Transmisione Elektrike

Transmisione Elektrike MSc.
Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
1

Univerziteti Shtetror i Tetovs

Fakulteti i Shkencave Aplikative
Drejtimi: Mekatronik

Lnda: Transmisione Elektrike

Ligjrues
MSc. Nderim Zeqiri

Tetov, 2009

Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
2
Furnizimi i pajisjeve industriale me energji elektrike ......................................................... 3
1.1 N prgjithsi pr furnizimin me energji elektrike ................................................... 3
1.2 Sistemi simetrik trefazor ....................................................................................... 7
1.3 Qarku simetrik trefazor i lidhur n yll ................................................................. 10
1.4. Qarku simetrik trefazor i lidhur n trekndsh................................................... 12
1.5. Fuqia e sistemit trefazor ..................................................................................... 14
1.6. Disa vrejtje....................................................................................................... 16
Bartja e energjis elektrike ................................................................................................ 17
Hyrje .............................................................................................................................. 17
2. Linjat ajrore ............................................................................................................... 17
2.1 Prshkrimi i elementeve t linjave ajrore ............................................................ 17
2.11. Llojet e shtyllave dhe karakteristikat e tyre ..................................................... 18
2.11.1. Rrjeti elektrik nntoksor .............................................................................. 18
2.12 Llojet e pruesit ............................................................................................... 21
2.13 Llogaritja e lartsis s lakores (harkut) t prcjellsit ..................................... 21
2.14. Distanca kritike ................................................................................................ 28
2.15. Ngarkesat shtes ............................................................................................... 29
2.16. Distanca e lejuar ndrmjet prcjellsit dhe toks dhe sendeve prreth ............ 29
3. Kabllot ....................................................................................................................... 30
3.1. Karakteristikat elektrike t kabllove .................................................................. 30
3.2. Tendosja elektrike, termike dhe dinamike e kabllove ........................................ 32
3.3. Realizimi i prcjellsve kabllovik ...................................................................... 33
3.4. Zbulimi i defekteve n kabllo............................................................................. 33
4. Llogaritja elektrike e kabllove................................................................................... 33
4.1. Rezistenca omike e prcjellsit .......................................................................... 34
4.2. Induktiviteti i prcjellsit ................................................................................... 35
4.2.1.Induktiviteti i prcjellsve trefazor .................................................................. 39
4.3. Kapaciteti i prcjellsit ....................................................................................... 42
4.4. Skema ekuivalente e prcjellsit ........................................................................ 45
4.5. Transformatori si element i prcjellsit .............................................................. 47
4.6. Metodat e transfigurimit t rrjetave .................................................................... 48

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
3
Furnizimi i pajisjeve industriale me energji elektrike
1.1 N prgjithsi pr furnizimin me energji elektrike

Energjia elektrike paraqet formn energjis q m s shumti prdoret, sepse sht e
mundshme konverzioni efikas n energji: mekanike, nxehtsi, kimike dhe n drit. Asnj
form e energjis nuk mund t plotsoj aq shum nevojat e pajisjeve industriale ashtu si
mund t plotsoj energjia elektrike. Kshtu q, do pajisje industriale shfrytzon energji
elektrike. Furnizimi me energji elektrike sht e mundshme nga burimi vetjak ose nga
sistemi elektronergjetik. Burimet vetjake shfrytzohen vetm n raste m t rralla.
Me sistem elektroenergjetik nnkuptojm bashksin e pajisjeve, q nga prodhimi i
energjis elektrike deri te kyja e harxhuesit t energjis elektrike. Sistemi
elektroenergjetik prbhet nga kto pjes kryesore:
Elektranat pr prodhim t energjis elektrike
Stacionet pr bartje dhe transformim t energjis elektrike, apo vetm pr bartje.
Linjat e transmetimit dhe distribuimin e energjis elektrike.
N Fig.1.1, n mnyr skematike sht paraqitur nj pjes tipike e sistemit
elektroenergjetik.

Fig.1.1 Nj pjes e sistemit elektroenergjetik

T gjitha kto pjes duhet t jen ashtu t ndrtuar dhe t dimenzionuar q t mundsojn
furnizim sa m t mir harxhuesit t energjis elektrike., me tension dhe frekuenc t
caktuar, n mnyrn sa m ekonomike. Mnyra e ndrtimit, dimenzionimi dhe repartet e
disa elementeve t sistemit elektroenergjetik, nuk mund t shikohen si t pavarur nga
njri tjetri, sepse ato s bashku formojn nj trsi.
Detyra e elektrans sht q prodhoj energje elektrike t nevojshme dhe at n momentin
kur at e do harxhuesi. Sepse nuk ekziston mundsia e akumulimit t sasis s energjis
elektrike dhe n do moment duhet t vlej barazimi prodhimi=harxhimi. Ekzistojn lloje
t ndryshme t elektranave; klasifikimi i tyre bhet sipas kriteriumeve t ndryshme. Sipas
kriteriumit t mjeteve t repartit dallojm:
hidroelektrana,
termoelektrana,
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
4
elektrana nukleare,
elektrana me er,
elektrana me gaz etj.
sht e mundshme dhe ndarja m e detajuar e elektranave.
Kshtu, hidroelektranat mund ti ndajm n:
hidroelektrana t rrjedhshme dhe
akumuluese
Termoelektranat n:
Me avull
Me gaz
Me dizel etj
Sipas rolit t sistemit energjetik, elektranat mund ti ndajm n bazike dhe kulmore.
Nevoja e regjionit t konsumit t caktuar (t harxhuesit) pr energji elektrike sht e
ndryshme n perioda t ndryshme t dits, dhe gjithashtu edhe n perioda t ndryshme t
vitit. Nj diagram tipik i ngarkess sht dhn n Fig.1.2.

Fig.1.2. Diagrami tipik ditor i ngarkimit

N baz t kriteriumeve tekniko-ekonomike prcaktohet se cilat elektrana n sistem do t
punojn si bazike (kto elektrana do t jen hidroelektrana me rrjedhje t vazhdueshme t
ujit), dhe cilat si kulmore (kto elektrana do t jen hidroelektrana me akumulim t ujit,
sepse mund shum shpejt t aktivizohen, dhe nuk kan shum uj n akumulim q t
punojn tr vitin).
do elektran, pa marr parasysh llojin dhe rolin e sistemit, patjetr t prmbaj: makinn
lvizse ML, gjeneratorin G dhe ngacmuesin Ex, Fig.1.3.

