hatlarn bedelidir. Ben asla, kimseye zulm etmem. imdi siz yerlerinize dnnz). Bunun zerine o iki kiiden birisi koarak, dieri de bir adm atp geri dnerek yrrler. Allah tel, meleklere bu kimseleri tekrar huzura getirmesini emreder. Bunlar, tekrar huzura getirilince Allah tel, koarak gidene, byle gitmesinin sebebini sorar. O kimse Y Rabbi! Her eyi daha iyi bilen sensin. Ben dnyda iken senin emirlerine uymakta gevek davrandm iin Cehennemi hak ettim. Emrine tekrar muhalefet etmemek iin Yerlerinize dnnz! emrinden sonra, yerime gitmek iin komaya baladm. Allah tel, ikinci kimseye de sul eder ki, Niin bir adm atp, sonra geri dnp bakardn? O kimse de Y Rabbi! Sen her eyi en iyi bilensin. Zannettim ki Allah tel Cehennemden kardktan sonra, tekrar Cehenneme gndermez. Onun iin her admda dnp-dnp bakardm der. Allah tel buyurur ki, Ben kulumun zannettii gibiyim. Bu iki kulumu da Cennete gtrn! O iki kimse Cennete kavuur. nsanlar acaba Cehennem azabna inanmyorlar m? inanyorlarsa niye hazrlanmyorlar? Bu nasl gaflettir? mm- Evz buyuruyor ki: Hz. Bill bin Sadn bir olu ehd olmutu. Bir kimse gelip, Veft eden olunuzda 20 dirhem alacam vard dedi. Gelen kimseye buna dir bir ahidiniz veya elinizde bir yaznz var m? O kimse Yok dedi. Peki bunun iin yemin eder misiniz? buyurdu. O kimse Yemin ederim deyince, yemin etmesini istemeden 20 dnr verdi ve Eer doru sylyorsan olumun borcunu demi olurum. Yalan sylyorsan sadakam olur buyurdu. - 51 -

Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Birgn Y Reslallah! nsanlarn en hayrllar kimlerdir? diye sordular. Buyurdu ki, Ben ve benim zamanmdaki mslmanlardr. Y Reslallah! Bunlardan sonra kimlerdir? diye sordular. Buyurdu ki, kinci asrda bulunan mslmanlar. Y Reslallah! Onlardan sonra insanlarn en hayrllar kimlerdir? dediler. Buyurdu ki: nc atarda bulunan mslmanlardr. Y Reslallah! Bunlardan sonra kimlerdir? dediler. Buyurdu ki: Onlardan sonra gelenler, istenmedii halde yemin eden, hidlikte bulunan ve yerine getirmedikleri eyler iin teminatta bulunanlardr. Y Reslallah! Sizden sonra, bizim bamza kim geecek? Halifeniz kim olacak? Buyurdu ki: Benden sonra, hkmnde benim gibi dil olan, sznde benim gibi sdk olan, benim gibi merhamet sahibi olan kimse, benim yerime halife olsun. Bunun haricinde bir ey yapan, benden uzaktr. Ben de ondan uzam. O benden deildir. Allah telnn, mmetim zerine ilk farz ettii ibadet, be vakit namazdr. lk kabul edecei ibadet, yine be vakit namazdr. Kymet gnnde de ilk defa namazdan sul edecektir. Hz. Bill bin Sadn kymetli szlerinden bazlar: Gnhlar gizli olarak ilenirse bunun zarar, gnh ileyenleredir. Lkin aktan ileniyor ve buna da mni olunmuyorsa, bunun zarar herkesedir. Bir insann iyiliklerini hatrlayp, gnhlarn unutmas gururdandr. Gnhlarn ne kadar kk olduunu deil, bu gnh Allah telnn huzurunda ilediini dnmek lzmdr. Allah tel bize, harmlardan, phelilerden, hatt phelilere dmemek iin ihtiyatl olup, mubahlarn oundan saknma emrediyor. Biz ise, ar derecede dnyy sever, ona balanrz. Bu ise gnh olarak bize yeter. Sana Allah telnn emirlerini hatrlatan, nashat eden bir kardein, sana altn hediyye edenden daha hayrldr. Byle bir kardeini bulduun zaman (Ey kardeim! Bende bir kusur var mdr? Ltfen bana bildir de dzeltmeye alaym) demelidir. Bir insan kendisinin medhi yapld zaman, bu medh ve meler kendisine iyi gelmiyorsa ne l. Ama bunlar duyunca seviniyorsa zarardadr. kimsenin hibir ibdeti kabul olmaz. Mrik, kfir ve r. R kimdir? diye sordular. Dn-i slmn bildirdii hkmleri brakp kendi reyi, gr ile amel eden kimsedir Bir kimse mslmanm dedii zaman Allah tel onun ameline bakmadan brakmaz. Amel ettii vakit verana (phelilerden saknmasna) bakar. Ver a sahibi olunca da niyetine bakar. Niyeti de hlis (Allah rzs iin) ise, artk dier kusurlarn Allah tel dzeltir.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-221 2) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-503 3) El-Kif cild-1, sh-165

CBR BN HAYYAN:
Modern kimyann kurucusu mehr slm limi. Tebe-i tbindendir. Asrnn fen limiydi. Fen ilimlerinin btn dallarnda eser verdi. Btn slm limleri gibi, fen ilmini slm ilimlerle beraber okudu. Peygamberin (s.a.v.) torunu, tasavvuf ilimlerinin mtehasss ve kayna, Cafer-i Sdk hazretlerinin, tasavvufta vrisi olu Ms Kzm (k.s.), fkhda mm- azam (r.a.), olduu gibi fen ilimlerinde ve bilhassa kimya ilminde vrisi, Cbir bin Hayyand. Fen ilimlerinin yannda, dier slm ilimlerinde de kitaplar yazd. Horasanl, Kuslu, Harranl ve Kfeli olduu sylenen Cebirin ailesi hakknda bilgi ok azdr. Abdullah isminde bir eczacnn olu olduundan bahsedilir. slm leminde sf, Avrupada Geber ismiyle hret bulmutur. Asl ismi Cbir bin Hayyan bin Abdullahtr. Cbir bin Hayyann, kimya ilmini mm- Cafer-i Sdk (r.a.)dan rendii bilinmektedir. Muhakkak ki, dier ilimlerden haberi olmyan bir kimsenin Cafer-i Sdk hazretlerine talebe olmas mmkn deildir. Baka kimlerden ders ald kat olarak bilinmemektedir. Ancak, Emev halifelerinden ikincisinin olu olan Hlid bin Yezdin de Onun hocalarndan olduu rivyet edilmektedir. Cbir bin Hayyan, o zamanda Arap leminde mehr olan Simya (sihir ve byclerin, olmas mmkn olmayacak eyi, yapyorlar gibi gstermeleri) ilminin bir fen ilmi olmadn isbt edip ondan ayr olarak kimya ilmini kurdu. Bylelikle bugnk modern kimyann da temellerini atm oldu. Abbas - 52 -

halifesi Hrn Redin vezirlerinden Yahy Bermeknin yardmn grd. Onun azlinden sonra bir mddet Kfede gz altnda tutuldu. Cbir bin Hayyan, ie ilk nce illar zerinde alarak balad. Yapt almalar tecrbeye dayandrd. Bu tecrbe ve mahedelerini kitaplara geirdi. ou kimya ve fen bilgilerine ait beyz akn kitap yazd. Bunlarn arasnda dni konularda ve dier ilimlerde de eserleri vardr. Kimya ilmine yapt hizmetlerden bazlar; Kristalleme, damtma, kalsinasyon (kavurma), calcination, sublimasyon ve buhrlama gibi kimyev teknikleri getirdi. Mineral ve asitleri buldu. lk defa imbik (el-imbik) yapt. Tecrbeleri neticesinde, tatbik kimyaya ok eyler kazandrarak, yeni usllerin domasn ve tatbk ilimler sahasnda yeni dnce tarzlarnn meydana gelmesini salad. eitli metallerin kullanlr hle getirilmesi, eliin gelitirilmesi, derilerin dabalanmas, su geirmez kumalarn verniklenmesi, cam imlinde mangan-4-oksidin kullanlmas, paslanmann nlenmesi, altn yaldzla ssleme, boyalarn ve yalarn tesbiti vb. Ayrca bunlarn terkbi ve kimyev hassalarn bulmu ve kitablarna kaydetmitir. Cisimleri hassalarna gre snfta tasnif ederek daha sonra yaplan snflandrmalara rehberlik etmitir. Birok kimyev maddeyi tesbit etmi ve Arabca isimler vermitir. Hl o isimler kullanlmaktadr. Kimyev reaksiyonlarda belli miktarlarn, belirli miktarlarla reaksiyona girdiini sylemitir. Yazm olduu eserler asrlarca slm medreselerinde okutulmu, Endls mslmanlar yoluyla Avrupaya gemitir, slm dnysnda ve Avrupada, kimya ilminde Cbir ann sonu gelmemitir. yle ki Avrupada baz kimyagerler, kabul grmesi iin eserlerini ona ml etmiler, kendi eserlerine onun ismini yazmlardr. Eserlerinin bir ksm kaybolmu olup, yirmiyedi tanesi Ltince ve Almanca olarak Nurenberg, Frankfurt ve Strazburgta 1473-1710 yllar arasnda baslmtr. Baz kaynaklarda Cbir bin Hayyann, Cebir ilminin de kurucusu olduu belirtilerek bu ilme onun ad verildii ifde edilmektedir. Tb, astronomi, mantk, felsefe, fizik, mekanik gibi ilim dallarnda da almalar yapm, onlarla ilgili eserler vermitir. Baslm eserlerinden bazlar; Kitb-ul-beyn, Kitb-ul-hacer. Kitb-n-nur, Kitb-ul-izah, Kitbl-stakas-il-essi, Kitb-l-stakas-is-sn stakas-is-slis, Tefsr-l-staka, Kitb-t-tecrd, Kitb-rrahmet, Kitb-l-mlk. Baslmam eserlerinden bazlar: Kitb--ems, Kitb-ul-kamer, Kitb-l-hayyavn, Kitb-lesrr, Kitb-l-bid, Kitb-ud-dem, Kitb-ut-tedvir, Kitb-ur-rh, Kitb-un-nebt, Kitb-ul-hikmet, Kitb-uttin, Kitb-ul-ansr, Kitb-ul-belgat, Kitb-ul-ecr, Kitb-ul-bustn, Kitb-us-sr, Kitb-ut-tc, Kitb-ulelbn, Kitb-ur-rvda, Kitb-ul-fkh, Kitb-us-sem, Kitb-ul-arz, Kitb--iir, Kitb-ul-kimn el-Medin, Kitb-ul-hayl, Kitb-ul-hkmet, Kitb-ul-hilkat, Kitb-ul-heyet, Kitb-un-nakd. Btn bu eserlerinin yannda Cafer-i Sdk hazretlerinin talebesi olmasndan dolay rfzlerce kendisine atfedilen siyas kitaplar da vardr. Ancak o kitaplarn Cbir bin Hayyanla bir alkas yoktur.
1) Ahbr-ul-hukem sh-128 2) Fihrist, 354 3) Hadrat-ul-arab, sh-227 4) El-Alm, cild-2, sh-103 5) Esm-l-mellifn, cild-2, sh-249

CAFER- SDIK:
slm limlerinin gzbebeklerinden olup, seyyid ve oniki immn altncs. Hazret-i Alinin torununun torunu olup, Eshb- kirm grmekle ereflenen Tbin devrinin ykseklerinden ve evliynn byklerinden olup, silsile-i liyyenin drdncsdr. Knyesi, Eb Abdullahdr. Thir, Fadl gibi birok lakab vardr. En mehru Sdktr. Babas Muhammed Bkr, onun babas mm- Zeynelbidn, onun babas Hz. Hseyin ve onun babas da Hz. Alidir. Annesi mm Fervedir. Annesinin babas Ksm, onun babas Muhammed ve onun babas da Hz. Eb Bekr-i Sddktr. Annesinin annesi, Abdurrahmn bin Eb Bekrin kz Esmdr. 83 (19 Nisan aramba m. 702) senesinin Rebul-evvel aynn onyedisinde Pazartesi gn Medne-i mnevverede dodu. Altmbe senelik mrnn otuzdrt senesinde imamlk yapt. 148 (6 Eyll Cuma m. 765) senesinin Recep aynn onbeinde Pazartesi gn Mekkede veft etti. Kabri, Cennet-l-Bkide olup, babas ve dedesi yanndadr. - 53 -

Cafer-i Sdk hazretleri, temiz ve yksek bir nesebe (soya) sahip olduu gibi, gzel yzl ve tatl dilliydi. Bedeni sanki nr sayordu. Yznn renginde beyaz ve krmz karm olup, tatl bir ehresi vard. Kuvvetli ve orta boylu idi. Ksa ve iman deildi. Sa kumrala yaknd. Hz. Aliye ok benzerdi. On evld olup, yedisi erkek, kz idi. Oullar: Ms Kzm, shk, Muhammed, smil, Abdullah, Abbs ve Alidir. Evldlarnn hepsi zamannn ss, limi ve stnlerinden olup, evliynn rehberiydiler. Ms Kzm, oniki immn yedincisidir. mm- Cafer ilmi, oniki immdan beincisi olan babas Muhammed Bkrdan rendi. lim ve fazlette zamannn bir tanesi oldu. Btn din bilgilerinde olduu gibi, zamannn btn fen ilimlerinde de sz sahibiydi. Yetitirdii talebeler, cebir ve kimya ilimlerinde eitli keifler yapmlar, bu ilimlerin temel sistematiini kurmulardr. Fizik ve kimya ilimlerinin konusunu tekil eden madde ve onlar zerindeki bilgisi, o kadar oktu ki, bu hususlarda zamannda yaayan herkese akl-ilim hocal yapard. Kimyann babas saylan Cbir de, Cafer-i Sdkn talebesidir. mm- Caferin en mehr talebesi, Hanef Mezhebinin kurucusu ve Ehl-i snnetin reisi olan mm- azam Eb Hanfe Numan bin Sbittir. mm- zam, Cafer-i Sdkn derslerine ve sohbetlerine devam ederek, o gizli ve aikr marifet kaynandan ilim ve evliylk yolunda ok istifde etti. mm- azam, Onun huzurunda kavutuu yksek mertebeleri anlatmak iin, O iki sene olmasayd, Numan helk olmutu buyurmutur, mm- azam (r.a.), bu sz ile hocas Cafer-i Sdk hazretlerinin bykln, kymetini, kavutuu dereceleri anlatmak istemitir. Kalbi, btn kt huylardan temizleyip, Allah telya kavumak iin lzm gelen marifetleri, ibdet ve ileri reten tasavvuf yollarnn eitli isimler almas, baka baka olduklarn gstermez. Ayn mridin talebeleri, birbirlerini tanmak ve hocalar (mridleri) ile nmek iin bulunduklar yola, mridlerinin isimlerini vermilerdir. Hz. Eb Bekir vastas ile gelen yolda zikr-i Haf yan sessiz zikir yaplm olup, Hz. Ali vastas ile gelen yolda da zikr-i cehri yan yksek sesle zikir yaplmtr. Btn tasavvuf yollar, mm- Cafer Sdk hazretlerinde birlemektedir, mm- Cafer-i Sdk, iki yoldan Reslullaha baldr. Birisi babalarnn yolu olup, Hz. Ali vastas ile Reslullaha baldr. Bu yola vilyet yolu denir. kincisi anasnn, babalarnn yolu olup Hz. Eb Bekir vastas ile Reslullaha balanmaktadr. Bu yola da Nbvvet yolu denir, mm- Cafer-i Sdk, hem ana tarafndan Eb Bekr-i Sddk soyundan, hem de, onun vastas ile Reslullahtan feyiz alm olduu iin Eb Bekr-i Sddk, beni iki hayata kavuturmutur buyurdu. Cafer-i Sdk hazretleri, Reslullahtan gelen Peygamberlik (Nbvvet) stnlklerine Hz. Eb Bekir, Selmn- Fris ve Ksm bin Muhammed bin Eb Bekir silsilesi ile kavumutur. Evliylk (velayet) stnlklerine de, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hseyin, Zeynelbidn ve babas Muhammed Bkr yolu ile kavumutur, mm- Cafer-i Sdkta bulunan bu iki feyiz ve marifet yolu, birbirleri ile karm deildir. mm hazretlerinden, Ahrriyye byklerine, Hz. Eb Bekir yolu ile, teki silsilelere ise, Hz. Ali yolu ile feyiz gelmektedir. mm- Cafer-i Sdkn ilimde, marifette, zhd, takva, kanat ve btn gzel ahlktaki stnln, bykln duymayan kalmamtr. Bykler gibi ocuklar arasnda da mehr olmutur. Hikmetli szleri ve menkbeleri (ibret dolu hayat olaylar) her yere yaylm, kitaplara yazlmtr. Onun bykl baz eserlerde yle anlatlmaktadr. Cafer-i Sdk; Muhammed aleyhisselmn milletinin (dininin) sultan, peygamberlik kemltnn (stnlklerinin) brhan (delili, senedi), hakkatlarn limi, evliynn gnllerinin meyvas, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem vrisi, ariflerin, Hak klarnn serveri (nderi) idi. Zevk, ak sahiplerinin rehberiydi. Tefsr ilminde ei yoktu. Namazda kendinden geip dt olurdu. Cafer-i Sdk, Ehl-i beytten olup, Ehl-i snnetin gzbebeidir. Ehl-i snnetin reisi olan mm- azamn marifette, tasavvuf ilimlerinde hocasdr. Ehl-i snnet vel-cemat ve Ehl-i beyt sevgisi ile doludur. Yan Ehl-i beyti sevenler ve onlarn yolunda gidenler, aslnda Ehl-i snnet olanlardr. Ehl-i beyte olan hakki ve sammi sevgisinden dolay, mm- fiye (ki, Ehl-i snnetin imamdr) Rfz diyenler oldu. Halbuki O, kimseyi ktlemedi, hepsini sevdi. Nitekim btn Ehl-i snnet limleri, Ehl-i beyti sevmek hrete mn ile gitmeye son nefeste selmete, hidyete kavumaya sebep olur buyurdular. mm- fi (r.a.) buyurdu ki: (Sizi sevmeyi, Allah tel Kurn- kermde emrediyor. Namazlarnda size du etmeyenlerin namazlarnn kabul olmamas, kymetinizi, yksek derecenizi gsteriyor. erefiniz ne kadar byktr ki, Allah tel Kurn- kermde sizleri selmlyor). Tasavvuf ilimlerinde yksek marifetlere kavumu olan ve bu bilgileri arzu edenlere reterek onlara mridlik, rehberlik eden Cafer-i Sdk, (r.a.) kelm, tefsr, hads ve dier din ilimlerinde de yksek derecelere ulamtr. Bu ilimlerde kendisine izafe edilen eserler (risleler) sonradan yazlmtr. Din bilgisi zerinde hi kitap yazmad. Kelm ilminde, sapk itikd (inan) sahibi olan Ehl-i bidate ve felsefecilere kar verdii salam, vesikal cevaplar, bu hususta yazlan Ehl-i snnetin kelm kitaplarnda yer almtr. Cafer-i Sdk hazretleri, Ehl-i snnet itikdnda olmann artlarndan birisi olan Peygamberimizin (s.a.v.) drt halifesinin stnlk ve halifelik srasn inkr edenlere ve Eshb- kirma dil uzatanlara, on- 54 -

lar sevmeyenlere kar vesikalar ile cevap vermektedir. Birgn, bu konuda bozuk bir inanca sahip olan sapk birisi, gelip Cafer-i Sdka dedi ki: - Ey Cafer! Eshb arasnda, en stn kimdir? - Eb Bekr-i Sddk, hepsinden stndr. - Byle olduunu nereden biliyorsun? - Allah tel Onun iin, Reslden sonra ikinci buyurdu. Bundan stn eref olmaz. - Ali radyallah anh, Resln yatanda, kfirlerden korkmadan yatmad m? - Eb Bekir (r.a.), bir eyden korkmadan maaraya nce girdi. - Kfirlerden korkmasayd, girmezdi. Halbuki, Allah tel, Reslne haber verip, Eb Bekire Korkma dedi. Demek ki, korktu. - O, Reslullaha bir zarar gelirse diye korktu. Ayan bir delie koydu. Ylan onu ka kere srd. Acsna katlanp, Resl rahatsz etmemek iin, ayan ekmedi. Resl uyandrmamak iin, hi ses de karmad. Kendinden korksayd, zehirlenerek, cann Resle fed etmezdi. - Mide sresi, ellisekizinci yetinde Rkda iken sadaka verirler diye medh olunan (len) Alidir. - Allah tel mrtedlerle cihad eden bir kavim getirir. Allah tel bunlar sever yet-i kermesi, Eb Bekir Sddk iindir ve daha ok ykseltmektedir. - Bekara sresi ikiyzyetmidrdnc yetinde, Mallarn, gece, gndz, gizli, gz nnde verenler medh olunan Ali deil midir? - Eb Bekr-i Sddk medh eden (Velleyl) sresi, nn ok ykseltmektedir. nk Eb Bekir, krkbin altn verdi. Kendisine hi brakmad. Allah tel, Reslne, Cebril aleyhisselm gnderip Ben Eb Bekirden razym. O benden rz mdr? buyurdu. Eb Bekir, (Ben, Allah teldan razym, razym, razym) diyerek cevap verdi. - Tevbe sresinin yirminci yetinde Haclara su vermei ve Mescid-i Haram bina etmei, imn etmekle ve Allah yolunda cihd etmekle bir mi tutuyorsunuz? Hayr. Byle deildir Ali lmektedir. - Hadd sresi, onuncu yetinde, Mekkenin fethinden nce, sadaka verip, cihd eden ile, fetihden sonra veren ve cihad eden bir deildir. nce olann derecesi daha yksekdir. Eb Bekir medh olunuyor. Eb Cehl (Amr bin Him bin Mugre) Reslullaha vurmak istedi. Eb Bekir yetiip, nledi. - Ali, hi kfir olmad. - Evet yledir. Fakat, Allah tel, Tevbe sresi, yzbirinci yetinde Muhcir ve Ensrn nce gelenlerinden Allah tel razdr. Onlara Cennette sonsuz nimetler vardr ve Zmer sresi, otuznc yetinde, Doru haberle gelen ve Ona inanan iin, Cennette, istedikleri her ey vardr. Eb Bekirin mnn medh etmektedir. Bakasnn mn, byle lmedi. Mekkede, Reslullah her ne sylese, kfirler, yalan sylyorsun derdi. Eb Bekir hemen yetiip, doru sylyorsun y Reslallah derdi. - mrn sresi, yzellibeinci yetinde, Allah tel, Uhud gazanda, eytana uyup, dalanlar diye ikyet etmiyor mu? - yet-i kermenin sonunu da oku. Bak ne buyuruyor. Onlarn bu kusurlarn affettim. buyuruyor. - Aliyi sevmek farzdr. ra sresi yirminc yetinde Size slmiyeti bildirdiim ve Cenneti mjdelediim iin, bir karlk beklemiyorum. Yalnz yaknm olanlar seviniz buyuruldu ki, bunlar Ali, Ftma, Hasan ve Hseyindir. - Eb Bekire du etmek ve Onu sevmek farzdr. Allah tel, Har sresi onuncu yetinde, Muhcirlerden ve Ensrdan sonra, kymete kadar gelen mminler, y Rabbi! Bizi affet ve bizden nce gelen din kardelerimizi (Yan Eshb- kirm) affet derler, buyuruyor. Hseyn tefsrinde diyor ki; (limler buyurdu ki; Eshb- kirmdan birini sevmiyen kimse, bu yette bildirilen mminlerden olmaz. Bu dudan mahrum olur). - Resl aleyhisselm, Hasan ve Hseyin, Cennet genlerinin stndr. Babalar ise, daha stndr buyurdu. - 55 -

- Eb Bekr-i Sddk iin bundan daha iyisini buyurdu. Babam Muhammed Bkrdan iittim. Ceddim mm- Ali buyurdu ki, Reslullahn (s.a.v.) huzurunda idim. Baka kimse yoktu. Eb Bekirle mer geldi. Reslullah buyurdu ki: Y Ali! Bu ikisi, Cennet erkeklerinin en stndr. - Y Cafer, ie mi stndr. Ftma m? - ie (r.anh), Reslullahn zevcesi idi. Cennette onun yannda olur. Ftma (r.anha), Alinin zevcesi idi. Onun yannda olur. - ie, Ali ile harb etti. Cennete girer mi? - Ahzb sresi, ellinc yetinde Reslullah incitmeyiniz. Ondan sonra, zevcelerini nikh ile hi almaynz. Bunlarn ikisi de byk gnhtr buyuruldu. Beydv ve Hseyn tefsrlerinde diyor ki, Bu yet gsteriyor ki, Reslullah veft ettikten sonra da, Ona sayg gstermek iin zevcelerine sayg lzmdr. - Eb Bekirin halife olacan, Kurn- kermde gsterebilir misin? - Hem Kurn- kermde, hem Tevratta ve hem de ncilde gsterebilirim. Enm sresi, yzaltmbeinci yetinde, Allah tel, sizi yer yznn halifesi yapt, birbirinizin yerini tutarsnz. Nur sresi ellibeinci yetinde mn eden ve emirlerimi yapanlarnz, yeryzne hkim klacam sz veriyorum. sriloullarn halife yaptm gibi, sizi de, birbiriniz ard sra halife yapacam buyurdu. Beydv ve Hseyn diyor ki: Bu yet-i kerme gaybten haber verip, Kurn- kermin, Allah kelm olduunu ve drt halifesinin meru, hakl olduunu gstermektedir. Tevratta ve ncilde, Feth sresi son yetinde Reslullah ve Onunla birlikte olanlar, birbirlerini her zaman ve ok severler ve her zaman kfirlere dman olurlar. Btn Eshb bildirilmekte ve Eb Bekrin erefine iaret edilmektedir. Bu yetin sonunda Eshbnn mislleri Tevratta ve ncilde bildirildi. buyuruyor. Ceddim Alinin haber verdii hads-i erfte: Allah tel, hibir Peygamberine vermedii kermetleri bana verir. Kymette mezardan, nce kalkarm. Allah tel, drt halifeni ar buyurur. Onlar kimdir y Rabbi? derim. Eb Bekirdir buyurur. Yer yarlp Eb Bekir, herkesden nce mezardan kar. Sonra mer, sonra Osman, sonra Ali kalkar... buyuruldu. Sapk, hemen sz alp: - Y Cafer, bunlar, Kurn- kermde var m? - Zmer sresi, altmdokuzuncu yetinde Peygamber ve bunlarn hidleri, hesap iin getirilir buyuruldu. (Yahut ehdleri getirilir.) denildi. - Y Cafer, imdiye kadar, halifeyi sevmiyordum. imdi buna piman oldum. Tvbe edersem kabul olur mu? - abuk tvbe et. Bu tvbe, sedetine almettir. Bu hl ile hrete gitseydin, dnin boa giderdi. mm- Cafer-i Sdk, hads ilmnde sika (gvenilir) bir rv olup ve kendisinden pek ok hads-i erf rivyet edilmitir. Bu hads-i erfleri, babasndan, o da kendi babasndan ve annesinden, Ata bin Eb Rebhdan ve Zhr gibi birok rvden alp renmi ve kendisinden de Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne, mm- azam Eb Hanfe, Mlik bin Enes, Eb Eyyb-i Sahtiyan gibi ztlar hads-i erf bildirmilerdir. Hads-i erfler, Sahh-i Buhrnin dnda kalan Ktb-i sittenin hepsinde yer alr. Hads ilminde, mm- fi ve Yahy bin Mun, Onun sika (gvenilir) olduunu bildirmilerdir, mm- azam Eb Hanfe, Onun hakknda, Ondan daha fakh (fkh ilmini bilen) kimse grmedim buyurdu. Eb Htem de, onun sika bir rv olduunu sylyor. Slih bin Ebil-Esved, mm- Caferin Beni kaybetmeden nce, her ilimden sorunuz. Benden sonra, size, benim gibi syleyen birisini bulamazsnz buyurduunu haber verdi. Her ilimde std, her marifette mahirdi. Doruluu ve sadkati o kadar oktu ki, bundan dolay kendisine Sdk lakab verildi. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem nurlu yolunu, hi deitirmeden, apak ve tam doru olarak bugne kadar ulatrmada, Ehl-i snnet limlerinin hizmeti ok byktr. Bu byk hizmet iin, aralarnda vazife taksimi yapan bu limlerden mn, inan bilgilerini anlatp retenlere Mtekellimin denildi. bdetlerin ve ilerin nasl olaca, harm ve helli, farz, vacibi reten limlere de Fukah dendi. Kalb ile yaplacak ve saknlacak eyleri reten ilme Tasavvuf ve bu ilmin limlerine de Mutasavvifn, denildi, ite mm- Cafer hazretleri, bu nc ilmi anlatt, retti. Kelm ve fkh limlerinin urat sahada ayrca kitap yazmad. Yoksa bu bilgilerde de, btn limlerin ve evliynn stad idi. Bu byk immn hayat, hli, ibret dolu menkbeleri o kadar oktur ki, anlatmak ve yazmakla bitirilemez. Okuyanlarn, iitenlerin gnllerinde bu byk velye kar, ok az da olsa sevgiye, muhabbete vesle olmas iin menkbelerinden ve hikmetli szlerinden seerek bazlarn yazyoruz: - 56 -

Bir gn devrin mehr lim ve zhidlerinden Dvd-i T, Cafer-i Sdkn (r.a.) yanna gelmiti. Ona dedi ki: - Ey Peygamberin aleyhisselm torunu! Bana bir nashat ver. nk kalbim karard. O da buyurdu ki: Ey Dvd! Sen, zamanmzn en zahidi, Allahtan en ok korkansn. Benim nashatime ne ihtiycn var? Ey Reslullahn torunu. Sizin btn yaratlmlara stnlnz var. O byk Peygamberin kan damarlarnzda dolamaktadr. Onun iin herkese nashat vermeniz, zerinize vcibtir, bortur. Ey Dvd! Ben kymet gn gelince, ceddim olan Muhammed aleyhisselmn elimden yakalayp: Niin bana hakkyle uymadn? demesinden korkuyorum. Bu iler, nesep (soy) ii deil, ibdet ve amel idir. Dvd-i T bu szleri duyunca alamaya balad ve dedi ki: Y Rabbi! Onun varl Peygamberlik; soyundan meydana gelmitir. Szleri yaay herkese senettir, delildir. Dedesi Resl) aleyhisselm, annesi Betl (Hz. Ftma evldndan) olduu halde, byle dnrse, Dvd da kim oluyor ki, yaptklarnn bir Kymeti olsun! Hz. mm mtevaz yan ok alak gnll idi. Kimseyi incitmezdi. Her mmini kendisinden daha kymetli bilirdi. Bir gn klelerini ard. Onlara dedi ki: Geliniz, sizinle szleelim. Kymet gn iinizden hanginiz kurtulursa, onun dierlerine efati olmas iin birbirimize sz verelim! Ey Allah telnn Reslnn evld! Sizin bizim efatimize ihtiycnz yoktur. Dedeniz Muhammed aleyhisselm, re btn insanlarn ve cinlerin efatisidir. Ben bu amellerimle, ilerimle yarn kymet gnnde ceddimin yzne bakmaya utanrm buyurdu. mm- Cafer hazretleri bir mddet halvet (yalnzlk) hlinde kalm, evinden re- nsanlar arasna kmamt. Evliynnn byklerinden Sfyn- Sevr evine gelip: Ey Reslullahn torunu! nsanlar bereketli nefesinizden, faydal sohbetinizden ak mahrum kald. Niin uzlete ekildiniz? deyince buyurdu ki: imdi byle gerekiyor. (Zaman bozuldu ve dostlar deiti). Szmzn hakikati meydana kt. ve u iki beyti okudu: Geen gn gibi geip gitti, vef da, nsanlarn kimi hayl, kimi mitpeinde. Dostluk, vef grnte kald aralarnda, Fakat kalbleri akreplerle dolu gerekte. Zamann hkmdar bir gece vezirine dedi ki: Hemen git, mm- Caferi buraya getir. Onu hemen ldrmek istiyorum. Vezir: Evinde oturmu, gece-gndz ibdetle megul olan, devlet ilerine karmayan bu kimseyi ldrmekten vazge! - Vezir, hkmdar bundan vazgeirmek iin epey dil dkt. Fakat ikna edemedi. Mecburen gidip ard. Vezir armaya gidince hkmdar celltlara emir verdi. mm- Cafer ieri girince, ben bamdan klahm kardm zaman hemen ban vuracaksnz! Bir mddet sonra, mm- Cafer-i Sdk hazretleri ieri girdi. Hkmdar bunu grnce, derhal ayaa kalkt. Byk bir tevazu ile Onu karlad. Koltuuna oturttu. Kendisi edeble karsna diz kp oturdu. Celltlar ve hizmetiler arp kaldlar. Hz. mma: Efendim, benden bir emriniz, isteiniz olursa hemen emredin, yapaym dedi. Hz. mm buyurdu ki: Senden bir ricam yok. Beni bir daha yanna arma! Rabbime ibdetten beni alkoyma, baka bir ey istemem. Gitmek zere ayaa kalkt. Hkmdar, izzet ve ikrmla onu uurlad. Hz. mm gittikten sonra vcdunda bir titreme oldu, baylp dt. Kendine gelince, veziri sordu: Bu ne hldir. Hani o zt ldrtecektiniz? Hkmdar cevap verdi: Hz. mm ieri girince, yannda byk bir arslan grdm. Lisn- hl ile bana.Onu incitirsen seni para para ederim diyordu. Bunu grnce ne yapacam ardm. Sfyn- Sevr hazretleri, bir gn Cafer-i Sdkn evine gitmiti. Huzuruna girip grmek iin izin istedi. Kendisine izin verdi. Yanna geldii zaman Ona dedi ki: Ey Sfyn! Sen, zaman zaman sultan ile gryorsun. O seni aryor, sen de ona gidiyorsun. Ben ise, mmkn mertebe sultandan uzak duruyorum. Zamann hli bunu icb ettiriyor. Yanmdan hemen k, git Bana bir hads-i erf nakletmedike buradan ayrlmayacam, ey mm! Senden nashat alacak bir hads-i erf iitip gideyim. ok szn sana faydas yoktur. Ben babamdan, o da babasndan, dedem de babasndan rivyet ederek Reslullahdan (s.a.v.) bildirilen eyi anlatt: - 57 -

Allah telnn nimetine kavuan ve bu nimetin devaml olmasn isteyen kimse, Allaha hamd ve krn oaltsn! Zira Allah tel Kurn- kermde brhm sresi onuncu yetinde, Nimetlerimin kymetini bilir, emrettiim gibi kullanrsanz, onlar arttrrm. Kymetini bilmez, bunlar beenmezseniz, elinizden alr, iddetli azb ederim buyurdu. Bir kimse, rzk azald zaman ok tvbe ve istifr etsin! Zr Allah tel Nuh sresinde tvbe ve istifr edenlerin, gnhlarn balayacan ve rzklarn arttracan vadediyor. Bir kimse sultandan veya herhangi eyden bir sknt grrse ve bir belya duar olursa L havle vel kuvvete ill billah-il-aliyyil-azm desin. Bunun zerine Sfyn- Sevr, mm- Caferin elini tuttu ve Ona dedi ki: hepsi bu mdr? Bunlar iyi anla! Allah telya yemin ederek sylyorum ki, bunlar yaparsan ok ihsanlara, iyiliklere kavuursun. Bir gn Cafer-i Sdka sordular Allah tel, faizi niin harm klmtr? Buyurdu ki: nsanlarn birbirine iyilik yapmalar, ihsanda bulunmalar iin, Allah tel onu harm etti. Faiz harm olmasayd, birbirine karlksz iyilik yapan kalmazd. Yaplan her iyiliin karl olarak dnyda menfaat bekleyen ok olurdu. mm- Cafer-i Sdk hazretleri dus makbul olanlardand. Allah teldan birey istediinde daha sz bitmeden istei verilirdi. Bir gn yalnz bana yolda gidiyordu. Kendisini sevenlerden biri de arkasndan yryordu. Bir ara Cafer-i Sdk hazretleri Y Rabbi! elbisem yoktur, bana elbise gnder buyurdu. Aniden bir paket iinde elbise geldi. Arkadan takip eden zt evlerine kadar geldi. Hz. mma (Y efendim siz du ederken ben de min dedim. Eski elbiselerinizi bana verin) dedi. Bu sz Hz. mmn houna gitti ve elbiselerini ona verdi. Bir ahs, mm- Cafer hazretlerinden, Allah telnn kendisine ok mal verip, ok hac yapmas iin du buyurmasn istedi. Y Rabbi Buna elli hac yapacak kadar mal ver! diye du etti. O ahs elli hac yapt. Ellibirinci hac iin Chfe denilen yerde gusl edecekti. Sel geldi ve orada veft etti. Hakem bin Abbs- Kelb buyuruyor ki; Benim Zeyd isminde bir amcam var idi. O Cafer-i Sdk hazretlerine ok itirazda bulunurdu. Bir gn bir hurma mevzusu ald. O anda ok itirazda bulundu ve dedi ki; Cafer-i Sdk nerede, byle iler nerede?. Cafer-i Sdkn bu iden haberi oldu ve yle buyurdu: Y Zeyd-i Kelb, eer byle bir ey varsa, Allah tel sana, kelb byklnde bir hayvan musallat etsin ki o hayvan seni helk etsin. Birgn Zeyd bir yere giderken, yolda kpek byklnde bir arslan saldrd ve onu ldrp cierlerini skt. Bu olaydan sonra kimse Cafer-i Sdka itirazda bulunmad. mm- Cafer-i Sdk hazretleri, Ehl-i beytin en byklerindendir. Nurlu kalbine akp gelen ilmin ve feyzin okluu akl ve dil ile anlatlamaz. nce marifetleri bildiren szleri, nkte ve latifeleri ok mehrdur. Saylamayacak kadar hikmetli szleri vardr. Buyurdular ki: Be kimsenin sohbetinden, yan be kimse ile beraber bulunmaktan sakn: Birincisi, yalan syleyenden sakn. nk ona dima aldanrsn. nk sana iyilik yapaym derken, ktlk yapar. kincisi, cimriden sakn. ncs, ahmaktan yan akl az olandan sakn. nk en ok iine yaryaca zaman, seni brakr. Drdncs, kt kalbli kimseden sakn. nk ii bozulunca (dnce) seni harcar. Beincisi fsktan yan gnh ilemekten utanmayan kimseden sakn! nk, seni bir lokma ekmee satar. Bir mmin kardeine ait ho olmayan bir i duyarsan, birden yetmie kadar zr kapsn aratr. Bulamazsan belki benim anlamadm bir zr kaps vardr de ve kapa. Mslman kardeinizden mansn anlamadnz bir sz duyarsanz, iyiye yorunuz. Daha iyisi kabil olmayacak kadar iyiye yorumlaynz. Anlayamamaktan dolay kendinizi ayplayn. Bir hat ilediiniz zaman istifr edin, hatda srar helk olmaya sebeptir. Bir kimse geim darl ekiyorsa istifra devam etsin. Allah tel, dnyya emretti ki: Ey dny, bana hizmet edene, sen de hizmeti ol! Senin peinden koana da zahmet, sknt ver! Bu drt eyi, her erefli kimsenin yapmas gerekir. Yapmamas ona yakmaz: 1. Bulunduu meclise babas gelirse ayaa kalkmak, 2. Misafire hizmet etmek. 3. Yz tane hizmetisi olsa, muhta olmad zaman bineine yardm istemeden binmek. - 58 -

4. lim rendii hocasna hizmet etmek. Bir kimse, sevdii bir malnn elinde devaml kalmasn isterse, ona baktka, Mallah, la havle vel kuvvete ill billah (yan, Allahn diledii olur, kuvvet Onundur) desin! Mal ve evld ok olmasn isteyen, nebat (sebze) yemek ok yesin! Din limleri (Fakhler), sultanlarn, devlet adamlarnn kapsna gidip, onlara yaltaklanmadka Peygamberlerin vekilleridir. Namaz, her takva sahibi iin yaknlktr. Hac, her gszn cihddr. Bedenin zekt orutur. Amel (ibdet, hayrl i) yapmadan karlk bekleyen, yaysz ok atana benzer. Sadaka vererek rzknz oaltnz. Zekt vererek mallarnz koruyunuz, iktisat eden, tasarrufa riyet eden aldanmaz. Tedbirli, dzenli yaamak, geimin yarsdr, insanlarla iyi geinmek, akln yarsdr. Ana-babasn zen, onlara isyan etmi olur. Musibet zamannda dizini dven, sevabndan mahrum olur. Allah tel sabr, musbet miktarnca indirir. Takvadan (Allah teldan korkup harmlardan saknmaktan) daha stn azk yoktur. Susmaktan gzel ey yoktur. Bilgisizlikten zararl dman yoktur. Yalandan byk hastalk yoktur. yilik eyle tamam olur. 1. O iyilii yapmakta acele etmek. 2. Yapt iyilii gznde bytmemek, dima kk grmek. 3. yilii yaparken, gizlice yapmak. Gnhlara tvbe etmeyi geciktirmek, Allah telya kar marur olmak, kibirli olmaktr. Uzun emel sahibi olmak ve her eyi sonraya brakmak perianlk ve dncesizliktir. Allah telnn yaratt ilere karmak, felketine sebep olur. Mesel, Allah bana mal verseydi, hacca giderdim. Shhat verseydi ibdet ederdim... gibi szler sylemek, kiinin helakidir. Drt ey vardr ki, onlarn az da oktur 1- Ate, 2- Dmanlk, 3- Fakrlik, 4-Hastalk. Kz evltlar, ana-babas iin hayr ve hasenattrlar. Olanlar ise, nimettirler. Hasenat sahibi olanlar sevab kazanr. Nimetlerden ise hesaba ekilir, sul sorulur. Bir kimse, kusur, gnah iledii zaman utanmyorsa, yaland zaman pimanlk duyup kt ilerinden vazgemezse ve tehna bir yerde olduu zaman Allah teldan korkmazsa, onda hayr yoktur. ey vardr ki, mslmanlar ok azz, erefli eder: 1. Kendisine zulm edeni affetmek. 2. Kendisine bir ey vermeyene iyilikte bulunmak. 3. Kendisini aramayanlar, arayp hllerini sormak. Cafer-i Sdk hazretlerinin, olu Ms Kzm iin olan nashati pek mehrdur. Oluna buyurdu ki: Ey olum, kendi rzkna rz ol! Kendi rzkna rz olan, kimseye muhta olmaz. Gz bakasnn malnda olan, fakr olarak lr. Allah telnn taksim ettii rzka rz olmayan, Onu kaza ve kaderinde, dilediini yaratmakta thmet altnda tutmutur. Kendi kusurlarn kk gren, bakasnnkilerini bytm olur. Her zaman kendi kusurlarn byk gr. Bakasnn gizli bir eyini aa vurann, evindeki gizli eyler herkese bilinir. Kardei iin kuyu kazan, o kuyuya kendisi der. Ahmaklar arasnda bulunan horlanr, limler arasnda bulunan hrmet grr. - Ey olum, insanlara kzmaktan ok sakn, yoksa sna da kzarlar. Bo i ve sze karmaktan sakn, sonra aalanrsn. - Ey olum, lehinde veya aleyhinde de olsa, hakk, doruyu syle! Byle yaparsan herkes seninle istiare eder (danr, fikrini alr). - Ey olum, arkadalk yaptn, ziyretine gittiin kimse, iyi ahlk sahibi olsun, kt ahlk olanlarla arkadalk etme, onlarla grme! nk onlar, suyu olmayan l, dallar yeermiyen aa, ot bitmeyen topraktrlar. - Ey olum, Allah telnn kitabn okuyucu, iyilikleri emredici, ktl nehy edici, sana gelmeyene sen gidici, seninle konumayanla konuucu ol! steyene ver. Gybetten, kouculuktan sakn. n- 59 -

k sz tamak, insanlarn kalbinde dmanl arttrr. nsanlarn ayplarn grme, insanlarn ayplarn gren, onlarn hedefi olur. mm- Cafer-i Sdk hazretlerinin, rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Peygamber efendimiz (s.a.v.) buyurdu ki: Allah telnn nimetlerine kavuan, bu nimete hamd ve kr etsin! Rzk azalan kimse, ok tvbe istifr yapsn. Skntya den, bir musbete yakalanan kimse de, L havle vel kuvvete illa billh desin. Allah telnn hidyete kavuturduunu kimse saptramaz. Allah telnn hidyet vermediini, kimse hidyete erdiremez. Szlerin en iyisi, Allah telnn kitabdr. Yollarn en iyisi, Muhammed aleyhisselmn gsterdii yoldur. lerin en kts, bu yolda yaplan deiikliklerdir. Bidatlerin hepsi, dallettir, sapklktr. lim haznedir. Anahtar, sorup renmektir. lmi isteyiniz ki, Allah tel size merhamet etsin. lim renmekte drt kiiye sevab vardr. Talebeye, hocaya, dinleyenlere ve onlara icbet edenlere. Rivyet ettii hads-i kudsde: L ilhe illallah kalamdr. Bunu okuyan, kalaya girmi olur. Kalama giren de, azabmdan kurtulur buyuruldu. mm- Ahmed bin Hanbel hazretleri (Msnedinde) buyuruyor ki: Cebrilin (a.s.) Allah teldan naklen, Peygamber efendimize L ilhe illallah hsn, men kleh, dehale hsn ve men dehale hsn, emine min azb eklindeki duy her kim rivyet edenlerin isimleriyle, inanarak ihlsla bir deliye veya hastaya okursa if bulur.
1) Hilyet-l-evliy, cild-3, sh-192 2) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-166 3) Kms-ul-alm, cild-3, sh-820 4) Tabakt- bn-i Sad, cild-5, sh-187 5) Vefeyt-l-ayn, cild-1, sh-327 6) ezert-z-Zeheb, cild-1, sh-220 7) Mucem-l-mellifn, cild-3, sh-145 8) Sfat-s-safve, cild-2, sh-94 9) Mifth-us-se'de, cild-1, sh-15, 343, cild-2, sh 39, 202, 538, 549, cild-3, sh-94, 138, 140, 154, 300 10) El-Alm, cild-2, sh-126 11) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye, sh-994 12) Fideli Bilgiler, sh-42, 72, 156 13) Eshb- Kirm, sh-111, 114, 319 14) evhid-un-nbvve, cz 7, sh-11

DEHHK BN MZHM:
Tbin devrinin byklerinden ve mehr tefsr limlerinden. Belh ehrinden olup, Ebl-Ksm ve Eb Muhammed knyelerine sahiptir. Annesi onu karnnda iki yl tam olup, doduunda dileri vard. Glerdi, gld zaman dileri grnrd. Bunun iin Glen anlamnda Dehhk denildi. 105 (m. 723) senesinde Belhde veft etmitir. Dehhk bin Mzhim, Eshb- kirmdan Abdullah bn-i Abbs hazretlerinin sohbetiyle yetiti. Ondan tefsr, hads gibi bir ok ilimleri rendi. ok hads-i erf rivyet etti. Hads ilminde sika (gvenilir), sadk (hadste son derece sdk) bir rvidir. Eshb- kirmdan Abdullah bn-i mer, Abdullah bn-i Abbs, Eb Hureyre ve Enes bin Mlikden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de bn-i Cerr, bn-i Hatim, Cbeyr bin Sad, Hasan bin Yahy el-Basr, Hakim bin Deylem, Seleme bn-i Nebt bin erit, Eb s, Sleymn bin Keysn, Abdurrahman bin Avsece, Abdlazz bin Eb Revd, Eb Revk Atiyye bin Hris el-Hemedn, smil bin Eb Hlid, Ali bin Hakem el-Benn, Umaratbn Eb Hafsa, Kesir bin Seleme, Nehel bin Sad, Eb Cenb, Yahy bin Eb Hayye el-Kelb, Muktil bin Hayyn el-Nebt, Vsl evl Eb Uyeyne, Eb Muslih Nasr ve bir ok limler hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Dehhk (r.a.), Kfeden Horasan tarafna gitmi ve orada Kurn- kerm okutmutur. Kurn- kermi cretsiz retirdi. Mektebinde bin erkek ve yediyz kz ocuk bulunuyordu. Talebelerinin etrafnda binekle dolat bildirilmektedir. Birok talebe yetitirerek ve deerli limlerden rivyetlerde bulunarak, slm dnine hizmet eden Dehhk (r.a.), byk tefsr limidir. bn-i Ad de onun byk bir mfessir olduunu belirtmitir. Tefsr-i Kurn adnda bir eseri vardr. Abdullah bin Abbs ve Abdullah bin Mesddan renerek, tefsr ilminde hrete kavuanlardan birisi de Dehhk bin Mzhimdir. Mzzemmil sresi drdnc, Kurn ak ak, tane tane tertil ile oku! yet-i kermesini tefsr ederken, Dehhk bin Mezhim: Onu harf harf, ar ar krat et, her harfi kendisinden sonra gelen harften temyiz et! diye buyurdu. yetlerin manlarn iyice anlayabilmek iin tekrar tekrar okurdu. Nitekim bir gn Dehhk (r.a.): Onlarn stlerinde ateten tabakalar, altlarnda da ateten tabakalar var. - 60 -

te Allah byle (bir azaptan) kullarn korkutuyor. Ey kullarm! O hlde benden korkun! yetini seher vaktine kadar tekrar etmitir. Dehhk, Ysuf sresinin otuzaltnc: ... Bize bunun tbirini haber ver! nk biz seni muhsinlerden gryoruz yet-i cellesi hakknda diyordu ki: Ysuf aleyhisselmn ihsan; hapishanede, her hasta olana hizmet ve yardm etmesi, her muhta olann elinden tutmas idi. Kendisine bir dilenci geldii zaman kap kap dolar, onun ihtiycnn giderilmesine yardmc olurdu. Gzel szlerinden bazlar da yledir: Bir kimse araba devam ettii hlde lrse, kymet gn, sarho olarak har edilir. Allahn salt ve selm, rahmet ve mafirettir. Ben hret limlerine yetitim. Onlar birbirlerinden ancak takva ve vera renirlerdi. imdiki limler ise, kelm mcdelelerini renmekle megul oluyorlar. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Bu mmetin limleri iki ksmdr. Birincisi, Allah ona ilim verdi, o da karlnda para ve cret almadan insanlara retti ve okuttu. te buna gkteki kular, denizdeki balklar, karadaki hayvanlar ve kirmen ktibin melekleri du ederler. Kymet gnnde Peygamberlere arkada olacak, derecede yce ve efendi olduklar hlde Allahn huzuruna karlar. kincisi de, Allah telnn kendisine ihsan ettii ilim ile cimrilik edip, onu Allah telnn kullarna cret karl okutan limdir. te bu da, kymet gnnde azna ateten bir gem vurulmu olduu hlde getirilir ve dellk Bu adam falan olu falancadr. Allah telnn dnyda kendisine verdii ilmi bakalarndan kskand, ancak para ve cret karl okuttu diye arr ve insanlar hesaptan kurtuluncaya kadar azba duar olur. Dehhk bin Mzhim diyor ki: Ben btn bir geceyi sultn rz edecek ve fakat Allahn rzsna aykr dmeyecek bir szn ne olduu hakknda dnmekle geirdim. Fakat byle bir sz bulamadm. Dehhk bin Mzhim, Reslullahn (s.a.v.) yle buyurduunu rivyet etti: Hangi mslman olursa olsun, Allah iin niyet edip yola ktnda, lmnden nce hayvan onu ezerse, zehirli, bir mahlk onu srmas ile ldrrse veya buna benzer bir sebepten lrse, ehd olarak gider. Sonra hangi mslman hac niyeti ile yola ktnda, oraya yetimeden lrse, Allah tel Cenneti ona vcib klar. Dehhk bin Mzhim; lim, fdl, zhid ve ok edebli bir kimseydi bn-i Habb, Dehhk bin Mzhimi Erfulmuallimn ve fukahihim = (Hocalarn en ereflisi ve en fakhi) nvanyla taltif ederek, Onun, ilmi derecesinin yksekliini dile getirmitir.
1) Mzn-l-itidl, cild-1, sh-471 2) Tehzb-t-tehzb, cild-4, sh-453 3) El-Alm, cild-3, sh-215 4) Mifth-s-sede, cild-2, sh-14, 67, 68, 74, 75, cild-3, sh-217, 376, 590

DVD- T:
mm- Azam Eb Hanfe hazretlerinin ileri gelen talebelerinden. smi, Eb Sleymn Dvd bin Nsr-i Kfdir. Takva sahiplerinin byklerinden, kanat ehli olup, zhidlerin (dinin emirlerini yerine getirenlerin) en mehrlarndandr. Horasanldr. Habb-i Acemnin halifesi idi. Sultan Hrn Red ve dier makam sahiplerinin hediyyelerini kabul etmezdi. Haramlardan, phelilerden, mubahlarn fazlasndan saknan, pek ok ilimlere sahip bir ztdr. 165 (m. 781)de Baddta veft etti. mm- azamn yirmi sene derslerine devam etti. Fkh ilminde talebelerin iinde en nde gelenler arasna girdi. Dvd-i T hazretlerinin tvbe etmesine, arkc bir kadnn: Hangi gzel yzdr ki, toprak olmad, Hangi tatl gzdr ki, yere akmad. beytini iitmesi sebep olmutur. Bu beyti dndke uuru alt st oldu. Zamannn en byk limi mm- Azam Eb Hanfe hazretlerinin huzuruna geldi. mm- Azam bunun yznn renginin deitiini grnce sebebini sordu. Hz. Dvd-i T: Dnydan soudum. Bende meydana gelen bu hli, anlatamyacak hldeyim. Bu hlin ne olduunu okuduum kitaplarda bulamyorum. Ne yapmam tavsiye edersiniz? dedi. mmn gsterdii yolda, dnyya dknl tamamen terk edip, dinin emir ve yasaklarna uymada, harm ve phelilerden kamada rnek olacak ekilde ilerledi. Evine ekildi, insanlarn arasna karmad. bdetlerini hep evinde yapt. Aradan bir mddet getikten sonra, mm- Azam hazretleri evine gelip: Evde oturup, insanlar arasna karmamak uygun deildir. Talebe arkadalarnn arasna gir. Onlar iyi dinle, fakat hi konuma, meseleleri ok iyi ren buyurdu. Dvd-i T: Peki efendim diyerek mm- Muhammed, mm- Eb Yusuf, mm- Zfer gibi arkadalarnn arasnda bir sene daha derslerine devam etti. Baz meselelerde konumas ve meseleyi hl etmesi icb ediyor, - 61 -

kendini zor tutuyor, hocasnn emrini unutmayp sabrediyor, konumuyordu. Bir sene boyunca hep sabretti, hi konumayp, sabrla dinledi. Hz. Dvd-i T, bir sene dolunca Bir sene iinde gsterdiim sabr, daha nce yapm olduum otuz senelik ibdete bedel oldu dedi. Sonra Habb-i Acem hazretleriyle grt. Ondan feyz alarak kemle geldi, olgunlat. nzivaya (yalnzla) ekilerek insanlarn arasna karmadan yaamaya karar verdi. Halktan tamamiyle midini, alkasn kesti. Kendisinin kk bir arazisi vard. Hz. mer, ranllarla yaplan savalarda alnan arazilerden bir ksmn da onun dedesine vermiti. Bu arazinin te ikisini drtyz dirheme satarak, mrnn sonuna kadar bu parayla yaad. (Hatt kefenini de bu para ile ald). Araziyi satt sralarda Bizim yolumuz paray saklama yolu deildir. htiya sahiplerine datma yoludur diyen arkadalarna, Ben bu paray, dnylk kazanma skntlarna kar, bakalarna yk olmadan, lnceye kadar hret iin hazrlk yapaym diye saklyorum dedi. Evinde hi durmadan, biraz sonra lecekmi gibi ibdet ederdi. Bo eylerle megul olmazd. Lzumsuz bir tek kelime konumaz, ibretsiz bir yere bakmazd. Yemek yerken vakitten tasarruf olsun diye ekmei suyun iine dorar, orba gibi yapp yle yerdi. inemek, zaman uzatyor, bir lokmay inemek, elli yet-i kermeyi okumama engel oluyor, niin zaman zayi edeyim derdi. Eb Aya anlatt: Dvd-i Tnin evine ziyrete gittim. Elinde kuru bir ekmek vard ve alyordu. Y Dvd, sana ne oldu, niin alyorsun? diye sorduumda: Bu ekmei yemek istiyorum, fakat helldan mdr, deil midir bilemiyorum dedi. Bir arkada kendisini ziyrete geldi. Darda gnein altnda ii su dolu bir testi duruyordu. Testiyi niin glgeye koymuyorsunuz? diye sordu. Hz. Dvd da, Testiyi oraya koyduumda, oras glgeydi. Onu, gne styor diyen nefsimin arzusu iin, yerini deitirmek hususunda Allahtan utanyorum dedi. Cneyd-i Badd (r.a.) diyor ki: Hz. Dvd-i T, hacamat yaptrarak kan aldrmt. Hacamat yapana bir altn verdi. Ona dediler ki, Bir altn vermeniz ok deil mi? sraf etmi olmuyor musunuz? O da: Hacamatya yardm olsun diye verdim. Mrvveti olmayann ibdeti ve dni olmaz dedi. Hz. Dvd-i T, evinden sadece namaz vakitlerinde kar, cmide namazn klar klmaz hemen kalkar, aceleyle evine dnerdi. Birgn, onu cemaate hzla giderken grp, Niin acele ediyorsun? diye sordular. O da Askerler beni bekliyorlar dedi. Hangi askerler? diye sordular. O da Mezarlkda bulunan ller dedi. Cmiden knca, eve birinden kayormu gibi aceleyle gelirdi. nsanlar dnyya ok balanyor, onlarla grnce kalbime dny sevgisi geliyor der. nsanlarla bir araya gelmemeye alrd. Birgn, annesi Onun darda gnein altnda otururken iyice terlediini grnce Evldm, oru tutuyorsun, scan altnda niin oturuyorsun? Bu glgeye gelsen olmaz m? deyince, Anneciim, Allah telya sz verdim ki, nefsimin arzusu iin bir adm atmyacam. Hem, artk kendimde yrme gc bulamyorum dedi. Annesi de Niin? deyince, O da, nsanlardaki, uygunsuz hlleri grnce, Allah telya du ettim ki, bendeki yrme gcn alsn da, mecbur kalrsam bile insanlar arasna karmayaym. Bu suretle insanlar grmemi olurum. Rabbim dum kabul etti. Tam onalt senedir, bu hldeyim, sana bunu sorduun iin anlattm dedi. Evinin bir ok odalar vard. Odalardan biri harb olunca dier odaya geerdi. Evinizi tamir ettirseniz iyi olmaz m? diyenlere, Dnyy imr etmemek iin Allah telya sz verdim dedi. Evinizin tavan kmek zere yaptrmayacak msnz? diyenlere, Artk biz de hrete gmek zereyiz. Yirmi senedir, burada kalyorum, evin tavanna doru bakm deilim. Lzumsuz yere, ibretsiz bakmamaa Rabbime ahd ettim dedi. nsanlarn arasna, niin karmyorsun? dediler. Kiminle konuaym? Akll kimseler, benimle dn bir mevzuda konumuyorlar, emir ve yasaklardan anlatmyorlar; yaptm hat ve kusurlarm yzme kar sylemiyorlar, aksine hatlarm fazletmi gibi anlatyorlar. Byle insanlarn bana fayda yerine zarar oluyor, onlarla niin oturaym dedi. Kendisine, Niin evlenmiyorsun? diyenlere Sliha bir hanmla evlenince, onun dny ve hret btn ihtiyalarn grmeyi stlenmi olurum. ayet bunlar yapamazsam, onu aldatm olurum. Aldatmamak iin evlenmiyorum buyurdu. Birgn Hz. Dvd-i T, Cafer-i Sdka (r.a.) geldi ve Ey Peygamber efendimizin torunu! Kalbim ok karard. Bana nashat eder misiniz? dedi. Hz. Cafer-i Sdk, Ey Dvd, sen, zamanmzn zahidisin, benim nashatime ne ihtiycn var ki? dedi. Dvd-i T, Ey Reslullahn torunu! Peygamber efendimizin mbrek kann taman hasebiyle, senin btn insanlardan stnln vardr. Onun iin hepimize nashat etmen lzm deil midir? deyince, Cafer-i Sdk u cevb verdi, Ey Dvd, kymet gn dedem Reslullahn yakama yapp, (dn-i slma niin lykyla hizmet etmedin? slma hizmet, iyi, - 62 -

asil bir soya (nesebe) sahip olmakla olmaz. Bu i, Allah telnn emirlerini yapmak, yasaklarndan kanmakla olur) buyurmasndan korkuyorum dedi. Dvd-i T, bu szleri iitince alad ve dedi ki; Y Rabbi! Peygamberimizin mbrek kann tamak erefine kavuan bir zt, byle hayret iinde olursa, Dvd da kim oluyor ki, ibdetlerini ve yapt ileri beensin. Birgn Hz. Fudayl bin yd, Dvd-i Tnin (r.a.) rahatsz olduunu iitti ve ziyretine geldi. Fudayle buyurdu ki: Bizi seyrek ziyret ediniz. Bu kapy kapal tutunuz. nk, kalabalk olsun istemiyorum. Bir baka gn, Fudayl yine ziyrete geldiinde kapy amad. Fudayl darda ok alad. Hasan bin Reb, bn-i Mbreke: Dvd-i Tnin hli nedir ki, ismi dillerde dolar, her yerde an ve hretinden konuulur. Halbuki onun dengi pek ok kimseler var ki, dereceleri pek yksektir deyince, bn-i Mbrek de, Dvdun insanlar arasndaki yerinin byk olmasnn sebebi, kalbinin, Allah telnn muhabbetiyle dolu olmas, Allah telnn sevgisinden baka hibir sevginin kalbinde olmamasdr. Onun, uzleti (yalnzl) semesinin sebebi, Allah telnn marifetine kavumas iindir. Mehtapl bir gecede evinin damna kmt. Gkyzne bakarak, Allah telnn kudretini dnyor, tefekkr ediyordu. Bu hlde iken ii dolmu, alamaya balamt. O kadar alad ki, kendinden geip komusunun damna dt. Ev sahibi, yukarda hrsz vardr diye silhn alp dama kt. Hz. Dvd-i Tyi grnce; Seni buraya kim drd? diye sordu. O da, Kendimden gemiim, bizim damdan sizinkine dmm, farknda deilim dedi. Birgn mm- Azam hazretlerinin olu Hammd ile Eb Ysuf hazretleri, Dvd-i Tnin yanna geldi. O zaman, Dvd-i T ok fakr idi. Hz. Hammd Ona drtbin dirhem verip: Babam mm- Azamdan mirsdr. Kabul buyurunuz dedi. O da kabul edip geri verdi ve: zzet ve kanat ile yaamak istiyorum. Eer bir kimseden, bir ey kabul etseydim, senden kabul ederdim dedi. Kabul etmeyince, Hz. Eb Ysuf, usulca Hz. Hammda: Paralar nne sanz dedi. O da yere sat. Bunun zerine Hz. Dvd: Eer btn dny altn ve gm olup, nme atsanz, bana topraktan daha aa gelir dedi. Hz. Hammd ve Eb Ysuf bunu duyunca ok aladlar. Baz dostlar, Sana, ya ile pimi bir yemek getirsek yer misin? dediler. O da Evet, canm istiyor dedi. Piirip getirdiler. Yemei nne koyduklar an, uzun uzun dnd ve dedi ki; Filn kimsenin yetim ocuklar ne hldedir? Bu yemei alnz, onlara gtrnz. Onlar yesinler. nk onlar yerlerse, Allah telnn katnda hayrl bir i olur. Ama ben yersem, necaset olur ve sonu helada biter bni Semmk hazretleri, Dvd-i Tye gelip: Bana nashat et? dedi. O da: yle gayret et ki, Allah tel seni yasak ettii yerde grmesin, emr ettii yerden de ayrlm bulmasn. Allah teldan haya et ki, senin Ona yakn olduunu ve senin zerindeki kudretini gz nne getiresin. Orulu ol ki, iftarn lm olsun, insanlardan, aslandan kaar gibi ka, fakat cemaatleri terk etme ve snnetden ayrlma buyurdu. Birisi kendisinden nashat istedi. Dny iin, dnyda ne kadar kalacaksan, o kadar al, hret iin, hrette ne kadar kalacaksan o kadar al dedi. Akrabalarndan birisi: Akrabayz. Bana nashat verip vasiyet ediniz dedi. Dvd-i T hazretleri alamaya balad. Bir mddet sonra kendisinde konuacak hl buldu ve Gece ve gndz, yolculukta bir konak yeri gibidir. Dny ile hretin aras bu kadardr. Dnydan, hrete mutlaka gideceimize gre oraya hazrlanmak lzm. nk yolculuun bitmesi yakn, ecelin gelmesi de ondan daha aceledir. Ben bunlar sana sylyorum, fakat bu nasl hata, senden ok, benim ihtiycm vardr dedi. Nashat isteyen birisine lm olanlar seni bekliyor dedi. Hz. Dvd-i T, bir gn il iti. Dediler ki, Darya kp, gnein altnda bir miktar otur ki, ilcn faydas grlsn. O da Maher meydannda, Allah tel bana (Niin nefsinin hevesi iin bir ka adm yrdn?) diye sormasndan utanrm diye cevap verdi. Muhammed bin Sveyd-i T diyor ki: Dvd-i T, uzlete (yalnzla) ekilmeden nce, mm- Azam hazretlerinin derslerine sabah akam devam eder, derslerini hi karmazd. Uzlete ekildiinde, kalbi nurlar ile doldu. Kalbinde marifetullah hsl olunca, mm- Azam (r.a.) Dvd-i Tnin ziyretlerine gelmeye balad. mm- azam (r.a.) Dvd-i Tnin zaman zaman ziyretine gelir, ona iltifat ederdi. Bir kimse, Dvd-i Tnin (r.a.) yanna geldi. Onu seyretmeye balad. Bunun zerine O da: Bilmiyor musun, ok konumak kadar, ok bakmak da ho deildir? dedi. Kfede bir cenze vard. Dvd-i T hazretleri de oradayd. Kabristana mevtay defn ettikten sonra oradaki insanlar Dvd-i Tnin etrafna toplandlar. Bize biraz nashat eder misiniz? dediler. O da Kim ki, Allah telnn vad ettiinden korkarsa, arzularna abuk kavuur. Kimin arzular oksa, ona btn azaplar yakndr. Ey kardelerim, iyi biliniz ki, en byk sermye, Allah telnn rz olduu bir i ile megul olmaktr. Kabirdekiler, kymet kopunca kabir azb kalkaca iin, kymetin abuk gelmesini beklerler. Halbuki dnydakiler, kabirdekilerin pimanlklarn bilmedikleri iin hep gnah ilerler. Halbuki onlar da lnce, dn- 63 -

yda iken neden ok ibdet yapmadk, diyerek piman olurlar dedi. Birgn Dvd-i T pazara kt. Taze hurmalar grd. Almak istedi. Fakat yannda alacak paras yoktu. Hurma satcsna Bana, parasn yarn vermek zere bir dirhemlik hurma ver dedi. Hurmac da Veresiye hurma satmyorum cevbn verdi. Biraz sonra satc, bu kimsenin, Dvd-i T hazretleri olduunu rendi. ok zld. Hemen Dvd-i Tnin bulunduu yeri renip, yanna geldi. inde yz dirhem olan bir kese uzatarak Kusurumu balaynz. Biraz nce ben sizi tanyamadm. Bir dirhemlik hurma istediniz, vermemitim. imdi ise size, yz dirhem hediye ediyorum, ihtiycnza harcarsnz, ltfen kabul buyurunuz deyince, Hz. Dvd-i T; Benim bunlara ihtiycm yoktur. Nefsimin istekleri yerine gelecek mi diye tecrbe iin bunu yapmtm. Elhamdlillah, nefsimin istei yerine gelmedi ve bu dnyda bir dirhemlik bile itibarnn olmadn grd buyurdu. Dvd-i Tnin nceleri ok mal mlk vard. Bir yetim veya fakr grse, ihtiycn sorar, syleyince hepsini yerine getirirdi. Malnn ounu Allah yolunda harcad. Sonunda kendisi fakr kald. Krk sene, bayram gnleri hari oru tuttu, yaknlarndan hi kimsenin haberi olmad. Talebelik hayatnda da, sahurda yemeini az yer, sabah medreseye gider, akam yemei zamannda eve gelir iftar ederdi. Dvd-i T, dima hznl hlde bulunurdu. Geceleri Allah telya yalvarr, du eder, Y Rabbi! Sana olan korku ve muhabbetim bende en byk dert oldu. br dertleri dnecek zaman brakmad. Senin derdin uykumla arama girdi der, sabahlara kadar Kurn- kerm okur, namaz klar, istifr edip gnahlarna pimanln dile getirir, gzya dkerdi. Eb Hlid der ki, Bizim evlerimiz kar karya idi. Ben gecenin hangi saatinde uyansam, Dvd-i Tnin klar yanard. erden du ve alama sesleri gelirdi. O, geceleri hi yatmazd. Eb Yahy, bir gn Dvd-i Tnin evine gitmiti. Evinin baz yerleri yklmt. Yorgan dahi olmayp, kerpiten bir yast, bir testisi, bir de ekmek torbas vard. Evinin kaps da yoktu. Ziyretine gelenlerden bazlar: Evinize vahi hayvanlar girip, size bir zarar verebilir. Bir kap getirelim de takalm dediler. O da Siz beni, dny vahilerinden korumaya alyorsunuz. Peki kabrin ylan ve yanlarndan beni kim koruyacaktr? Kabirdekiler ise, dnydakilerden kat kat daha iddetlidirler buyurdu. Birgn, Sultan Hrun Red, Eb Ysufa: Beni, Dvdun yanna gtr, Onu ziyret edeceim. Nashat isteyip, dusn alacam dedi. Bunun iin kalkp, Dvdun evine gittiler, ieri girmek iin izin istediler. Fakat ieri girmeye izin alamadlar. Annesine rica ettiler. Annesi, oluna, Evldm, msaade et de ieri girsinler deyince, O da: Anneciim, dny ehli ile benim ne iim vardr? Onlar grnce, dnyy hatrlyor, hireti unutuyorum. Bunun iin beni mazur gr dedi. Annesi tekrar rica edince, krmad, Ey benim Allahm! (Annenin hakkn gzet, zr onun rzs benim rzmdr) buyurduun iin kapy ayorum dedi. Halife Hrn Red ile mm- Eb Ysuf ieri girdiler. Dvd-i T ile msfeha yaptlar. Onlarn hlini bir ir yle anlatr: Dvd uzunca tuttu, Hlifenin elini, yice tetkik etti, saa sola evirdi. Dedi; ne kadar zarif, ne kadar nzik bir el, Elbette yanmayacak, ellerden ise eer! Ey Halife! yaadn, hkmettin bunca zaman, Meyletme zulme sakn, kurtulu yok hesaptan! Dvdun bereketli, o gzel sohbetinde, Her ikisi eridi, gzyalar iinde. Ayrlrken Halife, bir kese altn verdi, ok zr dileyerek, kabuln diledi. Fakat Dvd almad, uzatlan keseyi, Nezketle reddetti, incitmedi kimseyi, Dedi; evimi sattm, paras yeter bana, Bu hell para iin, rica ettim Allaha, Dedim: Y Rab! bu para, erince nihayete mrm de sona ersin, gideyim kymete. Senden bunu isterim, hazretinden ricam bu, - 64 -

mmid ediyorum ama, dum kabul olur mu? Ayrld misafirler, aradan aylar geti, Eb Ysuf, beylerden, birine yle dedi; Dvd-i T bugn, eyledi Hakka vuslat, Gittiler grdler ki, lm idi. Hakikat. Dediler; nereden bildin, Dvdun veftn? Eb Ysuf dedi ki: Satt ev parasn, Gnlk sarfna bldm, dediim gn bitmiti, Bittii gn lmeyi, Haktan talep etmiti. lmnden bir gn nce, kendisini ziyret eden zt onu yle anlatmtr: Hz. Dvdun hastalandn duydum ve ziyretine gittim. Hava ok scakt. Evine geldim, yastk yapt bir kerpicin zerine ban koymu, hem ok zdrab ekiyor, hem de Kurn- kermden, Cehennem atei geen bir yet-i kermeyi okuyor, onu durmadan tekrar ediyordu. Ak havaya karaym ister misin? dedim. Cevaben: Hayatmda, nefsim, bana hibir isteini kabul ettirememitir. Nefs iin, byle bir ey istemekten Allah telya snnn. Ben lnce, u duvarn arkasna gmnz ki beni kimse grmesin. Salmda uzlette (yalnzlkta) idim, lnce de yle, kimsenin grmedii bir yerde yataym dedi. Benimle hellleti. Haber veriyor bize, validesi Dvdun, nce sabaha kadar, ibdet ile olum, Hkrarak alad, megul oldu duyla, Sonra sabaha kar, namaz kld huyla. Uzun mddet kalkmad, secdede iken ba, ylece orada kald, tam sabaha kar. Du ediyor sandm, vakit hayli gemiti, Bir de gidip baktm ki, ruhu teslim etmiti. Veft ettii gece semdan bir ses duyuldu, diyordu ki; Ey insanlar! Dvd, Allah telnn rahmetine kavumutur. Allah tel Ondan rz olmutur. Hz. Salt bin Hkim diyor ki; Dvd-i Tnin veft ettii gece, nr ve ok melekler grdm, (Cennet-i al, Dvdun gelii iin sslenip, hazrland. Dvd muradna erdi) diyorlard. Birisi, o gece rysnda Dvd-i Tyi grd. u anda zindandan kurtuldum diyordu. Sabah olunca ryy anlatmak iin evine geldiinde onu veft etmi olarak buldu. Veft haberi Baddta abuk duyuldu. Cenzesini tamakla ereflenmek iin binlerce insan topland. Kabrin banda bn-i Semmk hazretleri, Ey Dvd! Kendini, kabir zindanna konmadan nce dnyda hapsettin. Hesap gn gelmeden nce, sen kendini hesaba ektin. Bugn Allah telnn rahmetine ve Rdvnna kavuursun dedi. Hz. Dvd-i T buyurdu ki: Her nefs, dnydan susuz olarak gidecektir. Ancak Allah tely zikreden kullar bundan mstesnadr. Uzun emele dalan bir kul, zerindeki kul borlarn unutur ve tvbe etmeyi sonraya brakr. Siz byle yapmaynz. Her an kusur ve gnahlar oalan, kabahatlar yenilenen bir kul, nasl olur da zlmez. Dnyya dkn olan kimsenin, insanlardan ayr yaamasnn (uzlete ekilmesinin) bir faydas olmaz. Dost ve yolda Allah tel, nashat edeni Kurn- kerm olmayan kimse, phesiz yolu armtr. Onun uzleti uygun deildir. Benim uzlete (yalnzla) ekiliimin sebebi, byklere hrmetin kalktn grmem, arkadamn bana kzd zaman, beni ktlemek iin birok ayplarm sayp dktn mahede etmem olmutur. Dnyy sevenler, dnylklar iin hretlerini terk ediyorlar. Sen, Allah telnn emirlerini yapabilmek iin dnyy terk et. Nefsimin hi bir amelini gzel bilmedim ve karlnda sevab ummadm. Senin ayplarn aratran, kt insanlarla arkada olma. Hayatmda, gece ibdet edenlerden baka hi kimseye imrenmedim. Selmet istersen dnyya kymet verme, kermet istersen, sonsuz olan yce tut. - 65 -

Abdlmelik bin mer, Habb bin Eb mer, Muhammed bin Abdullah bin Eb Leyl gibi limlerden hads-i erf rivyet etti. smil bin Ali, Musb bin Mikdd, Eb Nim, El-Fadl bin Vek gibi ztlar Hz. Dvd-i Tden hads-i erf rivyet etmilerdir. Zhd ve takvada o kadar ileri gitmiti ki, zamann limleri: Eer btn insanlar Dvd-i T ile tartlsa, ibdete cmlesinden ar gelir buyurdular.
1) Miftah-s-sede, cild-2, sh-250 2) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye, sh-996 3) El-Alm, cild-2, sh-235 4) Vefeyt-l-ayn, cild-1, sh-177 5) Hilyet-l-evliy, cild-7, sh-535 6) Tabakt-l-kbr, cild-1, sh-76 7) Tezkiret-l-evliy, sh-141 8) Trhi Badd, cild-8, sh-347 9) Risle-i Kueyr, sh-74, 75, 76, 301, 329, 572, 579 10) Kef-ul-mahcb, sh-240 (Urdu tercmesi) 11) Cmi-ul-kermt-il-evliy, cild-2, sh-346 12) Eshb- Kirm, sh-323 13) Nefehat-l-ns, sh-94

DIRAR BN MRRE:
Hads limlerinden. Knyesi Eb Sinan e-Seybndir. 132 (m. 749) senesinde veft etti. Hads-i erf iitip, rivyet ettii ztlardan bir ksm u ztlardr: Eb Slih es-Semn, Sad bin Cbeyr, Kuza bin Yahy, Muharib bin Desr, Abdullah bin Hris Zbeyd, el-Kf, Abdullah bin Hzeyl, Eb Slih elHanef ve dierleri. Kendisinden ise, ube bin Haccc, ureyk, Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne, Abdlazz bin Mslim, Muhammed bin Fudayl ve dier bir ksm hads limi hads-i erf rivyet etmitir. Drr bin Mrrenin rivyet ettii hads-i erfler mm- Buhrnin Edeb-l-Mfred adl eserinde, Sahh-i Mslimde, Snen-i Tirmzde, Snen-i Nesde yer almtr. Yahy Kattan, Eb Hatim, Nes, Icl ve dier bir ok lim onun sika (gvenilir, salam) bir rv olduunu sylemilerdir. Drr bin Mrre, Abdullah bin Eb Huzeylden, o da Abdullah bin Amrdan yle rivyet etmitir: Reslullah (s.a.v.) drt eyden Allah telya snrd, faydasz ilimden, kabul olunmayan dudan, korkmayan kalbden, doymayan nefsten. Buyurdu ki: Hayrl kimse ailesine, oluk-ocuuna faydal olan kimsedir. Gybet etmek zina etmek gibi iddetli gnahtr. eytan yle demitir: Bir insanda eyden biri bulununca, ben ona hkim olur, istediimi yaparm. Birincisi, gnahlarn unuttuu zaman, ikincisi amelini ok grd zaman, ncs kendi grn beendii zaman.
1) Hilyet-l-evliy, cild-5, sh-91 2) El-Kif, cild-2, sh-37 3) Tehzb-t-tehzb, cild-4, sh-457

EB AMR BN AL:
Mehr yedi krat imamndan ncs, iareti Hadr. Tbinden olup, Basra dil mektebinin kurucusudur. Kurn- kerm ve Arab ilimlerde zamannn en limi idi. Dnyya hi kymet vermezdi. limler, rivyetlerinde sika (gvenilir) olduunu bildirmilerdir. Kermetleri oktur, ismi, Zebbn bin Ammr bin Abdullah bin Husayn bin Hris bin Clhem bin Huza bin Mazin bin Mlik bin Amr bin Temmdir. Knyesi, Eb Amr olup, lakab el-Aldr. Kendisine, Mazin kabilesinden olduu iin el-Mzin, ayn kabilenin Temim kolundan olduu iin el-Temm, Basrada yerletii iin de, el-Basr nisbeti verilmitir. Bunlarn iinden Eb Amr bin Al el-Temm el-Basr nmyla mehr olmutur. Eb Amr bin Al hazretlerinin, menkbelerinden de anlalaca gibi, Arapann dzgn bir lehe ile konuulduu, dil limlerinin aralarnda lisan rendikleri Temmoullarna mensbtu. Kaynaklarn ouna gre 70 (m. 689) senesinde Mekkede dodu. Basrada yaad. 154 (m. 770) senesinde ama giderken Kfede veft etti. Kabri orada olup, sevenleri feyz ve bereketinden istifde etmektedir. Eshb- kirm aleyhimrrdvn hazretlerinden bazlarndan ve Tbinin byklerinden ders almtr.

- 66 -

Yahy bin Yamer, Hasan bin Eb Hasan Basr, Sad bin Cbeyr, krime, Mchid (r.aleyh) ve daha birok byklerden Kurn- kerm krat eden Eb Amr hazretleri, yedi krat imm (Kurr-i Seba) iinde stad en ok olanyd. Enes bin Mlik (r.a.), Eb Slih Semn ve Atdan ve daha bakalarndan hads-i erf rivyet etti. Eb Amr bin Al hazretleri, nahv ilmini Hz. Ali, Eb Esved, Eb Esvedin olu ve talebesi Ata ve dier bir talebesi Yahy bin Yamer Udvan-i Tabi yoluyla okumu ve nahiv ilminin kurucular arasnda drdnc srada yer almtr. Eyym- Arab (eski Araplarla ilgili mhim gnler) gibi let ilimlerinde de zamannn nderi olan Eb Amr bin Al hazretlerinin yazdklar, evini tavanna kadar dolduruyordu. Bir ara kendisini ibdete vererek btn kitablarn datt. Ancak zihnindeki bilgiler kald. iir inadnda (iir ezberleme ve gzel okumada) da bata gelen Eb Amr bin Al Ramazan ay boyunca, azna hi iir almazd. Eb Amr bin Al krat, nahv ve edebiyat ilimlerinde birok limler yetitirdi. Onlarn birou zamanlarnn en ileri gelenleri idi. Abdullah bin Mbrek, Esm, Muab bin Mslim el-Nahv gibi limler kendisinden arz yoluyla krat aldlar. Eb Muhammed Yahy bin Yezd 202 (m. 816) vastasyle; Eb Amr Hafs bin mer el-Ezd ed-Dr 246 (m. 860) ve Eb uayb Slih bin Ziyd el-Ss 261 (m. 875) en mehr iki rvsidir. Eb Amr bin Al hazretlerinin krati btn blgelere yaylmt. imdi ise, Sudan dolaylarnda Kurn- kerm Onun kratiyle okunmaktadr. Bu krate gre baslm Kurn- kermler de vardr. Lgat ve nahv ilminde Halil bin Ahmed Basrada kendisine halef oldu. Sibeveyh de kendisinden Kurn- kermin harflerine dir rivyetde bulundu. iirde sz sahibi olmasna ramen Arab edebiyatna kendi eseri olarak bir beytini dahil etmilerdir. Savl, Ondan kendisine gelen kelime ve haberleri Ahbaru Eb Amr bin Al adnda bir kitapta toplamtr. Ahmed bin Hanbel hazretleri, Eb Amrn krati, bana ok ho gelmektedir. Bu krat, Kurey ve fashlerinin kratidir buyurmutur. Sfyn bin Uyeyne anlatr: Peygamber efendimizi (s.a.v.) ryda grdm. Y Reslallah! Kratte kime uyaym? diye arz ettim. Eb Amr bin AInn kratine uyman tavsiye ederim buyurdu. mm- Zeheb hazretleri Eb Amr bin Al iin; hads rivyeti azdr. Kratte ok doru ve hccettir buyurmaktadr. Yahy bin Muaz hads ilminde sika (gvenilir) olduunu sylemi, mehr ir Ferezdek, Onu iirleriyle methetmitir. Eb Amr bin Al, btn bu ilimlerin yannda, manev yksekliklere ve makamlara da sahipti. Sevdiklerinden Ebl-Vris anlatr: Eb Amr hazretleriyle hacca gidiyorduk. Birgn lde, susuz bir yerde konakladk. Hepimiz susuzluktan sknt ekiyorduk. Bir ara, Eb Amr yanmzdan ayrld. Bir mddet sonra aramaya ktm. Biraz yrynce, Eb Amrn ln ortasnda arl arl akan bir emeden abdest aldn grdm. Beni grnce Ey Ebl-Vris! Benim bu hlimi kimseye syleme buyurdu. Ben de salnda kimseye sylemedim. Esm hazretleri, Ben Eb Amra bin sul sordum, bin delille cevap verdi buyurdu. Esm, Onun zhid yaayyla ilgili hllerini Eb Amr, hergn iki fels (Dinarn binde veya yzde biri) para kazanrd. Bir felsiyle bir su kab alr, dier bir felsiyle de reyhan alrd. Su kabndan su ier, akam olunca da ihtiyc olana hediye ederdi. Reyhan da koklard eklinde anlatr. Eb Amr bin Al hazretleri buyurdu ki: lmin evvelinde susmak, sonra gzel sul sormak, sonra gzel anlatmak, sonra da rendiklerini ehli arasnda yaymak ne gzeldir. htiya sahibi olmak, onu ehlinden bakasndan istemekten daha hayrldr. Yal bir ztn gen bir ocuktan ilim tahsil etmesi doru mudur? diye sorulunca, Yal adamn cahillii bir aypsa, elbette genten okumas gzeldir buyurdu. Eb Amr bin Al hazretleri, mehr ir Cerrden naklettii iki beytte: Cenzeleri grdmz zaman, onlar bizi korkuturlar, fakat onu defn ettikten sonra yine oyun ve elenceye dalarz. Ayn bir srye hcum eden kurttan srnn rkmesi gibi, kurt bir koyun gtrd m dierleri otlamaya devam eder demektedir. mm- Eb Amr bin Al hazretlerinin mhrnde Dny bir kimsenin gznde byrse, onun her tarafn gurur kuatr melindeki beyit yazlyd. - 67 -

1) Vefeyt-l-a yn, cild-3, sh-466 2) ezert-z zeheb, cild-1, sh-237, 238 3) El-AIm, cild-3, sh-41 4) Fihrist, sh-42 5) Bugyet-l-vuat, sh-267

EB BEKR BN IYA:
Tbinden hads ve krat limi. Mehr olan, ismi ile knyesinin bir olduudur. Knyesi Eb Bekirdir. Vsl el-Ahdebin azatlsdr. 97 (m. 715) senesinde Sleymn bin Abdlmelik zamannda doup, 193 (m. 808)de Kfede veft etmitir. Eb Bekir bin Iya, mehr krat limi mm- smn rvilerinden ve hads ilmi limlerindendir. Babasndan, Eb shk es-Seb, Eb shk e-eybn, Humeydet-Tavl ve bakalarndan (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Sfyn- Sevr, bn-i Mbrek, Eb Dvd et-Taylis, bn-i Medn, Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Yahy Nibr ve baka limler (r.anhm) de Ondan rivyette bulunmulardr. Eb Bekir bin ya fkh ilmiyle de megul olup, bu sahada geni bilgiye sahiptir. O, slih, fazletli ve ok ibdet eden bir zt idi. Elli sene yumuak yatakta yatmamtr. Eb Bekir bin lya ok Kurn- kerm okurdu. Bir gn Ben, seksen seneden beri Kurn- kerm okumaktaym buyurmutur. Yine bir defasnda Hasta olduum zaman bile hi bir gece yoktur ki, ben o gecede Kurn- kerm okumam olaym. Kurn- kerm okumadm hibir gece gemedi demitir. Eb Bekir hazretlerinin olu yle anlatr: Babamn lmne yakn yannda bulunuyordum. Onun durumu bana tesr edip, alamtm. Aladm grnce, Niin alyorsun, evldm? Baban, bildiin gibi, hayat boyunca ktlklerden ve gnahlardan uzak kalmaya almtr dedi. Veftndan evvel yine yannda alyan olu brhme Yavrucuum. Bu kadar mrm hep Kurn- kerm okumakla geirdim. zlme, Allah tel benim iin, byle bir mr boa karmayacak, onun karln verecek demitir. Heysem bin Harice yle anlatr: Gece rymda Eb Bekir bin lya grdm. nnde bir hurma taba vard. Ona, Ey Eb Bekir! Beni davet etmiyor musun? Bilirsin ben hurmay severim dedim. Bana Ey Heysem! Bu Cennet ehlinin yiyeceidir. Dnydakiler ondan yiyemez deyince, Bu mertebeye nasl ulatn? dedim. O da Btn hayatm boyunca, bir gecemi olsun, Kurn- kerm okumadan geirmedim cevbn verdi. Bir bin Hris anlatr: Eb Bekir bin lyan yle dediini duydum: Ey samda ve solumda bulunan Kirmen ktibin melekleri, benim iin, Allah telya du ediniz. nk siz, Allah telya benden daha ok ve daha iyi itat ediyorsunuz, emirlerine uyuyorsunuz. Buyurdular ki: Varlklar drt ksmdr, birincisi mazr olanlar; bunlar hayvanlardr. Akllar olmad iin, emir ve yasaklarla mkellef deildirler. kincisi, imtihana tbi olanlar: Onlar, insanlardr. Bu dnyda yapaklarndan hrette hesap verecekler, amellerinin karln orada greceklerdir. ncs, hep ibdet ve tat (Allah telnn beendii iyi iler) zere olanlardr ki, bunlar meleklerdir. Onlar, hi gnah ilemezler. Devaml, Allah telya kulluk edip, noksansz devam ederler. Drdncs, blistir ki, Allah telnn lanetine urayp, helk olmutur. Eb Bekir bin lya hazretlerinin bildirdii hads-i erfler. Sahur yemeini yiyiniz, nk sahur yemeinde bereket vardr. Ramazan- erfin ilk gecesi olduunda, eytanlar balanr. Cehennem kaplar kapatlr. Cennet kaplar alr. Ondan hibir kap kapal kalmaz. Bir mnd (seslenici) Ey hayr ve iyilik isteyenler! Geliniz. Ey erri (ktl) isteyenler brakn artk o ktlkleri, Allah tel bir ok kullarn Cehennemden zd eder. Bu zd, her gece olur, der. Allah tel refktir. Yumuakl sever. Sertlik edenlere vermedii eyleri, baka hibir eye vermediini yumuak davranana ihsan eder. Fakrler, zenginlerden, dny seneleriyle beyz yl, hret gnyle yarm gn, nce Cennete girer. Reslullah (s.a.v.) Hz. Aliye Sen benim yanmda Hz. Musaya (a.s.) gre, Hrn gibisin buyurdu. Reslullah (s.a.v.) her Ramazan aynda, on gn itikf yaparlard. hrete terif buyurduklar sene yirmi gn itikf buyurdular. Kisr (ran hkmdar) gidince, ondan sonra Kisr gelmiyecek. Kayser (Bizans-Rum mparatoru) gidince, ondan sonra da Kayser gelmiyecektir. Nefsim kudretinde olan Allah telya yemin ederim ki, onlarn hazineleri Allah yolunda harcanacaktr. - 68 -

Kim, irk komadan lrse, Cennete girer. Reslullah (s.a.v.), arab iene ve arab datana lanet etti. Reslullah (s.a.v.) yataklarna yattklarnda sa avucunu, mbrek sa yanaklarnn altna koyar, Allahm! Beni kullarn dirilttiin gn, azabndan koru buyururlard. Pimanlk, tvbedir. Eb Bekir bin lya hazretlerinin szleri: Sktun en kk fidesi, sknt ve bellardan kurtulmasdr. yilik olarak, insana bu yeter. Fazla ve lzumsuz konumann en kk zarar, hrettir. Bel olarak, hret insana yeterlidir. Ben gen iken, bir adam bana, dnyya kle olmaktan kendini kurtar, hrete ynel! dedi. Allah yolunda ilk ok atan Sad bin Eb Vakkastr. Eb Bekir bin lya bir gn alayarak, u beyti syledi: Yam sekseni at, artk neyi arzu edeyim, neyi bekliyeyim. Seneler, peipeine gelip geti. Beni ypratt ve eskitti. Kemiklerimi inceltip, gzlerimi kltt. Zaiflikten eski bir elbise gibi oldum.
1) Vefeyt-l-ayn, cild-2, sh-353 2) Mzn-ul-itidl, cild-4, sh-499 3) Tehzb-t-tehzb, cild-8, sh-34 4) Hilyet-l-evliy, cild-8, sh-303 5) Trh-i Badd, cild-4, sh-499

EB BRDE BN EB MSEL-EAR:
Tbinden mehr hads ve fkh limi. smi, mir bin Abdullah bin Kays el-Eardir. Genlii srasnda kendisine Eb eyh bn-l-Gark tarafndan iki hrka giydirilmesi sebebiyle knyesine Eb Brde denildi ve bylece mehr oldu. Doum trihi bilinmemektedir. 103 (m. 721) senesinde veft etti. Babas Eshb- kirmdan Eb Ms el-Eardir. Hz. Aliden, Hz. ieden, babasndan, Abdullah bin Selmdan, Huzeyfet-l-Yemnden, Mugre bin ube, Muhammed bin Seleme, bn-i Amr, bn-i Amr bin s, Esved bin Yezd, Urve bin Zbeyrden (r.anhm) ve dierlerinden ilim renip hads-i erf rivyetinde bulunmutur. lim rendii kaynan salaml ve stnl, Onun ilimde iyi yetimesini salam ve bu vasfyla mehr olmutur. Eb Brdeden ilim alp, hads rivyetinde bulunan limlerin bazlar unlardr: Kendi oullar Sad bin Eb Brde ve Bill bin Eb Brde, torunu Yezd bin Abdullah, mm- ab, sm bin Kuheyb, brhm bin Abdurrahmn es-Seksekdir. Birok lim Eb Brdenin hads ilminde sika (gvenilir) ve salam bir lim olduunu bildirmilerdir. Eb Brde Kfede kadlk yapmtr. lm faaliyeti ve kadl srasnda stn meziyetleriyle ve hizmetleriyle tannmtr. Onun rivyet ettii hads-i erfler Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda yer almtr. Eb Brde yle anlatr: Babam beni ilim renmem iin Abdullah bin Selma gnderdi. Yanna varnca bana ho geldin dedikten sonra yle buyurdu: Bir kimse bor alp, demek zere getirdii zaman, borcunun yannda baka bir ey daha getirirse, bortan ayr ve fazla olan o eyi alma nk o faiz olur. Eb Ms el-Earden rivyet ettiine gre, Eb Ms Peygamber efendimize Y Reslallah! slma dhil olanlarn hangisi daha hayrldr? dedim. Reslullah (s.a.v.) Elinden ve dilinden mslmanlarn emin olduu kimsedir buyurdu. bn-i merden nakl ettii hads-i erfte Peygamber efendimiz buyuruyor ki Ey insanlar! Allaha tvbe edin! nk ben Ona gnde yz defa tvbe ederim. Babasndan naklettii hads-i erfte Peygamber efendimizin (s.a.v.) u duy okuduunu bildirmitir Allahm! Bana gnahm, iimdeki israfm ve benden daha iyi bildiin kusurlarm bala. Bunlarn hepsi bende vardr. Allahm! imdiden yaptm ve sonraya braktm, gizlediim veya aikr yaptm ve Senin benden daha iyi bildiin btn kusurlarm bana bala! leri alan ve geri brakan ancak sensin, Sen her eye kadirsin. Her kim bize kar silh tarsa, o bizden deildir.
1) Vefeyt-l-ayn, cild-3, sh-10 2) Tabakt- bn-i Sad, cild-6, sh-268 3) Tehzb-t-tehzb, cild-12, sh-18

- 69 -

4) El-Alm, cild-3, sh-253

EBU EYYB- SAHTYAN:

Tbinin byklerinden. Hads ve fkh limlerindendir. smi, Eyyb bin Eb Temime Keysandr. Knyesi Eb Bekir es-Sahtiyn, el-Basrdir. Tbinin en genlerinden olup, 66 veya 67 (m. 685) senesinde dodu. 131 (m. 748)de altm yanda iken tn hastalndan Basrada veft etti. limde mtehasss bir lim ve evliynn byklerinden olan Eb Eyyb-i Sahtiyan, Eshb- kirmdan Enes bin Mliki (r.a.) grp, ondan hads-i erf rivyet etti. Hads-i erf rivyet ettii dier limler; Amr bin Selme, Humeyd bin Hill, Eb Kalabe, Ksm bin Muhammed, Abdurrahmn bin Ksm, Nafi bni sm gibi ztlardr. Kendisinden ok sayda lim hads-i erf rivyet etmitir. Bunlardan bazlar; mm- Ame, Katde bin Dime, Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne, Mlik bin Enes, bn-i shk, Sad bin Eb Anbe, mehr iki Hammd ve bn-i Aliyye gibi ztlardr. Eb Eyyb-i Sahtiyan hads ilminde hfz idi. Yan yzbin hads-i erfi senetleri ile birlikte ezbere bilirdi. Rivyet ettii hads-i erflerden sekizyz kadar mehr alt hads kitab olan Ktb-i sittede yer almtr. O, ilimdeki stnl, tasavvufdaki yksek derecesi ve daha nice vasflaryla insanlarn sedete kavumasna hizmet etmitir. Hads-i erfle medh edilen Tbin arasnda O da Ehl-i snnet itikdn ve din bilgilerini Eshb- kirmdan nakletmitir. Bu bilgileri zamanlarndaki insanlara ve sonraki nesillere ulatrp, nice gnllerin mn nuruyla aydnlanmasna sebep olmutur. mm- Mlik Onun hakknda yle der: O, ilmiyle amel eden, Allah teldan korkan limlerdendir. be bin Haccc, O, limlerin efendisidir. bn-i Uyeyne, Onun gibisini grmedim der. Hammd bin Zeyd, Grdm kimselerden en fazletlisi ve Peygamberimizin (aleyhisselm) snnetine son derece tbi olan Odur demitir. Hasan- Basr, O, Basral genlerin efendisidir. Him bin Urve, Basrada onun bir benzerini daha grmedim szleriyle Onun bykln dile getirmilerdir. mm- Mlikin yle dedii nakledilmitir: Biz Eyyb-i Sahtiynnin yanna gidip Reslullahn (aleyhisselm) hads-i erflerini okuyunca yle alard ve ili gzyalar dkerdi ki, biz alamasna dayanamayp Ona acrdk. be bin Haccc, Sfyn- Sevr ve Hammd bin Zeyd, Onun fkh ilminde yksek derecede olduunu bildirerek, O, fakhlerin stn ve bizim fkh limimizdir demilerdir. Him bin Hassan, Onun krk defa hac yaptm bildirmitir. Sad bin mir Daba yle demitir: O, geceleri hi uyumayp, hep ibdet ve ilimle megul olurdu. Fakat bunu gizleyip kimseye bildirmezdi. Sabah olunca hi uyumad halde zerinde hi uykusuzluk hli grlmezdi. Komularnn hasede kaplmamas iin yeni elbise giymezdi. mm- Hammd, Onun gibi yz tebessml olan bir bakasna daha rastlamadm demitir. be bin Haccc, Eb Eyyb ile bir yerde bulumak zere karar verdiimizde her gidiimizde Onun benden nce geldiini grrdm demitir. mm- Azam buyurdu ki; Ben Medinede iken, slihlerden Eyyb Sahtiyan hazretleri gelip, Mescid-i erfe girdi. Yzn Kabr-i Nebevye dnd. Ziyret edip ayakta alad. Sonra geri ekildi. Mehr hads limlerinden Eb Kilbe veft ederken, btn kitaplarnn Ona verilmesini vasiyet etmitir. Hammd bin Zeyd anlatr: Bir Cuma gn kuluk vakti Meynn Eb Hamza yanma geldi ve yle dedi: Bu gece rymda Hz. Eb Bekiri ve Hz. meri grdm. Buraya terif etmenizin sebebi nedir? dedim. Haydi gel Eb Eyyb Sahtiynnin cenze namazn klacaz buyurdular. Sonra bana, Yoksa o veft m etti? Evet, dn gece veft etti dedim. Eb Reb, Eb Yamerden yle nakleder: Eb Eyyb-i Sahtiyn, bir Mekke yolculuu srasnda iken iinde bulunduu kafilenin yanlarndaki su bitmiti. Kafile scak ller zerinde susuzluktan aresiz kald. Bu skntlarn eb Eyyb Sahtiynye edeble arz ederek yardm istediler. Kfledekilerin byk bir sknt iinde kaldklarn grerek onlara, Size su bulacam, fakat bunu kimseye anlatmayacaksnz dedi. Kimseye anlatmayacaklarna dir sz vermeleri zerine, yere bir dire izip du etmeye balad. Oradan buz gibi berrak bir su fkrd. Kfiledekiler kana kana iip, hayvanlarn da suladlar. Sonra elini suyun kt yere srd. Su kesilip oras eskisi gibi kupkuru bir yer oldu. Rivyet ettii hads-i erflerin bazlar unlardr: Babas Eb Msel-Earnin bir rivyeti yle: ayet Allahtan bakasn dost edinseydim Eb Bekiri dost edinirdim. Biz Reslullah (s.a.v.) ile bir gezintide idik. Y Abdullah bin Kays, sana Cennet hazinelerinden bir hazineyi bildireyim mi? L havle vel kuvvete ill billah de buyurdu. - 70 -

phesiz ki Allah tel bu dni fcir kimseler ile de kuvvetlendirir. (Onlar dinine hizmet ettirir) nsanlara ilmiyle, nashatleri ve halleriyle son derece faydal olan Eb Eyyb-i Sahtiyan hazretlerinin gzel ve manl szlerinden bazlar unlardr: Ey kardeim! nsanlarn ilme ait syledii szlerden bir ksmn ezberleyerek bakalarna kar stnlk taslama. Bu riyakrlktr, gsteritir. O bilgiler aslnda senin deildir. Onlar ortaya koyan sen deilsin. mrlerini gaflet iinde geiren, kulluk vazifesini yapmayp, ibdetten mahrum kalan si insanlarn hllerine ok acrm. stnlk taslamak iin ykselmek, isteyenleri Allah tel alaltr. Tevazu gsterenleri ise ykseltir. Kii ancak u iki haslette stn olur; biri insanlardan birey beklememesi, dieri insanlardan gelen skntlara katlanmasdr. Namaz kasten terk eden dinden ayrlr. Slihlerin anld yerde bulunanlar, onlarn himayesinde olurlar. Sdk kimse kalbindeki iyilii, haliyle ve hareketleriyle de gsteren kimsedir. Byle olmazsa kii iinin doruluu ile kalr. Bana Ehl-i snnet itikdnda olan bir mminin lm haberi gelince, sanki bedenimden bir uzvum kopmu gibi olur. Selm bin Eb Hamze anlatr: Eb Eyybun sohbetinde idik, yle buyurdu: Zhd ksmdr. Allah telya en sevimli geleni, en stn ve Allah indinde sevab bakmndan en by, her eyden yz evirip, Allah telya ibdet etmek, al-verite harmdan saknmaktr. Sonra bize dnp, Ey limler, Allah telya en sevimli gelen zhd ise, hell ve mubah olan eylerde de haddi amamaktr. Birisi Ona, Bana bir nashatte bulun dedi. Diline sahip ol, az konumaya dikkat et buyurdu.
1) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-998 2) Hilyet-l-evliy, cild-3, sh-3 3) Cmiu kermt-il evliy, cild-1, sh-364 4) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-130 5) Tabakt- bn-i Sad, cild-7, sh-246 6) El-Menhel-l-azb-l-mevrd, cild-1, sh-257 7) Tehzb-t-tehzb, cild-1, sh-397 8) ezert-z-zeheb, cild-1, sh-181 9) Tehzb-l-esm vel-luga, cild-1, sh-131 10) El-Alm, cild-2, sh-38

EBU HANFE, (Bkz. mm- Azam) EB HM SOF:

Alim vel bir zt. smi, doum yeri, trihi bilinmemektedir. Eb Him Sofi knyesiyle mehrdur. Eb Him 115 (m. 733)de veft etti. Byk slm limlerinden Sfyn- Sevrnin (r.a.) hocasdr. Sfyn- Sevr, 161 (m. 778) senesinde veft etti. Asl Kfeli olup, amda kalrd. Eb Him Sofi (r.a.) Remledeki hnekhda otururdu. lk defa Remlede yaplan hnekhn inaas yle kssa edilir: Bir vali ava kmt. Eb Himin, bir kimse ile buluup, birbirlerinin ellerinden tutarak, tam bir sevgi ile grtklerini ve hemen orada yanlarnda yiyecek olarak ne varsa beraberce yiyip gzelce ayrldklarn grd. Vli, byle samimi ve dosta grmelerini ok beendi. Eb Haimden arkadann kim olduunu sordu. Bilmiyorum, cevbn ald. Memleketini sorunca, yine bilmiyorum, cevbn ald. Hayret edip, o tatl, samimi grmelerinin sebebini sorunca; bu bizim meslek ve yolumuzdur, byle emir olunmuuz cevbn ald. Bir toplanma yerlerinin olup, olmadn sorduysa da, olmad cevbn ald. Vali, size bir bina yaptraym, orada toplanrsnz, dedi. am Remlesinde bir hnekh yaptrd. Gnl ve muhabbet sahiplerine yaplan binann birincisi bu hnekh olup, ilk zt da Eb Him Sofdir. Byk slm limleri, Eb Him Sofiyi ok vp, onu hep hrmetle yd ederlerdi. Sfyn- Sevr (r.a.) Onun hakknda yle buyurdu; Eb Him olmasayd, ben ince bilgileri bilmezdim. Marisr mr- Dmak Onu anlatr. Eb Him Sofiye lm hastalnda, kendini nasl buluyorsun? dedim. Muhab- 71 -

bet ve ak, beldan oktur, yan geri bel byktr, fakat muhabbet yannda kk kalr. Eb Him Sofi: Y Rabbi! Faydas olmayan ilimden sana snrm derdi. Manev ilimlerde mtehasss idi. Buyurdular ki: ne ile da devirmek, kalbden kibri skp atmaktan kolaydr. Kiinin nefsini gzel edeb ile muhafaza etmesi, ehlini terbiye etmesindendir. Allah tel, kullarnn sadece kendi rzsn isteyip, onunla honud olmalar, dnydan yz evirmeleri iin, dnyy keder ve znt yeri yapt.
1) Hilyet-l-evliy, cild-10, sh-225 2) Nefeht-l-ns, sh-86 3) Kymet ve hret, sh-110 4) Er-Riyd-d-tasavvufiyye, sh-3

EB SHK EL-FEZAR:
slm limlerinin byklerinden. Ad brhm bin Muhammed el-Hris bin Esma bn-i Hrice elFezr el-Kfdir. Knyesi, Eb shkdr. Kfede dodu. ama geldi ve orada hads ilmini rendi. mm- Evznin zamannda bulunan ve ondan ilim tahsil eden ztlardandr. mm- Evznin sohbetlerine devam etti. Tbinden Humeyd et-Tavl, Eb Tvle, Eb shk es-Seb, mm- Ame, Ms bin Ukbe, Yahy bin Sad el-Ensr, mm- Mlik, ube bin Haccc, Sfyn- Sevr ve daha birok ztlarla grp, onlardan ilim rendi ve hads-i erf rivyet etti. Muviye bin Amr, el-Ezd, Zekeriyya bin Adiy, Eb sme, Muhammed bin Selm el-Biykend, bn-i Mbrek, Muhammed bin Kesir el-Mass, elMseyyeb, hocalarndan mm- Evz ve baka ztlar kendisinden rivyetlerde bulunmulardr. Hads ve fkh ilminde imam, sika (gvenilir) slih bir zt olup, her hli snnete uygundu. Peygamber efendimizin (s.a.v.) snnetine ball o derece fazla idi ki, bulunduu memleketin snrlar dhiline bir bidat sahibi girse, derhal dar karttrrd. Beyrut ve civarnda bulundu. nsanlara edebi ve Peygamber efendimizin (s.a.v.) snnetini retti. Sonra Badda gitti. Halife Hrn Red kendisine ok iltifat ve ikrmlarda bulundu. Orada bir mddet kaldktan sonra, Mopsueste ehrine yakn bir yere yerleti ve orada veft etti. Veftnda mslmanlar yle zldler ki o zamanda, baka hibir eye bu kadar zlmemilerdi. Veft trihini Eb Dvd 185, mm- Buhr 186 ve bn-i Sad 188 olarak rivyet etmilerdir. Siyer ve Megazi ilmine ait, Kitb-us-siyer, fil-ahbr vel-ehds adl iki cildlik bir eseri mevcuttur. mm- fi (r.a.) bu eseri ok beendiinden ayn uslle kendisi de bir eser yazmtr. Eb shk el-Fezrden sonra gelen pek ok lim, Onun ilminin ve fazletinin okluunu bildirip, medh etmilerdir. Sad-i Cevher, Eb smeye sordu: Fudayl bin yd m yoksa Eb shk Fezr mi daha yksektir? Eb sme cevbnda buyurdu ki; Fudayl bin ydn kendisine faydas oktur. Ama, Eb shk insanlara ok faydaldr. nk ok kimselerin kurtulmasna sebep olmutur. Hz. Eb shk el-Fezr, dny malna mevkine ehemmiyet vermeyip, saraylar, cariyeleri terk etti. Tenh yerlerde sde olarak yaamay tercih etti. Eb shk, Ehl-i snnet bilgilerini yayarak, hakk mslmanlara yardm ederdi. Doru yoldan kaym olan bidat sahiplerine, nakle dayanan vesikalarla cevap vererek sustururdu. Fudayl bin yd hazretleri buyuruyor ki; Rymda Peygamber efendimizi grdm. Oturuyorlard. Yanlarnda, oturulacak bo bir yer vard. O yere oturmak zere yaklatm. Bana buyurdu ki, Bu bo yer Eb shk Fezr iindir. Hrn Red bir gn, Eb shk el-Fezrye; Ey eyh!. Sen bana en yakn olanlardansn deyince, buyurdu ki: Sana ok yakn olmak, acaba kymette, Allah telnn huzurunda bana bir fayda salyacak m? lmi o kadar yksekdi ki, kendi hocalarndan, mm- Evz (r.a.) Ondan hads-i erf rivyet etti. mm- Evz hazretleri bir gn bir hads-i erf okudu. Bu hads-i erfi kimden dinlediniz? diye soranlara: Dorularn dorusu olan Eb shk el-Fezrden dinledim buyurdu. Yine bir gn, mm- Evz hazretleri, mm- Fezr hazretlerine mektb yazmak istedi. Ktibini ard. Mektuba nce onun ismini yaz, nk O, benden daha hayrldr buyurdu. Abdurrahmn bin Mehd buyurdu ki, mm- Evz ve mm- Fezr hads ilminde birer imamdrlar. Onlarn rivyet ettikleri hadslerin shhatine, hi dnmeden, rahatlkla emin olabilirsiniz. slm leminde, namaz vakitlerini anlamaya yarayan usturlab letini ilk yapan ve kullanan zt, Eb shk el-Fezr hazretleridir. - 72 -

mm- Fezrden gelen bir rivyete gre, mm- Hasen bin Aliye (r.a.) soruldu ki Sen Reslullahn (s.a.v.) zamannda bulundun. Bize, ondan duyduun bir eyi syle de bereketlenelim. Hz. Hasen buyurdu ki: Reslullahdan iittim buyurdu ki: Seni pheye dren her eyi terk et. nk er phelidir. Hayr ise rahatlktr, sedettir ve Ondan be vakit namaz ve her namazdan sonra okuduum u duy rendim. Y Rabbi! Hidayete erdirdiklerinle beraber beni de hidyete erdir. Afiyet verdiklerinle beraber bana da afiyet ver. Yzlerini hayra evirdiin kimselerle beraber benim de yzm hayra evir, ihsan edip, bana verdiin her eyi mbrek eyle. Takdir ettiin erlerden beni muhafaza eyle. Sen her eye hkmedersin. Lkin sana hibir ey hkmedemez. Sana hamd ederim, tazm ederim Allahm. mm Sleym dedi ki; Y Reslallah! Ben de, sizinle beraber gazaya kmak istiyorum. Peygamber efendimiz (s.a.v.) buyurdu ki; Y mm Sleym, Allah tel kadnlara, cihda gitmei emretmedi. Bunun zerine o kadncaz, Yarallar tedavi ederim. Su tayp Eshb- kirma datrm dedi. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.) Peki yleyse aynen dediin gibi yap buyurdu. Eb shk el-Fezrnin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Kymet gn insanlarn en erlileri, iki yzllk yapanlar olacaktr. Sizden biriniz, uzun bir yolculuktan dndkten sonra, vakit gece yarsn gemise evine gitmesin. Sabah olunca gitsin. Her biriniz, ana rahminde, krk gn meni olarak kalr. Sonra Allah tel onu kan phts haline getirir ve krk gn de ylece kalr. Sonra bu kan phts bir lokma et ekline gelir ve krk gn ylece kalr. Sonra Allah tel bir melek gnderir ve o melee u drt kelimeyi yazmas emredildi ki, o drt kelime o kimsenin ameli, rzk, eceli ve Cennetlik veya Cehennemlik olduudur. Bundan sonra Allah tel ona ruh verir (Cenin canlanr)... Hafaza melekleri, insann iledii her eyi tesbit eder, yazarlar. Bir muharebe esnasnda, kargaalkta mrik ocuklarndan bazlar telef olmutu. Bu durum Peygamber efendimize ulanca, ocuklar ldrmeyin! diye defa tekrarladlar. Bir kimse, Y Reslallah! Onlar, mriklerin ocuklar deiller mi? Peygamber efendimiz buyurdu ki; Sizin en iyileriniz dahi mriklerin ocuklar deiller mi idi? Her ocuk slm ftrat zerine doar. Sonra onu analar, babalar, yahdi ve hristiyan yapar. inde oru tutulacak ve slih ameller ilenecek gnler ierisinde, Allah tel katnda, Zilhiccenin ilk on gnndekilerden daha sevgilisi yoktur buyurduunda orada bulunanlar, Y Reslallah, Allah tel yolunda cihad da m ondan sevgili deildir? diye sordular. Cevbnda; Allah tel yolundaki cihad da ondan sevgili deildir. Ancak, mal ve can ile beraber cihad iin kp da, geriye hibir ey brakmakszn, bu uurda mal ve cann fed eden kimse mstesnadr ve Allah tel katnda daha sevgilidir buyurdular. Eb shk el-Fezr (r.a.) buyurdu ki; Baz kimseler, insanlar tarafndan medh olunmay seviyorlar. Halbuki, Allah telnn rzs yannda, insanlarn vmelerinin, sinek kanad kadar kymeti yoktur. Bir nimete kavuan kimse (Elhamdlillahi l klli hl) dusn okursa, o nimete kretmi olur. Bir musbetle karlanca bu duy okursa, o musbete sabretmi olur.
1) Hilyet-l-evliy, cild-8, sh-253 2) El-Alm, cild-1, sh-59 3) Tehzb-t-tehzb, cild-1, sh-153 4) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-283 5) ezert-z-zeheb, cild-1, sh-307

EB SHK ES-SEB:
Tbinin byklerinden. smi, Amr bin Abdullah, knyesi, Eb shktr. Sebi, Kfede bir mahallenin ismidir. Eb shk, o mahalleden olduu iin bu isim verilmitir. 33 (m. 653) senesinde Hz. Osmann hilfeti zamannda doup, 127 (m. 744) ylnda veft etti. Kfelidir. Zamannda Kfenin en byk limi idi. Hz. Alinin (r.a.) zamanna yetiti. Onu hutbe okurken grd ve dinledi. Arkasnda Cuma namaz kld. Grdnde Hz. Alinin sa ve sakal beyazd. Yetmi veya seksen Sahbeden (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Sahbe-i kirmn ba'zsndan sadece O, hads rivyet etmitir. Onun dnda Tbinden hi kimse, onlardan hads-i erf rivyet etmemitir. Bu Sahblerden bazlar unlardr: Abede bin Hazen, Nasr bin Hazen, Matr bin Akmis, Kudeyr ed-Dabb (r.anhm). Rivyetlerinin en ounu Bera bin zib, Zeyd bin Erkm, Numan bin Ber, Hrise bin Vehb, Abdullah bin Yezd el-Hatam ve bazlarndan rivyet etmitir. Drtyz civarnda limden ders almtr. Ali - 73 -

bin Eb Tlib, Mugre bin be, Sleymn bin Sad, Zeyd bin Erkm, Ber bin Azib, Cbir bin Semre, Herise bin Vehb el-Huz, Adiy bin Htem, Hrise bin Eb Drar ve baka Eshb- kirmdan (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Olu Ynus bin Eb shk, torunu sril bin Ynus, dier torunu Ysuf bin shk, Katde, Sleymn Teym, me, smil bin Eb Hlid ve daha baka limler de ondan hads-i erf bildirmitir. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. ok hads-i erf rivyet etmitir. Eb shk hazretleri, Eb Abdurrahmn Selemi ve Esved bin Yezdin huzurunda Kurn- kerm okudu. Kurn- kermi her gnde hatmederdi. Geceleri ok ibdet ederdi. Gndzleri de oru tutard. ok slih bir zt idi. Bir defasnda Artk ok yalandm. Vcdum zayflad. Sadece her aydan gn, ayrca Pazartesi ve Perembe gnleri ve bir de harm aylarda (Zil-kade Zil-hicce, Muharrem, Recep) oru tutabiliyorum demitir. htiyarlnda gzlerini kaybetti. Eb Bekir bin Aya yle anlatr: Dahhk bin Kays, Eb shk esSebnin veft ettii gn Kfeye gelmiti. Cenzeyi ok kalabalk grnce, Eb shk (r.aleyh) iin, O sizin aranzda, Allah telnn yakn ve slih kullarndan idi demitir. Onun hakknda yine: Kim Eb shk ve babas Abdullah (r.anhma) ile oturup, kalkarsa, Hz. Ali ile oturmu gibi olur denilmitir. Eb shk hazretlerinin rivyet ettii baz hads-i erfler: Cehennem ehlinden azb en hafif olan, iki ayann ukurunda iki veya bir ate olup, bu ate yznden beyni kaynyan kimsedir. Abdullah bin Yezdden bildirmitir Bararak ve sesli olmakszn lye alamaya izin verildi. Amr bin Hris el-Huzden rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) veft ettii zaman, dinar, dirhem, davar, deve, vasiyet edilecek bir mal olmad iin, hibir eyi vasiyette bulunmamtr. Ondan sonra, sadece, beyaz katr, silh ve sadaka olarak brakt bir arazi kald. Habe bin Cendeden (r.a.) rivyet etti: Peygamber efendimiz (s.a.v.) Hz. Aliye Sen benim yanmda, Musaya gre, Hrnun mevkindesin (durumundasn). Ancak benden sonra Peygamber yoktur. Gelmiyecektir. Enes bin Mlikden rivyet etti: Kimin yannda ismim sylenirse, bana solut okusun. nk bana salat okuyana Allah tel on solut (rahmet) eder. Amr bin Meymndan yle rivyet etti: Peygamber efendimiz (s.a.v.) du ve istifr yapaklarnda, er kerre yapmaktan holanrlard. Eb Ahvesden rivyet etti: Beni ryada gren, gerekten beni grmtr. nk, eytan benim suretime giremez. akik bin Selemeden rivyet etti. Peygamberimize (s.a.v.) bir kadn geldi. Yannda iki ocuk vard. Peygamber efendimizden bir ey istedi. Reslullah efendimiz (s.a.v.) ona hurma verdi. Kadn ocuklarna birer tane verdi. ocuklar, bunlar yiyip, bitirince annelerine baktlar. Kadn kalan bir hurmay da ikiye blp yarsn birine, yarsn dierine verdi. Bu manzaray gren Peygamber efendimiz (s.a.v.): Allah tel, ocuklarna merhameti sebebiyle, o kadna merhamet etsin buyurdular. krimeden rivyet etti. Eb Bekir (r.a.) Reslullaha (s.a.v.) Y Reslallah! Sizi ihtiyarlam gryorum deyince, Peygamber efendimiz (s.a.v.): Evet, beni; Hd, Vka, Mrselt, Amme ve ze-ems Kvvirat (et-Tekvr) sreleri ihtiyarlatt buyurdular. Ber bin Azbden rivyet etti: Peygamber efendimiz (s.a.v.) yumuak bir elbise giymilerdi. Eshb- kirm, bu elbisenin yumuakln ok beenmilerdi. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.) Bu elbisenin yumuakl ok mu hounuza gitti? Fakat Sad bin Muazn Cennetteki mendilleri, bundan daha iyi ve daha yumuaktr buyurdular.
1) El-Alm, cild-5, sh-81 2) Tehzb-t-tehzb, cild-8, sh-63 3) Vefeyt-l-ayn, cild-3, sh-459 4) Tabakt- bn-i Sad, cild-6, sh-313 5) Hilyet-l-evliy, cild-4, sh-338 6) Mzn-l-tidl, cild-3, sh-270

EB SME:
Byk fkh limlerinden. smi, Nuh bin Eb Meryemdir. Knyesi, Eb smedir. Kurey kabilesinin zdl klesi idi. Fkh ilmini mm- azam Eb Hanfe ve bn-i Eb Leyldan ald. Hads ilmini, Haccc bin Erttdan ve onun zamanndaki limlerden rendi. Megzyi (trihi bilgileri) bn-i shktan ve tefsr - 74 -

ilmini el-Kelb ile Muktilden ald. Bu ilimleri kendinde toplad iin veya mm- azam Eb Hanfenin fkhn Mervde ilk cem etmi (toplam) olduu iin Nuh el-Cm ismi ile mehr oldu. Hz. Eb Hanfe hayatta iken Eb Cafer Mansr zamannda Mervde kadlk yapt. Kendisinin ilim rettii drt meclisi vard. Birinde Hanef mezhebinin kavillerini (rivyetler) nakleder, birinde hads ve asar rivyet ederdi. Birisinde nahiv ilmi ile, dierinde de iir tedris ve mzkeresi ile megul olurdu. Eb isme; babasndan, Zhr, Sbit el-Benn, Yahy bin Sad el-Ensr; bn-i Creyc, bn-i Eb Leyl, mm- azam Eb Hanfe, bn-i shk, el-Ame ve baka ztlardan hads-i erfler rivyet etti. Kendisinden de, Ali bin el-Hseyn bin Vkd, Zeyd bin el-Habbb, Hibbn bin Ms, Nuaym bin Hammd, Sveyd bin Nasr, ube bn-i Mbrek ve dier ztlar rivyette bulundular. 173 (m. 789)da veft etti. Kurn- kerm srelerinin fazletleri hakknda baz hadsler vaaz ettii sylenmi ise de bu doru deildir. Bu husustaki nakiller de hads usl, hads ricali ve mevzuat kitaplarndaki Hkimin, Eb Ammr Hseyn-i Mervezden yapt rivyete dayanmaktadr. Bu kitaplar yazanlar, bu haberi birbirlerinden aynen alp nakletmilerdir. Bu haberin mehr olmas da, en son olarak Eb Ammrn rivyet ettiinin gsterilmesidir. nk O, Buhr, Mslim, Nese, Eb Dvdun kendisinden rivyetlerde bulunduu yksek bir zttr. Byle itimd ve itibar kazanm bir ztn ismi, Eb smeye dman olanlar tarafndan maksadl olarak kartrlmtr. Hkimin bu haberinden mechl bir ifde ile Eb smeye soruldu deniliyor. Kimin sorduu bilinmiyor. Bu ifde, haberin en ak zayf tarafdr. kinci olarak Eb smenin dorudan krimeden rivyet ettii gsteriliyor. Bu iki ztn veft trihleri arasnda uzun bir zaman fark vardr. Zira krimenin veft 107 (m. 725), Eb smenin ki ise 173 (m. 789) dur. Birbirinden hads almalar ihtimli yoktur. Eb Yal el-Halilnin rdndaki haberde ise Eb isme ile krime arasnda mechl birisi vardr. Bu da bylece zayf rivyet olmaktadr. bn-i Hibbn, rivyetinde Kurn- kermin srelerinin fazletleri hakkndaki hadsi, Meyserenin uydurduunu ve bizzat sylediini, itiraf ettiini bildirmitir. Eb smeyi muhalif frkalardan sevmeyen, dman olanlar ok olduu iin onu hads limleri karsnda zayf rv hkmne drmek gayesi ile bunu uydurmulardr. mm- azam Eb Hanfeden ilim renen bir ztn byle bir sz sylemesi mmkin deildir. Kendisi hads uydurmak bir tarafa, bilakis sikadr (gvenilir bir rvdir). nk Eb Dvd ve Tirmz Snen kitaplarnda, bn-i Cerr tefsrinde onun rivyetlerini ve bn-i Mce ise, tefsr kitabnda Eb smenin kavlini (szn) delil olarak almlardr. Hatt ube, bir hads hakknda yapt isbat iin onun rivyetini delil olarak gstermitir. ube ise rvlerin sika (gvenilir) olmasna ok dikkat eden bir zttr.
1) El-Fevid-l-behiyye, sh-221 2) Tehzb-t-tehzb, cild-10, sh-486 3) Mzn-l-itidl cild-4, sh-275 4) El-Alm, cild-8, sh-51

EB KILBE (Bkz. Abdullah bin Zeyd) EBL-BEHTER VEHB BN VEHB:

Tebe-i tbinden mehr fkh ve hads limi. Arab ailelerinin eceresini karmada ve onlarn nemli trih gnleri hakknda derin bilgi sahibi idi. Arab edebiyat ve dili ile urat. iirler yazd. Asl ismi, Vehb bin Vehb bin Kesr bin Abdullah bin Zema olup, knyesi Ebl-Behterdir. El-Kurey, el-Meden nisbetleri verilen Ebl-Behteri, el-Kad lakab ile mehr oldu. Babas Vehb, Kurey kabilesinden Fihiroullarndandr. Annesi ise, Hz. Alinin kardei Aklin kznn kz Abdete binti Ali bin Yezddir. Ebl-Behter, Medende dodu. Orada ilim tahsil etti. Annesi dul kalnca, mm- Cafer-i Sdkla (r.a.) evlendi. Bu vesleyle, ondan daha ok istifde etmek imkn buldu. Daha sonra ama gitti. Halife Hrn Redin hilfeti esnasnda Badda gitti. Halife, onu mkfatlandrp, Baddn batsndaki Asker-il-Mehd blgesine kad tayin etti. Bir mddet sonra Bekr bin Abdullahn yerine Medne-i mnevvere kads ve muhfz olarak gnderildi. Daha sonra Medineden (Badda) alnd. Veftna kadar orada kald. Kd-l-kudt (kadlar kads) mm- Eb Ysuf hazretlerinin 182 (m. 798) ylnda veftndan sonra yerine Kd-l-kudt tayin edildi. 200 (m. 815) senesinde Baddta veft etti. Cafer-i Sdk hazretleri ve Him bin Urve gibi Tbinin byk ve mehrlarndan ilim tahsil etti. Onlardan hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de Sad bin Mseyyeb ve Reca bin Sehl gibi limler hads-i erf rivyet ettiler. - 75 -

Bir irin Fhiroullarnn bize brakt miras diye tavsif ettii Ebl Behter, ok cmertti. htiyc olann hacetini geri evirdii hi grlmemiti. Birisi benden birey istese de onun hacetini (ihtiycn) yerine getirip sevab kazanaym derdi. Kendisine hacet gelmedii zaman rahatsz olurdu. Dedelerine iirler yazld gibi ona da yazlm, irleri fazlasyla memnun etmiti. stedii gibi ok veremedii zaman iir sahibinden zr dilerdi. Kendisine ihsanda bulunulduunda, zr dileyerek hemen sahibine geri gnderirdi. nk o, ihtiycnn karlanmasn yalnz Allah teldan beklerdi. Kendisi hakknda Eb Sad el-Ukayl, Ebl-Behter, insanlarn en zariflerinden ve airlerindendir demektedir. Ebl Behternin ilme dknl hakknda u sz nakledilir. Her zaman benden daha bilgili olan kiilerin bulunduu bir topluluk iinde olmay, byle olmayan bir toplulukta olmamaya tercih ederim. nk ilmi az olanlar benden istifde etse de, ben onlardan istifde edemem. Rivyet ettii hads-i erflerden ikisi aadadr. mm- Cafer-i Sdkdan (r.a.) iittim. O da babalarndan rivyet etti. Reslullah (s.a.v.), ey gze kuvvet verir, yeillie, akarsuya ve gzel yze bakmak buyurdu. Rivyet ettii dier bir hads-i erf de udur: Kim amel etmek zere krk hads-i erf ezberlerse, Allah tel o kimseyi lim ve fakhlerden klar. Ebl-Behternin kaleme ald ok deerli eserleri vardr. Kaynaklarda isimleri zikredilen eserleri unlardr: 1. Kitb- sfat-n-Neb (s.a.v.) 2. Fedil-il-Ensr. 3. Fedil-il-Kebr, fazletlere ait btn rivyetleri toplayan bir kitapdr. 4. Tasmm ve cedsin, 5. Nesebi veled-i smil, 6. Kitb- el-Rivyet
1) Mirt-l-cinn, cild-1, sh-463 2) ezert-z-zeheb, cild-1, sh-360 3) Mzn-ul-itidl cild-4, sh-353 4) El-Alm, cild-1, sh-126 5) Tabakt- bn-i Sad, cild-7, sh-332 6) Vefeyt-l-ayn cild-6, sh-37 7) Esm-ul-mellifn cild-2, sh-501

EB MUVYE EYBAN BN ABDURRAHMAN:

Tebe-i tbinin mehrlarndan. Hads, nahiv ve krat limi. Nahiv ilminde Kfe dil mektebinin ilk temsilcilerindendir. Knyesi, Eb Muviye olan eybn bin Abdurrahmn (r.a.), Ezdoullarnn Nahv koluna mensb olduu iin en-Nahv, Basrada doduu iin el-Basr, Arab edebiyata dersi verdii iin el-Meddib, Temim kabilesi azatllarndan olduu iin de et-Temim nisbet edildi. Daha ok Eb Muviye knyesi ile anld. Doum trihi bilinmeyen Eb Muviye (r.a.) Basrada dodu. Daha sonra Kfeye geldi. Burada bir sre ilim tahsil etti. Sonra ilim retmekle urap Badda gitti. Baddta Himlerden Sleymn bin Dvd ve kardeine edebiyat dersleri verdi. Abbas halifesi el-Mehd zamannda 164 (m. 780) senesinde Baddta veft etti. Abdlmelik bin Umeyr, Katde, Firs bin Yahy, Yahy bin Eb Kesir, Semmk bin Harb, Sleymn bin Mihrn el-Ame, Ea bin Eb el-a, Hasan el-Basr, Abdullah bin el-Muhtar, Ziyad bin Alka, Osman bin Abdullah bin Mevhb, Mansr bin Mutemir, Hill el-Vezzn ve daha birok limden, ilim tahsil edip, hads-i erf rivyet etti. Nahiv ilminde Kfe dil mektebinin ilk kurucularndan olan Eb Muviye eybn bin Abdurrahmndan (r.a.); bn-i Kudme, mm- azam Eb Hanfe, Eb Dvd el-Taylis, Eb Ahmed el-Zbeyr, Muviye bin Him, ebbe, Hseyin bin Muhammed, Hasan bin Ms, Abdurrahmn bin Mehd, Ynus bin Muhammed, Eb Nadr, Yahy bin Eb Bkeyr, Veld bin Mslim, dem bin Eb ys, Eb Nuaym, Abdullah bin Ms, Ali bin Cad (r.aleyhim) ve daha birok lim kendisinden ilim tahsil edip, hads-i erf rivyet etti. - 76 -

Zamannda ve daha sonra yetien mehr muhaddisler, kendisini sika (gvenilir), sdk (doru szl), sabit (salam) kabul etmiler, ayn hads-i erfi rivyet edenler arasnda onu tercih etmilerdir. Ahmed bin Hanbel (r.a.), eybn bin Abdurrahmn, Yahy bin Eb Kesirden rivyet ettii hads-i erflerde, Evzden daha sabit (salam)dr buyurdu. Eb Dvd et-Taylisi, eybn bin Abdurrahmn, bana Katdeden rivyet ettii hads-i erflerde, Mamerden daha sevimlidir derken, Muhammed bin Yakb, dedesinden naklen O, krat ve Kurn- kerm ilmine sahip ve bununla mehrdur demektedir. Eb Bekir el-Esrem et-T, Ahmed bin Hanbele Him el-Destuvn ve eybn bin Abdurrahmn iin ne dersiniz diye sorunca, O da Evet, Him daha stn. Zr Him hads hfz, eybn ise kitap sahibidir. eybn, limlerden hads rivyet etti, hads-i sahihtir buyurdu. Bu limlerden baka, Nes, Tirmiz, bn-i ahin, el-Icl ve bn-i Sad gibi limler, onun hadste sika olduunu sylemilerdir. Osman Drim, Yahy bin Munden Sleymn bin Mihran el-Ameden rivyet ettii hads-i erflerde, eybn bin Abdurrahmn nasldr? diye sordu. O da, Her eyde sika (gvenilir)dr buyurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Ber bin Arib (r.a.) tarikiyle rivyet ettii hads-i erfte Peygamber efendimiz (s.a.v.) Selm yaynz, selmet bulursunuz. Bo ey ktdr buyurdu. Cbirden (r.a.) rivyet edilen hads-i erfte Peygamber efendimiz (s.a.v.) Allah teldan iyilik umarak can veriniz buyurdu. Huzeyfeden (r.a.) gelen hads-i erfte, Reslullah (s.a.v.) Bir adamn fitnesi ailesiyle malnda, kendinde, ocuklarnda ve komusundadr. Ona oru, namaz, sadaka, Emr-i bil-marf ve Nehy-i anil-mnker (iyilii emir ve ktlkten nehyetmek) keffret olur. buyurdu. Eb Hureyreden (r.a.) gelen hads-i erfte Peygamberimiz (s.a.v.): Siz mmkn olduu kadar doru hareket etmeye yaklanz. Doruya yapp, doru hareket ediniz. unu iyi biliniz ki, sizden hibir kimse kendi ameli ile kurtulamayacaktr buyurdu. Eb Hreyreden (r.a.) rivyet edilen hads-i kudsde Allah tel, Ben slih kullarm iin hret nimeti olarak hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir beer kalbinden gemeyen bir takm nimetler hazrladm buyurdu. Eb Sadden rivyet edilen hads-i erfte, Reslullah (s.a.v.): Kymet gnnde lm gzel bir ko suretinde getirilir. Cennetle Cehennem arasnda durdurulur. Sonra: Ey Cennetlikler, bunu tanyor musunuz? denilir. Cennetlikler balarn kaldrarak o koa bakarlar. Evet, bu lmdr derler. Sonra, Ey Cehennem ahalisi, siz bunu tanyor musunuz diye sorulur. Onlar da balarn kaldrarak bakarlar. Evet, onu tanyoruz derler. Sonra, emredilir ko suretindeki lm derhal boazlanr. Mteakiben Ey Cennetlikler, artk size lm yoktur. Cennette ebedsiniz ve ey Cehennem halk, size de lm yok Cehennemde ebed kalacaksnz denilir buyurdu. Sonra da, Sen, onlar ilh emrin yerini bulduu vakit ile, hasret ve pimanlk gn ile korkut, onlar hl gaflet iindedirler. Onlar hl mn etmiyorlar. phe yok ki arza ve onun zerindekilere biz vris olacaz! Onlar nihayet bize dndrleceklerdir melindeki yet-i kermeyi okudular ve okurken de elleriyle dnyy iaret ettiler. Enes bin Mlikden (r.a.) rivyet edilen hads-i erfte Reslullah (s.a.v.): Kul, kabrine konulup da arkadalar geri dnp giderken onlarn ayak seslerini muhakkak iitir. Mnker ve Nehir gelerek ly oturturlar. Ona Muhammed (s.a.v.) hakknda ne dersin? diye sorarlar, l eer mmin ise, ehdet ederim ki, O Allahn kulu ve Resldr der. Bunun zerine kendisine Cehennemdeki yerine bak! Allah onun yerine sana Cennette bir yer verdi denilir Mteakiben, Bunlarn ikisini birden grr buyurdular. Bu hads-i erfi rivyet edenlerden Katde (r.a.) O mminin kabri yetmi zira, geniler ve buras yeilliklerle doldurulup tanzim edilerek, insanlarn yeniden diriltilecekleri gne kadar zmrt bir mesire hlinde bekletilir diye anlatld.
1) Trh-i Badd, cild-9, sh-271 2) nbh-ur-ruvt, cild-2, sh-72 3) ezert-z-zeheb, cild-1, sh-259 4) Tabakt-l-kbr cild-6, sh-377 5) Nzhet-l-Elibb, cild-2, sh-72

- 77 -

6) Tehzb-t-tehzb, cild-4, sh-373 7) El-Alm, cild-3, sh-170 8) Mu'cem-l-mellifn, cild-4, sh-310

EB RECA EL-UTARD:
Uzun mr sahibi, ilimde deryalam, Allah telnn emirlerine itat eden Tbinin byklerinden. smi, Eb Rec el-Utrid mrn bin Milhn el-Basrdir. Mekkenin fethinde mn etti. Fakat Peygamber efendimizi (s.a.v.) gremedi. Sonra Basraya gitti. Hz. mer, Hz. Ali, mrn bin Husayn Eb Ms, bn-i Abbs ve mm-l-Mminin Hz. Aieden hads-i erf rivyet etmitir. Eyyb-i Sahtiyan, bn-i Avn, Cerr bin Hzim, Avf-l-Arb, mrn-l-Kasir, Mehd bin Meymn, Eb'l-Eheb, Hammd bin Nech, Selm bin Zerr, Sad bin Eb Reba, Hasan bin Zekvn, Ebl Hris el-Kirmn ve bir ok hads limi de Eb Rec hazretlerinden hads-i erf rivyet etmilerdir. Eshb- kirmdan Eb Musadan (r.a.) Kurn- kerm rendi ve bunu bn-i Abbsa (r.a.) okuyup, onun da tasvibini ald. Ebl-Eheb el-Utrid ve bakalarna retti. Eb Zra ve bn-i Muin onun sika (gvenilir, salam) olduunu sylemilerdir, bn-i Sad da onun sika olduunu sylemi ve Kurn- kermi rivyet hususunda ilim sahibi olduunu beyan etmitir. Krk yl mslmanlara imamlk yapt. Yzotuzbe yldan fazla yaam olup, sonra mer bin Abdlazz (r.a.) zamannda, 117 (m. 735)de veft etti. Baz rivyetlerde 110 veya 109da veft ettii de bildirilmitir. bn-i Srinin yanna gelen biri Size birey sormaya geldim dedi. bn-i Srn, Buyur sor dedi. O zt Peygamber efendimize (s.a.v.) bat eden cinnlerden acaba bugn sa kalan var mdr? dedi. bn-i Srn, Dorusu bana byle bireyden sul edileceini zannetmiyordum. Bu hususda Eb Rec elUtridnin malmt vardr dedi. Kesir bin Abdurrahmn anlatr: Biz Eb Rec el-Utridye geldik ve Peygamberimize (s.a.v.) bat eden cinlerden hi kalan var m? biliyor musun diye sorduk. Buyurdu ki: Bundan size haber vereyim. Bir kke gittik ve kapsn hafife aldm. Kap ald zaman birden ne grelim; bir ylan debelendi, kvrld ve ld, ben de onu defn ettim, bir yere gmdm. O zaman, Esselm aleykm diye pek ok kiinin oraya gelip selm verdiini iittim. Fakat kimseyi grmyordum, kimsiniz? diye sordum. Bizler cinleriz. Allah sana iyilikler versin. Senin bizim yanmzda byk yerin, mevkiin var. diye cevap verdiler. O neden oldu? diye sordum. Senin defn ettiin ylan Peygamberimize (s.a.v.) bat eden cinlerin sonuncusu idi. dediler. Ben o zaman yzotuzbe yandaydm. Buyurdular ki: Reslullaha (s.a.v.), Peygamber olduu bildirildii zaman bizim yuvarlak tatan bir putumuz vard. Biz onu yanmzda tardk. Devenin srtna ykler, gittiimiz yere gtrrdk. Bir yerde durduk ve onu kumdan bir tepe yapp stne koyduk. Su almak iin bir pnara gittiimiz zaman putun dp kumlarn iine gmldn grdm. Onu kaldrdm ve Bir ilh ki kendini; dp kumlara gmlmekten men edemezse o ilh olamaz, rab olamaz, bir kei bile kuyruu ile vurup onun hayatna son vermee kfidir dedim. Bu hdise benim ilk mslman olacam zaman oldu. Mslman oldum. Daha sonra Medne-i mnevvereye gittim. Fakat Peygamberimiz (s.a.v.) veft etmiti. Chiliyye devrindeki insanlarn hllerini yle haber vermitir: Biz chiliyye zamannda kumdan bir tepe yapar, zerine bir ukur aar, ierisine st dker ve ona tapardk. Daha sonra da o tepenin etrafn tavaf eder dnerdik. Bizler o zaman Allah telnn harm kld eylere tazm eder, hrmet ederdik. Hatt o zaman o kum ynna; buyur, emret, ey kendinden baka rab olmayan mlkn sahibi, rabbimiz derdik. Ben Peygamberimiz (s.a.v.) zamanna yetitim. (Fakat onu gremedim.) O zaman kk idim. Arab kavminden daha sapk bir kavim de grmedim. Beyaz koyunlar getirir sonra da onlara taparlard. ldkten sonra gvenebileceim, benim arkamdan gelecek, yzm topraklara srerek Rabbim iin kldm be vakit namazdan baka, beni kurtaracak hi bir eyim yoktur. Eb Rec ok ibdet eden bir ztt. Ebl-Eheb demitir ki, Eb Rec, Ramazan aynn her on gnnde namaz kldrarak, Kurn- kermi hatim ederdi. Eb Rec hazretlerine Peygamberin (s.a.v.) Eshbndan grtklerinin iinde, mnafk olmaktan korkan bir kimse grdn m? diye soruldu. Cevbnda Ben onlardan grtklerimin hepsinin Allah telnn akyla yanan ve tamamen Ona tutulmu bir kalb sahibi olduklarn grdm buyurdu. nsanlara Allah telnn emirlerini bildiren ve yapacaklar ileri anlatan kimselerle karlatm. Bunlar, Allah telnn emirlerini insanlara sevdirmiyor, nefret ettiriyor; mjdelemiyor korkutuyorlar. Byle yapmaynz! Gcnzn yettii kadar ibdetlere sarlnz. Kalann braknz. nk insanlarn kendileri ve aileleri zerinde haklar vardr (o ileri yapmaldrlar). Hrszlk yapan bir kimsenin mslmanlndan sordular, cevbnda: slmiyet nerede. slm, duvar arkasnda terk edilmi buyurdu. - 78 -

Eb Rec bn-i Abbsdan nakille bildirdii hads-i kudsde Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurdu: Muhakkak ki sizin rabbiniz rahmdir. Kim bir iyilik yapmaya niyet eder de onu yapmazsa, ona bir hasene, iyilik yapm sevab yazar. Eer onu yaparsa; onun gibi ondan yediyze kadar veya ok daha fazla hasene, iyilik yapm sevab yazar. Eer bir kimse de bir ktlk yapmaya niyet eder ve onu yapmazsa; ona da Allah tel bir iyilik yapm sevab verir. Eer onu ilerse, ona bir ktlk (gnh) yazar veya iyiliklerinden birini siler. mrn bin Husayndan rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurdu: Cennet ehlini grdm, ekserisi fakrlerdi. Yine mrn bin Husayn ve bn-i Abbs (r.anhma)dan rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurdular Cenneti grdm ki, Cennet ehlinin ekserisi fakrlerdi. Cehennem ehlinin ekserisi ise kadnlard.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-304 2) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-140 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-66 4) Mifth--sede cild-2, sh-13, 44, cild-3, sh-139

EB SELEME BN ADDURRAHMN:
Tbinin byklerinden. Ad, Eb Seleme bin Abdurrahmn bin Avfdr. Reslullah efendimiz tarafndan, daha dnyda iken Cennetle mjdelenen ve kendilerine Aere-i mbeere ad verilen, on Sahbden biri olan Abdurrahmn bin Avfn oludur. Asl ad, Abdullah veya smildir. Eb Seleme knyesi olmakla beraber, asl ad olduu da rivyet edilmitir. 22 (m. 644) ylnda Medinede dodu ve 94 (m. 713)de 72 yanda, iken orada veft etti. 102 (m. 720) ylnda veft ettii de bildirilmitir. Eb Seleme, Medinede yetien ve kendilerine fukah-i seba ad verilen yedi byk limden biridir. Medne-i mnevverenin bu yedi byk limi, Sad bin Mseyyeb, Ksm bin Muhammed bin Eb Bekr-i Sddk, Urve-tebni-Zbeyr, Hrice-tebni-Zeyd, Eb Seleme-tebni-Abdurrahmn bin Avf, Ubeydullah bn-i Utbe ve Eb Eyyb Sleymndr (r.anhm). Bu byk limler, mslmanlarn dindeki meselelerini zer, onlara ilim retir ve sullerine, dindeki hkmlerini bildirerek fetva verirlerdi. Eb Seleme, Eshb- kirmdan bir ounu grm, onlarn sohbetlerinde ve ilim meclislerinde bulunarak yetimi, onlardan ve Tbinin byklerinden ilim alp hads-i erf rivyet etmitir. O, babas Abdurrahmn bin Avf, Hz. Osman, Eb Katde, Hz. ie, Eb Hureyre, Hassan bin Sbit ve daha pekok Sahbden ve Tbinden de, Ata bin Yesr, Cafer bin Amr bin meyye, Abdullah bin brhm ve daha pek oundan hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Kendisinden de, olu mer, kardeinin ocuklarndan Sad bin brhm bin Abdurrahmn ve Abdlmecd bin Sheyl bin Abdurrahmn, Urve bin Zbeyr ve daha birok hads limi rivyette bulundular. Rivyet ettii hads-i erfler, Ktb-i sittenin drt Sneninde yer almaktadr. Hads ilminde byk bir lim olup, ok hads-i erf rivyet etmitir. bn-i Sad, onun Medneli hads limlerinin ikinci tabakasndan olduunu bildirmekte ve sika (gvenilir, salam) bir rv olduunu ve ayrca ok rivyette bulunduunu haber vermektedir. Mlik bin Enes diyor ki: Bizim yanmzda ilim ehli olan limlerden biri de, Eb Seleme idi. mm- Zhr de dedi ki: Kureyten drt kimseyi, ilmin kayna olarak buldum. Bunlar, Urve bin Zbeyr, Sad bin Mseyyeb, Eb Seleme ve Ubeydullah bin Abdullahdr. Eb Seleme, byk bir fkh limi idi. Baz fkh meselelerindeki ictihdlar, Abdullah bn-i Abbsn ictihdlar ile ayrlyordu. bn-i Abbs, kendisiyle ilmi mnazaralarda bulunur ve baz meselelerde ona mracaat ederdi. mm- Eb Zra diyor ki: O, rivyetinde sika ve ilimde nderdi. bn-i Hibbn da: O, Kureyin byk limlerindendi dedi. Sad bin s Medineye vali olunca, Onu kad olarak tayin etmek istedi. Fakat kabul etmedi. mm- ab yle anlatyor: Ben, Eb Berde ile bir yerde bulunuyordum. Yanmza Eb Seleme geldi. Ona: Senin memleketindeki en byk lim kimdir? diye sorunca, O da: Aranzda olan kimsedir diye cevap verdi. Yan, kendisinin olduunu iaret etti. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Reslullahn hanm Hz. ie yle anlatyor: Reslullah bana: Ey ie! Cebril aleyhisselm sana selm ediyor dedi. Ben de: Aleyhisselm ve rahmetullhi, y Reslallah! Benim grmediim eyleri gryorsun dedim. Eshb- kirmdan bir takm kimseler toplandlar ve Cuma gnnde dunn kabul edildii saati mzkere ettiler. Sonra daldlar. Amma bu saatin Cuma gnnn son saati olduunda ihtilf etmediler. Allaha ve hret gnne inanan bir kadna, yannda mahrem bir erkek olmakszn bir gn bir gecelik mesafeye kadar sefer etmek hell olmaz. - 79 -

Ry hakknda u hads-i erfi rivyet etti: Slih ry Allahtan, kt ry ise eytandandr, imdi, her kim bir ry grr de onun bir eyinden holanmazsa sol tarafna tkrsn ve eytandan Allaha snsn! Bu ry ona zarar vermez. Onu kimseye sylemesin. ayet iyi grrse sevinsin, sevdii kimselerden baka kimseye sylemesin. Peygamber efendimizi ryda grme hususunda da u hads-i erfi rivyet etti: Her kim beni ryda grrse, uyankken de grecektir. Yahut beni uyankken grm gibidir. eytan benim eklime giremez. phesiz ki, merhamet etmeyene merhamet olunmaz. Ben size neyi yasak edersem, ondan saknn ve neyi emredersem, gcnz yettii kadar onu yapn! Sizden ncekileri ancak ok sulleri ve Peygamberleri zerinde ihtilflar helk etmitir. Btn ocuklar mslmanla uygun ve elverili olarak dnyya gelir. Bunlar, sonra analar, babalar hristiyan, yahdi ve dinsiz yapar. Her kim Allaha ve kymet gnne mn ediyorsa, ya hayr sylesin yahut sussun! Her kim Allaha ve son gne (kymet gnne) mn ediyorsa komusuna ikrm etsin! Her kim Allaha ve son gne mn ediyorsa, misafirine ikrm etsin!
1) Tehzb-t-tehzb cild-12, sh-115 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-63 3) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-240 4) Kms-l-a'lm cild-1, sh-726 5) Tam lmihl Se'det-i Ebediyye sh-64, 1002

EBTTUFEYL MR BN VASLE:
Eshb- kirmdan Kinne kabilesinin irlerinden ve ileri gelenlerindendir. Nesebi, mir bin Vasile bin Abdullah bin Amr bin Cah bin Cer bin Sad bin Leys bin Bekr bin Abd-i Ment bin Al bin Kinne elLeysdir. Knyesi, Ebttufeyldir. Uhud savann olduu sene dnyya geldi. Kk yata Reslullah grd. Peygamber efendimizin (s.a.v.) veftndan sonra Kfeye gitti. Devaml Hz. Alinin sohbetlerinde bulunurdu. Onun baz savalarnda bayran tad. Hz. Ali ehd edilince Mekkeye dnd. Hz. Muviye Ona iltifat edici, nzik bir mektb gnderdi. ama gitti. Sonra Muhtar es-Sekaf ile beraber, Hz. Hseyinin ehd edilmesinden dolay Emevlere kar kt. Muhtar ldrlnce bir kenara ekildi. mer bin Abdlazz zamanna kadar yaad. Gzel, edeb iirler sylerdi. Eshb- kirmdan yer yznde en son veft eden bu Sahbdir. Haytnn son zamanlarna doru: Bugn yeryznde benden baka Reslullah (s.a.v.) gren hibir kimse yoktur. demitir. Hz. Ebttufeyl Mekkede, hicretin yznc ylnda bir dnde, olunun veft hakknda sylemi olduu bir kasde okunurken ok zlmt. Yine ayn sene orada veft etti. Onun 102, 107 ve 110 senesinde veft ettiini syleyenler de vardr. Hz. Ebttufeyl, Reslullahn (s.a.v.) sohbetinde bulunup, hads-i erfler ezberledi. Dokuz hads rivyet etti. Kendisi, Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Ali, Muz bin Cebel, Huzeyfe, bn-i Mesd, bn-i Abbs, Nfi bin Abdlhris, Zeyd bin Erkm ve dier Sahbeden hads-i erf rivyet etti. Ondan da, Zhr, Eb Zbeyr, Katde, Abdlazz bin Ref, krime bin Hlid, Amr bin Dinar, Yezd bin Eb Hubeyb, Marf bin Harbz ve dier ztlar hads rivyet ettiler. mm- azam Eb Hanfe (r.a.), Ebttufeyl mir bin Vsilenin zamannda yetimitir. Reslullahtan (s.a.v.) bizzat iiterek rivyet ettii hads-i erflerden, bazlar: Babasna lanet edene Allah tel lanet etsin! Allahtan bakas iin hayvan kesene Allah tel lanet etsin. Bidat sahibine yardm edene Allah tel lanet etsin. Benden sonra Peygamber yoktur.
1) El-sbe, cild-4, sh-113 2) El-stib cild-4, sh-115 3) Msned-i Ahmed bin Hanbel, cild-5, sh-453 4) el-Alm cild-3, sh-255 5) Tehzb-t-tehzb, cild-5, sh-82 1002 6) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye, sh-390, 1002 7) Eshb- Kirm sh-16, 330

EL-MUFl BN MRAN:
Byk bir hads limi. Knyesi, Eb Mesddur. Doum trihi bilinmemektedir. 185 (m. 701) trihinde veft etti. Hads renmek iin uzak memleketlere yolculuk yapt. limlerin yanndan ayrlmad. - 80 -

Sfyn- Sevrnin yannda kald. Ondan ilim ald. Onun terbiyesinde yetiti. Snnetler, zhd, edeb ve fitneler mevzuunda eserler yazd. Bunlarn ounu, Sfyn hazretlerinden rendii bilgiler tekil eder. Sfyn- Sevr, bn-i Eb Zib, Mlik, Ynus bin Creyc, Abd-l-Humeyd bin Cafer gibi byk limlerden (r.anhm) hads-i erf renmitir. Ondan da Ms bin Ayun, Abdullah bin Mbrek, Bakyye bin Veld ve zamanndaki btn Musul limleri, Badtda Bir bin Hris, Muhammed bin Cafer gibi limler (r.a.) hads-i erf rivyet etmilerdi. Rivyet ettii hads-i erfler Buhr ve Mslimde yer alr. Hakknda limlerin syledikleri: brhm bin Abdullah el-Hirev: Mufi bin mrn, dnyda gz olmayan, fazlet sahibi, cmert, asil ve akll bir zttr. Muhammed bin Sad: Hads ilminde sika (gvenilir), sekin bir zt olup, Snnet-i seniyyeye ok bal idi. Ebl Hris: Musulda akrabasnn ileri gelenleri arasnda yer alyordu. dediler. Sfyn- Sevr: Senin ahsn da ismin gibi. Seninle insan rahatlyor ve iyi oluyor Mufnin ismi geince, O, limlerin yakutudur derdi. Bir O, hads-i erf ve ilmi meseleler ezberler, znt ve sevin zamanlarnda da deimez, ayn hlini muhafaza ederdi. Bir Menkbesi: Cneyd-i Badd hazretleri anlatyor: Srr-yi Sekatden duydum. Buyurdu ki: Bir bin Hris denen bir zt, Cuma gn gelip mescide girmiti. Kapclar onu dilenci zannederek, ieri almadlar. Kovdular. Bunun zerine Bir bin Hris, kenarda, bir kubbenin altnda oturup alamaya balad. Bu srada yanna Mufi bin mrn geldi. Sana ne oldu da alyorsun dedi. Mescide girecektim. Kapclar beni ieri almadlar deyince, zldn, deil mi? dedi. O da Evet diye cevap verdi. Mufi bin mrn, Kalk, beraber mescide girelim deyince, o zt Gitmem artk dedi. O zaman Mufi bin mrn hazretleri, o zta Sfyn- Sevrden (r.a.) duydum: Mmin, her taraftan ona bel ve musbet gelinceye kadar, mnn hakkatine eremez buyurdu, dedi. Rivyet ettii hads-i erfler: Evzden, o da Katde bin Enesten rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Bidat sahipleri yaratlmlarn en erlilerindendir. bn-i Heysmeden rivyet etti. Bill (r.a.) Reslullahn (s.a.v.) yannda kalkt. Falanca kadn veft etti ve rahata kavutu dedi. Bunun zerine, Reslullah (s.a.v.), gazblanp, Rahata kavuan, ancak Allah telnn affna ve mafiretine kavuandr buyurdu. bn-i Umreden rivyet etti: Eer, Allah telnn indinde, dnynn sivrisinek kanad kadar kymeti olsayd, kfire katiyyen ondan bir yudumluk su bile vermezdi. sril ve Sfyn- Sevrden rivyet etti: Eer, Sabr insan olsayd, kerm bir kii olurdu. bn-i Umreden rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) Siz aranzdaki zaflerinizin du ve ihlslaryle, Allah telnn yardmna kavuuyorsunuz buyurdu. Mugre bin Ziyddan rivyet etti: ie (r.anha), Reslullah geceleyin drt rekat namaz klar, sonra biraz dinlenir, tekrar namaza devam ederdi. Nihayet, iimden acyp Anam babam sana fed olsun y Reslallah! Allah tel senin gemi ve gelecek btn gnhlarn balamad m? Niin bu kadar ok ibdet yapyorsun deyince, Reslullah efendimiz, kredici bir kul olmayaym m? buyurmutur.
1) Trh-i Badd cild-13, sh-226 2) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-199 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-287 4) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-288 5) El-Alm cild-7, sh-260 6) Mucem-l-Mellifn cild-12, sh-303

ESED BN AMR (KDI BECL KF):

Hanef mezhebinde mehr fkh limlerinden. Knyesi, Ebl-mznirdir. Doum trihi bilinmemektedir. 188 veya 189 (m. 804) senesinde veft etmitir. lmi mm- azamdan rendi. Onun yetitirdii yzlerce lim arasnda ilk on limden biri de Esed bin Amrdr. Hads ilminde de lim olup, bu ilimdeki kymeti hususunda deiik deerlendirmeler yaplmtr. Ahmed bin Hanbel, Onun hads ilminde sika (gvenilir) olduunu sylemitir.