Fig.1.3. Elementet themelore t elektrans
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
5

Makina lvizse (turbina me avull, turbina me uj, etj) i jep gjeneratorit energjin
mekanike. Gjeneratori (burim i rryms elektrike) bn konverzionin e energjis mekanike
n energji elektrike. Ngacmuesi Ex (ekscituesi) shrben pr ngacmim magnetik t
gjeneratorit.
Fuqia elektrike e gjeneratorit sht e determinuar nga lartsia e tensionit dhe intenziteti i
rryms. Lartsia e tensionit t gjeneratorit sht e limituar n kushtet teknike t realizimit
t vet gjeneratorit, ndrsa intenziteti i rryms, q e merr harxhuesi sht e ndryshueshme
me kohn, dhe e kufizuar me kufirin e lejuar t ngrohjes s gjeneratorit. Momenti
rezistues i gjeneratorit, i cili i kundrvihet makins s lvizse, varet nga intensiteti i
rryms q gjeneratori i jep harxhuesve.
Elektranat zakonisht ndrtohen n burim t energjis. Nga burimi i energjis (pr
shembull: nga xehja e thngjillit) deri te harxhuesit (pr shembull: qytetet) bartja e
energjis elektrike sht m ekonomike, n krahasim me fardo forme tjetr. Bartja
ekonomike e energjis elektrike nga elektranat deri te harxhuesit, nnkupton se bartja
bhet me tension t lart dhe me rryma t ulta (dobta). Fuqia e bartur, d.t.th, energjia e
bartur n njsi t kohs, sht e njjt me prodhimin e tensionit dhe rryms. Humbja e
energjis n linjat e transmetimit ndodh pr shkak t humbjeve t Xhulit (efekti i Xhulit),
ndrsa, sht proporcionale me katrorin e rryms n prcjells-linj. sht e dukshme se
e njjta fuqi do t bartet me humbje m t vogla kur bartet me tension t lart.
Gjeneratort sipas rregullit, nuk mund t japim tension t prshtatshm pr bartje t
energjis. Pr kt shkak n afrsi t elektrans ndrtohet stacion pr transformim dhe
shprndarje (trafo-stacioni-TS). Gjithashtu, tension i lart, q mbisundon n linjat e
transmetimit-largprcjellsa, nuk sht i prshtatshm pr lidhje direkte t harxhuesve,
pr kt shkak n afrsi t harxhuesve gjithashtu ndrtohet TS. Pajisjet q bjn kto
shndrrime (transformime) t tensionit quhen transformator. Ata t cilt ndodhen afr
elektranave quhen transformator rrits/zmadhues (detyra e t cilve sht t zmadhojn
tensionin), ndrsa transformatort q gjinden afr harxhuesit quhen transformator
zvoglues/rrns detyra e t cilve sht t zvoglojn tensionin e largprcjellsve, pra
n tension t prshtatshm pr harxhuesit).
Prve transformatorit dhe shprndarjes rndsi t veant luajn edhe
kysat/ndrprersit e fuqis S (switch) Fig.1.4, t cilt mundsojn ndarjen e disa
pjesve t sistemit, ose ndarjen e harxhuesit t caktuar nga sistemi, pr shembull, pr
shkak t defektit, harxhuesit trhjekin rrym me intezitet m t lart nga sa sht e lejuar.
N kt mynyr, ndrprersit mbrojn transformatorin dhe gjeneratorin nga tejngarkimi.

Fig.1.4. Skema njpolare, pjes e sistemit elektroenergjetik
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
6

Ndrprersit (kysat) veprojn n mnyr automatike kur ngarkesa (rryma) kalon kufirin
e lejuar, kto pra shrbejn pr ndrprerjen e qarkut elektrik (qarkut rrymor) q ka
ngarkes, ndrsa shprbrsi apo ndarsi N ka pr detyr q t ndan n dy pjes
sistemin elektroenergjetik. Manipulimi me ndarsin N sht i lejuar vetm n gjendje t
pangarkuar (kur npr t nuk rrjedh rrym elektrike). N t kundrtn, pr shkak t
paraqitjes s harkut elektrik n mes kontakteve, mund t vij deri te ndonj fatkeqsi e
prdoruesit. Drenazhimi i mbitensionit-DM, shrben t mbroj pajisjet (ndprersin,
transformatorin, gjeneratorin dhe pajisjet tjera) nga tensionet e palejuara t larta-
mbitensioni, q mund t paraqiten n largprcjells-LP (pr shembull, nn ndikimin e
zbrazjeve atmosferike n largprcjells).
Linjat e transmetimit dhe bartja e ekonomike mundsojn ndrtimin e agregateve t
fuqishm dhe at n vet burimet e energjis. Prve ksaj, Linjat e transmetimit-
largprcjellsit LP, kan pr detyr q mes veti ti lidhin elektranat, prmes ksaj
mundsohet q t ket azhurim t mbajtjes s nivelit t furnizimit t energjis elektrike,
prkatsisht mbimbulim t ndrsjell n mes elektranave.
Linjat e transmetimit m tej mundsojn krijimin e sistemet t mdha elektroenergjetike.
Me kt mundsohet operimi m ekonomik, dhe rritet edhe siguria e furnizimit t
harxhuesit.
Krejt n fund me linjat e transmetimit lidhen sistemet ndrmjet veti. Pr bartje t fuqis
elektrike n princip d.t.th: sistemi njkahsh, alternativ njfazor dhe polifazor. Sistemi
polifazor s pari her sht shpikur nga Nikolla Teslla me patentin n vitin 1887. me
shpikjen (zbulimin) e ktyre sistemeve sht br nj hap i rndsishm prpara n
zhvillim t elektrotekniks, veanrisht zbatime e tij. Me ndihmn e sistemeve polifazore
t rryms alternative Teslla ka patur sukses t realizoj fushn magnetike rrotulluese, me
ndihmn e t cils ka realizuar motor t rryms alternative, deri ather t panjohur. Ky
motor, sht i njohur me emrin motor indkutiv ose asinkron dhe sht motori q m s
shpeshti prdoret sot n industri. Qarqet polifazore, n raport me njfazore, mundsojn
kursimin e materialit t nevojshm pr linjat e transmetimit. Pra, fuqia momentale e
sistemit simetrik polifazor mund t jet fikse.
Si kemi shikuar, fuqia momentale e sistemit njfazor gjithmon sht e ndryshueshme
n koh. Kjo d.t.th se (M = kP; momenti sht proporcional me fuqin) nj[ motor i
sistemti baraspeshues polifazor sht e njjt n do moment, ndrsa momenti i motorit
njfazor oschilon nga zeroja deri te ndonj vler maksimale, me frekuenc t dyfisht t
tensionit dhe rryms. Motort polifazor mund q vet t fillojn (t nisin n pun) pas
kyje n rrjetin elektrik, ndrsa motort njfazor krkojn elemente t veant. Pra
prodhimi i energjis elektrike sht m e thjesht dhe m ekonomike n sistemet
polifazore se sa n njfazor ose sistemet njfazor. Kshtu jan edhe fuqit e mdha t
rryms njfazore, kur ka nevoj (pr shembull: pr elektroliz t aluminit), realizohen
prmes drejtimit (rregullimit) t rryms polifazore n njfazore.
Nga sistemet polifazore n praktik prdoren sistemet: dyfazor, trefazor, katrfazor dhe
gjashtfazor. Nga kto t gjith m s shumti prdoret sistemi trefazor, pr shkak t
ekonimicitetit dhe thjeshtsis relative. Qarqet polifazore tjera prdoren vetm n raste
speciale. Kndvshtrimin ton do ta kufizojm vetm n sisteme trefazore.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
7
1.2 Sistemi simetrik trefazor
Sistemet trefazore jan bashksi e tri fazave (tre qarqeve njfazore). do faz
karakterizohet me intensitetin e tensionit dhe rryms, zhvendosjes fazore ndrmjet rryms
dhe tensionit, si dhe zhvendosjes fazore ndrmjet ktyre madhsive dhe madhsive t tyre
n fazn e dyt dhe t tret. Te sistemi i burimit trefazor simetrik, tensionet e t gjitha
fazave jan me intensitet t njjt, ndrsa jan t zhvendosur pr 2/3 radian, prkatsisht
120 elektrike. N qoft se ndonj nga kto kushte nuk plotsohet sistemi trefazor sht
jo simetrik. Por, ne do t shqyrtojm vetm sistemin simetrik trefazor.
Le t jet vlera momentale e ems n fazn e par:

( ) t E t e
m
sin ) (
1
=

Kshtu, sipas shprehjes m lart t dhn pr definicionin e sistemit simetrik, ems pr
fazn e dyt dhe t tret jepen me shprehjet:

( ) 3 / 2 sin ) (
2
= t E t e
m

( ) 3 / 4 sin ) (
3
= t E t e
m

T cilat dallohen vetm n faz. Ky sistem ems mund t realizohet prmes t
ashtuquajturit "gjeneratori teorik ", i cili prbhet prej tre pshtjellave elektrike t
izoluara dhe mekanisht t lidhur fort (1-1'; 2-2'; 3-3', sl.5.5), dhe n hapsir t
zhvendosura pr kndin
0
120 , q rrotullohet vazhdimisht me shpejtsin rreth boshtit t
prbashkt n fushn magentike homogjene me indukcion B.