- 81 -

Esed bin Amr, hocas mm- azamn kitablarn ilk yazan limdir. mm- Eb Ysufdan sonra Hrn Redin Badd kadln, sonra da Vsf kadln yapmtr. Hrn Redin kz ile evlenmiti. 188 (m. 803) senesinde Hrn Red ile beraber hacca gitmitir.
1) El-Alm cild-1, sh-298 2) ezert-z-zeheb cild-1, sh-326 3) Fevid-l-behiyye sh-44 4) Mzn-l-itidl cild-1, sh-206 5) Trh-i Badd cild-7, sh-16

EVZA:
Zamannn bir tanesi, asrnn ilimde nderi, Allah telnn rzs iin her eyini fed eden byk fkh limi. Tebe-i tbindendir. smi Abdurrahmn bin Amr bin Muhammeddir. Knyesi, Eb Amrdr. Balbekte dodu. Hayatnn sonlarna doru Beyruta gitti. Burada kendisine kadlk vermek istediler. Fakat O, bunu kabul etmedi. Orada yerleti. Ders vermekle megul oldu. 157 (m. 774) Beyrutta veft etti. Birisi, rydan anlyan birine gidip, Dn gece, rymda, marib tarafndan kp, ge doru ykselen ve sonunda gkte kaybolan bir demet fesleen grdm dedi. Ryy yorumlayan zt, Ryn dorudur. Evz (r.a.) veft etti dedi. Aratrdklarnda, o gece Evz hazretlerinin veft ettiini grdler. Veft hakknda deiik rivyetler vardr. Evz, Yemende bir yer veya amn Feradz kaps dnda bir kyd. Yemende bir kabile olduu da sylenmitir. Oraya bir ara gitmiti. Onun iin bu ismi ald. Edebiyatta, yaz ve gzel konumada ok kabiliyetli olup, herkes tarafndan beenilir takdir edilirdi. Slih bin Yahy, Beyrut Trihi kitabnda Evznin (r.a.) amda ok itibar vard. Hatt idarecilerden daha fazla hrmet ve itibar gryordu. Onun fkha dir Snen isimli kitab ile Meseleler adnda bir eseri vardr. Kendisine yetmibin mesele sorulup hepsine cevap verdii sylenir. Hakem bin Him zamanna kadar, Endlste, fetvalar onun ictihd zerine verilmitir. Veld bin Mslim, bdet konusunda ondan daha ok ictihd eden birini grmedim demektedir. am ve Marib (Fas, Tunus, Cezayir) halk, Mlik mezhebine mensb olmadan nce Evz hazretlerinin mezhebine tbi idiler. Mezhebi, Endlse Emevlerle girmitir. Mensuplar kalmad iin mezhebi daha sonra unutuldu. Mezhebinin kayboluu hicri nc asrn ortalarna rastlar. Ata bin Eb Kesir, Zhr, Muhammed bin brhm et-Teymden hads bildirdi. be, bn-i Mbrek, Yahy bin Hamza, Yahy el-Kettan, Eb sm ve bakalar da ondan hads nakletmilerdir. Zamannn en byk limi ve en fazletlisi idi. Zhd ve takvas pek ok idi. bdet etme konusunda ok gayretli idi. Gecelerini, namaz klmak, Kurn- kerm okumak ve alamakla geirdii bildirilir. meyye bin Yezd bin Eb Osman; Evz ibdeti, ver (haramlardan saknmay) ve hakk (doruyu) syleme zelliklerini kendisinde toplamt der. bn-i Sad da onun iin, lmi geni, fkh bilgisi pek ok, fazla hads bilen, sekin ve fazletli, hads ilminde, sika. (gvenilir, salam) sadk ve gvenilir bir limdir der. Eb shk Fezr der ki, Eer bana seme izni verselerdi, bu mmet iin Evznin mezhebini seerdim. nk, o her ynyle yetimi dern bir limdir. O zamanki insanlar bir glkle karlatklar zaman, hemen ona koarlard. Muhammed bin clan da, nsanlara ondan daha ok nashat eden bilmiyorum. Halife Mansr, Evz hazretlerine ok hrmet eder, onun nashatlerine kulak verirdi. Ber bin Veld der ki: Evzyi (r.a.) grdm, hudan dolay gzleri grmiyen bir kimse gibi idi. Veld bin Mezd, Annesinin himayesinde fakr bir yetim olarak byd, terbiye grd. O kadar edebliydi ki, sultanlar bile onda bulunan terbiye ile ocuklarn terbiye etmekten cizdiler. Ondan bo bir sz iitmedim. O konutuunda, mutlaka dinleyenin ihtiyc ve ona gerekli olan eyleri sylerdi. Kahkaha ile gdn asla grmedim. O, hreti anlatmaya balaynca ondan baka orada alamayan kalmazd demitir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Bir kimse sadaka verir, sonra vazgeerse, bir eyi yiyip sonra kusan, sonra dnp kustuunu yiyen kpek gibidir. Kul ld zaman, namaz bann yannda, verdii sadakas, sanda, tuttuu orucu gsnn yannda olur. mn, yetmi ksur hasletdir. En by: L ilhe illallah dili ile syleyip, mansna kalbiyle inanmak. En k ise, yoldan, eziyet veren bir eyi gidermek. Evz (r.a.), Reslullahn akrabasndan birinin gnh ilediini grd zaman, Sakn Reslullaha (s.a.v.) olan yaknlnz, sizi aldatm olmasn. nk o, kz Ftmaya (r.anh) Kzm, - 82 -

kendini Cehennem ateinden kurtarmaya bak. nk ben senin nmna Allah teldan bir ey temn edemem buyurmutur. mm- Evz, Halife Cafere nashatte bulunurken; Cebril (a.s.) bir gn Peygamber efendimize (s.a.v.) gelmiti. Reslullah (s.a.v.), Cebrile (a.s.) Y Cebril! Bana Cehennemi anlat diye buyurdu. Cebril (a.s.) da Allah tel Cehenneme emretti. Bin sene iyice krmzlancaya kadar yand. Bundan sonra bin sene daha yand. Sapsar oldu. Bin sene daha yanp, simsiyah oldu. Onun iin Cehennem koyu ve siyahtr. Alevleri ve paralar parlamaz; seni Peygamber olarak gnderen Allah telya yemin ederim ki, Cehennem elbiselerinden birisi, dnydakilere gsterilmi olsayd, hepsi lrler idi. Eer, Cehennemin iecek kovalarndan bir tanesi, dny suyuna dklm olsayd, ondan tadan herkes lrd. Eer, Allah telnn bildirdii zincirden bir arn, dnydaki dalar zerine konulsayd, btn dalar erirdi. Bir kimse Cehenneme girip, ksayd, yeryzndekiler onun kokusundan lrlerdi. Bunun zerine Peygamber efendimiz aladlar. Reslullah (s.a.v.) alaynca, Cebril (a.s.) da alad ve Y Muhammed (s.a.v.) sen de mi alyorsun, halbuki Allah tel senin gelmi ve gelecek btn gnhlarn balad deyince Reslullah (s.a.v.), Allah telya kredici bir kul olmyaym m? buyurdu. Reslullah (s.a.v.) ile Cebril (a.s.) alarlar iken, gkten bir ses, Y Muhammed (s.a.v.) ve y Cebril (a.s.) phesiz Allah tel sizi, gnh ilemiyecek ekilde yaratt. Onun iin, y Muhammed, Allah tel seni btn Peygamberlerden stn kld. Y Cebril! Seni btn gk meleklerinden stn kld. dedi. Ey mminlerin emri! En stn ey takvadr. nk, kim, Allah telya itat iin eref isterse, Allah tel onu ykseltir. Kim de erefi gnh ilemek iin, isterse, Allah tel onu alaltr. Halifenin yanndan ayrlrken, Halife ona ok miktarda hediyeler vermek istedi. Fakat kabul etmedi. yle buyurdu: Benim ona ihtiycm yok. Ben nashati, dnylk karlnda satmadm. Evz hazretleri buyurdular ki; Allah tel bir kavim iin ktlk dilerse, onlara mcdele kapsn aar, onlar i yapmaktan alkoyar. ou kendi kendine Seni yaratan ne kadar yce. Yaa benzer bir ey vermi onunla grrsn. Kemikle iitirsin. Bir et paras ile konuursun. Kul, dnydaki her nndan kymette hesaba (sorguya) ekilecek. Hem de gn gn, saat saat. Bu durumda, Allah tely anmad bir an karsna knca, piman olur ve kendini paralamak ister. Bizim, hayatlarna yetitiimiz insanlar yleydi; Gece uykusundan en erken uyanrlar, sabah namazn vaktinde klarlar, sonra bir mddet hret ilerini, kbetlerinin (sonlarnn) ne olacan dnrlerdi. Bundan sonra kendilerini fkh (dn bilgileri) renmeye ve Kurn- kerm okumaya verirlerdi. Bir din kardeiyle karlamak, naldan ve oluk ocuktan daha hayrldr (iyidir). Halkn bize verdii her eyi kabul etseydik kymetimiz kalmazd. Reslullahtan sana bir hads-i erf ulat zaman, ondan bakasn syleme, onu deitirme, nk, Reslullah (s.a.v.) Allah teldan aldn bildirmektedir. Eshb- kirmda u be haslet (zellik) vard: Cemate devam, Reslullahn snnetine uymak. Cmi yapmak, Kurn- kerm okumak ve cihd (slmiyeti yaymak) etmek. Bir bidat ortaya karan kimsenin ver (phelilerden saknma) kalmaz. bdet maksad dnda fkh renenlere, phelilerle, harmlar hell gstermeye uraanlara yazklar olsun. Namazda hunun nasl olacan sorduklar zaman Evz hazretleri yle cevap verdi: Gzleri aa drp, nne bakmak, yanlarn kabartp, iirmeyip, alaltmak ve bir de kalb yumuakl, yan zntl bir vaziyette durmak. Gsteri olunca huu gider. Misafire ikrmn ne olduunu soranlara Evz (r.a.) Gler yz ve tatl dildir diye cevap verdi. Evz hazretleri, mer bin Abdlazzin (r.a.), kendisine yazd bir mektbtan yle bildirir: lm ok hatrlyan kimse dnyya rabet etmez. Azndan kan her szn hesaba ekileceini bilen az konuur ve ancak lzumlu szleri syler. Yine buyurdu ki: Sleymn (a.s.) oluna Ey olum! Allah teldan kork. nk Allah teldan korkmak her eyi yener. Mmin az konuur, ok i yapar. Mnafk, ok konuur, az i yapar. Snnete uymakta sabrl ol. Daha nce yaam olan byklerin durduu yerde dur. Sylediklerini syle, sakndklarndan sen de sakn. Onlarn yoluna gir. mn szle, sz amelle, bunlarn (mnsz-amel) ise ancak Peygamberimizin (s.a.v.) bildirdiklerine uygun ise dorudur. Byklerimiz, mn amelden, ameli de mndan ayrmazlard. mn bunlarn hepsini iine alan bir isimdir. Amel de mn dorular. Kim diliyle inandn syler, fakat, kalbiyle inanmaz, ameliyle de inancn ve szn dorulamazsa, onun mn kabul edilmez. hrette zarara uryanlardan olur.
1) Miftah-s-sede cild-1, sh-340, cild-2, sh-17, 77, 165, 218, 242 2) Mehir-i Eshb- gzn, sh-177

- 83 -

3) El-Alm cild-3, sh-320 4) Fihrist 227 5) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-127 6) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-135 7) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-298 8) ezert-z-zeheb cild-2, sh-241 9) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-178 10) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-238 11) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1004

FUDAYL BN IYD:
Evliynn byklerinden. Knyesi, Eb Alidir. Semerkantta Ebyurd kasabasnn Ferdin kynde 107 (m. 726) ylnda dodu. Bverdde byd. Kfe ehrine yerleip, orada ilim tahsilini yapt. mrnn sonuna doru Mekkeye gelip yerleti. 187 (m. 803) ylnda Mekkede veft etti. nceleri slmiyete uygun olmayan hayat vard. Tvbe etti. Tasavvuf yoluna girdikten sonra, yksek derecelere kavuarak olgun bir veli oldu. rd makamna ykseldi. Bir-i Hafnin ve Srr-yi Sektnin mrididir. Allah tely tanmakta (marifette), harmlardan ve phelilerden kamada zamann en nde geleni idi. Kermetleri oktur. Abbas Halifesi Hrn Redle ok sohbet etti. Ona nashatleri ve vazlar mehrdur. (Hicb-l-aktr) kitab Farsadr. Tvbe edenlerin nde gelenlerinden, cmerdlii ve ihsan bol olan, harmlardan ve phelilerden saknmakta ve Allah tely tanmakta emsali az bulunan bir zt idi. Dnydan yz evirmi, tasavvuf yolunda yksek derecelere kavumu olan Fudayl bin yd (r.a.) nefsinin arzularn hi yapmazd. Tvbe etmesi yle anlatlr: Hz. Fudayl, Merv ve Ebyurd ehirleri arasnda nceleri ekyalk yapard. Sahrann tenha bir yerinde adrn kurar, ekya reisi olduu iin ierde otururdu. Arkadalar yoldan geen kervanlar soyarlar, ele geirdikleri mallarn hepsini getirip, Fudayl bin yda teslim ederlerdi. O da getirilen mallar diledii gibi arkadalarna taksim ederdi. Ekyalk yapt halde, cematle namaz terk etmez, namaz klmyan hizmetilerini yanndan kovard. Birgn byk bir kervan geldi. Fudayl bin ydn arkadalar kervan fark edince, yolunu kesmek zere hazrlanmaa baladlar. Kervan iinde bulunan zengin birisi, ekyalar fark etti ve Altnlarm yle bir yere saklyaym ki, ekyalar eyalarmz alrsa geriye bunlar kalsn dncesiyle kervandan ayrlp uygun bir yer aramaa balad. Bir adr grd, hemen oraya kotu. Orada, srtnda abas, banda klah olan biri namaz klyordu. Ona, bir miktar paras olduunu ve emnet etmek istediini bildirdi. Fudayl bin yd, adrn iine girip bir keye brakvermesini syledi. Gelen kimse altnlar brakp kervann yanna dnnce, ekyalarn kervandaki eylar alp gtrdklerini grd. Orada kalan eylarn da toparlayp tekrar adrn yanna dnd. Bakt ki, ekyalar kervandan aldklar mallar paylayorlar. Adam ard ve Demek altnlar ekyalarn reisine vermiim deyip geri dnmek istedi. Fudayl, adama niin geldiini sordu. Gelen kimse akn vaziyette, Emnet braktm altnlar almak iin gelmitim deyince Fudayl, Braktn yerden al dedi. Adam gidip altnlarn alnca dier ekyalar, Biz hi para bulamadk, sen ise bunlar geri veriyorsun dediler. Fudayl: O bana hsn-i zan etti. Ben de Allah telya hsn-i zan ediyorum. Ben o kimsenin, benim hakkmdaki iyi niyyetini doru kardm. Ola ki, Allah tel da benim kendisi hakkndaki hsn-i zannm doru karr dedi. Bir gn yine bir kervan soydular. Sonra yemek yimek iin oturdular. Kervann sahiblerinden birisi gelip, Reisiniz kimdir? diye sordu. O, burada deil! u aacn altnda namaz klyor dediler. Niin sizinle beraber yemek yemiyor? deyince, O oruludur dediler. Gelen adam iyice ard ve yanna gitti. Huzur iinde namaz kldn grd. Namaz bitince Namaz, oru ve harmilik bir arada nasl bulunur? dedi. Fudayl bu sule, Dier bir ksm insanlar daha vardr ki, gnahlarn itiraf ederler ve yaptklar iyi amelleri, sonradan yaptklar kt amellerle kartrrlar.. (Tevbe sresi 102) yet-i kermesini okudu. Adam hayret etti. Fakat niin tvbe etmiyorsun diyemedi. Nakledildiine gre, Fudayl bin yd, yaratl olarak ok temiz, cmerd ve gzel huylu bir insand. Bastklar kafilede bulunan kadnlara kesinlikle dokunmaz, borlu olanlarn ve sermayesi az olanlarn, ellerindeki mallarn ve hayvanlarn almazd. Bir gn yoldan bir kervan geiyordu. Kervanda bulunan bir kii mn edenlere vakti gelmedi mi ki, kalbleri Allahn zikrine ve inen Kurn- kerme sayg ile yumuasn!... (Hadd-16) yet-i kermesini okudu. Bu yet-i kerme kendisine yle tesr etti ki, gnlnden yaraland, iinden Geldi, geldi. Hatt geti bile! diyerek kendinden gemi bir halde akn ve mahcup olarak bir harabeye snd. Bu srada kervan yola kt. Giderlerken, kervandakiler, Fudayl yolumuzun zerinde bulunuyor. Acaba nasl gideceiz? diye birbirleri ile konuurlarken, (Fudayl bin yd bu konumalar duydu ve Size mjdeler olsun! imdi o, yaptklarna piman olup tvbe etti. Bundan nce, nasl siz ondan kayor idiyseniz, bundan sonra da, o sizden kamakta, ayn ileri yapmaktan uzaklamakta, saknmaktadr diyerek tvbe ettiini - 84 -

bildirdi. Bundan sonra, her taraf gezerek, zerinde hakk olanlar buldu ve fazlasyla deyerek hepsi ile hellleti. Yalnz Ebyurd ehrinde bir yahdi hakkn hell etmiyordu. Hibir teklifi kabul etmiyor, Fudayl bin yd zor durumda brakmak iin olmadk artlar ileri sryordu. Dedi ki, Eer hakkm hell etmemi istiyorsan, filn yerde kayalk bir tepe var. O tepeyi kazarak oradan kaldr. Oralar dmdz olsun! Fudayl bin yd hakkn hell ettirmek iin buna rz oldu ve kazmaya balad. Hz. Fudayln bu gayreti sebebiyle Allah telnn ihsnyla, bir seher vakti rzgr kt. Allah telnn izni ile oray dmdz etti. Yahdi bunu grnce hayretten dona kald. Bu sefer de, Benden aldn malm iade etmedike hakkm hell etmeyeceim diye yemin etmitim. Benim yastmn altnda altnlar var. Sana hakkm hell edebilmem iin oradan altnlar alp bana vermen lzm dedi. Yahdi yastn altnda akl talar koymutu. Hz. Fudayl elini yastn alana soktu. Allah telnn izniyle, akl talar altn olmutu. Bir avu altn Yahdiye verdi. Yahdi hayret iinde idi. Sana hakkm hell etmeden nce bana slm anlat dedi. Hz. Fudayl, Bu ne hakdr? diye sorunca yahdi yle anlatt: Ben Tevratta okudum ki, Tvbesinde sdk ve sammi olann elinde akl talar altn olur. Aslnda yastn altnda akl talar vard ve ben seni imtihan etmek iin yle syledim. Elinde, akl talarnn altn olduunu grnce anladm ki, senin dnin hakdr ve tvbende sdksn dedi ve mn etti, mslman oldu. Hz. Fudayl, yaptklarna ok piman olmutu. Yanndakilerden birine Allah rzs iin beni bala ve sultann huzuruna gtr. Benim pek ok cezlarm vardr. Beni gtr ki, Sultan beni cezalandrsn ve ben de cezam ekeyim. Bylece hakkmdaki dn hkm ne ise, o yerine getirilmi olur dedi. Sultann yanna gittiler ve durumunu bildirdiler. Sultan kendisine ok izzet ve ikrmda bulunarak, evine gtrlmesini emretti. Evinin nne geldiinde hl alyordu. Hanm grp Sana ne oldu? Niin alayp inliyorsun? Yoksa seni dvdler mi? dedi. Evet, hem de ok dvdler buyurdu. Hanmnn merak daha da artarak Nerene vurdular? deyince Sultan, yaptklarmn cezasn vermedi fakat zdrbm canm yakyor ve cierimi deliyor dedi. Sonra hanmna Ben Rabbimin hanesine, Kbeye gidip ziyret etmeye niyet ettim, istersen aramzdaki nikh ban zp seni boayaym. Hanm Allah korusun. Senden nasl ayrlm. Sen nereye gidersen ben de seninle beraber gelir, senin hizmetinde bulunurum dedi. Sonra ikisi beraberce hac yoluna ktlar. Allah tel, yolculuklarn kolaylatrd. Kbede baz limlerle bulutular. mm- azam Eb Hanfe hazretlerinin derslerine katld. Ondan ilim rendi. Ksa zamanda ok eyler rendi. Hikmetli szler sylemeye balad. Mekkeliler yanna gelir onlara vaz ve nashat verirdi. Bir gece Hrn Red, veziri Fudayl-i Bermekye, Beni bir kimsenin yanna gtr. Kalbim, bu gz kamatrc aal hayattan skld. Rahatlk, gnl huzuru aryorum dedi. Veziri onu Sfyn bin Uyeynenin evine gtrd. Sfyn kapy ap, Kim geldi? suline Emr-l-mminn geldi dediler. Ne iin bana haber vermediniz. Bilseydim ben huzuruna gelirdim dedi. Hrn Red bunu duyunca, Benim aradm kimse bu deildir dedi. Sfyn bunu duyunca ve Sizin aradnz kimse, Fudayl bin yddr dedi. Fudayln kapsna gittiler. Gnah ileyenler, kendilerini mn edenlerle bir tutacamz m sanyorlar? yet-i kermesini okuyordu. Hrn Red, Nashat istersek, bu bize yeter dedi. Kapy aldlar. Fudayl Kim o? deyince, Emr-l-mminn dediler. Bunun zerine, Emr-l-mminnin benim yanmda ne ii var ve benim onunla ne iim var? Beni megul etmeyiniz dedi. Veziri, Ullemre, (yan halifeye) itat vcibtir... deyince. Fudayl bin yd da, Beni megul etmeyiniz buyurdu. Vezir Fudayl- Bermek, Msaadenle mi girelim, yoksa zorla m? dedi. Msaadem yok, ama Zorla girecekseniz, siz bilirsiniz. buyurdu. Hrn Red ieri girdi. Fudayl, kimsenin yzn grmemek iin kandili sndrd. Karanlkta Hrn Redin eli Fudayln eline dedi. Fudayl: Bu el ne yumuaktr, Cehennemden kurtulursa.. buyurunca Hrn Red alad ve nashat olacak bir sz daha sylemesini istedi. Buyurdu ki: Senin byk baban Hz. Abbas, Peygamber (s.a.v.) efendimizin amcas idi. Peygamberimize, Beni bir kavme emir (bakan yapnz demiti. Peygamberimiz de, Ey amcam, seni nefsin zerine emir ettim yan nefsinin Allah telya tat ve ibdetle megul olmas, insanlarn bin senelik tatndan iyidir, buyurdu. nk, Bir emrlik (bakanlk) kymette pimanlktr buyurmutur. Hrn Red Biraz daha syle dedi. Buyurdu ki: mer bin Abdlazzi halife yaptklar zaman, Slim bin Abdullah, Rec bin Hayve ve Muhammed bin Ka'b ard ve Ben bu ie dtm, kurtulu rem nedir? diye sordu. Onlar da, Yarn kymet gnnde azaptan kurtulmak istiyorsan, mslmanlardan yallar baban yerine koy, genleri karde kabul eyle, ocuklar da kendi ocuklarn gibi dn! Kadnlar ise kz kardein ve annen kabul eyle Onlara babana, annene, kardeine ve ocuklarna yaptn gibi muamele eyle! dediler. Hrn, Biraz daha syle dedi. Buyurdu ki: slm lkesi senin evin gibidir, insanlar ev halkn gibidir. Babalarna ltufla, kardelerine ve ocuklarna iyilikle muamele eyle! buyurdu. Sonra devam ederek buyurdu ki: Korkarm u gzel yzn atele yanar ve irkinleir. Gzel yzlerden niceleri Cehennemde irkinleir ve emirlerden (bakanlardan) niceleri orada esir olur. Hrn, Biraz daha syle dedi ve hngr hngr alayp feryd etti. Fudayl hazretleri buyurdu ki: Allah teldan kork ve Ona ne cevap vereceini dn. Cevaplarn imdiden hazrla! nk kymet - 85 -

gn, Allah tel-sana mslmanlarn hepsinden tek tek soracaktr. Hepsi iin adalet istiyecektir. Eer bir gece bir ihtiyar kadn, evinde bir ey yemeden yatarsa, yarn senin eteine yapr ve sana hasm (dman) olur Hrn Red, alamaktan kendinden geti. Veziri Fudayl-i Bermek, Ey Fudayl yetiir! Emr-l-mminni ldreceksin dedi. Fudayl hazretleri buyurdu ki: Sus, ey Hmn! Onu sen ve kavmin helk eylediniz, ben deil Bu sz Hrnun alamasn arttrd ve Bermekye Sana Hmn demesi, beni Firavun yerine koyduundandr. dedi. Sonra Hrn Red, Fudayl bin yda, Birisine borcun var mdr? dedi. Evet, Allah telya borcum var. O da itattir, huzuruna byle borlu karsam vay hlime. buyurdu. Hrn Red, nsanlara borcun var m demek istiyorum dedi. Allah telya kr olsun ki, bana ok nimetler verdi, hi ikyetim yoktur buyurdu. Bunun zerine Hrn, onun nne 1000 (bin; altn koyup Bunlar helldir. Annemin mrsndandr dedi. Fudayl buyurdu ki: Btn bu nashatlerimin sana hi faydas olmad. Bunu syledi ve yanndan kalkt ve gitti. Hrn Red de kp gitti. smi anldnda, Ah! Ne insandr o! Hakkaten mert kimsedir. dedi. Bir gn kk ocuunu kucana ald, okayp barna bast. ocuk dedi ki: Babacm beni seviyor musun? Fudayl (r.a.) Evet dedi. ocuk Peki Allah tely seviyor musun? dedi. Hz. Fudayl Tabi seviyorum dedi. ocuk Peki ka tane kalbin var? dedi. Fudayl Bir tane deyince ocuk dedi ki: Ey babacm! Bir kalbe iki sevgiyi nasl sdrabiliyorsun? Hz. Fudayl, kk ocuun bu derin manal szleri, kendi kendine sylemediini, Allah telnn syletdiini anlyarak yavrusunu kucandan brakarak eliyle ban dvmeye balad ve bundan sonra her an Allah tel ile megul olacana sz verdi. Oluna da Ey olum sen ne gzel vizsin deyip barna bast ve Seni hakki sevgilinin izni ve emri ile seviyordum buyurdu. Birgn Arafat meydannda insanlar seyrediyordu. Mslmanlar feryd ediyorlar, Allah telya yalvarp, inliyorlard. Bunlar bir mddet seyrettikten sonra Sbhnallah. u kadar insan, kerm olan bir ztn kapsna gitse, bu ekilde yalvararak bir dnik (0, 801 gr.) yan ok az altn isteseler, o zt bu insanlar midsiz ve eli bo geri evirmez. Y Rabbi, Sen kerm ve gaffarsn. Bu insanlarn hepsini affetmen, kerm olan gan olan bir ztn bir dnik altn vermesinden daha kolaydr. Y Rabbi! Senin ihsanlarn o kadar oktur ki, bu insanlarn hepsini affetsen, senin ihsanndan hibir ey eksilmez. dedi. Fudayl bin yd bunu syledikten sonra, gibten bir ses, Ey Fudayl senin bu hsn-i zannn hrmetine hepsini affettim diyordu. Fudayl bin yd hazretlerinin olu Ali, Kurn- kermden bir sreyi sonuna kadar okuyamaz ve dinliyemezdi. Biraz okuyunca veya dinleyince yet-i kermelerin tesri ile dp baylrd. Sonuna kadar tahamml edemezdi. Bir gn Fudayl bin yd hazretlerine bir kri (Kurn- kerm okuyan) geldi. Onu olunun yanna gnderdi ve buyurdu ki: Oluma Kurn- kerm oku. Dinlemekten ok holanr. Zilzl ve El-Kria srelerini okuma, nk kymet szn dinlemeye tahamml edemez, takat getiremez. O kri gitti. Kazara, el-Kria sresini okudu. Drdnc yet-i kermeye gelince Hz. Fudayln olu Ali, Allah!... deyip dt. Baktlar ki ruhunu teslim etmiti. Fudayl bin yd, olu veft edince tebessm etti. Halbuki otuz yldr hi glmemiti. Ey Fudayl! Bu gn glnecek gn mdr? diye sordular. Bunlara cevab olarak buyurdu ki: Ben u anda, Peygamber efendimizin de tatm olduu evldn lm acsn tatm bulunuyorum. Anladm ki, Allah tel evldmn lmne razdr. Madem ki olumun lmnde Allah telnn rzs vardr. Ben de Allah telnn rzsna rz oldum. Onun iin gldm. Birgn Mira dalarndan bir tepenin zerinde bulunuyordu. Buyurdu ki, Allah telnn evliysndan bir vel u daa, sallan dese, da derhal sallanr Fudayl hazretleri byle syler sylemez, da sallanmaya balad. Hz. Fudayl daa, Sakin ol, ben bu szmle seni kastetmedim dedi ve da skinleti. Bir gn olu birine bir altn verecekti. Verecei altnn naknda baz kirler vard. Ve bunu temizlemek iin altn atele kzdryordu. Bunu grnce oluna buyurdu ki: Ey olum, yaptn ideki bu drstlk senin iin on nafile hac sevabna bedeldir Bir gn olu, idrarn yapamad. Fudayl (r.a.) Y Rabbi sana olan muhabbetim hrmetine olumun u acdan kurtulmasn nasb eyle diye yalvard. Olu hemen if buldu. Fudayl biri ydn (r.a.) iki kz vard. Veft yaklanca hanmna yle vasyyet etti. Veftmdan sonra iki kzm al ve Eb Kubeys tepesine k. Ellerini aarak yle niyazda bulun: Y Rabbi! Fudayl bana vasiyyetinde dedi ki: Ben hayatta iken bu iki emnete gcmn yettii kadar baktm. Ama ben lp de kabre girdikten sonra bu emnetleri sana iade ettim. Fudayl bin yd (r.a.) veft edip, defn ileri tamamlandktan sonra, hanm vasiyyeti yerine getirmek zere bildirilen yere kzlarn gtrd ve bildirildii gibi du edip ok alad. Bu srada Yemen hkmdar, yannda iki delikanl olu ile beraber oradan geiyordu. Hanmlarn alayp szladklarn grnce yanlarna gidip Bu hl nedir? diye sordu. Hanm hdiseyi anlatnca, Yemen hkmdar dedi ki; Bu kzlar, her biri iin bin altn mehir ile oullarma - 86 -

nikhlyalm dedi. Fudayl bin ydn (r.a.) hanm razym dedi. Kzlarn ve oullarn da rzs alnd. Hep beraber Yemene gittiler. leri gelenler topland ve nikhlar kyld, dn yapld. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: nsanlara merhamet etmeyene Allah tel merhamet etmez. Kabir azabndan, dirilerin ve llerin fitnelerinden ve Deccaln fitnesinden Allah telya snnz. Kim bir mslmann aybn rterse, Allah tel da onun dnyda ve hrette aybn rter. Kim bir mslman kardeinin skntsn giderip sevindirirse, Allah tel da onu dny ve hrette sevindirir. Allah tel; kul, mslman kardeine yardm ettike onun yardmcsdr. Mslmann mslmana gnden fazla dargn durmas hell deildir. Kim gnden fazla dargn durur ve bu hlde lrse Cehenneme girer. Kim a bir mslman doyurursa Allah tel da onu Cennet meyveleri ile doyurur. Vasiyet etmeyi istedii bir eyi olan mslman bir adamn, bu vasiyeti yazmadan iki geceden fazla gecelemesine hakk yoktur. Fudayl bin yd hazretlerinin hikmetli ve ibret dolu gzel szleri oktur. Bunlardan birka yledir; Bidat syleyenleri ve yapanlar sevenlerin ibdetlerini, Allah tel kabul etmez ve kalblerinden mnlarn karr. Bidat sahibini sevmeyenin ibdeti az olsa da, Allah telnn bunu af edeceini mit ederim. Yolda bidat sahibine kar gelirsen, yolunu deitir. Allah telya isyan ettiimi, bir gnah ilediimi, hayvanmn ve hizmetilerimin bana kar davranlarndan anlarm. Dumn kabul olacan bilsem, yalnz devlet bakan iin du ederdim. nk, devlet bakan iyi olursa, ehirler ve insanlar ktlklerden ve bellardan emin olur. nsann, yannda bulunanlarla tatl tatl sohbet etmesi, onlara gzel ahlk ile davranmas, geceleri sabaha kadar ibdet ile, gndzleri hep orulu geirmesinden hayrldr. Be ey bedbahtlk almetidir: Kalb katl, alamamak, utanmamak, dnyya fazla rabet etmek, uzun emelli olmak. Allah korkusu, dilin lzumsuz ey sylemesine mni olur. Allah teldan korkann dili sylemez olur. Allah teldan korkandan, her ey korkar olur. Allahtan korkmayan, her eyden korkar. Tevekkl, Allah teldan bakasna gvenmemek ve Ondan bakasndan korkmamaktr. Aklllarla kavga etmek, aklszlarla oturup tatl yemekten kolaydr. Bir kimsenin kalbine Allah korkusu yerleti mi, dilinde ie yaramaz bir sz bulunmaz. Bu korku dny sevgisini ve arzusunu yakar, dnyya rabet etme hlini gnlden dar atar. Fudayl hazretlerine sormular: Neden Allahtan korkan gremiyoruz? Buyurmu ki: ayet siz korksaydnz, korkan grrdnz. Korkan korkanlardan bakas gremez. Nitekim evldn kaybeden anne, evld len bir anne grmek ister. Yan dertlinin hlinden, dertli anlar. Derdi olmayan, dertliyi nereden bilecek? Helldir, herhangi bir hesab da yoktur, demek artyla btn dnyy bana verseler, yine de sizlerin murdar bir lei pis saydnz gibi, onu pis sayardm. Amellerin en iyisi, en gizli yaplandr. eytandan en fazla korunulmuu da riyadan uzak olandr. hret liminin arkasndan gidin, dny limi ile oturmaktan saknnz, nk o gururu ve ssyle sizi fitneye sokar. Onun davs amelsiz ilim ve samimiyetsiz ameldir. Kim, din kardei iin diliyle sevgi ve huls gsterir de iinden ona dmanlk ve kin beslerse Allah ona lanet eder, dilsiz yapar ve kalb gzn krletir. Rz hlindeki kiinin dostluuna inanmam, kzdrdm bu kiinin gazab hlindeki dostluuna inanrm. Hakka boyun e, hakk takip et, kim sylerse sylesin hakk kabul et. Her eyin bir zekt vardr. Akln zekt da uzun uzadya hznlenmek (ve derin dnmektir). Bu yzdendir ki, Reslullahn (s.a.v.) hzn aralksz ve kesintisizdi. Fskn yzne glen bir kimse, mslmanl tahrip etmek iin abalamtr. - 87 -

Her kim bir binek ve yk hayvanna Lanet olsun derse, o hayvan (hl diliyle) der ki: min, lkin yce Allaha hangimiz daha fazla si ise, lanet onun zerine olsun! Yce Allah seviyor musun? diye sana sorsalar, skt et. Zr, eer (hayr) dersen kfir olursun. (Evet) dersen, hareketlerin Onu sevenlerin hareketlerine benzememektedir. Onun iin sahtekr olursun. Yahy bin Muaz (r.a.) diyor ki: Bu insanlar ne tuhaftr! Aralarnda bir mmin, zengin olmusa onu vyorlar, fakr dmse onu hakir gryorlar. Fudayl bin ydn yannda bir adamdan sitayile bahsettiler. Dediler ki: O zt, azna helva almaz! Fudayl onlara dedi ki: Helva yemeyi brakmak bir mrvvet mi sanki? Siz onun akrabasn gzetip gzetmediine, fkesini yenip yenmediine, komularna, dul kalm kadnlara ve yetimlere kar nasl davrandna baknz. Din kardelerine ve arkadalarna kar huy ve edebi nedir? ite hkmn verirken asl bunlara dikkat edin! Fudayl bin yd (r.a.) der ki: Allahn yle kullar vardr ki, Allahn azametinden kalbleri para para olur, sonra biter; yine paralanp tekrar biter. Ve bu hl yaadklar mddete devam eder. Kulun, azameti ilhiye karsndaki korku ve saygs, ilhi marifetten nasbi miktarnda olur! ey kalbi ldrr. Bunlar 1- ok yemek, 2- ok uyumak, 3- ok konumak. Bugn yumuak elbiselere, lezzetli ve nefis yemeklere fazla rabet etmeyiniz. Zr yarn ne giyecekleri ne de bu yemekleri bulamayacaksnz.
1) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1007 2) Kef-l-mahcb sh-220 (Urdu tercmesi) 3) Risle-i Kuseyr sh-52, 57, 58, 59, 298 4) Nefeht-l-ns sh-91 5) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-68 6) Tezkiret-l-evliy sh-56 7) Eshb- Kirm sh-340 8) Cmim kermt-il evliy cild-2, sh-235 9) El-Alm cild-5, sh-153 10) Tabakt-s-sfiyye sh-6 11) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-245 12) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-294 13) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-84 14) Vefeyt-ul-ayn cild-4, sh-47 15) El-Cevhir-ul-mudiyye cild-1, sh-409 16) Mzn-ul-itidl cild-3, sh-361 17) ezert-z-zeheb cild-1, sh-316 18) Sfat-s-safve cild-2, sh-134 19) Mirt-ul-cinn cild-1, sh-415 20) Trh-i Dmak cild-24, sh-38 21) Rehber Ansiklopedisi cild-6, sh-93, 94

HABB BN EB SBT:
Tbin devrinde Kfede yetien mehr hads ve fkh limlerinden. Ad, Habb bin Eb Sbit Kays bin Dinardr. Babasnn adna Kays bin Hind de denilmitir. Kfede doup byd. O ve Hammd bin Eb Sleymn, Kfede yetien fakhlerin en byklerindendi. mm- Buhr ve birok limler onun 119 (m. 737) trihinde veft ettiini bildirdiler. 122 (m. 739)de veft ettii de rivyet edildi. Habb bin Eb Sbit, Kfeli fakh ve hfzlardandr. Birok Eshb- kirm ile grp onlardan ilim ald. ok hads-i erf rivyet etti. Onlarn sohbetinde bulunarak yetiti. Eshb- kirmdan ve Tbinden Abdullah bni mer, Abdullah bni Abbs, Enes bin Mlik, Zeyd bin Eb Erkm, Ebut-Tufeyl mir bin Vasile, brhm bin Sad bin Eb Vakks, Nfi bin Cbeyr bin Mutim, Ata bin Eb Rebh, Sad bin Cbeyr, Ata bin Yesr ve daha pek ok limden hads rivyetinde bulunmutur. Kendisinden de Sleymn bin Mihran el-Ame, Eb shk e-eybn, Husayn bin Abdurrahman, Zeyd bin Eb Enise ve daha birok kimse hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Hads ilminde sika (gvenilir, salam) rvlerden biri olduunu btn hads limleri szbirlii ile bildirmektedirler. Rivyet ettii hads-i erfler, mehr Ktb-i sitte denilen alt kitapta yer almaktadr. Hads limlerinden mm- Icl, bni Min ve mm- Nes, onun Tbinin sika ve hccet olan rvlerden olduunu zikretmektedirler. Eb Hatim de, Sadk (rivyet ettii hadslerde salam ve sika bir rvidir demektedir. Habb bin Eb Sbit, Kfenin mehr fakhlerindendi. mm- azam hazretlerinin hocas Hammd bin Sleymndan nce Kfe mftsi idi. Eb Cafer-i Taber, Tabakt- Fkah adndaki eserinde, o- 88 -

nun fkhta ve dier ilimlerde yksek bir yeri olan byk bir lim olduunu bildirmektedir. nsanlara ilim retmekte ve onlarn ihtiyalarn karlamada ok gayretliydi. Hayr ve hasenat oktu. Tam bir tevekkl sahibiydi. Fakrleri doyurur, bilmeyenlere ilim retirdi. Eb Yahy, onun bykln bildirirken: Habb bin Eb Sbit ile beraber Tife gelmitim. O kadar ok sevindiler ki, sanki aralarna bir peygamber gelmiti diyor. ok ibdet ederdi. Tevazuu, alak gnlll oktu. Gecelerini ibdetle geirir, yatsnn abdesti ile sabah namaz klard, ibdet etmeyi kalbi iin hayat, bedeni iin gda bilirdi. mn ve takvas ok olan bir ztt. Namaz klarken ayakta ok durmaktan yorulmazd. Gecelerini ibdetle deerlendirip ssledikten sonra, ertesi gn bir miktar uyurdu (kaylle yapar). Eb Bekir bin ly onun hakknda: Habbi secde ederken grdm, yle bir halde idi ki, secdesinin uzunluundan veft etti zannettim diyor. Kurn- kermi ezbere bilenlerle sk sk bir araya gelir, onlara ikrm ve iltifatlarda bulunurdu. Bir defasnda hfzlar toplayp onlara 100 000 dinar (altn) datt. ok hads-i erf rivyet etti. Bunlardan bazlar unlardr: Peygamberimizin (s.a.v.) zamannda biri ldrlmt ve kim tarafndan ldrld bilinmiyordu. Bu durum Peygamberimize arz edildi. Reslullah (s.a.v.) Allah telya hamd ve sena ettikten sonra buyurdu ki: Ey insanlar! aranzda biri ldrlyor, fakat katili bilinmiyor. ayet gktekiler ve yerdekiler, mslman birinin ldrlmesi zerinde toplansalar, phesiz hepsi azb olunur. Peygamberimiz vitir namazn rekat klard. Kunut dusn da, nc rekatta, rkdan nce okurdu. nsanlar arasna katlp onlarn ezalarna urayan ve bu ezalara sabreden bir mmin, insanlar arasna girmeyen, onlarn eziyetleriyle karlamayan ve bu konuda sabredecek bir meselesi bulunmayan kimseden efdaldir, stndr. Peygamberimiz (s.a.v.) ynl elbise giyer, yerde uyur, yerden biten eylerden yer, merkebe biner ve arkasna birini alr, kei besler ve onu saar, kle olan kimsenin davetine giderdi. Hz. Ali, yle bildiriyor: Reslullah (s.a.v.) Bedir harbinde bana ve Hz. Eb Bekire buyurdu ki: Sizin ikinizden birinizin sanda Cebril aleyhisselm, dierinin solunda da Mikil ve srfil aleyhisselm olmak zere byk melekler hazr olup ordunun nnde bulunurlar. Reslullah efendimize birisi gelip cihada gitmek iin izin istedi. Ona: Senin annen ve baban sa mdr? diye sordu. O kii Evet, y Reslallah! deyince, Onlarn yannda otur ve hizmet et! buyurdu. Baka bir rivyette de Onlarn yannda kalp hizmet ederek cihad sevabna kavu! buyurdu. Bir kimse, Ramazan- erfin bandan sonuna kadar cematle (teravih) namaz klarsa, Kadir gecesinden nasbini alr. Bir mslman, Allah telnn emrettii ekilde abdestini tamamlar ve sonra be vakit namazn klarsa, onlar arasndaki gnahlarna keffret olur. Kymet gnnde tvbe, en gzel bir surette ve en gzel bir koku ile getirilir. Kokusunu ancak mmin olanlar duyar. Kfirler, (Yazklar olsun bizlere! Mslmanlar bu gzel kokuyu duyuyorlar da, biz onu duyamyoruz) derler. Tvbe, kfirlerle konuur ve onlara: Siz beni dnyda kabul etseydiniz, imdi gzel kokuyu duyardnz der. Kfir de; Biz imdi kabul ediyoruz? der. O anda gkten bir melek yle nida eder: (Dnyy ve iinde bulunan altn, gm ve dier eyleri getirseniz, sizden tvbe kabul olunmaz) Tvbe ve melekler, onlardan uzaklar. Sonra Cehennemde vazifeli melekler gelir. Kendisinde gzel koku olan kimseye dokunmazlar. ayet kt koku gelirse, onu Cehenneme atarlar. Gece namaz ikier rekat olarak klnr. Her eyin bir iyisi vardr. Namazn iyisi de, ilk tekbirine yetierek klnan namazdr. Peygamberimiz Hz. Eb Zere buyurdu ki: Ey Eb Zer! nsanlara mjdele ki, kim (L ilhe illallah) derse, Cennete girer. Hikmetli szleri mehrdur. Bunlardan bazlar unlardr: Ban Allah iin secdeye koyan kimse, kibirlenmekten (byklenmekten) uzak olur. Allah telnn rzsn kazanmak iin evine (cmiye, mescide; gidiniz! Bir kimsenin topluma kar konuurken hepsine birden dnmesi, Peygamberimizin (s.a.v.) snnetidir. Her ey iin, hatta yemek ve imekte bile gzel bir niyet iinde olmay ok severim. - 89 -

1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-60 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-116 3) Tehzb-t-tehzb cild-2, sh-178, 179 4) Rehber Ansiklopedisi cild-7, sh-125

HABB- ACEM:
Evliynn byklerinden. Hz. Hasan- Basrnin talebesi ve Hz. Dvd-i Tnin hocasdr. Knyesi, Eb Muhammeddir. 120 (m. 739)da veft etti. Habb-i Acem hazretleri, Hz. Hasan- Basr, Hz. bn-i Srn, Hz. Bekir bin Abdullah el Mzen, Hz. Eb Temime el-Huceym gibi byklerden hads-i erf rivyet etti. Hz. Sleymn el Teym, Hz. Hammad bin Seleme, Hz. Mtemir bin Sleymn, Hz. Osman bin Heysem gibi bykler kendisinden hads-i erf rivyet ettiler. nceleri ok zengin idi. Faizle para verirdi. Bir gn hanm yemek piirip nne koydu. Tam yemei yiyecei srada, kapya birisi geldi. Allah rzs iin bir sadaka dedi. Habb bunun yzne kapy kapad. O kimse mahzun olarak gitti. Habb-i Acemi, geri sofraya geldiinde kabn iindeki yemein kan hline dnm olduunu grd. O anda kalbinde bir deiiklik hissetti. Yerinde duramad. Bir Cuma gn Hz. Hasan- Basrnin evinin yolunu tuttu. Yolda giderken, oyun oynayan ocuklar Habb-i Acemyi grnce, birbirlerine Kan kan, faiz yiyen Habb geliyor. Ayandan kalkan toz bize gelir de, biz de onun gibi bedbaht oluruz! dediler. ocuklarn bu szleri kendisine ok ar geldi. Hasan- Basr hazretlerinin meclisine gelip elini pt. Allah telnn, sonsuz olan ltfu ve ihsan ile tvbe-i nash eyledi ve onun talebelerinden oldu. nceki yaptklarna ok piman oldu. Allah telya yle mncatta bulundu. Y Rabbi! Ben ok gnahkrm. Fakat senin mafiretin sonsuzdur. Beni affet. Senin her eye gcn yeter. Kudretin sonsuzdur. Dilediini yaparsn. Sen yle byksn ki benim dermanm ancak sendedir. Ben ancak sana snrm. Y Rabbi! Fermanna boyun edim ve sana teslim oldum. Beni affet! Oradan ayrlp evine dnerken kendisine borcu olanlar onu grp alacaklarn ister endiesiyle kamak istediler. Bu durumu grnce, Kamayn! Bu gn benim sizden kamam lzmdr buyurdu. Yolda giderken yine oyun oynayan ocuklarn yanndan geiyordu. ocuklar kendisini grnce birbirlerine Kan, kan! Tvbekar geliyor. zerine bizden toz bulamasn. Bularsa Cenb- Hakka si oluruz dediler. ocuklarn bu szleri zerine ok duyguland, yrei szlad ve Y Rabbi! Bir tvbemle ismimi iyilerden eyledin diye kretti. Habb-i Acem (r.a.), ehrin her tarafna tellllar kararak: Her kimin Habbe borcu varsa, bundan vazgeti. Ald faizleri de geri datacaktr! diye iln ettirdi. Servetinin hepsini fakrlere datt. Gnn birinde bir kimse geldi. Datacak mal kalmadndan, zerindeki gmlei gelen kimseye verdi. Daha sonra Frat nehrinin kenarnda bir kulbe yapp orada ibdetle megul oldu. Gndz Hasan- Basrnin (r.a.) sohbetinde bulunup, gece ibdet ederdi. Hasan- Basr hazretlerinin szleri kalbine yle tesr ederdi ki, kendinden gemi olarak dinlerdi. Aradan bir mddet geince, hanm, nafakalarnn bittiini, ev iin erzak lzm olduunu bildirdi. Habb-i Acem (r.a.) bir ey demeyip sustu. Sabahleyin almaya gidiyorum diyerek evden kt. Kulbesine gidip ibdetle megul oldu. Akam eve gelince hanmna: yle bir ztn iinde alyorum ki gayet cmerttir. O ztn kereminden utandm da bir ey istiyemedim. On gnde bir cret vereceini sylyorlar. On gn sabret On gnlk olunca kendisi verecektir dedi. Onuncu gn olduunda, le namazn kldktan sonra, Bu akam htna ne syliyeyim diye dnyordu. Tam bu srada Habb-i Acemnin hanesine beyaz elbiseli kimseler geldi. Birisinin srtnda un uval, birisinin srtnda yzlm koyun, birisinin srtnda, iinde ya-bal baharat v.b. eyalarn bulunduu bir tulum ve birisinin elinde, iinde 300 gm bulunan bir kese vard. Habbin hanesinin kapsn aldlar. Htn kapy aralad. Gelen kimseler ellerindekileri braktlar ve Bunlar, efendinizin alt yerin sahibi gnderdi. Eer, Habb iini arttrrsa biz de cretini arttrrz diye syledi dediler ve gittiler. Habb-i Acem, akam olunca mahzun ve mahcb bir ekilde evine dnd. Daha eve girmeden, ieriden taze ekmek ve yemek kokular geldi. Hanm kendisini karlad ve yle syledi: Efendi! Kime alyorsan, hakkaten o ok iyi bir kimse imi, ikrm ve ihsan sahibi bir zatm. Bu gn le vaktinde unlar gndermi. Ayrca (Habbe syle, eer iini arttrrsa biz de cretini arttrrz) diye haber gndermi. Bunun zerine Habb, hayretle Allah Allah, on gn altm. Bana bu ihsanlarda bulundu. Demek daha ok alrsam kim bilir neler verecek dedi ve kendini tamamen Hak telya ibdete verdi, ibdetini arttrd. Bylece hem Allah telya ibdet ederek, hem de Hasan- Basr hazretlerinin kalblere tesr eden sohbetleri ile ykselerek dus makbul olan byk ztlardan oldu. Edebi ve anlay fevkalde olup, ilm-i siyseti ok iyi bilirdi. Bir gn yal bir kadncaz alayarak geldi ve Bir olum vard, kayboldu. Epey zamandr haber yok. Ayrlna tahamml edemiyorum. Olumu bana gndermesi iin Allah telya du ediniz diye yalvard. Habb-i Acem, Hi paran var m? buyurdu. Kadncaz, ki gmm var dedi. O da, O paray fakrlere ver buyurdu. O kadn paralar fakrlere verdi. Habb-i Acem hazretleri, Evinize gidin, ocuunuz inallah gelir buyurdu. Kadncaz evine dnp olunu eve gelmi grnce, sevincinden alad ve Allah telya kretti. ocuunu alp Habb-i Acemnin yanna gtrd. Habb (r.a.) ocua, - 90 -

Nerede idin? Nasl geldin? Anlat buyurdu. ocuk: Kirman ilinde idim. (Ey Rzgr! Habbin dus hrmetine ve iki gm akenin bereketiyle bu ocuu kendi evine brak) diye bir ses duydum. Rzgr beni ald ve abucak evimize getirdi dedi. Ne zaman yannda Kurn- kerm okunsa inliyerek alard. Sen Acemlisin. Fris konuursun. Arab bilmediin halde bu alaman hangi sebeptendir! diye sorduklarnda Evet, lisnm Acemdir. Lkin kalbim Arabdir buyururdu. Daha sonra Arab lisann rendi. ok fash (ak) olarak Arab konuurdu. Kendisi, Terviye gn Basrada, Arefe gn Arafatta grlrd. Bir gn dervilerden biri Hz. Habb-i Acem, Acem olduu halde, Arab bilmedii halde acaba bu ok yksek mertebeye nasl kavutu? diye kalbiden geirdi. O anda hafiften bir ses Evet O Acemidir. Lkin Habb (sevgili) ve ktr diyordu. Bir ktil idam edilmiti. O gece kendisini ryda grdler. Deerli elbiseler giymi olarak Cennet bahelerinde dolayordu. Sen bu hle nasl kavutun? diye sordular. Ben idam sehpasnda iken, Habb-i Acem (r.a.) oradan geti ve gz ucuyla acyarak bana bakt ve Allah telya niyazda bulundu. te kavutuum bu nimetler, o ztn bir nazarnn hrmetine bana ihsan olundu dedi. mm- fi ile mm- Ahmed bin Hanbel oturuyorlard. O srada Habb-i Acem hazretleri geldi. mm- Ahmed, Buna bir sul soraym dedi. Hz. mm- fi, Bunlar hl ehli, acib kimselerdir. Pek sul sorulmaz dedi. Hz. mm- Ahmed, Soracam dedi. Habb gelince, mm- Ahmed, Bir kimse be vakit namazdan birini karsa, ama hangisini klmadn bilemezse, ne yapmaldr? diye sordu. Habb (r.a.) Bu, Allah teldan gfil olan bir kalbin iidir. O kimse kendine ceza olarak be vaktin hepsini kaza etmelidir buyurdu. Her iki imm bu cevbdan hayrete dtler. Bir gn mehr Hacccn adamlar, Hz. Hasan- Basryi aradlar. Hasan- Basr onlardan gizlenmek iin Habb-i Acemnin Frat nehri kysndaki kulbesine girdi. Hacccn adamlar gelip Habb-i Acemye Ey Habb! Hasan grdn m? dediler. Evet dedi. Nerede? dediler. te bu kulbemdedir dedi. Hemen ieri girdiler. Aradlar, fakat bulamadlar. Dar kp Bize yalan m sylyorsun? ierde yok dediler. O ierdedir. Siz onu gremiyorsanz, bunda benim kabahatim nedir? dedi. Tekrar ieri girip iyice aradlar. Lkin yine bulamayp gittiler. Onlar gittikten sonra Hasan- Basr (r.a.) dar kt. Ey Habb! Biliyorum ki, senin hrmet ve bereketin iin Allah tel beni onlara gstermedi. Ama niin burada olduumu syledin? diye sordu. Habb-i Acem Ey stadm. Sizi grememeleri benim hrmetim ile deildir. Belki doru konutuumuzdandr. Eer yalan syleseydim, sizi de bizi de gtrrlerdi dedi. Hasan- Basr (r.a.) Ne yaptn da beni gremediler? diye sordu. O da, yet-el krs, mener-rasl ve hls srelerini okuyup (Y Rabbi! stadm sana emnet ediyorum. Onu sen koru) dedim dedi. Hasan Basr (r.a.) buyuruyor ki, Ben ierde iken, ka defa elleri bana dedi, ama gremediler. Habb-i Acem hazretlerine Allah telnn rzs hangi eydedir? diye sordular. inde nifak tozu bulunmayan kalbde buyurdu. Hasan- Basr (r.a.) Dicle nehri kenarnda gemi bekliyordu. O srada Hz. Habb-i Acem oraya geldi ve Ne bekliyorsun? dedi. O da Gemiye bineceim, onu bekliyorum dedi. Hz. Habb, Gemiye ne hacet, suyun zerinden yryerek geiniz deyince, Hz. Hasan- Basr Suyun zerinde gitmeye sebep gemidir. Biz sebeplere yaparak hareket ederiz. Onun iin gemiyi bekliyeceiz dedi. Habb-i Acem: Siz, yakn mertebesine ulamamsnz diyerek, su zerinde yryerek karya geti. Derecesi, kendisinden ok byk olan Hz. Hasan- Basr ise Sen de, ilm-l-yakn derecesine kavuamamsn dedi ve geminin gelmesini bekledi. Hz. Habb, bir gece elindeki ineyi drd. ok karanlk idi. erisi birden aydnlanverdi. Hemen elleriyle yzn kapatt ve Hayr! Hayr! Biz drdmz ineyi ra ile bulmaktan baka bir ey bilmeyiz. Fevkalde hller istemeyiz buyurdu. Habb-i Acemnin (r.a.) evinde bir hizmeti kadn vard. 30 sene evinde bulunduu halde, bir defa olsun hizmetisinin yzn tam olarak grmemiti. Bir gn, bir hacet iin karken o hizmetiyi grd. Ey mestre hanm! Bana hizmetimi (cariyemi) arr msn? dedi. Sizin hizmetiniz benim ve 30 senedir evinizdeyim. Beni nasl bilmezsiniz dedi. Ben mrmde, Allah teldan bakasna nazar etme cesaretimi kendimde bulamadm ve seninle ilgilenemedim buyurdu. Her an Allah tely hatrlar, baka ey dnmezdi. Horasanl bir kimse, Basrada yerlemek iin, Horasandaki evini 10 000 dirheme satp, hanm ile beraber Basraya geldi. Hacca gidecekti. Basrada, bu onbin dirhemi kime emnet edebilirim? diye sordu. Habb-i Acem hazretlerini gsterdiler. Horasanl zt Habb-i Acemye geldi ve yle dedi: Ben hanmmla beraber hacca gidiyorum. Bu onbin dirhem ile burada (Basrada) bir ev almak istiyorum. Mnasip bir ev bulursanz, bu para ile alrsnz. Horasanl byle dedikten sonra hanm ile beraber Mekkeye doru yoluna devam etti. Bu srada Basrada ktlk meydana geldi. Habb-i Acem (r.a.) dostlaryla istiare edip, bu parayla gda maddesi almaya ve muhtalara datmaya karar verdi. Bazlar dediler ki, O - 91 -

kimse bu paray, kendisine bir ev satn almanz iin brakmtr. Buyurdu ki, Bu parayla aldm gda maddelerini tasadduk ederim sonra, o kimse iin, azz ve cell olan Rabbimden, Cennette bir kk satn alrm. Eer Horasanl bu duruma rz olursa ne al, ama rz olmazsa paralarn geri veririm. Bylece paralar muhta olanlara yiyecek temin etmekte kulland. Nihayet, Horasanl hacdan dnp Habb-i Acemye (r.a.) geldi. Ben, onbin dirhemin sahibiyim. O para ile ev alm iseniz onu istiyorum. Yok almam iseniz bana paralar iade edin ben kendim ev alaym dedi. Habb-i Acem hazretleri buyurdu ki, Sana yle bir kk satn aldm ki, bahesinde aalar, meyveler, nehirler bulunmaktadr. Horasanl hanmnn yanna dnd ve Bizim iin, sultanlara mahsus azamette ve gzellikte bir ev satn alm dedi. ki- gn sonra Habb-i Acemnin yanna gelip, evi sordu. Habb-i Acem hazretleri Horasanlya, Basrallarn ektikleri yiyecek skntlarn, insanlara hizmet etmenin fidelerini, buna mukabil Cennet nimetlerinin gzelliklerini mnsip bir lisanla anlatt ve sonra buyurdu ki, Senin iin Rabbimden, Cennette bir kk aldm ki, sofalar, nehirleri fevkaldedir. Horasanl bunlar dinledikten sonra tekrar hanmnn yanna dnd. Olanlar anlatt. Her ikisi de bu duruma ok sevindiler. Adam, Habbin yanna gelip Bizim iin satn aldn kabul ettik. Lkin bize bunun senedini de yazsanz dedi. Hz. Habb, Peki buyurdu ve bir ktip istedi. yle yazdrd. Bismillahirrahmnirrahm. Bu, Eb Muhammed Habb-i Acemnin, azz ve cell olan Rabbinden, u Horasanl iin satn aldnn senedidir. Habb-i Acem, bu kimse iin Rabbinden onbin dirheme Cennette yle bir ev satn ald ki, o evin kkleri, nehirleri, aalar, sofalar ve daha nice gzel sfatlar vardr. Allah tel bu gzel evi bu Horasanlya verecek, bylece Habbi onbin dirhem bordan kurtaracaktr. Horasanl bu yazy alp hanmnn yanna dnd. Bylece krk gn daha yaad. Nihayet veft n geldi. Hanmna vasiyet etti. Beni ykayp kefenliyenlere bu yazy ver, kefenime koysunlar. Adam veft edince vasiyyeti yerine getirildi ve defn edildi. Sonra bu kimsenin kabrinin stnde bir kt buldular. Ktta bulunan yazlar parlyordu ve yle yazlyd. Eb Muhammed Habb-i Acemnin, Allah teldan u Horasanl iin onbin dirheme satn ald kkn bertdr. phesiz ki Allah tel, Horasanlya Habbin arzu ettii kk verdi ve Habbi onbin dirhem bortan kurtard. Habb-i Acem mektubu alnca, hem okuyor, hem pyor, hem alyor, hem de dostlarnn bulunduu yere doru yryor ve Bu Rabbimden bana berttr diyordu. Hasan- Basr hazretleri, Habb-i Acem hazretlerini ok sever ve ona ok iltifat ederdi. Hatt bazan meclisinde Habbin sohbet etmesini syler, Habb de emredildii iin sohbet ederdi. Baz kimseler bu durumu merak ederler, Siz burada bulunduunuz halde, onun sohbet etmesini istemenizin hikmeti nedir? diye sul ederlerdi. Hasan- Basr hazretleri Habb, kalbinden konuur ve konutuunu insanlarn kalbine yerletirir. Ben onun iin onu konuturuyorum buyururdu. Habb-i Acem hazretleri, ok ibdet ederdi. Devaml tefekkr hlinde idi. Bazan bu halde iken kendinden geer ve yle olurdu ki yanndakiler uyuyor zannederlerdi. Komularndan, smil bin Zekeriyya diyor ki, Ben akam olduu zaman Habbin alamasn, sabah uyandmda yine onun alamasn duyardm. Hl byle devam edince yoksa ml bir skntlar m vardr diye dnp evlerine sul ettim. Evinden, O hep lm dnr de onun iin alar. Sabah olunca da artk ben akama ulaamam der. Akam olunca da artk ben sabaha ulaamam der, onun iin alar dediler. Hanm Umrete de sliha bir hanmefendi idi. Kendisi ile beraber ibdete devam ederdi. Bazan gece yars Habbi uyandrr, ibdet ederlerdi. Habb-i Acem Basra arsnda ticret yapar, kazandn fakrlere verirdi. Bir defa Sbit bin Eslem el-Benn sadakann fazletini anlatyordu. Habb-i Acem (r.a.) oraya geldi. Sohbetten sonra bir kese altn karp Sbit hazretlerine verdi ve Bunu fakrlere datn dedi. Sbit ok memnun olup, du etti. Az kra kanat eder, doruluu sebebiyle herkes tarafndan sevilirdi. Allah teldan nasl korkmak lzm ise yle korkard. Onu nasl tazm etmek lzm ise yle tazm ederdi. Dnyda ve dnyda olan eylerin hi birisinde gz yoktu. Hep Allah tely dnr, dny zevklerinden uzak dururdu. hret ticreti ile megul olurdu. Yanna ticret ehli kimseler gelirdi. Onlara nce ticretten, dny ilerinden bahseder, sonra hret bilgilerini anlatrd. Bylece o kimseler ok istifde ederlerdi. Bir gn bir kimse, Habb-i Acem hazretlerine gelip Sende yz dirhem alacam vardr dedi. Habb, Ben hatrlayamadm. Nerede, ne zaman borcum oldu? buyurdu. O kimse, Ben de bilmiyorum. Fakat benim sende yz dirhem alacam vardr dedi. Habb, o kimseye, Bugn gidin de yarn gelin buyurdu. Gece olunca, abdest alp iki rekat namaz kld ve namazdan sonra yle du etti: Y Rabbi! Eer o kimse doru sylyorsa, borcumu ona dememde bana yardm et. ayet yalan sylyorsa sen bilirsin. Sabah olunca o kimsenin, bir tarafnn fel olduunu grdler. Habb o kimseye, Sana ne oldu? diye sordu. O kimse, Tvbe ettim, tvbe ettim. Ben sizden alacam olmad halde yz dirhem istedim. Bunun iin bana bu hastalk geldi. Ben tvbe ettim dedi. Habb Peki niin byle yaptn? dedi. O kimse Kendi kendime dedim ki, (Habb Allah teldan ve kullardan ok utanr. Ben bu paray istersem bana verir). Habb-i Acem merhametinin okluundan o kimseye acd ve Y Rabbi! Doru sylyorsa ona if ihsan eyle diye du etti. Allah tel o kimseye if verdi ve hi fel olmam gibi ayaa kalkt. - 92 -

Bir kimsenin bir ayanda iddetli ar vard. Bir meclisde Habb-i Acem hazretlerine bu durumunu arz etti. Habb, ona oturmasn syledi. Dier kimseler kalkp gittikten sonra ayaa kalkp, o kimsenin if bulmas iin du etti ve Y Rabbi! Habbin yzn kara karma if ihsan eyle dedi. O kimsenin ayanda hi ar kalmad. Dier ayandan daha salam oldu. Bir defa kaplarna bir fakr geldi. O srada hanm, hamur yourmutu. Ekmek yapmak iin komudan ate istemeye gitmiti. Habb gelen fakre, Hamuru al buyurdu o fakr hamuru alp gitti. Habbin hanm gelip hamuru sorunca Hamuru ekmek yapmaya gtrdler buyurdu. Biraz sonra bir kimse bir sepet dolusu ekmek ve et getirdi. Habbin hanm ekmek ve eti hazrlad ve Hamurlar ne abuk ekmek oldu? diye hayretini bildirdi. Hammd, Habb-i Acem hakknda, hid olduu bir hdiseyi yle anlatyor: Bir kadn gelerek Habbe dedi ki: (Hi ekmeimiz yok). O da (Aileniz ka kiidir?) diye sordu. Kadn syledi. Sonra Habb kalkt abdest ald. Huzur iinde namaz kld. Namaz bitince (Y Rabbi! nsanlar benim hakkmda hsn-i zan ediyorlar, gzel dnyorlar. Sen ise benim gnahlarm rtyorsun. Beni insanlarn hsn-i zanlarna lyk eyle.) diye du etti. Sonra namaz kld hasr seccadeyi kaldrdnda orada elli dirhemin olduunu grdler. Elli dirhemi kadna verdi ve bana (Ey Hammd! Bu grdn eyi ben hayatta iken kimseye syleme) dedi. Kymet gn Allah tel bana Ey Habb! eytann vesvesesinden uzak olarak, bir gn namaz kldn m? bir gn oru tuttun mu? bir rekt olsun namaz kldn m? bir tesbih ektin mi? diye sorarsa Evet y Rabbi demeye gcm yetmez. Evet y Rabbi. demeye yzm olmaz, byle bir sz diyemem. Habb-i Acem hazretleri buyurdu ki: Bo oturmaynz. nk lm peinizdedir.
1) Mjdeci Mektblar cild-1, sh-216 2) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1008 3) Cmiu kermt-il-evliy, cild-1, sh-387 4) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-149 5) Risle-i Kueyr, sh-379, 687, 720 6) Tehzb-t-tehzb cilt-2, sh-189 7) Tezkiret-l-evliy sh-33 8) Kef-ul-mahcb sh-208

HAFS BN GIYS:
Hanef mezhebi imamlarndan. Son derece cmert ve dnine bal bir zt olup, hads limidir. smi, Hafs bin Gys bin Talk bin Amr en-Neha el Kfdir. Knyesi Eb Amr- Hafsdr. 117 (m. 735) trihinde dodu. 198 (m. 809)da Zilhiccenin onuncu gn Kfede veft etti. Veftnda hi bir mal olmad halde 900 dirhem altn borcu vard. mm- Azam Eb Hanfe (r.a.) in talebesi olup, ondan fkh ilmi tahsil etti. Ayrca sika (gvenilir) olan hads imamlarndan birisi idi. Halife Hrun Red zamannda Baddn bir mahallesinde iki sene kadlk yapt. Daha sonra bu vazifeden Kfe kadlna verildi. On sene Kfede kadlk yapt. Muhammed bin Hamdin verdii habere gre kad olmas yle olmutur: Halife Hrn Red; Abdullah bin drs, Veki bin Cerrh ve Hafs bin Gys huzuruna ard. nden birini kad yapmak istiyordu. Hrn Redin yanna varnca Abdullah bin drs Esselm aleykm deyip felli gibi kendini yere att. Garip hareketlerde bulundu. Hrn Red Elsiz (felli) ihtiyar aln gtrn bunda fazlet yoktur dedi. Veki bin Cerrh da parman gznn, stne koyup, Bir yldan beri bununla grmedim dedi. Maksad parma idi. Parmak zaten grmez idi. Fakat o mecliste bulunanlar gzne iaret ettiini sanp, gz grmeyince kadlk yapamaz dediler. Bu iki manl sz ile hem kadlktan hem de yalandan kurtuldu. Ama Hafsa gelince o hem ok fakr hem de borlu hem de oluk ocuu ok idi. Byle olunca kadl kabul etti. Byle olmasa o da kabul etmezdi. Kendisi Allah telya yemin ederim ki le (l hayvan eti) bana hell olmadka (yan alktan lecek kadar fakr hle dmeyince) kadl kabul etmedim. buyurmutur. nk l hayvan etini yan lei, ancak alktan lecek olan bir kimsenin, yiyecek olarak leten baka hibir ey bulamad zaman, lmeyecek kadar yemesi hell olur. Byle olmasna ramen son derece harmdan saknr, kul hakkna riyet ederdi. Bir gn hastaland. Bu hastal onbe gn srd. Beyt-l-ml eminine olu ile daha nce ald maandan yz dirhemi gnderdi ve Onbe gndr almadm. Mslmanlarn hakkdr, iade ediyorum. Hasta iken almama imkn yoktu. O halde bu paray alamam dedi. Hafs bin Gys babasndan, smil bin Eb Hlid, E'ab-il Cdn, Eb Mlik-il-Ece, Sleymn etTeym, Ubeydullah bin Amr, Mus'ab bin Selm, Yahy bin Sad, Ame ve Sfyn- Sevr, mm- Eb Ysuf, Cafer-i Sdk ve daha bir ok zttan hads alm (renmi)tr. Kendisinden de Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Mun, Ali bin el-Medn, Eb Nuaym, Eb Ms, Yahy en-Niapur. Amr bin Muhammed olu mer bin Hafs bin Gys ve Kfelilerin bir ou hads rivyet etmilerdir. - 93 -

Yahy bin Mun: Hafs, Kfe ve Baddta rivyet ettii hadsleri, hfzndan (ezberden) rivyet ederdi. Kitap yazmad. Onun hfzndan drtbin hads yazlp kitaplara geti buyurmutur. Hafs bin Gys sika (gvenilir) hads limlerindendir. mm- Ahmed bin Hanbel, bni Mun, Yakub bin eybe Onun sika olup, hfzasnn ok kuvvetli olduunu bildirmilerdir, bni Ammar; Hafs bin Gys hadste cidden ok kuvvetli idi. Ubeydullah bin Slih el-Icl: (Babamdan iittim, Hafs bin Gys sika (gvenilir) ve fakh bir zt olup, Kfe kads idi. Veki bin Cerrh kendisine bir mesele sorulduu zaman: Kadmz Hafsa gidiniz ona sorunuz o afif ve erefli bir mslmandr diye cevap verirdi). Nes de Onun sika bir rv olduunu zikretmitir. Hseyn bin Mugre: (Baz slih kimseler demilerdir ki; ki kpr arasnda bir kayk batt ve bu kaykta yirmi kad vard. Bunlarn hepsi bouldular. Bunlardan ancak Hafs bin Gys, Ksm bin Man ve kad reyh kurtuldu.) diye haber vermitir. Hafs bin Gys Eer kadlk sebebiyle bana yaplan hrmete sevinseydim helk olurdum demitir. Kdl srasnda da herkesin hakkn gzetir, slmiyetin emr ettii eyi yapar, bundan en kk bir taviz vermezdi. Hatbi Badd: (Hafs bin Gys Baddta kad iken bir gn oturmu, davya bakyor idi. Halife Red Onu armas iin bir haberci gnderdi ve hemen gelmesini istedi. Hafs haberciye Bir davya bakyorum. Bu davlara bakmak iin de cret alyorum. Bu ii de halifenin emri ile yapyorum. Bekle dav bitsin yle geleyim dedi. Dav bitinceye kadar da yerinden kalkmad.) diye haber vermitir. Abdullah bin Muhammed el-Caf Eb Cafer el-Buhr diyor ki: (Hafs bin Gys arablarn en cmerdlerinden olup, yle derdi: Bir kimse benim yemeimi yemedike ona rivyette bulunmadm.) Velhsl Hafs bin Gys fkhta mm- Azam Eb Hanfe hazretlerinin talebesi, ok hads-i erf rivyet eden sika bir rv, slmn emirlerine uymakta son derece gayretli ve mttek bir zt idi. Rivyet ettii hadslerden bazlar unlardr: .. Her kim riya yaparsa, Allah tel onun iyzn meydana karr. Taknlar helk olmutur. Zekt memuru size geldii zaman sizden rz olarak ayrlmaldr.
1) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-197 2) Tehzb-t-tehzb cild-2, sh-415 3) Mzn-l-itidl cild-1, sh-567 4) El-Fevid-l-Behiyye sh-68 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-297 6) Trh-i Badd cild-8, sh-188 7) Tabakt- bni Sad cild-6, sh-346, 358, 369 8) Mifth-s-Sede cild-2, sh-255 9) El-Alm cild-2, sh-264

HALEF BN HEB:
Kfede yetien limlerden ve bidlerden (ok ibdet edenlerden). Ad, Halef bin Heb el-Kfdir. Knyesi, Eb Mesrktur. mm- Reb, bu knyesini deitirmesini syledii zaman, kendisine bir knye vermesini istedi. O da, Sen Eb Abdurrahmansn! dedi. Eb Yezd knyesi de verilmitir. 140 (m. 757) senesinden sonra veft ettii rivyet edilmektedir. Halef bin Heb lim ve bid bir zt idi. Tbinin byklerinden ilim alp, onlardan hads-i erf rivyet etmitir. O, Eb shk es-Seb ys bin Seleme, Ata bin Eb Rebh, Amr bin Mrre ve daha pek ok limden rivyette bulunmutur. Kendisinden de ube bin Haccc, Misar bin Kedam, Sfyn bin Uyeyne, reyk Neha, c bin Veld, Mervan bin Muviye ve daha birok kimse hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Rivyet ettii hads-i erfler Sahh-i Buhr, Snen-i Nes ve Msned-i Ahmedde yer almtr. Onun rivyetlerinin sika (gvenilir, salam) olduunu mm- Icl ve daha baka limler haber vermitir. Eb Rid yle anlatyor: Babam, Halef bin Hebi ok beeniyordu. Ona: Ey babacm! Sen bu zt niin ok beeniyorsun? dedim. O da bana: Ey olum! Muhakkak, o en gzel bir yol zere yaad ve bundan hi ayrlmad dedi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Bir mminin ldrlmesine, bir kelime paras ile de yardm eden i kimse, kymet gnnde Allahn rahmetinden mahrum kalm olarak gelir.

- 94 -

Meymn bin Mihran, Halef bin Hebden yle haber veriyor: mm-i Derdya, Reslullahtan birey iittin mi? diye sordum. O da. hrette, mzna ilk nce konulacak ey, gzel ahlktr. buyurduunu iittim dedi. Ehl-i beytimden ismi benim ismime uygun olan birisi gelip, dnyya hkim olmadka kymet kopmaz. Bu hads-i erf Hz. Mehdnin geleceini haber vermektedir. Gnllere rahatlk veren hikmetli szleri oktur. Buyurdu ki: Her zaman lm hatrlayp duran kimse, dny hayatnn hibir gzellii olmadn anlar. s (a.s.) havarilerine buyurdu ki: Ey yeryznn slihleri! Fesat karmaynz. Birey fesada urad zaman, onu ancak slih, iyi olan kimseler dzeltir. Biliniz ki, sizin iki hasletiniz vardr: Birincisi, dev and gler yzl olmanz, ikincisi de uyumadan sabahlamanzdr. Yine s (a.s.) havarilerine buyurdu ki: Sultanlar, hikmeti size terk ettii gibi, siz de dnyy onlara brakn!
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-73 2) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-149

HLD BN MADN:
Hads ilminde sika (gvenilir) bir lim. Tbinin byklerindendir. smi, Hlid bin Madn am Kel (r.a.), knyesi, Eb Abdullah idi. Eshb- kirmdan 70 ztla grp sohbetlerinde bulunduunu kendisi bildirmitir. Fkh ilminde de tbinin en byklerindendir. Aslen Yemenli olup, Humusda ikmet etti. ok ibdet ederdi. Her an kalbi Allah tel ile megul idi. Allah tely ok zikir ve tesbih ederdi. yle ki, veft ettikten sonra parmaklar tesbih eder gibi hareket ediyor grld. ok ibdet etmekten zaf, halsiz dmt. Allah telya ok ibdet etmekte, kendinden geecek ekilde iddetli arzu sahibi olup, engin bir kalbe ve hakkaten medh edilmee lyk yksek bir akla sahipti. 103 veya 104 (m. 722)de veft etti. Veft ettiinde orulu idi. Veftna dir baka trihler de rivyet edilmitir. Rivyet edildiine gre; her iki gnde bir krkbin tesbih (sbhanallahi ve bihamdihi...) okur ve bunun ok kymetli olduunu bildirirdi Her kim bu kelimeyi sylese Allah tel onun iin bir melek yaratr, melek kymete kadar bunu syleyen kii iin du eder. buyururdu. Hz. Hlid bin Madn; Hz. Muaz bin Cebel, Hz. Eb Ubeyde bin Cerrh, Hz. Eb Zer Gfr, Hz. Eb Hureyre gibi Eshb- kirmdan hads-i erf rivyet etmitir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar; Peygamber efendimiz (s.a.v.) buyurdular ki: Allah teldan korkunuz! Szm iyi dinleyiniz ve itat ediniz! Ben ldkten sonra gelecekler, ok ayrlklar greceklerdir. O zaman benim ve halifelerimin yoluna sarlnz! Dinde yeni ortaya kan eylerden kannz! nk, bu yeni eylerin hepsi bidatdir. Bidatlerin hepsi, dallettir, doru yoldan ayrlmaktr. ki trl cihad vardr. Her kim, Allah telnn rzsn talep eder, devlet bakanna itat eder, hellden kazanp hellden sarf eder, ortana kolaylk gsterir ve fesat eylerden kendisini muhafaza ederse, o kimsenin uyumas, uyanmas ve btn hareketleri sevabtr. Her kim gsteri ve riya iin gaz ederse, devlet bakanna kar gelirse, yeryznde fesatlk yaparsa, o kimse bu gazadan hibir sevab kazanamaz. Peygamber efendimiz bir gn bir kimseyi namaz klarken grd. Bu kimse, abdest alrken ayann az bir yerini yanllkla ykamad.. Peygamber efendimiz, namazdan sonra bu kimseye, yeniden abdest alp, namazn klmasn emir buyurdular. Eshb- kirmdan bazlar dediler ki, Y Reslallah! Bize kendinizden bahseder misiniz? Peygamber efendimiz buyurdu ki: Evet ben, babam (ceddim) brhm aleyhisselmn, (Y Rabb! lerinden bir peygamber gnder) eklindeki dusnda kasdettii ve kardeim s aleyhisselmn mjdeledii Peygamberim. Annem bana hamile olduu zaman kendisinden yle bir nr zuhur etti ki, t am topraklarndaki Basra kklerini, o nurun aydnlatmasyla grebiliyordu. Ben, Sad bin Bekr kabilesine st emzirilmeye gnderildiim zaman, bir gn st kardeimle beraber, evimizin geri taraflarnda koyunlarmz otlatrken, beyaz elbiseli iki kii gelip karnm yardlar ve kalbimi kardlar. Onu yarp iinden siyah bir kan phts karp attlar. Sonra kalbimi, yanlarnda getirdikleri, altn tas iindeki kar ile iyice temizleyip, geri yerine koydular. Sonra onlardan biri dierine Haydi bunu mmetinden on kii ile tart dedi. O da tartt. Ben ar geldim. Sonra yz kii ile tartt. Ben onlardan da ar geldim. Bin kii ile tarttlar yine ar geldim. Sonra, birincisi dedi ki: Onu brak. Allah telya yemin ederim ki onu mmetinin hepsiyle tartsan yine ar gelecek. - 95 -

nsanlara, kendi elinin emeinden daha hayrl hibir nafaka yokdur. Allah telnn resl Dvd (a.s.) da kendi elinin emeini yerdi. Herhangi biriniz aramba, Perembe, Cuma gn oru tutarsa, ona bir mslman kleyi zd etmi gibi sevb verilir. Her kim bidat sahibine hrmet ederse, slm dninin yklmasna yardm etmi olur. Allah tel bir kuluna hayrl eyleri yaptrmak isterse, o kimseyi fkih (fkh limi) eder. ayet bir kimseye hayrl eyler yaptrmak istemez ise, dnin ahkmnda onu chil klar. ehdler ile yataklar zerinde veft edenler, vebadan lenler iin, Allah telnn huzurunda mnazara ederler. ehdler derler ki, (Vebadan len kardelerimiz de bizim gibi ldrldler. Onlar da bizim gibidirler). Yataklar zerinde veft edenler ise, derler ki, (Onlar da bizim gibi yataklar zerinde veft ettiler. Onun iin onlar da bizdendir). Allah tel iki grup arasnda hkm eder ve yle buyurur. (u vebadan veft edenlerin yaralarna baknz, eer ehdlerin yaralarna benzerlerse ehdlerden saylrlar.) Vebadan veft edenlerin yaralarna bakldnda aynen ehdlerin yaralarna benzediini grrler ve onlardan saylrlar. Fkh bilgisi olmayan bid (ok ibdet eden), deirmendeki merkeb gibidir. Allah tel buyurur ki, kullarmn bana en sevgili olanlar, seher vaktinde istifr eden, kalbleri mescidlere bal olan ve benim sevgimle Allah iin sevilenlerdir. Yeryzndekiler, bunlara bir ceza vermek istediklerinde ben onlar hatrlar ve bu cezay onlardan uzaklatrrm. Her hangi bir kadn, kocasna eziyet ederse, Cennetteki zevcesi (hanm) olan huri, (Allah tel seni ldrsn, ona eziyet etme. O kocan senin yannda misafir saylr. Umulur ki o kimse yaknda sizlerden ayrlp bize gelir) der. Hz. Hlid bin Madn buyurdu ki: Mminlerin en ok sevdii eylerden birisi namaz klmaktr. Fsk kimselerin de en ok sevdii eylerden birisi uyumaktr. Birinize, bir hayr kaps alrsa onun kadrini kymetini iyi bilsin. Zira o kapnn ne zamana kadar ak olacan ancak Allah tel bilir. Bu kap aniden de kapanabilir. Yiyiniz, iiniz, israf etmeyiniz. inizde en hayrl olannz yedikten sonra Allah telya hamd edip, oru tutannzdr. Allah tel herkese drt adet gz vermitir. ki tanesi zahir olan (grnen) gzleridir ki, bandadr. kisi de kalbindeki btn (grnmeyen) olan gzleridir. Allah tel bir kimseye hayr murd ederse, o kimsenin kalb gzlerini aar ki, o gzleriyle grnmeyen bilinmeyen eyleri mahede eder (grr). Herkesin bir eytan vardr. nsann iine girer. Kalbinin zerine kadar varr. Ona vesvese vermeye balar. O kimse Allah tely zikredince (hatrlaynca) oradan uzaklar. Dunn en ok kabul edildii zaman, insann ban secdeye koyup du ettii zamandr.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-210 2) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-118 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-93 4) El-Alm cild-2, sh-299

HALL BN AHMED:
Tebe-i tbinden mehr Arap dil ve gramer limi. Knyesi, Eb Abdurrahmndr. 100 (m. 718) senesinde doup, 170 (m. 786) trihinde, Basrada veft etti. Babasnn, Reslullah efendimizden sonra Ahmed ismini alan ilk zt olduu sylenir. Mirzeb bunu Muktebis isimli kitabnda yazmaktadr. Eyyb Sahtiyan, sm el-Ahvel, Osman bin Hdr, Avvm bin Havab ve bakalarndan (r.anhm) hads-i erf ve Arap lisnnn inceliklerini renmitir. Ondan da, Hammd bin Zeyd, Nadr bin umeyl, Eyyb bin Mtevekkil, Esma, Hrn bin Ms en-Nahv, Vehb bin Cerr bin Hazm ve daha baka limler (r.anhm) ondan hads-i erf ve Arapa renmilerdir. slmiyetten nce, ileri seviyede kullanlan Aruzu sistemli bir hle getirip, lm-i Aruz denmesine Halil bin Ahmed sebeb olmutur. Aruz ilmi: Nazmda vezinlerin eitli incelik ve zelliklerini ve doru bir ekilde nasl kullanlacaklarn bildirir. Aruzu ok geni, bir ekilde inceleyen Halil bin Ahmed (r.a.), aruz ilmine yeni birok bilgiler kazandrm, bu ilmin en nde gelen, birinci snf mtehasss olmutur. O, aruz ilmini nce be blme ayrm, sonra da bundan onbe bahr karp, gelitirmitir. Mehr nahv limi (Arapa dili gramercisi) - 96 -

Ahfe buna bir bahr daha ilve etmitir. Bunun ismi Habebdir. Aruzun her bir blmne Bahr, denir. Hall bin Ahmed, slih, akll ve halim ve vakur (arbal) bir zt idi. Eserlerinden bazlar: Kitb-l-Ayn, Kitb-l-Arz, Kitb--evhid v.s. Lgat limlerinin ou, Arapa bir lgat olan ve Hall bin Ahmede nisbet edilen Kitab-l-Aynn onun eseri olmadn, ancak, onun byle bir eser yazmaa baladn, balang ksmlarn tertb edip, buna Ayn ismini verdiini, veft ettikten sonra talebelerinden Nadr bin umeyl ve Merric Suds, Nasr bin Ali el-Cehdm ve bakalar tarafndan tamamland fakat, sonradan yazlanlar, Halil bin Ahmedin yazdklarna muvafk olmadndan, onun yazdklarnn karld sylenmitir. Bu yzden, Hall bin Ahmedden sonra yazlan kitapta, Onun yapmas mmkn olmayan hatlar mevcuttur. Bu hususta Drstveyh denilen lim, mevzuyu derinlemesine tahkik eden bir eser yazmtr. limlerin, hakknda buyurduklar: Hammd bin Zeyd: Halil bin Ahmed, daha nce Ebdiye denilen bozuk bir frkann itikadnda idi. Fakat Allah tel ona, Eyyb Sahtiyan hazretlerinin sohbetiyle ereflenmeyi nasb edip, Ehl-i snnet itikadna dnd dedi. Nadr bin umeyl: ok mtevaz bir zt idi. dedi. rf: Nahv (Arap dili grameri) meselelerini halletmekte zirvede idi. O kendisini tamamen ilme vermiti. Basra emri, ocuklarna ders vermesi iin onu armt. Yanndaki kuru ekmei kararak, Bu yanmda olduu mddete, ona ihtiycm yoktur demitir. Menkbeleri ve buyurduklar: Halil bin Ahmed, Mekke-i mkerremede, kendisine, daha nce kimsenin bahsetmedii, sadece kendisinden alnabilecek, renilebilecek bir ilim verilmesi iin du etmiti. Hacdan dnnde, kendisine aruz ilmi nasb oldu. Bu ilimde o kadar ilerledi ki, std derecesine ulat. Hamza bin Hasan el-sbahn, et-Tenbih l Huds-it tasnif adl eserinde Mslmanlar arasnda Hall bin Ahmed gibi limler az yetimitir. nk, o, kaidesi olmayan aruzu, kaidelere balayp, sistemli bir hle getirerek, yepyeni bir ilim ortaya koymutur buyurmaktadr. Hall bin Ahmedin Arap lgatine dir Kitb-l-Ayn isimli eseri ok tannmtr. Halil bin Ahmed, madd bir menfaatten dolay kimseye boyun emez, vekarn muhafaza eder, aza kanat ederdi. Fris ve Ehvaz valisi Sleymn bin Habb bin Mhelleb bin Eb Sfre el-Ezd ona maa balamt. Bir gn onu yanna ard. Halil bin Ahmed (r.a.) ona yle cevap yazd: Sizin yardmnzla rahatm iyi. Kimseye muhta deilim. Ancak ben servet sahibi birisi de deilim. Fakat hi kimsenin zayflktan ldn grmedim. Sonra kimse, her zaman ayn hl zere kalmaz. Rzk Allah teldandr. nsann zayf ve gsz olmas, takdir edileni noksanlatrmad gibi, kuvvetlinin kuvveti de ona takdir edilenden fazlasn ilve etmez. Zenginlik ve fakrlik, mala gre deildir. Esas olan kalb zenginliidir. Sleymn bin Habb, Halil bin Ahmedin (r.a.) bu szn okuyunca maan kesti. Bunun zerine, Halil bin Ahmed, onun bu hareketine kar u ekilde cevp verdi. Bana lmme kadar garanti vermitin. Sen bu hareketinle iyi yapmadn. unu bil ki, sen beni azck bir eyden mahrum kldn. Fakat, maam kesmenle, servetini arttracak deilsin. Hall bin Ahmedin bu szleri valiye ulanca, ona mektb yazp zr diledi. Tekrar maa balatt. Bu sefer maan daha fazla yapt. Halil bin Ahmed ile yine edebiyat biri olan Abdullah bin Mukaffa, bir gece bir araya gelmilerdi. Sabaha kadar sohbet ettiler. Birbirinden ayrldklar zaman Halil bin Ahmed: bn-i Mukaffy nasl buldun? dediklerinde: Onu, ilmi aklndan ok birisi olarak grdm dedi. Abdullah bin Mukaffya Onu nasl bulduu sorulunca Onu, akl ilminden daha ok birisi olarak grdm dedi. Anlatlr ki: Hall bin Ahmed bir iirin beytini takti (aruz veznine gre ayrrken) yaparken, o srada olu yanna girdi. Babasn bu halde grnce, ne yaptn bilmedii iin akln kaybettiinden byle bir ile uratn zannedip, hemen dar karak babama bir ey olmu diye, herkese anlatt. Bunun zerine, darda bunu duyanlar, yanna gelip, olunun kendilerine bir eyler sylediini, bunun aslnn olup olmadn sorduklarnda, Halil bin Ahmed oluna dnerek yle dedi: Eer benim sylediimi bilseydin, beni mazur grr, hakkmda yle konumazdn. Fakat sen benim szm anlamadn iin, hakkmda byle konutun. Ben bildim ki, sen chilsin. Fakat ben seni mazur gryor, bu hline msamaha ile karlk veriyorum. Yine`ondan yle bir iir rivyet edilir. Fakat kendisi iin mi yoksa bakas iin mi syledii bildirilmemitir. Bana diyorlar ki: Btn dostlarn sana yaknlar. Fakat sen yine de zgnsn. Bu, hayret edilecek birey. Ben de onlara, (Kalbler arasnda yaknlk olmadktan sonra, dostlar da, evleri de yakn olsa neye yarar) diye cevap verdim diyor. Yine ondan yle naklederler: Birisine aruz retmek iin gidip gelirdim. Fakat, anlay kt birisi idi. Bir mddet bu derse devam ettik. Hibir ey elde edemedi. Ona bir gn dedim ki, u beyti takti yap, - 97 -

yan, mnsip vezne gre onu parala dedim. Beyt u idi. z lem testeti eyen fe dehu ve cvizhu il m testetiu. Manas: Eer, birey elde edemedinse, bunu artk brak. Gcnn yetecei, elde edebilecein bir ii yap. idi. Bu ahs, benim de yardmmla, bildii kadar bireyler yapt. Sonra kalkp gitti. Bir daha bana gelmedi. Fakat ben, anlay ve zeksnn ok az olmasna ramen, benim o beyti ona verip, uygun olan aruz kalbn buna tatbik et dememdeki maksad anlayp, bir daha gelmemesine ok hayret ettim. nk ben, o iirle bu ii yapamyorsan, anlyamyorsan, aruz okumay brak, demek istemitim. O da, bu gizli maksad anlayp, gelmedi, dedi. Denildi ki: Mescide girmiti. Bir mesele zerinde dnyordu: O kadar dalmt ki, artk evresiyle ilgisi kesilmiti. Bu srada bir diree arpt. Fakat hl farknda deildi. Ancak bir mddet sonra srtst yere dp ld. Bir rivyete gre: Veft, aruz bahri ile takti yaparken, olmutur. Bildirilir ki: Hall bin Ahmed mehr ir, Ahtaln u beytini ok sylerdi: zeftakarte ilezzehiri lem tecidi Zhren yeknu keslih-il-amli Saklanacak, depo edilecek, hazrlanacak bir eye muhta olduun zaman, slih amel gibisini bulamazsn. En iyi zahire slih ameldir. Vakitlerini ilim ile uraarak geirirdi. Kapm kapadm zaman, artk kapnn dn dnmezdim. Akl ve zihnin kemli (olgunluu) krk yana varnca olur. Reslullah (s.a.v.) bu yata Peygamber olarak gnderildi. Bundan sonra ya, altm e varnca, insanda deiiklikler, zaaflar ve dmeler grlr. Bu yata, Reslullah (s.a.v.) hrete terif buyurdular. derdi. nsan zihninin en berrak ve zinde olduu vakit, seher vaktidir. diye sylerdi.
1) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-244 2) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-163 3) El-Alm cild-2, sh-314 4) Mucem-l-mellifn cild-4, sh-112 5) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-177 6) Mifth-s-sede cild-1, sh-96

HAMD-T-TAVL:
Tbinin mehr hads limlerinden. Haramlardan saknmas ile mehrdur. smi Hamd bin Eb Hamd-t Tavl Eb Ubeyde el-Hzdir. Babasnn isminin Hamd Tirev Tireveyh veya Zdeveyh olduunda ihtilf edildi. 68 (m. 761)de dodu. Hamd hazretleri Basrada yaad ve 143 (m. 761)de namazda kyamda iken dt ve veft etti. Talha el-Hznin zadls idi. Hamd-t-Tavl boyu ksa fakat elleri uzun bir zt idi. Kendi zamannda Basrada yine ksa boylu Hamd isimli komusu olan bir zt vard. kisini birbirinden ayrmak iin ellerinin uzun olmas sebebiyle bu zta Hamd-t-Tavl (uzun Hamd), komusuna da Hamd el-Kasr, (ksa Hamd) denildi. Evinde durduu zaman bir eli yere bir eli tavana deerdi. Hamd-t-Tavl (r.aleyh) dnyya ehemmiyet vermeden gayet zhidne bir hayat yaard. Haramlardan ve pheli eylerden son derece kaard. Devaml Allah tely hatrlayan, her an ona agh (uyank) olan ve abbd yan pek ok ibadet eden bir zt idi. mm- azam Eb Hanfe hazretleri gibi krk sene yats namaznn abdesti ile sabah namaz kld. Yine krk tene, bir gn oru tutup, bir gn iftar etti. nand gibi yaad ve namazda kyamda iken veft edip yaad gibi ld. Hamd-t-Tavl (r.aleyh) Enes bin Mlik, Sbit el Benn, Ms bin Enes, Bhr bni Abdullah-il Mzen, shk bin Abdullah bin Hris bin Nevfel, Hasen-i Basr, bni Eb Mleyka, Abdullah bin akk, Ebil-Mtemekkil ve bir ok limden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, kz kardeinin olu Hammd bin Seleme, Yahy bin Sid el-Ensr, Hammd bin Zeyd, Sfynn (Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne) ube, Mlik, bni shk, Vehb bin Hlid, Cerr bin Hzim, Sleymn bin Bill, Muhammed bin Abdullah-il Ensr ve birok lim rivyette bulunmulardr. Yahy bin Mun, Icl, Nes, bni Sad Onun sika (gvenilir, salam) olduunu sylemilerdir. Eb Hatim, Onun sika olup rivyetlerinde bir beis olmadm bildirerek, Hasen-i Basrnin en iyi arkadalarndan idi, demitir. Drim diyor ki: Yunus bin Ubeyd, bni Mune, Hasen-i Basr veya Hamdden hangisini daha ok seviyorsun dedim. bni Muin Her ikisini de diye cevap verdi. Hammd bin Seleme: Hamd-t-Tavl, Hasen-i Basrnin hads yazd defteri ald ve ondan bir nsha yazp geri verdi demitir. Hamd-tTavlin (r.aleyh) rivyetlerinin ekserisi Enes bin Mlikdendir (r.a.). ube, Hamd-t-Tavl Enes bin Mlikden yirmidrt hads, dier kalanlarn Sbit el-Bennden iitmitir demitir. bni Adiyy Hamd-tTavlin hadsleri ok olup salamdr, imamlar ondan hads almlardr. Enes bin Mlikden (r.a.) rivyet ettii hadslerin hepsini ondan bizzat istememitir. Bir ksmn Sbit el-Bennden iitmitir. Ynus Aramzda Hamd-t-Tavlin bir benzeri yoktu buyurmutur. Hamd-t-Tavl, Sleymn biri Aliden nashat isteyince Tenhalarda, kimsenin grmedii yerlerde gnah ilerken, Allah telnn seni grdne inanyorsan, bakalarnn grd yerde gnah ilemediin halde, Allah telnn grmesine ehemmiyet vermediin iin, Allah telya kar son derece cretkr olursun. Eer, Allah telnn grmediini zannedersen, inanmazsan kfre girersin buyurdu. - 98 -

Hamd-t-Tavl btn mrn bu nashatlere uygun olarak geirdi. Zaten bu hl kendisinde vicdnleen bir kimse elbetteki gnah ilemezdi. Hamd-t-Tavl, Enes bin Mlikden (r.a.) rivyetle; Enes (r.a.) buyurdu ki: Ben Reslullahn (s.a.v.) mbrek elinden daha yumuak, ne bir yn sofa, ne de ipekli bir kumaa el demedim. Yan, Peygamberimizin eli ipekden de yumuak idi. Yine Reslullahn mbrek gzel kokusundan daha gzel kokan, ne bir misk, ne de bir anber koklamadm. Hamd-t-Tavl, Enes bin Mlikden (r.a.): Reslullah (s.a.v.) grdm, ikindi vakti girmiti. Herkes abdest iin su aramaya baladlar. Fakat bulamadlar. Peygamber efendimize (s.a.v.) bir kapta su getirdiler. Bu kabili zerine mbrek elini koyup herkesin ondan abdest almasn emretti. Enes (r.a.) devamla Mbrek parmaklar arasndan suyun fkrmakta olduunu grdm. Bir kii kalmayncaya kadar herkes abdest ald. (Orada yz kii kadar sahb var idi.) Hamd-t-Tavlin Sahifet Hamd-t-Tavl isimli bir hads mecmuas vardr. Hamd-t-Tavl Sbit el Bennden, O da Enes bin Mlikden rivyet etti. Peygamberimiz (s.a.v.) mslmanlarn arasnda dolarken ok zayf, ku yavrusu gibi olmu bir zta rastlad. Ona: Allah telya bir eyle du ediyor veya Ondan bir ey istiyor muydun? diye sordu. O zt: Evet y Reslallah, Allahm bana hirette ne ile ceza vereceksen, onu bana dnyda pein ver, diye du ediyordum. Bunun zerine peygamberimiz (s.a.v.) Sbhanallah! Sen buna takat getiremezsin, buna gcn yetmez. Allahm bize dnyda iyilik, hirette de iyilik ver. Ve bizi Cehennem azabndan koru diye du etseydin ya! buyurdu. Hemen sonra da Allah telya onun iin du etti ve Allah tel da (Onun dus bereketiyle) ifsn verdi.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-38 2) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-170 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-152 4) Mifth-s sede cild-2, sh-248 5) El-Alm cild-2, sh-283

HAMMD BN EB SLEYMN:
Tbinin byklerinden mehr fkh limi. mm- azamn hocasdr. Knyesi Eb smildir. Doum trihi bilinmemektedir. 120 (m. 746) senesinde veft etti. Kfede yaamtr. lmi, Enes bin Mlikten rendi. Ayrca Enes bin Mlikten, Zeyd bin Vehbden, Sad bin Mseyyebden, Sad bn-i Cbeyrden, krime, Eb Vil ve brhm Nehaden hads-i erf dinleyip, rivyet etmitir. Kendisinden ise olu smil bin Hammd, sm el-Ahvel, ube, Sfyn- Sevr, Hammd bin Seleme, Misar bin Kedm, Eb Hanfe, Hakim bin Uteybe ve ok sayda lim hads-i erf rivyet etmitir. Onun rivyet ettii hads-i erfler mehr hads kitaplarndan drt Snende, Sahh-i Mslimde ve mm- Buhrnin Edeb-lMfred adl hads kitabnda yer almtr. Hammd bin Eb Sleymn, bilhassa fkh ilminde ok mehr olan limlerdendir. Fkh ilmini Enes bin Mlikden ve brhm Nehaden rendi. brhm Neha, Alkama bin Kaysdan; Alkama da Abdullah bni Mesddan ilim tahsil etmitir. Bu zt da, Reslullahdan (s.a.v.) ilim renmitir. Hammd, hocalarnn naklen bildirdikleri ilmi topladktan sonra, uzun bir mddet ders vermek suretiyle kymetli limler yetitirdi. Onun derslerinde yetien limlerin en by mm- azamdr. 28 sene hocas Hammdn (r.a.) derslerine devam ederek, ilimde ok az kimsenin ulaabilecei bir dereceye kavumutur. Btn slm leminde, hem zamannda, hem de sonraki asrlarda, mslmanlarn i'tikd ve amel bilgilerini renmeleri ve buna gre amel etmeleri hususunda byk bir rahmet olmutur, slm limleri Hammd bin Eb Sleymnn bu hizmetini Hammd, fkh ilmini harman yapmtr diyerek belirtmilerdir. Hanef mezhebinin mehr fkh limi bn-i bidn hazretleri bunu yle ifde etmitir: Fkh bilgisi, ekmek gibi herkese lzmdr. Bu bilginin tohumunu eken, Abdullah bni Mesd olup, Eshb- kirmn ykseklerinden ve en limlerinden idi. Bunun talebesi Alkama bu tohumu sulayarak, ekin hline getirmi ve bunun talebesinden olan brhm Neha, bu ekini bimi, yan bu bilgileri bir araya toplamdr. Hammd- Kf bunu harman yapm ve bunun talebesi olan, mm- azam Eb Hanfe tm, yan bu bilgileri ksmlara ayrmtr. Eb Ysuf hamur yapm ve mm- Muhammed piirmitir. Bylece hazrlanan lokmalar, insanlar yemektedir. Yan, bu bilgileri renip, dny ve hret sedetine kavumaktadrlar. Hammd bin Eb Sleymn ticret yapard. Barts satard. Her gn o zamann paras ile iki habbe (kendine kfi gelecek kadar) kazannca, eyasn toplar pazardan kard. ok cmert idi. Ramazan- erfte 50 fakri besler, bayram gn yeni elbiseler giydirirdi ve yzer dirhem verirdi. Kurn- kerm okurken alard. Torunu yle demitir: Dedem Hammdn odasnda okuduu Kurn- kermin syfalarnn gzyalaryla slandn ok grdm.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-16

- 99 -

2) ezert-z-zeheb cild-1, sh-157 3) Tabakt- bni Sad cild-6 sh-332 4) Fihrist sh-285 5) Kms-ul-alm cild-3, sh-1980 6) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1010 7) Mzn-l-tidl cild-1, sh-595 8) bn-i bidn cild-1, sh-29

HAMMD BN SELEME:
kinci asrn byk limlerinden. Hammd bin Seleme (r.a.) Tebe-i tbinin byklerindendir. Basraldr. Basrann mftisi idi. Knyesi, Eb Sahradr. Byk lim Hz. Hamd-t-Tavl daysdr. Hz. Hammd bin Selemeyi days Hz. Hamd-t-Tavl yetitirdi ve Ona gerekli olan ilimleri retti. Hads, fkh ve nahiv, arab lisnnn gramer bilgilerinde zamannn ileri gelenlerinden idi. Yzbinden ziyde hads-i erf ezberlemi sika (gvenilir) bir limdir. Rivyetleri Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda yer almaktadr. Zeheb diyor ki, Hammd, Arabde, fkhda, hadste imam idi. Bidt sahiplerine kar son derece iddetli davranrd. Baz eserler yazmtr, mm- azam hazretlerinin hocas Hammad bin Sleymndan da ilim renmitir. Kurn- kermi ok okur ve Allah telnn rzsna kavumak iin ok ibdet ederdi. O kadar ok ibdet ederdi ki, kendisine Y Hammad! Yarn leceksin deseler ancak o kadar ibdet edebilirdi. Hayatnda hi glmemitir. Her zaman kendi nefsi ile megul olurdu. Gnlk maietini, (geimini) ticret yaparak kazanrd. O gnn nafakasn kazannca, tezghn toplard. Btn ilerini, Allah telnn rzs iin yapard. Gnlerini insanlara nashat etmek, Kurn- kerm okumak, namaz klmak ilim renmek ile geirirdi. Herkese gleryzl olup, hi kimseyi incitmez, eziyet etmezdi. Dnyya dkn olmayp, temiz elbise giyer, eline diline ve nefsine ok iyi hkim olurdu. Lzumsuz hi konumaz, aksini yapmak benim anmdan deildir, bana yakmaz derdi. Hz. Hammad bin Selemenin yannda Allah teldan baka bir ey konuulsa, onlar hemen, men ederdi. Herhangi bir kimse, bir ey renmek iin veya bir sul sormak iin gelse, o kimse daha sulini sormadan Hz. Hammad sulin cevbn syler, niyetine gre hareket ederdi. lk musannef (tasnif olunmu) eser yazan Hz. Hammad bin Seleme olduu rivyet edildi. Muhammed bin Haccc, Hz. Hammdn huzuruna gider, ilim renirdi. Bir defasnda Muhammed bin Haccc ine ticret iin gitmiti. Dnte bir ok hediyelerle Hz. Hammdn yanna gelip, hediyelerini takdim etti. Hz. Hammad, Y Muhammed eer senin hediyelerini kabul edersem, seninle hi konumamam gerekir. ayet, kabul etmez isem, seninle devaml konuurum. Bunlardan hangisini tercih edersin? dedi. Muhammed bin Haccc da, Sizinle her zaman konumak isterim, efendim dedi, hediyesini mecburen geri ald. Birgn Sfyn- Sevr hazretleri, Hz. Hammda: Ey Hammad! Acaba Cenb- Hak bizi affeder mi? deyince, Hz. Hammad Y Sfyn! Kymet gn hesabmn anne ve babama veya Allah telya verilmesi iin, muhayyer edilirsem, Vallahi ben anne-babama hesap vermekten Allah telya hesap vermei tercih ederim. Zira bilirim ki, Allah tel bana, anne ve babamdan daha ok merhamet eder, affeder dedi. Hads limleri baz hads-i erflerin seneklerini ve metinlerinin shhatini anlyamadklar zaman, Hammad bin Seleme hazretlerine sul ederler, o da gayet gzel aklar ve gelenleri tatmin ederdi. Doruluu ve ciddiyeti o derecede idi ki, rvler onun hakknda, O ne dedi, ise dorudur derlerdi. lminin ok yksek olduunu mm- Ahmed bin Hanbel haber vermektedir. Yahy bin Dris, Hammad bin Selemeden 10 bin hads-i erf almtr. Muhammed bin Slih yle anlatyor: Hammad bin Selemeyi ziyret ettim. Evinde bir hasr, bir Kurn- kerm, iine kitaplarn koyduu bir dolap ve abdest almak iin bir kab vard. Bir ara kap vuruldu. Muhammed bin Sleymn geldi. zin ile ieri girip oturdu. Hz. Hammda Sizi grnce bana bir hl oldu. Beni heybet sard. Bunun hikmeti nedir? diye sordu. Hz. Hammad buyurdu ki, (Peygamber efendimiz lim, ilmi ile Allah rzsn murd ederse, ondan her ey korkar, fakat ilmi ile para kazanmay arzu ederse, kendisi her eyden korkar.) buyurmutur. Bunun zerine Muhammed bin Sleymn, Hz. Hammda krkbin dirhem verdi ve Bunu al ihtiyalarna harca dedi. Hz. Hammad, Ben almam buyurdu o da Vallahi bu hell paradr dedi. Hz. Hammd Benim ihtiycm yok dedi. O yine srar edip Alnz, ihtiyc olanlara verirsiniz dedi. Hz. Hammad Onu da yapamam, ihtiyc olanlara datrken ne kadar dil davransam da, yine (doru taksim etmedi) diyen kar. Hem onun dostluunu kaybederim, hem de bana s-i zan edip gnaha girmesine sebeb olurum buyurdu ve krkbin dirhemi kabul etmedi. Hep kendi nefsim terbiye etmekle megul olur, her an Allah tely hatrlard. Allah telnn rzs iin insanlara nashat ederdi. Gnleri, Kurn- kerm okumakla, Allah tely hatrlamak ve namaz klmakla geerdi. Hammad bin Seleme (r.a.) 80 yalarnda hicr 167 (m. 783)de zilhicce aynda, cmide namaz klarken veft etti. - 100 -

Herhangi bir kimse, kendisi ile konusayd hemen ona slmiyeti anlatrd. Szleri yle tesrli idi ki, inanszlardan onun anlatmas ve tavsiyesi ile mn edenler ok olurdu. Hammad bin Zeyd veft ettikten sonra kendisini ryda grenler, Allah tel sana ne muamele etti? diye sordular Allah tel beni affetti ve Cennetine koydu. Peki Hammad bin Selemenin hli nasldr? diye sorulunca, Hammad bin Selemenin yeri, derecesi benden ok yksektedir dedi. Hammad bin Seleme (r.a.), Hz. bn-i Eb Nfiden, Peygamber efendimizin yz sa ellerine taktn rivyet etmitir. Yine Hz. Hammddan gelen bir rivyet yledir: Mescid-i Nebde, Peygamber efendimiz bir hurma ktne yaslanarak hutbe rd ederlerdi. Daha sonra minber yaplp, hutbe minberde okunmaya balannca, o hurma ktnn, Peygamber efendimize olan evkinden ve ayrlndan inledii iitildi. Orada bulunan herkes bu inlemeyi duydular. Peygamber efendimizin mucizelerinden olan bu hdiseye (hanin-i cizi =hurma ktnn inlemesi) denir. Hammad bin Selemenin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Allah tel, Cennet ehlinden bir kimseye, Senin yerin nasldr? diye sul ederler. O kimse Y Rabbi, benim yerim ok gzeldir der. Allah tel, Benden ne istersin? buyurur. O kimse Y Rabbi, ben, on defa dnyya dnp, senin rz-i erfin iin on defa ehd olmak istiyorum. nk ben, imdi, ehd olanlarn yksek derecelerini gryorum ve onlara imreniyorum der. Allah tel Cehennem ehlinden birisine Yerin nasldr? diye sul eder. O kimse, Y Rabbi! Benim yerim en iddetli azblarn olduu yerdir der. Allah tel ona buyurur ki, yeryznn bir ksm senin iin altn olsa, o altnlar ne yapardn? O kimse Y Rabbi o altnlarn hepsini kendime fidye verir ve bu azbdan kurtulurdum der. Allah tel, buyurur ki Hayr, yalan sylyorsun. nk sen dnyda iken bu azbdan korunman iin senden daha az ey istedim, sen vermedin. Onun iin sen burada azbda kal. Mnafklk almeti tr: Yalan sylemek, vadini f etmemek, emnete hynet etmek. Cennette baz kimselerin makamlar gittike ykseltilir. Onlar yle kimselerdir ki, veftlarndan sonra, evltlar onlara istifr ederler. ocuklarnn istifr, ana ve babann Cennetteki makamlarnn ykselmesine sebeb olur. Y Rabbi! Faydas olmayan ilimden, kabul olmayan ibdetten, Allah teldan korkmayan kalbden, kabul olmayan dudan sana snrm. Cennet ehlinin Cennete girdii, Cehennem ehlinin de Cehenneme girdii zaman, bir mndi, (Ey Cennet ehli, Allah tel katnda size yaplan bir vad var. imdi, o vdini size yapmak diler diye seslenir. Cennet ehli de (O nedir ki? Mznmz ar gelmedi mi? Yzlerimiz aarmad m? Bizi Cennete koymad m? Bizi ateten korumad m? Daha ne isteriz?) der. Bundan sonra, perde alr. Allah telya nazar ederler. Nefsim yed-i kudretinde olan Allah telya yemin ederim ki, bu nazardan daha sevimli, gzel bir ey onlara verilmez. Mirca ktm gece, bamn stnde, gk grlts, yldrm sesi duydum. Bir de imek akmas grdm. Bir grup insanlar grdm ki mideleri nlerine ev gibi akmt, iinde ylanlar vard ve dardan baklnca grlyordu. Sordum, Y Cebril! Bunlar kimlerdir? yle cevap verdi, (Bunlar faiz yiyenlerdir.) Hz. Hammad bin Selemenin rivyet ettiine gre, bir kimse Peygamber efendimize dedi ki: Y Reslallah! Siz bizim en hayrlmzsnz ve en hayrlmzn olusunuz. Siz bizim efendimizsiniz ve efendimizin olusunuz. Bunun zerine Peygamber efendimiz Eshb- kirma dnerek, Siz de byle syleyin, sakn ki, eytan sizi de aldatmasn. Ben Muhammed bin Abdullahm. (s.a.v.) Hz. Hammad bin Seleme buyurdular ki: Hz. Sla bin Eyeme, etekleri yerde srnen kibirli bir kimse geldi. Sla bin Eyemin talebeleri o adama sertlik gstererek eteklerini ksalttrmay istediler. Hz. Sla, talebelerine (siz durun ben onu ikaz edeyim, buyurdu. O adam yanna ard ve (Evldm, benim sizden bir isteim var, deyince, adam, (Buyurun efendim, isteiniz nedir?) dedi. Hz. Sla, (Eteini biraz ksaltman istiyorum, dedi, adam da (Bastne, diyerek teklifi kabul etti. Sonra Hz. Sla talebelerine dnerek (ayet bu adama sert davransaydk kabul etmeyecekti. stelik bize de cephe alacakt. Yumuak davrandmz iin kabul etti, buyurdu. Kle satn alacak biri, sahibine bir aybnn olup olmadn sorar. O da Biraz nemmaml (sz taycl) var der. O kimse bunu nemsemez, kleyi satn alr. Kle yeni efendisinin yannda bir mddet kalr. Kle, bir gn evin hanmna Kocann seni daha ok sevmesini ister misin? der. Kadn da (Elbette) deyince, kle (yle ise, kocan uyurken sakalnn alt ksmndan ustura ile bir kl kes, o kl ile by yapaym da seni sevsin) der. Sonra, efendisine giderek, (Hanmn senden hi holanmyor, hatt ldrmek istiyor, renmek istersen bu gece uyur gibi yap da gr) der. Evin sahibi o gece yatana yatp uyur gibi yapar. Hanm da elinde ustura ile gelirken grnce hemen kalkp hanmn ldrr. Hanmnn taraflar da onu ldrrler. Bylece iki kabile birbirine girerek helk olurlar. te fesatln ve kouculuun kt neticeleri.. - 101 -

dem (a.s.) Allah telya hlini yle arz etti. Y Rabbi! Bana ve evldma, iblisi musallat ettin. Onun bize satamasna ancak seninle engel olabiliyorum. Allah tel buyurdu ki: Senin neslinden gelecek olan her ocua, koruyucu bir melek vereceim, O melek onu blisten ve kt arkadadan koruyacak. dem (a.s.) Y Rabbi, bu ihsann arttr diye taleb etti. Allah tel Bir iyilie on misli sevab veririm. Ktl ise bire bir yazarm. Hatt yok ederim. buyurdu. dem (a.s.) Y Rabbi, bu ihsann daha da arttr dedi. Allah tel Ruh bedende bulunduka tvbeleri kabul ederim buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-249 2) El-Alm cild-2, sh-222 3) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-282 4) Tehzb-ut-tehzb cild-3, sh-11 5) Cmiu kermt-il-evliy cild-1, sh-409 6) Msned-i Ahmed bin Hanbel cild-3, sh-148 7) Fideli Bilgiler sh-156

HAMMAD BN ZEYD:
Fkh ve badis limi. Knyesi Eb smil, tam ismi ise Hammd bin Zeyd bin Dirhemdir. Aslen Basral olan Hammd bin Zeyd, 98 (m. 716) ylnda domutur. Ezd kabilesine mensb olup, Cerr bin Hazm hanedannn esirlerindendi. El-Ezrak ismiyle de tannr, mm- Azam Eb Hanfenin musr (ada) olan ve Basrann en byk limi kabul edilen Hammd biri Zeyd, 179 (m. 795) ylnda veft etmitir. Hammd bin Zeyd mhim bir devrede yaam olup, Sbit Benn, Enes bin Srn, Abdlazz bin Suhayb, sm el-Ahvel, Muhammed bin Ziyd el-Kure, Eb Hamza el-Dab, Cad Eb Osman, Eb Hazm Seleme bin Dnr, uayb bin Habbb, Slih bin Keysn, Abdlhamd Shibuz-Ziyd, Eb mrn el-Cn, Amr bin Dnr, Him bin Urve, Ubeydullah bin mer, daha baka tbinden olan ve daha sonraki limlerden ilim renmi ve hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Hammd bin Zeyd, derin ilim sahibi, kalbi hikmetlerle dolu, meziyetlerin en gzeline sahip ve ebrrn (iyi insanlarn) amelini kendisine amel olarak benimsemi, mstesna bir ztt. Nitekim Abdurrahman bir Mehd yle der: nsanlarn imamlar kendi zamanlarnda: Kfede Sfyn- Sevr, Hicazda Mlik, amda el-Evz, Basrada Hammd bin Zeyddir. Asrnn byk fakh ve muhaddislerinden olan Hammd bin Zeydin bykln birok lim itiraf etmitir. Nitekim beyy, Abdullah bin Mbrekin yle dediini nakleder: Ey ilmi taleb eden, Hammd bin Zeyde git. Milimle (yumuaklkla) ilmi taleb et. Sonra rendiklerini kaydet. Ahmed bin Sad edDrim de Eb smdan yle nakleder: slmda onun gibi heybetli birini bilmiyorum. Hammd bin Zeydle ilgili olarak Fatr bin Hammd yle der.Mlikin yanna gittiimde, Basra limlerinden sadece Hammd bin Zeydi bana sordu bni Mehd Ben, snneti ve hadsi Hammd bin Zeydden daha iyi bilen birini grmedim der. Yahy bin Yahy en-Nibr de, Ondan daha hads hfzn grmedim, Ahmed bin Hanbel, Hammd bin Zeyd, bize Abdlvrisden daha sevimlidir. Hammd ehl-i din ve slm olan, mslmanlarn imamndan olup, bana Hammd bin Selemeden daha sevimlidir, Yahy bin Muin Hammd bin Zeyd Abdlvris, bni Uleyye es-Sekf ve bni Uyeyneden daha sabittir, Eb Zura O, Hammd bin Selemeden daha sabit, hadsi daha sahih ve daha yakn sahibidir. Hlid bin Hd, O insanlarn aklllarndan ve gnl erbbndandr. bni Hibbn ise O, sika limlerindendir diye kaydeder. Bu arada Muhammed bni Mnhal ed-Darr, Yezd bin Zeriden yle iittiini zikretmektedir. Ona Hammd bin Zeyd hakknda ne dersin? Hammd bin Zeyd mi, yoksa Hammd bin Seleme mi daha sabittir? diye sorulduunda, Hammd bin Zeyd cevbn verdi. Vek ise, Onu ancak Misar bin Kedma benzettik der. Hammd bin Zeydin kendisinden ise bni Mbrek, bni Vehb, Yahy bin Kattan, bni Uyeyne, Sfyn- Sevr, brhm bin Eb Able, Mslim bin brhm, Memmil bin smil, Eb sme, Sleymn bin Harb, Amr bin Avf, Ali bin el-Medn, Kuteybe, Muhammed bin Zenbr el-Mekk, Ebul Eas Ahmed bin Mikdm el-Icl ve daha birok lim rivyette bulunmutur. Hammd bin Zeyd, gerek mm- Azam Eb Hanfeye, gerekse drt halifeye kar tam ve ll muhabbet beslemekteydi. Nitekim Hlid bin Hd, ondan yle nakleder: Eer sen Hz. Ali, Hz. Osmandan daha fazletli dersen, Reslullahn eshb byle sylemedii iin, onlar ihnet etti demi olursun buyururdu. Hammd bin Zeydin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Hayra dellet eden, onu yapan gibidir. - 102 -

Misafirin, ev sahibi zerinde hakk gndr. Bu gnden fazlas, sadakadr. Misafir, onlardan ayrlsn ve onlar (ev sahiplerini) gnaha sokmasn. Kim, belya duar olmu birini grr de, beni ona verdii beldan uzak bulunduran Allaha hamd olsun, (iinden) beni sana ve dier birok insanlara stn tuttu derse, Allah bu kulunu o beldan muhafaza eder. Dninizden ilk terk ettiiniz namazdr (namaz olacaktr). Yemekten bir sa eda ediniz (ftra veriniz). Hayann hepsi, hayrdr. Kim Allahn kitabndan bir harf okursa, on iyilik vardr. Ben eliflmmm bir harf demiyorum. Fakat elif bir harf, lam bir harf, mim bir harf olup, otuz sevab vardr. Eb Hureyreden naklettii hads-i erfte, Peygamber efendimiz, Hibir kimseyi ameli Cennete koymaz buyurdu. Bunun zerine Seni de mi y Reslallah? denildiinde Beni de! Meer ki, Rabbim beni rahmetiyle rte buyurdu. ok olur ki, Allah tel bu dinini fcir kimse ile kuvvetlendirir. Kim, g durumda olana yardm eder veya hibe ederse, Allah tel Arnn glgesinden baka hibir glgenin olmad kymet gnnde onu glgelendirir. Hammd bin Zeyd, Hkim bin Hizamn yle, buyurduunu nakleder: Reslullah, yanmda olmayan satmam yasaklad. Yine Hammd, Abdullah bin Mesdun yle anlattn belirtir: Reslullah (Lebbeyk, Allahmme Lebbeyk, Lebbeyk la erike leke lebbeyk, lebbeyk, innel-hamde ven-nimete lebbeyk.) diyerek telbiyede bulunurdu. O, Enes bin Mlikden yle rivyet eder: Reslullah yatana girdiinde Bizi doyuran, bizi iiren, bizi sndran Allaha hamd olsun, O, kfidir ve snaktr buyururdu. Yine, O, Enes bin Mlikden nakl eder: Reslullah, insanlarn en gzeli, en cmerdi, en ecatlisidir. Hammd bin Zeyd buyurdu ki: Dny hakknda zhd ve kanat sahibi olmak kadar eytann belini kran birey yoktur.
1) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-228 2) Tehzb-t-tehzb, cild-3, sh-9 3) El-Alm cild-2, sh-301 4) Hilyet-l-evliy, cild-6, sh-257 5) Lbab cild-1, sh-36 6) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-167 7) Risle-i Kueyr sh-58, 626

HASEN BN SLH:
Tebe-i tbinden byk bir hads ve fkh limi. Knyesi Eb Abdullahdr, 100 (m. 718) senesinde doup, 168 (m. 785) trihinde veft etti. Aslen Hemednldr. Sfyn- Sevrnin akrandr. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Rivyet ettii hads-i erfler, Sahh-i Mslimde, drt snen kitabnda (Snen-i Tirmiz, Snen-i Eb Dvd, Snen-i Nes, Snen-i bn-i Mce) mevcuttur. Babasndan, Eb shk, Amr bin Dinar, sm el-Ahvel, Abdullah bin Muhammed bin Akl, Abdlazz bin Ref', Muhammed bin Amr bin Alkame, Sad bin Eb Urve ve daha baka byk ztlardan hads-i erf rivyet etmilerdir. Ondan da, bn-i Mbrek, Humeyd bin Abdurrahman er-Revvs, Veki bin Cerrh gibi limler hads-i erf bildirmilerdir. limlerin hakknda buyurduklar: Ahmed bin Hanbel: Hasen bin Slihin rivyeti sahih, fakh (lim) hads hususunda ok dikkatli, veras ok (phelilerden saknan) bir zttr. Yahy bin Muin: Sika (gvenilir) ve emin bir limdir dedi. Vek bin Cerrh dedi ki: Hasen, kardei Ali ve anneleri geceyi ksma blmlerdi. Her biri te birini ibdetle geirirdi. Anneleri lnce, geceyi aralarnda paylatlar. Sonra Ali ld. Bu sefer, Hasen hazretleri btn geceyi kendisi ibdetle geirmeye balad. Eb Sleymn Drn: Hasenin yznde Allah telnn korkusu apak grlrd dedi. bn-i Sad, ok ibdet eden, hccet (delil) ve sahih hads-i erf rivyet eden bir zttr. Hasen bin Slih, Eb shkdan rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) gusl abdesti aldktan sonra, ayrca namaz abdesti almazd. Hasen bin Slihin kymetli szlerinden bazlar: - 103 -

Sanki dny avucumda idi. O derecede zengin idim. Fakat bazan, cebimde bir dirhem olmadan sabahladm gnler olurdu. O) bir gn birisinin duvarndan kerpi almt. Sonra gidip, duvar sahibinin kapsn ald. Evin sahibi dar knca, kendisine ald kerpici hell etmesini syledi. Duvar sahibi de hell etti. Yahy bin Ynus anlatt: Ne zaman mescide namaza gitsem, onun baylm olarak getirildiini grrdm. O, kabirlere baknca, kabir lemi, orada insann karlaaca durumlar hatrlar, duygulanr ve dayanamayp, der baylrd. Eb Gassn, Onun yle dediini bildirdi: yilik yapmak, bedende kuvvet, kalbde nur, gzde ktr. Ktlk yapmak ise, bedende geveklik, kalbte karanlk ve gzde krlktr. O yine yle dedi: Gece ve gndz, her yeniyi eskitir, her uza yaknlatrr, vad edilen her iyilii, bildirilen her musbeti getirir. Gndz, insanoluna yle seslenir: Ey demolu! Belki de benden sonra bugnn olmyacak, leceksin. Sen bunu bilmiyorsun. Onun iin beni frsat bil, iyi ilerle megul ol. Gece de, insana ayn szleri syler. eytn, insan iin doksan dokuz tane hayr kapsn sadece bir ktl yaptrabilmek iin aar.
1) Hilyet-l-evliy cild-7, sh-327 2) Tehzb-t-tehzb cild-2, sh-285 3) El-Alm cild-2, sh-193 4) Fihrist sh-178 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-216

HASAN-I BASR:
Tbinin en byklerinden. Ad el-Hasan bni Ebil-Hasan Yesr el Basrdir. 21 (m. 641) senesinde Medinede dodu. Bu srada Hz. mer halife idi. 110 (m. 728)de 88 yanda iken bir Cuma gn Basrada veft etti. Babas, Eshb- kirmdan Zeyd bin Sbitin klesi Caferdir. Annesi, Peygamberimizin (s.a.v.) hanmlarndan Hz. mm Selemenin (r.anha) cariyesi idi. Oullar Hasan- Basr dounca, zd edildikleri rivyet edilmektedir. mm Selemenin (r.anha) evine gidip hizmetinde bulunan annesi, bu hizmetleri srasnda ocuunu da yannda gtryordu. Bir i iin dar knca yalnz kalan kk Hasan, Hz. mm Seleme kucana alarak barna basp, ona du ediyor, hatt oyalamak iin emzirdii de oluyordu. Hz. mm Selemenin ihtiyar olduu halde stnn gelmesi ile, Hasan- Basr Onun stn emmitir. Bylece byk bir berekete ve bu bereket sebebiyle de nimetlere kavumutur. Medinede bulunduu srada ilimde nemli bir unsur olan Arabay iyice rendi. Oniki-on yalarnda iken Kurn- kermi ezberledi. Birok nemli hdiselere hid oldu. Eshb- kirmn byklerinden, Hz. Osman bin Affn, Hz. Ali bin Eb Tlib, Hz. Abdullah bin Abbs ve daha bir ok Eshb- kirm (r.anhm) ile grt. Grt Eshbn says 120 veya 130 kii civarndadr. Medine mescidinde Hz. Osmann hutbelerini dinlerdi. Hasan- Basr onbe yandan sonra Medineden Basraya gitti. Orada Eshb- kirmdan bni Abbs, Enes bin Mlik, Abdurrahman bni Semura, Semura bni Cndeb, yd bni Hmlr, Makl bni Yesr ve el-Esved bni Seri gibi byklerin derslerine ve sohbetlerine devam etti. Bundan sonra Abdurrahman bni Semura komutasndaki orduyla Sicistana giden Hasan- Basr (r.a.) ilmi almalarnn yannda fetih ordularna da katld. Yine bni Ziyad, Horasana vali olunca onunla birlikte Horasana gitti. On sene kadar, sren faaliyetleri srasnda da birok sahb ile grt. Onlardan ilim rendi ve rivyetlerde bulundu. Daha sonra Basraya dnp burada bulunan sahblerden ve Tbinin byklerinden ders almaya devam etti. Bylece Eshb- kirmn Peygamberimizden (s.a.v.) naklen bildirdii i'tikd, mn, zahir ve batn ilimlerini iyice rendi ve yetiti. limde, rivyetlerine ok bavurulan limlerden oldu. lim ald kaynan salaml ve asr- sedete yaknl sebebiyle ilimde ok yksek seviyeye ulatktan sonra fetva vermeye ve talebe yetitirmeye balad. limdeki hreti, ahlk, ders vermekdeki stnl her tarafa yayld. Derslerine ve vazlarna pek ok insan toplanrd. Hatt sohbetinden istifde etmek iin gelenlerle evi dolup taard. O zamann devlet adamlar da ilminden istifde etmek iin ona bavururdu. Bir mddet Basra kadl da yapt. Yetitirdii talebelerinden ikiyzotuzaltsnn ismi kitaplara gemi olup, bunlardan altmsekizinin hads rivyetleri Ktb-i sitte denilen mehr hads kitaplarnda yer almaktadr. Talebelerinin en mehrlar; Hasan- Basrnin tefsrlerini nakleden talebelerinin banda gelen Katde, hadsteki rivyetlerini en iyi bilen Hiam bni Hassan, hads naklinde hccet derecesine gelen Yunus bin Ubeyd, Basra genlerinin seyyidi buyurduu ve hadsde hccet derecesine ykselen talebesi Eyyb bni Eb Temime gibi kymetli limlerdir. - 104 -

Eshb- kirmn, Peygamberimizden (s.a.v.) bildirdii din bilgilerini ve doru inan olan Ehl-i snnet itikadn naklederek insanlarn hidyete kavumasna hizmet eden Hasan- Basr hazretlerinin konumas, ilmi, vekr, skneti ve grn Reslullah efendimize (s.a.v.) ok benzerdi. Tasavvuf hakknda syledii szler, dier evliydan iitilmezdi. Bu ilmi kimden aldn? diye soranlara Eshb- kirmdan olan Hz. Huzeyfet-l-Yemnden aldm dedi. O kimden ald? diye tekrar sorulunca buyurdu ki, Hz. Huzeyfe bana dedi ki: Bu, Reslullah efendimizin bana bir ikrmdr. nk herkes, Reslullaha hayrdan sorarlar, ben ise erden sorardm. nk, ktlkleri yapmaa korkar ve kt eylerden saknrsam, iyilikleri yapabileceimi dnrdm. Hayatnn son anlarnda kendisinden faydalanmak iin bireyler soranlara, size ey syleyeceim buyurdu ve unlar syledi: Size harm edilen eylerden, insanlarn en ok saknan olunuz. Emredildiiniz eyleri de en iyi ekilde amel etmeye alnz. Yapacanz iler zararl ve faydal olmak zere iki ksma ayrlr. Siz faydal olanna ynelerek bu hususta kendinizi iyi kontrol ediniz. mrnn son yllar hastalk ile geti. lm deinde iken devaml Biz Allahn kuluyuz ve (ldkten sonra) yine ona dneceiz, derler. melindeki yet-i kermeyi okumutur. Veft etmeden nce yle buyurmutur. nsanolu shhatli gnlerinde ve hasta olduu gnlerde faydal olan eyler yapm olsa (mrn iyi deerlendirse) ne iyi olur. Bundan sonra da vasiyyetini yle yazdrmtr: Hasen bni Ebil-Hasen ehdet eder ki: Allah teldan baka ilh yoktur. Muhammed (s.a.v.) Onun Resldr. dedikten sonra Muz bin Cebelden (r.a.) u hads-i erfi rivyet etti. Bir kimse lm nnda sdk ile kelime-i ehdet getirerek lrse Cennete girer. Veft etmeden az nce, bir mddet kendinden geti ve tekrar ayld. Beni Cennetlerden, pnarlardan ve gzel konaklardan uyandrdnz buyurdu. Bundan sonra veft etti. Eserleri 1- Tefsr-ul-Hasenil-Basr: Bu kitab bu btn olarak zamanmza kadar ulamamtr. Ancak kaynak tefsr kitaplarnda dank rivyetler hlinde bulunmaktadr. 2- Kitbl-Hasen bni EblHasen fil Aded; Kurn- kermin yetlerinin adedi ile ilgilidir. 3- Risle f Fadl Harami Mekketilmkerreme; Mekkenin fazletine dirdir. 4-Risle Abdil-Melik bni Mervan il Hasen-il Basr ve Cevabhi aleyha; Halife Abdlmelike yazlm bir risledir. 5-Risle Erbea ve hamsin farda: Elli drt farz anlatan bir kitabdr. 6- mnda aranlacak elli fazlet hakknda bir rislesi. 7-El-istifrt-ul-munkze minen-nr (Bu kitabn bir ad da Errd- Hfzyyedir.) stifr, yan tvbe hakkndadr. Bunlardan baka eserlerinin de olduu kaynaklarda bildirilmektedir. Menkbelerinden bir ksm yledir: Allah korkusu ile ok alard. Bir defasnda dostlarndan birinin cenzesinde bulundu. Cenze defn edilince kabir banda alayp, ok gzya dkt. Sonra orada bulunanlara yle dedi: Ey mslmanlar! Kabir dny konaklarnn sonu hret menzilinin ilkidir. Madem ki hepimiz lp kabre gireceiz, o halde nasl zevk, safya dalp, gezebiliriz. Orada bulunanlar bu szlerinden dolay aladlar. Bir gn evin stnde namaz klarken secdede, o kadar alad ki, biriken gzya, altnda oturan bir ztn zerine damlad. Kapy alp, zerime damlayan su, temiz midir, pis midir? diye sordu. Hz. Hasan: Elbisenin orasn yka! Onunla namaz olmaz. nk silerin gzlerinden akmtr dedi. Birgn Hasan- Basr hazretlerine birisi gelip: - Filan kimse seni ekitirdi, gybet etti. - Sen o ztn evine niin gitmitin? - Misafir olarak davet etmiti. - Sana ne ikrm etti? - eitli yemekler ve merubat... - Bu kadar yemekleri, iinde sakladn da, bir ift sz m saklayamayp bana getirdin! Daha sonra kendisinin aleyhinde konuan bu kimseye, bir tabak taze hurma ile birlikte zr dileyerek, yle haber gnderdi: Duyduuma gre sevablarn, benim amel defterime geirmisin! sterdim ki, karlk vereyim! Kusura bakmayn! Bizim hediyemiz sizinki kadar ok olmad. Hasan- Basryi sevenlerden bir zt yle anlatmtr. Hasan- Basrnin de bulunduu bir kafile ile hacca gidiyorduk. lde susadk. Bir mddet sonra bir kuyunun yanna ulatk. Yanmzda kova ve ip yoktu. Hasan- Basr (r.a.) Ben namaza durunca, siz suyunuzu iiniz dedi ve namaz klmaya balad. Su kuyunun azna kadar ykseldi. Kana kana iip susuzluumuzu giderdik. Arkadalarmzdan biri kabna da su doldurunca su kuyunun dibine ekildi. Hasan- Basr (r.a.) namazn bitirince: Allah telya salam bir tevekklle balanmadnzdan su kuyunun dibine indi, bu eit sulardan azk alnmaz dedi. - 105 -

Oradan ayrldktan sonra Hasan- Basr (r.a.) yolda bir hurma buldu. O hurmay bize verdi. Hepimiz srasyla o hurmadan yedik, ekirdei altn kt. Medineye gtrp satarak bir ksm ile yiyecek aldk ve kalan ksmn da fakrlere sadaka olarak dattk. Adaleti, takvas ve hizmetleriyle mehr Emev halifesi mer bin Abdlazz (r.a.) halife olunca Hasan- Basrye mektb yazp, dil devlet reisinin nasl olmas gerektiini kendisine yazmasn istemiti. Bu arzu zerine Hasan- Basr (r.a.) u mektubu yazd: Ey Mminlerin emri! Bilmi ol ki, Allah tel dil devlet reisini, zulme, hakszlklara mni olucu, zayflara yardmc, darda kalanlara destek olarak yaratmtr. dil devlet reisi, kendi maln nasl korur ve evldna nasl efkatli davranrsa, tebasna da yle davranr. O bedendeki kalb gibidir. Uzuvlar onun iyi olmasyla iyi olur. Bozulmasyla da bozulur. dil devlet reisi Allah telnn emirlerine uyar. Ona itat eder. Emrindeki tebasn da Allah telya itat etmeye sevk eder. Ey mminlerin emri, saltanatta, sahibinin himayesine verdii mal ve aileyi darmadan eden kle gibi olma! Allah tel ktlklerden saknlmas iin cezalar emretti. Bunu uygulayacak olan (reis) su ilerse hi olur mu?.. Ey mminlerin emri! lm, lm nnda yaknlarnn sana yapacaklar yardmn azln ve lmden sonrasn dn. lme ve ondan sonrasna hazrlk yap. yi bil ki, imdi bulunduun makamdan baka, senin baka bir makamn daha vardr. Orada uzun mddet kalacaksn. Dostlarn seni orada yalnz brakacak tek bana (kabir) iinde kalacaksn. Kiinin kardeinden, anasndan, babasndan, hanmndan ve ocuklarndan kaaca gnde, sana yardmc ve dost olacak eyi hazrla. Kabirdekilerin diriltilecei, gizli olan eylerin ortaya karlaca zaman hatrla. Artk o zaman btn srlar alm olacaktr. Byk kk ne varsa hepsi amel defterine yazlmtr. Ey mminlerin emri! u anda sen bir mhlet iindesin. Frsat elde iken ve ecel gelip, atmadan, frsat elden gitmeden Allah telnn kullar hakknda adaletle hkm ver (cahillerin hkm ile hkm verme!). Onlar hakknda zlimlerin tuttuu yolu tutma! Byle yaparsan hem kendi gnhn, hem de baka gnhlar yklenirsin... Senin felketine sebep olan eylerden istifde eden insanlar seni gaflete drmesin. Kendileri dny menfaatlerini elde etmek iin seni hretde kavuacan nimetlerden uzaklatrrlar. Bu gnk gcne kuvvetine bakma, hrette hlinin ne olacan dn, (ona gre i yap), lm bir a gibi seni sarm her an yaklamaktadr. Hesab vereceksin. Ey mminlerin emri! Sana efkat edip, elimden gelen nashati yaptm. Sana yazdm bu mektubumu dostunu tedavi eden tabibin ilc gibi kabul et. O, dostunu ifya kavuturmak iin ac il iirir. Allahn selm, rahmeti ve bereketi zerine olsun ey mminlerin emri. Hasan- Basrnin mer bin Abdlazze yazd baka bir mektb da yledir: phesiz ki dny, geip gidilecek bir konaktr. Ebed kalacak yer deildir. Dnyda zenginlik ona, dalmamaktr. zerinde yaayanlar her an birer birer lmektedir. Onu stn tutan zillete, toplayan fakrlie der. Dny zehir gibidir. Onu bilmeyen yer, o da onu helk eder (ldrr). Dnyda, yaral olup da yarasn tedavi ile uraan kimse gibi ol. Yaral kimse yarasnn azmasndan korkarak perhiz yapar, daha iddetli acya dmemek iin ekdii acya sabreder. Tuzaklar ssler altnda gizlenmi olan u gaflet dnysndan sakn. Ona dalma! Bitmeyen arzularla gnller eken szlerle sslenmi, nicelerini aldatp, kendine meftn etmitir. Sslenmi gelin gibidir. Gzler ona bakmakta, kalbler ona hayran, nefsler ona k, o ise klarn helk ediyor. Yaayanlar lenlerden, sonrakiler ncekilerden ibret almyor. Arif olanlar bile bu hususta dalgndr. Ona dkn olan, ondan dnylk elde eder. Fakat ar giden aldanr, hrete gideceini, dnn unutur. Kalbi dnyya dalar ve aya kayar. Sonra da byk bir pimanla ve derin bir hasrete der.. Dnyya dkn olan, muradna kavuamaz. Birgn olsun rahat nefes alamaz. Her gn, ayr bir dnce, keder getirir. Derken dnyya o kadar dalar ki, mr biter de ecel bir gn onu yakalayverir. Sonunda, azksz hret yolculuuna kmak zorunda kalr. te byle bir duruma dmekten sakn. Ey mminlerin emri! Dnydan kendini muhafaza edebildiin mddete, sevinli ol. Yoksa, ne kadar zlsen yeridir. Dny kimi sevindirirse, sonunda mutlaka beenilmeyen bir ey vardr. Dnyda sevinen aldanmtr. Bugn fideli grnen dny yarn zarar verir. Dnyda, mit, bel beraberdir. Dnyda kalmann sonu yok olmaya gider. Onun sevinci hzn ile karktr. Dnyda ne gelecei belli olmaz ki, beklenip tedbir alnsn. Dnydaki arzular, yalancdr. Emelleri botur. Onun iyilii kederdir. Eer iyi dnrse, demolu, onda her an tehlike ile kar karyadr, insan, rahatlk hlinde de, musbet zamannda da, tehlikeli durumlara dmemee gayret gstermelidir. nsana leceini Allah tel ve Peygamberleri (aleyhimsselm) bildirmemi olsa bile, dny onu uykudan mutlaka uyaracaktr. Bununla beraber, yine Allah teldan azb ile korkutan, Cennet ile mjdeliyen rehberler geldi. Allah telnn indinde dnynn zerre kadar kymeti yoktur. Reslullah efendimize (s.a.v.) dny hazineleri arz olundu da, o kabul etmedi. Verilmi olsayd bile, Allah telnn nezdindekinden sivrisinek kanad kadar bir ey eksilmezdi. Dny, imtihan iin slih ve ibdet edenlerden alnd. Aldatmak iin de, Allah telnn - 106 -

dmanlarna verildi. Dny verilerek aldatlanlar, dnyy elde etmekle, ele geirmekle, kendilerine ikrm edildiini zannederler. Allah telnn, Musaya (a.s.) yle buyurduu rivyet edilir: Zenginliin geldiini grdn zaman, (Bu cezas abuklatrlm bir gnah) de, fakrliin geldiini grrsen, (Ho geldin ey slihlerin ir, almeti) de, istersen rahatlk sahibini v. s (a.s.): Katm alk, inn korku, bineim iki ayam, elbisem yn, m ay, yemeim ve meyvem yerden bitenler. Yanmda hibir ey olmad halde sabahlar ve akamlarm. Yeryznde benden zengin kimse yoktur. Ynus bin Ubeyde (r.a.) Amel bakmndan Hasan- Basrnin yerini tutan bir kimseyi grdn m? diye sormulard. O da yle cevap vermitir: Vallahi ben, sz bakmndan bile onun yerini tutan bir kimseyi grmedim. Amel bakmndan onun gibisini nereden greceim. Onun vaz ve nashatleri gnlleri alatyordu. Bakalarnn vazlar ise gzleri bile alatamyor. Hasan- Basr hazretlerinin gzel szleri ve nashatleri mehr olup, pek tesrlidir. Bu szlerinden bir ksm unlardr: Buyurdular ki: Sonsuz olan Cennet, dnyda yaplan birka gnlk amelin deil, hlis bir niyetle yaplanlarn karldr. Dn ie, kalbin dile uygun olmas lzmdr. Byle olmamak nifaktandr. nsan dnydan eye hasretle gider: Topladna doymaz. Umduuna kavuamaz, nndeki hret yolculuu iin, iyi azk temin etmez. Kalbin fesada uramas alt eyden hsl olur: 1- Tvbe etmek midi ile gnah ilemek, 2- lim renip ilmiyle amel etmemek, 3- Amel ettiklerinde de ihls gstermemek, 4- Allahn verdii nimetlere kretmemek, 5- Allahn taksim ettii eye rz olmamak, 6- lleri defn edip ibret almamak, kendi leceini dnmemek, hret iin azk hazrlamamak. Dnynn senden sonra nasl olduunu grmek istersen, senden evvel lenlerden sonra ne olduuna bak! Bakalarndan sana sz getiren, senden de ona gtrr. Onunla sohbet edilmez, arkadalk yaplmaz. Tvbenin artlarna uygun olarak hem dil, hem de hl ile, yan gnahlar, harm terk etmekle ve hak sahipleriyle helllemekle yaplmas lzm olduunu belirtmitir. artlarna uygun olmayan tvbenin tam tvbe olmadn belirtmek iin stifrun yahtc il istifrn buyurmutur. Yan Bizim tvbemiz de tvbeye muhtatr. demektedir. Allaha yemin ederim ki, mala, paraya kle olan Allah tel zell ve perian klar. Bir defasnda imdi mnafk var m? diye sordular. Eer imdiki mnafklar, ldrlp, cesetleri sokaklara atlsa, hi bir yere kamazdnz. buyurmutur. Kk yata ilim renmek ta zerine zmrtten nak yapmak gibidir. Yalandktan sonra ilim renmek ise su zerine yaz yazmak gibidir. Rabbini bilen onu sever, dnyy bilen ondan yz evirir. Mmin gfil olmaz. Bo ilerle uramaz. Dnd vakit zlr. limler olmasayd, insanlarn dier canl varlklardan fark kalmazd. nk onlarn retmesiyle insanlar iyi insan olma seviyesine ularlar. Kurn- kermi renmekten daha stn zenginlik ve Kurn- kermi unutmaktan daha aa fakrlik olamaz. Kii isyan sebebiyle, gece ibdetinden, mahrum olur. Allah tel bir kuluna hayr diledii vakit, onu mal ve aile ile oyalamaz. Bir zt Hasan- Basrye Kzm isteyenler ok, hangisine vereceimi bilemiyorum. deyince, Hasan- Basr; Allahtan korkana ver, severse iyi, sevmezse Allahtan korktuu iin ona zulm etmez. demitir. - 107 -

Msfeha, sevgiyi arttrr. Hasan- Basrye, Evld, babasna kar nasl emr-i marf edebilir? diye sormular. O da Onu kzdrmayacak ekilde nashatte bulunur, kzarsa skt eder. diye cevap vermitir. Birisi Hasan- Basrden nashat istediinde; Allah telnn emrini stn tut ki, Allah tel da seni izzetli klsn dedi. Yine birisi nashat istediinde, Byk glkler ve korkun hdiseler nndedir. Bunlarla muhakkak karlaacaksn, ya kurtulacak veya helk olacaksn. yi bil ki, hesaba ekilmeden nce nefsinin muhasebesini yapan kazanr, nefsinden gfil olan zarar eder, sonunu dnen kurtulur, hev ve hevesinin peinden giden saptr, yumuak ve mlayim olan kazanr, Allahtan korkan emin olur. Emin olan ibretle bakar ve basret sahibi olur. Basret sahibi olup, gren anlar. Anlayan bilir. Ayann kayd yerden hemen geri ekil, piman olduun eyi at. Unuttuunu sor ve kzdn vakit, nefsine hkim ol. dedi. Bir meclisde bir gen bol bol kahkahalar ile glp dururken, Hasan- Basr oraya urad ve delikanly ard: Olum Srat getin mi? deyince Hayr dedi, gen. Hasan- Basr, Gidecein yerin Cennet veya Cehennem olduunu biliyor musun? dedi. Hayr dedi, gen. Yine Hasan- Basr, O halde bu kahkaha nedir? dedi. Grencin bu hdiseden sonra bir daha gld grlmedi. Mmin devaml olarak nefsine hkim olur ve onu Allah iin hesaba eker. Dnyda kendilerini hesaba ekenlerin hrette hesab iyi geer. hrette hesab ar olanlar, dnyda kendi muhasebelerini yapmayanlardr. Hasan- Basrye (r.a.): Gece namaz klanlarn yzleri niin gzel olur? diye sorduklarnda, Hasan- Basr: nk onlar Rahman ile ba baa kalmlar ve Rahman da onlara kendi nurundan nr vermitir. buyurdu. Kt huylu olan kendine eziyet eder. Hasan- Basrye (r.a.) gzel ahlktan sorulduunda: Gzel ahlk; gler yz, tatl sz, iyilik yapmak ve ktlk etmemektir. buyurdu. ok konuann yalan oalr. Mal artann gnah artar. Kt huylu olann nefsi azb grr. Paray stn tutan kimseye Allah tel lanet eylesin. Her salam olana bir dert, her gence bir ihtiyarlk ve her ihtiyara (her insana) bir lm gelecektir. Yarn ruh cesetten ayrlmayacak m? insan evldndan ve malndan ayrlmayacak m? Kefene sarlp, mezara konmayacak m? Ey insanolu beldeler harab olacak, mal mlk dalacak, gocuklar yetim Kalacak! Ey insanlar! Dularnz kabul olunmaz diye korkmuyorum. Du edemez hle gelmenizden (gaflete dalmanzdan) korkuyorum. yi komuluk sadece komuya eziyet etmemek deildir. Komunun verdii skntya da sabretmek gerekir. Bitmeyen isteklerin, emellerin sonu gelmez. O halde bu fn dnyy, sonsuz olan hireti elde etmekte kullannz. Drt ey vardr ki bedbahtlktr Evld- lylin (aile efradnn) okluu, maln azl, komunun kt olmas, kadnn kocasna hynette bulunmas. Adamn biri Hasan- Basrye (r.a.) gelip, Bana nashatte bulununuz. deyince Sakn gnah ileme. Aksi halde kendini atee atm olursun. Halbuki sen, bir kimsenin pireyi atee attn grsen, iyi karlamazsn. O halde, her gn kendini defalarca atee atmay nasl iyi karlarsn. buyurdu. nsanlar arasnda kendisini zemmeden (ktleyen) kimse, hakkatte kendisini vm olur. Bu ise riya almetlerindendir. limler asrlarn, devirlerin klardr. Her lim, zamannn insanlarn aydnlatan bir kandildir. limler olmasa, insanlar karanlkta kalr ve insanln kaybederler. Kul btn ilimleri elde etse, kuru aa gibi oluncaya kadar ibdette bulunsa, fakat midesine giren eyin harm olup olmadna dikkat etmese, Allah tel onun hibir ibdetini kabul etmez. u eyi unutmak mmine yakmaz: Dnynn fn olduunu, nimetlerinin geici olduunu ve lmn mutlaka geleceini. Tefekkr, hayra ve iyi amel ilemeye sevk eder. Ktlklere pimanlk, onu terk edip, bir daha ilememeye sevk eder. ok glmek, kalbi karartr, ldrr. Dny gn gibidir. Geen gn, geip gitmitir artk. Geri dndremezsin. Ondan mit kesilmitir. kinci gn iinde bulunduun gndr ki, bu gn ganimet ve frsat bil. ncs ise gelecek olan gn ki, sen ona ular msn belli deil. Belki de gelecek olan gne kavuamadan lrsn. Ey insan, insanlarn okluuna bakp da aldanma! nk - 108 -

sen yalnzsn, yalnz leceksin, kabre yalnz gireceksin, yalnz kabirden kalkacaksn ve kendi hesabn vereceksin.
1) Tabak|t- bni Sad cild-7, sh-114 2) Tehzb-t-tehzb cild-2, sh-263 3) Vefeyt-ul-ayn cild-2, sh-72 4) Trh-l-edeb-il-slm cild-1, sh-257 5) Tabakt- irz sh-68 6) Fth-ul-bldn sh-422 7) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-71 8) Lisan-ul-mzn cild-7, sh-525 9) Trh-ul-slm (Zeheb) cild-2, sh-144 10) Ensb-l-erf cz 5, sh-92 11) Trh-l-mem-i vel-Mlk cild-5, sh-310 12) Tefsr-i Kurtub cild-19, sh-47 13) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-131 14) Tefsr-u Taber cild-19, sh-8 15) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1012 16) Tezkiret-l-evliy, sh-17 17) Cmi-ul-Kermt-il-evliy cild-1, sh-389 18) Risle-i Kueyr sh-288, 296, 330, 359, 469 19) Kef-ul-Mahcb sh-201 20) Mzn-ul-itidl cild-1, sh-527 21) Hasen-i Basr (bn-l-Cevz) 22) Rehber Ansiklopedisi cild-7, sh-114-116

HAYVE BN REYH:
Msrda yetien mehr fkh limlerinden: Ad, Hayve bin reyh bin Safvn bin Mlik etTecbdir. Knyesi, Eb Zradr. Msrda yetien limlerin en byklerindendir. Bunun iin kendisine eyh-ud-diyr-il-Msrn denmitir. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 158 (m. 774) trihinde Eb Caferin halifelii srasnda veft etti. Birok limden ilim alarak onlardan rivyetlerde bulunmutur. Onun hads ve fkh ilmindeki rivyetlerinin sika (gvenilir, salam) olduunu pek ok lim haber vermektedir. O, Reba bin Yezd, Ukbe bin Mslim, Yezd bin Eb Hubeyb, Eb Ynus Selm bin Cbeyr ve onlarn rivyet zincirine bal olan limlerden rivyette bulunmutur. Kendisinden de Abdullah bni Mbrek, Leys bin Sad, Abdullah bni Vehb ve daha pek ok lim hads-i erf rivyet etmitir. Ondan en son rivyette bulunan kimse, Hni bin Mtevekkildir. Onun hads ve fkh ilmindeki yksekliini ve bu ilimlerde byk bir yeri olduunu, bata mm- Ahmed bni Hanbel olmak zere birok lim bildirdiler. Onun ilimden naklettiklerinin hepsinin sika (salam) olduunu haber verdiler. Hads limlerinden Yahy bin Man onun ilimde sika bir rv olduunu syledi. Eb Htimin olu diyor ki: Babama, Hayveden, Yahy bin Eyybden ve Sad bin Eb Eyybden sorulduunda, Hayve bin reyhin, yaad memleketi olan Msrda rivyeti bakmndan sika, ilmi en ok olan ve en ok gvenilen bir lim olduunu ve kendisini Mufaddal bin Fidleden daha ok sevdiini syledi. Hayve bin reyh, tevazu sahibi, alak gnll ve ok cmert bir zt idi. Eline geen maln hepsini fakrlere sadaka olarak datrd. Abdullah bni Vehb diyor ki: Yaptklarn, ibdetlerini Hayveden daha ok gizleyen kimseyi grmedim. Dusnn kabul edildiini herkes biliyordu. Biz onun yanna gidip, ilim renirdik. Devaml mescidde bulunur, bir direin arkasnda namaz klard. Abdullah bin Mbrek (r.a.) de: Bana anlatlan herkesi, sylediklerinden daha aada grrdm. Fakat Hayve bin reyhi, her bakmdan anlattklarndan da daha yksek buldum dedi. bn-i Vadh yle anlatyor: Bir gn fakr bir adam, Kbeyi tavaf ediyor ve: Y Rabbi, borcum oktur. Onu demeyi bana nasb et! diye du ediyordu. Rysnda kendisine: Eer borcunu demek istiyorsan, Msrda bulunan Hayve bin reyhin yanna git. Sana du etsin! dendi. O da, skenderiyeye Cuma gn ikindiden sonra geldi ve Hayve bin reyhin yanna varp oturdu. Daha o srada etrafnn altnlarla dolduunu grd. Hayve hazretleri ona: Allahtan kork! Borcuna yetecek kadarndan fazlasn alma! dedi. O da, 300 dinar (altn) ald. bn-i Hibbn da, Kitb-s-Sika adndaki eserinde yle yazyor: Hayve bin reyh dus hemen kabul olan bir ztt. O du ettii zaman, elindeki akl talar altn oluverirdi. Hayve bin reyh, Allahtan ok korkar, bu korkusu sebebiyle ok gzya dkerdi. Ahmed bin Sehl-i Erdem diyor ki: Hayve, ok alayanlardand. Sknt iinde ve fakr olarak yaamaktan ikyet - 109 -

etmezdi. Birgn kendisinin du ettii bir srada yanna gelip oturdum ve ona, Keki haline genilik vermesi ve seni skntdan kurtarmas iin Allaha du etseydin. dedim. Saa sola baknd, kimseyi gremedi. Bir akl tan alp, onu bana att. Bir de baktm ki, o bir altn klesi olmutu. Ondan daha gzelini grmemitim. Bunun zerine bana: hrette yaramyan dnylklarda hibir hayr yoktur deyip sonra da, O Allah, kuluna uygun olan en iyi bilendir buyurdu. Ben de Ona altn olan ta gstererek: imdi bunu ne yapaym? diye sordum. O da, Onu kendi ihtiyalarna harca! dedi. Artk ona baka bir cevap vermekten korktum. Hayve hazretlerinin eline, her sene ihsan olarak birok dinar (altn) geerdi. Daha evine gelmeden onlarn hepsini fakrlere sadaka olarak datrd. Sonra evine geldiinde onlarn hepsini yatann altnda bulurdu. Birgn amcasnn olu, bunun durumunu rendi. O da, eline geen dinarlarn hepsini fakrlere datt. Fakat evine gelip yatann altna baknca, birey bulamad. Sonra Hayve bin reyhe bu durumu arz edince, O da Ona: Ben Allah rzs iin veriyordum. Sen ise tecrbe iin vermisin! dedi. Nashatleri oktu. Devlet adamlarna da zaman zaman nashat verirdi. Bir kerresinde, valilerden birine buyurdu ki: Memleketimizi silhsz brakmaynz. Etrafnzdaki Kbtlerin, Rumlarn, Berberilerin ve Habelilerin ne zaman ahidlerini bozacaklarn, sahamz ne zaman ihll edeceklerini, ne zaman ayaklanacaklarn veya saldracaklarn bilemiyoruz. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: mmetimden yetmibin kii (hesabsz) Cennete girecek, onlardan bir zmre ay suretinde olacaktr. Birgn Abdurrahman bin Eb Bekr, Hz. ienin yanna girdi ve abdest ald. Hz. ie Y Abdurrahman! Abdesti artlarna uygun olarak al, nk Reslullahtan iittim. Buyurdu ki: Vay ateten (yanacak) kelerin (yani abdest alrken kelerini ykamayanlarn) hline dedi.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-69 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-185 3) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-37 4) El-Alm cild-2, sh-291

HAMZA EZ-ZEYYT:
Tbinin byklerinden, krat limi, fakh ve dnyya ehemmiyet vermeyen, mubahlarn ounu terk eden bir zhid. smi Hamza bin Habb bin Ammre bin smil et-Teym ez-Zeyyt olup, knyesi; Eb Ammredir. mm- azam Eb Hanfe ile ayn zamanda 80 (m. 700) domu, Ondan alt yl sonra 156 (m. 773)de Hulvanda veft etmitir. Mezar mehr ziyret yerlerindendir. Veft trihinin 154 veya 158 olduu da rivyet edilmitir. Teymoullarnn zdlsdr. Bir rivyette ise onlara sonradan dahil olanlardandr. Ya itibr ile Eshb- kirma (r.anhm) yetimitir. Zeytinya ticreti ile megul olduu iin Zeyyt denilmitir. Iraktan Hulvana zeytinya gtrr satar, Kfeye peynir ve ceviz getirirdi. Hamza bin Habb (r.a.) Kurn- kermin mehr yedi krati (okuyu ekli) olan krat- Seb'adan birisinin rivyet edicisi ve krat imamlarnn altncsdr. Ayn zamanda bir muhadd)s olan Hamza sika (gvenilir, salam) bir rvidir. Fkhn en zor bahislerden birisi olan feriz (len bir kimsenin malnn taksimi) ilminde de std olan limdir. Hamza ez-Zeyyt krat, Ame, Cafer-i Sdk, bn-i Eb Leyl, Humrn bin Ayen Eb shk es-Sebi, Mansr bin Mtemir, Mugre bin Miksenden almdr. Hamzann Ameden Reslullaha (s.a.v.) varan rivyet tariki (yolu) yledir: Ame, Yahy bin Vessbdan, O da Alkame, elEsved, Ubeyd bin Nedle, Zirr bin Hubey es-Slemden, O da bni Mesddan (r.a.) O da Reslullahdan (s.a.v.) almtr. Hamza bin Habb, shk es-Seb, Eb shk E-eybn, Ame, Adiyy bin Sbit, Hakem bin Uteybe, Habb bin Eb Sbit, Mansr bin Mtemir ve birok hads liminden (r.aleyhim) de hads-i erf renmitir. Abdullah bni Mbrek, Hseyin bin Ali el-Caf, Abdullah bin Slih el-Icl, Selm bin s (Ondan krat da renmitir) s bin Ynus, Eb Ahmed ez-Zbeyr, Muhammed bin Fudayl, Vek bin Cerrh, Kabis bin Ukbe ve birok lim de Hamza bin Habbden hads-i erf rivyet etmilerdir. Hamza bin Habb (r.a.) kratte imm, dinde hccet (senet), hadste sika, fkhta std olup, son derece mttek (haramlardan saknan), phelilerden tamamen uzaklam ver sahibi ve dnydan uzaklam mubahlarn ounu terk etmi bir arif idi. bni Fudayl Zannetmem ki, Allah tel Kfelilerin zerinden bely Hamzadan baka bir kimse sebebiyle kaldrsn Yan onun sebebiyle Allah tel bellar kaldrr, buyurmutur. mm- azam Eb Hanfe, Hamzaya: ki eyde bizden stnsn. Biz bu iki eyde seninle mnzara etmeyiz, elinden almak istemeyiz. Biri Kurn- kerm okumak, dieri de feriz ilmidir. buyurmutur. Sfyn- Sevr: Hamza, Kurn- kerm ve ferizde dier insanlardan stn idi. eyhi, ne zaman - 110 -

Hamzay grse iftihar edip, u gelen kimse Kurn- kermde engin bir deniz gibidir buyurmulardr. Onun kratini uygun grmeyenler, med ve hemzede ifrata vardn sebep gstermiler ise de, byle yapan birisini gren Hamza, frat etme. Bilmiyor musun ki beyazn ifrt ve en beyaz baras hastaldr. (nk bu hastalkta deri bembeyaz bir renk alr.) Daha gzel okumak iin haddi amak, krat deildir buyurmutur. Zeheb: Hamzann krati hususunda icm hsl oldu buyurmutur. Onun kratini rivyet eden iki rvsinden biri Halef, dieri ise Hallddr. Krat ilminde Hamzann remzi (F)dr. Hamza bin Habb, mm- sm ve Ameden sonra Kfede krat imaml yapt.
1) Mifth-s sede cild-2, sh-39, 40, 41 2) Mzn-l-tidl cild-1, sh-605 3) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-27 4) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-216 5) El-Alm cild-2, sh-277 6) Trh-i Badd cild-8, sh-179

HEMMAM BN MNEBBH:
Tbinin mehrlarndan. Eb Hureyreden (r.a.) yazd yzkrk kadar hads-i erfi nakletmesiyle tannr. Sika (gvenilir) olup, birinci asrn ilk yarsnda Eb Hureyreden (r.a.) duyduu hads-i erfleri bir kitapta toplad. smi, Hemmm bin Mnebbih bin Kmil bin eyh olup, knyesi Eb Ukbedir. Kendisine, Yemen blgesinden olduu iin el-Yemn, Sana ehrinden olduu iin el-Sana, slmiyetten nce Yemeni igal edip orada yerleen ranllarn soyundan geldii iin de, el-Ebna nisbetleri verildi. Ne zaman doduu bilinmeyen Hemmm bin Mnebbih hazretlerinin hayatnn dier safahat hakknda kaynaklarda fazla bilgi verilmiyor. Ancak baz gazalara katld, ticretle urat ve sefer dnlerinde kardei Vehb bin Mnebbihe kitaplar getirdii ve 131 veya 132 (m. 750) senesinde veft ettii rivyet edilir. Hemmm bin Mnebbih, bata Eb Hureyre (r.a.) olmak zere Hz. Muviye, bn-i Abbs, bn-i mer ve bni Zbeyrden (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Kendisinden ise, kardei Vehb bin Mnebbih, kardeinin olu Akl bin Makl bin Mnebbih, Ali bin el-Hasan ve Ma'mer bin Rid (r.aleyhim) hads-i erf rivyet etti. Hemmm bin Mnebbih hazretleri Eb Hureyre (r.a.) ile beraber bulundu. Kendisinden dinledi ve vastasz rivyette bulundu. Eb Hureyrenin (r.a.) bizzat yazdrd da rivyet edilir. Ondan duyarak yazd hads-i erfleri es-Sahfets-sahiha ad verilen kitabnda toplad. Bu risle Sahfe-i Hemmm diye mehr oldu. Burada kaydedilen yzkrka yakn hads-i erfi, daha sonra talebelerinden Mamer, ondan da Abdrrezzk rivyet etti. Rv silsilesi bylece devam etti ve Ahmed bin Hanbel hazretleri Msnedine kaydetti, mm- Buhr hazretleri de Sahhinde bu hads-i erflerden ksmen rivyet etti. Ayrca dier hads kitablarnda yer ald ve bu eser, mstakil olarak nesilden nesile nakl ve rivyet edildi. Ayn hads-i erflerin Eb Hureyreden (r.a.) baka sahabeden rivyet edilenleri de kitaplarda vardr. Hemmm bin Mnebbihin rivyet ettii bu hads-i erfler, am ve Berlindeki ktphanelerde iki nsha hlinde mevcuttur. Hemmm bin Mnebbih (r.a.), hakknda sz syleyen btn muhaddisler onun sika (gvenilir) olduunu sylemilerdir. Yahy bin Mun ve Ahmed bin Hanbel (r.aleyhima) bunlardandr. Sfyn bin Uyeyne, On yl kendisinden istifde edilebilmesi iin Hemmmn gelmesini gzledim derken, Icl de Hemmm Tbinden, sika ve Yemenlidir buyurmaktadr. Eb Hureyreden (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdular ki: S-i zandan sakatnz! S-i zandan saknnz! S-i zandan saknnz! nk zan szn en yalandr. Bir de, bir mal almak niyetiniz yokken esas alcy zarara sokmak maksadyla mfteri kztrmaynz. Birbirinize haset etmeyiniz. Dnyevi bir haz peinde birbirinize kar rekabet ve ifrda kalkmaynz. Birbirinize dmanlk beslemeyiniz. Ve birbirinize arka evirmeyiniz. Ey Allahn kullar, birbirinize karde muamelesi yapnz. Cuma gnnde yle bir saat vardr ki, bir mslman bu saatte du edip Rabbinden birey dilerse, Allah tel ona mutlaka dilediini verir Gndz ve gece size birbiri ardnca melekler gelir. Sabah ve ikindi namazlar vaktinde bunlar birbirleriyle buluurlar. Sonra geceyi sizinle geiren melekler Allah telnn huzuruna ykselirler. Allah tel kullarnn durumunu ok iyi bildii halde yine bu meleklere: Kullarm nasl ve ne durumda braktnz? diye sorar. Melekler de: - 111 -

Biz onlar geldiimizde namaz klarken bulduk ve gittiimizde namaz klarken braktk derler. Allah tel, mahlkt yarattnda Arn stnde kendi nezdinde bulunan Levh-i Mahfza Muhakkak benim rahmetim gazabma glibtir, yazd. Muhammedin (s.a.v.) varl, yed-i kudretinde olan Allaha yemin ederim ki, eer siz benim bildiimi bilseydiniz ok alar, az glerdiniz. Her peygamberin (a.s.) kabul olunan huss bir dus vardr. Ben ise inallah bu dum mmetime efat iin kymet gnne brakmak isterim. Kim Allaha kavumay isterse, Allah da ona kavumay ister. Kim Allaha kavumak istemezse, Allah da ona kavumak istemez. Bana itat eden, Allaha itat etmi olur. Bana isyan eden, Allaha isyan etmi olur. Buyruk sahibi olan emre itat eden, bana itat etmi olur. Emre isyan eden, bana isyan etmi olur. Gne batt yerden domadka kymet kopmaz. Batt yerden doduunu gren btn insanlar mn edecekler. Fakat bu mn, daha nceden inanmayan veya imn ile bir hayr kazanm olmayan kimseye fayda vermeyecei zamanda, vuku bulmu olacaktr. Hads-i kudsde Allah tel buyurdu ki: Slih kullarma gzler grmedik, kulaklar iitmedik ve kimsenin hatrna gelmedik nimetler hazrladm. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Kisr (ran hkmdar) helk olur ve ondan sonra daha Kisr olmaz. Kayser (Dou Roma-Bizans mparatoru) mutlaka helk olacak ve ondan sonra da baka kayser gelmeyecektir. Muhakkak bunlarn hazineleri de Allah yolunda datlacaktr. Peygamber efendimiz (s.a.v.), Eb Hureyreye (r.a.) hitaben: O kimseye bakma ki, dinde senden aadr, zira kendini beenip, helk olursun. Dinde senden yukarsna bak ki, senden hayrldr. Mal ok olana bakma ki, Allahn ksmetine gazab edersin. u kimseye bak ki, yiyeceini zahmet ekerek aln teri ile hzrlar, o zaman da Hak telnn sana verdii nimete kredersin buyurdu. Bir hads-i kudsde buyuruldu ki; Sen bakalarna ver ki, ben de sana yardm edeyim. Reslullah efendimiz (s.a.v.) buyurdu ki: mam kendisine uyulmak iindir. Namaz iin imama uyduunuz zaman ona muhalefet etmeyin. mam tekbir aldnda siz de hemen tekbir aln, O rkya gittiinde siz de rkuca gidin imam Semiallah limen hamideh dedii vakitte siz de rabben lekelhamd deyin. O secdeye gittiinde siz de hemen secdeye gidin, imam oturarak namaz kld zaman siz de hep oturarak kln. Byk ke, yryen oturana ve az oa selm verir. Allah tel buyurdu: Kulum bir iyilik yapmay tasarlad zaman bir mni sebebiyle onu yapamadysa defterine bir sevab yazarm, ayet bu iyilii yaptysa defterine on mislini yazarm. Bir de kulum bir ktlk yapmay tasarladnda bu ktl ilemediyse onu affederim. Eer ilediyse, onun defterine ilediini olduu gibi yazarm. buyurdu. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Zenginlik, para ve mal okluu ile deildir. Zenginlik, ancak, kalbin zenginliidir.
1) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-67 2) El-Alm cild-8, sh-94 3) ezert-z-zeheb cild-1, sh-182 4) Msned-i Ahmed bni Hanbel cild-2, sh-312

HM BN EB ABDULLAH:
Mehr hads limlerinden. smi, Him bin Eb Abdullah Dstivdir. Knyesi, Eb Bekir elBasrdir. Ktb-i sitte rvlerinden olup, hads ilminde hfz derecesindeydi. Yzbin hads-i erfi senetleriyle ezbere bilirdi. 153 veya 154 (m. 770) senesinde veft etti. Hads-i erf rivyet ettii hads limleri, Katde bin Dime, Hammd bin Eb Sleymn, Yahy bin Eb Kesir, uayb bin Habbb, mir bni Abdlvhid ve dierleridir. Kendisinden hads-i erf rivyet eden limler ise, oullar Abdullah bin Him, Muz bin Him, ube bin Haccc, bn-i Mbrek, Abdlvris bin Sad, Yahy Kettan ve dierleridir. - 112 -

Him bin Eb Abdullah, ilmi ile mil, vera ve takvsyla (haram ve phelilerden kamasyla) mehr bir zt idi. Heysem bin Kettan Him bin Eb Abdullahdan daha ok lm hatrlayan birini grmedim demitir. Bir hads-i erf rivyet ederken yle derdi: phesiz bu hads-i erfi nice kimseler rivyet etti ve imdi onlarn dilini toprak yedi, veft ettiler. Him bin Eb Abdullahn Katde bin Dimeden, Onun da Enes bin Mlikten (r.a.) rivyet ettii bir hads-i erf yledir: lmin kalkp, cehletin yerlemesi, iki iilmesi, zinann yaylmas, aka yaplmas, erkeklerin azalp, kadnlarn oalmas, hatt elli kadna bir erkein dmesi, kymet almetlerindendir.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-278 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-43 3) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-64 4) Mzn-l-itidl cild-4, sh-300

HM BN HASSAN:
Hads limlerinden. Knyesi, Eb Abdullah el-Ezd, el-Firdevsdir. 148 (m. 765) senesinde veft etti. Basrada yetien limlerden olup, Hasan- Basrnin talebelerinin en bata gelenlerindendir. Onun hadsdeki rivyetini en iyi bilen bir limdir. Hads ilminde sika, salam ve hfz derecesinde olup, yzbin hads-i erfi senetleriyle birlikte ezbere bilen bir hads limidir. Rivyetleri Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda yer almakta olup, Ktb-i sitte rvlerindendir. Hads-i erf rivyet ettii hads limlerinden bir ksm u ztlardr; Hmid bin Hill, Hasan- Basr, Ziyad bin Kleyb, Eyyb bin Ms, Abdlazz bin Sheyb, Kays bin Sad el-Mekk, Him bin Urve, Muhammed bin Vasi, Sheyl bin Eb Slih. Kendisinden hads-i erf rivyet eden ztlardan bir ksm; krime bin Ammr, Sad bin Eb Arbe, Hammd bin Seleme, Hammd bin Zeyd, Sfyn bin Uyeyne, Sfyn- Sevr, Hafs bin Gys ve dier limlerdir. Him bin Hassan ok ibdet eden, harmlardan ok saknan bir zt idi. ok alar, Cuma gnleri hari hep oru tutard. Hammd bin Zeyd yle demitir: Him bin Hassnn meclisinden, sohbetinden daha iyi bir sohbet grmedim. Onun sohbetleri doruya ulatrr, hidyete kavutururdu. Bir hads-i erf okuyunca alar, gzyalar sakalna inci taneleri gibi dklrd. Him bin Hassan, Hasan- Basrden yle nakletmitir: Dny; bir uykuya dalp da sevdii eyleri rysnda gren ve sonra uyanveren insann rys gibidir. limden bir mesele renmek, bana dnydan ve dnyda bulunan eylerden daha sevimlidir. Bir saat tefekkr, gece sabaha kadar nafile ibdet etmekten hayrldr. Ey insanlar sizin bitmekte olan belli bir eceliniz ve snrl bir ameliniz var. lm peinizde, Cehennem nnzde, geleni grmyorsunuz. Her an bekleyiniz. Kii ne amel iledi ise ona baksn. Hasan- Basr yemin ederek yle dedi; Vallahi mal, paray stn tutan Allah tel zell klar. nsan dnydan ayrlnca eye hasret gider: Topladna doymaz, umduklarna kavuamaz, nndeki hret yolculuuna iyi azk temin etmez. Him bin Hassnn rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Kim orulu olduunu unutarak yiyip ise orucunu tamamlasn. Ancak, Allah tel onu doyurur ve iirir, leyi serinlik vaktine tehir ediniz. Zira o scan iddeti Cehennemin harretindendir. Bir kimse, Allah telnn indinde kendisi iin ne olduunu anlamak isterse, kendisinde Allah iin ne var ona baksn. Kul bir gnah yapar, sonra bunu hatrladka zlr. Onun bu znts zerine Allah, namaz ve oru gibi, Ona keffret olacak bir amel yapmadan kendisini mafiret eder. Kim, kardeinin maln elde etmek iin, kasd olarak Allah zerine yemin ederse, ateten yerini hazrlasn.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-269 2) El-Alm cild-8, sh-85 3) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-34 4) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-163 5) Mzn-l-itidl cild-4, sh-295

- 113 -

HM BN URVE:
Tbinin byklerinden, hads limlerinden ve fakh. smi; Him bin Urve bin Zbeyr bin Avvm el-Kurey, el-Esed olup, Knyesi Ebl-Mnzirdir. Aere-i mbeere yan Cennetle mjdelenen on sahbden birisi olan Zbeyr bin Avvmn (r.a.) torunudur. 61 (m. 680)de Muharrem aynn Cuma gnne rastlayan ve Hz. Hseyinin ehd edildii zaman Medne-i mnevverede dnyya geldi. Uzun mddet Medne-i mnevverede kaldktan sonra Kfeye geldi. Bir mddet Kfede kald. Kfeliler ondan hads-i erf rendiler. Nihayet Badda geldi ve Baddta Abbas halifesi Mansr tarafndan izzet ve ikrm grd. Baddta 146 (m. 763)de veft etti. (145de veft ettii de rivyet edilmitir.) Baddn Harp kapsnda hendein arkasndaki kabristanda medfn olup, kabir tann zerinde Bu Him bin Urvenin kabridir yazldr. Baddn bat tarafnda, arnn dnda olduu da rivyet edilmitir. Cenze namazn halife Mansr kldrd. Him bin Urve, bni meri (r.a.) grd. bn-i mer onun ban okad ve onun iin du etti. Him ayrca Sehl bin Sad, Cbir bin Abdullah ve Enes bin Mliki (r.anhm) grmtr. Him bin Urve; Babas Urve bin Zbeyr bin Avvm, amcas Abdullah bin Zbeyr bin Avvm, iki kardei Abdullah ve Osman bin Urve, amcasnn olu Abbd bin Abdullah bin Zbeyr, onun olu Yahy bin Abbd, Abbd bin Hamza bin Abdullah bin Zbeyr, Ftma binti Mnzir bin Zbeyr, Amr bin Hamza, Avf bin Hris bin Tufeyl, Eb Seleme bin Abdurrahmn, bni Mnkedir Vehb bin Keysn, Slih bin Slih, Abdurrahmn bin Sad, Muhammed bni Ali bin Abdullah bin Abbs ve birok zttan rivyette bulunmutur. Eyyb-i Sahtiyn, Ubeydullah bin Amr, Mamer, bni Creyc, bni shk, bni Acln, Him bin Hassan, Ynus bin Yezd, ube, Mlik bin Enes, Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne Hammdn (Hammd bin Seleme, Hammd bin Zeyd), sme bin Hafs bin Gys, reyk bni Abdullah, Abdullah bin Mbrek, s bin Ynus, Vek bin Cerrh ve birok lim de Him bin Urveden rivyette bulunmulardr. bni Sad, Icl onun hads ilminde sika (salam, gvenilir) bir lim olduunu sylemilerdir, bni Sad buna onun ok hads rivyet eden, hads ilminde hccet bir zt olduunu da ilve etmitir. Eb Hatim ise sika ve hadste imm olduunu beyn etmitir. bni Hibbn ise: Him bin Urve, mutkin (salam), vera sahibi (pheli eyleri terk eden), fdl, hfz bir zttr buyurdu. Him bin Urve, hads-i erflerin yazlmasn uygun grrd. Abbas halifesi Mansr, bir gn Him bin Urveye: Ey Eb Mnzir! Ben, kardelerim ve babam, kakla orba ierken senin yanna girmitik o gn hatrlyor musun? Senin yanndan ktmz zaman babamz Bu ihtiyar hakkyla tanynz. O gnmzde bak kalanlardan (en byk limlerden) birisidir dedi. Him: Bunu hatrlamyorum y emr-el-mminn dedi. Him bin Urve, Mansrun yanndan knca kendisine Emir-el-mminn seni hatrlyor. Sana iyilik yapmak iin vesle aryor, sen de hatrlamyorum diyorsun dediler. Him bin Urve: Hakkaten Allah tel hayrdan baka bir ey hatrlatmyor cevbn verdi. Dnyya rabet etmezdi. Her yaptn Allah iin yapard. Tbinden olan Him bin Urve, insanlardan uzlet etmeyi (uzaklamay) deil, onlarn arasna karma, arkada ve dostlar oaltmay, mslmanla anlap sevimeyi ve dn meselelerde onlara yardmc olmay, iyilik ve takva ile yardmda bulunmay tercih ederdi. Him bin Urve babasndan rivyetle yle haber verdi: Hz. Eb Bekir halife seilip kendisine bat edildii zaman, smenin (r.a.) ordusunu gndermek hususundaki ihtilf gidermek iin Ensr toplad ve: sme (r.a.) mutlaka savaa gidecek buyurdu. Bu srada btn Arab kabilelerinde ya tamamen veya bazlar kk topluluklar halinde dinden dnmlerdi. Byk bir fitne kmt. slm dmanlarnn okluu mslmanlarn azl ve Eshb- kirmn Peygamberimizin (s.a.v.) firak ateiyle, akn bir halde olmasndan, Hristiyanlar, yahdiler ve yalanc peygamberler, mslmanlar yok etmek iin frsat kolluyorlard. Eshb- kirm, Hz. Eb Bekirin bu szn iitince Hz. Eb Bekire; Btn Eshb bu fikrinizden dolay seni tenkd ediyorlar, onlar kendinden uzaklatrma dediler. Hz. Eb Bekir Kudret, kuvvet ve iradesiyle Eb Bekiri yaatan Allah telya yemin ederim ki, arslanlarn beni paralayacaklarn dahi bilsem, Reslullahn (s.a.v.) emrettii zere sameyi mutlaka savaa gndereceim. Medinede benden baka hi kimsenin kalmayacan bilsem dahi onu yine gndereceim buyurdu. Bilhare sme ordusu savaa gitti. Yalanc peygamber Mseyleme ve taraftarlar ise; Mslmanlar byle byk bir orduyu savaa gnderdiklerine gre, bundan daha fazlas Medne-i mnevverede vardr dncesine kaplarak, hcum etmeye korkmulardr. Bylece Hz. Eb Bekirin Reslullaha (s.a.v.) ballnn bereketlerini btn Eshb- kirm aka grdler. Eb Tlib veft etmeden nce, mriklere kar Peygamberimizi (s.a.v.) himaye ederdi. Onun veftndan sonra, yapamadklar her trl hainlii yapyorlard. Hatt mriklerin sefhlerinden birisi Peygamberimizin (s.a.v.) mbrek bana toprak att. Him bin Urve, babas Urve bin Zbeyrden rivyet - 114 -

etti ki; O sefh Reslullahn (s.a.v.) mbrek bana topra sat zaman, Reslullah (s.a.v.) toprak bann zerinde olduu halde evine geldi. Onu mbrek kzlarndan birisi karlad. Reslullah (s.a.v.) bu halde grnce alayarak zerindeki toz topra temizlemee balad. Bu srada Reslullah (s.a.v.) kzna Ey kzcazm alama. nk, Allah tel baban koruyacaktr dedi. Bu arada Eb Tlib veft edinceye kadar, Kureyten bu derece houna gitmeyen birey bana gelmedi buyuruyordu. Him bin Urve, Hz. ieden rivyetle; Hz. ie buyurdu: Reslullah (s.a.v.) bir biri arkasndan yle oru tutard ki, biz Reslullah (s.a.v.) bir daha hibir ey yemeyecek zannederdik. Bazen birbiri ardnca gnlerce oru tutmaz, biz de bir daha oru tutmayacak zannederdik. Peygamberimize en sevgili nafile oru, abn orucu idi. Ben Y Reslallah seni abn aynda devaml orulu gryorum, hikmeti nedir? diye sorunca: Ey ie, abn yle bir aydr ki, o senenin iinde lecek kimselerin isimleri deftere yazlp Melek-l-Mevte (Azril) teslim olunur. Ben orulu olduum halde ismimin deftere geirilmesini isterim buyurdu. Him bin Urve, Hz. ieden rivyetle; Peygamberimiz (s.a.v.) Allah tel iyilii drt gecede yadrr. Bu geceler: Kurban bayram, Ramazan bayram ve abnn onbeinci geceleridir. abnn onbeinci gecesinde ecel ve rzklar ve o yl hacca gidecekleri yazar. Drt geceden biri de sabah ezanna kadar Arife gecesidir buyurdu. Hz. Him, babas Urveden ve Sad bin Zeydden rivyet ederek dedi ki; Reslullah (s.a.v.) yle buyurdular: Bir arazinin haksz olarak bir karn alan kimseyi, Allah tel o arazi boynuna taklm olarak yedi kat yerin dibine batrr. Hz. ieden rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdular ki: Kim l bir topra (bo sahipsiz araziyi) imr ederse, o imr edenindir. Bundan sonra haksz bir ekici veya dikicinin o toprakta hakk yoktur. Him bin Urve, babasndan naklederek yle dedi: Reslullah (s.a.v.) zamannda bir kalkan kymetinde mal alan hrszn eli kesilirdi. Kalkann o gn iin (iyi) bir fit vard. Deersiz eyler iin el kesilmezdi. slmiyette hrszlk yapann elinin kesilebilmesi iin, ald maln bir altn kymetinde olmas, gizli, kapal bir yerden alnmas, alan kimsenin a ve ktlk zaman olmamas gibi birok artlar aranr. Him bin Urve, Peygamberimizin (s.a.v.) torunu Hz. Hasann yle buyurduunu rivyet etti: Selm vermek bir snnettir. Onu almak ise farzdr.
1) Vefeyt-l-ayn cild-6, sh-80 2) Trh-i Badd cild-14, sh-47 3) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-48 4) Mzn-l-itidl cild-4, sh-301 5) El-Alm cild-8, sh-87 6) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-138 7) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-144

HEYM BN BER:
Hads ilminde mehr limlerden. smi Hseyin bin Ber bin Ksm bin Dinar es-Slemdir. Knyesi Eb Muviye el-Vst olup, 104 (m. 722) ylnda dodu. Baddta yaad. 183 (m. 799)da orada veft etti. Hads kitaplarnda kendisinden ok bahsedilen Heym bin Ber, mm- Muhammed bni ihb- Zhr ile ayn mertebededir. Baddta ilk hads toplayanlardandr. Ayrca tefsr, fkh ve krat ilimlerinde de limdir. Heym bin Ber; Zhr, Amr bin Dinar, Mansr bin Zzn, Husayn bni Abdurrahmn Eb Ber, Eyybs-Sahtiyn, Yal bin Ata Sleymn et-Teym, Ubeydullah bin Eb Bekr bin Enes, Hamd-tTavl, mm- Ame, Amr bin Eb Seleme ve ok sayda limden hads dinlemi ve rivyet etmitir. Hads ilminde hfzasnn kuvveti ile tannan ve yirmibin hads-i erfi rvleri ile birlikte ezbere bilen Heym bin Berden, pek ok hads limi hads-i erf rivyet etmitir. Bunlardan bir ksm: ube bin Haccc, Yahy el Kattan, Ahmed bin Hanbel, Kuteybe, Ziyad bin Eyyb, Yakub ed-Devrek, Hasan bin Arfe, Mlik bin Enes, Sfyn- Sevr, Abdullah bni Mbrek, Vek bin Cerrh, Yezd bin Hrn ve kendi olu Sid bin Heym gibi limlerdir. bni Ebd-Dny; Heym bin Berin veftndan evvel on yl yatsnn abdestiyle sabah namazn kldn haber vermitir. (Yan on yl hi uyumamtr.) Yahy bin ed-Devrek; Heym bin Ber'in ezberinde yirmibin hads olduunu bildirmi ve hfzas ok kuvvetli muhaddislerden olduunu sylemitir. Heym bin Ber ok vekarl (arbal) ve ok heybetli bir zt idi. Ahmed bin Hanbel (r.a.) Heymle drt sene beraber bulundum, ilm heybetinden dolay, ondan ancak iki meseleyi sorabildim - 115 -

buyurmulardr. Heym hazretleri hads-i erf rivyet ederken Sbhanallah der ve ok L ilhe illallah sylerdi. Bunun dnda ok zikr (tesbih) ekerdi. bni Nasreddin Bedatl-Beyn kitabnda Onu; Baddta oturan sika (gvenilir) ve hfzas ok salam rvlerden idi. Btn hads limleri onun emnet ehli olup, doruluu, adaleti ve sikal hususunda icm (sz birlii) etmilerdir diye anlatmaktadr. Vehb bni Cerr: (Biz ubeye Heymden hads yazalm m? diye sorduk Evet cevbn verdi) demitir. Zaten onun sikal (gvenirlii), hfzasnn kuvveti tartlmazd. Abdullah bni Mbrek, Zaman herkesi deitirdi, fakat Heymin hfzasn deitiremedi buyurmulardr. shk Ezzeyd Rymda Reslullah (s.a.v.) grdm; (Heymden hads dinleyiniz. O ne iyi bir insandr) buyurdu diye haber vermitir. Vek bin Cerrh: Benden olduu gibi Heymin zikrettii eylerden dilediinizi getiriniz (yan Onun rivyetlerini kabul ederim) buyurmulardr. Ammr: Eb Avne ile Heym ihtilf etseler, sz Heymindir. nk O (rivyetinde) hi hat etmedi demitir. Marf-i Kerh hazretleri de Reslullah (s.a.v.) rymda grdm; (Y Heym, Allah tel, mmetimin hayrna altndan dolay sana iyilikler versin; buyuruyorlard. diye haber vermitir. Shib olduu ilimlerde eser yazan Heym bin Berin, Es-snen fil-Fkh, Et-Tefsr, El-Megzi, El-Krat adl eserleri vardr. Tefsrine misl olarak; Bekara sresi 187. yetinde oruca balama vakti: Beyaz iplik siyah iplikden ayrd oluncaya kadar buyuruluyor. Adiyy bin Hatim (r.a.): Bu yet-i kerme nzil olunca yastmn altna biri siyah dieri beyaz iki ip koydum. Geceleyin kalkp baktm. Bir ey anlamadm (Yan imsak vaktini bilemedim). Sabahleyin Reslullaha gittim. Yaptm arz ettim. Bundan murd, gecenin karalyla gndzn beyazldr. (Yan Fecr-i sdn domasdr. Ufukta hakk beyazlk balaynca oru vakti balar. Hakk beyazlk ufuk zerinde tamamen yaylnca da sabah namaz vakti balar, yan sabah namaz vakti girmi olur.) buyurdular. u hads-i erfler de onun rivyetlerindendir Cuma gn gusl etmek, mslmanlar iin phesiz bir haktr. (Cuma gn yaplacak vazifelerdendir.) Bir de her biriniz o gn evinizdeki gzel kokudan srnsn. Eer bulamazsa su ona koku yerine geer. Allah tel dier Peygamberlere vermedii be eyi bana verdi: 1. Bir aylk mesafeden dmanlarmn kalbine korku verildi. 2. Yeryz bana temiz ve mescid klnd. Artk mmetimden bir kii namaz vaktine kavuunca hemen namazn klsn. 3. Ganimet mallar bana hell klnd. Halbuki benden evvelki peygamberlere hell deil idi. 4. Bana herkes iin efat (etme hakk) verilmitir. 5. Her Peygamber yalnz kendi kavmine gnderilmitir. Ben ise btn insanlara Peygamber olarak gnderildim.
1) Vefeyt-l-ayn cild-1, sh-203 2) El Alm cild-8, sh-89 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-89 4) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-58 5) Mifth-s-sede cild-2, sh-303, 306 6) Mucem-l-mellifn cild-13, sh-150 7) Fihrist sh-318 8) ezert-z-zeheb cild-1, sh-303 9) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-201

BN MR EL-YAHSUB:
Yedi krat imamndan drdncs, iareti keftir. Tbinden olup, krat, hads ve fkh limi idi. smi, Abdullah bin mir bin Yezd olup, en mehr knyesi, Eb mrndr. amllarn krat imm olduu iin ed-Dmak, Hdun (a.s.) torunlarndan olduu iin el-Yahsub, krat limi olduu iin de elMukr lakab verilmitir. bni mir hazretleri, Peygamber (s.a.v.) zamannda 8 (m. 629) ylnda dodu. Doum yeri olan Filistinde Nablus yaknlarndaki Belkya bal Rihb kynden ama gt ve orada 118 (m. 736) yl Muharreminde veft etti. Krat-ilmini, Ebudderddan (r.a.), Hz. Osmann kratini de Mugre bin Eb ihbdan ald. Hz. Muviye, Fudle bin Ubey, Vsila bin Esk, Numn bin Ber, Eb mme ve Eb drs-i Havln gibi mbrek ztlardan da krat renip, hads-i erf rivyet etti. Kratte amllarn imm ve amn ilk kads olan Ebd-derd hazretleri, veftndan sonra yerine bni mirin gemesini istedi. Ondan sonra amllar bni mirin kratine gre Kurn- kerm okudular. am Cmiinde imm olup, Cuma namazndan gayr namazlar kldran bni mir, drs-i Havlnden sonra Halfe Veld bin Abdlmelik zamannda - 116 -

am kads oldu. Veftna kadar ayn vazifede kald. amllar kratte kendisini imm olarak kabul edip, yllarca arkasnda namaz kldlar. Onun kratine gre okuyarak ibdet ettiler. bni mirin kratini, Him bin Ammr- Slem ve Abdullah bin Ahmed bin Ber bin Zekvn- Kure rivyet etti. Bu rvlerden Him, Eyyb-i Temm, Arrk- Msr, Yahy-i Zemmr vastasyla bni mirin kratini rendi. Dier rvsi bni Zekvn da, Eyyb-i Temm vastasyla rendi. Zamanmzda Sudann bir ksmnda Kurn- kerm, bu iki rv vstasyle gelen bni mirin kratine gre okunmaktadr. Kendisinden, kardei Abdurrahmn, Rbia bin Yezd, Abdullah bin Al, Abdurrahmn bin Yezd bin Cbir, Cafer bin Rbia, Muhammed bin Veld-i Zbeyd ve daha birok lim ilim tahsil etti. sml bin Abdullah bin Eb Muhacir, Eb Ubeydullah Mslim bin Mekem, Yahy bin Hris-i Zemmr gibi limler de krat rendiler. Bunlardan Yahy-i Zemmr, Onun kratini nakletti. limler, hads ilminde de sika (gvenilir) olduunda ittifak ederek Onu vdler. Bunlar arasnda Icl, bni Hibbn, Nes ve Eb Ehvaz saylabilir. Bu limlerden Eb Ehvaz bni mir, krat ilminde imm ve limdi. Naklettii ilimlerde gvenilir, rivyetlerinde salamd. Bilgilerine yanllar kartrmadan muhafaza eden arif, anlayl, shib olduu her ilimde ihtisas sahibi, Tbinin ileri gelenlerinden mbrek bir zt idi. Dn ynyle hibir zaman tenkite uramad, rivyeti iin pheye dlmedi. Bir bidati grd zaman hemen mdhale eder, ilenmesine msaade etmezdi diyerek onu vmektedir.
1) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-274 2) Mzn-l-itidl cild-2, sh-449 3) ezert-z-zeheb cild-1, sh-156 4) El-Alm cild-t, sh-95 5) Mifth-s-sede cild-2, sh-34 6) Gyet-un-nihye cild-1, sh-323

BN- CREYC (Abdlmelik bin Abdlazz):

Tebe-i tbin devrinde Mekkede yetien hads ve fkh limlerinden. Ad, Abdlmelik bin Abdlazz bin Creyc el-Mekkdir. Ebl-Veld ve Eb Hlid diye iki knyesi vardr. meyye bin Hlid bin sevdin zdl klesidir. Aslen ailesi Rum diyarndandr. Trk soyundan olduu da rivyet edilmektedir. 150 (m. 767)de ya 70den fazla olduu halde Mekkede veft etti. bn-i Creycin hads ilminde sika (gvenilir, salam) bir rv olduu icma ile sabittir. Hads imm olup, yzbinden ziyde, hads-i erfi, rvleri ve senetleri ile birlikte ezberleyen yksek bir limdir. En son veft eden sahblere de yetitii bildirilmektedir. Fakat onlardan hads-i erf rivyet etmemitir. En ok Ata bin Eb Rebhtan (r.a.) rivyette bulunmutur. Ondan baka Amr bin Dinar, bn-i Eb Mleyke, Muhammed bin Mnkedir, bn-i Tavus, Nfi ve Meymun bin Mihran, Him bin Urve ve daha birok hads liminden rivyette bulunmutur. Kendisinden de Yahy bin Sad el-Ensr, Sevr bin Yezd el Hums, Evz, Sfyn- Sevr, Leys bin Sad ve daha pek ok lim hads-i erf rivyet etmilerdir. bn-i Creyc, zamanndaki Mekkeli fakhlerin en byklerindendi. lk olarak kitap yazan bu zttr. lim iin, Badda ve yallnda Basraya gitti. On yedi sene Ata bin Eb Rebhn yannda kalarak, ondan ilim ald ve ok hads-i erf ezberledi. Bu bakmdan mm ve Hfz unvanlarna sahiptir. Talha bin mer el-Mekk, yle anlatyor: Ata bin Eb Rebha, Senden sonra kime soralm? dedim. O da, Eer yaarsa bu gence! dedi. aret ettii bn-i Creyc idi. Yahy bin Sad ve bn-i Man, Onun sadk (rivyet ettii hadslerde salam) ve sika (gvenilir) bir rv olduunu bildirdi. mm- Ahmed bin Hanbelin olu Abdullah, Babama hadsde kitaplar tasnif edenlerin ilki kimdir? diye sordum. bn-i Creyc ve bn-i Arbedir dedi. diye nakletti. Ayrca, Ahmed bin Hanbel, Onun ve bni Arbenin ilimde bir derya olduunu bildirdi. mm- Icl de; Onun Mekkeli sika bir rv olduunu bildirdi. Yahy bin Sad de, Biz bni Creycin kitaplarn emin kitaplar diye isimlendirdik dedi. Yine Veld bin Mslim de, mm Evzye ve daha baka kimselere, ilmi kimin iin tahsil ediyorsunuz? diye sordum. bni Creyc hri hepsi, (kendim iin) dedi. O ise, (insanlar iin tahsil ettim) dedi. diye bildirdi. Ali bin el-Medn de dedi ki: Baktm ki, isnat alt kii zerinde dnyor. (Bunlarn isimlerini saydktan sonra) Onlarn ilmi bu ilimde (hadsde) eserler veren kimselere intikl etti, Mekkede bni Creyc onlardandr. bn-i Creyc, fkh ilminde de yksek bir limdi. Hicaz blgesinin Mekkede yetien mehr fakhlerindendi. fi mezhebi limlerinin imamlarndand. nk mm- fi fkh ilmini, Mslim bni Hlidden, O da bn-i Creycden, O da Ata bin Eb Rebhtan ve O da Abdullah bn-i Abbstan ald. bn-i Hibbn, Kitab-s-Siksnda, onun hakknda yle diyor: O, Hicazn fakhlerinden, Kurn- kermi en gzel okuyanlarndan ve her eyi gzel yapan limlerindendi. - 117 -

bn-i Creyc, ok ibdet ederdi. Her ay, gn hari hep oru tutard. Kendisinin ok ibdet eden bir hanm vard. bdetlere dknl, harmlardan saknmas ve Allahtan korkusu oktu. mm- Ahmed bin Hanbel, bn-i Creycten daha gzel namaz klan birisini grmedim dedi. Yine Abdrrezzk da, Mekkenin limleri dediler ki, bni Creyc namaz Ata bin Eb Rebhtan, O da bni Zbeyrden, O da Hz. Eb Bekirden ve O da Reslullahtan rendi. bni Creyc ok gzel namaz klard dedi. Bir kerre de, Ondan daha gzel namaz klan grmedim. Onu grdm zaman, Allahtan ok korktuunu hemen bilirdim dedi. bni Creyc, insanlara ihsan, ikrm bol olan bir ztt. Kendisinden birey isteyen bir kimseyi bo evirmezdi. Birgn evinden dar ktnda, birisi gelip kendisinden ihtiycn karlamak iin bireyler istedi. O da, hemen karp ok miktarda dinar (altn para) verdi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Mmine diken veya daha byk musbet isabet ederse, o onun gnahlarna keffrettir. bn-i Creyc, Eb Sadin yle rivyet ettiini bildiriyor: Eb Ms el-Ear kapnn arkasndan defa Hz. mere selm verdi, fakat kendisine gir izni verilmedii iin geri dnd. Hz. mer arkasndan bir adam gnderip, Eb Musay artt ve neden dnp gittiini sordu. O da Reslullahn (s.a.v.): Sizden biriniz defa selm verir de, cevap alamazsa geri dnsn! Dediini iittim. dedi. Hz. mer o zaman Eb Musaya, Ya Reslullahn byle buyurduunu isbt edersin, yahut seni cezalandrrm dedi. Bunun zerine Eb Ms el-Ear rengi umu vaziyette bize geldi. Biz oturuyorduk, sana ne oldu? dedik. Hdiseyi bize anlatt. Ve dedi ki: Sizden bunu iiten oldu mu? Biz de, Evet, hepimiz iittik! dedik. Orada bulunanlar Eb Ms el-Ear ile birlikte Eb Sid el-Hudryi Hz. mere gnderdiler ve durumu haber verdiler. Her kim u sebzeden, yan sarmsaktan yerse mescidimizde bizim yanmza gelmesin! Eshb- kirmdan Mikdd (r.a.) Y Reslallah! Ben kfirlerden bir adama rastlasam da benimle vurusa, ellerimden birini klla kestikten sonra bir aaca snsa ve: Ben Allaha teslim oldum, yan mslman oldum dese, bu sz syledikten sonra onu ldrebilir miyim? Reslullah (s.a.v.) Onu ldrme! buyurdu. Ben: Ama, o evvel benim elimi kesti, ondan sonra bu sz syledi, y Reslallah! u halde onu ldreyim mi? dedim. Reslullah (s.a.v.): Onu ldrme! nk ldrrsen, O, senin onu ldrmezden nceki vaziyetine geer, sen de onun syledii sznden nceki vaziyette olursun buyurdular. Her hangi biriniz, namaza durduu zaman nne (stre olabilecek) bir ey koysun! bn-i Creyc yle anlatyor: Eb Eyyb (r.a.) devesine binerek Msrda oturan Ukbe bin mirin (r.a.) yanna geldi ve: Sana bir ey soracam. nk Reslullahn (s.a.v.) Eshbndan sen ve benden baka kimse hayatta kalmad. Sen Reslullahn (s.a.v.) mslmann aybn rtmek konusundaki hadsini nasl iittin? O da: Ben Reslullahn (s.a.v.) Kim dnyda bir mminin aybn rterse, Allah tel da kymet gn onun ayplarn rter. buyurduunu iittim. deyince, Eb Eyyb (r.a.) tekrar devesine binerek geri dnd ve memleketine varnca bu hads-i erfi tekrar etti. bni Creycden bildirilen hikmetli szlerden bazlar yledir: Onlar (kirmen ktibin) iki tane melektir. Biri sada, dieri soldadr. Solda duran, sada durann ehdeti ile yazar. Ama sada duran, soldakinin ehdetine bakmaz. Oturulduu zaman biri sada, dieri de solda kalr. Yrnd zaman, biri arkada dieri de nde kalr. Uyuma zaman, biri ba ucunda, dieri de ayak ucunda durur.
1) El-Alm cild-4, sh-60 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-169 3) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-163 4) Trh-i Badd cild-10, sh-400 5) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-402 6) Mzn-l-itidl cild-2, sh-659 7) Msned-i Ahmed bni Hanbel cild-4, sh-394

BN- EB ZB:
Tbinden tannm bir hads limi. smi, Muhammed bin Abdurrahmn bin Mugre bin Hris bin Eb Zib, Knyesi, Eb Hrisdir. 80 (m. 699) senesinde doup, 158 (m. 774) trihinde veft etti. Mednei mnevverelidir. Burada fetva verirdi. mm- Mlikin ok yakn bir arkada olup, birbirlerini ok severlerdi. ok slih bir zt idi. Vera sahibi idi. Emr-i marf ve nehy-i anil-mnker (iyilii emredip, ktlkten alkoyma) emrine ok dikkat ederdi. Hakk syleme hususunda kimseden korkmazd. Hads ilminde yksek bir derecesi olup, sikadr (gvenilir). Kardei Mugreden, days Hris bin Abdurrahmn el-Kurey, - 118 -

Abdullah bin Sib bin Yezd, bn-i Abbsn zdls krime, Ksm bin Abbs, bn-i merin zdls Nfi, Zhr, Slih bin Kesir ve daha bir ok muhterem ztlardan (r. anhm) hads-i erf dinlemitir. Kendisinden de, Sevr, Mamer, Sad bin brhm, Veld bin Mslim, Abdullah bin Mbrek, Haccc bin Muhammed, Muhammed bin mer el-Vkd gibi byk ztlar, hads-i erf bildirmilerdir. Halife Mehd, kendisini Badda davet etti. Bir mddet orada hads-i erf rivyet ettikten sonra, Medne-i mnevvereye dnerken, Kfede veft etmitir. Menkbeleri: Haccc el-Aver (r.a.) dedi: Badda gelir, kendisinden duyduklarm ona tashih ettirirdim. Fakat, bu dzeltmeyi onun huzurunda yapmazdm. Kalkardm, bir direk veya baka bir eyin arkasna gizlenir, dzeltilecek eyi orada dzeltir, ondan sonra, tekrar Onun yanna dnerdim. mm- Mlik hazretleri, Halife Eb Cafer el-Mansrun yanna gelmiti. Eb Cafer, mm- Mlike (r.a.) Medne-i mnevverede limlerden kim kald? diye sorunca, O da Ey mminlerin emri! bn-i Eb Zib, bn-i Eb Seleme, bn-i Eb Sibrenin (r.aleyhim) isimlerini syledi. Eb Nam anlatt: Bir sene, Halife Eb Cafer Mansr ile hacca gitmitim. Daha yirmibir yanda idim. Eb Caferin beraberinde bn-i Eb Zib ve Mlik bin Enes de vard. Eb Cafer, bn-i Eb Zibi, gnein bataca sralarda, meclis binasna artt ve onu yanna oturttu. Sonra ona Hasan bin Zeyd bin Ftma hakknda ne dersin? diye sordu. bn-i Eb Zib O, adaleti aratrp, ona riyet eden mbrek bir zttr cevbn verdi. Bu sefer, Eb Cafer Ya benim hakkmdaki kanatin nedir? diye iki- defa tekrarlaynca, u Kbe-i muazzamann Rabbi olan Allah telya yemn ederim ki, sen zlim bir insansn dedi. Bu sz zerine, orada bulunanlardan birisi, bn-i Zibin (r.a.) sakalna yapt. Eb Cafer, Dokunma ona dedi ve yz dinar verilmesini emretti. Muhammed bin Ksm bildirdi: Halife Mehd, Reslullah efendimizin mescidim (Mescid-i nebevyi) ziyrete gelmiti. eri girince, herkes ayaa kalkt. Yalnz Eb Zib, kalkmam, yerinde oturuyordu. Bunun zerine, Mseyyib bin Zheyr, Kalk, Y bn-i Eb Zib, bu gelen, mminlerin emri, Mehddir dedi. bn-i Zibin ona cevb nsanlar, ancak lemlerin Rabbi olan Allah telnn huzurunda ayakta kalr oldu. Bunu gren Halife Mehd, Dokunma ona, kalsn yle dedi. Bu hdiseyi anlatan Muhammed bin Ksm, bu manzara karsnda, korkudan bamdaki tyler, ayaa kalkmt dedi. bn-i Zib, Halife Mansra: Ey mminlerin emri! nsanlar mahvoldu. Elindeki imknlarla, onlara biraz yardm etseydin, iyi olurdu dedi. Bunun zerine Halife Yazk sana, eer memleketin nemli noktalarna askerler gnderip, oralardan dmann girmesine mni olmasaydm, imdi onlar evine girip, seni boazlam olacaklard dedi. Fen-i Eb Zib de Mansra Bu blgelerin emniyetini temn eden, fetihler yapp, insanlara ihtiyalarn karlamas iin bol bol balarda bulunan bakalardr. Hem O, sekin, senden daha stn bir zt idi deyince, Mansr Kim O? dedi. bn-i Eb Zib, O, Hz. mer idi deyince, Mansr ban nne emek zorunda kalm ve yanndakilere dnerek te, u grdnz pr-i fn (yal zt), Hicaz ehlinin seilmilerinden birisidir demitir. Eb mer Abdullah bin Kebr dedi ki: Abdssamed, Medne-i mnevvereye vali tyn edilmiti Kureylilerden bazsn dar bir yere hapsetti. Bunlarn akrabalarndan bazlar, bu durumu mektbla, halife Eb Cafere bildirip, ikyette bulundular. Eb Cafer, mektbla beraber bir adamn Medne-i mnevvereye gnderip, ulemy (limleri) da yanna alarak tefti edip, bu hususta onlara rapor da tutturmasn, syledi. limler komisyonunda bn-i Eb Zib de vard. Hapishane grlp, durum incelenerek, sra rapor iine gelince, komisyondaki limler yumuak ifdeler kullandlar. Fakat bn-i Eb Zib, ne grp, ne tesbit ettiyse, aynsn olduu gibi rapora yazd. Raporlar halifeye gnderildi. Halife, hacca giderken Medne-i mnevvereye urad. limleri yanna ard. Gelip, halifenin huzuruna girdiler. Hapishane meselesi hakknda bilgi verdiler. Fakat yine durumu yumuak bir ekilde anlattlar. bn-i Eb Zib ise, meseleyi grd gibi, hapishanenin ok dar ve ierdekilerin valinin elinden neler ektiklerini anlatnca, halife renkten renge giriyor, valiye hiddetli bir ekilde bakyordu. Bu srada, hdiseyi anlatan Eb mer, bn-i Zibin bu szleri karsnda, vali Abdssamedin akbetinin kt olacandan endielenerek, az da olsa halifeyi yumuatmak iin baz eyler syledi. Bunun zerine bn-i Eb Zib: Vallahi, ey mminlerin emri! Benim onlara bir kastm yok. Neyse onu sylyorum. Siz, bana kendinizi bile sorsaydnz, neyseniz onu sylerdim deyince, halife, Allah akna syle, beni nasl buluyorsun? dedi. Bunun zerine bn-i Eb Zib: Vallahi, sen zlim birisisin dedi. Herkes artk bn-i Eb Zibin iinin bittiine kesin inanmlard. Fakat tam aksine, halife onu ertesi gn artp, tebrik etti ve Ho geldin, ey Allah telnn rzs yolunda, knayann knamasndan ekinmeyen muhterem insan diye karlad.
1) El-Alm cild-6, sh-189 2) Tehzb-t-tehzb cild-9 sh-303 3) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-183 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-191 5) Trh-i Badd cild-2, sh-300, 305

- 119 -

BN SHK:
lk slm trihisi. Mehr siyer limi ve muhaddis. smi Muhammed bin shk bin Yesr elMuttalib olup, knyesi Eb Abdulltr. (Eb Bekir de denildi). Dedesi Yesr, Kays bin Mahreme bin elMuttalibin klesi idi. Hlid bin Veld Ayn-t-temrde onu esir alm ve Medineye getirmitir. bni shk Medne-i mnevverede 85 (m. 740) domutur. Genliinde ok gzel bir delikanl idi. Medne-i mnevverede mm- Mlik ile ilmi mzakerelerde bulundu. Sonra Medne-i mnevvereden ayrlarak, srayla Msra, sonra Kfe, Cezre, Rey, Hre ve Badda geldi ve Baddta yerleti. Baddta mehr Siyer kitabn yazd. Orada 151 (m. 768)de veft etti. Baddn dousundaki Hayzeran kabristanna defn edildi. bni shk hazretleri, Eshb- kirmdan Enes bin Mlik (r.a.), tbinden Sad bin Mseyyeb ve Eb Seleme bin Abdurrahmn ile grmtr. Babasndan ve amcas Ms, Ftma binti Mnzir, Ksm, Ata bin Eb Rebh Arec, Muhammed bin brhm et-Teym, Amr bin ab, Nfi, Eb Cafer el-Bkr, Zhr, krime bin Hlid el-Mahzm ve bir ok hads liminden hads renmitir. Cerr bin Hazm, brhm bin Sad, Ziyd bin Abdullah, Seleme bin Fadl-il-Febre, Abd-l-al Em, Muhammed bin Seleme El-Harrn, Yal bin Ubeyd, ube, Sfyn bin Uyeyne, Sfyn-i Sevr ve daha bir ok limler ondan hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Muhammed bin shkn yazm olduu Sret-i Resl kitab ok mehr olup, bu kitab bni Him erh ederek Tehzb-i siyer-i bni shk demi ve Alman Westenfeld basdrmtr. Sret-i Resl kitabn ok kimseler erh etmitir. Bunlar arasnda (Ayn) ve (Sheyl) mehrdur. Buna Ravd-l-enf denir. Ayrca Kitb-l-mubtedir el-halk, Kitb-l-hlef, Kitb-l-Megz, Kitb-l-Mebde ve Kss- Enbiy gibi kitablar vardr. mm- Ahmed bin Hanbel (r.a.): Muhammed bin shkn hadsleri hasendir, buyurmutur. ube bin Haccc ise: bni shk hadste mminlerin emri idi demitir. mm- Buhr trihinde bni shktan bahsetmitir. Sika (gvenilir) olduunu sylemi fakat ondan hads almamtr, mm- fi Kim megz (trih ve savalar) ilminde derinlemek, inceliklerini renmek isterse, muhakkak ki o bni shkn ocuklarndandr (Yan bni shk bu ilimde ok byk limdir) buyurmutur. Yahy bin Sad El-Kettn, bni shkn sika (gvenilir) bir rv olduunu sylemitir. mm- Mslim, Mlik bin Enese olan tutumundan dolay sadece recm ile ilgili bir hadsi dnda dier rivyetlerini, almamtr. Byle olmasna ramen megz ilminde stadlk derecesine ulaan limlerdendir. bni ihb Ez-Zuhr Kim megzi ilmini renmek isterse bni shka mracaat etsin dedi.
1) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1017 2) Tehzb-t-tehzb cild-9, sh-38 3) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-172 4) bni Him, nsz 5) El-Alm cild-6, sh-28 6) Brockelmann Sup cild-1, sh-205 7) Mzn-l-itidl cild-3, sh-468 8) Kms-ul-alm cild-1, sh-601 9) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-276, 277 10) Tabakt- bni Sad cild-7, sh-321 11) Trh-i Badd cild-1, sh-214 12) ezert-z-zeheb cild-1, sh-230 13) Mucem-ul-mellifn cild-9, sh-44 14) Kef-uz-znn sh-1012 15) Esm-ul-mellifn cild-2, sh-7

BN KSIM:
Mlik mezhebinin en mehr limi. smi Abdurrahmn bin Ksm Utakdir. bni Ksm ismiyle mehr olup, knyesi Eb Abdullahtr. 132 (m. 750) senesinde Msrda dodu. 191 (m. 806)da Kahirede veft etti. Kabri Kurafe kabristanndadr. Fkh ilminde byk bir lim olan bni Ksm, ilim renmek iin byk gayretler gsterip, btn maln bu uurda harcamtr. Yirmi sene mm- Mlikin derslerine devam edip, ilmi ondan rendi. Ayrca Bekir bin Mudar, Nfi bin Eb Nuaym, Yezd bin Abd-l-Melik, bn-i Uyeyne gibi zamannn dier mehr limlerinden de ilim renip, hads rivyet etmitir. mm- Mlikten fkh ilminin inceliklerini ok mkemmel bir ekilde renen bni Ksm, Ondan sonra Mlik mezhebinde sz sahibidir. Bu mezhebi Msrda Magribte (batda) o yaymtr. mm- Mlik - 120 -

veft edince, talebeleri bni Ksmn derslerine devam ederek, ilim renip yetimilerdir. Ondan ilim alp, rivyette bulunanlar, kendi olu Ms Esbag bin Ferec, Sad bin s, Muhammed bin Seleme, Hris bin Miskn, s bin Mesrd ve dier limlerdir. mm- Mlikten sonra, Mlik mezhebinde en ok ilmi olan ve gvenilen bir lim olan bni Ksm, zamannn limleri tarafndan ilmiyle, takvas (haramlardan kamas) ile ve yapt hizmetleriyle medh edilmitir. bn-i Ksm, Mlik mezhebinde en kymetli ve mehr fkh kitab olan el-Mdevvene adl kitab yazmtr. Bu eserinde, hocas mm- Mlikten yapt rivyetler ve Mlik mezhebi hakknda verdii izahlar toplanmtr. Bu eser nce Esad bin Frut tarafndan tertip edilmi, sonra da Keynuvan kads Sahnun Eb Sad et-Tenuh tarafndan yeni bir tertiple ele alnp, Kahirede 1323 (m. 1905) ylnda yirmi cilt hlinde baslmtr. bni Ksmn Mdevvene adl bu eserine, bir ok Mlik limi tarafndan erhler yazlmtr. Bunlardan Eburruh s bin Mesd ed-Delav'nin yapt erh ve Seyyid bin nan el-Mlik elEzdnin yapt erh ve bu erh zerine Ebul-Fadl yd bin Ms el-Yahsab, (Etten biht-l-mstanbita f erhi mkilatil Mdevvene) adl bir tenbih (aklama) yazmtr. Buna da ayrca Abdlvehhb bin Ahmed e-arn muhtasar yazmtr. Bunlar zerinde de daha baka almalar ve incelemeler yaplmtr.
1) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-129 2) El-Alm cild-3, sh-323 3) Mucem ul Mellifn cild-5, sh-165 4) Tehzb-t-tehzb cild-6, sh-252 5) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-356 6) ezert-z-zeheb cild-1, sh-329 7) Hediyyet-l-rifn cild-1, sh-512 8) Kef-z-znn cild-1, sh-1644 9) Kms-ul-lm cild-1, sh-654 10) Ed-Dibc-ul-mzehheb sh-146

BN SEMMK:
Vaz etmekte esiz bir hads limi. Zamannn imam, insanlarn makbul, gzel hikmetli sz ve beyan sahibidir. smi, Muhammed bin Semmk el-Kf, knyesi Ebl-Abbsdr. bni Semmk diye mehr olmutur. ok ibdet eden ve zhid (dnyya kymet vermeyen) bir insand. Szleri ve vazlarnn ou toplanmlar. Ayrca Him bin Urve, Ame ve bir ksm hads limlerinden hads dinlemitir. Ahmed bin Hanbel ve zamanndaki bir ok hads limi kendisinden rivyette bulundu. Hrn Red zamannda Badda geldi. Orada bir mddet kald. Sonra Kfeye dnd. Kfede 183 (m. 799) ylnda veft etti. Veft etmeden nce Allah telya itat etmediin zaman (azabndan) kork. Ona isyan etmedike de (rahmetini) bekle buyurdu. Muhammed bin Semmk, yaay ve hikmetli szleriyle, binlerce insann Allah telnn rz olduu yola kavumasna sebep olmutur. Hristiyan bir gen iken, bni Semmktan iittii szlerden kalbinde mn nuru parlayan Marf-i Kerhyi, mm- Ali Rzya gtren ve orada mn etmesine sebep olan bni Semmktr. ok tevazu sahibi olup, kendini herkesten aa grrd. Tevzuun en stn, kendini hi kimseden stn grmemektir. buyururdu. bni Semmk, bildiklerini, rendiklerini yerine getiren Allahn sevgili bir kuluydu. Bir defasnda vznda: inizde nice Allah tely hatrlatan kimseler vardr ki, kendileri Allah tely unutmulardr. Yine yleleri vardr ki, Allah telnn yasak, harm kld eylere kar cretkr olduklar halde (yan harm iledikleri halde) bakalarn Allah telya yaklatrmaya alrlar. Yine sizden yleleri vardr ki, kendileri Allah teldan katklar halde, insanlar Allah telya arrlar diyerek, ilmiyle mil olmayan, bildikleriyle amel etmeyen ve bylece gaflet iinde kalan kimselerin hlini dile getirmitir. Yine Amelsiz ilim peinde koann misli eytandr. Kendisini makam, mevki arzusuna kaptrann misli Firavundur. Yan makam korkusundan mn etmemitir szleriyle amelsiz ilim sahiplerini ve makam, mevki peinde koanlarn hlini haber vermitir. Buyurdu ki: Allah telnn emirlerine itat etmenin faydalar, sadece yzleri nrlandrp gzelletirmek, kalblere sevgisini yerletirmek, vcd azlarn kuvvetlendirmek, nefse emniyet bahetmek ve insanlara kar ehdetinin kabulne vesle olmak gibi faydalardan ibaret bile olsa; gnahlardan el ekip Allah telya ynelmek iin yine kfi gelirdi. Gnahlar ise yz irkinletirmek, kalbleri karartmak, lanetle anlmaya sebep olmak, nefsin kendine gvenini arttrmak ve ehdetin (ahitliin) dmesi... gibi zararlardan baka zarar olmasa bile, kiiye yeter de artar bile. Allah tel; her itat eden kuluna itatin sevincini, her isyan edene de isyann hznn tatmalar iin abucak almetler verir. Muhammed bn-il Hasen, Rukbeye vali tayin edildiinde ona nashat olarak yazd mektbta buyurdu ki: Her hlinde takva zere ol, Allah telnn nimetlerine kret ve Ondan kork. Nimete kretmek; gnah ilememekle olur. Muhakkak her nimette bir delil (hccet) ve mesliyet vardr. Hccet, delil, o nimetin Allah tel tarafndan verilmi olmasdr. Mesliyetine gelince; o nimet - 121 -

olduu halde gnah ilememektir. Allah tel sana afiyet versin, ilediin gnahlar ve yaptn kusurlar affetsin. Buyurdu ki: Senden kaan ve grmek istemeyen kiiyle grme, onu arama. Fakat seni soran ve arayan kiiyi gzet (her hlini sor) ve her hlinden haberdar ol. bni Semmk, Hrn Redin bulunduu bir meclise geldi ve Eshb- kirm (aleyhimrrdvn) ve Hz. Eb Bekir, mer ve Osman (r.anhm) u szlerle medh etti: Allah telya hamd olsun, Reslullaha (s.a.v.) salt ve selm olsun. Sonradan gelenlerden (yan Eshb- kirmdan olmayanlar) bin tanesi, Eshb- kirmdan en aada olann derecesine yaklaamaz. Onlar (yan Eshb- kirm) Allah telnn azabndan emin oldular. Babalarmz ve dedelerimiz de mn edip, kl korkusundan emn oldular. Y Eb Bekir; Sen Allah telya kulluk ve itatte yle bir dereceye ulatn ki, Allah tel Kurn- kermde seni medh- sena ediyor. Y mer, Sen bir halife, emir deil, mslmanlarn babassn. Y Osman, Sen mazlum olarak, gnahsz olarak ehd edildin ve defn edildin. Sen olgunluk yanda idin. Ama kk bir ocuk gibi (gnahsz) veft ettin. Buyurdu ki: lim ve amel sahibi olduu halde riyakr olan kimse, iinde gizlediini (riyay) insanlara bildirseydi elbette insanlar ondan yz evirir ve aklsz olduuna hkmederlerdi. Herkesin birbirine kar vazifeleri ve haklar olduunu anlatr ve bunlarn yerine getirilmesini isterdi. Hkmdarlarn, kendi tebasna, tebasnn da hkmdarlarna kar insaf ile hareket etmesi lzmdr. Halife mer bin Abdlazz, hilfet makamna oturduu zaman alamaya balad. Hanmlarn, ocuklarn ve cariyelerini toplayp, onlar kendisiyle beraber kalp kalmamakta serbest brakt. Onlara dedi ki: Ben bugnden itibaren yle bir i ve mesliyeti yklenmi bulunuyorum ki, artk sizinle megul olmaya zamanm kalmayacak. nsanlar kymet gnnde hesblarn verinceye kadar, bo vaktim yok demektir. Bunun zerine aile efrad alayp yle lklar attlar ki, yakn komular onlardan birinin veft ettiim sanmlard szleriyle bu haklardan bahsetmitir. Buyurdu ki: Bize gre insanlar ksmdrlar; a) Zhidler (dnyya ehemmiyet vermiyenler), b) Dnyya rabet edenler, c) Sabredenler. Zhidler dnydan kendilerine bir ey verildii zaman sevinmezler, kaybettikleri bir ey iin de zlmezler. Sabredenler de iki ksmdrlar. Zahirde (d grnnde) zhid gibi olanlar ve hakiki sabredici olanlar. Zhidlere benzeyenler zhid deildirler. Dnyya rabet edenler, oyun, elence ve ne yaptklarnn farknda olmadan yaayp giderler. Akll kimselerin arzusu, dncesi, Cehennemden kurtulmak ve harmlardan kamaktr. Ahmak olann arzusu, oyun ve elencedir ve lm melei yastnn dibinde durduu halde uyuyana, (gaflette olan kimseye) ok alr szleriyle hreti unutup gaflette olan insanlara duyduu hayreti bildirmitir. Her eyden evvel farzlar yapp harmlardan ve pheli olan eylerden saknmay syler, nafilelerle uralacak zaman olmadn bildirir: Zaruri din bilgilerini alp, fudl, yan fidesiz eyleri terk etmek, akl sahiplerinin iidir buyurdu. Kendisi dnyya kymet vermez ve herkesin harm olan dny lezzetlerini terk etmesini isterdi. Allah tel dnyy lezzetlerle ve fetlerle doldurdu. Hellleri glklerle, harmlar da mesuliyetlerle beraber kld buyurarak harmdan saknanlarn hretteki azblardan kurtulacan ve Allah telnn emrine uyanlarn ektikleri gle kar, hrette mkfat greceklerini bildirmitir. Muhammed bin el-Yemn diyor ki: Baddl arkadalarmdan birisi, bni Semmk hazretlerine mektb yazp dnyy kendisine anlatmasn istedi. Cevbnda Allah tel dnyy ehvetlerle ve fetlerle doldurdu, hellleri glklerle, harmlar da mesliyetlerle birletirdi. Helller iin hesaba ekeceini, harmlar iin azb edeceini bildirdi. Vesselam yazarak gnderdi. bni Semmk hazretleri, her yerde, herkese Allah tely hatrlatrd. Pazara girdii zaman: Ey pazardakiler pazarnzda kesad (durgunluk), iyilerinizde hased, al verilerinizde fesd (slmiyete uygunsuzluk) var. O halde nefslerinizi gaflet uykusundan uyandrnz szleriyle herkese hreti hatrlatr ve Allah telnn emirlerine itat etmeyi, hile yapmamay tavsiye ederdi. Sylenilen sze ok dikkat edilmesini herkese sylerdi ve Sen, duyduunu bakalarna syleyenden daha ok, gizler grnenden kork. nk byle olan kimseye, insanlar yalan yaktramazlar daha ok inanrlar. Sizden biriniz bazan kendisine itimd eden birine bir sz syler. O da onu yayar, bu yzden lkeler harb olur buyurarak gybet edilmemesini ve az konumay, srrn hi kimseye sylememeyi tavsiye ederdi. Muhammed bni Semmk, Sfyn- Sevrden rivyetle yle anlatt: Bir kadn muhta oldu. Elbiselerini giydi. Kocas nereye gittiini sordu. Kadn Ysuf aleyhisselma gideceim ve ihtiycmz ona anlatacam dedi. Kocas Biz sana bir ktlk gelmesinden korkarz dedi. Kadn Ben Ysufdan (a.s.) hi korkmam. nk O, Allah teldan korkar dedi ve Ysufun (a.s.) geecei yol zerine oturdu. Ysuf (a.s.) geerken ayaa kalkt ve: Tati sebebiyle kleyi melik (sultan) yapan ve isyan (gnah) sebebiyle meliki kle yapan Allah telya hamd ederim dedikten sonra ihtiycn syledi. Ysuf (a.s.) emretti ve kadnn ihtiyc olan eyin temin edilmesini istedi. - 122 -

Buyurdu ki, Herkesin muhta olduu kymet gn iin hazrlanan, lm gelmeden evvel lme hazrlanp; nceden bir eyler gnderen, genlii ve kuvveti kendisini aldatmayp arzusuna koan (Allah telnn emrine sarlan) genlere mjdeler olsun. Buyurdu ki: nsanlar ksmdr: Birincileri, gnahkrlar snf olup, gnahlarna tvbe edip bir daha gnahlara dnmek, istemeyenlerdir. Bunlar iyidir. Makbuldr. kincileri, Gnah ilerler sonra tekrar tekrar gnah ilerler, sonra zlrler, sonra yine gnah ilerler, sonra da alarlar. Bunlarn kurtulmas umulur. Fakat helk da olabilirler. ncleri, gnah ilerlerken piman olmazlar, piman olurlar zlmezler ve yine gnah ilerler alamazlar. Bunlar Cennet yolundan Cehennem yoluna sapm olanlardr. Iraktan kp sahil ehirlerinden birisine gitmek istedim. Karanlk bir gecede dada yrrken, dan banda insanlardan uzaklap kendi bana yaayan ve Allah tel ile nsiyyet (dostluk) eden bir adama rastladm. Selm verdim. O da selmm ald sonra bana, Nerden geliyorsun? diye sordu Iraktan geliyorum, sahil ehirlerinden birine gitmek istiyorum dedim. Orada bir iin mi var, yoksa gezmek iin mi gidiyorsun? dedi. Bir iim yok dedim. Ah- fign etti ve alad. Ey Allahn kulu seni alatan, inleten ey nedir? dedim. Kalbi rahatlayan, Allah teldan baka eyleri unutan ve azb ilhiden msterih olan kiilerin yaayn hatrladm dedi. Ben de Kederli bir kimseyim diye cevap verdim. Senin derdin, kederin nedir? dedi. suldir dedim. Onlar nelerdir? dedi. Allah teldan korkmann almeti nedir? dedim. Hzndr dedi. Allah tely istemenin almeti nedir? dedim. Taleptir dedi. midin almeti nedir? dedim. Ameldir dedi. Bizim zayflmzn (Allah telnn emirlerini yapmaktaki gevekliimizin) sebebi nedir? dedim. nk, siz Allah telnn affna gveniyorsunuz. Eer Allah tel size ceza vermekte acele etseydi gnahlar brakr itate dnerdiniz. Fakat Allah tel sizin gnahlarnz rtt. Sonra u iiri okudu: Dinleyip dnerek anlasaydn szm, lmeden evvel lp tarardn sen zn, ibdet eyle dim, uy hell ve mubaha. Bir gn leceksin sen devam etme gnha. bni Semmk, Abbas halifelerinden birinin huzuruna girdi. Halife bu srada bardak ile su iiyordu. Halife, bni Semmka: Bana nashat et dedi. bni Semmk, Susuzluktan lecek bir halde olsan ve seni lmden kurtaracak suyu btn servetin karlnda verecek olsalar ne yapardn? diye sordu. Halife: Btn servetimi verir suyu alrdm deyince bni Semmk, O halde, bir bardak su kadar kymeti olan servetinle ne diye np duruyorsun? Kendisinden nashat isteyen bir kimseye: Gizli hlinde srdan, ak hllerinde koruyucun, gece ve gndz her hlinde seni gren ve bilen Allah tely her an kalbinde bulundur. (Onu bir n unutma ve) Onu ok sev. Mlk ve saltanat Onundur. Onun mlknden kamazsn. O halde Ondan korkun ve saknman ok olsun. Biliniz ki akll olan kimsenin gnah ilemesi, ahmak kimsenin gnah ilemesinden, limin gnah ilemesi faskn gnah ilemesinden, zenginin gnah ilemesi fakrin gnah ilemesinden ok daha fenadr. Delinen bir kapta baln durmad gibi, delik olan (Allah teldan bakasna balanan) kalbte de hikmet durmaz buyurmutur. Yine nsan gnahlardan saknd kadar, Allah tely tanr buyurarak Allah tely tanyan kimsenin gnah ilemeyeceini bildirmitir. bn-i Semmk, Ameden, O da Sfyn- Sevrden, O da Abdullah bin Mesddan Reslullahn (s.a.v.) yle buyurduunu rivyet etmilerdir: Hi bir kul yoktur ki, atm olduu her admdan ve onun lezzetlerinden hesaba ekilmi olmasn. Yine Muhanmed bni Semmk, Muhammed bin Amrdan, O da Eb Selemeden, o da Eb Hureyreden (r.a.), rivyetinde, Reslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Fakrler zenginlerden, bin yl evvel Cennete girerler. Yine Avvm bin Havebden, O da Eb Hureyreden (r.a.) Halilim (sevgilimiz) Hz. Peygamber (s.a.v.) bana her aydan gn oru tutmay, uyumadan evvel vitr namazn ve duh namazn klmay tavsiye buyurdu. Muhammed bin Semmk, E'ab bin Sad Yal bin Ata, Abdullah bin merden rivyet etti ki, Reslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Allah telnn rzs, babann rzsndadr (rzsna baldr). Merhamet etmeyene, merhamet olunmaz. hads-i erfi de Onun rivyetlerindendir.
1) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-203 2) Vefeyt-l-ayn cild-2 sh-5261, 5262 cild-4, sh-301 cild-5, sh-232 cild-6, sh-395 3) Cmi--kermt-il evliy cild-1, sh-102 4) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-61 5) Risle-i Kueyr sh-62, 71, 303, 329, 700, 705, 706 6) ezert-z-zeheb cild-1, sh-101

- 123 -

7) Trh-i Badd cild-5, sh-365 8) Tezkiret-l-evliy sh-152

BN SRN:
Tbinden olup, tefsr, fkh limi ve mehr ry tbircisi. Asl ad Muhammeddir. Babasnn ad rn olup, Reslullahn (s.a.v.) hizmetisi ve Ensr- kirmn byklerinden Enes bin Mlikin azatl klesidir. Annesi Safiye de Mslmanlarn gz bebei Hz. Eb Bekirin zdlsyd. Basraldr. 33 (m. 653) senesinde doup, 110 (m. 729) senesinde veft etti. Gzel bir terbiyeyle yetitirilip, bytld. Sahbe-i kirmdan otuz kii ile grt, onlarn sohbetinde, bulunarak hads ilmini tahsil etti. ok hads rendi. Hads ilminde imamlk (300 000)den fazla hadsi ezbere bilen) derecesine ykseldi. Hz. ie, Enes bin Mlik, Zeyd bin Sbit, Hasan bin Ali, Eb Hureyre, Abdullah bin Abbs, Cndeb bin Abdullah, Semura bin Cndeb, mrn bin Husayn, Huzeyfe bin el-Yeman, Eb Sad-i Hudr, Ebd-Derddan (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Tbinden de pek ok kimseyle grp, sohbet etti. Onlardan da hads-i erf dinleyip, rivyette bulundu. Kendisinden Kfenin en byk limlerinden ab, mehr hfz ve imamlardan Katde bin Dime, yine devrin mehr lim ve muhaddislerinden Dvd bin Eb Hind, Eb Eyyb, Hlid el-Hazz. Cerr bin Hzim, Eas bin Abdlmelik, sm el-Ahvel, Mlik bin Dinar, el-Evz, Umare bin Mihrn, Eb Hill, bni Avn, Sleymn et-Teym, Muktl bin Sleymn hads-i erf rivyet ettiler. Hads ilminde imm olup, sikadr, yan salam ve gvenilirdir. Rivyet esnasnda harfler zerinde dahi titizlik gsterirdi. Hads ilminde isnada ok nem verirdi. Bu hususta lk zamanlarda halk, isnad sormuyordu. Fakat, ne zaman ki mslmanlar arasnda fitne vki oldu; o zaman, snnet ehlinden olanlarn hadslerini almaa, bidat ehlinden olanlarn hadslerini terk etmee baladlar buyurdu. Rivyette son derece titiz davranrd. Bu ilim, yan hads ilmi, dindir. yle ise dninizi kimden aldnza dikkat ediniz buyururdu. Mfessirlerin ikinci tabakasna mensbtur. Tefsr ilminde Abdullah bin Abbsn (r.a.) talebesidir. yet-i kermelerin ini, tefsr ve izahna son derece dikkat ederdi. Bu hususta; Kurn- kermden bir yeti, Ubeyde bin es-Selmnden sordum. Bana Allah teldan sakn, Kurn- kermin ne ey iin nzil (indiini) olduunu bilenler gitti (kayboldu) dediini rivyet eder. Tevbe sresi, ondokuzuncu Siz, (mriklerin) haclara su datma ii ile Mescid-i Haramn mrn, Allaha ve hret gnne mn edip de Allah yolunda cihad eden kimsenin ii gibi mi tuttunuz? Bunlar Allah katnda bir olamazlar (mriklerin Btl ileri ile mminlerin msbet amelleri eit deildir). Allah, zlimler topluluuna hidyet ihsan etmez. yet-i kermesinin nzul sebebini yle rivyet etti: Hz. Ali Mekke-i mkerremeye gidip, Abbsa hitaben; Amca! Reslullaha daha kavumayacak msn? deyince Abbs da; Ben Mescid-i Haram imr ediyorum. Beytullahn rtsn giydiriyorum cevb zerine bu yet-i kerme nzil oldu. Bu yet-i kerme, mna yakn olmayan herhangi bir amelin, indi ilhide kymetsiz olduunu gstermektedir. Nis sresinin sekizinci yeti olan Miras taksim olunurken, (Miras olmyan) akraba, yetimler, yoksullar da hazr bulunurlarsa, kendilerini (ondan birey vererek) rzklandrn! hkm gereince, Ubeydet-l-Selmn (r.a.) yetimlere miras taksim etti. Sonra bir koyun kesmelerini emretti. Piirilip, bu yette bildirilenlere yedirildi ve bu yet olmasayd koyunun parasn ben verirdim, dediini rivyet etti. Fkh ilminde byk iktidar sahibiydi. Mctehid olup, verdii fetvalar ok beenilirdi. Baz kimseler, Eshb- kirmn fetvas da ancak bu kadar yerindeydi diyerek, kendisini methettiklerinde, Allah adna yemn ederim ki, biz Sahbenin fkh bilgisini anlamay arzu etsek dahi, akl kavraymz yetersiz kalr buyurdu. El-lcl onun hakknda; Ben bni Srn kadar fkhta takva sahibi ve takvada fkha bal bir kimse grmedim dedi. Mehr ry tbircisidir. Ry tbircilerinin piridir. Bu hususta bir kitap da yazd rivyet edilir. Ryy hads-i nefs, (nefsan sz), tahvf-i eytan, (eytan korkutmas), tebr-i Rahman (Rahmandan mjde) olmak zere e ayrrd. Bir kimse ryda grd ho olmayan baz eyleri ona anlatp, tbirini sorup, kendisine zarar dokunup dokunmayacan sorunca, ona u cevb verdi: Uyank iken Allah telnn emirlerini yapmakta titiz ve takva sahibi ol. Byle olursan uykuda grdn kt rylarn sana zarar dokunmaz. Biri, Rymda elimdeki bir mhr ile erkeklerin azlarn ve kadnlarn da edeb yerlerini mhrlediimi grdm, acaba bu nedir? diye sorunca, Sen Ramazan aynda mezzinlik yaptn ve imsak vakti sabah ezan okudun mu? deyince adam, Evet, doru sylyorsun, yledir dedi ve rysnn tbirini yapt. Yine birisi Rymda zeytinyan zeytinlerin zerine dktm grdm. Acaba bu nedir? diye sorunca; Zeytinya zeytinden olmadr, aslna gidiyor. Sen cariyelerini aratr. Belki de bunlardan biri, gen yata esir edilen annen olabilir cevbn verdi. Adam aratrnca, hakkaten cariyesinin annesi olduunu grd. Yine bir bakas, Rymda incileri domuzlarn boynuna astm grdm. Acaba bu nedir? deyince, Sen ehli olmayanlara hikmet retiyorsundur cevbn verdi. Adam talebelerini aratrnca, yle olduklarn tesbit etti. Yine bir adam gelip Ben ryda bir kuun mescidden gzel bir ta alp, gittiini grdm deyince, O halde Hasan- Basr veft etti buyurdu. Hakkaten ok sevdii Hasan- Basr veft etmiti. mm- azam Eb Hanfe (r.a.) ryda, Gya Pey- 124 -

gamber efendimizin mbrek kabrini ap, mbrek kemiklerini gsnde toplar grr. Bu rydan korkup bn-i Srne (r.a.) gider. Kendisini tantmayp, ryy anlatr. mm- azamn ryy anlatmas bitince; Bu ry senin deil, Eb Hanfenindir. Byle ryy ancak o grebilir buyurdu. O zaman Eb Hanfe kendini tantnca, bni Srn, Srtnz an greyim dedi. mm- azam srtn ap, iki omuzu arasnda bir ben olduunu grr ve bunun zerine, Sen o kimsesin ki, Reslullah (s.a.v.) senin hakknda, mmetimden bir kimse gelir. ki omuzu ar asnda bir ben bulunur. Allah tel benim dinimi onun eli ile diriltir. buyurmutur dedi. Sonra; Bu rydan korkma! Muhakkak ki, Reslullah (s.a.v.) ilmin ehridir. Sen de ona kavuursun. buyurdu. Gerekten de yle oldu. mm- azam ehl-i snnetin amelde drt hak mezhebinin en bynn kurucusudur. Bugn mslmanlarn byk ounluu Hanef mezhebindendir. bni Srnin (r.a.) pek ok mehr ry tbirleri, hikye ve menkbeleri, siyer, trih ve ahlk kitaplarnda yazldr. Bezzazd, yan manifaturaclk yapard. Bey ve irada (al-veri) zulmden kap, adaletle davranrd. Malnn gizli ve aikre btn kusurlarn syleyip, hi birini gizlemezdi. Mteriye koyun satarken, Bu koyunun bir kusuru var. Odunu aya ile ezer dedi. Nafaka hususunda Her Cuma gn ocuklara Plzu-Plze (bir eit tatl) yedirmek uygundur. Tatllar, her ne kadar zarur ve mbrem ihtiya deillerse de, onlar tamamen terk etmek cimrilik saylr buyurdu. Otuz erkek, onbir kz olmak zere, krkbir evld vard. Abdullah hari hepsi kendinden nce veft etti. Annesine ok hrmet gsterir, ona bir ey sylemesi gerektii zaman, hrmetinden sesle konumaz, iaretle anlatrd. Kz kardei Hafsa (r.anh) da lim olup, Tbinin kadn muhaddislerindendi. 110 (m. 729) senesinde Basrada veft etti. limler onu ok vp, buyurdular ki: Him bin Hassan, bni Srn, grdm insanlarn en dorusudur. Eb vne, Ben bni Srni grdm, onu gren mutlaka Allah tely hatrlar. bni Sad da; Muhammed bin Srn, sika, (gvenilir) pek kymetli bir imm ve ok lim bir insand. Hatbi Badd; bni Srn, kendi zamannda vera ve takva ile yd olunan fukhadan biridir. Biri gelip, Baz kimseler sima yerlerine gidip, simnn tesriyle dp baylyorlar; Sen buna ne dersin? diye sorunca; Aramzda bir gn tayin edelim. Onlar gelsinler, bir duvar zerinde otursunlar. Kendilerine Kurn- azm tamamiyle okunsun. Eer Kurnn tesriyle yere derlerse, onlar dediiniz gibidirler buyurarak hllerine hi itibar etmemitir. Bidat sahipleri ile birlikte bulunmaynz derdi. En tehlikeli hastalk, kanser gibi olan gybetten ok saknrd. Eb Avf anlatr; bni Srnin yanna gittim. Hacccn haysiyetine dokunacak lf etmek istedim. Buyurdu ki, phe etme ki, Allah tel hkmnde dildir. Bakasnn hakkn Hacccdan alaca gibi, Hacccn hakkn da bakalarndan alacaktr. Yarn izzet ve cell sahibi Allahn huzuruna ktn zaman ilediin en kk gnah, Hacccn iledii en byk gnahtan senin iin daha etin olacaktr buyurdu. Gybet hakknda sohbetinde buyurdu ki; nsanlarn, filn ahs filndan daha limdir, demeleri de harm olan gybettendir. nk, ikincisi bunu iitince zlr. Bilinen bir husustur ki, gybetin haddi, bir ahsn din kardeini, houna gitmeyecek ekilde anmasdr. Denilir ki, iki yahudi tabib, Sfyn- Sevrnin yanna girmiler. Tabibler gittikten sonra Sfyn- Sevr Gybet olmayacan bilseydim, tbda biri dierinden daha ileri derdim buyurmutur. Bir kii Ona gelip Gybetini ettim, bu hlimi ho gr ve hakkn hell et! deyince u cevb verdi: Allah tel mslmanlarn erefiyle oynamay ve onlarn namusuna dil uzatmay harm klmtr. Gybetlerini yapmay yasak etmitir. Onun harm klp yasak ettii bir eyi, ben nasl ho grp hell ederim? Ancak seni balamasn isterim. eytana aldanmamak, hile ve tuzana dmemek hususunda unu buyurdu: eytann en byk vesvese ve hilesi, kula kendisini din kardelerinden stn gstermesidir. Kul bu hldeyken veft etse, Allah tel onu sevmez ve amellerinden hibir ey ona fayda vermez! Hibir mslmana hased etmez, her mslmana oka nashat verirdi. Bu hususta; Ben, ne din, ne de dny hususunda kimseye hased etmedim. Bu, Allah telnn bana olan en byk nimetlerinden biridir buyurdu. Kendisinden nashat isteyenlere, Sakn hibir kimseye hased etme. Zira o adam, Cehennemliklerden biri ise, sonu Cehenneme varacak olan fni dny nimetleri hakknda ona nasl hased edeceksin? Eer Cennetliklerden biri ise, bu taktirde ona uymal ve imrenmelisin. Hased etmene yine mahal yoktur! Senin iin hayrl olan da budur! buyurdu. Cmerdlik hususunda Eshb- kirm ve Tbinin hlini anlatmak isteyerek unu buyurdu; Biz yle cmerd kimselere yetitik ki, onlar tabaklar iinde meyve hediyeleir gibi, gm para ile hediyeleirlerdi. Kardelerine iyilik yapmay, genilik ve rahatlk vermeyi ve birbirlerini sevindirmeyi ok severdi. Kapsnn nnde bal bir katr vard. Her kim ona binerek bir yere gitmeye muhta olursa, gelip katr alr ve istedii yere gidip gelirdi. Kendisinin bunu severek kabul ettiini bildikleri iin, izin almaya ihtiya duymazlard. Misafire ikrm ok sevip, hizmeti de bizzat kendisi yapard. Kendisine bir misafir geldii zaman, misafirin yannda ve memleketinde bulunmayan bir ey ile ikrmda bulunmaya alrd. Sadaka- ftr olarak verecei yiyecek maddesini iyice temizletir ve kaba doldurarak verirdi. Birine Ne haldesin? diye sorduunda O da; Ailesi kalabalk olan, paras olmayan ve stelik beyz dirhem borcu bulunan bir adamn hli nasl olur? diye cevap verdi. Hemen kendi evine gitti. Bin dirhem alp, adama gtrerek Al, beyz dirhemi borcuna ve beyz - 125 -

dirhemi de oluk ocuuna harcarsn dedi. Baka paras olmadndan Vallahi artk kimsenin hlini sormam diyerek, soraca kimsenin derdi ile alkadar olamayacam demek istedi. Veftnda otuzbin dirhem olan borcunu olu Abdullah dedi. Bir defasnda, kefil olduu kimse ve kendisi borcu deyemeyince hapsettiler. Akam olunca zindana onu serbest brakmak istedi ve imdi evine git! Sabah erken gelirsin dedi. Bu teklifi beenmedi vazifesini tam yapmasn istedi ve Sana verilen vazifeye hynet etmek suretiyle, bana iyilik etme! buyurdu. Hapisteyken, Enes bin Mlik (r.a.) veft edince, vasiyet zerine hapishaneden karlp, cenze namazn kldrd. Yannda lmden bahsedildii vakit kas kat kesilir ve btn azlar hareketsizleirdi. Hastalk hlinde tamamen Allah telya mteveccih bulunurdu. Veftndan nceki hastalnda, ziyretilerin, Naslsnz? suline karlk, iddetli bir bel iindeyim. Ackyorum, yiyemiyorum. Susuyorum, kana kana su iemiyorum. Uzun mddet uyuyorum, fakat biraz uyuklamadaki zevki dahi bulamyorum cevbn vererek du isterdi. Sdk hakknda, Kibar bir kimse iin sz, yalana ihtiya gstermiyecek derecede genitir buyurdu. Edeblerden hangisi Allah telya daha yakndr? suline, Allah tely Rab tanmak, Ona itat ederek hareket etmek, nee ve nimet zamannda Allah telya hamd etmek ve skntda sabretmek cevbn verdi. Gnlleri fetheden, insanlara doru yolu gsteren ok kymetli vecizeleri vardr. Kii hayrl amel iledikten sonra, onu brakmasn. Zr, tvbeden sonra, tekrar geri dnenin felah (kurtulu) bulduu yoktur. frat etmeksizin dostunu azck eksik sev; belki gnn birinde sana dman olur. Yine ifrat etmeksizin dmanna azck buz et; belki gnn birinde senin dostun olur. Rivyet ettii hads-i erfler. Anasna babasna si olduu halde anne ve babas len kimse, onlar ldkten sonra onlar iin hayr duda bulunursa, Allah tel onu iyilerden, ana ve babasna itat edenlerden yazar. Kim orulu olduu halde unutarak yiyip ierse orucuna devam etsin.
1) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1019 2) Fideli Bilgiler sh-396 3) Vefeyt-ul-ayn cild-4, sh-181 4) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-193 5) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-263 6) Trh-i Badd cild-5, sh-331 7) Tehzb-t-tehzb cild-9, sh-214 8) ezert-z-Zeheb cild-1, sh-138 9) Tehzb-l-esm vel-lug cild-1, sh-106 10) Mifth-s-sede cild-1, sh-336, 337 11) Tabakt-ul-kbr cild-1, sh-36 12) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh-33, 34

BN HAB-Z ZHR, (Bkz. Zhr): BN VEHB, (Bkz. Abdullah bin Vehb) BRHM BN EB ABELE:
Hads limlerinden: Tbinden olup, knyesi, Eb smildir, Eb Sad de denilmitir. 151 veya 152 (m. 769) senesinde veft etmitir. Eb Ubeyy bni mm Hiramdan, Enes bin Mlikten mm-d-Derd Sugradan, Bill bin Eb Derddan, Ukbe bin Vesacdan, Abdullah bin Deylemden ve dier hads limlerinden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden mm- Mlik, Leys, bn-l-Mbrek, bni shk, Muhammed bin Humeyr, Damra bin Reba ve dier limler hads-i erf rivyet etmilerdir. Onun rivyet ettii hads-i erfler hads kitaplarndan Sahh-i Buhrde, Sahh-i Mslimde, Snen-i Eb Dvdda, Snen-i Nesde, Snen-i bni Mcede yer almtr. brhm bin Abele krat ilminde de lim idi. Krati gzel, nashatleri ve vazlar ok tesrli idi. Kendisi yle demitir: Veld bin Abdlmelik, yanmza geldiinde bana vaz ve nashatte bulunmam syledi. Ben de konutum. mer bin Abdlazz beni karlayp, Ey brhm, yle bir vaz ettin ki, kalblere iledi dedi. Kendisi yle anlatmtr: Him bin Abdlmelik bana haberci gnderip yanna ararak, Biz senin kkln, bykln ve her hlini biliriz. Seni ilerimde kendime yardmc yapacam. Bu sebeble Msrn harac zerine seni tayin ettim dedi. Ben de Bu vazifeyi yapacak g ve kuvvet sahibi - 126 -

deilim, size faydal olamam deyip bu vazifeyi almak istemediimi bildirdim. Him bin Abdlmelik pek kzd, yz deiti, ster istemez kabul edeceksin dedi. Ben bir mddet sustum, kzgnl yattktan sonra, Konumama izin var m? dedim. Evet dedi. Dedim ki, Allah tel Kurn- kermde Biz emneti gklere, arza ve dalara teklif ettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler buyuruyor. Onlar kabul etmeyince Allah tel gadaplanmad. Ben bu vazifeyi kabul etmediim iin bu hususta bana kzmayn dedim. Bunun zerine yle gld ki, dileri gzkt, sonra da, limde srar ettin. Senden razyz ve seni affettik dedi. Kendisinin yle dedii nakledilmitir: Halife Veld bana anak dolusu altn verirdi. Ben de Mescid-i Aksnn kurralarna datrdm. Rivyet ettii hads-i erflerden: Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdular ki: Bir adama parmakla iaret edilmek, gnah cihetinden kfidir. Eshb- kirm, Y Reslallah, hayr olsa da m? diye sorunca Hayr olsa da bu onun iin serdir. Ancak Allah telnn merhamet ettii mstesna. Eer er (ktlk) ise o zaten erdir. Kabirde insann ilk kokacak yeri karndr. Karnlarnza ancak temiz (hell) olanlar girsin.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-243 2) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-142

BRHM BN EDHEM:
Tbinin mehr limlerinden ve evliynn byklerinden. 96 (m. 714)de Belh ehrinde doup, 162 (m. 779)da amda veft etti. smi, brhm bin Edhem bin Mansr olup, knyesi Eb shktr. Nesebi hazret-i mere dayanr. Fudayl bin yddan feyz alp, ayn zamanda mrn bin Ms bin Zeyd Rai ve eyh Mansr Selminin sohbetinde bulunup, Veysel Karn hazretlerinin rhniyetinden istifde etmitir. Badd, am ve Hicazda mehr oldu. ktann limlerinin oundan ilim rendi. mm- azamn (r.a.) sohbetleriyle olgunlat. Dinde fakh ve mctehid oldu. Rumlara kar yaplan cihadlara katld. Arap lisnn ok fash konuurdu. Yahy bin Sad el-Ensr, Sad bin Mezbn, Mukatil bin Sleymn ve Sfyn- Sevrden, Sevr de kendisinden hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Evz, akk-i Belh, brhm bin Bear, kendisinden hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Nes, Dre Kutn, mm- Buhr onun sika (gvenilir) bir rv olduunu bildirmilerdir. Buhr Edeb, Tirmiz Taharet ksmnda kendisinden rivyette bulunmulardr. Babas Edhem, Belh ehri padiah idi. Kendisi ehzde olup, tahtta oturur, avlanmay severdi. Her trl imkna sahip, her istediini yer, her istediini giyer, her emri hemen yaplrd. Bir yola, kt zaman, krk altn kalkanl asker nnde, krk altn grzl asker arkasndan yrrd. O btn bunlar terk etmi ve Allah telya gnl vermitir. Mbrek szleri ve kermetleri dilden dile dolam, muhabbeti hep gnllerde yaamtr. Dny sultnlar unutulmu, fakat O unutulmamtr. Tacn, tahtn brakp evliydan olmas yle olmutur: Bir gece taht zerinde uyuya kalmt. Gece bir grlt ile uyand. Tavan sallanyordu. Seslendi: Kim o? Damdaki, Tandk biriyim, devemi kaybettim onu aryorum dedi. brhm Edhem, Hey akn, ne diye damda aryorsun? Damda deve mi olur? deyince, damdaki zt, Ey gfil, sen Allah tely altn taht ve ssl elbiseler iinde aryorsun. Damda deve aramak bundan daha m acib? dedi. Bu szlerden sonra kalbi Allah telnn ak ile yand ve imdiye kadar yapt btn gnahlara, hat ve kusurlara tvbe etti. Baka bir rivyette: Bir gn sarayda ummi bir ziyafet verildi. Devlet adamlar yerlerini alm, hizmetiler beklerken, gayet heybetli bir zt kageldi. Ne askerlerden ne hizmetilerden hibir kimse ona, sen kimsin, burada ne iin var? deme cesaretini bulamad. Bu heybetli zta brhm Edhem sordu: Ne istiyorsun? O zt, Bu handa konaklamak istiyorum dedi. brhm Edhem; Buras han deil, benim saraymdr diye cevap verdi. O zt, O halde bu saray bundan evvel kimin idi? diye sorunca, brhm Edhem, Pederimindir dedi. Gelen zt, Ondan evvel kimin idi? diye tekrar sordu, brhm Edhem, Filn ztn dedi. O zt, Ondan evvel kimin idi? diye sorduunda, brhm Edhem, Filn olu filnn cevbna, o ztn Bunlara ne oldu? suline de brhm Edhem ldler cevbn verdiinde, gelen heybetli kimse, Bu nasl senin sarayn ki, biri gelmeden biri gitmede? diyerek geldii gibi geri kt. brhm Edhem o ztn peine dt ve sordu; Sen kimsin? O zt da, Ben Hzrm dedi. Bundan sonra brhm Edhem hazretlerinin derdi oald. Kalbindeki ak- ilhi atei fazlalat. Bandan geen bir baka hdise de yledir: - 127 -

Bir gn atnn hazrlanmasn istedi ve av kpeini de yanna alp ava kt. Karsna bir hayvan kt. Onu yakalamak iin atn srd, gibden: Y brhm sen bunun iin yaratlmadn ve bununla emir olunmadn! diye bir ses iitti. Durdu, sana ve soluna bakt hibir kimseyi gremedi. Allah lanet etsin! Bu blistir dedi. Atn tekrar srd. Biraz ncekinden daha kuvvetli ve daha ak Ey brhm! Sen bunun iin yaratlmadn ve bununla emir olunmadn! dendi. Durup, sana soluna bakt, hibir kimseyi gremedi: Allah tel lanet etsin! Bu blistir dedi. Atn tekrar srd ve ayn szleri atnn eyeri tarafndan iitti ve durdu: lemlerin Rabbinden bana bir ikaz geldi. Allah telya yemin ederim ki bu gnden sonra Allaha isyan etmeyeceim. Rabbim, slih insan olmam istiyor dedi. Bu hdise zerine o kadar ok alad ki, elbiseleri gzyalaryla sland. Sonra geri dnd. Bir obana rastlad. Dikkat edince bunun, babasnn obanlarndan birisi olduunu anlad. Onun abasn ve baln alp kendi elbiselerini ona verdi. Her eyi brakp Allah telnn yoluna girdi. Merv ehrine doru giderken yolda m bir adamcaz bir kprden geiyordu. Gzleri grmedii iin nehire tam derken, brhm bin Edhem (r.a.) bunu grd. Adamcaza ok acd ve (Allahmmahfezhu=Ey Allahm. Onu muhafaza et, koru!; diye du etti. Bunu syleyince kprden dmekte olan am, kpr ile nehir arasnda, bolukta kald, dmedi. Etrafta bulunanlar, my tutup yukar ektiler ve brhm bin Edhemin bykln tasdk ettiler. Bundan sonra Nibura gitti. Hep kendi ile megul olmak, her an Allah telya ibdet ve tatde bulunmak iin, kendisine dny megalelerinden uzak, sakin bir yer arad. Burada bulunan bir maarada dokuz sene ikmet etti (kald). Bu maarada bulunduu bir gece ykanmas icb etti. Zemherir gnleriydi ve ok iddetli souk vard. Buzu krmak suretiyle gusl abdesti ald ve seher vaktine kadar ibdet etti. Souktan donmak zere olduunu hissetti. Isnmak iin biraz ate olsa veya memek iin srtmda bir krk olsa diye hatrndan geti. Birden srtnda bir krk bulunduunu ve bedenini stmakta olduunu hissetti. Bylece, birazck istirahat edip, uyumak imkn hsl oldu. Az zaman sonra uyand. Bu krkn, ok heybetli bir hayvann derisinden yaplm olduunu anlad. Allah telya hamd etti. brhm bin Edhem hazretleri, bu maarada kalrken, insanlar onun hlini anlamaya baladlar. Bu durumu anlaynca, derhal maaray terk etti ve Mekke-i mkerremeye doru yola kt. Sahrada giderken bir zt ile karlat. O zt kendisine (sm-i azam=Allah telnn en byk ismini) retti. Bununla Allah telya du etti. Hzr aleyhisselm ile grt. O, kendisine Sana sm-i azam reten kimse, lyas (a.s.) idi dedi ve ok sohbet ettiler. Daha sonra, brhm bin Edhemin Niburda ikmet ettii maaray ziyret eden eyh Eb Sad isminde bir zt, hayret edip, Sbhnallah! O ne mbrek bir zt imi. Burada bulunmas bereketiyle buras yle gzel kokuyor ki, eer maaray misk ile doldursalar yle gzel kokmaz dedi. Nakledildiine gre brhm bin Edhem (r.a.) Mekke-i mkerremeye ulaabilmek iin sahray ondrt senede kat edebildi. Bir mddet gidiyor, iki rekat namaz klyordu. Bu ekilde Mekkeye ulat. Byle, bir ztn gelmekte olduunu, Harem-i erfte bulunan limler haber aldlar ve kendisini karlamak zere yola ktlar. Byle ztlar karlamak detleri idi. O ise, kimse beni tanmasn diye, bir kafilenin nne dm geliyordu. Baka kimseler de kendisini karlamak ve grmek istiyorlard. Kafilenin nnde bulunan brhm bin Edheme yaklap: Acaba brhm bin Edhem yaklat m? Harem-i erfin limleri kendisini karlamaya geliyorlar da... dediler. O ise, Brakn o kt kimseyi! Ondan ne istiyorsunuz? buyurdu, O kimseler, brhm bin Edhemin (r.a.) ensesine bir tokat vurdular ve Sen yle yksek bir zta nasl kt diyebilirsin. Byle sylemekle asl sen kt oluyorsun dediler. brhm bin Edhem de te ben de ayn eyi sylyorum buyurdu. Onlar ayrlp gittikden sonra kendi nefsine yle diyordu: Sen ne kadar ahmaksn ve cretlisin. Mekke limlerinin seni karlamalarn m arzu ediyorsun? Halbuki onlar mbrek ve muhterem ztlardr. Byle bir eyi istemeye sen nasl cesaret edebiliyorsun? Ama sen, -tokat vurulmakla- sna asl lyk olana kavutun. Nitekim kendisini tanyp zr dilediler. Burada ksa zamanda kendisine e-do3t buldu. alp kazanarak, aln teri ile nafakasn temin ederdi. Nakledildiine gre, memleketinden (Belhden) ayrldnda st emen bir olu kalmt. ocuk byd. Zengin oldu. Validesine, babasn sordu. O da, Baban kayboldu. Mekkede bulunduuna dir baz haberler var dedi. Olu Anneciim, ben gidip, babam bulmaya alacam ve hizmetinde bulunacam dedi. Her tarafa haber gnderip, bu sene hacca gitmek isteyenlerin kendisine gelmelerini, masraflarn kendisinin karlayacan bildirdi. Bunun zerine kendisine drtbin kii geldi. Hepsinin masraflarn karlayp, hem haccetme, hem de babasna kavumak arzusuyla yola kt. Kbe-i muazzamaya varnca, orada hrka giymi, yamal elbiseli kimseler grd ve onlara babasn sordu. Onlar O bizim hocamzdr, Mekke dndan, srtnda odun getirip, satar, paras ile de ekmek alp bize verir dediler. Gen sahraya kt. Bir ihtiyarn ar odun yklenmi olarak geldiini grd. Kendisini tkib etti. O pazara gidip odunlar satt. Paras ile ekmek alp dostlarna ikrm etti. Onlar ekmek yerken, o da namaz klyordu. Dostlaryla birlikte tavaf yaparlarken, gzel yzl bir gen karsna gelip durdu, brhm bin Edhem (r.a.) ona bakyordu. Tavaf bitirdikten sonra, O gence bu kadar dikkatle bakmanzn hikme- 128 -

tini anlyamadk. dediler. Buyurdu ki: Ben, Belhden ayrlrken st emme anda bir ocuum kalmt. Bu gen odur. O gen, Babam benden kaar endiesi ile, kendisini belli etmiyor, fakat Hergn gelip babasn seyrediyordu, brhm bin Edhem (r.a.) bir gn, dostlarndan birini alp, Belhden gelen hac kafilesinin yanna gitti. Atlasdan bir adr ortasnda bir krs olduunu ve olunun o krsde oturup Kurn- kerm okumakta olduunu grd. Gen, Her halde, mallarnz ve ocuklarnz (sizin iin) bir bel ve imtihandr. (Tegbn-15) melindeki yet-i kermeyi okuyordu. Bunu duyunca geri dnp gitti. Yanndaki dostu, gencin yanna gitti. Kurn- kerm okumas bittikten sonra gence; Nerelisin? dedi. O da Belhliyim deyince, Kimin olusun? dedi. O da, brhm bin Edhemin oluyum. Onu ilk defa dn grdm. Ama o muydu, deil miydi, iyice bilemiyorum. Benden uzaklar korkusuyla kendisine de soramadm dedi. Gelen zt Gelin sizi onun yanna gtreyim dedi. Bundan sonra beraberce brhm bin Edhemin yanna geldiler. Gen, babasn grnce kendinden geecek ekilde alad. Kendine geldiinde babasna selm verdi. Babas selmn alp, barna bast ve Hangi dindensin? diye sordu. Gen slm dnindenim dedi. brhm (r.a.) Elhamdlillah! Kurn- kerm de biliyorsun. Peki ilim de tahsil ettin mi? buyurdu. Olu Evet deyince, o yine hamd etti. Olunu yanna alp yzn semya evirdi. Y Rabb! mdadma yeti! diye yalvarmaa balad. Bunu gren yaknlar, Y brhm, ne oldu, niin yalvaryorsun? diye sordular. Onlara Olumu barma basnca efkati ve sevgisi kalbimde kaynad. Bunun zerine bir nida geldi ki, (Y brhm! Beni sevdiini iddia ediyorsun. Fakat benimle beraber bakalarn da seviyorsun. Dostluumuza ortak katyorsun. Bir kalbde iki sevgi olur mu? Bu dostlua sar m?). Bunu iitince du edip, zzet, ikrm sahibi olan Allahm! mdadma yeti! Eer olumun muhabbeti, beni, senin sevginden alkoyacaksa, ya benim, yahut da olumun cann al, diye du ettim. Dum hemen kabul oldu. Olum kucamda can verdi dedi. Bir gn kendisine sordular. Dervilii ve fakrlii satn alan bir kimse tanyor musunuz? Cevbnda buyurdu ki, te ben, fakrlii, Belh lkesine karlk satn aldm. Bu bana o kadar ucuza geldi ki, sanki bedava alm oldum. Zr bu fakrlik ve dervilik o kadar kymetli ki, bir lkeyi fed etmek, ona karlk olamaz. Buyurdu ki, Lokmasn hellden temin edebilmek iin uramak, geceleri ibdet edip, gndzleri oru tutmaktan efdaldir. nk her eyin ba hell lokmadr. Ramazan- erfde ekin bier, ald creti muhta olanlara verirdi. Gece sabaha kadar ibdet eder, hi uyumazd. Hi uyumadan nasl durabiliyorsunuz? diyenlere, Nasl uyuyabilirim ki, alamakdan bir an kesilemiyorum. Bu halde gzme uyku girmesi mmkn mdr? derdi. Namazn bitirdikten sonra ellerini yzne kapar, Yaptm ibdet doru ve makbul olmaz da, eski bir paavra gibi yzme arparlar diye ok korkuyorum buyururdu. Bir defasnda, ssz bir yerde, harabe bir binada iddetli souk ve ayazn olduu bir gece, kii ibdet ediyorlard. Arkadalar uyuduktan sonra brhm bin Edhem kalkp, sabaha kadar kapda bekledi. Niye byle yapdn? dediklerinde, Arkadalarm uyurken bir tehlike meydana gelirse, onu ben karlayaym. Arkadalarm zlmesinler diye byle yaptm buyurdu. Bir defasnda sefere kmt. Az bitti Benim yzmden bir kardeim skntya, zahmete girmesin dncesiyle uzun mddet kimseden bir ey istemedi. Kendisi ii olarak alr, o gn kazand ile yiyecek eyler alp dostlarna ikrm ederdi. Bir defasnda eve ge kald. Yol da uzundu. Arkadalar, O gecikti. Bari biz yiyecek ne varsa onlar yiyip uyuyalm, beklemiyelim dediler. Nitekim yemeklerini yediler, yats namazlarn da kldktan sonra yatp uyudular. brhm bin Edhem (r.a.) gelince onlarn uyuduunu grd ve bir ey yemeden a olarak yattklarn dnp ok zld. Getirdiim unu youraym, bir eyler piireyim de uyandklar zaman yesinler ve yarn oruca niyyet edebilsinler diye ok urap, bir eyler hazrlad. Arkadalar uyandklar vakit, onun kendileri iin ne skntlara katlandn grnce, ne yaptn sordular. O olanlar anlatt. Bunun zerine birbirlerine, Bakn! O bizim iin ne fedkrlklara katlanyor, bizim hakkmzda ne kadar iyi dnyor. Fakat biz onu yemee beklemiyoruz deyip, Onun kymetini daha iyi anladlar. Ve zr dilediler. Bir defa Halife Mutasm, Ona Meslein nedir? diye sordu. Cevbnda buyurdu ki, Bu dnyy, dnyya tlib olanlara braktm. Bu dnyda Allah telnn zikrini, hrette de didrn (cemli ile merref olmay) tercih edip, bunlar iin almay kendime meslek edindim buyurdu. Kendisinin edebe uygun olmayan ekilde oturduunu gren olmamt. Buyurdu ki, Bir gn farknda olmadan uygunsuz oturmuum. Hemen bir ses iittim ki; (Ey brhm (r.a.), kullar, efendilerinin huzurunda byle mi otururlar?) diyordu. Hemen toparlandm, iki diz zerine oturdum ve uygunsuz olan oturmaya da tvbe ettim. Bir defasnda, azk almadan Allah telya tevekkl edip, hacca gitmek zere yola ktm. gn bir ey yemeden yoluma devam ettim. Nihayet iblis, karma kp dedi ki, (Sultanl ve o kadar dny nimetlerini, hacca a olarak gidebilmek iin mi terk ettin? Onlar olsa, daha rahat olarak hacca gidebilirdin) dedi. Ben de Allah telya yle du ettim ki, (Y Rabbi! u dmann bana musallat olmak istiyor. Beni onun errinden koru!) Bunun zerine bir ses iittim ki (Y brhm! Cebindekileri at ki mak- 129 -

sadn hsl olsun; diyordu. Elimi cebime attm. Baktm ki, drt tane gm para var, hemen o paralar frlatp attm. Bundan sonra iblis rkp kat ve kayboldu. Sonra rendim ki, blis, elinde dnylk bulunduranlarn etrafnda dolar ve onlara musallat olmak istermi. Buyurdu ki, Bir gece rymda, elinde bir defter olduu halde Cebrilin (a.s.) yeryzne inmekte olduunu grdm. (Burada ne yapacaksn?) diye sordum. (Bu deftere Allah telnn dostlar kim ise onlarn isimlerini yazacam.) buyurdu. (Peki beni de yazacak msnz?) diye sordum. (Sen, o dostlardan birisi deilsin ki) buyurdu. (yi ama ben o dostlarn dostuyum) dedim. Bundan sonra Cebril (a.s.) biraz dnd ve (imdi lk nce brhmin ismini kaydet diye bir ferman geldi) buyurdu. Bir gece Mescid-i Aksda kalmak istedim. Cmi vazifelilerinin beni grmemeleri iin ieride bulunan hasrlarn arasna gizlendim. nk grrlerse ieride kalmama msaade etmezlerdi. Gece, ge vakit olunca kap ald ve ieriye tanmadm bir zt girdi. Yannda dervi kyafetli krk kii daha bulunuyordu. O yal zt mihraba geti, iki rekat namaz kldktan sonra brlerine dnd. lerinden biri (Bu gece, burada tanmadmz, bizden olmayan biri var) dedi. Mihrbda bulunan zt tebessm etti ve (Evet brhm bin Edhem var, krk gndr kalb huzuru ile ibdet yapamamaktadr) dedi. Bunlar duyunca ben aa ktm. Mihrbda bulunan zta (Evet doru sylyorsunuz. Ltfen bunun sebebini de bildiriniz) dedim. O zt yle anlatt. (Filn zaman Basrada hurma satn almtn. Bu srada yere bir hurma tanesi dt. Sen o hurmay kendi hakkn zannederek kendi hurmalarnn iine atmtn. Onu yediin iin krk gndr ibdetlerinden tad alamyorsun); deyince hurmay satn aldm ztn yanna gittim ve bu olanlar anlatp kendisinden helllik diledim. O da hakkn hell etti ve Madem ki bu i bu kadar hassastr. O halde ben imdiden sonra hurma satmay braktm dedi. Sonra dkknn kapatt. Vakitlerini ibdetle geirmeye balad. Nihayet o da Allah telnn sevgililerinden oldu. Bir zaman yolda gidiyordu. Askerlerden biri kendisini grp, Sen kimsin? dedi. brhm (r.a.) Ben bir kulum diye cevap verdi. Asker Mamr, imr edilmi yer neresidir? dedi. brhm (r.a.) kabristan gsterdi. Bu duruma sinirlenen asker, Sen benimle alay m ediyorsun? diyerek bana krbala bir ka defa vurdu. Ba yaraland, kanad halde o karlk vermedi. Askere hayr duda bulundu. ehir halk, kendisinin geldiini, haber alnca ehrin dna ktlar. Fakat kendisini bu halde grp olanlar haber alnca askere, Kendisine hakarette bulunduun bu zt, ok yksek bir veldir dediler. Bunun zerine asker piman olup, tvbe etti ve ayaklarna kapanp zr diledi. Sordu ki, Ben senin kafan yardm zaman sen bana du ettin, sebebi ne idi? Senin bana yapm olduun muamele ve benim karlk vermeyiim sebebiyle, Allah tel bana Cenneti nasb etti. Senin de Cehenneme dmemen iin hayr duda bulundum buyurdu. Asker Niin (ben bir kulum) dediniz? diye sordu. Cevbnda buyurdu ki, Allah telnn kulu olmayan var mdr? Asker Mamr olan yeri sorunca niin kabristan gsterdiniz? brhm bin Edhem (r.a.) ehir, -lenlerle- her gn biraz daha harabe oluyorken, mezarlk imr edilmektedir buyurdu. O ehirden bir zt, Akam rymda, Cennette bulunanlar grdm, ellerinde, ceblerinde inciler dolu idi. Sebebini sordum. yle anlattlar. Biri brhm bin Edhemin (r.a.) kafasn yard. Onu Cennete getirdiler. Bir emir geldi ki, Bir kimse dostumuzun kafasn yarmtr. Bu cevherleri dostumun ba zerine sanz. Satlar. Cennette bulunanlarn hepsi o mcevherlerden topladlar. Bize de bu kadar dt diye cevap verdi diye anlatt. Yine byklerden bir zt anlatyor: brhm bin Edhemle beraber bir nar aacnn altnda namaz kldk. Namazdan sonra, nar aacndan bir ses geldi ki: (Ey brhm (r.a.) bizi memnun etmek iin u narlardan yer misin?) diyordu. O ban nne edi. Ses defa tekrarlannca kalkp iki tane nar kopard ve birini bana verip dierini kendisi yedi. Aradan zaman geip o aaca tekrar uradmda, o aacn ok bym narlarnn daha da lezzetlenmi olduunu ve bir senede iki defa meyve verir hle geldiini grdm. Halk bu aaca, Rummnet-ul-bidin=bidlerin nar aac derlerdi. Btn bunlar, brhm bin Edhemin (r.a.) bereketi ile idi. Rec bin Hayve yle anlatyor: brhm (r.a.) ile beraber bir gemiye binmitik. Bir anda gkyz karard. ok iddetli bir frtna balad. Kendi kendime (Vah, vah. Gemi batacak galiba) dedim. O srada bir ses duydum. (Hi korkma! brhm bin Edhem (r.a.) sizinle beraberdir, bir ey olmaz; diyordu. Ondan sonra frtnann iddeti kesildi, selmetle yolumuza devam ettik. brhm bin Edhem hazretleri bir gn gemiye binmiti. ok iddetli bir frtna balad. brhm bin Edhem (r.a.) Kurn- kermden bir czn duvarda asl olduunu grnce Y Rabb! Kitabndan bir blm aramzda iken bizleri suda boacak msn? dedi. Bundan sonra Hayr yle yapacak deiliz diye bir ses duydu ve frtna kesildi. Bir defa gemiye binmek istedi. Ama paras yoktu ve parasz da gemiye bindirmiyorlard. Gidip iki rekat namaz kld ve namazdan sonra, Y Rabb! u geminin sahibleri bende olmayan bir eyi istiyorlar diye du etti. Duy bitirir bitirmez oradaki kumlarn hepsinin altn olduunu grd. Bir avu dolusu alp gemicilere verdi ve gemiye bindi. - 130 -

Bir defasnda gemiye binmiti. Abasn zerine ekip istirahate ekildi. Biraz gidince frtna balad. Herkes korkup, gemi batacak endiesi ile tellandlar. brhm bin Edhem (r.a.) ise, abasnn altnda istirahatine devam etti. Gemide bulunanlar kendisine Ne kaygsz kimsesin. Herkes can derdinde. Sen ise rahata yatyorsun. Bu ne haldir? dediler. O, gayet sakin olarak kalkt ve Y Rabb! Bizlere rahmetini gster diye du etti. Bundan sonra frtna skinleti. Gemide bulunanlar rahatladlar. Bir gn bir sarhoun yanndan geiyordu. Az bulam, yerde yatar grd. Su getirip azm ykad. Ve Allah telnn isminin anld bir az byle bulam, berbat halde brakmak hrmetsizlik olur buyurdu. Sarho kendine gelince brhm Edhem hazretlerinin yaptn ve syledii sz bildirdiler. O kimse tvbe etti ve slihlerden oldu. Sonra brhm Edhem hazretlerine rysnda dediler ki: Sen bizim iin onun azn ykadn. Biz de senin kalbini temizledik. Hz. brhm bin Edhem, sahraya kmt. Bir kuyudan su ekmek iin kovay sarktt. Geri ektiinde kovann gmle dolu olduunu grd. Hemen geri boaltt ve kovay tekrar sarktt. Bu sefer ektiinde kovann altnla dolu olduunu grd. Bunu da geri boaltp, kovay tekrar daldrp kardnda, kovann mcevherle dolu olduunu grd. Bunun zerine yle niyazda bulundu. Y Rabb! Bana hazine veriyorsun. Benim arzum bunlar deildir. Ben abdest almak iin su istiyorum, ihsan et diye yalvard. Kovay tekrar kuyuya daldrp kardnda su ile dolu olduunu grd. Yolda bir ta grd. zerinde evir ve altn oku yazlyd. evirdi, Eer rendiinle amel etmiyorsan ne diye bilmediini renmek istiyorsun yazsn okudu ve Y Rabb! Seni tanyan hakkyla tanyamamtr. imdi seni bilmeyen bir kimsenin hli nasl olur dedi ve alad. Hell lokma yemee ok dikkat eder ve herkese de tavsiye buyururlard. Bir gn kendisine falanca yerde bir gen var. Gece-gndz ibdet ediyor, kendinden geiyor, dediler. Gencin yanna gidip gn misafir kald. Dikkat etti, sylediklerinden daha ok eyler grd. Kendinin souk, halsiz, habersiz, gencin ise, byle uykusuz ve gayretli hline arp kald. Genci, eytan aldatm mdr, yoksa hlis ve doru mudur anlamak istiyordu. Yediine dikkat etti. Lokmas helldan deildi. Allah ekber, bu hlleri hep eytandandr deyip, genci evine davet etti. Kendi lokmalarndan bir tane yedirince, gencin hli deiip, o ak, o arzusu, o gayreti kalmad. Gen, brhme sorup, Bana ne yapdn? deyince, Lokmalarn hellden deildi. Yemek yerken, eytan da midene giriyordu. O hller, eytandan oluyordu. Hell yiyince eytan giremedi. Asl, doru hlin meydana kt dedi. brhm bin Edhem hazretleri bir bada bekilik yapard. Bir gn uyuduunda, aznda nergis dal ile bir ylan gelip, dal sallayarak ona serinlik yapt. Kendisi anlatt: Ba sahibi bir gn gelip bana: Tatl nar getir dedi. Gtrdm. Eki kt. Yine Tatl nar getir dedi. Bir tabak daha gtrdm. Bu sefer de eki kt. Bunun zerine ba sahibi, Sbhanallah! Bunca zamandr burada bekisin, yine narn tatlsn ekisinden ayrd edemiyorsun dedi. Ben de, Benim vazifem ba beklemek, hi tatmadm narn tadn nereden bileyim? diye cevap verdim. Ba sahibi, Sendeki bu hle baknca brhm bin Edhemsin diyeceim geliyor dedi. Bu sz iitince tannmamak iin hemen oradan ayrlp gittim. brhm bin Edhem hazretlerinin ahde vefs (sznde durmas) ve cmertlii herkesi hayrete drrd. Sheyl bin brhm diyor ki: brhm bin Edhemle bir mddet arkadalk etmitim. Bir gn hastalandm. Acktm anlyarak yiyeceini bana verdi. Canm bir ey istedi deyince, O, hayvann satt, parasn bana harcad. Karlanca: Ey brhm, hayvann nerede? diye sordum. Sattk cevbn verdi. O halde imdi neye bineceim dedim. O da, Kardeim srtma dedi ve menzil beni srtnda tad. Dny malna ehemmiyet vermez, mbrek kalbi hep Allah tel ile megul idi. Zenginlerden birisi kendisine bin altn getirdi ve: Bunu kabul buyurun dedi. brhm bin Edhem hazretleri, Ben fakrlerden bir ey almam buyurdular. O zt, Ben fakr deilim deyince Bu sahip olduun maldan daha ziydesini ister misin? diye sordu. O zt Evet deyince Bu altnlar al gtr, zr fakrler iinde en fakr sensin. Bu hlin fakrlik deil midir? cevbn verdi. brhm bin Edhem (r.a.) bir gn deniz kenarnda oturmu, elbisesini dikiyordu. Memleketin valisi yanndakilerle birlikte oradan geerken brhm bin Edhem hazretlerinin banda durdu. Vali onu seyrederken yle dnd: Bak u dnn hkmdarna! Byle yapmakla eline ne geti? brhm bin Edhem valinin aklndan geenleri anlamt. Kaldrp inesini denize frlatt. Sonra, Balklar inemi getirin deyince, bir balk, aznda brhm Edhemin denize att ineyi getirdi. brhm bin Edhem ineyi baln azndan aldktan sonra valiye dnd: Elime bu ine geti buyurdu. Yn; ben Allah teldan gayr olanlar brakp, btn varlmla Ona dndm iin, bu balklar bana hizmeti etti ve bana bu kermeti verdi demek istedi. Huzeyfe-i Mera, brhm bin Edheme hizmet ederdi. Sebebini sorduklarnda, Mekkeye giderken ok ackmtk. Kfeye gelince, alktan yryemez oldum. Alktan kuvvetsiz mi kaldn? dedi. - 131 -

Evet dedim. Hokka, kalem, kt istedi. Bulup getirdim. Bismillahirrahmanirrahm, Hereyde, her hlde sana gvenilen Rabbim! her eyi veren sensin. Sana her an hamd ve kr eder, Seni bir an unutmam. A, susuz ve plak kaldm, ilk , benim vazifemdir. Elbette yaparm. Son n sen sz verdin. Senden bekliyorum yazp, bana verdi ve Dar git ve Allah teldan baka kimseden birey umma ve ilk karladn adama bu kd ver dedi. Dar ktm. lk olarak, deve stnde biri ile karladm. Kd ona verdim. Okudu, alamaa balad. Bunu kim yazd? dedi. Cmide birisi dedim. Bana bir kese altn verdi. inde altm dinar vard. Bunun kim olduunu sonradan, etraftakilere sordum. Nasrandir (yan hristiyandr) dediler. brhm bin Edheme bunlar anlattm. Keseye elini srme. Sahibi imdi gelir buyurdu. Az zaman sonra Nasrn, brhm bin Edhemin huzuruna geldi. Bu yazy yazan siz misiniz? dedi. Evet cevbn alnca, ok dndm, byle bir yazy yazann Allaha olan tevekkl, ancak hak olan bir dinde olur. Bu paray verdiim kimseyi takip ederek huzurunuza geldim. Bana slmiyeti anlatr msnz? diyerek, kelime-i ehdeti syledi ve mslman oldu. Bir gn bir kle satn alm idi. Ona sordu: smin nedir? Kle, Ne diye arrsanz odur dedi. brhm bin Edhem, Ne yersiniz? diye sordu. Kle, Ne yedirirseniz odur diye cevap verdi. brhm bin Edhem, Ne i yaparsnz? buyurdu. Kle, Ne emrederseniz onu dedi. brhm bin Edhem, Neyi arzu edersiniz? diye sorduunda klenin, Klenin hi arzusu olur mu? Onun arzu ile ne ii var? mthi cevb zerine, brhm bin Edhem kendi kendine Ey miskn, acaba sen mr boyu Hak telya byle kul olabildin mi? Kulluu bundan ren deyip, alayarak kendinden geti. Allah telya nasl kavuulur? diye sordular. Onlara cevap olarak Allah tely tanmak isteyen bir kimsenin kalbinden u perde kalkmadka Ona kavuamaz: 1- Ebed ihsana kar, dny ve hretin mlkn ona verseler sevinmemelidir. 2- Dny ve hret mlk onun olsa, bunu daha sonra ondan alsalar kaybettim diye zlmemelidir. 3- vlmeye ve medh olunmaya aldanmamaldr buyurdu. Kendisinden bir zt nashat istediinde buyurdu ki; Alt eyi kabul edip yaparsan, hibir iin sana zarar vermez. Dnyda ve hrette rahat edersin. O alt ey unlardr: 1- Gnah yapacan zaman Allah telnn sana verdii rzk yeme. 2- Ona si olmak istersen, Onun mlknden k. Mlknde olup ta ona isyan etmek uygun olur mu? 3- Ona isyan etmek istersen, grd yerde gnah yapma. Grmedii yerde yap. Onun mlknde olup, verdii rzk yiyip, grd yerde gnah yapmak uygun deildir. 4- Can alc melek, ruhunu almaya geldii zaman tvbe edinceye kadar izin iste. O melei kovamazsn. imdi kudretin var, g kuvvetin yerinde iken tvbe et. Tvbe edilecek zaman bu zamandr. Zr lm ok ani gelir. 5- Mezarda Mnker ve Nekir ismindeki iki melek, sul iin geldiklerinde, onlar kov seni imtihan etmesinler. Soran kimse dedi ki, Buna imkn yoktur. brhm Edhem buyurdu ki; yle ise imdiden onlara cevap hazrla. 6- Kymet gn Allah tel Gnah olanlar Cehenneme gitsin diye emir edince ben gitmem de. Soran kimse dedi ki; Bu szm dinlemezler. nashatleri dinleyen kimse tvbe etti ve lnceye kadar tvbesinden vazgemedi. Kendisine yle sordular: Allah tel, Ey kullarm, benden isteyiniz, kabul ederim, veririm. (Mmin sresi 60) buyuruyor. Halbuki istiyoruz vermiyor? Cevaben buyurdular ki: Allah tely arrsnz Ona itat etmezsiniz. Kurn- kermi okursunuz, gsterdii yolda gitmezsiniz. Cenb- Hakkn nimetlerinden faydalanrsnz. Ona kretmezsiniz. Cennetin ibdet edenler iin olduunu bilirsiniz, hazrlkta bulunmazsnz. Cehennemi siler iin yarattn bilirsiniz, ondan saknmazsnz. Babalarnzn, dedelerinizin ne olduklarn grr, ibret almazsnz. Aybnza bakmayp bakalarnn ayplarn aratrrsnz. Byle olan kimseler, zerine ta yamadna, yere batmadklarna, gkten ate yamadna kretsinler. Daha ne isterler? Dularnn neticesi, yalnz bu olursa yetmez mi? Bir kimse kendisinden nashat isteyince: Bal olan a, ak olan kapa buyurdu. O kimse Bunu anlamadm deyince: Kesenin azn a, cmert ol, ak olan dilini de tut konuma diyerek izah buyurdular. Birisiyle arkada oldu. Bu arkadalklar bir mddet devam edip, zaman gelip ayrlmalar icb edince, arkada: Uzun zaman arkadalk ettik bir aybm grdnse syle bir daha yapmayaym dedi. brhm bin Edhem (r.a.) cevbnda: Kardeim sende bir ayp grmedim. Ben sana dima sevgi gz - 132 -

ile baktm. Onun iin seni hep iyi buldum. Senden grdklerim hep iyi eylerdi. Ayp aryorsan bakalarna sor buyurdular. Kalbler Allah teldan niin perdelenir? dediklerinde: nk Allah telnn sevmediini severler. Bu fn dnynn sevgisi hreti unutturur buyurdu. Kendisine, Sen kimin kulusun? dediler. Titredi, yere dt ve kendinden geip yerde rpnmaya balad. Bir mddet sonra kendine geldi. Kalkt ve bir yet-i kerme okudu. Niin cevap vermedin? dediler. brhm bin Edhem, Korktum ki eer Onun kuluyum desem, benden kulluk haklarn ister deilim desem, bunu da diyemem buyurdu. Zamann nasl geer dediklerinde: Drt bineim vardr: Allah teldan bir nimet gelince kr bineine binerim. Tat gelince ihls bineine biner onunla ilerlerim. Bel gelince sabr bineine biner yoluma devam ederim, Gnah vki olunca tvbe bineine biner istifr ederim buyurdular. mm- azam Eb Hanfe (r.a.) Onu medh- sena etmiler, brhm bin Edhem seyyid ve sevdiimizdir buyurmulardr. Veftna yakn buyurdular ki: Krk yl Mekke meyvesinden hibir ey yemedim, eer sekert-lmevt hlinde (lm hlinde) olmasaydm bunu sylemezdim. nk, kazanlar pheli olan askerlerden bazlar, Mekke topraklarndan bir ksmn satn alm bulunuyorlard. Yiyeceim meyvelerin, bu kimselerin arazilerinde yetiebileceini dnerek yemedim. Bir gn yats namazn klp uzun uzun du etti ve: Y Rabbi! Bana mslman olarak lmeyi nasb et! Slihler zmresine kat! diye yalvard. Sonra seccadesinin stnde bir mddet oturup durdu. Tefekkre dald. Tam o srada, karsna temiz kyafetli, heybetli bir gen dikiliverdi. Yz ay gibi parlyordu. Bembeyaz bir elbise giymiti. ok gzel kokular srmt. Glmsyordu. brhm bin Edhem hazretlerini bir aknlk almt. Ona dnp sordu: Siz kimsiniz? Gelen, Ben melek-l-mevtim. lm vakti gelenlerin ruhunu kabz ederim. deyince, brhm bin Edhem hazretleri daha da ard. Seccadesinin nne dikilen bu gzel yzl gen, insan olamazd. Sessiz sedasz gelmi, karsna nasl dikilmiti? aknl devam ederken, hemen hatrlad... Allah iyi kullarnn ruhunu almas iin Azril aleyhisselm, gzel sretli bir gen eklinde gnderecektir. lm nnn geldiini anlad. Buna ok sevinerek Allahm sana sonsuz krler olsun diye du etti. O esnada, kirmenktibin melekleri de Ona grndler. Yapt iyi ileri yazmlar, Ona gsteriyorlard. kisi birden yle dediler: Allah tel senin mkfatn arttrsn. Bizi, iyi kiilerin topland sohbetlere gtrdn. Cmilere gtrdn. Gzel eyler grdk, gzel eyler iittik. yi eylerin yapld yerlerde bizi bulundurdun. brhm bin Edhem hazretlerine, bu szlerden sonra Cennetteki yeri gsterildi. Azril aleyhisselm emrindeki birok melek ile beraber gelmiti. Onlar da brhm bin Edhem hazretlerinin ok sevdii kokulardan srnmlerdi. Kimi gl, kimi karanfil, kimi daha da gzel kokularn arasnda ruhunu teslim aldlar. Veft ettii gn, Yer yznn emn lmtr. diye gizliden bir ses duyuldu. Bunu herkes iitti. Fakat mansn anlyamadlar. Acaba ne olacak diye merak ettiler. Ne zaman ki brhm bin Edhemin (r.a.) veft ettii haberi duyuldu, herkes bu szn brhm bin Edhem (r.a.) iin olduunu anladlar. Buyurdular ki: br dnyda terazide en ar amel, burada bedene en zor gelenidir. ittiime gre, kymet gn insan, daha ok utansn diye tandklarnn yannda hesaba ekilir. lmi, amel iin reniniz. oklar bunda yanld. limleri dalar gibi byd, amelleri ise zerre gibi kld. Borcu olan kimse, borcunu demedike, yal ve sirkeli taam yememelidir. Her zaman yle du ederdi: Y Rabbi! Beni gnah alaklndan, sana tat (ibdet) lezzetine ulatr.
1) Hilyet-l-evliy cild-7, sh-367, cild-8, sh-3 2) Tezkiret-l-evliy sh-56 3) Nefehat-l-ns sh-95 (Lmi tercemesi) 4) Kef-l-mahcb sh-230 (Urdu tercemesi) 5) Fevt-l-vefyt cild-1, sh-13 6) Tam lmihl Se'det-i Ebediyye sh-70, 587, 618, 628, 711, 825 7) Cmiu-kermt-il-evliy sh-232 8) Hadikt-l-evliy 9) El-Alm cild-1, sh-31 10) Tehzb bni Askir cild-2, sh-167 11) Tabakt-s-Sfiyye sh-27 12) Risle-i Kueyr sh-51 13) Sfat-s-safve cild-4, sh-127 14) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-81

- 133 -

15) Vefeyt-l-ayn cild-1, sh-31 16) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-102

KRME:
Tbinin en byk limlerinden, krime bin Abdullah el-Berberdir. Knyesi Eb Abdullahtr. Berberi kabilesine mensb idi. Husayn bin Hur el-Anbernin klesidir. Abdullah bin Abbs Basraya vali tayn edildiinde Husayn, krimeyi bn-i Abbsa hediye etti. bni Abbsn veftndan sonra Hlid bin Yezd, Ali bin Abdullahtan drtbin dinara satn almak istedi. Bunu duyan krime, Aliye gelerek dedi ki; Babann ilmini drtbin dinara m satyorsun? Bu sz ok beenen Ali bin Abdullah Onu azat etti. krime hazretleri bata Kurn- kermin tefsrini olmak zere, dier ilimleri Abdullah bni Abbstan rendi. Zamann en byk lim ve fakhi oldu. Mekke-i mkerremede oturur, ounlukla hads-i erf toplamak iin slm leminin her tarafn dolard. Abdullah bin Abbs, Abdullah bn-i mer, Eb Hureyre, Hz. ie ve Hasen bin Aliden hads-i erf nakletmitir. ab, Neha, Ebu-aa Cbir bin Zeyd ve daha birok lim de ondan ilim renip hads-i erf nakletmitir. Veft trihinde ihtilf vardr. 107 (m. 725) trihi de sylenmitir. Geceyi e ayrmtr. Birinde uyur, birinde hads ilmine alr, dierinde de bol bol namaz klard. krime (r.a.) tefsr, hads ve fkh ilimlerine pek ok vkf idi. Daha Abdullah bn-i Abbs hazretleri hayatta iken fetva vermee balamt. Hatt bn-i Abbs hazretleri kendisine yle talimat vermiti: Haydi git, onlara fetva ver. Sana bir kimse gelir de, kendisiyle alkas olmyan bir eyi sul ederse, ona fetva verme. Sen bu ekilde hareket edersen, sana insanlardan gelen skntnn te ikisini bertaraf etmi olursun. bn-i Abbs hazretlerinin bu tavsiyesi, fetva verme konusunda tkib edilecek yolu gsterir. Kurre-tbn Hlid demitir ki: Hazret-i krime Basraya gidip, orada bulunduka, Hasan- Basr vaz etmekten, fetva vermekten ekinirdi. Sad bin Cbeyre denildi ki: Senden daha lim kimse var m? Buyurdu ki: Benden daha lim olan krimedir. Buhr hazretleri: Biz hepimiz krimeyi (r.a.) hccet (delil, senet) kabul ettik. Muhammed bin Sad: krime (r.a.) ilmi ok, denizlerden bir denizdir der. krimenin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Eer bir dost edinseydim. Eb Bekri edinirdim. Bir Peygamber, Allah telya alk ve plaklktan ikyette bulundu. Allah tel ona yle vahy etti: Sana irk kapsn kapattm, buna rz deil misin? Allah tel, kendi affna mazhr olan (kavuan) mstesna, kymet gnnde herkesi hesaba eker. Her eyin bir esas (temeli) vardr. slmn esas da gzel ahlktr. Allah tel, Cennetten bir kiiyi ve Cehennemden de bir kiiyi kard. Onlar huzurunda bir araya getirdi. Cennetten gelene, Ey kulum! Cennetteki durumunu nasl buldun? O da, Anlatanlarn anlattndan daha iyi buldum dedi ve Cennetteki zevcelerden, Cennetin nimetlerinden de bahsetti. Allah tel ondan sonra, Cehennemden gelene sordu: Ey kulum! Cehennemdeki yerini nasl buldun? O ahs da, Anlattklarndan daha kt buldum cevbn verdi ve Cehennemin akreplerinden, Cehennem hayatndan, burann aclarndan, eit eit azablardan bahsetti. O zaman Allah tel ona yle buyurdu: Ey kulum! Eer ben seni Cehennemden kurtarrsam sen bana ne verirsin? O ahs dedi ki: Y Rabb! Yanmda ne varsa hepsini sana verirdim. Allah tel tekrar sordu: ayet senin yannda altndan bir da olsayd, seni affetmem iin verir miydin? O ahs: Evet verirdim y Rabb dedi. O ahs bu cevb verince Allah tel ona sen yalan syledin. Ben, senden dnyda bu altn dalardan daha azn istedim. Bana du et, dun kabul edeyim, benden balanmay iste, seni balyaym, benden iste sana vereyim dedim de, sen ise yz evirmitin. buyurdu. mer (r.a.) Reslullahn (s.a.v.) huzuruna girdi. Reslullah (s.a.v.) hasr zerinde idi. Hasr yan tarafna iz yapmt. Hz. mer (r.a.) buyurdu ki: Y Reslallah! Size bir yatak edinseydik daha iyi olurdu. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Benim iin olan nedir? Dny iin olan nedir? Nefsim, yed-i kudretinde olan Allah telya yemin ederim ki, benim ve dnynn durumu sadece, scak bir gnde bir aa altnda, bir miktar glgelenip, sonra oray terk eden bir yolcunun durumu gibidir. - 134 -

krime hazretlerinin yapt tefsrlerden bazlar aaya alnmtr: Kasas sresi 83. yetinde, u hret yurdunu (Cenneti) biz yer yznde ne bir zulm, ne de bir fesd istemiyen kimselere veririz, Zulm istemiyenler ksmn, sultanlarn ve yeryzne hkim olanlarn yannda, zulm istemiyenler, fesat karmyanlar ksmn da, Allah telnn yasaklarn yapmazlar eklinde tefsr etmitir. yi akbet mtteklerindir yetinde, kbeti Cennet ile tefsr etmitir. Fussilet sresinde O mrikler ki zekt vermezler yetini, L ilhe illallah demezler eklinde tefsr etmitir. Mmtehine sresinde; Ey mn edenler; yle bir kavmi dost edinmeyin ki, Allah tel onlara gazb etmi, hretten midini kesmiler ve mezarlkta yatan kfirlerin midsiz hlleri gibi, midsizlie dmlerdir yetinde mezarlkta yatan kfirlerin midsiz hlleri gibi ksmn yle tefsr eder: Kfirler kabirlere girip, Allah telnn hazrlad azb grdkleri zaman onlar Allah telnn rahmetinden mid keserler. Buyurdu ki: Her zaman niyyetinizi dzeltiniz. Zr niyete riya karmaz. lim ancak hakkn veren kimselere retilir. lmin hakk da, ilim ile amel etmek ve ilmi ehil olan kimselere retmektir. limlere eziyet etmekten saknnz. Kim bir lime eziyet ederse, Reslullaha (s.a.v.) eziyet etmi olur.
1) Kms-ul-alm cild-4, sh-3167 2) El-Alm cild-4, sh-244 3) Tehzb-t-tehzb cild-7, sh-263 4) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-326 5) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-265 6) Tabakt-l-Mfessirn cild-1, sh-380 7) Tabakt- bn-i Sad cild-2, sh-385, cild-5, sh-287 8) Tezkiret-ul-huffz cild-1, sh-95 9) ezert-uz zeheb cild-1, sh-130 10) Mzn-l-itidl cild-3, sh-93

MM-I AZAM (Eb Hanfe):

slm leminde Eshb- kirmdan sonra yetien byk limlerin en bata gelenlerinden. Ehl-i snnetin reisidir. Ehl-i snnetin amelde drt hak mezheb imamlarndan birincisi ve Hanef mezhebinin imamdr. smi, Numn bin Sbit bin Zta el-Kfdir. 80 (m. 699) senesinde Kfede dodu. 150 (m. 767)de yetmi yanda iken Badtda ehd edildi. Lakab mm- azam, Knyesi Eb Hanfedir. Eb baba demektir. Hanf doru inanan, slmiyete sarlan kimse demektir. Eb Hanfe hakiki mslmanlarn babas, yan imm demektir. mm- azamn Hanfe isminde bir kz yoktu. Babasnn ad, Sbitdir. Acemistann (rann) ileri gelenlerinden bir ztn soyundan olup, Frisoullarndandr. Dedesi Zta, slm dinini kabul etmi ve Hz. Aliye ikrmda bulunmutur. lim sahibi, slih ve kymetli bir zt olan babas Sbit, Hz. Ali ile grm, kendisi ve zrriyeti iin dusn almtr. mm- azam, Kfede doup byd ve orada yetiti. Ailesinden ok stn bir terbiye ve din bilgisi ald. Kk yata Kurn- kermi ezberledi ve Arapann o zaman tasnif edilmekte olan sarf, nahiv, iir ve edebiyatn rendi. Genliinin ilk yllarnda, Eshb- kirmdan 93 (m. 711) senesinde veft eden Enes bin Mliki, 87 (m. 705) senesinde veft eden Abdullah bin Eb Evfy, 85 (m. 703)de veft eden Vasile bin Eska, 88 (m. 706)de veft eden Sehl bin Sideyi ve 100 (m. 718)de en son Mekkede veft eden Ebut-Tufeyl mir bin Vsileyi grmtr. Bunlardan hads dinlemitir. O zaman Kfe, Irakn byk ehirlerinden ve bir ok sahbnin yaam olduu nemli ilim merkezlerinden idi. Eski medeniyetlerin yata olan Irakda deiik dinlere ve sapk itikdlara mensb eitli kavimler yayordu. Ayrca itikd bozuk olan ia ve mutezile burada ortaya km, lde hariciler tremiti. Dier taraftan Eshb- kirmla grp onlardan Ehl-i snnet itikdn ve din bilgilerini renip, nakleden Tbinin bykleri de orada bulunuyordu. Dier taraftan hkmet glerini ele geirmek isteyen frkalar arasnda da etin bir mcdele srp gidiyordu. mm- azam byle bir muhitte, ilk genlik yllarnda babas gibi nce ticretle megul olmaya balad. Bir taraftan da sk sk limlerin meclisine gidip onlar dinliyordu. Bu limler kargaalklar ve fitneleri ortadan kaldrmak iin Ehl-i snnet itikdn yayyorlar ve sapk frkalarla mcdele edip onlarn bozuk fikirlerini rtyorlard. Kfe genellikle bu tip mnazaralara sahne oluyor, hatt bu mnazaralar meclislerden arya pazara tayordu. Henz ok gen yata olan mm- azam da, ailesinden ve gittii ilim meclislerinden ald din bilgileriyle bazan mnazaralara katlyordu. Onun stn kabiliyeti, keskin zeks, derin anlay ve abuk kavrayll yznden okunuyordu. Daha ilim tahsiline balamad halde sapk frkalara mensb olanlarla yapt mnzaralardaki ikna kabiliyeti - 135 -

ve stn baarlar, zamann byk limlerinin dikkatini ekmiti. Onun bir cevher olduunu anlayan limler, onu ilim renmee tevik ettiler. O da bu tavsiyelere uyarak ilim renmeye balad. TAHSL mm- azam (r.a.) ilim tahsiline balamasn yle anlatmtr: Bir gn zamann limlerinden Eb Amr mir bin erhil-abnin yanndan geiyordum, beni ard ve bana: Nereye devam ediyorsun? dedi. Ben de: arya, pazara dedim. Maksadm o deil, ulemdan (limlerden) kimin dersine devam ediyorsun? dedi. Hibirinin dersinde devaml bulunamyorum. dedim, lim ile uramay ve limler ile grmeyi sakn ihml etme! Ben senin zek, akll ve kabiliyetli bir gen olduunu gryorum dedi. Onun bu sz bende iyi bir tesr brakt. ary, pazar brakp, ilim yolunu tuttum. Allah telnn yardm ile abnin sznnn bana ok faydas oldu. mm- abnin tavsiyesinden sonra ilme sarlp, ders halkalarna devam etmee balad. mm- azam nce kelm ilmini (imn ve itikd) ve mnazara bilgilerini Eb Amr mir abden rendi. Ksa zamanda bu ilimlerde parmakla gsterilecek bir dereceye ulat. mm- azamn talebesi Zfer bin Hzeyl yle demitir: Hocam Eb Hanfe der ki; nce kelm ilmini rendim. Bu ilimde parmakla gsterilir bir dereceye ulatm... Daha sonra Hammd bin Eb Sleymnn ders halkasna katlarak fkh ilmine baladm... Fkh ilmine nasl baladn talebesi Eb Yusuf ve dier talebelerinin bir sorusu zerine yle anlatmtr: Bu Allah telnn tevfk ve inayeti iledir. Ona dima hamd olsun. Ben ilim renmeye baladm zaman btn ilimleri gz nne aldm. Her birini ksm ksm okudum. Neticesini ve faydalarn dndm... Sonra fkh ilmine baktm. Onda limler ile, fakhler ile bir arada bulunmak, onlar gibi ahlkl olmak var. Ayn zamanda farzlar ilemek, dinin icaplarn yerine getirmek, ibdet etmek de fkh bilmekledir. Dny ve hret onunla kaim... bdet etmek isteyen onsuz yapamaz. Fkh, ilimle ameldir. mm- azam, fkh ilmini Hammd bin Eb Sleymndan rendi. Onun derslerini takip ederken huzurunda gayet edebli oturur, syledii her eyi ezberlerdi. Hocas talebelerini mzkere yoluyla yoklama yapnca, onun dersleri ezberlediini grrd ve benim yanmda ders halkasnn bana Numndan baka kimse oturmayacak buyururdu. mm- azam, kelm, mnazara ve dier ilimleri renip fkh ilmini tahsile baladktan sonra, itikd meselelerde insanlar doru yoldan ayrmakta olan sapk frkalarla mcdele etmitir. Hatt, bu maksatla Hint, ran ve Arap yarmadasnn ticret yollarnn birletii Basraya da defalarca gidip, dehr denilen inkrclarla, ia, Kaderiye ve dier frkalarla uzun mnazaralar yaparak Ehl-i snnet itikdn yaymtr. mm- azamn hocas Hammd bin Eb Sleymn fkh ilmini brhm Nehaden, bu da Alkama bin Kaysdan, Alkama bin Kays da Abdullah bin Mesddan, bu da Peygamberimizden (s.a.v.) renmitir. Hammd bin Eb Sleymnn derslerine yirmisekiz yl devam edip emsalsiz bir dereceye ulat, daha ders ald srada fkhda tannp mehr oldu. Bu hususta yle demitir: Ben ilim ve fkh ocanda yetitim. lim erbbyla beraber bulundum. Fkhda en deerli bir hocaya devam ettim. Hocas Hammdn dersine devam ettii srada sk sk Hicaza gidip Mekke ve Medinede ou Tbinden olan limler ile grr, onlardan hads rivyeti dinler ve fkh mzkereleri yapard. mm- azamn hocalarndan en mehru, fkh ilminde hocas olan Hammd bin Eb Sleymndr. Kfede ders ald dier mehr hocalarndan bazlar u ztlardr. 1. mir bin erhil e-ab; zamannn mehr hads ve tefsr limi. 2. Sleymn bin Mihran el-Ame; bata krat ilmi olmak zere, tefsr, hads, fkh ilimlerinde mehr lim. 3. Eb shk es-Seb, hads ilminde zamannn en mehr hads limi idi. Hads ilminde hfz yzbin hads-i erfi senetleri ile bilen derecesinde lim idi. 4. Hkim bin Uteybe, hads ilminde hfz derecesinde lim olup, Kfe muhaddisi lakabyla mehrdur. Ayrca fkh ilminde de mehr limdir. 5. Seleme bin Khey el-Hadram, Kfenin mehr hads limlerinden. 6. Mansr bin Mutemir et-Teym, Kfede hads ilminde hfz derecesinde lim idi. mm- azam Kfeden baka dier baz ehirlerde de bulunmutur. Bazan bir sene sren bu seyahatlerinde Mekke, Medne, Basra gibi mehr ilim merkezlerinde bulunan zamann mehr limlerinden de ilim renmitir. Bilhassa hac iin Mekkeye gittiinde oradaki mehr limlerden ilim renmitir. Ellibe defa hac yapmtr. Kfe dndaki dier ehirlerde ilim rendii hocalarndan bazlar da u ztlardr. - 136 -

1. Ata bin Eb Rebh, Tbinin byklerinden olup, mehr fkh limidir. Eshb- kirmdan yz zt grmt. Mekkede bulunuyordu. mm- azamn (r.a.) en bata gelen hocalarndandr. mm- azam bu hocas iin yle demitir: Ata bin Eb Rebh, karlap grtm kimselerin en fazletlilerindendir. (Bkz. Ata bin Eb Rebh) 2. Amr bin Dinar el-Cumh, hads ve fkh ilminde zamannn mehr limi. 3. krime Mevl bn-i Abbs, Hbr-l-umme mmetin limi lakabyla mehr olup, Abdullah bn-i Abbsn azatl klesidir. Ondan ilim renmitir. Tefsr ilminde pek mehr limdir. Ayrca hads ve fkh ilminde de lim idi. 4. Eb Zbeyr Muhammed, mm- azamn hads-i erf rendii bir zt olup, Eshb- kirmdan ou ile grm onlardan hads-i erf dinleyip, rivyet etmitir. Hads ilminde hfz derecesinde idi. 5. Nfi Mevl bn-i mer; Hz. merin olu Abdullahdan (r.a.) ilim renmi olup, Msrda mehr hads limi idi. 6. bn-ihb ez-Zhr Muhammed bin Mslim; Eshb- kirmn genlerinden ve Tbinin byklerinden hads-i erf dinleyip, rivyet etmitir. Hicaz ve amda mehr hads limi idi. Hads ilminde hfz idi. Hads-i erfleri ilk tedvin eden bu zttr. 7. Ksm bin Muhammed bin Eb Bekr; Hz. Eb Bekirin torunudur. Hz. ienin yannda byd. Fkh ve hads ilminde Medinenin en mehr limlerinden idi. Ebuz-Zinad onun iin Fkh ve hads ilminde ondan daha lim birini grmedim demitir. (Bkz. Ksm bin Muhammed) 8. Hiam bin Urve ve Yahy bin Sad el-Ensr Medinenin mehr limlerindendirler. 9. Eyyb bin Keysan es-Sahtiyn, Basrada bulunan en mehr hads limlerinden idi. 10. Katde bin Diame, Tbinin mehrlarndan olup, hads ilminde hfz idi. Basrada yaamtr. 11. Bekir bin Abdullah Mzen, Basrann mehr limlerindendi. mm- azam (r.a.) ayrca Ehl-i beytden, Zeyd bin Aliden, Muhammed Bkrdan ilim rendi. Muhammed Bkr ona bakp, (Ceddimin eriatini bozanlar oald zaman sen onu canlandracaksn, sen korkanlarn kurtarcs, aranlarn sna olacaksn. aranlar doru yola evireceksin. Allah tel yardmcn olacak!) buyurmutur. Tasavvuf ilmini de Silsile-i liyye denilen evliynn byklerinden olan Cafer-i Sdkdan rendi. Onunla sohbet edip feyiz alarak tasavvufda yksek makama kavutu. Eshb- kirmdan bni Abbsn ilmini Mekke fakhi Ata bin Eb Rebhdan ve krimeden, Hz. mer ve onun olu Abdullahdan nakledilen ilimleri Abdullah bin merin azatls Nfden rendi. Bylece, Eshb- kirmdan bni Mesd ve Hz. Aliden nakledilen ilimleri de buluup grt Tbinden rendi, ilimde hi kimseye nasb olmayan yksek bir dereceye ulat. mm- azam bir gn Halife Mansrun yanna girdi, orada bulunan s bin Ms, Mansra Bugn dnynn en byk limi bu zattr dedi. Halife Mansr, Ey Numn, bu ilmi kimden aldn? diye sorunca, O da u cevb verdi: Hz. merden ilim alanlar vastasyla Hz. merden, Hz. Aliden ilim alanlar vastasyla Hz. Aliden, Abdullah bin Mesddan ilim alanlar vastasyla da Abdullah bin Mesddan aldm. Bunun zerine Halife Mansr, Sen iini gayet salam tutmusun, ilmi asl menbndan almsn dedi. mm- azam bata Eshb- kirmn byklerinin ilim silsilesinden olmak zere, drtbin kiiden ilim renip, btn ilimlerde ve stnlklerde en yksek dereceye ulamtr. hreti her yere yaylp, zamannda bulunan ve sonra gelen btn mctehidler, limler, stn kimseler hatt hristiyanlar bile onu hep medh etmi, vmtr. mm- azamn hocas Hammd bin Sleymn veft edince, hocasnn talebeleri, arkadalar ve halkn ileri gelenleri, onun yerini dolduracak limin, ancak mm- azamn olduunu grerek, srarla hocasnn yerine gemesini istediler, lmin lmesini istemem buyurup, ilim krssne oturdu. Hocas Hammd bin Eb Sleymnn yerine mft oldu ve talebe yetidirmee balad. Dersleri ve Talebeleri: mm- azam, hocas Hammdn yerine geince, ilmi, vakar, stn tevazuu, takvas, tatl szleri ve gler yzyle herkes tarafndan sevilen ve dn meselelerde insanlarn btn mkllerini zen yegne mracaat kayna oldu. Irak, Horasan, Harezm, Trkistan, Tuharistan, ran, Hind, Yemen ve Arabistann her tarafndan gruplar hlinde gelen talebeler, fetva isteyenler ve dinleyicilerle etraf dolup tayordu. mm- azamn meclisinde halk tarafndan sorulan sullerin cevaplandrlmas ve talebeler iin verilen muntazam dersler olmak zere iki trl mzkere yaplrd. Her gn sabah namazn cmide klp leye kadar sorulan sulleri cevaplandrr, fetva verirdi. leden nce kaylle (bir miktar uyuma) yapp, le namazndan sonra yatsya kadar talebelere ders verirdi. Yatsdan sonra evine gidip biraz dinlenir, - 137 -

sonra tekrar cmiye gelip sabaha kadar ibdet ederdi. Sorulan sullere cevap vermeden nce, mesele ak olarak mzkere edilir, talebeleri suli cevaplandrmaya alrd. Meselenin mzkeresi bittikten sonra, kendisi yeniden ele alp gerekli dzeltmeleri yapar ve konuyu iyice izah ve tasvir ettikten sonra cevaplandrrd. Cevaplar verildikten sonra da fetvay bizzat sylemek suretiyle ve anlalr ifdelerle talebelerine yazdrrd. Bu yazlar daha sonra fkh kaideleri hline gelmitir. Dn bir mesele cevaplandrlp halledilince kr iin tekbir getirirlerdi. Bu esnada Kfe mescidi tekbir sadalaryla nlard. Talebelerine verdii muntazam dersleri ise ok mkemmel bir usl ile yrtrd. Bir taraftan fkhn eski hdiselere ait bilinen hkmleri takrir edilir (anlatlr) ve mzkere yaplr, dier taraftan yeni hdiselere ait hkmler bulunurdu. Gemi ve yaamakta olan hdiselerin hkmleri takrir edilirken, bunlara benzeyen veya ayn cinsten olup da gelecekte vuku bulabilecek hdiselere ait hkmler de aratrlp bulunurdu. Dolaysyla mm- azamn derslerinde gemi ve yaanmakta olan hlin meselelerinden baka, gelecee ait meselelere geilmi ve fkhn kll (genel) kaideleri tesbit edilmitir. mm- azamn ders halkasnda zlen fiil ve nazari fkh meseleleri yarm milyona ulamtr. Bunlarn iinde, fkh ilminin anlalmasna yarayan sarf, nahiv ve hesaba (fen ilimlerine) ait yle ince meseleler de vardr ki, onlarn meydana karlmas ve zlmesinde Arap dilinin ve cebir ilminin mtehassslar dahi ciz kalmlar, hayranlklarn ifde etmilerdir. zlen fkh meseleler cinslerine gre ksmlara (kitaplara), ksmlar da nevilerine gre bab ve fasllara ayrlmtr. Bata taharet bahsiyle ibdetler, mnkeht, muamelt, hudd (had cezalar), ukbt, sulh, cihad ve devletler hukuku, feriz, yan miras hukuku olmak zere sralanarak fkh dzenlenmitir. Bylece mm- azam, fkh ilmini ilk defa kollara ayrp her brann bilgilerini ayr ayr toplam, usller bulmu, (feriz) ve (urt) kitaplarn yazmtr. Ayrca Eshb- kirmn Peygamberimizden (s.a.v.) naklen bildirdii mn, itikd bilgilerini de toplayp yzlerce talebesine bildirdi. lm-i kelm, yan mn bilgileri mtehassslar yetitirdi. mm- Mturid ondan gelen kelm bilgilerini kitaplara yazd. Yetitirdii talebelerin says drtbine ulam olup, bunlardan yediyz otuzu ilimde iyice ykselmi, ilerinden krk kadar ictihd derecesine kmtr. Baz mellifler onun derslerinde yetien talebelerinin isim ve knyelerini, mensb olduklar ehirlerini tespit edip, yazmlardr. mm- azam ticretle de urard. Talebelerinin ihtiyalarn kendi kazancndan karlard. Talebelerine son derece efkatli davranr, onlarn ilimde iyi yetimeleri iin byk titizlik gsterirdi. Talebelerini o kadar mkemmel yetitirmiti ki, bakalarnn uzun zamanda bulduklar hkmleri onlar ksa zamanda bulurdu. Bir defasnda Onun ders usln ve talebelerini grmek iin bir ilim heyeti Kfeye gelmiti. Aralarnda Tbinin byklerinin de bulunduu bu heyet, onlarn bu stnln, baarsn grerek byk bir memnuniyetle ayrlmtr. mm- azam talebelerine, Sizler benim kalbimin sevinci, hznmn tesellisisiniz buyururdu. Yaad devir: mm- azamn (r.a.) yaad devir, Emevler ve Abbasler zamanna isabet etmektedir. mrnn elliiki yln Emevler, on sekiz yln da Abbasler devrinde geirdi. Emev devletinin son bulup, Abbas devletinin kuruluuna ve bu arada vuku bulan eitli hdiselere ahit oldu. Btn hdiseler ierisinde mm- azam, bir taraftan dni rendi ve retti. Dier taraftan da, Ehl-i snnet itikdnda olan insanlar, mndan ayrmaya alan ve kendilerine dehriyyn denilen dinsizlerle ve sapk frkalarla mcdele etti. Bunlarn banda ia, Haricler, Mrcie, Mtezile, Cebriyye gibi frkalar gelmekte idi. Bu frkalarn her biri ile yapt mnazaralarda onlar kesin delillerle susturuyordu. Hatt ders verdii srada bile, ellerinde kllaryla yanna girip mnazara edenler, aldklar ikna edici cevaplar karsnda, ya doru yola giriyorlar veya verecek cevap bulamaynca perian bir halde ekip gidiyorlard. Emevlerin son zamanlarnda Emev valisi, mm- azama devlet idaresinde bir vazife vermek isteyerek bu hususda zorlamtr. Fakat mm- azam bir takm sebeplerden dolay bu vazifeyi asla kabul edemiyeceini bildirmitir. Bunun zerine hapsedilerek ikence yapld. Daha sonra serbest braklnca, hicri 130 (m. 747) ylnda Mekkeye gidip orada alt yl kadar kald. Mekkede de talebelere ders ve fetva vererek ilm mtlalar yapt. Abbslerin bir devlet hline gelip kuvvetlenmesinden sonra Kfeye dnd. Buradaki derslerine mrnn son yllarna kadar devam etti. Otuz yllk mddet iinde verdii derslerinde yetien talebelerinin her biri o zaman ok genilemi olan slm dnysnn her tarafna yayldlar. Mftlik, mderrislik, kadlk gibi eitli vazifelerle byk hizmetler yaptlar. Bylece Peygamberimizin (s.a.v.) bildirdii yol olan Ehl-i snnet itikdn ve fkh ilmini her tarafa yaydlar ve bu hususda kymetli kitaplar yazdlar. nsanlara doru yolu gsterip sedete kavuturdular. Bu hizmeti kendilerinden sonraki asrlara da aksettirdiler. Bata gelen talebeleri; mm- Eb Ysuf ismiyle mehr, Ya'kub bin brhm, Muhammed eybn, Zfer bin Huzeyl, Hasen bin Ziyad, olu Hammd, Abdullah bin Mbrek, Veki bin Cerrh, Eb Amr Hafs bin Gyas, Yahy bin Zekeriyya, Dvd-i T, Esad bin Amr, Afiyet bin Yezd el-Adv, Ksm bin Maan, Ali bin Mushir, Mneddel bin Ali, Hibban bin Ali gibi yzlerce limlerdir. limdeki stnl: mm- azam (r.a.) ulmu liyye denilen yksek din ilimlerinde en stn derecede lim idi. Kelm ilminde ve itikd bilgilerinde Ehl-i snnetin reisidir. - 138 -

Fkh ilmindeki ok geni bilgisini ve kyasdaki harikulade kuvvetini ve akllara hayret veren stnln bildiren kitaplar saylamayacak kadar oktur. Tefsr ilminde, mfessirlerin ba, stad, derecesinde idi. yet-i kermelerde bildirilen hkmleri ve derin incelikleri anlamak ve anlatmak hususunda mctehidlerin en bata gelenidir. Bu bakmdan tefsr ilminde yksek derecededir. Kurn- kermde itikda, ibdetlere, muamelata ve dier hususlara ait binlerce meseleyi anlamakta en bata gelen mfessirnden biri de mm- azam (r.a.)dr. Hads ilminde ise byk bir muhaddis ve derin ilim sahibi idi. (Bahr-r-rk) kitabnn sahibi olan bn Nceym-i Msr, (Ebh) kitabnda diyor ki, mm- fi, fkh ilminde mtehasss olmak isteyen, Eb Hanfenin kitblarn okusun buyurdu. Abdullah bni Mbrek diyor ki, Fkh ilminde Eb Hanfe gibi mtehasss grmedim. Byk lim Misar, Eb Hanfenin karsnda diz kerek, bilmediklerini sorar renirdi. Bin limden ders aldm. Fakat, Eb Hanfeyi grmeseydim, Yunan felsefesinin bataklna kayacaktm demitir. Eb Ysuf buyuruyor ki, Hads ilminde Eb Hanfe gibi derin bilgi sahibi olan kimseyi grmedim. Hads-i erfleri aklamakta onun gibi bir lim yoktur. Byk lim ve mctehid Sfyn- Sevr buyuruyor ki, Bizler, Eb Hanfenin yannda, doan kuu yanndaki sereler gibi idik. Eb Hanfe, limlerin nderidir. li bin sm diyor ki, Eb Hanfenin ilmi, zamanndaki limlerin ilmleri toplam ile llse, Eb Hanfenin ilmi fazla gelir. Yezd bin Hrn diyor ki, Bin limden ders aldm. Bunlarn arasnda Eb Hanfe gibi vera sahibi olann ve akl, Onun akl kadar ok olanm grmedim. am limlerinden Muhammed bin Ysuf fi, Ukd-l-cemn fi-menkb-in-Numn ismindeki kitabnda, mm- azam Eb Hanfeyi ok vmekte, Onun stnln uzun anlatmakta ve Eb Hanfe, mctehidlerin reisidir demektedir. mm- azam Eb Hanfe buyurdu ki, Reslullahn hads-i erfleri bamzn tac ve gzmzn nurudur. Eshb- kirmn szlerini arar, seer ve onlara uyarz. Tbinin szleri ise, bizim szlerimiz gibidir. (Seyf-l-mukallidn l ank-il-mnkirn) kitabnda mevlna Muhammed Abdlcell, fris olarak buyuruyor ki, Mezhebsizler (Eb Hanfenin hads bilgisi zayf idi) diyor. Bu szleri chil olduklarn veya hased ettiklerini gstermektedir. mm- Zeheb ve bni Hacer-i Mekk buyuruyorlar ki; mm- azam Eb Hanfe hads limi idi. Drtbin limden hads ald. Bunlardan yz Tbinin hads limi idi. mm- arn, (Mzn)nn birinci cildinde diyor ki, mm- azamn msnedlerinden n inceledim. Hepsi, Tbinin mehr limlerinden rivyet edilmitir. Mezhebsizlerin, mctehid imamlara ve hele bunlarn en nde olan mm-l-mslimn Eb Hanfeye olan hasedleri, kalblerini kr ve vicdnlarn yok etmi olacak ki, bu slm limlerinin gzelliklerini, stnlklerini inkr ediyorlar. Kendilerinde bulunmayan eylerin baka slih kimselerde bulunmasn istemiyorlar. Bunun iin, din imamlarmzn stnlklerini inkr ediyorlar. Bylece, kendilerini hased hastalna kapdryorlar. (Hadk) kitabnda diyor ki, mm- azam Eb Hanfe, ezberledii hads-i erfleri yazard. Yazd hads kitblarn sandklarda saklard. Bylece hazrlad birka sand hep yannda tard. Az hads rivyet etmesi, ezberledii hads adedinin az olduunu gstermez. Bunu ancak din dman olan mteassb kimseler syliyebilir. Onlarn bu taassublar ise, mm- azamn kemline hid olmaktadr. nk, nkslarn ktlemeleri, limlerin kemllerini gsterir. Byk bir mezhebi kurmak ve yzbinlerle suli, yet-i kermelerden ve hads-i erflerden dell getirerek cevblandrabilmek, tefsr ve hads bilgilerinde derin ihtisas sahibi olmayann yapaca bir i deildir. Hem de, bir benzeri, bir rnei olmadan nevi ahsna mnhasr, ancak onun gibi bir ztn kurabilecei, yeni bir mezheb ortaya koymak, mm- azamn tefsr ve hads ilmlerindeki vukufunu, ihtisasn aka gstermektedir. nsan gcnn stnde alarak, bu mezhebi ortaya koyduu iin, hads-i erfleri ayrca bildirmeye, rvlerini saymaa vakit bulamamas, bu yce imm, hads bilgisi zayf idi gibi, hased talar atarak lekelemee sebeb olamaz. Zten dirayet olmadan rivyet etmenin makbul olmad malmdur. Mesel, bn- Abdilberr (Dirayetsiz rivyet, kymetli olsayd, pnn bir hads sylemesi, Lokmnn aklndan stn olurdu) demitir. bn-i Hacer-i Mekk, fi mezhebi limlerinden olduu hlde (Kalid) kitabnda diyor ki, Byk hads limi Ame, mm- azam Eb Hanfeden birok mesele sordu, mm- azam, sullerinin her biri iin hads-i erfler okuyarak cevap verdi. Ame, mm- azamn hads ilmindeki derin bilgisini grnce, (Ey fkh limleri! Sizler mtehasss tabb, biz hads limleri ise, eczac gibiyiz! Hadsleri ve bunlar rivyet edenleri biz syleriz. Bizim sylediklerimizin manlarn siz anlarsnz!) dedi. (Ukd-l-cevhir-il-mnife) kitabnda diyor ki, Ubeydullah bin Amr, byk hads limi Amein yannda idi. Birisi gelip, birey sordu. Ame bunun cevbn dnmee balad. O esnada, mm- azam Eb Hanfe geldi. Ame, bu suli mma sorup cevbn istedi. mm- azam hemen geni cevap verdi. Ame, bu cevba hayran olup, y mm! Bunu hangi hadsden kardn dedi. mm- azam, bir hads-i erf okuyup, bundan kardm. Bunu senden iitmidim dedi. mm- Buhr, yzbin hads ezberlemidi. Bunlardan yalnz onikibin kadarn kitaplarna yazd. nk, Benim, sylemediimi hads olarak bildiren, Cehennemde ok ac azb grecektir. hads-i erfinin dehetinden ok korkard. mm- azam Eb Hanfenin vera ve takvas daha ok olduundan, hads nakl edebilmesi iin ok ar artlar koymutu. Ancak bu artlarn bulunduu hads-i erfi nakl ederdi. Baz hads limlerinin meslekleri geni, artlar hafif olduu iin, ok sayda hads rivyet etmilerdir. - 139 -

Hibir hads limi, bu artlarn ayrl sebebiyle baka limleri kltmemitir. Byle olmasayd, mm- Mslim, mm- Buhryi incitecek birey sylerdi. mm- azam Eb Hanfenin ihtiyat ve takvas ok olduu iin, az hads rivyet etmesi, ancak onu medh ve sena etmee sebebtir. el-Kavl-l-fasl kitabnda diyor ki, mm- azamn rivyet ettii hads-i erfler on yedi adet deildir. Onun rivyet ettii hads-i erfler on yedi kitap tekil etmitir. Bunlardan her birine Msned-i Eb Hanfe ad verilmitir. ctihd (Mezhebi): Ehl-i snnetin drt hak mezhebinden biri de mm- azamn (r.a.) kurduu Hanef mezhebidir. Onun ictihdn ve mezhebinin mahiyetini anlamak bakmndan nce mezhebin tarifi ve izah zerinde durmak gerekmektedir. Mezheb; bir mctehidin dn kaynaklardan kard hkmlerin hepsine denir. Mctehid lim tarafndan, mnda ve amelde (ibdetlerde ve ilerde) Allah telnn rzsna kavumalar iin mslmanlara gsterilen yoldur. Bir mctehidin, slmiyeti kaynaklarndan anlamak ve anlatmak hususunda takib ettii usller ve bu usllere bal olarak kard hkmlerdir. Mezheb, lgatte gitmek, tkib etmek, gidilen yol manlarna gelir. Genel olarak gr, doktrin, akm manlarna da kullanlmtr. slm dninde, mn edilecek eylerde mezheblere ayrlmak yoktur. slmiyet, mslmanlardan Peygamber efendimizin (s.a.v.) inand ve bildirdii gibi mn etmelerini istemektedir. Peygamberimiz (s.a.v.) bir tek mn bildirmitir. Eshb- kirmn hepsi, Onun bildirdii gibi inanm, itikdda (inanta) hibir ayrlklar olmamtr. Peygamberimizin (s.a.v.) veftndan sonra insanlar, slmiyeti Eshb- kirmdan iiterek ve sorarak rendiler. Hepsi ayn mn bildirdiler. Onlarn, Peygamberimizden naklederek bildirdikleri bu mna Ehl-i snnet itikd denilmitir. Eshb- kirm (r.a.) bu mn bilgilerine, kendi dncelerini, felsefecilerin szlerini, nefsn arzularn, siysi grlerini ve buna benzer baka eyleri; asla kartrmadlar. Eshb- kirm, hepsinde keml derecede mevcut bulunan Allah tely tenzih ve takdis etmek, Onun bildirdiklerini tereddtsz kabul edip inanmak, mtebih (mans ak olmayan) yetlerin tevline dalmamak... gibi vasflar ile mnlarn Peygamberimizden iittikleri gibi muhafaza ettiler, slmiyetteki mn esaslarn insanlara, soranlara; saf, berrak ve asl zere tebli ettiler, bildirdiler. Eshb- kirmn Reslullahtan naklen bildirdikleri bu teblii olduu gibi, hi birey eklemeden ve karmadan kabul edip, bylece inanp, onlarn yolunda olanlara Ehl-i snnet vel cemat frkas, bu doru ve asl (hakk) slmiyet yolundan ayrlanlara da bidat frkalar (dallet frkalar, bozuk, sapk yollar) denildi. Allah tel, btn mslmanlardan tek bir mn istemektedir. slmiyette, mnda, itikdda tefrikaya, ayrla izin verilmemitir. Reslullah efendimizin (s.a.v.) inand ve bildirdii ve Eshb- kirmn naklettii gibi mn eden mslmanlara Ehl-i snnet vel-cemat veya tasaca Snn denir. Snn mslmanlara, mezheb imm olan byk slm limleri tarafndan Kurn- kerm ve hads-i erflerde hkm aka bildirilmemi olan baz ibdetlerin ve gnlk muamelelerin tarifinde ve yaplnda gsterilen ve Allah telnn rzsna kavuturan yollara amel mezhebler denilmitir. Mezhem imm olan byk slm limleri aralarndaki byle ictihd ayrlklarna dnin sahibi izin vermi ve bu hl her zaman ve her yerde mslmanlarn slmiyete dosdoru uymalarn temin ederek mslmanlar iin rahmet olmutur. Nitekim hads-i erfte, limlerin mezheblere ayrlmas rahmettir buyurulmutur. slmiyet, hayatn btn safhalarn iine alan bir hayat dinidir. Bir insann mr boyunca yapaca i ve hareketlerin slm dininde mutlak surette bir hkm vardr. nk slmiyet, mslmanlardan her an ve her iinde Allah telnn rzs zere bulunmay istemektedir. Bu ise nce, mnn ve itikdn doruluu ile olur. Byle doru bir mna, itikda sahip olan mslman, Ehl-i snnet vel-cemat yolundadr. Ancak slih ve kmil bir mslman olmak iin her trl i ve harekette de Allah telnn rzsn gzetmek arttr. Ameli mezhebler, Ehl-i snnet olan mslmanlara fiil ve ilerinde Allah telnn rz olduu uslleri, yollar gsterirler. Allah tel Kurn- kermde insanlara mn etmelerini emretmekte ve inananlarn da slih ameller ileyerek rzsn kazanmalarn istemektedir. Eshb- kirm (ilk mslmanlar) mn ettikten sonra, her ilerinde ok byk bir hassasiyetle Allah telnn rzsn aradlar. Kurn- kermde aka bildirilen emirleri (farzlar) eksiksiz olarak ve huls-i kalb ile yerine getirdiler. Aka bildirilen yasaklardan (haramlardan) iddetle kandlar. Peygamber efendimiz (s.a.v.) Kurn- kermi, hads-i erfleri ile aklayarak doru anlalmasn temin etti. Eshb- kirm, Kurn- kermden anlayamadklarn gelir, Peygamber efendimize sorar, renir ve ilerini ona gre yapard. Kurn- kermde aka bildirilmeyen hususlarda, Peygamber efendimiz nasl yapyorsa ve nasl yaplmasn istiyorsa ylece tatbik ederlerdi. Bu Reslullaha tbi olmak Eshb- kirmda ylesine yksek bir seviyede idi ki; Kurn- kerme ve Reslullahn snnetine uymayan bir ii yapmaktan korkarlar, rperirler ve iddetle kanrlard. ayet karlarna yet-i kerme ve hads-i erf ile aka bildirilmeyen bir i karsa kendileri ictihd eder, bu ide Allah telnn rzsn aratrr ve bulduklarna gre amel ederlerdi. Nitekim Peygamber efendimiz, uzak yerlere vali ve kad (hkim) olarak gnderdii eshbna, Kurn- kermde ve hads-i erfte hkmn aka bulamad mesele hakknda - 140 -

ictihd etmesini emir buyurdu. Buna Muaz bin Cebeli vali olarak Yemene gnderirken aralarnda geen u konuma en gzel misli tekil ediyor: Peygamber efendimiz Muaz bin Cebele yle buyurdu: - Y Muaz! Karna kan bir ide neye gre hkm vereceksin? - Allahn kitab (Kurn- kerm) ile, y Reslullah. - Y Kurn- kermde aka bulamazsan? - Reslullahn snneti ile. - Ya Reslullahn snnetinde de aka bulamazsan? - O zaman ictihd ederim, y Reslullah! dedi. Bunun zerine Peygamberimiz (s.a.v.), Reslnn elisini, kendi rz olduunda ve Reslnn rz olduunda muvaffak ktan Allaha hamd olsun buyurdu. Ayrca, vahiy ile bildirilmeyen ilerde de bizzat Reslullah ve Eshb- kirm ictihd ediyorlar, Eshb- kirmn ictihdnn Reslullahn ictihdna uymad da oluyordu. Mesel; Bedirde alnan esirlere yaplan muamele hakknda Peygamber efendimiz ile Hz. Eb Bekir fidye alnarak salverilmelerini, Hz. mer de ldrlmelerini ictihd etmilerdi. Allah tel, Hz. merin ictihdna uygun olan, vahiy ile bildirdi. Eshb- kirmn hepsi mctehid idiler. Onlar din bilgilerini bizzat Reslullahtan (s.a.v.) aldlar. Onu bizzat grmenin, Onun sohbetinde bulunmann kazandrd ok yksek manev kemllere (olgunluklar, stnlkler) erdiler. Nefisleri mutmainne olup, her biri ihls, edeb, ilim ve irfanda Eshbdan olmayanlardan hibir limin ve evliynn sahip olamayaca stnlklere kavutular. Her birinin hidyet yldzlar olduu hads-i erfle bildirildi. Hepsinin imn, itikd bir idi. Haklarnda nass (yet ve hads) bulunmayan meselelerde ictihd ettiler. Her biri, amelde mezheb sahibi idiler. ounun ictihdlarndan kardklar hkmler birbirine benzerdi. ctihdlar toplanp, kitablara geirilmedii iin mezhebleri unutuldu. Bunun iin bugn Eshb- kirmdan herhangi birinin mezhebine uymak mmkn deildir. slmiyeti Eshb- kirmdan renen Tbin ve bunlardan renen Tebe-i tbinden de din bilgilerinde ykselip, mutlak mctehidlik derecesine ulaan byk imamlar yetiti. Bunlar da amelde mezheb sahibi idiler ve her birinin ictihdlarndan meydana gelen hkmlere, o limin mezhebi denildi. Bu limlerden de ounun mezhebi kitaplara geirilmedii iin unutuldu. Yalnz drt byk immn ictihdlar, talebeleri tarafndan kitaplara geirilerek muhafaza edildi ve mslmanlar arasnda yayld. Yeryznde bulunan btn mslmanlara doru yolu gsteren ve slm dnini deimekten, bozulmaktan koruyan bu drt immn birincisi mm- azam Eb Hanfe, ikincisi mm- Mlik bin Enektir. ncs mm- Muhammed bin drs fi, drdncs Ahmed bin Hanbeldir. Ehl-i snnet itikdnda olan bu drt immdan mm- azamn yoluna (Hanef Mezhebi), mm- Mlikin yoluna (Mlik Mezhebi), mm- finin yoluna (fi Mezhebi), mm- Ahmed bin Hanbelin yoluna da (Hanbel Mezhebi) denilmitir. Bu gn bir mslmann Allah telnn rzsna uygun ibdet ve i yapabilmesi, ancak bu drt mezhebden birine uymas ile mmkndr. Her mslmann ictihd yaparak Kurn- kerm ve hads-i erflerden hkm karacak byk bir slm limi, yan mutlak mctehid olmas hem mmkn deildir, hem de Hicr drdnc asrdan sonra byle bir lim yetimemitir. Kurn kermden herkesin kendi aklna gre man verip, hkm karmas da yasak edilmitir. Hads-i erfte; Kurn- kermden kendine gre man karan kfir olur. buyuruldu. Kurn- kermdeki hkmlerin hepsini, mctehid olan din limleri bile karamayacaklar iin Reslullah (s.a.v.) efendimiz, Kurn- kermin hkmlerini hads-i erflerle aklamtr. Kurn- kermi ancak Reslullah aklad gibi, hadsi erfleri de yalnz Eshb- kirm ve mctehid imamlar anlayabilmiler ve aklamlardr. Allah tel Kurn- kermde Enbiy sresi yedinci yetinde; Bilmiyorsanz, zikir ehline (lime) sorunuz ve yine Ey akl sahipleri! Akl erdiremediiniz meselelerde, onlar bilen ve derinliklerine tam ermi olanlara tbi olunuz! buyurmaktadr. Hads-i erfte; Bilmediklerinizi bilenlerden sorunuz. Cehaletin ilc sorup renmektir. buyuruldu. Bu yet-i kermeler ve hads-i erf, ibdetlerin ve ilerin nara! yaplacan bilmeyenlerin bilenlerden sorup renmelerini emretmektedir. Yan avamn mutlak mctehidlerden sorup renmesi lzmdr. mm- azam Eb Hanfe, mm- Mlik, mm- fi ve mm- Ahmed bin Hanbel, Kurn- kermden ve hads-i erflerden ictihd ederek, slm dinindeki emirleri, yasaklar, hellleri, harmlar akladlar. slmiyette btn din bilgileri drt kaynaktan karlmtr. Bunlar (Kurn- kerm), (Hads-i erfler), (cm- mmet) ve (Kyas- fukah)dr. Btn mctehidler, bir iin nasl yaplacan, Kurn- kermde ak olarak bulamazlarsa, hads-i erflere bakarlar. Hads-i erflerde de aka bulamazlarsa, bu i iin (cm) var ise, yle yaplmasn bildirirler. cm szbirlii demektir. Yan, bu ii, Eshb- kirmn hepsi- 141 -

nin ayn suretle yapmas veya sylemesi demektir. Eshb- kirmdan sonra gelen Tbinin de icm delildir, senettir. Daha sonra gelenlerin, yaptklar, syledikleri eye icm denmez. Bir iin nasl yaplmas lzm olduu, icm ile de bilinemezse, mctehidlerin kysna gre yapmak lzm olur. mm- Mlik, bu drt delilden baka, Medne-i mnevverenin o zamanki ahlisinin szbirliine de senet dedi. Bu detleri, babalarndan, dedelerinden ve nihayet, Reslullahtan grenek olarak gelmitir. Bu senet, kyastan daha salamdr, dedi. Fakat dier mezhebin imamlar, Medine ahlisinin detini senet olarak almad. ctihd, lgatte insan gcnn yettii kadar, zahmet ekerek uraarak almak demektir. Dn bir terim olarak; Kurn- kermde ve hads-i erflerde, tam anlalr ve ak bir ekilde bildirilmemi bulunan hkmleri ve meseleleri, ak ve geni anlatlm meselelere benzeterek, meydana karmaya uramaktr. Bunu ancak Peygamberimiz (s.a.v.) ve Onun eshbnn hepsi ile dier mslmanlardan ictihd makamna ykselenler yapabilir ki, bu ok yksek insanlara (mctehid) denir. ctihd yolu ikidir: Biri, Irak limlerinin yolu olup, buna (Rey yolu) denir. Yan kyas yoludur. Bir iin nasl yaplaca, Kurn- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi ise, buna benzeyen baka bir iin nasl yapld aranr, bulunur. Bu i de, onun gibi yaplr Eshb- kirmdan sonra, bu yolda olan mctehidlerin reisi, mm- azam Eb Hanfedir. kinci yol, Hicaz limlerinin yolu olup, buna (Rivyet yolu) denir. Bunlar, Medine-i mnevvere ahlisinin detlerini, kyastan stn tutar. Bu yolda olan mctehidlerin by, mm- Mlikdir ki, Medne-i mnevverede oturuyordu. mm- fi ile Ahmed bni Hanbel de, mm- Mlikin yolunu rendikten sonra Badd tarafna gelerek mm- azamn talebesinden okuyup, bu iki yolu birletirdi. Ayr bir ictihd yolu kurdu. mm- fi, kendisi ok bel, edip olduundan, yet-i kermelerin ve hads-i erflerin ifde tarzna bakp, kuvvetli bulduu tarafa gre i grrd. ki tarafta da kuvvet bulamazsa, o zaman, kyas yolu ile ictihd ederdi. Ahmed bni Hanbel de, mm- Mlikin yolunu rendikten sonra Badd taraflarna gidip, mm- azamn talebesinden kyas yolunu alm ise de, pek ok hads-i erf ezberlemi olduundan nce, hads-i erflerin birbirini kuvvetlendirmesine bakarak, ictihd etmitir. Bylece, ahkm- eriyyenin ounda, dier mezhebden ayrlmtr. Bu drt mezhebin hli, bir ehir ahlisinin hline benzer ki, nlerine kan bir iin nasl yaplaca kanunda bulunmazsa, o ehrin eraf, ileri gelenleri toplanp, o ii kanunun uygun bir maddesine benzeterek yaparlar. Bazan uyuamayp, bazs devletin maksad, beldeleri tamir ve insanlarn rahatldr der. O ii, rey ve fikirleri ile, kanunun bir maddesine benzetir. Bunlar, Hanef mezhebine benzer. Bazlar da, devlet merkezinden gelen memurlarn hareketlerine bakarak, o ii, onlarn hareketine uydurur ve devletin maksad, byle yapmaktr derler. Bunlar da, Mlik mezhebine benzer. Bazlar ise kanunun ifdesine, yaznn gidiine bakarak, o ii yapma yolunu bulur. Bunlar da, fi mezhebi gibidir. Bir ksm ise, kanunun baka maddelerini de toplayp, birbiri ile karlatrarak, bu ii doru yapabilmek yolunu arar. Bunlar da, Hanbel mezhebine benzer. te ehrin ileri gelenlerinden her biri, bir yol bulur ve hepsi, yolunun doru ve kanuna uygun olduunu syler. Kanunun istedii ise, bu drt yoldan biri olup, dier yanltr. Fakat, kanundan ayrlmalar, kanunu tanmadklar iin, devlete kar gelmek iin olmayp, hepsi kanuna uymak, devletin emrini yerine getirmek iin altklarndan, hibiri sulu grlmez. Belki, byle uratklar iin, beenilir. Fakat, dorusunu bulan daha ok beenilip, mkfat alr. Drt mezhebin hli de byledir. Allah telnn istedii yol, elbette birdir. Drt mezhebin ayrld bir ide, birinin doru olup, dier nn yanl olmas lzmdr. Fakat, her mezhep imm, doru yolu bulmak iin uratndan, yanlanlar af olur ve hatt sevab kazanr. nk Peygamberimiz (s.a.v.) mmetime, yanld ve unuttuu iin ceza yoktur. buyurdu. Drt mezhebin bu ayrlklar baz ilerde olup, dnin temellerinde ve inanlacak eylerde, aralarnda tam birlik bulunduundan, yan Ehl-i snnet itikdnda olduklarndan birbirini severler ve asla ktlemezler. Bu drt mezhebten her birine Ehl-i snnetten milyonlarca kimse uydu. Drt mezhebin itikd bir olduundan birbirine yanl demez, bidat sahibi, sapk bilmezler. Doru yol, bu drt mezheptedir, deyip her biri kendi mezhebinin doru olmak ihtimli daha oktur, bilir. ctihdla anlalan ilerde slmiyetin ak emri bulunmad iin, Ehl-i snnet olan ve drt mezhebten birine uyan her Mslman; Benim mezhebim dorudur, yanl olmak ihtimli de vardr. Dier mezheb yanltr, doru olmak ihtimli de vardr der ve yle inanr. Drt mezhebin amellere, yan ibdetlere, ilere ait belli birka eyde birbirlerinden ayrlmalar, mslmanlar iin rahmet ve kolaylktr. Hads-i erfte; mmetimin limlerinin ihtilf rahmettir. buyuruldu ki, burada amellerde olan ayrlk bildirilmektedir. mnda ve itikdda ayrlk felkettir ve kesinlikle yasaklanmtr. Allah tel ve Peygamberi, mminlere merhametli olduklar iin, baz ilerin nasl yaplaca, Kurn- kerm ve hads-i erflerde ak bildirilmedi. Aka bildirilse idi, ylece yapmak farz olurdu. Yapmyanlar gnaha girer, kymet vermeyenler de kfir olurdu. Mminlerin hli ok g olurdu. te byle ileri mezheb imamlar aka bildirilenlere benzetmekte, birbirlerinden baz bakmlardan ayrlmlardr. - 142 -

Bir Mslmann, drt mezhebden hangisinde ise o mezhebteki bilgileri renmesi, her iinde o mezhebe uymas lzmdr. Bir mezhebe uyan bir mslman, mezhebinin imamnn Kurn- kermden ve hads-i erflerden ve icm- mmetten kard delillere uymaktadr. Bu delilleri bilmesi art ve lzm deildir. Amellerde asl olan, yet-i kerme ve hads-i erf ezberlemek deil, ileri Allah telnn rzsna uygun yapmaktr. Mezheb imamlar, mrlerini vererek, bu rz-i ilhiyye yolunu aratrmlar, bulduklarn btn mslmanlara salam vesikalarla haber vermilerdir. Mslmanlar, asrlardr olduu gibi imdi de bu drt mezhebten birine uymakta ve ilerini buna gre yapmaktadr. ayet bir iin yaplmasnda hara, zorluk bulunursa, yan kendi mezhebine gre yapmasna imkn kalmazsa, bu iini dier mezhebten birine gre yapmas caiz olur. Fakat, ikinci mezhebin o ie bal artlarn gzetmesi de lzmdr. Grld gibi, eer mezheb imamlar arasnda bu farkllklar olmasayd, mslmanlar karlarna kan bir ite akn, aresiz ve sknt iinde kalacakt. Nitekim eski mmetlerde iler hakknda hkm bir tane idi. Bu bir hkme uyanlar kurtuldu, uyamayanlar skntya dt. O mmetlerde mm- azam gibi limlerin yetimemi olmas, eriatlerinin ksa zamanda bozulup yok olmasnn da sebeplerinden birini tekil etti. Bugn nikh, talk, zekt, gusl, abdest, namaz, setr-i avret ve daha birok mhim meselede dnen makbul bir zarurete, skntya den drt mezhebten birindeki mslmanlar, dier mezheblerden birinin o konudaki hkmne, uyarak slmiyete uygun yaamak imknna kavumaktadr. Ancak, bir ide dnin kabul ettii bir zaruret olmadan kendi mezhebinin hkmn brakp, bir baka mezhebe uymak ve keyfine gre bir ii bir mezhebe, baka bir ii teki mezhebe, bir dier ii de daha baka bir mezhebe gre yapmak kesinlikle yasaktr ve slmiyette buna telfk veya mezhepsizlik denir. Byle olan bir kimse, ilerinde Allah telnn rzsn deil, kendi arzusunu dnyor demektir. Bunun ise; dni, insanlarn isteklerine gre deitirebilen bir oyuncak hline getirmeye kadar gidecei aktr. slm limleri mezhebsizliin, dinsizlie giden bir kpr olduunu bildirmilerdir. Mslmanlardan, slm limlerine uymalar istenmektedir. Hads-i erflerde limler hakknda; Din limleri, peygamberlerin vrisleridir., Talebesi arasnda lim, mmeti arasnda peygamber gibidir. Fkh limleri kymetlidir. Onlarla beraber bulunmak ibdettir. mmetimin limlerine saygl olunuz. Onlar yeryznn yldzlardr. buyuruldu. slm limlerine uymak, drt mezhebden birinde bulunmakla olur. Asrlardr gelip gemi btn slm limleri de, bu drt mezhebden birinde bulunan limlerden ders alarak yetimiler ve bu mezheblere uymulardr. Ehl-i snnet limleri, hkmleri eksiksiz kayda geirilmi bulunan, her mslman tarafndan iitilen, bilinen ve asrlardr mslmanlarn tbi olduu, uyduu drt hak mezhebten birine uymadan yaplan amelin btl olacan szbirlii ile bildirmilerdir. Mezhebleri beenmeyen, onlardan birine uymayan veya mezheblerin kolaylklarn birletirmeye alan bir kimse, asrlardan bu yana gelip gemi milyonlarca mslmann yolundan ayrlm, kendi bana yeni bir yol tutmu olur. Allah tel Kurn- kermde Nis sresi 114nc yetinde, Mminlerin yolundan ayrlan Cehenneme atarz. buyurmaktadr. Drt mezheb imamnn ve bunlarn yetitirdii mctehid olan limlerin zd meselelerin says milyonlar amaktadr. Bunlardan yalnz mm- azam hazretlerinin 500 binden fazla fkh meselesini zd kymetli kitaplarda bildirilmektedir. Drt mezhebin immlar ve bunlara bal mctehidleri, mslmanlarn balarna gelebilecek hemen her iin dindeki hkmn bildirmilerdir. Asrlardr drt hak mezhebe uyan mslmanlardan, herhangi bir mkln cevbn bulamayan hi duyulmamtr. Bu gn de dnynn her yerinde yaayan mslmann her trl ilerinin cevb, bu drt hak mezhebin kitaplarnda vardr. Yeniden ictihd icb ettiren, cevapsz kalan, zlmemi bir mesele brakmamlardr. hrette mesliyetten kurtulmak iin mslmanlar, amellerini nasl yapacaklarn, mezheblerinin inceliklerine vkf Ehl-i snnet limlerinden sorarak veya bunlarn kitaplarndan okuyarak kolaylkla renmektedirler. ou hristiyan papaz olan Avrupal msteriklerin ve peygamberlie inanmayan modern teoloji filozoflarnn kitaplarnda veya bunlarn kitaplarndan yaplan tercme ve iktibaslarda yalan ve iftira olarak bu drt hak mezheb mensblar arasnda tartmalar, hatt silhl mcdeleler vuku bulduunun yazld esefle grlmektedir. Halbuki slm trihinde hibir devirde Haneflerle, filer, Mlikler vb. arasnda mezhep ayrl sebebiyle en kk bir srtme bile vuku bulmamtr. Bata drt mezhebin immlar birbirlerini dima hrmet ve sevgiyle yd etmiler, birbirlerinin ictihdlarna asla yanl dememiler ve ktlememilerdir. Siysete ve hkmet ilerine hibir devirde karmamlardr. Bunlara uyan mslmanlar da mezhep imamlarnn yolundan giderek, drt mezhebten birine uyan din kardeleriyle sevimiler, asrlar boyu bir arada huzur ve rahat iinde yaamlardr. Mslmanlar blmeye, aralarn ap birbirleriyle dman etmeye ve attrmaya matuf bu iddia ve iftiralar, slmiyeti bilen, trih bilgisi doru ve kuvvetli, kltrl mslmanlar arasnda hibir itibar grmemekte, gerek lkemizde ve gerekse - 143 -

dier slm lkelerindeki drt hak mezhepteki mslmanlar, birbirlerini severek, sayarak, kardee, rahat ve huzur iinde yaamaktadrlar. Ehl-i snnet itikdndaki mslmanlar, drt hak mezhebe uymann deil, uymamann blclk ve tefrika karmak olduunu ok iyi bildiklerinden, birbirlerine olan muhabbetleri derinlemektedir. te mm- azam Eb Hanfe; en mkemmel usller ile yapt uzun almalar ve ictihd neticesinde zd ve tedvin ettii fkh (hukuk) bilgileri ile mslmanlarn ibdetlerinde ve dier ilerinde slmiyete doru bir ekilde uymak iin takip edecekleri bir yolu gsterdi ve bu yola Hanef Mezhebi denildi. mm- azam fkh, Leh ve aleyhde olan bilmek, tanmak diye tarif etmitir. Bu tarife gre fkh tesbit etmek iin, Edille-i eriyyeye bavururdu. Bunlar Kitap (Kurn- Kerm), Snnet (Peygamberimizin (s.a.v.) szleri, fiilleri ve takrirleri), cm- mmet (Eshb- kirmn bir mesele hakkndaki szbirlii) ve Kys- Fukaha (Hkm verilmi meselelere benzeterek bir baka meseleyi hkme balamak)dr. mm- azam, herhangi bir fkh mevz'unun ilenmesi veya fetvasnn takrir edilmesi yahut da cevb bulunmak zere mevzu (konu) edildiinde, srasyla bu drt kaynaa ba vururdu. 1- Kurn- kerm ve hads-i erfler: mm- azam da, dier mctehidler gibi, bir iin nasl yaplacan, Kurn- kermde aka bulamazsa, hads-i erflere bakard, ctihdlarnda Peygamberimizin snnetine tbi olmakta, herkesten ileri gitmi, mrsel hadsleri bile msned hadsler gibi senet olarak almtr. 2- cm ve Sahbe kavli: Bir i hakknda hads-i erflerde de aka hkm bulunmazsa, bu i iin (icm) var ise, yle yaplmasn emir ederdi. cm, szbirlii demek olup, bir ii, Eshb- kirmn hepsinin ayn suretle yapmas veya sylemesi demektir. mm- azam, Eshb- kirmn szlerini, kendi kavillerinin stnde tutmutur. Onlarn, Peygamberimizin (s.a.v.) yannda, sohbetinde bulunmak erefiyle kazandklar derecelerin bykln, herkesten daha iyi anlamtr. 3- Kyas: Bir iin nasl yaplmas lzm olduu, icm ile veya sahabe sz ile de bilinemezse, kendisi kyas yaparak hkm verirdi. Onun bu kyas yoluna, (rey yolu) veya (ictihd) da denir. Kyas; Kurn- kerm ve hads-i erflerde hakknda ak hkm bulunmayan bir ii, hakknda ak hkm bulunan bir dier ie benzeterek hkme balamaktr. 4- mm- azam, nasslardan (yet-i kermelerden ve hads-i erflerden), icm ve kyastan baka istihsan ve rfler ile de hkm verirdi. u kadar var ki, rfn, slmiyette yasak olduu aka bildirilen bir hkme aykr olmamas lzmdr. stihsan; daha kuvvetli grlen bir hususdan dolay bir meselede benzerlerinin hkmnden baka bir hkme dnmektir. Yan dnen muteber olan bir tercih sebebine dayanarak, bir delili buna aykr den baka bir delilden stn tutup, buna gre hkm vermektir. Hanef mezhebinin bilgileri, sonraki limlere yoldan gelmitir. 1- (Usl) haberleri olup, bunlara zahir haberler de denir. Bunlar, Hanef mezhebinin sahibi olan mm- azam Eb Hanfeden ve talebesinden gelen haberlerdir. Bu haberler, mm- Muhammedin alt kitab ile bildirilmekdedir. Bu alt kitb, (El-mebst), (Ez-ziydt), (El-cmi-s-sagr), (Es-siyer-ssagr), (El-cmi-ul-kebr), (Es-siyer-l-kebr) kitblardr. Bu kitablar mm- Muhammedden, gvenilir kimseler getirdii iin (Zahir haberler) denilmidir. Usl haberlerini ilk toplyan Hkim ehd [Muhammed]dir. Bunun (Kfi) kitab mehrdur. Kfinin erhleri oktur. Bunlarn en mehru mm- Serahs hazretlerinin yazm olduu 30 cildlik Mebsutudur. 2- (Nevadir) haberleri olup, yine bu imamlardan gelen haberlerdir. Fakat, bu haberler, o alt kitbta bulunmayp, ya mm- Muhammedin (El-kisniyt), (El-hrrdyt), (El-crcniyyt), (Er-rukyyt) adndaki baka kitablar ile bildirilmitir. Bu drt kitab, yukardaki alt kitab gibi, aka ve salam gelmi olmadndan, bu haberlere (Zahir olmyan haberler) de denir. Yhud, bakalarnn kitablar ile bildirilmilerdir. Mesel, mm- azamn talebesinden Hasen bin Ziydn (Muharrer) adndaki kitab ve mm Eb Ysufun (Eml) adndaki kitab ile bildirilmilerdir. 3-(Vfuat) haberleri immdan bildirilmi olmayp, bunlarn talebelerinin ve talebesi talebelerinin ictihd ettikleri meselelerdir. Byle haberleri, ilk toplyan Eblleys-i Semerkand olup (Nevzil) kitabn yazmtr. Osmanl limlerinden eyhlislm olanlarn hazrlad ve sonradan derlenmi (Fetvalar), ayrca bir kanun metni eklinde tedvin edilmi (kanunlatrlm) olan ve Ahmed Cevdet Paann bakanlnda bir heyet tarafndan hazrlanan (Mecelle) de Hanef mezhebinin fkh hkmlerini bildirmektedir. Osmanl Devleti zamannda yetien byk fkh limlerinden bn-i bidn Seyyid Muhammed Emin Efendinin hazrlad ve kendi zamanna kadar yazlm en muteber fkh kitaplarnn bir hlsasn, zn tekil eden be ciltlik (Redd-l-Muhtar) kitab da Hanef mezhebini bildiren en kymetli kaynaklardandr. - 144 -

Ayrca gnmz Trkesi ile kaleme alnm ve yzlerce eserin incelenmesi ile meydana getirilmi olan (Tam lmihl SEDET- EBEDYYE) kitab da, Hanef mezhebinin esaslarn bildiren ok geni ve en kymetli bir eserdir. Bu kitap HAKKAT KTABEV tarafndan neredilmi ve ngilizceye de tercme edilmitir. mm- azamn yetitirdii talebelerin says yaklak 4000 civarndadr. Bunlarn birou, din bilgilerinde ictihd derecesine ykselmitir. Olu Hammd, talebelerinin ileri gelenlerindendir. mm- Eb Ysuf ve mm- Muhammed eybn, iki yksek talebesi olup mmeyn lakab ile mehr olmulard. Bir dn meselelerde mmeynin ictihd, mm- azamn ictid ile eit tutulurdu. Hanef mezhebindeki bir mft, mm- azamn szne uygun fetva verir. Aradn onun sznde aka bulamazsa, mm- Eb Ysufun szn alr. Onun szlerinde bulamazsa, mm- Muhammed eybnnin szlerini alr. Ondan sonra mm- Zfer, daha sonra Hasan bin Ziydn szn alr. Her asrda Hanef mezhebinde ok yksek limler yetimitir. Evliynn byklerinden Muhammed ziliyye, Marf- Kerh, mm- Rabbn... gibi ztlar bu mezhebe bal idiler. Osmanllar zamannda yetien limlerin ou Hanef mezhebindendi. Molla Fenr, Molla Grn, Ahmed bni Keml Paa, Ebussud Efendi, mm- Birgiv, bn-i bidin bu limlerden bazlardr. Hanef mezhebi Abbas, Seluklu ve Osmanl devletlerinin hkim olduu btn lkelere yaylmtr. Bugn dnyda bulunan mslmanlarn yardan fazlas ve Ehl-i snnetin pek ou, Hanef mezhebine gre ibdet etmektedir. limlerin ou, dier mezheplerin de hak olduunu, fakat Hanef mezhebinin hkmlerinin daha doru olduunu sylemilerdir. Bunun iin slm memleketlerinin ounda Hanef mezhebi yerlemitir. Trkistan ve Hindistann ve Anadolunun hemen hemen hepsi Hanefdir. Btn dnyda tatbik olunan slm hkmlerin drtte mm- azamndr. Kalan drtte birinde de ortaktr. slmiyyette ev sahibi, aile reisi Odur. Dier btn mctehidler (mezheb limleri), Onun ocuklar gibidir. mm- fi yle buyurmutur: Btn mslmanlar mm- azamn ev halk, oluk ocuu gibidir (Yan bir adam oluk ocuunun nafakasn kazand gibi, mm- azam da insanlarn ilerinde muhta olduklar din bilgilerini meydana karmay kendi zerine alm, herkesi kolayla ve rahata kavuturup g bir iten kurtarmtr.) Menkbeleri ve Medhi: mm- azam, Allah telnn rzsndan baka bir dncesi olmayan byk bir limdi. Dinden soranlara slmiyeti dosdoru ekliyle bildirir, tviz vermez, bu yolda hibir eyden ekinmezdi. Onun kitaplarna, ders halkasna ve fetvalarna herhangi bir siysi dnce ve g, nefsmn arzu ve mefeat, ahs dostluk ve dmanlk gibi unsurlar asla girmemitir. mm- azam Eb Hanfe nefsine tam olarak hkimdi. Lzumsuz eylerle asla uramazd. Ancak kendisi gibi byk slm limlerinde grlen heybet, vakar ve ahlk- hamide (yksek slm ahlk) ile her halkrda insanlarn kurtuluu iin rpnrd. Muarzlarna bile sabr, gler yz, tatllk ve sknetle davranr, asla heyecan ve tela kaplmazd. Keskin ve derin bir firset sahibi idi. Bu haliyle insanlarn ilerinde gizledikleri eylere nfuz eder ve olaylarn sonularn sezerdi. Ayrca kuvvetli ahsiyeti, keskin zeks, stn akl, engin ilmi, heybeti, geni muhakemesi, muhabbeti ve cazibesi ile karlat herkese tesr eder, gnllerini cezbederdi. Karsna kan ve uzun tetkiki gerektiren baz meseleleri, derin bir mtladan sonra, byle olmayanlar ise nnda ve olayn ak misalleriyle cevaplandrrd. En inat ve pein hkml muarzlarn bile, en kolay bir yoldan cevaplandrarak ikna ederdi. Bu hususta hayret verici saysz menkbeleri mehrdur. Hasl mm- azam Eb Hanfe, slmiyetin mslmanlardan doru bir itikd (Ehl-i snnet itikd), doru bir amel ve gzel bir ahlk istediini bildirmi, mr boyunca bu kurtulu yolunu anlatmtr. Veftndan sonra da yetitirdii talebeleri ve kitaplar asrlar boyunca gelen btn mslmanlara k tutmu ve rehber olmutur. mm- azam, slm dinine yapt btn bu hizmetleriyle slmiyeti imn, amel ve ahlk esaslar olarak bir btn hlinde insanlara yeniden duyurmu, phesi ve bozuk bir dncesi olanlara cevaplar vermi, mslmanlar eitli fitneler ve propagandalarla zaafa drmek, paralamak ve bylece slm dinini ykabilmek midine kaplanlar hsrana uratm, nce itikdda birlik ve beraberlii salam; ibdetlerde, gnlk ilerde Allah telnn rzsna uygun bir hareket tarznn esaslarn ve eklini tesbit etmitir. Bylece, ikinci hicri asrn mceddidi (dinin yeniden yaycs) nvann almtr. Buhr ve Mslimdeki bir hads-i erfte, mn Sreyya yldzna ksa, Farisoullarndan biri elbette alp getirir buyuruldu. slm limleri, bu hads-i erfin mm- azam hakknda olduunu bildirmitir. Yine Buhr ve Mslimde bildirilen bir hads-i erfte, nsanlarn en hayrls, benim asrmda - 145 -

bulunan mslmanlardr (Yan Eshb- kirmdr). Onlardan sonra en iyileri, onlardan sonra gelenlerdir (yan Tbindir). Onlardan sonra da onlardan sonra gelenlerdir... (yan Tebe-i tbindir) buyuruldu. mm- azam da, bu hads-i erfle mjdelenen tbinden ve onlarn da en stnlerinden biridir. Hayrt-l-Hisan, Mevdu t-l-ulm ve Drr-l-Muhtarda yazl olan hads-i erflerde buyuruldu ki: dem (a.s.) benimle nd gibi ben de mmetimden bir kimse ile nrm. smi Numn, knyesi Eb Hanfedir. O, mmetimin dr. Peygamberler benimle ndkleri gibi ben de Eb Hanfe ile nyorum. Onu seven beni sevmi olur. Onu sevmeyen beni sevmemi olur. mmetimden biri, eriatimi canlandrr. Bidatleri ldrr. Ad Numn bin Sbittir. Her asrda mmetimden ykselenler olacaktr. Eb Hanfe zamannn en ykseidir. Hz. Ali de, Size bu Kfe ehrinde bulunan, Eb Hanfe adnda birini haber vereyim. Onun kalbi ilim ve hikmet ile dolu olacaktr. hir zamanda, bir ok kimse, onun kymetini bilmeyerek helk olacaktr. Nitekim, rfizler de, Eb Bekir ve mer iin helk olacaklardr buyurdu. mm- azamn zamannda ve sonraki asrlarda yaayan slm limleri hep onu medh etmiler, bykln bildirmilerdir. Abdullah ibra Mbrek anlatr. Eb Hanfe, mm- Mlikin yanna geldiinde mm- Mlik ayaa kalkp ona hrmet gsterdi. O gittikten sonra yanndakilere, Bu zt tanyor musunuz? Bu zt, Eb Hanfe Numn bin Sbittir. Eer u aa direk altndr dese isbt eder, dedi. Sonra Sfyn- Sevr yanna geldi. Onu, Eb Hanfenin oturduu yerden biraz daha aaya oturttu, ktktan sonra onun fkh limi olduunu anlatt. Yine Abdullah bni Mbrek der ki; Hasen bin Ammreyi Eb Hanfe ile birlikte grdm. Eb Hanfeye yle diyordu: Allah telya yemin ederim ki fkhda senden iyi konuan, senden sabrlsn ve senden hazr cevap olann grmedim. Elbette sen fkhda sz syleyenlerin efendisi ve reisisin. Senin hakknda kt syleyenler sana hased edenler, seni ekemeyenlerdir. Hfz Muhammed bni Meymn der ki: Eb Hanfenin zamannda ondan arif ve fakh yok idi. Yemin ederim ki, onun mbrek azndan bir sz duymaa yzbin dinar (altn) veririm. bni yeyne: Onun eini ve benzerini gzm grmedi, fkh bilgisi Kfede Eb Hanfenin talebesindedir. demitir. Dvd-i Tnin yannda Eb Hanfeden konuuldu. Buyurdu ki, O bir yldzdr. Karardkta kalanlar onunla yol bulur, hidyete kavuur. Hfz Abdlazz bni Revrad der ki, Eb Hanfeyi seven, Ehl-i snnet vel cemat mezhebindedir. Ona buz eden, ktleyen bidat sahibidir. Eb Hanfe bizimle insanlar arasnda miyardr (ldr). Onu sevenin, Ona yzn dnenin Ehl-i snnet olduunu; buz edenin bidat sahibi olduunu anlarz. brhm bn-i Muviye-i Darr der ki, Eb Hanfeyi sevmek snnetin tamamndandr. Eb Hanfe adaleti gzetir, insafla konuur, ilmin yollarn insanlara beyn eder ve herkesin mkllerini zerdi. Eed bni Hakim: Chil ve bidat sahiplerinden bakas onu ktlemez demitir. shk bin Eb Feddan nakil olunur: mm- Mliki grdm, mm- azamla el ele tutup beraber yrrlerdi. Cmiye gelince kendisi durup nce mm- azamn girmesini beklerdi. demitir. Hakikate varm evliynn byklerinden Sehl bin Abdullah Tstr: Eer Ms ve s aleyhimsselmn kavimlerinde Eb Hanfe gibi limler bulunsayd bunlar doru yoldan ayrlp, dinlerini bozmazlard buyurmutur. Sfyn- Sevr: mm- azamn yanndan gelen bir kimseye Yer yznn en byk liminin yanndan geliyorsun demitir. mm- fi: Ben Eb Hanfeden daha byk fkh limi bilmem, fkh renmek isteyen onun talebesinin ilim meclisinde otursun, onlara hizmet etsin. buyurmutur. Ahmed bn-i Hanbel: mm- azam vera ve zhd, sr (cmertlik) sahibi idi. hreti isteinin okluunu kimse anlayacak derecede deildi buyurmutur, mm- Mlike, (mm- azamdan bahsederken onu dierlerinden daha ok medh ediyorsunuz?) dediklerinde: Evet yledir. nk, insanlara ilmi ile faydal olmakta, onun derecesi dierleri ile mukayese edilemez. Bunun iin ismi geince, insanlar ona du etsinler diye hep methederim buyurmutur, mm- Gazal: Eb Hanfe ok ibdet ederdi. Kuvvetli zhd sahibi idi. Marifeti tam bir arif idi. Takva sahibi olup, Allah teldan ok korkard. Dima Allah telnn rzsnda bulunmay isterdi buyurmutur. Yahy Muaz- Rzi anlatr: Peygamber efendimizi (s.a.v.) ryda grdm ve Y Reslallah, seni nerede arayaym dedim. Cevbnda: Beni, Eb Hanfenin ilminde ara, buyurdu. mm- Rabbn hazretleri buyurur ki: mm- azam abdestin edeblerinden bir edebi terk ettii iin krk senelik namazn kaza etmitir. Eb Hanfe takva sahibi, snnete uymakta ictihd ve istinbatta (er delillerden hkm karmakta) yle bir dereceye kavumutur ki, dierleri bunu anlamaktan cizdirler, mm- azam, hads-i erfleri ve Eshb- kirmn szn kendi reyine takdim ederdi. mm- Rabbn hazretleri (Mebde ve Med) rislesinde de yle buyurur Byklerin en by olan mm- ecel ve en olgun nder Eb Hanfenin yksek derecesinden takdir edilemeyen nndan ne yazaym. - 146 -

Mctehidlerin en vera sahibi idi. En mtteksi O idi. fiden de, Mlikden de, bni Hanbelden de her bakmdan stn idi. Yine mm- Rabbn (k.s.) ve Muhammed Pris (k.s.) buyurdular ki: s aleyhisselm gibi ullazm bir peygamber gkten inip slm dni ile amel edince ve ictihd buyurunca, ictihd mm- azamn (r.a.) ictihdna uygun olacaktr. Bu da mm- azamn bykln, ictihdnn doruluunu gsteren en byk ahittir. Son asrn, zahir ve batn ilimlerinde kmil, drt mezhebin fkh bilgilerinde mahir, byk lim Seyyid Abdlhakm Arvs (k.s.) buyurdu ki: mm- azam, mm- Ysuf ve mm- Muhammed de, Abdlkadir Geyln gibi byk evliy idiler. Fakat limler kendi aralarnda taksim-i amel eylemilerdir. Yan her biri zamannda neyi bildirmek icb ettiyse onu bildirmilerdir, mm- azam zamannda fkh bilgisi unutuluyordu. Bunun iin hep fkh zerinde durdu. Tasavvuf hususunda pek konumad. Yoksa Eb Hanfe nbvvet ve vilyet yollarnn kendisinde topland, Cafer-i Sdk hazretlerinin huzurunda iki sene bulunup yle feyiz, nr ve varidt- ilhiyyeye kavumutur ki, bu byk istifdesini, O iki sene olmasayd Numn helk olurdu sz ile anlatabildiler. Silsile-i zehebin en byk halkasndan olan Cafer-i Sdkdan tasavvufu alp, vilyetin (evliyln) en son makamna kavumutur. nk Eb Hanfe, Peygamber efendimizin (s.a.v.) vrisidir. Hads-i erfte, limler peygamberlerin vrisleridir buyuruldu. Vris, her hususta veraset sahibi olduundan zhir ve batn ilimlerde Peygamber efendimizin (s.a.v.) vrisi olmu olur. O halde her iki ilimde de kemlde idi. slm limleri, mm- azam bir aacn gvdesine, dier lim ve evliyy da bu aacn dallarna benzetmiler, Onun her bakmdan byk ve stn olduunu, dierlerinin ise bir veya birka bakmdan byk kemlta (olgunluklara, stnlklere) erdiklerini belirtmilerdir. slm dnysnda ilimleri ilk defa tedvin ve tasnif eden Odur. Din bilgilerini (Kelm, Fkh, Tefsr, Hads v.s.) isimleri altnda ayrarak bu ilimlere ait kaideleri tesbit etti. Bylece Onun asrnda zuhur eden eski Yunan felsefesine ait kitaplarn tercme edilmesiyle birlikte, bu kitaplarda yazl bozuk szlerin, fikirlerin din bilgileri arasna kartrlmasn ve slm dinine bidatlerin sokulmas tehlikesini bertaraf etti. mm- azamdan nce slmiyetin ilk yllarnda ilimlerin tasnifi yolunda herhangi bir almaya ihtiya duyulmamtr. nk ilk asrlarda yayan slih ve temiz mslmanlarn ilimleri, bata din bilgileri olmak zere son derece berrak ve mkemmel idi. lk yllarda ilimlerin kda geirilmi bir tasnif tablosu bulunmamakla beraber, slm limlerinin szlerinde, eserlerinde ve mslmanlarn gnlk hayatlarnda kendiliinden vcd bulmu ve yaanmakta olan bir ehemmiyet sras vard. En mhim olan mn (itikd), ibdet ve ahlk bilgileri idi. Bu bilgilere Yunan felsefesi, Hristiyanlk, Yahudilik, Hint inanlar, Mecuslik ve benzeri bozuk yollarn, slmiyeti iten ykmak isteyen art niyetli kimseler veya din bilgisi az olanlar tarafndan kartrlmak tehlikesi ba gsterince, yksek din bilgilerini tasnif ederek kitaplara geirmek bir mecburiyet hlini ald. mm- azam hazretleri bu ok mhim vazifeyi mkemmel bir ekilde yerine getirerek, o asrda tartmalar yaplan ve din bilgisi az olan mslmanlar arasnda yaylmasna allan ia, Mutezile, Mcessime, Cebriyye, Kaderiyye ve benzeri gibi sapk frkalarn bozukluklarn gstererek, hem onlara cevaplar vermi ve hem de kendisinden sonraki asrlarda gelen mslmanlarn slmiyeti her bakmdan doru, berrak haliyle renmelerini ve bylece inanmalarn temin etmitir. yi dnldnde btn insanln dny ve hret sedetini dorudan doruya ilgilendirdii aka grlen bu ok mhim hizmet, mm- azamn zamannda ve daha sonra yetien mezhep immlar, slm limleri, evliynn bykleri tarafndan da tazm ve kranla yd edilmi, (Ehl-i snnetin reisi), (mm- azam = en byk imm) adyla anlmtr. mm- azam ayrca ticret yapard. Onun kanaatkrl, cmertlii; emnete riyeti ve takvas ticret muamelelerinde de dima kendini gstermitir. Tacirler ona hayret ederler ve ticrette onu Hz. Eb Bekire benzetirlerdi. Ticreti, ortaklar ile beraber yapar ve her yl kazanann drtbin dirhemden fazlasn fakrlere datr, Alimlerin, muhaddislerin, talebelerinin btn ihtiyalarn karlar ve ayrca onlara para datarak, tevazu ile yle buyururdu: Bunlar ihtiycnz olan yere sarf edin ve Allaha hamd edin. nk verdiim bu mal hakikatte benim deildir, sizin nasbiniz olarak Allah telnn ihsan ve kereminden benim elimden size gnderdiidir. Bylece ilim ehlini, madd bakmdan bakalarna minnettar brakmaz, rahat almalarn temin ederdi. Kendi evine de bol harcar, evine harcettii kadar da fakrlere sadaka verirdi. Zenginlere de hediyeler verirdi. Her Cuma gn anasnn, babasnn ruhu iin fakrlere ayrca yirmi altn datrd. Meclisine devam edenlerden birinin elbisesini ok eski grd. nsanlar dalncaya kadar oturmasn syledi. Kalabalk dalnca o kimseye, u seccadenin altndakileri al, kendine gzel bir elbise yaptr buyurdu. Orada bin ake vard. mm- azam bir gn yolda giderken onu gren bir adam, yzn ondan saklayp baka bir yola sapt. Hemen o adam arp, neden yolunu deitirdin diye sordu. Adam cevbnda, size onbin ake borcum var. Uzun zaman oldu deyemedim ve ok skldm, utandm dedi. mm- azam, Sbhanallah, ben o paray sana hediye etmitim. Beni grp skldn ve utandn iin hakkn hell et! dedi. Bir - 147 -

defasnda ortana, satt mallar iinde kusurlu bir elbise olduunu syleyip, bunu satarken zrn gstermesini tenbih etti. Fakat orta bu elbiseyi satarken elbisenin kusurunu sylemeyi unuttu. Satn alan kimseyi de tanmyordu, mm- azam bunu renince o mallardan alnan doksan bin akeyi sadaka olarak datt. nk o elbisenin paras da btn elbiselerin parasna karmt. Mteri fakr veya ahbabndan olursa onlardan kr almaz, mal ald fiyata verirdi. Bir defasnda ihtiyar bir kadn gelip, ben fakrim, bana u elbiseyi mliyeti fiyatna sat dedi. Drt dirhem ver, onu al deyince, bu elbisenin mliyetinin daha fazla olduunu tahmin eden kadn Ben, ihtiyar bir kadncazm. Yoksa benimle byle alay m ediyorsun? dedi. Hayr, bunda alay yok deyip elbiseyi ihtiyar kadna drt dirheme verdi. Bir mal, satn alrken de, satarken de insanlarn hakkna riyet ederdi. Birisi ona satmak rere bir elbise getirdi. Fiyatn sordu. O da yz ake istediini syleyince, mm- azam bunun deeri yz akeden daha fazladr dedi. Satan kii yzer yzer arttrarak drtyze kt. Hayr daha fazla eder deyip, bu iten anlayan bir tccar ararak, fiyat takdir ettirdi ve o elbiseyi beyz akeye satn ald. mm- azam, krk sene yats namaznn abdesti ile sabah namazn kld. Elli be defa hac yapt, son haccnda Kbe-i muazzama iine girip burada iki rekat namaz kld. Namazda btn Kurn- kermi okudu. Sonra alayarak, Y Rabbi! Sana lyk ibdet yapamadm. Fakat senin akl ile anlalmayacan iyi anladm. Hizmetimdeki kusurumu bu anlayma bala! diyerek du etti. O anda bir ses iitildi ki: Ey Eb Hanfe, sen beni iyi tandn ve bana gzel hizmet ettin! Seni ve kymete kadar senin mezhebinde olup, yolunda gidenleri af ve mafiret ettim. buyuruldu. Her gn ve her gece Kurn- kermi bir kere hatmederdi, sonuna kadar okurdu. Kfe ehrinin kylerini haydutlar basp koyunlar almlard. mm- azam, bu alnan koyunlar ehre getirilip satlr dncesiyle (koyunun yedi sene yaadn bildii iin), yedi sene koyun eti yemedi. Geceleri namaz klar, alamasn ve inlemesini yaknlar iitirdi. Gz yalarnn hasr zerine yamur gibi dt duyulurdu. Komusu bir gen vard. Her gece iki ier, eve sarho gelir, barr arrd. Birgn devletin grevlileri onu yakalayp hapse attlar. Ertesi gn mm- azam, Komumuzun sesi kulamza gelmez oldu deyince bir talebesi onun hapse atldn syledi. Bunun zerine mm- azam valiye gitti. Vali, onu grnce ayaa kalkp hrmetle karlad. Buraya terifinizin sebebi nedir? dedi. O da hdiseyi anlatnca, vali: Byle ehemmiyetsiz bir i iin zt- liniz buraya kadar niin zahmet ettiniz, bir haber gnderseydiniz kfi idi dedi ve o genci serbest brakt. mm- azam o gence, Bak biz seni unutmuyoruz diyerek ona bir kese de ake (para) verdi. Bunun zerine o gen, yapt kt ilerden tvbe edip, mm- azamn derslerine devam etmeye balad ve fkh ilminde lim olarak yetidi. mm- Azamn Kurn- kerme vukfiyyeti (onu anlamas, bilmesi) o kadar derin idi ki, bir defasnda bir i iin evinden kp atna binmek zere iken, bir kadn gelip sul sordu. Bir an dnp kadna, Kurn- kermi batan sona kadar dndm. Senin sulinin cevb Kurn- kermde aka yok. stersen biraz bekle, ben hemen geleceim senin sulinin cevbn veririm dedi. Sonra gelip gerekli cevb verdi. Vast ehrinde fazletli bir zt vard. smi (Numnn klesi) idi. sminin niin byle olduu sorulduunda, yle cevap vermitir: Annem ld zaman ben karnnda canl olup henz domamm. Annemin cenzesi ykanrken, benim anne karnnda canl olduumu anlamlar ve durumu mm- azama, yan Numn bin Sbite bildirmiler, o da hemen kadnn karnnn sol tarafn yarn, ocuk oradadr, karn demitir. Doktor dedii gibi yapp beni len annemin karnndan karm, ben bunun iin kendimi onun aztl klesi kabul eder, ona dima du ederim. mm- azam talebeleri arasnda bulunduu bir srada vcdunu bir akrep soktu ve yere dt. Talebeleri bu akrebi ldrmek isteyince, Onu ldrmeyiniz, kendimi onunla tecrbe etmek istiyorum, bakalm haklarnda hads-i erfte, limlerin kan zehirdir. buyurulan limlere dhil miyim? dedi. Talebeleri akrebe baktlar, kvrand, bzld ve hemen ld. mm- azam hased eden (ekemiyen) biri, Onu ve talebelerini nehir kenarnda bulunan bahesinde bir ziyafete davet etti. mm- azam bu daveti kabul edip talebelerine ben ne yaparsam siz de onu yapn, diye tenbih etti. Oraya vardklarnda davet eden adam buyurun yemee deyince, mm- azam ellerini ykamak iin nehire gitti. Talebeleri de onu takip ettiler ve hocalarnn bir mddet orada kalmasnn sebebini merak etmeye baladlar. Sonra dndklerinde, bir kedinin tabaklardaki yemeklerden yiyip zehirlendiini grerek yemein zehirli olduunu ve hocalarnn kermetini anladlar ve bylece bir snnete (yan yemekten nce el ykamaya) uymann bereketine kavutular. Bunu gren davet sahibi, yaptna piman oldu. zr dileyip, onu sevenler arasna katld. mm- azam, bir gece rysnda Peygamberimizin (s.a.v.) kabrini am, mbrek bedenine skca sarlmt. Uyannca bu fevkalde rysn Tbinin byklerinden bni Srne gidip anlatt. bni - 148 -

Srn, Bu rynn sahibi sen deilsin, bunun sahibi Eb Hanfe olsa gerek dedi. (Eb Hanfe benim!) deyince, bni Srn, srtn a greyim dedi. Srtn anca iki omuzu arasnda bir ben grd ve (Sen o kimsesin ki, Peygamberimiz (s.a.v.) senin hakknda Benim mmetim iinde, iki omuzu arasnda bir ben bulunan biri gelir. Allah tel dnini onunla kuvvetlendirir, ihya eder. buyurdu, dedi. Bir gece yats namazn cematle klp karken, bir aya kapnn dnda, bir aya daha mescitde iken bir konu zerinde talebesi Zfer ile sabah ezanna kadar konuup, dier ayan karmadan sabah namazn klmak iin tekrar mescide girmitir. Allah tely inkr eden bir dehriye (dinsize) yle demitir: Sana birisi, ben kasrgal bir havada, dalgalar ok iddetli olan bir deniz zerinde, iinde kaptan ve mrettabat olmayan, fakat kendiliinden deniz zerinde doru istikamete giden bir gemi grdm dese, acaba bu kimsenin syledii eye doru diyebilir misin? Dehr: Hayr, bunu akl ve mantk kabul etmez, bu asla mmkn deil! Onu bir sevk eden olmas lzmdr deyince, mm- azam, o halde bu muazzam kinatn ve onda cereyan eden mkemmel hdiselerin yaratan olan Allah tely nasl inkr edersin? dedi. Dehr, birey syleyemedi ve dp bayld. Seyyid Muhammed Bkr ile grtklerinde, Muhammed Bkr, mm- azama: - Sen, ceddim Reslullahn (s.a.v.) dnini kyasla deitiriyormusun? deyince, mm- azam: - Allah korusun, byle ey nasl olur? Lyk olduunuz makama oturunuz benim size hrmetim var dedi. Bunun zerine, Muhammed Bkr oturunca, mm- azam da onun nne diz kt ve aralarnda u konuma geti. mm- azam yle dedi: Size sulim var, cevap ltfediniz? - Kadn m daha zayftr, erkek mi? diye sordu. O da, kadn daha zayf dedi. - Kadnn mirsda hissesi ka? - Erkek iki hisse, kadn ise bir hisse alr, deyince: - Bu ceddin Reslullahn (s.a.v.) kavli deil mi? Eer ben bozmu olsaydm, erkein hissesini bir kadnnkini iki yapardm. Fakat ben kyas yapmyorum, nassla (yet ve hads ile) amel ediyorum. kincisi: - Namaz m daha fazletli, yoksa oru mu? - Namaz daha fazletli, diye cevap verdi. - Eer ben ceddinin dinini kyasla deitirseydim, kadn hayzdan temizlendikten sonra, namazn kaza etmesini sylerdim. Orucu kaza ettirmezdim. Fakat ben kyasla byle birey yapmyorum. ncs: - Bevil mi daha pis, yoksa meni mi? - Bevil daha pisdir diye cevap verdi. - Eer ben ceddinin dnini kyasla deitirseydim bevilden sonra gusl, meniden sonra abdest alnmasn bildirirdim. Fakat ben hadse aykr rey kullanarak, kyas yaparak Reslullahn (s.a.v.) dnini deitirmekden Allah telya snrm. Byle eyden beni Allah korusun dedi. Nass (Kitapdan ve snnetden delil) olan yerde kyas yapmadn, delili bulunmayan meseleleri, delili bulunan meselelere benzeterek kyas yaptn syleyince, Muhammed Bkr onu kucaklayp alnndan pt. Ali bin Cade, Eb Ysufun yle dediini nakleder: Babam ld zaman ben kk idim. Annem sanat renmem iin beni bir terzinin yanna verdi. Ben terziyi brakp mm- Azamn ilim meclisine devam ettim. Uzun bir zaman gemiti. Annem hocama gelip, Bu ocuun senden baka stad yok mudur? Ona kendim bakyorum, o bir yetimdir. dedi. Hocam buyurdu ki; Sen onu kendi hline brak! O, burada tereya, fstk, badem ezmesi yemesini reniyor. Bunun zerine annem dnp gitti. Ben ise dima hocamn yannda bulunur, hizmetinden ve meclisinden ayrlmazdm. Bylece Allah tel bana ilimden ok eyler nasb eyledi. Daha sonra bana kadlk vazifesi verdiler. Bir gn Abbas halifesi Hrn Red ile sofrada oturuyordum. Sofraya tereya, fstk ve badem ezmesi getirdiler. Hrn Red bana, Bundan ye, her zaman bize byle yemek vermezler. dedi. Ben gldm. Niin glyorsun? dedi. Ben de mm- azamla ilgili olan o hdiseyi anlattm. Hrn Red bunun zerine, Gerekten ilim insan ykseltir deyip, hocama rahmet ile du etti ve Hakkaten kalb gz ak olup dima huzur iinde idi. nsanlarn ba gz ile gremediklerini o kalb gz ile grrd. dedi.