Fig.1.5. Gjenerator ideal (teorik)

Gjeneratori i vrtet dhe real punon n t njjtin princip, vetm se te ai fusha magnetike
rrotullohet ashtu q, elektromagnetet t lidhur me ekscituesin (zgjuesin) gjendet n pjesn
e lvizshme (rotorin), nga e cila rrotullohet makina lvizse (driving motor), dhe
pshtjellat ndrmjet veti jan t zhvendosur pr 120 shkall, t vendosur n pjesn e
palvizshme (stator) n to indukohet forcat elektromotore, t cilat prshkruhen me
shprehjet m lart t dhna pr ems.
Nse n fundin e do pshtjelle t gjeneratorit lidhim ngarkes t njjt, q karakterizohet
me impendansn Z, ather, nn ndikimin e ems, npr do pshtjell (dhe harxhues)
rrjedh rryma i. Varsisht nga lloji i ngarkimit, kto rryma do t jen: n faz me ems-in
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
8
(ngarkes e pastr omike Z=R), do t vonohet pr kndin (kryesisht me ngarkes
induktive), ose do t lviz prpara pr ndonj knd (kryesisht ngarkes kapacitive).
Supozojm se kemi kyur ngarkesn kryesisht me impedans induktive, ather vlerat
momentale t rrymave n disa faza do t jen:

) sin( ) (
1
= t I t i
m

) 3 / 2 sin( ) (
2
= t I t i
m

) 3 / 4 sin( ) (
3
= t I t i
m

Si shihet edhe ems dhe rrymat jan funksion i thjesht periodik kohor, dhe ato mund ti
paraqesim n formn komplekse:

) 0 (
1
) (

=
t j
m
e E t e

) (
1
) (

=
t j
m
e I t i
) 3 / 2 (
2
) (

=
t j
m
e E t e
) 3 / 4 (
2
) (

=
t j
m
e I t i
) 3 / 4 (
2
) (

=
t j
m
e E t e
) 3 / 2 (
2
) (

=
t j
m
e I t i

Shpesh kto madhsi shprehen prmes vlerave efektive dhe n vend t ems prdorim
tensionet, dhe kemi:

) 0 (
1
) (

=
t j
Ue t U

) (
1
) (

=
t j
Ie t I
) 3 / 2 (
2
) (

=
t j
Ie t I
) 3 / 2 (
2
) (

=
t j
Ie t I
) 3 / 4 (
2
) (

=
t j
Ue t U
) 3 / 4 (
2
) (

=
t j
Ie t I

Sasit komplekse t tensionit dhe rryma e sistemit trefazor simetrik jan paraqitur n
rrafshin kompleks t Fig.1.6 dhe i prket pr gjendjen momentale pr momentin t=0.

Fig.1.6. Diagrami fazor i tensionit dhe rryms t sistemit simetrik trefazor

Gjat paraqitjes s madhsive alternative me vektor rrotullues, drejtimi pozitiv sht
drejtimi i kundrt me drejtimin e ors. Radhitja e fazave te sistemi trefazor sht
gjithashtu i vlefshm ashtu si sht te rrymat njkahshe shnimi i pjesve pozitive dhe
negative. N Fig. 1.6. sht paraqitur diagrami i vlerave t tensionit t sistemit simetrik.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
9
Projekcioni i fazorve
3 2 1
, , U U U , n boshtin imagjinar leht krahasohen me vlerat e
momentale t madhsive prkatse, Fig.1.7.
Do t shohim tani se me ka sht e barabart vlera e shums s tensioneve t sistemit
simetrik trefazor:

( ) ( ) [ ] 3 / 4 sin 3 / 2 sin sin
) ( ) ( ) ( ) (
3 2 1 0
+ + =
= + + =
t t t U
t u t u t u t u
m

Fig.1.7. Vlerat momentale t tensionit t sistemit trefazor

2
cos
2
sin 2 sin sin

+
= +

( ) ( )
( ) ( ) t t
t t

sin 3 / cos sin 2
3 / 4 sin 3 / 2 sin
= =
= +

( ) 0 sin sin ) (
0
= = t t U t u
m

Pra, shuma e tensioneve te sistemit simetrik trefazor sht e barabart me zero. Pr kt
shum leht mund t vrtetohemi nga interpretimi grafik nga Fig.1.6 dhe Fig.1.7. Kjo
sht nj veti shum e rndsishme e sistemti simetrik. N fakt, nse lidhim pshtjellat e
gjeneratorit ashtu q, fundi i pshtjells s 1' e lidhimi me fillimin e pshtjells s 2, dhe
fundit e pshtjells s dyt 2' me fillimi e pshtjells 3 dhe fundin e pshtjells 3'me
fillimin e pshtjells s par 1, ems i prgjithshm t qarkut t ktill t lidhur gjithnj do
t jet e barabart me zero. Kjo d.t.th se rryma e prgjithshme n qarkun e ktill sht e
barbart me zero, edhe pse n qark do pshtjell ka ems-in e vet dhe rrymn e vet vlera e
t cilve sht e ndryshme nga zero. Kjo lidhje e pshtjellave quhet lidhje n trekndsh.
Q d.t.th se me lidhjen e pshtjellave t gjeneratorit n trekndsh, puna e gjeneratorit n
trekndsh, d.t.th puna e do pshtjelle n veanti nuk ndryshohet, sikur t kemi tre
gjenerator njfazor. Megjithat, lidhja e harxhuesve nuk sht patjetr t realizohet me
gjasht prues, pr do faz nga dy, ashtu si sht rasti me gjeneratorin me tre faza, por
vetm me tre prues.
Ashtu si jan rrymat n sistemin baraspeshues trefazor t zhvendosura pr kndin e
njjt n raport me tensionin korrespondues, pra diagrami fazor pr rrymat sht i njjt
sikur tensionet, vetm se sht sht e uvendosur pr kndin . Pr at, shuma e rrymave
n do moment sht gjithashtu i barabart me zero. Kjo e dhn e vlefshme praktikisht
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
10
d.t.th kur tre fillimet (ose tre pjest e fundit) t pshtjells i lidhim n nj nyje (t ciln e
quajm yll), ather shuma e rrymev n at nyje sht e barabart me zero. Kjo mynr e
lidhjes quhet lidhje n yll.
Nga vetit e thkesuara t sistemit simetrik trefazor, sht e qart se ekzistojn dy mnyra
specifike t lidhjes s pshtjellave dhe at, si dhe te gjeneratori, ashtu dhe te harxhuesi;
lidhja n yll dhe lidhja n trekndsh.
1.3 Qarku simetrik trefazor i lidhur n yll
N Fig.1.8. sht paraqitur qarku simetrik trefazor te i cili burimi dhe pranuesi jan t
lidhur n yll.

Fig.1.8. Qarku simetrik trefazor me lidhje t burimit dhe pranuesit n yll.

Nyja 0 (0') sht yll, ose pika-zero. 1, 2 dhe 3 (1', 2', 3') jan daljet e pshtjellave t
fazave t gjeneratorit (harxhuesit). do pshtjell e gjeneratorit, si barts e nj faze, quhet
pshtjella fazore. Rryma n do pshtjell sht rryma fazore
f
I . N do pshtjell
mbizotrojn forcat elektrike dhe at ems-i fazor
f
E dhe tensioni fazor
f
U .
Me ndihmn e tre pruesve, q shkojn nga fundi i pshtjellave t gjeneratorit, sht
realizuar lidhja e gjeneratorit me harxhuesin-pranuesin, i cili prher prbhet nga tre
impedansa, t cilt jan lidhur n yll si n Fig.1.8. ose n trekndsh. Kto prcjells
quhen linja lineare, dhe t tre s bashku formojn linjn trefazore me t ciln bartet
fuqia elektrike. N linjat lineare kemi rrymat lineare
l
I , dhe ndrmjet linjave lineare
mbisundojn tensionet lineare
l
U . Nse t tre impedansat e harxhuesit jan t njjt,
ather rryma n linjn 0-0' (linja zero) sht e barabart me zero, kshtu q kjo linj nuk
do t na ishte e nevojshme, por do t shohim m von pse kjo linj dikund vendoset. Q
t gjejm lidhjen n mes vlerave fazore dhe madhsive linjore t rryms dhe tensionit, si
dhe raportin fazor ndrmjet tyre, sht e nevojshme t prvetsohen drejtimet pozitive t
ems-it, t rryms dhe tensionit n pshtjellat e linjave lineare, ather mund t prdorim
metodn e llogaritjes qoft fazore ose simbolike. Zakonisht prvetsohet q, pr
gjeneratorin, drejtimi i ems-it dhe drejtimi i rryms kah dalja e pshtjells (nga ylli), dhe
me kt sht prcaktuar rrnia e tensionit kah ylli. Rrymat linjore kan drejtimin kah
harxhuesi, ndrsa tensionet linjore kan drejtim t prcaktuar q dalja e faza e par
pshtjells s gjeneratorit sht pozitiv n raport me fazn e dyt, dalja e t dyts sht
pozitiv n raport me t tretn, dalja e t trets sht pozitive n raport me daljen e fazs s
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
11
par. Q ti ikim gabimit gjat prcaktimit t gjendjen e fazore n mes madhsive fazore
dhe linjore, sygjerohet prputhje konsekuente t n emrtimet e theksuara, si n Fig.1.9.
Sipas konstruksionit t vet, lidhja n yll tregon qart se rryma linjore dhe fazore jan t
barabarta.

f l
I I =

Nga drejtimet e prvetsuara n Fig.1.7, shum leht e formojm barazimin e
baraspeshs dinamike t forcave elektrike pr konturn e mbyllur (sipas ligjit t dyt t
Kirkofit):

2 1 12 f f l
U U U =
3 2 23 f f l
U U U =
1 3 31 f f l
U U U =

Duke shfrytzuar shprehjet pr tensionet fazore, tensioni linjor n mes linjave 1 dhe 2
sht:

( )
( ) ( ) ( )
|
|
\
|
+ =
= + =
= =

2
3
2
3
3 / 2 sin 3 / 2 cos 1
3 / 2 0
12
j U
j U
e e U U
f
f
j j
f l

Duke zbatuar veprimin e njjt, mund t prcaktojm edhe dy tensionet linjore tjer, q
me fazor sht paraqitur n Fig.1.9

Fig.1.9. Diagrami i tensionit linjor dhe fazor i sistemit simetrik trefazor

Shihet qart se tensioni linjor ec prpara n faz nga tensioni fazor korrespondues pr
kndin
0
30 . Sipas vlerave, tensioni linjor sht mod i sasis komplekse:

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
12
3
2
3
2
3
2
2
12 f f l
U U U =
|
|
\
|
+ |
\
|
=

Meqense sistemi sht simetrik, e njjta vlen edhe pr dy tensionet tjer linjor. Pra,
lidhja n mes vlerave efektive t madhsive linjore dhe fazore pr lidhjen n yll linjore
vlen:
f l
I I = ,
f l
U U 3 =

Tham se te lidhja n yll nganjher shfrytzohet dhe pruesi i katrt (zero)-ose thjesht
zero. Ky sht veanrisht rasti te rrjetet e tensionit t ult t qytetit. Tensioni n mes
pruesit zero dhe cils do faz sht tensioni fazor Uf, dhe tensioni n mes cilit do
prues n mes t dy fazave sht tensioni ndrfazor ose tensioni linjor Ul .

Fig.1.10. Lidhja n yll me pruesin zero

Ky lloj rrjeti disponon me dy tensione-fazor dhe linjor. Kto jan t standardizuar dhe n
rrjetat e tensionit t ult jan V U
f
220 = dhe V U
l
380 = . N tensionin fazor lidhet
(kyen) harxhuesit me fuqi m t vogl: poi elektrik, sijalice, mjete t ndryshme
makinerike, televizori dhe aparate t ndryshme t shtpis, ndrsa n tensionet linjore
lidhet harxhuesit me fuqi m t mdha; koftorat elektrik dhe harxhues tjer trefazor.
Harxhuesit trefazor jan harxhues simetrik (kan impedans t njjt n faza), q rryma
n pruesin zero t jet zero, duhet patjetr t ket shprndarje t njjt t ngarkess n
fazat partikulare, d.t.th, patjetr duhet t lidhen harxhues t njjt njfazor n mes do
pruesi fazor dhe pruesit zero. Mirpo, zakonisht kjo nuk sht rast n praktik, sepse
edhe npr pruesin zero do t rrjedh nj rrym e caktuar, e cila zakonisht sht
dukshm m e vogl se rryma linjore, dhe prandaj prerja trthore t pruesit zero mund
t jet m e vogl se e pruesit linjor.
1.4. Qarku simetrik trefazor i lidhur n trekndsh
Qarku trefazor elektrik me sistemin e pranuesit sht e barabart me impendasant t
lidhura me sistemitn e tensioneve simetrike, t paraqitur n Fig. 1.11, paraqet qarkun
simetrik trefazor t lidhur n trekndsh. Me kt lidhje t pshtjellave t tre fazat
formojn qarkun e mbyllur elektrik npr t cilat, nse sistemi sht simetrik, nuk rrjedh
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
13
rryma, edhe pse npr do pshtjell kalon rryma e vete fazore, dhe n skaje t saj
mbisundon tension fazor i saj.
Nga Fig.1.11 sht e qart se sistemi i tensionit fazor sht i barabart me sistemin e
tensioneve linjore.

12 1
U U = ,
23 2
U U = ,
31 3
U U =

Fig.1.11. Qarku simetrik trefazor me lidhje t burimit dhe pranuesit n trekndsh

Rrymat linjore
3 , 2 1
,
l l l
I I I sht e mundshme t shprehen prmes rrymave fazore
3 , 2 1
,
f f f
I I I , duke shfrytzuar ligjin e I t Kirkofit

pr nyjen 1:
3 1 1 f f l
I I I =
pr nyjen 2:
1 2 2 f f l
I I I =
pr nyjen 3:
2 3 3 f f l
I I I =

Duke zbatuar procedurn e njjt pr tensionet linjor si te lidhja n yll, pr lidhjet e
pshtjellave n trekndsh
f l
I I 3 = .