- 149 -

Veft: mrnn son yllarnda Abbas devleti iinde karklklar ve ayaklanmalar ba gsterdi. mm- azam bu karklklara ramen ders veriyor, talebelerini yetitiriyordu. 145 (m. 762) yllarnda vuku bulan hdiselerden sonra Halife Mansr, onu Kfeden Badda getirterek, kendisinin hakl olarak halife olduunu herkese bildirmesini, buna karlk temyiz reisliini verdiini bildirdi. mm- azam btn zorlamalara ramen hkmet ve siyset ilerine asla karmayp ilim yolunda kalmak istediinden bu teklifi kabul etmedi. Bunun zerine Halife Mansr, mm- azam hapsettirip ikence yaptrd. Bir mddet sonra kard ise de, tekrar hapse attrd ve ikenceye devam ettirdi. Hergn vurulacak sopa adedini arttrd. Fakat halkn galeyana gelip hcum etmesinden korktu. Nihayet imm- azam zehirlenmek suretiyle, hicr 150 senesinde (m. 767), yetmi yanda iken ehd edildi. Veft ettii yerde Kurn- kermi yedibin kere hatim etmiti. Veft ederken secde etti. Veft haberi duyulduu her yerde byk znt ve gzyayla karland. Cenzesini Badd kads Hasan bin Ammre ykad. Ykamay bitirince yle dedi: Allah tel sana rahmet eylesin! Otuz senedir gndzleri oru tuttun. Krk sene gece srtn yataa koyup uyumadn. En fakhimiz sen idin! imizde en ok ibdet edenimiz sen idin! En iyi sfatlar kendinde toplayan sen idin! Cenzesinin kaldrlaca srada Badd halk oraya toplanp o kadar byk kalabalk olmutu ki, cenze namazn klanlar ellibin kiiden fazla idi. Gelenler ok kalabalk olduundan cenze namaz ikindiye kadar klnd. Alt defa cenze namaz klnd. Sonuncusunu olu Hammd kldrd. Baddta, Hayzeran kabristannn dousunda defn edildi. nsanlar gnlerce kabrinin banda toplanp ona du ettiler. Veftndan dolay ok zldler. mm- finin hocasnn hocas bni Cerhe veft ettiini duyunca istirca yetini (nn lillah...) okuyup, Yan ilim gitti deseniz ya! buyurdu. Byk limlerden ubeye veft haberi ulanca, o da, lim snd, ebediyyen onun gibisini bulamazlar dedi. Veftndan sonra ok kimseler onu rysnda grerek ve kabrini ziyret ederek, onun nnn yceliini dile getiren eyler anlatmlardr. mm- fi buyurdu ki, Eb Hanfe ile teberrk ediyorum. Onun kabrini ziyret edip faydalara kavuuyorum. Bir ihtiycm olunca iki rekt namaz klp, Eb Hanfenin kabrine gelerek onun yannda Allah telya du ediyorum ve dum hemen kabul olup isteklerime kavuurum. Yz elli senesinde dnynn zneti gider. hads-i erfinin de, mm- azam iin olduunu slm limleri bildirmitir. nk o trihte mm- azam gibi bir byk veft etmemiti. Mezhebi, slm aleminin byk bir ksmna yayld. Seluklu Sultan Melikahn vezirlerinden Eb Sad-i Hrezm, mm- azamn kabri zerine mkemmel bir trbe ve evresinde bir medrese yaptrd. Daha sonra Osmanl padiahlar bu trbeyi defalarca tamir ettirdi. Eserleri: mm- azamn eserleri ok olup zamanmza kadar ulam olanlar balca on tanedir. Aslnda akid ve fkh ilimlerinde rivyet edilen btn meseleler onun eseridir. Bunlardan fkh bilgileri, Eb Ysufun rivyeti ile ve bilhassa mm- Muhammed eybnnin toplayp yazd (Zhir-ur-rivye) denilen kitaplarla nakledilmitir. 1- Risle-i Redd-i Havar ve Redd-i Kaderiye: mm- azamn usl-i dinde ilk yazd eserdir. 2- El-Fkh-ul-Ekber: Akaide dirdir. Bu eserin bir ok erhi yaplm olup balcalar unlardr: (ElKavl-ul-fasl), Muhyiddin bin Beheddin tarafndan yaplan erhidir. Bu kitap Hakikat Kitabevi tarafndan ofset yoluyla baslmtr. (erh-i Fkh-ul-ekber), (erh-i Fkh-ul-ekber li-ebil mnteha), (Ikd-ul-Cevher Nazm- Nesr-i fkh-ulekber), (Nazm- fkh-ul-ekber), (El-rd), (erh-i Fkh-ul-ekber), gibi eitli erhleri vardr. Fkh-ulekberin en eski nshalar; mm- Mturidnin kendi erhine esas olarak ald nsha, mm- Earnin (El-bne) adl eserine asl olarak ald ve mm- azamn talebesi Eb Mtnin ondan kendi el yazmasyla rivyet ettii nsha olmak zere, tanedir. 3- El-Fkh-l-Ebsat: mm- azam bu eserinde isti tat (insan gc) hayr ve er, kaza ve kader meselelerini aklamaktadr. 4- Er-Risle Osman- Bustye: Bu eserde mn, kfr, irca ve vad meselelerini aklamaktadr. 5- Kitb-l-lim vel-Mteallim: Bu eserde muhtelif meseleler hakknda Ehl-i snnet itikdn bildirmek iin tertiplenmi soru ve cevaplar vardr. 6- Vasiyyet- Nkirr: Bu eserde Ehl-i snnet vel-cematin hususiyetleri anlatlmakta, akid ve farzlarn hudutlarn aklamaktadr. Bu vasiyyetden baka olu Hammda ve talebesi Eb Ysufa yapt vasiyyet olmak zere onbe kadar vasiyetnmesi vardr. 7- Kasde-i Numniyye 8- Marifet-ul-Mezhib 9- El-Asl 10- El-Msned-l-mm- azam li Eb Hanfe - 150 -

mm- azam (r.a.) veftna yakn eshbna yle vasyyet etti: Kymetli dostlarm azz kardelerim! Biliniz ki, Ehl-i snnet vel-cemat mezhebi haktr ve oniki haslet zeredir. (Yani kurtulu frkas, hak mezheb olan Ehl-i Snnet vel-Cematte oniki hususiyet vardr): Bu oniki hususiyeti kabul edip, bunlara uyanlar bidatten uzak olur. Bu hasletlere riyet ediniz, bunlardan ayrlmaynz ki, Peygamber efendimizin (s.a.v.) efatine nil olasnz. 1. mn, kalb ile tasdk, dil ile ikrar etmektir. Kalb ile bilmek, yahut sdece dil ile ikrar etmek, deildir. Eer dil ile ikrar, yalnz bana mn olsayd, mnafklarda mmin olurdu. Sadece bilmek de mn olmaz. nk sadece bilmek mn olsayd, yahdiler de, hristiyanlar da mmin olurdu. mnda oalma ve azalma dnlemez. Ancak mnn oalmas, kfrn azalmas ile, kfrn oalmas mnn azalmas ile olmas gerekir. Bir kimseye bir anda hem mmin ve hem kfir nasl denilebilir. mnda phe caiz deildir. Nitekim Allah tel Kurn- kermde: te onlar hak mminlerdir; ite dierleri de tam kfirlerdir. buyuruyor. Peygamber efendimizin (s.a.v.) tevhd sahibi (ehl-i tevhd, ehl-i kble) mmeti, gnah sebebi ile kfir deillerdir, mn, amelden bakadr. Amel de mndan cz deil, ayrdr. nk amel baz vakitlerde emr olunmu, baz vakitlerde ise kuldan istenmemektedir. Hayz ve nifas hlinde olan kadnn namaz klmamas, oru tutmamas, fakrin zekt vermemesi byledir. Ama mndan muaf tutulan n yoktur. Fakre mn lzm deildir denemez. Hayz ve nifas sahibi, orularn kaza eder. mn kaza ederler denemez. Hayrn ve errin takdiri Allah teldandr. Eer errin, ktln takdirini Allah teldan bakasndan bilirse, mrik olur. 2. Ameller ksmdr: Farz, Fazlet, Gnah. Farz, Allah telnn emri, meiyyeti, muhabbeti, rzs, kazas, kaderi, yaratmas, hkm, ilmi ve Levh-il-mahfza yazmas iledir. Fazlet; Allah telnn emri ile de deildir. Lkin irdesi, sevgisi, rzs, kazas, kaderi, ilmi ve Levh-il-mahfza yazmas iledir. Gnahlara gelince; Allah telnn emri ile deildir. Sevgisi, rzs, teviki ile deildir. Lkin irdesi, kazas, kaderi ve Levh-il-mahfza yazmas iledir. Bununla muhaze olunur. nk kulun fili iledir. 3. Ar zerinde istiva, yerleme ve oturma mansnda deildir. Allah tel zamandan, mekndan mnezzehdir. Ar mahlkdur. nceden yok idi. Sonradan yaratld. 4. Kurn- kerm, Allah telnn kelm, vahyi, tenzili ve sfatdr. (Btn sbt sfatlar gibi,) kendi deildir, gayri de deildir. Mushaflarda yazldr, dillerde okunur, gnllerde saklanr. Yalnz bir perde, bir vsta ile deil, mrekkep, kt, yazma ii, harfler, kelimeler ve cmlelerin hepsi, kullarn Ona ihtiyalar sebebi ile, Kurnn letleridir. Allah telnn kelm mahlk, sonradan olma deildir. Zti ile kimdir. Mans, bu saylan eylerde anlalmaktadr. Kurn- kerm mahlktur diyen kfir olur. 5. Bu mmetin Peygamber efendimizden sonra (s.a.v.) en stnleri Hz. Eb Bekir, sonra Hz. mer, sonra Hz. Osman, sonra Hz. Alidir (rdvnullahi tel aleyhim ecmn). Yan stnlkleri hilfetteki sralarna gredir. Allah tel onlar hakknda Vka sresi 10 ve 11. yet-i kermelerinde; te onlar Sbikndur, onlar mukarreblerdir buyuruyor. O halde ilerinde en esbk, en nde ve nce geleni, en stndr. Onlar seven her mmin muttaki, onlara dman olan ise, mnfk ve akdir. 6. Kul, btn fiilleri, yaptklar ile mahlktur. Amelleri, ikrr, bilmesi de mahlktur. Fail, ii yapan mahlk olunca, yaptklar elbette mahlk olur. 7. Yaratc ve rzk verici Allah teldr. Rm sresi krknc yetinde; Sizi yaratan, rzk veren, sonra sizi ldren ve dirilten Allah teldr. buyuruyor. limle kesb helldir. Helldan mal, para kazanmak hell, harmdan kazanmak ise harmdr, insanlar ksmdr: Biri, imnda hlis mminler; biri kfrnde inkr zere olan kfirler, ncs de, nifaknda sabit olan mnfklardr. Allah tel, mmine amel ve ibdeti, kfire imn, mnfka ihls farz etmitir. Nitekim Bekara sresi yirmibirinci yetinde: Ey insanlar! Rabbinize ibdet ediniz. Baka bir yette, Ey mminler! Tat ve ibadet ediniz ve Ey kfirler! mn ediniz, ey mnafklar ihls zere olunuz buyuruyor. 8. Allah tel hibir eye muhta deildir. 9. Mest zerine mesh caizdir. Mukm iin mddeti yirmidrt saat, misafir iin gn gece, yan yetmiiki saattir. Hads-i erfte byle bildirilmitir. Bunu inkr edenin kfir olmasndan korkulur. nk bu hads-i erf mtevtire yakndr. Yolculukta drt rekatli farzlar iki rekat klmak ve oru tutmak, Kurn- kerm ile sabittir. Nitekim Allah tel;: Seferi olduunuz zaman, namaz iki rekat klmakla, sizden zorluk kaldrld ve bir baka yet-i kermede de, Sizden biriniz hasta olursanz, yahut seferde olursanz, bu haldeki orularn sonra tutsun buyurur. - 151 -

10. Allah tel kaleme yazmay emredince, kalem, y Rabbi ne yazaym dedi. Kymete kadar olacak her eyi emr-i ilhisi geldi. Allah tel Kamer sresi elliikinci yetinde; Bununla beraber, iledikleri herey defterlerindedir. buyuruyor. 11. Azb vardr ve olacaktr. Olmama ihtimli yoktur. Mnker ve Nekirin kabirde sul sormalar haktr. Hads-i erfler byle olduunu bildirmektedir. Cennet ve Cehennem yok olmazlar. Allah tel Cennet iin Mminlere hazrlanmtr, Cehennem iin de; Kfirlere hazrlanmtr buyuruyor. Allah tel, Cennet ve Cehennemi mkfat ve ceza iin yaratt, ikisi de devaml olup, geici deillerdir. Mzn haktr. Allah tel: Kymet gnnde amellerin tartlmas iin terazi kurulur buyuruyor. Herkesin amel defterinin okunmas haktr. yet-i kermede: Bugn senin hesabn iin, tana kitabn, yan amel defterini okuman kfidir. buyuruldu. 12. Allah tel insanlar, ldkten sonra, kymette diriltecek. Bir araya toplayacak. O gnn (hesab gn) uzunluu, dny senesi ile ellibin yldr. Sevb, azb ve haklarn grlmesi iindir. Allah tel; Uzunluu ellibin sene olan gnde buyuruyor. Bir yet-i kermede de: Allah tel kabirlerde olanlar diriltir buyurmaktadr. Cennettekilerin Allah tely nasl olduu bilinmiyen, bir eye benzetilmeden ve cihetsiz, yan herhangi bir ynde olmadan grmeleri haktr. Bir yet-i kermede: Btn yzler, Rablerine baknca parlar buyurulmutur. Muhammed Mustafnn (s.a.v.) efati haktr, olacaktr. Cennetlik olan mminlere ve byk gnh olanlara efat edecektir. Hz. ie, Hadce-i Kbrdan (r.anha) sonra btn kadnlarn stn ve mminlerin anneleridir. Cennet ehli Cennette, Cehennemdekiler de Cehennemde sonsuz kalr. Allah tel Bekra sresi 82. Araf sresi 42. Ynus sresi 26 ve Hd sresi 23. yetlerinde mminler iin Onlar Cennetliklerdir, orada ebedi kalacaklardr buyurdu. mm- azamn (r.a.) vasiyeti budur. Bu itikd zere olan Ehl-i snnet ve Cemat mezhebindendir denir. Bu itikd zere lrse kurtulmular zmresinden olur. mm- azam Eb Hanfe hazretleri buyurdu ki: Allah bize, insanlarn mmin olanlarn sevmemizi, onlara kar sayg beslememizi ve asla krc olmamz kalblerinde ne sakladklarn bilemiyeceimizi, hareketlerimizi buna gre ayarlamamz emir etmitir. Allah tel, kendisine kr ismini vermitir. nk Allah tel, iyilii mkfatlandrr. O, merhamet edenlerin en merhametlisidir. Kullarn birbirlerine kar iledikleri sular, kendileri iin bir zulmden ibarettir. nsan, her eye if veren tek varln Allah tel olduuna inanr; bununla beraber derdine deva olmas iin il kullanr. nk il bir sebeptir. ifsn verecek olan ise Allah teldr. Mmin, Allah teldan korktuu kadar hi bir eyden korkmaz. iddetli bir hastala yakalanr veya feci bir kaza veya belya urarsa, gizli veya aikr Y Rabbi, bana bu bely neden verdin? diye ikyeti olmaz. Bilkis hastala, belya ve kazaya ramen Allah tely zikir ve kreder. Mmin, Allah telnn kendisini devaml murakabe ettiini bilir. Kimsenin bulunmad bir yerde veya herkesin yannda olsun, mutlaka Allah telnn onu kontrol ettiine inanr. Krallar ve szde byk adamlar ise, ne gizli ve ne de aikr bir yerde herhangi bir ahs murakabe edemezler. Talebesi Ysuf bin Hlid es-Semt bir vazifeye tayin edilip, Basraya giderken, Eb Hanfe ona u tavsiyelerde bulunmutur Basraya vardnda halk seni karlayacak, ziyret ve tebrik edecek. Herkesin deer ve yerini tan, ileri gelenlere ikrmda bulun, ilim sahiplerine hrmet et, yallara sayg, genlere sevgi gster, halka yakla, fsklardan uzakla, iyilerle dp kalk, Sultan kmseme, hi bir kimseyi hafife alma. nsanlnda kusur etme, srrn hi kimseye ama, iyice yaknlk peyda etmedike kimsenin arkadalna gvenme, cimri ve alak insanlarla ahbablk kurma, kt olduunu bildiin hi bir eye lfet etme!.. Seninle bakalar arasnda bir toplant akdedilir veya insanlar mescitde senin etrafn sarp aranzda baz meseleler grlrse, yahut onlar bu meselelerde senin bildiinin hilafn iddia ederlerse onlara hemen muhalefet etme. Sana bir ey sorulursa ona herkesin bildii ekilde cevap ver! Sonra bu meselede u veya bu ekilde gr ve delillerin de bulunduunu syle. Senin bu trl aklamalarn dinleyen halk, hem senin deerini, hem de baka trl dnenlerin deerini tanm olur. Sana, bu gr kimindir? diye sorarlarsa, fakhlerin bir ksmnndr, de. Onlar, verdiin cevb benimserler ve onu srekli olarak yaparlarsa, senin kadrini daha iyi bilir ve mevkiine daha ok hrmet ederler... Seni ziyrete gelenlere ilimden bir ey ret ki, bundan faydalansnlar ve herkes rettiin eyi belleyip tatbik etsin. Onlara ummi eyleri ret, ince meseleleri ama. Onlara gven ver, bazan onlar- 152 -

la akala ve ahbablk kur. Zr dostluk, ilme devam salar. Bazan da onlara yemek ikrm et. htiyalarn temine al, deer ve itibarlarn iyi tan, kusurlarn grme. Halka yumuak muamele et, msamaha gster, hi bir kimseye kar bkknlk gsterme; onlardan biri imisin gibi davran. Din ilminde konuan kimse, Allah telnn kendisine: Benim dnimde sen nasl fetva verdin, nasl sz syledin? sulini sormayacan zannediyorsa, kendisine ve dnine geveklik etmi olur. Bir kimse fkh bilmez, fkhn kymetini ve fkh limlerinin deerini bilmezse, byle limlerle oturmak kendisine ar gelir. Msiyeti, gnahlar zillet; gnah terk etmei mrvvet grdm ve bildim. Bir kimsenin ilmi, kendisini Allah telnn yasaklarndan menetmiyorsa, o kimse byk tehlikededir. aarm u kimselere ki, zanla konuurlar ve onunla amel ederler! Dnin al-veri ksmn bilmiyen, harm lokmadan kurtulamaz ve ibdetlerin sevabn bulamaz. Zahmetleri boa gider ve azba yakalanr ve ok piman olur.
1) Hayrt-l-hisn 2) Menkb- mm- azam (Kerder) 3) Tebyd-s-Sahife 4) Tenvr-p-Sahife 5) Ukud-l-ceman f menkb-in-Numn 6) Menkb- mm- azam (Muvaffak bin Ahmed Mekk) 7) El-ntika sh-122 8) Msned-i Eb Hanfe 9) Et-Terhib binakdit-tentb (Zhid-l-Kevser) 10) Ahbru Eb Hanfe ve Ashabihi (Saymer) 11) Menkb-i mm- azam ve Sahibeyhi (Zeheb) 12) Menkb- Eb Hanfe (Eb-ul-Leys ez-Zeyl) 13) Kalidu Ukud-il-ahyr f Menkb- Eb Hanfet-in-Numn (Abdullim el-Kurbet) 14) El-Kavl--erf (Abdulgan Nablus) 15) Tuhfet-s-Sultan f Menktb-i mm- azam Eb Hanfet-un-Numan (Farsa, Ysuf bin Muhammed bin ihb) 16) Tarh-i Badd cild-13, sh-323, 454 17) Vefeyt-l-ayn cild-5, sh-405 18) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-216, 223 19) Tabakt-l-fukah (iraz) sh-67, 68 20) Kef-z-znn sh-842, 1287, 1437, 1680, 2016 21) Hediyet-l-rifn cild-2, sh-496 22) Mirt-ul-cinn (mm- Yafi) cild-1, sh-309 23) En-Ncm-z-zhire cild-2, sh-12 24) El-Cevahir-ul-mudiyye sh-26 25) Ravdat-l-Cennt cild-4, sh-224 26) Miftah-s-seade cild-2, sh-63 27) El-Vaf (Safd) cild-27, sh-61 28) El-Kevakib-d-drriye cild-1, sh-175 29) Tezkiret-l-evliy sh-129 30) Redd-i Vehhb sh-16 31) Mzn-l-Kbr cild-1, sh-52 32) Esedd-l-Cihd sh-3 33) Kms-ul-alm cild-1, sh-711 34) bn-i bidn cild-1, sh-48, 49, 50, 53 36) Mebde ve Med (mm- Rabbn) sh-48, 49 36) Mektbt (mm- Rabbn) cild-1, sh-29 ve 266. mektub 37) Brockelmann GI: 169, 171, S.I. 284, 287 38) Riyddnnshn sh-60 39) Hidyet-l-muvaffakn sh-62 40) Mucem-ul-mellifn cild-3, sh-105 41) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-386, 998 42) Fideli Bilgiler sh-42, 156 43) Eshb- Kirm sh-213 44) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh-127-136

- 153 -

MM-I EB YSUF (r.a.):

mm- azamn talebelerinin en bata gelenlerinden, Hanef mezhebinde yetimi mctehidlerin en bydr. Asl ad, Yakub bin brhmdir. Eb Ysuf knyesidir. 113 (m. 731) senesinde Kfede dodu. 182 (m. 798)de Baddta veft etti. mm- Eb Ysufun soyu Eshb- kirmdan Sad bin Htem el-Ensrye dayanr. Peygamber efendimiz (s.a.v.) hazret-i Sad bin Hteme hayr du etmitir. Kk yata iken Uhud Savana katlmak iin Peygamber efendimizden izin istedi. Peygamber efendimiz ban okayp, Kktr, gazaya gidemez buyurdu. Sad bin Htem Kfeye yerleip orada veft etti. Eb Ysuf nceleri bir mddet Eb shk eybn, Sleymn Temim, Yahy bin Sad el-Ensr, Sleymn bin Mihran el-Ame, Hiam bin Urve gibi byk fakh ve muhaddislerin derslerine devam etti. Muhammed bin Abdurrahman bin Eb Leylnn derslerine de devam ettii srada, bu ztn baz mkil meselelerde mm- azama mracaat ettiini ve onun talebelerinin ilimde daha stn yetimekte olduunu grnce mm- azamn bykln anlayp, ona talebe oldu. Yetim olup fakr bir ailenin ocuu olmasna ramen, mm- azamn derslerine byk bir gayretle devam etti. mm- azam, onun keskin zeksn grp derslere srekli devam etmesi iin fakr olan ailesinin geimini de kendi zerine ald. Ailesini rahatlkla geindirip ilme ynelmesi iin ona devaml yardmda bulundu. Yahy bin Harme, Eb Ysufun yle dediini nakleder. Ben hads-i erf ve fkh ilmini renmek isterdim. ok fakr olup hi param yoktu. Babam da veft etmiti. Bir gn ben mm- azamn yannda iken, annem kt geldi ve: Ey olum, sen onunla bir deilsin, onun ekmei pimi, yemei hazrdr, ama sen yiyecek eylere muhtasn dedi. Ben de annem iin alma, anneme hizmet etmei seip ilim renmekten vaz gemei dndm ve buna karar verdim. Birgn hocam mm- azam talebesi arasnda beni gremeyince artd ve Seni bizden ayran sebep nedir? buyurdu. Ben de Geim sknts efendim dedim. Meclis dalp yanndakiler gidince, bana ihtiycm olan bir ok eyi ihsan etti. Verdii eyler arasnda epey bir miktar gm paralar da vard. Sonra buyurdu ki, Bunlar harca bitince bana bildir, fakat ders halkamzdan ayrlma. Verdii para bittii gn, daha kendisine durumu arz etmeden tekrar verirdi. Her zaman devam eden bu hlini grerek, benim paramn bittiini ona Allah tel bildiriyor, kermetiyle anlyor diye dndm. Hocamn bu ihsan ve ikrmna kavumak sebebiyle huzurunda ilimden de maksadma kavutum. Allah tel ona en iyi mkfat, mafiret ve karlklar versin. Suca Muhammed, Eb Ysufun yle dediini nakleder: Babam ld zaman cenzesinde bulunamadm. Akraba ve komularmn cenze ve defn ileriyle uramalarn temin ettim. Zr mm- azamn bir dersinde bulunamayacaktm. Eer o dersi karsaydm. Ondaki fideli bilgilere kavuamamamn hasreti lnceye kadar devam ederdi. Ve yine demitir ki, Feriz (miras) ve hayza ait (kadnlara mahsus) bilgileri mm- azamn bir meclisinde, nahiv ilmini de lim bir kimsenin huzurunda bir defada rendim. Birgn mm- Eb Ysuf hazretleri ok hasta oldu. Birisi gelip mm- azama Eb Ysufun ldn syledi, mm- azam O lmedi buyurdu. lmediini nereden bildiniz dediklerinde: lme ok hizmet etti, meyvalarn toplamadan lmez buyurdu. Hakikaten lm haberinin doru olmad anlald. lmi, stnl ve talebeleri her tarafa yaylp, meyvalarn aldktan sonra veft etti. mm- azam hazretleri bir defasnda Bu gen hayatta iken ona muhalefet eden bulunmaz buyurdu. Eb Ysuf; Eb Hanfeden, shk eybnden, Hiam bin Urveden, Abdullah bin Amr- merden, Hanzala bin Eb Sfyndan, Ata bin Saibden, Muhammed bin shk bin Berden, Haccc bin Ertatden, Hasen bin Dinardan, Leys bin Sadden, Eb Eyyb bin Utbeden ve daha birok limlerden hads-i erf dinledi ve rendi. Bir hads dersinde elli, altm hads ezberler, dersten knca bunlar yazdrrd. Muhammed bin Hasen eybn, Amr bin Muhammed-i Nkd, Ahmed bni Mni, Ali bni Ms-i Ts, Abds bin Bir, Hasen bin ebib ve daha birok limler de Eb Ysufdan hads-i erf rivyet etmilerdir. Eb Ysuf mm- azamn derslerine onalt yl devam edip, ilimde yksek dereceye ulat ve mctehid oldu. mm- azamn fkhn ve mezhebini yayan talebelerinin banda Eb Ysuf gelir. Bu hususta ilk kitap yazan da odur. Talha bin Muhammed bin Cafer der ki: Eb Ysuf, mm- azam hazretlerinin talebeleri arasnda en ykseidir. mm- azam hazretlerinin ilmini btn yeryzne yayan odur. Fkh limleri yedi tabakadr. En yksek derecesi (dinde mctehid) olanlardr. Bunlara mutlak mctehid denir. Drt mezheb mm bunlardandr. kinci tabakada olanlar ise, (mezhebde mctehid) olanlardr. mm- Eb Ysuf bunlardandr. Bu tabakada olanlar bulunduklar mezhebin usl ve kaidelerine uyarak, delillerden ahkm karrlar. kardklar hkmler mezhep imamnn hkmne uymayabilir. Bunlar ictihd derecesine ykseldikleri iin kendi kardklar hkmlere uymalar arttr. - 154 -

Eb Ysuf, hakknda nass bulunmayan bir meseleyi hkme balarken nce hocas mm- azamn ictihdna bakar, bulursa ona gre hkm verirdi. Bulamazsa kyas ve kendi reyi ile hareket ederdi. Bu hususta da hocasnn koyduu usl ve kaidelere bakarak meseleyi hkme balard. Tefsr, kh ilimlerinde yksek dereceye sahip ve yzbin hads-i erfi ezbere bilen Eb Ysuf (r.a.), hocas mm- azamn veftndan sonra onun baz talebelerine ders vererek onlar ilimde yetitirmitir. Ayrca mm- azamn fkhn yani Hanef mezhebini nakletmi ve bu hususta kitaplar yazmtr. Eb Ysufun muasrlarna gre stnln gren Abbas halifesi Mehd onu kadla tayin etti. Abbas halifelerinden Hd ve Hrn Reid zamanlarnda da kadlk yapt. lk defa Kd-l-kudd unvann alan Eb Ysuf (r.a.), Hrun Reid zamannda btn kaza (hkimlik) ilerinde, hkm verdii iin el-Kd-l-Kudd-d dny unvan ile anlmtr. Onalt yl kadlk yapt ve bu vazifesi srasnda da halkn sullerine fetva verip mkllerini hallederdi. Hanef mezhebinde fetva verilirken mm- azamn szne uygun olarak fetva verilir. Aranlan husus onun szlerinde aka bulunmazsa mm- Eb Ysufun sz alnr ve bu hususdaki usl takip edilerek fetva verilir. Eb Ysufun yazd kitaplar ve bunlardaki meseleleri, mm- Muhammed eybn, Eb Yala, Muall bin Mansur er-Rz ve kendi olu Ysuf ve dier limler nakletmitir. Adamn biri; Eer Allah tel bana bir erkek evlt ihsan ederse, drt kar boynuzlu bir ko kurban edeceim diye bir adakta bulundu. Gnn birinde bu adamn bir olu oldu. Ve adan yerine getirmek iin drt kar boynuzlu ko aratt, fakat bulamad. Saa sola, civar memleketlere adamlar gnderdiyse de istenen vasfta ko bulmak mmkn deildi. Adam zamann din limlerine mracaat etti. Durumu anlatt. Fakat re bulamadlar. Adam bir tel ald. Dostlarndan birisi ona, Eb Ysuf hazretlerine gidip derdini anlatrsa bir re bulabileceini syledi. Adam Eb Ysuf hazretlerine gidip durumu anlatt. Derdine re bulmasn rica etti. Bu adam zengin fakat cimri biri idi. Bunu bilen hazret-i mm: Ben buna bir re bulurum.. Fakat bir artla, dedi. Adam Eb Ysuf hazretlerinin ellerine sarld: Syle artn nedir? dedi. Eb Ysuf: Sen zengin bir adamsn. Memleketin fakr ocuklar iin drt mektep, bunlarn masrafn karlamak iin yanna drt de dkkn yaptrrsan mkln hallolur dedi. Adam kabul, dedi. Fakat bu inaat bir hayli uzun srer. Ben inaatn bitmesini bekliyemiyeceim. Sabrm tkendi, adam hemen yerine getirmek istiyorum. Eb Ysuf hazretleri: Pekiyi o halde kefettirelim, inaat iin ne kadar para sarfolunacaksa o kadar paray devlet hazinesine teslim edersin. Ben de fetvay veririm dedi. naata gidecek para bilirkiiye kefettirildi. Bu kadar paray devlet hazinesine yatrd. Eb Ysuf hazretleri talebelerinden birini gnderdi: Bana uzun boynuzlu bir ko bulup getir! Talebe uzun boynuzlu bir ko bulup, getirdi. Eb Ysuf be yanda bir ocuk ard. ocua koun boynuzlarn karlatrd. Drt kar geldi. Eb Ysuf hazretleri buyurdu ki: te senin adadn ko bu, bunu kurban eder, adan yerine getirirsin. Zira sen sadece drt kar boynuzlu ko adadn. Ve karn byk veya kk olduu hususunda bir ey belirtmedin. Ben de bu hususa istinaden fetvay verdim. Herkes, hazret-i mmn stn zeksna hayran kald. mm- Eb Ysufun (r.a.) menkbelerinden bazlar unlardr: Hocas mm- azamn derslerine yeni balad srada bir gn annesi gelip, hocasna; hoca efendi sizin geiminiz yerinde, fakat biz muhtacz, ocuun geimimizi temin etmesi iin cretle almas gerekiyor, demiti. mm- azam da (r.a.), bu ocuk burada tereya, fstk, badem ezmesi yemesini reniyor buyurup, her gn kazanaca paray fazlasyla ona vermitir. mm- Ysuf ilimde yetiip byk bir lim olduktan sonra ona kadlk vazifesi verilmiti. Bu vazifesi srasnda bir gn halife Hrun Red onu yemee davet etmiti. Sofraya tereya, fstk, badem ezmesi getirdiklerinde; Hrn Red, bunlardan ye, her zaman byle yiyecekler ikrm etmezler demiti. Bu durum karsnda, hocasnn yllar nce annesine syledii szleri hatrlayp hocasnn kermetini anlayarak tebessm etti. Hrn Red niin gldn deyince, hdiseyi anlatt. Hocas mm- azama rahmetle du ettiler. Zamann hkmdar hanmna bir mnkaa sonucunda: Bu geceyi benim hkm srdm topraklarda geirirsen seni boayacam dedi. Fakat sonradan sinirlilik hli geince bundan vazgeti. ok sevdii hanmndan ayrlmak istemiyordu. Zamann limlerine bunu sordu, bir re bulunmasn istedi. Fakat iin iinden kamadlar. Baka bir devletin snrlar iinde geceyi geirmesi de mmkn deildi. Dediler ki, filn yerde mm- azam hazretlerinin gen bir talebesi var. Senin meseleni ancak o halleder. Hemen, Eb Ysuf hazretlerini davet etti. Hdiseyi ona anlatt. Hazret-i mm buyurdu ki: - 155 -

Hanmnz bu geceyi mescidde geirsin. nk, mescidde kimsenin sahiplii ve mliklii yoktur. Nitekim Allah tel, Mescidler Allah iindir buyuruyor dedi. Bunun zerine, hkmdar hazret-i mmn zeksna ve ilmine hayran kald. Onu temyiz reisliine tayin etti. Bir gn adamn biri mm- Eb Ysuf hazretlerine sul sordu. Bilmiyorum cevbn alnca sinirlendi. Nasl olur da bilmezsiniz. Hazineden u kadar para alrsnz dedi. mm- Eb Ysuf hazretleri sakince cevap verdi: Kardeim, bize bildiimiz kadar para veriyorlar. Yok, eer bilmediklerimize gre para alsaydk, hazine yetmezdi. mm- Eb Ysuf, mm- azam hazretlerine anne ve babasndan nce du ederdi.mm- azam hazretleri de hocas Hammda anne ve babasndan nce du ederdi. mm- Eb Ysuf bir defasnda hacda hastaland. Hastal arlat. Zayf ve dermansz idi. Fakat hi durmadan sorulan sullere cevap veriyordu. Hastasnz, yorulmaynz yoksa hastalnz artar dendiinde, buyurdu ki: Fideli ilim okutmak, hastaln iddetini hissettirmez. Eserleri: 1- Fkh ve usle dir eserleri unlardr: Kitb-s-salt, Kitbuz-Zekt, Kitbus-Siyam, Kitbl Feriz, Kitb-l-buyu, Kitb-ul-hudd, Kitb-ul-vekle, Kitbl vesy, Kitbl sayd vez-zebyh, Kitb-ul-gasb ve stibra, Kitb-l-ihtilf-ul-emsr. 2- Kitb-ul-hara: Halife Hrun Redin istei zerine yazd bu kitapda: Devletin ml kaynaklarn, devletin gelir yollarn geni bir ekilde anlatmaktadr. Bu hususta Kurn- kerme, Peygamberimizden (s.a.v.) rivyet olunanlara ve Sahbe fetvalarna dayanmaktadr. Bu eser Franszcaya, ngilizceye ve baka dillere de tercme edilmitir. er-Ritc adl erhi Baddda 1980 ylnda yaynlanmtr. 3- Kitb-ul-sr: mm- azamdan rivyet ettiklerini toplad bir kitaptr. Kitap fkh bablarna gre tertip edilmitir. 4- htilf-u Eb Hanfe ve bn-i Eb Leyl: Bu kitapta Eb Hanfe ve Eb Leylnn ihtilf ettikleri meseleleri toplamtr. Bu kitab ondan mm- Muhammed nakletmitir. Baz ilveler yapm ve blmlere ayrp bir tertibe tbi tutmutur. 5- Kitbur red l Siyer-i Evz: Bu kitabnda mm- Evz ile mm- azamn ihtilf ettikleri mevzular anlatmtr. 6- Kitbu htilf-l-emsr, Kitab-l-Gevmi, El-Emli, El-ml, En-Nevadir gibi eserleri vardr. Buyurdu ki: Nimetlerin ba nimettir. Birincisi btn iyilikleri iine alan slm nimetidir. kincisi, hayata tad veren shhat ve afiyet nimetidir. ncs, insana faydal olan (azdrmayan) zenginliktir. Ar bilmiyen ve utanmas olmayanla arkadalk, kymette insan utandrr. Sen hereyini ilme vermedike ilim sana bir ksmn vermez. mm- Eb Ysuf un, Abbas halifesi Hrn Rede yazd tavsiye ve nashatlarndan bir blm yledir: Allah tel mminlerin emrine uzun mr, nimet, haysiyyet ikrm edip, eref ve izzetini ykseltsin! Ona ihsan ettii dny nimetlerini bitmeyen, tkenmeyen hret sedetlerini ve Reslullaha (s.a.v.) kavumaa vesle klsn... Ey mminlerin emri! Allah tel sana yle bir vazife verdi ki, sevab sevblarn en by cezas da cezlarn en bydr. Allah tel seni bu mmetin ilerine memur etti. Bu vazifenin bana getikten sonra artk sen, idarelerini emnet aldn insanlar sebebiyle imtihana ekildin. Onlarn ilerini zerine alarak mrn tketmeye baladn. Bina; adalet ve doruluk temelleri zerine kurulmazsa, (iler adalet ve dorulukla yrtlmezse) Allah tel o binann temellerini bozar, yapanlarn ve yardmc olanlarn zerlerine ykar. Bu bakmdan Allahn sana ihsan ettii vazifelerini ihml edip, haklarn zayi olmasna sebeb olma! nk bir ii yapmaya g kuvvet veren Allah teldr. Bugnn iini yarna brakma, yoksa ileri ve haklar zayi edersin. stekler bitmeden ecel gelir atar. Ecel gelip atmadan slih amel ile. nk ecel geldikten sonra (lnce) amel yaplmaz. obanlar sahiblerine kar srlerinden sorumlu olduu gibi idareciler de, idare ettiklerinden Allah telya hesap vereceklerdir. Allah telnn sana ihsan ettii bu vazifede bir saat bile kalsan hakk yerine getir. nk hret gnnde Allah indinde idarecilerin en mesdu, tebasn mesd eden idarecidir. - 156 -

Doruluktan ayrlma, yoksa idare ettiin kimseler de doruluktan ayrlr. Nefsin isteine gre emir vermekten ve kzgnlkla i grmekten sakn. Biri hret ile dieri dnyn ile ilgili iki ile karlatn zaman, hret iini tercih et. nk dny fn hret bakdir. Allah korkusuyla titre, Allahn emirlerinde insanlara farkl muamele yapma. Allah telnn emirlerini yapmakta hi bir knayann ktlemesinden korkma! Dima temkinli ol. Temkinli olmak dil ile deil kalb iledir. Azabndan korkarak ve rahmetim umarak Allah telya sn. Snmak ve korunmak korku ve mid iledir. Kim Allaha snrsa Allah onu korur. Dima doru yol iyi bir akbet, hakka ulatracak salam bir gidi zere ol. Zayi olmayacak bir i ve herkesin gidecei hret iin al. nk varlacak bu yer, kalblerin hoplad, bahanelerin son bulduu yerdir. O gn btn mahlkt Allahn huzurunda ba eer ve zillet iinde dururlar. Onun hkmn beklerler. Azabndan korkarlar. Sanki herey olmu bitmi gibidir. Kymet gnn bilip de amel etmeyenin, o gn ekecei hasret ve duyaca pimanlk bitmez, yle bir gndr ki, o gn, ayaklar kayar, renkler deiir, duru uzar, hesap etin olur... O ne korkun bir ayak kaymas! O ne fayda vermez bir pimanlktr! Bu hayat gece ve gndzn yer deitirmesinden ibarettir. Durmadan biri dierinin peini takibediyor. Gece ve gndz (zaman) her yeniyi eskitir, her uza yaklatrr, vad edilmi olan her eyi getirir. Allah herkesi ona gre cezalandrr. Allahn hesab abuktur. yleyse Allahtan kork, sakn! nk mr az, i mhim, dny ve dnydakiler fnidir. hret ise devaml kalma yeridir. Maher gn, haddi aanlarn yolunu tutmu olarak Allahn huzuruna kma! unu iyi bil ki, kymet gnnn hkimi olan Allah tel, kullarna mevki ve makamlarna gre deil, amellerine gre hkmedecektir. O halde dikkatli ol. nk sen bouna yaratlmadn ve ba bo braklmayacaksn. phesiz yaptklarndan hesaba ekileceksin. Nasl cevap vereceini dn. Bil ki, kymet gn insanolunun ayaklar, Allah huzurunda hesaba ekildikden sonra kayacaktr. Reslullah (s.a.v.) bir hads-i erflerinde yle buyurdu: Kymet gn herkes, drt sule cevap vermedike hesaptan kurtulamayacaktr, mrn nasl geirdi. lmi ile nasl amel etti. Maln nereden nasl kazand ve nerelere harcetti. Cismini, bedenini nerede yordu, hrpalad. Her kim bana bir defa salt selm getirirse, Allah ona on salt selm sevab verir ve on tane gnhn affeder. phesiz hayr, btn ksmlar ve taraflaryla Cennettedir. phesiz er de btn ksmlar ve taraflaryla Cehennemdedir. Biliniz ki, Cennet sevilmeyen eylerle evrelenmi, Cehennem de ehvetlerle evrelenmitir. Bir kimseye nefise sevilen ktlk perdelerinden birisi alr da ona sabrederse Cennete yaklar ve Cennet ehlinden olur. Yine bir adama ehvet ve hev perdelerinden biri alr da ona yaklarsa atee yaklar ve Cehennem ehlinden olur. Haydi, ancak hak ile hkmedilecek bir gn iin hak ile amel ediniz. Byle yaparsanz hak menzillerine komu ve konmu olursunuz. Benim szm iitip de, duyduu gibi nakleden kimsenin Allah yzn ak etsin. lim yklenip nakleden nice kimseler vardr ki, lim deildir. Nice lim kimseler de vardr ki, duyduklarn kendilerinden daha Alim olanlara naklederler. haslet vardr ki, mmin kiinin kalbi onlarda aldanmaz, yan ktle sapmaz. Yaptklarn Allah iin yapmak, mslmanlarn amirlerine doruca nashat etmek, cemate devam etmek. Zr cematin dus, ferdi ktlklerden korur. Ey mminlerin emri bu sullerin cevbn hazrla! nk bu gn amel defterine yazlan, dnyda ilediin, her eyden yarn hrette sana okunacak, sorulacaktr. lediin her eyin ahitler huzurunda aa karlaca gn hatrla! Ey mminlerin emri korunmas emredilen eyi koru, bakp gzetilmesi emredileni de gzet. Bu vazifeleri Allah rzs iin yapman tavsiye ederim. Eer bunlar yapmazsan yrnmesi kolay olan yol zorlar. Gzlerin etraf grmez olur, almetler, iaretler ortadan kalkar, gerekler kaybolur. O geni yol sana daralr... Nefsine kar koy... Emrinde olanlarn zarar ve telefine sebep olma. Yoksa Allah onlarn haklarn senden alr. Sen de kendi hak ve sevabn kaybedersin... Allahn, idaresini sana emnet ettii kimselerin (tebann) ilerini unutmazsan, sen de unutulmazsn. Onlardan ve haklarndan gfil olmazsan, sen de aldatlmazsn. u fn dnyda kalbin ve dilin Allah zikretmekten, Onun reslne salt ve selm getirmekten nasbini alsn... Ey mminlerin emri! Sana verilen nimetleri iyi koru ve iyi muamele et. Nimetlerin krn yap ve artmasn iste. Allah tel Kurn- kermde Eer krederseniz nimetlerimi arttrrm ve eer nankrlk ederseniz phesiz azabm ok iddetlidir. buyurdu. Allah tel indinde slahdan daha sevgili ve fesattan daha kt ve sevimsiz bir ey yoktur. Gnahlar ilemek nimetlere kar nankrlktr. Nimete nankrlk edip de buna tvbe etmeyen milletler (kavimler) izzet ve ereflerinden mahrum olurlar ve Allah onlara dmanlarn musallat klar. - 157 -

Ey mminlerin emri! Allah tel sana ihsan ettii eylerde, seni kendi nefsine uymaktan muhafaza etsin. Sevgili kullarna ihsan ettii nimetleri sana da ihsan etmesini dilerim...
1) Trh-i Badd cild-14, sh-242, 255 2) Vefeyt-l-ayn cild-6, sh-378 3) Tezkiret-ul-Huffz cild-1, sh-269 4) ezert-z-zeheb cild-1, sh-298 5) Fevid-ul-behiyye sh-225 6) Miftah-s-sede cild-2, sh-234 7) Kitb-ul-harac (Eb Ysuf) 8) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh-136, 138 9) Hediyyet-ul-rifn cild-2, sh-536 10) El-Alm cild-8, sh-293 11) Kms-ul-alm cild-1, sh-769 12) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1002 13) Eshb- Kirm sh-331 14) El-Kmil fit-trh cild-5, sh-63 15) Kef-z-znn sh-46, 164, 1415, 1581, 1680 16) Hsn-t-tekd f sret-i mm- Ysuf 17) Brockelman Gal; 1171, Sup 1, 288 18) Tabakt-l-fukah (Takpr-zde) sh-15 19) Mevdut-ul-ulm cild-1, sh-691 20) Mirt-l-cinn cild-1, sh-382

MM-I MLK:
Ehl-i snnetin amelde drt hak mezhebinden biri olan Mlik mezhebinin imm. Knyesi, Eb Abdullahtr. 95 (m. 711) senesinde Medinede dodu. 179 (m. 795)de yetmi alt yanda iken Medinede veft etti. Soyu Yemen kabilelerinden Beni Esbah kabilesine ve Himayerlerden bir hkmdar hanedanna dayanr. Dedelerinden biri Medineye yerlemiti. Eshb- kirmdan olan dedesi Eb Amrdr. Tahsili: Tebe-i tbinden (Tbiinden sonra) olan mm- Mlik, ilim ve hads rivyatiyle megul olan bir ailede ve evrede eritmitir. Dedesi Mlik, babas Enes ve amcas Sheyl, hads rivyeti yapmlardr. Yaad muhit, Peygamberimizin (s.a.v.) yaam olduu ve slmn hkmlerinin vaz edildii, Hz. Eb Bekr, Hz. mer ve Hz. Osman zamanlarnda slmn merkezi olan ve ok ilim ehlinin bulunduu Medne-i mnevvere idi. nce Kurn- kermi ezberledi. Kendisinin istei ve ailesinin yardm ve tevikiyle ilim renmeye balad. Bu hususta kendisine en ok annesi ilgi gstermitir. Annesine, ilim tahsiline gitmek istediini syleyince, ona en gzel elbiselerini giydirerek sarn sarp: imdi git, oku, yaz demitir. Ayrca oluna zamann mehr limi Rbiatur Reyin yanna gitmesini, ondan ilim ve edeb renmesini sylemitir. Bu tevik zerine Rbia bin Abdurrahmann derslerine devam edip, gen yata reye dayanan fkh ilmini rendi. Dier limlerin de derslerine devam etti ve bilhassa yanndan hi ayrlmad hocas Abdurrahman bin Hrmzn derslerinden ok istifde etmitir. Gen bir talebe olan Mlik, hocasna kar byk bir hayranlk, muhabbet duyar ve stn bir edeb gsterirdi. Bu hocas hakknda yle derdi: bni Hrmzn derslerine on sene devam ettim. Ondan yle ilimler rendim ki, bunlarn bir ksmn hi kimseye sylemiyorum. O, bidat ehlini red bakmndan ve insanlarn ihtilf ettikleri eyler hususunda onlarn en bilgilisi idi mm- Mlik, muhitindeki btn limlerden faydalanm ve ilim urunda byk fedkrlk gstermitir. Bu hususta her trl zorlua katlanm ve hereyini harcam, hatt tahsil uruna evini dahi satmtr. Kendisi yle demitir: le vakti Hz. merin olu Abdullahn azatls olan Nfiye giderdim ve kapsnda beklerdim. Nfi Hz. merden nakledilen ilimleri ve onun olu Abdullahn ilmini biliyordu. Gneten ve iddetli scaktan korunmak iin hi bir glge bulamazdm. Nfi, dar knca edeble selm verirdim ve onu krmadan arkasndan ieri girip, Abdullah bin mer u meselelerde ne buyurmutur? Diye sorardm. O da sullerimi cevaplandrrd. mm- Mlik, Nfi vastasyla Hz. merin ve olu Abdullahn ilimlerini rendi. Ayrca bni ihab ez-Zhrden ve Sad bin el-Mseyyib gibi Tbinlerden ilim renmitir. Bu hocalarndan da ders almak iin stn bir gayret ve edeb gsterirdi. mm- Mlik yle anlatmtr: Bir bayram gnyd. Bayram namazn kldktan sonra, bugn bni ihabn bo vakti olur diyerek evine gidip kapsnn nne oturdum. Hizmetisine kapda kim var bak dediini duydum, o da kumral yzl talebeniz var deyince, onu derhal ieri al demesi zerine beni ieri aldlar. Biraz bekledim, bni ihab yanma gelip bana Herhalde evine gitmeden buraya geldin, yemek yemedin deil mi? dedi. Daha ben hayr demeden yemek hazrlanmasn emredince, Yemee, ihtiycm yok diye mukabelede bulundum. Bunun zerine, yleyse syle bakalm ne istiyorsun dedi. Bana hads-i erf retmenizi istiyorum efendim deyince, yaz yazacak sahifelerini kar dedi. Ben de kar- 158 -

dm ve bana krk tane hads-i erf rivyet etti. Biraz daha rivyet etmesini isteyince, imdilik bu kadar yeter, bunlar ezberleyip nakledersen sen de muhaddis olursun dedi. mm- Mlik, Ehl-i beytden Cafer-i Sdk hazretlerinden de ilim alm, onun sohbetinde bulunmutur. Bu hususda kendisi yle anlatr: Cafer bin Muhammede giderdim, o ok yumuak ve gler yzl idi. Yannda Reslullah (s.a.v.) anlnca yz sararrd. Onun meclisine uzun zaman devam ettim. Her grmde ya namaz klar ya orulu olur veya Kurn- kerm okurdu. Abdestsiz hads-i erf rivyet etmezdi. Mansz szleri hi azna almazd. O takva sahibi, zhid, bid ve limlerdendi. Yanna geldiim zaman yasland yastn alr, mutlaka bana ikrm ederdi. Bir gn hocas Ebuz Zinada hads rivyet ederken rastlam ve halkasna katlmamtr. Daha sonra hocas bizim halkamza niin oturmadn? Diye sorunca u cevb vermitir: Yer dard, oturamadm. Peygamberimizin (s.a.v.) hadsini ayakta dinlemek, edebsizlik olur diye ayakta dinlemek istemedim. Netice itibariyle mm- Mlik, ilmini mm- Zhrden, Yahy bin Sadden, Muhammed bni Mnkedirden, Him bin Amrdan, Zeyd bni Eslemden, Rbia bin Abdurrahman ve daha birok byk limlerden almtr. yz Tbinden, alt yz de onlarn talebelerinden olmak zere dokuzyz hocadan hads-i erf ald. Ayrca; Eshb- kirmn byklerinden Hz. merin, Hz. Osmann, Abdullah bin merin, Abdurrahman bin Avfn, Zeyd bin Sbitin fetvalarn ve vahyin geliine ahit olan, Peygamberimizi (s.a.v.) grp onun hidyet nurundan aydnlanarak, ondan rendiklerini nakleden dier Eshbn fetvalarn ve kendisinin yetiemedii Tbinin fetvalarn da renmitir. Akaide dir bilgileri ve dier btn ilimleri renip, zamannn en byk limlerinden olup; ictihd derecesine ykselmitir. Peygamberimiz (s.a.v.): yle bir zaman gelir ki, insanlar her taraf ararlar, Medinedeki limden daha lim bir kimse bulamazlar. buyurmutur. Sfyn ve Abdullah bni merin zdls olan Nfi, Zhr, Medinedeki limden maksad mm- Mlikdir demilerdir. Bu hads-i erfte, onun gelecei ve stnl bildirilmitir. Dersleri ve talebeleri: mm- Mlik tahsilini tamamlayp ilimde yksek dereceye ulatktan sonra ders vermeye, hads rivyet etmeye ve fetva vermeye balamtr. Bu ie balamadan nce de zamannda bulunan byk limlerle ve fazletli kimselerle istiare yapp, onlarn da muvafakatn ald. Bu hususta kendisi yle demitir: Her isteyen kimse hads rivyet etmek ve fetva vermek iin mescide oturamaz. lim erbab ve mescidde itibar olan kiilerle istiare etmesi gerekir. Eer onlar, kendisini bu ie ehil grrlerse o zaman oturup ders ve fetva verebilir. Ben, ilim sahiplerinden yetmi kii, benim bu ie ehil olduuma ahitlik etmedike, mescide oturup ders ve fetva vermedim. Kendisinin ehil olduuna dir yetmi limin ehdetinden sonra ilk nce Peygamberimizin (s.a.v.) mescidinde ders vermee balad. Hz. merin oturduu yere oturur ve Abdullah bin Mesdun oturduu evde otururdu. Bylece onlarn yaad yerde ve evrede bulunurdu. mm- Mlik de mm- alzam gibi derslerini mescidde verirdi. El-Vkd der ki: mm- Mlik mescide gelir, be vakit namazda ve cenze namazlarnda bulunurdu. Hastalar ziyret eder, gerekli ilerini grr, sonra mescide gidip otururdu. Bu srada talebeleri etrafna toplanp ders alrlard. Daha sonra rahatszl sebebiyle evinde ders vermeye balad. mm- Mlikin hads-i erf dersleri ve vuku bulmu meselerle ilgili dersleri yan fetva ileri olmak zere iki trl ders meclisi vard. Gnlerinin bir ksmn hads-i erf retmeye, bir ksmn da sorulan meselelere fetva vermek iin ayrrd. Derslerini evinde vermeye baladktan sonra evine ders iin gelenlere sordururdu, eer fetva iin gelmilerse dar kp fetva verirdi. Sonra gidip gusleder, yeni elbiselerini giyer, sarn sarar, gzel kokular srnrd. Kendisine bir de krs hazrlanrd. Bundan sonra gayet gzel bir kyafetle ho kokular srnm olarak, huu ierisinde derse gelenlerin yanna kard. Hads-i erf dersi bitinceye kadar d aac yaklr, gzel bir koku yaylrd. Hac mevsimi hari, dier zamanda, Mednelilerden isteyen herkes onun dersine gelirdi. Dersleri tamamen evinde vermeye balaynca, hac mevsiminde dersini dinlemek isteyen o kadar ok olurdu ki, gelenleri evi almazd. Bunun iin nce Mednelileri kabul eder, bunlara hads rivyeti ve fetva verme ii bitince, sonra srasyla dierlerini ieri alrd. Hasen bin Reb der ki: Bir defasnda mm- Mlikin kapsnda idim, onun arcs nce Hicazllar ieri girsinler diye ard. Onlar knca amllar girsin diye ard. Daha sonra Irakllar girsin diye ard. Yanna giren en son ben oldum. Eb Hanfenin olu Hammd da aramzda idi. mm- Mlik derslerinde vakar ve ciddiyet sahibi olup, lzumsuz szlerden tamamen uzak kalrd. Bu hususu, ilim tahsil edenler iin de art koard. Bir talebesi yle dediini nakleder: lim tahsil edenlere vakarl cidd olmak ve gemilerin yolundan gitmek gerekir. lim sahiplerinin, bilhassa ilm mzakereler srasnda kendilerini mizahtan uzak tutmalar gerekir. Glmemek ve sadece tebessm etmek, limin uymas gereken dbdandr. Yine bir talebesi yle der: mm- Mlik, bizimle oturduu zaman sanki bizden biri gibi davranrd. Konumalarmza ok sde bir ekilde katlrd. Hads-i erf okumaya ve anlatmaya balaynca onun szleri bize heybet verirdi. Sanki o, bizi biz de onu tanmyorduk. - 159 -

mm- Mlik elli sene mddetle ders ve fetva vermek suretiyle, insanlarn mkllerini zm ve kymetli talebeler yetitirmitir. Onun talebelerinin her biri memleketlerinin mracaat edilen limleri ve rehberi olmulardr. limdeki stnl: mm- Mlik (r.a.) Tefsr, Hads ve Fkh ilminde byk bir lim idi. Tefsr ilminde, yet-i kermelerden binlerce din hkm karan byk bir mfessir ve mctehid idi. Tefsr ilminde Garb-l-Kurn adl bir eseri vardr. Bu eseri kendisinden Hlid bin Abdurrahman el-Mahzm rivyet etmitir. Hads ilminde ise pek mehr bir lim ve muhaddistir. mir bin Abdullah bn-i Zbeyr bin Avvm, Nuaym bin Abdullah, Zeyd bin Eslem, Nfi Mevl bn-i mer, Seleme bin Dinar, Kd reyk bin Abdullah Neha, Slih bin Keysan, mm- Zhr, Safvan bin Selm ve daha ok sayda hads liminden hadsi erf rivyet etmitir. Grp, hads-i erf rivyet ettii limlerin says dokuzyz civarndadr. Hads ilminde hccet olduuna dir ittifak vardr. Yazm olduu Muvatt adndaki hads kitab ok muteber ve kymetli bir eserdir. mm- Mlikin rivyet ettii hads-i erfler ayrca Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda yer almtr. Emev devletinin parlak ve k devrinde Abbas devletinin kurulup gelitii ve hkimiyeti elde ettii bir devirde yaayan mm- Mlik, ok hdiselere ahit olmu, bozuk frkalara kar Ehl-i snnet itkdn savunmu, insanlarn doru yola kavumas hususunda byk hizmetler yapmtr. Hicazda hads renme, dn sulleri sorma ve fetva hususunda byk bir mracaat mercii olan mm- Mlik pek ok lim yetitirmitir. mm- Mlik yetmi imm ehdet etmedike fetva vermee balamadm buyurdu. Okuduum hocalarmdan pek az kimse vardr ki, benden fetva almam olsun derdi. mm- Yfi buyuruyor ki: mm- Mlikin bu sz nmek iin deildir. Allah telnn nimetini bildirmek iindir. Zerkn (Muvatt) kitabn erhederken diyor ki, (mm- Mlik, mehr mezheb imamdr. Ykseklerin ykseidir. Akl kmil, fadl aikrdr. Reslullahn (s.a.v.) hads-i erflerinin vrisidir. Allahn kullarna, Onun dinini yayd. Dokuzyz limle sohbet ve istifde etti. Kendisi yzbin hads-i erf yazd. nyedi yanda ders vermeye balad. Dersinde bulunanlar, hocalarnn derslerinde bulunanlardan ok idi. Hads ve fkh renmek iin, kapsna toplanrlard. Kapc tutmak zorunda kald. nce talebesine, sonra halktan herkese izin verir, ieri girerlerdi. Halya gnde bir giderdi. Halda ok bulunmaktan haya ediyorum derdi. (Muvatt) kitabn yaznca, kendi ihlsndan phe etti. Kitab suya koydu. Eer slanrsa, bu kitab bana lzm deildir dedi. Hibir yeri slanmad. Abdurrahman bin Enes, hads ilminde, imdi yeryznde Mlikden daha emn kimse yoktur. Ondan daha akll bir ahs grmedim. Sfyn- Sevr, hadste imamdr. Fakat, snnette imm deildir. Evz, snnette imamdr. Fakat, hadste imm deildir. mm- Mlik, hadste de, snnette de imamdr derdi. Yahy bin Sad, mm- Mlik, Allah telnn kullarna yeryznde hccetidir, derdi. mm- fi, Hads okunan yerde, Mlik, gkteki yldz gibidir. lmi ezberlemekte, anlamakta ve korumakta, hi kimse, Mlik gibi olamad. Allah ilminde bana Mlik kadar kimse emn deildir. Allah tel ile aramda hccet, mm- Mliktir. Mlik ile Sfyn bin Uyeyne olmasalard, Hicazda ilim kalmazd derdi. Abdullah, babas Ahmed hinHanbele sordu: Zhrnin talebeleri arasnda en kuvvetli hangisidir? Mlik, her ilimde daha kuvvetlidir buyurdu. Abdullah bni Vehb diyor ki: Mlik ve Leys olmasalard, hepimiz saptrdk. Evz, mm- Mlikin ismini iitince, o, limlerin limi Medinenin en byk limi ve Haremeynin mftsidir derdi. Sfyn bin Uyeyne mm- Mlikin veftn iitince, Yeryznde bir benzeri kalmad. Dnynn imm idi. Hicazn limi idi. Zamannn hcceti idi. mmet-i Muhammedin gnei idi. Onun yolunda bulunalm dedi. Ahmed bni Hanbel, mm- Mlikin, Sfyn- Sevrden, Leysden, Hammd bin Selemeden ve Evzden stn olduunu sylerdi. Sfyn bin Uyeyne diyor ki, nsanlar skacak, limden stn birini bulamyacaklar hads-i erfi, mm- Mliki haber veriyor, mm- Mlik diyor ki, her gece Reslullah (s.a.v.) gryorum: Musab diyor ki: Babam, Abdullah bin Zbeyrden iittim: Mlik ile Mescid-i nebevide idik. Biri gelip, Eb Abdullah Mlik hanginizdir dedi. Gsterdik. Yanna gidip selm verdi. Boynuna sarlp, alnndan pt. Ryda Reslullah burada oturuyor grdm. Mliki ar buyurdu. Sen geldin. Titriyordun. Rahat ol y Eb Abdullah! Otur, gsn a buyurdu. Anca her yere gzel kokular yayld dedi. mm- Mlik alad ve rynn tabri ilimdir dedi. mm- fi ile Ahmed bin Hanbel, mm- Mlikin sohbetinde bulunmulardr. Onun ilminden ok istifde etmilerdir. Bunlarn, mm- Mlikin talebesinden olmas, Onun eref ve stnlne kfidir, en byk vesikadr. Kendisinden daha bir ok kimseler ilim renip, her biri memleketlerinin imm (limi) ve insanlarn rehberi olmutur. Bunlardan bazlar u ztlardr: Muhammed bin brhm bin Dinar, Eb Him ve Abdulazz bin Eb Hazm. Bunlarn her birisi dinde ehl-i ictihd sahibi idiler. Osman bin Hakem, Abdurrahman bni Hlid, Mun bin s, Yahy bin Yahy, Abdullah bin Mesleme-i Kabun, Abdullah bin Vehb... gibi daha nice talebesi vardr. Btn bunlar, hads ilminde mmtaz (seilmi) lim olan mm- Buhr, Mslim, Eb Dvd, Tirmiz, Ahmed bni Hanbel, Yahy bni Main ve dier hads limle- 160 -

rinin stdlardr. Celleddin Syt, mm- Mlikden hads rivyet eden 993 ztn isimlerini elifba srasyla (Kitb tezyin-il-memlik bimenkb Seyyidina-l-mm Mlik) adl kitabnda yazmtr. Mezhebi (ictihd): mm- Mlik, herhangi bir dni meselenin hkmn tayin iin, Kurn- kerme, hads-i erflere, mmetin icmna ve lzum olduunda kyasa mracaat ederdi. Ayrca Medine ehlinin ittifaklarn da, icmdan baka, mstakil bir delil kabul ederdi. mm- Mlikin bu usllere gre ictihd ederek kard hkmlere, rivyet yolu veya Hicaz limlerinin yolu denir ki, bu yolun imm, mm- Mlikdir. O, ictihdlaryla mslmanlarn ilerinde ve amellerinde uyacaklar bir yol gsterdi, bu yola Mlik Mezhebi denilmitir. Ehl-i snnet itikdndan olan mslmanlardan, amellerini, yan ibdet ve ilerini bu mezhebin hkmlerine uyarak yapanlara Mlik denir. Allah tel, btn mslmanlardan tek bir mn istemektedir. slmiyette, imnda, itikdda tefrikaya, ayrla izin verilmemitir. Reslullah (s.a.v.) efendimizin inand ve bildirdii ve Eshb- kirmn naklettii gibi mn eden mslmanlara Ehl-i snnet vel-cemat veya ksaca Snn denir. Snn mslmanlara, mezheb imm olan byk slm limleri tarafndan, Kurn- kerm ve hads-i erflerde hkm aka bildirilmemi olan baz ibdetlerin ve gnlk muamelelerin tarifinde ve yaplnda gsterilen ve Allah telnn rzsna kavuturan yollara amel mezhebler (veya fkh mezhebler) denilmitir. Mezheb imm olan byk slm limlerinin aralarndaki byle ictihd ayrlklarna dnin sahibi izin vermi ve bu hl her zaman ve her yerde mslmanlarn slmiyete dosdoru uymalarn temin ederek, mslmanlar iin rahmet olmutur. Nitekim hads-i erfte limlerin mezheblere ayrlmas rahmettir buyuruldu. mm- Mlik, talebelerinin ve kendisine sul soranlarn, din meselelerdeki mkllerini hallederken, ortaya koyduu ve takip ettii usller, Mlik mezhebinin temel kaideleri olmutur. Mezhebin hkmlerini ortaya koyarken takip ettii usl; dier btn mctehidlerin uslne benzemekle beraber, baz farkllklar da vard. Btn mctehidler, bir iin nasl yaplacan Kurn- kermde ak olarak bulamazlarsa, hads-i erflere bakarlar, bunlar da da bulamazlarsa, bu i iin (icm) var ise, yle yaplmasn bildirirler. cm, Eshb- kirmn ve onlardan sonra gelen Tbin denilen limlerin bir meseledeki szbirliine denir. Bir iin nasl yaplmas lzm olduu icm ile de bilinmezse, mctehidler kendileri kyasta bulunarak ictihd ederler, meselenin dn hkmn bildirirler. Kyas, Kurn- kermde ve hads-i erflerde, hakknda ak bir hkm bulunmayan bir ii, ak hkm bulunan dier bir ie benzeterek hkme balamaktr. mm- Mlik (r.a.) bu drt delilden baka, Medne-i mnevverenin o zamanki halknn szbirliini de senet kabul ederdi. Bu detleri, babalarndan, dedelerinden ve nihayet Reslullahtan (s.a.v.) grenek olarak gelmitir, derdi. Bu senedin, kyastan daha stn olduunu syledi. Fakat dier mezhebin imamlar, Medine halknn detini, dn hkmlere senet, vesika olarak almad. mm- Mlikin ictihd uslne (Rivyet yolu) denir. Onun mezhebi daha ok Afrikann kuzeyinde yaylmtr. Eskiden Hicaz ve Endls (spanya) blgelerinde yaygnd. Mlik mezhebinde en mehr fkh kitab (Et-Tefr fil-furu) ve (El-hkm-l-fusl) kitaplardr. Bunlar Arapadr. mm- Mlikin (r.a.) menkbelerinden ve szlerinden bir ksm unlardr: mm- fi (r.a.) buyuruyor ki: limler anld zaman mm- Mlik onlar arasnda parlak bir yldz gibidir. Benim zerimde minneti ve ihsan ondan ok olan yoktur. Medine Valisi, mm- Mlikten, bir ictihdndan vaz gemesini istedi. Kabul etmeyince, krbala vurdurdu. Her vuruta, Y Rabbi! Onlar affet, nk onlar bilmiyorlar diyordu. Nihayet baylp dt. Sonra aylnca da: ahit olunuz, ben hakkm beni denlere hell ettim dedi. Halife, valinin cezalandrlmas iin kendisinden izin isteyince ona: Hayr, ben onu affettim buyurdu. Hazret-i imm, ilim bakmndan ne kadar yksek ise, ahlk, zhd, takva ve kerem bakmndan da yle yksek idi. mm- Mlik, ilimde ve dinde ok edebliydi. Din bilgisine hrmet ve tazmi alacak derecede fazlayd. Eb Abdullah Mevll-Leyseyn yle anlatmtr: Rymda, Reslullah grdm. Mescidde ayakta duruyordu, insanlar da etrafn sarmt. mm- Mlik de nnde duruyordu. Reslullahn (s.a.v.) nnde misk dolu bir kap vard. O miskten avu avu alp, mm- Mlike veriyordu. O da insanlara datyordu. Bunu Eb Abdullahdan nakleden Matraf; Bu ryay mm- Mlikin ilimdeki stnlne ve snnet-i seniyyeye ballna yordum demitir. - 161 -

Mesn bin Sad el-Kasir yle demitir: mm- Mlikin yle buyurduunu iittim: Reslullah (s.a.v.) ryda grmediim hi bir gece gemedi. Her gece rymda grdm. Zeheb, (Tabakat-l-Huffz) kitabnda hazret-i mm- Mliki yle anlatr: Uzun bir mr, yksek bir mertebe, parlak bir zihin, ok geni bir ilim, keskin anlay, sahih rivyet, diyanet, adalet, snnet-i seniyyeye tbi, fkhta, fetvada kaidelerin shhatinde nde gelen bir zt idi. Fetva vermede acelecilii sevmez, ok kere Bilmiyorum derdi. Ve lim kalkan bilmiyorum demekdir buyururdu. Birgn Halife Hrn Red dedi ki: Y imm senin kitaplarn oaltp, her yere gndereceim. Herkesin bunlara uymasn ve senin mezhebinde olmalarn emir edeceim. mm- Mlik hazretleri: Y halife, hads-i erfte; mmetimin limlerinin ihtilf rahmettir buyuruldu. limlerin ihtilf Allah telnn rahmetidir. Hepsi hidyet zeredir. Mslmanlar bu rahmetten mahrum braklamaz. Bunun zerine halife bu arzusundan vazgeti. Hrn Red, mm- Mlik hazretlerinden hergn evine gelip, olu Emin ile Memuna ders vermesini istedi. mm- Mlik hazretleri Halifeye buyurdu ki: Y halife, uygun olan ocuklarnzn bizim eve gelip gitmesidir. Allah tel, sizi daha azz etsin! lmi azz ederseniz azz olursunuz; zell ederseniz zell olursunuz. lim bir kimsenin yanna gitmez, o ilmin yanna gelir. Bunun zerine halife mm- Mlikten zr diledi ve hergn ocuklarn imma gndererek ders aldrtt. Eserleri: Muvatt adndaki hads kitab ok kymetlidir. Muvatty krk senede meydana getirmitir. Balangta iinde drtbin hads-i erf varken, sonuna doru bine indirmitir. ok limler bunu erh etmitir. Bu erhlerinin en mehru el-Mdevvene adl eserdir. Bu kitap, hads-i erfleri fkh konularna gre iine alm olup, yazlan ilk hads kitabdr. Bu kitapda ayrca mm- Mlikin ictihd ettii fkhi mevzular da bulunmaktadr. eitli trihlerde baslmtr. Biri, Yahy bin el-Leysinin rivyeti, dieri de mm- azamn talebesi Muhammed eybn (r.a.) tarafndan yaplan iki rivyeti vardr. Bu eserinden baka Abdullah bin Abdlhakm Msr tarafndan rivyet edilen Kitb-s-snen adl fkha dir bir eseri, kadere, kaza hkmlere dir ve fetvalarn bildiren Risle fil fetva gibi eserleri vardr. mm- Mlikin (r.a.) rivyet ettii ve Muvatt adl mehr eserine yazd hads-i erflerden bazlar unlardr: Bir kii bir sz syler de, o szden dolay Cehennem ateine decei hatrna gelmez. Bir kimse de bir sz syler, bu szden dolay Allahn kendisini Cennete koyaca aklna gelmez. Allah yolunda cihada kan kimse geri dnnceye kadar hi usanmadan, ylmadan nafile oru tutan ve nafile namaz klan kimse gibidir. Kiinin mlyaniyi (faydasz eyleri) terk etmesi mslmanlnn gzelliindendir. Her dnin bir ahlk vardr. slmn ahlk da hayadr. Bir kii Reslullaha (s.a.v.) gelip; Y Reslallah bana hayatma uygulayacam bir ka kelime ret. Unutacam ok ey olmasn deyince Reslullah (s.a.v.) Hi bir eye kzma buyurdu. Msfeha ediniz (tokalanz) aranzdaki kin gider. Birbirinize hediye veriniz ki, seviirsiniz ve aranzdaki dmanlk gider. Buyurdu ki: nsan kendisi iin hayr ilemez, kendisine iyilik yapmazsa, insanlar da ona hayr ve iyilik yapmaz. lim ok rivyet etmek deildir. lm bir nurdur. Allah tel bu nuru mmin kullarnn kalbine koyar. Mescide giren mnafklar, kafesteki sere kularna benzer. Kafesin kaps alr almaz uarlar, kaarlar. Bir kimse kendini vmee balarsa deeri der. lim renmek istiyen kimsenin vakarl ve Allahtan korkar halde olmas lzmdr. Kendisine hayr olmayan kimsenin, bakasna hayr olmaz. Eer elimde imkn olsayd, Kurn- kermi ksa aklyla, kendi grne gre tefsr edenin boynunu vururdum.
1) El-Am cild-5, sh-257

- 162 -

2) Vefeyt-ul-ayn cild-4, sh-135 3) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-5 4) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-316 5) Fihrist sh-198 6) ezert-z-zeheb cild-1, sh-289 7) Eedd-l-cihad sh-5 8) Mzn-ul-kbr cild-1, sh-45 9) Ed-Dbc-l-mzehheb sh-11 10) Mucem-l-mellifn cild-8, sh-168 11) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-75 12) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-207 13) El-ntik sh-8 14) En-Ncm-z-zhire cild-2, sh-96 15) Miftah-s-sede cild-2, sh-216 16) Kef-z-znn sh-1907 17) Brockelman Gol 1.175, Sup 1. 297 18) Mirt-l-Cinn cild-1, sh-373 19) El-Bidye ven-nihye cild-10, sh-174 20) Tertib-ul-medrik cild-1, sh-102 21) Sfat-s-safve cild-2, sh-99 22) Fideli Bilgiler sh-157 23) Hidyet-l-muvaffkn sh-55 24) Sebl-un-nect sh-24 25) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1034 26) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh-138

MM-I MUHAMMED (eybn):

mm- azam Eb Hanfenin derslerinde yetien slm limlerinin en stnlerinden ve byk mctehid. Ad, Muhammed bin Hasendir. Knyesi Eb Abdullahtr. 135 (m. 752) senesinde Vst ehrinde dodu. 189 (m. 805)de Rey ehrinde veft etti. Dedelerinden olan Hrmz, hocas mm- azamn da ceddi olup; Badd sultan idi. Bu zt Hz. meri grp mn etmiti. mm- Muhammed eybn, Vst ehrinde dodu. nce Kurn- kermi renip ve sonra bir ksmn ezberledi. Ayrca balangta Arap lgatini ve rivyetini de renmitir. Yaad Kfe ehri Eshb- kirmdan ounun yaam olduu yer olup, hads ve fkh ve dier ilimlerin beii idi. Daha 14 yanda iken mm- azamn ders halkasna katld. lk katlnda dn bir sul sorup, cevap ald. mm- azam (r.a.) ondaki ihls, samimiyeti grerek ona du etti. Sonra da Kurn- kermi iyice renmesini tenbih etti. Muhammed eybn yedi gn sonra babas ile mm- azama tekrar gelip, Kurn- kermi ezberlediini syledi. mm- azam ondaki stn kabiliyeti grp, babasna Olunda stn bir kabiliyet ve zek var. Onu ilim tahsiline tevik et buyurdu. Bundan sonra Muhammed eybn, mm- azama (r.a.) talebe olup, ondan fkh ilmini renmeye balad. Drt sene ondan, daha sonra da ayn usl zerine Eb Ysufdan ders alp, fkh ilminde yksek bir dereceye ulat (Bkz. mm- azam). Hads ilmini ise yine mm- azam Eb Hanfe ve Eb Ysuftan, Kfe, Basra, Medine, Mekke, am, Irak blgesi limlerinden renmitir. sene zarfnda mm- Mlikten Muvatty dinlemi ve 700 hads-i erf iitmitir. mm- fi onun yle dediini nakleder: mm- Mlikin yannda sene kaldm. Ondan yediyz ksur hads-i erf rendim. ok zek olup, meseleleri abuk hatrlamakta ve sratli bir ekilde cevap vermekteydi. Muhammed eybn varn younu ilme sarf etmitir. Nitekim Amr bin Eb Amr, Muhammed eybnden yle nakleder: Babam 30 bin dirhem miras brakt. 15 binini nahiv ve iire, 15 binini de hads ve fkh ilmine harcadm Muhammed eybn, Kfede ilmi mm- azamdan ve Eb Ysuftan baka, Misar bin Kedmdan, Sfyn- Sevrden, Amr bin Zer, Mlik bin Mugavvelden rendi. Ayrca Enes bin Mlik, Eb Amr, Evz, Zemat bin Slih, Bukeyr bin mirden hads-i erf rivyet etmitir. Muhammed eybn, rendii ilmi yaymtr. Ondan ders almaya ve istifde etmeye gelenler ok kalabalkt. Evinde oturacak yer kalmyordu. smil bin Hammd yle der: Muhammed bin Hasann ilim meclisi, Kfe mescidinde yirmi sene devam etti. Badda yerleip bir mddet kadlk yapt. Ayn zamanda fkh ve dier ilimleri retip, kymetli talebeler yetitirdi. mm- fi bata olmak zere, Eb Sleymn Crcn, Hiyam bni Abdullah Ruz, Eb Hafs- Kebr, Muhammed bni Mukatil, edad bni Hkim, Ms bni Nsr Rz, Eb Ubeyde Ksm bin Selm, smil bin Nevbe, Ali bni Mslim Ts ve daha bir ok lim ondan ilim renip, rivyetlerde - 163 -

bulunmulardr. Bylece onun vastasyla mm- azamn bildirdii Ehl-i snnet itikd ve mslmanlarn ilerinde, ibdetlerinde, uyacaklar din bilgileri her tarafa yayld. mm- azamn fkhn, yan Hanef mezhebini yzlerce kitap yazarak nakleden ve yayan odur. Fkh limlerinin ikinci tabakasndan olup, mezhebte mctehidtir. Hanef mezhebinde fetva verilirken nce mm- azamn szne baklr, onda bulunmazsa Eb Ysufun szne baklr, onda da bulunmazsa mm- Muhammedin sz ile amel olunur. Gzel ahlk ve stn hlleri ile mehr idi. Bir meclise girdii zaman herkes dikkatle onu dinlerdi. limdeki stn vasfyla ve gzel konumas ile dinleyenleri doyurur, meseleleri zerdi. mm- fi, mm- Muhammed gibi stn ahlk sahibi, edib ve fakh az bulunur buyurmutur. Vaktini asla bo geirmezdi. Muhammed bni Seleme der ki: mm- Muhammed her gecenin te birinde yatar, te birinde namaz klar, dier te birinde de talebesine ilim retirdi. Eb Ubeyd anlatr: mm- Muhammedin yanna gittim. mm- finin ilme kar arzusunu grdm. mm- Muhammede bir sul sordu, O da cevap verdi. finin ilme kar arzusunu grnce kendisine yz gm verip: Eer ilimden zevk almak istersen meclisimize devam et bizden ayrlma buyurdu. mm- fi yle demitir: Eer mm- Muhammedden ders almasaydm ben ilmin kapsnda kalmtm. Ben btn insanlar arasnda onun ihsnlarna dima krederim. Ondan rendiim ilimler ile bir deve yk kitap yazdm. lmi o kadar yksekti ki; eer o bize bizim anlayacamz derecede hitb etmeyip, yksek ilmine gre hitab etseydi, onun szn anlayamazdk. Bizim derecemize gre anlayacamz ekilde konuurdu. Ondan daha akll, daha stn kimse grmedim. Kendisine niin ok az uyuyorsun dediklerinde: Nasl uyuyabilirim? Btn mslmanlar, bizim bir iimiz olursa hlimizi, Ona arz ederiz. Derdimize derman ancak Odur derken gzme uyku girer mi? buyurmutur. Hanmna Hereyi bana sormaynz, her eyi benden istemeyiniz. Kalbimin ilimden ve dne hizmetten baka eylerle megul olmasna sebep olur. Ne isterseniz, ne lazmsa vekilimden alsanz daha iyi olur derdi. Eserleri: mm- Muhammedin eserleri Hanef mezhebi fkhn nakleden kaynaklardr. O, mm- azamn derslerinde zlen meseleleri ve onun szlerini yazmak suretiyle kitaplara geirmi ve bu hususta ok kitap yazmtr. Bu kitaplar iki ksma ayrlr. Birinci ksm Zhirrrivye kitaplardr. Bunlar: Mebsut, Ziydt, Cmi-i kebir, Cmi-i sagr, Siyer-i kebr ve Siyer-i sagrdir. Bu kitaplar tevatr yoluyla nakledilmitir. kinci ksm: Nevdir denilen kitaplar olup, unlardr: Keysaniyyt, Hruniyyt, Crcaniyyt, Rukleyyt, Ziyadet-z-Ziyadt. Zhid-l-Kevsernin yazd (Blgul emn f sret-il imm Muhammed bni Haseni-eybn) kitab, mm- Muhammedin hayatn ve menkbelerini uzun anlatmaktadr. Buyurdu ki: Byklk neseble deil, fazlet ve olgunluk iledir. Sdk arkada seni hayra tevik edendir. Bir mecliste ilim ve irfan bulunmazsa, onun yerine o meclisde nefsn hisler bulunur. Kendi nefsini beenmek kadar ahmaklk olmaz. Affetmek akln zektadr. Gzel ahlk kt nesebi rter.
1) Trh-i Badd cild-2, sh-172 2) El-Alm cld-6, sh-80 3) Fihrist sh-387 4) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-184 5) El-Fevid-l-behiyye sh-163 6) Miftah s sede cild-2, sh-107 7) ezert-uz zeheb cild-1, sh-321 8) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-80 9) Cevahir-l-Mudiyye V. 121 b, 122 a 10) erh-i Siyer-i Kebr (Ayntab tercemesi) sh-6 11) Mucem-l-mellifn cild-9, sh-207 12) Blug-ul-emn sh-1, 82 13) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1046 14) Rehber Ansiklopedisi cild-12, sh-299

MM-I ZFER:
Hanef mezhebinin byk fkh limlerinden. Hads ilminde de mehr bir lim olup, mm- azamn (r.a.) talebesidir. Knyesi, Eb Huzeyldir. Aslen sfehnl olup, 110 (m. 728) senesinde dodu. 158 (m. 775)de Basrada 48 yanda iken veft etti. Basrada yaad ve orada kadlk yapt. Babas Basra ehrinin valisi idi. Zfer bin Hzeyl ilim renmeye orada balad. nce hads ilmini rendi. Sonra - 164 -

Kfeye gidip, mm- azamn (r.a.) derslerine devam etti. Ondan fkh ilmini rendi ve bu ilimde zamannn mehr limlerinden oldu. Dnyya hi dalmad. Btn mrn ilim renmek ve retmekle geirdi. Hanef mezhebi imamlarndan ve fukahann ikinci tabakasndan olup, mezhebte mctehiddir. mm- azam onun iin Talebelerimin en mkemmelidir buyurarak Onu methetmitir. mm- Zfer, ilimde o derece iyi yetimiti ki, kendisine bir sul sorulduu zaman, geni cevap verir, anlalr bir ekilde izah ederdi. sbti gereken meseleleri kat delillerle isbt ederdi. mm- azamn usl zerine ictihd ederdi. ok ibdet eden, doru szl ve ilimde salam bir lim idi. Evlendiinde hocas mm- azam dnne davet etmiti. mm- azam dn srasnda yapt bir konumasnda, Zfer mslmanlarn immlarndandr. eref, haseb, neseb bakmndan en tannmlardandr buyurmutur. mm- Zfer bir defasnda bir miras meselesi sebebiyle Basraya gitmiti. Basra halk ondaki stn hlleri grerek olgun ve mstesna bir insan oluuna hayran kalmlard. Bu sebeble Basrada kalmasn srarla istediler. O da bu arzu zerine bir mddet Basrada kald. lmiyle ve stn halleriyle insanlara ok faydal oldu. Her nerede olursa olsun hi bo konumazd. Dima ilmi meseleler zerinde sz syler, hep bu hususta konuurdu. Bulunduu yerde bo konuulmaya balansa hemen o meclisi terk ederdi. Bir mddet Basra kadl yapmtr. Ayrca ilim retmek ve ders vermekle megul olmutur. Mehr limlerden Muhammed bin Abdullah Ensr, Halef bin Eyyb, sm bin Ysuf, Hill-er-Rey gibi byk limler mm- Zferin ders halkasnda yetimitir. mm- Zfere mm- azam sorulduu zaman, Biz onun yannda, ahin kuunun yanndaki sere gibiyiz diyerek hocas mm- azamn ilimdeki stn derecelerini belirtmitir. O asrn limlerinden biri olan Mzenye, bir zt, Irakdaki fkh limlerini sormutur. Eb Hanfe hakknda ne dersin deyince, O fkh limlerinin efendisi ve en bydr, cevbn vermitir. Ya Eb Ysuf deyince, Hads-i erfe en ok tbi olandr, ya Muhammed bin Hasen deyince, Fr meselelerini en iyi aklayandr demitir. Ya Zfer deyince, Kyasta en keskin olandr demitir. mm- Zfer Basraya gidince, kabul etmek istemedii halde kadlk yapmasn istediler. Bu hususta ok zorladlar ve bunun zerine bir mddet kadlk yapt, kaynaklarda kaydedilmitir. Basradaki baz ilim evreleri mm- azamn bykln anlayamam olmalar sebebiyle muhalefet gstermilerdi. Bir ksm da hasedleri sebebiyle kar kmt. mm- Zfer Basraya gidince ilim erbab onun yannda toplanp, ilmi mnazaralar ve mzkereler yapmaya balamlard. mm- Zferin meseleleri ele al tarzna, yapt izahlara ve getirdii delilleri iiterek hayran kalmlardr. Onun anlatt eyleri ve yapt izahlar beenip, bunlar nereden rendin demilerdi. O da Hocas mm- azamdan rendiini sylemitir. Bu ekilde kurulan her ilim meclisinde yapt izahlarla Basradaki ilim ehli arasnda kendisine ve hocas mm- azama (r.a.) kar bir sevgi uyand. mm- azamn bykln anlayp, dmanlk edenler dost oldu. Onu sevmeye ve methetmeye, istifde etmeye baladlar. mm- Zfer, kyas yapmadaki stnl ile mehr olmutur. Bu hususta yle buyurmutur: Bir meselede hkm verirken o mesele hakknda hads-i erf (eser) bulursak onunla hkmeder, kyas yapmayz. Eser olunca kyas terk ederiz. Yoksa, kyas yaparz... Hocas mm- azamn veftndan sonra sekiz sene gibi ksa bir mddet yaam olup, onun mezhebini yaymtr. mm- Zfer ok az meselede mm- azamdan ayr ictihdta bulunmutur. Hocas mm- azama hayatnda ve veftndan sonra muhalefet etmemitir. Hanef mezhebinde, zaruret hlinde mm- Zferin ictihd ile amel etmek caizdir. bn-i Abd-l-Berr, yle demitir: Zfer bin Hzeyl yksek bir akl ve idrk sahip idi. Haramlardan ok saknan, vera sahibi ve hads ilminde de sika (gvenilir), salam bir limdir. O evliynn byklerinden Dvd-i T ile arkada olup birbirlerini ok severlerdi. Dvd-i T, ibdetle, zhd ve takva ile yaad. mm- Zfer ayrca ilme devam etti. Hem ilimde, hem de ibdette ok gayretli bir lim olup, bunlar kendinde toplamtr, mm- Zfer veft edecei zaman mm- Eb Ysuf ve bakalar (vasiyyet et) dediler. u mal hanmmndr.. unlar da, kardeimin olunundur dedi. Bu szlerine ardlar. nk kardei varken, kardeinin oluna bir ey dmez idi. Veftndan sonra kardei onun zevcesini ald. Bir olu oldu. Mallar oluna kalnca mm- Zferin kermeti belli oldu.
1) Vefyyt-l-ayn, cild-1, sh-317, 318 2) Fevid-l-behiyye sh-75, 77 3) Tabakt-l-seniyye Varak-128 b, 129 a 4) Cevhir-l-mudiyye cild-1, sh-233, cild-2, sh-534 6) ezert-z-zeheb cild-1, sh-243 6) Mzn-l-itidl cild-1, sh-348 7) Tabakt-l-fukaha (Tapkprzde) sh-18 8) Lisn-l-mzin cild-2, sh-476, 478

- 165 -

9) Fihrist cild-1, sh-285 10) Tabakt--iraz sh-113 11) Kef-z-znn cild-2, sh-1782 12) Mevdut-l-ulm cild-1, sh-606 13) El-Alm cild-1, sh-78 14) Mucem-l-mellifn cild-4, sh-181 15) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye, sh-1090 16) Eshb- Kirm, sh-302

SHK BN YSUF EL-EZRK:

Tebe-i tbindendir. Tbinden hads-i erfler rivyet etti. Hads ilminde sika (gvenilir) ve saduk (doru) dur. Aslen Kureyten olup, Mahzmoullarndandr. Haccc bin Ysufun kurduu Vst ehrinde 117 (m. 735) senesinde dodu. Tahsiline Vst ve sonra Baddta devam etti. Abbas halifesi Muhammed bin Hrn Red zamannda 195 (m. 810) senesinde Vst ehrinde veft etti. Knyesi Eb Muhammed olup, babasnn ismi Ysuf bin Mirdstr. Kurey kabilesinden olduu iin el-Kurey, Vst ehrinde oturduu iin el-Vst nisbet edildi. El-Hfz, es-Sika ve hassaten elEzrk lkabiyle anld. Eb Muhammed shk bin Ysuf bin Mirds el-Kurey el-Vst el-Ezrk el-Hfz, Tbinden birok zevattan hads-i erf rivyet etti. Onlarn sohbetlerinde bulunmakla ereflendi. Sleymn bin Mihrn, el-Ame, Sad el-Cerr, Zekeriya bin Eb Zade, Avf el-Arb, bni Avn, Misar, mer bin Zer, Sfyn- Sevr, reyk bin Abdullahdan (r.aleyhim) ilim tahsil edip hads-i erf rivyet etti. Hads tahsili iin Baddta bulundu. Hocas reyk bin Abdullahn yazarak rivyet ettii hads-i erflerden bebinini kendisine arz ederek ald. O, reyki ve bildiklerini en iyi bilen insand. Krat ilmini mehr krat imm Hamza ez-Zeyyattan ald. El-Ezrktan, Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Muin. Amr el-Nkd, Hasan bin Hammd Seccade, shk bin Behll, Eb Bekir bin Eb eybe, Dahm, Kuteybe, Eb Hayseme, Sdn bin Nasr, Muhammed bin Ubeydullah el-Mnd ve dierleri hads-i erf rivyet ettiler. Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Muin, Abdullah bin Slih el-Icl ve Muhammed bin Sad (r.aleyhim), shk bin Ezrkn sika olduunda ittifak ettiler. limler, el-Ezrkn terik tekbirleri hakknda, en iyi bilgiye sahip olduunu kabul etmektedirler. ok ibdet eder, gece uykusunu terk ederdi. Allahtan ok korkar, utancndan semya bakamazd. Devaml gz yerde gezerdi. Yahy bin Dvd (r.a.) shk bin Ysuf el-Ezrk, yirmi sene ban semya kaldrmad demektedir. Hasan bin Hammd, shk bin Ysuf el-Ezrkn kendisinden nakleder. Kfeye girince Amein tek bana mescidin kapsnda oturduunu grdm. Annemin sz aklma geldi. Peygamberimizin (s.a.v.) lim taleb etmek, her mslman zerine farzdr hads-i erfini dndm, ieri girdim ve selm verdim. Ona Ey Eb Muhammed (Ame) bana hads-i erf ret, ben garip biriyim dedim. Bana nereli ve kim olduumu sordu. Syleyince de, Senden nce kimseye bahsetmediim bu hads-i erfi sana vereyim. Onu bana Eb Evf rivyet etti. Peygamber aleyhiselm Haricler, Cehennemin kpekleridir buyurdu, dedi. shk bin Ysuf el-Ezrk, Hz. Alinin (r.a.): Peygamber efendimiz (s.a.v.) altn yzk ve ipekli kuma kullanmay erkeklere yasaklad buyurduunu rivyet etti.
1) Trh-i Badd cild-6, sh-319 2) Tezkiret-l-huffz cild-2, sh-320 3) Trh-i kebir, cild-1, sh-380 4) Tabakt-l-kbr cild-7, sh-315 5) Tehzb t-tehzb cild-1, sh-257

YS BN MUVYE:
Mehr bir hads limi. Knyesi, Eb Vsiledir. 46 (m. 666) trihinde doup, 122 (m. 740) senesinde veft etti. ys bin Muviyenin dedesi, Peygamber efendimizle (s.a.v.) grmtr. ys (r.a.) mer bin Abdlazz (r.a.) Basraya Kd tayin etmitir. Hads-i erf ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Enes bin Mlik, Sad bin Mseyyib, Sad bin Cbeyr, baban, Muviye ve daha baka byk ztlardan (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Dvd bin Eb Hind, Hamid-t-Tavl, Sfyn- Sevr, ube, Muviye bin Abdlkerm ed-Dl ve dier ztlar (r.anhm) hads-i erf rivyet etmilerdir. - 166 -

ys hazretleri, ok gzel konuan, fesahat ve belgatta yksek bir dereceye erimi, zek ve kavray keskin bir zttr. Hatt onun zeks ve keskin kavray, darb- mesel (atasz) olmutur. Mehr edebiyat Hariri, Makmt isimli eserinin yedinci makamnda, Ben o kadar zek ve ileri grlym ki, zekm ve firsetim, bn-i ysn zek ve frseti gibidir demitir. Buyurdu ki: mer bin Abdlazz (r.a.) ile beraberdik. Onun yannda hayadan konuuldu. Bunun zerine Haya, dindendir. Hatt dinin tamamdr dedi. Sonra ys bin Muviye kendisi yle anlatt: Dedem babama: Reslullahn (s.a.v.) huzurlarnda idik. Orada hayadan bahsedilmiti. Eshb- kirm: Y Reslallah! Haya dindendir deil mi? diye syleyince, Reslullah efendimiz Hatt dinin hepsidir buyurdular, diye bildirmitir. ys bin Muviye hazretleri buyurdular ki: Aybn bilmeyen kimse ahmaktr. Olgun, taze hurma, zihni kuvvetlendirir. Ben insanlarla konuurken aklmn yars ile konuurum. Aralarnda anlamazlk olan iki kiinin muhakemesini yaparken, btn aklmla dinler, dikkatimi tamamen mesele zerine toplarm. Kaderiyye itikdna sahip, bozuk kimselerle konuurken de, ok dikkatli ve titiz dnr ve konuurum. Hakknda sylenilenler ve firsetleri (iin i yzne nfuz etme mahareti): ysn (r.a.) babas Muviye bin Kurreye Olunun sana kar tutumu nasl? diye sorduklarnda Hayrl bir evld. Btn ihtiyalarm yerine getiriyor. Bir skntm yok. Ayn zamanda beni, hret ilerine yneltti. Rabbime krler olsun, kulluumu da elimden geldii kadar yapyorum dedi. ys bin Muviye hazretleri, bir Yahudinin: Bu mslmanlar da ne kadar aklsz insanlar! Szde Cennetlikler, yiyip ieceklermi fakat, abdest bozmaya gitmiyeceklermi. Ne sama bir iddia dediini iitti. Bunun zerine ys bin Muviye (r.a.) Yahdye: Ey Yahd! Sen, her yediin iin abdest bozmya kyor musun? diye sorunca, Yahd Hayr cevbn verdi. ys (r.a.); ite, yediklerinin bir ksm gda oluyor, Allah tel, hereye kadirdir (gc yetendir). Cennetliklerin btn yediklerini gda yapyor. Bu yzden onlar, abdest bozmazlar cevbn verince, Yahd susmak zorunda kald. ys (r.a.) Vst ehrinde bulunuyordu. Dz ve geni bir yerde, kiremit grd. Bu kiremitin altnda kk bir hayvan var, dedi. O kiremit kaldrlp, baklnca, kvrlm yatan bir ylan grdler. Orada bulunanlar hayrette kaldlar. Ona, bunu nasl anladn sordular. Btn bu sahada yalnz u iki kiremit arasnda slaklk grdm. Bundan, o kiremit altnda bir hayvan bulunabileceini dndm. Onun iin kiremitin altnda bir hayvann bulunduunu syledim dedi. Bir gn, bir yere uramt. Yabanc bir kpek sesi duyuyorum dedi. Nerden biliyorsun? dediler. nk, birisi alak bir sesle, dierleri iddetli uluyor dedi. Bunun zerine aratrp baktlar ki: Yabanc bir kpei balamlar, etrafnda da, mahallenin kpekleri havlyordu. Yine bir gn, yerde bir delik grd. Burada bir hayvan olmas lzm dedi. Nasl biliyorsun? dediklerinde, nk, yeri ya kk hayvanlar deler, yahut bitkiler... dedi. Birgn krda bulunuyordu. Su lzm oldu. Fakat bulamadlar. O srada bir kpek sesi duydu. Bu kpek, bir kuyunun bandadr dedi. Aratrdlar. Dedii gibi, bir kuyu ve yannda da bir kpek olduunu grdler. Nasl bildiini sorduklarnda: Ses sanki kuyunun iinden kar gibi geliyordu dedi. ysn (r.a.)firsetine dir, daha bir ok eyler vardr. Bunlar toplanp, byk bir kitap meydana getirilmitir. Medinnin; ys hazretlerinin firsetleriyle ilgili bir kitab vardr. Emev halifelerinden mer bin Abdlazz (r.a.), Iraktaki vekili Adiy bin Ertya mektb yazd. Mektubunda ys bin Muviye ile, Ksm bin Reba el-Hrayi ar hangisi daha ehil ise onu kad yap diye emretti: Adiy bin Erta, ikisini bir araya getirdi. Mevzu grlrken, ys bin Muviye (r.a.): Ey Emir! Bizi ehrin byk iki limi olan Hasan- Basr ile Muhammed bin Srne sor, dedi. Ksm bin Reba da daha nce onlara gidip gelirdi. Onlara sorulursa, ys bin Muviyeyi tavsiye edeceklerini biliyordu. Onun iin, ys bin Muviye, onlara sorulmasn teklif edince, Ksm bin Rebi, onlara sorulmasna bile lzum yok. Vallahi, ys bin Muviye benden daha limdir. Hkm vermekte de benden daha stndr. Eer yalan sylyor isem; bir yalancnn hkim yaplmas hell deildir. Szm doru ise, szmn kabul edilip, ysn (r.a.) kad yaplmas gerekir, dedi. Bunun zerine, Adiy bin Erta ys hazretlerine dnerek, gryorsan kadlk sana dyor deyip, onu kad yapt.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-123 3) Vefeyt-l-ayn cild-1, sh-247 4) Mzn-l-itidl cild-1, sh-283 5) El-Alm cild-2, sh-33

- 167 -

KSIM BN MUHAMMED:
Tbinin byklerinden, Medne-i mnevveredeki yedi byk limden biri. nsanlar hakka davet eden onlara doru yolu gsterip, hakiki sedete kavuturan ve kendilerine silsile-i liyye denilen byk lim ve vellerin ncsdr. Ad, Ksm bin Muhammed bin Eb Bekr-i Sddk et-Teymdir. Babas Muhammed, Hz. Eb Bekirin oludur. Annesi Sevde, Yezdcerdin kz olduundan, mm- Zeynelbidin ile teyze ocuklardr. Babas Msrda ehd edilip kk yata yetim kalnca, halas ve Peygamberimizin mbrek hanm Hz. ienin, yannda byd. Tbin devrinde ve Hz. Osmann hilfeti zamannda 31 (m. 653) ylnda dodu ve 101 (m. 721) veya 106 (m. 725) ylnda Mekke ile Medne arasnda Kudeyd denilen yerde hacca veya umreye giderken veft etti. Ksm bin Muhammed, Hz. Eb Bekr-i Sddkn torunudur. Eshb- kirmdan birouna yetimi ve onlardan birok ilim renip bata halas Hz. ie, Eb Hreyre, Abdullah bni Abbs ve Abdullah bni mer, Hz. Muviye gibi mehr sahblerden hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Kendisinden de, Tbinin byklerinden olu Abdurrahman, Slim bin Abdullah, mm- ab, akranlarndan bn-i Amr, Yahy bin Sad ve Sad bin Sad el-Ensr, Abdullah bin mer, Sad bin brhm, Abdullah bin Avn ve daha birou hads-i erf rivyet etmilerdir. Tasavvuf ilminde mtehasss idi. Vera ve takvada (Allah telnn harm ettiklerinden saknp kanmada) ei yoktu. Dedesi Eb Bekr-i Sddk (r.a.) Peygamber efendimizden ve Peygamberlerden sonra insanlarn en stn oldu. Reslullahdaki btn stnlkler, ilimler ve feyizler onda toplanm ve her bakmdan stn olmutur. Kalbe, ruha ait ilimlerin kayna idi. Reslullahn Peygamberlik vazifelerinden biri de, Kurn- kermin manev hkmlerini, yan Allah telnn ztna ve sfatlarna ait marifetleri, yksek bilgileri, mmetinin kalblerine aktmakt. Reslullah efendimiz, tasavvuf ilminin bu ykek marifetlerinin hepsini, Hz. Eb Bekr-i Sddkn kalbine aktt. O, ruh ilminde de bir mtehasss oldu. Hz. Eb Bekr-i Sddk da Reslullahdan ald bu feyzleri, Eshb- kirmdan Selmn- Frisnin (r.a.) kalbine aktt. Ruhu ykselten ve onu besleyen bu marifetlere, Muhammed bin Ksm da, Selmn- Frisnin sohbetlerinde bulunarak yetiip bir ruh mtehasss olmutu. Silsile-i liyye byklerinden drdncs olan mm- Cafer-i Sdk da, bunun sohbetinden feyz ald (Bkz. Cafer-i Sdk). Ksm bin Muhammed, hads ve fkh ilminde zamannn en yksei idi. limde ve takvada eine rastlanamyacak bir ykseklie erimiti. Byk hads ve fkh limlerinden Yahy bin Sad: Medinede Ksmdan stn bir kimseye yetimedik derken, bn-i Sad da, Tabakt adndaki eserinde: Ksm, hads ilminde sika (gvenilir) bir rvi, fkh ilminde yksek bir lim ve her bakmdan imm, nder olan ztt. ok hads-i erf bildirdi. Takva ve ver sahibi idi diyerek kendisini medhetmekte, vmektedir. Ebz-Zend da: Ben, Ksmdan daha ok hads ve fkh bilen bir kimse grmedim demektedir. Yine byk hads limlerinden Sfyn bn-i Uyeyne de, Ksm bin Muhammedin devrinin en byk limi olduunu sylemitir. mer bin Abdlazzin de: Eer birini yerime halife semem icb etseydi, Ksm seerdim dedii rivyet edilmitir. mer bin Abdlazz, halifelii zamannda Ksm bin Muhammedi, halas Hz. ieye ait olan ne kadar hads-i erf ve baka rivyetler biliyorsa, onlarn hepsini toplamakla grevlendirmitir. Hatt mer bin Abdlazz bir keresinde, ilmin yok olup, limlerin son bulmas endiesi zerine Medine valisi Eb Bekir bin Muhammed bin Hazneye mektb yazarak yle demitir: Reslullahn (s.a.v.) hads-i erflerini, snnetlerini, Amre binti Abdurrahmn el-Ensrnin ve Ksm bin Muhammedin rivyetlerini aratr ve yaz! Zira ben ilmin yok olup, limlerin de tkenmesinden korkuyorum. Amre ve Ksm bin Muhammedin her ikisi de Hz. ienin talebesi olup, Onun Reslallahtan rivyet ettii hads-i erfleri en iyi bilenlerdi. Ksm bin Muhammed, hads-i erflerin hem manena ve hem de lfzlarna, harflerine dikkat ederek rivyet ederdi. Halbuki Tbinden baz hads limleri, hads-i erfleri mans ile rivyet etmekte bir beis grmyorlard. Fakat Tbinden muhaddislerin ou hads-i erflerin, Peygamberimizden iitildii ekilde rivyet edilmesi zerinde ittifak etmilerdir. Ksm bin Muhammed, hads-i erf rivyet ederken en ince noktalarna kadar dikkatli hareket eder, bir harfin bile deitirilmesini uygun grmezdi. O, fkh ilminde de yksek bir limdi. Medinede yetien ve kendilerine fukah-i seba ad verilen yedi byk limden birisiydi. Allah ve Resl adna konumann ve dn meselelerde fetva vermenin mesliyetini en iyi ekilde idrak edenlerdendi. Yahy bin Sadin bildirdii u szleri, bunu aka gstermektedir: nsann, Allahn hakkn bildikten sonra chil olarak yaamas, bilmedii eyi syleyerek fetva vermesinden hayrldr. Halbuki, Abdurrahmn bin Eb Zend, Onun hakknda: Peygamberimizin snnetini Ksm bin Muhammedden daha iyi bilen birisini grmedim. Hatt yle idi ki, snneti bilmeyeni lim saymazd diyor. Kendisinden bir mesele sorulunca; Anlamyorum, bilmiyorum! derdi. Ona sormay oalttklar zaman da: Vallahi, sorduunuz her eyi bilmiyoruz. ayet bilseydik, sizden saklamazdk. nk bildiklerimizi saklamamz bize hell olmaz derdi. Dn meseleler hakknda ok hassas davranr, ancak ak olanlar hakknda fetva verirdi. Her sabah Mescid-i Nebye gelir, iki rekat namaz klar, sonra Reslullahn minberi ile kabri arasna oturur, kendisine sorulan meselelere fetva - 168 -

verirdi. Nitekim mezheb imamlarndan Mlik bin Enes (r.a.) de onun hakknda: Ksm, bu mmetin, fakhlerinden idi buyurmutu. Ksm bin Muhammed, ok mtevzi, alak gnll idi. Bir gn kylnn birisi Ona gelip; Sen mi daha ok biliyorsun, Slim bin Abdullah m? diye sordu. Ona cevap olarak Buras Slimin evidir deyip baka hibir ey konumad. Muhammed bin shk bunun hakknda: O benden daha iyi bilir deyip, yalan sylemeyi veyahut ben ondan daha iyi bilirim diyerek kendisini stn gstermeyi istemedi derdi. Halbuki Ksm bin Muhammed, her ikisinden daha ok limdi. Eb Eyyb-i Sahtiyn de: Ondan daha fazletli bir kimse grmedim dedi. mm- Buhr de, Zamannn en fazletlisiydi demitir. Hz. Aie: Peygamberimizin, yamur yadn grd zaman Allahm! Onu bereketli, mbrek eyle! diye du ettiini bildirdi. Muhakkak ki Allah tel sizin her birinizi, yavrunuzu beslediiniz gibi yiyecekle rvaklandrr. Hatt onu Uhud da kadar yapar. Peygamberimiz bir kerresinde: Sizden ncekilerden maherde glgelenecek olanlarn kimler olduunu biliyor musunuz? deyince, Eshb- kirm, Allah ve Resl daha iyi bilir! dediler. Onlar, kendilerine haklarndan birey verildii zaman kabul ederler. Kendilerinden bir ey istendiinde hemen verirler ve insanlar hakknda kendileri iin olan hkm gibi hkm verirler buyurdular. Bir kimse, bir kadnn gzelliine bakmak isteyip de, ondan gzn evirirse, Allah tel onun kalbine ibadet zevkini sokar ve bylece ibadetin tadn bulur. Ksm bin Muhammed yle bildiriyor: Reslullah efendimizin eshbndan birisinin gzleri grmeyip, am oldu. Sonra Onu ziyrete gittiler. Bu zt yle dedi. Ben, Peygamberimizi (s.a.v.) grmek iin gzlerimin grmesini istiyordum. Fakat imdi Reslullah (s.a.v.) hrete irtihl etti. Allaha yemin ederim! Eer Yemendeki Tble beldesinin geyiklerinin bir geyiindeki gzler bende olsa artk buna sevinmem. mm- Buhr, Ksm bin Muhammedin Bula erdiimiz gnden beri hep rekat vitir namaz klndn grdk dediini naklediyor. Ksm bin Muhammed, yle bildiriyor: Bir gn halam Hz. ienin yanna vardm. Ona: Ey Ana! Bana Peygamber efendimizin kabrini a! dedim. Bunun zerine bana Hcre-i Sedeti at. kabir grdm. Pek yksek deillerdi. Pek yerle beraber de deillerdi. zerlerine kzlca Batha tacazlar dklmt. Peygamber efendimizin erefli kabri hepsinden ilerde idi. Hz. Sddkn ba, Fahr-i kinat hazretlerirln mbrek srt hizasnda, Hz. merin ba da Reslullah (s.a.v.) efendimizin aya hizasnda idi. Yine Ksm bin Muhammed anlatyor: detim zere yine bir gn sabah namazn kldktan sonra, halam Hz. ieyi ziyrete gittim. O kuluk namazn klyor ve namaznda, Allah, ltuf edip bizi kavurucu azbdan korudu. yet-i kermesini okuyor, alyor ve durmadan tekrar ediyordu. Beklemekten usandm. O bitirmedi, ben de brakarak arya ktm. Kendi kendime: imi bitireyim, sonra ziyretine giderim dedim, iimi bitirip dndmde yine ayn hlde yet-i kermeyi tekrar ederek alamakta olduunu grdm. Buyurdu ki: Bizden nce yaayan byklerimiz, baa gelen musbetleri gzellikle karlamay, kendilerine verilen nimetleri de tezelll (alak gnlllk) ederek karlamay severlerdi.
1) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-59 2) Tabakt- bni Sad cild-5, sh-187 3) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-183 4) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-333 5) ezert-z-zeheb cild-1, sh-135 6) El-Alm cild-5, sh-181 7) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-96 8) Rehat Ayn-l-hayat sh-12 (arapa) 9) Cmiu kermt-il-evliy cild-2, sh-236 10) Rehber Ansiklopedisi cild-9, sh-324 11) Sedet-i Ebediyye sh-1027

KSIM BN MUHAYMRE:
Tannm hads limlerinden. Knyesi Eb Urvedir. Kfede dodu. Ancak, doum trihi bilinmemektedir. 100 (m. 718) ylnda veft etti. Ticretle geimini temin ederdi. ama gidip yerleti. Orada veft etti. Abdullah bin Amr bin s, Eb Sad el-Hudr, Eb mme, Eb Meryem el-Ezd, Alkame bin Kays, Eb Brde bin Eb Ms, Abdullah bin Akm, ureyh bin Hn, Sleymn bin Breyde ve bakalarndan (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de, Eb shk Seb, Semmak bin Harb. - 169 -

Abdurrahmn bin Yezd bin Cbir, Hakem bin Uteybe, Ms bin Sleymn (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Ksm bin Muhaymire, ilmiyle amel eden bir ztt. Az ile kanat ederdi. mer bin Abdlazzin yanna gitmiti. mer bin Abdlazz, onun yetmi dinarlk borcunu dedii gibi, elli dinarlk da bir maa tahsis etti. Ayrca yanna hizmeti verdi. Bunun zerine Ksm bin Muhaymire (r.a.), mer bin Abdlazzin (r.a.) bu ihsanlar karsnda Allah telya hamd etmitir. Ksm bin Muhaymirenin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Eb Humeydden rivyet etti: Bir mminin ba arr veya ona ac veren bir diken isabet ederse, Allah tel bu yzden kymet gnnde ona karlk hem bir derece verir ve hem de gnahna keffret yapar. reyh bin Hnden rivyet etti; Hz. ieye, mest zerine meshi sordum. Aliye jrit dedi. Hz. Aliye gittim. Ona sorunca, Reslullah (s.a.v.) bize Mukm olunca, bir gn ve gece, mest zerine mesh yapabileceimizi, bu mddetin, yolcu iin gn gece olduunu. buyurdu, dedi. Abdullah bin merden rivyet etti: Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Mslmanlardan birinin vcduna bir rahatszlk gelirse, Allah tel, onu koruyan hafaza meleklerine, bu kulumun daha nce yapp da, hastal sebebiyle yapamad, her gn ve geceki amellerini yapm gibi yaz, buyurur. Buyurdular ki: Soframda iki eit yemek bulunmamtr. Kendi grn beenip, onu kabul ettirmek iin mnkaa eden ve bunda srr eden bir kimseyi grrseniz, onun hsrana uramas tamam olmu demektir. Bir kimse cmiye gittii zaman, her adm onun hem bir derece ykselmesine ve hem de, bir gnhnn yok olmasna sebeb olur. Ayn zamanda, cmiye kendisinden sonra gelen herkesten, onun iin bir miktar sevab yazlr. Anlatlr ki, Bir kimse insanlarn bana geer ve onlarn ihtiycn giderirse, Allah tel da kymet gn ona yardm eder, skntsndan kurtarr. Amr bin urahbil e-ab bildirdi: Eshb- kirmdan Sad bin Ubdenin olu Kays (r.a.) buyurdu ki: Bize, zekt farz olmadan nce, ftra verir, Ramazan- erf orucu farz olmadan nce Ara orucu tutardk.
1) El-Alm cild-5, sh-185 2) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-337 5) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-79 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-122

KATDE BN DiME:
Tbinin mehr limlerinden. 60 (m. 680) senesinde dodu. Doutan am idi. 117 veya 118 (m. 735)de Vst ehrinde 56 yanda iken tn hastalndan veft etti. Knyesi Ebl-Hattbdr. ok sayda lim yetitirmi olan mehr bir kabileye mensb olduu iin ve bu kabilenin mehrlarndan Seds bin eybana izafeten Sedsde denilmitir. Am olmasndan dolay el-Ekmeh, Basrada yaad iin el-Basr denilmitir. Bylece ismi Katde bin Dime es-Seds el-Ekmeh el-Basr eklinde kaydedilmitir. limde rivyetine mracaat edilen Katde bin Dime; Enes bin Mlik, Ebut-Tufeyl, Sad bin Mseyyeb, krime, Humeyd bin Abdurrahman bin Avf, Hasan- Basr, Muhammed bin Srn, Ata bin Eb Rebh, Enes bin Mlikin oullar Eb Bekir ve en-Nadrdan ve zamann dier mehr limlerinden ilim renip, hads rivyet etmitir. Krat ilmini de Eb Aliyyeden ve Enes bin Mlikten renip rivyet etmitir. Katde bin Dime, tefsr, hads, fkh ve dier ilimlerde asrnn en mehr limlerindendir. lim ald kaynan salaml ve stnl yannda darb- mesel hline gelen alacak derecede bir hfzaya sahipti. limde asl maksada ulamas, rendii ilmi tatbik etmesi gibi stn vasflaryla eine az rastlanan bir limdir. Kendisinden ilim renen ve rivyette bulunan; Sleymn et-Teymi, Cerr bin Hazm, ube bin Haccc, Eb Hill er-Rasib, Hemmn bin Yahy, Amr bin el-Hris el-Msr, Sad bin Eb Arbe, Leys bin Sad, Eb Uvne en mehr olan limlerdir. Pek ok kimse ondan ilim renip, hads rivyet etmitir. Katde bin Dime (r.a.) Basrada yaad. mrn ilim renmek ve retmekle geirdi. Zamann limleri ilimdeki stnln, fazletini, takvasn (haramdan kanmasn) medh ederek ondan bahset- 170 -

milerdir. ok hads rivyet etmesiyle tannmtr. Ktb-i sitte denilen alt mehr hads kitabnn hepsinde hads rivyetleri vardr. Eb beyd yle demitir: Her gn onun evinde toplanp eitli ilimlerden sorardk. O eitli ilimlerde ve deiik mevzularda stn seviyede bir ilme sahipti. Bu seviyede ilme sahip olan bir bakas ok az grlmtr. O, tefsr, hads, fkh ilimlerinde ve trihden iire kadar her konuda kendisine mracaat edilen mhim bir kaynakt. bni Srn; Katde, zamanndaki insanlarn hfza bakmndan en kuvvetlilerinden idi demitir. Kendisi ise: Bir kerre iittiim eyi mutlaka ezberledim. Hi bir eyi hi bir stada tekrar ettirmedim. dedi. Selm bin Miskn, mer bin Abdullahtan yle nakletmitir: Katde bin Dime, Sad bin Mseyyebin yanna gelip drt gn ondan ilm meseleler sorup cevap ald. Daha da sormaya devam etmesi zerine Sad bin Mseyyeb onun bu hline hayret ederek, hep sorup dinliyorsun elinde bir ey kalyor mu? dedi. Katde bin Dime yle cevap verdi: Evet size u meseleyi sordum, yle cevap verdiniz, u dier meseleyi sordum yle cevap verdiniz. diyerek, sorup, ald cevaplar ve dinledii hads-i erfleri batan sona bir bir sayd. Sad bin Mseyyeb (r.a.) hayretten donup kald ve Senin bir benzerine daha rastlamak zordur dedi. Bkeyr bin Abdullah Ondan daha hfz olan grmedim. O, iittii hads-i erfi derhal ezberler ve aynen naklederdi demitir. Hanbel mezhebinin reisi Ahmed bin Hanbel de Onu ilimdeki stn derecesinden, hfzasnn kuvvetinden dolay methederek yle demitir: Katde ehl-i Basrann en kuvvetli hfzlarndandr. Bir gn Cbir bin Abdullahn kitb-l-Mensek adl eseri Onun yannda bir defa okundu. O dinlerken batan sona ezberledi. Katde bin Dime, Ehl-i snnet limlerinin usl olan nakil esasna son derece bal idi. Eb Hill yle demitir: Katde bin Dimeden bir mesele sordum. Bilmiyorum dedi. Peki bu hususta grnz nedir? dedim. Krk seneden beri kendi grme gre fetva vermedim dedi. Abdestsiz asla bir hads-i erf okumamtr. Bir hads-i erfi iittii zaman yz deiir, kendini toparlar ve iittii hads-i erfi dinlerken ezberlerdi. Yedi gnde bir hatim okurdu. Ramazan- erf gelince gnde bir, Ramazann onundan sonra da her gece bir hatim okurdu. Zamann limleri tarafndan Faris-l-ilim ilmin svarisi denilerek ilimdeki kudreti ve ilme hkimiyeti dile getirilen Katde bin Dime hazretlerinin tefsre dir rivyetleri toplanmtr. Tefsrine rnek. ...Kim de Allahtan korkarsa, Allah ona (darlktan genilie) bir k yolu ihsan eder. Bir de ona ummad yerden rzk verir. (Talak sresi 3). Katde hazretleri buradaki k yle tefsr etmektedir: Hem dny phelerinden, hem de lm anndaki aclardan ve kymet gnnn iddetinden kurtulu ihsan eder. Rivyet ettii hadsler: Enes bin Mlikten (r.a.) rivyetle Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Kymet almetlerinden bazlar; ilmin yeryznden kalkp, cehletin yerlemesi, iki iilmesi, kadnlarn oalmas, erkeklerin azalmas (hatt bir erkee elli kadn kadar erkeklerin azalmasdr). Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Birinin evi nnde nehir olsa, her gn be kere bu nehirde ykansa, zerinde kir kalr m? diye sordu. Eshb- kirm, Hayr, y Reslallah dediler. Bunun zerine Peygamber efendimiz te, be vakit namaz klanlarn da byle kk gnahlar affolur buyurdu. Enes bin Mlikten rivyet ettii bir hads-i erf yledir: Eer benim bildiklerimi bilseydiniz, az gler ve ok alardnz. Her kim Allah telya kavumay dilerse, Allah tel ac ona kavumay diler. Ve her tam Allaha kavumay ho grmezse, Allah da ona kavumay ho grmez. Hz. ie, Y Reslallah! lmden holanmad iin mi? O halde hepimiz lmden holanmyoruz! dedi. Bunun zerine Reslullah, yle deil! Ancak mmine Allahn rahmeti, rdvn ve Cenneti mjdelendi vakit, Allaha kavumay diler. Allah tel da ona kavumay diler. Kfir ise Allah telnn azb ve hm ile mjdelendii vakit, Allah telya kavumaktan holanmaz. buyurdular. Allah telnn kulunun tvbesine sevinmesi, sizden birinin orak bir yerde kaybettii devesini, uyand vakit bulduundaki sevincinden daha oktur. Buyurdu ki: Kk yata ilim renmek, her eyi ezberlemek, mermere yaz yazmak gibidir. Amel etmeden du kabul olunmaz. Kim gzel amel ederse dular kabul olunur. nsanlara zenginliklerinden ve evltlarndan dolay itibar etmeyiniz. Onlara mnlar ve slih amellerinden dolay deer veriniz. - 171 -

Kk gnah ilemek insan baka bir gnaha ve helka srkler. Kk gnahtan saknmak insan byk gnah ilemekten kurtarr. Allah tel tevazu edeni ykseltir. Ey insanlar! Siz skntya dmeden, rahatlk iinde hayr ve hasenat yapmak istersiniz. Fakat insan nefsi ihmalkr, gevek ve usangatr. Halbuki mmin tahammll, azimli olmal, zorluklara katlanmaldr ki, hayr ve hasenat ileyebilsin., Gece gndz, gizli ve ak Rabbini zikredenin dus kabul olunur. Bir kimse bir bidat ilerse, onu bu bidattan vazgeinceye kadar ikaz etmek gerekir. nsanlar slmiyet gelmeden nce byk bir gaflet uykusunda idiler, slmiyet gelince mslman olanlar bu gaflet uykusundan uyandlar. Mallar ile, canlar ile gece gndz kendilerini Allah telnn rzsna kavuturacak veslelere (sebeplere) yaptlar ve sedete kavutular. Kim dnyda Allah telnn emirlerine itat ederse, hrette Allah telnn ihsan ile seilenlerden olur. Cennette, Cehennemi gsteren bir pencere vardr. Cennet ehli bu pencereden Cehennemdekilerin bazsn grr ve onlara der ki: (Sizin bu hliniz nedir? Biz sizin sylediiniz slm bilgilerine uyarak Cennete girdik) Cehennemde olanlar da diyecekler ki (Biz size yapn dediklerimizi kendimiz yapmaz, yapmayn dediklerimizi ise kendimiz yapardk. Biz de bu sebeple buraya girdik) derler.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-333 2) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-85, 86 3) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-57 4) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-22 5) El-Alm cild-5, sh-189 6) Tabakt- bni Sad cild-7, sh-229 7) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-351 8) Mucem-l-mellifn cild-8, sh-127 9) Hediyyet-l-rifn cild-1, sh-834 10) Kms-l-alm cild-5, sh-3601 11) Kymet ve hret sh-229

KEHMES BN HASEN Et-TEMM:

Byk bir hads limi. Knyesi, Ebul-Hasendir. Doum trihi bilinmemektedir. 149 (m. 766) senesinde veft etti. Ebut-Tufeyl, Abdullah bin Breyde, Abdullah bin akk, Yezd bin Abdullah bin uheyr ve daha baka limlerden hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da olu Avn, el-Kettn, bn-i Mbrek, Vek, Mutemir bin Sleymn, Sfyn bin Hubeyb, Muaz bin Muaz gibi limler (r.anhm) hads-i erf bildirmilerdir. Rivyet ettii hads-i erfler, mehr alt hads kitabnda (Ktb-i sittede) mevcuttur. bn-i Muin, Eb Dvd, bn-i Hibbn onun sika, (yan hads-i erf hususunda gvenilir ve itimd edilir) bir lim olduunu zikrederler. Reslullahtan (s.a.v.) rivyet ettii bir hads-i erf yledir: Kehmes bin Hasen, Abdullah binakkden yle rivyet etmitir: Mihcn bin Ezre yle anlatt: Reslullah efendimiz (s.a.v.) ile beraber Medne-i mnevverenin dnda bir yere gitmi, dnmzde, Mescid-i Nebevnin kapsna kadar gelmitik. Orada namaz klan birisini grdk. Ben dedim ki: Y Reslallah! Bu falancadr. Medneliler arasnda en ok namaz klan budur. Bunun zerine Reslullah efendimiz, Sakn ona bunu duyurma, yoksa helakine vesle olursun buyurdular. Kehmes (r.a.), Abdullah bin Breydeden, o da Yahy bin Yamesden rivyet etti: Basrada kader hakknda ilk nce Mabed el-Chen konumutu. Ben ve Humeyd bin Abdurrahmn el-Hmyer, hac veya umre yapmak iin yola kmtk. Aramzda, Reslullahn (s.a.v.) eshbndan (r.anhm) birine rastlasak da, u adamlarn kader hakkndaki szlerini sorsak diye konutuk. Bir mddet sonra, mescide girerken Abdullah bin mer bin el-Hattb ile karlatk. Hemen yanna gidip; Ey Eb Abdurrahmn! Bizim o taraflarda baz kimseler kt. Bunlar Kurn- kerm okuyorlar ve ilimle de megul oluyorlar. Kader diye bir ey tanmyorlar. Hdiselerin, Allah telnn takdir ve ilmi olmadan kendiliklerinden meydana geldiini sylyorlar dedik. Bunun zerine Abdullah bin mer hazretleri, Sen onlarla karlatn zaman, kendilerine, benim onlardan, onlarn da benden uzak olduklarn haber ver. Allah telya yemin ederim ki, onlardan birinin Uhud da kadar altn olsa, onu Allah yolunda harcasalar, kadere mn etmedikleri mddete, Allah tel onun bu infkn (harcamasn) kabul etmez. Bana babam, mer bin Hattab (r.a.) anlatt. Dedi ki: Reslullahn (s.a.v.) yannda idik. O vakit, ay doar gibi bir zt yanmza girdi. Elbisesi ok beyaz, salar pek siyah idi. zerinde toztoprak, ter, gibi yolculuk almetleri grnmyordu. Reslullahn eshb olan bizlerden hibirimiz onu tanmyorduk. Yan - 172 -

grp, bildiimiz kimselerden deildi. Reslullahn (s.a.v.) huzurunda oturdu. Dizlerini, Reslullahn (s.a.v.) mbrek dizlerine yanatrd. O mbrek zt ellerini Resl-i ekrem efendimizin mbrek dizleri zerine koydu. Reslullaha sorarak, y Reslallah! Bana slmiyeti, mslmanl anlat, dedi. Resl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: slmn artlarndan birincisi Kelime-i ehdet getirmektir. (Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh) Yerde ve gkte, Ondan baka, ibdet edilmee hakk olan ve taplmaa lyk olan hibir ey ve hibir kimse yoktur. Yalnz Allah tel vardr. Hakk mabd, ancak Allah teldr. Abdullahn olu Muhammed, Allah telnn kulu ve Resldr. (Yan peygamberidir diye sylemendir) namaz klman, zekt vermen, Ramazan- erf orucunu tutman, gcn yeterse, mrnde bir kerre hac etmendir. O zt bu cevaplar iitince Doru syledin dedi. Bunun zerine babam (Hz. mer) Biz onun bu szne atk. nk hem soruyor, hem de verilen cevbn doru olduunu tasdk ediyor dedi. Bu zt yine sorarak; y Reslallah; mnn ne olduunu bana bildir dedi. Reslullah efendimiz, Allah telya Onun meleklerine, kitaplarna, Peygamberlerine ve hret gnne, kadere, hayrn ve errin Allah teldan olduuna inanmandr buyurdu. O zt yine, Doru syledin dedi. Bu defa, hsann ne olduunu bana bildir dedi. Reslullah (s.a.v.), Allah telya, Onu gryormusun gibi, ibdet etmendir. Her ne kadar sen Onu grmyorsan da, O seni grmektedir... buyurdu. Kehmes hazretlerinin kymetli szleri ve menkbeleri: O birisine yle dedi: Ben yle bir hat iledim ki, krk seneden beri onun iin, alyorum. O zt, O hat nedir? diye sorunca yle anlatt: Beni bir dostum, ziyrete gelmiti. Onun iin balk satn aldm. Piirip yedirdim, sonra, elinin ya ile bula gitmesi iin, evin yaknnda bulunan komunun duvarndan bir miktar, toprak aldm. Fakat komumun haberi yoktu. Misafirime elini temizlettim. Ben niin komunun duvarndan o topra aldm diye, hl onun pimanl ierisindeyim, ite bunun iin alyorum dedi. Kehmes (r.a.) kul hakkna ok dikkat ederdi. Byle bir hakkn zerinde bulunmasndan ok korkard. O, bir gn yolda giderken bir dinarn drmt. Onu aramak iin geri dnd. Nihayet buldu. Allah telya hamd etti. Fakat bu sefer unu dnd. Bu dinar benim mi, yoksa bakasnn m! Ya bakasnn ise, o zaman bakasnn hakkn alm olacam diyerek onu almaktan ekindi. Kehmes hazretleri kire iilii yapar, her gn belirli bir cret alrd. Akam olunca, eve gitmeden nce, kazanm olduu cretin bir kfsm ile meyve alr, onu annesine gtrrd. O annesine ok hizmet eder ve devaml gnln alrd. Annesinin hatrn hi krmaz, szlerini yerine getirmekte byk gayret gsterirdi. Kehmesin baz arkadalar zaman zaman yanna gelir, otururlar idi. Bir gn annesi, Evldm! Senin arkadalarn pek beenmiyorum. Bir daha onlarla oturup kalkma, demiti. Bunun zerine, Kehmes (r.a.) arkadalarnn yanna gidip, annesinin szlerini aynen nakledip, bir daha kendisini aramamalarn syledi. Kehmes hazretleri nefsine hi frsat vermez, her zaman onu knard. Bir gn ve gecede bin rekat namaz klard. Biraz yorgunluk hsl olduu zaman nefsine: Ey nefsim kalk. Sen her ktln basn. Vallahi senden, Allah iin bir an bile memnun deilim. Kehmes bin Hasan (r.a.), Mekke-i mkerremede krkbin dinara bir ev satn alm, aldktan sonra da bir hayli masraf yapmt. Bir ikindi namazndan sonra onun ziyretine geldiler. Birisi evin tavanlarna doru bakarak, byle bir evin olduu iin ok seviniyorsundur herhalda, deyince, Vallahi deil, krkbin drt dirheme de alm olsaydm, yine sevinmezdim. nemli olan hayrl olmasdr buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-211 2) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-450 3) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-720 4) Kueyr cild-1, sh-289 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-174

KSA:
Mehr yedi krat imamndan yedincisi. Tebe-i tbinden, yan Tbini grenlerdendir. Krat ilminde iareti Rdr. Kfede nahiv ilminin kurucusudur. Krat, nahiv ve lgat ilimlerinde zamannn imm olup, dier slm ilimlerinde de sz sahibi bir limdi. smi, Ali bin Hamza bin Abdullah bin Osman bin Frzdur. Eb, Hasan, Eb Abdullah ve Eb Feth knyeleridir. Dedelerinden Frz, Esedoullarnn zdl klelerinden olduu iin el-Esed, nahv limi olduu iin en-Nahv, krat dersi verdii iin el-Mukr, lgat limi olduu iin el-Lgav, Kfede yetitii iin el-Kf, Baddta yerletii iin el-Badd, kendisinin ifdesine gre, kilim elbise ierisinde ihrama girip Kbeyi tavaf ettii iin veya Hamza Zeyyadn meclisinde dizinin zerine kilim koyduu iin el-Kis - 173 -

denilmi ve bu nisbe ile mehr olmutur. Kendisine, mml-kurr, eyhl-krat ven-nahv, el-mm lkablar verilmitir. mm- Kisnin dedelerinden Frzun isminden ve baz kaynaklardaki Farsolu eklindeki kaytlardan, ranl olabilecei sylenmitir. Baz kaynaklar ise, Kureyoullarndan olduunu sylemektedir. mm- Kis hazretlerinin doum yeri ve trihi hakknda bilgi yoktur. Hrn Redin maiyetinde iken, mm- Muhammed eybn hazretleriyle ayn gn ve ayn yerde veft etti ve oraya defn edildi. Mezr, Rey yaknlarnda Renbuye kyndedir. Yetmi yalarnda iken 189 (m. 805) trihinde veft etmitir. Temel bilgilere sahip olduktan sonra, Kfede reisl-kurr ve altnc krat imm olan Hamza bin Habb ez-Zeyydn talebeleri arasna katld. Drt defa Kurn- kermi batan sona hocasna dinletti ve tasdkini ald. Hocas mm- Hamza ez-Zeyydtan sonra Kfede reisl-kurr oldu. Kendisinden sonra Kfeden reisl-kurr kmad. mm- Kis hazretlerinin ilk Lisn hocalar arasnda Muz- Herra, Eb Cafer Ras gibi mehr limler vardr. Nahv ilmini, Eb Amr, Amr bin el-l, Ynus bin Habb, s bin mer ve Sleymn bin Mihrndan ald. Sleymn bin Erkm ve Eb Bekir bin lyydan Hads okudu. Muhammed bin Abdurrahmn bin Eb Leyl, Cafer-i Sdk, Seleme bin Ahfe, Hammd bin Seleme (r.aleyhim) de hocalar arasndadr. Kfeden sonra nahv ve lgat ilmi tahsil etmek zere Basraya gitti. Mehr nahiv limi Halil bin Ahmedden okudu. Onun dil zerindeki bilgilerine hayran olup, bu bilgilere nasl sahip olabileceini sordu. llerdeki bedevlerden renilebilecei, cevbn alnca yine hocasnn tavsiyesiyle Necd, Tihme ve Hicaz bedevleri arasna gitti. Onlarn arasnda kald. Daha sonra buradan rendii lgatleri gnlerce gz nuru dkerek kayda geirdi. Dnnde hocas Halil bin Ahmed lm, yerinde Ynus en-Nahv ders vermekteydi. Ynus, mnazara neticesinde mm- Kisnin ilm otoritesini kabul edip, ondan ders vermesini istedi. Ancak mm- Kis Kfeye geti. mm- Kis, Kfeye geliinden sonra, Abbas halifesi el-Mehdnin olu Hrn Rede mrebbiyelik teklifini kabul ederek Badda gitti ve orada yerleti, mrnn sonuna kadar Hrn Redin yannda kald. Onun oullar Muhammed Emin ve Mutasma mrebbiyelik yapt. Onlara gerekli olan ilimleri sohbet yoluyla retti. Haftann bir gn saraya gelir, dier gnler Badd ve civarnda ilim retirdi. mm- Kis, krat ilminin yardmc ilimlerinden olan nahv ve lgat ilimlerinde zamannn bir tanesi, imamyd. mrnn onbe senesini, leheleri en bel ve en fash, dilleri hi karma uramam olan Necd, Tihme ve Hicaz bedevleri arasnda geirdi. Bu bedevlerden ok istifde eden mm- Kis, nahv ve lgat ilimlerindeki otoritesini gnmze kadar korumutur. mm- Kis hazretleri, nahv ve lgat ilimlerinde otorite olmayann, krat ilmine tam sahip olamayaca dncesindeydi. mm- Kis hazretleri, krat ilminde, hocas Hamza el-Zeyydn krati ile dier rivyetlerden birinin arasnda bir krati semi ve onu rivyet etmitir. Fakat bu krati nceki alt immn kratleri dnda deildir. mm- Kis, bir gece rysnda Peygamberimizi (s.a.v.) grd. Reslullah (s.a.v.) Ondan Kurn okumasn istedi. O da Sfft sresini okudu. Reslullah efendimiz (s.a.v.) baz tashihler (dzeltmeler) yapt ve Ben, kriler (Kurn- kerm okuyanlar) ve meleklere seninle iftihar ederim buyurdu. mm- Kisden birok lim ders ald. Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Mun, Eb mer el-Dr, Eb Hars el-Leys bin Hlid, Yahy bin Ziyad el-Ferv, Eb Ubeyd-el-Ksm bin Selm, Eb Tevbe, Meymn bin Nafs, Ali bin Mbrek el-Ahmr en-Nahv gibi limler en mehr talebelerindendir. El-Dr ve Eb Hris kendisinden krat nakleden mehr rvileridir. mm- Kis hazretlerinin kurucusu olduu Kfe dil mektebinin kitablarn, talebelerinden Muhammed bin Yezd el-Mberrid tasnif etmitir. mm- Kis, zamannn mehr limleriyle eitli mevzularda mnazaralarda bulunmu, onlarla sohbetlerde beraber olmutur. Basra nahvi mektebinin korucusu saylan Sbevevh ile yapt mnzara mehrdur. mm- azam hazretlerinin talebelerinden mm- Muhammedle de sohbet etmi, mm- Ysuf hazretleriyle yapt bir mnazarada, talkla ilgili bir meselenin hallini nahiv ilmi yardmyla kolaylatrd iin takdir edilmitir. mm- fi hazretleri, Nahivde engin bilgi sahibi olanlar, Kisnin ocuklar gibidir buyurdu. Basrada byk limlerin nnde altm sene namaz kldrp, bir defa bile hat yapmamasyla mehr olan Eb Hatim Sehl bin Muhammed es-Sicistan anlatr: Basraya Kfeden bir vali geldi. lim ve fzl bir ztt. Ziyretine gittim. Bana Basrann limleri kimlerdir, diye sordu. Kratte Zeyyd, nahvde Mazin, fkhta Hill bin Yahy er-Ray, hadsde el-Sazekn en iyi limlerdir. Benim de. Kurn ilminde vukufum olduu sylenir dedim. Vali, hepsinin toplanmasn emretti. Meclisinde herkese ilim sahasnn dnda sorular sordu. Hepsi ilgili lime sormas gerektiini, kendilerinin o hususta malmatlar olmad- 174 -

n sylediler. Bunun zerine vali, Elli sene ilimle megul olup da, sadece bir sahada ilim sahibi olan ve bundan baka bir ey sorulursa halledemeyen insana yazklar olsun. Bizim Kfeli limimiz el-Kis bunlarn hepsine cevap verirdi dedi. Eb Bekir el-Enbr mm- Kis, bakalarnda olmayan meziyetlere sahiptir. Kurn- kerm hususunda bir taneydi. Herkes onun kratini reniyordu. Halk etrafna toplayp Kurn- kermi bandan sonuna kadar okurdu. Bazlar ellerinde mushaflarla gelir onun okuyuuna gre harekelerdi. Nahivde de en byk lim Oydu.. Lisann ndir kelime, tbir ve kaidelerini bilmekte stne yoktu diyerek onun ilm hususiyetlerini ortaya sermektedir. shk bin brhm Msil, Sanatanda mhir drt kii grdm. Bunlardan biri Kis idi. Nahivde ondan stn yoktu. Hrn Red, meclisinde mm- Kisnin de bulunduu bir srada, Hayattakilerden ikrma en lyk olann kim olduunu sordu. Bulunanlar eitti cevaplar verdiler. Hibirini kabul etmedi, krma en lyk olan, oullarm Emin ve Mutasmn hocalar olan Kisdir dedi. bn-i Arab, Kis, zabt (kelimelerin doru okunmasnda) ve dier Arab ilimlerde, kratte, insanlarn en limi idi demi, Esma, mm- Kisnin talebesi Ferr ve bni Durusteveyh de, Onun ilminin stnln dile getiren szler sylemilerdir. nc asrda gelerek Kisyi Kurr-i Sebadan yedincisi olarak kabul eden bni Mchid, O, asrnda krat ilminde insanlarn imm idi buyurmutur. mm- Kis ve mm- Muhammedin ayn gnde ve Hrn Redin Horasan seferi esnasnda veftlar, halifeyi ok duygulandrm, Badd dnnde Fkh ve nahvi Renbuyeye gmdm demitir. Mehr ir Eb Muhammed Yahy bin Mbrek, iki byk limin veft zerine yazd mersiyesinde Artk fkh meselelerde mkilimizi kim zecek, Kisnin lm bana hayata ve lezzetlerini zehir etti. Bunlar gibi lim, artk bu leme gelmez demitir. Eb Zeyd de Allah rahmet etsin, onunla ilmi de ld diyerek ilimdeki kymetini dile getirmitir. Eb Mishil Abdullah bin Hurcey anlatr: Veftndan sonra Kisyi rymda grdm. Yz dolunay gibi parlyordu. Nasl olduunu sordum. Kis de, Kurn- kermin efatiyle affedildiini syledi. Hamza bin Habb ez-Zeyyd ve Sfyn- Sevryi sordu. Onlar Illiyyndedir. Biz onlar yldzlar gibi grrz dedi. Gybetini yapan bir kimse vard. O kimse mm- Kisyi rysnda grd. Nasl olduunu sordu. O da Allah beni Kurn- kermin efatiyle affetti. Reslullah (s.a.v.) grdm. Bana oku dedi. Ben de Sfft sresini okudum. Reslullah beni beendi ve srtm svazlad dedi. Bu ry zerine o ahs tvbe etti. Bir daha onun gybetini yapmad. Muhammed bin Yahy Diriyken de, ldkten sonra da Kurn- kerm okumay brakmad buyurdu. Hatb el-Badd, trihinde, mm- Kisnin din ve fazlette ok stn olduunu sylemektedir. mm- Kis hazretleri, Allahtan ok korkard. Sde giyinir, halifenin yanna giderken gzel giyinmekte mahzur grmezdi. Chil halkla onlarn anlayaca dille konuurdu. Hfzas kuvvetli, okumas gzeldi. Lisn fashdi. rb dnmeden konuur, konumas iraba uyard. Zengin olduu kadar mtevzi ve cmertti. Btn slm limleri gibi lm hi hatrndan karmazd. mrn sadece Kurn kermin hizmetine adam ve Onun efatini mid etmitir. mm- Kis hazretleri birok eser yazmsa da mevcut olan iki tam, bir de yardan ou kaybolmu bir eseri vardr. Bunlardan halk dilinin hatlarn mevzu edinen Kitb-u f lahn el-ammesi Msrda baslmtr. Dier eseri Kitbl-Mtebiht fil-Kurnn bir nshas Bayezd ktbhanesindedir.
1) El-Alm cild-5, sh-93 2) El-Esnb vr. 482 ab. 3) Teysr fil-krat es-seb cild-1, sh-7 4) Bugyet-l-vut sh-336 5) El-Fihrist cild-1, sh-29 6) Gayetn-nihye f Tabakt-l-Kurr cild-1, sh-536 7) Ravzat-l-Cennt sh-451 8) nbh-r-rvt cild-2, sh-256 9) Mucem-l-mellifn cild-7, sh-84 10) En-Ncm-z-Zhire cild-2, sh-130 11) Nzhet-l-elibb sh-81 12) Mifth-s-sede cild-1, sh-130 13) Trih-i Badd cild-11, sh-503 14) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-457 15) El-Muhtasar minel-muktebes sh-283

- 175 -

LHIK BN HUMEYD:
Tbinin byklerinden, fkh limi ve muhaddis. smi Lhk bin Humeyd bin Sad bin Hlid bin Kesir bin Hubey bni Abdullah bin Suds es-Suds el-Basrdir. Basrada domu ve bymtr. Uzun mddet sonra Horasana yerlemi ve orada 100 (m. 718) ylnda veft etmitir. 101 veya 106da veft ettii de rivyet edilmitir. Lhk bin Humeyd; Eb Msel Ear, Hz. Hasen, Hz. Muviye, mrn bin Husayn, Semure bin Cndeb, bni Abbs, Mugre bin ube, mm-l-mminn Hz. Hfsa, mm Seleme, Enes bin Mlik, Kays bin bd ve birok hads liminden hads-i erf rivyet etmitir. Katde, Enes bin Srn, Eb-tTeyyh, Sleymn et-Teym, sm el-Ahvel, Habb bin e-ehd, Eb Him er-Rummn, mrn bin Hudeyr, Nuh bin Reba, Yezd bin Hayyn, Muktil bin Sleymn, Eb Cerr ve birok Tbinden zt da Lhk bin Humeydden hads-i erf rivyet etmilerdir. bni Sad, el-cl, bni Hir, Onun sika (gvenilir, salam) Tbinden, Basral ve ok hads-i erf rivyet eden bir zt olduunu sylemilerdir. Lhk bin Humeyd (r.a.) ok ibdet eden, harmlardan saknan, harmlarn kalbin zehiri olduunu beyan eden bir mbrek zt idi. Vaz ve sohbetlerinde btn mminlere de harmlardan saknma tavsiye ederdi. nsanlarn harmlardan saknmalar, akllar ile llrd. En akll kimsenin Allah telnn men ettii, yasak ettii eylerden en ok saknan kimse olduunu beyan eden Lhk bin Humeyd: Aklllarn en aklls harmlardan en ok saknan kimsedir buyurmulardr. nk akl hak ile btl ayran bir myr, bir ldr. Haramlara dalan bir kimsede hret akl bulunmad aktr. Zek ise akldan daha bakadr. Lhk bin Humeyd (r.a.) bunlar beyanla nsanlarn en aklls olan kimse, harmlardan saknmas en iddetli olan kimsedir buyurmutur. Hakki namaz klmak sedetine eren byk vellerden olan Lhk bin Humeyd, uzun uzun namaz klar ve hi bo vakit geirdii grlmezdi. Buyurdu ki: Namazlarn en efdali kyam (ayakda durmas) ok uzun olan namazlardr. bdetlerden en kymetlisi en efdali de, harmlardan ve pheli eylerden en ok saknlarak yaplan ibdetlerdir. Mslmanlarn ihtiyclar iin, onlarn menfaatlar iin alan Lhk bin Humeyd, dima iyilik yaplmasn emrederdi. Buyurdu ki: Alacaklndan borcunu almaman mmkn ise bunu yap, alacan alma. Hakkn, almay hak ettikten sonra, bu hakkn alacaklna terk etmen, senin iin byk bir mkfattr, hrette senin iin byk bir ecir vardr. Fkh ve kelm renmeye ok ehemmiyet verirdi. Fkh ilmini bilmeden, hibir amelin doru olmayacan beyn ederdi. Buyurdu ki: Bir kimsenin fkh renmesi Kurn- kermi yeteri kadar rendikten sonra, tamamn ezberlemesinden daha fazletlidir. bni Abbsdan (r.a.) rivyetinde bni Abbs (r.a.) buyurdu ki; Reslullahn (s.a.v.) bayra siyah, sanca ise beyaz idi.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-112 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-171 3) Tehzb-l-esm cild-2, sh-70

LEYS BN SAD:
Tebe-i tbinin byklerinden, Msrda yetien mehr hads ve fkh limlerinden. Ad, Leys bin Sad bin Abdurrahman el-Fehmdir. Knyesi Ebul-Hristir. Ailesi rann sfehn ehrinden olup 94 (m. 772) ylnda Msrn Kalkaende kazasnda dodu. Msr ve Hicaz limlerinden ilim tahsil edip, Msrda hads ve fkh tedristiyle megul oldu. Bu ilimlerde, zamannn en stnlerinden idi. ok cmert olup, malnn tamamn ok kerre Allah rzs iin fakrlere datrd. 175 (m. 791) ylnda veft etti. Kabri, Msrda Karfet-s-sugrda olup, mehr ziyretghlardan biridir. Doum ve veft trihleri hususunda baka rivyetler de vardr. Leys bin Sad hazretleri, fkhda ve hadsde Msr halknn imm (limi) idi. Mutlak mctehidlerden olup, mezhebi kitaplara yazlamad iin unutuldu. Onun hakknda, drt hak mezhebten birinin imm olan mm- finin ok hsn-i zann vard. Hatt Eb Hatim, bni Hibbn, mm- finin yle dediini rivyet etmitir. Leys bin Sad, mm- Mlikten daha fakh idi. u kadar var ki, onu talebeleri zayi ettiler. Yan, Ondan rendiklerini kitaplara yazmadlar. mm- Ahmed bin Hanbel (r.a.) de: Leys, ilmi ok ve rivyet ettii hads-i erfleri sahih olan bir zttr. u Msrllar arasnda ondan salam olan yoktur. Ben, Leys bin Sadn bir benzerini grmedim demitir. bn-i Sad da Tabaktnda: Leys bin Sad, yaad asrda fetva ile urard. Hads ilminde sika (gvenilir) bir rvi olup, ok hads-i erf bildirmitir demektedir. Ayrca O, erefi yksek ve cmert bir kimse idi. mm- Nfi, Leys bin Sadn Tbinden ellinin zerinde limle, Tebe-i tbinden de yzelliden fazla kimse ile grmtr diyor. Bunlardan Nfi mevl bn-i mer, bn-i ihb- Zhr, bni Eb Melike, Yezd bin Eb Hubeyb, Yahy bin Sad el-Ensr ve onun - 176 -

kardei Abdurrahman bin Sad, bni Icln, Him bin Urve, Ata bin Eb Rebh, Bkeyr bin elEecc, Hris bin Yakb (r.aleyhim) ve daha pek ok limden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de Muhammed bin Icln, Him bin Sad, Yahy bin shk es-Slhn, Eb Seleme el-Huz ve daha bir ok lim hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Abdullah bin Ahmed, mm- Mlik bin Enesten rivyet ederek diyor ki: Hads bakmndan insanlarn en salam, Mukbirden daha ok Leys bin Sad idi. O, Eb Hreyreden kendisinin rivyet ettiklerini ve babasnn Ondan rivyet ettiklerini ayryordu. Eb Dvd da: Msrda hads bakmndan Leys bin Saddan daha salam yoktur. Amr bin Hris de Ona yakndr dedi. mm- Esrem de: u Msrllar arasnda Leys bin Saddan daha mazbut (zabt kuvvetli) bir rvi yoktur. Amr bin haris ve dierleri bunun kadar deillerdi dedi. Hads ilminde yksek derecelere varan daha birok lim, Leys bin Sadn sika (gvenilir), sadk, (hadste rivyeti salam) bir rvi olduunu haber vermektedirler. Bir ara Badda gidip, orada da hads-i erf ilmni tahsil etti. bn-i ihb Zhrden ok ilim rendi. Msrdan 161 (m. 777) senesinde evval aynda kp, Kurban Bayramnda Badda vard. Leys bin Sad, fkh ilminde de ok byk bir limdi. mm- fi ve bni Hbbnn, bu hususta Onun hakknda bildirdikleri yukarda anlatlmt. Harmele bin Yahy da, Onun fkh ilmindeki stnln nakletmektedir. Yahy bin Bkeyr de, erahbil bin Cemilden naklederek yle bildiriyor: Emev halifelerinden Him bin Abdlmelik zamanndaki insanlara yetitim. O zamanda ok limler vard. Yezd bin Eb Hubeyb ve dierleri Msrda bulunuyordu. Leys bin Sad, o zaman ok genti. Fakat herkes onun fazletini ve dindeki veran (haramlardan ok saknmasn) biliyorlar ve yanna gidiyorlard. Ben, Leys bin Saddan daha mkemmelini grmedim. O, fakh bir zt olup, Arapann nahv bilgisine sahipti. ok gzel Kurn- kerm okuyordu. Hads-i erfler ve iirleri ezberliyordu. Mzkeresi ok gzeldi. Onun gibisini grmedim. bn-i Hibbn, Kitb-s-siksnda diyor ki: Leys bin Sad, fkh ve dier ilimler, vera, fazlet ve cmertlik bakmndan zamanndakilerin byklerindendi. bni Eb Meryem de: Allah telnn yarattklarndan u zamanda hibir kimseyi Leysden daha fazletli grmedim. Leys bin Sad da bulunan bu haslet, Onu Allah telya yaklatryordu dedi. Ysuf bin smil en-Nebbn, Cmiu kermt-il-evliy adndaki eserinde yle yazyor Leys bin Sad, mctehid din immlarnn en byklerinden biriydi. Eshb- kirmdan ve Tbinden sonra bu dn-i mbne en ok hizmet edenlerdendir. mm- Leys, bir defasnda ev yapt. Onu ekemiyenlerden bn-i Refa, ona inadndan gelip bir gece evini ykt. kinci defa tekrar yapt, yine geceleyin ykt. ncsnde bni Refaya fel isabet etti ve bir mddet sonra ld. bn-i Vehb de diyor ki: mm- Mlik bin Enes ve Leys bin Sad olmasayd insanlar yolunu arrd. Leys bin Sad, ok cmert olup, mal ok fazla idi. Senelik geliri 80 000 dinard. Bunlarn hepsini Allah rzs iin fakrlere datr, elinde bir ey kalmazd. Bunun iin kendisine hi zekt farz olmad. Her gn fakrlere 360 altn sadaka vermeden kimse ile konumazd ve buyururdu ki: Benden bir sadaka veya hediye kabul eden kimsenin bende olan hakk, benim onda olan hakkmdan daha byktr. nk o, benden, benim iin Allah telya yaknlk veslesi olan bir eyi kabul etmitir. Bir gn hasta olan mm- Abdullah ziyrete gitti. Onu alyor grnce, Ey Abdullah, neden alyorsun? diye sordu. O, Bin dinar borcum var! dedi. mm- Leys hizmetisine o kadar paray getirtti ve borcunu dedi. Yine bir gn kadnn biri mm- Leyse gelerek kocasnn hasta olduunu ve evlerinde hi bal bulunmadn syledi ve elindeki kk kaba bal doldurmasn istedi. mm- Leys, kendine 6,5 kg. byklnde bir kap dolusu bal verilmesini emretti. Yanndakiler Kadnn istedii bir ie baldr deyince, mm- Leys: Kadncaz kendi hlince istedi, biz de ona kendi hlimizce yardm ettik diye cevap verdi. mm- Leysin olu ayb yle anlatyor: Bir keresinde babamla birlikte hacca gitmitik. Medineye gidince, Mlik bin Enes, kendisine bir tabak ya hurma gnderdi. Babam da, tabaa bin dinar altn koyup geri gnderdi. Bir gn kendisine kii birlikte gelip fakr olduklarn sylediler. Onlarn her birine bin dinar altn verdi. Yine bir defasnda bnl-Heyann evi yanmt. Ona da bin dinar altn gnderdi. Kd Mansr bin Ummra da bin dinar gnderdi ve dedi ki: Bunu olum uayb duymasn. Zira bunu size az grr. Sonra uaybn bundan haberi yoktu. O da Kd Mansra, babasnnkinden bir dinar eksik gnderdi ve dedi ki: Babamn verdii gibi olmasn diye bir dinar eksik gnderdim. Kd Mansr bin Ummr yle anlatyor: Ben, bir zamanlar Msrda en byk cmide vaz ve nashat ederdim. Bir Cuma gn idi. ki kiinin kap nne gelip beni dinlediklerini grdm. Cuma namaz bitince, o iki kimse bana: Leys bin Sad hazretleri sizi yanna aryor dediler. Ben de, Peki! geliyorum dedim. Huzuruna varp selm verdim. Selmm ald ve bana: Cmide vaz eden sen misin? diye sordu. Ben de: Evet, benim! dedim. Bunun zerine bana dedi ki: Allah tel senden rz olsun! imdi de gel, yanma otur ve cmide konutuklarn burada da anlat! Yannda bir ka kii daha vard. Ben de, - 177 -

Cennet ve Cehennem hakknda konutum. Bu srada baktm ki, Leys hazretleri alyor, yle alad ki, kendinden geip baylmt. Bir mddet sonra ayld ve eli ile bana artk dur, diye iaret etti ve sonra bana, Adn nedir? diye sordu. Ben de admn Mansr olduunu syledim. Sonra, Kimin olusun? dedi. Ben Ummrn olu olduumu syledim. Bana Sen Eb Ser misin? diye sordu. Ben de: Evet! Ben Eb Seryim diye cevap verdim. Bunun zerine bana: Sen, Saltn (sultanlarn yaptrd byk) cmilerde vaz ve nashat etmeye devam et! Zira ben, Allah teldan senden daha iyi bahseden birisini gremiyorum. Allaha hamd olsun ki, seni grmeden evvel benim canm almad. Sonra da bir klesini (hizmetisini) ard. Hizmetisi hemen geldi ve ona: yle yle bir kese vard. Onu alp getir! buyurdu. Hizmeti gidip syledii keseyi getirdi. inde tam bin dinar vard. Bunu bana verdi ve buyurdu ki: Sen her zaman byle vaz et ve yanma gel, bir kese al! Ben her sene sana bu kadar yan bin dinar veririm. Ben de: Ey efendim! Bu bana Allah telnn sizin vastanz ile bahettii byk bir nimetidir dedim. kinci Cuma gn gelince, tekrar yanna geldim. Yine bir eyler anlatmam istedi. Konumaya baladm zaman, alamaya balad. O kadar ki, kendinden geip bayld. Bu hli Allah sevgisinin kendisinde okluundand. Ben de konumay kestim. Bir mddet sonra yine ayld ve bana bir kese uzatt. Baktm ki, iinde tam beyz dinar vard. Ben de: Allah tel sizden rz olsun! Ben, sizden baka kimseden bu cmertlii grmedim dedim. Dier hafta, nc Cuma gn gelince, namazdan sonra yine yanna uradm. Bana, yine bir eyler anlatmam buyurdu. Ben de, konumaya baladm. Baktm ki, yine alamaya balad. Uzun mddet alamas devam etti. Sonra bana: u sedirin altnda bir kese vardr. Onu al! buyurdu. Ben de aldm, iinde 300 dinar vard. Baka bir zaman, huzuruna gittim ve dedim ki: Ey efendim! Ben hacca gitmek niyetindeyim. Onun iin sizinle vedalamaya geldim. Bunun zerine Leys bin Sad hazretleri, bir hizmetisini yanna ard. Hizmeti huzuruna geldii vakit, Ona: Git, hemen ihramlklar getir ve Mansra ver! Onun ihramlar da bizden olsun! buyurdu. O da, Peki! deyip gitti. Bir mddet sonra geldi. Elinde bir boha vard. Bohann iinde tam 40 tane ihramlk bulunuyordu. Ben de: Allah tel rz olsun! Ben bu kadar ihraml ne yapaym. Bana iki tanesi yeter! Dierleri fazladr. Onun iin iki tanesini alaym, dierleri kalsn! dedim. Bana buyurdu ki: Ey Mansr! Sen cmert bir kimsesin. Sana bir kavim arkada olur. Sen de bu ihramlklar onlara datrsn. Bu ihramlklar getiren hizmetim de sana hediyem olsun Hizmetisini de bana verdi. Leys bin Sad ok misafirperverdi. Gittii ve bulunduu her yerde mutlaka misafir arlamaya alrd. Abdullah bin Slih diyor ki: Ben, Leys bin Sad ile beraber tam yirmi sene kaldm. Sabah ve akam yemeini hi yalnz yediini grmedim. Yemeklerini muhakkak misafirlerle, et yemeini ancak hasta olduu zaman yerdi. Muhammed bin shk da yle diyor: Leys bin Sad, bir zamanlar skenderiye ehrinin deniz sahiline gitti. Yannda gemisi vard. Birisini mutfak iin kullanyordu, ikincisi de, kendine ve oluk ocuuna aitti. ncsn de misafirlerine ayrmt. Leys bin Sad, ilimde ve marifette yksek derecelere kavumu olduundan her sz hikmetli, dinleyenleri ikna edici idi. Kendisi yle anlatyor: Bir zamanlar halife Hrun Redin yanna gittim. Bana dedi ki: Ey Leys! Sizin memleketinizin insanlar ne hldedir? Ben de, ona yle cevap verdim: Memleketimizin hli, Nil nehrinin hli gibidir. Nasl Nil nehrinin rengi, Onun kaynana, bana bal ise, bizim iyiliimiz, bamzdaki reisimize baldr. Eer Nil nehrinin kayna bulank olursa, Nil nehri de bulank akacaktr. Fakat nehrin ba saf ve berrak akarsa, Nil nehri de, o zaman saf ve temiz akacaktr. Bunun zerine halife: ok doru syledin, ey Eb Hris (Leys)! dedi. Bir gn Hrn Reid ile hanm Zbeyde, aralarnda mnkaa edip birbirlerine ar derece gcenmelerdi. Bu esnada Hrn Red, hanmna: Eer ben Cennetlik olanlardan deilsem, vallahi sen benden bosun! deyip onu artl yemin ile boad. Fakat biraz sonra piman olup, ikisi de ok zldler. Baddtaki btn limleri toplayp, bu yemininin dn hkmn onlardan sordu. Fakat hibir lim, bu yemin hakknda hl resi olacak bir fetva veremediler, slm memleketlerinin her birine yaz ile haber salnp, btn limleri Baddta toplad. Yemini hakknda onlara da sordu. Her biri ayr eyler syleyip hibiri tatmin edici bir fetva veremediler. Bunlar arasnda Msrdan gelen Leys bin Sad, meclisin ta sonunda oturmu hi konumuyordu. Onun bu hli Hrun Redin dikkatini ekti ve hizmetisine: u meclisin sonundaki ihtiyar lime git ve niin konumadn sor! dedi. Leys bin Sad da: Dier limlerin hepsi konutular. Halife de onlar dinledi buyurdu. Bunun zerine halife Hrn Red yle dedi: Eer birka limin cevb ile yetinseydim, zaten Baddta binlerce lim vard. Bu kadar ok limin katld bu meclisi kurdum ki, herkesin ilmine mracaat edeyim ve bylece beni tatmin eden bir cevap bulabileyim! O zaman Leys bin Sad: Benim fikrimi almak istersiniz, emir buyurunuz, herkes dalsn. Burada ikimiz yalnz kalalm. O zaman fikrimi sana aklarm buyurdu. Hrn Red emir verdi. Btn limler - 178 -

oradan ayrld. Ancak halife ile Leys bin Sad ve bir de hizmetisi Ll kaldlar. Leys bin Sad: Ey mminlerin emri! Benim sana sylediklerim hakknda, bana bir teminat verir misin ki, her sylediimden ve yaptmdan bana zarar gelmesin? dedi. Halife, Evet! Sana her trl teminat verilmitir. Emin olabilirsin ki, sana hibir zarar gelmez. Bunun zerine Leys bin Sad, bir Kurn- kerm getirilmesini istedi ve halifeye dedi ki: Ey mminlerin emri! u Mushaf eline al ve batan sonuna kadar sayfa sayfa a! O da aynen syledii gibi tek tek at. Rahman sresine geldii zaman, bu sreyi okumasn syledi. Srenin bandan okumaya balad. Tam, Her kim ki, Allah teldan korkarsa, ona iki Cennet vardr! yet-i kermesine gelince, Dur, ey mminlerin emri! dedi. Halife, bu iten birey anlyamamt. Hatt kzar gibi oldu. nce verdii sz hatrlattktan sonra Leys bin Sad, Ona Sen, Allahtan korkarsn deil mi? diye sordu O da: Vallahi, ben Allahtan korkuyorum dedi. O zaman Ley bin Sad da: Ey mminlerin emri, sana mjdeler olsun! Allah tel sana bir deil, iki Cennet verecektir buyurdu. Halifenin yeminine re olan fetvay iiten hanm Zbeyde de ok sevindi. Halife ona: Sen ok doru syledin ve iyi fetva verdin! dedi. Bundan sonra da: imdi benden ne dilein varsa iste! dedi, Leys bin Sad da: u yannzdaki hizmetiyi ve Msrda senin ve hanmnn arazilerini de isterim. Fakat mallarnz emnet ve ariyet olarak istiyorum. Mlkn istemem! dedi. Halife de: Arazilerimizin hepsi mlk olarak senin olsun! Emnet deil dedi. O da, mlkn istemediini, sadece kullanmak zere istediini bildirince, halife onun isteini kabul etti. Kendisi ve hanm Zbeyde tarafndan eitli kymetli hediyeler ve ikrmlar takdim edilip izzet ve ikrmla Msra uurland. Leys bin Sadn rivyet ettii hads-i erflerde, Peygamberimiz buyurdu ki: Vallahi ben, gnde yetmi kerreden fazla Allaha tvbe eder, istifrda bulunurum, Bir kimse, namazdan sonra 33 kerre (Sbhanallah), 33 kerre (Elhamdlillah), 33 kerre (Allah Ekber) ve bir kerre de (L ilhe illllah vahdeh l erike leh. Lehlmlk ve lehlhamd ve hve al, klli eyin kadir) derse, Allah onun btn gnahlarn affeder. Gnahlar, deniz kpkleri kadar ok olsa bile!.. Sizden biriniz kbleye kar bevl etmesin! Ben sizi, sarho eden her eyden men ediyorum. nsanolunda yz altm organ, yahut kemik, yahut mafsal vardr. Bunlardan her biri iin her gn bir sadaka var: Her iyi sz bir sadakadr. nsann kardeine yardm etmesi bir sadakadr. Verdii bir iim su sadakadr. Yoldan eziyet veren eyi gidermek bir sadakadr.
1) El-Alm cild-5, sh-248 2) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-127 3) Tehzb-t-tehzb cild-8, sh-459 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-207 5) Mzn-l-itidl cild-3, sh-423 6) Hilyet-l-evliy cild-7, sh-318 7) Trh-i Badd cild-13, sh-3 8) Cmiu-kermtil-evliy cild-2, sh-238

MLK BN DNR:
Mehr lim ve vellerden. Knyesi Eb Yahydr. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 131 (m. 748) senesinde Basrada veft etti. Babas bir rivyete gre Sicistn dier bir rivyete gre Kabil esirlerindendi. Mlik bin Dnr (r.a.) Enes bin Mlik, Ahnef, Hasen-i Basr, bni Srn, krime ve daha biroklarndan hads rivyet etmitir. Kardei Osman Hris bin Vecih, Abdsselm bin Harb, Cafer bin Sleymn Ed-Db ve bakalar da ondan hads rivyet etmitir. lmi Hasen-i Basrden (r.a.) rendi ve Onun sohbetinde kemle geldi. Hattatlk yaparak geimini temin ederdi. Genliindeki sefh (kt) hline tvbe edip, dne uyma hususunda son derece titiz davranm ve ykselmitir. Dus kabul olanlardand. Kermetleri ve menkbeleri mehr olan bu zta, Mlik-i Dnr (Dnr sahibi) da denilmitir. Bu ismin verilmesinin sebebi yle rivyet edilmektedir Bir defasnda gemiye binmiti. Gemi ilerleyince gemici ondan cret istemi, o da parasnn olmadn syleyince, bayltncaya kadar dvmlerdi. Aylnca, creti vermezsen seni denize atacaz diyerek tutup kaldrdklarnda, suyun yznde bir ok balklarn azlarnda birer dinar (altn) olduu halde grdler. Bunun zerine o, balklarn azndan iki dinar alp gemicilere vermitir. Gemiciler bu hli grnce onun evliy olduunu anlayarak zr dilemiler. O ise bu hdise zerine gemiden inip, deniz zerinde gzden kayboluncaya kadar yryp gitmitir. Buyurdular ki: Hasta olduum bir zamanda kimsem yoktu. Baz eylere ihtiycm vard. Yrmeye takatim olmad halde, sknt ile yava yava yryerek arya ktm. Bu srada ehrin ileri gelenlerinden birisi geiyordu. Bekiler bana kenardan yr diye bardlar. Takatim olmad iin yava yryordum. Biri geldi. Omuzuma iddetli bir kam vurdu. Ertesi gn o adamn elinin kesildiini duydum. - 179 -

Din bakmndan faydalanmadn kimse ile dostluu terk et. Amellerin en gzeli ihlsla yaplan ameldir. lim, bildii ile amel etmedii zaman, yamur damlasnn yaln kayadan kaymas gibi vaz ve nashati gnllerden silinir gider. Bahar yamurlar yeryzn yeillendirdii gibi, Kurn- kerm de kalbin yamurudur ve onu canlandrr. Yine buyurdu ki; u ey dnyda en gzel kazantr. Birincisi; Allah telnn sevgili kullarnn sohbetinde bulunmak ve din kardeleri ile sohbet etmek, ikincisi; geceleri teheccd namaz klmak ve doya doya Kurn- kerm okumak. ncs de; Allah tely hi unutmayp, Onu zikretmek. Buyurdu ki; u be ey bedbahtln almetidir: Birincisi, gzn yaarmamas. kincisi, kalbin kat olmas. ncs, hayszlk. Drdncs, dnyya dkn olmak. Beincisi, dny iin canndan endie etmektir. Mmin olan kimse Allah teldan korkar, bo szlerden dilini korur. ey gnl ldrr. ok yemek, ok uyumak, ok konumak. Mlik bin Dnr bir yl hacca gitti. Haccn tamamlad gece rysnda bir ses iitti. yle deniyordu: Y Mlik hacca gidenlerden Muhammed olu Abdurrahman affedilmedi. Sabahleyin evresinde Muhammed olu Abdurrahmn aramaya balad. Sorduklar kimse ona: Aradn kimse Kurn ehlidir. Her yl hacca gelir dediler. Araya araya onu bir kede Kurn okurken buldu. Abdurrahman Onu grnce bir ah ekip bayld. Daha sonra yle dedi: Beni rynda grdn. Bana, Allah telnn beni affetmediini sylemee geldin deil mi? Mlik bin Dnr ok ard. Ona hayret edip sordu: Slihlerden birine benziyorsun. ok merak ettim. Acaba, Allah tel seni niin affetmiyor. Ne gnh iledin? Bir Ramazan aynn ilk gecesi idi. ki iip sarho olmutum. Bu srada babam beni aram ve bir yerde yatar bulmu. Beni ekince ben de sarholuktan ona vurup bir gzn karmm. O da bana beddu etmi. Ertesi gn aylnca neler yaptm byk bir znt ile rendim. Btn iki kplerini yok ettim. Klelerimi azat ettim. Yaptklarma piman olup, doru yola girdim. Her yl byle hacca gelir du ederim. Fakat, her seferinde sizin gibi birisi rymda: Allah seni affetmedi diye syler. Tekrar alamaya balad. Onun bu hline Mlik bin Dnr acd, babasn sorup yerini renerek onun yanna gitti. Babas o byk limi grnce yle karlad: Hogeldin y Mlik! Beni nasl tandn? Bugn Allah telya du edip, seni grmei dilemitim. Seni ziyretimin bir sebebi var. Buyurun bir isteiniz varsa hemen yerine getiririm. Farz et ki kymet kopmu, olun Abdurrahmn tutup Cehenneme gtryorlar. Onu bu hlde grsen zlmez misin? Bunu duyunca babas alamaya balad. Daha sonra kendine gelip dedi ki: Sen ahit ol ki, olumun kusurunu affettim ve ona hakkm hell ettim. Daha sonra Mlik bin Dnr, ondan izin alarak olunun yanna gidip mjdeyi verdi: Baban senin suunu balad. Biraz sonra seni grmeye gelecek. Bunu duyunca Abdurrahmn alayarak tekrar bayld. Bu srada babas geldi. Mlik bin Dinara rica etti. Olumu affettim, br leme gecei yakn zannediyorum. ehdet getirip ruhunu teslim etsin. Mlik hazretleri ehdeti telkin etmee balad. Fakat Abdurrahmn cevap vermiyordu. Nihayet gzlerini ap, karsnda babasn grnce ona yalvaran bir sesle dedi ki: Babacm ne olur, gel sen de benim gzm kar ki, kymete kalmasn! Ey gzmn nuru! Ben suunu baladm. Senden rz oldum., Bu srada Abdurrahmn iki defa ehdet getirdi. Mlik bin Dnr ona sordu: Hlin nasldr? Baygn halde iken baucumda elinde topuz olan bir melek durup bana: Baban senden rz deil! Bu topuzla senin bana vuracam dedi. Az sonra, baka bir melek gelip yeil bir mendille gzlerimin yan sildi ve dedi ki: ehdet getir! Baban ve Allah tel senden rz oldu dedi. Bunlar syler sylemez ruhunu teslim etti.