Fig.1.12. Diagrami i rrymave linjore dhe fazore t qarkut simetrik trefazor

Pra, te qarku simetrik trefazor trekndsh, tensionet linjore dhe fazore ndrmjet veti jan
t njjt, ndrsa rrymat linjore jan 3 her m t mdha se rrymat fazore.

f l
U U = ,
f l
I I 3 =

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
14
Nga diagrami i Fig.1.12, gjithashtu shihet se rryma linjore ngec pr
0
30 nga rryma fazore
prkatse.

1.5. Fuqia e sistemit trefazor
Vlera momentale e fuqis t sistemit trefazor sht e barabart me shumn e vlerave
momentale t do faze n veanti; d.t.th.

) ( ) ( ) ( ) (
3 2 1
t p t p t p t p + + =

N rastin e sistemit simetrik trefazor fuqit e fazave n veanti jan:

)) 2 cos( (cos
) sin( 2 sin 2 ) (
1 1 1

=
= = =
t I U
t I t U i u t p
f f
f f

)) 3 / 4 2 cos( (cos
) 3 / 2 sin( 2 ) 3 / 2 sin( 2 ) (
2 2 2

=
= = =
t I U
t I t U i u t p
f f
f f

)) 3 / 8 2 cos( (cos
) 3 / 4 sin( 2 ) 3 / 4 sin( 2 ) (
3 3 3

=
= = =
t I U
t I t U i u t p
f f
f f

Shuma e antarve t dyt n shprehje t fuqis s fazave n veanti, n do moment
sht e barabart me zero. Pr at, fuqia momentale e sistemit trefazor, d.t.th t gjitha tre
fazat s bashku, jepet me shprehjen:

cos 3 ) (
f f
I U t p =

Sihet qart se, vlera momentale e fuqis t sistemit simetrik trefazor sht konstante dhe e
pavarur nga koha, ndrsa vlera momentale e do fae ndryshon n koh dhe at me
frekuencn e dyfisht 2 . Gjithashtu, fuqia momentale e sistemit simetrik trefazor
njkohsisht sht dhe fuqia mesatare, prkatsisht fuqia aktive P, sepse vlera mesatare e
konstants sht vet ajo konstant, d.t.th:

cos 3 ) (
f f
I U P t p = =

Shprehja cos 3 ) (
f f
I U t p = , sht nxjerrur dhe gjat ksaj nuk sht marr parasysh se
si sht i lidhur gjeneratori (ose harxhuesi) trefazor, n yll ose n trekndsh. Prandaj,
shprehja e fituar pra vlen edhe pr lidhjen yll dhe trekndsh.
Zakonisht fuqia momentale shprehet prmes rrymave linjore dhe tensioneve linjor, sepse
madhsit e tyre shum leht mund t maten. Q t realizojm kt, supozojm s pari
lidhjen n yll.
Ather vlen:
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
15

f l
U U 3 = ,
f l
I I =

Dhe shprehja pr fuqin mesatare do t jet:

cos 3 cos
3
3
l l l
l
I U I
U
P = =

Pr lidhjen n trekndsh

f l
U U = ,
f l
I I 3 =

Pra, shprehja pr fuqin mesatare sht e njjt pr lidhjen n yll dhe trekndsh, pa marr
parasysh se a shprehet ajo prmes madhsive fazore apo linjore, Megjithat, nuk d.t.th se
fuqia e nj harxhuesi sht e njjt, por pra duhet t merret parasysh a sht ai i lidhur n
yll apo trekndsh. Prkundrazi, fuqia e ndonj harxhuesi sht tre her m e madhe nse
ai sht i lidhur n trekndsh, se sa ai t jet i lidhur n yll. Q t sqarojm kt, do
her duhet nisur nga ajo se rryma npr pshtjelln fazore t caktuar sht e barabart me
raportin e tensionit q sht n at pshtjell d.t.th tensioni fazor, dhe impedansa Z e asaj
pshtjelle. Te lidhja n trekndsh tensioni fazor sht e barabart me linjorin dhe ai sht
pr 3 her m i madh nga tensioni fazor kur ajo impedans t jet e lidhur n yll. Pra, dhe
rryma fazore (rryma npr impedansn Z) sht 3 her m e madhe te lidhja n
trekndsh. Mtutje, te lidhja n trekndsh, rryma linjore sht pr 3 her m e madhe se
fazore, pra, 3 her m e madhe nga ato e cila do t ishte te impedansa e lidhur n yll,
kshtu q edhe fuqia, t ciln harxhuesi nga rrjeti gjat lidhjes n trekndsh, sht 3 her
m e madhe se sa gjat lidhjes n yll, sepse tensioni i rrjets sht konstant. Fuqia e
prgjithshme e dukshme (fiktive) e sistemit simetrik trefazor mund t fitohet si shum e
fuqis komplekse t fazave t veanta, q jep:

[ ] VA jQ P I U j I U S
f f f f
+ = + = sin 3 cos 3 -fuqia fiktive

[ ] W I U I U P
l l f f
cos 3 cos 3 = = -fuqia aktive

[ ] VAr I U I U Q
l l f f
sin 3 sin 3 = = -fuqia reaktive

M lart kemi paraqitur fuqit e sistemit trefazor simetrik. T theksojm se vshtrimet e
mparshme i prkasin sistemit simetrik trefazor, por kur impedansat e tri fazave jan t
njjta, dhe konform ksaj, inteziteti i rryms n tre faza sht e njjt dhe zhvendosjet
fazore n mes tensioneve fazore korrespond dhe rrymave fazore jan t njjt. Te
sistemet josimetrike trefazore impedansat e fazave n veanti mund t jen jo t
barabarta:

3 2 1
Z Z Z
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
16

1
1
1
cos
Z
R
= ,
2
2
2
cos
Z
R
= ,
3
3
3
cos
Z
R
=

Fuqia, reaktive dhe e dukshme analoge te sistemi josimetrik, duhet patjetr t prcaktohet
pr do faz n veanti, dhe fuqia e prgjithshme sht e barabart me shumn e fuqive t
tre fazave.

1.6. Disa vrejtje
T shpeshta jan shembujt kur n qarqet pr rrym alternative paraqiten madhsi t cilt
nuk jan t forms s funksioneve harmonik t thjesht periodik kohor. Analiza e qarqeve
t tilla dukshm sht m e komplikuar se sa kndvshtrimi i paraqitur n rastet e
msiprme. N fakt, ather ka nevoj q t zbrthejm madhsit e komplekse periodike
n harmonik, t cilt form t thjesht periodike, dhe shfrytzojm algoritme t cilt ve
m jan sqaruar m lart. Superponimi i efekteve t disa harmonikave krkon procedur
shum t ndrlikuar, q del nga konrizat e interesimit ton. Gjithashtu, analiz e plot e
qarqeve trefazore jo simetrik, krkon dekompozimin e madhsive q karakterizojn
qarqet e tilla n komponenta simetrike (njfazore ose zero, t drejtprdrejt dhe inverze),
dhe analizn t bhet n procedurat t cilat jan t njhura (jan msuar). Kjo metod
quhet metoda e komponentave simetrike, dhe gjithashtu del nga kuadri pr shqyrtimin e
tij n kuadr t ktij kursi.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
17
Bartja e energjis elektrike