- 180 -

Birgn Basra valisi Mlik bin Dinara (r.a.) der ki: Ey Mlik, bize kar bu kadar ar konuabilmen iin sana cesaret veren ve bizi mukabele etmekten ciz brakan ey nedir biliyor musun? Dnyya hi deer vermemen ve bizden beklediinin olmamasdr. Yanna bir kpek gelip oturduu zaman ona birey yapmaz ve kovalamazd. Buyururdu ki; Bu kpek, kt arkadadan daha iyidir, kiinin iyi insanlar yannda bulup da doru yola gitmemesi, er (ktlk) olarak kendisine yetiir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: ki haslet vardr ki, bunlar bir mminde bulunmaz. Bunlar kt huy ve bahillik (cimrilik)tir. Allah korkusu her hikmetin badr ve vera da (phelileri terk etmek) amellerin seyyididir. Buyurdular ki: Kimin gz ve gnl, fni hayattan bak hayat hakknda iyi bir ibret dersi almam ise, iyi bilinmeli ki o adamn kalbi perdeli, ameli de azdr. Her kim dnyya evlenme teklifinde bulunursa, dny ondan nikhnn bedeli olarak dninin tamamn ister. Mlik bin Dinara (r.a.) sormular Y Mlik, bu gn nasl sabahladnz? O da cevbnda: yle bir halde sabahladm ki; mrm ksalyor, gnahlarm ise artyor! Kulun lzumsuz ve bo eylerle vakit geirmesi kalbi karartr, bedeni zayflatr, geim sebeplerini de zorlatrr. nsan, kendisi slih olmad halde slihlerin eref ve haysiyetine dil uzatacak olursa, baka gnah olmasa bile bu ona yeter! u zamanlarda insanlarn kardelii, ann orbasna benzedi. Kokusu gzel fakat tad yok. Mlik bin Dnr kira ile bir ev tutmutu. Komusu Yahudi idi. Bu evin gney taraf yahudinin evinden yana idi. Yahudi yapt pislii bu duvara atarak devaml kirletmeyi det haline getirmiti. Uzun bir zaman gemesine ramen bir ikyet gelmediine hayret eden Yahudi, Mlik bin Dinara gelerek, Haldan, pis kokudan rahatsz olup olmadn sordu. Mlik bin Dnr ise rahatsz olduunu, fakat ykayp temizlediini bildirdi. Yahudi hayret iinde bu skntya niin katlandn sorduunda, cevaben; Allah telnn rzs iin. nk o buyurdu ki: Ve fkelerini yutup insanlar affedenler. (l-i mrn 134) Yahudi bunun zerine Ne iyi bir din ki, Allahn dostu, Allahn dmannn verdii eziyetlere katlanmakta, asla feryd etmemekte, kimseye syleyip ikyet etmemektedir diyerek mslman oldu. Birgn hasta ziyretine giderken Mlik bin Dnr (r.a.) durumu yle anlatyor: Hastann hlinden, lm durumunun yakn olduu anlalyordu. Kendisine Kelime-i ehdeti telkin etmek (syletmek) iin uratm. Fakat ne kadar uratmsa da sylettiremedim. O durmadan on, onbir diyordu. Sonra kendisine gelip bana, Ey stadm! nmde ateten bir da var! Ne zaman ehdet kelimesini sylemeye alsam, bu ate bana hcum ediyor dedi. Bunun zerine mesleini sorduumda; maln ribya veren, faiz yiyen, l ve tartda hile yapan biri olduunu anladm.
1) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-139 2) Miftah-s-sede cild-2, sh-23, 24 3) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-80 4) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-14 5) El-Alm cild-5, sh-260 6) Hilyet-l-evliy, cild-2, sh-357 7) Mzn-l-itidl cild-3, sh-426 8) Mehir-u eshb- gzn, sh-111 9) Risle-i Kueyr sh-287 10) Kms-ul-alm cild-6 sh-4123 11) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1034 12) Rehber Ansiklopedisi cild-11, sh-199

MLK BN ENES (Bkz. mm- Mlik) MANSR BN MUTEMR:

Tbinden mehr hads ve fkh limlerinden. Mansr bin Mutemir bin Abdullah bin Reba veya el-Mutemir bin tb bin Ferkad es-Slem Eb tb el-Kf de denir. Knyesi Eb Gystr. Ktb-i sittenin tamamnda ismi geer. Kfelidir. 132 (m. 749)da veft etti. mm- azamn (r.a.) hocalarndandr. Btn ilimlerde mtehasssdr. Hads ilminde hccet, hfz ve imamdr. Abdurrahmn bin Mehd zamannda Kfede hfzas ondan daha kuvvetli kimse yoktu. Ha- 181 -

ds-i erf rivyetinde sika (gvenilir), btn rivyetleri de salam idi. Sahbeden hibir ey almad. ube, onun: Hi bir hads-i erfi yazmadm dediini sylemitir. O, Tbinden, hazret-i Hasan- Basr, ab, Hayseme bin Abdurrahmn, Sad bin Ubeyde, Sad bin Cbeyr, Abdullah bin Yesr el-Chen ve daha birok zttan hads-i erf almtr. Kendisinden hads alanlar da, Eyyb es-Sahtiyn, el-Ame, Sleymn et-Teym (bunlar kendisiyle ayn zamanda yaayanlardr); Sfyn- Sevr, Sfyn bin Uyeyne ve daha sonra gelen birok zttr. Eb Hatim: O gvenilir bir zttr, rivyetlerinde karklk yapmaz demitir. Icl: Onun hads ilminde sika (gvenilir, salam) olduu kabul edilmi ve Kfe limleri de gvenilir olduunu sylemilerdir ve Eb Dvd ise: O yalnz sika kimselerden rivyet ederdi demitir. Kendisi ok ibdet eden slih bir zt idi. Krk sene veya baka bir rivyete gre altm sene gndzleri devaml oru tutar, (bayramlar hari) geceleri de sabaha kadar namaz klar, az yer, az uyurdu, ok alard. ok alamaktan gzleri az grrd. yi dnenlerin en stn idi. Annesi ona: Kendini helk ediyorsun deyince O: Ben nefsime ne yaptm daha iyi bilirim ve ki sr arasnda bol bol dinlenirim, sen merak etme anne derdi. Hlini bilenler ona acrlard. O zamanda kyam en gzel yapan, namaz en gzel klanlardan idi. Namazda sakal gsne yapk gibi dururdu. Sfyn- Sevr: Mansr, altm sene gndzleri oru tuttu, geceleri de namaz kld demitir. Komusu bir gen kz babasna: Ey babacm! Mansrun evinde bir direk vard, ne oldu? diye sorunca babas Ey ocuum! O Mansr idi. Namaz klarken veft etti. dedi. Devaml namazda gren kz, Onu evin direi sanmt. Sabah olunca gzlerine srme eker, bana ya srer, sonra dar kard. Irak hkmdar Ysuf bin mer, Kfe kadln yapmasn teklif etti ise de o reddetti. Kfe Valisi onun kad olmas iin bir ay hapsettirdi. Fakat Mansr yine kabul etmedi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Kii doru sylemeye devam etmekle, neticede Allah telnn huzurunda sddklardan yazlr ve yalan sylemeye devam etmekle de, neticede Allah telnn huzurunda yalanclardan yazlr. Mnfkn almetleri unlardr: Konutuu zaman yalan syler, vad ettii (sz verdii) zaman szn tutmaz, kendisine birey emnet edildii zaman da hynet eder. Gnahlarn bann dny sevgisi olduunu belirtmek iin yle sylemitir: Hibir gnahmz olmasa, sadece kalbimizde dny muhabbeti bulunsa, bu gnah bizim Cehenneme atlmamza kfi gelir. lmi ile amel eden limin kalbine dny sevgisinin giremeyeceini sylerdi. Zhd hakknda ise, Dnyda yaplacak zhdn en by, insanlarla yaplan yersiz konumalar brakmaktr demitir. Sfyn bin Uyeyne (r.a.): Mansru ryda grdm: Allah tel sana ne muamele etti? dedim. 0 da: Allah tel bana bir peygamberin ameline yakn bir mkfat verdi dedi. Veft ettii zaman yaad evrenin btn dinlerine mensb olan insanlar, hatt putperestler bile cenzesinde hazr bulundular.
1) Hilyet-l-evliy sh-5, 40 2) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-158 3) Tehzb-t-tehzb cild-10 sh-312 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-142

MANSR BN ZZN:
Tbinden hads ve krat limi. Knyesi Ebl-Mugredir. smi Mansr bin Zzn el-Vst esSekafdir. Aslen Vstl olan Mansr bin Zznn doum trihi kesin olarak belli deildir. 129 (m. 746) ylnda tndan veft etmitir. Mansr bin Zzn sika (gvenilir, salam) bir rvidir. Hads-i erf iitip, rivyet ettii limler, Enes bin Mlik, Ebul liye, Ata bin Eb Rebh, Muhammed bin irin, Meymne bin Eb ubeyb, Muviye bin Kurre, Hmid bin hill, Katde bin Dime, Amr bin Dinar, Hakem bin Uteybe, Abdurrahmn bin Ksm, Muhammed bin Veld bin Mslim el-Anzi ve dier limlerdir. Kendisinden ise kardeinin olu Mslim bin Sad el-Vst, Habb bin ehd, Cerr bin Hzm, Halef bin Halife, Eb Hamza es-Skker, Eb Avne ve baz limler hads-i erf rivyet etmitir. Mansr bin Zzn btn gnn ibdetle geirirdi. Muhalled bin Hseyin yle bildirmektedir: Mansr bin Zzn her gndz ve gece Kurn- kermi hatmediyordu. Eb Avne ise yle bildirmek- 182 -

tedir: Mansr bin Zzna bugn lm melei kapda denilse, yapt ibdetten fazlasn yapamazd. nk o, btn zamann Allah telya ibdetle geirirdi. El-Icl, Mansr bin Zznn slih bir kimse, sika ve kratte pek kabiliyetli bir lim olduunu zikretmektedir. Him bin Hassan yle anlatyor: Vst mescidinde Cuma gn Mansr bin Zznn yannda namaz kldm, iki defa Kurn- kermi hatmetti. nc sefer uar sresine kadar okudu. Yine ayn zt yle anlatr: O Ramazan aynda akam ile yats arasnda Kurn- kermi iki defa hatmederdi. Sonra namaza durmadan nce, uar sresine kadar okurdu. O Ramazan aynda, yatsy gecenin drtte biri gelinceye kadar geciktirirdi. Mansr bin Zzn, cmiye gidince direin yannda namaz klp, Kurn- kermi hatmettikten sonra Hasan- Basr ve talebelerinin yanna gider, onlarla sohbet ederdi. Buyurdu ki: Vallahi, ben yanmda oturan herkesle cihad halindeyim! Onunla yanmdan ayrlncaya kadar savayorum. nk nerede ise, o, gerek dostumla benim arama dmanlk sokacak veya beni gybet etmi birisinin gybetini bana ulatrmaktan kendisini alamyacak da, bu yzden beni skntya uratacak. Mansr bin Zzn birok hads-i erf rivyet etmitir. Hasan- Basrden rivyet ettii hads-i erfte Peygamberimiz (s.a.v.) Haya mndandr, mn olan Cennettedir. Fuh, ktlktr. Ktler Cehennemdedir. buyurdu. Haris el-Iclden rivyet ettii hads-i erfte ise Peygamberimiz (s.a.v.): slm dni be ey zerine kurulmutur; ehdet getirmek, namaz klmak, zekt vermek, Ramazanda oru tutmak ve hacca gitmek. buyurdu. Muviye bin Kurreden rivyet ettii hads-i erfte ise Peygamberimiz (s.a.v.): Ben mmetimin okluu ile vnrm. buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-57, 62 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-306, 307 3) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-141, 142

MARF- KERH:
Evliynn byklerinden. Ad Marf bin Frz olup knyesi Eb Mahfzdur. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 200 (m. 815) senesinde Baddta veft etti. Baddn Kerh beldesinden olduu iin Kerh denilmi olup, Marf-i Kerh olarak tannm, Sofyye-i aliyyenin byklerindendir. Tasavvufta rnek, Hak telya giden yolun rehberi, eit eit latifelerle seilmi, zamanndaki klarn efendisi idi. ranl hristiyan bir anne ve babann ocuu iken, hristiyanl renmesi iin bir rahibe gnderilmiti. Kardei s Onun slma geliini yle anlatmaktadr: Ben ve kardeim Marf bir okula gidiyorduk. Hristiyan idik. Hristiyan hoca (rhib) ocuklara (H) Allah tel tr. Baba, Oul, Ruhlkuds derdi. Kardeim Marf, Allah birdir birdir diye barrd. Rhib Onu her taraf yara bere ierisinde brakacak ekilde dverdi. Bu byle devam etti. Nihayet bir gn her tarafn paralar ekilde dvnce kat. Ve bir daha dnmedi. Bunun zerine annem Ona olan sevgisinden hergn gzya dkerdi. Eer Allah tel olumu geri gnderirse, o hangi dinde ise ben de o dine tbi olacam derdi. Annesi byle alayp gzleri yollar beklerken, evden kaan Marf- Kerh kendi hlini yle anlatmaktadr Ayaklarm imi, elbiselerim paralanm bir halde Kfeye geldim. detim mescidlerde kalmakt. Burada da mescide gittim. Orada mbrek, yz nr saan bir ztn etrafnda bir ksm insanlar halka olmular ve onun anlattklarn dinliyorlard. Cemat o zt yle dinliyorlard ki, sanki balarnn zerinde ku vard. O zta yaklatm ve dinledim. yle diyordu: Kim Allah teldan tamamen yz evirirse, Allah tel da ondan tamamen yz evirir. Kim kalbiyle Allah telya kavumay arzu eder ve Ona koarsa: Allah tel onu rahmetiyle karlar. Btn herkesin kalbinde Onun muhabbeti hsl olur, Ona gelirler. Derdlere ve bellara sabr eden kimseye de rahmetini ihsan eder. Bu zt Muhammed bni Semmk idi. Onun bu szleri kalbime ok tesr etti ve beni yaratan Allah telya yneldim. Benim gizli ve ak her eyimi bilen, Ona kavuma istedim. Allah tel da dum kabul buyurdu. Bu srada bni Semmk aniden sustu. Sonra insana ok tesr eden bir sesle Baddl gen nerede? diye sordu. Oradaki cemat bana bakt. nk orada benden baka yabanc yoktu. Beni eyh bn-i Semmka gtrdler. bn-i Semmk bam okad ve: Merhaba ey Rabbini arayan kii. Merhaba ey Allahn sevgisine ve muhabbetine kavuan kii dedi. Bu szleri iitince, babama beni ktleyen rahibi hatrladm ve alamaya baladm. Bunun zerine Sen alyor musun? dedi: Evet efendim dedim ve rahibin szn hatrladm. nk o rahib hep hakaret ederek beni babama ktlerdi. Tam bu srada Rahibin sz m?.. diye sordu. Ben buna ok hayret ettim. Bunu nasl biliyordu. Evet dedim. Bana Allah telya du et. Senin dun mstecbtir (kabul olur) buyurdu ve ben de Allah telya du ettim. Daha sonra rendim ki, - 183 -

rhib de mslman olmu ve slih mminlerden olmu. Sonra bni Semmk beni mm- Ali Rzya gtrd. Durumu Ona anlatt ve Onun elinde mslman oldum. Mslman olan ve ilim tahsil eden Marf- Kerh, uzun seneler sonra memleketine dnd. Byk bir sabrla onu bekleyen annesi barna bastktan sonra hangi din zeresin diye sordu. Marf, slm dni zereyim deyince annesi, Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh. diyerek mn ile ereflendi. Bunun zerine btn aile mslman oldu. Marf- Kerh dnin emirlerini gzetmekte, ibdette, harm ve phelilerden kamada ok mehr olmutu, mm- Ali Rznn hizmetinde bulunmu, Onun ocuklaryla beraber yaam ve ehl-i beytten bilinmitir. mm- Ali Rz (r.a.) Maruf, huy ve muhabbet bakmndan ehl-i beyttendir. Fakat rk ve neseb bakmndan deil. Muhakkak o kerem ve izzet bakmndan, Selmn- Frisnin ceddimize ilhak edilip ehl-i beytten sayld gibi, O da bize dhil edilmitir. Marf- Kerh, Dvd-i T hazretlerinden feyz alm olup; byk velilerden Srr-yi Sek de, Marf- Kerhden ders ve feyz alarak yetiti. Hrn Reid ile ayn zamanda yaad. Muhaddis olup, zamannn mehr hads limlerinden hads dinlerdi. Marf- Kerh, Bekir bin Huneys, Rabi bin Sabh ve bir ok limden hads rendi. Halef bin Him, Zekeriyy bin Yahy el Mervez, Yahy bin Eb Tlib ve bir ok hads limi de Marf- Kerhden hads-i erf rivyet etmilerdir. Marf- Kerh (r.a.) Baddn imm ve zahidi lakabn ald. Dinde imm olup, fkh, hads, tefsr ve kelm ilimlerinde byk limdir. Btn bu ilimlerde hccet (senet) idi. ctihad makamna erimiti. Abdlazz bin Mansr diyor ki: Babamdan iittim: Biz Ahmed bin Hanbel ile beraber idik. Marf- Kerhden bahsedildi. Orada olanlardan bazlar Onun ilmi zayfdr dediler. Bunun zerine Ahmed bin Hanbel (r.a.) Byle konumayn. Siz Marufun kavumu olduu ilimden bir eye kavuabildiniz mi? diye cevap vererek onlar susturmutu. Ahmed bin Hanbel ve Yahy bin Mn, Marf- Kerhye mracaat ederler ve bir ok meseleleri Ondan renirlerdi Yahy bin Muin ve Ahmed bin Hanbel, Marf- Kerhnin (r.a.) yanna geldiler. Yahy bin Muin, Maruf-; Kerhye: Secde-i Sehvi sormak istiyordu. Ahmed bin Hanbel Yahyya Sus dedi. Fakat o susmad ve Y Ebel-Mahfuz, Secde-i Sehv hakknda ne dersin? diye sordu. Marf- Kerh, Kalbin namazdan gfil olup, namazdan baka bir eyle megul olmasndan dolay bir cezadr deyince. Ahmed bin Hanbel (r.a.) Bu ne gzel ve ne manl bir cevaptr buyurdu. Kermet ve menkbeleri oktur. Cmertlik ve kerem sahibi olup, salnda ve veftndan sonra da yardm yapan drt byk velden biridir. Bunlar Ahmed bin Hanbel, Marf- Kerh, Bir-i Haf ve Mansr bin Ammrdr. Marf- Kerhye, Muhabbet nedir? diye sordular. Cevaben buyurdu ki: Muhabbet, renmek ve retilmekle elde edilen bir ey deildir. Ancak Allah telnn bir ihsan ile elde edilir. Buyurdu ki, Kulun mlyan (bo ve fidesiz) konumas, Allah telnn onu zell ve yalnz brakmasnn almetidir. Tasavvuf, hakkatlar almak ve halkn elinde olan dny malndan midini kesmektir, uzaklamaktr. Evliynn almeti vardr: Dncesi Hak ola, iliyecei ii Hak ile ileye, meguliyeti dima Hak ile ola. stn olmak sevdasnda olan, ebed olarak felah bulmaz, kurtulamaz. Sualsiz ve karlksz vermee al. Allah tel bir kuluna iyilik murd ederse; hayrl amel kapsn aar, sz kapsn kapar. Kiinin ie yaramaz sz konumas bedbahtlktr. Ktlk murd ettiinde bunlarn aksini yapar. Amelsiz Cenneti istemek ve emir olunduunu yapmadan rahmet ummak, cahillik ve ahmaklktr. Slihler iin okluun, sddklar iin azln nemi yoktur. Dilini (bakalarn) ktlemek ve aalamaktan koruduun gibi, medh etmekten de koru. lim sahibi, ilmiyle mil olduu takdirde, btn mminlerin kalbi onun olur (yani btn mminler onu sever). Marf- Kerh (r.a.) bir gn namaz klmak iin ikmet okudu ve sonra Muhammed bin Eb Tevbeye ne geip namaz kldrmasn istedi. Kendisi imm olmad, mezzinlik yapt. Muhammed bin Eb Tevbe imamlk yapmaktan ekindi ve Marf- Kerhye Eer bu namaz kldrrsam baka namaz kldrmam dedi. Marf- Kerh bu sz beenmedi ve Nefsinden konuuyorsun. Baka bir namaz kld- 184 -

racan dnmek (baka bir namaz vaktine kadar yaayacam diye konumak) tl-i emel (uzun arzu) sahibi olmaktr. Tl-i emel sahibi olmaktan Allah telya snrz. nk tl-i emel, hayrl amel yapmaya mni olur buyurdu. Dny drt eyden ibarettir: Mal, sz, uyku ve yemek. Mal; insan Allah telya isyan ettirir. Sz, insan Allah teldan oyalar. Uyku, insana Allah tely unutturur. Yemek ise insann kalbini katlatrr buyurdu. Srr-yi Sekt buyurdu ki: Marf- Kerhyi yle sylerken iittim: Kim kibirli olur, kendini byk grrse Allah tel onu yere vurur, kim Allah tel ile mnzea ederse (kar gelirse) Allah tel ona gazb eder. Kim Allah telya hle yapmaya kalkarsa, O Allah telya boyun eer (hilesinden vazgeer). Kim Allah telya tevekkl eder Ona snr ve gvenirse; Allah tel onun yardmcs olur. Kim Allah telya tevazu ederse Allah tel onu ykseltir. Marf- Kerhye Dny sevgisi kalbden nasl kar? diye sorulduu zaman buyurdu ki, Allah telya kar hlis sevgi, tam bir muhabbet ve hsn- muamele yan Allah telnn rz olduu ileri yapmak ve men ettiklerinden saknmak ile cevbn verdi. Mertliin almeti tr. Hilafsz tam bir vef, istenmeden vermek ve kendisine cmertlik, iyilik yaplmadan bakalarn medh etmek buyurdu. Bir adam Marf- Kerh hazretlerine gelerek Ey efendim. Benim Allah telya nasl kavuacam bana retir misin? dedi. Marf- Kerh onun elinden tuttu ve padiahn kapsna getirdi. Kapnn nnde aya krk duran bir adam buldular. Soru soran zta o kimseyi gsterip te bunun gibi olursan Allah telya vsl olursun buyurdu. Bununla, ayann ikisi de krk bir kle, efendisinin kapsnn nnde nasl durur hibir yere ayrlmazsa; bir kul da Allah telnn kapsnda her an bekler. Hi ayrlmaz ve isyan etmezse, Allah telya kavuur demek istedi. Bir kimse gelip kendisinden kalbinin yumuamas iin du etmesini istedi ona; Ey kalbleri yumuatan Allahm! lm benim kalbimi yumuatmadan sen benim kalbimi yumuat diye du et buyurdu. Srr-yi Sekt hazretleri Kavutuum btn nimetlere Marf- Kerh hazretlerinin bereketiyle kavutum buyurdu. Buyurdular ki: Dii hayvana bile bakmaktan saknnz. Kim ldkten sonra unutulmak istemezse, gzel (amel) ilesin ve isyan etmesin. Allah tel mminlerden bir zmreyi kabirlerinden kanatl olarak diriltir. Sur frld zaman kabirlerinden uarlar. Cennet-i alya koarlar. Onlar melekler karlar ve onlara Siz kimsiniz? derler. Onlar Mminlerdeniz, mmet-i Muhammeddeniz, mmet-i Kurndanz derler. Melekler Siz Srti grdnz m? derler. Hayr diye cevap verirler. Siz Har grdnz m? Hayr. Siz Allah tely grdnz m? Biz Onun nurunu grdk. Peki siz dnyda ne amel yapardnz? Biz Ona kulluk ettik. Ondan baka hereyden yz evirdik. Allah tel bize hesaba ekilecek bir dnylk vermedi derler. Kim mmin kardeinin bir aybn rterse, Allah tel onun bu iinden dolay bir melek yaratr, Onun elinden tutar ve O melekle beraber Cennete girer. Her kim gnde kere Allahm Muhammed (s.a.v.) mmetini islh et diye du ederse bidlerden saylr. Kendi kendine dvnr, Ey nefs hlis ol ki hals (kurtulu) bulasn buyurur ve alard. Badd ahlisi ve btn mslmanlar tarafndan devaml hrmet edilirdi. Kabri, dularn kabul edildii hastalarn if bulduu bir yerdir. Dularn kabul edildii herkes tarafndan tecrbe edilmitir. mm- Yfi de bunu bildirmektedir. Marf- Kerh (r.a.), talebesi Srr-yi Sektye buyurdu ki: Eer Allah telya du eder ve birey istersen, Ona benim ismimi vesle et, benim hrmetime iste! Muhammed bin Him diyor ki: Marf- Kerh bana Sana on cmle reteceim; bei dny, bei hret iindir. Bunlar ile kim du ederse Allah tel onun dusn kabul buyurur dedi. Ben Yazaym m? diye sordum. Hayr Behr bin Hnis nasl tekrar tekrar okuyup bana rettiyse, sana da tekrar tekrar okuyup retirim dedi. Dnim iin Allah bana kfidir. Dnym iin Allah tel bana kfidir. Ehemmiyetli ilerim iin Allah tel kermdir ve bana kfidir. Bana hakszlk etmek isteyenlere hilm ve kuvvet sahibi olan Allah tel kfidir. Bana ktlk etmek isteyenlere, edd olan Allah tel bana kfidir. lm nnda rahm olan Allah tel bana kfidir. Kabir sulinde raf olan Allah tel bana kfidir. Hesb annda kerm olan Allah tel bana kfidir. Mzn nnda latif olan Allah tel bana kfidir. Srtta, kadm olan Allah tel bana kfidir. Kendisinden baka hibir ilh olmayan Allah tel bana kfidir. O Arn Rabbidir ve ben Ona tevekkl ederim. Muhammed bin Mansr Ts haber veriyor. Baddta Marf- Kerhnin (r.a.) huzuruna gittim. Yznde bir yara izi grdm. Dn burada iken yznzde bir ey yoktu. Bu nedir bir ey mi oldu? diye sordum. Seni ilgilendirmeyen eyi sorma, sana yarayan sor dedi. Allah akna syle dedim. yle - 185 -

anlatt; Bu gece namaz klyordum. Mekkeye gidip Kbeyi tavaf etmek istedim. Su imek iin zemzem kuyusuna gittim. Ayam kayd ve yzm oraya arpt. Bu iz ondandr. Abdest almak iin Dicleye gitti. Kurn- kerm ve seccadesini namaz kld yerde brakt. Bir kadn gelip bunlar alp giderken Marf arkasndan kotu ona yetiti ve yzn grmemek iin ban eip Kurn- kerm okuyan ocuun var m? diye sordu. Kadn hayr deyince Kurn- kermi bana ver seccade senin olsun buyurdu. Kadn Onun bu gzel hareketine ok ard. Her ikisini de oraya brakt. Marf- Kerh hazretleri Seccadeyi al sana hell ettim buyurdu. Kadn utanarak hemen oradan uzaklat gitti. Marf- Kerh hazretleri herkese merhamet eder ve herkesin slh iin alrd. Bir gn, talebeleriyle Dicle kenarndaki bir hurmalkta oturuyorlard. Baktlar ki, Diclenin yukarsndan bir kayk geliyor. Kaykta bir ka erkek iki iiyor, nra atyorlar. Bu naho manzara karsnda talebeleri yle syledi: Efendim bir du edin de, Allah tel bunlar bu nehirde bosun ve insanlar onlarn zararlarndan kurtulsunlar. yle buyurdu: Y Rabbi! en bu kullarn dnyda neelendirdiin gibi hrette de neelendir. Talebeleri bu dunn man ve srrn anlamadklarn sylediler. Bunun zerine Benim sylediimi (Allah tel) bilir. Bekleyin imdi srr aa kar buyurdu. O topluluk Marf- Kerhyi grnce sazlarn krdlar, araplarn dktler ve titremeye baladlar. Marufun el ve ayaklarna kapanp tvbe ettiler. Marf- Kerh, Grdnz gibi herkesin istedii oldu; ne onlar bouldu, ne de bir kimse onlardan rahatsz oldu buyurdular. bni Merdeveyh yle anlatr: Biz Marf- Kerh ile beraber oturduk. Onun yznden nr fkrdn grdm. O nr her tarafa yaylyor ve aydnlatyordu. Kendisine Y Eb Mahfuz! Senin suyun zerinde yrdn iittim dedim. Bunun zerine Benim asla su zerinde yrmem diye birey yoktur. Fakat ben bir tarafa gemek istediim zaman, nehrin iki kenar birleir ve ben geerim buyurdular. Muhammed bin Muhallid dedi ki: Hasan bin Abdlvehhba Marf-i Kerhnin hayat okunuyordu. Buyurdu ki: Marf- Kerhnin suyun zerinde yrdn sylerler. Eer bana Onun havada yrd sylenilse; onu tasdk ederim. Marfun (r.a.) bir days ehrin valisi idi. Vali, bir gn ehrin kenar mahallelerini dolayordu. Marfu grd. Bir kenarda oturmu ekmek yiyor, nnde de bir kpek; bir lokma kendi azna, bir lokma da kpein azna koyuyordu. Days, kpekle birlikte yemee utanmyor musun dedi. Utandm iin bu zavally yediriyorum dedi ve ban kaldrp havadaki bir kua seslendi. Ku uup geldi. eline kondu ve kanadyla ban ve gzn rtt? Marf: Allahtan utanandan herey utanr buyurdu ve days bu hli grp, bu sz iitmekle hem hayret etti, hem de oradan uzaklat. Bir gn abdesti bozuldu. Hemen orackta teyemmm etti. te Dicle, niin teyemmm ettiniz dediklerinde, Oraya gidinceye kadar acaba yaayabilir miyim? lverirsem abdestsiz olmyaym dedi. Hall Sayyd anlatr: Olum Muhammed kaybolmutu. Annesi ve ben akna dnmtk. Marf-i Kerhye geldim ve: Ey Eb Mahfuz, olum kayboldu, annesinin akl bandan gitti dedim. Ne istiyorsun buyurdu? Allaha du edin de, ocuumuzu bize iade etsin dedim. Y Rabbi, gk senin, yer senin, arasndakiler de senin. Muhammedi gnder dedi. am kapsna geldim. Olumu orada grdm. Olum Muhammed, geldin mi? dedim. imdi Enbr ehrinde idim, birden kendimi burada buldum dedi. mir bin Abdullah el-Kerh anlatr: Benim hristiyan bir komum vard. Bir gn bana geldi ve Ey Eb mir, benim senin zerinde komuluk hakkm vardr. Senden bir ricam var. Beni Allahn sevgili bir kuluna bir velye gtrmedin ki, o vel zt Allah telnn bana bir evlt vermesi iin du etsin dedi. Bunun zerine bu hristiyan komumu Marf- Kerhye gtrdm. Onun iini ve ricasn anlattm. Marf-i Kerh de onu slma davet etti. Mslman olmasn istedi. Komum Y Marf, benim hidyetim senin elinde deildir. Ancak Allah tel hidyet eder, bir kimseyi doru yola kavuturur. Ben senden du istemee geldim. Mslman olmaa gelmedim dedi. Bunun zerine Marf- Kerh ellerini kaldrd Allahm senden bu kimseye anne ve babasna itatkr bir evlt vermeni istiyorum ki, anne ve babas onun elinde mslman olsun diye du etti. Allah tel dusn kabul etti ve bu kimsenin bir olu oldu. Bu ocuk zamanndaki ocuklardan ve akranlarndan ok akll ve ok zek oldu. Byd zaman babas onu bir rahibe gtrd. Ona hristiyanl ve ncili retmesini istedi. Rahib onu nne oturttu. Kendisine bir yaz tahtas verdi ve benim okuduumu, sylediim eyleri syle dedi. Bu ocuk Hayr sylemem, dilim teslisi sylemeye (Allah tr demeye) kapaldr. Kalbim ise Allah telnn sevgisiyle meguldr dedi. Rahib Ey olum ben sana bunu sormadm dedi. ocuk Peki neyi sordun? dedi. Rahib Ben sana, benden sorup renmek ve anlamak istediin eyi sordum dedi. Bunun zerine ocuk Aklmn kabul edecei, zihnimin ve kalbimin idrak edecei eyi bana ret dedi. Rahib Ey olum (elif) de diyerek alfabenin ilk harfini syledi. ocuk iirle yle dedi: (Lafza-i cellin bandaki) vasl elifi her kalbi, ezel ve ebed sfatlar sahibi olan sevgiliye (Allah telya) vasletti, kavuturdu. Hoca Olum BE de - 186 -

diye syledi. ocuk yine iirle! BE, Allah telnn BEKA (sonu olmamak) sfatnn harfidir dedi. Hoca S, CiM, HA ve btn harfleri syledi. ocuk da hepsine manzum ve o harflerle ilgili Allah telnn sfatlarn anlatan iirlerle cevap verdi. Bu cevaplar duyunca rahib arp kald. Kalbinde bir rperti duydu ve kendisini bir titreme ald. slm dninin dndaki btn dinlerin btl olduunu anlad. Rahibteki bu deiiklii grnce gen: Alatan, gldren, ldren, dirilten bir Allaha yemn ederim ki, Onun kapsndan baka bir kapya giden, mutlak zarar etmitir. Allahn rzsndan baka bir eyi maksd edinenler yolunu armtr. Hakki maksad Allah telnn rzsdr. Ondan bakasna gidenlere yazklar olsun. Affeden, ihsan eden Allah tel, Ondan bakasndan ne zarar gelir ne fayda. Hlk- lem Allahm ne aldr, ne l kul isyan eder de, yine rter o aliyy-l-al. lemde kendisinden baka rab olmayan Allah, noksanlktan mnezzeh. Sever kendisinin emirlerine nehiylerine uyanlar ol mnezzeh. Beyitlerini syledi. Rahib iittii szler karsnda akl bandan gitti. Bu ocuun kendinden konumadn ve buna bu hikmetli szleri syletenin Allah tel olduunu anlad, ite tam bu srada iinden gelerek Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh diyerek mn etti. Sonra ocuun elinden tutarak babasna getirdi. Babas olunun rahible beraber geldiini grnce, ona doru yneldiler. Rahibe baknca yznde bir nr parladn grd. Rahibe Olumun zeksn nasl buldun? diye sordu. Rahib, Onun szlerine kulak ver dedi. Sonra sylediklerini babasna anlatt. Babas, Muhtalara yardm eden Allah telya yemn ederim ki, bunlar ondan deildir. Bunlar Marf-i Kerhnin dus bereketiyledir. Onun kermetidir dedi. Sonra Ey olum, senin vastanla bizi Cehennemden kurtaran Allah telya hamd ederim. Muhakkak ki biz ok kt bir halde idik, imnsz idik dedi ve Kelime-i ehdet getirip, mn etti. Daha sonra btn ailesi de mslman oldu. Evlerindeki ha iaretlerini krdlar. Allah tel, Marf- Kerh hazretleri vastasyla bunlara hidyet nasb etti ve Cehennem ateinden kurtard. Srr-yi Sekt (r.a.) anlatr: Marf- Kerhyi rymda grdm. Arn altnda durmu, gz ak halde kalm, hayran, hareketsiz, kendinden gemi bir halde idi. Allah tel, meleklere, bu kimdir? buyurdu. Y Rabb, sen daha iyi bilirsin dediler. Allah tel: Bu Marfdur. Benim muhabbetimden mest ve hayran olmutur. Beni grmeyince, kendine gelmez buyurdu. Marf- Kerh, Ramazan ayndan baka bir ayda, nafile oru tutarken Badd arsndan geiyordu, ikindi vakti bir sebil su datcs, (Benim suyumdan iene Allah tel rahmet etsin) diye baryordu. Hz. Marf, sucunun elindeki barda alp iti. Talebeleri dedi ki: Efendim siz orulu deil miydiniz? Evet orulu idim. Fakat bu su datcsnn dus zerine nafile orucu bozdum. Marf- Kerh veft edince, kendisini ryda grdler, dediler ki: Allah tel, sana ne muamele eyledi? O su datcsnn dus ile daha fazla ihsana kavutum dedi. Srr-yi Sekt (r.a.) anlatyor: Bir bayram gn hazret-i Marfu hurma toplarken grdm ve sordum, Bunlar ne yapacaksn. u ocuu alarken grdm ve niin aladn sordum. Bana yetim olup anne ve babasnn olmadn, arkadalarnn yeni elbiseleri ve oyuncuklar olup kendisinin olmadn syledi. imdi bunlar toplayp satacam, alamayp oynamas iin Ona oyuncak satn alacam dedi. Bunun zerine Bu ii bana brak deyip ocuu alp gtrdm. Yeni gzel elbiseler ve oynamas iin bir oyuncak aldm. ocuk o zaman memnun oldu. Bundan sonra kalbime bir nr geldi, kalbim parlad ve hlim bambaka oldu. Marf- Kerh (r.a.) hastalanp yataa dt zaman Srr-yi Sekt hazretleri vassiyetini sordu. Veft ettiimde u gmleimi sadaka olarak ver. nk dnyya geldiim gibi gitmek isterim buyurdular. Marf- Kerh (r.a.) herkese hsn-i muamelede bulunduundan veft ettikten sonra hristiyanlar ve yahdler Onun kendilerinden olduunu iddia ettiler. Mslmanlar ise O bizdendir dediler. Bu iddialar olurken hizmetilerinden biri gelip: Efendimizin bize yle bir vasiyyeti var. Benim cenzemi yerden kim kaldrrsa ben o zmredenim buyurdu diye haber verdiler. Hristiyan ve yahdler geldiler. Mbrek cenzesini yerden kaldramadlar. Mslmanlar cenzesini kaldrdlar ve oraya defn ettiler. Marf- Kerh hazretleri, ne Cennet arzusundan, ne de Cehennem korkusundan dolay ibdet etti. O yalnz Allah telya olan akndan ve muhabbetinden dolay ibdet etti. Allah tel da Onu en yksek makamlara ykseltti ve aradaki perdeleri kaldrd. Hem Hak telnn hem de halkn sevgilisi oldu. Marf- Kerh (r.a.), Enes bin Mlik ve bni merden (r.a.) u hads-i erfi rivyet etti: Peygamber efendimize (s.a.v.) Eshb- kirmdan birisi geldi: Y Reslallah beni Cennete gtrecek ameli gster - 187 -

diye sordu. Peygamberimiz (s.a.v.): Gazablanma, kzma buyurdu. O zt Bunu yapamazsam y Reslallah diye sorunca; Peygamberimiz, Her gn ikindi namazndan sonra yetmi kerre istifr et. Allah tel senin yetmi senelik gnahn affeder. buyurdu. O zt Y Reslallah yetmi senelik gnah ilememisem diye sorunca; Peygamberimiz (s.a.v.), O zaman annenin yetmi yllk gnah affolur buyurdu. O zt Peki annem lm ve de yetmi yllk gnah ilememise ne olur diye sorunca Peygamberimiz (s.a.v.), Akrabalarnn yetmi yllk gnah affolur buyurdu. Yine Marf- Kerh (r.a.), Enes bin Mlikden (r.a.) rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurdu: Kim mslman kardeinin bir ihtiycn giderirse; (nafile, bir) hac ve umre yapm gibi sevb kazanr. Amr bin Dinar ve bni Abbs (r.a.) rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurdu: Kim uyurken Allahm bizi mekrinden (aldatmandan, azablarn nimet eklinde gstermekten) emin kl. Bize zikrini unutturma ve bizi gfiller zmresinden eyleme. Allahm bizi en sevdiin zamanlarda (seher vakitlerinde) bizim seni hatrlamamz nasb eyle ki o vakitler de sen, sana ibdet eden, seni zikreden kullarndan rz olursun. O vakitte senden bir ey isteyip sonra ihsanna kavumay, du edip kabuln nasb eyle, mafiret dileyip affmz nasb eyle diye du ettiin zaman Allah tel o sevdii saatte (seher vaktinde) bir melek yaratr. O melek o kimseyi seher vaktinde uyandrr. Eer uyanmazsa bu melek ge kar. Allah tel baka bir melek gnderir. Onu uyandrr. Eer uyanmazsa bu iki melek o vakti ihya ederler. Eer uyanr ve du ederse dus kabul olunur. Eer uyandktan sonra kalkp ibdet etmezse, Allah tel o meleklerin sevabn ona verir. Marf- Kerh, Abdullah bin Ms, Abdl al, Yahy bin Eb Kesir, Urve, Hz. ieden Reslullahn yle buyurduunu rivyet etti: Din, Allah iin sevmek ve Allah iin buz etmekten (Hubb-u Fillh ve Bud-u Fillh) ibarettir.
1) Cmi-kermtil-evliy cild-2, sh-266 2) Hadik-l-verdiyye f hakiki ecillin-nakibendiyye sh-42 3) Hilyet-l-evliy clld-8, sh-360 4) El-Alm cild-7, sh-269 5) Kef-l-mahcb sh-246 (urdu tercmesi) 6) Tezkiret-l-evliy sh-172 7) Tabakt-s-sfiyye sh-83 8) Vefeyt-l-ayn cild-5, sh-231 9) Nefeht-l-ns sh-92 10) Risle-i Kueyr sh-60, 61 11) Tabakt Hanbile cild-1 sh-381 12) Min alm-il-rifin sh-13 13) Trh-i Badd cild-13, sh-199 14) Ravd-l-fik sh-144 15) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1034 16) Kymet ve hret sh-334 17) Rehber Ansiklopedisi cild-11, sh-264-265

MEKHL E-M:
Tbinden ve mehr hads hfzlarndan. sminin ehrp, olduu sylenir. Knyeleri deiik ekillerde, Eb Abdullah, Eb Eyyb ve Eb Mslim olarak bildirilmitir. Aslen ran ldr. Kabilde dodu. Orada ya biraz ilerleyince, esir edildi. Msrda, Hzel kabilesinden bir kadnn zdlsdr. Onun iin Hzeli denmitir. Zamannda, amn en byk Fakhi (slm hukuku limi) idi. Reslullahn (s.a.v.) hads-i erflerini renmek iin ok memleketleri dolat. Irak ve Medineye gitti. Enes bin Mlik, Eb Umme, Mahmd bin Reb, Ubeydullah bin Muhayrz, Anbese bin Eb Sfyn, Sleymn bin Yesr, Tavus Irak bin Mlik ve bakalarndan (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Evz, Abdurrahmn bin Yezd bin Cbir, Sevr bin Yezd, Sleymn bin Musada (r.anhm) ondan hads-i erf bildirmilerdir. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Mekhl hazretleri kendisine sorulan sullerin hepsine cevap vermezdi. Teym bin Atyye elAns, Mekhldan (bilmiyorum) diye cevap verdiini ok iitmiimdir der. Zhr: u drt yerde, drt byk lim yetimitir. Sad bin Mseyyeb Medinede, ab Kfede, Hasan el-Basr Basrada, Mekhl amda. amda, Mekhl zamannda, fetva vermekte ondan daha yetkili kimse yoktu. L havle ve la kuvvete ill billah demeden fetva vermezdi. Ben bu kadar anlyabildim. Bu fetvam, hatal da olabilir, doruda, derdi diye bildirdi. Mekhl e-m hazretlerinin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Abdurrahmn Ganemden rivyet etti: Abdurrahmn (r.a.) bana Sahbe-i kirmdan, on kii bana anlatt: Kub mescidinde idik. lim mzkeresi, yapyorduk. Bu srada Reslullah (s.a.v.) kageldi. s- 188 -

tediiniz kadar, ilim renin. Bildiinizle amel etmediiniz mddete, Allah tel size mkfat vermez. buyurdu. mm Eymenden rivyet etmitir. Peygamber efendimiz (s.a.v.) Eshbna (r.anhm) yle buyurdu: Azap olunup, yaklsan bile, Allah telya, irk koma. Btn servetini karp fed etmeni de syleseler, anne ve babana itat et. Onlar krma. Namaz bile bile terk etme. Kim namaz bilerek terk ederse, Allah telnn emn ondan uzak olur. ki imekten ok sakn.. nk, iki, her eit ktln anasdr. Gnhtan da uzak dur. Ona yaklama. Gnah, Allah telnn gazabn celbeder (eker). Ayp aratrc olmaynz. ok vc de olmaynz. Onu bunu lekeleyip kusur bulmaynz. Bir ey yapmadan, olduunuz yerde isiz gsz kalmaynz. Ey Muaz! Emre itat et. Eshbmdan hi kimseye svme. Yine Enes bin Mlikden rivyet etmitir: Kim sabah ve akam olduu zaman, Allahmme inn ehedke ve ehed hamalete arike ve meliketike ve cemi halkike. Inneke entellah, l ilhe illa ente vahdeke. L erike leke. Ve enne Muhammeden, abdke ve Reslke diye okursa, Allah tel onun drtte birini Cehennemden zd eder. ki kerre derse, yarsn, kerre derse, drtte n, drt kerre derse, btn vcdunu Cehennemden zd eder. Vsleden rivyet etmitir: Din kardeinize emtet (bana gelen belya ve zarara sevinmeyiniz) etmeyiniz. emtet ederseniz. Allah tel bely ondan alr size verir. Eb Salebeden rivyet etmitir: Sizden en ok sevdiim ve bana en yakn olannz, ahlk en gzel olandr. En uzak olannz da ahlaken kt, geveze, konuurken lf ok uzatan ve cimrilerdir. eddad bin Evsden rivyet etmitir: Birisi Peygamber efendimizin (s.a.v.) huzurunda durdu: Y Reslallah! lim ne ile artar bana bildirir misin? diye sordu. Peygamber efendimiz (s.a.v.) renmek ile buyurdular. Kt bir i yaptktan sonra iyilik yapmak fide verir mi? diye sorunca, Evet, tvbe, gnah silip gtrr. yilikler, ktlkleri ve gnahlar giderir, kul Rabbini genilik vaktinde annca, Allah tel, bana bel geldii zaman kuluna icbet eder buyurdular. Eb Eyyb-il-Ensrden (r.a.) rivyet etti: Bir kimse ibdetini krk gn Allah iin ihlsl yaparsa, kalbinden diline hikmet emeleri dikilir. Allah tel, hakk (doruyu) merin dili zerine koydu. ie validemizden (r.anh) bildirmitir: Reslullah (s.a.v.) ie validemize (r.anh) hitaben: Ey ie! Bu gece, hangi gecedir? buyurduunda, Aie-i Sddka der ki: Allah tel ve Resl daha iyi bilir dedim. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) Bu gece abn- erfin onbeinci gecesidir ki, bu gece dnyda yaplan ameller ve kullarn ileri karlp, Allah telya arz olunur. Bu gece, Allah telnn Cehennemden zd ettii insanlarn says, Ben Kelb kabilesinin koyunlar saysncadr, (yan ok fazladr). Sen, imdi, bu geceyi ibdetle geirmem iin bana izin verir misin? diye buyurduunda Elbette dedim. Reslullah (s.a.v.) hemen namaza kalkt. Kyamda fazla durmayp Ftiha- erfe ve ksa bir zamm- sreden sonra, gece yarsna kadar secdede kald. Sonra ikinci rekat iin kalkt. Bunda da birinci rekattaki gibi okuyup, secdeye indi. Secdesi o kadar uzam, kendinden o kadar gemiti ki, ruhu kabz olunmu sandm. Yanna yaklatm. Mbrek ayaklarna dokundum. Hareket etti: Secdede Ez biafvike min ikbike ve ez birdke min sahatike ve ez bike minke celle senk, la Uhs senen aleyke kem esneyte al nefsike deyip, yalvardn ve sena ettiini duydum. Y Reslallah, secdede baz eyler sylyordunuz. Halbuki baka zaman bunlar sylememitiniz. Bunlar hi duymamtm, dediimde: Ey ie, sylediim eyleri rendin mi? buyurdu. Evet dedim. Siz onlar retiniz. nk Cebril (a.s.) onlar secdede okumam emretti buyurdu. Can gargaraya gelmedike Allah tel kulun tvbesini kabul eder. E-mnin kymetli szlerinden bazlar: Namaz klan birini grdm. Her rku ve secdeye gittii zaman alyordu. Onu riya yapmakla sulamtm. Bu yzden, bir sene alamaktan mahrum brakldm. Bir kimsenin yumuak olup olmad, kt kimselerin kendisine musallat olmasyla anlalr. Dinde lim olduktan sonra, dnylk bir menfaat alrm dncesiyle zaruret olmadan padiah ve sultanlarn yanna gidip, yaltaklk edenler, attklar admlar kadar, Cehennemin derinliklerine, dalm olurlar. Mekhl e-m, bir cenze grnce Siz sabahleyin gidiyorsanz, biz de akamleyin geleceiz. u cenze ak bir t ve ibret alnacak bir ey. Fakat, gaflet ok. ncekiler geip, gidecekler, fakat arkadakiler hi aldr etmezler buyurmutu. - 189 -

Kim, bir gecesini Allah tely zikir ile ihya eder geirirse, anadan domu gibi gnahsz ve tertemiz olarak sabahlar. Fazlet cematte ise de, selmet, ktlklerden uzak kalabilmek iin yalnzlktadr. Bir mmet ierisinde, her gn, yirmibe kii Allah telya, yirmibe defa istifr ederse, (balanmalarn dilerse), umma ait azabla Allah tel mmeti muaheze etmez (yakalamaz). Kokusu gzel olann, akl fazla, elbisesi temiz olann, kederi az olur. Eer sen Kurn- kerm okuyup da, seni ktlklerden uzaklatrmyorsa, senin gerekten Kurn- kermi okumadn anlalr. lmi kendisine fayda vermeyen kimseye, cehleti de zarar verir. lm hastalnda iken Mekhlun huzuruna birisi girdi. Allah tel sana afiyet versin Y Eb Abdullah dedi. Mekhl hazretleri de Aff umulan Allah tel ile olmak, ktlnden emin olunmyan kimse ile beraber olmaktan daha hayrl ve iyidir. nsanlarn en yumuak ve ince kalblisi, gnh az olanlardr. Slih bir zt seven, dolaysyle, Allah tely sevmi olur. lim renmeye giden kimse, dnnceye kadar, Cennet yolunda saylr. Mekhl e-m (r.a.) Pazartesi ve Perembe gnleri oru tutard ve Pazartesi gn Reslullah (s.a.v.) dnyya terif buyurdular. Yine bugn, Peygamber olarak gnderildiler. Pazartesi gn hrete irtihl (veft) buyurdular. Pazartesi ve Perembe gn ameller Allah telya arz olunur dedi. Mminler yumuak ve msamahakrdrlar. Eer, onu ekip gtrrsen, kar kmazlar, kabul edip giderler. limler bozuluncaya kadar, insanlara Allah telnn azb gelmez. Ana-babaya itat, byk gnhlara keffrettir. Bir kimse ailesi iinde yallar bulunduu mddete, Allah telnn rzsn kazanma imknna sahiptir. Boynumun vurulmasn, kadlk (hkimlik) makamna gelmeye, hkm verme mertebesinde olmay da, Beyt-l-Maln banda olmaya tercih ederim. Mekhl hazretlerine birisi geldi. Y Eb Abdullah! (Size den kendinizi korumakdr. Siz hidyette olunca, dallet zere olanlar size zarar veremez) yet-i kermesinin tefsrini yapar msnz? deyince Nashat eden korktuu, nashati dinliyen de kabul etmedii zaman, senin vazifen kendini muhafaza etmektir. O zaman, dallette olan kimse sana zarar veremez dedi. Mekhl hazretleri: Teksr sresi sekizinci yetinin Sonra andolsun siz, o gn elbette nimetten yana sorguya ekileceksiniz melindeki yet-i kermeyi yle aklad: Elbette iilen souk sudan, oturulan evin glgesinden, karnn tokluundan, yaratln mkemmellik ve tamlndan, uykunun lezzet ve tadndan hesaba ekileceiz buyurdu. Mekhl hazretleri, kendi cemati ile beraber oturuyordu. O srada Mervann torunu Yezd bin Abdlmelik geldi. Orada bulunanlar, hemen ona yer ayrmak ve hazrlamak iin kalktklarnda Mekhl hazretleri: Yerinizde oturunuz, brakn, bulduu bir yere otursun. Bylece tevazuu renmi olur buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-177 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-289 3) El-Alm cild-7, sh-284 4) Vefeyt-ul-ayn cild-5, sh-280 5) Mzn-ul-itidl cild-4, sh-177 6) Tezkiret-ul-huffz cild-4, sh-107 7) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-453 8) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-45 9) ezert-z-zeheb cild-1, sh-146 10) El-kml cild-5, sh-1

MEYMN BN MHRAN:
Meymn bin Mihrn el-Cezer, Tbinin byklerinden. Hads ilminden sika (gvenilir), fkh ilminde ilmi ok olan byk bir limdir. Kfede yetiti Sonra Rikaya yerleti. Knyesi Eb Eyybdur. 37 (m. 657)de dodu. 116 (m. 734)de Cezrede veft etti. 117de veft ettii de rivyet edilmitir. Halife Hz. mer bin Abdlazz tarafndan kad ve vali olarak Cezreye tayin edildi. Tayin edildii vazifesinin bana gitmek zere halifenin yanndan ayrlnca, Halife Hz. mer bin Abdlazz buyurdu ki, Bu Eb Eyyb, Meymn bin Mihrn ve onun emsali olan byk limler, aradan gider (veft ederlerse), halk, kumandandan mahrum kalan askere dner. - 190 -

Meymn bin Mihrn (r.a.), Eshb- kirmdan bir ok ztlarla grt. Hz. Eb Hreyre, Hz. ie-i Sddka, Hz. bn-i Abbs, Hz. bn-i mer, Hz. bn-i Zbeyr, Hz. Safiyye binti eybe, Hz. mmderd, Hz. Sad bin Cbeyr ve daha baka ztlardan rivyetlerde bulundu. Kendisinden de, olu Hz. Amr, Hz. Hamd-t-Tavl, Hz. Cafer bin Burkan, Hz. Habb bin ehd, Hz. Ali bin Hakem el-Benri, Hz. Bakem bin Uteybe, Hz. Yezd bin Sinan er-Rahv ve daha birok ztlar rivyette bulunmulardr. Olu, Babam, kavutuu bu yksek derecelere, ok namaz klmakla, ok oru tutmakla deil, Allah telya si olmakdan ok korkmakla ulamtr. dedi. Hz. Hasan- Basrnin dostlarndan idi. Her gn ve gecesinde bin rekat namaz klard. Bir gn misafirleri geldi. Hizmetisine, misafirlere ikrm etmek zere acele yemek hazrlamasn syledi. Hizmeti hemen orba piirip, bir tabaa koydu. Scak orba taban misafirlerin nne koymak iin acele ile gelirken aya taklp dt. Scak orba da Meymn hazretlerinin bandan aa dkld. Hizmeti mahcb olup, bana kzacak diye ok korktu. Bunu gren Hz. Meymn bin Mihrn buyurdu ki: Sana kzmyorum. Seni affettim ve Allah telnn rzs iin seni serbest braktm. Artk hrsn. Bir gn kendisine dediler ki, Biz evimizde otururuz, (rzkmz bize gelir) diyen kimseler hakknda ne buyurursunuz? Buyurdu ki, Onlar ahmaktr, brhm aleyhisselm gibi bir yakn (tam mn) sahibi olsalard, sebeplere yaprlar, onun gibi alp kazanarak geimlerini salarlard. Arkadalarna yle derdi; Bende ho olmayan, sevimsiz bir hl grrseniz, onu yzme kar syleyiniz. Bir kimse, din kardeinde uygun olmayan bir hl grr de onu kendisine bildirmezse ona fideli olamaz. Bir toplulukta, Beyt-l-mln gelirlerinden biri olan vergiler hususunda konuuluyordu. Hz. Meymn bin Mihrn yle syledi. Hz. mer, zamannda Irak taraflarndan toplanan vergilerin tamam bir milyon ukiyye olurdu. Vergiler toplanp, halifeye arz edildikten sonra, Hz. mer, Basra ve Kfeden 10ar kii arr, bunlara, vergi olarak alnan bu mallarn hell olduuna, bir mslman veya zmmden zulm ile haksz olarak alnmadna dir, onlardan hidlik isterdi. Btn hidler, btn vergilerin adaletle, kimseye zulm ve hakszlk edilmeden toplanldn bildirirlerse, getirilen vergileri kabul eder, aksi halde kabul etmezdi. Hz. Meymn bin Mihrn, baz insanlarn birbirlerine kar zlimce hareketlerde bulunduklarn duyduka zlr, bazan bu znts, hastalanp yataa decek kadar fazla olurdu. Kendisine gemi olsun demeye gelinirdi. Kendisine, Birbirine uygunsuz davranan o kimseler bartlar. O sert durumdan kurtuldular diye haber verilince, sevinir ve iyileirdi. Rivyet ediyor ki; Bir gn, birisi Kurn- kerm okurken, Hicr sresinden phesiz ki o azgnlarn hepsinin gidecei yer Cehennemdir melindeki yet-i kermeyi okuyunca, dinliyenlerden Selmn- Fris (r.a.) ellerini bana koyup alamaya balad. Ne tarafa gittiini bilemez vaziyette, kendinden gemi olarak kp gitti. gn mddetle kendine gelemedi. Bir defasnda namazn cematle klmak iin mescide gitti. Namazn klnm olduunu renince ok zld ve Bir defa cematle namaz klmak bana Irak valiliinden daha sevimlidir buyurdu. Meymn bin Mihrn yle anlatyor: Bir gn, Halife Hz. mer bin Abdlazz ile beraber bir mezarla uradk. Halife alad ve Vallahi, u mezara girip de azbdan emin olan kimseden daha nasbli, daha bahtiyar kimse bilmiyorum buyurdu. Kendisine sordular. Arkadalarnzdan hi ayrlmyorsunuz ve hi de birbirinize ksmyorsunuz. Bu nasl oluyor? Cevbnda buyurdu ki; nk ben dostlarma hi husmet (hasmlk) beslemiyorum. Onlarla hi mcdele ve mnkaa etmiyorum. Rivyet ettii hads-i erflerden: Peygamber efendimiz buyuruyor ki; Ebedi olan hrete inand halde, mesisini (gayretini) dnylk iin harcyanlara ne kadar ok alr. Nasl byle yapabiliyorlar? Reslullah efendimiz, geerken bir plk grdler. O plkte eski bez paralar ve rm kemikler grnyordu. Peygamber efendimiz, Dnyya gelin, dnyy grn, ite dny budur. Neticede byle olacaktr. Mminin firsetinden korkunuz. Zira O, Allah telnn nuru ile bakar. Kymet gn insanlardan azb en iddetli olanlar, Peygamberlere svenlerdir. Sonra Eshbma svenlerdir. Sonra mslmanlara svenlerdir. Glerek gnah ileyen, alyarak Cehenneme girer. nsanlardan iki snf vardr ki bunlar iyi olursa insanlar da iyi olur. Bunlar kt olursa (bozulursa) insanlar da bozulur. Bunlar limler ve sultanlardr. Meymn bin Mihrn hazretleri buyurdu ki: - 191 -

Allah telnn takdirine rz gstermiyen kimsenin ahmaklnn tedavisi yoktur. nsan bir gnah iledii zaman, kalbine siyah bir nokta yerletirilir. Tvbe edince kalbi cilalanr ve parlar. Dolays ile o siyah nokta kaybolur. Ama tvbe etmezse ve gnah ilemeye de devam ederse, nokta nokta kalb kararr. Nihayet bu siyahlk btn kalbi kaplar, ite buna (rn=Kalbin tamamen kararmas) denir. Kuru kuruya kardelie rz olan, ller ile karde olsun. ki arkada birbirlerini sevdikleri zaman, birbirini ziyret etmeleri iin aralarndaki mesafenin ok fazla olmas mhim deildir. Gizli ilenen gnahn tvbesi gizli, aikre ilenen gnahn tvbesi aikre olur. Ey Kurn- kermi okuyanlar! Kurn- kermi dnylk kazancnza let etmeyiniz. nsan, iki ortan birbirini hesaba ekmesinden daha iddetli olarak kendisini hesaba ekmedike, tam mttaklerden (takva sahibi) olamaz. Eer bir kimse sana hased ediyorsa, sen onun errinden korunmak istiyorsan, ilerini ondan gizli yap. Din kardelerine iyilik etmeden, onlarn rzsn talep etmek aknlktr. Gelen misafirine yemek verip de imkn varken tatl ikrm etmiyen kimse, yats namazn kld halde vitri klmyan kimse gibidir. Dostlarn sofrasnda yenilen yemein hazm kolay olur. Dmann yemei ise, insana arlk verir. Baz hllerde, yalan konumak doruyu sylemekten daha hayrldr. Mesel elinde silh olan bir kimse ldrmek iin falan kimseyi aryorum. Grdn m? diye sana sorsa, sen o kimseyi grdn halde, birinin cann, dierinin cinayetten kurtulmasn istiyerek, o kimseyi grmediini, yaknda buralara uramadn sylemez misin? ite bu niyyetle, byle hllerde yalan sylemek caiz ve lzmdr. Gzel amelleri, sadece gsteri iin ve desinler diye ileyen kimse, d dikkat ve itina ile sslenerek gzelletirilmi olan bir halya benzer. Kii hem namaz klar, hem de kendisine lanet edebilir. buyurdu. Bu nasl olur? dediler. Bunun zerine Bilin ki Allahn laneti zlimlerin zerine olsun melindeki yet-i kermeyi okudu ve buyurdu ki, Baz kimseler, hem namaz klar, hem de baz gnahlar ilemek suretiyle kendilerine zulm ederler. Bakasnn maln, izinsiz olarak almak, haklarna riyet etmemekle onlara zulm etmi yan zlim olmutur.
1) Hilyet-l-evliy cild-4, sh-82 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-390 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-98 4) El-Alm cild-7, sh-342 5) Vefeyt-ul-ayn cild-3, sh-29, 62 6) Tabakt-ul-kbr cild-1, sh-40 7) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-477

MSAR BN KEDAM:
Byk hads limlerinden. Knyesi, Eb Selemedir. Rivyet ettii hads-i erflerde ok gvenilir olduu iin kendisine mushaf da denir. Doum trihi bilinmemektedir. 155 (m. 772)de Mekke-i mkerremede veft etti. 153, 152 ylnda veft etmitir diyenler de vardr. Rivyetlerinde ok gvenilir olan Misar bin Kedm, bin kadar hads-i erf rivyet etti. slm limlerince senet kabul edilen ve Ktb-i sitte ad verilen mehr hads kitablar onun rivyetlerini almlardr. Adiy bin Sbit, Hakem bin Uteybe, Amr bin Mrre ve bakalarndan hads-i erf bildirdi. Ondan da, Sfyn bin Uyeyne, Yahy el-Kettn, Muhammed bin Bir, Yahy bin dem ve daha birok kimse hads-i erf rivyet etmitir. Onun hakknda limler yle sylemilerdir. Yahy bin el-Kettan: Misardan daha ok szne gvenilir birisini grmedim. Ahmed bin Hanbel: Sika (szne gvenilir olan) ube ve Misar gibi olur. Vek bin Cerrh: Misarn phesi, bakasnn yakni (kesin bilgisi) gibidir. bn-i Misar (Misarn olu): Babam Kurn- kermin yarsn okumaynca uyumazd. Yala: Misar ilim ve vera (phelilerden kanmay) kendisinde toplamtr. - 192 -

Sfyn- Sevr hazretleri, Onun, doruluk kaynaklarndan biri olduunu sylemitir. Musab bin Mikdm (r.a.) buyurur ki: Reslullah (a.s.) rymda grdm. Sfyn- Sevr, elinden tutmutu. Sfyn- Sevr Y Reslallah, Misar bin Kedm veft etti deyince, Reslullah (s.a.v.) Evet veft etti. Bunu gk ehline mjdele buyurdu. Sfyn bin Uyeyne (r.a.) buyurdu ki: Misar bin Kedm (r.a.) veft edince, sanki, lmbalar ve klar snd zannettim. Misar ryda grdler, en fideli amel olarak neyi buldun? dediler. Allah tely hatrlayp, anmay cevbn verdi. Misar hazretleri, hem hakk ve doruyu anlatr ve nashatta bulunur ve hem de Allah telya ibdet hususunda da gayretli ve srarl hareket ederdi. Namazdan sonra insann nefsi, yle yledir diye onun ktlklerini iirle dile getirirdi. Her gece, Kurn- kermin yarsn okumadan uyumazd. Bitirince hafife uyur, sonra deerli bir eyini kaybedip, onu arayan kimse gibi korkarak yerinden kalkar, dilerini misvaklar, abdestini alr, fecr douncaya (sabah oluncaya) kadar, kbleye doru dnp tefekkr ederdi. Yapt ileri gizlemekte ok itina gsterirdi. Kymet gn hatrna geldii zaman alar, hatt, orada bulunanlar onu teselli ederdi. Annesine hizmet eder, Eer annem olmasayd, zaruret olan ihtiyalar dnda mescidden ayrlmazdm derdi. Namaz kldnda, oturduunda, ksaca, her zaman alard. Sfyn- Sevr hazretleri onun lm hastal zamannda yanna girdii zaman, o alyordu. Ey Misar niin alyorsun? Vallahi u anda lmek isterdim deyince Misar (r.a.), O zaman sen ameline gveniyorsun. Fakat ben, sanki bir dan tepesindeyim, nereye deceimi bilmiyorum dedi. Bu sz zerine, Sfyn- Sevr hazretleri alad ve Senin, Allah teldan korkman, benden daha fazla, ey kardeim dedi. Sfyn- Serv hazretleri ondan bahsederken knyesiyle Eb Seleme der, ismiyle (Misar) demekten haya ederdi. Bir gece annesi ondan imek iin su istedi. Dar kt. Testiyi alp getirinceye kadar annesi uyuya kalmt. Testi elinde sabaha kadar, annesi uyanncaya kadar ylece bekledi. Halife Eb Cafer Mansr, kadlk iin onu arad. Misar hazretleri, ondan izin isteyip yle buyurdu: Ey mminlerin emri, ailemin bir dirhemlik ihtiyc oluyor. Onlara Size onu satn alaym diyorum, fakat benim yaptm al-veriten memnun olmuyorlar. Benim oluk ocuum bir dirhemlik bir al-veriimden rz olmad halde, sen bana kadlk teklif ediyorsun. Bu szleri dinleyen halife ona kadlk teklifinden vazgeti ve onu affetti. Sonra, Misar hazretlerine mknm olsa, sana yaya olarak gider gelirdim Misar dedi. Misar hazretlerinin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Kim Ramzan- erfin bandan sonuna kadar cematle namaz klarsa, Kadir gecesinden nasbini alm olur. Ban immdan nce kaldran, Allah telnn, onun ban kpek bana evireceinden korkmaz m? Secde ettiin zaman, yrtc kular gibi, iki kolunu yere deme, avucuna dayan. Pazun ile koltuk arasn vcduna yaptma. Byle yaparsan, her uzvun secde etmi olur. Glgeler yaylp, rzgrlar esmee balad zaman, ihtiyalarnz, Allah telya arz ediniz. nk bu saat, tvbe edenlerin saatidir. Faydalanlmayan ilim, Allah telnn yolunda harcanmayan hazine gibidir. Sarho eden herey harmdr. Reslullah (s.a.v.) Abdurrahmn bin Smreteye Y Abdurrahmn, bakanlk (ba olmay) isteme. Reslullaha (s.a.v.), Allah telnn evliysndan soruldu: Onlar grld zaman Allah tel hatrlanr buyurdu. Ber bin zbin (r.a.) babas yle bildirir, Biz Reslullahn (s.a.v.) Y Rabbi! Kullarn dirilttiin gn, beni azabndan koru buyurduunu duydum, demitir. Kim, Allah telnn rzs iin hacca karsa, Allah tel onun gemi ve gelecek gnahlarn balar, du ettii kii iin de efatini kabul eder. Cennet ehli Cennete, Cehennem ehli de Cehenneme girdii zaman bana Y Muhammed! efat et, mmetinden sevdiini (Cehennemden) kar denir. O gn Eshbmdan birine svme suu ile Allah telya gelen kimse, benim efatimden mahrum kalacaktr. - 193 -

Ya lim, ya talebe veya ilim meclisinde bulunan, yahut ilim ve ilim ehlini seven ol. Beincisi yani, ilim ve ilim ehlinden holanmayan olma. Misar (r.a.), Cerr bin Abdullahn (r.a.), Peygamberimize (s.a.v.) bat etmek iin gittiini, Reslullahn ona, her mslmana nashat vermeyi art kotuunu, Ben, size nashat veriyorum buyurduunu bildirmitir. Reslullah (s.a.v.) u szlerle du buyururlard: Allahm! Beni kt huylardan, nefsimin arzu ve isteklerinden ve hastalklardan muhafaza et. Allahm! Beni bir an bile nefsime brakma. hsan edip, verdiin iyi eyleri benden alma. Gece namaznn, gndz namazna stnl, gizli olarak verilen sadakann, aktan verilen sadakaya stnl gibidir. Kim, kklnde babasna bir iim su verirse, Allah tel ona kymet gn, Kevser suyundan yetmi iim su verir. Rysnda beni gren, gerekten beni grmtr. nk, eytan benim suretime giremez. Harb, hledir. Kabrim ile minberim aras, Cennet bahelerinden bir bahedir. Bir mslmann vcduna bir rahatszlk isabet ettii zaman, Allah tel, o kulunu koruyan meleklere, sal yerinde iken yapt amelleri, her gece ve gndz, bu kulum iin yaznz, emrini verir. Btn zevcelerimle evliliklerim ve kzlarm evlendirmem, hepsi Cebrilin (aleyhisselm) Allah teldan getirdii izinle olmutur. Kalbinde, benim sevgim olan bir kulun cesedini Allah tel Cehennemde yakmaz. Yaslanarak yemek yemem. Bir kimse, bir ktlk grrse, onu eliyle dzeltsin. Buna gc yetmezse, diliyle, buna da gc yetmezse, kalbiyle buz etsin. Bu ise imnn en zayf mertebesidir. Her peygamberin kendi mmeti hakknda dus vardr. Benim dum, mmetime efat iin oldu. Saflarnz dzeltiniz, nk saflarn doru ve dzgn olmas, namaz tamamlar. Reslullah (s.a.v.) Kurn- kermi hatmedip bitirdii zaman, ehlini (ailesini) toplar ve du ederdi. Kurn- kerm bittikten sonra yaplan du, kabul edilir. demolu, helk olsa, ihtiyarlasa bile, onda, hrs ve emel (arzu ve istekler) yine kalr. efatim, mmetimden byk gnh olanlara olacaktr. Allah tel, yapmadklar ve konumadklar mddete, mmetimin kalbine gelen vesveseleri balamtr. Arzu ve istekler, yaplmad ve konuulmad mddete, balanr. Reslullah (s.a.v.) hasr zerinde uyumu, yanlarnda izler yapmt. Hz. ie, Y Reslallah ran Kisras ve Bizans mparatoru Kayser byk bir saltanat ierisindedir. Sen ise, Allah telnn Peygamberisin, hi bir eyin yok. Hasr zerinde uyuyor, deersiz elbiseler giyiyorsun dedi. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.), Hz. ie validemize yle buyurdu: Y ie! Eer isteseydim, altndan dalar, benimle yrrd. Cebril (aleyhisselm) bana, dny hazinelerinin anahtarlarn getirdi. Ben istemedim. Allah telya, herhangi bir eyi ortak komadan konuan bir kimse Cennete girer. bni Mesddan (r.a.) bildirilmitir Reslullaha en stn amel hangisidir, diye sordum. Reslullah (s.a.v.) yle buyurdular: Zamannda klnan namaz, ana-babaya iyilik, Allah telnn yolunda cihad etmek. Reslullah (s.a.v.), Allah teldan yle bildirir: Kulum bana bir kar yaklarsa, ben ona, bir arn yaklarm. Kulum bana bir arn yaklarsa, ben ona bir kula yaklarm. Kulum bana yryerek gelirse, ben ona koarak gelirim. Eer kulum, yer dolusu hat ile gelse yalnz bana bir eyi ortak komasa, onun yer dolusu hatlarn balardm. Misar bin Kedmn (r.a.) kymetli szlerinden bazlar: nsanlarn en arifi, onlarn aybn grmeyendir. - 194 -

Misar hazretleri u manda bir iir syledi: Ey aldanm kii, senin gndzlerin gaflet, gecelerin de uyku ile geiyor. Sonu pimanlk olan ilerde kendini skntya sokuyorsun. Hayvanlar da dnyda byle yayor. Kii, harmlarn bir anlk lezzetine ve tadna aldanr. Ondan sonra o lezzet kaybolur. Fakat gnah ve yaptndan pimanlk ve utanma devam eder. Oluna yle nashatta bulunmutu: Olum! Ben sana nashatimi ettim. Sen ok efkatli olan babann szn dinle. aka ve gsterii terk et. Bu iki huyu, sevdiim hi kimse iin istemem. Ben bu ikisini denedim. Hi kimseye vnecek ve vnlecek bir tarafn grmedim. Bilgisizlik, toplum ierisinde kiinin deerini drr. Misar bin Kedma (r.a.), Medinedekilerin en limi kimdir? diye sordular. Cevab olarak, En takva sahibi (haramlardan saknan) kimse, en lim odur buyurdu. Du istemek iin gelene, Sen du et ben min diyeyim. nk, du etmek, istek sahibinden olur buyururdu.
1) El-Alm cild-7, sh-216 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-113 3) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-57 4) Hilyet-l-evliy cild-7, sh-209 5) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1038

MUVYE BN KURRE:
Tbinin byklerinden tannm bir hads limi. Knyesi Eb ysdr. Basraldr. Doum trihi bilinmemektedir. 113 (m. 731) senesinde veft ettii sylenir. Eshb- kirmdan birou ile grmtr. Bunlardan onbe tanesi Muzeyyine kabilesindendir. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Rivyet ettii hads-i erflerini mehr Ktb-i sitte (alt hads kitab) almtr. Babas Kurre, Makl bin Yesr elMzen, Eb Eyyb el-Ensr, Abdullah bin Magfel ve baka byk ztlardan hads-i erf rivyet edip, ilim renmitir. Ondan da, olu ys, olunun olu Msterir bin Ehdar bin Muviye, Sbit el-Benn, Hazm bin Eb Hazm, Bistam bin Mslim, Hlid bin Eyyb gibi limler hads-i erf rivyet etmilerdir. Rivyet ettii hads-i erfler: Enes bin Mlikden (r.a.) rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allahm. Hakiki hayat, hret haytdr. Ensr ve Muhacirleri iyi eyle. Reslullah efendimiz namaz klp bitirince, sa eliyle alnn siler ve Bismillhillezi l ilhe ill huverrahmanirrahm. Ey Allahm. Benden znt ve kederi gider derdi. Makl bin Yesrdan rivyet etti. Reslullah efendimiz buyurdu ki: Rabbiniz yle buyurur: Ey demolu! Bana ok ibdet ediniz, kalbinizi zenginlik, elinizi rzkla doldururum. Ey demolu! Benden uzaklama. Yoksa kalbini fakrlik, elini meguliyetle doldururum. nsanolu zerine gelen her gn, yle seslenir: Ey demolu!Her yaptn i iin yarn senin hakknda hid olacam. Onun iin, iyi ve hayrl iler yap. Ben geip gittiim zaman, daha beni gremezsin. Gecede ayn ekilde syler. Muviye bin Kurrenin (r.a.) kymetli szleri: Biz Hasan- Basr hazretlerinin yannda, hangi amelin daha stn olduu hakknda konuuyorduk. Hepsi, geceyi ibdetle geirmek zerinde birletiler. Ben de, en hayrl amelin harmlar terk etmek olduunu syledim. Hasan- Basr hazretleri de, benim dediimi, tasdk etti. Allahm! Sen slih kullarn slah ettin ve onlar rzklandrdn. Onlar senin beendiin ii yapyorlar. Sen de onlardan razsn. Allahm! Bizi beendiin ileri yapmakla rzklandr. Bizden rz ol. Mslim denen bir zt, bir yerden alveriten geliyordu. Yolda Muviye bin Kurne ile karlat. Ona Nereden geliyorsun? dedi. Ev iin baz eyler aldm dedi. Muviye hazretleri, Hellden mi? dedi. O da Evet diye cevap verdi. Bunun zerine, Muviye (r.a.), Her gn hellinden alveri yapmam, geceleri ibdet, gndzleri orula geirmemden bana daha sevimlidir buyurdu. Akl banda, olgun ve arbal insanlarla oturup kalknz. nk, onlarla oturmak hem dny hem de hret bakmndan fide temin eder. Kalbin alamas, gzn alamasndan daha stndr.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-799 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-216 3) Vefeyt-l-ayn cild-1, sh-248, 250, cild-2, sh-458, 459

- 195 -

MUHAMMED BKIR:
Ehl-i beytten olan oniki immn beincisi. Hz. Hseyinin torunu ve mm- Zeynelbidnin oludur. 57 (m. 676) senesinde Medinede dodu. 113 (m. 731)de orada veft etti. Medinedeki Bak kabristannda babasnn yanna defn edildi. Cafer-i Sdkn babasdr. Knyesi Eb Caferdir. Muhammed Bkr (r.a.) Medinenin byk fkh limlerindendir. Eshb- kirmdan Hz. Cbir ve Hz. Enes ile grp onlardan ve ayrca Tbinden olan byk ztlardan hads-i erfler rivyet etti. Eb shk es-Seb, Ata bin Eb Rebh, mir bin Dinar, bn-i ihb ez-Zhr, Rebi bin Heysem, Haccc bin Ertad, Mekhl e-m, mm- Evz, mm- Ame, Ksm bin el-Fadl ve bn-i Creyc, mm- Buhr ile mm- Mslim ve baka limler de kendisinden hads-i erf rivyet ettiler. Zamannda, btn dnydaki evliynn feyz kayna olup, evliylk yolunda olanlara feyz, bunun vastas ile verildi. maml ondokuz sene srd. Btn ilimlere vkf olduu iin kendisine, ilimde ve fazlette stn mansna Bkr denilmitir. Hz. Eb Bekir ve Hz. meri ok severdi. Zamannda baz kimselerin bunlara dmanlkta bulunduklarn ve bunu da Ehl-i beyte olan sevgilerinden yaptklarn iddia ettiklerini duyunca ok zld. Buyurdu ki, Ben Hz. Eb Bekirle, Hz. mere dmanlk eden kimselerden uzam. Onlar da benden uzaktr. Muhammed Bkrn (r.a.) ilim ve hikmet dolu szleri oktur. Bir gn, sohbet esnasnda, Hz. Eb Bekirden rivyetle bir hads-i erf okudular. Orada bulunanlardan birisi dedi ki, Hayr, bu hads-i erfin rvisi, Hz. Eb Bekir deil, baka bir zttr. Bunun zerine Hz. mm, Bu hads-i erfin rvisi Hz. Eb Bekirdir. buyurdu. O kimse ikna olmayp, itirza devam edince, mm- Mhammed Bkr (r.a.) toparland, ellerini dizlerine koydu ve Ey Hz. Eb Bekir! Bu hads-i erfin rvisi siz deil misiniz? dedi. Bunun zerine Evet, y Muhammed bin Ali, doru sylyorsun. O hads-i erfin rvisi benim sesi duyuldu ki, herkes bu sesi iitti. Medinede bir grup insanlarla oturmutu. Mbrek ban nne edi. Bir mddet sonra kaldrd ve Bir kii, bir sene sonra Medineye gelecek. gn boyunca, drtbin asker bulunan ordusu ile ok kimseleri ldrecek. Bundan byk zarar greceksiniz. Bundan saknnz! buyurdu. Buna Mednelilerden kk bir grup ile Himoullar inand. ounluk inanmadlar. Bir sene sonra kendisine inananlar alarak Medinenin dna ktlar. Nfi bin Ezrak ordusu ile geldi. Muhammed Bkrn buyurduu zararlar yapt. Artk Medneliler, Bundan sonra mm- Bkr hazretlerinin her szne inanrz. Her sz dorudur. nk O, Reslullah efendimizin evldndandr dediler. Hz. mm- Bkr, mm- azam Eb Hanfeye (r.a.) bakp, slmiyeti bozanlar oald zaman, sen onu canlandracaksn. Sen korkanlarn kurtarcs, aranlarn sna olacaksn! Sapklar doru yola evireceksin. Allah tel yardmcn olacak! buyurdu. Bir gn Eshb- kirmdan Hz. Cbir bin Abdullahn yanna gitti. Hz. Cbirin gzleri kapal bir halde idi. Selmn aldktan sonra, Sen kimsin? diye sordu. O da, Muhammed bin Ali bin Hseyinim dedi. Hz. Cbir, Ey Reslullahn (s.a.v.) torunu yanma gel. diyerek yanna ard. Msfeha yaptktan sonra dedi ki, Reslullah (s.a.v.) bana, Ey Cbir! Sen benim oullarmdan birini grp konuuncaya kadar yaarsn. Olumun ad, Muhammed bin Ali bin Hseyindir. Allah tel Ona nr ve hikmet verecektir. Ona benden selm syle buyurdu. Hz. Cbir, emnet olan Reslullahn (s.a.v.) selmn sahibine ulatrdktan bir mddet sonra veft etti. Talebelerinden biri anlatyor: Mekkede idim. Muhammed Bkr (r.a.) grmeyi ok arzu ettim. Medineye vardm gece, iddetli yamur ve souk vard. Gece yars evinin kapsna geldim. Kapy vuraym m, yoksa sabah bekliyeyim mi diye dnrken, ierden mbrek sesini iittim. Hizmetesine Kalk! Darda biri var, kapy a. O bu gece yamura tutuldu, hava da souk buyurdu. Kap ald, ieri girdim. Hz. Muhammed Bkrn (r.a.) sohbetinde bulunan bir kimse anlatt. mm- Bkrn (r.a.) bir sohbetinde elli kii kadar vardk. Kfeden bir ahs Muhammed Bkrn huzuruna gelip, Kfede falan ahs, senin yannda bir melek olduunu, o melein sana mmini, kfiri, dostunu ve dmann haber verdiini sylyor dedi. mm- Bkr, Sen ne i yaparsn? diye sordu. O ahs, Buday satarm deyince, Hz. mm, Yalan sylyorsun buyurdu. O da, Ara sra arpa da satarm dedi. Hz. mm, Yine yalan sylyorsun. Senin iin hurma satmaktr buyurunca, o ahs hurma satmakla uratn itiraf edip, Bunu sana kim haber verdi? diye sordu. Hz. mmda Dostumu, dmanm haber veren melek bildirdi buyurdu. Ayrca Ona, sen falan hastalktan leceksin dedi. Bu hdiseyi nakleden kimse yle anlatt: Bir ara Kfeye gitmitim. O ahs sordum. gn nce Muhammed Bkr hazretlerinin syledii hastalktan ld dediler. - 196 -

Henz hibir ey yok iken kendisini Devrekiyeye vali olacan ve ok geni topraklara shib olacan kermet olarak bildirdi ve gerekten de bir mddet sonra ayn yere vali oldu. Zamannda bulunanlardan biri yle anlatyor: Muhammed Bkr ile beraber Halife Him bin Abdlmelikin evine uradk. Bu ev harap olacaktr. Hatt topra baka yere nakledilip talar akta kalacaktr. buyurdu. Bu sze ok hayret ettim. Halife Himn evini kim ykabilir ki, diye dndm. Nihayet Him veft edip, yerine olu Veld geti ve bu evin yklmasn emretti. Hakkaten ev ykld, topran baka yere naklettiler ve talar akta kald. Yine bu kimse yle anlatyor: Bir gn kendisi ile beraber idik. Zeyd bin Zeynelbidn (r.a.) bize urad ve gitti. O gidince mm- Muhammed Bkr yle buyurdu: Bunu ehd edip, ban gezdirirler. Buraya da getirip, ban bir kamn zerine dikerler. Ben yine ok hayret ettim. nk o zt ehd edilse bile, Medinede kam yoktu. Aradan zaman geti. Hz. Zeydi ehd ettiler. Sonra mbrek ban Medineye getirdiler. Yannda bir kam vard. mm- Muhammed Bkr (r.a.) atl olarak Medineye gidiyorlard. Biraz yol almlard ki, karlarna iki kii kt. Hz. mm: Bunlar yakalayn, bunlar hrszdr buyurdu. Hizmetiler o kiileri tutup baladlar. Hz. mm, yannda bulunanlardan birine: u daa k. Orada bir maara grrsn, iine gir ve ne bulursan al getir buyurdu. O kimse denileni yapt. i elbise dolu iki tane bavul getirdi. Baka yerde baka bir bavul daha buldular. Nihayet Medineye geldiklerinde anladlar ki, iki bavulun sahibi phelendii bir ka kiiyi hkime bildirmi, hkim de onlar arm azarlamaktadr. Hz. mm gelip, Onlar azarlamaynz, hrszlar bunlardr deyip elleri bal iki kiiyi hkime teslim etti. Asl hrszlar anlalnca cezalan verildi. Getirilen iki bavul da sahibine iade edildi. Hrszlardan biri tvbe, istifr etti ve yle dedi: Elhamdlillah ki benim tvbe etmem, Peygamber efendimizin torunlarndan olan bu ztn sayesinde, Onun bereketi ile olmutur. Bundan sonra, Hz. mm o kimseye: Senin, ceza ile vcdundan ayrlan paran, senden yirmi sene nce Cennete gitti buyurdu. O ahs bu hdiseden tam yirmi sene sonra veft etti. Aradan gn geince yolda bulduklar nc bavulun sahibi de geldi. Hz. mm, bavulu hi amad halde buyurdu ki, Bu bavulun iinde ikibin altn var. Bin tanesi sana, bin tanesi bakasna aittir. Ayrca bavulda, yle yle elbiseler var. Bavulun sahibi hristiyan idi. Dedi ki, Eer bavulun iindeki emnet olan altnlarn sahibinin ismini de sylersen doru sylediine inanacam. Hz. mm, O kimse, Muhammed bin Abdurrahmndr. Slih bir zt olup, ok namaz klar, ok sadaka verir. u anda darda seni bekliyor buyurunca, bavulun sahibi olan hristiyan mslman oldu. Muhammed bin Bkr (r.a.) Mekke ile Medine arasnda, bir katra binmi gidiyordu. Yannda birisi daha vard ve o da merkeb zerinde idi. O kii yle anlatt: Bir ara dadan aa bir kurt inip geldi. mmn bindii katrn eyerine ayaklarn koydu. Kendi hlince baz sesler kard. Hz. mma bir eyler syledii belli idi. mm- Muhammed Bkr (r.a.) onu dinledikten sonra: Peki, sen imdi git, ben arzu ettiin gibi du ederim buyurdu. Kurt gittikten sonra bana dnp: Kurdun ne sylediini biliyor musun? diye sordu. Ben, Allah tel, Resl ve Resln torunu bilir dedim. Buyurdu ki, Kurt, eim iddetli bir arya tutuldu. Du buyurun da ondan kurtulsun ve senin dostlarndan hi kimse benim neslime musallat olmasn dedi ve ben de du ettiimi syledim. Gzleri kr olan Eb Bsir anlatt: Bir gn, mm- Bkr ile yle konutuk: Siz Reslullahn (s.a.v.) torunlarndansnz dedim. Evet buyurdu. Siz Reslullahn (s.a.v.) vrisisiniz dedim. Evet buyurdu. Peki sizde lleri dirilten, krlerin gzlerini aan, baras hastaln gideren, evlerdeki yiyeceklerden, eyalardan haber veren kuvvet var mdr? dedim. Evet, Allah telnn izniyle vardr buyurdu. Yanna yaklamam buyurdu. Ben de yaklatm. Mbrek elini yzme srd ve kr olan gzlerim birden ald. Grmeye baladm. Tekrar elini yzme srd. Gzlerim yine grmez oldu. Bunun zerine buyurdu ki, Dnyda gzlerin grp, hrette hesaba ekilmek mi istersin, yoksa hesapsz Cennete girmek mi istersin? diye sordu. Ben, de dnyda grmeyip, hrette Cennete hesapsz girmeyi tercih ettim. Gzlerim yle kald. Uygunsuz bir i yaparak Hz. Muhammed Bkrn huzuruna giren birine, Sakn bir daha o kt ii yapma! Bu duvarlarn size perde olduu gibi, bize de perde olduunu mu zannediyorsun? buyurdu. Byk ztlardan birisi yle anlatyor: Bir gn Muhammed Bkrn (r.a.) yanna girmek iin izin istedim. Yannda kardelerinden bir ka kii var, biraz bekle, dediler. Biraz bekledim. eriden oniki kii kt. Dar elbiseler giymilerdi. Tanmadm kimselerdi. Selm verip gittiler. Sonra ben ieri girdim. Efendim, bu kan kimseleri hi tanmyoruz, acaba onlar kimlerdi? diye sordum. Onlar cinn olan mslman kardelerinizdir. Siz nasl gelip, harmdan hellden sul soruyorsanz, onlar da gelip soruyorlar buyurdu. mm- Bkrn evinden gzel sesli birinin, Sryanice bireyler okuduu ve alad duyuldu. Bu sesi iitenler ieri girince mmdan baka kimseyi gremediler. Kendisine duyduklar sesleri sordular. Filan peygamberin, Allah telya mncaatn okuyordum, beni alatt buyurdu.

- 197 -

bn-i Uke-i Esedi (r.a.), mm- Bkrn yanna geldi. mm- Cafer-i Sdk da oradayd. bn-i Uke, Caferin evlenme vakti geldi dedi. Hz. mm bunun zerine, Yaknda bir yerden esir satcs gelecek ve falan yerde konaklayacaklardr buyurdu. bn-i Ukeye, az mhrl bir kese altn verdi ve: O esir satcs gelmitir, bununla ondan bir criye satn aln buyurdu. bn-i Uke esir satcsnn yanna gitti. Esir satcs, btn cariyeleri sattn, sadece iki tane kaldn syledi. bn-i Uke, Bir tanesini alalm dedi. Cariyeyi kardlar. Esir satcsna, Kaa satacaksn? diye sordular. O da Yetmi altn karl dedi. Biraz ikrm et dediler. Esir satcs: Bir kuru ikrm etmem deyince bn-i Uke, Bu kesede ka altn varsa kabul et dedi. Satc Noksan olursa kabul etmem diye cevap verdi. O srada orada bulunan ak sakall, yal bir zt, Altnlar sayn dedi. Altnlar saydlar. Tam yetmi altn idi. Cariyeyi alp, mm- Bkrn (r.a.) huzuruna getirdiler. Cafer-i Sdk da orada idi. mm- Bkr, o hanma Bekr msn, dul musun? buyurdu. O, Bekrm dedi. Hz. mm Bir criye esir satcsnn elinden, nasl olur da bekr olarak kurtulur? diye sordu. O hanm, Esir satcs ne zaman yanma gelse, ak sakall, yal bir zt gelip ona kuvvetli bir tokat vurur, yanmdan uzaklatrrd. Bundan sonra bu hanmla, Cafer-i Sdk nikhland. Bu temiz hanmdan, oniki immn yedincisi mm- Ms Kzm dodu. Cafer-i Sdk (r.a.) yle anlatyor: Bir gn babam Muhammed Bkr (r.a.) mrmn bitmesine be seneden fazla kalmad buyurdu. Veft ettii zaman hesapladm. Bu sz syledikten sonra tam be sene gemiti. Gece ge vakte kadar ibdet eder, sonra Allah telya yle yalvararak alard: Y ilh! Y Rabb, gece oldu. Gkte yldzlar var. Herkes uyuyor. Kimsenin sesi kmyor. Y Rabb! Sen dirisin. Her eyi biliyor, yaplan her eyi gryorsun. Uyuman, uyuklaman olamaz. Seni byle bilmiyen ihsanna kavuamaz. Sen yle kuvvet ve kudret sahibisin ki, hi bir ey, senin, olmasn dilediin bir eyin olmasna mni olamaz. Senin bak ve ebed oluunda, gndzn bitip gecenin balamas ve gecenin bitip gndzn balamas gibi sebeplerle kesiklik, aksaklk olmaz. Rahmetin o kadar oktur ki, rahmet kaplarn herkese amsn. Sana du edenlerin, yalvaranlarn dularn kabul edersin. hsan ettiin nimetlere hamd edenleri ok sever, onlara daha ok nimetler verirsin. nanarak ve gvenerek sana du edenler, eli bo dnmezler. Sana gvenen, kapna gelen kimseyi dndrmee kimsenin gc yetmez. Ey Rabbim! lm, kabri ve sana hesab vereceimi dndke, nmde bunlar olduunu bildike nasl olur da senden sevin ve nee isteyebilirim. Amel defterimin, samdan m, solumdan m verileceini bilemediim aklma geldike, nasl olur da senden dnylk bir ey istiyebilirim? Can alc melein geleceini ve canm alacan bildiim halde dny lezzetlerinden nasl tat alabilirim? Y Rabb! Sana yalvaryor, senden istiyor, rahmetinden mid ediyor ve istiyorum ki, lmm, hesabm kolay ve rahat eyle ve sonra azb olmayan rahat bir hayat ihsan eyle. min Yrebbel lemin. Olu mm- Cafer-i Sdk (r.a.) yle anlatyor: Babam bana vasiyyet edip dedi ki: Veft ettiim zaman, beni sen yka. nk imm, immdan bakas ykayamaz. Kardein Abdullah da imamlk da vsnda bulunacaktr, ona karma, nk mr ok ksa olacaktr. Namaz klarken zerimde bulunan gmlei bana kefen yap ve beni babamn yanna defn et. Kabrime de senden bakas girmesin buyurdu. Cafer-i Sdk (r.a.) Aman`efendim bizi korkutmaynz. Allah tel geinden versin, shhatiniz de yerindedir dedi. Hz. mm buyurdu ki, Bir saat evvel, babam Zeynel bidnin sesini iittim. Bana Ey evldm Muhammed Bkr! Vasiyyetlerini abuk yap. nk senin de bize kavumana ok az zaman kald buyurdu. Bundan bir saat kadar sonra babam veft etti. Babam veft edince ben ykadm. Nihayet kardeim Abdullah da imamlk davsnda bulundu. Fakat babamn bildirdii gibi mr ksa srd. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: lim hazinedir. Anahtar, sorup renmektir. Sorup reniniz ki Allah tel size merhamet etsin. Zr bunda drt kiiye sevab vardr. Sorana, retene, dinleyene ve onlara uyana. Allaha mndan sonra, akln icb, insanlarla muhabbetli bulunmaktr. mmetimden byk gnah olanlara efat edeceim. Allah tel, borcunu deyinceye kadar borlu ile beraberdir. Bu bor Allah telnn kerih grd bir bor olmadka. mm- Muhammed Bkr (r.a.) buyurdular ki: Yldrm mmin olana da isabet eder, mmin olmayana da. Ama her an Allah tely hatrlayana isabet etmez. Bir kimsenin seni ne kadar ok sevdiini anlamak istersen, senin o kimseyi ne kadar sevdiine dikkat et. Yan sen onu ne kadar seviyorsan o da seni o kadar seviyor demektir. Allah telnn korkusundan dolay yaaran gz, Cehennem ateinden yanmaz. Yan Cehenneme girmez. Allah telnn rzs iin bir kimsenin gznden bir damlack ya dklse, Allah tel o kimsenin ok gnahn affeder. - 198 -

Bir kimsenin kalbinde ne kadar kibir varsa, aklnda o kadar noksanlk var demektir. Kul ne kadar du ederse, Allah tel ondan o kadar bely giderir. Kendisinde mevcud olan bir kusuru bakasnda arayan ve kendi ilemekte olduu bir ayb bakasna yapmamasn emreden kimse ne kadar kusurludur. Dnya, uykuda grdn ryya benzer. Uyandn zaman hibir ey kalmamtr. Mide ve namusunun iffetini korumak kadar fazletli ibdet yoktur. Dnyda insana en iyi yardmc, din kardelerine iyiliktir. Varlkl zamannda etrafnda dolap, yoklua dnce terk eden kimse, ne kt kiidir. Gld zaman Allahm bana darlma derdi. mm- Muhammed Bkr (r.a.) olu Cafer-i Sdka (r.a.) yle nashat etti: Ey evldm! Fsklarla arkadalktan ok sakn. Byle insanlar seni bir lokmaya deiebilir. Cimri olanlarla dost olmaktan da sakn. Zr ok ihtiycn olduu, bir zamanda az bir ey vermekten ekinirler. Yalanclarla dost olma, sana dost grnp konuur, ayrlnca hli deiir. Ahmak olanlarla dostluk arkadalk kurma, onlar, sana iyilik yapyorum zannederek ktlk yaparlar. Akrabay ziyreti terk edenle de dost olma. nk, Kurn- kermin yerinde byle kimseyi lnetlenmi olarak grdm. lmi ile insanlara fideli olan bir lim, bin bidden daha efdaldir. Byle bir limin veftna, eytan, yetmi bidin veftna sevindiinden daha fazla sevinir.
1) El-Alm cild-6, sh-42 2) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-174 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-124 4) Kef-ul-mahcb sh-188 (Urdu tercemesi) 5) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-170 6) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1048 7) Fideli Bilgiler sh-45 8) Tezkiret-l-evliy sh-433 9) Rehber Ansiklopedisi cild-12, sh-286, 287

MUHAMMED BN MNKEDR:
Tbin devrinde, Medinede yetien hads limlerinden ve evliynn byklerinden. Ad, Muhammed bin Mnkedir bin Hdeyr bin Abdl-Uzz bin mir bin Hris bin Hrise bin Sad bin Teym bin Mrre et-Teymdir. Knyesi, Eb Abdullahdr. Eb Bekir de denilir. Eshb- kirmdan bazlar ile grm, onlardan ilim renmi, hads ve fkh ilminde yksek derecelere ulamtr. Kendisi zhd ve takva ehli olup, krat ilminde de otorite kabul edilen bir limdi. Kendisine Resl-kurr da denmitir. M (m. 684) senesinde Medinede dodu ve 130 (m. 748)de orada veft etti. Tbinin byklerinden Raba bin Abdullah Onun amcasyd. Muhammed bin Mnkedir hazretleri, Reslullahn Eshb ile grm, onlardan ilim renmi ve birok hads-i erf rivyet etmitir. Babas Mnkedir ve amcas Raba, Eb Hreyre, Eb Katde, bni Abbs ve bni mer, Sad bin Mseyyeb ve daha pekok Eshb- kirmdan ve Tbinden hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Kendisinden de iki olu Ysuf ve Mnkedir, kardeinin olu brhm bin Eb Bekir bin Mnkedir, Amr bin Dinar, mm- Zhr ve akranlarndan Ynus bin Abd, Eb Hzim, Seleme bin Dinar, Cafer-i Sdk ve daha birok lim hads-i erf rivyet etmilerdir. Hads ilminde stn bir yeri vard. Bu ilimde sz sahibi olup, hads-i erf rivyetinde sika (gvenilir, salam) bir rvidir. shk bin Rahveyh Onun hakknda: O, doruluk menba (kayna) idi. Btn slihler Onun yannda topland ve Reslullahn buyurduklarn syledii zaman, insanlardan Onu kabul etmeyen bir kimse kmad dedi. O, senetleri ile birlikte yzbin hads-i erfi ezbere biliyordu. Bu ilimde her sz senetti. Kendisinden bir hads-i erfi sorduklar zaman, hep alayarak cevap verirdi. Muhammed bin Mnkedir, Medinenin mehr fakhlerindendi. O, Dni iyi bilen bir fakh (lim), Allah ile kulu arasnda bir eli gibidir diyordu. Ayrca, Kurn- kerm okumaya ve dinlemeye ok dknd. Kurn- kermi gzel okuyan hfzlar toplar, onlara ikrm ve ihsanlarda bulunduu iin kendisine Resl-kurr denilirdi. hsn ve ikrm ok olan cmert bir kimseydi. Muhammed bin Mnkedir, btn geceyi ibdetle geirir, Allaha yalvarmaktan zevk alrd. bdet etmeyi, kendisi iin gda ve kalbi iin de hayat bilen byk ve mbrek kimselerden biriydi. Geceleri uzun zaman ayakta durmaktan yorulmazd. Yats namaznn abdesti ile sabah namaz klard. Bir gece namaz klarken alamaya balad. Alamasnn okluundan ve uzayp gitmesinden ev halk korkup yatandan frladlar. Kendisini alatan eyin ne olduunu sordular. Yalvarp, Onu teskine altlar. - 199 -

Fayda vermeyip alamaya devam etti. Bunun zerine arkada Eb Hzime gidip durumu haber verdiler. Eb Hzim gelince, o da aladn grd. Ona: Ey kardeim! Seni alatan ey nedir? Niin alyorsun? Bak, seni oluk ocuun grp ok zlyor. Bu alaman, bir hastalktan mdr? Yoksa baka bir durum mu vardr? diye sordu. Alayarak cevap verdi: Allah telnn kitab Kurn- kermde: ... O gn onlar iin, Allahtan, hi de mit etmiyecekleri nice azaplar belirecektir yet-i kermesine gelmitim. O beni alatt. Sonra Eb Hzim de alamaya balad. Yine bir defasnda lnn yannda iken ondan korkmu ve alamaya balamt. Niin alyorsun? dediklerinde, bu yet-i kermeyi okuyup, O gn benim iin de, Allahtan hi zannetmeyeceim azaplarn karma kacandan korkuyorum diye cevap verdi. Muhammed bin Mnkedir, dnine bal, takva ehli olup, harmlardan ok saknan bir din by idi. Kendisinin maazas vard. eitli kuma satyordu. Bunlardan kimisinin zr (bir zirayarm metredir) be altn, kimisinin, on altn idi. Birgn, kendisi yok iken, ra bir kylye be altnlk kuma, on altna satt. Kendi gelip, haber alnca, akama kadar kyly aratt. Kyly grnce, bu kuma be altndan ziyde etmez dedi. Kyl, ben bunu, seve seve aldm deyince, ben kendime uygun grmediimi din kardeime de uygun grmem. Y satdan vaz ge, yahut be altn geri al, yahut da gel, on altnlk kumatan vereyim buyurdu. Kyl be altn geri ald. Sonra, birisine, bu mert kimdir? diye sordu. Muhammed bin Mnkedir, dediler. Bu ismi duyunca Sbhanallah! Bu, yle kimsedir ki, lde susuz kalnca yamur dusna kp, onun adn sylediimiz zaman rahmet yayor dedi. Naklettii hads-i erflerden bazlar unlardr: rendii bir hads-i erfi din kardeine, duyurandan daha faydal kimse olamaz. Takvaya (Allahtan korkmaya) yardmc olan mal, ne gzeldir! Bana bir gnde yz salevt okuyann, Allah tel yz ihtiycn grr. Bunlarn yetmii hrete kalr. Otuzu dnyda grlr. Mmin kardei ile bir yl konumayp dargn kalmak, onu ldrmek gibidir. Reslullah efendimiz, Sakf kabilesinden birisine: Sizin aranzda mrvvet nedir? diye sorunca, o da: nsafl olmak ve herkesin iyiliine almaktr diye cevap verdi. Peygamberimiz de: Bizde de byledir! buyurdu. Reslullah efendimiz, Amellerin, ilerin hayrls; Allaha mn etmek, Allah yolunda cihad etmek ve hacc- mebrrdur diye buyurunca, Eshb- kirm: Hacc- rnebrr nedir? dediler. Cevbnda: O, alar doyurmak ve gzel konumaktr buyurdu. (L havle ve la kuvvete ill billah) diyerek Allahtan yardm isteyiniz. nk O, sizi yetmi skntdan korur. Onlarn en aas zntdr. Bir kimse, (L ilhe illallah vahdeh la erike leh ehaden sameden lem yelid ve lem yled velem yekn leh kfven ehad) derse, Ona ikibin ve daha ok sevab, iyilik yazlr. Rzknzdan endie etmeyiniz! nk kul, kendisi iin yaratlan her bir rzka kavumadka, lmez. Allahtan korkunuz ve rzk helli alarak ve harm terk ederek, en gzel ekilde talep ediniz! Cuma gn veya Cuma gecesinde len kimse, kabir azabndan kurtulur ve kymet gnnde ehdlere tbi olarak gelir. Reslullah (s.a.v.), Eshbnn topland bir meclise gelmiti. Onlara yle buyurdular: Az nce, dostum Cebril yanmdan ayrld. Bana syle dedi: Y Muhammed (s.a.v.)! Seni peygamber olarak gnderenin hakk iin sylyorum. Allahn kullarndan biri, be yz yldan beri bir da bandadr. O da, enine boyuna, otuz zrdr (bir zira yarm metredir). evresini her yandan drtbin fersahlk deniz kuatmtr. Allah tel, o kula parmak geniliinde, tatl bir su aktmaktadr ki, bu su, dan alt ksmndadr. Orada birde nar aac vardr. Her gn bir nar olur. Her akam o kul, abdest almaya iner. Nar alr, yer. Sonra namaza durur. Rabbinden secdede ruhunu teslim etmek, cesedine hi bir ey yol bulup gelmemek, dirilinceye kadar byle kalmak iin, temennide bulunur. Allah tel, onun her dileini yerine getirdi. Cebril (a.s.) devam etti: Biz yere inip onun yanna gittik ve grdk. ktmzda hl secdede idi. Allah tel onu byle yapmt. Allah tel onu, kymet gn diriltir, huzuruna alr ve yle emreder: Bu kulumu rahmetimle Cennete koyunuz. O kul der ki: Bu Cennet, amelimin karldr. Allah tel meleklerine u emri verir: Kulumun hesabna bakn; nimetimle amelini karlatrn buyurur. Bu hesap sonunda u netice alnr: Onun be yz senelik ibdeti, grme nimetinin (gzn) karldr. Kendindeki dier nimetler karlksz kalr. Bunun zerine Allah tel u em- 200 -

ri verir: Bu kulumu Cehenneme atn! Cehenneme yrtlrken o kul yle der: Y Rabb! Beni rahmetinle Cennetine gnder. Allah tel emreder: Onu geri getirin! Kul geri getirilir. Ona yle sorulur: Kulum, sen hi bir ey deilken, seni kim yaratt? O kul: Y Rabb, sen yarattn! Yine Allah tel sorar: Bu senin amelinle mi oldu, yoksa rahmetimle mi? O kul: Rahmetinle y Rabb! der. Cenb- Allah: Be yz sene sana ibdet kuvvetini kim verdi? O kul: Sen verdin, y Rabb! der. Cenb- Hak: Seni o dan ortasnda kim yerletirdi? Tuzlu denizden sana kim tatl suyu kard. Her gece sana bir tane nar veren kim? Ve sen, bu srada, ruhunu secde hlinde almam istedin. Ben bunu senin iin yaptm. Sana gre kim yapt? O kul: Sen, y Rabb der. Cenab- Hak: Evet, btn bunlar benim rahmetimle oldu. imdi seni, rahmetimle Cennetime koyuyorum buyurdu. Cebril aleyhisselm yle dedi: Her ey Allahn rahmeti ile olmaktadr. Onun hikmetli, ibretlerle dolu szleri oktur. Bunlardan bazlar yledir: Muhammed bin Mnkedire soruldu ki: Dnyda hangi ey sana daha ok sevgilidir? Cevbnda: Dnyda zevk duyduum tek ey, din kardelerime iyilik etmek suretiyle gnllerini sevindirmektir buyurdu. Dier bir rivyette de: Dnyda en ok sevdiim ey, din kardelerimle buluup sohbet etmek ve onlarn gnllerinde sevgi, nee yerlemektir buyurdu. Ve yine: Dnyda, lezzet duyduum ey kalmtr. Bunlar: Birincisi; gece namaz klmak, ikincisi; Allah iin dostluk kuranlarla buluup sohbet etmek, ncs; cematle namaz klmaktr. ocuklar toplar hacca giderdi. Sebebini soranlara: Bunlar Cenb- Hakka arz ediyorum. Umarm ki, bunlara rahmet nazar ile bakar ve o rahmetten biz de bu sayede faydalanm oluruz. Yoksa hlimiz perian. Allah tel Cehennemi yaratt vakit melekler ok korktular, insanlar yaratnca melekler rahatladlar. Kfire mezarnda, kr, sar bir hayvan musallat olur. Elinde demirden bir kam ve kamnn ucunda devenin hrgc gibi bir dm vardr. Kymete kadar ona vurur, durur. Onu grmez ki, biraz korusun; sesini duymaz ki, acsn. Bir mslman ne yaparsa yapsn; tvbe edip, bir daha o hatlara bakmazsa, ilhi rahmetten nasbsiz kalmaz. Aksini dnrsem utanrm. Byle aksi bir dnce Allah telnn rahmetini kmsemek olur. Zenginlik, takva ve iyilik zerinde yardmlamaya ne gzel bir vesledir! dem aleyhisselmn olu veft ettii zaman hanmna: Ey Havva! ocuun ld dedi. O da, lm nedir? diye sordu. Cevbnda: O, artk dnyda yemez, imez, ayakta durmaz, yrmez ve konumaz dedi. Hz. Havva, yksek sesle alamaya balad. Hz. dem, Ona: Sana ve kzlarna hep byle hznlenmek, alamak vardr. Ben ve oullarm, bundan uzaz! dedi. Alad vakit, gzyalarn sakalna, yzne srer ve sonra: Gz yann dedii yeri Cehennem ateinin yakmayacan duyduum iin, bunu byle yapyorum derdi. Annem, bana dedi ki: Ey olum! ocuklarla akalama! Yoksa seni alaya alrlar ve hakkna riyet etmezler! Muhammed bin Mnkedir, insanlarn yannda pek makbul olmayan bir adamn cenze namazn kldrmt. Bunun zerine Nasl olur da, onun namazn kldrr? diye dedi-kodusunu yapmaya baladlar. Cevbnda: Muhakkak ki, ben Allah telnn rahmetinin, yarattklarndan birisinin nnde acze dtne inanmaktan haya ederim dedi. Nefsimi, krk yl zorluklara, meakkatlere gs gererek ibdetlere altrdm ve nihayet istikmet bulup Hakkn rzsna kavutum. Safvn bin Selm, Muhammed bin Mnkedirin lmne yakn bir srada ziyretine gitmiti. Ona dedi ki: Ey Eb Abdullah! Sanki ben, sana lmn ok glk verdiini gryorum! Cevbnda Ona: lmn, benim iin bir zorluu yoktur. Muhammedin her eyi meydandadr dedi. Bir de grdk ki, o anda Onun yz, sanki lmbalar gibi parlyordu. Sonra Ona: Benim, iimde olduum hli bir grseydin, sevinten uardn! dedi. Az sonra veft etti. nsan, Allah telnn af ve mafiretine kavuturacak eylerden biri de, alar ve yoksullar doyurmaktr. Alar doyurmak ve gzel konumak, sizin Cennete girmenizi kolaylatrr. - 201 -

O, bir gn yzn topraa koydu. Sonra annesine yalvararak: Anneciim ne olur, gel de ayan yzme sr! dedi. Tevratta yle yazldr: Allahtan korkarsan, anne ve babana iyilik edersen ve yakn akraban ziyret edersen, bunlar senin mrn uzatr. lerini kolaylatrr ve zorluklar senden uzaklatrr. Muhammed bin Mnkedir yle anlatyor: Bir ara, Reslullahn mescidinde, babamla beraber oturuyorduk. O srada bize birisi urad, nsanlara hads-i erf rivyet ediyor, onlarn sullerine fetva veriyor ve onlara vaz ediyordu. Babam onu arp dedi ki: Konuan kimse, Allahn gazabndan korkmaldr. Dinleyen de, Onun rahmetini mit etmelidir. yle bir zaman gelecek ki, boulmakta olan bir insann dus gibi du etmeyenler, ihls sahibi olamyacaktr.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-146 2) El-Alm cild-7, sh-112 3) Tehzb-t-tehzb cild-9, sh-473 4) Risle-i Kueyr sh-349, 421 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-127 6) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-765, 1042

MUHAMMED BN NADR EL-HRS:

Tebe-i tbinden. Zamannda, Kfenin en ok ibdet edeni diye tannrd. Her yerde hakk konuarak, emr-i bil-marf ve neh-yi anil-mnkeri (Allah telnn emirlerinin yaplmasn, yasakladklarndan da saknlmasn) bildirirdi. Knyesi Eb Abdurrahmndr. Doumu, tahsili ve veft trihi hakknda bilgi verilmemekle beraber, Kfede yaad ve orada veft ettii bilinmektedir. Evzden (r.a.) hads-i erfler rivyet etmi, ondan da, Ebl-Ahvz, Yahy bin mer es-Sekfi ve Abdullah ibrri Mbrek (r.a.) rivyette bulunmutur. Yanl nakletme korkusunun okluundan dolay, ok az sayda hads-i erf rivyet etmitir. Ktb-i sittede rivyeti yoktur. bd bin Kuleyb (r.a.) anlatr: Muhammed bin Nadr, Abdullah bin Mbrek ve Fudayl bin ydla birlikte uzun zaman yemek yaptk, yedik itik. Muhammed bin Nadrn bize hi itiraz edip, muhalefet ettiini grmedik. Abdullah bin Mbrek sebebini sorunca buyurdu ki: Y Abdullah! Bir insan iyi kimselerle beraber olduu zaman onlara muhalefet etmekten haya eder ve kerem sahibi olur. Abdullah bin Mbrek, O, sizsiniz deyince, Hayr ben deilim. Fakat iyi insanlar evet derlerse ben de evet derim. Hayr derlerse ben de hayr derim buyurdu. Hasan bin Rebi anlatr: Bir zaman Zbeyroullarndan bir ahs Kfeye gelip Muhammed bin Nadrn yannda misafir kald. Kfeden ayrlnda, o ahsla yol arkadal yaptk. Ondan Muhammed bin Nadr hazretlerinin ne konutuunu sorduk. O da Yemin ederim. Ben epeyce yannda kaldm. Fakat, azndan tek kelime ktn grmedim. Hep ibdet eder veya zikrederdi. Hibir ihtiyc olmaz myd? diye sordum. O da, Evet ihtiyalar olurdu. Bir ihtiyc olduu zaman oluna bakar, o da hemen kalkp, gider babasnn ihtiycn grrd dedi. Muhammed bin Nadr hazretleri, yazn scak gnlerinde hep oru tutard. Bazan emenin bana gelir serinlemek iin zerine su dkerdi. Kfeliler de Onu seyreder, bu souk suyu ne kadar cam eker derlerdi. O da onlara bakar Hayr hi itahm ekmez buyururdu. Abdullah bin Mbrek (r.a.) anlatr: lmnden iki sene nce gece uykusunu tamamen terk etmiti. Bir mddet sonra Kaylle uykusunu da terk etti. Eb Refid anlatr: Birgn Muhammedin (r.a.) kabristandan geldiini grp, Bu le vakti orada ne yaptn sordum. Cevaben Kabristana gidince gzlerim dnyya bakmaktan irenir ve her zaman gzlerimin kapal olup, orada almasn arzularm. Ubeydullah bin Muhammed el-Kirmnden nakledilir: Birgn Muhammed bin Nadrn evine gittim, yalnzd. Niye insanlardan uzlet ettiini sordum, beni yanlarna ardlar. Siz insanlardan uzak duruyorsunuz, beni niin yannza aryorsunuz? dedim. O da, Ben Allah tely zikretmeyenlerden kaarm. Zikredenlerden deil buyurdu. Abdullah bin Mbrek hazretleri anlatr: Muhammed bin Nadr hazretleriyle bir gemide gidiyorduk. Bir ara neeli bir ekilde konumaya balad. Tanyamadm bir ses de ona cevap veriyordu. Zekeriyya bin Ad anlatr: Muhammed bin Nadr hazretlerinin yannda lmden bahsedildii zaman, ok mahzunlar kemiklerinden ses gelirdi. - 202 -

Mslim isminde birinden alaca vard. Haber gnderip Falan gn geleceim, alacam hazrla dedi. O da hazrln yapt. Syledii gn Mslime Benim sendeki alacam hediye etmem, teslim almamdan daha hayrldr. Sana onu hediye ettim buyurdu. Buyurdu ki: lmin evveli skttur. Sonra onunla uramaktr. Sonra ezberlemek, sonra onunla amel etmek, sonra da bakalarna retmektir. Allah tel, Hz. Musaya (a.s.): Uyank ol, kendine dost ara, sevincine katlarak seninle neelenmeyen bir dostu yanndan uzaklatr. Onunla arkadalk yapma, nk byle dost kalbine sknt verir. O, senin dostun deil, dmanndr. Beni ok an ki, bana kretmi olasn ve ben de nimetimi arttrm olaym diye vahyetti. Du ederken, Yazklar olsun bana! nsanlara emin oldum da, Rabbime kar ihnet ettim. Ne olurdu. nsanlar bana O adam hindir! deselerdi de, Allah telnn emnetlerine hynet etmeseydim derdi. ok ibdet etmesine ramen hepsini az grr, devaml tvbe ve istifr ederdi.
1) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-217

MUHAMMED BN SK:
Tbinden. ok ibdet eden, dnyya hi dkn olmyan, cmertlii ile tannan byk bir slm limi. Eshb- kirmdan Enes bin Mlik (r.a.) ve Eb Tufeyl mir bin Vslin (r.a.) ve Tbinin byklerinin sohbetinde bulundu. Hads limlerince sika (gvenilir) kabul edilmitir. ok az sayda hads-i erf rivyet etmitir. Knyesi, Eb Abdullah ve Eb Bekirdir. Doum ve veft trihleri hakknda kaynaklarda bilgi yoktur. Hicr birinci asrn ikinci yarsnda doup, mm- azamdan (r.a.) nce veft etmi olduu anlalmaktadr. Kendileri, birok limden hads ilmini tahsil ettiler. Bunlardan balcalar; Enes bin Mlik (r.a.), Eb Tufeyl mir bin Vsl, Sad bin Cbeyr, Abdullah bin Dnr, Eb Slih es-Semmn, Nfi bin Cbeyr bin Mutam, brhm en-Neha, bni merin (r.a.) azadl klesi Nf, Mnzir-i Sevr, Muhammed bin Mnkedir, Eb Cafer Muhammed bin Ali bin Hseyin, Eb Bekir bin Hafs bin mer bin Sad, Eb Avn bin Ubeydullah es-Sekafdir (r.anhm). Kendilerinden de hads tahsil eden ve rivyette bulunan limlerden bazlar: es-Sevr, bni Mbrek, Eb Muviye, Abdurrahmn bin Muhammed el-Muhareb ve smil bni Zekeriyya, Mervan bin Muviye, Eb Mugre en-Nadr bin smil Ata bin Mslim el-Hafff, bni Uyeyne, Ali bin sm el-Vstdir. Muhammed bin Sk hazretleri, Allah korkusundan ok alard. Cuma gnleri arkadalarn arar bulur ve onlarla birlikte ibdet eder, ayn dnceler iinde gzya dkerlerdi. Kendisine babasndan miras kalan yzyirmibin dirhem paray, bir phe zerine, tamamen sadaka olarak datt. Zekt alacak duruma dt. Muhammed bin Sknn (r.a.) stnlklerine dir, kendisine yetierek sohbetinde bulunmu olan byk slm limlerinden eitli rivyetler vardr. Onun cmertlii, ibdete dknl, gnhlardan kanmas, Allah teldan korkmas hakknda szler kitaplara gemi, nesilden nesile ibret olacak hayat anlatlmtr. Sfyn- Sevr hazretleri anlatr: Birgn Rekbet hazretleri ile beraber Muhammed bin Sknn ziyretine gittik. Bir ara Rekbet bana; Y Sfyn! Kfede iki kii var. Bunlar Allah yolunda ok alyorlar. Onlardan biri Muhammed bin Sk, dieri ise Abdlcebbr bin Vil bin Hacerdir buyurdu. Hseyin bin Hafs, Sfyn- Sevrye Sana Kfenin en hayrlsnn yazlarn gstereceim- dedi ve Muhammed bin Sknn yazlarn kard. Sfyn bin Uyeyne, Kfede kii var ki, bunlara yarn leceksin dense, ibdetlerini arttrmalar mmkn deildir. Bu kii, Muhammed bin Sk, Amr bin Kays, Mel, Eb Hayyn Teymdir buyurdu. Muhammed bin Mnkedir (r.a.), kendisine sordu: Y Eb Abdullah! Sana en ho gelen amel hangisidir? Muhammed bin Sk hazretleri de Mmini srura bomaktr. Ondan sonra hangisidir? dedi. Kardelere, ikrm etmektir buyurdu. Sfyn- Sevr hazretleri bir dier sohbetleri esnasnda, Kfe ehlinden be kiinin hergn hayrlar fazlalar. Bunlar, Muhammed bin Sk, Eb Hayyam Teym, mer bin Kays, Eb Sinan bin Merredir. Bu be kiinin hergn biraz daha hayrlar fazlalar buyurdu. Birgn kardeinin olu kendisine bir sul sordu. Muhammed bin Sk hazretleri alamaya balad. Yeeni, Ben sulin cevbn vereceksiniz diye sordum, siz ise aladnz, cevap vermeyecek misiniz? deyince O da Ey kardeimin olu, sulin cevbndan ciz olduum iin deil, bu mevzuu bugne kadar sana retmediim iin alyorum buyurdu. mm- azam hazretleri, Muhammed Sk hazretlerinin cenzelerinde bulunduklarn bildirerek O, seksen defa Kbeyi ziyret iin Mek+eye gitmitir buyurmulardr. - 203 -

Yal bin Ubeyd, Muhammed bin Skdan nashat istedi. O da; Sizden nceki, insanlar ok konumaktan pek saknmlar, ok konumak yerde iyidir demilerdir. Birincisi, Allah telnn kelm olan Kurn- kermi ok okumak, ikincisi, ok Emr-i maruf yapmak sebebiyle fazla konumak. ncs, fazla Nehy-i mnkerden dolay ok konumak. Bu eyden baka ancak ok lzum olursa konuun. Zira sizlerle beraber Kirmen ktibin melekleri vardr. simleri Rakib ve Adiddir. Onlar hayr ve er konuulan hereyi yazarlar. Akam olduu vakit, meleklerin yazdklarnda hretle ilgili yazlan ok olan ne bahtiyar kimsedir. Dny ile ilgili olan yazs ok olan ne bedbaht kimsedir. Buyurdular ki: Allah tel, mstehak olmayan hibir kimseye azb yapmaz. Azb yaplan kimseler, muhakkak ona lyktr. yle ki, bir kimseye dnylk verilir. O kimse, verilen dnyla ok sevinir. Fakat, dninden birey fazlalat zaman hi farkna varmaz. Byle kimse nasl azba mstehak olmasn? Bir kimsenin dnylndan birey eksildii zaman ok zlr. Lkin, o kimsenin dninden birey eksildii zaman o kadar zlmez. Hatt umurunda bile olmaz. te o kimse de kendisini Allah telnn azabna mstehak eder. Bir kimsenin aksrdm duysam, aramzda deniz de olsa (YERHAMKELLAH) derim. Allah teldan korkan mmin hi neelenmez. Onun rengi hibir zaman almaz. Yz devaml mahzun olur. Bir insan, mslman kardeinin ihtiycn grrse, Allah tel da ona ok yksek dereceler verir, o kimse ok yksek derecelere ykselir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Hz. Osman buyurdu ki, Reslullahdan (s.a.v.) iittim; Bir kimse emir olunduu gibi abdest alr ve emir olunduu gibi namaz klarsa, gnhlarndan yle temizlenir ki, anasndan yeni domu gibi olur. Yan btn gnhlar dklr ve gnahsz kalr buyurdu. Safvan bin Asal (r.a.) Reslullahdan (s.a.v.) iittim; Bir mmin, bir din kardeini Allah rzs iin ziyret etse, gidip gelinceye kadar iinde aalar ve suyu bol olan Cennet bahesinde oturur gibidir buyurdu. Hz. Aliden rivyetle Reslullah (s.a.v.) buyurdular ki: Kim ki Cenneti isterse, hayrl ileri ok yapsn! Kim ki Cehennemi isterse, nefsinin btn istediklerine uysun. Kim ki dnydan zhd yapmak isterse, musbetlere sabretsin! Abdullah bin Mesd (r.a.) rivyet eder. Reslullahn (s.a.v.) yannda oturuyorduk. Bir fakr geldi. Bireyler istedi. Aramzdan biri bir dirhem karp uzatt. Bir bakas da onun elinden alarak fakre verdi. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) Byle yapan kimse de, sadaka verenin kazand sevab kadar sevab kazanr. Paray verenin sevabndan hi eksilmez buyurdu. Cbir (r.a.) buyurdu ki, Abdlkays kabilesinden bir heyet Reslullahn (s.a.v.) huzurlarna geldiler. Reslullah (s.a.v.) ile baz eyler konutular. Reslullah da (s.a.v.), onlar Eb Bekr-i Sddkn (r.a.) yanna gnderdiler ve buyurdular ki: Y Eb Bekir, sen onlarn ne sylediini duydun mu? Evet, y Reslallah, ne sylediini duydum dedi. yle ise, onlara cevap ver buyurdu. Hz. Eb Bekir de onlara ok gzel cevaplar verdi. Reslullah efendimiz de iitip ok beendiler ve Y Eb Bekir, Allah tel sana byk rdvnn verdi buyurdular. Eshb- kirmdan bazlar Byk Rdvnn ne olduunu sordular. Reslullah (s.a.v.), Byk Rdvndan maksad udur ki, kymet gnnde Allah tel btn kullarna ayn anda bir defa tecelli edecektir. Fakat Eb Bekr-i Sddk iin ayrca bir defa daha tecelli edecektir buyurdu. Cbir (r.a.) buyurdu ki: Birgn Reslullah (s.a.v.) Mescid-i harma girdiler. Bir ahsn ellerini am Y Rabb falan ibni falan affet diye du ettiini grdler. Reslullah (s.a.v.) Bu nedir? Sen yalnz ona du edersin buyurdu. O da Y Reslallah! O benim arkadamdr ve benden burada kendisine du etmemi istedi dedi. Reslullah (s.a.v.): Sen memleketine dn. Allah tel, senin o arkadan affetti buyurdu. bni mer (r.a.) buyurdular ki; bir gn Reslullahn (s.a.v.) mescidinde oturuyorduk. Reslullah (s.a.v.) u duy gnde yz defa okumamz buyurdular: Rabbigfirl ve tb aleyye. Inneke entettevv-br-rahm. Cbir (r.a.), Reslullah (s.a.v.) buyurdular ki: Hibiriniz durgun suya bevl etmesin.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-3 2) Tehzb-t-tehzb cild-9, sh-209 3) El-Kif cild-3, sh-51

- 204 -

MUHAMMED BN HASEN EYBN, (Bkz. mm- Muhammed) MUHAMMED BN VAS:

Muhaddis, zhid, bid, rif-i kmil, Tbinin byk limlerinden. Basraldr. Doum trihi ve ailesi hakknda bilgi yoktur. 123 (m. 730) senesinde veft etti. Eshb- kirm ve Tbinin sohbetinde yetiti. Tbinden oklarna hizmet etti. Devrin esiz lim ve marifetler kayna Hasan- Basr, Sfyn- Sevr, Mlik bin Dinarn (r.anhm) arkadayd. Beraber bulunup, sohbet ederlerdi. Zamannn bir tanesiydi. Marifette o dereceye vard ki; Grdm her eyde Rabbimi grrm buyurdu. Hads ilminde sikadr (salam, gvenilir). Kendisinden mehr muhaddislerden (hads limlerinden) Mslim, Eb Dvd, Timiz ve Nese rivyette bulundular. Muhammed bin Vsi, dnyya dkn olmayan ve tevazu sahibi olup, pek ok menkbeleri vardr. ok ibdet edip, bakalarna da rehber olurdu. Cafer bin Sleymn (r.a.); bdette tenbelletiim zaman, Muhammed bin Vsia bakarak yeniden ibdete heveslenirim ve tenbelliim kaybolur, o istekle bir hafta devam ederim buyurdu. Dusnda Allahm, bizi senden uzaklatracak rzktan sana snrm buyurdu. Riyzet sahibiydi. Kuru ekmei suya batrr yerdi ve; Buna kanat eden, insanlara muhta olmaz derdi. ok kr ederdi. Bacanda yara kmt. Biri grp, Sana acyorum deyince, Ben de bu yarann gzmde veya dilimde kmadna krediyorum buyurdu. lmden ok korkup, lmden sonra hret hayatna hazrlanrd. bret almak niyetiyle her Cuma kabirleri ziyret ederdi. Pazartesi gnleri ziyret etsen daha iyi olmaz m dediklerinde, Meyyitler Cuma, Perembe ve Cumartesi gnleri kendilerini ziyret edenleri tanr buyurdu. Basra kad ve valisi Bill bin Eb Brdenin Kader hakknda grn nedir? suline Etrafndaki mezarlklara bak, onlar kader ile megul deiller cevbn verdi. Naslsnz? dediler. Ecelim yakn, emelim sonsuz, amelim kt cevbn verdi. lm nnda; Ey kardeler, size selm olsun! Allah telnn affna mazhr olmazsam, varacam yer Cehennemdir dedi. Bir kimse Muhammed bin Vsiden (r.a.) nashat istedi. Dny ve hrette padiah olman tavsiye ederim buyurdu. Adam Bu nasl olur? diye sorunca; Dnyda zhid olmakla, yani kimseye tamah etmez, herkesi muhta grrsn. te o zaman sen dnyy istemediin iin, zengin, ihtiyasz ve padiahsn. Byle olan dny ve hret padiah olur buyurdu. Sultann hediyesini uygun grmeyip, almazd. Basra emirlerinden birisi, Mlik bin Dinara (r.a.) onbin dirhem hediyye gnderdi. Mlik (r.a.) de bu hediyyeyi, tamamen meclisinde hazr bulunanlara taksim etti. Muhammed bin Vsi Onun yanna gelip; u mahlkun sana hediyye ettii paray ne yaptn? diye sorunca Mlik de (r.a.) Burada bulunanlara sor buyurdu. Onlar da, hepsini dattn sylediler. Muhammed bin Vasi Allah akna doru syle paray verdii iin bu adama kalbin temayl etti mi? iinde buna kar eskisinden daha fazla bir sevgi uyand m diye sordu. Mlik (r.a.) de; Evet gerekten yle oldu. imdi ona daha ok temayl ettim buyurunca u cevbyla hlini anlatt; te ben bundan korkarm. dmn biri, Ona; Seni Allah iin seviyorum deyince; Sen beni, ne iin seviyorsan, ben de seni onun iin seviyorum cevbn verdi. Daha sonra yzn dnerek; Allahm, sen beni sevmediin hlde, senin rzn iin sevilmekten sana snrm buyurarak du etti. Hads limlerinden Katde (r.a.), Kurn- kerm okuyucular ksmdr. Bir ksm Allah iin, bir ksm dnylk iin, bir ksm da hkmdarlar iin okurlar. Muhammed bin Vsi ise, Allah iin okuyanlardandr buyurarak onun hlini haber verdi. Hasan- BasrI de (r.a.) Ona Kurrnn (ok iyi Kurn- kerm okuyucusu) ss derdi. Hasan- Basryi ok severdi. Onun evine gider. Nur sresindeki, Sdk dostlarnzn evlerinde yemenizde size bir gnah yoktur yet-i kermesine uygun hareket ederdi. Hasan- Basr de Muhammed bin Vsinin bu hline ok sevinirdi, dostlarnn evinde serbest hareket etmesinden memnun olurdu. Buyurdular ki; u drt ey kalbi ldrr: Gnah ilemeye devam etmek, kadnlar ile fazla mnsebet, ahmaklarla sohbet, llerle oturmak. Sohbetindekiler; llerle oturmak da nasl olurmu diye sorduklarnda u cevb verdi: llerden kastm, mark zenginler, zlim idarecilerdir. Birgn devrin mirlerinden Kuteybe bin Mslimin kapsna yn elbisesi ile gitti. Kuteybe (r.a.) Niin Suf (yn) giydin? dedi. Cevap vermedi. Niin cevap vermiyorsun? diye sorunca; Zhd yapmak iin diyeceim, kendimi vmek olacak. Fakrlikten diyeceim, Hak teldan ikyet olacak buyurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Bir kimse bildii ilmi gizlerse, kymet gnnde ateten bir gmlek giydirilir. (L ilhe illallah) diyerek mnnz yenileyiniz. - 205 -

Cennette yle kkler vardr ki, iindeki dndakini, dndaki iindekini grr. Bunlar, sz ho, selm ok olana, yemei ok yedirenlere, oruca devam edenlere ve gece namaz klanlara verilir. Allah tely bilir misin? diye sorduklarnda, ban nne eip, bir mddet sustu. Sonra; Onu bilenin sz az, hayreti dimi olur buyurdu. Birisi kendisine Naslsn? deyince, mr eksilip, gnah oalann hli nasl olur? buyurdu. Bir gn Mlik bin Dinara (r.a.) nsanlara kar dili korumak, gm ve altn korumaktan zordur. ok az konumasna ramen buyurduklar da hikmet doludur. Buyurdular ki: Kurn- kerm riflerin bostandr. Ondan tattnz lezzetlerin her birini ayr bir letafet iinde tadarsnz. Cennette duran bir adamn alamas ne kadar garip ise, dnyda henz girecei yeri bilmiyen kimsenin glmesi de o nisbette alacak eydir. Bir kimse kalbini Allaha evirirse btn kullarn kalbini kazanm olur. Allah tel, onu btn kullarna sevdirir. Sdk ve hakiki mmin olmak iin, Allah teldan korku ve midin beraber olmas lzmdr. Biz ylelerine (Eshb- kirma) kavutuk ki, hanmlar ile ayn yasta ba koyar, ama bu halde sabaha kadar szlanr, alar, yastk gzyandan slanr. Yirmi sene buna devam eder de, ne bu alamadan, ne de szlanmadan hanmlarn haberi olmazd. Dnyda yalnz eye heves ettim: Saptmaya doru erildiim vakit beni dorultacak, ikaz edip, yola getirecek bir arkadaa; hell nafakaya; huzur iinde cemat ile namaz klmaya. Kazancn temizlii bedenlerin de temizlii demektir. Allah tel, temiz giyip, temiz yedirene, rahmetiyle muamele etsin. Her sabah namazn kldktan sonra eytann errinden korunmak iin yle du ederdi; Allahm, sen bize bir dman (eytan) musallat ettin ki, o ve maiyyeti bizi ve kusurlarmz grr, fakat biz onu gremeyiz. Allahm, onu rahmetinden mahrum ettiin gibi bizden de mahrum et. Affndan midini kestirdiin gibi, bizden de midini kestir. Rahmetinle onun arasn uzaklatrdn gibi, bizimle de onun arasn uzaklatr. Zira muhakkak ki, senin gcn her eye yeter, sen her eye kadirsin.
1) Tezkiret-l-evliy sh-32 2) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-36 3) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-345 4) Sfat-s-safve cild-3, sh-266 5) El-Alm cild-7, sh-133 6) Tehzb-t-tehzb cild-9, sh-499 7) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-924

MUHAMMED BN YSUF SFEHN:

Tebe-i tbinin lim ve rvilerinden. bdete ok dknd. Dnynn, Allah telnn rzs iin olmayan hereyinden elekmiti. ok byk evliydan olmasna ramen, kendisini byklerden bakas tanmazd. Knyesi Eb Abdullahdr. Ez-Zhid, el-bid lkablar ile tannrd. Aslen sfehnldr. Doum trihi bilinmemektedir. lim tahsili iin uzun zaman Mekkede bulundu. Basrada ve deiik yerlerde ikmet etti. Tannd yerden kamann yollarn arard. Geceleri hi uyumazd. Devaml ibdet ederdi. nsanlardan birey istemez, hacetini Allah teldan dilerdi. 188 (m. 804)de veya daha sonraki bir trihte, otuz yalarnda iken veft etti. Basrann Messe kasabasnda Eb shk el-Fezrnin (r.a.) yanna defn edildi. Ziyret edenler feyz ve bereketinden istifde etmektedir. Ynus bin Ubeyd, Hammd bin Seleme, Hammd bin Zeyd, Sleymn bin Mihrn, el-Ame, Sfyn- Sevr ve Slih el-Mzenden (r.aleyhim) hads rivyet etti. Kendisinden ise, mm- Evz, mir bin Hammd sfehn ve Zbeyr bin Abbd (r.aleyhim) ilim tahsil edip, hads-i erf rivyet ettiler. Yahy bin Sad el-Kettn hazretleri: Birok limin sohbetinde bulundum. Fakat, Muhammed bin Ysuf sfehnden daha fazletli kimseyi grmedim. Benim nazarmda O, Sfyn- Sevrden daha stndr deyince, Ahmed bin Hanbel (r.a.) lim ve fazletteki stnln m kastediyorsun? diye sordu. O da Evet ilim ve fazletteki stnln kastediyorum buyurdu. Abdurrahmn bin Mehd, Muhammed bin Ysufun benzerine rastlamadm. buyurdu. Zheyr el-Benn; Onun gibi ok ibdet edip, dnyya rabet etmeyen bir daha gelmez buyurdu. Talebelerinden Dirhem, Meclislerinde ok kaldm. Onun Allah iin olmayan bireyden bahsettiini hi duymadm dedi. Ata bin Mslim Haleb hazretleri buyurdu ki: Muhammed bin Ysuf sfehn, - 206 -

hergn garip bir ekilde kapnn nne gelir, ok garip bir ekilde renmek istediini sorar, benden sulinin cevbn alnca da, yine ok garip bir ekilde kapmdan ayrlrd. Bu hli yirmi sene devam etti. Ben Ona kim olduunu hi sormamtm. Ama ben Muhammed bin Ysufun ismini iitiyor, Ona hayranlk duyuyordum. Birgn biz cmideyken, O da geldi. Onu tanyanlardan biri, te Muhammed bin Ysuf bu gelen zttr dedi. Yirmi senedir bu zt hergn benim kapma gelir, fakat ne ben Ona kim olduunu sordum, ne de O bana kim olduunu syledi. Abdullah bin Mbrek (r.a.): bni drse Basrada kimden daha ok istifde edebileceimi sordum. Ben, sana Muhammed bin Ysuf sfehn hazretlerinden bakasn tavsiye edemem. Ona git, ok istifde edersin. Onu ltuf ve ihsan yerlerinde bulursun. O, Basrann Mesise kasabasnda oturur dedi. Ben de Basray ziyret ettiim zaman Mesiseye gittim. Orada Muhammed bin Ysuf hazretlerini sordum. Onu kimse tanmyordu. Tannmamas, Onun takva ve fazletinin stnlndendi. Ben, Muhammed bin Ysuf hazretlerini stadmn dedii gibi ltuf ve ihsan yerleri olan cmilerden birinde buldum. Onun bid ve zhidlerin ileri gelenlerinden olduunu grdm buyurdu. Abdullah bin Mbrek (r.a.): Muhammed bin Ysuf hazretlerinin yann ok gen olmasndan dolay Onun iin; bidler ve zhidler arasnda bir gelindir buyururlard. Menkbelerinden: Salt bin Zekeriyya anlatr: Muhammed bin Ysuf hazretleriyle Ehvasa gidiyorduk. Yol stnde bir handa sabahladk. Bana, Kervancban yanma ar, ok abuk hazrlansnlar. Hemen yolumuza devam edelim buyurdu. Kervancbann yanna gittim. Ayan bir akrep sokmu kalkamyordu. Muhammed bin Ysuf hazretlerine durumu arz ettim. Yanma muhakkak gelmeli buyurdular. Kervancbann koltuuna girdim, beraberce geldik. Kervancbann elini akrebin soktuu yere koydurup, sessizce bireyler okuyarak oraya fledi. Adam hemen kalkt ve hibirey olmam gibi yrd, gitti. Muhammed hazretlerine, iinden ne okuduunu sordum, mml-kitb okudum, buyurdular. mmlkitb nedir? diye sorunca Ftihadr. Ben Fatiha sresini okudum buyurdular. Ben ondan sonra, Fatiha sresi okuyup hastalarn zerine flerdim. Lkin benim okumamla hibir hasta if bulmad. Ysuf bin Zekeriyya anlatr: Biz Harranda idik. Muhammed bin Ysuf hazretleri yanmza geldi. Oradaki hads limleri etrafn evirdiler. Hemen Harrandan ayrlp Reslayr denilen yere gitti. Bir ay orada kaldktan sonra geri geldi. Orada neden ok kaldklarn sordum. Reslaynda bir ay kaldm. Ne kimse beni tand. Ne de ben kimseyi tandm buyurdu. Dikkat ettim; Muhammed bin Ysuf hazretleri, ekmeini her zaman deiik frndan alrd. Sebebini sorduumda, Her zaman ayn frndan alrsam, belki frn sahibi olan kimse beni tanr ve bana hrmet eder, ben de o zaman dnimi dnyya let etmi olmaktan korkarm. Muhtelif frnlardan alnca beni hibiri tanmaz buyurdu. Muhammed bin hill hazretleri anlatr: Muhammed bin Ysuf hazretleri ile Fudayl bin yd hazretleri ok arzu etmelerine ramen birbirlerini grp tanamamlard. Birgn Basra arsnda karlatlar: Sen Muhammed bin Ysuf musun? Sen Fudayl bin yd msn? bir azdan Evet derken ikisi de ayn anda birer nra atarak bayldlar. Tanyanlar, bir mddet sonra Fudayl bin yd baygn olarak evine gtrdler. Muhammed bin Ysuf ise aylncaya kadar gnein altnda yatt. arda kimse tanmad iin uyuyor zannedildi. Slih bin Mehd anlatr: Muhammed bin Ysuf (r.a.) ile beraber Yahdiyye beldesine gidiyorduk. Yolda bir hristiyanla karlatk. O, hristiyann selmn ok gzel bir ekilde ald. Ona ok hrmet etti. Nasl olur da bir slm limi ve evliy, bir kfire bylesine hrmet eder? diye dndm. Hristiyan yanmzdan ayrlnca bunun sebebini sordum. Bu nasrn gzken kimse, gizlice mn etmitir. Mderris olan kardeim, dokuz talebesiyle birlikte bunun kyne geldi. Bu adam da hizmetisini gnderip kyde misafir olup olmadn aratrd. Durumu anlaynca, bizzat kendisi gidip onlar evine davet etti. Onlara izzet ve ikrmda bulundu. Ayrca iinde yzbin dirhem bulunan bir keseyi yol harl olarak vermek istedi. Ama onlar Bizim ihtiycmz yoktur diyerek kabul etmediler buyurdu. sfehnl bir kimse anlatr: Bir grup ekya, obanlarmz balayarak hayvanlarmz ald. inde Muhammed bin Ysufun hayvanlar da vard. Bizden biri onlarla grmek zere gitti. aklerin reisi Ona, Muhammed bin Ysufun hayvanlarn bize gstermek artyla, kendi hayvanlarn gtr. O, byk evliydr. Biz, Onun beddusndan korkarz. Onun hayvanlarnn hepsini geri gndereceiz dedi. Ama, daha sonra gndermediler. Bir mddet sonra aldklar hayvanlarn hepsi telef oldu. Onlardan bir fayda gremediler. Yalnz Muhammed bin Ysuf hazretlerine ait hayvanlardan hibiri telef olmad. Talebelerinden biri, Muhammed bin Ysuf hazretlerinden nakleder: Karzin beldesinde ikmet ederken, o ehrin ileri gelen zenginlerinden biri de sohbetime devam ederdi. Birgn ikimiz yalnz kalnca, bana bir teklifi olduunu syledi ve devamla, Dnyda yalnz bir ocuum var. O da, evlenecek ada, dinine bal bir kzcazdr. Onu btn mallarmla birlikte sana vermek ve daha sonra da Mekke veya Medinede ikmet etmek isterim dedi. Ben de ona Allah tel senden rz olsun. Eer benim evlenmek gibi bir niyetim olsayd, kabul ederdim. Fakat byle bir niyetim yok diye cevap verdim. Bu teklifi - 207 -

niin kabul etmediniz? diye soran bir talebesine de Ben mal-mlk sahibi olsaydm, onlarla megul olurdum. imdi ise daha kymetli eylerle megulm. Beni bu kymetli eylerden alkoyacak hibir eyi istemem buyurdu. Ali bin Ezher (r.a.) anlatr: Muhammed bin Ysuf hazretleri bir ara Mesiseye geldi. O sralarda Eb shk hazretleri veft etmiti. Bizden Onun kabrini sordu. Kabrinin bana gittik. Kurn- kerm okuyup du ettikten sonra, Eb shk el-Fezr hazretlerinin kabrinin bitiiindeki bo yeri gstererek Buras bir mslmana ne gzel kabir olur buyurdu. Biz burasn kendisi iin temenni ettiini anladk. Mesiseye geri dndk. Ksa bir mddet sonra hastaland ve oniki-on gn sonra veft etti. Biz de Onun iaret ettii Eb shk hazretlerinin yanndaki bo yere defn ettik. Sad bin Gaffara (r.a.) hitaben buyurdu ki: Ey Sad, en kymetli vaktin olan u nn, en kymetli eyle deerlendir. Dostlarna: Bu zaman fazleti arama zaman deil, bilakis kurtuluu arama zamandr buyurdular. Kardei Zrreye yazd mektubda; Besmele ve hamd- senadan sonra, Ey kardeim! ittim ki, ticrete balamsn. Bilmi ol ki, senden nceki btn tccarlar lmlerdir. Vesselam buyurup, altna yle not dtler. Ey kardeim Zrre! Allah teldan kork ve ona itat et! Onun azabm unutma! Onun azabna kimse kar koyamaz. artlarna sahip olunca hacca git! Zr hads-i erfte Reslullah (s.a.v.), Her kim ki, hellden kazand mal ile Allah telnn rzs iin hac etse, anasndan doduu gn gibi gnahsz olur buyurdu. Bir sohbetlerinde: u grdnz arazilerin hepsini iki kuru karlnda bana verseler hi sevinmem. Zr bu dnydaki btn mal ve mlk geicidir. Yok olmaya mahkmdur. Biz leceiz, malmz ve mlkmz dnyda kalacaktr buyurdular. Mekke yolunda, Abdurrahmn bin merin elinden tutup buyurdular ki: Ey Abdurrahmn! Sen zevk ve keyfiyle uraanlarn kaplar nnden getiinde onlara O yksek kkleri ve kaleleri yaptranlar hani, bu muhteem kk ve muazzam kalelerde sizden nce zevk ve sefa srenler, btn dny bizimdir diyenler nerede? diye sor. Muhakkak ki, onlarn hepsi lp gittiler. Sen, ok ibdet edenlerin yanlarna varrsan onlara, Ey bidler! lm vaktiniz gelip, hrete gtnz zaman, istirahatn en gzeli sizin iindir dersin. Sleymn bin Mihrndan (r.a.) duydum, Abdullah bin Mesd (r.a.) buyurdu ki: Cuma gn bin defa Allahmme salli al Muhammedin sallallah aleyhi ve sellem demeyi terk etme.
1) Hilyet-l-evliy, cild-8, sh-225

MS BN TALHA (ET-TEYM):
Tabinin devrinde yetien byk fkh limlerinden. Ad, Ms bin Talha bin Ubeydullah el-Kure et-Teymdir. Knyesi Eb sdr. Eb Muhammed el-Meden de denirdi. Babas, Cennetle mjdelenen ve kendilerine Aere-i mbeere ad verilen on kiiden biri olan Talha bin Ubeydullahdr. Annesi, Halvet binti Kaka bin Sad bir Zrredir. Reslullah efendimiz zamannda dnyya geldi. smini Peygamberimiz koydu. Sonra Kfeye yerleti. Muhtr- Sekfinin Kfede ayaklanmasndan sonra Basraya gitti. Babas ile birlikte Cemel vakasnda Hz. ienin yannda idi. Esir oldu. Hz. Ali kendisini serbest brakt. 103 (m. 771) senesinde veft etti. Eshb- kirmdan birou ile grt. Onlarn ilim meclislerinde bulunup, sohbetleri ile yetiti. Hads ve fkh ilimlerinde byk lim oldu. O, babas Talha, Osman bin Affn, Ali bin Eb Tlib, Zbeyr bin Avvm, Eb Zer Gfari, Eb Hreyre, Hz. Muviye bin Eb Sfyn, Hz. ie ve daha birok sahbden ilim alp hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, olu mrn ve Hafid, kardei shk ve onun olu Ms, Eb Mlik Sad bin Trk ve daha pekok lim, ilim alp hads-i erf rivyette bulunmulardr. Eshb- kirmdan birou ile grt. Onlarn ilim meclislerinde bulunup, sohbetleri ile yetiti. Hads ve fkh ilimlerinde byk lim oldu. O, babas Talha, Osman bin Affn, Ali bin Eb Tlib, Zbeyr bin Avvm, Eb Zer Gfari, Eb Hreyre, Hz. Muviye bin Eb Sfyn, Hz. ie ve daha birok sahbden ilim alp, hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, olu mrn ve Hafid, kardei shk ve onun olu Ms, Eb Mlik Sad bin Trk ve daha birok lim, ilim alp hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Ms bin Talha, zamannn en byk limlerindendi. ok fash konuurdu. Fazletleri ve insanlar doru yola davet etmesi ok olduundan Mehd=Hidyete kavuturan kimse lakab verilmitir. Abdlmelik bin mer diyor ki, Zamanmzda insanlarn en fashi drt kiidir. Bunlar, Ms bin Talha, Kubeysa bin Cbir, Yahy bin Yamer, (Veya Hasan- Basr) ve Ubeydullah bin Herim es-Selldir. - 208 -

sm bin Eb Nceyd ise, nsanlarn en fashi kiidir. Bunlar Ms bin Talha, Kubeysa bin Cbir ve Yahy bin Yamerdir dedi. Hlid bin Smeyr yle anlatyor: Muhtr- Sekfi, Kfede insanlar halifeye kar isyana tevik edip ayaklannca, Ms bin Talha, yanmza geldi, insanlar onu Mehd (hidyete gtren) olarak gryorlard. Hemen ona rabet edip etrafna tler. Bir de grdler ki, o fazla konumaz hep skt eder, az konuur, uzun ve iddetli hznlenirdi. Birgn mer bin Abdlazz, byk lim Eb Burdeye, Kfede senin kadar yaayan ve senin gibi ilmi ok olan kimse var m? diye sormutu. Onun da, Ms bin Talhayi syledii bildirildi. O, hads ilminde sika (gvenilir, salam) bir rvi idi. ok hads-i erf rivyet etmitir. cl (r.a.) Onun hakknda dedi ki: O, Tbinin sika rvilerinden ve seilmi byklerindendi. Ve bir kerresinde de: O Kfeli sika rvilerden olup slih bir zt idi dedi. Eb Hatim de: O, Talha bin Ubeydullahn dier olu Muhammedden sonra en fazletlisi, kymetlisi idi. Yaad devirde ona (Mehd) denilirdi dedi. bn-i Hir da, Onun iin: O, mslmanlarn ileri gelenlerindendi demiti. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar yledir: Eshb- kirmdan bazlar, bir gn Reslullah efendimize: Y Reslallah! Biz, sana selm rendik. Pekl (salt) nasl olur? diye sordular. Buyurdu ki: Allahmme salli al Muhammedin ve al li Muhammedin ve brik al Muhammedin kem salleyte ve brekte al brhme ve al li brhme nneke hamdn mecd deyiniz! Birgn Reslullah efendimize biri geldi ve: Bana yle bir amel, i gster ki, o beni Cennete yaklatrsn ve Cehennemden uzaklatrsn. diye sordu. Reslullah (s.a.v.) Ona buyurdu ki: Allaha kulluk et ve Ona bir eyi ortak koma! Namazn dosdoru kl! Zektn ver ve akraban ziyret et! Reslullah efendimiz byle buyurduktan sonra adam dnp gitti. O gidince yine buyurdu ki: O adam kendisine emredileni yaparsa Cennete girer.
1) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-350 2) Hilyet-l-evliy cild-4, sh-371 3) El-Alm cild-7, sh-323

MS KZIM:
Eshb- kirmn sohbetinde bulunmakla ereflenen Tbin devrinin yksek limlerinden ve evliynn byklerinden. Oniki immn yedincisidir. Cafer-i Sdkn olu, mm- Ali Rznn babasdr. Reslullah efendimizin torunu olup, hazret-i Ali ile hazret-i Ftmann evltlarndandr. Hazret-i Hseyinin ocuklarndan olduu iin seyyiddir. Asl ad, Ms bin Cafer-i Sdk bin Muhammed Bkr bin Ali Zeynelbidn bin Hseyin bin Ali bin Eb Tlibdir. Knyesi, Ebl-Hasan ve Eb brhmdir. Kzm, Sabr, Slih, Emin... gibi birok lkablar vardr. En mehru Kzmdr. Hilminin (yumuaklnn) okluundan, kendisine ktlk yapanlara dahi kzmayp baladndan, gazabna hkim olduundan Kzm lakab verilmitir. maml yirmibe sene ay srmtr. Erkek ocuklar, Ali Rz, Zeyd, brhm, Ukayl, Hrn, Hasan, Hseyin, Abdullah Ekber, Abdullah Asgar, Muhammed, Ahmed, Cafer, Yahy, shk, Abbs, Ebl-Ksm, Hamza, Abdurrahman Ksm, Cafer-i Ekber, Cafer-i Asgardr. Kzlar ise onsekizdir. Her biri zamannn en ok ibdet edenleri ve kermeleri idiler. Annesi criye idi. Ad, Humeyde-i Berberiyyedir. Mekke ile Medine arasnda bulunan Ebv denilen yerde, 128 (m. 745) senesi Safer aynn yirminc Pazar gn domutur. 186 (m. 802) senesinde, Baddta hapishanede iken veft etti. Baddn on kilometre kuzeybatsnda Kzmyye mahallesinde defin olunmutur. Bu mahalle Dicle nehrinden be kilometre ierdedir. Byk ve ok ssl bir trbesi ve hemen yannda byk bir cmi vardr. Mslmanlarn en ok ziyret ettii trbelerden biridir, mm- azam hazretlerinin trbesi de Dicle kenarndadr. ; Ms Kzm hazretleri yksek bir lim ve byk bir evliydr. Din bilgilerinde ictihd derecesine ykselmiti. Her ilimde imm, std, byk bir rehberdi. ok ibdet ederdi. Geceyi hep namazla geirirdi. Bu hllerinden dolay, kendisine Slih kul adn vermilerdi. Tasavvuf ilminde, ehl-i snnetin gzbebeidir. Bu ilme ait marifetleri, isteyen mslmanlarn kalblerine aktan bir kaynaktr. Reslullah efendimiz vazifesinden biri de, tasavvuf marifetlerini bilgilerini retmek ve kalblere yerletirmekti. Bu vazifeyi; kendisinden sonra drt halifesi tam olarak yerine getirdiler. Drt halifeden sonra slmiyet her yere yaylm ve mslmanlarn says oalmt. slm limleri, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem vazifelerini yerine getirmekte aralarnda vazife taksimi yaptlar. Kelm (akid, mn) bilgilerini Mtekellimn ad verilen limler yaydlar, rettiler. Fkh yan amel, ibdetleri ve ileri reten limlere Fukah denildi. Tasavvuf bilgilerini de oniki imm ve dier tasavvuf limleri retip kalblere akttlar. Oniki immn her biri, ehl-i snnet itikdndaki mslmanlarn gzbebei olmutur. Onlar ve bu aileye mensb olanlarn hepsini sevmeyi, dny ve hret sedetlerinin sermyesi bilmilerdir. - 209 -

Ms Kzm hazretleri, hads-i erf ilminde sika (gvenilir) bir rvidir. Byk bir hads imamdr. Oullar Ali Rz ve brhm, smil, Hseyin ile kardeleri Ali ve Muhammed, Ondan hads-i erf rivyet etmilerdir. Reslullaha kadar varan bir rivyet ile bildirdii bir hads-i erfte buyuruldu ki: Yemekten nce el ykamak, fakrlii yok eder. Yemekten sonra ykamak da, znty giderir... Ms Kzm hazretlerinin yaad devirde, Ehl-i beytten olanlara maalesef birok hakszlklar yaplmtr. Zamann sultanlar tarafndan birka kerre hapse atlm ve hapiste iken veft etmitir. Halbuki dnyya dkn deildi. Zhd ve takvas oktu. Aff ve ihsan, kerem ve cmertlii ile mehrdur. Medne-i mnevverede otururdu. Siysete hi karmad halde Abbas halifelerinden Muhammed Mehd kendisini Medineden Badda getirterek hapsetmi, bir mddet sonra hazret-i Aliyi rysnda grp, kendisine Kurn- kermde Muhammed sresindeki 22. yet-i kermeyi okuyarak, (Ey Muhammed demek ki, idareyi ele alrsanz, hemen yeryznde fesat karacak ve akrabalk balarn kesip atacaksnz) hitb ettiinden, hemen Ms Kzm (r.a.) hapisten kararak, kendisine ve evltlarna kar isyan etmeyeceine yemin etmesini teklif etmi, mm- Ms Kzm da, Bu ii asla yapmam ve nma da yaktrmam buyurunca, ddru sylediini tasdk etmi ve bu teminatn zerine, Medineye dnmesine izin vermiti. Sonra halife Hrn Red, 179 (m. 795) ylnda Umreden dnerken, Medineye uram, mm hazretlerini yanna alp Badda getirmitir. Ard arkas kesilmeyen hadslerin yatmas sona erdirilmesi dncesi ile Onu tekrar hapsettirmitir. Badd Trihi kitabnn yazar Hatbin rivyetine gre, lnceye kadar hapiste tutmutur. Dier bir rivyete gre, Hrn Red de grd korkulu bir ry zerine, Onu hapishaneden karp, Medineye gndermiti. Ancak Baddta veft etmi olmas, Hatbin rivyetini kuvvetlendirmektedir. Hatt zehirletilerek veft ettii de rivyet olunur. Yedi sene zindanda kald. Hasiphnede iken Hrn Rede yazd mektbta yle dedi: Benden bel ve musbet son bulmyacak, buna karlk, sen de dima rahat ve genilik ierisinde olacaksn. Yalnz unu unutma ki, sonu gelmiyen hrete sen de, ben de gideceiz. Yahy bin Hlid Bermek tarafndan hurma iinde zehir verilerek ldrld rivyet olunmaktadr. Zehir verildii gn Ms Kzm hazretleri, Bana bugn zehir verdiler. Yarn vcdum sararacak, sonra yars kzaracaktr. Ertesi gn de siyah olacaktr. O zaman veft ederim buyurmutur. Dedikleri aynen olmutur. Ms Kzmn (r.a.) hayat, fazletlerle, stnlklerle dolu, sevdiklerine ibret veren ve yol gsteren kermet ve menkbeleri oktur. Ruhlara gda olan szleri o kadar oktur ki, bazlar kitaplara geirilmi, bazlar da dilden dile, gnlden gnle akp gelmitir. Onu seven ve Ondan istifde eden limlerden akk-i Belh kuddise sirruh yle anlatyor: Hacca gidiyordum. Friziyyeye vardm, orada, gzel yzl, buday benizli, yn elbiseli, ba sarkl ve ayanda naln bulunan bir gen grdm. nsanlardan ayr bir yerde yalnz oturuyordu. Kendi kendime, Bunun tasavvuf talebesinden olmas lzmdr, bu yolda mslmanlardan ayr duruyor, gidip biraz ar konuaym da bu iten vaz gesin dedim. Yanna yaklanca, bana: Ey akk diye hitb ederek, Zandan ok saknnz, zira baz zanlar gnhdr Hucurt sresi 12. yet-i kermesini okudu. Bir tarafa doru gitti. Kendi kendime, Bu bir slih kii olmal, adm ve kalbimdekini bildi dedim. Arkasndan, helllaaym diye gittim. Ne kadar hzl yrdysem yine yetiemedim. Baka bir konak yerinde onu yine grdm. Namaz klyordu. Btn azlar titriyor, gzlerinden yalar akyordu. Namazn bitirsin de helllaaym dedim. Namazn bitirdi. Yanna yaklatm. Bana, Ey akk diyerek; Ben tvbe eden, mn edip slih ameller ileyen ve sonra doru yolu bulan kimseleri elbette af ederim Taha sresi 82. yet-i kermesini okudu. Beni brakp uzaklat. Kendi kendime, Bu gen yksek bir evliy olmal, ikinci defa ismimi ve kalbimdekini bildi dedim. Baka bir konak yerinde yine onu grdm. Bir kuyunun banda, elindeki ksa ipli kova ile su karmak istiyordu. Kova suya dt. Ellerini kaldrp, Y Rabb! Sen benim Rabbimsin, su aadadr. Kuvvet sendedir, su imek istiyorum diye du etti. Kuyudaki su ykseldi. Elini uzatp kovasn doldurdu. Abdest alp drt rekat namaz kld. Bir kum ynna doru gitti. Eliyle kumlar kovann iine dkt. alkalayp iti. Yanna gidip selm verdim. Selmm ald. Hak telnn sana ihsan ettii nimetlerin fazlasndan beni de taamlandr (doyur) dedim. Hak telnn nimetleri ak veya gizli her zaman bize gelir. Hak telya hsn-i zanda bulun deyip, kovasn bana verdi. Kavrulmu buday ile eker vard. Ondan daha lezzetli bir ey yememitim, yedim ve doydum. Mekkeye gelinceye kadar onu bir daha gremedim. Mekkede gece yars namaza durmutu. Tam bir huu ile inleyip alard. Btn gece byle devam etti. Sabah oldu. Namaz klp tavaf edip dar kt. Arkasnda hizmetiler vard. nsanlar etrafna toplandlar. Bu zt kimdir? diye sordum, Ms bin Cafer bin Muhammed bin Ali bin Hseyindir dediler. Yolda bu zttan yle yle acib hller grdm dedim. Bu acib hller bu seyyid iin acib deildir dediler. - 210 -

Onu seven Hlid ez-Zabbl yle anlatyor: Halife Mehd, mm Kzm ilk defa armt. Ms Kzm, bana, yol hazrl iin ardan baz eyler almam buyurdu. Yzme bakt ve: Seni zntl gryorum, ne oldu? diye sordu. Ben de, Niin zlmiyeyim, bir zlimin yanna gidiyorsunuz, sonunuzun da ne olaca belli deildir dedim. Hi korkma, falan ay, falan gnde geri dneceim. Akamleyin beni beklersin buyurdu. Ay ve gnleri sayyordum. Buyurduu gn geldi. Gne batmasna az kalmt. Kimse gelmedi. eytan da iime vesvese drd. Kalbimde bir phe uyanmasndan korkuyordum. ok skldm. O srada Irak tarafndan bir karalt grnd. Ms Kzm hazretleri bir katra binmiti. Ey falan! diye seslendi. Buyurun efendim buradaym dedim. Az kalsn, kalbine phe geliyordu deil mi? buyurdu. Evet yle olacakt dedim. Sonra, Allah telya hamd olsun ki, bu zlimden kurtuldun dedim. Beni bir daha oraya gtrecekler o zaman kurtulamyacam buyurdu. Menkbeleri eitli kitaplarda toplanmtr. Nr-l-Ebsrda anlatlan menkbelerden bazlar unlardr: Birgn Ms Kzm hazretlerinden, zamann halifesi Hrn Red sordu: Sizler, kendinizin ehl-i beytten olduunuzu sylyor ve Reslullahn zrriyetindeniz diyorsunuz. Halbuki aslnda biz dedem Abbsdan (r.a.) dolay Reslullahn soyundanz, siz de hazret-i Alinin evltlarsnz. nsanlarn Nesebi ve soyu baba ile devam eder. Cevabnda buyurdu ki: Allah tel Kurn- kermde Enm sresi 84. yet-i kermesinde buyuruyor ki, brhm Peygamberin zrriyetinden olan Dvd, Sleymn, Eyyb, Ysuf, Ms ve Hrn!. Biz iyileri bylece mkfatlandrrz. Ve ey Zekeriyya ve s. Bu yet-i kermede s aleyhisselm, brhm aleyhisselmn soyundan saylyor. Halbuki snn babas olmad, herkes tarafndan bilinmektedir. Bununla birlikte annesi tarafndan brhm aleyhisselmn zrriyetinden saylmaktadr. yleyse, bizler de annemiz Ftmatz-Zehr radyallah anh tarafndan Reslullah efendimizin soyundan saylrz. Ms Kzm hazretlerini sevenlerden Medin ehrindeki s isminde bir zt yle anlatyor: Hacca gitmitim. O sene Mekkede kaldm. Sonra, bir sene de Medinede kalaym diyerek oraya gittim. Musalla denilen yerde Eb Zer-i Gfr hazretlerinin evi yannda bir yer kiraladm. Orada devaml Ms Kzmn (r.a.) ziyretine gidiyordum. Yamurlu bir geceydi, yannda oturuyordum. Birdenbire, bana dediler ki, Ey s, kalk evine yeti! Evin, eyalarnn zerine ykld koarak evime geldim. Baktm ki, gerekten ev yklm, eyalar altnda kalmt. Birka ii tuttum. Btn eylarm noksansz olarak enkazlar altndan kardm. Yalnz abdest almak iin kullandm bir ibriim kayboldu. Ertesi gn mm- Ms Kzmn (r.a.) yanna geldim. Bana buyurdular ki, Eyalarndan kaybolan bir eyin var m? Ben de, Hayr efendim, yalnz abdest alrken kullandm ibriim kayp! te o zaman balarn aaya indirip gzlerini yumdular. Bir mddet bekledikten sonra, balarn kaldrp bana dediler ki, Sen bir gn nce ev sahibinin helasna gitmisin ve bakrac da orada unutmusun? imdi git, ev sahibinin hizmetisinden iste, sana versinler! Ben de hemen koarak geldim. Ev sahibinin hizmetisinden ibriimi istedim. O da, getirip teslim etti. Abdullah bin dris bin Senemin rivyeti de yledir: Hrn Red, bir gn veziri Ali bin Yektne ok gzel elbiseler hediye etmiti. Bunlarn arasnda, siyah ibriimle dokunmu, altn yaldzl gmlek en iyisiydi. Padiahlara mahsus bir elbiseydi. Ali bin Yektin, Ms Kzm hazretlerini ok sevdii iin bir miktar daha mal ilve ederek hepsini Ms Kzma (r.a.) gnderdi. Gmlekten baka btn hediyeleri kabul ettiler. Gmlei geri gnderip, bunu saklamasn, bir gn lzm olacan sylediler. Birgn Ali bin Yektn, klelerinden birine kzp kovdu. O kle, Hrun Rede gidip, Benim efendim Ms Kzm imm edinmitir. Ona ok mal gnderiyor, hatt sizin ona ikrm ettiiniz ibriimi! altn yaldzl gmlei bile hocasna gnderdi dedi. Hrun Red, kzp Ali bin Yekni artt, Sana giydirdiim gmlei ne yaptn? diye sordu. Ali bin Yektn, Bendedir ey mminlerin emri! dedi. Hrun Red, hemen getirmesini istedi. O da klelerinden birisini arp, Benim saraymda falan odaya git, anahtarn falandan iste, odada bir sandk vardr. Kapan a, iinde mhrl bir kutu greceksin. O kutuyu getir dedi. Klesi derhal kutuyu getirdi. Kutuyu anca, iindeki gmlei grdler. Gzel kokular da srlmt. Hrun Reidin fkesi geti. Ali bin Yektne, Bunu yerine gnder, hatrn da ho tut! Bundan sonra senin hakknda sylenen szlere aldrmam. Bu elbise yannda olmasayd, seni cezalandracaktm. Fakat iin dorusu meydana kt. Bundan sonra, bir eyi aratrmadan hakknda hkm vermeyeceim dedi. Baka hediyeler ve ihsanlarda bulunarak gnderdi. Fesatlk yapan kleye de gereken cezas verildi. shk bin Ammr yle anlatyor: Ms Kzm, Hrun Red tarafndan hapsedildii zaman, mm- azam Eb Hanfe hazretlerinin iki talebesi olan Eb Ysuf ile Muhammed eybn (r.aleyhima) ziyretine gitmilerdi. Maksatlarndan biri de ilmi hakknda bilgi sahibi olmakt. lminden sorup denemek istiyorlard. Tam o srada hapishanenin nbetisi yanna geldi ve; Ey mbrek efendim, bugnk nbetim bitti. Yarn dnmde, bir ihtiycnz varsa, getireyim dedi. mm- Ms Kzm, Bir ihtiycm yok- 211 -

tur dediler Sonra, Eb Ysuf ile Muhammed eybnye dnerek, Ben bu adama hayret ediyorum. Yarn dneceini zan ediyor ve ihtiyalarm soruyor. Halbuki Onun eceli gelmitir ve yarn lecektir mm- azam hazretlerinin iki talebesi de, Ms Kzmn byle sylemesine hayret ettiler ve: Biz, bu zt zhiri ilimlerden imtihan etmek istedik. Bu ise, btn ilimden bize haber veriyor. Bunun bu szn deneyelim diyerek kalkp gittiler. Adamn evine yakn bir yere nbeti koydular ve ona, Bu evde birey grdn zaman, gelip bize haber ver! dediler. Gece yarsnda evde bir alama sesi ykselmee balad. Nbeti gelip hemen haber verdi. mm- Eb Ysuf ile Muhammed eybn geldii zaman ev sahibinin ldn grdler. Ms Kzm hazretleri iin olan hayretleri ve Onun bykl hakknda zanlar bir kat daha artt. Muhammed bin Abdullah el-Bekr: Bor istemek iin Medne-i mnevvereye gelmitim. Bana bu hususta yardmc olabilecek bir kiiyi ok aradm fakat bulamadm. En sonunda yorulup, kendi kendime: Ebl-Hasen Ms bin Cafere gitsem, durumumu ona anlatsam, iyi olur. Belki bireyler elde ederim, diye dndm. Kararm verip, Negam denilen yerdeki bahesinde onu buldum. Beni grnce kk bir hizmetisi ile yanma geldi. Elinde bir kalbur, kalburun iinde hurma vard. O ve ben hurmadan yedik. Sonra bana bir ihtiycm olup olmadn sordu. Ona durumumu olduu gibi anlattm. Bunun zerine ieri girdi. Az sonra yanma geldi. Hizmetisine sen git, dedi. Elini elime uzatt. Bana bir kese verdi. inde yz dinar vard. Sonra kalkp, gitti. Ben de bineime binip, oradan ayrldm. Ms Kzm hazretleri ok cmert idi. Birisi ona devaml ierisinde dinar bulunan keseler gnderiyordu. Bu keselerin ierisinde, bazan cyz, bazan drtyz, bazan ikiyz dinar bulunuyordu. Ms Kzm hazretleri eline geen bu dinar keselerini yannda biriktirmez, onlar Medne-i mnevvere fakrlerine datrd. Yahy bin Hasen anlatt: Medne-i mnevverede birisi Ms Kzm hazretlerine eziyet edip krc szler sylyordu. Onu sevenler, ona devaml Bize izin ver, una bir haddini bildirelim diyorlard. Fakat Ms Kzm hazretleri byle bir ie teebbsten onlar iddetle men ediyordu. Bir gn, kendisine hakarette bulunan ahsn nerede olduunu sordu. Medne-i mnevverenin civrnda bir yerde olduunu, sylediler. Ms Kzm, bineine binerek, onun tarlasnn olduu yere gitti. Onu orada buldu. Tarlaya katr ile girdi. O ahs ona, Tarlaya basma diye bard. Ms Kzm onun yanna kadar geldi. Yanna oturdu. Ona, Ne kadar zararn oldu? deyince, o ahs Yz dinar deyip, Sen ka dinar umuyordun? diye sordu. Ms Kzm Bilmiyorum. Gayb ancak Allah tel bilir. Ne kadar, zarara uradn bilmediim iin sana, (Ne kadar zararn olduunu tahmin ediyorsun?) diye sordum. Bu sz zerine o ahs, yleyse, ikiyz dinar istiyorum dedi. Ms Kzm ise ona yz dinar verdi. Ms Kzma daha nce hakaretlerde bulunan o ahs, onun bu cmertli ve ihsanna hayran kald. Kalkp, Ms Kzm hazretlerinin ban pt ve sonra birbirinden ayrldlar. Ms Kzm (r.a.) oradan ayrlnca, Mescid-i Nebevye (Reslullah efendimizin mescid-i erfine) gitti. Yine orada o ahsla karlat. Fakat kendisini seven yaknlar onu orada grnce, hemen zerine yrmek istediler. Fakat Ms Kzm hazretleri onlara: Hangisi hayrl; sizin yaptnz m, yoksa benim istediim mi? Ben ona yaknlk gstermek suretiyle slh olmasn dnmtm dedi. Kzkardei onu yle anlatr: O yats namazn kld zaman, Allah telya hamd eder ve du eder, bu hli gece bitinceye kadar devam ederdi. Gece bitince, tekrar kalkar, Sabah namazn klard. Sonra, bir miktar, zikir ile (Allah tely anmakla) megul olur, bu durumu gne douncaya kadar devam ederdi. Sonra, kuluk vaktine kadar oturur. Daha sonra hazrlanr, dilerini misvaklar, zeval ncesine, kadar uyur. Uykudan, uyannca, abdest alr, ikindiye kadar namaz klar, namaz bitirince, kbleye doru dnerek, akam namazna kadar Allah tely zikrederdi. Sonra tekrar, akam ile yats aras namaz klard. Bu onun hergnk deti idi. Ms Kzm hazretleri, Reslullah efendimizin yksek nesebine sahip olan Ehl-i beytin en byklerindendir. Nurlu kalbine akp gelen ilmin ve feyizlerin okluu, akl ve dil ile anlatlamaz. nce marifetleri bildiren szleri, nkte ve latifeleri ok mehrdur. Hikmetli szlerinden biri yledir: Buyurdular ki: Arkadalk ettiin biri, nceleri hli hline uyar, sonralar kalbine sknt verirse, hemen kendine bak! Kendi eriliini anlarsan, hemen tvbe et. Doru olduunu anlarsan, bilesin ki, o arkadan yoldan sapmtr. Bu durumda dur, biraz dn. Hemen ondan ayrlma! Onu yalnz bana brakma. Cenb- Hak tarafndan bir dzelme gelinceye kadar bekle. Rivyet edilir ki, Ms bin Cafer el-Him (Ms Kzm) hazretleri Mescid-i Nebevye girip, gecenin ilk vaktinde secdeye vard. Secdede yle dedii duyuldu: Y Rabb! Gnahm ok, fakat senin affn byk. Bunu sabaha kadar tekrar etti.
1) Cmiu kermt-il-evliy; cild-2, sh-269 2) Vefeyt-l-ayn, cild-5, sh-308-310 3) Tabakt- bn-i Sad; clld-3, sh-244 4) Hadikul-verdiyye; sh-40

- 212 -

5) El-Alm; cild-7, sh-321 6) Nr-ul-ebsr; sh-142 7) Trh-i Badd; cild-13, sh-27 8) Sfat-s-safve; cild-1, sh-103 9) Mzn-l-itidl; cild-3, sh-201 10) El-Bidye ven-Nihye; cild-10 sh-183 11) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-340 12) Kms-ul-alm cild-6, sh-4478 13) Sedet-i Ebediyye; sh-1049 14) Eshb- Kirm; sh-364 15) evhid-n-nbvve; cz 7 sh-19

MCHD BN CEBR:
Tbinin en mehr limlerinden. Knyesi Ebul-Hacccdr. bn-i Cbeyr ve Manzum kabilesine mensb olduu iin de Mahzm denilmitir. 24 (m. 645) senesinde dodu. 104 (m. 723)de Mekkede namaz kld bir srada secdede iken veft etti. Tefsr, hads, fkh ve krat ilimlerinde zamannn ileri gelen limlerinden olup, tefsr ilminde yksek derecede idi. Bu sebeble tefsrde imamdr denilmitir. Mchid bin Cebrin en bata gelen hocas Eshb- kirmn mehrlarndan bn-i Abbsdr. Ondan tefsr, krat ve hads ilmini renmitir. Bata bn-i Abbs olmak zere Abdullah bin mer, Eb Hreyre, Cbir bin Abdullah ve hazret-i Ali, Sad bin Eb Vakkas, Abdle-i erbe (Abdullah bin mer, Abdullah bin Abbs, Abdullah bin Zbeyr ve Abdullah bin Amr), Rfi bin Hadic, seyd bin Zbeyr, Eb Sad Hudr, mm-i Seleme, Cveyriye binti Hris, hazret-i ie ve mm-i Hnden hads-i erf rivyet etmitir. bn-i Abbsn derslerine devam edip, krat ilmini renmek iin Kurn- kermi defalarca hatmetmi ve bizzat kratini ona dinletmitir. Kurn- kermin her yetinin tefsri, nzul (geli) sebebi hakknda ayr ayr er defa sorup, izah etmek suretiyle cevap almtr. Kendisi yle buyurmutur. Ben Kurn- kermi otuz defa bn-i Abbs hazretlerinin huzurunda okudum. Her yeti okuduka zerinde durup, izahn ve nzul sebebini sorup inceledim. Rivyete dayanan ilk tefsr kitabn Mchid bin Cebr yazmtr. Tefsre dir rivyetlerin; hocas bn-i Abbstan naklederek yazdrmtr. Onun tefsre dir rivyetlerini iml eden (kaleme alan) Ksm bin Ebil Bezdir. Mchid bin Cebrin tefsrini bn-i Nceyh, bn-i Cerr gibi limler rivyet etmitir. Ayrca kendisinden Katde bin Dime, Hakem bin Uteybe Amr bn-i Dinar, Mensr, el-Ame Hammd bin Sleymn ve daha ok sayda lim ilim renip, hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Kymetli bir Ehl-i snnet limi olan Mchid bin Cebr, zamanndaki ve kendinden sonraki asrlarda yetien limler tarafndan rivyetine mracaat edilen sekin bir zttr. bn-i Cbeyr, Mchidten ilme dir bir mesele dinleyip, renmek bana ehlimden (oluk ocuumdan) ve malmdan daha sevimlidir demiti. Ame, O ilimde byk gayret sahibi idi. Konutuu zaman sanki azndan inci salrd demitir. mm- fi ve mm- Buhr de onun gvenilir bir lim olduunu belirtmilerdir. Hads kitaplarnn en bata geleni ve en kymetlisi olan Buhrde, onun tefsrinden ve bildirdii hads-i erflerden ok sayda rivyetler vardr. brhm aleyhisselmn z babasnn Trh olup, putperest olan zerin ise, vey babas ve amcas olduunu bn-i Abbstan naklen, senedleri ile birlikte bildiren Mchid bin Cebr hazretleridir (r.a.). Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Dnyda garib gibi veya yola kacak yolcu gibi ol. phesiz ki, Allah tel, namaz Peygamberiniz Muhammed aleyhisselmn dilinden yolcuya iki rekat, mukm olana da drt rekat olarak farz kld. (le, ikindi ve yats namaznn farzlar) L ilhe illallah diyen bir kimsenin zerine kymet kopmaz. nsanlarla, L ilhe illallah deyinceye kadar savamakla emr olundum. Cebril (a.s.) bana komuluk hakkndan o kadar bahsetti ki, komunun komuya vris olacan zannettim, Dnya metnn (nimetlerinin) en hayrls sliha bir hanmdr. Kymet gn insana drt ey sorulur; mrn nerede tkettiinden, ilmiyle nasl amel ettiinden, bedenini nerede yprattndan ve maln nereden kazanp nereye harcadndan. Mchid bin Cebrin szlerinden bir ksm unlardr: - 213 -