Hyrje

Q t mundemi nga ndonj zon n t ciln kemi sasi t mjatueshme t energjis ta
bartim deri te vendi ku mund t shfrytzohet, prdorim bartjen e energjis elektrike.
Elemente kryesore t bartjes s energjis elektrike jan linjat dhe rrjeti.
N fillim para paraqitjes s rryms alternative sht prdorur rryma njkahore, ose
tensioni njkahor q merrej direkt nga gjeneratori. Ky tension ka qen i rendit 100 V,
dhe ka qen tension shum i ult pr bartje.
Zbatim t gjer dhe mundsi shum m t mdha jan paraqitur pas vitit 1882 kur sht
shpikur transformatori i cili ka mundsuar bartje t rryms alternative. N fillim sht
prdorur rryma alternative njfazore.
Mundsi ende m t mdha jan realizuar me shpikjen e rryms alternative trefazore q
ka prparsi n zbatim n krahasim nga rrymat njkahore dhe rryma alternative njfazore.
Kshtu q sot prdoret rryma alternative trefazore pr bartjen e energjis elektrike n
largsi t mdha.
Pr bartjen e energjis elektrike zbatohen tensione m t mdha dhe n fillim t shekullit
XX kemi largprcejllsit me tension prej 110 KV, pak m von se 10 vite u paraqitn
largprcjells me tension prej 220 KV. Ndrsa sot jan t aplikuar dhe largprcjells
prej 380 KV, n disa vende dhe 500 KV dhe 750 KV.

2. Linjat ajrore

2.1 Prshkrimi i elementeve t linjave ajrore

Elementet kryesore t linjave ajrore jan: shtyllat, prcjellsit izolatort, pajisjet pr
tokzim etj. Shtylla prbhet nga koka e shtylls (dhe gjendet n kulmin e shtylls dhe
ka konzol), trupi dhe bazamenti.
Prcjellsit shrbejn pr bartjen e energjis elektrike ose pr mbrojtje nga zbrazjet
atmosferike.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
18

Fig. 2.1. a) Shtylla pr bartje t energjis elektrike

2.11. Llojet e shtyllave dhe karakteristikat e tyre

Shtyllat pr rrjetin ajror elektrik mund t jen:
T drurit,
N form tubi t hekurit,
N form rrjeti t hekurit dhe
T betonit.
Gjatsia e shtyllave, sipas llojit, distanca n mes shtyllave, lakorja e prcjellsve prej
shtylls n shtyll sht e parapar m rregullore te posame dhe gjindet ne fletn zyrtare
te secilit shtet, q sht n prputhje m standardin ISO.
2.11.1. Rrjeti elektrik nntoksor
N rrjetin elektrik nntoksor aplikohen kabllot t cilat n konstruksionin e tyre kan
mbrojtje mekanike dhe elektrike, si edhe prcjellsin-telin pr pruarjen e rryms
elektrike.
Gjat prcaktimit pr shtylln nevojitet t dihen t gjitha forcat q veprojn n t. N
shtyll vepron forca e trhekjes nga vet prcjellsi, dhe pesha e vet shtylls, fuqia e ers,
izolatort , bora n qoft se ngjitet pr prcjellsi etj.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
19

Fig.2.2. Struktura t ndryshme t transmisionit (bartjes)

Struktura t ndryshme t bartjes kan materiale dhe konstruksione ndryshme dhe
krkojn distanc ndrmjet strukturave dhe lartsi t poleve. Gjithashtu prdorimet
ndryshojn edhe nga tensionet q duhet t barten. Shum linja transmetuese
konstruktohen si struktur H dhe me rrjete metalike. Linjat e reja shpesh konstruktohen
me struktur me pole t vetme (njfisht) pr shkak t hapsirs dhe ambientit.

D
j
a
t
h
t

r
r
u
g
s
D
j
a
t
h
t

r
r
u
g
s
L
a
r
t
s
i
a

e

s
t
r
u
k
t
u
r
s

1
2
5
'

d
e
r
i

1
3
5
'

Fig. 2.3. Diagrami tipik i nj shtylle

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
20

Fig. 2.4. Linjat transmetuese duke kaluar rrugn

Fig. 2.5. Baza e nj strukture

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
21
2.12 Llojet e pruesit
Pruesit duhet t ken veti t mira elektrike pr bartjen e energjis elektrike dhe duhet t
jen t mbrojtur. Gjithashtu, prcjellsit duhet t jen ekonomik.
Prcjellsit prbhen nga metalet, legurat dhe si prcjells t kombinuar. Nga metalet
prdoren bakri dhe alumin pr shkak t vetive t mira elektrike. Alumini si prues sht
me mas m t leht por sht prcjells m i dobt dhe ka veti mekanike t dobta.
Legurat q m s shumti prdoren jan t llojeve t ndryshme t bronzit, aldrej, dhe
eliku i zinkuar. Zakonisht kan veti mekanike m t mira d.t.th fortsi m t madhe por
jan prcjells t dobt. Bronza sht legur bakri me silicium dhe n koh t re dhe me
cadmium, magnesium dhe kallaji. Aldrej sht legur e aluminiumit (99,7%) ndrsa pjesa
e mbetur 0.3% ka prmbajtje t magneziumit dhe siliciumit.
Pruesit e kombinuar jan t prbr nga dy metale. N brendsi t prcjellsit zakonisht
gjendet eliku q shrben tu prballoj veprimeve mekanike pr shkak t fortsis s tij,
dhe jashta sht fardo metali tjetr q ka veti m t mira elektrike. Kto kombinime jan
m s shpeshti alumin-elik i njohur me emrin aluel, aldrej-elik dhe bakri-elik.
2.13 Llogaritja e lartsis s lakores (harkut) t prcjellsit
Me lartsin e lakores t prcjellsit nnkuptohet largsia ndrmjet pikave m t ulta t
prcjellsit dhe drejtzs (vijs s drejt) q lidh pikat lidhse. Kjo largsi ndryshon me
ndryshimin e kushteve atmosferike.
Q t llogaritim lartsin e lakores s prcjellsit do t vshtrojm nj prues q ka
gjatsi a, dhe lartsi f t lakores.

Fig 2.6. a) Lartsia e lakores dhe prcjellsi vijdrejt, n mes dy shtyllave b) Pjes e lartsis s lakores dhe
prcjellsit vijdrejt. Rasti kur pikat lidhse t prcjellsit kan lartsi t njjt ndrmjet dy shtyllave
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
22

Supozojm se Fig. 7 paraqet pjes t nj rrethi, dhe sipas ligjeve t mekaniks t gjitha
momentet duhet t jen t barabarta me zero, duke patur parasysh se trupi sht n qetsi.
Forcat q veprojn jan forca e tendosjes t prcjellsit t lakuar dhe pesha e gjysms s
pjess s lakores. T dy forcat e msiprme n njsi t gjatsis dhe prerjes i shprehim
prmes formulave vijuese,

=
S
F
] [
2
m
N
(2.1)

=
S
a
G
2
] [
3
m
N
(2.2)
S-prerja e prcjellsit. Forcat mund ti shkruajm n form S F = dhe S
a
G
2
=

Barazimi i baraspeshs duke shikuar Fig.2.6, sht
4
a
G f F = (2.3)
Zvendsojm barazimin (1) n (2) n (3), fitohet lartsia e lakores s krijuar pr shkak t
kushteve armosferike n krahasim me vijn e drejt t prcjellsit ndrmjet dy shtyllave
pr bartjen e energjis elektrike.