Allah iin birbirlerini seven mslmanlar bir araya gelip, gleryz ve tatl szle konutuklar zaman, aalarn kuruyan yapraklarnn rzgrda dkld gibi gnahlar dklr. Cehennemlikler, Cehennemde yle iddetli uyuz hastalna yakalanrlar ki, btn etleri kemiklerinden syrlr. Bunlara bu hastalktan rahatsz oluyor musunuz diye sorulunca, evet derler. te bu azab dnyda mminlere yaptnz eziyetin ve verdiiniz skntnn cezasdr, denilir. Abdullah bn-i Abbsdan naklettii bir nashat yledir: Sana lzm olmayan ve faydas dokunmayan eyleri konuma, nk bu bo bir itir. stelik zararndan da emin deilsin. Yeri gelmedike lzumlu olan sz de syleme. ok kerre faydal sz yerini bulmaz da boa sylenmi olur. Ne yumuak huylu kimseyle, ne nefsine uyan kimseyle, ne de ahmakla mnkaa etme. Mnkaa edersen, yumuak huylu kimse sana kalbinden buz eder. Ahmak di kimselerle mnkaa edersen, onlar da sana dil ile eziyet ederler. Tandn bir kimse yanndan ayrlnca seni nasl anmasn istersen, sen onu yle an. Bir mmin kalbini Allah telya balarsa, Allah tel insanlar ona yardmc eder. Her sabah ve akam tvbe etmeyen kimse, kendine zulm eder. Evinden kan bir kimse Bismillah dedii zaman bir melek hidyete ulatn der. Tevekkelt alellah dedii zaman, Allah tel Ben sana yeterim buyurur. L havle vel kuvvete ill billah dedii zaman bir melek her tehlikeden kurtulmu oldun der. Bunun zerine eytanlar; hidyete ulaan, Allahn yardmna kavuan ve himayesine giren kimseye daha ne zarar yaplabilir diyerek yanndan uzaklarlar. nsana vesvese veren eytan, insan Rabbini zikredince kaar gider. Kalb gaflete dalnca yine vesvese vermeye balar, insan Rabbini zikredince kaar, gaflete dalnca musallat olur. Karanlkla aydnln arpmas gibi arpr durur. Kii evldnn iyilii ile mezarnda mjdelenir. Bir kimse, ayakta iken, yatarken, yerine gre kalbinde veya dilinde Allah zikri olmazsa, Allah ok anan zmreden saylmaz. Resl-i ekremden baka herkes, bu lemde syledii btn szlerinden kymet gn sigaya (hesaba) ekilecek. Kymet gn, bir mmin iin Cehenneme atlmasna emir verilir. O mmin kul, bu hl iinde yle sylenir: Y Rabbi, sen daha iyi bilirsin. Ama ben senin hakknda byle dnmyordum. Bunun zerine: Yolunu an, doruca Cennete girsin emri gelir. Affedilmek istediin hususlarda affedici ol. Nasl muamele grmek istersen, bakalarna yle muamele et. Sulu olarak yakalanp da affedilen kimsenin ameli gibi amel et. Azndan kan her sz yazlr. hrette ona gre ceza veya mkfat grr. Din kardeinin gybetini yapmann keffreti, onu vmek ve ona hayr du etmektir. Kalb ak bir el gibidir. Kul her gnah iledike bir parmak kapanr. Nihayet elin btn parmaklarnn kapand gibi kalb zerine perde ekilir. te kalbin kapanp, mhrlenmesi byledir. Hibir gn ve gece yoktur ki, insana yle demesin; bu gne ve bu geceye girdin, artk ne bu gn, ne gece geri gelmez. Ne yaptn bir bak. len insan kabre konunca kabir ona yle der: Ben bcek ve haerat yeriyim. Ben yalnzlk yeriyim. Ben garip ve karanlk bir yerim. Bunlara kar ne hazrladn, nasl amel ettin? Nefsini azz eden, dnini ykar. Nefsini zell eden kimse, dnini azz eder. Bir kimse Allah telnn emrettii yerlere da kadar altn harcasa israf olmaz. Bir dirhem gm veya bir avu buday harm olan yere vermek israf olur. Asl sabr, musbetin geldii ilk anda yaplan sabrdr.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-279 2) Tezkiret-t-Huffz cild-1, sh-92 3) El-Alm cild-5, sh-278 4) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-39 5) Mucem-l-Mellifn cild-8, sh-177 6) Kef-z-znn cild-1, sh-430 7) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-58 8) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-95, 344, 586

- 214 -

MNZR BN MLK:
Tbinin byklerinden. Ad, Mnzir bin Mlik bin Kutaa, knyesi Eb Nadra el-Abddir. Basrada yetien limlerden olduu iin el-Basr de denilmitir. Eshb- kirm ile grt ve ilim ald. Doumu hakknda bir bilgi yoktur. 108 veya 109 (m. 727) trihinde, Hz. Hasandan nce veft etti. Namazn, Hz. Hasann kldrmasn vasiyet etti. mrnn sonuna doru fel olmutu. Veft ettii zaman Hz. Hasan namazn kldrd. Eshb- kirmdan Talha (r.a.) ile grt. Ondan ilim ald. Bundan ve Hz. Ali bin Eb Tlib, Eb Ms el-Ear, Eb Zer el-Gfr, Eb Hureyre, Abdullah bni Abbs, Abdullah bni Zbeyr, Abdullah bni mer ve daha pekok sahbden (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Tbinin byklerinden mrn bin Husayn, Semure bin Cndeb, Kays bin bd ve daha biroklarndan rivyette bulunmutur. Kendisinden de, Sleymn- Teym, Eb Mslim Sad bin Yezd, Abdlazz bin Sahb, Hamdt-Tufeyl, Katde bin Dime ve daha birok kimse hads-i erf nakletmiler ve ilim almlardr. Mnzir bin Mlikin bykln, ilimdeki stnln birok lim haber vermitir. Slih bin Ahmed, babasnn: Ondan daha hayrlsn, iyisini bilmiyorum dediini bildirdi. shk bin Mansr da, bn-i Manin: O sika (gvenilir, salam) bir rvidir dediini haber verdi. Eb Zura, mm- Nes ve Eb Hatim de byle sylemilerdir, bn-i Sad da: O, sika bir rvi olup ok hads-i erf rivyet etmitir dedi. bn-i Hbbn da, Kitbs-siktnda, onu sika rviler arasnda zikretmektedir. Ahmed bin Hanbel, sika bir rvi olduunu syledi. O, insanlarn en fash konuanlarndan idi. Szleri ak ve tesrliydi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar yledir: Abdullah bni Abbs bildiriyor ki: Reslullah (s.a.v.), namazda rka eildii zaman mbrek srtlar dmdz olurdu. Eshb- kirmdan Cbir (r.a.) yle bildirdi. Reslullah efendimiz, Veda Haccnda iken terik gnlerinde bize yle buyurdu: Ey insanlar! Dikkat ediniz! phesiz Rabbiniz birdir. Dikkat ediniz! Rabbiniz birdir. Bir Acemin Araba, bir siyahn krmzya, bir krmznn siyaha stnl yoktur. stnlk, ancak takva iledir, yan Allahtan korkup harmlardan saknmak iledir. Sizin, Allah katnda en stnnz, takvas en ok olannzdr. Dikkat ediniz, size teblii mi yaptm m? nsanlardan korkmak, bir kimsenin grd ve bildii doruyu sylemesine asla mani olmasn! Ey Kurey genleri! Zina etmeyiniz. Ferclerinizi (namuslarnz) koruyunuz. Dikkat edin! Kim fercini zinadan korursa, ona Cennet vardr. Hangi mslman plak bir mslmana bir elbise giydirirse, Allah tel ona Cennetin yeil elbiselerinden giydirecek, hangi mslman a olan bir mslmana yemek yedirirse Allah tel ona Cennet meyvalarndan yedirecek ve hangi Mslman susayan bir mslmana su verirse, Allah tel onu Cennet arabyla sulayacak. Hikmetli szleri oktur. Buyurdu ki: Bir kimsenin, Kurn- kermden O memleketlerin kfir olan halk, geceleyin uyurken azabmzn kendilerine inivermesinden emin mi oldular. Araf sresi 97. yet-i kermesini okuyunca sesini ykseltmesi, mstehab olur. Biz slmn ilk zamanlarnda, birbirimize u drt eyle nashatta bulunurduk: 1-Bo zamannda, meguliyetin artt zaman iin al! 2- Shhatli iken, hasta olduu zaman iin hazrlk yap! 3- Genliinde, ihtiyarln iin hazrlan! 4- Daha hayatta iken, lmden sonra sana lzm olacak ileri yap! Bir kimse, bir gecede Kurn- kermden bin (1000) yet-i kerme okursa, saylamyacak kadar ok sevabla sabahlam olur. indeki yazlar bozuk olan bir kitabn okunmasndan daha ok kalbe havet (arlk ve sknt) veren bir ey yoktur.
1) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-302 2) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-97

MSLM BN YESR:
Tbinin byk fakhlerinden. ok ibdet eden, dnyya dkn olmayan, kld namazlardan byk lezzet alan bir limdi. smi Mslim bin Yesr el-Basr el-Emev, el Mekk olup, knyesi Eb Abdullahtr. Ben Umeyyenin klesi idi. Bir rivyette ise Talhann (r.a.) klesiydi. bni Abbs, bni mer, EbilEas Himrn bin Ebndan rivyetlerde, Ubdet-ebni Smitten (r.a.) ise mrsel olarak rivyette bulunmutur. Mslim bin Yesrdan (r.a.) da, olu Abdullah, Sbit el-Benn, Yal bin Hakm, Muhammed bin Srn, Eyyb Sahtiyn, Eb Nadra bin El-Buceyr, Katde, Slih Ebl-Halil, Muhammed bin Vsi, Amr - 215 -

bin Dnr, Ebn bin Eb Iy ve daha birok lim rivyette bulunmulardr. mm- Ahmed bin Hanbel, Eb Dvd, bni Mun, cl, onun sika (gvenilir, salam) hads rivyet etmeye ehil bir kimse olduunu beyan etmilerdir. bni Sad, bni Avndan rivyetle O zamanda Mslim bin Yesrdan daha fazletli bir kimse yoktu demitir. Halifet-bn Hayyt Mslim bin Yesr, Basra ehli ierisindeki be fakhden biri saylr buyurmutur. mer bin Abdlazzin (r.aleyh) hilfeti zamannda 100 (m. 718) trihinde Basrada veft etmitir. Rivyet etmi olduu hads-i erfler sahh-i Mslimde bulunmakta olup, Eshb- kirmdan bazlarn grm fakat ekseri rivyetlerini Eb-il Ame ve Eb Klbeden yapmtr. Allah telya k olan, ona kul olmann tadn tadan, korku ile mid arasnda yaayan evliydan olan Mslim bin Yesr hazretlerinin her hli Peygamberimizin snnetine uygundur. Zikri, fikri, edebi, hayas, uzleti ok ziyde olup, Allah teldan baka maksad, Reslullahdan baka sevgilisi yok idi. Namaz insan her trl ktlkten muhafaza eder, korur mjdesine tam kavumu, l gibi namaz klmak sedetine erimi, namazn tadn tatm bahtiyarlardand. Namaz maksd edinmi, namaz bineine binip nice l, yce derecelere kavumu bir vel idi. Herkes onun namaz klna hayran olurdu. Namaz klmad zamanlarda sanki namazdaym gibi hareket ederdi. Lzumsuz bir sz syledii iitilmedii gibi, uygunsuz bir hareketi de grlmedi. Namaz klan bir kimse nasl namaz bozan eylerden saknrsa, Mslim bin Yesr da namaz klmad zamanlarda dahi onlardan saknrd. Namaza balad zaman ise yere dikilmi bir direk gibi olurdu. Nasl ki direk her eyden habersiz ve duygusuz ise Mslim bin Yesr da (r.a.) namaza balad zaman yleydi. O Namaz mminin mircdr. hads-i erfinde bildirilen ekilde namaz klanlardand. mm- Mchid buyurdu ki: Biz yle limler grdk ki, namaza durduklar zaman, huzr-u ilhde kendilerinden geer, gzlerini bir eye balamaya veya herhangi bir dny iini dnmeye gleri yetmezdi. Basrada Mslim bin Yesr namaz klarken cminin direklerinden biri ykld. Kubbe gt, cmide bulunanlar katlar. Daha sonra dar da kubbenin ykldn gren kimselerle beraber cmide kalanlar kurtarmaya geldiler. Bu srada Hz. Mslim namazn bitirip selm verdi. Yanna gelip Gemi olsun dediler. Ne oldu? buyurdu. Cminin kubbesi ykld dediler. Ne zaman? Biraz nce dediler. Haberim yok cevbn verdi. Yine bir gn namaz klarken yannda yangn kt. Yangn sndrlnceye kadar farkna varmad. Yine olu bildiriyor: Birgn babam evimizde namaz klyordu. aml bir kimse babamn yanna girdi. Btn ev halk korkup bir araya toplandk. Adam biraz sonra kp gitti. Biz birbirimizden ayrldk. Annem babama: aml u adam evimize girdi, hepimiz korktuk. Sen ona hi bakmadn, ilgilenmedin. Bu iin farkna varmadn dedi. Mutemir bin Sleymn Mslim bin Yesrn ev halkna; Bir hacetiniz olduu zaman benimle konuunuz yoksa ben namaz klacam diye sylediini haber verdi. Evine girdii zaman ocuklarna; Ben namaz klmaa baladm zaman istediiniz kadar konuunuz. Ben onlarn hibirim iitmem buyururdu. Huneyd bin Hill: Mslim bin Yesr namaz klmaya kalkt zaman, sanki doan bir nr gibi olurdu buyurmutur. Bu nur; mbrek alnnda Allah korkusundan doan ve huzuruna kt zt- Mukaddesin azamet ve kibriysndan neet eden bir nr idi. nk Onu namaz klarken gren bir kimse ypratc bir hastala yakalanp, uzun zaman o hastal eken bir kimse zannederdi. Nasl byle bir hastala yakalanan kimsenin yznden kan ekilir, benzi solar ise, O da yle idi. Sleymn bin Mugreden gelen haberde ise: Mslim bin Yesr namaz klarken grld. Sanki o atlm bir elbise gibi idi buyurulmutur. Yan atlan veya aslan bir elbise nasl hareketsiz ise, O da yle hareketsiz, kendinden gemi bir vaziyette namaz klard. O namaz klarken elbiselerinden en kk bir hareket, kmldama grlmezdi. Abdullah bin Mbrekten gelen haberde ise, Mslim bin Yesr secde ediyordu. Ak ile kendisini hzla secdeye att ve iki n dii krld. Eb ys yanna girdi, Gemi olsun diyerek teselli etmeye alt. Mslim bin Yesr Bu, Allah telya tazmden, hrmettendir buyurdu. Mslim bin Yesr Beyn-el havfi ver-rec korku ile mid arasnda yaard. Korkusu; mid ile kapl, ak ve muhabbetle dolu idi. midi ise kulluk ve ibdetle kaplyd. Birgn Bu gece uzun uzadya Rabbime secde ettim buyurdu. Oradaki kimse Allahdan midimizi kesmeyiz. Bu kadar yorulmaya ne lzum var deyince Ne kadar uzak bir mid? Korkan korktuundan kaar, bir eye kavumay arzu eden ise arzsusuna koar buyurdu. Ban secdeye koyar, gzlerinden firak ve hzn yalar akt halde Y Rabb! Sen benden rz olduun halde, sana ne zaman kavuurum diye du ederdi. Buyurdular ki: Ameli kendisini kurtaran kimsenin ameli gibi amel ediniz. Allah telnn takdir ettiinden baka bir ey bulamyacak bir insan gibi mtevekkil (tevekkl eden) olunuz. Bana gre byk amel diye birey yoktur. Ancak ben Allah teldan korkarm ve Onun rahmetinden midimi kesmem. Allah teldan bahsederken (dilini) tut. Sylediin szn ban ve sonunu iyice bilerek konu buyurur ve Allah telnn nna yakmayan ve edebe smayan bir ey sylemekten saknmay emrederdi. - 216 -

Hak ve doru olan bir eyi sylemek, sylemeyip susmaktan hayrldr. Btl ve yanl bir eyi sylememek ise sylemekten hayrldr. Mslim bin Yesr, mnn almeti olan Hubb-u fillh ve Bud-u fillh en gzel yapan, Allah iin seven, Allah iin buz edenlerdendi. Buyurdu ki: bdetime, onu bozacak, ifsd edecek bir eyin karmasndan korkumun dnda, amellerimde, ibdetlerimde bir yanllm yoktur. Allah iin sevmemin dnda hibir eye sevgim yoktur. Yan ancak Allah iin severim. Allah rzs iin bir kavme olan sevgim dnda, gvendiim bir amelim yoktur. Sa elinizle avret mahallinize dokunmaynz, taharet yapmaynz. nk ben hrette amel defterimi sa elimden alacam umarm. Haramdan son derece kanan Mslim bin Yesr hazretleri hac iin Hicaza gitmiti. Kald yerde oturmu yemek yiyordu. O srada bir kadn geldi, bireyler syledi. Yiyecek bir ey istediini zannedip, bir miktar yiyecek verdi. Bunun zerine kadn yiyecek istemediini syleyip, irkin bir ey teklif etti. Bunun zerine Mslim bin Yesr hazretleri nndeki yiyecekleri brakt ve oradan kat. Dar kt zaman Y Rabb, ben buraya bunun iin geldim. Sana kulluk, ibdet iin geldim. buyurdu. Hi bir zevk, Allaha yalvarmann zevkinden stn olamaz. Buyurdu ki, Mcdele ve mnkaadan saknnz. nk o, limin chilletii bir andr. O zaman eytan, limin srmesini hat etmesini bekler. Mekhl e-m (r.aleyh) buyurdu ki: Ey Basra ehlisi, sizin efendinizi grdm. Kbe-i muazzamaya girdi. ndeki direklerden ikisi arasnda namaz kld ve alayarak secdeye kapand. Gz yalar mermeri slatt halde Y Rabbi, elimle ilediim gnahlar affet diye yalvaryordu. Hi kimseye beddu etmezdi ve edilmesini de istemezdi. Bir zlime beddu eden kimseye, u zlimi zulm ile babaa brak. nk onun bir an evvel helk olmas iin zulme devam etmesi, senin beddundan daha tesrlidir. Belki bir iyilik yaparsa, bu iyilii onu kurtarabilir ki, bunu yapamayaca meydandadr. Buyurdu ki: Gerek mmin lanet okumaz. Ben, lanet okunan bir eyi evimde tutmam. Bir dostu Onun iin: Hi lanet etmezdi. En ok kzd insana yle derdi: Artk aramz ald. Bunu sylediinde hereyin bittiini anlardk. Bir daha onunla grmezdi. Mlik bin Dnr buyurdu ki: Veftndan sonra Mslim bin Yesr ryda grdm Allah tel sana nasl muamele etti? diye sordum, Vallahi ok korkun eyler ve iddetli sarsntlar grdm diye cevap verdi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Mslim bin Yesr, bni Ebbn, Osman bin Affn, mer bin Hattbdan (r.anhm) rivyetle, Hz. mer buyurdu ki: Peygamberimizden (s.a.v.) iittim yle buyurdular: Ben bir kelime biliyorum, ki kul hakkyla onu sylerse (mansna inanrsa), Cehennem ona harm olur. O kelime L ilhe illallahdr Mslim bin Yesr, Himrn bin Ebbndan rivyetle, Himrn buyurdu ki: Hz. Osman su istedi ve iki elini ykad, sonra azna ve burnuna su verdi. Sonra defa yzn ve kollarn ykad. Ban mesh etti sonra ayaklarn ykad. Sonra gld ve buyurdu ki: Niin gldm sormuyor musunuz? biz, Sizi gldren ey nedir y Emir-el-mminn! dedik. Buyurdu ki: Peygamberimiz (s.a.v.) burada su istedi ve benim abdest aldm yerde abdest ald ve sonra gld. Beni gldren eyi sormuyor musunuz? diye sordu, ite bunu hatrladm da buna gldm. Biz Reslullaha (s.a.v.) Sizi ne gldrd Y Reslullah? diye sorduk. Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdu ki: Bir (mmin) kul (abdest alrken) yzn ykad zaman; yzne isabet eden btn gnahlarn Allah tel affeder. Kollarn ykad zaman kollaryla, ban mesh ettii zaman bayla, ayaklarn ykad zaman ayaklaryla iledii gnahlar bylece affeder, ite bu beni gldrd buyurdular. Mslim bin Yesr Eb Klbe, Abdullah bini Zeydden rivyetle Ubdet-ebni Smit (r.a.) buyurdu ki: Peygamberimiz (s.a.v.) altn altnla, gm gmle, buday budayla, arpay arpayla, hurmay hurmayla, tuzu tuzla (ziyde) satmaktan men etti. Ancak eit olarak, misli misline, her ikisi de pein olarak izin verdi. Kim arttrrsa veya birisi arttrmasn isterse, bu faiz olur. Mslim bin Yesr dedesinden rivyetle: Peygamberimiz (s.a.v.) Mukm olanlar iin mestler zerine meshin mddeti; bir gn bir gece, misafirler iin; gn gecedir buyurdular.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-290 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-140 3) Tehzb-l-esm vel-lga cild-2 sh-93 4) Mzn-l-itidl cild-4, sh-107 5) El Alm cild-7, sh-223

- 217 -

MVERRK BN MEMRC EL-ICL:

Tbinin byklerinden bir hads limi. Knyesi Eb Mutemirdir. 105 (m. 723) trihinde Irakda veft etti. Basral veya Kfeli olduu sylenir. ok ibdet eden mbrek bir zt idi. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Eshb- kirmdan bazlar ile grme sedetine kavutu. Hz. mer, Selmn- Fris, Eb Zer, Ebd-derd, bn-i Abbs, bn-i mer, Cndep bin Abdullah el-Becl, Abdullah bin Cafer, Enes bin Mlik gibi Eshb- kirmdan (r.anhm ecman) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Katde, sm el-Ahvel, Hamd et-Tavl, Mchid, sml bin Eb Hlid gibi Tbinin ileri gelenleri, hads-i erf bildirmilerdir. Nes ve bn-i Sad onun hads ilminde sika (gvenilir) bir lim olduunu, sylemilerdir. Rivyet ettii bir hads-i erf yledir: Ebul-Ahvesden rivyet etti. Reslullah efendimiz (s.a.v.) buyurdular ki: Cematle klnan namaz, yalnz olarak klnan namazdan yirmibe derece (Bir rivyette ise yirmi yedi derece) daha stndr. Kymetli szlerinden bazlar; Buyurdular ki: Susmay yirmi senede rendim. Kzdm zaman, bu hlim getikten sonra, piman olacam bir eyi sylemedim. O, yanndakilere; Allah telya, bir dileim iin yirmi sene yalvardm. Fakat, bu dileime kavuamadm. Ancak midimi de kesmedim. Orada bulunanlar, Senin dilein ne idi? diye sorunca, Mlyan (Bo ve lzumsuz) sz sylemekten beni muhafaza buyurmas iin yalvarmtm cevbn verdi.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-234 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-331

NAF BN ABDURRAHMAN BN EB NAM:

Yedi krat imamndan birincisi ve Medinenin imm. Tebe-i tbindendir. Knyeleri; Eb Rveym, Eb Nam, Eb Abdullah Ebl-Hasan, Eb Abdurrahmn el-Leysdir. mm- Nfi, Hz. Hamzann yeminlisi olan Cavne bin uub-i Leysinin azatl klesiydi. Aslen sfehnldr. Takriben 70 (m. 689)da dodu. 169 (m. 785) trihinde Medinede veft etti. mm- Nfi (r.a.), Medneli Tabinden yetmi zevattan ders ald ve krat ilmini orada rendi. Bu rendiklerini Medinede yetmi sene talebelerine retti. mm- Nes ve Yahy bin Muin, mm- Nfinin hadste gvenilir (sika) olduunu sylemilerdir. Rvilerinden Esm ise, Krat ve fkh limlerinden olup bidlerdendi buyurmutur. mm- Nfi, krati Eb Cafer Yezd bin el-Kaka, Eb Dvd Abdurrahmn bin Hrmz el-Arec, eybe bin Nesah, Eb Abdullah Mslim bin Cndeb el-Huzel ve Eb Ravh Yezd bin Rmndan rendi. Bunlar ise Eb Hreyre, bni Abbs ve Abdullah bin ly bin Eb Rbiadan rendiler. Bu zevat da bey bin Kbden aldlar. O da Peygamberimizden (s.a.v.) rendi. Remzi, elif olan mm- Nfinin krat ilmindeki senedi (zinciri) bylece Peygamberimize (s.a.v.) ular. Mednelilerden yirmi kimse, okuduunu dinleterek veya kendisinden dinleyerek krat rivyet etti. Bunlardan da en seilmii Kln lakabyla bilinen, mm- Nfinin vey olu s bin Mindr. Msrllardan da onbe kii krat rivyet etti. Bunlardan en mehru Ver lkabyle bilinen Osman bin Sad elMsrdir. Ver rivyetiyle, Nfi krati Mlik mezhebinin ounlukta olduu, Kuzey Afrika mslmanlar arasnda yaygndr. am ahlisinden birok kimse de ondan krat rivyet etti. mm- Mlik ve bni Mchid Onun talebeleri arasndayd. Dolaysyla Mlik mezhebi mensblar arasnda mm- Nfi krati yayld. mm- Nfi (r.a.), Tabinden; Ftma binti Ali bin Eb Tlib, Zeyd bin Eslem, Eb Zend, mir bin Abdullah bin Zbeyr, Muhammed bin Yahy bin Hibbn, Abdullah bni merin azatls Nfi, Arec, Safvn bin Selm ve Rbiadan hads rivyet etti. Kendisinden ise smil bin Cafer, Esma, Hlid bin Muhalled, Sad bin Eb Meryem, Muhammed bin Mslim el-Medn, Eb Kurra Ms bin Trk, s bin Min Kln hads rivyet ettiler. mm- Nfi; esmer, gzel yzl, gzel ahlkl, yeri gelince mizaha meyleden, gler yzl, hosohbet bir ztt. Konuurken azndan misk kokusu gelirdi. Birgn sohbetine devam edenlerden biri, Ey Eb Rveym, hergn ilim retmek iin oturduunda misk mi srnrsn? dedi. Cevaben buyurdu ki, Biz, elimizi ne gzel kokuya srer, ne de gzel kokunun yannda bulunuruz. Rymda Reslullah (s.a.v.) grdm. Azma Kurn- kerm okudu. O zamandan beri azmdan bu gzel koku kar ve yaylr dedi. Talebelerinden Mseyyib der ki: mm- Nfiye Ne gzel yzn ve ne alacak gzel ahlkn vardr? dediler. Niin olmasn? Rymda Muhammed Mustaf (s.a.v.) benimle musfeha etti, kendilerinden Kurn- kerm okudum buyurdu. - 218 -

Rvilerden Kln der ki: Nfi, ahlk bakmndan halkn en iyisi, krat bakmndan en gzeli idi. Dnyya dkn olmayp ok cmerd idi. Yetmi yl Reslullahn (s.a.v.) mescidinde namaz kld. Veft edecei zaman, ocuklar: Bize vasiyyet edin? diye ok yalvardlar, o da: Allah teldan korkunuz! iddetli ve ac azblar iin takvay kendinize kalkan ediniz. Birbirinizin arasn bulmay, iyi geinmeyi farz- ayn biliniz. Allah telya ve Reslne itatten bir nefes ayrlmayn, eer mmin iseniz. melindeki yet-i kermeyi okudu. Eb Nim Nfi bin Abdurrahmnn (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden biri, holanlmayan birey grld zaman, Allahmme la yeti bil-hasenti ill ente, vel yezheb bis-seyyiti ill ente l havle vel kuvvete ill billah dusnn okunmas hakkndadr.
1) Vefeyt-l-ayn cild-5, sh-368 2) El-Alm cild-8, sh-5 3) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-407 4) Tabakt-l-kurr, cild-2, sh-330

NAF MEVL BN- MER:

Medine-i mnevverede Tbin devrinin mehr limlerinden. Knyesi, Eb Abdullahdr. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. 117 (m. 735) senesinde veft etti. Aslen Deylemlidir. Abdullah bn-i merin (r.a.) zdlsdr. Otuz yl ona hizmet etmitir. bn-i mer onu, katld muharebelerden birisinde esir etmitir. Medne-i mnevverede yetiip, bymtr. Fkh ve hads ilimlerinde sz sahibi idi. ok hads-i erf rivyet etmitir. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Kendisi, Abdullah bin merin olu Slim bin Abdullah hayatta iken fetva vermezdi. Abdullah bni mer, Eb Hreyre, Eb Lbbe bin Abdlmnzir, Eb Sd el-Hudr, Hz. ie, mm Seleme, bn-i merin ocuklar ve daha bir oklarndan (r.anhm) rivyette bulunmutur. Kendisinden de, oullar Eb mer, mer ve Abdullah, Abdullah bin Dinar, Slih bin Keysn, bn-i ihb ez-Zhr gibi limler rivyette bulunmulardr. Rivyet etti, ihads-i erfler mehr alt hads-i erf kitabnda mevcuttur. Nfi hazretleri, Msrllara, Snnet-i seniyyeyi retmesi iin, mer bin Abdlazz (r.a.) tarafndan gnderilmitir. limlerin hakknda buyurduklar: mm- Mlik (r.a.): Nfinin Abdullah bn-i merden rivyeti bana kfi gelirdi. Ayrca onu bakasndan da iitmek ihtiycn hissetmezdim. Ben kk iken yanmda bir ocukla beraber, Nfie giderdim. O, bana hads-i erf sylerdi. Kendisi, sabah namazndan sonra mescidde kalr, gne dounca kalkp giderdi. Ahmed bin Slih el-Msr: Nfi, tannm, byk bir hads-i erf hfz idi. Medne-i mnevvereliler Onu krimeden daha nce kabul ederlerdi. El-Hall: Nfinin rivyeti sahih ve hataszdr. O, herkesin kabul ettii bir kimsedir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Her kim Allaha ve hret gnne mn ederse, komusuna iyilik etsin! Her kim Allaha ve hret gnne mn ederse, misafirine ikrmda bulunsun! Her kim Allaha ve hret gnne mn ederse, ya hayr sylesin veya sussun. Kimin can bir ey arzu eder ve kendi arzusuna aldr etmeyerek bakasn kendi zerine tercih ederse, Allah tel Onu mafiret eder (affeder).
1) El-Alm cild-8, sh-5 2) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-412 3) Vefeyt-l-ayn cild-5, sh-367 4) ezert-z zeheb cild-1, sh-145 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-99 6) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-123

NF BN MER EL-KURE:
Byk hads limlerinden. Doum trihi bilinmemektedir, 169 (m. 785) senesinde veft etti. Rivyet ettii hads-i erfler Sahh-i Buhr, Sahh-i Mslim, Snen-i Eb Dvd, Snen-i Nes, Snen-i bni Mcede mevcuttur. bn-i Eb Mleyke, Sad bin Hassan el-Hicz, Sad bin Eb Hind, Abdlmelik bin Eb Mahzre, Eb Bekir bin Eb eyh es-Sehm, Bir bin sm es-Sekaf ve baka ztlardan (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Abdurrahmn bin Mehd, Vek, Yahy el-Kattan bn-i Mbrek, Yezd bin Hrn, Ynus bin Muhammed, Yahy bin Eb Zide ve dier baka limler (r.anhm) de ondan hads-i erf bildirmilerdir. Nes ve Ahmed bin Hanbel (r.anhm) hads ilminde Onun sika (gvenilir) bir lim olduunu sylemilerdir.

- 219 -

bn-i Eb Hatim, babasndan Nfi bin merin nasl olduunu sorunca, O sikadr demitir. bn-i Eb Hatim, tekrar babasna: O bir meselede hccet (delil) kabul edilebilir mi? diye sorunca, Evet diye cevap vermitir. bn-i merden (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden birisi: Kim Cumaya giderse, gusl abdesti alsn. Cmerdin yemei if, cimrinin yemei hastalktr. Allah telnn nimetleri kimde oalrsa, insanlarn ona yk olmas da oalr. Nfi, bn-i merle, ilgili baz haberleri nakletmitir. O yle der: bn-i Mamer, bn-i mere (r.a.) altm bin dirhem hediye gndermiti. bn-i mer (r.a.), gelen hediyenin hepsini orada bulunanlara datt. Bu srada bir fakr geldi. bn-i mer, verdii hediyeyi onlardan bor olarak geri ald ve gelen fakre verdi. bn-i mer (r.a.) gece namazna devam ederdi. Onun iin, bana, Sabah oldu mu? diye sorar, sabah olmusa, oldu derim, O da kalkar, oturup istifr ederdi.
1) El-Alm cild-8, sh-5 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-231 3) Tehzb-t-tehzb cild-10, sh-409 4) Mzn-l-itidl cild-3, sh-226

MER BN ABDLAZZ:
Emev halifelerinin sekizincisi Mervnn torunudur. 60 (m. 679)da yan Hz. Muviyenin veft ylnda Medinede dodu. Babas Msr valisi olunca, Msra gittiler. Olunu Medineye tahsile gnderdi. Enes bin Mlik, Abdullah bin Cafer Tayyar ve Sad bin Mseyyib ve baka limlerden ders ald. Babas lnce amcas olan halife Abdlmelik bunu ama getirdi. Kz Ftmay buna verdi. 99 (m. 717)de amcas olu Sleymn veft edince, halife oldu. ok dil olup. kinci mer denmee lykt. Hz. Muviyenin veftndan sonra, hutbelerde Ehl-i Beyte lanet okumak det olmutu. Halife olunca, ilk i olarak bu deti kaldrd. Ehl-i Beyte kar ok sayglyd. Onlara devaml yardm ederdi. 101de krkbir yanda iken, klesi tarafndan zehirlendi. Beyaz, ince ve nzik yzl, zif, gzel sakall, tatl ve sevimli idi. Binicilie ok meraklyd. Malatya ehrini rumlardan yzbin esir karl satn ald. Hz. merin olunun torunudur. Hz. merin, mm smn annesini olu sma almas yle olmutu: Hz. mer halifelii zamannda bir gece Medinede kol gezerken sabaha kar bir evden, kadnn birinin kzna; Ste su koy dediini iitti. Kzn da; Emr-l-mminn Hz. mer ste su katmay yasak etti cevbn verdiini ve annesinin Emr-l-mminn nereden bilecek demesi zerine de, O grmyorsa da Allah tel gryor dediini iitti. Hz. mer bu hdise zerine o kz aratrp, olu sma nikh etti. smin bundan bir kz oludu, bundan da mer bin Abdlazz dnyya geldi. Babas Abdlazz bin Mervan, adalet, insaf ve diyanet sahibi bir kimse idi. Msr valiliine tyin edilince, olunu da beraberinde gtrd. mer bin Abdlazz, orada mkemmel bir slm terbiyesi ile bytlp, yetitirildi. lim ve fkh tahsili iin Medineye gnderildi. Enes bin Mlik, Abdullah bin Cafer Tayyar, Sad bin Mseyyib ve devrin baka lim ve byklerinden ders ald. Onlarn sohbetinde bulunup, kendilerinden hads-i erf dinledi. Babas 85 (m. 705)de veft edince amcas olan halife Abdlmelik 65-86 (m. 684-705)de Onu ama getirdi ve kz Ftmay ona nikhlad. mer bin Abdlazz ok nimet ve servete sahipti. Yaratlndaki cmertlik ve mrvvetini btn insanlara sayordu. Gayet fazletli, lim, dil ve eine pek az rastlanan bir insand. Halife Veld bin Abdlmelik 86-95 (m. 705-715) devrinde 87 (m. 706) Rebilevvel aynda Haremeyn (Mekke ve Medine) valiliine tyin edildi. Bu vazifesini yrtmek zere Medineye gidip, orann byk limlerinden on kii toplad. Meclisteki limlere Ey kardelerim. Ben ki Haremeynin valiliine deil hizmetiliine tyin olundum. Size kesin sz veririm ki, benim asl mesleim adalet yolundan ayrlmamaktr. Gerek zorbalk yapann ve gerekse buna sebep olann, yolsuzluk yapann ve doru yoldan ayrlann yaptklarn bana haber vermez iseniz, bunun manev mesliyyeti size aittir. Sizi ancak bana mavir ve muvin olmak zere ardm. Kendi reyimle bir i grmek istemem. Her hususta sizinle mavere yapacam. Ayrca memurlarmn da ahliye iyi hizmet etmeleri iin onlar tefti ederek, bana yardmc olacaksnz dedi. Bu limler de Onun bu isteklerinden dolay memnun olup, dima yardmc oldular. Hicazllar, idaresinden, adaletinden ok memnundular. Enes bin Mlik (r.a.) mamlk yapmakta Reslullah efendimize, mer bin Abdlazzden daha ok benziyen kimse grmedim buyurdu. n her tarafa yayld. Pek ok kimse, kendi memleketini terk edip, Hicaza geldi. Mescid-i Nebyi 88 (m. 707)de geniletmeye ve esasl bir tmiratn yaptrmaya balad. Geniletmede Mescid-i Nebnin drt duvar da yklp, dou tarafndaki zevct- thirt odalar mescide katld. Hcre-i sedetin drt - 220 -

duvar yklp, temelden yontma talarla yeniden yapld. Temel alrken Hz. merin bir aya grld. Hi rmemiti. Hcrenin etrafna ikinci bir duvar daha yapld. Bu duvar be keliydi. Hi kaps yoktu. Duvarlar, direkler ve tavan altn ile sslendi. lk olarak mihrb ve drt minare yaptrd. Bu i sene srd. mer bin Abdlazz 93 (m. 711) senesine kadar Haremeyn valilii yapt. Halife Sleymn bin Abdlmelik 96-99 (m. 715-717) iki olu olmasna ramen ahidnme yazp, mhrleterek mer bin Abdlazzi kendisine halef gsterdi. Bunu veziri Recya verdi. mer bin Abdlazz, Abdlmelikin 99 (m. 717) Eyll aynda veft ile veziri Rec emirleri toplayp, mhrl ahidnmeyi aarak, okudu. mer bin Abdlazz hret adamyd. Hilfetin ar ykleri altna girmekten ok korkard. smi okunduu zaman arp kald. stifa isteinde bulunduysa da kabul edilmedi. Emirler mer bin Abdlazzin slm halifeliine bat ettiler. Vezir Rec, halifenin koluna girip, minbere kard. mer bin Abdlazz (r.a.), cenb- Hakka hamd ve senadan sonra: Ey insanlar! Bizimle beraber olacak kimsede u be art istiyorum. Bunlar Bize hlini bildiremiyecek olan halkmn hlini anlatmak, hayrl ilerde bize yardm ve hayra dellet eylemek, kimse hakknda gybet etmemek ve bo eyler ile megul olmamak. Bunlar yoksa bize yaklamasn. dedi. Bylece, ikinci halife mer bin Hattbn (r.a.) yolunda olarak ie balad. Hz. mer bin Abdlazzin hllerini anlatmak iin irler ve hatibler hutbeler okudular, Onun medh ve senasn dillerde dolatrdlar. Zhidler ve fakhler dahi, Biz bu ztn szne aykr fiilini grmedike ondan ayrlmayz dediler. mer bin Abdlazz halife olduktan sonra hilfet konana gtrlmek zere alay atlar getirdiler. Bunlar ne? deyince; Hilfete mahsus bineklerdir cevbn iitince; Kendi atm, benim hlime daha muvafktr diyerek saltanat bineklerini geri evirip, kendi hayvanna bindi. Hilfet otana gitmeyip, Hilfet otanda Sleymnn ailesi var. Ben onlarn rahatsz olmalarn uygun grmem. Onlar yerleinceye kadar, benim kl adrm bana yeter! buyurdu. Bu szleri, insaf ve ahlk bykln ne gzel ifde etmektedir. Evine gitti. zdl klesi, Onun pek kederli ve dnceli olduunu grnce: Bu hlinizin sebebi nedir? diye sordu. Cevbnda buyurdu ki: Doudan batya kadar olan mmet-i Muhammedin hukukunu yerine getirme bana vazife oldu. Bundan byk endie edecek ey olur mu? Daha sonra hanm ve amcas kz olan Ftma binti Abdlmeliki yanna arp, buyurdu ki; Eer benimle birlikte yaamak istersen ziynet ve mcevherlerini Beyt-l-mala brak. Zira onlar senin yannda iken ben seninle beraber olamam. Ftma, btn ziynet ve mcevherlerini Beyt-l-mala verdi. Ftmann bu davran, Peygamberimizin (s.a.v.) kz Hz. Ftma gibi manev ssler ve ruh meziyetler ile yaamaya karar verdiini gstermekte idi. mer bin Abdlazz de, ellibin altnnn hepsini datt. Bir elbisesi kald. Cariyelerine de Serbestsiniz, isteyeniniz olursa, zd ederim. Benden bir talepte bulunmamak art ile kalmak isteyen varsa kalabilir. nk verilen vazife beni sizinle megul olmaktan alkoyuyor. buyurdu. Hepsi aladlar, zldler. Hanm Ftmay dahi serbest brakt. O da zlp alad. Efendisinden ayrlmad. mer bin Abdlazz (r.a.) halife olduu sene Medne-i mrievverede bulunan, olu Abdlmelike yle yazd: ahsmdan sonra kendisine nashatte bulunup, gzetip, muhafaza etmek mecburiyetinde olduum, ilk insan sensin. Hamd Allah telya mahsustur. Allah tel bize ok ltuf ve ihsanda bulundu. Ondan, ihsan ettii nimetlere, kar kr yapabilme kuvveti vermesini dileriz. Allah telnn babana ve sana olan ltfunu hatrla. Kendine, genliine ve shhatina dikkat et. Eer hamd (Elhamdlillah), tesbh (Sbhnallah), tehll (La ilhe illallah) diyerek, dilini zikirle megul edebilirsen bunu yap. mer bin Abdlazz hazretleri hilfet makamna getii gn, zamannn tannm fkh limlerinden Slim bin Abdullah, Rec bin Hayve ve Muhammed bin Kab Kurazyi davet edip, onlara Halk her ne kadar bir nimet olarak gryorsa da ben bu halifelik makamn; tayamayacam bir yk ve ok ar bir mesliyet olarak gryorum. Ben bu ykn altna girdim. Benim iin re ve tedbir olarak nashatleriniz nedir? diye sordu. Onlardan bir tanesi dedi ki: Yrn kymet gn kurtulmak istersen mslmanlarn ihtiyarlarn baban, genlerini kardein ve kklerini evldn bil. O zaman btn mslmanlara, kendi evindeki, ana-baba, karde ve evldn gibi muamele etmi olursun. mer bin Abdlazz (r.a.) halife olunca, zerine ald mesliyetin arlndan dolay iki ay mddetle znt ve keder iinde kald. Millet ve memleket ilerini adaletle idare etmekte ve hak sahiblerine haklarn iade etmekte ok hassas davranyor, kendisini hi dnmyordu. Hz. mer bin Abdlazz, yakn dostu Hz. Slime Kardeim Slim! Allah tel beni halifelik ile imtihan ediyor. Yemin ederim ki, kurtulamyacamdan korkuyorum. Bana, dedem Hz. merin mektblarn, hayat hakknda bilinenleri, mslmanlara ve gayri mslimlere olan hkmlerini bildir. Hz. meri kendime nmne kabul ettim. Ona gre hareket edeceim dedi. Halifelii zamannda yapt btn ilerde gzleri nne kymet gnn getirirdi; halknn haklarn lykyla yerine getirememekten ok korkuyordu. Halifeliim adalet ile yrtp, Hulef-i Ridnin (Drt Halife) yolundan ayrlmad. nemli memuriyetlere dirayetli ve dil bildiklerini tyin etti. Horasana Cerrh bin Abdullah el-Hakemi, Basraya Adiy bin Ertet el-Fezray, Kfeye Abdlhamd bin Abdurrahmn el-Kureyi, Hindistana Amr bni Mslimi, Cezreye (Mezepotamya) mer bin Humeyre el-Fezaryi, spanyaya Semh bin Melik el-Haftanyi ve Afrikaya smil bin Abdullah tyin etti. Devrin - 221 -

mehr limlerinden ve Sofiyye-i aliyyeden Hasan- Basr hazretlerini Basra, Amr el-Sahiyi de Kfe kadlklarna tyin etti. Valilerinin yanna fkh limi de verdii olurdu. Kfe Valisi Abdlhamidin yannda, fkh limi Eb Zind ktib olarak vazifeliydi. Fakat, Hz. mer Bin Abdlazz her yerde bizzat kendisini mesl hissediyordu. Kalbinde yer eden gaye; otoritenin fazlalatrlmasndan ziyde, hak ve hukukun tesisi idi. Mslim ve gayr-i mslim tebasna ok dil davranp, yapt ilerde adaleti yaygnlatrd. Ehl-i Beyte dil uzatanlarn irkin hareket ve szlerine mni olup, son verdi. Ehl-i Beyte ok sayg gsterir ve yardm ederdi. Peygamberimizin vakf ettiklerinden, Fedek bahesini tekrar Ehl-i Beytten Muhammed Bkra iade etti. Toprak hukuku ve mliye alanlarnda Peygamberimizin (s.a.v.) emirlerini yerine getirdi. Mslman olan gayr-i mslimlerden cizye vergisini kaldrd. Her tarafta mslman olanlarn says artt. Douda ve Batda milyonlarca gayr-i mslim, mslman oldu. slm Ordular dou ve batda fetihlere giriti. Malatya ehri, Rumlardan yzbin esir karl satn alnd. Preneler alp Fransaya girildi. Narbonne ele geirildi. Burada gl sler kuruldu. Afrikada btn Berberiler Onun zamannda mslman oldu. Musev, hristiyan, ateperestlere gsterdii yapc siyset karsnda, onlarn arasnda slmiyet geni lde yayld. Mslman ve gayr-i mslim btn tebas tarafndan sevildi. Hak ve adaletin yaylmasnda ve zulmn kalkmasnda ok hizmet etti. Zamannda kurt ile kuzu beraber yaad. Devrinin lim ve vellerinden Mlik bin Dinar hazretleri anlatr: mer bin Abdlazz halife olduunda bir obann yle dedii iitildi: Acaba bu temiz, dil halife kimdir? obana, Byle olduunu nereden anladn? diye sorulduunda; vazifesi da bayr demeyip koyun otlatan, eitli yrtc hayvanlarn tehlikesini pek iyi bilen oban, safiyetle bulduu tehisiyle u cevb verdi: dil bir halife baa geince kurtlar kuzulara saldrmaz. Oradan anladm. Halife mer bin Abdlazz (r.a.) her gn limleri arr, onlarla lm ve kymet hllerinden konuurlard. Konumalar onlara o kadar tesr ederdi ki, sanki ilerinden biri veft etmi gibi alarlard. mer bin Abdlazz hazretleri Allah telnn emir ve yasaklarn yerine getirmede ve halka bildirmede ok dikkatliydi. mer bin Abdlazzin devrinde halk dahi ibdet ve tat yoluna girdi. Meclislerinde: Bu gece ne okudun? Kurn- kermden ka yet ezberledin? Bu ay ka gn oru tuttun? gibi szler sylenmeye baland. Hz. mer bin Abdlazz dne sokulan bidatleri ortadan kaldrp, unutulmu snnetleri meydana karmaya alt. Hads-i erfleri toplatp, kitap hline getirdi. Mezhepler hakknda, Eshb- kirmn ictihdlar farkl olmasayd, dinde ruhsat, kolaylk olmazd buyurdu. Hz. Ali ile ictihd ayrlndan muharebe edenler iin buyurdu ki: Allah tel, ellerimizi bu kanlara bulamaktan koruduu gibi, biz de dilimizi tutup, bulatrmayalm! mm- fi (r.a.) de byle sylemitir. mer bin Abdlazz (r.a.) Evzye yazd bir mektubunda, Biliniz ki, lm ok hatrlayan kimse, az bir dnylk ile iktifa eder, konutuu kelimelerin hesabn vereceini dnen kimse ok az konuur, ancak lzumlu szleri syler buyurdu. Yine buyurdu ki, Kendimi verim korkusu ile bir ok szleri sylemekten kanrm. Meymn bin Mihran diyor ki, mer bin Abdlazz (r.a.) ile beraber bir kabristana uradk. O, kabirleri grnce alad. Ey Meymn! u grdn kabristanda yatanlar, babalarm Emevlerdir. Bunlarn hepsi gelip getiler. Lkin imdi sanki dnyya hi gelmemiler, dny lezzetlerini hi tatmamlardr. u anda toprak altnda yatyorlar ve cesetlerini kurtlar yemektedir.. Hem byle sylyor, hem de alamaya devam ediyordu. Sonra buyurdu ki; Vallahi burada, kimin azbda olduunu, kimin Allah telnn azabndan emin olduunu bilemiyorum. Buyurdu ki; Geen gece lleri dndm. En sammi bir dostun lse, onu gn sonra mezarnda grsen, oradan kaarsn. Orada dolaan kurt ve bcekleri, akan irinleri, pis kokular arasnda kurtlarn kendisini nasl paraladn, kefeninin bozulduunu, vcdunun pis hle geldiini grp kendisinden nefret ederdin. Bunlar syledikten sonra baylp dt. limlerden birisi Hz. mer bin Abdlazzi ziyret etti. ok ibdet etmekten dolay yznde ve rengindeki deiiklii grerek Bu ne hldir? dedi. mer bin Abdlazz (r.a.) Sen beni lmmden bir ka gn sonra mezarmda ziyret etsen, gzlerimin kp, yanaklarmn zerine akdn, dudaklarmn dilerimi kapayamadn, azmn ak kalp oradan irin ve cerahatin akmakta olduunu, karnmn iip gsmn zerine geldiini, barsaklarmn dkldn, burun deliklerinden irin ve kurtlarn ktn grmekle imdi grdnden ok daha feci bir manzara ile karlardn dedi. Halifeliinde, yanna bir heyet gelmiti. Heyetten bir gen nutuk sylemeye balad. Bunun zerine Sen dur, yalnz konusun diyerek genci uyarmak istedi. Gen: Ey Emr-l-mminn! yaa gre ise, mslmanlarn iinde senden daha yal olanlar yok mu? deyince; Konu bakalm. diyerek gence sz verdi. Gen; Biz senden bir ey isteyen ve senden korkan bir heyet deiliz. Bir ey istemiyoruz. nk ltuf ve ihsannz o kadar ok ki, bu bize kadar ulamtr. Senden korkmuyoruz. nk adaletin - 222 -

bizi korkmaktan emin klmtr dedi. Siz kimsiniz? deyince, Teekkr heyetiyiz. Teekkr edip geri dnmek iin geldik dedi. Yezd-i Rakkas, mer bin Abdlazzin (r.a.) huzuruna geldi. mer, Yezde Bana nashat et dedi. O da Ey mslmanlarn emri! Senden nceki halifeler ld gibi sen de leceksin dedi. mer, bunu duyunca alad ve Devam et dedi. Yezd: demden (a.s.) sana gelinceye kadar hi bir baban hayatta deildir. Hepsi veft ettiler dedi. mer (r.a.) alyarak, yine Devam et dedi. Yezd ldkten sonra Cennet ile Cehennemden baka gidilecek yer yoktur dedi. Halife mer, bunu duyunca dp bayld. mer bin Abdlazzin (r.a.) cariyesi yanna geldi. Selm verdi ve namaz klnan odaya geti, iki rekat namaz kld. Sonra uyuya kald. Biraz sonra kalkt ve halifeye Tuhaf bir ry grdm dedi. Halife Ne grdn anlat dedi. Criye Ryda Cehennemi grdm. Cehennemlik olanlarn zerine kkreyip duruyordu. Sonra Cehennem zerinde Srat Kprs kuruldu. Abdlmelik bin Mervan geldi. Kprye girdi. Bir ka adm att, sonra devam edemeyip Cehenneme dt. Sonra Veld bin Abdlmelik geldi. O da devam edemeyip Cehenneme dt. Sonra Sleymn bin Abdlmelik geldi. O da ayn ekilde Cehenneme dt dedi. Halife Devam et dedi. Kadn, Sonra da seni getirdiler der demez, mer bin Abdlazz (r.a.) bir ah ekti, dt ve kendinden geti. Kadn, yksek sesle Vallahi senin selmetle Srat Kprsn getiini grdm dedi, ise de halife bunu duymuyor, yerde rpnp duruyordu. mer bin Abdlazzin (r.a.) yanna birisi gelerek, Falanca kimse, sizin iin yle, yle sylyor dedi. mer (r.a.) stersen bu ii aratralm. Eer yalanc isen, Hucurt sresinin 6. yet-i kermesinin hkmne gre mesl olursun. Sylediin yanl ise, Kalem sresi 11. yet-i kermesinin hkmne gre mesl olursun. Her iki hlde de mesl olursun, istersen nc hli tercih edip, seni affedelim ve bu meseleyi kapatalm dedi. Bunun zerine o kimse tvbe edip, bir daha byle bir ey yapmam dedi. Bir kimse, mer bin Abdlazz hazretlerine gelip, birinin kendisine zulm ettiini syledi. Gelen kimseye O kimseden hakkn alm olarak, Allah telnn huzuruna gitmektense, O kimsede hakkn olarak Allah telnn huzuruna gitmen daha iyidir buyurdu. Bir Cuma namazn kldrdktan sonra, insanlarn arasnda oturdu. Srtndaki elbisenin iki taraf da yamal idi. Birisi kendisine dedi ki: Ey mminlerin emri! mknlarnz var. Daha kymetli elbise giyseniz olmaz m? dedi. mer (r.a.) bir mddet dnd ve ban kaldrp, Varlkl halde iken iktisad etmek ve hakkn almaya gc yettii halde affetmek, hakkn hell etmek ok makbul ve ok fazletlidir buyurdu. mer bin Abdlazz hazretleri bir sarhou grd. Onu yakalayp cezalandrmak istedi. Ama sarho, Ona hakaret etti. O da sarhou brakt. Cezalandrmaktan vaz geti. Niin, size hakaret edince braktnz? dediler. Buna cevaben buyurdu ki, O hakaret etmekle beni fkelendirdi. Eer ona ceza verseydim, kendim iin ceza vermi olurdum, kendi ahsm iin bir mslman cezlandramam. Buyurdu ki; Allah tel u kimseyi ok sever: 1) Gc yettii halde affedeni, 2) Hiddetli nnda fkesine hkim olan, 3) Allah telnn kullarna efkatli olan. nsanlara olduu gibi hayvanlara da merhametliydi. Bir katr vard. Bunu pazarda altrr, gelen parayla da ihtiyalarn temin ederdi. Katn altran iisi, bir gn normalden fazla para getirince Neden byle fazla para geldi? dedi. Pazar kalabalk ve bereketliydi cevbna karlk; Hayr, byle deil. Sen katr ok altrp, yordun. Katr, gn dinlendir emrini verdi. Bir gece Ona misafir geldi. O bir ey yazyordu. Misafiri de yannda, oturuyordu. Lmbasnn ya azald. Snecek gibi oldu. Misafir: Y Emr-el-mminn! Kalkp lmbaya ya koyaym m? deyince; Misafirine i grdrmek, insann mrvvetine yakmaz buyurdu. O halde hizmetiyi kaldraym m? O da olmaz; daha akamn ilk uykusundadr. mer bin Abdlazz (r.a.) kalkp lmbaya ya doldurdu. Misafir bu hli grnce hayretle: Ama, bu ii kendin yaptn, neden? deyince buyurdu ki: Bu ii yapmaya giderken, merdim. Yaptm, bitirdim; yine merim. nsanlarn Allah katnda hayrls tevazu sahibi olanlardr. Bir gn hanmna, pir dirhemin var m? Biraz zm alalm dedi. Hanm Senin gibi bir Sultann bir dirhemi olmazsa, benim olur mu? deyince hanmna Doru sylyorsun ey Ftma! Fakat byle olmas, Cehennemde kzgn zincirleri boazmda tamadan iyidir. dedi. mer bin Abdlazz hazretleri, olunun bin dirheme bir yzk ta satn aldn haber ald. Hemen oluna mektb yazarak, o yzk tan satmasn ve bin kiinin karnn doyurmasn emretti. Ayrca iki dirhemlik bir yzk kullanmasn ve yzn zerine Allah tel haddini bilene merhamet eylesin diye yazmasn istedi. Birgn etrafndakiler mer bin Abdlazze: nsanlarn en ahmak olan kimdir? diye sorunca, Ahretini dny iin satan, ahmaktr, hiretini bakasnn dnys iin satan ise daha ahmaktr buyurdu. - 223 -

mer bin Abdlazz hazretleri, hutbe okurken kalbine ucb (=kendini beenmek) hli gelirse hutbeyi yarda keser, yaz yazarken olursa o kd yrtard ve Allahm nefsimin errinden sana snrm derdi. Yer altnda bir mahzeni vard. Gece olunca oraya iner, boynuna demir balard. Sabaha kadar bylece, Allah telnn korkusuyla gzya dker ve Ona yalvarrd. Abdullah bin ly babasndan yle nakleder: mer bin Abdlazz (r.a.) yanndaki toplulukla beraber bir cenzeyi defn etmilerdi. Herkes gitmi, fakat mer bin Abdlazz baz yaknlar ile beraber orada kalmt. Yanndakiler Ona: Ey mminlerin emri! Sen bu cenzenin sahibi misin de, burada kaldn? Halbuki falanca cenzeleri iin byle beklememitin dediler. mer bin Abdlazz onlara yle cevap verdi: Kabir bana arkamdan yle seslendi: Ey mer bin Abdlazz! Dostlarn ne yaptm hi sormuyorsun dedi. Bende Syle ne yaptn dedim. Bana; Onlarn kefenlerini yrttm, vcutlarn paraladm. Kanlarn emdim. Etlerini yedim, dedi. Tekrar yle seslendi: Ey mer bin Abdlazz! Bana o dostlarnn mafsallarn ne yaptn hi sormuyorsun deyince, ona, Ne yaptn? diye sordum. Bana, Onlarn ellerini kollarndan ayrdm. Kollarn, pazularndan, pazularn omuzlarndan, kalalarn uyluklarndan, uyluklarn dizlerinden, dizlerini kelerinden, kelerini ayaklarndan ayrdm dedi. Kabirden bu szleri naklettikten sonra mer bin Abdlazz, alamaya balad ve yle buyurdu: Dny ne kadar aldatc. Dnyada stn ve kymetli, makam ve mevki sahibi olmak, hi fide vermiyor. Gen olan ihtiyarlyor. Her canl sonunda lyor. Geici ve aldatc olduunu bildiiniz halde sakn dny lezzetleri ve zevkleri sizi aldatmasn. Birka gnlk dny hayatndaki geici lezzetlere sarlp, hreti unutan, aldanmtr. Hani, nerede bizden nce bu dnyda yayanlar. Hani onlar, byk ve modern ehirler kurmulard. Byk ve derin kanallar kazmlar ve barajlar yapmlard. Onlar, bir gz ap kapama denecek kadar, az bir mddet dnyda kaldlar. Burada, shhatlerine g ve kuvvetlerine aldandlar. Bu yzden gnahlar ilediler. Halbuki, herkes onlara mallarnn okluundan dolay, keke, onun serveti gibi bizim de olsa diyorlard. imdi onlarn hli ne oldu. Toprak onlarn bedenlerini yedi. Kemikleri kurtlara azk oldu. Fakat onlar, dnyda iken, kuvvetli bir aile ierisinde idi. Evleri, gzel eyalarla deli ve hizmetileri vard. Herkes kendisine ikrmda bulunuyor, ciz kald ilerde kendisine yardmc oluyorlard. Kabir yine mer bin Abdlazze (r.a.) yle dedi: Sen, kabirlere uradn zaman, dnyda iken zengin olanlara, zenginliinizden ne kald. Fakrlere de fakrliinizden ne kald diye sor. Yine onlara, dnyda kendileriyle gzel gzel konutuklar dillerini sor. Ne oldu o konuan dillere? Niin susuyorlar? O dny gzelliklerini kendileriyle seyrettikleri gzlerine de sor. Niin imdi bakmyorlar? Hani nerede o nzik tenleri, nerede o gzel yzleri. Bu ukurun kurtlar onlara ne yapt. Hani burada yatanlarn o gzelim renkleri. Etlerine ne oldu. Niin o yzler toprak olmu. Nerede o gzellikler. te onlarn uzuvlar tamamen ortaya km, parampara olmu. Halbuki dnyda gzel bir hayatlar vard. Dnyya dalp, slih amel yapmadlar. hreti unuttular. Onun iin hazrlk yapmadlar. Fakat, lm kendilerini yakalayverdi. Dostlarndan ayrldlar. Buraya u sessiz sedasz, yere geldiler. Vcdlar rd. Balar boyunlarndan ayrld, azlar para para oldu. Gzbebekleri yanaklarna akp gitti. Azlar kan ve irinle doldu. Haereler, kurtlar, bcekler, bedenleri zerinde gezer oldu. Bir mddet sonra, kemikleri de rd. Onlar, dnydaki rahatlklarn brakp, bu dar yere geldiler. Arkalarnda braktklar, hanmlar bakalaryla evlendi. ocuklar yetim kald. Yollarda, urada burada kimsesiz, sahipsiz dolar oldu. yleyse, ey yrn bu kabirlerin sakini olacak insan! Seni u fn dnyda aldatan nedir? Sen dnyda devaml kalacan biliyor musun? Elinde bir senedin var m? Grmyor musun, lm her gn birisine geliyor. Yoksa susuzluktan, terlere boan o korkudan sana rahatlk ve teselli veren bir ey mi var? Keke sen o sert toprak zerindeki hlini bilseydin. Ey insan! Ryda eit eit lezzetlere ve zevklere kavuan bir insan gibi, dnynn u geici fideleriyle seviniyor, kk ve basit ilerle urayorsun. Ey aldanma ierisinde bulunan insan! Gndzn yanlma ve gaflet, geen uyku iinde geiyor. Sonunda piman olacan ileri yapyorsun. Hayvanlar da dnyda byle yaar. mer bin Abdlazz (r.a.) oradan ayrlp gitti. Aradan bir Cuma geti ve veft etti. Son Cuma hutbesi yle idi: Ey muhterem Mslmanlar! unu iyi biliniz ki, lzumsuz bir hi olarak yaratlmadnz gibi, yaptnz ilerden de sorgu ve sorumsuz kalacak deilsiniz. Gelmi ve nihayete kadar gelecek insanlarn toplanaca bir maher ve orada adalet terazilerinin kurulaca bir mahkeme vardr ki, onun tek hkimi, azamet ve kibriya sahibi yce Allahtr. hret korkun bir gndr. Yrekleri paralayan, ocuklar ihtiyar yapan, kiiyi karde, evld ve lyliden karan, Peygamberleri, melekleri titreten bir gndr. Cenb- Hakkn cell ve azametiyle tecelli edecei o gnde, kimde kuvvet ve tahamml kalr. Bununla beraber Allahn rahmetinden de mid keserek hsrana dmeyiniz. - 224 -

Ey muhterem cemat! Muhakkak biliniz ki; maher gnnde emniyet ve korkusuzluk, bugnden o gn dnp de Allahtan korkan, kfr ve gnahtan saknan ve bu fn lemi beka lemi olan hrete stn tutarak, ehvan hislerinin esiri olmayanlar iindir. Bunun aksi harekette bulunanlar muhakkak aldanr. Hayat ve mr sermyesini hakszlk ve yolsuzluk arkasnda tketen eli bo ve nedamet (pimanlk) iinde kalr. Bugn; siz, sizden ncekilerin yerini tutuyorsunuz. Fakat elbette sizin de yerinizi tutacaklar var. Gryorsunuz ki, gelenler durmuyor, gidenler geri dnmyor, ister istemez gideceimiz bu mahal, her eye shib olan cenb- Hakkn huzurudur. hret lemine gidenleri her gn uurluyor ve gtrdnz kabirlerde kara toprak altnda yataksz, yastksz tek ve tenha brakp dnyorsunuz, lmn acsn duyan o fnilerin hli ne kadar merhameti eker ve ibrete deer. Tanmadklar bir leme sefer etmiler, sevdiklerinden ayrlmlar. Gelip geici emnet bir hayatn gaflet uykusundan uyanmlar, ama i iten gemi, telfi imkn elden km, naz ve nimet iinde beslenmilerken yatak ve yastklar kuru toprak olmu, terk ettikleri dny malndan istifdeleri yok. Yaptklar incir ekirdii kadar da olsa, bir hayrn imdadn bekliyorlar. Dnmee deer bu hllerden ibret almaz msnz? Ey muhterem cemat! Zannetmeyin ki, kendimde bir byklk grdm iin size byle nashat ediyorum. inizde belki benden daha ziyde Allah telnn rahmet ve mafiretine muhta kimse yoktur. Ben hem kendim, hem de sizin iin rahmet ve mafiret diliyorum. Yce Allahn kitabn, Peygamberinin gzel ahlkn kendinize rnek yapnz, ancak selmet bundadr. buyurduktan sonra gzyalarn tutamad. Bu Onun son hutbesiydi. Ayn zamanda evine de son gidiiydi. Hz. mer bin Abdlazzin sulh, skn idaresini ekemiyenler vard. Bunlar, ehl-i bidattan Haricler ve menfaati zedelenenlerdi. Halifenin hayatna kymak iin reler aradlar. Nihayet hizmeti klesini bin altnla kandrarak, bu mbrek zt zehirlettiler. mer bin Abdlazz zehirlendiini anlaynca klesini ard. Ben sana bir fenlk yapmadm hlde bu ihneti bana niin yaptn? Doru syle, seni affedeyim deyince; kle yapt bu irkin harekete pek piman olup, zld. Kle alayarak yerlere kapand, yalvararak: Y Emir-el-mminn! Bana bin altn vermek suretiyle bu ihneti yaptrdlar dedi. Halife altnlar getirterek, devlet hazinesine gnderdi. Kleyi affetti. Hasta halindeyken, kayn biraderi Mesleme bni Abdlmelik ziyretine geldi. Hz. mer bin Abdlazzin zerinde bir gmlek vard. Kzkardei Ftmaya; Emr-l-mminnin elbisesini ykaynz dedi. Tekrar geldiinde gmlein ykanmam olduunu grerek kardei Ftmaya; Ben size gmlei ykaynz, diye emretmedim mi? deyince -btn tebasnn hayat seviyesini ykseltip, ikibuuk yl bile srmeyen hilfetinin sonunda yirmibe yl zekt verilecek kimse bulunamam olmasna ramen, ald cevap hayret vericidir: Vallahi baka gmlei yok ki, onu giydirelim de, bunu ykayalm. Yine yaknlar dediler ki Beyt-l-maldan ailene bireyler vasiyet et, senden sonra onlar skntya dmemeli. Cevb akllara durgunluk, tyleri rpertecek kadar mthitir: ocuklarm u iki tip insanlardan birisi olacaktr. yi, slih insan veya kt erir insan. Slih insan olurlarsa, Kurn- kermin Araf sresi, yzdoksanaltnc (196.) yet-i kermesinde buyurulan, Ey Reslm! Mriklere de ki; size kar benim yardmcm, Kurn- kermi indiren Allahtr ve O btn slihlere de yardmcdr. yeti yetiir. Kt insan olurlarsa, o takdirde ben onlar, gnah ilemeleri iin glendiremem. ocuklarna dnerek Evlatlarm! ki ihtiml var. Ya sizi zengin edeceim; o takdirde babanz Cehennemi boylayacak. Yahut da fakr kalacaksnz; babanz Cennete gidecek. Babanzn Cennete girmesi artyla fakr kalmanz, Onun Cehennemi boylamas artyla, zengin olmay tercih edin. imdi yanmdan ayrln ve benden sonra sakn Beyt-l-mal mesllerini tacz etmeyin. unu iyi bilin ki, size verilmesini vasiyet ettiim para miktar sadece yirmibir dinardr. mer bin Abdlazz hazretlerinin hastal arlanca tabib ardlar. Tabib, Bu zehir imitir. Ben bunun hayat hakknda teminat veremem dedi. Halife Sde bana deil, zehir imemi olanlarn hayat hakknda da teminat verme buyurdu. Tabib, Zehir itiinin farknda msn? dedi. Halife Evet, mideme inince anladm buyurdu. Tabib Tedaviye hemen balyalm dedi. mer bin Abdlazz (r.a.) Hayr, ilac, kulamn arkasnda olsa uzanp onu almam. Rabbime kavumam, benim iin daha gzeldir buyurdu. lm deinde, bir ara alamaa balad. Niin alyorsun. Allah telnn yardm ile nice snnetleri ihya ettin. Adaletin ise ok yksek idi dediler. Bunlara cevaben buyurdu ki: Ben Allah telnn huzuruna btn milletin hesabn vermek zere kacak deil miyim? Herkese dil olarak davranabildiimden emin deilim. Yaptm kusurlar da ayr. Tabi ki ben bundan dolay korkuyorum ve alyorum. Bir ara Beni oturtun buyurdu. Oturttular. Allahm, ben o kimseyim ki, bana emirlik verdin. Ben kusur ettim. Yanl ileri yapmaktan beni nehyettin. Ben ise isyan ettim diye defa syledi. Sonra da: L ilhe illallah, ibdete lyk olan ancak Allah teldr dedi ve ban gklere evirip dikkatle bakt ve Ben yle kimseleri gryorumki onlar ne insan ne de cindir dedi ve biraz sonra ruhunu teslim etti. - 225 -

101 senesinin Recep aynn sonuna be gn kala yan 9 ubat 720de am yaknlarndaki Hunasiden cenzesi alnp, Humus yaknlarndaki Deyr es-Siman mevkiine defn edildi. Veftndan nce yle vasiyyet etti; Ey Meymn bin Mihrn! Veld mezara konduunda oradaydm. Yzn ap baktm, yz simsiyaht. Ben de mezara konduum zaman yzm ap baknz. Veft edince vasiyeti gerei yzn ap baktlar, yz en gen gnlerinden daha parlak, daha aydnlk ve gzeldi. mer bjn Abdlazz beyaz, ince ve nzik yzl, zaif, gzel sakall, tatl ve sevimli idi. Halife olmadan nce ok grbz iken, halifeliinde ok zayflad. Veft edince, zamann limleri taziyede bulunmak iin hanmnn yanna gittiler. Halifenin veftyla mslmanlarn byk kayba uradn ve bu sebeple zntlerinin ok fazla olduunu bildirdiler ve hanmna mer bin Abdlazz (r.a.) hakknda bize malmat ver. nk onu en fazla tanyan sizsiniz dediler. O mbrek htn yle anlatt: O da sizin gibi ibdet ederdi. Lkin bir hususiyeti vard ki, o da, Allah korkusunun ok fazla olmas idi. yle ki, Allah korkusundan onun kadar titreyen birini daha grmedim. O her eyini, insanlara hizmette harcad. Halkn ihtiyalarn karlamak, skntlarn gidermek iin btn gn vazifesi banda kalrd. Akam olduu halde, baz kimselerin ileri bitmezse, gece de devam ederdi. Eve girince, kendini namazgahna atar, durmadan alard. Gzleri ierdi. Sonra baygn derdi. Her geceki hli buydu. Bir gece, halkn ihtiyalarn, ilerini bitirdi. Sonra kendi ahs malndan olan kandili istedi. Sonra iki rekat namaz kld. Namazdan sonra elini enesine dayayp tefekkre dald. Gz yalar yanaklarndan akyordu. Sabaha kadar bu ekilde alad. afak sknce oruca niyet etti. Kendisine dedim ki; Ey mminlerin emri! Sizde bir hl var. Sizi bu geceki gibi hi grmemitim. Bana cevap olarak dedi ki: Ben dnyorum ki, bu milletin beyazna siyahna halife oldum. Fakr, garib, kanaatkr kendi hlindeki bireleri, muhtalar, zorla tutulan esirleri, memleketin drt kesindeki nice dertli ve kederlileri dnyorum ve anlyorum ki, Allah tel onlarn hepsinin hesabn benden soracak ve Muhammed aleyhisselm da onlarn lehine ve benim aleyhime hidlik yapacak. Bu hlde olan birinin sonunun ne olacan dnyorum ve ok korkuyorum. Hz. mer bin Abdlazzin veftndan sonra Halife Zeyd bni Melik, Ftma binti Abdlmelikin Beyt-l-maldaki ziynet ve mcevherlerini iade etmek isteyince, Ona sadakatini yle ifde eder: Vallahi kabul etmem. Ben mere salnda itat edip de, veftndan sonra isyan etmem. mer bin Abdlazzin veftna btn tebas zld. Cenzesi arkasnda alayan bir rahibe sordular: Bu kimse senin dininde deildi. Neden alyorsun? Cevb u oldu: Ben unun iin alyorum: Yeryznde bir gne vard. imdi batt... Musab bin Ayun anlatr: Hz. mer bin Abdlazz halife iken Kirmanda koyun gderdim. Koyunlar ile kurtlar birlikte dolarlard. Bir gece anszn kurtlar koyunlara saldrd, iimden u dil halife lm olmal dedim. Aratrld. Hz. mer bin Abdlazzin o gece veft ettii anlald. Veftn cinnler de haber verdi. Hz. mer bin Abdlazzin veftyla ilgili, irin szlerinden: O, byk bir gneti, domaz gayri bir daha, Matemini tutarak saamaz nr ve ziya. Sarard gne artk, karard cihan bile. Ynus bin Eb ebib: mer bin Abdlazz hazretlerini, halifeliinden nce grdm. Etli ve grbz bir kimse idi. Halife olduktan sonra da grdm. yle zayflamt ki uzaklardan kaburga kemiklerini saymak mmkn idi dedi. Hz. mer bin Abdlazz, Ehl-i Beyte ok hrmet, izzet ve ikrmda bulunduundan, Hz. Alinin torunu Ftma binti Hseyin (r.aleyha) buyurdu ki: mer bin Abdlazz kalsayd biz bir eye muhta olmazdk. Byk evliy ve limlerden Sfyn- Sevr hazretleri ve mm- fi buyurdular: Halfeler betir; Eb Bekir, mer, Osman, Ali ve mer bin Abdlazzdir. Fkh limlerinden Meymn bni Mihran buyurdu: limler, mer bin Abdlazzin yannda talebeydi. Hocas mehr fkh limlerinden Mchid buyurdu: Biz, mer bin Abdlazze retmek iin geldik. Halbuki dima ondan renir olduk. Mlik bin Dinar buyurdu: Dili dnen, zahidim deyip duruyor. Zhid, mer bin Abdlazz gibi olur ki, dny ayana geldii halde onu reddeder. Hz. mer bin Abdlazzden rivyet olunur ki Bir kimse, y Rabbl! Bana, eytann insan vcudundaki yerini gster diye yalvard. Rysnda bir insan cesedi grd. O cesed yle effaf idi ki, insann i ksm tamamen grnyordu. eytan, o cesedin sol koltuu zerinde, omuz ile kulak arasnda kurbaa - 226 -

eklinde oturuyor grd. ncecik bir hortumu vard. Hortumunu, o insann kalbine sokmu ylece vesvese veriyordu. O insan Allah tely hatrlaynca oradan uzaklayordu. Hz. mer bin Abdlazz, Kbenin fazleti ile alkal olarak, Allah telnn Musaya (a.s.) vahyini yle anlatyor: Ms (a.s.) Allah teya Y Rabbi! Hac, Kbe nedir? diye sordu. Allah tel buyurdu ki: Bir beytimdir ki (evimdir ki) onu btn beytlere tercih ettim. O hrmet edilen bir yerdir. Hallim (= dostum) brhm (a.s.) onu yle yapt. Yer yznn her tarafndan onu ziyrete gelirler. Aynen klelerin, hizmetilerin efendisine Lebbeyk (= emrine geldim) dedii gibi tehll ederek, telbiye okurlar. Ms (a.s.) sordu ki: Y Rabbi! Onlara verilecek sevb nedir? Allah tel buyurdu ki: Onlar affedeceim. Hatt onlar komular ve yaknlar iin efati klacam. Ms (a.s.) sordu ki Y Rabbi! Onlarn iinde, Hac yaparken harcad mal pheli olanlar ve kalbi temiz olmayanlar varsa onlarn durumu ne olacak? Bunun zerine Allah tel buyurdu ki: Onlarn iyileri hrmetine ktlerini balayacam. mer bin Abdlazz (r.a.) bir gece namaz kld. Namazda, Boyunlarnda demirden laleler ve zincirler bulunduu zaman, bu vaziyette scak suyun iinde srklenecekler, sonra atete yaklacaklar. (el-Mmin 71-72) melindeki yet-i kelimeyi okudu. Namazdan sonra bu yet-i kermeyi tekrar tekrar okudu ve ok alad. mer bin Abdlazzin insanlara rehber olan szlerinden bazlar: fkelenme ve hrstan korunmu olan kurtulmutur. Takva sahibinin azna gem vurulmutur. mer bin Abdlazz (r.a.) akrablarndan birisine, yazd bir mektbta yle demiti: Eer gece ve gndznde lm hatrlama iar edinmek istersen, fn (geici) olana rabet etmeyip, bk (devaml) olana ynel. Vesselam. Birgn mer bin Abdlazz (r.a.) cemate hitaben yle koputu: Ey insanlar! Sizler, lm iin hedefler durumundasnz, lm sizden dilediini seer. Size yeni bir nimet verildii zaman, nceki nimet orada sona erer. Aza bir lokma alnmasn, bir yudum su iilmesin ki, onunla beraber bir keder ve bir znt olmasn. Dn geti. O, sizin hakknzda iyi bir ahittir. Bugn mhim bir emnettir. Onun kymetini bilmek ve iyi deerlendirmek lzmdr. Yrn, iinde hdiselerle beraber gelmektedir. Sizi almak iin gelen lmn elinden ka nereye olacak. Sizler u dnyda, eyalarn bineklerine yklemi, yolcularsnz. Yklerinizi, buradan baka bir lem de zeceksiniz. Sizler, u dnyda sizden nce gelenlerin yerine getiniz. Fakat siz de yerinizi, sizden sonra gelenlere vereceksiniz. Sizin aslnz ve dnyya gelmenize vesle olanlar kalmad. Sizler, onlardan dnyya gelen kimseler olarak, nasl bak (devaml) kalabilirsiniz?Sizler de bu dnydan geceksiniz. mer bin Abdlazz (r.a.), amda, bir minber zerinde hutbe okudu. Allah telya hamd ve senadan sonra ey syledi. Ey insanlar! inizi, kalblerinizi dzeltirseniz, zhiriniz, dnz da iyi olur. Azlarnz, gznz, kulanz, elleriniz, ayaklarnz, hayr iler, Allah telnn beendii eylerle megul olur. hretiniz iin slih ameller ileyiniz. Bylece dnynz da korumu olursunuz. demden (a.s.) itibaren, kendisine kadar btn dedeleri lp gitmi olan kimse de bir gn lecektir. mer bin Abdlazz baka birisine yazd mektubunda ise, mdi, sana Allah teldan korkmay, Allah telnn sana ihsan ettii eylerle, hrete hazrlanmay tavsiye ederim. Sen sanki lm tatm, lmden sonra olan eyleri grr gibi amel yap. Gnler ve geceler, sratle gidiyorlar, mr her gn noksanlayor. Ecel ise yaklayor. Kt amellerimizden dolay Allah teldan af ve mafiret dileriz. Gnahlarmzdan ve bu yzden bize gazab etmesinden Ona snrz. Baka birisine ise mektubunda: (yle dnn) Sanki kullar, Allah telnn huzrundalar. Allah tel onlara yaptklar amelleri haber veriyor. Ktlk yapanlar, bu ilerinden dolay cezalandryor, iyilik yapanlar da mkfatlandryor. yleyse Allah teldan korkun. Allah telnn verdii iyilik ve ihsanlara kar kr vazifesini yerine getirin. Nimetlere kredin. nk nimetlere kretmek o nimeti arttrr. Kendisinden kamak mmkn olmyan ve ne zaman gelecei belli olmyan lm ok hatrlayn. Kymet gnn ve gnn iddet ve dehetini de hatrlayn. Bunlar ok hatrlamak, dnynn geici ve aldatc gzellik ve lezzetlerine, aldanmaktan korur. Dnyda, kulluk vazifesi olarak emredildiin ilere dikkat et. Onlarn muhasebesini yap. mer bin Abdlazz (r.a.) yle buyurdu: Sizden ncekilerin kabul ettikleri bilgileri alnz. Onlarn sylediklerine muhalif, zt olanlar almayn. nk nce geen bykler, sizden daha hayrldr. mer bin Abdlazz hazretleri, veliahd Yezd bin Abdlmelike yle yazd: Bismillahirrahmnirrahm. Mminlerin emri mer bin Abdlazzden, Yezd bin Abdlmelike. Sana selm eder ve sana kendisinden baka ilh olmayan Allah telya hamdimi bildiririm. Ben hastaym. - 227 -

Ar ve szya tutuldum. Buna ramen zerime aldm ilerden meslm. Allah tel yarn beni bunlardan hesaba ekecek, orada yaptklarm gizliyemiyeceim. Eer Rabbim, benden rz olursa, ancak orada zell ve hakr olmaktan kurtulurum. Eer benden rz olmazsa, yazk bana. O zaman benim hlim nasl olur. Allah tel bizi, yce rahmetiyle Cehennemden muhafaza buyurup, rzsna kavutursun. Bu bakmdan sana Allah teldan korkman, harm kld eylerden saknmay tavsiye ederim, insanlar hakknda Allah teldan kork, zulm ve hakszlktan uzak dur. En gzel sz Allah telya hamd etmek (Elhamdlillah demek) ve Onu anmaktr. Kim Cenneti seviyorsa, Cehennemden kaar. imdi ecel gelmeden, ameller sona ermeden, Allah tel insanlar ve cinleri hesaba ekmek iin huzuruna getirmeden nce, tvbeyi frsat bilmeli ve af ve mafirete kavumay kazan bilmelidir. Kymette, hesap gnnde, mazeret kabul edilmez. O zaman btn gizli eyler ortaya karlr. Herkes kendi bann resini arar. nsanlar, amelleriyle gelirler. Herkesin amellerine gre durumu ayr ayrdr. O gn dnyda, Allah tel ve Reslnn (s.a.v.) emirlerine uyup, yasaklarndan uzak kalm olanlara ne mutlu. Dnyda Allah telya isyan ederek hrete genlere o gn ok yazk. Onlarn o gn ok acnacak hlleri var. Allah tel seni, zenginliklerle imtihan ederse, onda orta yolu tut. Onu Allah telnn rzsna uygun yerlere sarf et, ondan fakrleri de faydalandr. Allah telnn emri olan zektn ver. Sakn vnme. Kendini beenme. Kendini bakalarndan stn grme. Ey insanlar! Allahtan korkun. nk Allahtan korkmak (takva) her eyin yerine geer ve hi bir ey onun yerine geemez. Bizden nce helk olanlar, hakk engellemek ve zulm yapmak yznden mahv oldular. Hak onlardan satn alnrd ve zulmden korunmak iin de fidye verilirdi. phe hlinde had cezalarn yerine getirmekten kann. nk idarecilerin af ederek hatya dmesi, zulm ederek, ceza ektirerek hatya dmesinden hayrldr. Mslmanlardan bir sz iittiinde onu hayra yor, sakn erre yorma! Bir valisine yazd:`Ellerini mslmanlarn kanndan, mideni malndan, dilini rzndan uzak tut! Byle yaparsan sana zeval yoktur. Namaz, seni yolun yarsna; oru, tam Melikin kapsna iletir. Sadaka ise Melikin huzuruna karr. Allah tel bir kuluna verdii nimeti alp da karlnda sabr nasb ederse, nimete mukabil verdii (sabr), o nimetten daha efdaldir (kymetlidir). lm ok hatrla. Eer geim rahatl iindeysen bu sana darlk, rperti getirecek; geim darl iindeysen genilik, ferahlk kazandracak. Siz seferdesiniz. Yklerinizin balarn bu diyrn dnda bir yerde zeceksiniz. Siz, zerinden alar gemi bir kkn dallarsnz. Kkleri yok olup gitmi bir daln hayatndan ne kar ki? Ey insanlar! Allah mahlklar yaratt ve onlar uyuttu. Sonra onlar uykularndan uyandrp, diriltecek. Her biri ya Cennete, ya Cehenneme sevk edilecek. Allaha yemin ederim ki, biz eer bu hakikati tasdk etmi isek, buna uygun yaamadmz iin ahmaz. Eer bu gerei inkr ediyor isek, o takdirde hepimiz helakteyiz. Her yolculuun kendine has bir az, hazrl vardr. hret yolculuu iin de takvay azk edinin. Allah telnn verecei nimetleri grm gibi sevinin ve verecei cezay, azb da grm gibi korkunuz. Tl-i emele kaplmayn, zira tl-i emel (bitmeyen istek, hi lmeyecekmi gibi dnyya dalmak) kalbinizi katlatrr, dmannz olan eytann eline dersiniz... Dnyya aldanm nice insanlar grdk. Huzur ve sedet, ancak Allahn azabndan emin olanlar iindir. N ee ve sevin de kymetin zorluunu anlatanlar iindir. Kymet gn zengin, fakr herkesin ameli meydana kar ve hesap verirken yle bir mkilt ile karlarsnz ki, eer yldzlar bununla karlasa kararp dklr, dalar dayanmaz erirdi. Cennet ve Cehennemden baka bir yer bulunmadn ve bunlardan birine mutlaka gideceinizi de biliyorsunuz. O halde ona gre hazrlann... Allahtan korkun ve ar akadan kann; zr ar aka, kin tutmaa, kin de ktlklere sebep olur.
1) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1056 2) Fideli Bilgiler sh-69, 76 3) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-253 4) Tehzb-l-esm vel-lga cild-2, sh 19 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-119 6) El-Kmil fit-trih cild-5, sh-60, 62 7) Fevt-l-vefeyt cild-3, sh-133 8) Tehzb-t-tehzb cild-7, sh-475

- 228 -

9) Vefeyt-l-ayn cild-6, sh-301 10) ezert-z-zeheb cild-1, sh-119 11) Trh-l-hams cild-2, sh-315 12) Trh-i Taber cild-8, sh-137 13) bni Haldun Trhi cild-3, sh-76 14) Menkb- mer bin Abdlazz (bni Cevz) 15) Sfat-s-savfe cild-2, sh-63 16) Sret-i mer bin Abdlazz (Menv) 17) Tabakt- bni Sad cild-5, sh-330 18) Trh-l-hulef sh-212 19) Rehber Ansiklopedisi cild-14, sh-19

RBA- ADVlYYE:
Tbinin byk hanm evliylarndan. Babas smildir. Dnyya dkn olmamas ve ibdetleri ile mehr olan bir htndur. 135 (m. 752)de Kuds civarnda veft etti. Babas smilin kz vard. Bir tane daha dounca adn Rbia (drdnc) koydu. Babas smil efendi ok fakr olduundan Rbia doduu gece evde ihtiya olan eylerden hibiri yoktu. Bu duruma annesi ok alayp mahzun oldu. Efendisine Filn komuya gidip, bir miktar kandil ya isteyebilir misin? dedi. Hz. Rbiann babas, Allah teldan baka kimseden bir ey istememee sz vermiti. Bununla beraber hanmn zmemek iin o komunun evine gitti. Kapya elini srd ve geri gelip, Kap almad deyince hanm alad. O da ok zld. Babas, ban dizine dayad ve ylece uyuya kald. Rysnda Peygamber efendimizi grd. Peygamber efendimiz, kendisine buyurdu ki: Hi zlme. Bu kzn, yle bir hanm olacak ki, mmetimden yetmibin kiiye efat edecek. Yrn bir kda yle yaz: Sen her gece Peygamber efendimize yz salevt- erfe, Cuma geceleri de drtyz salevt gnderirdin. Bu Cuma gecesi unuttun. Bunun keffreti olarak, bu yazy sana getiren zta drtyz altn hell parandan ver. Sonra Basra valisi s Zdna git. O yazy ver. Hz. Rbiann babas uyandnda, Peygamber efendimizi grmenin evkiyle alyordu. Hemen kalkt, denileni yapt ve s Zdnn yanna gitti. Vli mektubu alnca, Reslullahn (s.a.v.) kendisini hatrlamasnn kr iin, binlerce altn fakrlere sadaka olarak verdi. Hz. Rbiann babas smil efendiye de mektbda yazlan ve ona ilve olarak pek ok altn da sadaka verip, bir ihtiyc olursa tekrar gelmesini tenbh etti. Hz. Rbiann babas, altnlar aldktan sonra lzumlu ihtiyalarn temin etti. Bylece geimleri rahatlam oldu ve kzlarna rahata bakp ok gzel edeb ve terbiye ile byttler. Rbia-i Adviyye biraz bymt ki, annesi ve babas veft etti. stelik, Basrada ktlk ve fevkalde pahallk oldu. Bu hengmede Rbiann ablalar daldlar. Kimsesiz kalan Rbiay zlim bir kimse yakalad ve hizmeti olarak i grdrd. Daha sonra da kle olarak alt gm karl bir ihtiyara satt. O ihtiyarn hizmetisi olarak, gsterilen zor ileri dahi sabrla yapmaa alyordu. ok skntl gnler geirdi. ok zahmetler ekti, fakat isyan etmedi. Allah telnn takdirine rz oldu. Edebi fevkalde idi. Bir gn karsna bir namahrem (yabanc) kt. Ondan saknaym diye hzla giderken dp kolu krld. Acz ve krklk iinde, mahzun olmu bir kalb ile Allah telya yalvard. Y Rabbi! Garib ve kimsesizim. Yetim ve kszm. Kle edildim. Bir de kolum krld. Lkin ben bunlarn hi birine zlmyor, yalnz senin rzn istiyorum. Bilemiyorum ki, acaba benden rz msn? Bu srada bir ses duydu. zlme, sen hrette meleklerin bile imrenecei bir makamda bulunacaksn diyordu. Rbia tekrar efendisinin evine dnd. Gnlk hizmetleri yerine getirir, akama kadar ayakta dururdu. Bununla beraber hergn orulu olur, geceleri de Allah telya ibdet ve tatle geirirdi. Bir gece efendisi uyandnda Rbiann odasndan sesler geldiini duydu. Pencereden bakt. Grd ki, Rbia, secde hlinde, Allah telya yle niyaz ediyordu: Ey Rabbim! Biliyorsun ki benim arzum senin emrine uymaktr. Benim sedetim senin huzurunda bulunmaktr. Eer elimden gelse, sana ibdetten, bir n geri kalmam. Fakat ev sahibimin hizmetinde bulunduum iin ona hizmet ediyorum ve sana gerei gibi ibdet edemiyorum... Ev sahibi, bunlar duydu. Ayrca, Rbiann ba stnde bir kandil bulunduunu, kandilin bir yere asl olmayarak havada durduunu, odann o kandilin nuru ile aydnlandn grnce hayretten dona kald. Artk Rbia kle olamaz diyordu. Sabaha kadar uyuyamad. Sabah olunca hemen Rbiay ard ve dedi ki: Artk serbestsin. Dilediini yap. Ama burada kalrsan ben sana hizmet ederim. Rbia, Gideyim dedi. Oradan ayrlp kk bir eve yerleti. Btn vakitlerini ibdetle geirir, bir gn ve gecesinde bin rekat namaz klard. Kefenini dima yannda tar, namaz klaca zaman onu serer, zerine secde ederdi. Kefeni yannda olmadan gezdiini, kefenini beraberine almadan konutuunu kimse grmedi. Sfyn- Sevr ve Hasan- Basr, Rbia htndan feyz alrlard. Kimseden birey almazd. Bir keresinde Hasan- Basr hazretleri kendisini ziyrete gelmiti. Kulbesinin kapsnda, zenginlerden birinin alamakta olduunu grd. Niin alyorsunuz? diye sordu. O zengin; Zhd ve kerem sahibi u htn olmasa, halk mahv olur. O, zamann bereketidir. Allah tel bizi, bir ok bel ve skntlardan onun hrmetine muhafaza etmektedir. Ona bir miktar yardmm olsun - 229 -

diye u altn dolu keseyi getirdim. Fakat kabul etmez diye korkuyorum. Onun iin alyorum. Siz bunu ona verseniz, belki sizin hatrnz iin kabul eder dedi. Hasan- Basr hazretleri ieri girip olanlar bildirince, Rbia (r.aleyha) buyurdu ki; Ben bu dnylklar bunlarn hakiki sahibi olan Allah teldan istemee utanr iken bakasndan nasl alrm? Allah tel bu dnyda, kendisini inkr edenlerin dahi rzkn vermekte iken, kalbi Onun muhabbetiyle yanan birinin rzkn vermez mi zannediyorsunuz? O kimseye selmmz syle. Kalbi mahzun olmasn. Biz Allah teldan bakasndan bir ey almamaya ahdettik. Hi bir kimseden bir ey beklemiyoruz. Geleni kabul etmiyoruz. Bir defasnda devlete ait olan bir kandilin ndan istifde ederek gmleimi yamadm da kalbim yle dald ki, o diktiimi sknceye kadar kalbimi toparlayamadm. Mlik bin Dinar (r.a.) yle anlatt: Bir gn Rbiann yanna gittim. Abdestini alm, kalan sudan bir ka yudum da imi idi. Dikkat ettim, testinin bir taraf krk idi ve ok eski bir hasrda oturuyordu. Kerpiden yaplm bir de yast vard. Bunlar grnce ok zldm, iim yand ve Ey Rbia! Zengin arkadalarm var. Kabul edersen sana onlardan bireyler alaym dedim. Bana dnerek; Y Mlik! Bana da, onlara da rzk veren Allah teldr. O, fakrleri fakr olduu iin unutup, zenginleri de zengin olduu iin hatrlyor ve yardm ediyor mu sanyorsun? dedi. Ben de Hayr, hi yle olur mu? dedim. Bunun zerine Madem ki Rabbim benim hlimi biliyor, benim hatrlatmama lzum yok. O, yle istiyor, biz de Onun istediini istiyoruz diye cevap verdi. Hz. Rbia, ok oru tutard. Bir defasnda bir hafta hi yiyecek bulamad. Sekizinci gece al iyice iddetlendi. Nefsine eziyet ettiini dnrken birisi kapy ald. Bir tabak yemek getirdi. Hz. Rbia yemei alp, yere koydu. Mum getirmee gitti. Gelince bir kedinin yemeini dkm olduunu grd. Su bardan almaya gitti. Mum snd. Su imek isterken bardak dp krld. O da Y Rabbi! Bu zavall kulunu imtihan ediyorsun, fakat acizliimden sabredemiyorum diyerek bir h ekti. Bu htan neredeyse ev yanacakt. Bir ses duyuldu: Ey Rbia, istersen dny nimetlerini stne saaym, istersen, zerindeki dert ve bellar kaldraym. Fakat bu dertler, bellar ile dny bir arada bulunmaz bu sz iitince yle du etti: Y Rabbi, beni kendinle megul eyle ve senden alkoyacak ilere beni bulatrma. Bundan sonra dny zevklerinden yle kesildi ki; kld namaz Bu benim son namazmdr diye o huu ile klar, hep Allah tel ile megul olurdu. Hatt birisi gelip kendisini Allah tel ile meguliyetten alkoyar korkusuyla Y Rabbi! Beni kendinle megul eyle ki, beni kimse senden alkoymasn diye du ederdi. Niye evlenmiyorsun? diye srar edenlere de yle syledi: Benim byk derdim var. Benim, bunlarn skntsndan kolayca kurtumm garanti ederseniz, o zaman evlenirim. Birincisi, (Acaba son nefesimde mnm kurtarabilecek miyim?) ikincisi, (Kymet gnnde amel defterimi sa tarafmdan m, yoksa sol tarafmdan m verecekler?) ncs, (Herkesin hesab grldkten sonra bir grup Cehenneme ve bir grup Cennete giderken, acaba ben hangi grupta bulunacam?) dedi. O kimseler, Biz bu sullerin cevb olarak size bir ey sylemekten ciziz dediler. Hz. Rbia: O halde nmde byle dehetli gnler varken ve bu gnlere hazrlanmak elbette lzm iken, evlenmeyi nasl dnebilirim? buyurdu. Bir gn ikindi vakti yanna bir misafir geldi. Tencerede bir para et vard. Eti piirip misafire ikrm edeyim diye dnd. Fakat, yemei hazrlamak iin de misafirin yanndan ayrlamad. Nihayet akam vakti oldu. Namazlarn kldlar. Kendisi de, misafiri de orulu idiler. Nihayet evde bulunan bir kuru ekmek ve bir miktar suyu misafire ikrm iin hazrlad. Bakt ki, etin bulunduu tencere Allah telnn izni ile kaynyor ve et yemei ok gzel pimi, yemei misafire ikrm etti. ftar ettiler. Misafir olan kimse dedi ki, Hayatmda bu kadar lezzetli bir yemek yemedim. Rbia-i Adviyye (r.aleyha) Her hlinde Allah tely hatrlyan ve sadece Onun rzsn istiyenlere ite byle yemek piirirler buyurdu. Hz. Rbiann hacca gitmek arzusu oald. Bir kafileye katlarak yola kt. Yolda merkebi lnce kafiledekiler, Eyalarnz bizim hayvana ykleyelim dediler. Onlara Ben Allah telya tevekkl ederek yola ktm. Siz yolunuza devam ediniz, ben yava yava gelirim dedi ve kervan yoluna devam etti. Hz. Rbia, Y Rabbi! ok ciz olduumu gryorsun, biliyorsun. Beni evine davet ettin ama bineim yar yolda ld. Koca lde yalnz kaldm. Durumu sana havale ettim diyerek eyalarn yklendi. Onun bu yalvarndan sonra Allah tel merkebi diriltti. Hz. Rbia buna ok sevindi. Bir gn, Hz. Rbiaya yemek yapmak istediler, fakat soan yoktu. Komudan alalm dediler. O da, Krk senedir, Allah teldan bakasndan bir ey istememek zere sz verdim. Zarar yok, yemek soansz olsun buyurdu. Szn yeni bitirmiti ki, bir ku ayaklarndaki soanlar oraya brakp gitti. Bunu gren Hz. Rbia, Bu ilhi bir imtihandr, Allah telnn azabndan emin deilim, korkuyorum deyip, yemei deil, kuru ekmei yedi. Bir gn, Hasan- Basr hazretlerinin evinin nnden geiyordu. O srada evin damnda bulunan Hasan- Basr (r.a.), Allah telnn muhabbetinden pek ok alam, gzyalarn rzgr, aadan gemekte olan Hz. Rbiann yzne drmt. Damlann nereden geldiini aratran Hz. Rbia, - 230 -

yukarda alamakta olan Hasan- Basryi (r.a.) grnce: Ey Hasan! Sakn gzyalarn nefsinin arzusuyla akm olmasn! Bu gzyalarn iinde muhafaza et ki, ierde bir derya olsun. Allah telnn muhabbeti ile kaynasn dedi. Bir defasnda kendisini sevenler ziyrete gelmilerdi. Evde, oday aydnlatacak bir kandil yoktu. Gelenlere ise k lzmd. Hz. Rbia parmaklarna fledi. Bunun zerine Allah telnn izni ile sabaha kadar parmaklarndan ziya fkrd ve oda aydnland. Bir kimse, kendisine, cebinden kard paray vermek istedi. Hz. Rbia elini havaya doru uzatt. Avucu altnla dolu olduu halde o kimseye, Sen cebinden alyorsun, bana byle veriyorlar dedi. Bir gn iki kii Rbia-i Adviyyeyi ziyrete geldiler, ikisi de a idiler. Yemei helldir diye ilerinden yemek yimek geti. O anda kapya biri gelerek, Allah rzs iin bireyler istedi. Rbia hazretleri evde mevcut olan iki ekmeini buna verdi. Gelen sevinerek gitti. Bir saat kadar sonra bir kii kucanda bir yn ekmekle geldi. Rbia hazretleri ekmekleri sayd. Onsekiz ekmek vard. Dedi ki: Ekmekler yirmi olsa gerektir. Ekmei getiren, ikisini saklamt. karp iki ekmei de verdi. Oradakiler hayretle sordular. Bu ne srdr? Biz senin ekmeini yemeye gelmitik, nmze koyacan ekmekleri kapya gelene verdin. Ardndan ekmek geldi. Eksik olduunu syledin. Cevbnda: Siz ikiniz gelince karnnzn a olduunu anladm. nnze koyacam o iki ekmei kapya gelene verdim. Allah teldan bu ekmeklerin misafirlerin karnn doyuramayacan, bunun iin bir yerine on vermesini istedim. nk Enm sresi 160. yet-i kelimesinde bire on vereceini bildiriyor. Ben Onun bu vadine gvendim, iki ekmek yerine 20 ekmek geleceini bildiim iin de ekmeklerin noksan olduunu syledim. Bir defasnda namaz klarken gzne bir kam sapland. Kalb huzuru ve Allah telnn muhabbetinin her tarafn kaplam olmas hli o kadar fazla idi ki, namaz esnasnda bunu hi fark etmedi. Namaz bitince oradakilere Gzme bir bakn. Galiba gzme bir ey girmi dedi. Baktlar kam paras gzne saplanmt. Glkle kardlar. Rbia-i Adviyye, bir gece, evinde ge vakitlere kadar namaz klarken hasrn zerinde uyuya kald. Bu arada evine bir hrsz girdi. Her taraf arad, alacak birey bulamad. Giderken Girmiken bo kmayaym diyerek, Rbia hazretlerinin darda giydii rtsn ald. Evden karken yolunu ard, kapy bulamad. Geri dnp rty ald yere brakt. Bu sefer rahatlkla kapy buldu. Kapy bulunca tekrar geri dnp, rty ald. Fakat yine kapy bulamad. Bu hl yedi defa tekrarland. Yedinci defa tekrar rty eline alnca yle bir ses duydu: Ey kii kendini yorma. O yllardr kendini bize smarlad. eytann ona yaklama gc yok iken, hrszn onun rtsne yaklamas mmkn mdr? Git, yorulma bouna urama. O uyuyorsa da dostu uyanktr ve onu korumaktadr. Bu hdiseden korkup dar frlayan hrsz, tvbe edip bu kt huyundan vazgeti. Hasan- Basr hazretleri sul edip: Ey Rbia, yokluu neden buldun? dedi. Cevbnda: Kendimi Hak telya teslim ve ilerimi Ona havale ettim buyurdu. Yine Hazret-i Hasan sul edip: Ey Rbia Hak tel akna sana ihsan olunan ilim ve amelden bana bir harf ret dedikte, cevbnda: Ey Hasan, cariyelikten kurtulal beri iplik eirip satarm, geimimi temin ederim. Lkin hi bir zaman iki akeyi bir elime almadm. Korktum ki ikisi bir yere gelir de beni Hak telnn yolundan ve marifetullahtan alkoyar. Birinin Y Rabbi, bana rahmet kapsn a diye du ettiini iitince Rbia-i Adviyye: Ey chil, Allah telnn rahmet kaps kapal m idi de imdi amasn istiyorsun? Rahmetin k kaps her zaman ak ise de giri kaps olan kalbler, herkeste ak deildir. Bunun almas iin du edilmelidir dedi.. Kendisine dediler ki, Hasan- Basr hazretleri buyuruyor ki, (Cennette, Allah tely grmekten bir an mahrum olursam yle alayp, feryd edeceim ki, btn Cennet ehli bana acyacak) buna ne dersiniz? Buyurdu ki: Bu ok gzeldir. Lkin, eer dnyda, Allah teldan bir an gfil olduysa ve bu gafletinden dolay aynen bildirdii znt, alamak ve inlemek meydana geldiyse hrette de dedii gibi olacaktr. Aksi halde olmayacaktr. Hep evinde bulunup dar kmaz, devaml ibdet ederdi. Birgn, birisi ona, Biraz dar ksan da Allah telnn mahlkat yaratmaktaki fevkalde sanatn temaa etsen dedi. O da Ben, darda sanat temaa edeceime, ieride hep ibdetle megul oluyor ve sanatkr mahede ediyorum buyurdu. Hz. Rbia bir gece, Y Rabbi! Ya kalb huzuru ile namaz klmam nasb et, ya da kalb huzuru ile klamadm namazm kabul buyur. Allahm benim btn dnydaki arzum ve iim, seni ydetmek, hrette de Ceml-i ilhiyene kavumaktr. Ne olur, beni bu anlayma bala diye yalvard. Bazen Allah telya yle niyazda bulunurdu: Y Rabbi! Benim dnydaki btn gayret ve maksadm, hep seni hatrlamak, hep seninle megul olmak, hrette ise, cemlin ile merref olmaktr. Benim btn arzum budur. - 231 -

Bir gn Rbia Htn alyordu. Dediler ki: Ey Allah telnn sevgili kulu niin alyorsun? Rabbinle yaknln var. Buyurdular ki: Ayrlktan korkuyorum, belki lm vaktinde (Sen bana gerekmezsin ey Rbia,) diye Allah tel hazretleri hitb buyurursa benim hlim ne olur? Eyvah! Eyvah! deyip alad. Tevekkl o dereceye ulamt ki, Gk tun olsa, yer demir kesilse, gkten bir damla yamur dmese, yerden bir bitki bitmese ve dnydaki btn insanlar benim ocuum olsa, Allah telya yemin ederim ki onlara nasl bakacam dncesi kalbime gelmez, nk Allah tel hepsinin rzkn vereceini bildirmi ve zerine almtr derdi: Bir zaman hasta olmutu. Ziyretine gelenler Ey Rbia! Gryoruz ki sana gelmi olan bu hastalk sana ok zdrap vermektedir. Du et de Allah tel senin ektiin bu zdrab hafifletsin deyince, buyurdu ki: Siz biliyor musunuz ki, bu zdrab ekmemi Allah tel irde etmitir. Evet biliyoruz dediler. O da: Madem bunu biliyorsunuz da, Onun irdesine muhalefet etmemi, irdesinin tersini Ondan istememi nasl istiyebiliyorsunuz? dedii zaman onlar, Ey Rbia peki senin arzun nasldr? diye sordular. O da, Allah tel benim hakkmda ne irde etmi, takdir etmise ona rz olmak buyurdu. Bir gn kendisine sordular ki; lm arzu ediyor musun? Buyurdu ki; nsanlardan birine kar bir kabahat ilemi olsam, o insanla karlamaktan utanrm. Halbuki Allah telya kar olan kabahatlerimiz o kadar ok ki huzuruna varmay (lm) nasl arzu ederim? Kendisine dediler ki; Bu yksek derecelere ne ile kavutun? Buyurdu ki; Beni alkadar etmiyen her eyi terk etmekle ve ebedi olann dostluunu arzu etmekle. Hz. Rbia, aralksz olarak inlerdi ve onu hep dertli bir hlde grrlerdi. Yaknlar dedi ki, Hi bir hastalnz yok, alayp szlanmanza, yaknmanza sebep nedir? O da, Benim gnlmde yle bir dert var ki, tabibler tedavisinde ciz kaldlar. Yaramn merhemi Allah telya vuslattr (kavumaktr). Byle yanp yaklyorum ki, belki maksadma kavuurum. Bu benim yaptm ise, bu ite en az olandr diye cevap verdi. Ya sekseni bulmutu. Yolda kendi kendine yryebiliyordu. Fakat yalln tesriyle yrmekte glk ekerdi. yle ki grenler, ha dt, ha decek zannederlerdi. Byle olmakla beraber kimsenin yardmn kabul etmezdi. Veft yaklanca yaknlarndan Abede binti evvli yanna ard. Her zaman yannda tad kefeni gstererek, Veft ettiim zaman beni bu beze sar ve defn et diye vasiyyet etti. Veft etmeden nce hasta yatann baucunda bekleyen byklere, Kalknz, buray boaltp, yalnz braknz ki, Allah telnn melekleriyle babaa kalaym deyince, oradakiler oday boalttlar. Kapy rttler, ierden yle sesler geliyordu: Ey mutmainne nefs, rz olmu ve rz olunmu olarak Rabbine dn! Has kullarmn arasna katl ve Cennetime gir (Fecr sresi, 27-30. yet). Aradan biraz zaman geti ses kesilmiti, ieri girdiklerinde Hz. Rbiann veft ettiini grdler. 135 (m. 752) trihinde Kudsde veft etti, veftndan sonra Abede binti evval vasiyyetini yerine getirdi. Tur da zerine defn edildi. Abede binti evval anlatyor: Rbiayi veftndan bir sene sonra ryda grdm. Yeil elbiseler giymi, banda da yeil bir barts vard. Ben, Seni sardm kefenine ne oldu? dedim. Allah tel onlar kard ve bana bunlar verdi dedi. Veftndan sonra kendisini ryda grenler, Mnker ve Nekir melekleri ile aranzda ne gibi bir ey oldu? diye sordular. O iki heybetli melek gelip de bana Men rabbke (= Rabbin kim?) sulini sorunca, onlara dedim ki, ey Melekler! Hemen geri gidip Rabbime yle arz ediniz. (Ey Allahm! Dnyda bunca halk arasnda, ihtiyar bir kadncaz unutmadn. Ben, seni hi unutur muyum?) Nakledildiine gre Muhammed bin Eslem Ts ile Numn Ts, Rbiann (r.a.) kabri bana gelip Hlin nasldr? diye sordular. Allah telnn izni ile yle cevap verdi: Allah tel bana ok eyler ihsan etti; Nimetler iindeyim elhamdlillah. Bessr bin Glib en-Necrn diyor ki: Rbia-i Adviyye iin veftndan sonra hep du ederdim. Bir defasnda onu rymda grdm. Bana dedi ki: Hediyelerin nurdan mendil iinde ve nurla kaplanm tabaklarla bize sunulmaktadr. Bu nasl oluyor? dedim. Hayatta olan mminler ller iin du ettiklerinde, ipek mendiller iinde nurdan tabaklara konup, lye gtrlr ve (Bu, sana filan dostunun hediyesidir) denilir buyurdu. Y Rabbi, dnyda, bana neyi takdir etmi isen onlarn hepsini dmanlarna ver. hrette benim iin hangi nimetleri ihsan etmeyi takdir etmi isen onlar da dostlarna ver. Ben sadece seni istiyorum.

- 232 -

Y Rabbi, eer sana ibdet etmem Cehennem korkusu ile ise beni Cehenneme at. Eer Cennete girmek midi ile ibdet ediyor isem, Cennetini bana yasak eyle. Eer srf, senin rzn iin ibdet ediyor isem, o hlde bk olan Cemlin ile merref eyle. ok defa yle derdi: stifr etmekle kurtulduk sanrz... Halbuki o istifrmz da, bir baka istifra muhtatr. Allah telnn muhabbeti ile ok alar, hep mahzun olarak yaard. Cehennem lafzn duyunca, onun deheti ile kendinden geerek baylp derdi. Dediler ki; Bir kulun Allah telnn takdirine rz olup olmad nasl bilinir? Buyurdu ki; Gelen nimetlerden zevk ald gibi, gelen musbetlerden de zevk ald zaman. Bir kimse Y Rabbi! Benden rz ol dedi. Bunu gren Hz. Rbia, Kendisinden rz olmadn (Kaza ve kaderine rz gstermediin) bir ztn, senden rz olmasn istemee utanmyor musun? dedi. Kendisine sordular ki; nsan Allah telya yaklatran en stn ey nedir? Muhabbet sahibi olan kii, muhabbetinden yle sdk olmal ki, gnlnde Onun iin olmyan hi bir sevgi bulunmamal buyurdu. lediiniz gnahlar gizlediiniz gibi, yaptnz iyilikleri de gizleyin. Sabr insan olsayd ok kerm olurdu. Marifetin almeti, her an Allah tely hatrlamaktr. Kul Allah telnn sevgisini tatt zaman, Allah o kulunun kusurlarn kendisine gsterir. Bylece o, bakalarnn kusurlarn grmez olur.
1) El-Alm cild-3, sh-10 2) Ed-Drr-l-mensr sh-202 3) Vefeyt-ul-ayn cild-2, sh-285 4) Cmi-u-kermt-il-evliy cild-2, sh-10 5) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-65 6) Tezkiret-l-evliy sh-39 7) Nefeht-l-ns sh-692 8) Kef-l-mahcb sh-253 (Urdu tercmesi) 9) Risle-i Kueyr sh-262, 290, 329, 424, 516, 531, 624 10) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1057

REBA BN EB ABDURRAHMAN:
Tbin devrinin byk hads ve fkh limlerinden. Knyesi, Eb Osmandr. Doum trihi bilinmemektedir. 137 (m. 753) senesinde Enbarda veft etti. Babasnn ismi Ferrhtur. Irak limlerinin yolunu tutmutur. Bu yolun zellii bir iin nasl yaplaca, Kurn- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi ise, buna benziyen baka bir iin nasl yapld aranr bulunur. Bu i de onun gibi yaplr. Eshb- kirmdan sonra, bu yolda olan mctehidlerin reisi, mm- azam Eb Hanfedir (r.a.). Reba hazretleri rey yolunu takip ettii iin ona Rebat-r Rey lakab verilmitir. Reba bin Abdurrahmn Medine-i mnevverede fetva ilerine bakard. Medine-i mnevverenin ileri gelenleri onun meclisine devam ederlerdi. mm- Mlikin hocalarndandr. Sahbe-i kirmdan (r.anhm) bazsna yetiti. Enes bin Mlik, Sad bin Yezd, Muhammed bin Yahy bin Habbn, Sad bin Mseyyib, Ksm bin Muhammed, bni Eb Leyl, Arec, Mekhl e-m ve baka birok byk ztlardan hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Yahy bin Sad el-Ensr, Sleymn et-Teymi, mm- Mlik, be, Hammd bin Seleme gibi ztlar, hads-i erf rivyet etti. Hakknda limlerin buyurduklar: bn-i Zeyd, O, uzun mddet gece gndz ibdetle megul oldu. Bu durum, yanna gelenlerle oturup, onlarla sohbete balayncaya kadar devam etti. Yahy bin Sad, O, zek ve kavray yksek bir limdi. Ubeydullah bin mer. Biz mkillerimizi, halledemediimiz meselelerimizi, ona arz ederdik. O, bizim en stnmz ve limimiz idi. Abdurrahmn bin Zeyd bin Eslem: Rebann meclislerinde Yahy bin Sad de bulunurdu. Reba olmad, zamanlarda Yahy bin Sad anlatrd. Yahy bin Sad ok hads-i erf rivyet etmi bir limdir. Fakat Reba bulunduu zaman, onun ilmine hrmeten sessiz kalr, konumazd. Halbuki Reba yaa ondan kkt. - 233 -

Abdlazz bin Eb Seleme: Vallahi, Reba, Reslullah efendimizin snnet-i seniyyesi hususunda ok titizdi. bn-i Zeyd: Medne-i mnevverede, dostlarna ve muhtalara kar Rebadan daha cmert birisini grmedim. Mlik bin Enes (r.a.): Reba bin Eb Abdurrahmann veftndan sonra ilmin tad kalmad buyurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden birisi: Enes bin Mlikten (r.a.) rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) Allah tel kermdir. Kulu du ettii zaman, onun elini bo evirmekten haya eder buyurdu. Reba hazretleri buyurdular ki; nsanlar limlerin yannda, annelerinin kucandaki ocuk gibidirler. Ne emrederlerse, ona uyarlar. Yasakladklar eyden de saknrlar. Birisi, Reba hazretlerine Ey Eb Osman! Zhdn ba nedir? diye sorunca, Hellinden kazanmak, hereyi lyk olduu yerde kullanmak buyurdular. Birisi gelip, Rebaya (r.a.) Bana Hz. Eb Bekir ile Hz. meri anlat dedi. O da, Bilmiyorum, sana onlar nasl anlataym? Onlar, Reslullah (s.a.v.) hri (mstesna), kendi zamanlarnda bulunanlarn hepsinden ileride idiler. Kendilerinden sonrakilere gre ise, slmiyet iin en byk ve unutulmaz hizmetler yapmlar, bu uurda ok zahmet ekmilerdir. Bir gn bir topluluun yanndan geiyordu. Onlar, kader meselesi zerinde konuuyorlard. Onlar byle konumaktan men etti. Ynus bin Yezd, Reba bin Eb Abdurrahmna Ey Reba! Sabrn son derecesi nedir? diye sordu. Reba (r.a.) cevbnda Bana bir musbet geldii gn, o bel gelmeden nceki gn gibi olmandr cevbn verdi. Bir menkbesi: Abdlvehhb bin Ata el-Hafff, Medne-i mnevvere limlerinden, yle bildirir: Rebann (r.a.) babas Ferrh Eb Abdurrahmn, Emevler zamannda, Horasan tarafna, slm ordusu ile gazaya gitmiti. Giderken hanmnn yanna, bin dinar brakt. Hanm ise bu srada hmile idi. Aradan yirmiyedi sene gemiti. Nihayet Ferrh (r.a.) elinde mzrak ve at zerinde olduu halde dnmt. Atndan inip, mzra ile kapya vurdu. Mzrak kapya sert bir ekilde inmiti. Ferrh girmek zereydi ki, dar Reba (r.a.) kt. Ferrhun, kendi babas olduunu bilmiyordu. Ona Sen benim evime nasl hcum edersin? dedi. Ferrh da (r.a.)Rebay tanmyordu. Bu sefer, Ferrh, Rebaya Buras benim evim. Sen benim evime, ailemin yanna nasl girersin? diye, kt. ki taraf iyice birbirlerine hiddetlenmilerdi. yle bir safhaya varmt ki, sonunda birbirlerinin zerine atldlar. nk ortada haneye tecavz sz konusu idi. Fakat, bu manzaray gren komular, hemen oraya koutular, ikisini ayrdlar. Hdisenin halli iin Medne-i mnevverenin mehr limi Mlik bin Enes ve dier ulemya (limleri) bavurdular. Ulem hdise mahalline geldiler. Ancak, zahire (grnene) gre burada Reba hakl idi. nk evine tecavz edilme durumu vard. Bu srada Reba (r.a.) Valinin yanna kadar gideceiz, yoksa bunu salvermem diyordu. Ferrh da ayn eyi sylyor. Bu benim ailemin yanna nasl girebilir diye ikyeti oluyordu. Grlt bir hayli oalmt. Mlik bin Enes (r.a.) konumaya balaynca herkes sustu. Mlik bin Enes, Ey pir-i fn (yal zt) senin bu evde ne iin var. Git baka yer bul kendine deyince, Ferrh Efendi, bu ev benim. Ben Ferrhum dedi. Bu srada hanm, Ferrhun bu szlerini duymutu. Derhal, zerine elbisesini alp, mnsip bir ekilde dar karak Bu benim zevcim Ferrhtur. Rebada, o gazaya gittikten sonra doan olumdur deyince, baba oul, hemen birbirlerine sarlp, alatlar. Ferrh eve girip, zevcesine: Bu benim olum mu? diye sorunca, o da Evet dedi. Ferrh hanmna giderken brakt dinarlar sorunca o da saklad yerden alp geldi. te dinarlar dedi. Bu srada, Reba dar kp, doruca, Mescid-i Nebevye (Peygamber efendimizin mescidine) gidip, her gn vermekte olduu dersine balad. Ders halkasnda Mlik bin Enes, Hasan bin Zeyd, el-Lehb ve Medne-i mnevverenin ileri gelenleri de bulunuyordu. Herkes pr dikkat onu dinliyordu. Ferrh ise, daha evde idi. Hanm ona, Dar k, mescide doru git dedi. Ferrh evden kt. Mescid-i Nebevye varp, namaz kldktan sonra, orada ders yapmakta olan topluluu grd. Oraya gidip, sessizce, kimseyi rahatsz etmeden, dikkat ekmeden bir yere oturuverdi. Dersi veren Reba idi. Fakat gzel bir elbise giymiti. Ferrh onu bir anda tanyamad. Ya bir hayli ilerlemiti. Bu kimdir? diye sordu. Reba bin Eb Abdurrahmndr dediler. Buna sevinen Ferrh, kendi kendine, Allah telya hamd olsun, olumun derecesini yksek eylemi dedi. Bir mddet sonra, oradan kalkp, eve gitti. Zevcesine Olunu hibir limde grmediim, ok iyi bir hlde grdm deyince, zevcesi te Allah tel bize byle slih bir oul nasb eyledi dedi.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-259 2) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-258 3) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-288 4) Trh-i Badd clld-8, sh-420 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-157

- 234 -

6) Mzn-l-itidl cild-2, sh-44 7) El-Alm cild-3, sh-17

REB BN ENES:
Tbinin tefsr ve hads limlerinden. smi Reb olup, el-Horasn, el-Basr, el-Bekr, el-Hanef lkablaryla da tannr. Basrann Ben Hanfe ve Ben Bekr bin Vbil kabilesine mensbtur. Doum trihi bilinmemesine ramen, veft 139 veya 140 (m. 757) seneleri olduu rivyet edilir. Sahbe-i kirmn byklerinden Abdullah bin mer, Cbir bin Abdullah, Enes bin Mlik, Tbinden Hasan- Basr, Ebl-liyenin (r.anhm) sohbetinde bulundu. Onlarla grp hads-i erf rendi. ok yksek derecelere kavuarak, Tbinden oldu. Kendisinden Abdullah bin Mbrek, Ame, Eb Cafer-i Rzi, s bin Ubeyd el-Kind, Muktil bin Hayyn, Sleymn bin mir el-Bezer, Sleymn etTeym (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Haccc bin Ysufun valiliinde Basradan kp, Merv ehrinin bir kyne gitti. Abbasler zamannda Horasanda arandysa da ortaya kmad. Tbinin byk limlerinden Abdullah bin Mbrek (r.a.) Horasanda yanna gitti. Ondan krk hads-i erf dinledi. Abdullah bin Mbrek (r.a.) onu hrmetle yd ederdi. Reb bin Enes hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. en-Nese, bn-i Hbbn, el-Icl Onun sika olduunu sz birlii ile bildirmilerdir. Eb Hatim ise, O, bana Ebl liyenin hadslerini rivyet etmede, Eb Haldeden daha sevgilidir buyurmaktadr. Reb bin Enes mfessir de olup, ikinci tabakaya mensbtur. Hz. merin Seyyidl-mslimn dedii Ensr- kirmdan bey bin Kabn (r.a.) tefsre ait szlerini Tbinden Ebl-liye (r.a.) vastasyla rivyet etti. Kurn- kermdeki Tr sre-i cellesindeki beinci yet-i kermedeki; Ykseltilmi semya lafzn Arr-Rahmn, altnc yet-i kermedeki Takn denize... lafzn da Arn altnda bulunan yksek sudur mansn kardn mfessirlerden Ebu-eyh bin Habbn nakleder. Kamer sresinin krknc yet-i kermesinin, Ey mmet! Sizin kfirleriniz, gemi ilk asrlarda helk etmi olduum mezkr (ad geen) kavimlerden daha hayrl mdr ki onlar helk etmiyeyim! melinde olduunu tefsr ve hads limlerinden Eb Cafer Muhammed bin Cerr-i Taber Ondan nakleder. Tevbe sresinin yzbirinci yet-i kermesinin tefsrinde, iki kerre azabn birinin dnyda olacan, dierlerinin de kabir azb olduunu syledi. Yine bn-i Abbsdan rivyet ettiine gre bn-i Abbas (r.a.) buyurdu ki: Peygamber efendimiz zamannda gne tutulmutu. Bunun zerine Resl-i ekrem (s.a.v.) Eshb- kirma namaz kldrd. Namazda birinci rekatte uzun srelerden (Bekara, li mrn, Nisa, Mide, Enm, Arf, Tevbe gibi) birisini okudu. Be rk ve iki secde yaptlar. Sonra ikinci rekata kalktlar. Bu rekatte yine uzun srelerden bir tanesini okudular, iki secde yapp namazda oturur gibi kbleye kar oturarak, gne tutulmas geinceye kadar, du ettiler.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-238 2) Mifth-s-sede cild-2, sh-69, 75, 590 3) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-7, sh-29

REB BN SABH:
Hads limlerinden. Knyesi Eb Bekrdir. Eb Hafs Basrde denilmitir. 160 (m. 776) senesinde veft etmitir. Snen-i Tirmizde, Snen-i bni Mcede ve Sahh-i Buhrnin talikatlarnda rivyetleri yer almtr. Hads-i erf iitip, rivyet ettii ztlar Hasan- Basr, Humeyd-t-tavl, Yezd Rekk, Eb Zbeyr, Eb Glib, Sbit el-Benn, Mchid bin Cebr (r.aleyhim) ve dier hads limleridir. Kendisinden hads-i erf iitip rivyet edenler; Sfyn- Sevr, bni Mbrek, bni Mehd, Vek bin Cerrh (r.aleyhim) ve dier limlerdir. Reb bin Sabhin ilim alp, kendisinden hads-i erf rivyet ettii mehr limlerden biri de Hasan Basrdir (r.a.). O, Hasan- Basrden yle nakleder: Biz bir defasnda Hasan- Basrye bize vazu nashatte bulun dedik. Bunun zerine yle buyurdu: phesiz shhatli olannz hastalanr, gen olannz ihtiyarlar, ihtiyarlayan da lr. Akbet dediim gibi deil midir? Yarn ruh bedenden ayrlmayacak m? nsan malndan mlknden ayrlp, kefene sarlmayacak m? Yarn mezar ukuruna terk edilmiyecek mi? Bir gn lp gidince, kendileri iin alp skntya dt kimseler onu unutur, sevgisi kalblerden silinir. Ey insanolu! lm sana yaklamaktadr. Fakat sen geleni grmyorsun? Gidiin bir ziyret gidii deil, geri gelmeyeceksin. Yaknda konuamaz olacaksn, lp gidince artk bir dost olarak bilinmeyeceksin. arlrsn, cevap veremezsin, duyarsn akl erdiremezsin. Beldeler harab oldu. Kabileler dald. Evldlar yetim kald. Gzlerin akd. Nefsinle ba baa kaldn. Dilerin kenetlendi. Dizlerinin ba zld. Evltlarn bakalarnn yannda garip kald. Reb bin Sabhin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: - 235 -

Ezan okunduu zaman, semnn kaplar alr, dular kabul olunur. Bir kadn be vakit namazn klarsa, Ramazan orucunu tutarsa, namusunu korursa ve kocasna itat ederse Cennete diledii kapdan girer. Kimin maksad hret ise Allah tel zenginlii onun kalbine koyar, dankln giderir. Kimin maksad dnyy istemek ise Allah tel onu fakrlie drr. leri dank olur ve ancak kaderinde yazl olana kavuur. Cennet halk, Cennete yerletikten sonra, dnyda dost olanlar birbirini grp konumak arzu ederler. Bu srada her ikisinin de zerlerinde oturduklar tahtlar harekete geer, biri gider ve dieri gelirken yolda buluur, sohbet ederler. Falan gn falan yer de yaptklarmz hatrlar msn? eklinde konuur. Orada du ettikde Allah tel bizleri mafiret etti, derler.
1) El-Alm cild-3, sh-15 2) Mucem-l-mellifn cild-4, sh-151 3) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-304 4) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-247 5) Mzn-l-itidl cild-2, sh-41

REC BN HAYVE:
Tbinden byk bir fakh (slm, Hukuku limi). Doum tari(i bilinmemektedir. 112 (m. 730) trihinde veft etti. Knyesi, Eb Mikdm ve Eb Nasr ekillerinde bildirilmitir. Nisbeti, Filistindir (Filistinli). Ayn zamanda tesirli ve fash konuan bir vaiz idi. Halife Sleymn bin Abdlmelik, ondan kendisine mektb yazmasn istemiti. Halife olmadan nce ve sonra mer bin Abdlazz ile ok yakn dostluklar vard. Sk sk grrlerdi. Sleymn bin Abdlmelike kendisinden sonra, mer bin Abdlazzi halife yapmasn, o tavsiye etmiti. Rec bin Hayve (r.a.) fakhlii yannda, byk bir hads limidir. Abdullah bin Amr bin s, Adiy bin meyre, bde bin Smit, Abdurrahmn bin Ganemi, Muviye, Nvvs bin Semn, Ebdderd, Eb Sad-l-Hudr, Eb mme, Misver bin Mahreme ve daha biroklarndan (r.anhm ecman) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Adiy bin Adiy bin meyre el-Kind, bn-i Acln, Sevr bin Yezd, bn-i Avn, Zhr, Hamd-t-Tavl ve bakalar (r.anhm) hads-i erf bildirmilerdir. Matr el-Verrak (r.a.) dedi ki: amllar arasnda Rec bin Hayveden (r.a.) daha stnn grmedim. Eb sme (r.a.): bn-i Avn en beendii ve takdir ettii limleri anlatrken, Rec bin Hayveden de bahsederdi. bn-i Avn yle buyururdu; kii biliyorum ki, onlarn benzerini grmedim. Onlar o kadar birbirine benziyor ki, sanki bir araya gelip, birbirinden istifde etmiler. Bunlar; Irakta bn-i Srn, Hicazda Ksm bin Muhammed, amda Rec bin Hayvedir (r.anhm ecman). beyd bin Eb-s-Sib (r.a.) babasndan bildirdi: Rec bin Hayve namazn o kadar tadil-i erkna dikkat ederek, artlarna uygun klard ki, onun namaz klna hayran kalrdm. bn-i Sad (r.a.): Rec bin Hayve, hads ilminde sika (gvenilir), fazletli ve ilmi ok olan bir zttr dedi. Ms bin Yesr (r.a.) bildirdi: Rec bin Hayve, Adiy bin Adiy ve Mekhl, mescidde bulunuyorlard. O srada birisi geldi. Mekhle bir mesele sordu. Mekhl (r.a.): Bunu, eyhimiz (stadmz, hocamz), seyyidimiz (efendimiz, bymz), Rec bin Hayveye sorunuz dedi. Rec bin Hayvenin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: O babasndan, babas da Abdullah bin merden (r.a.) rivyet etmitir: Az ilim, ok ibdetten daha stndr. nsanlar iki ksmdr. Mmin ve chil. Mmine eziyet verme. Chille komu olma. Ebdderddan bildirdi: lmin gidip, kaybolmas; ilim ehlinin yok olmasyla olur. smeden (r.a.) rivyet etti: Reslullaha (s.a.v.) geldim. Y Reslallah! Bana Cennete girmeme vesle olacak bir amel syler misiniz? dedim. Reslullah (s.a.v.), Oruca iyi sarl buyurdu, ikinci defa sorduumda yine ayn cevb verdiler. Hz. Muviyeden rivyet etti: Allah tel, hakknda hayr murd ettii (diledii) kimseyi dinde fakh yapar. Abdurrahmn bin Gnemden rivyet etti: Kii yalan ve doru olsa bile akay terk etmedike, hakl bile olsa mnkaay terk etmedike, kmil bir mna ulaamaz. - 236 -

lim bir hocadan renmekle, hilm (yumuaklk) sabrl olmak almakla elde edilir. Kim hayr ve iyilii ararsa, o iyilik ona verilir. Kim erden (ktlkten) saknrsa, o ktlkten korunur. Abdurrahmn bin Abdullah anlatt: Bir gn vaz ve nashat ederken, Rec bin Hayve; Adiy bin Adiy ve Man bin Mnzire dedi ki: Baknz! Herhangi bir ii yapyorsunuz diyelim. ayet o ii yaparken Allah telya kavumak, iinizden geliyorsa o ie iyi sarlnz. Eer iinizde honutsuzluk ve tiksinti duyuyorsanz hemen o ii terk ediniz. Rec bin Hayve buyurdu ki; nsan, lm hatrlad mddete, hasedi (kskanl) terk eder. Birisi, Rec bin Hayveden (r.a.) ayrlrken, Allah tel seni muhafaza etsin dedi. Bunun zerine Rec bin Hayve Ey kardeimin olu, Allah teldan, mnm muhafaza etmesini de dile buyurdu, slm, insan mn nimetiyle ssler. nsann; imnn, takvsyla; takvasn, ilmiyle; ilmini, hilmi (sabrll) ile; hilmini de rfk (yumuaklk) ile sslemesi ne kadar gzeldir. Eyyb bin Sleymn bin Abdlmelik veft etmiti. Cenzenin bulunduu yere babas Sleymn bin Abdlmelik, yannda mer bin Abdlazz, Sad bin Ukbe, Rec bin Hayve olduu halde girdi. Sleymn, olu Eyyba bakmaya balad. Gzleri iyice dolmutu. Sonra nsana, byle bir musbet gelince, hislenmemesi, iinin galeyana gelip, kabarmamas mmkn deil. Byle bir durum karsnda, insanlarn bir ksm, Allah telya kar tam bir teslimiyet gsterip, mkfatn ondan bekleme olgunluunu gsterir. Bir ksm sabr ve tahamml etme gcne sahip olur. Bunlarn ikisi de, salam ve metin kimselerdir. Bir ksm da vardr ki, sabr ve tahamml gsteremezler. Bunlar zaif kimselerdir. Fakat, u anda ben, kalbimde bir hislenme, ac bir coma gryorum. Eer iime bir serinlik vermezsem, cierimin, znt ve kederden para para olacandan korkuyorum dedi. Bunun zerine mer bin Abdlazz Ey mminlerin emri! Sabretmeniz gerekir. Yoksa, ecir ve sevabnz boa gider. Sad bin Ukbe de, alamakl bir haldeydi. Sanki alamak iin yardm ister gibi bir hli vard. Rec bin Hayve ise, Ey mminlerin emri! Sizin bu derece, ar bir zntye kaplmanza, bir man veremiyorum. Ortada o kadar nemli bir mesele yok. Bana yle anlattlar: Reslullah efendimizin, ezvc- mtahherasndan olmakla ereflenen, Mriye validemizden (r.anha) brhm adnda bir oullar olmutu. Fakat daha kck iken veft etmiti. Onun veftnda, Reslullah efendimizin mbrek gzlerinden yalar akp Gz alar, kalb zlr. Ancak Allah telnn rz olduunu syleriz. Ey brhm, bizler senin iin ok mahzunuz (zgnz). buyurmulard. Bu szler, karsnda, Sleymn bin Abdlmelik hkra hkra alad. O kadar alad ki, orada bulunanlar bir ey oldu sandlar. Rec bin Hayve hazretleri, bir gn Abdlmelik bin Mervnn yannda bulunuyordu. Orada, birisinden kt bir ekilde bahsedildi. Abdlmelik Vallahi! Allah tel nasb ederse, elime getiinde, ben ona yapacam biliyorum dedi. Bir gn o ahs yakalam, ona ceza vermek zere kalkmt. Bu srada, orada bulunan Rec bin Hayve (r.a.) Ey mminlerin emri! Allah tel, sana istediin eyi nasb etti (Sen byle arzu etmitin. Allah tel da sana, istediin gibi frsat verdi). yleyse, sen de Allah telnn sevdii bir ey olan, aff yap. Bu sz zerine, Halife Abdlmelik bin Mervn, o ahs hemen affetti. Ve hem de ona ihsanlarda bulundu.
1) El-Alm cild-3, sh-17 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-118 3) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-265 4) Hilyet-l-evliy, cild-5, sh-170 5) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-301-303

RB BN HRA (r.a.):
Tbinden mehr bir hads limi. Knyesi Eb Meryemdir. Doumu bilinmemektedir. 104 (m. 722) senesinde, mer bin Abdlazzin valilii zamannda, veft etti. karde idiler. Bunlar, Rib, Reb ve Mesddur. Namazn Humeyd bin Abdurrahmn bin Zeyd kldrd. Rib bin Hir, salnda, ama geldi. Cabiye denilen yerde Hz. merin hutbesini dinledi. Hz. mer, Hz. Ali, bn-i Mesd, Eb Ms, mrn bin Husayn, Huzeyfet-l-Yemn (r.anhm) ve bakalarndan hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Abdlmelik bin Umeyr, Eb Mlik el-Esc, ab, Nuaym bin Eb Hind, Mansr bin Mutemir, Husayn bin Abdurrahmn ve daha birok ztlar (r.anhm) hads-i erf bildirmilerdir. Hakknda limlerin buyurduklar: - 237 -

Icl (r.a.) babasndan bildirdi: Rib, hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Onun hi yalan konutuu duyulmamtr. Onun iki olu vard. Bunlar Haccca kar geldiklerinden gizlenmilerdi. Haccc ise, onlar aryordu. Haccca, Onun babas hi yalan konumaz. Ona bir adam gnderirseniz, arp, gelir dediler. Haccc da, yle yapt. Rib (r.a.) geldi. Haccc, ona oullarnn nerede olduunu sordu. O da evde olduunu syledi. Haccc, onun doru konumasndan memnun olup, her iki olunu da affetti. Haris el-Ganev dedi ki: Ribyi ykayan zt dedi ki: Biz onu ykarken grdk, yz glmsyordu. Rib bin Hirn (r.a.) bildirdii hads-i erflerden bazlar: Huzeyfet-l-Yemnden (r.a.) rivyetle bildirdi: Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Sizin zerinize yle bir zaman gelecek ki, o vakit u eyden daha kymetli bir ey olmayacak: Birincisi, insann kendisi ile yalnzln giderebilecei samimi bir dost, ikincisi, hell para, ncs, snnet-i seniyyeye yapp, onunla amel etmek. yiliin hepsi sadakadr. Reslullah efendimiz yle buyurdular. Melekler, sizden ncekilerden birinin ruhunu karladlar. Hayr nmna bir i yaptn m? diye sordular. O da yle bir eyim yok diye cevap verdi. Onlar bu defa Bir dn bakalm dediler. O zt: Ben herkese veresiye mal verir, hizmetilerime: Fakr ve skntda olanlara mhlet vermelerini, zengine de msamaha gstermelerini emrederdim dedi. Bunun zerine Allah tel; O kulumu affettim buyurur. Utanmyorsan istediini yap. Hz. Ali hutbe okurken dinledim. O yle diyordu: Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Bana iftira etmeyiniz. nk kim bana iftira ederse, Cehenneme girer.
1) El-Alm cild-3, sh-236 2) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-236 3) Trh-i Badd cild-8, sh-433 4) Hilyet-l-evliy, cild-4, sh-367 5) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-300 6) Tabakt- bn-i Sad cild-6, sh-127

SBT BN ELEM EL-BENAN:

Tbinin, zhid (dnyya nem vermiyen), bid (ok ibdet eden) ve mttekilerinden (haramlardan saknanlarndan). Knyesi Eb Muhammeddir. 120 (m. 737) senesinde veft etti. Hads ilminde sika ve emin (gvenilir ve itimd edilir) bir limdir. Basrann en byk lim ve rvilerindendir. Sbit el-Benn, bir ok Sahbden (r.a.) hads-i erf rivyet etmitir. Enes bin Mlik, bn-i mer, bn-i Zbeyr, eddd (r.a.) bunlardandr. En ok, Enes bin Mlikden rivyet etmitir. Ata bin Eb Rebh, Katde, Eyyb, Ynus bin Ubeyd, Sleymn Teym, Humeyd, Dvd bin Eb Hind, Ali bin Zeyd bin Cedn, Ame ve bakalar da (r.a.) ondan hads-i erf bildirmilerdir. Hadsleri Ktb-i sitte diye mehr olan alt hads kitabnn hepsinde vardr. Enes bin Mlikin (r.a.) Basrada bulunduu zamanlardaki sohbetlerinde ok bulunmutur. Hakknda sylenenler. Enes bin Mlik (r.a.) onun iin der ki; Her eyin bir anahtar vardr. Hayrn anahtar da Sbittir. Bekir bin Abdullah (r.a.) Zamannn en bid olanna bakmak isteyen Sbit el-Bennye baksn. ube (r.a.); Sbit el-Benn, Kurn- kermi bir gn ve gecede okuyup bitirir, ok oru tutard. bn-i evzep: Beraber yola kardk. Bir mescide rastlaynca, orada mutlaka namaz klard. Humeyd (r.a.); Biz, yanmzda Sbit el-Benn de olduu halde, Enes bin Mlike giderdik. Fakat Sbit, rastlad bir mescitte namaz klarken geride kalrd. Biz Hz. Enesin yanna vardmzda Onu gremeyince, Sbit nerede, Sbit nerede. nk ben onu ok seviyorum buyururdu. Ahmed bin Hanbel (r.a.): Enes bin Mlik (r.a.) Sbit el-Benniye, senin gzlerin, Reslullahn gzlerine ne kadar da ok benziyor, der ve Reslullah hatrlayarak alamaya balar, gzlerinden yalar akard. Cmi- kermt-il-evliy kitab Sbit eBenn hazretleri iin yle der: Veft ettii zaman kabrini kerpile rdler. Kerpilerden birisi kayd. Kabrin iinde onu namaz klarken grdler. Kabrinin civarndan geen kimseler, ierden Kurn- kerm sesi duyard. - 238 -

Sbit bin Eslem el-Bennnin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Peygamber efendimize (s.a.v.), falan adam ok kibirlidir diye arz olununca, nnde lm yok mudur? buyurdular. Enes bin Mlikden rivyet etti. Peygamber efendimiz (s.a.v.) mslmanlardan birini ziyret etmiti. Fakat o zt, o kadar zyft ki, ok fazla klmt. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.) ona, Senin, hi Allah teldan bir ey istediin, onun iin du ettiin oldu mu? buyurdular. O zt da, Evet, Y Reslallah! Allahm! Beni hrette ne ile cezlandracaksan, onu dnyda ver, diyordum dedi. Peygamber Efendimiz, Sbhanallah! Senin buna takatin gcn yetmez. Keke Allahmme tin fiddny haseneten ve filhreti haseneten. Ve kna azbennr (Allahm! Bana dnyda ve hrette iyilik ver. Bizi azabndan koru), deseydin buyurdular. Kim beni ryasnda grrse, gerekten beni grmtr. nk eytan benim suretime giremez. Mslmann rys, nbvvetin (Peygamberliin) krkalt parasndan bir paradr.. hir zamanda, chil bidler (ok ibdet edenler) ve fsk kurrlar (Kurn- kerm okuyucular) olacaktr. Eshb- kirm Y Reslallah! Biz senin huzurunda dnyy unutuyoruz, kendimizden geiyoruz. Kalblerimiz hep Allah telnn zikri ile megul oluyor. Senden ayrldktan sonra dny ilerine dalyor, bu hlimi hissedemiyoruz. Bunun nifak, mnafklk almeti olmasndan korkuyoruz, dediler. Bunun zerine Peygamber efendimiz, Sizin, Rabbiniz hakknda itikdnz nasldr? Eshb- kirm, Gizlide de, aleniyette de (akta) Allah tel bizim Rabbimizdir. dediler. Peygamberiniz hakknda, durumunuz nasldr? Sen, gizli de ve akta bizim Peygamberimizsin dediler. Bunun zerine Peygamber efendimiz Bu nifak deildir buyurdular. Enes bin Mlikten rivyet ettii hads-i erfte Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdular ki: Kymet gn kulun ameli getirilir. Bizim bilmediimiz ve oraya mahsus olan terazinin bir gzne konur. Fakat ar gelmez. T ki, Allah tel tarafndan mhrlenmi bir sahfe getirilir, amellerin bulunduu kefeye konur ve ondan sonra da bu gz, ar gelir. Getirilen bu sahfedeki l ilhe illallahdr. Sbit-i Benn hazretleri namaz yle anlatrd: Allah katnda namazdan daha deerli bir amel yoktur. Byle olmasayd, Allah tel Zekeriyyay (a.s.) Melekler ona nida ederken, O mihrapta durmu namaz klyordu diye buyurmazd. Yirmi yl ok sk bir ekilde namaza kalktm. Btn bu yirmi yl boyunca, onun nimetini topladm. Allah telnn anld yere dalar kadar gnah ile girseler, ktklar zaman zerlerinde zerre kadar bir gnah kalmaz (kul hakk dnda). Elli yl, btn gecelerini ibdetle geirdi. Her seher vakti u duy yapard: Allahm, kullarndan birine, kabrinde namaz klma nasb edeceksen, o kulun ben olaym. Kendisinde u iki haslet bulunmayan kimse, dier btn hasletleri toplasa da, gerek manda bid (ibdet eden) bir kul olamaz. Bu iki zellik, namaz ve orutur. Bunlar, o kulun et ve kan mesabesindedir. Hastalnda, Sbit bin Eslem hazretlerinin ziyretine gittiler. Yanndakilere bir eyler anlatyordu. Ziyretiler, huzuruna girip oturunca, Sevgili kardelerim! nceki gibi, namazlarm klamyor, orularm tutamyor, Allah tely zikredemiyor, sizlerin yanna inemiyorum dedi ve yle du etti Allahm! Bu eyi istediim gibi yapamadm zaman, beni bu dnyda bir saat bile brakma! Sbit bin Eslem hazretleri gzlerinden rahatszd. Bunun iin tabibe gitti. Tabib, Bir hususa dikkat edersen, gzlerin iyi olur dedi. Sbit (r.a.) O nedir? diye sorunca tabib Alama dedi. Bunun zerine Sbit (r.a.) Alamayan gzde hayr yoktur buyurdu. Sizden birisi, gnn bir miktarnda Allah tely anarsa, o gn kazanl, demektir. O anlatyor: Sinirli bir gence, annesi sk sk t verir ve Ey olum, senin iin yle bir gn vardr ki, sen hep o gn hatrla derdi. Olunun lm yaklanca, annesi zerine kapanp Ey Olum, seni bugn iin ikaz ediyor, uyaryordum dedi. Olu; Anneciim, benim, mafireti, balamas, aff ve ihsan bol olan Rabbim vardr. Bugn, o ltuf ve ihsanlarndan birinden beni uzak tutmayacana midim, tamdr diye cevb verdi. Allah tel, o gence merhamet eyledi. nk Allah tel hakknda zannn iyi yapt. Yan O ltuf ve ihsan sahibidir. Balaycdr, diye kalben inanmt. Mmin, kymet gnnde, Allah telnn huzurunda durur. Allah tel ona: Ey kulum! Sen, dnyda iken bana ibadet eden kullarmla beraber ibdet ediyor muydun? diye sorunca, o mmin E- 239 -

vet, onlarla birlikte ben de ibdet ediyordum y Rabb, der. Yine Allah tel, Ey kulum, dnyda iken bana du edip yalvaran ve beni zikredip ananlarla beraber, sen de yalvarp beni andn m? diye sul buyurur. O mmin yine Evet, y Rabbi diye cevap verir. Bunun zerine Allah tel zzetim hakk iin, beni zikredip, andn her yerde ben de seni andm. Nerede du edip yalvardnsa, o dunkabul ettim buyurur. Sonra Sbit-i Benn (r.a.) u hads-i erfi bildirdi: Mminin hibir dus red edilip, geri evrilmez. Karl ya dnyda verilir. Ya, hrete ertelenir. Veya gnahlarna keffret olur. Sbit-i Benn (r.a.) slih ztlardan birisi iin yle buyurdu: Bir gn bu zt, arkadalarna, Rabbimin beni and zaman biliyorum dedi. Arkadalar buna hayret ettiler. Pekl, nasl olur bu? dediler. O da, Ben, Allah tely andm zaman. nk Allah tel, kul kendisini annca, O da, kulunu anacan, bildiriyor dedi. O slih zt, tekrar arkadalarna Ben du ettiim zaman, Allah telnn dum kabul ettiini bilirim dedi. Arkadalar, buna da hayret edip, nasl bildiini sordular. Onlara bunu: Du ederken kalbimde bir korku, vcdumda rperti, gnlmde bir alma ve ferahlk olduu zaman, dumn kabul edildiini anlarm diye aklad. Mmin, kabre konduu zaman, dnyda yapm olduu slih ameller, onu kuatrlar. Bir kimsenin, lm ok hatrlamas, amellerinde kendisini gsterir. Bir saat (bir an, bir miktar) lm hatrlyan kimseye ne mutlu. Yirmidrt saat olan gece ve gndzde hibir an yoktur ki, Azril (a.s.) her ruh sahibine uryarak, banda beklemesin. Eer o kimsenin ruhunu almakla emrolunursa alr, emrolunmazsa gider. Dvd (a.s.) Allah telnn azabn hatrlad zaman, mafsallar gever tamamen kendisini salverir, Allah telnn rahmetini hatrlaynca, eski hline dnerdi. Musab bin Zbeyrin duvarnn yannda, hayvanlarn gemedii bir yerde idim. Mminn sresinden H mim. Bu kitabn indirilii, Azz, Alm olan Allahdandr. O, gnah balayan, tvbe kabul eden, azb iddetli olan, ihsan sahibi olan Allahtandr ki, Ondan baka hibir ilh yoktur. Dn, ancak Onundur. yetlerinin olduu sahifeyi atm. O anda, yanmda bir kii peyda olup grnd. Bana, yetin Gfiri-z-zenbi (gnahlar balayan) ksmn okuyunca Ey gnahlar balayan Allahm! Gnahlarm bala Kbile-t-tevbe (tvbeyi kabul eden) ksmn okuyunca, Ey tvbeyi kabul eden Allahm! tvbemi kabul et edd-l-ikb (azab iddetli olan) ksmn okuyunca, Ey azb iddetli olan Allahm! Beni azabndan muhafaza eyle de, diye syledi. Sonra yanmdan kayboldu. Sama, soluma baktm gremedim. Yahy (a.s.) bir gn blisi (eytan) grd. zerinde asl halde bulunan cierler grd. Bunlar ne? diye sordu. eytan, nsanlarn ehvetleri (arzu ve istekleri) dedi. eytan bunlardan birisini yle bildirdi; Ben, insanlara ok yemek yedirir, arlk yaparm. O zaman onlarda geveklik ve tenbellik meydana gelir. Bylece onlar namazdan ve Allah tely anmaktan alkoymaya alrm dedi. Enes bin Mlikden (r.a.) nakletti: Uhud savanda bir ara mslmanlar arasnda danklk bagsterdi, Muhammed (s.a.v.) ldrld dendi. Medine tarafndan sesler geliyordu. Bu srada, Ensrdan bir kadn kp, babas, olu kardeleri ve zevci ile karlat. Fakat onlar tanmamt. Oradakilere bunlar kim diye sordu. Ona, baban, kardein, zevcin ve olun, dediler. Fakat o Reslullah (s.a.v.) ne yapt, diye soruyor. Reslullah aryordu. Ona, Reslullahn hemen yaknnda olduunu syledikleri zaman, hemen Reslullahn yanna geldi ve Anam, babam sana fed olsun y Reslallah, sen hayatta olduktan sonra hibir eye aldrmam dedi. Sbit-i Benn, Fussulet sresindeki Hmimi, otuzuncu yetinde phesiz, -Rabbimiz, Allahdr deyip de sonra sebat gsterenlere (ve slih amel iliyenler var ya) onlarn zerine (lm nnda veya dehet hlinde) Korkmayn, mahzun olup, zlmeyin. Vad olunduunuz Cennetle neelenin diye melekler inecektir. kadar okuyup durdu. Sonra mmin, kabrinde diriltildii zaman, dnyda iken kendileriyle beraber olduu, iki melek onu karlar. Ona, korkma ve zlme deyip, onu, dnyda iken vadolunduu cennetle mjdelerler. Allah tel, o mminden korkuyu giderir ve sevindirir. Kymet gnnde insanlar, ok sknt ve darlkta iken, dnyda mn edip slih (iyi) ameller yapanlar sevin ierisinde olacaklardr buyurdu. Dvd (a.s.), gece ve gndz, btn gn ailesi arasnda bltrmt. Hibir saat yoktu ki, oluk ocuundan, o srada ibdet eden birisi bulunmasn. Bylece onun ailesi, gnn yirmidrt saatini ibdetle geirirdi. Kurn- kermde Sebe sresinin onnc yet-i kermesinde Dvdun (a.s.) ailesi hakknda yle buyurulmaktadr: Ey Dvd Ailesi, kredin. Kullarm iinde (gerei gibi Allaha bol bol) kreden azdr. Mmin, bir ihtiycndan dolay Allah telya du ettii zaman, ihtiycnn temini iin, Allah tel Cebrili (a.s.) vekil klar. Sonra Allah tel Cebrile Bu kulumun ihtiycn yerine getirmekte acele - 240 -

etme. nk ben, mmin kulumun sesini duymay severim buyurur. Du eden kt bir kimse ise, Allah tel, onun ihtiycn gidermesi iin, yine Cebrili grevlendirir. Fakat Onun isteini hemen yerine getir. nk fcir, kt kimsenin sesini iitmeyi sevmem buyurur. Bir topluluk, bir yerde oturur da, Allah teldan Cenneti istemeden ve kendilerini Cehennemden korumasn dilemeden, o meclisten, o yerden kalkarlarsa, melekler, Bu kiiler ok mhim olan iki eyden gfil olup, onlar terk ettiler derler. Anlatlr ki: Biri vard. Babasn bir yerde dvyordu. Ona baban niin dvyorsun, o senin babandr, ayp, gnah deil mi? dediler. Bunun zerine babas: Onu brakn, beni dvsn. nk ayn yerde ben de babam dvmtm. imdi ise olum beni dvyor, eden buluyor, dedi. Biz ilme bir eyi kastederek, niyet sahibi olarak balamadk. Fakat Allah tel bize iyi niyeti ihsan etti. nk fideli ilim, insan iyi niyet ve ihlsa kavuturur. Sbit el-Benn hazretleri gecelerini ibdetle geirir ve oluk ocuuna Kalkn Allah telya ibdet edin. unu hi unutmayn ki, gece kalkp ibdet yapmak, kymetin iddet ve dehetinden daha hafiftir derdi. yle insanlara yetitim ki, ok namaz klmaktan balarn yasta koyacak vakit bulamazlard. Bana, Enes bin Mlik (r.a.) yle buyurdu: Ey Sbit! Benden alacan al. Benden daha gvenilir kimse bulamazsn. Ben aldklarm, rendiklerimi Reslullahtan (s.a.v.) aldm. Reslullah (s.a.v.) Cebrilden (a.s.) ald. Cebril de Allah teldan ald.
1) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-36 2) Tehzb-t-tehzb cild-2, sh-3 3) Cmiu kermt-il-evliy cild-1, sh-376 4) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-318 5) Kymet ve hiret sh-127, 128

SAD BN BRHM EZ-ZHR:

Tbin devrinde Medinede yetien hads ve fkh limlerinden. Ad, Sad bin brhm bin Abdurrahmn bin Avf ez-Zhrdir. Babas brhm bin Abdurrahmn olup, Cennetle mjdelenen ve kendilerine Aere-i mbeere ad verilen on kiiden biri olan Abdurrahmn bin Avf; Sad bin brhmin dedesidir. Annesi mm Glsm bin Saddr. Eb shk ve Eb brhm knyeleri ile mehrdur. Eshb- kirmdan bazlar ile grt. Byk bir limdi. Medine kadl yapt, 125 (m. 742) senesinde veft etti. Sad bin brhm, byk bir limdi. Eshb- kirmdan birka ile grp onlardan ilim ald. Hads ve fkh ilimlerinde, zamannn en mehr limlerindendi. Hz. Eb BeKirin torunu ve Medinenin yedi byk liminden biri olan Ksm bin Muhammedin hayatta olduu bir srada Medine kads oldu. O, Eshb- kirmdan ve Tbinin byklerinden babas brhm ve amcas Hamd ve Eb Seleme, babasnn amcas olu Talha bin Abdullah bin Avf, Enes bin Mlik, Abdullah bin Cafer, Ksm bin Muhammed bin Eb Bekr, Kb bin Mlik ve daha pekok limden ilim alp, onlardan hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, olu brhm, kardei Slih, Abdullah bin Cafer el-Mahzm, yd bin Abdullah, Yahy bin Sad, Sfyn bin Uyeyne ve daha birok Hicaz limleri, hads-i erf rivyetinde bulunmulardr. Hads ilminde sika (gvenilir, salam) bir rvi olduunu birok lim bildirmektedir, bn-i Sad onun hakknda: O, sika bir rvi olup, ok hads-i erf rivyet etmitir dedi. Slih bin Ahmed, babasndan yle bildirdi: O, sika bir rvi idi. Medine kadlna tayin edildi. ok fazlet sahibi bir zt idi. bn-i Man de: O, sikalnda bir phesi bulunmayan bir rvidir dedi. Fkh ilminde de ok byk bir limdi. Medinede bir mddet kadlk yapt. Takvas, harmlardan saknmas oktu. Misar bin Kedm babasndan yle bildiriyor: Sad bin brhme Medinede en fakh kimdir? diye sordum. Cevbnda, Onlarn en fakhi, takvas en ok olandr buyurdu. Bununla fkh ilminin neticesine iaret etti. Sad bin Uyeyne Onu medhederek yle bildiriyor: O, kad iken sahip olduu takvay, bu vazifeden ayrldktan sonra da, daha fazlas ile devam ettirdi. Sad bin brhm, ok ibdet ederdi. Devaml Kurn- kerm okur, namaz klard. Her zaman orulu idi. Ahmed bin Hanbel, onun krk sene aralksz her gn (bayram gnleri hari) oru tuttuunu haber verdi. Olu Yakub diyor ki: Babam, her oturduunda mutlaka, Kurn- kerm okurdu. Ramazn- erfte ok kerre beni gndererek fakrleri artr, onlarla beraber iftar ederdi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Abdullah bin Cafer bin Eb Tlibin Reslullah efendimizin, orucu hurma ile atklarn grdm dediini haber verdi. Kureyten olan imamlar (emirler) hkm verdikleri zaman adaletten ayrlmazlar, sz verdikleri zaman sznde dururlar, kendilerine merhamet edilmesini isteyenlere - 241 -

merhamet ederler. Kim onlarn yapt bu eyleri yapmazsa, Allah telnn melekleri ve btn insanlarn laneti onlarn zerine olur. Allah tel onlarn hibir amelini kabul etmez. Sad bin Eb Vakks (r.a.) yle anlatyor: Uhud harbinde Peygamber efendimizin sanda ve solunda duran beyaz elbiseli iki kii grdm. Onlar, bu gnden nce ve sonra hi grmedim. Reslullah efendimiz Ana ve babaya svmek, byk gnahlardandr, buyurduunda, Eshb- kirm, Y Reslallah! Hi insan ana ve babasna sver mi? dediklerinde, buyurdu ki: Evet, birisinin babasna veya anasna sverse, o da onun anasna veya babasna sver. Bir kimse, dinde olmayan birey meydana karrsa, bu ey red olunur. Yine yle anlatyor: Kadisiyye Harbinde, iki eli ve iki aya kesilmi, debelenip duran bir adama uradlar. O vaziyette iken bile Kurn- kermden Nebler, sddklar, ehdler ve slihlerden ve Allahn kendilerine ikrm ve ihsanda bulunduu kimselerle beraber oldular. Onlar ne gzel arkadalardr! yet-i kermesini okuyordu. Birisi ona, Sen kimsin, Ey Allahn kulu! dedi. Ensrdan (Medneli Mslmanlardan) birisiyim diye cevap verdi.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-453 2) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-169

SAFVAN BN SLEYM:
Tbinden tannm bir hads limi. Knyesi iin Eb Abdullah ve Eb Hris rivyetleri vardr. Doum trihi bilinmemektedir. 132 (m. 749) trihinde Medne-i mnevverede veft etmitir. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir, bn-i mer, Enes bin Mlik, Abdurrahmn bin Ganem, Eb mme bin Sehl, bn-i Mseyyeb, Eb Seleme bin Abdurrahmn, Ata bin Yesr ve daha baka byk ztlardan (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Zeyd bin Eslem, bn-i Mnkedir. Ms bin Ukbe, bn-i Creyc ve baka limler (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Mehr alt hads kitabnda rivyet ettii hads-i erfler mevcuttur. Hakknda limlerin buyurduklar: Ahmed bin Hanbel (r.a.): bidlerin (ok ibdet edenlerin) seilmilerinden olup, rivyet ettii hads-i erflere gvenilebilen bir limdir. Derler ki: ok secde ettiinden aln yzlmtr. Eb Damre: Onu yle grdm ki, eer ona yarn kymet kopacak deselerdi, onun daha fazla ilve edecei bir ameli olmazd. Yan ibdet iin, gcn sonuna kadar sarf ederdi. Yakub bin eybe (r.a.): O, mazbut, ibdetle mehr bir limdir der. Derler ki: O, geceleri ok namaz kld iin ayaklar ierdi. Abdlazz bin Eb Hzim: Mekkeye kadar deveyle beraber gittik. Dnnceye kadar yattn grmedim dedi. Safvn bin Sleymin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Sad bin Yesrdan rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Kii arkadann dni zeredir. yleyse, sizden birisi dostluk kuraca kimseyi iyi sesin. Sleymn bin Yesrdan rivyet etti: Reslullah efendimiz buyurdu: Allah telnn huzurunda nurdan bir direk vardr. Kul, L ilhe illallah (Allah teldan baka ilh yoktur) dedii zaman, bu direk, sallanr. Allah tel, Dur, sakin ol buyurur. Fakat o, Y Rabbi! Bu gzel sz syliyeni affetmeden nasl sakin olur, dururum der. Bunun zerine Allah tel Ben onu af ve mafiret ettim buyurunca, direk sakinleir ve durur. Eb Selemeden bildirdi. Peygamberimiz buyurdu: Kymet gn her gz alyacaktr. Fakat, Allah telnn harm kldklarna bakmayan, Allah iin uykusuz kalan, Allah korkusundan alayan gzler, alamayacaktr. Enes bin Mlikten rivyet etti: Peygamber efendimiz buyurdu: Bir hurma parasn sadaka olarak vermekle bile olsa, Cehennemden kendinizi koruyunuz. Hayatnz boyunca, hayr olan eyleri reniniz. Allah telnn rahmetinden olan, ltuf ve ihsanlarnn, peine dnz, bunlar isteyiniz. nk, Allah telnn bu ltuf ve ihsanlarna, Onun diledii kullar kavuur. Allah teldan rtlecek yerlerinizi rtmesini ve korkularnz gidermesini dileyiniz. Eb Damra Enes bin yd anlatr: Ramazan veya kurban bayramyd. Safvn bin Sleym eve gitti. Yannda, bir fakr vard. Ona ekmek ve ya verdi. Fakr gitti. Sonra, tekrar geldi. Safvn (r.a.). kinci defa niin geldin deyip, onu kovmad. Kalkt, yanna gidip, bir dnr daha verdi. - 242 -

Eb Kesr bin Yahy anlatr: Sleymn bin Adlmelik Medne-i mnevvereye gelmiti. mer bin Abdlazz ise orada vali olarak bulunuyordu. le vakti namazlar klnnca, Sleymn bin Abdlmelik, mihraba yasland. Cemate dnd. Tanmad halde gz Safvn bin Sleyme iliti. mer bin Abdlazze Ey mer! u zt ok arbal duruyor, kimdir? deyince, O da Ey mminlerin emri! Bu, Safvn bin Sleymdir dedi. Bunun zerine Sleymn bin Abdlmelik, hizmetisine: inde beyz dnr bulunan bir kese getir dedi. Hizmeti keseyi getirince, ona, bir kenarda namaz klmakta olan Safvn bin Sleymi gstererek, o bir kese dnr gidip ona vermesini emretti. Hizmeti dosdoru Safvnn (r.a.) yanna gitti. Fakat o srada namaz klyordu. Selm verip namazn bitirince, halifenin hizmetisini grp Bir ihtiycnz m vard? diye sordu. Hizmeti: Mminlerin emri, bana, seni tarif edip, bu keseyi vermemi emretti. Kesenin iinde beyz dnr vardr. Bununla oluk ocuunun ihtiycn gidermeniz iin gnderdi dedi. Bunun zerine Safvn (r.a.): Bir yanllk olmasn. Belki bakasna gndermitir dedi. Hizmeti: Sen Safvn bin Sleym deil misin? diye sorunca, Safvn (r.a.): Evet dedi. Hizmeti: Tamam, yanllk yok, emr-l-mminnin tarif ettii zt sizsiniz dedi. Bu sefer Safvn hazretleri halifenin hizmetisine, stersen sen bunu iyice bir ren de gel dedi. Hizmeti: leyse sen u keseyi tutuver, ben gidip geleyim deyince; Hayr tutmam. Eer tutarsam onu alm olurum. Fakat sen git, bir aratr bakalm dedi. Halifenin hizmetisi gidince, Safvn hazretleri de, nalnlarn alp, Mescid-i Nebevden kp, gitti. Sleymn bin Abdlmelik oradan ayrlp, gidinceye kadar, Medne-i mnevverede grnmedi. Sleymn isminde bir zt yle anlatr: aml birisi gelmiti. Safvn bin Sleymi grmek istiyorum. nk, rymda onun Cennete girdiini grdm dedi. Safvna ne yaptn da o nimete kavutun? diye sorulunca, bir gmlek yznden olabilir, dedi. Yaknlar ona, bu gmlek meselesinin mhiyeti nedir? anlat, dediler. O da: Souk bir k gecesinde, Mescid-i Nebevden kmtm. zerinde elbisesi olmayan bir fakr ile karlatm. zerimdeki gmlei karp, ona giydirdim dedi. Safvn bin Sleym hazretleri anlatt: Birgn Abdullah bin Hanzalaya (Uhudda ehd olup, meleklerin ykad bir Sahbnin olu) eytan grnp, Beni dinlersen sana birey retirim dedi. Hanzala (r.a.) Senin retmene ihtiycm yoktur diye cevap verdi. Bunun zerine eytan, Ben syliyeceim. ster dinle, ister dinleme deyip, unlar syledi: Ey Abdullah bin Hanzala! Allah teldan bakasndan isteme. Kzdn zamanki hline bak, ne durumlara girersin, ite o zaman, ben sana hkim olurum.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-158 2) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-425 3) Tezkiret-l-Huffz cild-1, sh-134 4) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-277

SAD BN ABDLAZZ:
Tbinden byk bir hads limi. Eb Muhammed ve Eb Abdlazz knyelerinin olduu rivyet edilmitir. 90 (m. 708) senesinde doup, 167 (m. 783) trihinde veft ettii sylenir. bn-i mir ve Yezd bin Mlikin huzurunda Kurn- kerm okudu. Abdlazz bin Suheyb, Zhr, Reba bin Yezd ed-Dmek, smil bin Ubeydullah bin Eb-il-Muhcir, Bill bin Sad, Sleymn bin Ms ve daha baka bir ok limden (r.aleyhim) hads-i erf rivyet etmidir. Ondan da, Sfyn- Sevr, be, bn-i Mbrek, Haccc bin Muhammed, Yezd bin Yahy bin Ubeyd ed-Dmek gibi limler (r.aleyhim) hads-i erf rivyet edip, ilim renmilerdir. Sahh-i Mslim, Eb Dvd, Tirmiz, Nes ve bn-i Mcenin sneninde rivyet ettii hads-i erfler mevcuttur. limlerin hakknda buyurduklar: Ahmed bin Hanbel: amda, kendi zamannda hads-i erf bakmndan en shhatli ve itimd edilir, Sad bin Abdlazz idi. Yahy bn-i Man, Eb Hatim, Icl ve Nes, onun hads-i erf ilminde sika (gvenilir) bir lim olduunu sylemilerdir. Mervn bin Muhammed: Sad bin Abdlazzin ilmi, kalbinde iyice yerlemi idi. Eb Cafer el-mir: O, Enes bin Mliki grd. Allah tel ve Reslnn emirlerine ok bal idi. Veras (phelilerden saknmas) ok olup, amllarn mftisi idi. bn-i Hibbn: O, amllarn bidlerinden (ok ibdet eden) ve fakhlerinden (fkh ilmi limlerinden) olup, yapt hads-i erf rivyetlerinde, salam bir zt idi. Eb Nasr el-Ferdis: Sad bin Abdlazzin gzyalarnn, namazda, hasr zerine aktn anlatrlard. Bunu ok iitirdim. Mervn bin Muhammed, Sad hazretlerinden nakletti: Kldm hibir namaz yoktur ki, onda, Cehennemi gzmn nne getirmi olmyaym. Eb Mshir: Bana Sad bin Abdlazz kfi geliyor. Baka birisine ihtiy duymuyorum. Ben onun yle dediini duyardm: Fazlet ve keml (olgunluk) sahibi insann baz hususiyetleri vardr. Byle bir kimse fazla konumaz. Ancak, kendi varl ve kinatn ok yksek sanat incelii ve yapsn dnerek - 243 -

Allah telnn ycelii ve pek yksek olan azameti (bykl) karsnda hayran kalmaktan kendini alamaz. Yine Allah telnn her gn zerimize yaan nimet yamurlarnn idrkinde ve farknda olarak, Ona kr vazifesini nasl yapacan bilemez. Konutuu zaman ne konuacan, sznn nereye varacan, neticede dnys ve hreti iin nasl bir fide salyacan bilir, yle konuurdu. Eer, hayr konuacaksa konuur, yoksa konumazd. Sad bin Abdlazze bir sul sorulduu zaman, L havle vel kuvvete ill billah-il-liyyil azm okuduktan sonra, bilirse, cevb olarak bildiim bu, fakat hat etmi de olabilirim, derdi. Muhammed bin Mbrek es-Sr: Sad bin Abdlazz, cematle namaz klmaya ok ehemmiyet verirdi. Cematle bir namaz karnca alard demilerdir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Sleymn bin Musadan rivyet etti. Reslullah efendimiz buyurdu ki: Allah yolunda iken insann zerine gelen toz, kymet gnnde yzlerin parlakl ve gzelliidir. smil bin Ubeydullahdan rivyet etti. Reslullah efendimiz buyurdular ki: Dikkat ediniz! Size sriloullarndan iki kiinin durumundan bahsedeyim. Birisi, sriloullarnn, aralarnda din, ilim ve ahlk bakmndan en stn bildikleri. Dieri, nefsi hakknda ok ar davranp, arkadann yannda, Allah telnn kendisini asla, af etmiyeceini syleyen ve Allah telnn Sen, benim, merhamet edenlerin en merhametlisi olduumu, rahmetimin gazabm getiini bilmedin mi? diye buyurduu kimsedir. Allah tel, birincisi hakknda Buna rahmetimi vcib kldm, ikincisi hakknda ise Buna azabm vcib kldm buyurdu.
1) Hiyet-l-evliy cild-8, sh-274 2) Tehzb-t-tehzfp cild-4, sh-59 3) Vfeyt-l-ayn cild-3, sh-128; cild-5, sh-281 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-149 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-219

SAD BN EB ARBE:
Tannm bir hads hfz. Knyesi, Ebun-Nadr olup. Adiy kabilesinin zdlsdr. Doum trihi bilinmemektedir. 156 (m. 773) trihinde veft etti. Babasnn ismi, Mihrndr. Zamannn en byk hads limi idi. Katde, Nadr bin Enes, Hasen-i Basr, Abdullah bin Feyrz, mir el-Ahvel, Yal bin Hkim ve daha birok limden (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de, Ame hocalarndan biridir.) Hlid bin Hris, Yezd bin Zeri, Muhammed bin Eb Adiy, Yahy el-Kettn, Bir bin Mufaddal ve daha bakalar hads-i erf bildirdiler. Rivyet ettii hads-i erfler Ktb-i sittenin (mehr alt hads-i erf kitab) hepsinde vardr. Yahy el-Kettn (r.a.), ube veya Him yahut bn-i Eb Arbeden birey iittiim zaman, daha bakalarndan da duyma ihtiycn hissetmem. nk, onlar, hads ilminde gvenilir ve itimd edilir limlerdir demektedir. Ahmed bin Hanbel (r.a.): Sad bin Eb Arbenin hibir kitab yoktu. Devaml ezberlerinde muhafaza ederdi der. bn-i Man ve Eb Zra, onun iin O, sika (gvenilir) ve itimd edilir bir limdir derler. Eb Avne: Bu zamanda, hads-i erf ilminde ondan daha stn yoktur dedi. Hads limleri ondan sika (salam gvenilir) limlerin rivyet ettiklerini kabul etmilerdir. Sad bin Eb Arbenin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Peygamber efendimiz sknt nnda, L ilhe illallahlazm-ul-halm. L ilhe illallah Rabb-l-arilazm. L ilhe illallah Rabbssemvti ve Rabb-l-ard ve Rabb-l-aril kerm) diye du ederdi. Cennete muttali oldum, ekseri ehlinin fakrler (kreden) olduunu grdm. Cehenneme muttali oldum ve ekserisinin kadnlar olduunu grdm. Kymet gnnde kfire: Ne dersin? Senin yer dolusu altnn olsa, bunlar fidye verir miydin? diye sorulacak, kfir Evet cevbn verecek. Bunun zerine kendisine Yalan syledin, senden bundan daha kolay istenmiti. buyurulacaktr.
1) El-Alm cild-3, sh-98 2) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-63 3) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-221 4) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-177 5) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-1, sh-69

- 244 -

SAD BN lYS EL CERR:

Basral hads limlerinden. Knyesi, Eb Mesdtur. Sahbe-i kirmdan Hz. Eb Tufeyl gibi en son veft edenlerle grmtr. Bu bakmdan Tbindendir. Hz. Abdurrahmn bin Eb Bekir, Hz. Yezd bin Abdullah, Hz. Semme bin Harbe Kurey ve daha birok kimselerden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de Bir bin Mufaddal, Eb Kudme, Sfyn- Sevr, Abdullah bin Mbrek hazretleri hads-i erf rivyet ettiler. 144 (m. 761) senesinde veft etti. Hz. Sad bin ys hacca gitmiti. Dnnde, hac yolunda bana gelen sknt ve nimetlerden bahsettikten sonra buyurdu ki, Allah telnn verdii nimetlerden bahsetmek, onlar saymak krdr. Hz. Sad bin ys Cerr bir cenze grse, Hz. Eb Derdnn buyurduu gibi Bu cenze senindir, senindir, senindir, deyip (Sen de leceksin, onlar da lecekler) yet-i kermesini okurdu, (Zmer sresi 30) lm ok hatrlard. Hz. Sad bin ys, Sahbe-i kirmdan Ganem bin Kaysdan (r.a.) yle nakletti: slmiyetin balangcndan buyana u drt eyi birbirimize nashat ettik. 1) Megul olunacak bir i gelmeden nce bo zamann kymetini bilip deerlendiriniz. Belki bir daha byle bir zaman ele gemez. 2) Hastalk gelmeden nce shhatin kadrini, kymetini biliniz. Shhatli gnleri iyi deerlendiriniz. Belki mrnzde byle shhatli gnler bulamazsnz. 3) ihtiyarlk gelmeden nce, genliin kymetini biliniz, iyi deerlendiriniz. Zr genlikte yaplan herey ihtiyarlktan daha makbuldr. Genlikte yaplan birok eyleri ihtiyarlkta yapamazsnz. 4) lm gelmeden nce hayatn kymetini biliniz. Zr, ldkten sonra piman olacaksnz. O zamanki pimanlnz hi fayda vermeyecektir. Sad bin ys (r.a.), Hz. Hasene sordu ki, Bir kimse, bir gnah ileyip tvbe etse, tekrar gnah ileyip yine tvbe etse, bir daha gnah ilese ve tvbe etse, bu bylece ne zamana kadar devam eder? Hz. Hasen Y Sad! Bunun miktarn ve ne zamana kadar devam edeceini bilemem. Lkin, mmin olan kimse iledii her gnaha hemen tvbe eder buyurdu. Sad bin ys (r.a.), Hz. Vehb bin Mnebbihden yle nakleder: ok gururlu, kibirli marur bir sultan, memleketini gezmek ister. Hizmetilerine Elbiselerimi getirin diye emr eder. Getirilen bir ok elbiseden birisini zor beenir. Atm hazrlayn der. Getirilen birok atn iinden birini zor beenir. Bu zlim ve marur sultan atna binip, yanna hizmetilerini ve askerlerini alarak memleketini gezmee balar. Atnn zerinde gururundan ban dik tutup, kibirinden yanna gelen vatandalarndan hi kimseye yz vermez, dertlerini dinlemez, hatt konumaya bile tenezzl etmez. Bir mddet yol aldktan sonra, karsna temiz, yamal elbiseli bir ihtiyar kimse kar. Bu yal zt, sultana selm verir, fakat sultan, kibrinden selm almayp yzne bakmaz. Bu zt, sultana bir ihtiycnn olduunu syler, o ise hi alkadar olmaz. Bunun ijzerine ihtiyar zt gelip sultann atnn dizginlerini tutarak bir ihtiyc olduunu tekrar bildirir. Marur sultan ok sert bir ekilde, Hangi cesaretle benim atmn dizginlerini tutuyorsun? Beni imdiye kadar senin gibi hi kimse rahatsz edememitir. Brak dizginleri... diye barr, ihtiyar zt hi oral olmayp, dizginleri brakmaz, ihtiyc olduunu tekrarlar. Sultan, yakasn kurtarmak iin aresiz kalarak Syle bakalm ihtiycn nedir? der. htiyar, htiycm sana gizli sylemem lzm, akta sylenmez ki deyince, kibirli sultan ban eer. O kimse, marur sultann kulana Ben Azrilim der. Bu sz duyan gururlu sultann rengi kaar, dili tutulur, eli aya sour, dizinin ba zlr, kekeliyerek der ki: Y Azril! Ne olur birazck msade et de evime dnp, oluk ocuumu bir defa daha greyim, onlarla hellleeyim. Ondan sonra canm al. Azril, Hayr! Sana bir an bile msade yoktur deyip ruhunu alr. Azril (a.s.) mmin bir kimsenin yanna giderek selm verir. O mmin selmn alnca Azril (a.s.), Bir ihtiycm var der. O kimse, Buyurunuz, syleyiniz, size nasl hizmet edebilirim? diye cevap verince Azril (a.s.), htiycm gizli sylemem lzm der, O mmin ban eince Ben Azrilim der. O da Ho geldiniz, sefalar getirdiniz. Ben de oktan beridir sizi bekliyordum. Dnynn hepsini bana verselerdi, yine de seni grmekle ereflenmekden duyduum sevinci elde edemezdim diye cevap verir. Bu sefer Azril (a.s.), Bir ihtiycn varsa git, temin et der. O mslman. Hayr, hi bir ihtiycm yok Hazrlm yaptm. Hayli zamandr seni bekliyordum, tek arzum Allah telya bir an nce beni kavuturmandr der, Azril (a.s.) Hangi ekilde cann alaym arzu edersin? diye sul eder. O mmin de, Msden olursa, abdestimi tazeleyip iki rekat namaz klaym, son secdede iken canm al der. Azril (a.s.) da O mminin arzu ettii gibi ac vermeden cann alr. Sad-i Cerr (r.a.) buyuruyor ki: Dvd (a.s.) bir ka kii ile birlikte oturuyorlard. Dvd (a.s.) yannda bulunanlara bir eyler anlatyordu. Bu srada bir kimse gelip, mnsib olmayan baz szler syledi. Orada bulunanlar bu ahsa kzarak haddini bildirmek istediler ise de, Dvd (a.s.) mni olup, buyurdu ki, Ona kzmaynz ve herhangi bir zarar vermeyiniz. Ben namaz klp, istifr edeyim. Sonra bakalm durum nasl olacak. Siz onu brakn gitsin. Uygunsuz szleri syliyen ahs gitti. Dvd (a.s.) da - 245 -

kalkp abdest ald ve iki rekat namaz kld. Namazdan sonra Allah telya du ve istifr etti. Sonra gelip ayn yerde yerine oturdu ve sohbete devam etti. Biraz sonra, uygunsuz szleri syliyen kimse geldi ve Dvd (aleyhisselmn) elini pt ve ayaklarna kapanp alyarak dedi ki, Ey Allahn Peygamberi, ben ok byk hat yaptm beni affediniz. Dvd (a.s.) da o kimsenin zrn kabul etti. Hz. Sad bin Cernin rivyet ettiine gre, Peygamber efendimiz bir evde oturup sohbet ediyordu. O srada Cerr bin Abdullah geldi. Sohbeti dinliyenler ok kalabalk olduu iin, Cerr bin Abdullah oturacak yer bulamad. Kapnn nnde ayakta bekleyerek sohbeti dinlemeye balad. Peygamber efendimiz onu grdler. Etraflarna bakp, bo yer bulunmadn grnce, mbrek cbbesini kardlar ve Hz. Cerre uzatarak, zerine oturabileceini sylediler. Hz. Cerr, mbrek cbbeyi alp pt, barna bast, hrmet ve edeble Peygamber efendimize geri verdi ve Y Reslallah! Siz bana ikrmda bulunduunuz gibi Allah tel da size daha fazlasn ihsan eylesin diye du etti. Bunun zerine Peygamber efendimiz, Bir kavmin kermleri size geldii zaman, ona ikrmda bulununuz buyurdular. Sad-i Cerr (r.a.) buyurdu ki, Bir zaman, Eshb- kirmdan Eb Tufeyl (r.a.) ile beraber hacca gittik. Hacda tavaf esnasnda bana Ey Cerr, bu gn yeryznde, Reslullah efendimizi grp, Ondan hads-i erfler nakledecek, sana syliyecek benden baka, kimse kalmad. Sana naklettiim btn hads-i erfleri, bizzat Peygamber efendimizden dinledim. (Eshb- kirmdan en son veft eden Sahb bu zttr.) Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Bu dnyda her birinize bir yolcunun az kadar rzk kfidir. Misafirlik gndr. Sonras sadakadr. Peygamber efendimiz bir kimseyi. Y Rabbi! Senden sabr isterim diye du ederken grd ve buyurdu ki, Sen bely istiyorsun. Allah teldan afiyet iste. (Sabr, bel gelince istenir. Bel gelmeden sabr olamaz.) Bir kimse Y Rabbi, bana btn nimetlerinin hepsini ihsan et diye du ediyordu. Peygamber efendimiz bunu grp, Y filan. Sen Allah telnn btn nimetlerinin ne olduunu biliyor musun? buyurdu. O kimse Hayr y Reslallah, bilmiyorum, ama byle du ediyorum dedi. Bunun zerine Peygamber efendimiz, Allah telnn btn nimetleri Cehennemden kurtulup Cennete girmektir buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-200 2) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-5 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-155

SLH BN BER EL-MRR:

Tbin devrinde Basrada yetien mehr hads ve fkh limlerinden. Ad, Slih bin Ber bin Veda bin Eb Ekas el-Basrdir. Mrr lakab ile de tannmaktadr. Knyesi Eb Birdir. Basrada dodu. Orada ilim rendi. Hads, fkh ve krat ilimlerinde yksek bir lim oldu. Halife Mehd onu Badda gtrd. 176 (m. 792) trihinde Baddda veft etti. Slih bin Ber, hads ilminde byk bir limdi. Tbinin byklerinden Muhammed bin Srn, Bkeyr bin Abdullah, Him bin Hsn, Katde bin Dime ve daha pek ok limden ilim ald ve hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de, c bin Eb Nasr- Belh Sreyc bin Numan, Affn bin Mslim, Ynus bin Muhammed ve daha birok lim ilim rendi ve hads-i erf rivyetinde bulundu. Rivyet ettii hads-i erfler, Snen-i Tirmiz ve Snen-i Eb Dvd da yer almaktadr. Slih bin Ber, Basradaki limlerden ilim alp yetitikten sonra, halife Mehd kendisini Badda davet edip getirtti. Badd halk kendisinden ok istifde etti. Halifenin limlere hrmeti ve ikrm oktu. Slih el-Mrrnin Badda geliinde, halife onu daha yolda iken karlad. Sonra veliahd olan iki oluna (Ms ve Hrna): Kalknz! Bynz hayvandan indiriniz! diye emretti. Kendisine byle iltifat edildiini grnce, bundan ok skld. nk Onun ok mtevzi yaay olup, gsteriten ve iltifattan holanmazd. Slih bin Ber, halifenin huzuruna varnca Ona nashat olarak buyurdu ki: Ey mminlerin emri! imdi sana baz tavsiyelerde bulunacam. Yalnz sabr etmenizi ve tahamml gstermenizi tavsiye ediyorum. nk Allah telya en yakn kul, yaplan ac nashatlara bile tahamml edip, kabul edendir. Reslullah (s.a.v.) yaknlk isteyen kimselere yakan, Onun gzel ahlk ile ahlklanmas ve Onun snnet-i seniyyesine sarlmasdr. Ey mminlerin emri! lerinde ok dikkatli ol ve Allah teldan kork! Sana Allah tel ilim ve anlay vermitir. Bu bakmdan huzr- ilahde bilmiyorum diye mazeret beyan edemiyeceksin.