4 2
a
S
a
f S =

=
8
2
a
f (2.4)

Megjithat, krahas lartsis s lakores sht me rndsi t njihet edhe gjatsia e
prgjithshme q gjat lartsive m t mdha mund q dukshm t dallohet nga madhsia
e gjatsis vijdrejt. Q ta prcaktojm kt e vendosim n pikn me lartsi m t
madhe fillimin koordinativ. Vshtrojm tani ndonj pik A n prcjells q nga fillimi
koordinativ gjendet n largsi x dhe y.
Nse supozojm se n vend t piks A sht prforcuar pika A si n Fig.2.7 dhe e
zbatojm n t barazimin pr momentin, fitojm,

2
x
G y F = (2.5)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
23

Fig. 2.7. Gjysm lakoreja, kur pikat lidhse t prcjellsit kan lartsi t njjt ndrmjet dy shtyllave

Duke zvendsuar n formuln (2.5) vlerat pr forcn kemi,

= S F dhe = S x G

Fitojm

2
x
S x y S =
2
2
1
x y
=
(2.6)

Pra prcjellsi merr formn e parabols. Q ta njehsojm largsin e prcjellsit ndrmjet
dy shtyllave d.t.th, n krejt gjatsin, nisemi nga shprehja e njohur matematikore pr
gjatsin elementare t lakores.

dx
dx
dy
dl |
\
|
+ =
2
1 (2.7)

Dhe e zbatojm kt n barazimin (2.6) pr harkun (lakoren) e prcjellsit ton

2
2
1
x y
=
,

Pra, x x
dy
d
dx
dy
= |
\
|
=
2
2
1

x
dx
dy
=
(2.8)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
24
Zvendsojm kt vler (2.8) n barazimin (2.7) pr gjatsin elementare t lakores,
fitojm

dx x dl |
\
|
+ =
2
1
(2.9)

Pr gjatsi relative t vogla t prcjellsve q do ta vshtrojm mund t zbatohet shprehja
nga matematika

2
1 1
2
2

+ + (2.10)

Pr gjatsin elementare t lakores fitohet

dx x dl
(
(
\
|
+ =
2
2
2
1
1
(2.11)

Q t fitohet gjatsi e prgjithshme e parabols duhet q shprehja e msiprme t
integrohet prej
2
a
deri
2
a
sepse sistemin koordintativ e kemi vendosur n bazn e
parabols. Si rezultat fitohet

|
|
\
|
+ =
(
(
\
|
+ =

+
24
1
2
1
1
2
2
2 2
2
2
2
a
a dx x L
a
a

(2.12)

Prkatsisht nse zvendsohet lartsia e lakores s prcjellsit (pra prcjellsit t lakuar
ndrmjet dy shtyllave)

=
8
2
a
f

Fitohet gjatsia e prcjellsit ndrmjet dy shtyllave,

a
f
a L
2
3
8
+ = (2.13)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
25
Shpeshher pikat e lidhjes nuk jan n lartsi t njjt, por n lartsi t ndryshme, si
sht paraqitur n Fig,2.8

Fig. 2.8. Pikat lidhse t prcjellsit me lartsi t ndryshme ndrmjet dy shtyllave

Q t llogarisim lartsin e lakores e trhjekim tangjentn n lakoren q e formon
prcjellsi, paralelisht me drejtzn AB q lidh pikat e lidhjes fundore t prcjellsit. E
mendojm q tani prcjellsi sht prer n pikn takuese t tangjents t prcjellsit dhe
e hudhim pjesn e majt. Ndikimin e pjess s majt e zvendsojm me forcn F q
vepron n drejtimin e tangjents, ashtu q sistemi t jet n baraspesh. E mendojm q
sistemi sht prsri rreth dhe e shkruajm barazimin e momentit n raport me pikn A
q sht,

4
) cos ( '
a
G f F = (2.14)

Zvendsojm ktu vlerat pr forcn F dhe peshn e prcjellsit G, fitojm

4 2
cos
a
S
a
f S = (2.15)

Lartsia e lakores te gjatsit e pjerrta do t jet,

cos 8
2

=
a
f (2.16)

Shprehjet e nxjerrura vlejn pr gjatsi deri 400 m dhe knde t lakores prej
0
30 .
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
26
T theksojm se n prcjells ndikon edhe temperatura. Gjithashtu t theksojm se n
prcjells m shum ndikon temperatura e ambientit, dhe m pak ndikon temperatura q
krijohet gjat rrjedhjes s rryms npr prcjells.
Marrim se gjat temperaturs
1
t ndodh tendosja specifike
1
dhe pesha specifike n njsi
t gjatsis sht
1
. Nse tash temperatura zmadhohet nga
1
t n
2
t tendosja nga
1
do
t ndryshon n
2
ndrsa pesha specifike prkatsisht ngarkesa specifike, mbetet e
pandryshuar. Kjo ngarkes specifike nganjher mund t bhet m e madhe pr shembull,
nga bora, ngricat etj. Marrim shembullin tjetr ashtu q ngarkesa specifike ndryshon nga
1
n
max
. N baz t ksaj do t ndodh edhe tendosje m e madhe q mund t jet
max
kur temparatura sht tjetr dhe e shnojm me
0
t .

Gjatsia e prcjellsit n t dy rastet, nga shprehja m par e nxjerrur do t jet:

(
+ =
2
1
2 2
1
1
24
1
a
a L (2.17)

(

+ =
2
max
2 2
max
0
24
1
a
a L (2.17)

Ndryshimi i lakoreve prkatsisht gjatsia e prcjellsit pr kto dy raste do t jet:

(
(
|
|
\
|
|
\
|
=
2
max
max
2
1
3
0 1
1 24
a
L L (2.18)

Nse supozojm se temperatura
0
t sht e ult, gjat zmadhimit t temperaturs n
1
t do
t ndodh zgjatje e e prcjellsit q mund t llogaritet me shprehjen,

) (
0 1 0
t t L L
t
= (2.19)

Ku
0
L -gjatsia e prcjellsit gjat temperaturs t.
t
- koeficienti zgjerimit t temperaturs pr materialin nga i cili sht prbr prcjellsi.
Mirpo nse temperatura zmadhohet, ather zmadhohet edhe gjatsia e lakores s
prcjellsit.

) (
1 max 0
= L L (2.20)
Ku
E
1
= -koeficienti i elesticitetit pr materialin e prcjellsit (E sht modul i
elasticitetit t materialit t pruesit).
Ndryshimi i prgjithshm (zgjatjes) q ndodh n prcjells gjat ktyre ndryshimeve
sht n mes t zgjatjes dhe shkurtimit sipas t msiprmes d.t.th.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
27
) ( ) (
1 max 0 2 1 0 2 1
= = L t t L L L L
t
(2.21)

Ky zgjatim i prgjithshm patjetr t jet konform llogaritjes s dallimeve t lakoreve
prkatsisht t gjatsis t prcjellsit.