- 246 -

Ey mminlerin emri! Reslullah efendimiz, mmetine hakszlk edenlerin hasmdr. Kim Reslullaha hasm olursa, Allah tel da o kimseye hasm olur. Allaha ve Reslne kar gelmesinden dolay o kimseye, kurtuluuna mni olan engeller hazrlanr. Byle olunca yarn kymet gnnde, ayan salam yere basmak istiyorsan, Allah telnn kitabna (Kurn- kerme) ve Reslullahn snnet-i seniyyesine sarl! Bunun iin, gnahlarn, yaptn hakszlklar tekrarlamak suretiyle, Allaha ve Reslne kar gelmen sana yakmaz. Ben, bu nashatimi sana Allah rzs iin yaptm. Senin de bunlara kulak verip sarlman lzmdr. Bu nashatlar, halifenin ok houna gitti. Hemen Ona hediye ve ihsanlarda bulunulmasn emretti. Fakat Slih bin Ber, bunlarn hi birini kabul etmedi. Bunun zerine halife ok alad. Slih-i Mrrnin bu nashatini, halife kendi zel defterine yazp dima onlara uygun hareket etmeye alt anlatlmaktadr. Slih el-Mrr, ok ibdet eden slih bir zt idi. Herkese nashat eder, ibretli kssalar ile insanlara emr-i marf yapard. ok gzel Kurn- kerm okurdu ve ok alard. Slih-i Mrrnin Kurn- kerm okuyuu, ok hznl ve ok gzel olup, dinleyenlere tesr ederdi. Onun zamannda Baddda, ondan daha gzel okuyan kimse yoktu. Hatt bir kerresinde Kurn- kerm okurken, baylp yere dt. Kendisi yle anlatyor: ok ibdet eden birisine, Ahzb sresi 66.nc: O gn, yzleri Cehennem ateine dndrlence, (Eyvah bize! Keki, biz Allaha itat etseydik, Peygambere itat etseydik) diyeceklerdir yet-i kermesini okuyunca, adam baylp dt ve ld. Slih bin Ber de, byle baylp dtkten sonra veft etmiti. Slih bin Berin hayr ve iyilikleri oktu. Hatt yleydi ki, kime ne yaptn kendisi asla bilmezdi. mr, hep insanlara nashat ve iyilik yapmakla gemitir. Allah korkusundan, geceleri sabahlara kadar ibdet eder ve gzya dkerdi. nsanlar sohbetini dinlemek iin yanna toplanr, ondan istifde ederlerdi. Sfyn- Sevr, Onun sohbetinde bulunup dinledii szlerinin tesrinden dolay alar ve: Bu zt, sanki bir kavme gnderilmi bir peygamberdi derdi. bn-i Hbbn da, Slih bin Ber, Basradakilerin en ok ibdet edeni ve onlarn en gzel Kurn- kerm okuyanlarndand. Basrada, en hznl, ince ve gzel sesiyle Kurn- kerm okuyan O idi. Hayr ve iyilii o kadar oktu ki, bunlarn hibirini kendisi de bilmezdi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Hikmet kiinin erefine eref katar, kleyi ykselterek sultanlar meclisine oturtur. Bir kimse Allah telnn indinde kendisi iin ne olduunu anlamak isterse, kendisinde Allah iin ne var ona baksn. Cuma gnnde bir saat vardr. Mmin kul o saatte bir ey isterse o kabul olur. Eshb kirm o saatin hangi saat olduunu sordu. Buyurdu ki: kindi ile akam arasdr. Cennet ehlinin en aa derecede olannn ba ucunda 10 000 hadimin elinde farkl renkte altn ve gmten iki sahan vardr. En son yediini de ilk itah ile yer. Allah telnn korkusu sebebiyle alayp dkt gzyalarnn okluundan, Onu grenler korkard. O hep yle du ederdi: Allahm! Bize sana itatta ve skntlar, zorluklar karsnda sabr ihsan et! Sevdii dostlarndan birisi yle diyor: Ben, ondan daha hznl bir insan grmedim. Birgn Kurn- kerm okumakta olan oluna yle dedi: Ey olum! te, hznleri canlandran, gnahlar hatrlatan, O okuduundur! Kendisi yle anlatyor: Bir gn kabristana gitmitim. Mezarlara bir baktmda, dilsiz, sakin ve sessiz bir topluluk grdm ve onlara yle seslendim: Cesetlerinizi ve ruhlarnz birbirinden ayrdktan sonra birletirecek ve uzun bir imtihandan geirdikten sonra sizi diriltip haredecek olan Allah telnn n ne ycedir!... Bir gn hanmna fel gelmiti. Ona Kurn- kerm okuyarak du etti ve iyileti. Sevdikleriden biri gelip Bu nasl olur? diye hayretini belirtince, ona yle dedi: Allaha yemin ederim ki, bir lnn zerine Kurn- kerm okundu da, l dirildi desen, asla buna bile amam! Hikmetlerle dolu daha bir ok szleri vardr. Buyurdu ki: Dnyada lezzeti eyde aramaldr. Aradn bulursan, sevinip keyfine bak! ayet bulamazsan, bu kapnn sana kapal olduunu bil! Bunlar 1- Namaz klmak, 2- Kurn- kerm okumak, 3- Allah tely ok zikir etmek, hatrlamaktr. Allah telnn sana istediin ekilde ltuf ve ihsanda bulunmasn istiyorsan, kullarna Onun istedii gibi davranman lzmdr. Dnyadan sonraki yolculuk ok uzundur. O uzun sefer iin, yol az hazrlaynz ve biliniz ki, azklarn en hayrls, takvadr. Yan Allah teldan korkarak, harmlardan saknmaktr. - 247 -

Dnynn fn, geici olduunu ve skntlarla dolu olduunu tanyan bir kimse, dnyya sarlmakla nasl mutlu olabilir? Ve sonra alayarak ilve etti: Dny, bizden evvelkilerin art, gemilerin terk edip boaddr. Buradan, ayrlk zaman gelmeden nce ayrln ve lm, ba ucunuzda imi gibi hareket ediniz! nsanlara ayorum! Onlar ki, azk tedarik etmek ve hret yolculuuna hazrlanmakla emrolunmalarna ramen, birbirlerini engelleyip oyalanmaktan baka birey yapmyorlar.
1) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-382 2) Trh-i Badd cild-9, sh-305 3) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-494 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-279 5) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-165

SLM BN ABDULLAH:
Tbinin byk fkh limlerinden. smi Slim; knyesi, Eb merdir, ikinci slm halifesi Hz. merin torunu olup, babas Eshb- kirmdan byk lim Abdullah bin mer hazretleridir. Babasnn terbiyesinde yetiip, ok byk derecelere kavutu. ok hads-i erf dinleyip, slm ahlakyla ahlkland. Babasna ok benzer, herkes tarafndan sevilirdi. Medhiyelere mazhar oldu. Babasndan ve Tbinden Sad bin Mseyyibten (r.a.) hads-i erf dinleyip, rivyet etti. Kendisinden de Tbinden byk muhaddis Nfi Mevl bni mer ve bn-i ihab- Zhr (r.a.) hads-i erf rivyet ettiler. Reslullah (s.a.v.), Hz. mer, Abdullah bin mer ve Sahbe-i kirmn rnek ahlkn necb sllesinden rivyetle haber verdi. Mslmanlara rehber oldu. Bu hizmeti dolaysyla ismi byk kitaplara geip, unutulmayarak dima yd edildi. Mslmanlara nashatta bulunup, onlara yol gsterdi. Hatt Emev halifelerinden mer bin Abdlazz ve Him bin Abdlmelike devaml nashat ederdi. Byk fkh limi olup, bir kavle gre Medne-i mnevveredeki yedi byk fkh liminden biridir. Mezhep sahibi immlarndand. Fakat mezhebi btnyle kitaplara geirilmeyip, unutulduysa da, baz ictihdlar temel kitaplarda yazldr. Onun harmlardan kanmas dnyya dkn olmamas ve takvas dillerde dolard. Zamanndaki ve sonraki limler Onu medh edipl dima hrmetle anarlard. Tbinden ve Medne-i mnevveredeki yedi byk limden Sad bin Mseyyib (r.a.) Onun hakknda, Slim, Abdullahn kendine en fazla benzeyen oludur. Abdullah ise Hz. merin kendine en fazla benzeyen oluydu. shk bin Rhviye (r.a.) de, Btn isnadlarn en dorusu Zhrnin Slimden, onun da babasndan rivyetidir buyurdular. Slim bin Abdullahn, sakal rivyete gre sar olup, sonradan beyazlamt. Yznde tek satr olarak Slim bin Abdullah ismi yazlyd. Dokuz ocuu olup isimleri, mer, Eb Bekir, Abdullah, sm, Cafer, Hafsa, Ftma, Abdlazz ve Abededir. Medne-i mnevverede 106 (m. 725), bir rivyete gre de 108 senesinde veft etti. Cenze namazn Emev halifesi Him bin Abdlmelik kldrd.. Bir defasnda Harem-i erfe girdiinde Emev hkmdarlarndan Him bin Abdlmelik ile karlat. Onun Ey Slim! Ne ihtiycn varsa benden iste suli zerine; Y Emr-l-mminn! Ben Allahn evinde bakasndan bir ey istemekten haya ederim cevbn verdi. Bir defasnda Eab hazretlerine buyurdu ki: htiyalarn Allahtan bakasndan bekleme. Birgn mer bin Abdlazz Ona mektb yazarak, Hz. mer-l-Frkun mektublarndan birisini kendisine yazmasn istedi. Bunun zerine Slim bin Abdullah halifeye u mektubu yazd: Ey mer, Dnyada iken eit eit lezzetleri tadp hayatn her trl zevklerini elde edip de, ldkten sonra, o gzel gzleri kafataslarnda oyuk hlini alm, yine o doymak bilmiyen karnlar imdi yarlm olan ve senden nce geen padiahlarn hlini iyi dn ve ibret al. imdi onlar, yerin altnda ve stnde le olmular. Kendisine sahip olamyan bir zavall bile imdi onlara, lelerinin kokusundan, tiksinerek bakyor. mer bin Abdlazz (r.a.), Slim bin Abdullaha yazd dier bir mektubta yle buyuruyor: Mminlerin emri mer bin Abdlazzden, Slim bin Abdullaha; sana selm ederim. Kendisinden baka ilh olmyan Allah telya hamd ederim, isteklisi olmadm halde, bu mmetin halifelii bana verildi (halife oldum). Allah tel byle takdir etmi. Yklendiim bu vazifede beni muvaffak klmasn, insanlar sz dinler ve itatkr eylemesini, yardmc klmasn, benim onlara kar merhamet ve adaletle muamele etmemi nasb eylemesini, Allah teldan dilerim. Bu mektubum sana ulanca, bana mer bin Hattbn (r.a.) eitli kimselere gnderdii mektublarn, Onun hayat ve yaay ile alkal bilgileri, vermi olduu hkmleri bana hemen gnder. nk ben Onun izindeyim. Onun hayatn ve yaayn kendime rnek alyorum. Allah tel bu yolda bizi muvaffak eylesin. Vesselam. Slim bin Abdullah (r.a.), mer bin Abdlazzin (r.a.) mektubunu alnca, u mektubu yazd: Bismillahirrahmanirrahm. Slim bin Abdullahdan, mminlerin emri mer bin Abdlazze; sana selm ederim. Kendisinden baka ilh olmyan Allah telya hamd ederim. Allah tel, irde buyurup (dile- 248 -

yip) dnyy yaratt. Dnyy ok ksa eyledi. Onun bandan sonuna kadar olan zaman, gnn bir saati gibi yapt. Sonra, dny ve dnydakilerin son bulmalarn diledi ve yle buyurdu: Onun ztndan baka herey yoklua mahkmdur. (Geerli) hkm ancak Onundur ve (ldkten sonra) hep Ona dndrleceksiniz. (Kasas: 88) Allah tel, insanlara Peygamberleri vastasiyle kitaplar gnderdi. Bunlarla emirlerini ve yasaklarn, hell ve harmlar emrine itat edenlere verecei mkfat itat etmiyenlere verecei azab, v.s. bildirdi. Ey mer! Sen imdi, sradan bir insan deilsin. Byk bir vazifeyi zerine aldn. Bu hususta, Allah teldan baka senin yardmcn yoktur. Kendini ve ehlini muhafaza edip, hak ve hukuku gzetebilirsen, bu byk bir nimettir. nk senden nce geenlerden bir ksm, yapacaklarn yaptlar. Hakk ldrp, Btl ve bidatleri ortaya kardlar. Bu bidatleri snnet-i seniyye zannettiler. Bidat ehli kimselerin yetimesine frsat verdiler, ilim sahiplerine rahatlk verdilerse de, ok eziyet de yaptlar. Sen onlara, rahatlk ve genilik vermekle beraber, eziyet ve sknt kapsn da kapal tut. Eer sen Allah telnn rzsn gzetirsen, Allah tel sana yardmc insanlar gnderir. Allah telnn yardm, herkesin niyetinin derecesine gredir. Eer niyet tam hlis olursa, Allah telnn yardm da tam olur. Eer niyet noksan olursa, Allah telnn yardm da ona gre olur. Slim bin Abdullah dedesi Hz. merin hlini anlatrken, Reslullahtan (s.a.v.) ve Asr- sedetten de kymetli haberler vermektedir: Hz. mer devlet bakan seildiinde, Eb Bekire (r.a.) tayin edilen maa kadar cret almaya balad. Bu ekilde devam ederken, bir defasnda skntya dt. Muhacirlerden bir grupt toplanp bu mevzuyu grtler. Zbeyr bin Avvam (r.a.), Hz. mere sylesek de maan biraz arttrsak, buyurdu. Hz. Ali, mid ederiz ki kabul eder deyip, haydi gidelim buyurunca kalktlar. Hz. Osman, merin (r.a.) hak ve adalette ne kadar sert olduunu biliyorsunuz. Bu isteimizi kendisini krmayaca birisine syletelim. Kz Hafsaya (r.anha) gidip, bu meseleyi anlatalm. Bizim ismimizi vermeden, arzumuzu ona bildirsin buyurdu. Kabul ettiler ve doru, Hz. Hafsann yanna gittiler. Ona durumu anlattlar ve bunu kabul etmeden Hz. mere kimsenin ismini sylememesini de tenbih ettiler. Sonra da dar ktlar. Bunun zerine Hafsa (r.anha), Hz. merin yanna gitti. Durumu anlatt. Hz. mer celallenip, Kimdi onlar? diye sul etti. Hz. Hafsa, Fikrini renmeden kim olduklarn sylemem dedi. Hz. mer Eer kim olduklarn bilseydim, iyice dverdim. Ama, du etsinler ki, arada sen varsn. Peki Hafsa, Allah akna syle, Reslullah (s.a.v.) senin evinde kalrken giydii en kymetli elbise neydi? Hafsa (r.anha) ki tane renkli elbisesi vard. Elileri onlarla karlar, Cuma hutbelerini onlarla okurdu dedi. Hz. mer Peki yedii en iyi yemek neydi? diye soranca kz Bizim yediimiz ekmek, arpa ekmeiydi. O scakken, ya kabnn altna koyardk. Ekmek yumuar ve yalanrd. Onu yerdik ve gzel bulduumuz iin bakalarna da ikrm ederdik diye cevap verdi. Hz. mer tekrar Senin yannda kald zamanlarda kulland en geni, rahat yayg neydi? diye sordu. Hz. Hafsa Kaba kumatan yaplma bir rtmz vard. Yazn drde katlar ve altmza yayardk. K gelince de yarsn altmza yayar, yarsn da stmze rterdik diye cevap verince, Halife Y Hafsa! Benim tarafmdan onlara syle. Reslullah (s.a.v.) kendine yetecek miktar tespit eder, fazlasn ihtiya sahiplerine verir ve kalanla iktifa ederdi. Vallahi ben de kendime yetecek kadarn tesbit ettim. Artan ihtiya sahiplerine vereceim ve bununla iktifa edeceim. Ben Reslullah (s.a.v.) ve Hz. Eb Bekir, bir yol takip eden kii gibiyiz. Onlardan ilki nasbini ald ve yolun sonuna vard. Dieri de ayn yolu takip etti ve Ona kavutu. Sonra ncs yola koyuldu. Eer o da ncekilerin gittikleri yolu takip eder, onlar gibi yaarsa, onlara kavuur ve onlarla beraber olur. Eer, ncekilerin gittikleri yoldan baka bir yol takip ederse, onlarla buluamaz buyurdu. Yine Hz. merin yle buyurduunu rivyet eder; Vallahi biz dny zevklerine rabet etmeyiz, istesek bir hayvan kestirir, ekmek ve kuru zmden ra yaptrr yer, ieriz. Fakat, biz bu nimet ve gzellikleri br dnyya brakmak istiyoruz. nk Allah tel yle buyuruyor. (Kfir olanlara, atee arz edecekleri gn yle denir) Siz dny hayatnda btn zevklerinizi yaayp bitirdiniz ve bunlarla sefa srdnz. Artk bugn hakaret azb ile cezalanacaksnz, nk yer yznde haksz yere kibir taslyor, bir de dinden kyordunuz (fsklk ediyordunuz). (Ahkf sresi 20 buyurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Babasndan rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) imekleri ve gk grltsn iitince u duy yapt. Allahm bizi imeinle ldrme, bizi azabnla helk etme ve bundan nce bize afiyet ver. Uyuduunuz zaman evlerinizde ate brakmaynz. Kim msllman kardeinin ihtiycn grrse, Allah tel da onun ihtiycn grr. Hi kimse sol eliyle yemesin ve asla sol eliyle imesin, nk eytan sol eliyle yer ve sol eliyle ier. Sizden biriniz aksrd zaman, Elhamdlillah desin, Yerhamkellah desin. Aksran da, Yagfirullah l ve lekm desin. Lanet edici olmak, mmine yaramaz. - 249 yannda bulunan,

Haya, imndandr. Kim bir mslman kardeinin aybn rterse, Allah tel da kymet gn onun ayplarn rter. Kim sabah namazn artlar ile beraber klarsa, Allah telnn korumasndadr. Yamur ve dere sular ile sulanan yahut kkleri suyu bulan (mahsult) da ur (onda bir), letlerle sulananlarda ise urun yars (yirmide biri) vardr.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-346 2) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-193, cild-1, sh-49 3) El-Alm cild-3, sh-71 4) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-349 5) Tabakt- bn-i Sad cild-5, sh-195

SELM BN EB MUT:
Tebe-i tbinin byk hads limlerinden. Doum trihi bilinmemektedir. 164. (m. 780) senesinde veft etti. Basraldr. Babasnn ismi Sad el-Huzdir. Huza kabilesine mensb oluu, onlarn zdls olduundandr. Hads ilminde sika (gvenilir ve timd edilir) bir limdir. Katde, Galip el-Kattn, Eb mrn el-Cren, Eyyb es-Sahtiyn, Esma bin Ubeyd, Osman bin Abdullah bin Mevhb, Him bin Urve gibi byk ztlardan (r.aleyhim ecman) hads-i erf rivyet edip, ilim renmitir. Mehd bn-i Mbrek, Ynus bin Muhammed, Zheyr bin Nam el-Bb, Vehb bin Cerr ve daha baka limler de ondan hads-i erf rivyet etmilerdir. Rivyet ettii hads-i erfler, Sahh-i Buhr, Sahh-i Mslim, Snen-i Nes, Snen-i bn-i Mce ve Snen-i Tirmiz adndaki hads-i erf kitaplarnda mevcuttur. Rivyetlerinin ounu Katdeden yapmtr. Basrann mehr hatblerinden idi. ok hacca gitti. Mekke yolunda iken veft etti. limlerin hakknda buyurduklar: Ahmed bin Hanbel (r.a.): Selm bin Eb Mut, sika ve snnet-i seniyyeye bal bir zt idi. Eb Dvd (r.a.): Eb Selemeden duydum. Dedi ki: Selm bin Eb Muti, Basrann en aklllarndan idi. bn-i Ad (r.a.): Mtekaddimnden (geen limlerden) hibirinden onun hads ilminde zif olduunu syleyeni grmedim. Bezzaz: O, insanlarn seilmilerinden idi demektedir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: uayb bin Habbabdan, o da Enes bin Mlikden rivyet etti. Reslullah (s.a.v.) buyurdular ki: Yz mslmann namazn kld cenzeyi, Allah tel af ve mafiret buyurur. Katdeden, o da Hasan bin Semreteden rivyet etti. Reslullah efendimiz buyurdular ki: Erkek ocuu, akka karlnda rehindir. Doumunun yedinci gn akka hayvan kesilir, ba tra edilir ve isim konur. (Akka, ocuk nimetine karlk, Allah telya kr etmek niyeti ile hayvan kesmektir. ocua yedinci gn isim koymak ve ban kazyp, sann arl kadar, erkek ocuk iin altn veya gm, kz iin gm sadaka vermek ve erkek iin iki, kz iin bir akka hayvan kesmek mstehaptir.) Onun kymetli szleri: Zhd Ksmdr: Birinci ksm, ii de sz de srf Allah telnn rzs iin yapmaktr. kinci ksm, iyi olmayan eyleri terk edip, iyi ve gzel ileri yapmak. nc ksm ise, mubah olan eyleri lzm olduu kadar kullanmak. Bu en aa derecedir. Bir hastay ziyret iin yanna gitmitim O inler bir vaziyette idi. Bunun zerine ona: Yollarn, kenarnda kimsesiz, bakan olmyan, evi ve snacak bir yeri bulunmyan, hizmet edecek kimseleri olmayp, yapayalnz, aclaryle babaa kalm kimseleri hatrla da, hline kret. Niin bu kadar inleyip durursun dedim. Daha sonra tekrar ziyret ettiimde byle bir iniltisini duymadm ve buna Hlime krler olsun. Hizmet edenim var, evim var, ok kimse bundan mahrum. Bunlar dndke, Rabbime nasl kr edeceimi bilemiyorum dedi. Birgn Mlik bin Dinarn yanna gittim. Vakit gece idi. I falan yoktu. Sadece ekmek yiyordu. Yannda yemek yapacak kab da yoktu. Ona Bu ne hl, byle! dedim. Bunun zerine bana Beni braknz. Geen gnlerime yanyorum. Koskoca bir mr geti gitti. Hibir ey yapamadm dedi. Yine Selm bin Eb Muti yle anlatr: Hasen-i Basr (r.a.) orulu idi. Akam olunca kendisine, iftarn amas iin su getirdiler. Suyu alp iecei srada, alamaya balad. Ona niin aladn sorduklarnda, Kurn- kermde, Cehennemlikler, Cennetliklere yle seslenir: Suyunuzdan ve Allah telnn size verdii rzktan biraz da bize aktn. Onlar da: phesiz, Allah tel bunlar k- 250 -

firlere harm kld. derler. (Araf sresi 50) yet-i kermesyle bildirilen manzaray hatrladm da dayanamadm, onun iin aladm diye cevap vermitir. len kimse kabre konunca, onun dnyda iken yapt iyi amelleri her taraftan gelerek etrafn kuatrlar. Bu srada, oraya azb melei gelir. Onun slih amellerinden birisi, azab meleine, buradan uzakla, ben varken ona dokunamazsn, der.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-188 2) El-Kif cild-1, sh-3l4 3) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-287 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-181

SELEME BN DNAR:
Tbinin byk lim ve evliylarndan. Knyesi, Eb Hzmdr. Mahzm kablesindendir. Arec ismiyle de tannr. Medine limi ve kads idi. Aslen Farsadr. Annesinin ad Rmiyyedir. Zhd sahibi ve ok ibdet ederdi. 140 (m. 757) ylnda veft etti. Abdurrahmn bn-i Zeyd der ki: Eb Hzmdaki hikmeti bakasnda grmedim. Sehl bin Sad es-Sad, Eb mme Sehl bin Hanf, Sad bin Mseyyibden ve bakalarndan hads rivyet etti. Zhr, Ubeydullah bin Amr, bn-i shk, Mlik, Him bin Sad, sme bin Zeyd el-Leys ve bakalar da ondan hads rivyet ettiler. mm- Nes, Ahmed bin Hanbel, Eb Htem, Seleme bin Dinarn hads ilminde sika (gvenilir) olduunu bildirmilerdir. Bildirdii hads-i erfler Ktb-i sitte denilen hads kitblarnn hepsinde yer alr. Eb Hzmn rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Orulular iin Cennette bir kap vardr. Ona Reyyn denir. Oradan orululardan bakas giremez. Onlarn sonuncusu girince o kap kapatlr. Kim bu kapdan girer ve Cennet erbetlerinden ierse, bir daha asla susamaz. Birisi Reslullaha (s.a.v.) galip, Y Reslallah! Bana bir i gster. Onu yaptm zaman Allah tel ve insfanlar beni sevsin dedi. Reslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Dnydan yz evir, kendini ibdete ver. O zaman Allah tel seni sever, insanlardan birey bekleme, o zaman da insanlar seni sever. Eer Allah telnn yannda, dnynn sivrisinek kanad kadar kymeti olsayd, hibir kfire bir iim su bile vermezdi. Bana Cebril (a.s.) geldi. Y Muhammed (s.a.v.) istediin ekilde yaa, fakat mutlaka leceksin, istediini sev, fakat kesinlikle ondan ayrlacaksn. stediin eyi yap, phesiz onun karln greceksin. Sonra Cebril (a.s.) Y Muhammed (s.a.v.) mminin erefi, geceleyin kalkp ibdet etmesiyle, onun ykseklii insanlara muhta olmamasyla olur. Kim benim mescidime (Peygamber efendimizin mescidi) girer de bir harf renir veya retirse, Allah telnn yolunda savaan kimse gibi olur. Benim mescidimden bakasna girerse, bakasna ait beendii bir eyi gren kimse gibi olur. Kim mslman kardeini gybet ederse, Allah teldan onun balanmasn dilesin. Bu onun iin keffrettir. Allah tel kermdir, cmertlii ve gzel huyu sever. Reslullah (s.a.v.) lnceye kadar bir gnde iki defa doymad. Eb Hazm Seleme bin Dnr hazretleri buyurdular ki: Dnynn az bir eyi, hretin ok eyinden alkor. nk insan dny megalelerinden hretle alkalanmaya frsat bulamaz. Kalb, her trl kt dncelerden temizlenip, niyetler dzeltilip, ihls zere olunduu zaman byk gnahlar balanr. Kii gnahlarn terk etmeye azmettii, yneldii zaman, onda manev ynde byk ilerleme ve gelimeler olur. Allah telya yaklatrmayan bir nimet, bel ve musbettir. Mminin diline ok iyi sahip olmas gerekir. Ey oul, Allah teldan korkmayan, aybdan saknmayan, ihtiyarlnda slih arnel ilemeyen kimseye uyma.

- 251 -

Cehenneme dmek korkusu insanlardan hi eksik olmaz. Hatt, gkten seslenen birisi, yeryzndekilere Cehenneme girmekten korkmamalarn bile syleseydi, iyine onlar Cehenneme dmek ve onu grmek korkusundan kurtulamazlard. Seleme bin Dnr (r.a.) bir defasnda nefsine yle demiti: Ey Eb Hazm! Kymet gn ey u, u hatnn sahibi diye arlr, onlarla beraber kalkarsn. Sonra baka gnahlarn sahipleri arlr. Yine onlarla beraber kalkarsn. Ey Eb Hazm, seni yle bir durumda gryorum ki, her hlde her hat ve gnah sahibiyle kalkacaksn. Her gn kiinin ilmi ve hevs (arzu ve istekleri) insana gelirler. Onun gsnde birbiriyle mcdele ederler. Eer o kiinin ilmi hevsna (kt arzu ve isteklerine) galip gelirse, o gn onun iin kazan gndr. ayet hevs ilmine stn gelirse, o gn de zarar gndr. Hevasn (kt arzu ve isteklerini) ldren, harpte dman ldrenden daha gldr. Birisi Seleme bin Dinara Sen kendine ok sahipsin dedi. O da yle cevap verdi: Nasl kendime sahip olmyaym. Ondrt dman beni gzetliyor ve frsat kolluyor. Drt tanesine gelince onlardan biri olan eytn, bana fitne veriyor, aklm ve kalbimi kartryor. Mslman beni hased ediyor. Kfir ise frsat bulsa ldrr. Mnafk bana buz eder. Dier on taneye gelince, onlar da: Alk, susuzluk, scak, souk, plaklk, ihtiyarlk, hastalk, ihtiya, lm ve atetir, ite btn bunlarla baa kabilmem iin, tam silhl olmalym. En stn silh da takvadr (haramlardan saknmadr). Kendisine Ey Eb Hzm senin sermyen nedir? diye soruldu. yle cevap verdi: Allah telya gvenip, insanlardan bir ey beklemememdir. nsanlarn gnah ve yasak ileri ilediini grrsnz. Ona lm ister misin? denirse, Hayr istemem der. Ona gnahlar terk etmez misin? denildiinde, Onlar terk etmek istemiyorum, onlar ancak ldm zaman brakrm. Fakat lm de sevmiyorum der. Biz tvbe etmeden lmek istemiyoruz, lmden nce de tvbe etmiyoruz, iyi bil ki, ldn zaman maln mlkn brakrsn. Hi bir eyi gtremezsin. yleyse nefsini iyi tan. Bizim yaaymz, sultanlarn yaamas gibi, dn durumumuz da meleklerinki gibidir. Allah telnn beni dnydan uzaklatran nimeti, byle olmayanlardan daha stndr. nk, Allah tel bir kavme, byle dnydan uzaklatrmayan nimet vermi. Fakat bu nimet onlarn helakine sebeb olmutur. Sleymn bin Abdlmelik, Eb Hazm hazretlerine dedi ki: Keke, yarn huzr-i ilhde durumumun nasl olacan bilseydim. Eb Hazm (r.a.) yle dedi: yi kimsenin durumu, ehlinden (ailesinden) uzun zaman ayrlp, sonra onlarla buluturulan gib kimse gibidir. Kt kimsenin durumu, kap da, sonra yakalanp efendisine teslim edilen kimsenin durumu gibidir. O zaman Sleymn bin Abdlmelik ok alad. Sleymn bin Abdlmelik yine sordu. Allah telnn rahmeti nerededir? Eb Hazm (r.a.) Allah telnn rahmeti muhsinlere (iyi kimselere) yakndr buyurdu. Tekrar, Bizim durumumuz nasl iyi olacak? diye sordu. Cevbnda Kibiri terk eder, mrvvete (insniyet-vakar) yaprsnz. En dil ey nedir? sorusuna, Kiinin kendi nefsine gvenip, korktuu kimsenin yannda doruyu sylemesidir. En abuk kabul olan du hangisidir? sorusuna yi bir kimsenin, iyi olan kimselere dusdr. nsanlarn en aklls kimdir? sorusuna, Allah telya itate muvaffak olup ve onunla amel edip, insanlarn da bunu yapmasna rehberlik eden kimsedir. Sleymn bin Abdlmelik du isteyince, yle du etti: Ey Allahm! Sleymn eer senin vel kullarndan ise, ona dny ve hretin hayrlarn ver. Eer senin dmanlarndan ise, rz olduun eyleri ona nasb eyle. Eb Hazm daha sonra yle syledi. Eer ehli isen, ok aklama yaptm. Eer ehli deilsen, neye yarar? Sleymn bin Abdlmelik, Eb Hazma ihtiyalarn bildir diye mektb yazd. O da cevaben, Ben hacetimi hertrl ihtiyalar veren Rabbime arz ettim. Bana verdiklerine de kanat ettim. Vermediklerine de rz gsterdim. Dnyy iki ey olarak buldum: Biri bana ait, dieri bakasna. Bakasna ait olan eyi, btn gcmle elde etmee alsam, mmkn deil, ona ulaamam. Benim rzkm nasl olsa bakasna verilmez. Bakasnn ki de bana verilmez. Bana verilecek rzkn bir zaman vardr. Onun iin onda acele etmiyeceim. - 252 -

Senin ihtiycn giderecek miktar sana yetiyorsa, en asgar maiet sana kfidir. Eer sana kfi gelecek miktar sana yetmiyorsa, o zaman dnyda sana yetecek hibir ey yoktur. hrette sana lzm olacak eye bugn (dnyda) ncelik ver. hrette sana zarar verecek eyi de terk et. Dnyda geen gnler ry, geri kalan gelecek gnler ve eyler ise, arzu ve istekten ibarettir. ldnde sana fayda vermeyecek her ii terk et. Byle yaparsan, ne zaman lrsen l, zararda olmazsn. Eb Hazm hazretlerine dediler ki: Fiyatlar ok ykseldi. Pahallk var. O da yle cevap verdi: Niin zlyorsunuz? Bolluk zamannda sizi rzklandran Allah tel, pahallkta da size rzk verecektir. Dnyda insan sevindiren bir eyin peinden, mutlaka onu rahatsz edecek bir ey gelir. Sizden birinin, dnin emirlerine uymas beni ok memnun ediyor. Ey demolu, her ey lmden sonra belli olup, ortaya kacak. Eb Hazm hazretleri, Medine valisinin yanna gitti. Vali Bana nashat et dedi. Eb Hazm hazretleri yle buyurdu: Kapna gelenlere bak. Eer, iyi insanlar yaklatrrsan, ktler yaklamaz. Ktleri yaklatrrsan, iyiler gelmez. nsanlar konumay severler fakat, konutuklar ile amel etmeyi, bildiklerini yaamay terk ederler. ki ey vardr ki, onlar yaplnca, dny ve hretin iyiliklerine kavuulur. Onlar nedir? diye sordular. Eb Hazm hazretleri yle cevap verdi: Birincisi, Allah telnn rz olup, sana ar ve zor gelen eylere sabr ve tahamml etmek, ikincisi: Senin sevip, Allah telnn beenmedii bir eyi senin de beenmemen. Kim u iki ey iin garanti verebilirse, ben de onun iin Cenneti garanti verebilirim. Birincisi: Nefsinin sevdii eyleri terk etmen, ikincisi: Allah telnn rz olup, senin beenmediin eylere sabretmen. Ben Allah telya sadece tazm iin amel yapyorum. Eb Hazm hazretlerine birisi gzlerin kr nedir? diye sordu. Eb Hazm hazretleri yle cevap verdi: Onlarla hayr (iyilik) grdn zaman bakar, erri (ktlk) grdn zaman, bakmazsn. ki kulan kr nedir? diye sordu. Cevbnda, yilik iitirsen dinlersin, ktlk duyduun zaman dinlemezsin. ki elin kr nedir? diye sorunca, Onunla senin olmayan eyi alma. Haram ileme buyurdu. Karnn kr nedir? diye sorunca Alt yemek, st ilim olsun, Ayaklarn kr nedir diye sorulunca, yi kimseyi grnce ayaklarn, onun yapt ilerde kullanrsn. Beenmediin birisini grnce, ayaklarn onun yapt kt ilerde, kullanmaz ve onun gittii kt yerlere ayaklarnla gitmezsin. Diliyle kredip, dier azlaryla (vcdunun dier ksmlaryle) kr vazifesini yapmyana gelince: Onun durumu, elbisesi olup, onu giymeyen, sadece eliyle bir kenarna dokunan kimse gibidir. Elbette, o elbise o kimseyi scaktan ve souktan korumayacaktr. buyurdu. limde u haslet (zellik) bulunur. Birincisi, kendisinden yukardakine kar gelmemek, ikincisi, kendinden aadakileri hor ve alak grmemek. ncs, ilmine kar dnylk almamak. darecilerin en hayrls, limleri (bilginleri) sevendir. Birisi gelip, Eb Hazm hazretlerine: Beni ok zen bir ey var dedi. Eb Hazm hazretleri Nedir o? diye sordu. O da Ben dnyy seviyorum dedi. O zaman Eb Hazm hazretleri yle buyurdu: Ben, Allah telnn sevdirdii bir eyi sevdiimden dolay nefsimi ktlemem. nk Allah tel bana bu dnyy sevdirdi. Eer dny sevgisi, bizi Allah telnn beenmedii bir eye srklemiyor, beendii bir eyden de alkoymuyorsa, bunun hibir zarar yoktur. Allah telnn rzs iin bir kimseyi seviyorsan, dnylk konusunda, onunla mnsebetlerini (ilikini) azalt. Rabbinin devaml zerine nimetler gnderdiini grp duruyorken, hl niin Ona isyan eder, yasaklarndan kanmazsn.
1) El-Alm cild-3, sh-113, 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-133 3) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-229 4) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-143 5) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-36

- 253 -

SEYYAR EBL-HAKEM:
Tbin devrinde yetien hads limlerinden ve evliynn byklerinden. Ad, Seyyar bni Eb Seyyrdr. Adnn Verdn, Verd veya Dnr olduu da bildirilmektedir. Knyesi Ebl-Hakem el-Anz veya el-Basrdir. Hads ilminin byk bir limidir. ok ibdet eden, sabrl ve kredici bir ztt. Takva ehli idi. Yan harm ve phelilerden ok saknrd. Tasavufta yksek derecelere kavumutu. 122 (m. 739) senesinde veft etti. Seyyar Ebl-Hakem, hads ilminde lim bir ztt. O, Eshb- kirmdan olduu bildirilen Trk bin ihb, mm- ab, Eb Vil, Eb Hazm el-Ec, Yezd el-Fakr, Sbit en Nebat, Bekr bin Abdullah el-Mzen ve daha baka hads limlerinden ilim alp hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, Sad bin Uyeyne, Misar bin Kedm, smil bin Eb Hlid, Ber bin Sleymn et-Teym ve daha pekok lim ilim alp hads-i erf rivyet etmilerdir. Seyyar Ebl-Hakem, ok ibdet ederdi. ok sabrl ve kredici idi. Allah telnn ismini devaml syler, bununla megul olurdu. Ynl kumalardan yaplm gzel elbiseler giyer, fakat gnln hibir eye balamayp devaml Allah korkusuyla alard. Eb Mamer yle bildiriyor: Bir gn Seyyar EblHakemin yanna uramtk. Hep alyordu. Ona, Seni alatan ey nedir? diye sorduk, O da bize: Benden nceki bidleri (ok ibdet yapanlar) alatan eydir diye cevap verdi. Kalbinde dny sevgisi yoktu. Dnynn fn, geici olduunu yakin olarak bilenlerdendi. Bunun iin buyurdu ki: Bir kulun kalbinde dny ve hretin ikisi bir arada toplannca, onlardan hangisinin sevgisi oksa, dierine tbi olur. Evliynn byklerinden Mlik bin Dnr ile ok seviirler, sk sk buluup sohbet ederlerdi (Bkz. Mlik bin Dnr). Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Kendisine fakrlik verilen bir kimse, ihtiycn insanlara bildirip onlardan birey beklerse, fakrlii devam eder. ayet hlini Allah telya arz edip Ondan birey beklerse, ona ihtiycnn karln verir. Bu, ya hrette verecei bir ecir, sevabtr. Veyahut da dnydaki zenginliktir. Bir kimse hac yapp, zina ve baka hi gnah ilemeden dnerse, anasndan doduu gnk gibi gnahlarndan temizlenir. Benden nceki Peygamberlerden hibirine verilmeyen be ey, bana verildi: 1- Dmanlarm, bir aylk yoldan benim korkum kaplard. 2- Yeryznn her taraf bana mescid yapld ve temiz klnd. mmetimden bir kii, namaz vakti nerede girerse, orada namazn klsn! 3- Dmanla yaplan harbin sonunda ele geen ganimetler bana hell klnd. Benden nce kimseye hell olmad. 4- Bana efat etmem iin izin verildi. 5- Dier peygamberler, kendi kavimlerine peygamber olarak gnderilmiti. Ben ise btn insanlara peygamber olarak gnderildim.
1) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-291 2) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-313

SBEVEYH:
Nahiv yan dilbilgisi limlerinden. smi Amr, lakab Sbeveyh, mehr knyesi Eb Bir ve bundan baka Eb Osman, Ebl-Hseyn veya Ebl-Hasandr. Daha ok Sbeveyh lakabyla tannr. Nesebi Eb Bir Amr bin Osman el-Kanberdir. rann iraz yaknlarndaki Beydda ve bir rivyete gre de Ahvzda dodu. Doumuna 140, 150 (m. 767), veftna da 180-188, 194 (m. 809) trihleri rivyet edilir. Kabri irazdadr. Sbeveyh, ilim tahsil etmek iin Basraya geldi. Hads ve fkh ilmini renmeye balad. lk hocalar s bin mer Sekaf, Hammd bin Seleme ve Eb Zeyd el-Ensrdir, Muhaddis (hads limi) Hammad bin Selemenin huzurunda hads-i erf okurken, bir kelimede hat yapt. Hatsndan ok utanp, zld. nce nahiv (dilbilgisi) ilmini renmek lzumunu hissetti. Nahiv renmeye karar verip, nahivci Halil bin Ahmedin derslerine devam etmeye balad. Nahivin temel bilgilerini bu hocadan ald. Halil bin Ahmed, Onun zeks, alkanl ve terbiyesini takdir edip, Ey zntleri gideren kimse, merhaba diyerek iltifat ederdi. Ondan onbe sene kadar ders ald. Ayrca Ynus bin Habbden nahiv, Ebl-Hattb el-Ahfes, Nezr bin meyl el-Mzin ve Merric bin Amr es-Sedsden lgat (szlk dersi ald. Muhaddis Ali bin Nasr el-Cehzemden de ders ald. Basrada devrin en mehr nahiv ve lgat limlerinden ders almas ve kabiliyeti onu nahiv ilminde sz sahibi yapt. Ders vermeye balad. Ondan Ebl-Hasan el-Ahfa ve - 254 -

Kutrub lakabn verdii Muhammed bin el-Mustanir ders ald. Nahiv ilmine dir, el-Kitab ismiyle mehr eserini yazd. Karatl-Kitb dendii zaman Sbeveyhin mehr eserini okuduu anlalr. Talebesi Ahfa, hocasndan sonra, el-Kitb Basrada okutmaya balad. Sbeveyh, hayatnn sonlarna doru Basradan Abbas Halifeliinin merkezi Badda gitti. Baddda Zenbr denen nahve dir meselelerdeki ihtilflar zerine, nahiv ve lgat limi Kurr-i seba yan yedi mehr hfzdan biri olan Ali bin Hamza Kis ils ilm mnazarada bulundular. Sbeveyh, Badddaki mnazarann neticesine ok zlp, Basraya geri gelip, daha sonra da memleketi rana dnd, randa veft edip, iraza defn edildi. El-Kitb, nahiv zerine yazlp, zamanmza kadar muhafaza edilen ilk byk eserdir. El-Kitb, bir ok nahivci tarafndan okunup, okutulmu ve uzun zaman erh, izah, ihtisar (sadeletirme), ikml ve tenkid eklinde mracaat eseri oldu. El-Kitb hakknda eserler yazlarak zamanmza kadar muhafaza edilip, defa yaynland. Almancaya da tercme edildi. Sbeveyhin ayrca Ebniyetl-esm adnda bir kitab daha vardr.
1) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-463 2) Bugyet-l-Vut cild-2, sh-346 3) Trh-i Badd, cild-12, sh-195

SDD- KEBR (smil bin Abdurrahman):

Tbinin tefsr ve hads limlerinden. Ad smil bin Abdurrahmn bin Eb Kermedir. Knyesi, Eb Muhammed el-Kure, lakab Sdd-i Kebrdir. Lakabyla mehrdur. Bu lakab Kfe Cmi-i erfi sddesinde (yan glgesinde) ok bulunmas veya Medne-i mnevveredeki sdde mahallinde oturmasndan verildii bildirilmektedir. Babas sfehnl olup, kendisi Hicazldr. Kfede otururdu. Doum yeri ve trihi bilinmemesine ramen, 127, 128 (m. 745) senesinde veft ettii rivyet edilmektedir. Eshb- kirmdan Abdullah bin Abbs, Enes bin Mlik, Eb Hreyre; Tbinden. Eb Abdurrahmn es-Slem, Ata bin Eb Rebbh, krime (r.anhm) gibi, limlerden ilim tahsil etti. Kendisinden de Tbinden Sevr, ube bin Haccc, Eb Avne, Eb Bekir bin lya (r.anhm) ilim rendi. Abdullah bin Abbs, Abdullah bin Mesddan (r.anhm) rivyet yoluyla yazd, talebesi Esbt bin Nasrn el-Hemednnin haber verdii bir tefsri vardr.. Yine Eb Slih ve Eb Mlik vastalaryla Abdullah bin Abbsa ve Mrr vastasyla da Abdullah bin Mesda (r.a.) nisbet edilen tefsrini, Eb Cafer Muhammed bin Cerr-i Taber tefsrinde Esbt vastasyla nakl eder. Mrr yoluyla gelen rivyetleri de Hkim Mstedrekinde toplamtr. Mfessirlerden bni Eb Hatim, Sdd-iKebrden yle bir rivyette bulunur. Kurey kabilesi erkek evld kalmayan kimse hakknda; falan zrriyetden mahrum, kald mansnda Betene fln n derlerdi. Peygamber efendimizin de oullar veft etti. s bin Vil; Muhammed zrriyetten mahrum kald, dedi. Bunun zerine Kevser sresi nzil oldu. Meali erfi yledir; (Ey Reslm), gerekten biz sana (Cennetteki Havz) kevseri, pek ok hayrlar verdik. O halde, (buna kr olarak) namaz kl ve kurban kesiver. Dorusu, sana (evldsz, nesli kesik deyip) dil uzatandr, hayrsz nesli kesik...
1) Tabakt- mfessirn cild-1, sh-109 2) Mzn-l-itidl cild-1, sh-236 3) Tehzb-t-tehzb cild-1, sh-313

SFYN BN UYEYNE:
Fkh ve hads limi. Tebe-i tbinin byklerindendir. smi, Sfyn bin Uyeyne bin Meymn elHilli el-Kf. Knyesi Eb Muhammedtir. 107 (m. 725)de aban aynda Kfede dodu. 198 (m. 813)de Mekke-i mkerremede veft etti. Yetmi kere hacca gitti. mm- azam ve mm- fi ile grt. Hads ve tefsr ilimlerinde kitaplar vardr. Babas tarafndan Mekkeye gtrld ve orada yerleti. Daha drt yanda iken Kurn- kermi ezberledi. Yedi yanda iken hads-i erf yazmaya balad. Zhr, abi Amr bn-i Dinar, Abdullah bni Dinar gibi byk limlerden hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de, mm- Ame, Sfyn- Sevr, bn-i Mbrek, mm- fi, Ahmed bni Hanbel gibi byk ztlar hads-i erf rivyet ettiler. Hfzas fevkalde kuvvetli olduundan yannda kitap bulundurmazd. Kendisinden rivyet edilen hads-i erflerin says 7000 civarndadr. Fkh ilminde, mm- fi hazretlerine ders verdi. Sika (gvenilir), hfz (rvileri ile birlikte yzbin hads-i erfi ezbere bileni), fkhda, tefsrde derin lim ve dinde sz senet, mutlak mctehid ve mezheb sahibi bir imamdr. Mezhebi zamanla unutulup, mensbu kalmamtr. Haram ve phelilerden kamas son derece fazla idi. Rivyet ettii hads-i erflerin sahh olduunda, icm (szbirlii) vardr. Tbinin byklerinden 87 zt ile grp, 70inden hads-i erf dinlemitir. Mekke-i mkerremede, hads-i erfleri ilk defa toplayp tasnif eden bu zttr. Sahih-i Buhrnin - 255 -

ilk sayfasndaki Ameller ancak niyetlere gredir... hads-i erfinin rvilerinden biri de Sfyn bin Uyeynedir. (Muhaddis-ul-Harem; Mekkenin hads limi unvanna lyk idi. et-Tefsr ve el-Cm adnda iki eseri vardr. mm- fi (r.a.) buyuruyor ki; Hz. Sfynn, Allah teldan korkmasnn ok olmas, her an Allah tel ile megul olduunun delilidir. Allah tel bana, hads-i erf ilmini Sfyn bin Uyeyneden (r.a.), fkh ilmini de mm- Muhammed eybnden (r.a.) renmemi ihsan etti. Hz. Sfyn bin Uyeyneye Bir insan, bir ii yapmaa niyet eder, sonra yapmazsa, o kimse bu ameli ilemedii halde, kirmen ktibin melekleri nasl yazarlar? diye sordular. Cevaben buyurdu ki, nsann iyiliini ve ktln yazan melekler, gaibi bilemezler. Lkin, insan gzel ve hayrl bir amel yapma kalbinden geirince, ondan misk gibi gzel kokular yaylr. Melekler bu kokuyu aldklar zaman o kimsenin iyilik yapmaa niyet ettiini anlarlar. Ktlk yapmaa niyyet ederse o zaman da rahatsz edici pis bir koku kar. Bu kt kokudan melekler, o kimsenin ktlk yapmaa niyet ettiini anlarlar. Gzel amel yapmaa niyet edince, kul yapamasa dahi melekler yazarlar. Ktle niyet edince ise, o ktl yapmadka yazmazlar. Bu Allah telnn ihsnlarndandr. Her namaz bitirince Allahm, bu namazda yaptm hatlar bala diye du ederdi. bn-i Vehb (r.a.) buyuruyor ki: Ben tefsr, ilminde Sfyn bin Uyeyneden (r.a.) daha lim kimse bilmiyorum. Hz. Sfyn bin Uyeynenin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Peygamber efendimiz: Kocalar darda bulunan kadnlarn yanna girmeyiniz. Zr kan damarda iledii gibi, eytan da insann vcdunda iler buyurdu. Hazr bulunan Eshb- kirm, Senin de mi y Reslallah? deyince, Evet benim de. Fakat benim eytanm mslman oldu. buyurdu. Eshb- kirm Y Reslallah! Hastalandmz zaman ila kullansak, gnah ilemi olur muyuz? dediklerinde, Ey Allah telnn kullar, tedavi olunuz. nk Allah tel, ifs olmayan hastalk yaratmamtr. buyurdular. Haya mndandr. Ameller ancak niyetlere gredir. Her kimse iin ancak niyet ettii ey vardr. Her kimin hicreti, bulaca bir dnyya ve evlenecei bir kadna ise, hicreti Allah ve Resl iin deil, niyet ettii eye aittir. Yan her amelin hkm kymeti, sahibinin niyetine gre olur. Benden sonra Eb Bekir (r.a.) ve mere (r.a.) uyunuz. Allahm ben bunu (Hz. Haseni) seviyorum, onu sen de sev! Onu seveni de sev! diye du buyurmulardr. Ms (aleyhisselm) Ben srilin arasnda hutbe okumak iin ayaa kalktnda, kendisine insanlarn hangisi en limdir diye soruldu. Ms (a.s.) En lim benim dedi. Allah tel ona: ki denizin kavutuu yerde benim kullarmdan bir kul var, o senden daha limdir, diye vahy indirdi. Ms (a.s.) Ey Rabbim! Benim iin onunla bulumann yolu nedir? diye sordu. Kendisine: Azk olarak bir zenbilin iine tuzlu bir balk koyarak srtna al. Bu bal nerede kaybedersen, o zt oradadr denildi. Ms (a.s.) yola revn oldu. Onunla birlikte hizmetisi de yola kt. Bu zt Ya bin Nn idi. Ms (a.s.) bir zenbilde bir balk tayordu. Hizmetisi ile birlikte yryerek gittiler. Nihayet bir kayaya vardlar. Orada gerek Ms (a.s.), gerekse hizmetisi bir miktar istirahat ettiler. Derken zenbildeki balk harekete gelerek zenbilden kt ve denize dt. Allah tel o nda suyun akntsn kesti. Hatt (su) kemer gibi oldu. Balk iin bir kanal meydana gelmiti. Ms (a.s.) ile hizmetisi iin aacak bir ey olmutu. Ms (a.s.) uyumu olduu iin bu hli grmedi. Musann (a.s.) hizmetisi bu hli grd ama ona sylemeyi unuttu (unutturuldu). Gnlerinin kalan ksm ile o geceyi de yrdler. Ms (a.s.) sabahleyin hizmetisine: Sabah kahvaltmz getir. Gerekten bu yolculuumuzda mkiltla karlatk dedi. Hizmeti: Grdnm, kayaya geldiimizde gerekten ben bal unuttum. Ama onu hatrlamay bana ancak eytan unutturdu ve balk denizde alacak bir ekilde yolunu tuttu dedi. Ms (a.s.): te bizim istediimiz buydu dedi. Hemen izlerini takip ederek geriye dndler. Kendi izlerini takip ediyorlard. Nihayet kayaya geldiler. Orada rtnm bir adam grdler. zerinde bir elbise vard. Ms (a.s.) ona selm verdi. Hzr aleyhisselm Ona: Ve aleykmselm sen kimsin? dedi. Ben Musaym! deyince Hzr (a.s.) Ben srilin Mss m? diye sordu. Ms (a.s.) Evet dedi. Hzr (a.s.) Sen Allah telnn ilminden bir ilmi bilmektesin ki Allah onu sana retmitir. Onu ben bilmem. Ben de Allahn ilminden bir ilim zereyim ki, onu bana retmitir. Sen bilemezsin dedi. Ms (a.s.) ona; Sana retilenden, hakk bana retmek artyla sana tbi olabilir miyim? diye sordu. Hzr (a.s.) Sen benimle - 256 -

beraber sabra takat getiremezsin, iyice bilmediin bir eye nasl sabredebilirsin ki? Bir ey yok ki, ben onu yapmaa memur olurum. Sen onu grrsen sabredemezsin. dedi. Ms (a.s.): Beni inallah sabrl bulacaksn. Sana hi bir hususta kar gelmem dedi. Hzr (a.s.) ona: O halde bana tbi olursan, bana hibir ey sorma. T ki kendim sana ondan birey anlatncaya kadar! dedi. Ms (a.s.), Pekl! cevbn verdi. Sonra Hzrla Ms (a.s.) deniz sahilinden yryerek yola devam ettiler. Derken yanlarna bir gemi urad. Bunlar kendilerini gemiye almalar hususunda gemicilerle konutular. Gemiciler Hzr derhal tandlar, ikisini de cretsiz olarak gemiye bindirdiler. O srada bir sere gelerek geminin kenarna konup denizden bir yudum su ald. Hzr (a.s.) Y Ms! Benim ilmim ile senin ilmin Allah telnn ilmi yannda serenin denizden azaltt su kadar bile deildir dedi. Sonra Hzr (a.s.) geminin tahtalarndan birine vurarak onu kard. Bunun zerine Ms (a.s.) ona: (Bir cemat bizi parasz gemilerine bindirdiler. Sen onlarn gemisine kastederek iindekileri batrmak iin mi deliyorsun? Gerekten ok byk bir i yaptn dedi. Hzr (a.s.) Ben sana, benimle beraber sabra g getiremezsin demedim mi! dedi. Ms aleyhisselm, Unuttuumdan dolay beni knama. Bu ite benim bama glk de karma dedi. Bundan sonra gemiden ktlar. Sahilde yrrlerken bir de baktlar ki, bir ocuk dier ocuklarla oynuyor. Hzr (a.s.) hemen onun kafasndan tutarak eliyle ban kopard ve ocuu ldrd. Bunun zerine Ms (a.s.) Masum birisini, ksas hakkn olmakszn ldrdn! Gerekten yadrganacak bir ey yaptn dedi. Hzr (a.s.) Ben, sana benimle beraber sabra g getiremezsin demedim mi? dedi. Ms (a.s.) Bundan sonra bir ey sorarsam, bir daha benimle arkadalk etme. Benim tarafmdan zr derecesine vardn dedi. Yine yrdler, nihayet bir kye vararak kyllerden yiyecek istediler. Onlar, kendilerini misafir kabul etmekten ekindiler. Bu sefer o kyde yklmak zere olan bir duvar buldular. Hzr (a.s.) onu dorulttu. Ms (a.s.) ona Bir kavim ki kendilerine geldik de bizi ne misafir aldlar, ne de doyurdular. Dilesen bunun iin cret alabilirdin dedi. Hzr (a.s.) Artk bu senle benim aramzn ayrlmasdr. Sabredemediin eyin tevilini sana haber vereceim dedi. Birincisi; gemi denizde alan bir takm fakrlerin idi. Onun iin ben gemiyi kusurlu yapmak istedim ki, arkalarnda her salam gemiyi zorla almakta olan bir hkmdar vard. Onu zaptedecek hkmdar geldii vakit, gemiyi delinmi bulacak ve brakp gidecek. Fakrler de onu tahta ile tamir edeceklerdi, ikincisi; olan byseydi kendisi kfir olaca gibi, anne ve babasn da kfre sevk edecekti. Bu sebeple biz onun yerine annesiyle babasna, Allah teldan ondan daha faydal ve daha merhametli bir evlt vermesini diledik. ncs; bu duvar, ehirde iki yetim ocua ait idi. Altnda onlara ait bir define vard. Babalar da slih bir kimse idi. Allah tel diledi ki, ikisi de rtlerine ersinler (akl bali olsunlar, evlenecek aa gelene kadar bysnler) definelerini karsnlar. Bu Allah telnn bir merhametidir. Ben bunlar kendi isteimle yapmadm. te senin, zerinde sabredemediin eylerin i yz budur. Sfyn bin Uyeyne buyurdu ki: Bir kimsenin kusurlar, onu du etmekten alkoymasn. nk Allah tel, en kt mahlk olan eytann bile dusn kabul etmitir. nsanlar bir yerde toplanp, Allah teldan bahsettiklerinde, eytan ve dny oradan uzaklarlar. eytan dnyya der ki, Bu insanlarn ne yaptn gryor musun? Dny imdi onlara yaklama. Birbirlerinden ayrldklar zaman, ben onlar tek tek yakalar sana teslim ederim der. nsanlarn benim yzmden gnaha girmelerinden korkmasaydm, insanlarn beni gybet edip ktlemelerini, beni vmelerinden daha ok isterdim. nk gybet eden, ktleyen kimseler gnahlarm almakta, sevblarn bana vermekteler. Halbuki, insanlarn beni medh etmelerinin, ok vmelerinin bana bir fidesi yoktur. Hatt, beni verken, bende olmyan hlleri bildirmeleri, yan yalan sylemeleri dahi mmkndr. Bir kimse kendisine gelerek Ben zhd sahibi (pheli olmak korkusu ile mubahlarn ounu terk eden) bir lim grmek istiyorum. Bana yle birini gsterebilir misiniz? dedi. Buna cevaben buyurdu ki: Zhd, srf hell olan rzkta olur. Bu zamanda, rzkn hellinden temin edebilmek mmkn m ki siz yle birini aryorsunuz? Bir kimse ibdetlerini yapar, hep Allah tely hatrlarsa, dny (insan Allah teldan uzaklatran, alak eyler) ondan uzaklar. Allah tely hatrlamaktan gfil olduka da dny ona yaklar, ibdetlerden ve Allah tely hatrlamaktan maksat, dnyy kendinden uzaklatrmak iindir. Birisi kendisinden nashat istedi. Ona buyurdu ki, Kendini bakalarndan stn grmekten ve haksz olarak bakasnn bir kuru da olsa hakkn almaktan ok sakn. Allah telya hesap vereceini, Onun bykln dn. Kendini stn grenleri (kibir edenleri) Allah tel alaltr. Bakalarnn maln haksz olarak alan da fakr ve zell olur. Sehvet (cmertlik) nedir? diye sordular. Dostlara ve sevdiklerine iyilik ve ikrmda bulunmaktr buyurdu. - 257 -

nsan, dnce sahibi olursa, hereyden bir ders alr. Bize hads ilmini retiniz diye mracaat edenlere; Ben kendimi buna lyk ve ehil bulmuyorum buyurdu. lmi, dny nimetlerine kavumak iin vasta yapmak niyeti ile renen kimseye ilim retmeyiniz. nk, onun Cehenneme gitmesine yardm etmi olursunuz. Hell lokma ile, hlis kalb ile krk gn ibdete devam eden kimsenin kalbi nurlanr, hikmet sylemeye balar. lmim nefsimi slah eder deyip de, kurtuluu elde etmeye gayret gstermeyenler fsktrlar. Sfyn bir Uyeyne (r.a.) kendisine verilen bir eyi kabul etmeyip bir bakasna gnderir Ona verin, o bizden daha muhtatr buyururdu. Madd hayatn devam iin, dnydaki su ne kadar mhim ise, manev hayat iin de L ilhe illallah kelime-i tevhidi o kadar, hatt daha fazla mhimdir. Bu kelimenin yksek mansn ruhuna sindirebilen kimse diridir. Bu yksek many ruhuna iliyemiyen kimse ldr. Allah telnn, kullarna ihsan ettii nimetlerin en yksei bu kelimedir. Bir kimse, lm olan bir kimsenin kendisinde bulunan hakkn, Allah teldan korkarak gtrp vrislerine verse, helllik alm olur. Ama gybet gnahnn durumu byle deildir. Bir kimse, bir kimseyi gybet etse, gybet edilen kimse veft etse, gybet eden kimse, gidip, gybet ettii kimsenin vrislerinden helllik alsa, yine hell olmaz. Yeryzndeki btn mslmanlar, o gybet eden kimseyi affetseler, gybet edilen kimse, hakkn hell etmedike hell olmaz. Mminin rz, erefi, malndan daha kymetlidir. Hi kimseyi iledii bir gnahtan dolay ayplama. Gnm sefhler gibi, gecemi de chiller gibi boa geirsem, ondan sonra da ilm eserler yazsam, bunlardan kimse istifde edemez. Evvel benim hlim yazdklarma uygun olmal ki, bakalar istifde edebilsin. Bir kimse, kendisine bir bel geldiinde sabreder, Allah telnn takdirine rz olursa onun, ii tamamdr. O keml mertebesini bulmutur. Birine yazd mektubda, Kardeim, Allah tely hatrlamaktan ve lme hazrlanmaktan gfil olan kimselerden uzak dur. Biz yle insanlara yetitik ki, onlar lm korkusundan dolay, akl dalm gibi olurdu. Allah tely seven, Allah telnn sevdiklerini de sever. Allah telnn sevdiklerini seven, Allah telnn rzs iin sever.
1) El-Alm cild-3, sh-105 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-262 3) Sfat-s-safve cild-2, sh-130 4) Hilyet-l-evliy cild-7, sh-270 5) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-40 6) Trh-i Badd cild-9, sh-391 7) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-391 8) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1067 9) Fideli Bilgiler sh-45, 156, 158 10) Eshb- Kirm sh-392 11) Risle-i Kueyr sh-264, 329, 390, 403 12) Kef-l-mahcb sh-223, 256 (Urdu tercmesi), 13) Mzn-l-itidl cild-1, sh-397

SFYAN-I SEVR:
slm limlerinin byklerinden. Sfyn bin Sad bin Mesrk el-Kfnin knyesi, Eb Muhammed veya Eb Abdullahtr. 95 (m. 715) senesinde Kfede dodu. 161 (m. 778)de Basrada veft etti. Tebe-i tbinin byklerindendir. lmini, zamanndaki byk limlerden rendi. Hads ve fkh ilminde yksek derecede olup mctehid idi. Mezhebi zamanla unutuldu. Cneyd-i Badd, Hamdn Kassar bunun mezhebinde idiler. Hads, fkh, tefsr ve tasavvuf gibi ilimlerde zamann esizlerindendi. Haramlardan kap, pheli eyleri yapmamakta nihayete erenlerdendi. Edeb ve tevzuda (alak gnlllkte) benzeri azd. Cmiul-kebr, Cmi-s-sagr ve Feriz isimli kitaplar mehrdur. Mekke-i mkerremeye gittii zaman halk bana toplanr, bilmedikleri anlayamadklar hususlar sorarlard. Hepsine teker teker cevap verir, mkllerini hallederdi. Hfzas ok kuvvetli ve fevkalde - 258 -

idi. Hfzam, kendisine tevdi ettiim hibir eyde bana ihnet etmedi buyurdu. Yan rendiim hibir eyi unutmadm demek istedi. Yirmi yl geceleri uyumad ve abdestsiz gezmedi, lm hatrladnda kendinden geerdi. Kime rastlasa lm gelmeden nce ona hazrlan derdi. Hz. Sfyn- Sevrnin annesi Ona hamile iken bir gn dama kp komuya ait bir turuyu azna koymutu. Bunun zerine henz ana rahminde bulunan Hz. Sfyn, kafasn iddetle annesinin karnna vurdu. O anda annesi, yedii turuyu komudan izinsiz aldn hatrlayp, komuya kotu. Onunla hellleti. Sfyn- Sevr ana karnnda bile harm lokmay kabul etmeyip, hep hell lokma ile byd. Hz. Sfyn- Sevrnin genliinde srt kamburlamt. Sebebini sordular. Onlara stada talebelik yaptm. Hepsi de zamannn en limleriydi, lm zamannda de dnydan imnsz olarak gittiler. Ben onlarn hlini grnce, korkudan omurga kemiim erildi. Hele stadmn birine uzun seneler hizmet ettim, talebelik yaptm. Hi bir edebi terk ettiini grmedim. Dnydan hrete gecei zaman baucunda idim. Gzn ap, Ey Sfyn! Bana ne olduunu gryor musun? dedi. Ben de Ey stadm, kendinizi nasl buluyorsunuz? dedim. O, Beni derghndan kovuyorlar, kabul etmiyorlar. Sen buradan git, bize lyk deilsin diyorlar dedi. Sonra Hz. Sfyn, yanndakilerden Kurn- kerm istedi ve elini kitabn zerine koyarak, hid olunuz ki o, bu mushaftan ve iinde bulunanlardan nasipsiz ld. Yahudi dnini seti ve can verdi. Allah tel dilediini yapar dedi. Bir defa devrin halifesiyle namaz klyordu. Halife namaz klarken sakalyla oynuyordu. Hz. Sfyn; namazdan sonra, Ey Halife! Namaz klarken lzumsuz hareket yaplmaz. Yarn kymet gn byle kldn namazlar paavra gibi yzne arparlar buyurunca Halife, Biraz yava konu etraftakiler duyacaklar dedi. Hz. Sfyn, Eer, byle nemli bir meseleyi izah etmezsem, dnin emrini yerine getirmemi olurum. Bu ise bana yakmaz buyurdu. Bu sz halifeye ok ac geldi. Halife, kendisine bakalarnn da sz syleyememesi iin daraacnn kurulmasn ve leme ibret iin aslmasn emretti. Daraacnn kurulduu gn, Hz. Sfyn, yannda Hz. Fudayl bin yd ve Hz. Sfyn bin Uyeyne olduu halde uyuyordu. Bu iki byk, onun aslacan renmilerdi. Birbirlerine Aslacan uyanncaya kadar bildirmiyelim derken iitti ve Ne konuuyorsunuz? buyurdu. Onlar da durumu Hz. Sfyn- Sevrye anlattlar. O da, Ben yaamaa hevesli bir kimse deilim. Fakat, dnyda yarm kalan, yapmam lzm gelen iler var buyurdu. Gzleri dolu dolu oldu ve Ey Allahm! onlar iddetli bir cezaya arptr diye du etti. Daha dus biter bitmez sarayn kubbesi kt. Halife Cafer ve adamlar altnda kalarak can verdi. O iki byk zt, Bu kadar abuk kabul olunan bir du iitmedik dediler. O zamann en byk limlerinden Hz. mm- azam, Sfyn- Sevr, Hz. Msr bin Kedam ve Hz. reyk, halife tarafndan kad tayin edilmek isteniyordu. Lkin bunlar bu mesliyetli iten ekiniyorlard. Halife Mensr bunlar yanna artt. mm- azam (r.a.) yolda giderken arkadalarna buyurdu ki, Neticenin nasl olacan size tahmin edeyim mi? Ben yolunu ve resini bularak, Sfyn firar ederek ve Msr kendini deli gstererek bu iten kurtuluruz. reyk kad olur. Nihayet yolda giderlerken, Sfyn- Sevr (r.a.) Kd tayin edilen kimse, baksz boazlanmtr. hads-i erfini dnerek kat, bir vapura snd. Beni gizleyiniz zr beni ldrecekler buyurdu. Onlar da kendisini gizlediler. Bylece kad olmaktan kurtuldu, mm- azamn buyurduu gibi reyk kad oldu. Birisi Sfyn- Sevrye (r.a.) iki altn gnderdi ve Babam sizin dostlarnzdan ve talebelerinizden idi. Bu iki altn, onun bana miras brakt hell paradandr. Ltfen kabul ediniz dedi. Hz. Sfyn- Sevr bu altnlar ocuuna verip geri gtrmesini emretti. yle buyurdu Onun babasyla olan dostluum ve muhabbetim Allah iin idi dedi. ocuu, altnlar iade edip gelince babasna, Ey babacm! Bizim oluk ocuumuz var, paraya da ihtiycmz vard. Bu durumda, siz yine o altnlar kabul etmediniz deyince O da, Ey olum! Sen yemeyi, imeyi dnyorsun. Ben, Allah iin olan muhabbeti verib de, kymette zararn greceim dny sevgisini dnyorum buyurdu. Bir zaman yannda bir kimse ile beraber Mekkeye gidiyorlard. Hz. Sfyn yolda hep alyordu. Yanndaki kimse Ona, Gnahlarn sebebi ile mi alyorsun? dedi. Hz. Sfyn, Gnahlarm oktur. Lkin beni en fazla korkutan ve alatan ey acaba mnm muhafaza edebilecek miyim? korkusudur buyurdu. Mekkeye vardlar. Hac esnasnda bir gen, Allah korkusuyla yle bir Allah dedi ki, dayanamad dp veft etti. Hz. Sfyn- Sevr bu hli grnce, gencin cesedinin yanna geldi ve Drt defa hac yaptm. Bunlarn sevabn senin ruhuna hediyye ettim. Sen de bu sylediin Allah sznden meydana gelen sevab bana versen deyince gencin cesedinden Verdim sesi duyuldu. Sfyn- Sevrye (r.a.) o gece rysnda yle denildi: Sen ok kr ettin. Eer bu aldn btn Arafatta bulunanlara taksim etsen, hepsi zengin olurlard. Birisi hid olduu bir hdiseyi yle anlatyor: Bir seher vakti zemzem kuyusunun yannda oturuyordum. Bir kimse geldi. Kuyudan bir kova doldurup ekti, iti. Kalann brakp gitti. Yznde rt olduu iin kim olduunu da anlyamadm. Kovada kalan artn itim. Tad badem ezmesi gibiydi. O na kadar o lezzette bir ey imemitim. Bir seher vakti yine ayn yerde oturuyordum. Yine geldi, kovay doldurup kuyudan ekti ve iip gitti. Artn itim. Tad bal erbeti gibiydi. Geri dndm gitmiti. Baka bir - 259 -

sefer yine byle oldu. Bu sefer tad ekerli st gibiydi. Elbisesinden skca tuttum, Allah iin syle kimsin? dedim. O, Ben hayatta olduum mddete kimseye sylemiyeceine sz ver dedi. Ben de kabul ettim. Ben Sfyn- Sevryim dedi. Mahlklara kar ok efkatliydi. Bir gn arda kafeste tp duran bir ku grd. Satn alp salverdi. Bu ku her gece evine gelir namaz klarken onu seyrederdi. Bazan da omuzuna konard. Veft ettiinde yine geldi. Bulamaynca kabrine gidip stne kendini att ve orada ld. O esnada bir ses iitildi ki, Allah telnn mahlkuna olan ar merhametinden dolay, Sfyna Allah tel ok merhamet etmitir. Birgn elinde bulunan bir ekmekten hem kendisinin yediini, hem de yannda bulunan bir kpee yedirdiini grdler. Niin byle yapyorsunuz? diye soranlara Sabaha kadar beni bekliyor, ben de namaz klyorum cevbn verdi. Hz. Sfyn, sde yaamay sever, aza kanat eder, fakrlere ok itibr gsterirdi. Sfyn- Sevr (r.a.) dnylk ele geirmek iin devlet adamlarna hizmet eden birine bu halden uzaklamasn, Allah telya ibdet etmesini tavsiye etti. O kimse, Ailemin geimi ne olacak? diye sorunca Hz. Sfyn, Sbhanallah! Kendisine si olduun hllerde bile rzkn kesmeyen Allah tel, kendisine itatkr olduun zaman rzkn vermez mi? buyurdu. Hz. Sfyn, birisiyle birlikte evin kapsnda duruyordu. nlerinden, sslenmi bir adam geti. Arkada, bu adama bakarken, Hz. Sfyn mni olup, Eer sizler bakmam olsanz, byle israf yapmazd. Bunun israf gnahna siz de ortak oluyorsunuz buyurdu. Birgn arkadalar, Ey Sfyn! G ve takatinizin zerinde ibdet ve nefsinizle mcdele ediyorsunuz. Nefsinize biraz merhamet etseniz yine muradnza erersiniz dediler. Hz. Sfyn- Sevr Ey kardelerim! limlerden duydum ki, Kymet gn Cennet ehli Cennete girip, makamlarna vardklarnda bir nr grrler. yle ki o nr Cennetin yedi katn dahi aydnlatr. O kimseler zannedecekler ki, bu nr Allah telnn cemlinin nurudur. Onun iin secdeye kapanrlar. Sonra Allah tel tarafndan bir ses gelir Siz banz secdeden kaldrn. Bu nur, Allah telnn cemlinin nuru deildir. Bir hrinin, sahibinin yzne kar gldnde meydana gelen ve bu kadar ykselen nurdur bu hurileri isteyenler knanmazlarsa, Rabbini istiyenler nasl knanabilirler: buyurdu. Birisi gelip dedi ki: Peygamber efendimiz bir hads-i erfinde buyuruyor ki: ok et yenen bir hne halkndan Allah tel nefret eder. Buradaki hne halkndan murd nedir? Sfyn- Sevr (r.a.) Gybet edenlerdir. nk gybet edenler bakalarnn etini yerler buyurdu. Sfyn- Sevrnin (r.a.) talebelerinden birisi sefere kacak olsa, ona, Eer gittiiniz yerlerde, satlk bir lm grrseniz onu benim iin satn alnz buyururdu. Veft yaklatnda ok alyordu, lmeyi ok arzu ediyordum. Lkin imdi lmmn nasl olacan bilemediim iin ok korkuyorum. Bu sefere kmak gayet gtr. Baka seferlere kmak gibi, bir s ve bir su kab yetmiyor deyince, dostlar kendisine, Cenneti beeniyor musunuz? diye sordular. Bunlara cevaben Siz ne sylyorsunuz? Benim gibi birine, hi Cenneti verirler mi? buyurdu. Bir zaman Sfyn- Sevr hazretleri hastaland. Mtahasss bir hristiyan doktor getirdiler. Doktor muayene edecei ahsn mslmanlarn byklerinden ve evliysndan olduunu duymutu. Hz. Sfyn gelen doktor ile tp ve dier ilimler zerinde bir sre sohbet etti. Gelen ahs, tabib olmasna ramen Sfyn- Sevrnin tp zerine verdii malmat, hi duymad, bilmedii eylerdi. Hayretler iinde kald. Daha sonra muayene etti. Muayeneden sonra dedi ki, Sizin akcieriniz ve bbrekleriniz tamamen almaz durumda olup, korkudan cierleriniz paralanm. Bu haliyle bir insann yaamas imknszdr. Hz. Sfyn Allah tel hereye kadirdir buyurdu. Bunun zerine hristiyan doktor, Bir dinde, tbben yaamas mmkn olmayan bir insann yaamas, o dnin yanl Btl olmadna ak delildir. deyip hemen orada kelime-i ehdet getirip mslman oldu. Devrin halifesi bunu duyunca, Ben sandm ki, doktor hastann yanna geldi. Meer hasta doktora gnderilmi dedi. Sfyn- Sevr (r.a.) Basrada hastaland. Karn ardndan devaml abdesti bozuluyordu. Abdestsiz lmek korkusuyla o gece altm defa abdest ald ve hasta haliyle hep namaz kld. Veft yaklatnda Hz. Abdullah bin Mehdye Beni yatamdan indirip, yzm yere koyunuz. nk vakit tamam oldu buyurdu. Hz. Abdullah, Sfyn- Sevrnin yzn topraa koyup, dostlara haber vereyim diye dar ktnda, herkesin hazrlanm olarak beklediklerini grd. Size kim haber verdi? deyince, hepsi de, ryda haydi kalkn. Syfnn cenze namazna hazrlann diye bir ses iittik dediler. Bazlar ieri girdiler. Hz. Sfyn, son anlarn yayordu. Yastnn altndan iinde bin altn bulunan bir kese kard. Bunu sadaka olarak datn buyurdu. Orada bulunanlar hayret edip, Allah! Allah! Bu zt, dny malna kymet vermez, yannda dnylk bulundurmaz, hatt dnylk olan hediyeleri de kabul etmez idi. Bu kadar para biriktirmesinin hikmeti nedir? diye birbirlerine sordular. Sylediklerini iitince buyurdu ki, Bu para ile dinimi ve bedenimi korudum. eytan elbisen ve yiyecek eylerin yok, - 260 -

bunlar iin dnylk kazan diye ne kadar vesvese vermi ise, her defasnda te altn diyerek bu altnlar gsterdim ve onu bamdan def ettim. Bu altnlar ona kar silh olarak kullandm. Bundan sonra kelime-i ehdeti syledi ve ruhunu teslim etti. Veft ettii gece, Vera ve dinde hassasiyet sahibi olan Sfyn veft etti diye bir ses duyuldu. Veftndan sonra kendisini ryda grenler, sordular ki Efendim, mezar darack bir yerdir. Hem karanlk hem de yalnzlktr. Buna sabretmeniz nasl mmkn oluyor? Cevbnda, Benim mezarm Allah telnn izni ile ok geniledi ve Cennet bahelerinden bir bahe oldu ki, o bahede Cennet kular tyorlar buyurdu. Dostlarndan biri kendisini ryda grp, Allah tel sana nasl muamele eyledi? diye sordu. Cevbnda Allah tel bana yle ihsanda bulundu ki, iki admda Cennete vardm buyurdu. Dier bir kimse, Hz. Sfyn Cennette nurdan kanatlarla umakta olduunu grd. Bu dereceye nasl kavutun? diye sordu. Dnin emirlerine uymakta ok hassas olmakla kavutum buyurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Hereyin bir zekt vardr. Bedenin zekt da orutur. Her mslmann her gn sadaka vermesi lzmdr. Eshb- kirm Ey Allahn Resl! Buna kimin gc yetebilir? diye sordular. Bunun zerine Peygamber efendimiz buyurdular ki: Mslman kardeinize selm vermeniz sadakadr. Hastasn ziyret etmeniz sadakadr. Cenze namazn klmanz sadakadr. Yoldan ona eziyet veren eyi kaldrmanz sadakadr... Meyyit mezara konup, mezar bandakiler dalrken, onlarn ayak seslerini iitir. Allah tel nimetlerini kulunun zerinde grmeyi sever. Allah tel sizin suretlerinize, bedenlerinize bakmaz. Ancak, O sizin kalblerinize bakar. Hilli grdnz zaman oru tutunuz. Hilli grdnz zaman iftar ediniz (Bayram yapnz). Eer hava bulutlu olursa sayy otuza tamamlaynz. Sahur yemei yiyiniz, zira sahur yemeinde bereket vardr. iye, alnnn teri kurumadan hakkn veriniz. Seh (cmertlik) kk Cennette, dallar dnyda olan bir aatr. Kim dnyda bu aacn dallarna tutunursa, bu dal onu Cennete gtrr. Buhl (cimrilik) de kk Cehennemde, dallar dnyda olan bir aatr. Kim dnyda bu dallara tutunursa, bu dal onu Cehenneme gtrr. Sabah namazn aydnlk zamanna (gne domadan nceki) braknz. nk, bunun sevab daha byktr. Misvak, az iin temizlik ve Allah telnn rzsna sebebtir. Buyurdu ki: Byk bir kalabalk, bir yere toplansa ve biri, iinizden akama kadar kim yaayacak, bilsin dense, kimse bilemez, in alacak taraf urasdr ki, eer o kimselere yleyse, lm iin gerekli hazrl yapan, ayaa kalksn, dense kimse ayaa kalkmaz. Bu gafletten kurtulmaa almaldr. Zhd, yamal elbise giymek, arpa ekmei yemek deil, dnynn faydasz eylerine gnl balamamak ve uzun emel sahibi olmamaktr. Para, mal ve mlk, kiinin zhid olmasna mni deildir. Dnyal bulunmayan da zhid saylmaz. Dnynn faydasz eylerine ar dknlk olup olmad aratrlp, ona gre hkm verilir. Bir kimsenin elinde dnyl vardr. Fakat Zhiddir. Bir kimsenin de dnyl yoktur. Lkin zhid deildir. Mal, insann silh gibidir. Yan, insan cann shhatini, dnini ve erefini mal ile korur. Bir kimse, hep lm hatrlar, mrn lme ve ondan sonraki hayata hazrlanmakla geirirse, kabri Cennet bahelerinden bir bahe olur. lm hi hatrlamaz, gafletle gnleri geerse, onun kabri Cehennem ukurlarndan bir ukur olur. Bir kimsenin, d ederken yalnz kendisine du edip, ana-babasna ve dier mslmanlara du etmemesi, Kurn- kerm okumay bildii halde hergn en azndan yz yet okumamas, cmiye girdii halde, iki rekat olsun namaz klmadan kmas, kabristandan getii halde mevtalara selm vermemesi, bir yerde yalnz olarak yayorsa, Cuma gn ehre geldii halde Cuma namaz klmamas, bulunduu beldeye bir lim geldii halde, onun ilminden hi istifde edememesi, bir kii ile dost olduu halde ismini renmeden ayrlmas, bir tand kendisini davet ettii halde davetine gitmemesi, genlik a byk bir frsat olduu - 261 -

halde o zamann boa geirmesi, kendisi tok ve komusunun a olduunu bildii halde, ona bir eyler vermemesi o kimsenin gafletindendir. Rz Allah telnn takdir ettiine krederek kabul etmektir. Birisi sana gelip Sen ne mbrek bir ztsn dese, bir bakas da Sen ne kt ve aa bir kimsesin dese, sana birinci sz ikinci szden daha ho geliyorsa, anla ki fena bir kimsesin. Edeb renilmeden ilim renilmez. Para, eskiden sevimsizdi. Ama imdi mminin kalkandr. Harama dmemek, zarur ihtiyalarn temin etmek iin, elinde dnylk bulunmasnn zarar yoktur. Kendini iyi tan. O zaman, hakknda sylenenler sana zarar vermez. lmine ve ameline gvenerek, bu haliyle kendini din kardelerinden stn zanneden kimsenin ilmi de ameli de zayi olmutur. Lzumsuz yere konuan zell olur. lim renmenin ilk art, susmak ve edebli olmaktr. kinci art, dikkatle dinleyip ezberlemektir. nc art, rendii ile amel etmektir. Drdncs de, rendii ilmi bakalarna retmek, her kese yaymaktr. Kt iler hastalktr. limler ise hastalklara iltr. limler bozulur, kt ilere bularsa, hastalar kim iyiletirecek? lim, Allah teldan korkmak ve ona ibdet etmek iin renilir. lim reten birini bulduka renmeye devam ederiz. Haram para ile sadaka veren, cmi yaptran, hayrat yapan kimse, kirlenmi elbiseyi idrar ile ykayan kimseye benzer ki, daha ok pislenir. Ana-babaya, hell ve mubah olan ilerde itat edilir. Haram ve phelilerde deil. Bir kimse Allah telnn btn emirlerini yerine getirip kalbinde az bir dny sevgisi bulunsa, kymet gn herkesin huzurunda Bakn bu filn olu filn kimsedir. Bu Allah telnn kendisine, sivrisinein kanad kadar kymet vermedii dnyya gnl verdi diye nida edilir. Bu hlden dolay yle mahcb olur ki, yz etleri dklecek gibi olur. Bu zamanda hell lokma yemek zorlat. yi ve kt amellerin kendilerine mahsus kokular vardr. yiliin kokusu ok ho, ktln kokusu ise, rahatsz edicidir. Kalbde ktlk yapmak iin bir meyil olduu anda kokusu, insann yanndaki meleklere gelir, iyilik durumunda da iyi kokuyu hemen alrlar. Nasl ki o melekler, sizi hi rahatsz etmiyorlarsa, siz de onlar rahatsz etmeyin. Yemeklerini toplu olarak bir sofrada yiyen ev halkna meleklerin du ettiini duydum. Bunlara Allah tel rahmet eder. Bir din kardein seni ziyrete geldii zaman ona, Yemek yer misin? karnn a m? Bir eyler getireyim mi? diye sorulmaz. Hemen bir eyler hazrlanp getirilir yemezse kaldrlr. Sende olmayan meziyetleri syliyerek seni medheden kimse, hi phe yok ki, sende olmayan gnah syleyerek seni ktler. lm her an gelebilir. Yarna kadar yaayabileceini zanneden bir kimse lm iin hazrlkl deildir. Allah telya yaplan ibdetler, lm hatrlamaya iarettir. Gnah ve kusur olan iler de, lm unutmu olmann almetidir. Dni ve mn hakknda Sonum ne olur? diye st yapra gibi titremiyen kimsenin sonu tehlikelidir. Allah teldan korkmakta, emirlerini yapmakta, ibdet etmekte ve Onun yasak ettiklerinden saknmakta mm- azamdan daha stn kimse grmedim. Ey insan! Senin btn sermyen, dnydaki bir ka gnlk mrndr. Bu gnler mutlaka gelip geecek, hatt bir ou geti. O halde hi olmazsa geride kalanlarnn kymetini bil. Kiinin Allahtan korkmak, harmlardan uzak durmak, phelilerden saknmak ve sabrl olmak gibi gzel huylara sahip olmas, ilmi, Allah rzs iin rendiinin almetidir. - 262 -

Allah tel, sevdii bir kuluna hibir zaman dman olmaz. Dmann da hibir zaman dost edinmez. Sfyn- Sevrnin nashati: Ey kardeim! Her zaman ve her yerde, doru ol. Yalan, sznde durmamak, emneti yerine getirmemek gibi kt huylardan ok sakn. Yalanc ve sznde durmyanlarla dp kalkma. nk byle kimselerle beraber olmak, gnaha sebeb olur. Yine, szlerinde ve ilerinde riyadan sakn. nk riya (gizli) irktir. Ucubdan da kendini muhafaza et. Ucub, yapt ibdetleri, iyilikleri beenerek bunlarla vnmektir. Ucub bulunan amel, Allah telnn katnda makbul deildir. (Fakat bunlarn Allah teldan gelen nimetler olduunu dnerek sevinmek, ucub olmaz. Sen, dnini, dni zerine titreyen (Snnet-i seniyyeye bal, ilmiyle amel eden) limlerden ren. nk, dninde salam olmyan, ilmiyle amel etmiyenlerin hli, hasta olup, kendisini tedaviden ve kendine bir re bulmaktan ciz olan tabibin hline benzer. Byle bir tabb, insanlarn hastalklarn, nasl tehis edip, iyiletirir? Onlara nasl il tavsiye eder? nk o kendisi hastadr, ite dni zerine titremiyen, ilmiyle amel etmiyen bir kimse, senin dnine mnna zarar gelir diye nasl titrer? Ne derecede titizlik gsterebilir? Azz kardeim! Dnin, senin etin ve kann yerindedir. Kendin iin ala. Kendine merhamet et. Sen kendine acmazsan, bakas hi acmaz. Senden dny sevgisini giderip, hrete hazrlk iin tevik eden kimselerle oturup, kalk. Dny iine dalp, hreti unutanlarla dp kalkma. nk onlar senin dnini, itikdn ve kalbini bozarlar, lm ok hatrla. Gemi gnahlarndan dolay ok istifr et. (Allah teldan af ve mafiretini iste.) Kalan mrn iin, Allah teldan seni muhafaza etmesini iste. Azz kardeim! Gzel edeb ve gzel ahlka iyi sarl. Cemate muhalefet edip, onlardan ayrlma. nk hayr, cemat iledir. Fakat, cemat dnyya dalp, dnylarn mmur etmee alyorlarsa, onlara uymazsn. Dni hakknda senden bir ey soran her mmine, yardmc ol. Onlara yol gster. Onlara nashatta bulun. Allah telnn beendii bir ite, seninle mavere eden (sana danan) bir kimseden hibir eyi gizleme. Bir mmine hynet etmekten ok sakn. Kim bir mmine hynet ederse, Allah tel ve Reslne (s.a.v.) hynet etmi olur. Mmin bir kardeini Allah telnn rzs iin sevdiin zaman, cann ve maln ondan esirgeme. Mnakaa ve mcdele de yapma. Hakszlk edip gnaha girebilirsin. Her yerde sabrl ol. Sabr, hayra ve iyilie, bunlar ise Cennete gtrr. Hiddet ve gadabtan da kendini muhafaza et Bunlar, insan ktle eker. Ktlkler ise Cehenneme gtrr. limlerle mnkaa yapma. Kymetini drrsn. limlerin yanna gidip gelmek rahmettir. limlerle irtibat kesmekten Allah tel rz olmaz. limler Peygamberlerin (a.s.) vrisleridir. Zhde (Dnyya rabet etmemek) sarl ki, Allah tel sana ok eyler ihsan etsin. Veraya (phelilerden saknmaa) yap ki, hesabn kolay olsun. Seni pheye dren eyleri brakp, pheye drmiyen eylere sarlrsan gnaha dmekten kurtulursun, iyilii emret, ktlkten alkoy, Allah telnn sevdii kul olursun. Fsklar sevme. Byle yaparsan, eytanlar kovmu olursun. Dnyda, kavutuun eylerden dolay sevinci ve glmeyi azalt, Allah telnn nezdinde kymetin olur. hretin iin al, dnyn iin Allah tel kfi olur. ini, kalbini gzelletirirsen, Allah tel da dn gzelletirir. Hatlarn gnahlarn iin ala, Refik-i al ehlinden olursun. Allah teldan gfil olma. nk Allah tel senden gfil deildir. Allah telnn senin zerinde haklar vardr. Onlar yerine getirmen gerekir. Bu vazifelerden gfil olma. Kymet gnnde onlardan hesaba ekileceksin. Vekar ve itidl sahibi ol. Bir iin hretin iin muvafk, uygun olduunu grrsen, ona yap. Eer hretin iin muvafk deilse, dur, ona yapanlarn ne yaptklarn ve ondan nasl kurtulduklarn gr. Hemen acele etme. Allah teldan, afiyet (shhat) dile. hretle alkal bir ie yneldiin zaman, senin ile onun arasna eytan girmeden nce, acele edip onu hemen yap, geciktirme! ok yeme, yerken de niyetsiz ve istein olmadan yeme. (Yemei, salk ve shhat ve afiyet sahibi olup, daha iyi ibdet ve tat yapabilmek niyetiyle ye.) Karnn iirme, Allah tely zikredip, anmana mni olur. nsanlarn elindekine dkn olma. nk bu insann dnine zarar verir, insanlarn elindekine rabet etme. nk bu kalbi katlatrr. Dnyya dkn olma! Dnyya dkn olmak, kymet gn insann aybn ortaya karr. Kalbi ve cesedi, gnah ve hatlardan arnm, eli zulmden uzak, kalbi kin, hile ve hynetten kurtulmu, karn harmdan bo olan kimselerden ol. Haram kazan ile beslenen vcut Cennete giremez. Gzn insanlardan evir, ihtiycn olmadan yrme. Bo yere, sebebsiz konuma. Senin olmayan eyi alma. Kalan mrn iin, acaba dnime ve hretime bir zarar gelir mi diye kork, bunun hzn ve endiesi ierisinde ol. Allah telya tatta (beendii ilerde) bulunan slih bir mslmana buz etme. Byk kk herkese merhametli ol. Akraban ile alkay kesme. Sana gelmeyene, sen git. Akraban, seninle alkay kesseler de, sen kesme. Sana zulmedeni affet Peygamberler (a.s.) ve ehdlerle beraber olursun. arya fazla girme. nk arda (ounlukla) iyi olmyan eyler grlr. arda fazla kalma, ihtiycn gr ve ayrl. Oruca devam et. O, ktlk kapsn kapal tutar, ibdet kapsn aar. Az konu, kalbin yumuak olur, katlamaz. Ekseriyetle suskun ol, vera sahibi olursun. Dnyya hrsl olma, hasedci olma, anlayn sratli olur. Herkesi ktleyici ve sulayc olma, insanlarn dilinden kurtulursun. efkatli ve merhametli ol, herkes seni sever. Allah telnn yapt taksime rz olup, rzkndan memnun olursan, gnl zenginlerden olursun. Allah telya tevekkl et. Kuvvetli olursun. Dny ehli ile - 263 -

zenginlerden olursun. Allah telya tevekkl et. Kuvvetli olursun. Dny ehli ile onlarn dny menfaatleri zerinde mnkaa etme, o zaman seni, Allah tel ve insanlar sever. Mtevzi (alak gnll) ol, slih amelleri tamamlam olursun. Acrsan, her ey sana acr. Kymetli kardeim! Gnlerim, gecelerini ve saatlerini boa geirme, hretine hazrlk yap. Allah telnn rzsn kazanmaya bak. Bu da, Allah telya ibdet ve tatle olur. Kymetli kardeim! Cmert ol. Bununla Allah tel, sana hesabn kolay yapar. ok iyilik yap. Kabrinde sana arkada olurlar. Haramlardan sakn, mnn tadn duyarsn. Takva ve vera ehli (Haramlardan ve phelilerden uzak duran) ile oturup kalk. Allah tel hretini iyi yapar. Dnin ve hretin hususunda, Allah teldan korkan kimselerle istiare et, onlara dan. Hayrl ilerde acele et. Allah tel seninle masiyet (gnah olan ve kt eyler) arasna perde yapar. Allah tely ok an, Allah tel seni dnyya dkn yapmaz. lm ok hatrlarsan, Allah tel sana dny iini hafif klar. Cennete kavumaa arzulu olursan, Allah tel seni beendii ileri yapmaa muvaffak klar. Cehennemden korkarsan, dny musbetleri sana hafif ve kolay gelir. Cennet ehlini seversen, kymet gn onlarla beraber olursun. Gnah iliyen ve ktlk yapanlar sevmezsen, seni Allah tel sever. Mslmanlardan hi kimseye kt sz syleme. Hibir iyilii hor grme. Akta ve gizlide ilk iin Allah teldan korkup, yasaklad eylerden saknmak olsun. Allah teldan yle kork: lmsn, kabirde bana gelenleri grmsn, sonra kymet kopup diriltilmisin, sonra har olup, Allah telnn huzurunda durmu dnyda yaptklarndan hesaba ekiliyorsun, bu sradaki skntlarla karlayorsun, sonra Cennet ve Cehenneme gidiyorsun. Eer Cennete gidiyorsan, ebed nimetlere kavuuyorsun, Cehenneme gidersen, eit eit azaplar greceksin ve orada olup, kurtulma da yok. te btn bunlar grp, bana bir musbet gelmesinden nasl korkuyorsan, Allah teldan da ylece kork.
1) Trh-i Badd cild-9, sh-151 2) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-356; cild-7, sh-3 3) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-386 4) Tabakt- bn-i Sad cild-6, sh-381 5) Tezkiret-l-evliy sh-120 6) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1067 7) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-111 8) Fideli Bilgiler sh-48, 158, 430 9) Vehhbiye Nashat sh-129 10) Kymet ve hret sh-110 11) Fihrist sh-225 12) El-Cevhir-ul-mudiyye cild-1, sh-250 13) Risle-i Kueyr sh-51, 286, 290, 294, 532, 624 14) Kef-l-mahcb sh-231 (urdu tercemesi) 15) Eshb- Kirm sh-392 16) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-47 17) Cmiu-kermt-il-evliy cild-2, sh-27 18) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-203 19) Sfat-s-safve cild-3, sh-147 20) Kevkip-d-driyye cild-1, sh-115

SLEYMN BN MHRN (Bkz. AME) SLEYMN BN TARHAN:

Hads limlerinden. Tbinden olup, knyesi Eb Mutemir, lakab; el-Hfz, el-mm, eyhlislmdr. el-Kays, et-Teymdir. 143 (m. 760) senesinde veft etmitir. Enes bin Mlikden, Eb Osman elHindden ve dier baz ztlardan hads-i erf iitip, rivyet etmitir. Kendisinden ise ube bin Haccc, Sfyn bin Uyeyne, Sfyn- Sevr, bn-i Mbrek, Yezd bin Hrn ve ok sayda lim ve hads-i erf rivyet etmitir. Onun rivyet ettii hads-i erfler Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda yer almaktadr. ube bin Haccc yle demitir: Sleymn et-Teymden daha sdk birini grmedim. Reslullahn (s.a.v.) bir hads-i erfini okurken yznn rengi deiirdi. Krk sene bir gn oru tutmu bir gn yemitir. Geceleri uyumaz yats namaznn abdesti ile sabah namaz klard. Yz civarnda hads-i erf rivyet etmi olup, Basrada ilmi ve ameli ile mehr bir limdir. Yahy Kettn, Onun gibi Allah teldan ok korkan birini daha grmedim. Bir baka zt da (Cerr) O devaml sadaka verirdi. Eer sadaka verecek bir eyi olmazsa iki rekat nafile namaz klard. demilerdir. Her secdede yetmi defa tesbih okurdu. Hammd bin Seleme Biz Sleymn et-Teymyi her an Allah telya itat zere grrdk, masiyeti asla ho karlamazd buyurmutur. - 264 -

Kendisini methederek senin bir benzerin bulunur mu? dediklerinde yle sylemeyin: Rabbim indinde karma ne kacak bilmiyorum diyerek Zmer sresi 47. yet-i kermesinden Artk zannetmedikleri bir azb, Allah tarafndan onlar iin meydana kmtr. melindeki ksm okudu. Eb Ali Basr, Teymnin mezzininden naklen yle anlatmtr: Sleymn et-Teym yanmda yats namazn kld. Sonra Mlk sresini okumaya balad. Nihayet vakti gelip de o (vad edilen) azb yakndan grdklerinde o kfir olanlarn yzleri ktleiverir... melindeki yet-i kermeye gelince bunu tekrar tekrar okudu. O kadar ki cemat dald bir ben kaldm. Bir mddet sonra ben de kp gittim. Sabah ezann okumaya geldiimde ayn yerinde oturuyor ve ayn yet-i kermeyi tekrar ederek okuyordu. brhm bin Sleymn yle anlatmtr: Sleymn et-Teym ile bir adam arasnda bir meseleden dolay anlamazlk kt. Adam yanna yaklap eliyle karnna dayand, bunun zerine adamn eli kurudu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Sizin en hayrlnz Kurn- kermi renen ve retenlerdir. Allah tel bu mmeti ebediyen dallet zerinde birletirmez. Allahn inayeti cemattedir. Cemate (toplulua) uyunuz. Cematten ayrlan Cehenneme der. Buyurdu ki: yilik kalbde nur, amelde kuvvettir. Ktlk kalbde zulmet, amelde zayflktr. Kul gnah ileyince onun zilletine der.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-37 2) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-201 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-140 4) Cmiu kermet-il evliy cild-2, sh-30 5) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-37

SLEYMN BN YESR:
Tbinin byklerinden. Medne-i mnevveredeki fukaha-i sebadan (yedi byk fkh limi) biridir. Knyesi Eb Eyybdr. Hz. Osmann halifelii srasnda dodu. 104 (m. 722) senesinde 73 yanda iken veft etti. mml-mminn Hz. Meymnenin azatls idi. Fkh ve hads ilminde mehr limdir. Hz. Meymneden, Hz. ieden, Hz. mm Selemeden, Eb Hreyreden, bn-i Abbsdan, Zeyd bin Sbit, Mikdad bin Esved ve dier pek o zttan hads-i erf iitip, rivyet etmitir. Amr bin Dinar, Abdullah bin Dinar, Abdullah bin Fadl el-Him, Ebuz-Zind, Bkeyr bin Ee, Yahy bin Sad el-Ensr ve dierleri Sleymn bin Yesrdan hads-i erf iitip rivyet etmilerdir. Ktb-i sitte rvilerindendir. Rivyet ettii hads-i erfler Sahh-i Buhrde, Sahh-i Mslimde, Snen-i bn-i Mcede, Snen-i Tirmizde yer almtr. Sika, (gvenilir, salam) bir rvi olup, ok hads-i erf rivyet etmitir. Fkh ilminde zamannn yedi byk liminden biridir. O asrn mehr limlerinden olan Sad bin Mseyyib, kendisine fetva sormaya gelenleri, Sleymn bin Yesra gnderirdi ve Bu gn o en iyi bilen limdir derdi. Hubeyb bin Yesr Klb, Eb Hazmdan yle nakletmitir: Sleymn bin Yesr, bir defasnda bir arkada ile Medineden Ebvaya gitmiti. Bir ara arkada onu adrda brakp, bir i iin yanndan ayrlmt. Yaknlarndaki adrdan bir kadn onu grm, gzel suretine hayran kalp, adra gelmiti. Bir eyler istiyor zannederek yiyecek teberi vermek zere iken, kadn kt dncesini syledi. Sleymn bin Yesr, kadna seni eytan saptrm deyip, ban ellerinin arasna alp, alamaya balad. Kadn onun alamaya baladn grerek ard. Oraya geldiine piman olup, hemen adrna dnd. Arkada gelip, onun aladn grnce hayrola ocuklarn m hatrladn, dedi. Durumu renince o da alamaya balad. Bunun zerine Sleymn bin Yesr, peki sen niin alyorsun, dedi. Arkada sen byle bir tehlikeden kurtuldun. Acaba ben byle bireyde tehlikeden kurtulabilir miydim diye alyorum, dedi. Bundan sonra Kbe-yi ziyret iin Mekkeye gittiler. Mekkeye varp, Kbe-yi tavaf ettiler. Sleymn bin Yesr, tavaftan sonra bir keye ekilip biraz uyudu. Rysnda Ysuf aleyhisselm grd. Hz. Ysuf onun Ebvadaki kadndan sakncasndan dolay onu methetti ve o hlini ok beendiini syledi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Eb Hreyreden rivyet ettii hads-i erfte Reslullah efendimiz buyuruyor ki: Allah telya fkhtan daha stn bir eyle ibdet edilmedi. Muhakkak ki, bir tek fakh, eytn zerine bin bidden daha iddetlidir. Her eyin bir direi vardr. Bu dnin direi de fkhtr. - 265 -

Kymet gnnde, insanlarn zerinde ilk hkm verilecek u kiidir. Birincisi, ehd edilen bir adamdr. Bu adam Allah telnn huzuruna getirilecek, Allah tel nimetlerini ona tarif edecek, o da onlar tanyacaktr. Allah tel bunun zerine adama Bu nimetler hakknda ne yaptn? diye soracak. ehd Senin urunda arptm. Nihayet ehd edildim! diyecektir. Hak tel Yalan syledin. Ancak sen cesur denilmek iin arptn. Gerekten senin iin cesur denildi de! buyuracak. Sonra onun hakknda emir verecek ve yz st srklenecek, nihayet Cehenneme atlacaktr. kincisi, ilim renip reten ve Kurn- kerm okuyan bir adamdr. Bu da getirilerek kendisine nimetlerini tarif edecek, o da onlar tanyacaktr. Allah tel Bunlar hakknda ne, yaptn? diye soracak o da lim rendim ve rettim. Senin rzn iin Kurn- kerm okudum! diyecek. Allah tel da Yalan syledin! Ancak sen ilmi, lim denilsin diye rendin, Kurn- kermi de o kridir, (Kurn- kermi ezbere bilen) denilsin diye okudun, gerekten sana denildi de! buyuracak. Sonra onun hakknda emir verecek ve yz st srklenecek, nihayet Cehenneme atlacaktr. ncs, Allah telnn kendisine zenginlik ve maln her eidinden verdii adamdr. Bu da getirilerek ona nimetlerini tarif edecek, o da onlar tanyacaktr. Allah tel Bunlar hakknda ne yaptn diye soracaktr. O adam Urunda mal sarf edilmesini dilediin hibir yol brakmadm. Mutlaka senin iin sarf ettim! diyecek Allah tel da Yalan syledin! Ancak sen, o cmerttir, desinler diye yaptn. Gerekten denildi de buyuracak. Sonra onun hakknda emir verecek ve yz st srklenecek. Sonra Cehenneme atlacaktr.
1) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-228 2) Tezkiret-l-huffz cild-L sh-91 3) Mifth-s-sede cild-2, sh-16 4) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-234 5) El-Alm cild-3, sh-138 6) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-190 7) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-998

AB (mir bin erhl):

Tbinin byklerinden, mehr bir lim. smi, mir bin erhl, knyesi Eb Amr, nisbeti, abdir. Hemdn kabilesinin bir kolu olan ab kabilesine mensb olduu iin, ab denmitir. 20 (m. 641) senesinde, Basrada doup, 104 (m. 723) ylnda Kfede anszn veft etmitir. Aslen Yemenlidir. Babasnn isminin Abdullah olduunu syliyenler de vardr. ab hazretleri, byk bir lim, fakh (fkh ilmi limi, slm Hukuku limi) ve muhaddis (hads limi)dir. Hatt mm- azam Eb Hanfe (r.a.) gibi, Ehl-i Snnet vel-Cematn resi olan byk bir mctehidin en byk hocalarndan idi. Sad bin Mseyyib Medinede, Mekhl amda, Hasen-i Basr Basrada, ab Kfede o asrda dnin drt direi gibi idiler. ab hazretleri tefsr hususunda, ok ihtiyatl ve tedbirli davranrd. Tefsr ile ilgili aklamalar, Reslullahtan ve Eshb- kirmdan gelen rivyetlere dayanrd. O krat ilmini Abdurrahmn es-Selem ve Alkameden, Muhammed bin Eb Leyl da ondan rivyet etmitir. ab hazretleri, Hris el-Averden de hesap renmitir. Harikulade (ok stn) bir zeks vard. Onun kuvvetli ezber kabiliyeti, darb- mesel hline gelmitir. Eline kalem alp, hibir ey yazmamt. Bununla beraber, kendisine rivyet edilen hads-i erfi hemen ezberler, hibirinin tekrar edilmesine lzum hissetmezdi. Derdi ki: En az rivyet ettiim ey iirdir. Bununla birlikte, istersem size tekrar etmeksizin, bir ay devaml iir syliyebilirim. abnin (r.a.) halife Abdlmelik bin Mervn ile aras ok iyi idi. Onun yakn dostu ve sohbet arkada idi. Anlatlr ki: ab Abdlmelik tarafndan sefir (eli) olarak Rum Kayserine (Bizans mparatoruna) gnderilmiti. Vazifesini yerine getirdikten sonra, Kayserden bir mektub ile geri dnmt. Abdlmelik mektubu okuyunca, abye: Biliyor musun, Kayser mektubunda ne yazm? dedi. ab (r.a.): Hayr bilmiyorum dedi. Abdlmelik, Senin dindalarnn hline alr, nasl olmu da seni halfe yapmlar dedi. Bunun zerine ab Ey mminlerin emri! O yalnz beni grd. Seni grm olsayd byle yazmazd dedi. O zaman Abdlmelik, abye Hayr, o bu yazs ile seni ldrmek iin, beni tahrik etmek istemi dedi. Gerekten Kayserin o szleri, bu maksadla yazlm olduu, daha sonra Kayserin kendi ifdesinden anlalmtr. ab hazretleri Eshb- kirmdan (r.a.) beyz mbrek zta yetimitir. Ali bin Eb Tlib, Sad bin Eb Vakks, Sad bin Zeyd, Zeyd bin Sbit, Kays bin Sad bin Ubde, Ubde bin Smit, Eb Ms elEar, Eb Mesd el-Ensr ve daha bir ok Sahbeden (r.ahhm), Hris bin el-Aver, Harice bin Salt, Reb bin Haysem, Sfyn- Sevr, bn-i Eb Leyl, Sveyd bin Gafele ve baka Tbin-i kirmdan hads-i - 266 -

erf rivyet etmitir. Eb shk Seb, Sad bin Amr bin Eve, sml bin Eb Hlid, Beyn bin Bir, Husayn bin Abdurrahmn, Sleymn bin Mihrn Ame, Eb shk eybn gibi limler de ondan hads-i erf bildirmilerdir. abnin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: bn-i merden (r.a.) rivyet etmitir: Kim duh (kuluk) namazn klar, ayn gn oru tutar, mukm iken ve seferde vitr namazn terk etmezse, ona ehd sevab yazlr. Yine Ondan rivyet etmitir: Mslman, mslmanlarn, elinden ve dilinden emin olduu kimsedir. Muhacir, Allah telnn yasak ettii eylerden hicret eden, onlar terk edendir. Cbirden (r.a.) rivyet etmitir. nsanlar, kymet gn Srattan geerler. Numn bin Berden rivyet etmitir: Hell da belli, harm da bellidir. Bu ikisinin arasnda ok kimsenin bilmedikleri pheli eyler vardr. Bir kimse bu pheli eylerden kendini korursa, dnini ve rzn muhafaza etmi olur. pheli ileri yapanlar harma derler. Bunlar, korunun kenarnda hayvanlarn otlatan ve koruya dalp girme ihtimli ok fazla olan kimse gibidir. Dikkat ediniz, uyank olunuz. Her hkmdarn, sultann bir korusu vardr. Allah telnn korusu da, harm kld eylerdir. unu da iyi biliniz ki, bedende bir et paras vardr. Eer o, dzgn ve iyi olursa, btn vcd iyi ve dzgn olur. Eer o bozuk olursa, btn beden bozuk olur. Dikkat ediniz, bu et paras kalbdir. bn-i Abbstan rivyet etti: Peygamber efendimiz (s.a.v.) zemzem suyunu ayakta iti. ab hazretleri buyurdular ki: Fitne karan limden ve chil bidden (ok ibdet edenden) saknn. Bunlarn hline meftn olan (gnln kaptran, aldanan) iin ikisi de fitnedir. Hem de ok tehlikelidir. s bin Muz bin Leys dedi ki: abye bir mesele soruyordum, fakat o cevapmek istemiyordu. Bu sebeple sitemde bulundum. Bunun zerine, ab!: Ey limler ve fakhler! Biz lim deiliz. Bizler sadece duyduklarmz sizlere aktaryor, naklediyoruz. Aslnda, gerek fakh, Allah telnn harmlarndan (yasak kld eylerden) saknan) lim ise, Allah teldan korkandr demitir. nsanlar uzun zaman dinle yayacak, sonunda din gidecek. Sonra uzun zaman hayaya sarlacaklar, bir nevi utanma duygusu ile yayacaklar, o da yok olacak. Sonra onlar bir rabet ve istek yaatacak, bir mddet de bu devam edecek. Sonra bu da, brleri gibi gidecek. Zannederim, bundan sonra gelecek zamanlar, birbirinden daha zor olacak. Keke ilmim olmasayd. Dnydan tertemiz ksaydm. hrete vardmda, hi olmazsa bu hususta hesaba ekilmezdim. Bizim kendilerine yetitiimiz insanlar ilmi, akl olan ve onunla amel edecek kimselere retmek iin renirlerdi. Ama imdi ilim tahsili yapanlar, aklszlar, iyi ameli olmyanlar iin ilim reniyorlar. abye (r.a.) birisi kt szler syledi. Bunun zerine ab Hakkmdaki bu szlerin doru ise, Allah tel beni affetsin. Doru deil de, yalan sylyorsan, Allah tel seni affetsin dedi. Cimri ile yalancdan hangisinin Cehennemin daha derinine atlacan bilmiyorum. ab hazretleri anlatyor: Bir cenze namaz klndktan sonra, binmesi iin Zeyd bin Sbite katrn yaklatrdm. Bu srada, Abdullah bin Abbs gelerek, zengiyi tutmak istedi. Zeyd bunu grnce, Ey Reslullahn amcazdesi, zengiyi brak deyince, bn-i Abbs (r.a.) Biz limlere bu ekilde muamele ile emrol unduk cevabn verdi: Bunun zerine Zeyd (r.a.), bn-i Abbsn elini pp Biz de Reslullahn Ehl-i beytine byle yapmakla emrolunduk dedi. Cennete giren bir cemat, Cehenneme giren dier bir toplulua: Sizin Cehennemde ne iiniz var? Halbuki dnyda siz bize retmitiniz, biz de sizin dedikleriniz gibi yapmtk. Sizin de Cennette olmanz lzm deil mi? diye sorduklarnda, Cehennemdekiler: Evetdnyda size retmi ve anlatmtk. Fakat, biz, sylediklerimizle amel etmezdik. Onun iin Cehenneme ddk derler. Bilmedii sorulunca, bilmiyorum demek, ilmin yarsdr. Bilmedii bir eyde Allah iin skt edenin alaca sevb, konuandan az deildir. nk, nefse en ar gelen ey, bilmediini kabl etmektir. Din kardelerinin ayplarn aratrp bulan kimse, arkada edinemez. Dnyda iyi bir ey brakana, Allah tel ona hrette daha hayrlsn verir. Kd reyh ile beraberdim. Ona, birisi ile davs olan bir kadn geldi. Alamaya balad. Bunun zerine ben Kd reyhe, Y Eb meyye! Herhalde bu kadn mazlumdur deyince Kd reyh; Y ab, Hz. Ysufun kardeleri de babalarna alyarak gelmilerdi. Bu kadnn alamas, susuz olduunu gstermez dedi. - 267 -

nsann slih olan oluk ocuuna, dny skntlarndan korunacak kadar mal brakmas, dier eylerden daha fazletlidir. Peygamberlerden sonra ihtilfa, anlamazla den her mmette, mutlaka hakszlar, hakllara galip ve stn gelmitir. lmin ss, ilim sahibinin hilmidir. (yumuakldr). Eb Zeyd (r.a.) anlatr: abye bir ey sordum. Bunun zerine bana kzd ve onu sylemiyeceine yemin etti. O zaman gidip, kapsnn nne oturdum. Bana Ey Eb Zeyd! Ben, sorunun cevbn sylemiyeceime, yemin ettim. Fakat sana ey syliyeceim, iyi dinle. Bunlar da aklndan karma. Birincisi, Allah telnn yaratt bir ey hakknda, bunu niin yaratt, bundaki murd ve hikmet nedir, deme. kincisi, bilmediin bir eyi, ben onu biliyorum deme. ncs, din meselelerde kendi aklna gre, mukayese yapma. Bakarsn, bir helli harm, harm da hell yapabilirsin. Neticede, ayan srp, tkezler, mahvolup gidersin.. dedi. Nefsin arzu ve isteklerine hev denmesi, kimde bulunursa onlar Cehenneme drd iindir. Hev sahiplerine de, Ehl-i hev denmesi, bunlar Cehenmeme decekleri iindir. Birinin cariyesi, onun vastasiyle mslman olmutu. ab hazretleri ona, Hayatnda en hayrl gn, bugnndr, buyurdu. ab hazretlerine, Falanca ahs limdir dediler. ab (r.a.) bunu syleyene, Onda ilmin gzelliini gremedim dedi. lmin ss ve kymeti nedir? diye sorulunca, Vekardr, lim olan kii, kibirli, sert ve kaba olmaz buyurdular. lmi ehline veriniz, ehli olmayana vermeyiniz. Yoksa gnaha girersiniz. abnin u beyti, insanlar arasnda ok sylenilegelmitir: Gerek hilm (yumuaklk ve keml) honutluk zamannda deil, gazap ve kzgnlk zamannda belli olur. Terbiyeli, edebli, slih kzn, fsk erkekle evlendiren, onun felketine sebep olur. Bir kimse amn en uzak bir yerinden, Yemenin en uzak kesine yolculuk yapsa, yolculu srasnda, hayatnda faydal olacak bir kelime rense, bu yolculuu bouna yapm saylmaz. Hakknda limlerin syledikleri: bn-i Srn dedi ki: Kfeye gelmitim. abnin byk bir ilim halkasnn bulunduunu grdm. O sralarda Reslullahn (s.a.v.) Eshbndan da (r.anhm) bir hayli hayatta olanlar vard. Eas bin Sivr, babasndan rivyet etti: ab veft edince, Basraya geldim. Hasen-i Basrnin huzuruna girdim. Y Eb Sad! ab, veft etti dedim. Bunun zerine: nn lillh ve inn ileyhi rcin. O mr uzun, ilmi ok ve mslmanlar arasnda sekin yeri olan bir zt idi dedi. Sonra, oradan ayrlp, bn-i Srnin yanna geldim. Ona da abnin veftn bildirince, o da Hasen-i Basr gibi syledi. sm bin Sleymn dedi ki: O zaman, Kfelilerden, Basrallardan, Hicaz ve evrelerinde hads ilmini en iyi bilen ab idi. Eb Hsayn: ab, fkh ilminde ok yksk derecelerde idi dedi. bn-i Uyeyne: ab, zamannn bn-i Abbasdir dedi.
1) El-Alm cild-3, sh-251 2) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-65 3) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-12 4) Hilyet-l-evliy cild-4, sh-310 5) Trh-i Badd cild-12, sh-227 6) Tabakt- bn-i Sad cild-6, sh-246 7) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-79 8) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1070 9) Eshb- Kirm sh-393

AKlK- BELH:
Tebe-i tbinden. Evliynn byklerindendir. Knyesi Eb Ali olup, babasnn ismi brhmdir, brhm Edhemin (r.a.) talebesi, Htim-i Esmn (r.a.) hocasdr. Dnyya gnl balamayp, harmlardan ve phelilerden iddetle kaard. pheli korkusuyla mbahlarn da ouna yaklamad. Ticretle urard. 174 (m. 790) senesinde veft etti. Hz. akkin tvbe etmesine Trkistandaki bir putperest sebeb oldu. Ticret iin Trkistana gitti. Merak edip bir puthaneye girdi. Puta, isteklerini yana yakla anlatan bir putpereste; Seni ve hereyi yoktan var eden, alm ve kudretli bir yaratann var. Sana hi bir fayda ve zarar olmayan puta tapaca- 268 -

na Allah telya ibdet et dedi. Putperest, Eer sylediin doru ise, O, sana senin memleketinde rzk vermeye kadirdir. Madem yledir, niin t buralara kadar geldin? dedi. akk-i Belh hazretleri, bu sz zerine derin dncelere dald ve Belh ehrinin yolunu tuttu. Yolda gelirken bir mecs ile yolculuk yapt. Mecs, Hz. akkin tccar olduunu renince Eer ksmetin olmayan bir rzk peindey sen, kymete kadar gitsen onu ele geiremezsin. ayet ksmetin olan bir rzk peindeysen onun arkasnda komana lzum yoktur. nk sana ayrlan rzkn seni bulur dedi. Bu sze Hz. akk hayran kald. Dnyya kar meyli azald. Artk hret iin alacana kendi kendine sz verdi. Belh ehrine geldi. Belhde mthi bir ktlk vard. nsanlar yiyecek bir ey bulamyorlard. Bu yzden kimsenin yz glmyordu: akk-i Belh (r.a.), arda neeli bir kleye Ey kle, herkes znt iindeyken, senin neene sebep nedir? deyince, kle, Niin zleyim? Benim efendim zengin bir kimsedir. Beni a, plak brakmaz ki dedi. Hz. akk, bu sze at ve Aman y Rabbi! Az bir dnyl olan u zenginin klesi byle neeli. Halbuki, sen btn canllarn rzklarna kefil oldun. Biz niin gam ve keder iinde olalm deyip dny meguliyetlerinden elini ekti. Sammi bir tvbe ile hrete yneldi. Allah telya olan tevekkl son derece fazlalat, brhm Edhem hazretlerinin sohbetlerine balad. Ondan feyz alarak olgunlat. brhm Ethemle (r.a.) olan sohbetlerinden birini kendisi yle anlatt: Hocam ile Mekkede bulutum. Bana Hzr aleyhisselm ile olan karlamasn anlatt. Buyurdu ki, Hzr ile bir defa grtm. Bana yeil bir kabn iinde, gzel kokulu sekba ismindeki ekili bir yemekden verdi. Bunu ye, ey brhm! dedi. Almadm. Hz. Hzr, bana Meleklerden duyduuma gre, bir kimse verileni kabul etmezse, bir ey verilmesini istedii yerden eli bo dner buyurdu. akk-i Belh (r.a.) genliinde genlerin reisi idi. Birgn arkadalaryla birlikte, Mecslerin taptklar atein bulunduu tapnaa geldiler. Arkadalarna, Haydi ieri girelim. Mecsler ne yapyorlar? Atee nasl tapyorlar, bakalm dedi. eride gzel yzl bir gencin atee tapnmakta olduunu grdler. Hz. akk o gence, mslman olmasn teklif etti. O gen Hz. akkin yanna gelip ona bir tokat vurdu. Hz. akk ve arkadalar buna bir man veremeyip, dar ktlar. Hz. akk, Kendi kusurlarm sebebiyle bu Mecs mslman olmad. Szm tesr etmedi diyerek, tvbe ve istifr eyledi. Hatt, kusur ve gnahlarnn aff iin alad, ok gzya dkt. Uzun yllar ilim rendi. Byk limler arasna girdi. Allah telnn katnda sevilen kimselerden oldu. Aradan uzun yllar gemiti. Bir gn talebeleriyle yine o Mecslerin tapnd yere geldiler. Talebelerine. Geliniz Mecsleri grelim de, onlar gibi olmadmz iin Allah telya kredelim buyurdu, ieri girdiklerinde, ihtiyar bir Mecsnin atee tapnmakta olduunu grdler. akk (r.a.) ona, Niin mslman olmuyorsun? Gzel simli bir ihtiyarsn deyince, ihtiyar, Bana slm anlat dedi. Hz. akk ona slmiyeti anlatt. O da mslman oldu. Beraberce dar ktlar. Giderken, Hz. akk, yeni mslman olan ihtiyara, Filan trihte, Mecilerin bu tapnanda bir gen vard. imdi ne hldedir? diye sordu, ihtiyar te ben o gencim dedi. Hz. akk ok hayret etti ve Sana o zaman mslmanl anlattm, mslman olman teklif ettim, kabul etmedin. imdi anlattm, hemenmslman oldun. Hikmeti nedir? diye sordu. htiyar bunu yle cevaplandrd: O zaman senin szn bana tesr etmedi. imdi ise o kadar temiz ve nurlusun ki, benim pislik ve zulmetimi giderip temizledin. Allah tel da senin nurunu arttrsn dedi. Oradakiler min dediler. Birgn yolda bir gayr-i mslim akk-i Belhye (r.a.) dedi ki: Bir kimse, kendisine rzk verdii iin Allah telya mn ve ibdet ederse, o kimsenin bu yapt yalanclktr. akk bunu duyunca yanndakilere, Bu kimsenin syledii sz bir yere yaznz buyurdu. O gayr-i mslim dedi ki: Nasl olur, senin gibi yksek bir zt, benim gibi birinin syledii sz kaydeder mi? Hz. akk buyurdu ki, Evet biz, kim olursa olsun doruyu syleyen kimsenin szn alr, kabul ederiz. Peygamber efendimiz buyuruyor ki: Hikmet, mminin gayb ettii maldr. Nerede bulursa alsn. Bu szler karsnda hayrette kalan gayr-i mslim Bana slmiyeti anlat. Ben de mslman olacam. Senin dnin hak dindir. Tevazu ve hakk kabul etrieyi emretmektedir dedi ve mslman oldu. Zengin olan ztlardan birisi. Hz. akke dedi ki: Ben senin ihtiyalarn, kendi malmdan karlayaym. akk (r.a.) buyurdu ki, Kabul ediyorum, ama u artla, bana verdiklerinden dolay hazinende noksanlama olursa, mallarn hrszlar tarafndan alnp telef olursa, olur ya bir gn bu niyetinden ayrlp bana nafaka vermekten vazgeersen, bende bir kabahat grp vermekte olduun nafakay kesersen ve mrn bitip lrsen ve ben de nafakasz kalrsam ne olacak? Btn bunlarn olmyacma dair bana bir teminat verebilirsen teklifini kabul edeyim. Halbuki, benim rzkm yle bir zt veriyor ki, btn mahlklarn rzklarn verdii halde hazinelerine zarar verme durumu yoktur. Bu kadar gnahlarmz olduu ve en ince teferruatna kadar btn yaptklarmz bildii halde ihsan ve merhameti o kadar boldur ki, kimsenin rzkn kesmiyor. Sonra onun iin lm diye birey yoktur. Byle bir zt rzkma kefil olmu iken bakasndan birey beklemekliim kulluuma yakr m? Her trl ayb ve kusurlardan uzak olan byle bir zt brakp da, kendim gibi ciz olan bir kula el aarsam Rabbim gcenmez mi ve byle yapan kimselerin ne kadar zavall ve aklsz olduklar meydanda deil midir? Bunun zerine o zengin kimse birey diyemedi. - 269 -

Bir gn, kendilerine nashat kr etmeyen bir grub insanlara yle buyurdu: Eer ocuk iseniz mektebe, deli iseniz tmarhaneye, l iseniz kabristana gidin. Ama mslman iseniz mslman olmann artlarn yerine getiriniz! akk-i Belh (r.a.) bir gn hocalarndan Eb Him er-Rummnyi ziyret etti. Hocas Hz. akkin cebini kabark grnce ne olduunu sordu. Hz. akk Dostlarmdan biri, orucunu bunlarla aman arzu ediyorum. Ltfen kabul et diye yiyecek bir eyler verdi. ok srar ettii iin ben de kabul ettim dedi. Bunun zerine hocas Demek sen akama kadar yayabileceini dnebiliyorsun diyerek sitem etti. Bir sene hacca gitmek zere yola kt. Badda Vardnda Halife Hrn Red bunun geldiini haber ald ve yanna arttrd. Hz. akk, halifenin yanna geldi. Halife Hrn Red sordu: Zhid olan akk-i Belh sen misin? Hz. akk: akk benim ama zhid deilim dedi. Halife nashat isteyince yle buyurdu: Akln bana topla ve ok dikkatli ol. Allah tel sana Hz. Eb Bekr-i Sddkin makamn verdi ki, senden, onda olduu gibi doruluk istiyor. Sana Hz. mer-l-Frkun makamn verdi ki, senden, onda olduu gibi, hak ile batl ayrman istiyor. Sana Hz. Osman- Zinnreynin makamn verdi ki, senden, onda olduu gibi haya ve kerem (ok ltuf ve ihsan) sahibi olman istiyor. Sana Hz. Aliyyl Mrtezhn makamn verdi ki, senden onda olduu gibi ilim ve adalet istiyor. Hrn Red Biraz daha nashat et deyince, Hz. akk buyurdu ki, Allah telnn Cehennem diye bilinen bir yeri vardr ve seni de oraya beki yapt. Eline ey verdi ki bunlar mal, kl ve krbadr. nsanlar bu eyle Cehennemden uzaklatr. Muhta biri gelirse ona mal ver. Allah telnn emirlerine aykr davrananlar bu krbala edeblendir, yola getir. Bakalarna hakszlk edenlerin, haksz yere adam ldrenlerin karsna bu klla sen k. Eer bunlar yapmazsan Cehenneme ilk gidecek olan sen olursun. Halife biraz daha nashat istedi. Hz. akk buyurdu ki, Sen suyun menba (kayna) gibisin. Senin valilerin, kumandanlarn da bu suyun kollar gibidir. Suyun menba saf, temiz, berrak olursa, suyun kollar da berrak olur. Suyun menba temiz olup, kollarda hafif bulanklk olursa da zarar olmaz. Ama menba bulank olursa, artk suyun kollarnn saf ve berrak olmasn mid etmek mmkn olmaz. Hrn Red: Biraz daha anlat dedi. akk (r.a.) buyurdu ki: Dn ki ln ortasnda kaldn, susuzluktan lmek zeresin. Birisi getirip bir iim su satsa bu suyu kaa alrsn? O da Ne kadar istiyorsa onu verir, suyu satn alrm dedi. akk (r.a.) buyurdu ki: Elinde su bulunan kimse, bu suya mukabil senden servetinin yarsn istese, yine rz olur musun? Hrn Red, Evet rz olurum dedi. Hz. akk buyurdu ki, Dnki servetinin yarsn verip satn aldn suyu itin. Bir zaman geince bu suyu dar atmak ihtiycn duydun, fakat idrar yapamadn, yle ki lecek hle geldin. Birisi kp dese ki, ben senin bu skntndan kurtulmana sebeb olurum, lkin buna mukabil olarak mlknn br yarsn isterim, dese ne yaparsn? Hrn Red, Elbette rz olurum. Ben o skntda iken servetimin ne mans var? dedi. Bunun zerine Hz. akk buyurdu ki, O halde nce itiin sonra idrar yoluyla darya attn bir iim su kymetinde bile olmyan u servetine sakn gvenme. Bir kimseye kar bununla nme. Bu nashatlardan sonra Hrn Red ok alad. Hz. akk-i Belhyi ok hrmet ve sayg ile uurlad. akk-i Belh (r.a.) Mekkeye gitti. Orada ok kimseler etrafnda toplanr, sohbetlerinden ve nashatlarndan istifde ederlerdi. Birisine dedi ki, Geimini nasl temin ediyorsun? Bir ey bulamazsan ne yapyorsun? O kimse dedi ki, Bir ey bulursam krediyorum, bulamazsam sabrediyorum. Hz. akk, Belh ehrinin kpekleri de byledir. Bulduklar zaman, sevinirler. Bulamazlarsa bekleyip sabrederler buyurdu. O kimse dedi ki, Peki bu hususta sizin yaptnz nedir? Cevbnda, Elimize birey geerse, bakalarn kendimize tercih eder, bakalarna veririz. Gemezse krederiz. Bunun zerine o kimse akk-i Belh hazretlerine sarld ve Vallahi sen byk bir ztsn dedi. Hacdan dnp Badda geldiinde vaz vermeye balad. Hep, Allah telya tevekkl etmenin lzumunu anlatrd. Birisi gelip, kendisine, Hacca gitmek istiyorum deyince, o kimseye Yol harln nedir? diye sordu. O kimse Allah telnn benim iin takdir ettii rzkn mutlaka bana ulaacan, bu rzk bakalarnn alamyacan, Allah telnn takdirinin her zaman benimle beraber olduunu, hangi halde ve durumda bulunursam bulunaym, Allah telnn benim durumumu benden daha iyi bilmekte olduunu bilirim dedi. Bunun zerine akk-i Belh, ok gzel, ne gzel yol harln var. Tevekkl byle olmal. Gle gle git kardeim. Yolun ak olsun buyurdu. akk-i Belh (r.a.), mm- azam Eb Hanfeyi ok medheder yle buyururdu: mm- azam Eb Hanfe bu zamanda insanlarn en vera sahibi (haram ve phelilerden saknan) en limi, en ok ibdet edeni, en cmertolan, dnin emirlerine uymakta en ihtiyatl davranan, Allah telnn dninde, kendi gr ile bir ey sylemekden en ok saknan idi. Bir meseleyi aklyaca zaman, btn talebelerini toplar, hepsi bu meselenin dne uygun olduunda ittifak edince, Bu meseleyi filan blme yaznz derdi. Hz. kk-i Belhnin bir gn yanna bir ihtiyar gelip.Allaha tvbe etmek istediini bildirdi. Ona buyurdu ki: yi ama, keke tvbe etmek iin bu zamana kadar beklemeseydin. O kimse: yle ama, yine - 270 -

de lmeden nce geldiim iin erken gelmi saylrm dedi.. Hz. akk Ho geldin ve ne iyi ettin buyurdu. Bunun zerine o kimse tvbe etti ve tvbesinden vazgemedi. Buyurdular ki: Bir musbet geldiinde feryd- fign eden kimse Allah telya kar gelmi olur. Alayp, szlamak, bel ve musbeti geri evirmedii gibi, insann sabredenlere verilen sevb ve mkfattan da mahrum olmasna sebeb olur. Bir kimsenin yannda mbrek bir ztn iyilik ve gzel hlleri anlatlr da, o kimse bundan zevk duymaz ve o mbrek zta kar kalbinde muhabbet hsl olmazsa, bilsin ki kendisi kt kimsedir. Skntnn mkfatn bilen, ondan kurtulmaa heves etmez. eytan en ok kzdran iki ey, onun vesvesesine aldrmamak ve Allah telnn zt hakknda dnmemektir. (Allah telnn yarattklar hakkndaki tefekkr makbldr.) Bir kusuru ve ayb var diye bir kimseyi ktleyen, hakaret eden kimse, kendi kendini helk etmi demektir. nsanlar, bir kimse hakknda Bundan bize zarar gelmez bu emin bir kimsedir derlerse, o kimse, btn insanlarn zarar ve ktlklerinden emindir. Kim mslmanlarn aleyhinde konuur, onlar gybet eder, onlara iftira ederse, aralarnda sz tayp kouculuk yaparak mslmanlar birbirine drrse, mslmanlarn hakkn gzetmez, onlarn kalblerini krar, incitirse ve onlar kendinden aa grrse, o kimse eytann hizmetisi olmu olur, dnyda fakr olur, hrette ifls etmi vaziyette hakir ve zell olur. Rzk hususunda Allah telya tevekkl eden kimsenin gzel huylar fazlalar, cmert olur ve ibdetlerinde vesvese bulunmaz, Allah telnn azabndan korkmann almeti harmlar terk etmektir. Allah telnn rahmetinden midli olmann almeti de ok ibdet etmektir. leride tvbe ederim diye gnaha devam edenler, daha yaarz midiyle, tvbeyi geciktirenler, hatt, Allh telnn azabn dnmeyip, rahmetini mid ederek tvbe etmiyenler, ok, byk gaflet ve felket iindedirler. Gnl ferahl, hesap kolayl ve can rahatl fakrlerin hlidir. Gnl meguliyeti, hesaplarn zorluu ve can sknts da zenginlerin hlidir. lme imdiden hazrlanmanz lzmdr. nk, bir geldi mi geri gnderemezsiniz. Kendisine bir ey ikrm ettiin kimse ile, sana ikrmda bulunan iki kiinin senin kalbindeki yerlerine dikkat et. Eer kalbindeki muhabbet, kendisine ikrmda bulunduun kimseye kar daha fazla ise, bu ikrm ve muhabbetin Allah iin olduu anlalr. Ama kalbindeki muhabbet, sana ikrmda bulunan kimseye kar daha fazla ise, bu dostluk menfaat iindir? Misafiri ok severim. nk, rzkn Allh tel Veriyor. Ben hibirey yapmyorum. Bununla beraber, Allah tel bana sevb veriyor. Akll, zek, dervi, zengin ve cimrinin kimlere denildiini yediyz tane limden sordum. Hepsi de birbirine yakn cevaplar verip yle dediler: Dnyy, sevmeyen kimse, aklldr. Dnynn aldatc ve yalan olan zevklerine aldanmayan kimse, zekdir. Allh telnn takdir ettiine rz olan, kanat eden, zengindir. Dnyya ait arzusu bulunmayan, Allh telnn rzsn isteyen kimse, dervidir. Allh telnn verdii nimetlerden, mahlkuna faydal olanlar vermekten kanan, cimridir. Dilini muhafaza et. Amel defterinde ve terazide sevabn bulamyacan sz syleme. Hatt sz sylemeden nce dn ve Ben bu sz sylemezsem beni Cehenneme atarlar diye karar veremezsen o sz hi syleme! Drtbin hads-i erf iinden, drtyz tane, bundan da krk tane ve nihayet bunlarn iinden de u drt hads-i erfi setim: 1. Kalbini kadna balama. Zira bugn senin ise yarn bakasndadr. Eer kadna itat edersen Cehenneme atlrsn. 2. Kalbini mala balama. Zr mal sana emnettir. Bugn senin ise de yarn bakasnndr. Bakasnn mal iin kendini yorma. Bakasna ho gelir, fakat gnah sanadr. Eer kalbini mala balarsan Allh telnn haklarn gzetemezsin. Kalbine fakrlik korkusu girer ve eytana itat edersin. 3. Herhangi bir ey hususunda kalbinde bir sknt olursa o eyi terk et. Zr mminin kalbi, ahit yerindedir. phelilerden sklr, hellde ise sknet bulur (sakin olur). 4. Bir iin makbul olaca hkmne varmadan o ii yapma.
1) El-Alm cild-3, sh-171

- 271 -

2) Tabakt-s-sfiyye sh-61, 66 3) Fevt-l-vefeyt cild-1, sh-187 4) Vefeyt-l-ayn cild-1, sh-226 5) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-58 6) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-65 7) Tehzb-bn-i Askir cild-6, sh-327 8) Mzn-l-itidl cild-1, sh-449 9) Ulem-l-Mslimn sh-70 10) Tenbh-l-gfilin sh-81, 75 11) Tezkiret-l-evliy, sh-125

EF BN MAT:
Tbin devrinde Msrda yetien hads !imlerinden. Ad, ef bin Mti bin Abdullah el-Esbahdir. Eb Osman, Eb Sehl ve Eb Ubeyd el-Msr knyeleri ile anlmtr. Eshb- kirm ile grt, onlardan ilim alp rivyetlerde bulundu. 105 (m. 723) ylnda veft etti. Eshb- kirmdan olduu da sylendi ise de, bu rivyet zayftr. Hads ilminde byk lim ve rivyetlerinde sika (gvenilir, salam) bir rvidir. Reslullah efendimizden mrsel olarak hads-i erf rivyet etmitir. Eshb- kirmdan Abdullah bin mer, Abdullah bin s ve Eb Hreyreden (r.anhm) ilim alp, hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, olu Hseyin, Ukbe bin Mslim, Eb Kubeyl, bni Hn, Eyb bin Ber, Eb Hn Hamd bin Hn ve daha pekok lim hads-i erf rivyetinde bulundular. Nes, Icl ve bn-i Hibbn, onun sika bir rvi olduunu haber, verdiler. bn-i Ynus da, O, lim bir zt olup hikmet sahibi idi dedi ve yle lve etti. Biz, bir gn Abdullah bin Amr ile oturuyorduk. efi geldi ve size gelen Abdullah, bizim bildiimiz kimselerin en limidir. bn-i Sad da: O, ok hads-i erf rivyet edenlerdendir. Yezd bin Abdlmelikin hilfeti zamannda Msrda veft, etti dedi. Himn halifelii zamannda Msrda veft ettiini bildirenlerde oldu. Yakb bin Sfyn, onun Msrl sika rvilerden olduunu bildirdi. efi bin Mti hazretlerinin pek kymetli ve hikmetli szleri vardr. Buyurdu ki: ok konuan, ok hat yapar. Haty terk etmek, tvbe yaplmasn istemekten daha kolaydr. Onun rivyet ettii bir hads-i erf yledir: Drt ey vardr ki, Cehennemdekilere bile eziyet verirler: Cehennemliklerin bazs bazsna yle der: Bunlara ne oluyor ki, kendilerinde bulunan eylerle bize eziyet veriyorlar? Bunlardan birisi ateten bir tabutun iinde kilitlidir. Birisinin barsaklar dar kmtr. Dier birisinin azndan irin ve kan akmaktadr. Dieri de etini yemektedir. Ateten tabut iindekine: Bize eziyet vermene sebep olan bu hl nedir? denir. O da cevbnda: zerimde insanlarn haklarnn bulunmasdr der. Barsaklar dar km olana: Bize eziyet veren bu hline sebep nedir? diye sorulunca, o da: Helada zerime idrar sramasna ehemmiyet vermiyor ve onu ykamyordum der. Azndan irin ve kan akana, ayn soru sorulunca, o da Cima etmekten zevk aldm gibi mstehcen ve fuhu konuuyordum der. Kendi etini yiyene: Senin bize eziyet veren bu hline sebep nedir? diye sorulunca, O da Buna sebep, gybet etmek suretiyle insanlarn etini yememdir diye cevap verir.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-166 2) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-360

EHR BN HAVEB:
Tbinden, fkh ve krat limi, muhaddis. Rivyet ettii hadslerin ekserisi Hasen derecesindedir. ehr bin Haveb (r.a.) dnyya dkn olmayan ve ok ibdet eden byk bir limdir. smi, ehr bin Haveb el-Ear olup, Knyesi, Eb Saddir. (Eb Abdullah veya Abdurrahmn da denildi). Aslen aml olup 20 (m. 641)de dodu. Iraka yerleti. Beyt-l-ml emirlii yapt ve 100 (m. 718)de veft etti. ehr bin Haveb hazretleri Esma binti Yezdin zdl klesi idi. Hz. ie, mm Seleme, Esma binti Yezd, Eb Hreyre, mm Habbe, Bill-i Habe, Temim-i Dr, Sevbn, Selmn- Fris, Eb Zerr, Eb Mlik-il Ear. Eb Sad-il Hudr, bni mer, Amr bin s ve daha bir ok zttan (r.anhm) hads-i erf renmitir. Kendisinden de Abdlhamid bin Behrm, Katde, Leys bni Eb Selm, sm bin Behdele, Hakem bin Uteybe, Sbit el-Benn ve birok lim hads-i erf rivyetinde bulunmulardr, bni Eb Hayseme ve Muviye bin Slih, bni Manden rivyetle onun sika (gvenilir, salam) olduunu sylemilerdir. Sad ise; onun hadslerinin Peygamberimize (s.a.v.) ittisali, rivyet zinciri ok salam olduunu sylemitir. Ahmed bin Hanbel, Abdlhamid bin Behrmn rivyet ettii hads-i erfler, ehr bin Havebin rivyetlerine ok yakndr. Abdurrahmn ehrin hadslerini ezberler sre gibi okurdu. Ondan yetmi kadar hads-i erf rivyet etti, buyurmu. mm- Buhr ve Tirmiz ise, onun rivyet ettii hads- 272 -

lerinin, hasen hads derecesinde olduunu ve rivyete ehil olduunu beyn etmilerdir. Ahmed bin Abdullah el-Icl, onun aml sika rvilerden olduunu zikretmitir. Eb Hreyreden (r.a.) rivyetle ehr bin Haveb buyurdu ki: s (a.s.) bir gn havrileriyle otururken, kanatlar inci ve yakutlarla ssl bir kartal geldi, yanlarna kondu. Bu kartaln imdiye kadar grdklerine hi benzemeyen, insan byleyen bir gzellii vard. s (a.s.) Bu kartala dikkat ediniz, karmaynz. Muhakkak bizlere ibret iin gnderildi buyurdu. Biraz sonra kartaln zerindeki deri soyulmaya ve o gz alc gzellii gitmeye balad. yle oldu ki iinden tyleri dklm siyah korkun bir canavar kt. Herkes ondan korktu ve biraz nce sevip hayran kaldklar o hayvandan tiksindiler. Bir mddet sonra bu hayvan, yakndaki suya doru gitti. Kendini su ile ykayp temizledi ve eski gzelliini elde etti. Tyleri, gz alan kanatlar inci ve yakutlarla dolu bir kartal hline geldi. Bunun zerine s (a.s.) havarilerine buyurdu ki: te sizler iin olan ibret bu idi. Havariler Nasl? diye sorunca, Bir mmin gnah ilemeyip, Allh telya kar olan kulluk vazifelerini yapnca, bu kartaln ilk hli gibi gzel olur, herkes onu beenir, ona gbta eder (imrenir). Gnah ileyip Allah telya si olduu zaman zerindeki gzellik gider, irkinleir. Mmin bu gnah, bu irkinlii hakki tvbe suyuyla ykar yan tvbe ederse, kartaln ykanp gzelletii gibi gzelleir. nk Allah tel tvbe edenlerin tvbesini kabul eder. mm- Ahmed bin Hanbel, Abdullah bin Numeyr ve Hafs bin Gys, ehr biri Havebden rivyetlerinde ehr (r.aleyh) buyurdu ki: Azril (a.s.), Hz. Sleymn ile dost, arkada idi. Birgn Sleymn aleyhisselmn amcasnn olu yanndayken ziyrete geldi. Sleymn (a.s.) Azril bana geldi, yanmdaki amcamn oluna dikkatli bir ekilde bakt ve sonra gitti. Amcamn olu olan gen bana, bu ztn kim olduunu sordu. Ona bu kimsenin Azril (a.s.) olduunu syledim. Bunun zerine gen; O bana ok dikkatli bakt, ondan korktum. Rzgra emret beni Hindistana atsn dedi. Sleymn (a.s.) rzgra emretti. O genci Hindistana gtrd. Azril (a.s.) Hz. Sleymna geri geldii zaman ona Amcamn olu yanmdayken niin ona dikkatlice baktn ve korkuttun. Benden, rzgrn kendisini Hindistana gtrmesini istedi. Ben de rzgra emrettim, onu Hindistana gtrd. Azril (a.s.) Allah tel onun ruhunu Hindistanda almam emretti. Onu senin yannda grnce hayret ettim. Onun iin dikkatli baktm. Hindistana gittim ve orada onun ruhunu aldm cevbn verdi. Fudayl bin yd, Him bin Hassan ve Ata el-Attr, ehr bin Havsebten rivyetlerinde buyurdu ki: Cennet ehlinin Cennette en ok okuyaca sreler Th ve Ysndir. Cennetteki Tuba aacn anlatrken yle buyurdu: Tuba, btn Cennet aalarnn kendisinden kt bir aatr. Onun dallar btn Cennetin etrafn kaplamtr. Yenilen ve yedirilen yemeklere ok dikkat edilmesini isterdi. Buyurdu ki: Bir yiyecekte drt ey olduu zaman o yiyecek, tam bir yenilecek ey olur. Birincisi, asl hellden olacak, ikincisi, yenilmee balarken Besmele-i erf ekilecek, ncs, yemekte misafir olacak, drdncs, yemek bittii zaman Allah telya hamd edilecek. Bu drt ey bir yemekte bulunursa onun n tamamlanm, hakk verilmi olur. Buyurdu ki: Azrilin (a.s.) elinde, insanlarn ecellerinin yazl olduu bir levha bulunur. Emrinde ayakta bekleyen can alc melekleri vardr. Azril (a.s.) levhaya bakar kimin eceli gelirse emrindeki ayakta bekleyen meleklere; Bu kimsenin ruhunu kabzediniz, alnz, u kimsenin ruhunu kabzediniz diye emreder. Onlar da emredilen eyi yaparlar. ehr bin Haveb hazretleri, dinden bir ey anlatann sylediini evvel kendisinin yaamasn ve sadece Allah rzs iin sylenilmesini isterdi. Buyurdu ki: Vaz ve nashat edenler eer kalbden, Allah rzs iin sylerlerse, onlarn nashatlar dinliyenlerin kalblerine girer, onlara tesr eder. Abdullah bin Muhammed bin Cafer ve Fudayl bin yddan rivyetle hrette olacak hllerden yle haber verdi: Kymet koptuu zaman yer yz uzatlr ve ok dzgn bir hle getirilir. Sonra insanlar ve cinler (dirilerek) toplanr ve hepsi dzgn saflar yaparlar. Sonra melekler de gelirler saf saf olurlar, insanlar ve cinlerin zerinde bulunurlar. Yeryz onlarn yzlerinden parlar. Orada olanlarn hepsi secdeye kapanrlar. Sonra tekrar kalkarak saf yaparlar. Melekler arz tarlar. Herkesin dehete dt o gnde Allah tel Bugn mlk kimin iindir? buyurur. O gnde Allah telya cevap verecek bir kimse bulunmaz Allah tel azamet ve celli ile yine kendisi Bu mlk ve saltanat tek ve kahhr olan Allah tel iindir. Bugn her kul yaptnn karln alr. Bugn hi bir kimse zulme ve hakszla uramaz. Muhakkak ki, Allah tel herkesin hesabn abucak grendir diye cevap verir. O halde insan, kendisinden baka bir mlik, sahip, g ve kuvvet sahibi bulunmayan Allah telya ve Onun huzuruna kp hesb verecei bir gne hazrlanmaldr. ehr bin Haveb (r.a.) Allah telya kulluk eden, Onun iin uyumayan ve her an Onu hatrlayan kullarn hrette kavuacaklar nimetleri bni Abbsdan (r.a.) yle rivyet etti: Kymet gn arz (yer yz) uzatlr dz bir hle getirilir, insanlar ve cinler toplanrlar. Bir melek onlara Bugn kerem sahibi olanlarn kimler olduklarn reneceksiniz diye nida eder. Her hlinde Allah telya hamd eden kimselerin kalkmasn emreder. Onlar kalkarlar ve Cennete gtrlrler. Bundan sonra mnd tekrar nida eder ve geceleri uyumayp Allah - 273 -

telya ibdet edenlerin kalkmasn emreder. Onlar kalkarlar ve Cennete gtrlrler. Mnd ayn ekilde yine nida eder ve bu sefer de al-verileri, ticretleri kendilerine Allah telnn zikrini unutturmayan kimselerin kalkmasn emreder. Onlar da kalkar ve Cennete gtrlrler. Buyurdu ki: Lokman (a.s.) oluna nashatinde Ey olum, limlere kar nmek ve sefh aa kimselerle mnkaa etmek iin ilim renme, ilminle meclislerde riyakrlk yapma. Cahillie rabet edip, zor gelmesinden dolay ilmi terk etme. Sen Allah tely zikreden (ilim meclisi) grdn zaman onlarla beraber otur. Eer sen lim isen senin ilmin onlara fayda verir. Eer sen chil isen onlar sana ilim retirler. Umulur ki Allah telnn onlarn zerine sat rahmetten onlarla beraber sana da salr. Ey olum! Allah tely zikretmeyen, hatrlamayan bir toplulua rastladn zaman onlarla beraber oturma. Eer sen lim isen ilminin onlara bir faydas olmaz, yok chil isen senin cehletin artar. Allah tel bu cemaata gadap ettii zaman, onlarla beraber sen de gadaba urayabilirsin. Eb Mlik, ehrden rivyetle: Peygamber efendimize bir kii geldi ve Y Reslallah, ben ok uzun boylu byk bir adam grdm. Ba gkyzn geiyordu, benimle gremek istedi. Gretik, onu yere vurdum. Sonra baka clz, zayf kck bir adam geldi. Gremek istedi. Sen kim oluyorsun ki ben ok byk adam yendim. Onu yere vurdum dedim. Gretik beni yakalad ve atee att. Bunun zerine Peygamberimiz (s.a.v.): Uzun ve ok byk grdn, byk gnahlardr. Sen onlardan korkar ve saknrsan, onlar ilememekte yardm olunursun. Kk adam ise, kk gnahlardr, hatt gnah bile kabul etmeyip hie sayd gnahlardr ki sen onlar yklenir, yaparsn. Onlar da seni Cehenneme gtrr. Bunun zerine ehr bin Haveb (r.aleyh) hibir gnahn kk grlmesini istemezdi. ehr bin Haveb yine Eb Hreyreden rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.) buyurmutur ki: lim Sreyya yldznda dahi olsa Frisoullarndan birisi onu alr getirir. Bu hads-i erf mm- azam Eb Hanfe hazretleri iin buyurulmutur. Yine Eb Hreyreden (r.a.), Peygamberimiz (s.a.v.) Peygamberler ve Resller Cennet ehlinin efendileridir, ehdler Cennet ehlinin kumandanlardr, Kurn- kermi hakkyla okuyan hfzlar ise Cennet ehlinin arifleridir buyurdu. ehr bin Haveb yine Eb Hreyreden (r.a.) rivyetle Peygamberimiz(s.a.v.) nsanlarn en kts, bakasnn dnys ile kendi hretini ykandr buyurdu. ehr bin Haveb, bni Abbsdan (r.a.) rivyetle Peygamberimiz (s.a.v.): Allah telnn gkten indirdii hibir yamur ve esen rzgr yoktur ki o lsz olsun. Ancak Nuh tufannda, Ad kavminin helk olduu gn byle olmad. Nuh tufan gn, su Allah telnn emri ile hazinelerinden tat ve ona hibir yol, l olmad. Ad kavminin helk edildii zaman da rzgr Allah telnn emri ile hibir l ve yol olmadan (korkun ekilde her yerden) esti. Nuh tufannda ve Ad kavminin zerine esen rzgr Allah telya si olan ve onun emirlerini hie sayp alay eden iki kavmi helk etti, yok etti. Ancak peygamberlerine tbi olanlar kurtuldular. ehr bin Haveb, Abdullah bin Selmdan (r.a.) rivyetle: Eshb- kirm (r.a.) toplanmlar, Allah telnn ztnn nasl olduunu dndkleri bir srada, Peygamberimiz (s.a.v.) kageldi. Onlara Neyi dnyorsunuz? diye sordu. Onlar da Biz Allah telnn ztn, Allah telnn nasl olduunu dnyoruz cevbn verdiler. Peygamberimiz (s.a.v.) Sizler Allah telnn ztn dnmeyiniz, Onun yaratt mahlklar dnnz. O mahlklarn yaratlndaki hikmeti, nizm, intizam, akllar durduran incelikleri dnnz buyurdular.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-59 2) Mzn-l-itidl cild-2, sh-283 3) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-369 4) Tabaki- bni Sad cild-7, sh449 5) El Alm cild-3, sh-178

UBE BN HACCC:
Tbinin byklerinden, mehr tefsr ve hads limi. 82 (m. 701) senesinde Vsfta dodu. 160 (m. 777)de Basrada veft etti. smi ube bin Haccc bin el-Verde el-Atak el-Ezddir. Basrada yerleip mrnn sonuna kadar orada yaad. Bu bakmdan Basr de denilmitir. Eshb- kirmdan Enes bin Mliki ve mer bin Selemeyi grmtr, Muviye bin Kurre, Enes bin Srn, Sbit-i Bennn, Hamdd bin Sleymn, el-Amerden ve pek ok sayda Tbinden ilim alp, hads-i erf rivyet etmitir. Drtyz Tbinden rivyette bulunduu kaydedilmitir. Rivyet ettii hads-i erf ikibin civarndadr. Rivyetleri Ktb-i sittede (alt mehr hads kitab) yer almtr. Kendisinden Eyyb Sahtiyn, Sfyn- Sevr, Abdullah bni Mbrek, Affn bin Mslim gibi yzlerce lim ilim renip, hads rivyet etmitir.

- 274 -

ube bin Haccc sika (gvenilir) bir rvi olup, Irakta hads rvilerini inceleyen ricl-i hads ilminden ilk bahseden hads limidir. mm- fi (r.a), ube bin Haccc olmasayd Irakta hads ilmi bilinmezdi buyurmutur. Sfyn- Sevr (ufte bin Haccc byk bir otoritedir. Hanbel mezhebinin resi, kurucusu mm- Ahmed bin Hanbel (r.a.) ube bin Haccc, hads ilminde bir otoritedir buyurmutur. ube bin Haccc (r.a.) ilmi ile amel eden, harmlardan son derece saknan cmert bir lim idi. ok ibdet etmekten son derece zayflayp, derisi kemiklerine yapacak hle gelmitir. Bayram gnleri hari senenin her gn oru tutard. Merhameti ve cmertlii ok fazla idi. Kendisine gelen hibir fakri bo evirmez, mutlaka bireyler verirdi. Bir fakrle karlasa evinde ne varsa ondan verirdi. Bir defasnda Halife Mehd kendisine otuzbin dirhem gndermiti. Bu paray alr almaz hepsini fakrlere datt. Yolculuk iin bir kaya bindiinde dier yolcularn cretlerini de derdi. Birgn binek hayvann kaybettii iin alayp zlen bir kimseyi grp, alamasnn sebebini renince kendi bindii merkebden inip, ona merkebini vermitir. Sevgili Peygamberimizin bildirdii Ehl-i snnet itikdn, ibdet ve amel bilgilerini kendilerinden nceki limlerden alp, sonraki nesillere nakleden ube bin Haccc, rivyetleriyle ok byk hizmette bulunmutur. Tefsrle ilgili rivyetleri toplanm olup, hads ilmine dir Kitab-l-garib adl bir eseri vardr. ube bin Hacccn kendinden nceki Hads limlerinden alarak rivyet ettii hads-i erflerden bir ksm unlardr: Rzk hususunda endieye dmeyiniz. nsan son rzkn da yemeden lmez. Allahtan korkunuz, iyi ameller yapnz. Helli alp, harm terk ediniz. Misvak az temizler ve Allah telnn rzsn kazandrr. Yarm hurma ile de olsa, onu da bulamazsanz gzel bir szle (iyilik yaparak) Cehennem ateinden korunmaya alnz.
1) Mucem-l-mellifn cild-4, sh-301 2) Hilyet-l-Evliy cild-7, sh-144 3) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-193 4) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-469 5) ezert-z-zeheb cild-1, sh-247 6) Tehzb-t-tehzb cild-4, sh-338 7) El-Alm cild-3, sh-164

UMEYT BN ACLN:
Tbinin byklerinden lim ve vel bir zt. Hikmetli szleri, gzel huylar ile herkesin sevgilisi olmu bir Allah adam, ismi umeyt bin Acln olup, knyesi Eb Hmmdr. (Eb Ubeydullah da denildi). Byk tasavvuf limlerinden olan umeyt bin Aclnn hayat, tahsili ve lm trihi hakknda kesin bilgi olmayp, hicri ikinci asrda yaamtr. Yaay, hli, hikmetli szleri ile birok kimselerin harmlar terk edip, Allah telnn rz olduu hle gelmesine sebeb oldu. Onun bu hususiyeti, syledii ve tavsiye ettii eyleri, nce kendisinin yaamasyd. Hli, ilmine ve sylediine uygun, dnyya zerre kadar muhabbet ve meyli olmadan ibdet, tefekkr, korku ve mid arasnda yaama eklindeydi. Buyurdu ki: mn salam olan harmlardan kaan kimseler, zek ve akll kimselerdir. Bunlar Allah telnn hell kld temiz rzklarn yerler. Pis olan kt olan eyleri yemezler ve imezler (Domuz eti ve arap gibi). hret nimetleri ierisinde yaarlar. Cehennemde azb olarak karlarna kacak bir ii yapmazlar. Onlar Allah telnn azabn bilirler. Her yerde bu bildiklerine uygun hareket ederler. Korku ile uyurlar, akbetlerini ve kymet hllerini dnerek vekar ile, ar bal olarak kalkarlar. umeyt bin Acln (r.a.)dny iin alp, btn arzusu ve dncesi dny olan insanlardan holanmaz, onlardan kaard. Bu insanlarn, uruna lmeyi dahi gze aldklar mallar ve mlklerinden, ok ksa bir zaman sonra ayrldklarn ve btn mrlerini harcadklar mallarnn dnyda kalp hrete bir ey gtremediklerini grr ve bu insanlara acrd. Onlarn gafletlerini ve iinde bulunduklar hli anlatarak yle buyurdu: Dnynn klar (haramlara dalanlar) sarhoturlar. Gnl verdikleri dny onlardan kaar, halbuki onlar dnyya k olmulardr. St emen ocuklarn annelerini arayp, balandklar gibi dnyya baldrlar. Asla ondan ayrlmay istemezler. Allah tel onlardan birisine bir nimet ihsan ettii zaman, onlara bir riya ve hret gelir. Onlar, harm hell her ne olursa olsun dnyya (mala, mlke) balanr, onu isterler. Sonra insanlara dner, Geliniz, bizim mallarmza baknz diyerek nrler. Mminler ise kendilerine gelen eyler iin Allaha yemin ederiz ki hellden olmayan bir eyde gzellik yoktur. Eer harmdan olursa Allah tel onu yok etsin derler. Mnafklara gelince; Bize yazklar olsun. Keke bizim daha ok malmz olsayd derler. ocuklar iin yalar ve ballar ister, bunu fakr ve miskn ocuklarn yannda yerler. Fakr ocuklar annelerine gidip Ey annemiz bize ya ve bal ver. nk biz, filnn ocuunu, onlar yerken grdk derler. Onlara anneleri Bunlar ok pahal eyler yavrularm, ben size ancak tuz ve ekmek verebilirim der. - 275 -

umeyt bin Acln hazretlerinin olu Ubeydullah; Babam dny adamlarn yle tarif etti: Dnyya dkn olanlar, akllar ksa ve ahmak olanlardr. Onlarn arzular, yiyecekleri, ehvetleri ve kendilerini sslemeleridir. Onlar yle derler: Ne zaman sabah olacak? Sabah olsun ki, yiyelim, ielim, oynayalm. Ne zaman akam olacak? Akam olsa da uyusak. Onlarn geceleri pislik ierisindedir, gnah ilerler. Gndzleri ise tenbeldirler. diye haber vermitir. Allah telya gnl veren Allahn vel kullarn, dostlarn ise yle tarif etti: Evliyullah, Allah telnn rzsn, beenmesini, nefslerinin arzu ve isteklerine tercih ederler. Eer nefslerinin arzu ve istekleri onlar ok zorlana, onlar nefislerini Rablerinin rzs iin isteklerinden vaz gemeye mecbur ederler. Bylece sedete erer ve Cehennemden de necat (kurtulu) bulurlar. umeyt bin Acln dnyda Allah telnn ihsan etmi olduu nimetlere kr etmei ve onlarn kymetini bilmeyi tavsiye buyurur ve hastalk gelmeden shhatin, meguliyet gelmeden bo vaktin, lm gelmeden evvel hayatn kymetini biliniz diye nashat ederdi. Dnyda geen vakitlerinin en kymetlisinin Allah telnn zikri ile geen vakitleri olduunu beyn eder ve dularnda Allahm, dnydaki en gzel vakitlerimizi senin zikrin ve sana ibdetle geen vakitler yap diye yalvarrlard. Yan Allah teldan vakitlerini ibdet ve zikirle geirip, dnyy, yemei-imei, uyumay sevdirmemesini isterdi. Buyurdu ki: Ey nisanlar! Dny gndzler ve gecelerdir. Bunlar birbirlerini takip eder. Eer gndz yapacan ii yapmazsan vakit geer gece oluverir. O halde ilerini sonra yaparm diyerek geriye brakma ve sen dima simlerle (orulu olup, ibdet edenlerle) beraber bulun. Bu szne sdk kalr, dny ehli ile bir arada bulunmazd. Zamanndaki baz devlet adamlar onu yemee davet ettiler, zr beyn edip gitmedi Niin gitmediini soranlara: Onlarn davetine gitmeyip yemei kaybetmek, dnimden baz eyleri kaybetmekten daha kolay geldi. Mminin dninin, midesinden ok daha kymetli olmas lzmdr diye cevap verdi. nsann asl gayesi dnidir. umeyt (r.a.) dnin muhafazasna ok ehemmiyet verir ve slmiyete uymyan her eyi reddederdi. Buyurdu ki: Mminin sahip olduu eylerin ilki ve en kymetlisi dnidir. Mal olduu zaman dni olan, mal olmad zaman dni olmayan, dni malna bal olan kimseler vardr. Byle kimseler mallarn hi kimseye emnet edemezler, insanlar da onu emin bir kimse olarak bilmezler. Byle olanlara yazklar olsun. Dinleri dnyya bal olanlar yle tarif etmitir: Altn ve para, mnfklarn boynuna gemi bir iptir. Her trl pislie boyunlarndaki bu iple ekilirler. Mnfk olmaktan ok korkar ve herkese mnafkln almetlerini anlatrd. Kendisine Mnfk alar m? diye soruldu. Cevbnda O gznden alar, fakat kalbi alamaz buyurdu. Hibir eyin, insan Allah teldan alkoymasn istemezdi. Buyurdu ki: Allah telya kulluk iin yaratlm olan bir kulun ehvetleri onu ibdetten alkoyarsa, o ne kt bir kuldur. hret iin yaratlp, dnynn kendisini hretten alkoyduu kul ne kt bir kuldur. Halbuki dny fn hret ise bkdir. Buyurdu ki, Her gn mrnn bir ksm gitmekte, sen ise buna zlmyorsun. Her gn sana yetecek kadar rzk verilmekte, fakat sen, sana verilen eyleri kfi grmyorsun ve seni azgnlatracak, Allah teldan uzaklatracak eyi istiyorsun. Aza kanat etmiyor, okla doymuyorsun. Kendine ihsan edilen ve iinde bulunduu nimetlere kretmekten ciz iken, daha fazlasn istemek nasl uygun olur? steinin fazlal seni aldatt. Arzu ve istekleri dny iin olan bir kimse, hret iin nasl alabilir. Hayret edilir, ne kadar ok alr u kimseye ki, hrete inanyor ve dny iin alp ona kouyor. umeyt (r.a.) az konuurdu. Bu hususta, Ey demolu! Sen sustuun mddete selmettesin. Konutuun zaman saknmaya (dnp, ll ve dikkatli konumaya) yap buyurmutur. Bir bayram gn elenen bir kalabala bakar ve olu Ubeydullaha Eskimeye mahkm bir elbise ve bir mddet sonra bceklerin yiyecei et olan u insanlar gryor musun? buyurarak kabre girecek bir insann gaflet iinde elenip oynamasna olan hayretini bildirmitir. Allah telnn mminlere ayrca bir mn kuvveti verdiini bildirmi ve: Allah tel mminin kalbine bir kuvvet vermitir ki, bu kuvveti azlarna vermemitir. u ihtiyar gryor musunuz? ihtiyar haliyle geceleri nasl ibdet ediyor, gndzleri oru tutuyor. Genler ise bunu yapmaktan cizdirler buyurmulardr. Din ilimleriyle uraanlarn, ilimlerini dny kazanana vesle klmalarn istemezdi. Herkese bunu anlatrd. Bu hususta: Sizden biriniz Kurn- kerm okumay renir ve ilim tahsil eder. Bu ilimleri renir ve dnyy kalbine yerletirir, dnyya koar. Dnyy (ta gibi) bana geirir. Bunu grenler Bu kimse bizden daha lim. Eer dnyy istemekte bir fayda grmeseydi byle yapmazd derler, sonra dnyya rabet ederler, onu toplamaa balarlar. Buna sebep olan ilim sahibleri u yet-i kermede bildirilenlerden olurlar Kymet gn kendi gnahlarn tamamen yklendikten baka, saptrdklar insanlarn gnhlarndan bir ksmn da ykleneceklerdir (Nahl sresi 25). Fsklara muhabbet etmez, fk ho karlamazd. Buyurdu ki: Kim, fskdan gnahtan rz olur beenirse, onu yapanlardan olur. Kim de Allaha isyan edenleri beenirse, rz olursa, Allah tel onun ibdetlerini kabul etmez. - 276 -

Buyurdu ki: alr u kimseye ki, kalbi hrete bal iken kendisine ufak bir ey tesr etse veya pire srsa, hreti hemen unutuverir. u iki insan dnyda azb iindedir Dny nimetleri kendisine verilmi, fakat bunlar kfi grmeyip dny ile devaml megul olan insan. kincisi ise; Dnya nimetlerinden mahrum olduu halde devaml onlarn hasret ve zntsyle ve ona kavuma arzusuyla dolu insan. Allaha yemn ederim ki, bedenlerimiz sizi Allah telya yaklatran bineklerdir. O bedenlerinizi Allah telya itatte kullannz ki, Allah tel o bedenlerinizi mbrek klsn. Allah telnn; bakt eyden ibret alan bir gz, fash bir lisan, hayr anlayan, inanan ve amel eden bir kalb verdii kimseler felah bulur kurtulurlar. umeyt (r.aleyh) insanlarn ksm olduunu beyn etmi ve Birincileri hayrl amel ileyen, ona devam eden ve ona devam ettii halde lenler. te bunlar mukarreblerdir. kincileri; mrlerini gnah ve uzun bir gafletle geirip, sonra tvbe etmi olanlar. te bunlar Eshb- yemindirler (Cennet ehlidirler). ncs ise; mrlerini Allah telnn men ettii eylerle geiren, harma gnaha devam eden ve o haliyle dnydan ayrlanlar. te bunlar Eshb- imaldirler (Cehennemlikdirler). umeyt bin Aclan, her haliyle slmiyete uygun hareket eden bir zt idi. Buyurdu ki: lm dnen insan, ne dnynn geici skntlarna zlr, ne de gelip geen nimetlerine sevinir.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-125

REYK BN ABDULLAH EN-NEHN

Tebe-i tbin devri fakh (fkh limi) ve muhaddislerinden (hads limlerinden). Knyesi, Eb Abdullahtr. 95 (m. 713) senesinde, Bhrda doup, 177 (m. 794) ylnda Kfede veft etti. Bu srada Hrn Red Hrede bulunuyordu. reykin (r.a.) cenze namazn klmak iin, Kfeye gelmise de namazn klndn grnce geri dnmtr. Hz. Ali zamannda kadlk yapan reyh bakadr. reyk hazretleri, adaletle hkm ederdi. Halife Mehd zamannda, mahkemeye giren ileri derecede bir devlet yetkilisinin aleyhine hkm vermekten ekinmemitir, isabetli hkmler veren hazr cevb bir zt idi. Halife Mehd zamannda Kfede kadlk yapt. Sonra ayrld. mer bin Abdlazz (r.a.) zamanna yetiti. Ali bin Ahmer, Eb Sahra Cmi bin eddd, Cmi bin Eb Rid, Seleme bin Kuheyl ve Eb shktan hads rivyet etti. Muhammed bin shk, Ali bin Hacer, shk bin Eb sril, Eb Bekir bin Eb eybe ve bakalar da ondan hads-i erf rivyet etmitir. bn-i Mbrek (r.a.) onun hads ilmindeki bilgisini vmtr. Muviye bin Slih onun, hads ilminde sika (gvenilir, salam) bir lim ve slih bir zt olduunu syler. Halife Mansrr zamannda onun kad olmas ile ilgili husus limler arasnda yle anlatlr: Halife Eb Cafer zamannda devrin drt mehr liminden birisinin Kd-ul-kudt (bakad) tayin edilmesine karar verildi. Bu limler Eb Hanfe, Sfyn Sevr, Misr bin Kedm ve reyk (r.anhm) idi. Halifenin huzuruna gelmeleri iin hepsine haber gnderildi. Yolda beraber giderlerken, Eb Hanfe hazretleri onlara Ben bu gidiimiz hakknda bir ey syliyeyim mi? dedi. Onlar da, bunu memnuniyetle kabul ettiler. Bunun zerine Eb Hanfe hazretleri, Ben resini bulup, kad olmaktan kendimi kurtaracam. Sfyn kaacak, Misar kendisini deli gsterecek ve reyk ise, Kd-ul-kudt olacak dedi. Hdise, Eb Hanfe hazretlerinin, firset buyurduklar gibi cereyan etti. Yolda Sfyn- Sevr hazretleri kat. Bir vapura binip, Bam kesecekler, ne olur beni gizleyiniz dedi. Sfyn- Sevrnin bu hareketi Peygamber efendimizden rivyet edilen Kd tayin edilen, baksz boazlanmtr. mansndaki hads-i erfin tevline (izahna) dayanyordu. Byle bir rica karsnda kalan gemidekiler, onu gizlediler. Eb Hanfe, Misr bin Kedm ve reyk (r.anhm) halifenin huzuruna karldlar. Halife Mansr nce mm- azama dnerek Sen kad olacaksn dedi. Eb Hanfe (r.a.) Ey mminlerin emri! Ben arap deilim. Araplarn ileri gelenleri, vereceim hkm kabul etmezler dedi. Bunun zerine halife Mansr, Bu iin soyla alkas yok. Burada ilim lzm. Hem sen byk bir limsin dedi. Eb Hanfe (r.a.): Ben, bu ie lyk deilim. Eer bu szm doru ise, bunu bizzat ben sylyorum. Eer yalan, sylyorsam, yalanc birinin kad olmas, uygun deildir. Zaten sen de, bu hususta yalanc birisini kendine vekil yapp, mslmanlarn mallaryla, namus ve canlaryla ilgili bir meselenin halledilmesini byle bir kimseye brakmazsn cevbn verdi. Bylece Eb Hanfe hazretleri kendisini kad olmaktan kurtard. Sonra Misar bin Kedm, konumaya balad. Halifenin elinden tutarak Naslsn, ocuklar nasllar, hayvanlarn durumlar nasl? dedi. Halbuki mevzu ile, onun konumas arasnda hibir alka yoktu. O zaman, Mansr Bu adam deli, onu dar karn dedi. Geride yalnz reyk kalmt. Mansr ona: Artk, sen kad olacaksn dedi. reyk Ben Sevdv denen bir hastala yakalandm. Hem de dimamda hafiflik var diye zr beyn etmek istedi ise de - 277 -

Halife Mansr nemli deil, biraz il alrsn, iyi olursun dedi ve onun mazeretini kabul etmedi. Nihayet, reyk, kadla tayin edildi. reyk (r.a.) efkat ve merhameti ok olan bir zt idi. Bir kerre, yemek yerken sofrada karnca grd. Onu alp yuvasna kadar gtrp, brakt. Grd karnca yuvalarna, un ve ekmek krntlar dker, onlarn faydalanmasn temin ederdi.
1) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-464 2) Trh-i Badd cild-9, sh-278 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-232 4) Mzn-l-itidl cild-2, sh-270 5) El-Alm cild-3, sh-163 6) El-Bidye ven-nihye cild-10, sh-171

TALHA BN MUSARREF:
Tbinden tannm bir hads ve krat limi. Eb Muhammed, Eb Abdullah knyeleri vardr. Doum trihi bilinmemektedir. 112 (m. 730) senesinde veft etti. Zamannda, Kfenin en byk krat limi idi. Kendisine Seyyid-l-kurr: Kurrlarn (Kurn- kermi ezbere bilenlerin) efendisi denirdi. Veras (phelilerden saknmas) ok idi. Hads ilminde sika (gvenilir) bir limdir. Enes bin Mlik, Abdullah bin Ubey, Hayseme bin Abdurrahmn, Zeyd bin Vehb, Sad bin Cbeyr, Sad bin Abdurrahmn, Mchid gibi byk ztlardan (r.anhm) hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de, Eb shk Seb, smil bin Eb Hlid, Zebd bin Hris, Ame ve daha baka limler hads-i erf rivyet etmilerdir. Hakknda sylenilenler: Eb Maer, Benzerine az rastlanan bir limdir. Icl: Kfelilerin en byk kurrlarndan ve seilmilerindendir. Hakem bin Ubeybenin evinde kurrlar toplandlar. Talha bin Musarrfn, Kfenin en byk kurrs olduunda ittifak ettiler. Talha bin Musarrf bunu duyunca, zamannn byk limlerinden olan Amee (r.a.) gidip, huzurunda Kurn- kerm dersi ald. Maksad, hakknda yaplan medihleri silmekti. Abdlmelik bin Ebcr Bulunduu topluluk ierisinde, fazlet sahibi bir limdir dediler. Murre bin urahbilden rivyet etti. O yle dedi: Abdullah bin Mesd, Mirc gecesi Reslullaha eyin verildiini bildirmitir. 1. Be vakit namaz. 2. Bekara sresinin son yetleri. 3. mmetinden Allah telya irk komyanlarn byk gnahlarnn mafiret olunmas. O, Eb Slihden, o da Eb Hreyreden (r.a.) rivyet etti. Eb Hreyre (r.a.) yle buyurdu: Reslullah efendimiz ile beraber bir yolculukta bulunuyorduk. Cemaatin azklar tkenmiti. Hatt Reslullah (s.a.v.) onlarn yk develerinden bazlarn boazlamay dndler. Bunun zerine mer (r.a.) Y Reslallah! Cematin yiyeceklerinden kalann toplayp, onlarn zerine du buyursanz dedi. Reslullah (s.a.v.) de yle yapt. Buday olan budayn, hurmas olan hurmasn getirdi. Talha diyor ki, ekirdei olan ekirdeini getirdi dedi. Ben bu ekirdekleri ne yapyorlard? dedim. Onlar emiyorlar zerine de su iiyorlard dedi. Eb Hreyre dedi ki: Sonra Reslullah (s.a.v.) toplanan eyler zerine du etti. Sonunda, cemat yemek kaplarn doldurdular. O zaman, Reslullah (s.a.v.) buyurdular ki: Allah teldan baka ilh olmadna, kendimin, Allah telnn Resl olduuma ehdet ederim (Gzmle grm gibi bilir ve inanrm). Bir kul, bu iki ehdet hususunda asl pheye dmeden, bunlarla Allah telya kavuursa, mutlaka Cennete gider? buyurdu. Menkbelerinden bazlar. Zhd (pheli olma korkusu, ile mubahlarn ounu terk etmek) ve vera (pheli eylerden saknmak) sahibi idi. Oru tuttuu bir gnd. Evlerinde et vard. Hanm bu eti, ona iftarlk olarak hazrlamak istiyordu. Fakat piirecei zgara gibi bir ey yoktu. Bu srada, komunun hizmetisi ate almak iin gelmiti. Hanm hizmetiye biraz bekle de, u eti elindeki zgarada piireyim deyip, zgaray ald ve eti piirdi, ftar vakti gelip et ortaya kondu. Talha bin Musarrf etin ne ekilde pitiini renince, o eti yemedi. Hanmna, sen o hizmetiyi efendisinden habersiz beklettin. Ayrca, onun zgarasyla eti, efendisinin izni olmadan piirdin. Efendisinden helllik dilemeden bu eti yemem, dedi. Talha bin Musarrf hazretleri ok mtevzi, medh edilmekten dima kaar, hretten uzak kalmaya alrd. Herkesin sevdii mbrek bir zt olduu iin, ondan zaman zaman vgyle bahsedilir, hatt kendi akranlar arasnda da, en stn olduu anlatlrd. O bunu duyunca, kimden stn olduu sylenmi ise, o ztn yanna gider, diz ker, huzurunda oturup, ondan ders alrd. Byle yapmakla, kendisi iin yaplan medihleri silmee bylece hretli durumunu unutturmaa alrd. Talha hazretlerine, bir - 278 -

eyler alp satarak para kazansaydn, dediklerinde, Allah telnn kalbimde, mslmanlara pahal olarak bir ey satma niyetini bilmesini iyi grmyorum demitir. Allah tel, kulunun du ederken Allahm, susmam tefekkr, bakm ibret, konumam zikr yap demesini sever. O bir gn sebebsiz yere glmut. Glmesinden dolay nefsini knad. Kendi kendine: Niin gldn? Ancak sknts olmayanlar gler, dedi. Sonra, ortada bir ey yokken glmiyeceine yemin etti. O gnden itibaren lnceye kadar gld grlmemitir. slm limleri ve onlarn bildirdikleri hkmler zerinde en gzel ve en yakan sylerdi. Yannda ilm meseleler konuulurken mctehidler bunda ihtilf etmiler dedikleri zaman, ihtilf kelimesinin kullanlmasn uygun grmez, buna ihtilf demeyiniz, set yan, genilik ve rahatlk deyiniz buyurdu. Biz yle byk insanlara yetitik ki, eer siz onlar grseydiniz, onlarn yannda bizim hi olduumuzu grrdnuz, derdi. Bir kimseyi azarlamak, onun kalbinde, azarlayana kar bir dmanlk domasna sebeb olur. Fakat bu yine de kin tutmaktan hafif kalr. Aa ve baya insanlara ikrm ve ihsanda bulunun. Bununla, erefinizi muhafaza etmi ve kendinizi ateten korumu olursunuz. Birisi size kar yapt kt bir muameleden sonra, gelip zr dilerse, onu gleryzle karlayn.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-14 2) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-25 3) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-426, 429 4) El-Alm cild-3, sh-230 5) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-253 \ 6) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-43

TAVUS BN KEYSAN:
Tbinin mehr hads limlerinden. Aslen ranldr. Kendisine Tvs-i Himyer de denir. Kendisi Eshb- kirmdan yetmi kiiyi grdn sylerdi. Hz. Tavus bin Keysn, byk bir hads limi olup, ayn zamanda da fkh ve tefsr ilminde pek ileri dereceye sahipti. Sika (gvenilir, salam) olduunda, hads-i erf limleri sz birlii etmilerdir. Hads-i erf ilmini; Hz. ie, Hz. Abdullah bn-i mer, Hz. Eb Hreyre, Hz. Abdullah bin Amr, Hz. Zeyd bin Erkam gibi gzide Sahbe-i kirm aleyhimrrdvandan rendi. Krat ilmini Hz. bn-i Abbsdan tlim etti. Bu hususta eine ok az rastlanan bir bilgiye sahipti. Hz. Tvsdan da olu Hz. Abdullah, Hz. Zhr, Hz. brhm bin Meysere, Hz. Amr, Hz. Mchid gibi byk ztlar hads-i erf rivyet ettiler. Hz. Tavus bin Keysn, Allah telya yalvarmaktan zevk alan bir zt idi. bdet, bedenleri iin gda, kalbleri iin hayat idi. Uzun zaman ayakta ibdet etmekten yorulmazd. ok namaz kld iin, alnnda secde yeri iz olmutu. Bir kimse bir ey sorarsa btn teferruatyla anlatr, baka bir kimseye sormaya lzum brakmazd. Hz. Tavus bin Keysn, yatana yatt zaman, saa sola dner rahat edemez, bunun zerine kalkar sabaha kadar namaz klar ve bidlerin uykusu, Cehennemi hatrlamaktr derdi. Byle krk sene yats namaznn abdesiyle sabah namazn klmtr. Krk defa hacca gitti. Dus kabul olan ztlardand. O derece cesur ve kuvvetli kalbe sahipti ki, ldrleceini bilse bile gayrimeru bir ii asla yapmaz ve dalkavuklua kaacak bir sz hi kullanmazd. Hz. Tavus ateten ok korkar, grd yerde akln kaybedecek gibi olurdu. nk atei grnce Cehennemi hatrlard. Bir defa, ocaktan kan alevi grnce bayld. Hz. Tavus bin Keysn hacca gitmelerinden birini yle anlatr: Hacca gitmitim. Yanmda bir de ocuk vard. Binecek bir hayvan ve yiyecek bir eyi yoktu. Ey ocuk, senin yiyecein var m? dedim. ocuk: En iyi yiyecek takvadr. Kermlerin evine giderken yiyecek gtrmek uygun deildir dedi. hram kuandmzda hepimiz Lebbeyk dediimiz halde, ocuk sylemiyordu. Niin sylemiyorsun dedim. Red cevbn duymamak iin dedi. Bu sz zerine ok aladm ve dedim ki: Bu ocuk red olunmaktan korkarsa, biz red olunur, kabul edilmezsek hlimiz nice olur? Minaya kurban kesmek iin geldik. Kurbanlarmz kestik, fakat ocuk kesmedi. O, Ey benim Allahm! Herkes kurbanlarn kesiyor. Benim kurban kesecek hi bir malm yok. Ancak, bu kk vcdumu senin rzn iin kurban etmek istiyorum, ltfen kabul buyurur musun Allahm? diyerek alyordu. iir: Canm kurbn ederek, sana kavumak isterim. Bir can iin sz etmee senden haya ederim. Bir deil yz canm sana fed ederim. Allahm rzn iin, canm terk ederim. - 279 -

ocuk, kelime-i ehdet getirerek cann, canana teslim etti. Annesi hdiseyi renince, ok zlp alad. Bir ses duydu: Ey Htn! Senin ocuun, benim rzma kavumak iin cann fed etmek istedi. Kabul ettim. Eer istersen seninkini de kabul ederim diyordu. Doruyu sylemekten hi ekinmezdi. Zamannn devlet adamlarna gider, onlara nashat verirdi. Sultnn atrd kuyudan hayvann sulamazd. Yapt doru olan iler iin ayplanmaktan korkmaz, ayplanma ile, hak bildii yoldan ayrlmazd. Halife Hz. mer bin Abdlazze bir nashat mektubunda: Kendi amelinin hayrl olmasn istiyorsan, halkn ilerini de hayrl insanlara yaptr buyurdu. mer bin Abdlazz (r.a.) bunu okuyunca, Bu nashat bana kfidir demitir. Hz. Tavus, btn ilerini ve hatt konumasn iyi niyet ederek yapard. Kendisine konu dediklerinde konumad gibi, kendiliinden konumaya balad da olurdu. Niin byle yapyorsun diye soranlara: Niyetimi yapmsam konuurum derdi. Hz. Tavus, Mekhle (r.a.) gnderdii bir nashat mektubunda: Selmn aleykm, kardeim Mekhl, sakn yaptn ibdetlerin okluu sebebiyle, kendini Allah telnn yannda byk bir makam sahibi sanmayasn. nk, kendisini byle bir zanna kaptranlar hrete hep eli bo gitmilerdir. Eer, yaptm ibdetlerin okluunu insanlar grsn, beni snler dnyorsan, insanlar seni erler ve maksadn hsl olur. Fakat hrete sen de eli bo dnersin diye yazd. Bir gn uayb bin Harb, Hz. Tvsun yannda alamaya balad. Orada bulunanlar da aladlar. Kendisinin byk bir ey yapt zannedilince Hz. Tavus ona dnerek, Ey kardeim! Yaptn bir gnah iin yerdekiler ve gkdekilerin hepsi de seninle beraber alasalar yine de azdr dedi. Hz. Tvsa Evinizden hi kmyorsunuz, hikmeti nedir? diye sorduklarnda: dareciler adaletten ayrld, halk fesada urad. Peygamberimizin (s.a.v.) yolu unutuldu. Bunun iin dar kamyorum. Bir kimse, klesiyle evldna ayn muameleyi yapamyorsa, adaletten ayrlmtr dedi. Hasen-i Basr (r.a.), bir gn, Kbede byk bir toplulua hads-i erf yazdrmakta olan Hz. Tvsun yanna gelip kulana eilerek; Eer, kendini beenme duygusu geliyorsa, buray terk et dedi. Hz. Tavus da dersi brakt, oradan derhal ayrld. Hz. Tavus Hastann, hastal hlindeki inlemesi defterine yazlr diyerek hastann inlemesini ho grmezdi. Burada bir nev ikyeti aklamak vardr derdi. Hz. Tavus 106 (m. 724) ylnda 90 yanda Hac yaparken, Terviye gnnden bir gn nce veft etti. Halfe Him bin Abdlmelik cenze namazn kldrd. Rivyet ettii bir hads-i erfte Reslullah buyurdu ki: Ben kimin sevgilisi isem, Ali de Onun sevgilisidir. Hz. Tavus anlatt: s aleyhisselma sordular, Ey Allahn Peygamberi bize neyi tavsiye edersiniz? s Aleyhisselm da Sznz zikir, sktunuz fikir, baknz ibret olsun buyurdu. Hz. Tavus buyurdu ki: Dilim bir yrtc hayvandr ki, onu brakrsam beni hemen helk eder. ok defa kendi kendine: Keke ilmi yalnz kendin iin renseydin. nk insanlardaki emnet duygusu kalkt. Bilgi ile amel yok oldu derdi. bdetlerin en deerlisi, gizliliine en ok riyet edilendir. Mslmanda mid ve korku ayn olmaldr. Eer tartlrsa eit gelmelidir. Y Rabbi! Bana ok mal ve evld yerine, ok ilim ve amel ihsan et diye du ederdi. Evine bir hrsz girmiti. Hz. Tavus, hrsz yakalad. Nashat etti, biraz da para verdikten sonra serbest brakt. nsanlarn bana gelen musbetler, ya malndan ya hretindendir. Bunlarn hricinde insana zarar gelmez.
1) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-509 2) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-537 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-90 4) Hilyet-l-evliy cild-4, sh-3 5) Tehzb-t-tehzb cild-5, sh-8 6) Riyd-un-nshn sh-176

UBEYDE BN MUHCR:
Tbinin mehrlarndan. smi kaynaklarda Abdlcebbr bin Ubeyde bin Msliman ve Abdurrahmn bin Eb Abdullah eklinde kaydedilmitir. Knyesi Eb Abdrrabdr. Doum trihi bilin- 280 -

memektedir. 112 (m. 730) senesinde veft etti. Eb Zra Dimak, Eb Misherden yle nakletmitir. O aslen Rumdur. smi Kostantin idi. Mslman olduktan sonra ona Abdurrahmn ismi verildi. Ubeyde bin Muhcir Hz. Muviyeden, Fzle bin Ubeydden, veys-i Karnden, Teb elHumeyrden, Ebl-Ahvasdan hads-i erf iitip, rivyet etmitir. Kendisinden ise Sbit bin Sevbn ve Abdurrahmn bni Yezd, Abdullah bin Bceyr Muhammed bin mer et-T ve Sad bni Abdlazz, gibi limler hads-i erf rivyet etmitir. Ubeyde bin Muhcirin rivyet ettii hads-i erfler, hads kitablarndan Snen-i bni Mcede yer almtr. Ubeyde bin Muhcir zhid, (dnyya dkn olmayan) bir zt idi. ok paras olduu halde gnln asla mala mlke balamamtr. Abdullah bin Ysufdan yle nakledilmitir: Eb Abdrrab Ubeyde bin Muhacir, kleleri satn alr sonra da azad eder, serbest brakrd. Bir gn, Rum asll ihtiyar bir kle kadn satn ald, serbest brakt, ihtiyar kadn, nereye gideceim, nerede barnaym bilmiyorum dedi. Bunun zerine o ihtiyar kadn kendi evinde kalmas iin evine gnderdi. Akam evine gidince, o ihtiyar kadnla birlikte akam yemeini yediler. Sonra da kim olduunu, nereden getirildiini sormaya balad. Kadn Rumca konuuyordu, bir de bakt ki, o kadn annesi kt. Buna ok sevinip oralara eitli vesleler ile getirilen ve kendisine kavuan annesine mslman olmasn syledi. Fakat kadn ilk anda kabul etmedi. Ona ok iyilik ve ihsanlarda bulundu. Nihayet bir Cuma gn ikindi namazndan sonra, annesinin mslman olduunu mjdelediler. Buna o kadar sevindi ki, kr secdesine kapanp, gne batncaya kadar secdede kald. Bir defasnda ticret iin Azerbaycana gitmiti. Bir akam vakti, gecelemek zere nehir kenarna ekildiinde hid olduu bir hdiseyi yle anlatmtr: Yaknmda devaml Allah telya hamd eden birinin sesini iittim. Sesin geldii yere doru yaklatm. Bir de baktm ki, ukur iinde hasra sarlm birini grdm. Selm verip, yaklatm. Sen kimsin? dedim, Bir mslmanm dedi. Neden byle buradasn dedim. Dedi ki, Ben Rabbime hamd ediyorum. Beni yaratt. Bana dzgn azlar, (organlar) ihsan etti. Mslman olmakla ereflendirdi. Shhat afiyet verdi. Ayplarm ve gnahlarm rtyor. Bundan daha byk nimet olur mu? dedi. Konakladm yere gelip, yemek yemesi iin davet ettim, teekkr edip ihtiyc olmadn syledi. Ben bu adamn hlinden ok ibret aldm... bni Cbir bir arkadann yle anlattn nakletmitir. Bir elbiseciden elbise satn almak istedim. Yedi dank (o zamanki para birimi) istedi. Ben de Alt dank olsun dedim. Pazarlk uzaynca elbiseci bana Sen nerelisin? dedi. Ben de Dmaktanm (am) dedim. Sen hi Dmakllar gibi deilsin. Dn buraya Dmakl bir zt geldi. smi Eb Abdrrabdr. Benden her biri yedi danka yediyz elbise satn ald. Sonra Onlar ykle dedi. ilerimi gnderip yklettim. Benden ald bu elbiseleri tamamen fakrlere datt, hatt evine bir elbise bile gtrmedi dedi. ok zengin idi. Btn maln mlkn satp sadaka olarak datt. Kendine sadece oturacak bir ev kalmt. yle derdi: Ey Dmakllar, u nehir altn ve gm dolu olarak aksa, herkes ondan kapsa ben dnp bakmam. Veft ettiinde sadece tekfn ve techzine yetecek kadar paras kalmt.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-160 2) Tehzb-t-tehzb cild-12, sh-152

UBEYDULLAH BN UTBE:
Tbinden olup, Fukah-i Sebadan (yedi byk limden) birisi. Knyesi Eb Abdullahdr. 98 (m. 716) senesinde veft etti. 103, 104 ylnda da veft ettii bildirilmitir. Hzel kablesindendir. Hzeller, byk bir kabiledir. Mekkeye bitiik olan Nahle vadisi skinlerinin ounu bunlar tekil ederdi. Babasnn ismi Abdullah olup, hicretin seksenaltnc senesinde veft etti. Dedesi Subh bin Khil, chiliye devrinde kabilesinin reisi idi. Ubeydullah bin Utbe hazretleri Medine mftisi idi. Vkd onun; lim, fakh, hads ilminde sika (gvenilir) olduunu, ok hads-i erf rivyet ettini, ayn zamanda airlii de bulunduunu, syler. Icl de onun; slih, geni ilme sahip ve Abdlazzin hocas olduunu nakleder. Taber ise, onun dnin hkmlerini, hell ve harm bilmekte nde gelen limlerden ve ayn zamanda iyi bir ir olduunu, bildirir. bn-i Abdilberkn, Ubeydullah biri Utbe (r.a.) iin, O, takva ve ihsan sahibi idi. Bugne kadar bildiklerim arasnda, ilmi ok, hem ir ve hem de fakh olanlardan biridir der. mer bin Abdlazz, Ubeydullah bin Utbe el-Huzelnin sohbetinde, meclisinde olmak, benim iin dnydan daha kymetlidir. Eer satlm olsayd, Ubeydullah bin Abdullahn ilim ve sohbet gecelerinden bir geceyi, Beyt-l-maln bin dnr ile satn alrdm dedi. Yanndakiler, Bunu gerek mi sylyorsun? dediklerinde, Siz ne diyorsunuz? Vallahi, onun nashati ve tavsiyesi bana milyonlar, milyarlar bulan Beyt-l-mal hakknda daha titiz ve daha dikkatli olmam temn ediyor. nk, byle sohbetler, insana tecrbe, kalbe rahatlk verir. znt ve kederi giderip, edeb ve ahlk gzelletirir. Eer ben, ok skntl bir hle dseydim. O sra da Ubeydullah bin Utbe (r.a.) bana gelmi olsayd, bu skntlarmn arl bana hafif gelir, onlar unuturdum buyurur. Zhr ise, ilim hususunda derya gibi olan drt kiiye yetitim: Sad bin Mseyyib, Eb Bekir Abdurrahmn bin Hris, Ubeydullah bin Utbe, Urve bin Zbeyrdir demitir. - 281 -

Yine yle syler: Byk limlerin meclisinde bulunup, ilimden ok eyler dinledim ve rendim. Kendimi ilimde yeterli gryordum. Fakat Ubeydullah bin Utbe ile karlanca elimde ilimden hi sermye olmadn, birey bilmediimi grdm. Ubeydullah bin Utbe (r.a.) Tbinin byklerindendir. Eshb- kirmdan bir ou ile karlap, grme sedetine kavumutur. bn-i Abbs (r.a.) Eb Hreyre (r.a.) ve mml-mminn mminlerin annesi) Aieden (r.anh) hads-i erf dinlemitir. Kardei Avn, Zhr, Sad bin brhm, Eb-z-Zind, Slih bin Keysn, Ms bin Eb ie, Eb Bekir bin Ebi-l-Cehun el-Adv, Damret-bn Sad, Talha bin Yahy bin Talh, Abdullah bin Ubeyde ez-Zebid, Abd-l-Mecid bin Sheyl bin Abdurrahmn bin Avf ve bakalar da ondan hads-i erf rivyet etmitir. Hz. ie validemiz dedi ki: Ben Reslullahtan (s.a.v.) ok defa, Hi bir Peygamber istemedike ruhu alnmaz buyurduklarn iittim. hirete teriflerinin vakti gelince, Y Rabbi! Cennette, Refk-i aly nasb et. buyurdular. O zaman ben, Vallahi, Reslullah, bizi tercih etmiyor dedim. Fakat anladm ki: Reslullahn (s.a.v.) veftlarndan nce, zaman zaman buyurduklar hads-i erf tahakkuk etmiti. Ubeydullah bin Utbe hazretlerinin, mer bin Abdulazze yazd nashatlarndan birisi yledir: Allah telnn ismi ile balarm. Hamd, Allah telya mahsustur. Yaptn ilerde dima dikkatli ol. Bunun fidesini grrsn. Bana istemediin bir ey bile gelse sabrl ol, kaderine rz gster. Dnyda rahat yoktur. nsan bir gn ok sevinli ve rahat olur. Peinden, o sevin ve rahat hzne ve skntya eviren baka bir gn gelir. Ubeydullah hazretleri, dnynn aal ve deeri olmadndan, ona rabet etmemek gerektiinden ok bahs ederdi. Byle olmak lzm geldiini Reslullahn Eshbndan renmiti. nk, Peygamber efendimiz bu hususu btn Eshbna retmilerdi.
1) El-Alm cild-4, sh-t9S 2) Vefeyt-l-ayn cild-3, sh-115 3) Tehzb-t-tehzb cild-7, sh-23 4) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-188 5) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye sh-64

UTBET-L-GULM, (Utbe bin Ebn bin Sama):

Evliynn byklerinden. Doum ve lm trihi bilinmemektedir. Babasnn ad Ebn bin Samadr. Rumlarla yaplan bir muharebede ehd dt. Vera (phelilerden saknmak), takva (haramlardan uzak durmak) ve zhd (pheli olmak korkusu ile mubahlarn ounu terk edip, onlar lzumu kadar kullanmak) sahibi bir zttr. Kymetli szleri pek oktur. Buyurdular ki; Birisi, Rebh el-Kaysye Utbeye Gulm denmesinin sebebini bana izah eder misin? diye sordu. O da Utbe, ibdet hususunda kendisini ok kk grr ve alaltrd. Onun iin byle denmitir. Ata bin Eb Rebh bildiriyor: Utbet-l-Gulm ile bir yolculua kmtk. Beraberrimizde bir hayli kalabalk vard. Kfilemizdekilerin hepsi sabah namazn, yatsnn abdesti ile klard. Gece o kadar ok ibdet ederlerdi ki, bu yzden ayaklar imi, iyice zayflamlar, sanki bir kemik ynndan ibaret bir hle gelmilerdi. Sabah olunca, birbirlerine, Allah telnn kendisini itat edip, beendii ileri yapanlara verecei mkfat ve yapaca ikrmlardan, kendisine isyan edip, ktlklere dalanlara ise, verecei azaplardan bahsederlerdi. Bu ekilde yollarna devam edip dururlarken ilerinden birisi, bir yere gelince baylarak dt. Alnndan terler dklyordu. Etrafndakiler alayorlard. Biraz sonra su dkerek onu aylttlar. Kendisine geldikten sonra, ne oldu diye sorduklar zaman, Bir zamanlar burada bir gnah ilemitim. Onu hatrladm da, ben bu gnah niin yaptm diye znt ve pimanlmn iddetinden kendimi kaybettim. dedi. Utbet-l-Gulm hazretleri dima murakabe hlinde bulunurdu. Murakabe, Murakb (grp, gzeteni) dnerek, dima onunla megul olmaktr. O, Allah teldan bakasiyle megul olmaz, devaml Allah tely anar ve hatrlar, Ondan bir an bile gfil olmazd. Bazan yle dalard ki, gidecei yeri geer, farknda olmazd. Birgn, Utbet-l-Gulm Abdlvhid bin Zeydin yanna gelmiti. Abdlvhid ona: Nereden geliyorsun? diye sordu. Utbet-l-Gulm: Falanca yerden geliyorum dedi. Abdlvhid bin Zeyd, Oralarda kimseye rastladn m? diye sorunca, Utbet-l-Gulm: Hayr, kimseyle karlamadm dedi. Halbuki oralardan ok kimseler gelip geiyordu. Fakat, btn ruhu ve bedeniyle Allah tel ile megul olduundan, yanndan geenlerin farkna bile varmamt. (Bu durum, hkmdar yanlarndan geerken, hizmetilerinin onun heybetinden, hibireyin farkna varmamas ve dnceye dalan birinin, bazan etrafnda olip bitenlerin bile farknda olmamas gibidir.) - 282 -

Utbet-l-Gulm hazretleri gnahlarn dnd zaman, yemek ve imekten kesilirdi. Bu durumu gren annesi, Oulcazm! Biraz kendine ac. Hibirey yemiyor, kendine yazk ediyorsun dedii zaman cevb: Anneciim; Kendime acyorum. Fakat beni biraz brak da, azck zahmet ekeyim. nk, inallah ilerde bu skntlarmn karln greceim eklinde olurdu. Onun yaknlarndan birisi anlatyor: Utbet-l-Gulm rymda grdm. Kendisine: Ne durumdasn? diye sordum. O yle cevap verdi: Senin evinde yazl bir du var. Onun yznden iyi muamele grdm. Sabah oldu. Evde duy arayp, buldum. Du yle idi: Ey sapmlar doru yola ileten, ey gnahkrlara merhamet edip acyan! Ey denlere yardm eden Allahm! Gnahkr olan bu kuluna ve btn mslman kardelenme merhamet eyle. Bizi ldkten sonra, Peygamberler, sddklar, ehdler ve slih kullarnla hareyle. Utbet-l-Gulm hazretleri, unu hamur yapar, onu gnete kurutur, sonra yiyip, hretin eitli ve lezzetli nimetleri hazrlanncaya kadar, bu dnyda kuru ekmek paras ile bir miktar tuz yeter der, scakta snm olan testisinden de biraz su ierdi. Yaknlarndan birisi, Ekmeini biz piirip, sana souk su gelirsek ne iyi olur, niin byle kendin yiyip, scak su iiyorsun? dediklerinde, Bu kadar bana kfi. te, bu kadarck bireyle aln ve susuzluun iddetini krm oluyorum dedi. Utbet-l-Gulm anlatr: Canm et istedii halde yedi sene almadm. Fakat sonunda bir miktar alp, piirdim. Sonra bir ocua rastladm. Onun babas lm, yetim kalmt. Elimdeki eti ona verdim. Bu manzaray grenler, Utbet-l-Gulmn Yoksullar, kszleri, esirleri severek yedirirler. melindeki yet-i kermeyi okuyup, ondan sonra et yediini grmedik dediler. Mslim Abdn anlatr. Slih el-Mrr, Utbet-l-Gulm, Abdlvhid bin Zeyd ve Mslim el-Esvr bize gelip, deniz kenarna indiler. Kendilerini bir akam yemee davet ettim. Herkes sofraya oturmutu. Bu srada grnmiyen birisi: Ebed ve nimetler yurdu olan cennetten, dnynn geici zevkleri, nefsin arzu ve istekleri seni alkor diye konumutu. Utbet-l-Gulm bunu duyunca dp bayld. Yemekte bulunanlar birey yemeden kalktlar. Utbet-l-Gulmn, bir gece sabaha kadar, Y Rabbi! Bana azb da etsen, merhamet de etsen seni seviyorum dedii sylenir. Anlatlr ki: Utbet-l-Gulm bir kumruyu grnce Eer Allah telya benden daha ok itat ediyorsan, gel elime kon dedii zaman kumru gelip eline konard. Utbet-l-Gulmn mahzun ve garip bir hli vard. Bu ynyle Hasen-i Basr hazretlerine ok benzerdi. Onun da mahzun bir durumu vard. O, yats namazn klar, bir miktar uyur, sonra kalkp, sabaha kadar yatmazd. Utbe hazretleri evinin kapsn dima kapal tutar, ancak geceleri ak bulundururdu. ehd olmasndan sonra, evine girdiler orada u manzaray grdler. Kazlm bir kabir, boyuna geirilebilen bir zincir. Rebh el-Kays denen zt anlatr: Utbet-l-Gulm ile beraberdik. Kendisine bir miktar hurma almt. Akam vakti sralarnda, rzgr esmeye balad. Bunun zarine Utbet-l-Gulm: Y Rabbi! Canm istedii halde bir seneden beri hurma almamtm. Fakat hurma yeme istei bana galip geldi. Yemek iin aldm dedikten sonra, ald hurmalar yemeyip, tekrar fakrlere datt. Anbese-i Havvs anlatr: Utbet-l-Gulm, beni dima ziyret ederdi. Bir gece yanmda kald. Seher vakti iddetli bir ekilde alad. Sabah olunca, ona Bu gece beni ok korkuttun. Niin yle aladn? dedim. yle cevap verdi: Ey Anbese! Gnahlarm ok. Yarn kymet gn huzr-u ilhiye nasl varrm dedi ve bu srada neredeyse yklacakt, onu hemen kucakladm. Utbe! Utbe! diye bardm. Bana hafif bir sesle cevap verdi. Kymet gn hlimin ne olaca hatrma geldike kendimi kaybediyorum dedi. Sonra alamaya balad. Onun bu alay beni de alatt. O mahzun bir sesle, gzyalar dkerek, Allah teldan, ltuf ve ihsnn dilerdi. O, Kurn- kerm okuduu zaman alar, bakalarn da alatrd. Allah telnn korkusundan gzyalar dinmezdi.
1) Hilyet-l-evliy cild-6, sh-226 2) Rislet-i Kueyr sh-281, 428, 654, 691, 723 3) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-47

VEHB BN MNEBBH:
Tbin devrinde yetien tannm hads limi. Knyesi Eb Abdullahtr. 24. (m. 645) senesinde Sanada doup, 124 (m. 737) ylnda yine burada veft etti. Yemene sonradan yerlemi olan ranllardandr. Hemmam bin Mnebbih onun kardeidir.

- 283 -

ok kitap okudu. Gemi mmetlere, Peygamberlere (aleyhimsselm) ve padiahlara, dir ok bilgisi vard. Bu hususta ok nakiller yapmtr. Doru szl bir zt idi. Sanada kadlk yapmtr. Eb Hureyre, bn-i Abbs, bn-i mer, Abdullah bin Amr bin As, Hemmam bin Mnebbih ve bakalarndan (r.anhm) hads-i erf bildirmitir, iki olu, Abdullah ve Abdurrahmn, kardeinin iki olu Abdssamed ve Akl, Semmk bin Fadl, sril Eb Ms ve bakalar (r.aleyhim) da ondan hads-i erf nakletmilerdir. Vehb bin Mnebbih buyurdular ki: Ey demolu! Yaradandan kuvvetli yaratlandan zaif kimse yok. Baz kitaplarda okudum. Allah tel: Ben kuluma kfiyim. Yeter ki, o bana tatte bulunsun. Beendiim eyleri yapsn. Ben ona istemeden verir, dileklerini yerine getiririm. nk ben, onun ihtiycn, ona lzm olan, daha iyi bilirim. ok kitap okudum. Onlardan unu rendim: Allah tel Muhammede (s.a.v.) ok yksek akl vermitir. nsanlarn akllar onunkinin yannda, yeryzndeki btn kumlarn yannda, kck bir kum tanesi kadar kalr. eytan, yzbinlerce chile kar gs gerebilir. Onlara kar stnlk kazanabilir. Onlarla alay eder. Hatt onlar istedii tarafa ekebilir. Fakat lime kar bunu yapamaz. Onun karsnda ok g durumlarda kalr. eytana, dalar para para etmek zor gelmez. Lkin, akll bir mmine kar koymak, onun iin ok ar bir itir. nk, akll ve bilgili mmin, basret ve firset sahibidir. Baktna, Allah telnn nuruyla bakar. Onun iin byle bir mmin eytana, demirden daha sert ve kuvvetli gelir. Bu yzden eytan akll mminden, bir resini bulup uzaklamak ister. Bu defa chil olan kimsenin yanna gider, onu esir edip, ktlklere srklemek iin koar. Vehb hazretleri, Ata Horasnye (r.a.) dedi ki: Bizden nceki limler, ilme sarlp, dnyya ehemmiyet vermezlerdi. O zaman ki dny ehli ise, ilme saygl idiler. Onun iin, limlere hrmet ederler, dnylklarndan onlar da faydalandrrlard. imdi ise, ilim sahipleri, dny ehli iin ilimlerini sarfediyorlar. nk onlarn mallarnda gzleri vardr. Belki onlardan, biraz dnylk koparabiliriz diye dnyorlar. Halbuki imdi dny ehli, onlarn ilimlerine bile rabet edip kymet vermiyorlar. Ey Ata! Sultanlarn kaplarndan uzak dur. nk, onlarn kaplarnda fitneler vardr. Onlardan belki dnyla kavuursun fakat, dier taraftan dninden ok eyler fed eder, kaybedersin. Dnydan yetecek miktarla yetinmeyen kimseye, hibir ey kfi gelmez. Ancak, sonunda bir avu toprak onu doyurur. Dvd (a.s.): Y Rabbi! Aradmda seni nerede bulurum dedi. Allah tel: Benden korktuklarndan dolay kalbleri titreyip, rperenlerin yannda buyurdu. Yaknlarndan birisine unlar tavsiye etti: Yemee besmele (Bismillahirrahmnirrahm) ile bala. Sonunda Allah telya, yerdii nimetinden dolay hamd et (Elhamdllillah, de). Senden, bildiin bir ey sorulursa, syle. Eer bilmiyorsan, bilmiyorum, de. Sana sorulursa cevap ver ve konu, yoksa skt et Bir melek, Zl-karneyne (a.s.) Bana insanlarn durumlarndan anlat dedi. Zlkarneyn (a.s.) Chille konumak lyle konumak gibidir. Aklsz kimse ile konumak, fayda ile zarar birbirinden ayramyan kimse ile konumak gibidir. Anlatlana kulak vermiyen kimse ile konumak, lye sofrada yemek sunmak gibidir. Dan bandan ta gtrmek, anlaysz insana sz anlatmaktan daha kolaydr buyurdular. Lokman Hakim oluna: Ey oul! Allah tely hatrlayp ananlarn durumu ile, byle olmyanlarn durumu nr ile zulmetin (Aydnlk ile karanln) hli gibidir dedi. Mnafn zelliklerinden ikisi, vlmeyi sevmek, zemmedilmekten (yerilmekten) holanmamaktr. Allah tel Dvda (a.s.) yle vahyetti. Ey Dvd! Biliyor musun, kullarmdan kimin gnhn balamay severim? diye buyurdu. Dvd (a.s.): Onlar kimdir, y Rabbi? dedi, Allah tel: Gnahlarn hatrlad zaman, ii titriyenlerdir buyurdu. nsann dni iin en fideli ahlk, dnyya rabet etmemesi, en kts de, hevya (arzu ve isteklere) uymasdr. Hevya uymann bir ksm; mal, makam ve herkes yannda medh edilmeyi sevmek. Mal ve rtbeyi seven kimse, harmlara der. Haramlar yapan, Allah tely gazblandrr. Allah tely gazblandran kimse, helk olur.

- 284 -

Vehb hazretlerine ok ibdet eden iki kiiden hangisinin stn olduunu sordular. O da, Bu ikisinden hangisi insanlara daha fazla hizmette bulunuyor, iyilii emredip, ktlkten alkoyuyorsa, o daha stndr cevabn verdi. Vehb bin Mnebbih hazretleri Ms aleyhisselm ile ilgili olarak unlar anlatt: Ms (a.s.) Allah telya Y Rabbi! Seni dili ve kalbi ile anan kuluna ne mkfat verirsin diye sul etti. Allah tel Ey Ms! Onu kymet gnnde, Armn glgesi altnda glgelendirir ve muhafaza ederim buyurdu. Ms (a.s.) tekrar Y Rabbi! En kt kulun hangisidir? diye sorunca, Allah tel, Kendisine, vaz ve nashat fayda vermiyen, yalnz iken beni hatrlamyandr buyurdu. u ey zulmdr Kendisinden yukardakilere kar gelip, emirlerini yerine getirmemek. Kendinden aadakilere g ve kuvvet kullanarak hakszlk yapmak. Zlimlere yardm etmek. Mnfkn almeti tr. Yalnz olduu zaman tenbeldir. Yannda birisi olduu zaman, alkandr. Btn ilerinde vlmeyi ok sever. Hasedcinin (ekememek) almeti de tr: Hased ettii kimse, yannda yoksa, gybetini eder. Yannda bulunduu zaman dalkavukluk yapar. Onun bana bir bel geldii zaman sevinir. Tenbelin almeti tr: Gevektir, ihmalkrdr. Vakitlerini zayi eder. Hatt gnaha bile girer. Bir kitapta okudum: stiare etmiyen piman olur. Kendisini bakalarna muhta gnniyen, kendi bildii gibi hareket eder. Fakrlik bir eit lmdr. Ceza verdiin gibi, sana da ceza verirler. nsanlarn en zahidi (pheli olmak korkusuyla mubahlarn ounu terk eden kimse) temiz ve hell kazan peinde koandr. Bu kimse, dny ileriyle ne kadar urarsa urasn, bu zhdne mni (engel) deildir. nsanlardan dnyy en ok seven, kazancna harmn karmasna aldrmayan kimsedir. Byle birisi, dnydan yz evirmi gibi grnse de, harma helle dikkat etmeyii, onun dny sevgisi hastalna tutulduunun almeti, iaretidir. nsanlarn en cmerdi: Allah telnn hukukuna riyet edip, emirlerini ve yasaklarn yerine getirendir. En cimrisi de, bunlara riyet etmiyendir. Etrafna ok para pul datsa bile. Allah telnn katnda, irkin dnda en byk gnahlardan birisi insanlarla alay etmektir. Yine bir kitapta okudum. Eer insan, bel, sknt ve darla derse, bilsin ki bu, Peygamberlerin (a.s.) ve slihlerin hllerindendir. nk onlarn hepsi, bu dnyda ok sknt ektiler. Eer insan rahatla kavuursa, bilsin ki o byklerin yolu rahatlk ve lezzetler ierisinde yaama yolu deildi. Size eyden saknmanz tavsiye ederim, nefsinizin arzu ve isteklerine uymaktan, kt arkadatan ve ucubdan (kendini beenmekten). eytann en sevdii kimseler: ok uyuyan, ok yiyendir. eytan, ehvetine (nefsine, arzu ve isteklerine) hkim olup, nefsin ktlklerine aldanmyan kimsenin glgesinden bile kaar Hz. s, yannda kendisine mn eden havarileri olduu halde bir kye urad. Orada herkesin ldn grdler, s (a.s.) lenlere bir mddet bakp, yanndakilere Belki, bunlar, Allah telnn gazabna ve azabna sebeb olacak bir eyler yapmlardr. nk, dank lmemiler. Bu gsteriyor ki, azb bir anda onlar yakalayvermi. Yoksa, dank lrlerdi dedi. s (a.s.) orada yatan llere seslendi. Allah tel, sya (a.s.) lleri diriltme mucizesi vermiti. Onun iin, s (a.s.) seslenince, Allah telnn izni ile llerden birisi dirilerek, Buyur, ey s (a.s.) dedi. s (a.s.) Suunuz ne idi ki, bu hle geldiniz, bu azba mstehak oldunuz diye sorunca, ocuun annesine olan sevgisi gibi dnyy ok sevmitik. Biz dnylk bakmndan, mal, mlk ve evlt ynnde. yi olunca sevinir, dny ii iyi gitmeyince zlrdk. Hem de uzun emel sahibi idik. Allah telnn beendii ileri terk edip, gazabna sebeb olacak ilere ynelmitik. Kt, azgn ve sapk kimselerin peinden gider, onlarn dedikleri gibi hareket ederdik dedi. Hz. s, sonra ne oldu? diye sordu. O ahs da, Gece durumumuz ok iyi idi. Shhat iinde yattk. Sabahleyin de ite bu hle geldik dedi. nsan, Allah telya ibdet etmedii mddete halim (yumuak) olamaz. Her ey, nce kk olarak ortaya kar, fakat sonra byr. Musibet ise, insana nce byk ve ar gelir, sonra klr, hafifler. ok gybet edip, buz edenlerin nashatna gvenilmez. Kendini olduundan fazla gsteren kimse, kendi durumunu inkr etmi olur. Bakasnnkinden nce kendi aybna bakanlara, aresiz bir kimse olduundan deil de, gerekten tevazu gsterenlere ne - 285 -

mutlu. Hell olan malndan fakrlere sadaka yer. lim, hilm (yumuaklk) ve hikmet ehli ile otur ve sohbet et. Nimetin ba u eydir Birincisi, slm nimeti. Btn nimetler, bununla tamam olur. Mslman olmadktan sonra, hibir nimet insana fayda vermez insan, ebed sedetten mahrum kalr, ikincisi, shhattir: Bu nimet olmadan hayatn kymeti kalmaz. Dny, insana, zindan gibi olur. ncs, enginlik. Hayr yolda kullanlrsa, insann ok ecir ve sevaba kavumasna vesle olur. Mminin, insanlarn arasna karmas, onlardan renebilecei faydal eyleri alabilmek iin susmas, bo ve faidesiz szden saknmak iin konumas da, bakalarna iyi ve gzel eyleri anlatmak iindir. Mmin, gnahlarn dnr, onlar iin zlr. Amellerini kk grr, yaptklarndan dolay gururlanmaz. Emev halifelerinden Sleymn bin Abdlmelik Mescid-i harmda iken, ona zerinde yaz bulunan bir ta getirdiler, Bunun zerine, onu okuyacak birisinin arlmasn istedi. Vehb bin Mnebbihi getirip, okuttular. Tata u yaz vard: Ey demolu! Sen, eer ecelinin devaml yaklamakta olduunu iyi bilseydin, uzun emel sahibi olmaktan vazgeer, slih amellerini arttrp, oaltmaya bakar, dnyya dknln brakrdn. phesiz sana yarn nedamet ve pimanlk gelecektir. oluk ocuun ve en yakn hizmetilerin seni topraa teslim edecekler. Sonra da ayrlp gidecekler. Artk dnyya dnn olmyacak. Amellerinle babaa kalacaksn, iyi amellerini arttrma imkn bulamayacaksn, iyi amel yapp, kabre gelmisen ne mutlu sana. Gnahlarla ykl gelmisen, yazk sana. yleyse kymet gn iin imdiden hazrlk yap. Piman olmadan nce, tedbirini al. Ey oul! Allah telya ibdeti ihlsla, srf Onun iin yap. Kim bir iyilik yapar, Allah tel iin onu gizlerse, yapt bu iyilik zayi olmaz. Vehb bin Mnebbihin rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Vehb hazretleri, Cbir bih Abdullahdan, o da bn-i Abbsdan (r.anhma) rivyet etti: Peygamber efendimize Nasr Sresi nzil olunca (inince): Cebril iimden, lmmn yaklatn duyuyorum buyurdu. Bunun zerine Cebril (a.s.) yet-i kermeyi okudu. hret, senin iin dnydan daha hayrldr. Muhakkak, Rabbin sana verecek de, honud olacaksn (Duh sresi 4-5). Namaz vakti girince Muhcir ve Ensr, btn mslmanlar Reslullah efendimizin mescidinde toplandlar. Namaz kldktan sonra Peygamberimiz (s.a.v.) bir hutbe okudular. Bu yle bir hutbe idi ki, kalbler rpermi, gzlerden yalar boanmt. Daha sonra Peygamber efendimiz: Ey insanlar! Sizin Peygamberiniz olarak beni nasl buldunuz buyurunca, Eshb- kirm, Y Reslallah! Allah tel, sana bizim tarafmzdan bol bol hayrlar ihsan buyursun. Sen bizim iin ok efkatli bir baba, nashat eden efkatli bir karde gibiydin. Allah telnn sana ltfettii Peygamberlik vazifesini yerine getirdin. Vahyedilenleri bize ulatrdn. Rabbinin yoluna, slma, hikmet ile, gzel nashat ile davet ettin (ardn). Allah tel sana, en gzel ve en yksek karlklar versin dediler. Peygamber efendimiz (s.a.v.): Ey mminler! Allah akna, kimin bende hakk varsa kalksn gelsin, kymetten nce burada hakkn alsn buyurdular. Fakat, hakkn almak iin kalkp, gelen olmad. Reslullah efendimiz ikinci ve nc defalar da Allah telnn adn anarak, hakk olan gelsin alsn buyurdu. Bunun zerine Eshb- kirmdan pr-i fni (yal) birisi olan Uke (r.a.) kalkt. Reslullahn huzuruna kadar yrd. Oraya varnca durdu. Anam babam sana fed olsun y Reslallah! Tebk gazvesinde seninle beraberdim. Allah tel fethi myesser klp, zaferi ltfedince, artk Tebkten ayrlyorduk. Bu srada benim devemle, sizin deveniz yan yana gelmilerdi. Ben devemden indim. Sana yaklatm. Maksadm, senin uyluklarndan pmekti, o zaman kam ile, srtma vurmutun. Niin vurduunu bilmiyorum dedi. Peygamber efendimiz, Y Uke! Allah tel seni, Reslnn kasten vurmasndan muhafaza eylesin. Y Bill! kzm Ftmann evine git. O kamy bana getir diye emretti. Bill (r.a.) mescidden kt. Elini bana koymu, Reslullah (s.a.v.) kendisine ksas yaptracak diye hayretler ierisinde kalmt. Eve varnca kapy alp, Ey Reslullahn kermesi, Bana Reslullahn kamsn ver deyince, Hz. Ftma; Y Bill! imdi ne hac zaman ne de gaz. Babam kamy ne yapacak? diye sordu. Bill (r.): Ey Ftma! Haberin yok mu? Reslullaha onunla ksas yaplacak dedi. Hz. Ftma, Y Bill! Reslullahtan, ksas ile hakkn almaya kimin gnl rz olur? Madem ki, istedi vereyim. Fakat, Hasan ve Hseyine syle. Hakkn, kim alacaksa, ksas kendilerine yaptrsnlar. O zt, hakkn onlardan alsn. Sakn Reslullaha ksas yaptrmasnlar diye, Hz. Bille skca tenbih etti. Hz. Bill oradan ayrlp, mescide geldi. Kamy Reslullaha verdi. Reslullah da, Ukeye verdi. Eb Bekir ve mer (r.anhma) bu durumu grnce, Ey Uke, ite biz yannda hazrz, hakkn bizden al. Ne olur, Reslullahtan alma dediler. Bunun zerine Peygamber efendimiz Hz. Eb Bekire; Ey Eb Bekir, sen brak, ekil aradan, Ey mer, haydi sen de ekil. Allah tel, sizin yksek derecenizi bilmektedir buyurdu. Sonra Hz. Ali kalkt: Ey Uke! Reslullaha vurmandan, gnlm rz olmuyor, ite sr- 286 -

tm ve karnm. Gel benden al hakkn, istersen yz kerre vur. Fakat Reslullaha dokunma deyince Peygamber efendimiz, Ey Ali! Sen de otur. Allah tel, senin de yksek mertebeni durumunu bilmektedir buyurdu. Bu defa Hz. Hasan ile Hseyin kalktlar. Ey Uke! Sen de biliyorsun ki, biz Reslullahn torunlaryz. Onun iin bize ksas, Reslullaha ksas demektir. Onun iin hakkn bizden al, ne olur Reslullaha vurma! deyince Peygamber efendimiz, Hz. Hasanla Hz. Hseyine, Siz de oturunuz, ey iki gzmn neeleri buyurdu. Sonra, Ey Uke! Gel vur! buyurdular. Uke, Y Reslallah! Sen bana vurduun zaman benim karnm akt deyince, Reslullahn mbrek karn ald. Bu srada Eshb- kirmdan hkrklar duyuldu. Y Uke Reslullahn mbrek karnna vuracak msn? dediler. Herkes znt ierisinde bekleiyordu. Uke Reslullahn mbrek karnnn beyazln grnce birdenbire, Anam babam sana fed olsun Y Reslallah! Hakkn almak iin, senin o mbrek karnna vurmaa, sana ksas yapmaa kimin gc yeter, buna kim cesaret edebilir? diyerek, Reslullahn mbrek karnn pverdi. (Baka bir rivyette Ukenin Peygamber efendimizin mbrek srtndaki Mhr-i Nebevyi pt bildirilmitir.) Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) ona, Hayr, ya vuracaksn, yahud af edeceksin buyurunca, Uke, Y Reslallah! Af ederim fakat, Allah telnn beni kymet gnnde af etmesi artyla. Peygamber efendimiz (s.a.v.), Kim, benim Cennetteki arkadam grmek isterse, bu pr-i fniye (ihtiyara) baksn buyurdu. Reslullahn bu mbrek szn duyan Eshb- kirm, onun iki gz arasndan pmeye baladlar. Hepsi, Ne mutlu sana, ne mutlu sana Ey Uke! Reslullah ile beraber olmann hrmetine Cennette yksek derecelere kavutun diyorlard. Rivyete devam ederek; O gn, Reslullah efendimiz hastalanp, yirmisekiz gn hasta kaldlar. Bu arada Eshb- kirm, Reslullah ziyrete geliyorlard. Reslullah efendimiz, Pazartesi gn dnyya terif buyurmular. Pazartesi gn peygamber olarak gnderilmiler ve nihayet yine bugnde mbrek ruhlarn teslim edip, berzah lemine (dny ile hret aras lem) terif etmilerdir. Reslullahn (s.a.v.) veftndan nce, hastalanmalarnn son Pazar gn, rahatszlklar biraz daha arlamt. Bill (r.a.) ezan okudu. Sonra, kapya gelip, durdu. Esselm aleyke y Reslallah! deyip namaz vaktinin geldiini hatrlatt. Peygamber efendimiz (s.a.v.) Hz. Billn sesini iitti. Bu srada, Hz. Ftma Y Bill! Reslullah bugn kendisiyle meguldr deyince, Hz. Bill mescide girdi. Sabahleyin hava aard zaman, Reslullahtan msaade alncaya kadar namaz iin bekliyeceim, Ona haber vermeden klmyacam dedi. Doru, Reslullahn bulunduu odann kapsna geldi. Esselm aleyke y Reslallah deyip, tekrar namaz hatrlatt. Peygamber efendimiz onun sesini duydu. Ey Bill mescide gir, Eb Bekire namaz kldrmasn syle buyurdular. Hz. Bill, oradan kt. Elini bana tutup, bana yardm et Y Rabbi! Keke anam beni dourmasayd. Keke, Reslullahn (s.a.v.) bu gnlerini grmeseydim, diye ii yanyordu. Hz. Eb Bekirin yanna gidip, Y Eb Bekir Reslullah, senin namaz kldrman emretti deyince, Hz. Eb Bekir, cematin nne geti. Fakat o, ince ruhlu, mbrek bir zt idi. Reslullahn yerinin bo kaldn grnce, dayanamad. Dp bayld. Bu durumu gren Eshb- kirm alamaya balad. Reslullah (s.a.v.) bu alamay duyunca, Bu ne grlt byle? djye sordu. Y Reslallah! Eshb- kirm sizin iin alyorlar. Peygamber efendimiz, Ali bin Eb Tlib ve Abbs (r.anhma) ard. Onlarn yardmyla mescide terif ettiler. Hafif olarak iki rekat namaz kldrdlar. Sonra, mbrek gzel yzleriyle Eshb- kirma tevecch buyurup (dnp), Ey mslmanlar! Sizi Allah telya emnet ettim. Allah teldan korkunuz, benden sonra da Allah telya itatte devam ediniz. Ben artk dnydan ayrlyorum. Bugn dny hayatmn son gn buyurdular. Pazartesi olunca, ars iddetlendi. Allah tel, Azrile Hbbim Muhammede en gzel surette git, ruhunu ok yumuak ve hafif olarak al diye vahyetti. Azril (a.s.) geldi. Gzel bir suretle kapda durdu. Sonra, Esselm aleykm! Ey nbvvet evinin sahibi, girebilir miyim? dedi. Hz. Aie, Hz. Ftmaya, Bu gelene, sen cevap ver dedi. O zaman Hz. Ftma Ey Allahn kulu! imdi Reslullah (s.a.v.) meguldr, dedi. Arab eklinde gelen Azril (a.s.) ayn selmn nc defa tekrarlayp, mutlaka girmesi gerektiini syleyince, Azrilin (a.s.) sesini Peygamber efendimiz duydu. Y Ftma! Kapda kim var? buyurdular. Hz. Ftma Y Reslallah kapdaki birisi girmek iin izin ister. Bir ka defa cevap verdim. Fakat nc sesleniinde, vcdum rperdi dedi. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) Ey Ftma! Biliyor musun, kapdaki kimdir? O lezzetleri yok eden, topluluklar darmadank eden, kadnlar dul brakan, ocuklar yetim brakan, evleri harb eden, kabirleri mmur eden, lm melei Azrildir. Ey Azril gir buyurunca Azril (a.s.) Reslullahn huzuruna girdi. Reslullah, Ey Azril, ziyret iin mi geldin, yoksa ruhumu kabzetmek iin mi? diye sorunca Azril aleyhisselm, Hem misafir, hem de vazifeli olarak geldim. Allah tel, bana, senin huzuruna izinle girmemi emretti. Mbrek ruhunu ancak izninle alrm. Y Reslallah! zin buyurursan, emrinize uyar, ruhunuzu kabz ederim. Yoksa dner, Rabbime giderim dedi. Peygamber efendimiz: Ey Azril, Cebrili nerede braktn? buyurdu. Cebrili dny semsnda braktm. Melekler, onu senin veftn sebebiyle taziye ediyorlar dedi. Sonra Cebril (a.s.) geldi. Reslullah (s.a.v.): Ey kardeim Cebril! Artk dnydan g vakti geldi. Bana, Allah telnn katnda, benim iin ne var, bana onu mjdele buyurdu. Cebril (a.s.), Ey Allahn sevgilisi! Ben semnn kapsn ak braktm. Melekler saf - 287 -

saf olmular, senin ruhunu sevgiyle beklerler dedi. Peygamber efendimiz: Hamd Allah telya mahsustur. Sen bana mjde ver. Rabbimin nezdinde benim iin ne var? buyurdu. Cebril (a.s.), Y Reslallah! Senin terfinden dolay, Cennet kaplar alm, Cennetin nehirleri akm, Cennetin aalar sarkm, huriler sslenmitir dedi. Peygamber efendimiz yine, Hamd Allah telya mahsustur. Sen bana mjde ver! Y Cebril buyurdu. Cebril (a.s.): Y Reslallah! Sen kymet gn ilk efat eden ve ilk efati kabul olansn dedi. Peygamberimiz tekrar: Hamd Allah telya mahsustur. Y Cebril bana baka mjde ver buyurunca, Cebril (a.s.), Y Reslallah, sen neyi soruyorsun? dedi. Bunun zerine Peygamber efendimiz: Benim btn endiem, zntm ve kederim, benden sonra geride braktm mmetimdir buyurdu. Cebril, Ey Allah telnn habbi, Allah tel btn peygamberleri ve mmetlerini sen ve mmetin Cennete girdikten sonra Cennete koyacaktr dedi. Bunun zerine Peygamber efendimiz (s.a.v.): imdi rahatladm, emrolunduun vazifeyi yerine getir, y Azril buyurdu. Bu srada Hz. Ali, Y Reslallah! Siz ruhunuzu teslim ettikten sonra, sizin gaslinizi kim yapacak, neye kefenleyeceiz. Namaznz kim kldracak, kabre kim koyacak? diye sordu. Peygamber efendimiz Ey Ali. Beni sen yka, Fadl bin Abbs sana su dksn. Cebril sizin ncnz olur. Gasl (ykama) iimi bitirince, kefenimi yaparsnz. Cebril (a.s.) Cennetten gzel koku getirir. Sonra beni sedire koyacanz zaman, Mescidde koyunuz. Sonra knz. nk ilk nce namaz klacaklar; Cibrl, sonra Mikil, sonra srfil, sonra melekler, grup grup klacaklar. Daha sonra siz giriniz, saf saf olunuz. Hi kimse benden ne gemesin buyurdu. Bu arada Hz. Ftma: Ey babacm! Bugn, ayrlk gn, sana ne zaman kavuurum? diye sordu. Reslullah yle buyurdu: Ey kzm! Beni kymet gn havzn kenarnda bulursun. mmetimden, havza gelenlere su veririm. Hz. Ftma: Eer seni orada bulamazsam, ne yaparm? diye soranca Peygamber efendimiz Mznn yannda bulursun. Orada ben mmetime efat ederim buyurdu. Hz. Ftma Orada da bulamazsam y Reslallah! deyince, Peygamber efendimiz: Srtn yannda bulursun. Ben orada Rabbime Y Rabbi! Benim mmetimi ateten muhafaza eyle, diye yalvarrm. Azril Reslullaha yaklat ve mbrek ruhunu ok gzel ve yumuak bir ekilde ald. Reslullah Hz. Ali ile Fadl bin Abbs ykadlar. Yanlarnda Cebril (a.s.) da vard. Sonra kefenlediler. Bir sedir zerinde tanp mescide getirildi. Herkes mescidden kt. Daha nce Reslullahn haber verdii ekilde namaz klnd. Meleklerin klmas bitince bir ses iitildi. Fakat sesin sahibi grnmyordu. yle diyordu: Giriniz, Peygamberiniz zerine namaz klnz. Girdik. Saflar hlinde olduk. Cebrilin tekbiri ile tekbir aldk. Onunla namazmz kldk. Hibirimiz Reslullahn nne gemedik. Defnedilecei zaman, Hz. Eb Bekir, Hz. Ali ve Fadl bin Abbs kabre girdiler. Defn ii tamamland. Herkes ayrlnca, Hz. Ftma, Hz. Aliye, Ey Hasann babas, Reslullah defn ettiniz mi? diye sordu, Hz. Ali Evet deyince, iniz, gnlnz, topra Reslullahn zerine atmaya nasl rz oldu. Sizin gnllerinizde Reslullah (s.a.v.) iin hi merhamet yok mu idi? O, sizlere iyilik hayr retmemimiydi? dedi. Bunun zerine Hz. Ali Ey Ftma! Bu Allah telnn emri. Mutlaka yerine gelecektir diye cevap verdi. Hz. Ftma alamaya balad. Ey babacm! Artk senden sonra bize Cebril gelmiyecek. nk, o vahy getiriyor, bunun iin bize geliyordu dedi. Vehb bin Mnebbih (r.a.), Tavus bin Sevbndan Peygamberimizin (s.a.v.) yle buyurduunu rivyet etti: Mminin dusndan ve firsetinden saknnz. nk o, Allah telnn nuru ile, Onun tefiki ile bakar. Kabdan (r.a.) rivyet ettii hads-i erfte buyuruldu ki: Allah tel, verilen sadaka ile yetmi dny belsn def eder. Ayrca sadaka verene hrette sevab ve ecr verir.
1) Tabakt- bn-i Sad cild-5, sh-395 2) Hilyet-l-evliy cild-4, sh-23 3) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-166 4) Mirt-l-cinn cild-1, sh-248 5) Mzn-l-itidl cild-4, sh-352 6) Vefeyt-l-ayn cild-6, sh-35

VEHB BN VERD:
Hads ve fkh limi. Vehib bin el-Verd bin Ebil-Verd el-Mahzm (r.a.) Mekke-i mkerremede yetien byk limlerdendir. smi Abdlvehhb, knyesi Eb Osmandr. 153 (m. 770) ylnda veft etti. ok ibdet eder, hikmetli szler sylerdi. Hads ilminde sika (gvenilir) bir zt olup, fkh ilminde de bilgisi oktu. phelilere dmek korkusuyla mubahlarn ounu terk eden (zhid) bir zt idi. brhm bin Edhem, bn-i Mbrek, Bir-i Haf, Fudayl bin yd (r.aleyhim) gibi byk limlerle grp, sohbet ederdi. Sfyn- Sevr (r.a.), Mescid-i Haramda, dinliyenlere baz eyler anlatr, szn bitirince de Haydi, kalknz. Tabibimiz Vehibe gidelim. Onda hikmetli szler, gzel haberler vardr derdi. - 288 -

Bir-i Haf (r.a.) buyurdu ki, Allah tel bu zamanda, drt kiiye ok byk nimetler ve dereceler ihsan etmitir. Onlar, brhm bin Edhem, Vehib bin Verd, Ysuf bin Esbat ve Slim-l-Havvas (r.aleyhim) hazretleridir. Kendi evinde bulunanlar dhil, hi kimse, Hz. Vehibin gldn grmemitir. ok alard. Kymet gn bir yere toplanacaklarn ve Allah telya hesab vereceklerini bilen kimselerin kalbleri nasl sevinli olur, nasl glerler, anlyamyorum buyururdu. Hz. Vehib, bir gn beenmedii bir hareketi yapmas zerine, gsndeki kllar ekerek koparnca can acd. Kendi kendine Acnyorsun deil mi? Halbuki ben senin iyiliine alyorum dedi. Hz. Vehib bin Verd, herkes geceleri uyurken, o yatmaz, yats abdesti ile sabah namazn klard. Yaknlarndan birisi, Niin uyumuyorsunuz? diye sul etti. Cevbnda Altah telnn azb hakknda, okuduum bir yet-i kerme ile bu hle geldim. O benim uykumu kard. Ne yaptmsa da uyuyamadm buyurdu. Namazn bitirdikten sonra Y Rabbi! Eer benim namazmda bir noksanlk kald ise beni affet. Byk veya kk gnah ilemi isem, onlara da tvbe ve istifr ediyorum eklinde du ederdi. Bir defa secdede iken ok alad, Y Rabbi! Beni affet diye du edip, ok gzya dkt. Nihayet bir ses, Y Vehib seni affettim diyordu. Bir defasnda Vehib bin Verd (r.a.) Muhammed bin Mnkedirin yanna geldi. Muhammed bin Mnkedir (r.a.) vcdunda bulunan iddetli bir ar sebebiyle, muzdarib bir hldeydi Vehib bin Verd (r.a.) elini aryan yerin zerine koydu ve Besmele-i erfe okuyup buyurdu ki, Eer bu besmele sdk ile bir dan zerine okunsa, da erir. Hz. Vehib bin Verde dediler ki Siz, Allah telya kavumak, iin hemen lmeyi mi arzu edersiniz? Allah telya daha fazla ibdet edebilmek iin daha ok yaamay m arzu edersiniz? Yoksa hibir ey dnmeden Allah telnn takdirine rz olup susmay m tercih edersiniz? Buna cevb olarak buyurdu ki: Ben hi bir ey demem. Allah tel benim hakkmda neyi irde edip takdir etmi ise, ben onu isterim. Onu severim ve ondan rz olurum. Orada bulunanlarn hepsi bu cevaptan ok memnun oldular. Topluluun iinde olan Sfyn- Sevr (r.a.) kalkp Hz. Vehibe sarld ve alnndan pp En dorusunu sen syledin buyurdu. Kendisi anlatt. Bir gece Kbe-i muazzamann hemen yannda Hatim denilen yerde namaz klyordum. Namaz bitirdiimde Kbeden bir ses duydum. Ey Cebril! (a.s.) Beni tavaf edenlerden bazlarnn lzumsuz szlerinden ve fidesiz dncelerinden rahatsz olduumu nce Allah telya, sonra sana arz ederim. Eer byle devam edecek olursa, yle paralanrm ki, her param nereden alnm ise oraya gider diyordu. Bir gece yatamda yatyordum. Yanma bir kimse gelip .Allah telnn kitab ile amel eden kimseye sahip olun dedi. Ben, Allah tel sana rahmet etsin. Dediiniz zt kimdir? dedim. Bana trnan gsterdi. Trnanda Ayn, Mim ve R harfleri vard. Ksa zaman sonra, mer bin Abdlazz (r.a.) halife oldu ve Allah telnn kitab ile amel etti. Herkes de kendisine bat edip, itat ettiler. Bir zaman bir derenin kenarnda bulunuyordum. Aniden bir kimse kolumdan tutup bana, Ey Vahib! Allah telnn kudreti, senin kudretinden ne kadar ok ise sen de Ondan Okadar kork. Allah tel sana ne kadar yakn ise, sen de Ondan o kadar haya et. dedi. O kimse ile daha fazla konumak istedim. Lkin yanmdan kaybolmutu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Bir kimse gelip, Y Reslallah! Kymet gn, insanlarn Allah telya en yakn olanlarn bize bildirir misin? Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Kymet gn Allah telya en yakn olanlar, Allah teldan korkanlar Ona kar tevazu sahibi olanlar ve Allah tely ok zikredenlerdir. O kimse Y Reslallah! nsanlar arasnda Cennete ilk defa onlar m girecek? diye sordu. Reslullah (s.a.v.) Hayr, Cennete ilk girecek olanlar onlar deildir buyurdu. Soran kimse, Y Reslallah, yle ise Cennete ilk girecek olanlar bana syler misin? dedi. Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Cennete ilk girecek olanlar, mminlerin fakrleridir. Onlar Cennetin kapsna geldikleri zaman, melekler onlar karlayacaklar ve (Hesabnz veriniz, ondan sonra geliniz.) diyecekler. Fakr mminler derler ki, Biz neyin hesabn vereceiz ki, kullandmz, kendisinden istifde ettiimiz bir malmz yoktu. Biz mir deildik ki adaletle veya zulmle hkmetmi olalm. Biz, bize gelen dnin emirleri ile Allah telya kavuuncaya kadar Ona ibdet ettik. Benim drt tane vezirim vardr. Bunlardan ikisi semvt ehlinden, ikisi de Arz ehlindendir. Semvt ehlinden olanlar, Cebril ve Mikildir (a.s.). Arz ehlinden olanlar da Eb Bekir ile merdir (r.anhma). - 289 -

Kim bir hastay ziyret edip, yannda bir miktar otursa, Allah tel o kimseye, bin sene gz ap-kapayncaya kadar hi gnah ilememi, hep ibdet etmi gibi sevb verir. Oru ve Kurrt- kerm kymet gn efat edeceklerdir. Oru, Y Rabb! Ben filan kimseyi, dnyda iken yemesine ve imesine mni oldum. Onun iin ona efat edeceim der ve efat eder. Kurn- kerm de, Y Rabbi! Filan kimse dnyda iken geceleri beni okurdu. Ben de onun uykusuna mni oldum. Onun iin ona efat edeceim der ve efat eder. Vehib bin Verd hazretlerinin kymetli szlerinden bazlar: Anlayarak ve dnerek Kurn- kerm okumaktan daha fazla kalbleri incelten, rikkate getirip hzne sevk eden birey yoktur. Midene inen lokmann harm veya hell olup olmadna dikkat etmedike ne yapsanz kurtulamazsnz. Birgn Yahy (a.s.) eytan grd. Ona, Bana, insanlara nasl musallat olduunu anlat buyurdu. eytan yle anlatt: Bize gre insanlarn hepsi ksmdr. Birinci km sizsiniz (Peygamberler). Biz, size, hi g yetiremeyiz. kinci ksmda olanlarla ok urarz nihayet onu aldatrz. Ama o hemen tvbe eder ve bizim uramamz boa gider. Lkin biz peini brakmayz. Yine ok urarz. Nihayet aldatrz. Fakat onlar gene tvbe eder, bizim uramamz gene boa gitmi olur. Yan bu ksm insanlardan ne memnun oluruz ne de mid keseriz. nc ksmdaki insanlara gelince onlar bizim emrimizdedir ve onlara istediimizi yaptrrz. Yerin kalay olduunu ve gklerin Bkr olduunu grsem rzkmdan endie etmem. Eer endieye kaplacak olsam kendimi, Allah telnn, btn mahlklarn rzkn vermeye kefil olduuna inanmam kabul ederim. Zhd; dny malna ait olan kayplarna zlmemen, eline geen dnylklar ile de marmamandr. Bir kimseyle vaz edeceiniz zaman, ona ibdetlerin ehemmiyetini anlatn. Zira, deniz yolculuuna kan kimse iin gemi ne kadar lzm ise, ibdetler de insanlar iin o kadar lzmdr. Hikmetli sz syliyenler buyurmulardr ki, ibdet veya hikmet on ksmdr. Bunun dokuzu, skut etmek, konumamaktr. Haram ve pheli lokma yemezdi. Hatt pheli korkusuyla pek ok mubahlardan vazgeerdi. Birgn Hz. Fudayl, Hz. bni Mbrek, Hz. bni Uyeyne Mekkede Hz. Vehib bin Verdin yanna geldiler.. Hurma zerinde konuuluyordu. Hz. Vehib, Eskiden en ok sevdiim yemeklerden idi. Fakat Mekke hurmal, Zbeyde ve dierlerinin bostanlar ile kart iin, hurma yemiyorum deyince bni Mbrek, ok incelersen ekmei de yememen lzm gelir. nk Mekke arazisi, kimsesi kalmayan insanlarn tarlalaryla kart iin ekmek de hurma gibi phelidir diye cevap verdi. Bunu iiten Hz. Vehib baylp yere dt. Hz; Sfyn, Y bni Mbrek! Vehibi ldrdn dedi. bni Mbrek (r.a.) Ona kolaylk olsun diye syledim, bir kastm yok idi diye cevap verdi. Bir mddet sonra kendisine gelen Hz. Vehib Bundan sonra ekmek yemiyeceim dedi ve sadece st imek suretiyle geinmeye balad. Birgn annesi kendisine st getirdi. Annesine Bu st hangi koyundan sald? Bu koyunun bedeli nereden dendi? Bu koyun nerelerde otlad? diye sorunca annesi cevap veremedi. nk koyunun otlad yer ehrin ortak malyd. St imedi. Annesi, Olum! Allah tel, mafiret eder dediinde Hz. Vehib Ben, byle bilerek isyan edip, sonra mafiret olunmay nasl isterim? Bir gn kendisine, lmden bahseder misiniz? diye sordular. Onlara Bir insan veft edince, dnyda onun amelini yazmakla vazifeli olan iki melek onunla beraber olur. O kimsenin amelleri iyi ise, o melekler kendisine derler ki, Allah tel sana byk hayrlar versin. Biz senin yannda bulunmakla ok rahatz. Dnyda hayrl ameller iledin. imdi ise hayrl eylere kavutun. Sonra melekler bunun ruhunu semvt ehli ile tantrrlar. Onlar da onu tebrik edip Allah tel, kavumu olduun bu nimetleri mbrek etsin derler. Dnyda hep ktlk ilemi olan kimse de veft edince, dnyda iken onun amellerini yazan iki melek yine onunla beraber olur. Fakat o, kt amellerinin karl olarak azb grmekte olduundan, onun yannda olmakla rahatsz olurlar ve derler ki, Sen, burada dnyda yaptn ktlklerin karln gryorsun. Sonra melekler onu kt kimse diye tantrlar. Dierleri de bundan tiksinirler. Oraya hep ktlk iliyerek gelmi olan kimse, bu karlat hle ok zlr, yapt ktlklere ok piman olur. Tekrar dnyya gelip slih ameller ilemek ister. Lkin, artk bu pimanlk ona fayda vermez buyurdu. Vehib bin Verdden nakledildi. Buyuyor ki: s (a.s.), havarilerinden biri ile birlikte bir yere gidiyordu. O zaman o beldede ok mehr bir hrsz vard. Hrsz onlar grnce Allah tely hatrlyarak o zamana kadar yapm olduu hrszlk ve - 290 -

ktlklere piman oldu, tvbe etti. Kendi kendine dedi ki, Hz. s, Allah telnn resldr. Yanndaki de filan havrsidir. Ey nefsim! Sen ise, insanlarn yollarn kesip, mallarn zorla alan, ok kan dkm bir ekiysn. s (a.s.) ile havarisi yaklatklar zaman, Ben de onlara arkada olaym ve onlar ile beraber gideyim diye niyet etti. Sonra da kendi kendine, Ey ak nefsim! Onlar kim? Sen kimsin? Sen onlarla berber olmaya hi layk deilsin. Senin hat ve kusurlarn o kadar ok ki, sen ancak onlarn arkalarndan yryebilirsin diyerek arkalarndan takip etti. s aleyhisselmn havarisi onun geldiini fark edince, Bu ekya bizim peimizden geliyor dedi. Hz. s, Brak gelsin. Allah tel ona pimanlk ve tvbe ihsan etti buyurdu. Hz. Vehib anlatt ki, Bir fkh limi, kendisinden daha yksek olan baka bir fkh limi ile karlanca on o sordu Allah telnn indinde en makbl amel hangisidir? O lim: Emr-i marf, yan Allah telnn emirlerini bildirip retmek ve Nehy-i anil mnker yan Allah, telnn yasak ettii harmlar bildirmek ve yaplmasna rz olmamaktr. buyurdu.
1) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-l140 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-170 3) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-471 4) El-Alm cild-8, sh-126 5) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-245 6) Tehzb-l-esm vel-luga cild-2, sh-148 7) Tbkt-s-sufiyye sh-44 8) Tm lmihl Sedet-i Ebediyye sh-1081

VEK BN CERRH:
Yksek din ilimlerinde yetiip, ilme byk hizmetleri olan slm limlerinden. smi Vek, knyesi Eb Sfyndr. Babas Kfe Beyt-l-mal nzr el-Cerrh idi. Nesebi Eb Sfyn Vek bin el-Cerrh bin Melh bin Adiyyl-Fers bin Sfyn bin el-Hris bin Amr bin Ubeyd bin Rus bin Kilb bin Reb bin mir bin Sasdr. Aslen Nibrlu veya Sindli olup, Rvr kabilesine mensbtur. Irakta Kfe ehrinin Feyd kynde 127, 128, 129 (m. 746) trihlerinde doduu rivyet edilir. Feyd Kynde 197 (m. 812) senesi hac dn veft etti. Kabri hac yolunda Ahrl-Kubr saylan Cebeldedir. Vek, devrin en mehr ilim merkezlerinden Kfede byyp, yetiti. slm terbiyesiyle yetiip, ahlkland. Ehl-i snnetin amelde en byk mezhebi Hanef mezhebinin kurucusu mm- azam Eb Hanfe (r.a.) ve Onun talebelerinden Zfer bin Huzeyl, Eb Ysuf, byk slm limlerinden mctehid Sfyn- Sevr (r.anhm) dhil, devrin pek ok liminden ders ald. Onlarn sohbetinde bulunup, ilmin derinliklerine vkf olarak, yksek mertebelere kavutu. Him bin Urve, Sfyn bin Uyeyne, Sfyn-Sevr, Evz, ube bin Haccc gibi muhaddislerden hads-i erf dinledi, ilmi geni, hfzas fevkalde kuvvetli olup, iitmi olduu hibir hads-i erfi unutmazd. Hem ilim renmeye alr, hem gece ve gndzn ou zamannda ibdetle megul olur, hem de ilmi yayard. fi mezhebirin kurucusu mm- fi, Hanbel mezhebinin kurucusu Ahmed bin Hanbel ve byk slm limlerinden Abdullah bin Mbrek, bni Rheveyh, Yahy bin dem (r.anhm) ondan hads-i erf dinlediler. Fkh ilmini rendiler. Hanbel mezhebinin reisi mm- Ahmed bin Hanbel buyurdu ki, O dn ilimlerde std idi; gzlerim Veknin mislini (benzerini) grmemitir. O hads ezberler, fkh mzkere eder, ibdet ve tatle urar, hepsinde gzelce muvaffak olur, kimsenin aleyhinde sz sylemezdi. Veknin eserlerine itin ediniz. Ben ondan ziyde ilmi kavram kimse grmedim. Hads ilminde sika yan gvenilir, salamdr, senet ve hccettir. Alimler Onun muhaddisliini (hads ilmini) ok vmlerdir. Vek bin Cerrh hazretleri hadslerin tasnif edilmesinde byk hizmeti geti. Hads ilmine dir, el-Msned, Kitabs-Snen, el-Czadl eserleri yazd. Mfessir olup, ikinci tabakaya mensbtur. Tefsre dir, Tefsr-i Vek de denilen Tefsrul-Kurn adndaki eserinden, bni shkn elKef vel-beyn adl tefsrinde rivyetler vardr. Fkhta mm- azam Eb Hanfenin ictihdlarna uyard. Eb Hanfenin reyi ile fetva verirdi. Hocas ise mm- azam ve Onun talebelerinden Eb Ysuf ve mm- Zferdir. mm- Ahmed bin Hanbel (r.a.) Onun fkh ilmi hakknda; Fkh gzel mzkere eder, ictihdn da gzel yapard buyurdu. bni Ammarn rivyetine gre zamannda Kfenin en fakhi idi. Abbas halifelerinden Hrn Red kadlk teklif ettiyse de, kabul etmedi. Vek bin Cerrh, vaktinin ounu ilim meclislerinde geirirdi. Gece sahura kalkp, sabah namazndan le vakti ncesine kadar ilim meclisinde, muhaddislerin yannda bulunurdu. le namazna kadar kaylle yapp, uyurdu. le namazn cemaatta kldktan sonra tekrar ilim meclisine gidip, ikindiye kadar fkh ile megul olurdu. kindiden akam namaz vaktine kadar Kurn- kermin tedrisi ve ibdet ile megul olurdu. ftar iin evine gidip, hazrlanan yiyeceklerden akrabalarna da ikrm ederdi. Geceleri nafile namaz klp, Kurn- kerm okur, istifr (tvbe) ederdi. Btn gnlerini byle geirirdi. Bayramlar ve yevm-i ek hari, senenin dier gnlerini orula geirirdi. Orulu olduunu saklamaya alrd. Yahy - 291 -

bin Eksem, Onun gnlk hayatn yle anlatr: Vek ile hazar ve seferde beraber arkadalkta bulundum. Btn gnlerini orulu geirip, her gece Kurn- kermi hatm ederdi limler ve devrinde yaayanlar Onun hakknda unlar sylerler: Ahmed bin Hanbel; lim ve harmlardan kamada, ihls ile ibdet etmede onun gibi birini grmedim. Bizzat kendisi, Biz ilmin talebini, orula takviye ettik ve ilmin gsterdii yolda amel ettik ve Krk sene kadar dny lezzetlerinden bir ey tatmadk buyurdu. Talebesi mm- fi, bir gn kendisine gelip hfzasnn zayfladndan bahsedince, O da gnahlardan kanmann lzumunu anlatt. mm- fi bunu u iir ile dile getirdi: Veke hfzam zayftr dedim, Bana, her gnahtan uzak dur, dedi. lim, ilhi nurlardan bir nurdur, Bu nuru sye vermez, diye syledi. Birisi kendisine eziyet etse, hemen orackta oturur, ok zlr ve Eer Allah telya kar bir gnah ilemeseydim, Allah tel bunu bama musallat etmezdi. der, istifra balar, cenb- Haktan gnahnn balanmasn yalvarrd. Veknin tefsr, hads, fkh, ahlk ve eitli ilimlere dir eserleri vardr. Tefsr-ul-Kurn, el-Cz, Kitab-z-Zhdn yazma nshalar mevcut olup, el-Musannef, el-Msned, Kitabs-Snen, KitablMarife, Trih kitaplarnn nshalar mevcut deilse de adlar kaynaklarda zikr edilir. Buyurdular ki: Hak ehline tarif edilen yol, esas gayedir. Ona girmek ve telere ulamak iin, sdk olmak lzmdr. Baka trl olmaz.. Dnyala dkn olmaynz. Ondan sadece ihtiycnz kadar alnz. O aldnz da hell yoldan olsun. Hellin hesab, harmn cezas vardr. Vera, pheli eylerden saknmaktr. Akll, Hak telnn azamet ve kudretini anlayandr. Yoksa, dnynn hle ve desiselerine saparak, dolap eviren kimse deildir. Kim, Kurn- kerm mahlktur derse, kfre girmitir. Rivyet ettii hads-i erflerden biri: Her kim rfktan (yumuaklktan) mahrum, olursa, hayrdan mahrum olur.
1) Tabakt- bni Sad cild-6, sh-380, 394 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-280 3) El-Bidye ven-nihye cild-10, sh-213 4) Vefeyt-l-ayn cild-2, sh-215 5) Fevid-l-behiyye sh-222 6) Kilb-l-mm sh-3 7) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-369 8) Takdimet-l-cerh sh-219 9) Trh-i Dmak, cild-11, sh-140 10) Trh-i Badd, cild-13, sh-466 11) Mifth-s-sede, cild-2, sh-254 12) Tabakt- Hanbile, cild-1, sh-257 13) Kevkib-ad-driyye, cild-1, sh-177 14) Fideli Bilgiler, sh-114

YAHY BN EB KESR:
Hads ilminde hfz (yzbinden fazla hads-i erfi ezbere bilen) ve ayn zamanda fkh limi. Eb Nasr el-Yemmnin zdl klesi olup, knyesi, Eb Nadrdr. Kendisine Yesr, Neit ve Dinar ismi de verilirdi. Basral olan Yahy bin Eb Kesir, on sene Medinede ikmet edip Tbinin byklerinden istifde etti. Yemmede yerleip mehr limler arasna girdi. 129 (m. 747)de veft etti. Babas, Slih bin el-Mtevekkil olup, zamannn en mehr limlerinden ilim tahsil etmitir. Kendisi Tbinden olup, Enes bin Mlik, Eb Seleme bin Abdurrahmn bin Avf, Hill bin Eb Meymne, Muhammed bin brhm et-Teym, Yala bin Hkim, Muhammed bin Abdurrahmn bin Sevbn, Eb Nadr elAbd, Abdullah bin Eb Katde, Eb ube, krime, Ata ve daha birok zttan hads-i erf rivyet etti. Kendisinden ise, olu Abdullah, Eyyb Sahtiyan, Yahy bin Sad el-Ensr (Bu iki zt onunla ayn zamanda yaamtr.) el-Evz, krime bin Ammr, Ebn bin Yezd, Ali bin Mbrek, Eyyb bin Uyeyne, Haccc bin Eb Osman es-Savvf ve dier ztlar rivyette bulundular. - 292 -

On yanda iken Medineye ilim renmek iin giden Yahy bin Eb Kesri pekok lim medhetmektedir. Mesel ube: Yahy, Zhrden nce gelir. Ahmed bin Hanbel: Yahy ile Zhr insanlarn en limidirler. Eyyb Sahtiyan: Yeryznde Yahy bin Eb Kesr gibi kimse kalmad. Eb Hatim ise: O, sikadr (gvenilir). bnl-Medn ise: Muhammed (s.a.v.) mmetine, ilmi alt kii ezberleyip nakletti. Bunlar Mekkede Amr bin Dinar, Medinede ez-Zhr, Kfede Eb shk es-Seb ve elAme, Basrada Katde ve Yahy bin Eb Kesrdir. diyerek onun ilimdeki yksek derecesini bildirmektedirler. mir bin Yesr diyor ki: Yahy temiz ve gzel elbise giyerdi. Gzel grnl idi. bn-i Hibbn ise: O bidlerden olup, bir cenzede bulunduu zaman geceyi korku hlinde geirir ve onunla konumak mmkn olmazd. demektedir. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Kim nimet sahibinden (zenginlerden) bakas ile (fakrlerle) ilgilenmez, yz evirirse, Allah telnn Muhammede (s.a.v.) indirdiini inkr etmi olur. Bir kimse sahibi olmad bir eyi nezredemez (adakta bulunamaz). Mmine lanet etmek, onu ldrmek gibidir. Bir kimse dnyda iken bir ey ile kendini ldrrse (intihar ederse), hret gnnde onunla azb edilir. Kim yalan syleyerek slmdan baka din zerine yemin ederse, o kimse syledii dne girmi olur. Kim de bir mmine kfr ile iftira ederse, o kimseyi ldrm gibi olur. Kim ok konuursa ok hat yapar, ok hat yapmak ok gnah ilemeye sebep olur. Gnah ok olana Cehennem lyk olur. Kim Allaha ve hret gnne inanyorsa, ya hayr sylesin veya sussun. Orulu kimseler sizin sofranzda iftar ederlerse ve slih insanlar da sizin yemeinizden yerlerse, orada melekler de hazr bulunurlar. slmiyet ey zerine bina edilmitir: - L ilhe illallah diyen bir kimseye bir gnah sebebi ile kfir oldu demeyiniz ve bu hususta onun aleyhine hidlik etmeyiniz. - Hayrn ve errin Allah teldan geldiini bilmek ve inanmak. - Cihad kymete kadar devam eder. Bunu ne bir zlimin zulm, ne de dil olann adaleti kaldrabilir. Yahy bin Eb Kesrin gzel szlerinden bazlar: Bir sihirbazn bir ayda bozamadn, bir nemmam (koucu sz tayan) bir saatte bozar. Bir evde ey varsa, oradan bereket kalkar. Bunlar; israf, zina ve (emnete) hynet ekmektir. Yolda giderken bir bidat ileyen kimse ile karlarsan hemen yolunu deitir. Bir adamn mant (dncesi) dzgn olursa, dier amelleri de dzgn olur, fakat bir kimsenin mant bozuk olursa dier amelleri de bozuk olur. Amellerin en fazletlisi veradr. bdetlerin en fazletlisi de tevzudur. (alak gnlllk). Alt ey bir kimsede varsa, mn kmil olur; Allah telnn dmanlar ile klla (silhla) dmek, yaz gnlerinde oru tutmak, k gnlerinde abdest alrken ayak parmaklarnn arasn hilllemek, bulutlu gnlerde namaz erken klmak, hakl olduumu bildii hlde mnkaay ve ekimeyi terk etmek ve musbetlere kar sabretmek. Kula kymet gnnde ilk nce namazndan sorulur, namaz tamam olursa btn amelleri tamam olur, namaz eksik olursa, btn amelleri noksan olur. Kurn- kerm ve fkh renmek ibdettir. Yahy bin Eb Kesir, Sleymn aleyhisselmn oluna yapt nashatla ilgili olarak yle buyuruyor: Ey olum nemimeden (sz tamaktan) sakn. nk o, kltan daha keskindir. Gadablanmaktan (kzmaktan) sakn. nk o zlimlerin mlkdr, lm mlk gibidir. Fikri mnkaay brak onun faydas yoktur ve kardeler arasna dmanl sokar. Ey oul, Allahn kitabna sarlman (ona tbi olman) lzmdr. Ey oul, gadabn oundan sakn, nk o halim (yumuak, tevazu sahibi) insann kalbini mahveder. Ey olum, helk olann bu hlini merak etme, ebed sedete kavuan, kurtulan insanlarn hlini merak et, onlar dn. Ey oul, vcdun shhati, zenginlikten daha nemlidir.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-66

- 293 -

2) Tehzb-t-tehzb, cild-11, sh-268 3) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-128 4) Trh-i slm cild-5, sh-179 5) El-Alm cild-8, sh-150 6) Trh-i kebir cild-8, sh-302, 303 7) Tabakt- bn-i Sad cild-5, sh-555

YAHY BN SAD:
Tbinden. Fkh ve hads limlerinin byklerindendir. Medneli olup kad (hkim) idi. Nesebi, Yahy bin Sad bin Kays bin Amr bin Sehl bin Salebe bin Hris bin Zeyd bin Salebe bin Ganem bin Mlik bin en-Neccr, el-Ensrdir. Knyesi, Eb Saddir. Emevler zamannda Medne-i mnevverede kadlk vazifesi yapt. Abbasler devrinde Iraka hicret edip Hire kads oldu. 143 (m. 760)de Himiyyede veft etti. bni Sad, Hz. Yahy bin Sad hakknda: Hads ilminde sika (gvenilir, salam)dr. Hccettir ve ok hads-i erf rivyet etmitir. diyor. Hammd bin Zeyd ise: Eyyb isminde bir zt Medineden yanmza gelince dedi ki: Medineden ayrldm zaman fkh ilminde Yahy bin Sadden daha lim bir kimse yoktu. diyor. Sad bin Abdurrahmn el-Cemh de: Zhrye Yahy bin Sadden daha ok benzeyen kimse grmedim. Eer bu iki zt olmasayd, snnetlerin birou yok olur, giderdi demektedir. bni Medn: Medinede bn-i ihb ez-Zhr, Yahy bin Sad, Ebz-Zind ve Bkeyr bin el Eeccden daha lim kimse yoktu demitir. Icl ise onun ilmi ve yaay hakknda yle diyor: Yahy bin Sad Medneli Tbindendir. Fkh ilminde yksek derecede bir lim ve slih bir zttr. Hrede kadlk yapt. Kendisi, Enes bin Mlik, Abdullah bin mir bin Reba, Muhammed bin Eb imame bin Sehl bin Hanf, Vkd bin Amr bin Sad bin Muz, Eb Seleme bin Abdurrahmn, Amre binti Abdurrahmn, Nmn bin Eb ly, Sad bin Mseyyib ve dier ztlardan hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, Zhr, bn-i Acln, Mlik bin Enes, bn-i shk, Evz, Cerr bin Hzim, Zheyr bin Muviye, bn-i Creyc, Abdullah bin Mbrek ve daha birok zt rivyette bulunmutur. Hz. Yahy bin Sad el-Ensrnin Abd-i Rabbih bin Sad ve Sad bin Sad isminde iki kardei vard.
1) Tehzb-t-tehzb, cild-11, sh-221 2) El-Alm, cild-8, sh-147 3) Mzn-l-itidl cild-4, sh-380 4) Trh-i Badd, cild-14, sh-101

YAHY BN YAMER:
kinci asrn mehr nahv ve hads limi. Tbinden olup, hads ilminde sika (gvenilir)dir. Ban rivyetlere gre, Kurn- kermin benzer harflerini birbirinden ayrmak iin noktalad. Lgat, fkh, krat ve edebiyat limidir. Mehr Emev valisi Haccc bin Ysufu ki o da fashliiyle mehrdur-hayran brakacak kadar fash konuurdu. Uzun bir mr srd, el-Advan (Uzun mrl) denildi. Knyeleri, Eb Sleymn, Eb Sad ve Eb Ad olan Yahy bin Yamer (r.a.), el-Leys, el-Kays, en-Nahv, el-Advan, el-Vek, el-Cedl, el-Basr, el-Mervez, et-Tbi nisbetleri verildi. Ehl-i Beytin hizmetisi olarak bilinen bu mbrek zt, Kd-i Merv, Kdi-i Basra, fakh ve edb lkablar ile anld. Kinneoullarndan olup, Ehvzda doan Yahy bin Yamer hazretleri, babasndan okudu. Basrada ilim tahsl etti. Dvn ktiplii ve Horasan taraflarnda kadlklarda bulundu. En son Basrada kadlk yapt. 129 (m. 746/747) senesinde orada veft etti. Yahy bin Yamer lgat ilmini babasndan okudu. Nahv ilmini, bu ilmi Hz. Aliden alarak kuran mehr nahv limi Ebul-Esved ed-Delden ald. Krat ilmini bn-i mer, bni Abbs, Ebul-Esved ve Abdurrahmn bin Eb shktan (r.a.) rendi. Yahy bin Yamer hazretleri, Eshb- kirmdan (r.anhm) Abdullah bin mer, Abdullah bin Abbs ve daha bakalar ile grp, sohbetleriyle ereflendi. Hz. Osman, Hz. Ali, Ammr, Eb Zer, Eb Hreyre, Eb Msel-Ear, Hz. Aie, Sleymn bin Sard, bni Abbs, bni Amr, Cbir (r.anhm) EbulEsved ed-Del ve daha birok rvilerden hads rivyet etti. Kendisinden ise, Katde bin Dime, shk bin Sveyd el-Adv, Yahy bin Ukayl, Sleymn et-Teym, Abdullah bin Beride, krime, Ata el-Horasn, Rukn bin er-Reb, mer bin Ata bin Ebil-Huvr, Abdullah bin Kleyb, Ezrk bin Kays, shk bin Sveyd ve bunlardan baka Tbin ve Tebe-i tbinden birok mbrek zt hads-i erf rivyet etti. Yahy bin Yamer hazretleri, hocas Ebul-Esved ed-Delnin balatt Kurn- kermin noktalama ve harekelenmesini, mehr vali Haccc bin Ysufun emriyle, hocasnn dier talebesi Nasr bin mirle birlikte, baz rivyetleri de yalnz kendisi yapt. Haccc da nahvde ve fesahatte sz sahibi idi. - 294 -

Horasanda Kuteybe bin Mslimin dvn ktibi iken Hacccn davetiyle Basraya geldi. Aralarnda olan bir mnazaradan dolay onu blgesinden Horasan taraflarna srd. Horasan Valisi Kuteybe bin Mslim, Onu hrmetle karlad. Nibr, Merv ve Heratta kadlk verdi. Oralarda talebe yetitirip, kitaplar tasnif etti. Daha sonra azledildi. Basraya dnd. Haccc Onu Basra kads tayin etti. Veftna kadar kadlk yapt. Birok hads-i erf rivyet edip, krat ilminde Abdullah bin Eb shk Zeyd-i Hadremyi ve pekok talebe yetitirdi. Bu byk ztn en mhim hizmeti Kurn- kermin doru okunmas iin noktalama ve harekelenmesinde oldu. Bu harekeler sayesinde, bugn Arapa bilmeyenler Kurn- kermi rahat okuyabilmektedirler. Eer noktalama ve harekeleme olmasayd, herkes Kurn- kermin her yetini, her harfini, bir hocadan okuyup ezberleyerek renecekti. Ya da herkesin hi hatasz okuyabilecek ekilde Arapa ve nahiv bilgisine (dilbilgisine) sahip olmas gerekecekti. Yahy bin Yamer, zamanndaki insanlarn en fashi idi. Dny menfaatini hi dnmez, doruyu sylemekten ekinmezdi. Ehl-i Beyti ve Eshb- kirm (r.a.) ok severdi. Abdlmelik bin Umeyrin (r.a.) Zamanlarnda insanlarn en fashi u kii idi: Ms bin Talha, Kabsa bin Cbir ve Yahy bin Yamerdir dedii kitaplarda yazldr. Hkim ise, Yahy bin Yamer, fakh, edb ve nahiv limlerinden olup, hads rivyetlerinin ounu Tbinden yapmtr demektedir. Haccc, Vst ehrini kurduu zaman ehrin aybnn olup olmadn sordu. Halk da Biz bilmeyiz, ama bilgili bir zta gidip soralm deyip, Yahy bin Yameri iaret ettiler. Yahyy (r.a.) davet edip ayn soruyu Ona sordu. O da, Bu ehri bakasnn mal, paras ile yaptn. Herhalde bu ehirde, senin evldndan bakalar otursa gerektir dedi. Byle sylemeye nereden cesaret alyorsun diye sorunca da: Allah tel limlerden, insanlara bildikleri hads-i erf ve szleri gizlemeyeceklerine dir sz ald buyurdu. Eb Zra, Eb Hatim, Nes ve bni Hibbnn (r.a.) sika (hadste gvenilir) olduunu syledikleri Yahy bin Yamerin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Abdullah bin Abbsn (r.a.) rivyet ettii hads-i erfte Reslullah (s.a.v.): Allahm! Ancak sana teslim oldum, sana mn ettim, sana tevekkl eyledim ve ancak seninle dmana kar mcdele ettim. Allahm! Beni dalalete drmenden, senin izzetine snrm. Senden baka hibir ilh yoktur. lmeyen, diri olan ancak sensin; Cinlerle insanlar (bu dnyda) fnidirler. buyurdu. Hz. mer (r.a.) rivyet etti. Reslullah (s.a.v.): Herhangi bir mslman drt mmin hayr ile ver ve ahitlik ederse cenb- Hak o mslman Cennetine koyar buyurdular. Eshb- Kirm (r.a.) da: Y Reslallah! kii de ehdet ederse de byle midir? diye sordular. Resl-i ekrem (s.a.v.): kii ehdet ederse de byledir buyurdu. Sonra: ki kii ehdet ederse de byle midir? diye sordular. Resl-i ekrem (s.a.v.): ki kii ehdet ederse de byledir buyurdular.
1) Vefeyt-l-ayn cild-6, sh-173 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-305 3) Bugyet-l-vut cild-2, sh-417 4) En-Ncm-z-zhire cild-1, sh-217 5) Mzn-l-itidl cild-4, sh-415 6) El-Alm cild-8, sh-177 7) Tabakt- bni Sad cild-7, sh-368

YAHY BN ZEKERYYA:
mm- azam hazretlerinin talebelerinin ileri gelenlerinden. Fkh ve hads limi. Yahy bin Eb Zide ve Yahy bin Zekeriyy bin Eb Zide diye de anlan Yahy bin Zekeriyy, (r.a.), aslen Kfelidir. Babas, devrinin byk limlerinden Zekeriyy bin Eb Zidedir. Muhammed bin Mbeir el-Hemednnin azdl klesidir. Doum trihi bilinmemekle beraber baz kaynaklarda altm yanda 183 (m. 799) senesinde Medinde kadlk yaparken veft ettii yazldr. Yahy bin Zekeriyy (r.a.) babas, Him bin Urve, smil bin Eb Hlid, Sleymn bin Mihrn elme, Ubeydullah bin mer el-mer, Haccc bin Avn, Yahy bin Sad el-Ensr, Ms el-Chen, Abdurrahmn bin el-Gasl ve daha birok limden hads tahsil ederek, onlardan rivyette bulundu. Yzbinden fazla hads-i erfi ezbere bilmek erefine kavuarak, ilm-i hadsde hfz oldu. Rivyet ettii - 295 -

hads-i erfler Ktb-i sitteye alnd. Hads ilminde gvenilirlii kabul edildi. Fkh ilmini mm- azamdan (r.a.) rendi. Onun gnlerce sren sohbetlerinde bulundu. O sohbetlerde dn meselelerin hallini yakndan dinleme imknn buldu. mm- azam hazretlerinin yzlerce talebeleri arasnda ilk on sraya girdi. mm- azamn (r.a.) ictihd ve fetvalarn yazan krk muhterem zttan biri de, Yahy bin Zekeriyy (r.a.) idi. Ayrca Kfede ilk kitb yazma erefine de sahip oldu. Onun yazdklarn talebelerinden Vek bin Cerrh cild hline getirdi. Abbas halifesi Hrn Red, kendisini Medineye kad yapt. Baddda hads okuttu. Yahy bin Zekeriyy hazretlerinden, Yahy bin dem, Kuteybe bin Sad, Hennd bin Seriy, Eb Dvd el-Hufr, Muhammed bin s bin Taba, Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Man, Eb Bekir bin Eb eybe, Sureyc bin Ynus, Eb Kureyb Muhammed bin l, Ziyd bin Eyyb, Hasen bin Arefe, Yahy bin Yahy Nibr, brhm bin Ms, c bin Muhalled, Ahmed bin Muni, Ali bin Mslim et-Ts, Sehl bin Osman elAsker, Yakb bin brhm ed-Devrek, Hrn bin Marf ve daha birok limler hads rendiler ve rivyette bulundular. Kendisinin, msned sahibi sayld ve Kitb- snen adnda kymetli bir eseri olduu bildirilmektedir. Yahy bin Man: bni Abbs, ab ve Sfyn- Sevrnin zamanlarnda ilimde stnlkleri ne ise, Yahy bin Eb Zidenin zamanna gre derecesi de odur buyurdu. Ali bin Medn, Kfede Sfyn- Sevrden sonra en byk lim Yahy bin Eb Zide idi. Eb Hlid el-Ahmed, Yahy bin Eb Zide, hadsleri gzel olandr el-Hasan Yahy bin Eb Zide, Kfenin en fakhidir diye zikretmektedirler. Fkha dir bir hads-i erfi, Yahy bin Eb Zide, Ziyddan, o da Hacccdan, o da Eb Zbeyrden, o da Cbirden (r.a.) o da Reslullahtan (s.a.v.) yle nakletmektedir: Peygamberimiz (s.a.v.) meyvelerin olgunlamadan satlmasn yasaklad. Rivyet ettii hads-i erflerden biri de; Her kim zulm yolu ile bir kar yer alrsa, o yer kymet gnnde yedi kat yerin dibinden balayarak o kimsenin boynuna dolanacaktr hads-i erfidir. Mslime alnan bir dier rivyeti ise; Benim u mescidimde klnan bir namaz, baka mescidde klnan bin namazdan daha fazletlidir. Yalnz Mescid-i Haram mstesna hads-i erfidir.
1) Trh-i Badd cild-14, sh-114 2) Cevhir-l-mudiyye cild-2, sh-211 3) Tabakt-s-seniyye, cild-5, sh-485 a,b 4) Mirt-l-cinn, cild-1, sh-382 5) Mzn-l-itidl, cild-3, sh-287 6) Fihrist, 226 7) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-208 8) Tabakt-l-kbr, cild-6, sh-369, 417 9) El-Alm cild-8, sh-145 10) Tezkiret-l-huffz, cild-1, sh-267 11) GAL, cild-1, sh-260 12) Trh-l-kebr, cild-8, sh-273, 274

YEZD BN ABDULLAH:
Hads limi. Yezd bin Abdullah bin e-heyr el-mir Tbinin byklerindendir. Knyesi Ebul Al el-Basrdir. 111 (m. 729)de veft etti. 106 veya 108de veft ettii de rivyet edilmitir. Kk kardei Hasenden 10 ya byk, aabeyi Mutrfdan 10 ya kk idi. ok ibdet etmekle ve ksa, fakat tesirli sz sylemekle tannmtr. Babas Eshb- kirmdandr. Yezd bin Abdullah (r.a.) Kurn- kerm okunurken baylp derdi, bn-i Hibbn ve Nes, onun hads ilminde sika (gvenilir) rvilerden olduunu bildiriyorlar. Rivyetleri Ktb-i sittede mevcuttur. Kendisi, babasndan, kardei Mutrfdan, Semure bin Cundeb, Abdullah bin Amr bin s, mrn bin Husayn, Eb Hureyre, Hz. ie ve baka ztlardan (r.anhm) rivyetlerde bulunmutur. Kendisinden, Sleymn et-Teym, Katde, Sad el-Cerr, Kurre bin Hlid, Kehmes bin Hasen ve baka ztlar rivyette bulunmulardr. Sbit bin Eslem el-Benn diyor ki: Hz. Hasen-i Basr ve Hz. Yezd bin Abdullahn bulunduu bir mecliste Yezd bin Abdullaha Konuunuz, dinliyelim dediler. O hayretle, Burada, Hasen-i Basrnin bulunduu yerde mi? buyurdu. Sonra konumann mihnetini ve mesliyetinin arln anlatt. Oradakiler, Bunu ok beendik dediler. Kendisine, Mescidimize tavan yapmaz msnz? dediklerinde, Kalblerinizi dzeltiniz. Mescidiniz size kfi gelir buyurdu. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Bir kimse lm hastalnda, hls sresini okursa, kabirde fitne grmez. Kabir skmasndan emin olur, kymet gn onu melekler tayarak, Srattan Cennete geirirler. Allah tel - 296 -

kulunu rzk ile imtihan eder. Onun ne yaptna bakar. Beenirse ona bereket verir. Rz olmazsa ona bereket vermez.
1) Hilyet-l-evliy cild-2, sh-212 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-341

YEZD BN EB HABB
Tbinin byk limlerinden. smi Yezd, knyesi, Eb Recdr. 53 (m. 673) senesinde doup, 128 (m. 745) trihinde Msrda veft etti. Aslen Sudanl olmasna ramen, Msrda yerleti. Msrda yetiip, ilim tahsil etti. Eshb- kirmdan Abdullah bin Hris (r.a.), Ebt-tufeyl mir bin Vasile (r.a.) ile grp, sohbetinde bulundu. Onlardan slm ilimlerini renip, ahlk ilminde ok yksek derecelere kavutu. Grt Eshb- kirm ve zamann byk limi Mersed bin Abdullahtan (r.a.) hads-i erf rivyet etti. Kendisinden Leys bin Sad, Sleymn et-Teym ve Yahy bin Eyyb (r.a.) dhil pek ok Msr limi rivyette bulundu. Rivyet ettii hads-i erflerden bir ksm en mehr hads kitblarndan olan Buhrde vardr. Fkh limi de olup Msrda hell ve harma ait fkh meseleleri ilk defa tasnif eden Odur. Emev halifesi ve byk slm limlerinden mer bin Abdlazz (r.a.) Onu Msrda fetva vermek iin vazifelendirdi. Onun kymet ve ilm ahsiyetini talebesi Leys bin Sad (r.a.) yle ifde eder: Hocam, limimiz ve bymzdr. Emev halifelerinin tayin ve seiminde bat etmesi aranan ahsiyetlerden biriydi. lmin itibarn, kymetini muhafaza edip, hak sz sylemekten ekinmezdi Bir gn hastaland. Msr umm valisi el-Heysere bin Sheyl Onu ziyrete gelip, gemi olsun dileinde bulundu. Bir de; zerinde pire kan bulunan elbise ile namaz klma hususunda fkh bir mesele sordu. mm- Yezd bin Habb (r.a.), valinin baz haksz fiillerini iittiinden ona srt evirip, cevap vermedi. Vliye, ziyretten ayrlrken u sitemde bulundu; Sen her gn masum insanlar ldryorsun, onlarn kanlarndan deil de, bana pire kan hakknda fetva soruyorsun? dedi. Halifenin olu kendisine baz dn meseleleri sormak iin yanna ard. Gelen haberciyle yle haber gnderdi. Ben sana gelmem, sen gel. Senin bir limin huzuruna gelmen senin iin ereftir, znettir. Benim sana gelmem ise benim iin leke ve aalktr. Buyurdu ki; limin fitnesinden biri de, konumas kendisi iin susmasndan daha sevimli olmasdr. Zr dinlemekte ve susmakta selmet, konumakta ise sslenmek, fazla veya eksik konumak vardr. lim, amel ve irdlarna baz fetlerin sokulmasndan ok korkup, yine buyurdu; Eer bir lime, sz sylemek, susmaktan ve dinlemekten daha sevimli geliyorsa, bu hl, onun hakknda dn bir fitnedir. Eshb- kirm, yemei keyf ve lezzet iin yemez, elbiseyi gzellik iin giymezlerdi. Yemekten maksadlar; al giderip, ibdete kuvvet bulmak, elbiseden muradlar da; avret yerlerini rtmek ve souktan, scaktan bedenlerini korumaktr. Rivyet ettii hads-i erfte Peygamber efendimiz buyuruyor ki: Sizden birisi kbleye dnerek abdest bozmasn.
1) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-318 2) El-Menhel-l-azb-l-mevrd cild-3, sh-67 3) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-129 4) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-513 5) ezert-z zeheb cild-1, sh-175

YEZD BN ESAM:
Tbinden byk bir hads limi. 103 (m. 721) senesinde veft ettii sylenir. Babasnn ismi Amrdr. Hads hususunda sika (gvenilir) bir limdir. Hz. ie ve Hz. Meymne validelerimizden, Eb Hreyre, Sad bin Eb Vakks, Muviyeden (r.anhm) hads-i erf rivyet etmitir. Ondan da, kardei Abdullah bin Esamn iki olu, Ubeydullah ve Abdullah, Ecleh el-Kind, Eb Fezre, Rid bin Keysn, Muhammed bin Mslim ez-Zhr hads-i erf rivyet edip, Ondan ilim renmilerdir. Rivyet ettii hads-i erfler, Sahh-i Mslimde ve drt snen kitabnda (Snen-i Tirmiz, Snen-i Eb Dvd, Snen-i bn-i Mce, Snen-i Nes) mevcuttur. limlerin hakknda buyurduklar: bni Sad: Yezd bin Esam, ok hads-i erf rivyet etmitir. - 297 -

Icl, Eb Zra, Nes, onun sika olduunu sylemitir. bn-i Ammr Onu, halas ve Reslullah efendimizin mbrek zevcelerinden olan Meymne (r.anha) terbiye etmitir dedi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Zenginlik, mal okluu ile deil, gnl ve kalb zenginlii ile olur. Reslullah (s.a.v.) bir kerre yle buyurdu: Allah tel, sizin sretlerinize, mallarnza bakmaz. Ancak kalblerinize ve amellerinize bakar. Reslullah efendimiz buyurdu: Allah tel yle buyurdu: Kulum, bana du ettii zaman, onunla beraber olurum. Buyurdu ki: Chiliye devrinde birisi vard. ki iip, sarho oldu. Sonra kumara balad. Yine ikili bir halde iken, kumara devam edeceini, onu brakmyacan syledi, yzn gzn yrtt. Kendisini perian etti. Bu halde uyuya kald. Uyanp, kendisine gelince, Bana byle ne oldu dedi. Sonra kendi kendine, ikinin yznden bu hle geldim. Vallahi bir daha imiyeceim dedi.
1) Hilyet-l-evliy cild-4, sh-97 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-313

YNUS BN MEYSERE:
Tbinden hads limi. Knyesi Eb Ubeydedir. amda yaamtr. Am idi. Vasile bin Eska, bni mer, Abdullah bin Bir, Muviye, Eb dris Havln, mmdderd ve daha birok limden ilim renip, hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden ise Amr bin Vkd. Hlid bin Zeyd, Sad bin Abdlazz, Sleymn bin Utbe, Evz ve daha birok lim ilim alp hads-i erf rivyet etmitir. Eb Dvd, Darekutn, bn-i Hibban ve bn-i Sad onun sika (gvenilir) bir lim olduunu bildirmilerdir. Ynus bin Meysere am Cminde Kurn- kerm okurdu. Heysem bin mran diyor ki, Ynus bin Meysere bir gn gne batarken yle du ediyordu: Y Rabbi! Bana senin yolunda ehd olmay nasb et. Onun bu dusna ok arrdm. nk nasl ehd olacakt. Zira am idi. Bir mddet sonra iittim ki, 132 (m. 749) senesinde Abdullah bin Alinin ama girdii srada ehd edilmiti. Daha sonra ehd edenler onun iin alamlard. Veftnda 120 yanda olduu rivyet edilmektedir. Abdurrahmn bin Veld diyor ki, Ynus bin Meysereden iittim, lm srasnda u beyitleri sylyordu: Slih insanlar gitti. Geriye bu pis zamann insanlarnn kt kokusu kald. Birok Sahbden (r.anhm) hads rivyet etmitir. Ynus bin Meslemenin Hz. Muviyeden rivyet ettii hads-i erfte: Hayr kalbe sknet verici, er ise arpnt dourucudur. buyurulmutur. Vasile bin el-Eskadan (r.a.) rivyet ettii hads-i erfte: Ey benim Allahm, muhakkak filn bin filan senin koruman altndadr. Kabir fitnesini ve Cehennem azbn anlad. Sen vef ve hak sahibisin. Ey Allahm onu mafiret et ve ona rahmet et. phesiz sen Gafur ve Rahimsin buyuruldu. Kendisinin Eb dris Havlnden, onun da Ebdderddan (r.a.) rivyet ettii hads-i erfte: Kii evinden kp bir hasta kardeini ziyret ettii zaman, Allah telnn rahmetine dalar. Hasta bir kardeinin yannda oturunca, Allah telnn rahmeti onu kaplar buyuruldu. Muz bin Cebelden (r.a.) u hads-i erfi rivyet etmitir: Rabbim putlara ibadeti men ettikten sonra, arap imeyi ve insanlarla mnkaa etmei de men etti. Yine Muz bin Cebelden (r.a.) rivyetle dedi ki: Birgn Reslullah (s.a.v.) fitneleri, bykln ve iddetini bildirdi. Ali bin Eb Tlib (r.a.) dedi ki: Ondan kurtulu yolu nedir? Y Reslallah! Peygamberimiz (s.a.v.) buyurdu ki: Allahn kitabdr. Onda sizden ncekilerin, sonrakilerin ve sizin hliniz bildirilmitir. Onu terk edenleri Allahhelk eder. Allah teldan bakasndan hidyet isteyen, Allah sapttrr. O Allahn salam bir ipi, hikmetli zikri ve cinlerin duyunca Bizi hayrette brakan, hidyete ulatran Kurn dinleyip ona mn ettik (Cin sresi yeti) dedikleri, lisanlarn onun iin ayn eyi syledii, o ok okunduunda bktrmayandr. Ebdderddan (r.a.) Rahman sresi 29uncu Her gn O, bir i zere olan yet-i kermesi hakknda rivyet ettii hads-i erfte: Onun ii gnah affetmek, bir sknty gidermek. Bir kavmi yceltmek ve dierini alaltmaktr buyuruldu. Ysuf bin Meysere dedi ki: Hz. s (a.s.) buyurdu ki: eytann kendisi muhakkak dny ile beraberdir. Hilesi mal ile beraberdir. Znetleri heva ve heves (arzular) mal ile beraberdir. Neticeye ulamas da ehvetlerdedir. Muhammed bin Muhcir dedi ki: Ynus bin Meyserenin, Kardelerim nerede? Arkadalarm nerede? Muallimler gitti ve geride talebeler kald. Yemek verenler gitti ve geride yiyenler kald dediini duydum. - 298 -

Buyurdu ki: Hikmet der ki, Ey demolu beni aramak istersen u iki szde bulursun: Bildiin iyi ileri yap. Bildiin kt ileri terk et. Levh-il-mahfzda yazldr ki: Muhakkak, phesiz Ben, Allahm, Rahman ve Rahm olan Benden baka ilh yoktur. Ben merhamet ederim ve ok ok rahmet ederim. Rahmetim gadbm, affm cezalandrmam amtr.
1) Hilyet-l-evliy cild-5, sh-250 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-448 3) El-Kif cild-3, sh-305

YNUS BN UBEYD:
Tbinin byklerinden. Haramlardan ve phelilerden ok saknan, ilim ve hikmet sahibi bir ztt. Knyesi, Eb Abdullah veya Eb Ubeyddir. Basraldr. Eshb- kirmdan Hz. Enes bin Mliki grd. 139 (m. 756) ylnda veft etti. Hads ilminde hfz, (yzbin hads-i erfi rvileri ile birlikte ezbere bilen) sika (gvenilir) bir zt olup, brhm-i Teym, Sbit el-Benn, Hasen-i Basr, Muhammed bin Srn, Abdurrahmn bin Eb Bekir, Hakem bin el-Arec, Sad bin Cbeyr, Ata bin Eb Rebh ve daha bir ok byk ztlardan (r.aleyhim) hads-i erf rivyet etti. Kendisinden, olu Abdullah, Sfyn- Sevr, ube bin Haccc, Eb Cafer er-Rzi, Kadim bin Mutiyb, Hammd bin Zeyd, Hammd bin Seleme, Yezd bin Zeri, Bir bin Mufaddal ve daha birok limler rivyette bulunmulardr. Manifaturaclk yaparak nafakasn temin ederdi. Kul hakkna girmekten ok korkar, pheli olmak korkusu ile mubahlarn ounu terk ederdi. Maln medh etmezdi. Bir gn ra bir kuma mteriye gsterirken Y Rabbi! Bu Cennet kumandan bana da nasb et dediini grd. Bunun kuma medh etmek mansna gelebileceini dnerek kuma sattrmad. Mteriler, kusurlu bir mal, kusursuz zannederek alrlar ihtimlini dnerek, havann bulutlu ve kapal olduu gnlerde pazara kp sat, yapmazd. Ynus bin Ubeydin manifatura dkknnda, fiatlar, ikiyz dirhem ile drtyz dirhem arasnda deien kumalar satlyordu. Dkknnda kardeinin olu da alyordu. Yolda bir kimsevi kuma satn alm gidiyor grnce, kuma tanyp, kendi dkknndan alnm olduunu anlad. O kimseye, Bu kuma kaa satn aldnz? diye sordu. O kimse drtyz dirheme aldn syleyince ok zld ve Bu kuman deeri ikiyz dirhemdir. Geri dnp paranzn stn alnz buyurdu. O kimse, Bu kuma, bizim orada beyz dirhem eder, ben aldanm saylmam deyince, Olsun. Siz, gidip ikiyz dirhem paranz alnz dedi. O kimse gelip, ikiyz dirhemini ald gitti. Hz. Ynus bin Ubeyd, dkknda tezghtar olarak bulunan yeenine, Kuma bu kadar pahalya niye sattan?, diye sordu. Yeeni Vallahi kendi rzs ile ald dedi. Ynus bin Ubeyd, O rz olsa da, sen rz olmayacaktn buyurdu. Dinlerini korumak iin dnylklarn fed eden bahtiyar kimselerdendi. Dny ticretinin hret kr yannda bir hi olduunu ve bir kimsenin yetiip ykselmesinde hell lokmann mutlaka art olduunu bildirirdi. Buyurdular ki; Hellden bir kuru bulsam, hemen bununla buday alrm. Onu un yapp bu undan orba piiririm. Bu orbadan hangi hastaya iirirsem, hasta Allah telnn izniyle if bulur. nsann, vera (phelilerden saknmakdaki hassasiyet) sahibi olduunu konumasndan anlarm, insann yapt iyi amellere bir eyler karr. Ama dilini muhafaza edebilirse bu durum mstesnadr. Ona bir ey karmaz. Hikmeti udur ki, insan ok namaz klar, ok oru tutar ama, iftarn harmla aarsa, tuttuu orucun faydasn gremez. Gece namaza kalkarsa kalbinde riya (gsteri) ve ucb (yapt ibdeti beenme) hli bulunabilir. Gndz olunca da yalan yere hidlik yapmas bo ve lzumsuz szler etmesi dnlebilir. Byle olunca da yaptklar iyilikler hi olur. Ama dilini tutabilirse btn amelleri iyi olur. Kanatim byledir. Kendimi, rysnda houna giden ve gitmeyen eyleri gren kimse gibi gryorum, insanlar da uykuda olup eit eit rylar gryorlar, ldkleri anda uyanacaklar ve uykudan uyanan kimsenin, uykuda grdklerinden, elinde bir ey kalmad gibi, dnyda gvendikleri, gnl baladklar eylerin hepsini kaybetmi olarak ah etmekden, piman olmaktan baka ellerine bir ey gemediini anlyacaklardr. Allah telnn rahmeti, Arafatta o kadar ok ki, bundan hi phe etmiyorum. Lkin ben, o rahmete kavuanlarn arasnda bulunabilecek miyim bilemiyorum. Hatt benim yzmden onlarn da rahmetten mahrum kalmalarndan korkuyorum. D, iine uymayan birini grmek isterseniz bana bakn. Kendisine, Niin byle sylyorsun? diyenlere yle cevap verdi: Ben, yz kadar iyi huyun bulunduunu sayyorum, fakat onlardan bir tanesini kendimde gremiyorum. Kt huylar sayyorum. Hepsinin kendimde mevcud olduunu gryorum.

- 299 -

Hz. Ynus bin Ubeydin, Hz. Hasandan rivyet ettii hads-i erfte yle buyuruldu: Sadaki melek, soldakinin miridir. Kul, bir gnah ileyince, soldaki melek (bunu yazaym m?) diye sadakine sorar. Sadaki, (be gnah ileyinceye kadar yazma!) der. Kul beinci gnah da ileyince soldaki melek yine (yazaym m?) diye sorar. Sadaki melek (Hayr yazma. Belki bir iyilik iler) der. Kul bir iyilik iledii zaman, sa taraftaki melek der ki: (Bize bir iyiliin on misli yazlaca emir verildi. Gel, bu yapt iyiliin on misli sevabnn beini nceden iledii be gnaha karlk silelim. Beini yazalm.) Bunun zerine eytan sklr. (Ben bu insanlarla nasl ba edeceim.) diye szlanr. Hz. Ynus bin Ubeydin kymetli szlerinden bazlar unlardr: Uygunsuz bir sz terk etmek, nefse bir gn oru tutmaktan daha ar gelir. Ben, ok scak bir gnde, insanlar ekidirmemei, insanlar hakknda uygunsuz szler sylememei, o gn oru tutmak ile mukayese ettim. O scak havada oru tutmann dili tutmaktan daha kolay geldiini grdm. ki ey var ki, bunlar bir kimsede tamam olursa, o kimsenin dier btn hlleri bu iki hli sayesinde tamam olur. Birincisi, namaz vaktinde klacak, ikincisi dilini kt ve yersiz szlerden koruyacak. Bir kimse dilini yersiz szlerden koruyabilirse, Allah tel ona mutlaka dier amellerini dzeltmesini ihsan eder. Vera, pheli olan eylerin hepsini terk edip, her an nefsini hesaba ekmektir. Nafileleri hafife alan bir kimse, farzlar da hafife alr. Bir tek tesbihi veya tehlili (Yan, Allah telnn btn ayb ve kusurlardan uzak olduunu, kendisinden baka ibdet olunmaa lyk ilh bulunmadn) bildiren Sbhnallah ve L ilhe illallah ulvi kelimelerini bilerek ve inanarak okumay, dnydan ve dnyda bulunan hereyden daha hayrl ve bereketli bilmiyen kimse, dnyy hrete tercih edenlerdendir.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-15 2) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-442 3) Tabakt- bn-i Sad cild-7, sh-360 4) Mifth-s-sede cild-3, sh-123 5) Mzn-l-itidl cild-4, sh-482 6) Vefeyt-ul-ayn cild-2, sh-386, 469 7) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-145 8) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-168

YSUF BN ESBAT:
Hads, fkh ve krat limi. Tebe-i tbinin byklerindendir. Nesebi, Ysuf bin Esbt bin Vsl eseybn, el-Kf. Knyesi Eb Muhammeddir. Haleb ile Antakya arasnda bir kyde dodu. Antakyada yaad. 195 (m. 810)de veft etti. 196da veft ettii de rivyet edilmitir. mir bin reyh, Sfyn- Sevr, Ysn ez-Zeyyt gibi ztlardan hads-i erf rivyet etti. Kendisinden, Ebul-Ahvas, Mahmd bin Ms, Mseyyib bin Vhid ve Abdullah bin Habb el-Antak gibi limler rivyette bulundular. Hads-i erf ilminde sika (gvenilir) bir zt olup, zamannn en stnlerindendir. Haram ve phelilerden ok saknr, ok ibdet ederdi. Kendi hlinde yaar, hlini belli etmezdi. Kalbinde dny sevgisine yer yoktu. Nefsinin isteklerine hi uymaz, her an Allah tely hatrlard. Hellden lokma bulabilirse yer, bulamazsa sabrederdi. Allah telnn rzsnn onda dokuzu hell rzktadr buyururdu. Dokumaclk yaparak nafakasn temin etmeye alrd. Dny malna ve lezzetlerine hi iltifat etmezdi. Krk sene mddetle iki gmlekle idare etti. Birini ykar, dierini giyerdi. hretteki sonsuz nimetleri terk edip de, dnynn geici, yalanc ve aldatc zevklerini tercih edenlerin zavalllklarn, gafletlerini ve yakalandklar bu hastaln tehlikesini bildirmek iin, Hz. Alinin u szn sk sk sylerdi. Dny plk gibidir. Kim ona tlib olursa skntlarna katlanmaya hazr olsun. Hastalandnda kendisinin haberi olmadan, sultann doktorlarndan birini ardlar. Doktor muayene edip gidecei zaman, Ysuf bin Esbt oradakilere sordu, Doktor muayene ettii hastalardan, det olarak ne alr? Onlar da Altn alr dediler. Bir kese kard ve Bunu ona veriniz diyerek yanndakilere verdi. Baktlar, kesenin iinde onbe altn var, Bu ok fazladr dediler. Bunun zerine, Olsun, ona verin. Byle yapmakdaki maksadm, fakrlerin, sultandan daha mrvvetli olduunu bildirmektir buyurdu. Huzeyfet-l-Meraye yazd bir mektubunda yle nashat etti: Allahtan korkup takva zere ol. Haramlardan sakn, rendiin ilimle amel et. Kendi hlinle megul olup, her an Allah tely hatrla, ama bu hlini Allah teldan baka kimse bilmesin. Her canlnn mutlaka tadaca ve kimsenin re bulamad lme imdiden hazrlkl ol. nk lm geldikten sonra artk h etmekten, piman olmakdan baka bir ey yoktur. Vesselam. Ysuf bin Esbt hazretlerine sordular Zhdn gayesi nedir? O da Sana ihsan olunan nimete marmamak, nasb olmayan eye de (niye nasb olmad) diye zlmemekdir. buyurdu. Tevazunun - 300 -

gayesi nedir? diye sordular. Evinden ktn zaman karlatn herkesi kendinden stn bilmendir buyurdu. Birgn etrafndaki genlere, Ey genler! Frsat ganimet biliniz. Sizlere hastalk ve ihtiyarlk gelmeden nce shhatinizin kymetini biliniz. Allah telnn ihsan olan bu zaman, Allah telya ibdetle kullann. Ben imdi yalandm. Shhatim gitti. Onun iin namazmn rk ve secdelerini dabna uygun olarak yapamyorum. nk bunlar tam yapabilmek iin uygun olan genlik ve shhat, artk benden geti. Namaznn rk ve secdelerini tam yapp btn edeblerine, riyet eden kimselere imreniyor, onlar gibi olmak istiyorum. Ben Kurn- kermin hkmlerine uygun amel edemediim iin ok korkuyorum. Hatt Kurn- kerm okurken azb yetlerine gelince korkum o kadar artyor ki, devam edecek hlim kalnyor. Bu sebeple hergn yetmi kerre tvbe, istifr ediyorum buyurdu. Kendisine sordular ki, Hemen lmeyi arzu eder misin? cevbnda Hayr daha yaamak isterim. Belki birgn gnahlarma ok piman olmak ve slih ameller ileyip iyiler arasna katlmak nasb olur buyurdu. Buyurdu ki, Ben Allah teldan u meziyete shib olmay istiyorum: 1) Veft ederken hi param olmasn, 2) Veft ederken hi borcum olmasn ve 3) Veft ederken kemiklerimde et kalmasn. lm halinde iken, kendisini ziyrete gelen Hz. Huzeyfe-i Mera, onu ok fazla zdrap iinde gzya dkp inliyor grd. Allah telya kavuacaksn. imdi alayp inlemek zaman mdr? Niin kendini zyorsun? dedi. Bunu duyunca, Ne yapaym. Vallahi ben bu zamana kadar yaptm ibdetleri, tam bir ihlsla yapabildiimi zannetmiyor, ibdetlerimin kabul olup olmadn da bilemiyorum. Acaba hlim ne olur? Ona alyorum. buyurdu. Hz. Huzeyfe, Ysuf bin Esbt hazretlerinin bu szlerini iitince u slih zta bakn ki emelindeki ihlsndan korkuyor. O byle sylerse bizim hlimiz nasl olur? diyerek istifr etti. Veft arzu ettii gibi oldu. Zayfladndan derisi kemiine yapm gibiydi. Buyurdu ki: nsanlarn medhetmelerine, ok vmelerine kavumak arzusundan ok saknn. Zira ok tehlikelidir. O, tam uurumun kenardr. O, atele oynamaktr. Allah korusun bir an gaflet, insan ebed sedetinden mahrum eder. Az bir ekilde pheli olan eylerden saknmak, ok amel etmekten; az bir tevazu sahibi olmak, nefsin istemedii bir ok ibdeti yapmakdan daha sevbtr. Zhdn esas, skntlara katlanp, ehvetleri terk etmek ve yenilen lokmann hellden olmasna dikkat etmektir. Gzel ahlkn almetleri; arkadann sylediine itiraz etmeyip, kabul etmek. Kendine ve herkese ve hatt her mahlka kar merhametli ve insafl olmak. Kimsenin aybn aratrmamak. Bakasnda bir kusur grnce (dalgnlkla olmutur, istemiyerek yapmtr diyerek) iyiye yormak. Kendisinden zr dileyenlerin zrlerini kabul etmek. Bakalarndan gelen sknt ve eziyetlere sabr ve tahamml etmek. Bakalarnn kusurlarn aratrmak yerine, kendi kusur ve kabahatlerini dnp aratrmak, dzeltmeye almak. Byk-kk herkese kar edebli tatl dilli, gler yzl olmaktr. Tvbenin doru ve makbul olmasnn almetleri: Tekrar o gnah ilemee sebeb olabilecek kimselerden uzak durmak. Lzumsuz laflar terk etmek. Allah tely inkr edenlerle grmemek. Hayr ve sevab olan amelleri yapmak, ilemi olduu gnahtan dolay ok piman olup, yapt tvbeyi bozmamak, iledii gnahta kul hakk varsa, onu hak sahibine iade etmek. Allah tel iin olmyan her eyi kalbinden karmaktr. Sabrl olmak isteyen kimse; fkesini yenmeli, kalbinde Allah teldan baka bir eye yaknln olmamas iin almal. Bir musbet veya sknt geldii zaman, inleyip szlamamal. bdetleri, Gzel yapabiliyorum dncesinden uzak olup, amellerini kusurlu bilmeye devam etmeli, farzlar ve vcibleri yapmakta tenbellik yapmayp, en gzel ekilde yapmaya almal, yaplan btn ilerin dine uygun olmasna gayret etmeli ve nceden yaplm olan hat ve zararlar telfi etmek iin uramaldr. Haya sahibi olmann almetlerinden bazlar unlardr: Gnl krk ve mahzun olarak Allah telya kavuacak, Ona hesab verecek olmann bykln dnmelidir. Hibir zaman dnmeden konumamal, sonunda mahcb olaca ileri yapmaktan ok saknmaldr. Btn azlarn, slmiyyete uygun olmayan her hlden uzak tutmaldr. Dny gsteriini terk etmeli, bunlarn yaldzl, yalanc ve geici zevkleri, Allah telnn rzsn unutup, sonsuz sadetden mahrum kalmaa sebeb olmamaldr. Mezarl ve lm ok hatrlamal, lmn bir gn mutlaka kendisine de geleceini hi unutmamaldr. Her an lme hazr olmaldr. Allah telnn dostlarna u ey verilmitir. Halvet (yumuaklk, tatllk), mehabet (byklk, heybet) ve muhabbet (sevgi, iyilik, gzellik)dir. Alak gnll olmann almetleri unlardr: Syleyen kim olursa olsun, hak sz kabul etmek. Fakr, garib olan kimselere de yumuaklkla muamele etmek. Rtbe itibariyle kk olanlara efkatli olmak. - 301 -

Kendisine kar yaplan hat ve kusurlara tahamml edip, fkelenince sabretmek, her an Allah tely hatrlamak. Zenginlere kar vekarl olmak. Cenb- Haktan gelen her eye rz gstermektir. Sdk olmann almetleri: Sz ile kalbinden geenlerin ayn olmas. Sz verdii gibi hareket etmesi, ilerini Allah telnn rzs iin yapmas. Dnyya dkn olmayp, makam, mevki peinde komamas, Nefsin isteklerini yapmamas, mhim olan ileri hemen yapp, mhim olmayanlar sonraya brakmas. hreti, dnyya tercih etmesidir. yle bir tevekkl sahibi olmaldr ki, Allah telnn, kendisi iin ezelde takdir ettii eyden baka, bana hibir eyin gelmeyeceine gzyle grr gibi inanmaldr. Allah telya olan muhabbetin almetleri: Dnyda huzurlu olduu halde, hreti arzu etmek. Shhatli olduu halde lm istemek. Allah tely ok anmak, bununla rahatlamak ve bundan zevk almak. Cenb- Haktan gelen dertleri ve bellar nimet bilip, bunlara sabretmek sevinmektir.
1) Tezkiret-l-evliy sh-224 2) Hilyet-l-evliy cild-8, sh-237 3) Tabakt-l-kbr cild-1, sh-68 4) Tehzb-t-tehzb cild-11, sh-407

ZEYD BN ESLEM:
Medine-i mnevverede yetien mfessirlerin (tefsr limlerinin) en mehru. Knyesi Eb Abdullah veya Eb smedir. Tbinin byklerindendir. Hz. merin olu Hz. Abdullah onu zd etti. 136 (m. 753) trihinde Medinede veft etti. Pekok hads-i erf ezberledi. Sika (gvenilir) bir zt olup, fkh limidir. Peygamber efendimizin mescidinde talebelerine ders verirdi. Pekok kimseler kendisinden ilim renmek iin uzaklardan gelirlerdi. Hatt Hz. Hseyinin olu Zeynelbidn bile kendisinden ilim renirdi. Birgn Zeynelbidn bin Hseyine, Akrabalarnzdan pek ok byk lim var iken, Hz. merin klesine mi gidiyorsun? diye sordular. Onlara cevaben, nsan kendisine dinde daha ok faydal olana gider dedi. Hz. Zeyd bin Eslem, Hz. Abdullah bin mer, Hz. Seleme bin el Ekva, Hz. Enes bin Mlik (r.anhm) gibi Eshb- kirmn ileri gelenlerinden hads-i erf rivyet etti. Kendisinden de Hz. Him bin Sad, Hz. mm- Mlik, Hz. Zhr, Hz. Sfyn- Sevr gibi birok limler hads-i erf rivyet etmilerdir. Hads-i erflerini, Ktb-i sitte (Alt Hads Kitab) sahipleri kitaplarna almlardr. Hz. Zeyd bin Eslem ok mttek (haramlardan ok saknr) olup pek sevimli bir zt idi. Hz. mm- Mlik, Ben, Zeyd bin Esleme olan muhabbeti hibir kimseye duymadm buyurmutur. Hz. Zeyd bin Eslem rivyet ediyor ki: Bir defasnda, Hz. mer su istedi. Bunun zerine kendisine, bal erbeti ikrm ettiler. Hz. mer, Bu ok gzeldir. Lkin, ben hrette bunlarn aslna, hakksine kavumak iin, bu lezzetleri terk ediyorum buyurdu. Hz. Zeyd anlatt: Birgn bn-i mer (r.a.) kle olan bir obana rastlad. Koyun srsn otlatmakla megul olan obana yle dedi: Besili, etlik bir koyun varsa getir de kesip yiyelim. oban cevbnda Koyun vermem mmkn deil. nk sahibi burada yok der. bn-i mer (r.a.) Olsun, koyunun sahibine, (koyunu kurt kapt) dersin dedi. oban Byle yapmaktan Allah telya snrm. Ondan korkarm. nk O hereyi bilmektedir dedi. bn-i mer (r.a.) obann takvasnn okluunu bylece anlad ve hemen sahibini bulup, kleyi ve koyun srsn satn alp, kleyi zd edip, sonra da koyun srsn o obana hediye etti. Hz. Zeyd bin Eslemin rivyet ettiine gre, fakrler aralarnda birini seip, temsilci olarak, Peygamber efendimizin huzuruna gnderdiler. O da gidip, Peygamber efendimize dedi ki: Beni size fakrler gnderdi Peygamber efendimiz, Sana ve seni gnderenlere merhaba. Onlar benim sevdiim kimselerdir buyurdu. Gelen kimse, yle arz etti: Y Reslallah! Zenginler mallar bulunduu iin hac yapyorlar. Hayr ve hasenatta bulunuyorlar. Biz ise bunlar yapamyoruz. Bunun iin biz mkfatmzn az olacan tahmin ediyoruz. Beni size gnderen fakrler bizim hlimiz nasl olacak? diyorlar. Bunun zerine Peygamber efendimiz yle buyurdu: Fakrlere benden bildirin! Kavuacaklar mkfatlar dnerek, hallerine sabreden fakrlerin, zenginlerde bulunmayan hasletleri vardr. 1- Kendilerine Cennette yle kkler verilir ki, insanlar, dnyda yldzlara bakt gibi o kklere bakarlar. Bu kkler, fakr olan Peygamberler, ehdler ve mminler iindir. 2- Fakrler, zenginlerden yarm gn nce Cennete girer. (hretin bir gn, dnynn bin yl kadardr. Yarm gn beyz sene eder.) 3- Zenginin, (Sbhnallahi vel-hamd lillhi vel ilhe illallah vallah ekber) deyip ve onbin dirhem de sadaka verip kavutuu sevaba, fakr olanlar yalnz bunu syledikleri zaman kavuurlar. Dier hayr ilerde de durum ayndr. - 302 -

Bir dirhem sadaka, yzbin dirhem sadakadan daha efdaldir. Orada bulunanlar, sordular ki, Y Reslallah! Bu nasl olur? Peygamberimiz (s.a.v.): Bir kimsenin ok mal olabilir. Bu kimse, bu ok malndan yz, bin dirhem ayrp sadaka verebilir. Baka bir kimsenin de malnn tamam iki dirhemdir ve bunun bir dirhemini gnl holuu ile sadaka olarak verir, ite, bu bir dirhemlik sadaka sevab, yzbin dirhemlik sadaka sevabndan daha ok olur. Ben, yetime bakp besliyenle, Cennette u iki ey gibiyiz. Bunu sylerken iki ehdet parman yan yana getirdiler. Hds-i erfte yle buyuruldu: Dikkat edin. Size Nuhun (a.s.) oluna bildirdii emri bildiriyorum. Nuh (a.s.) oluna buyurdu ki, L ilhe illallah vahdeh l erike leh. (O birdir. Orta benzeri yoktur.) Yerler ve gkler terazinin bir tarafna konsa, bu gzel kelime dier kefesine konsa, bu gzel kelime daha ar gelir (Sbhnallahi ve bihamdih), tesbihini ok oku. nk, bu meleklerin ve dier mahlklarn dusdr. Mahlklar bununla rzk bulur. Allah telya irk koman yasak ediyorum. nk Allah tel kendisine irk koan kimseye Cenneti harm klmtr. Sana kibirlenmeyi de yasak ediyorum. nk, kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse Cennete giremez. Reslullah (s.a.v.) zamannda bir takm insanlar Y Reslallah! Kymet gnnde Allah, tely grr myz? diye sordular. Reslullah (s.a.v.), Evet dedi ve devamla, Gnei le st, ak ve nnde hibir bulut yok iken grmek iin birbirinizi iterek zarar verir misiniz? Ve yine ay, bedir olduu ondrdnc gece, yine ak iken ve onu gece hibir bulut yok iken grmek iin birbirinize zarar verir misiniz? diye sordu. Hayr, y Reslallah dediler. Reslullah (s.a.v.) te bu iki kreden herhangi birisini grmekte birbirinize meakkat ve zarar vermediiniz gibi, kymet gnnde Allah tely grmekte de biribirinize meakkat ve zarar vermezsiniz. Kymet gn olduu zaman bir mnd: Her mmet dnydayken neye ve kime taptysa peine dsn diye iln eder. Bunun zerine, mnezzeh olan Allahtan baka eylere, putlara ve heykellere tapagelen ne kadar mrikler varsa, onlardan hibiri geri kalmakszn Cehenneme dklrler. Artk gerek iyiden ve gerek ktden, gerek kitap ehli bakyyelerinden olarak ortalkta yalnz Allaha tapanlardan baka kimse kalmaynca, yahudilerden geri kalanlar arlr ve onlara Siz kime ibdet ederdiniz? diye sorulur. Onlar Biz Allahn olu zeyre tapyorduk diye cevap verirler. Bunun zerine bunlara, Yalan sylediniz, Allah hibir e ve oul edinmedi denilir. imdi siz ne istersiniz? diye sorulur. Ey Rabbimiz! Biz ok susadk. Bize su ihsan et derler. Bunun zerine onlara, Haydi su bana gelmez misiniz? diye iaret olunur ve Cehenneme doru sevk olunurlar. Cehennem onlara serb gibi grnr. Onlar birbirlerini ineyerek giderken atee dklrler. Sonra Hristiyanlar arlr, onlara da Siz kime kulluk ederdiniz? diye sorulur. Onlar da Allahn olu Mesih-sya ibdet ediyorduk derler. Onlara da: Yalan sylediniz. Allah hibir e ve hibir oul edinmedi denir. Onlara da ne istiyorsunuz? diye sorulur. Onlar, Ey Rabbimiz! ok susadk bize su ihsan et derler. Kendilerine Haydi suya gelmez misiniz? diye iaret olunur. Nihayet Cehenneme doru toplanrlar. Cehennem onlara bir serb gibi grnr. Birbirlerini ezerek Cehenneme derler. Artk ortada slih veya fcir olarak Allah telya ibdet eden mslmanlardan baka kimse kalmaynca, lemlerin Rahbi, Sbhneh ve tel onlara, orada grdkleri en yakn bir sfatla tecelli eder ve Allah tel bu Mslmanlara sizler ne bekliyor sunuz? Her mmet ibdet ettii eyin ardna dyor buyurur. Onlar da Biz dnyda iken, kendilerine en ok muhta olmamza ramen bu insanlardan ayr yaadk ve onlar ile arkadalk etmedik derler. Bunun zerine Ben sizin Rabbinizim buyurur. Onlar, Biz, senden, Allah telya snrz. Allah telya hi bir eyi ortak komayz derler. Hatt bir ksm (Yaplmakta olan imtihann iddetinden dolay doru olandan) dnmeye yaklar. Sizinle onun arasnda bir almet var m ki, bunun sayesinde onu tanyabileceksiniz? buyurur. Onlar Evet derler. Bunun zerine, kymetin deheti mslmanlarn zerinden kaldrlr. Dnyda kendiliinden Allah telya secde edenlerden hibiri istisna edilmemek suretiyle Allah tel mslmanlara secde iin izin verecek. Dnyda iken ister takvasndan, ister riya iin olsun secde edenlerden hibiri istisna edilmemek zere Allah tel her birinin srtn tek bir tabaka hline getirecek. Her secde etmek isteyen kafas zerine decek, sonra balarn kaldracaklar. Bir de bakacaklar ki, Allah tel ilk defa grdkleri sfatna dnm olduu halde, Sizin Rabbiniz benim buyurunca, Onlarda Bizim Rabbimiz sensin derler. Sonra Cehennem zerine bir kpr kurulur ve efata izin verilir. Halk: Ey Allahm! Selmet ver, selmet ver diye du eder dururlar. Y Reslallah kpr nedir? diye sorulduunda, Kaypak ve kaygan bir eydir. Orada kancalar, engeller ve demirden dikenler vardr. Bunlar Necdde meydana gelen ve Sadan denilen sert dikencikler halindedir. Mminler, kimi gz krpacak kadar zaman iinde, kimi imek gibi, kimi rzgr gibi, kimi en iyi cins yrk at ve deve gibi sratle geerler. Mminlerden kimi sapasalam olduu gibi necat - 303 -

(kurtulu) bulur. Kimi trmklar iinde perian olmu olarak salverilir. Kimi de Cehennem atei iine sapr sapr derler. Nihayet mminler ateten kurtulduklar zaman, nefsim yed-i kudretinde olan Allah telya yemin ederim ki, sizden hibir kimsenin, hakk tamamyla kurtarmak hususunda Allaha yalvarp yakarmas, kymet gnnde mminlerden atete olan kardeleri iin Allaha yalvarmalar kadar, iddetli olamaz. Onlar Ey Rabbimiz! Bu kalanlar bizimle beraber oru tutarlar ve hac ederlerdi derler. Onlara: Tandnz kimseleri dar karnz, onlarn suretleri atee harm edilir denir. Artk bunlar kimi bacaklarnn yarsna kadar, kimi de dizlerine kadar atee gmlm olduu halde pekok halk dar karrlar. Sonra, Ey Rabbimiz! Cehennemde emrettiklerinden hi kimse kalmad derler. Hak tel, Geri dnn, kalbinde ok az olsa bile mn ve yakn olan her kimi bulursanz onu da karnz buyurur. Onlar yine pekok halk karrlar. Sonra yine, Ey Rabbimz! Cehennem iinde, emrettiklerinden hi kimseyi brakmadk derler. Sonra Hak tel, Dnnz! Kalbinde pek az hayr olan her kimi bulursanz onu da karrz buyurur. Yine pekok halk karrlar. Bundan sonra Azz ve Cell olan Allah tel, Melekler efat ettiler. Peygamberler efat ettiler, mminler de efat ettiler. efat etmedik bir Erhamr-Rhimn kald buyurur. Bundan sonra ateten bir cemati toplar ve dnyda iken hibir hayr ilemeyip de Cehennemde kmre dnm birok kimseleri karr ve Cennetin yollar zerinde olup hayat nehri ad verilen bir nehrin iine onlar daldrr. Bunlar sel uranda kan yaban reyhan tohumlar gibi karlar. Grmez misiniz ki, yaban reyhan bazan bir ta, yahut bir aa dibinde olur. Gneye doru olan sar olur, yeil olur, glgede olan ise beyaz olur. (Bunu iitince bazlar) Y Reslallah! Sanki sahrada obanlk etmi gibisiniz dediler. Reslullah (s.a.v.) devamla yle anlatt: Artk hayat nehrinden boyunlarnda halkalar olduu halde inci gibi gzel olarak karlar. Cennet ahlisi onlar o almetle tanrlar, ilenmi hibir ameli, nden gnderdikleri hibir hayrlar olmad halde Allah telnn Cennete koyduu azdllar ite bunlardr derler. Sonra Allah tel onlara, Cennete giriniz! Gznzn grebildii her ne vara sizindir buyurur. Onlar, Ey Rabbimiz! Sen lemlerden hi kimseye vermediini bize ihsan ettin derler. Kendilerine: Size bundan efdal bir atyyem var buyurur. Ey Rabbimiz! Bundan da efdal ne var? derler. Allah tel: Benim rzm! Artk bundan sonra ebediyyen size gadab etmem buyurur. Bir mslmann hayrl bir sz renip retmesi ve onunla amel etmesi, bir senelik ibdetten hayrldr. Binekte olan, yaya olana selm verir. Gelen cematten birisi selm verirse, hepsine yeter. Zeyd bin Eslem hazretlerinin kymetli szlerinden bazlar: Kim ibdet etmekle Allah telya kulluk yaparsa, Allah tel da ona Cennetiyle ikrmda bulunur. Kim, gnahlar terk etmekle Allah telya itat ederse, Allah tel da onu Cehenneme sokmayarak ikrmda bulunur. Allah teldan yardm iste ki seni bakasna muhta etmesin. Hi kimse Allah teldan daha gani (zengin) deildir. Ve sen, Ona herkesten daha ok muhtasn. Eer lmek elimde olsayd, slmiyeti hakkyla seviyorken lmeyi arzu ederdim. Lkin lm benim elimde deildir.
1) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-221 2) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-395 3) Mifth-s-sede cild-2, sh-16, 18, 75, 590 4) El-Alm cild-3, sh-56 5) Tezkirt-l-huffz cild-1, sh-124 6) Sahh-i mslim Kitab-l-mn, 302

ZEYD BN ZEYNELBDN:
Tbinden fkh limi. Hz. Hseyinin torunu ve mm- Zeynelbidnin oludur. Yan, Zeyd bin Zeynelbidn Ali bin Hseyin bin Ali bin Eb Tlibdir (r.anhm). Knyesi, Ebul-Hseyin olup, Him ve Kure nisbetleri verildi. Medinede 79 (m. 698) ylnda dodu. Emev halifesi Him bin Abdlmelik zamannda, kendisine taraftar gzken mnafklarn kkrtmas neticesinde, halifenin askerleriyle yapt savata ehd oldu. ehdeti, 122 (m. 740) ylnda olmu, cesedi Kfeye, ba Msra defn edilmitir.

- 304 -

lk nce babas Ali Zeynelbidn bin Hseyinden ders almaya balayan Zeyd bin Ali Zeynelbidn, aabeyi Muhammed Bkr, Ebn bin Osman, Urve bin Zbeyr, Abdullah bin Hasan, Abdullah bin Eb Rfi ve daha birok limden ilim renip hads-i erf rivyet etti. Medineden baka dier slm memleketlerini de dolaarak oralarda ilim tahsil etti. Reslullahn (s.a.v.) Eshbndan bazlarn grd. Fkhta ve krat ilminde zamannn bir tanesi idi. Hitbette ei yoktu. Gzel konumalar ile etrafndakilerin dikkatini eker, dinleyenlere szleri tesr ederdi. Zamanndaki blcler, Zeydin (r.a.) deiik memleketlere ilim iin yapt seyahatleri bahane ederek Halifeyi aleyhine kkrttlar. Onun ilim iin dolamayp, hilfete gemek iin evresine adam topladn sylediler. Halife de Onun Medine dna kn yasaklad. Fakat Zeyd (r.a.) bir frsatn bularak Kfeye gitti. Orada Ehl-i beyt taraftan gzken blclerin kkrtmas ve Halifenin yakalattraca korkusuyla sava iin hazrlanmaya balad. Kendisine binlerce kii bat etti. Baka ehirlerden de yardm vad ettiler. Halifenin askerleri Kfeye yaklatklar srada taraftarlar kendisine Eb Bekir ve mere dman ol dediler. O da, Byk dedem olan Reslullahn (s.a.v.) sevdii iyi kimselere dmanlk edemem dedi. Bunun zerine drtyz kii hari, dierleri Onu sava alannda terk ettiler. Zeyd, bunlara ve kad rafadn dedi. Beni terk ettiler. mansna gelen bu kelimeden dolay, hynet edenlere Rfz denildi. Hz. Zeydin yannda kalanlara ve sonradan onlarn yolunda olduklarn syleyip saptanlara da Zeyd denildi. Burada yaplan savata Zeyd (r.a.) ehd edildi. Daha sonra olu Yahy, Horasan taraflarna gitmi, fakat Onun da sonu ehdetle neticelenmitir. Vaktini ilim renmek ve yaymak, ibdet ve Kurn- kerm okumakla geiren bu mbrek zt iin, mm- azam Eb Hanfe (r.a.), Zeyd bin Ali Zeynelbidn zamannda ondan daha byk fkh limi, sorulara ondan daha seri cevap veren ve daha ak konuan kimse grmedim buyurdu. Fkh ilminde ilk kitap yazan kii olarak bilinen Zeyd bin Zeynelbidn, birok lime ilim retti. Bunlardan, oullar Hseyin ve s, kardeinin olu Cafer-i Sdk, Zhr el-Ame, e-ube, smil esSdd gibi limler en mehrlardr. Yazm olduu kitab, Mecmu-ul-kebr fil-fkh adl kymetli eserdir.
1) Tehzb-t-tehzb, cild-3, sh-419 2) Vefeyt-l-ayn cild-5, sh-120, 122, cild-6 sh-110, 111, cild-7, sh-105, 106, 341 3) El-Milel ven-nihl, cild-1, sh-154 4) El-Alm, cild-3, sh-59 5) Fevt-l-vefeyt cild-2, sh-35 6) Hak Szn Vesikalar sh-50 7) Mucem-t-mellifn cild-4, sh-190

ZFER BN HZEYL, (Bkz. mm- Zfer) ZHEYR BN MUVYE:

Tebe-i tbin devrinde Kfede yetien hads limlerinin byklerinden. Ad, Zheyr bin Muviye bin Hudeyc bin Rahl bin Zheyr bin Hayseme el-Cafdir. Knyesi Eb Hayseme el-Kfdir. 100 (m. 718) senesinde Kfede dodu. Cezre veya Cizre denilen yere yerleti. 173 (m. 789) senesinin Receb aynda veft etti. Zheyr bin Muviye (r.a.), kurulduu zamandan itibaren byk bir ilim merkezi olan Irakn Kfe ehrinde doup bym ve orada birok limin ilim meclisinde bulunarak, onlardan ilim alm ve hadsi erf rivyet etmitir. O, Tbinin byklerinden Eb shk- Seb, Sleymn- Teym, sm bin Kays, Zeyd bin Cbeyr, Semmk bin Harb, Abdlkerm el-Cezer ve daha pekok limden hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de, Abdurrahmn bin Mehd, Yahy bin Sad el-Kettn, Eb Dvd Heysem bin Ceml el-Antak ve daha birok lim hads-i erf rivyetinde bulunmutur. Ondan en son rivyette bulunan Abdsselm bin Abdlhamd el-Harrndir. Onun byk bir hads limi ve rivyetlerinde sika (gvenilir, salam) olduunu birok hads limi haber vermitir. Bunlardan Muz bin Muz: Yemin ederim ki, Sfyn- Sevr benim yanmda, Zheyrden daha hccet, sika deildir dedi. uayb bin Harb de: Zheyr benim yanmda ube gibi yirmi kiiden daha ok hfzd (yan yzbinden ok hads-i erfi senedleri ile birlikte ezberlemiti) dedi. Yr bin mer, bn-i Uyeyneden naklederek diyor ki: Zheyr bin Muviye sana lzmdr. nk Kfede onun gibisi yoktur. Ahmed bin Hanbel de yle bildiriyor: O, ilimde doruluk kaynaklarndandr. Slih bin Ahmed de, babasndan bildirerek: Zheyr, hocalarndan rivyet ettiklerinde salam bir hccetti. Eb shktan rivyet ettiklerinde ise ihtilf vardr diyor, mm- Iclnin sika ve emin bir rvi olduunu, mm- Nes de, gvenilir ve salam olduunu bildirdi. bn-i Mencye diyor ki: Zheyr, salam bir hads hfz idi, Irak limleri onu, salamlkta zamanndakilerinin nnde tutuyorlard. bn-i Sad: 0,172 (m. 788) senesinde veft etti. Salam ve gvenilir bir rvi olup ok hads-i erf rivyet etti dedi. bni Hibbn da Kitab-s-sikasnda diyor ki: 0,173 veya 174 senesinde Receb aynda veft etti. Ha- 305 -

dsde salam bir hfzd. Irak limleri Onun iin, Sfyn- Sevr zamannda, (Sevr ld zaman Zheyr bunun yerini tutar) diyorlard ve salamlkta onu bakalarnn nnde tutuyorlard. Zheyr bin Muviye yle anlatyor: Hz. mer, bir gn bir cerb (bir eit lek) un getirilmesini emretti. Getirilen bir cerb un youruldu ve hamur hline getirildi. Sonra ekmek yapld. Daha sonra zeytinya ile kartrlarak serd ad verilen bir eit yemek yapld. Hz. mer, hazrlanan bu yemee 30 kiiyi davet etti. Bu yemei sabah yediler ve doydular. Akam olunca yine ayn miktardaki yemein tammn otuz kiiye verdi. Yemek tam otuz kiiye yetince, Hz. mer yle buyurdu: Her insana ayda iki cerb zahire yetmektedir. Hl byle olunca Hz. mer, kadn, erkek ve kle fark gzetmeksizin her insana, ayda iki cerb zahire tahsisat verirdi. Rivyet ettii hads-i erflerden bazlar unlardr: Sizden hibir kimse yoktur ki, Allah onunla konumasn! Hem aralarnda tercman da bulunmayacaktr. Sa tarafna bakacak, hrete gnderdiklerinden baka bir ey gremiyecek, nne bakacak, yznn karsnda Cehennemden baka bir ey gremiyecektir. Binaenaleyh yarm hurma ile bile olsa Cehennemden korunun.
1) Tehzb-t-tehzb cild-3, sh-115 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-233 3) El-Alm cild-3, sh-52

ZHR:
Tbin devrinin tannm hads ve fkh limlerinden. smi, Muhammed bin Mslim bin Abdullah bin ihb, knyesi, Eb Bekirdir. Bazan Zhr, bazan da byk dedesine nisbetle bn-i ihb-uz-Zhr diye sylenir. 52 (m. 672) trihinde doup, 124 (m. 742) senesinde, am civarnda egbed denilen kyde veft etmitir. Buras Hicaz snrnn sonu ile Filistin snrnn balangcnda bir yerdir. Kureyin Zhre kabilesine mensbtur. Peygamber efendimizin valideleri Hz. mine de bu kabileye mensbtu. Zhr (r.a.) Medine-i mnevverelidir. Fakat amda yerlemitir Eshb- kirmdan on kii ile grmtr. Abdullah bin Hattb, Abdullah bin Cafer, Reba bin Ubbd, Misver bin Mahreme, Abdurrahmn bin Ezher ve daha baka Sahbeden hads-i erf rivyet etmitir. Ata bin Eb Rebh, Eb Zbeyr Mekk, mer bin Abdlazz, Amr bin Dinar, Slih bin Keysn, Yahy bin Sad el-Ensr ve daha birok lim ve fdl ztlar (r.aleyhim) da ondan hads-i erf rivyet etmilerdir. Zhr (r.a.) hads ilminde, ha z derecesindedir, mm- Buhrnin Aliyyl-Medinden bildirdiine gre, Zhr, ikibin hads-i erf rivyet etmitir. Bunlarn bir ou, Ktb-i sitte denilen mehr alt hads kitabnda ve Muvattda mevcuttur. Zhr (r.a.) bir zek ve fazlet hrikas idi. Fevkalde (stn) bir zeks vard. Kurn- kermi seksen gecede ezberlemiti. Medine-i mnevveredeki Fukah-i Seba, yan yedi mehr limin bildirdikleri fkh bilgilerinin hepsini renmiti. Zhr (r.a.) Reslullah efendimizin mbrek hads-i erflerinin salam ekilde zabtedilmesi iin, ilk almay balatan byk bir limdir. Hads-i erfi nce o tedvin etmitir. Hadslerin toplanmas iine, Emevi halifelerinden mer bin Abdlazz (r.a.) zamannda balanmtr. Hadsleri toplama teebbsnn sebebi, mer bin Abdlazzin, Medine valisi Eb Bekir bin Muhammed bin Hazma gnderdii mektbta yle belirtilir: Reslullahn (s.a.v.) hadslerini snnetlerini, Amrenin rivyetlerini aratr ve yaz. nk ben, ehlinin azalp, yok olarak, ilmin kaybolmasndan korkuyorum. Mektupta geen Amre, Amre binti Abdurrahmn el-Ensrye (Abdurrahmnn kz Amre) olup, Hz. ie validemizin, Reslullah efendimizden rivyet ettii hads-i erfleri en iyi bilen sliha bir kadnd. mer bin Abdlazz (r.a.), Medine valisi bn-i Hazma verdii bu emri btn valilere gndererek, memleketin her tarafna duyurmutu. Bu emri ilk yerine getiren Muhammed bin Mslim bin ihb ez-Zhrdir. Bu almalar srasnda Zhr hazretleri, bir gn oturmu, kitaplarn da etrafna koymutu. Kendisini o kadar kitaplara vermiti ki, dny ileri ile uramaya bile frsat yoktu. Bunun zerine hanm ona Vallahi zerime tane kuma (hanm) getirsen, bana bu kadar ar gelmezdi. Senin ba kitaplarn hepsini geti dedi. Zhr, daha hayatta iken bulduu hads-i erfleri bir kitapta toplad. Halife de bu kitab oaltarak her tarafa gnderdi. Bylece Zhr (r.a.) hads-i erflerin toplanarak korunmas hususunda byle hayrl bir r aan mbrek bir zttr. Hakknda sylenilenler: Leys bin Sad der ki: Zhrnin ok geni ve derin ilmi vard. Hangi ilim dal olursa olsun, konumaya balaynca, dinliyen, o mevzuyu en iyi bilen o, kanatine varrd. Ayn zamanda o, ok cmertti. Halfe Him bin Abdlmelik, ocuklarna ders vermesi iin kendisinden ricada bulundu. O da kabul etti. ocuklara drtyz hads-i erf yazdrmt. Bir ay sonra, hads-i erflerin kaybolduu sylenip, yeniden yazlmas istendi. O da tekrar yazd. Kaybolduu sylenen ile, yeni yazlar karlatrlnca, ikisinin de birbirinin ayns olduu grld. - 306 -

mer bin Abdlazz (r.a.), zekt memurlarna: bn-i ihba iyi yapnz. Zamanna kadar gelen snnetleri en iyi bilen odur. mm- Mlik O benzeri az bulunan bir limdir. bn-i ihb Zhr (r.a.) Medine-i mnevvereye gelmiti. Mehr lim, Reba ile karlat. Onunla ilm sohbette bulunmak istedi. Bunun iin bir eve gittiler, ikindi vaktine kadar oturdular, ikindi vakti. Zhr evden knca Reba gibi bir limin bulunacan tahmin etmezdim. dedi. Reba da Zhr hakknda ilim bakmndan Zhrnin derecesine zor ulalr demitir. Zhryi (r.a.) tanyanlardan birine, onun koku srnp srnmediini sordular. O da Ben onun, binei iin kulland kamsndan misk kokusu geldiini hissederdim demitir. Zhrnin (r.a.) rivyet ettii hads-i erflerden bazlar: Reslullah (s.a.v.), kardeine haya hakknda, nashat veren Ensrdan bir zta rastlaynca yle buyurdu: Onu, sahip olduu haya hasleti zere brak. nk hay, mndandr. Yan mn, sahibini ktlkleri yapmaktan alkoyduu gibi, hay da alkor. Reslullaha (s.a.v.) bir zt gelip, Y Reslallah, bana bir ka kelime ret ki, onunla yayaym, hayatm ona gre tanzim edeyim (dzenliyeyim) fakat fazla olmasn. nk unuturum deyince. Peygamber efendimiz (s.a.v.) Kzma buyurmutur. nk kzmaktan, lzumsuz hiddetlenmelerden bir ok ktlkler doabilir. Peygamber efendimiz (s.a.v.) yle buyurmutur: Birbirinize buz etmeyiniz. Birbirinize haset etmeyiniz. (Yan birbirinizin nimetinin, elinden kmasn gzetlemeyiniz.) Birbirinizden yz evirmeyiniz. Ey Allahn kullar! Karde olunuz. Bir mslmana darlp da, din kardeini geceden fazla terk etmek hall olmaz. Birisi, Reslullaha (s.a.v.) gelip, komusundan ikyette bulundu. Reslullah (s.a.v.) mescidin kapsnda Biliniz ki, krk ev komudur diye barlmasn emrettiler. Zhr (r.a.), Krk ev, sadan, krk ev soldan, krk nden, krk ev de arkadan komudur diyerek drt tarafa iaret etti. Peygamber efendimiz Eshb- kirma, Size atlan admlardan Allah telnn en ok rz olduu adm bildireyim mi? buyurdular. Sahbe-i kirm: Evet, Y Reslallah! dediler. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) efendimiz Allah telnn en honud olduu adm, akrabay ziyret iin veya cematle namaz klmak iin atlan admdr. buyurdular. Allah yolunda, aktlan kan ve Allah korkusundan, gzden aktlan yalar, Allah telnn en ok honud olduu damlalardr. Sizden biriniz, komusunun aacn, duvarnza koymasna mni olmasn, Sizden biriniz ezan iitince aynsn sylesin. Enes bin Mlikten rivyet ettii hads-i erfte Peygamber efendimiz buyuruyor ki: Bir gn Ms (a.s.) yolda gidiyordu. Allah tel ona nida buyurdu, Ey Ms! Etrafna bak! Ms (a.s.) etrafna dnp bakt. Kimse yoktu. Allah tel tekrar nida etti. Hz. Ms yine baknd. Kimseyi gremedi. Fakat ii rpermiti. Sonra nc defa nida edilip, Ey Ms! Ben kendisinden baka, ilh olmayan Rabbin Allahm. Ms (a.s.), Buyur y Rabbi, emrine hazrm dedi ve secdeye vard. Allah tel Ban kaldr y Ms! buyurdu. Hz. Ms ban kaldrd. Allah tel; Y Ms! Arn glgesinde glgelenmek istiyorsan, yetimlere, merhametli bir baba gibi, dul kadna da, onu muhafaza eden ve gzeten zevci gibi ol. Y Ms! Merhametli ol. Byle olursan, sana da merhamet edilir. Ceza verirsen, ceza grrsn. Y Ms! sriloullarna haber ver ki, kim Habbim Muhammede (s.a.v.) yetiir de ona mn etmezse, onu atee atarm. zzetim ve cellim hakk iin Muhammed ve mmeti Cennete girmeden, kimse Cennete giremez buyurdu. Ms (a.s.) Y Rabbi! Onun mmeti nasldr? diye sorunca, Allah tel Onun mmeti, her zaman bana hamd ederler. Temizdirler. Gndzleri oru tutar, geceleri ibadet ederler. Onlarn yapt az bir eyi de kabul ederim. L ilhe illallah (Allahdan baka ilh yoktur) deyip, bunu kalbleriyle tasdk ve kabul ettikten sonra, onlar Cennete koyarm. Bunun zerine, Hz. Ms, Y Rabbi! Beni bu mmetin Peygamberi eyle dedi. Allah tel, Onlarn Peygamberi, kendilerinden buyurdu. Hz. Ms bu defa, Y Rabbi. Ben Habbin Muhammedin mmetinden kl diye yalvarnca, Allah tel, Y Ms, sen nce geldin. Onlar sonra gelecekler. Fakat hrette seninle onu bir araya getiririm buyurdu. Zhrnin (r.a.) buyurduklar szlerden bazlar: Tam ehil olmadan fetva veren kimse, Allah telnn nezdinde mesl olur. Byle bir kimse, Cehennemin t kenrndadr. Zhr, kabilesinden Sad bin brhme Hangi ehir halk daha limdir? diye sordu. O da Allah teldan en ok korkan cevbn verdi. (Burada ilmin esas neticesinin takva olduuna iaret vardr.) - 307 -

Biz bir lime gittiimizde, bize gre, ondan edeb ve terbiyeyi renmek, onun ilminden istifde etmekten nce gelirdi. lim bir hazinedir, onu meseleler, mkller aar. lim, sormakla kazandr. Ezberlediim ve rendiim bir eyi asla unutmadm. lim, unutmak ve mzkereyi (karlkl okuyup, anlatmay) terk etmek ile kaybolur. lmin bir takm dmanlar vardr. Birisi limi terk etmek. Bylece lim, lmyle ilmini de alp gtrr. Dieri, unutmak. En tehlikeli dman ise, yalandr. lim ona stn gelme dncesiyle alnr ve renmeye allrsa, ilim glib ve stn gelir. Hi bir ey de elde edilmez. Fakat, ilme, gece gndz bir dost gibi yaplrsa, o zaman ilim elde edilir. Faydal ilim, Allah telnn indinde, pek fazletli bir ibdettir. lmiyle amel etmiyen limin, ilmine gvenilmez. Kimse benim gibi ilme sabretmedi. Benim gibi de ilmi yaymad. Bizden nceki byklerimizden duydum. Snnete sarlmak insann dny ve hrette kurtuluuna vesledir. lmi yaatmak din ve dny ilerinin iyi olmasn temin eder. lim giderse, din ve dny da gider. Hereyin nizam ve intizam bozulur. Birgn Ubeydullah bin Abdullah Utbenin yanna gittim. Sinirli bir hli vard. Neye kzdn sordum. Az nce bir yere uradm. Selm verdim. Selmm almadlar. Dorusu hayret ettim dedi. Bunun zerine ona Buna hi hayret etme. Nedense baz kimseler, kt bir huy olduu halde, kibirden saknmyorlar. Halbuki, topraktan yaratld. Yine ona dnecek dedim. Sizi Cehenneme dmekten muhafaza edecek eyleri oaltnz. dedi. O ey nedir? diye sorduklarnda, Maruf iyilik cevbn verdi. Zhrye (r.a.) Eer, yan bir hayli ilerleyip, mrnn sonlarnda olsaydn, Medne-i mnevvereye yerleir, Mescid-i Nebevye gider, orada direklerden birinin yannda oturur, insanlara bir eyler anlatr ve retirdin deil mi? dediler. Bunun zerine Zhr (r.a.) oraya gidenin, gerekten, dnyya ehemmiyet vermeyip, hareketlerine ok dikkat etmesi gerekir deyip, tevazu gstermitir.
1) El-Alm cild-7, sh-97 2) Tezkiret-l-huffz cild-1, sh-108 3) Vefeyt-l-ayn cild-4, sh-177 4) Tehzb-t-tehzb cild-9, sh-445 5) Hilyet-l-evliy cild-3, sh-360 6) Mzn-l-itidl cild-4, sh-40 7) ezert-z-zeheb cild-1, sh-162 8) Tehzb-l-esm vel-luga cild-1, sh-90 9) Mifth-s-sede cild-2, sh-15, 17, 24, 27, 67, 77, 79, 177 200, 217, 227, 260 10) Brockelman Suplemant cild-1, sh-102

- 308 -

SLM LMLER ANSKLOPEDS .............................................................................................................................................. 1 HCR KNC ASRIN LMLER.................................................................................................................................................... 1 ABBD BN ABBD BN HABB:......................................................................................................................................... 1 ABDLAL BN ABDLAL: .............................................................................................................................................. 1 ABDULLAH BN ABDLAZZ: ............................................................................................................................................. 2 ABDULLAH BN AVN: ......................................................................................................................................................... 3 ABDULLAH BN BREYDE:................................................................................................................................................ 4 ABDULLAH BN DNAR:...................................................................................................................................................... 4 ABDULLAH BN KESR (mm- bni Kesr):........................................................................................................................ 5 ABDULLAH BN EB ZEKERYYA: ...................................................................................................................................... 6 ABDULLAH BN DRS: ....................................................................................................................................................... 7 ABDULLAH BN MBREK: ............................................................................................................................................... 8 ABDULLAH BN NMEYR: ............................................................................................................................................... 10 ABDULLAH BN BRME:............................................................................................................................................... 11 ABDULLAH BN UBEYDULLAH BN EB MULEYKE: ....................................................................................................... 12 ABDULLAH BN- VEHB: ................................................................................................................................................... 12 ABDULLAH BN ZEYD (Eb Klbe): ................................................................................................................................ 14 ABDURRAHMAN BN EB ZND: .................................................................................................................................... 16 ABDURRAHMAN BN MEHD: .......................................................................................................................................... 16 ABDLVAHD BN ZYAD (ZEYD): ................................................................................................................................... 19 ABDLVARS BN SAD:................................................................................................................................................... 21 ABDLAZZ BN ABDULLAH (El-Mcn): ...................................................................................................................... 22 ABDLAZZ BN EB HAZIM: ............................................................................................................................................ 22 ABDLAZZ BN EB REVVAD:......................................................................................................................................... 23 ABDLAZZ BN MUHAMMED:......................................................................................................................................... 24 ABDLMELK BN UMEYR: .............................................................................................................................................. 24 ABSER BN KSIM: .......................................................................................................................................................... 26 AL BN ABDULLAH BN ABBAS:...................................................................................................................................... 26 AL BN FUDAYL BN IYD: .............................................................................................................................................. 27 AL BN MSHR: .............................................................................................................................................................. 27 AL BN SLH: .................................................................................................................................................................. 28 AME (Sleymn bin Mihran):.......................................................................................................................................... 28 AMNE- REMLYYE: ......................................................................................................................................................... 31 MR BN ABDULLAH:...................................................................................................................................................... 31 AMR BN DNAR:............................................................................................................................................................... 33 AMR BN MRRE:............................................................................................................................................................. 33 SIM BN BEHDELE (mm- sm):................................................................................................................................. 34 SIM BN SLEYMN (EL-AHVEL):................................................................................................................................. 36 ATA BN EB REBAH:........................................................................................................................................................ 37 ATA BN MEYSIRE EL-HORASAN: ................................................................................................................................. 39 ATA BN SB:................................................................................................................................................................... 41 ATA BN YESR:............................................................................................................................................................... 42 AVN BN ABDULLAH: ....................................................................................................................................................... 43 BAKIYYE BN VELD: ........................................................................................................................................................ 46 BEHLL DANA:................................................................................................................................................................. 46 BEKR BN ABDULLAH MZEN: ..................................................................................................................................... 48 BER BN MANSR (Es-Sleym):.................................................................................................................................. 50 BLL BN SAD:................................................................................................................................................................ 51 CBR BN HAYYAN: ........................................................................................................................................................ 52 CAFER- SDIK:............................................................................................................................................................... 53 DEHHK BN MZHM: .................................................................................................................................................. 60 DVD- T: .................................................................................................................................................................... 61 DIRAR BN MRRE: ......................................................................................................................................................... 66 EB AMR BN AL:.......................................................................................................................................................... 66 EB BEKR BN IYA: ...................................................................................................................................................... 68 EB BRDE BN EB MSEL-EAR: ............................................................................................................................. 69 EBU EYYB- SAHTYAN: ............................................................................................................................................... 70 EBU HANFE, (Bkz. mm- Azam)................................................................................................................................... 71 EB HM SOF:............................................................................................................................................................. 71 EB SHK EL-FEZAR: ................................................................................................................................................... 72 EB SHK ES-SEB: ...................................................................................................................................................... 73 EB SME:......................................................................................................................................................................... 74 EB KILBE (Bkz. Abdullah bin Zeyd).............................................................................................................................. 75 EBL-BEHTER VEHB BN VEHB: .................................................................................................................................. 75 EB MUVYE EYBAN BN ABDURRAHMAN:.............................................................................................................. 76 EB RECA EL-UTARD: .................................................................................................................................................. 78 EB SELEME BN ADDURRAHMN:............................................................................................................................... 79 EBTTUFEYL MR BN VASLE: .................................................................................................................................... 80 EL-MUFl BN MRAN:...................................................................................................................................................... 80 ESED BN AMR (KDI BECL KF):................................................................................................................................ 81 EVZA: ............................................................................................................................................................................... 82 FUDAYL BN IYD: ........................................................................................................................................................... 84

- 309 -

HABB BN EB SBT:...................................................................................................................................................... 88 HABB- ACEM: ................................................................................................................................................................ 90 HAFS BN GIYS: ............................................................................................................................................................. 93 HALEF BN HEB:.......................................................................................................................................................... 94 HLD BN MADN: ......................................................................................................................................................... 95 HALL BN AHMED:........................................................................................................................................................... 96 HAMD-T-TAVL: ............................................................................................................................................................. 98 HAMMD BN EB SLEYMN: ....................................................................................................................................... 99 HAMMD BN SELEME: ................................................................................................................................................. 100 HAMMAD BN ZEYD: ...................................................................................................................................................... 102 HASEN BN SLH: ......................................................................................................................................................... 103 HASAN-I BASR: ............................................................................................................................................................. 104 HAYVE BN REYH:..................................................................................................................................................... 109 HAMZA EZ-ZEYYT: ...................................................................................................................................................... 110 HEMMAM BN MNEBBH:............................................................................................................................................. 111 HM BN EB ABDULLAH:........................................................................................................................................... 112 HM BN HASSAN:...................................................................................................................................................... 113 HM BN URVE: .......................................................................................................................................................... 114 HEYM BN BER:...................................................................................................................................................... 115 BN MR EL-YAHSUB: ................................................................................................................................................ 116 BN- CREYC (Abdlmelik bin Abdlazz): .................................................................................................................... 117 BN- EB ZB: ................................................................................................................................................................. 118 BN SHK: ..................................................................................................................................................................... 120 BN KSIM:..................................................................................................................................................................... 120 BN SEMMK: ................................................................................................................................................................ 121 BN SRN: ...................................................................................................................................................................... 124 BN HAB-Z ZHR, (Bkz. Zhr): .............................................................................................................................. 126 BN VEHB, (Bkz. Abdullah bin Vehb).............................................................................................................................. 126 BRHM BN EB ABELE: .............................................................................................................................................. 126 BRHM BN EDHEM: .................................................................................................................................................... 127 KRME: ........................................................................................................................................................................... 134 MM-I AZAM (Eb Hanfe): ........................................................................................................................................... 135 TAHSL ...................................................................................................................................................................... 136 MM-I EB YSUF (r.a.): .............................................................................................................................................. 154 MM-I MLK: ................................................................................................................................................................ 158 MM-I MUHAMMED (eybn): ..................................................................................................................................... 163 MM-I ZFER: ............................................................................................................................................................... 164 SHK BN YSUF EL-EZRK: ...................................................................................................................................... 166 YS BN MUVYE: ....................................................................................................................................................... 166 KSIM BN MUHAMMED: ............................................................................................................................................... 168 KSIM BN MUHAYMRE:............................................................................................................................................... 169 KATDE BN DiME: ...................................................................................................................................................... 170 KEHMES BN HASEN Et-TEMM: .................................................................................................................................. 172 KSA: .............................................................................................................................................................................. 173 LHIK BN HUMEYD:...................................................................................................................................................... 176 LEYS BN SAD: .............................................................................................................................................................. 176 MLK BN DNR:.......................................................................................................................................................... 179 MLK BN ENES (Bkz. mm- Mlik) ............................................................................................................................ 181 MANSR BN MUTEMR:............................................................................................................................................... 181 MANSR BN ZZN: .................................................................................................................................................... 182 MARF- KERH: ............................................................................................................................................................ 183 MEKHL E-M: ......................................................................................................................................................... 188 MEYMN BN MHRAN:.................................................................................................................................................. 190 MSAR BN KEDAM:....................................................................................................................................................... 192 MUVYE BN KURRE: ................................................................................................................................................... 195 MUHAMMED BKIR: ...................................................................................................................................................... 196 MUHAMMED BN MNKEDR: ....................................................................................................................................... 199 MUHAMMED BN NADR EL-HRS:.............................................................................................................................. 202 MUHAMMED BN SK: ................................................................................................................................................ 203 MUHAMMED BN HASEN EYBN, (Bkz. mm- Muhammed) ................................................................................... 205 MUHAMMED BN VAS: ................................................................................................................................................. 205 MUHAMMED BN YSUF SFEHN:............................................................................................................................. 206 MS BN TALHA (ET-TEYM):...................................................................................................................................... 208 MS KZIM: ................................................................................................................................................................. 209 MCHD BN CEBR: ..................................................................................................................................................... 213 MNZR BN MLK: ....................................................................................................................................................... 215 MSLM BN YESR:...................................................................................................................................................... 215 MVERRK BN MEMRC EL-ICL: ............................................................................................................................ 218 NAF BN ABDURRAHMAN BN EB NAM:.................................................................................................................. 218 NAF MEVL BN- MER:............................................................................................................................................. 219 NF BN MER EL-KURE: ......................................................................................................................................... 219 MER BN ABDLAZZ: ................................................................................................................................................. 220 RBA- ADVlYYE:.......................................................................................................................................................... 229 REBA BN EB ABDURRAHMAN: .................................................................................................................................. 233

- 310 -

REB BN ENES:............................................................................................................................................................. 235 REB BN SABH:............................................................................................................................................................ 235 REC BN HAYVE:.......................................................................................................................................................... 236 RB BN HRA (r.a.): .................................................................................................................................................... 237 SBT BN ELEM EL-BENAN: ..................................................................................................................................... 238 SAD BN BRHM EZ-ZHR: ....................................................................................................................................... 241 SAFVAN BN SLEYM:................................................................................................................................................... 242 SAD BN ABDLAZZ:................................................................................................................................................... 243 SAD BN EB ARBE: ................................................................................................................................................... 244 SAD BN lYS EL CERR: ............................................................................................................................................ 245 SLH BN BER EL-MRR: ........................................................................................................................................ 246 SLM BN ABDULLAH: .................................................................................................................................................. 248 SELM BN EB MUT: ................................................................................................................................................... 250 SELEME BN DNAR: ...................................................................................................................................................... 251 SEYYAR EBL-HAKEM: ................................................................................................................................................ 254 SBEVEYH:...................................................................................................................................................................... 254 SDD- KEBR (smil bin Abdurrahman): ..................................................................................................................... 255 SFYN BN UYEYNE: .................................................................................................................................................. 255 SFYAN-I SEVR: ........................................................................................................................................................... 258 SLEYMN BN MHRN (Bkz. AME)......................................................................................................................... 264 SLEYMN BN TARHAN: ............................................................................................................................................. 264 SLEYMN BN YESR: ................................................................................................................................................ 265 AB (mir bin erhl): .................................................................................................................................................. 266 AKlK- BELH:................................................................................................................................................................ 268 EF BN MAT: .............................................................................................................................................................. 272 EHR BN HAVEB: ....................................................................................................................................................... 272 UBE BN HACCC: ...................................................................................................................................................... 274 UMEYT BN ACLN: ..................................................................................................................................................... 275 REYK BN ABDULLAH EN-NEHN .......................................................................................................................... 277 TALHA BN MUSARREF: ................................................................................................................................................ 278 TAVUS BN KEYSAN: ..................................................................................................................................................... 279 UBEYDE BN MUHCR: ................................................................................................................................................ 280 UBEYDULLAH BN UTBE: .............................................................................................................................................. 281 UTBET-L-GULM, (Utbe bin Ebn bin Sama): ............................................................................................................ 282 VEHB BN MNEBBH: ................................................................................................................................................... 283 VEHB BN VERD: ........................................................................................................................................................... 288 VEK BN CERRH:........................................................................................................................................................ 291 YAHY BN EB KESR: .................................................................................................................................................. 292 YAHY BN SAD: .......................................................................................................................................................... 294 YAHY BN YAMER: ...................................................................................................................................................... 294 YAHY BN ZEKERYYA: ............................................................................................................................................... 295 YEZD BN ABDULLAH: .................................................................................................................................................. 296 YEZD BN EB HABB..................................................................................................................................................... 297 YEZD BN ESAM: .......................................................................................................................................................... 297 YNUS BN MEYSERE:.................................................................................................................................................. 298 YNUS BN UBEYD:....................................................................................................................................................... 299 YSUF BN ESBAT:........................................................................................................................................................ 300 ZEYD BN ESLEM: .......................................................................................................................................................... 302 ZEYD BN ZEYNELBDN:............................................................................................................................................ 304 ZFER BN HZEYL, (Bkz. mm- Zfer) ...................................................................................................................... 305 ZHEYR BN MUVYE: ................................................................................................................................................. 305 ZHR:............................................................................................................................................................................. 306

- 311 -