) ( ) (
24
1 max 0 2 1 0
2
max
max
2
1
1
3
2 1

=
(
(
|
|
\
|
|
|
\
|
= = L t t L
a
L L L
t
(2.22)

Nse tani prvetsohet se a L
0
, ather barazimi i msiprm i rregulluar sipas
1
, do t
jet.
) (
24 24
0 1
2
max
2
max
2
2
1
2
1
2
max 1
t t
a a
t
+ =
(2.23)
Prkatsisht nse rregullohet sipas
1
t

0
2
max
2
max
2
2
1
2
1
2
1 max 1
24 24
t
a a
t
t t
t t
+ + =

(2.24)

Ky barazim quhet barazimi i ndryshimit t gjendjes ose barazimi i temperaturs s
prcjellsit ajror. Kjo jep varshmri ndrmjet temperaturs s prcjellsit, ngarkess
specifike dhe tendosjes s lejuar t prcjellsit.
Nse gjat zbatimit t barazimit t msiprm supozojm se tendosja m e madhe, q
mund t jet e lejuar, ndodh n ndonj temperatur t ult t themi C
0
20 dhe at nga
ngrica, ather n barazimin (2.24) do t vendosim C t
0
0
20 = dhe
g
=
max
,
prkatsisht
1 max
= .
Duke zvendsuar vlerat prkatse pr ndonj material t ndonj prcjellsi t
prvetsuar, fitohet relacion i cili jep varshmrin e tendosjes
1
, nga temperatura
1
t n t
ciln fillon tendosja. Ky barazim pas ktyre zvendsimeve do t duket n formn e
prgjithshme.
1 3 2
2
1
1
1
t K K
K
=
(2.25)

Si shihet n temperatur t caktuar fitojm relacion n fuqin e tret:

B A =
2
1
3
1

Zgjidhjet e ktij barazimi i shprehim n sistemin koordinativ, ashtu q
1
t jet tendosje
konstante, n sistemin koordinativ me ndryshimin e A dhe B fitohet pr do
1
nj vij e
drejt, ashtu q pr nj varg vlerash t
1
, fitojm familje t vijave t drejta.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
28
2.14. Distanca kritike
Tendosja e prcjellsit ndodh ose n temperatura shum t ulta, zakonisht merret
C
0
20 , pa shtes t ngarkess s bors, ngrics, ose dika n temperatura pak m t
larta rreth C
0
5 me ngarkesa shtes.
E shkruajm ekuacionin e ndryshimit t gjendjes s prcjellsit (barazimin e
temperaturs) n formn,

) (
24 24
0 1
2 2
max
2
max
2
1
2
1
2
max
2
1
t t
a a a
t
+ =

(2.25)

Duke marr a , fitojm barazimin

2
max
2
max
2
1
2
1
=

Si shihet se te distancat shum t largta tendosja kryesisht varet nga ngarkesa specifike
dhe jo nga temperatura. Kshtu q te distancat e largta tendosja duhet llogaritur sipas
ngarkess specifike m t madhe d.t.th, me ngarkes shtes t bors, ngrics etj.
Nse n barazimin,

) (
24 24
0 1
2
max
2
max
2
2
1
2
1
2
max 1
t t
a a
t
+ =

Vendosim 0 a , fitojm

) (
0 1 max 1
t t
t
=
(2.26)

Q d.t.th se te distancat shum t vogla tendosja varet kryesisht nga temperatura dhe jo
nga ngarkesa specifike. Pr kt shkak pr te distancat e vogla tendosja duhet t llogaritet
sipas temperaturs m t ult.

Prandaj duhet t ekzistoj nj distanc q kemi tendosja maksimale t njjt edhe te
ngarkesat m t mdha edhe te temperaturat m t ulta. Kt distanc e quajm distanca
kritike. Q ta gjejm vlern e e distancs kritike duhet t vshtrojm rastin t
temperaturs m t ult pr t ciln n rastet t mdha prvetsohet C
0
20 dhe at pa
ngarkes shtes, pra pr
1
dhe
g
=
max
dhe C t
0
1
20 = .
Si rast me ngarkes specifike m t madhe
max 1
= merret C
0
5 dhe kjo pr kt rast
sht C t
0
0
5 = dhe
g
=
max
. I zvendsojm kto vlera n barazimin e temperaturs
dhe t njjtn e zgjedhim sipas a fitojm
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
29
2
1
2
max
2
1
2
max
1 0
360 ) ( 24

=
t
g
t
g kr
t t
a (2.27)

Ky barazim na mundson t njehsojm distancn kritike pr tendosjen e lejuar
maksimale.

2.15. Ngarkesat shtes
Ngarkesa shtes ndodh pr shkak t ngarkess s ngricave, bors q ngjiten me
prcjellsin. Prve ksaj n ngarkesn shtes n raste t caktuara duhet merret edhe
shtypja e ers n prcjells.
Pr llogaritje t ngarkess shtes nga ngrica, bora shrben formula empirike

d 180 . 0 = [ ]
m
N
(2.28)

d-diametri i prcjellsit n milimetr.

2.16. Distanca e lejuar ndrmjet prcjellsit dhe toks dhe sendeve
prreth

Lartsi e siguris quhet lartsia minimale e lejuar (vertikale), ndrmjet prcjellsit dhe
toks.
Lartsia minimale e lejuar pr prcjellsit dhe toks vlen pr prcjellsit e tensionit t
lart deri 110 KV. Pr prcjellsit m t lart se 110 KV lartsit e siguris dhe hapsira
duhet t zmadhohet pr ) 110 ( 7 . 0
n
U .

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
30
3. Kabllot
Kabllot prdoren pr rrjeta elektrike pr prcjellsit dhe pr prcjellsit mbi tok, si dhe
kabllo nntoksore, vetm se kto lloje jan m t shtrenjt dhe defektet m vshtir
mund t gjinden. Megjithat prdorimi kabllove gjithnj e m shum zbatohet n
praktik. Zakonisht prdorimi i tyre sht n vende ku krkohet siguri m e madhe, si
psh: gjat kalimit t lumenjve, binart hekurudhor, rrug kryesore etj.
Kabllot mund t ndahen:
Sipas tensionit: pr tension t lart dhe t ult.
Sipas zbatimit: energjetik dhe telekomunikacionit.
Sipas materialit t prcjellsit: bakrit dhe aluminit.
Sipas llojit t izolimit: goms, letrs, polivinilit etj.

3.1. Karakteristikat elektrike t kabllove

Rezistenca omike e kabllove varet nga prerja trthore e prcjellsit dhe gjithnj mund t
llogaritet leht sipas shprehjeve q jan dhn pr llogaritjen e rezistencs omike, duke
patur parasysh se te prerjet trthore m t mdha skin efekti mund t prforcohet.
Skin efekti sht tendenc e rryms elektrike alternative (AC) t distribuohet brenda
pruesit, dhe se dendsia e rryms afr siprfaqes sht m e madhe se n pjesn
qendrore (brthamn) e prcjellsit. Kjo sht, sepse rryma ka tendenc t rrjedh n
siprfaqe "skin" prcjellsit. Skin efekti shkakton q rezistenca efektive e prcjellsit t
zmadhohet me frekuencn e rryms. Skin efekti ndodh pr shkak t rrymave shtjellore t
krijuara nga rryma AC.
Skin efekti pr her t par sht prshkruar n punimin e Horace Lamb n 1883, pr
pruesit e formave sferike, dhe sht prgjithsuar pr pruesit e formave t ndryshme
nga Oliver Heaviside, n 1885.
Gjithashtu sht me rndsi t dihen edhe induktivitetit dhe kapacitetit t kabllove. Nj
nga karakteristikat e vlefshme t kabllove sht gjithsesi tangjenti i kndit t humbjes
tg q leht mund t matet me ndihmn e urs s Sheringut. Tangjenti i kndit t
humbjes definohet n mnyrn vijuese. Izolimi i kabllove sa do q t jet i mir, por
prsri nuk sht i prsosur. Gjithashtu edhe zgjerimi i kabllove nga nxehja mund t
zmadhon zbraztirat n izolim dhe t sjell deri te zbrazja e caktuar, q manifestohet n
zmadhim t humbjeve te izolatort. Pra, rryma q do t ishte pastr kapacitive gjat
furnizimit t kapacitetit t kabllove ka nj komponent aktive t kndit n mes tensionit
dhe rryms dhe nuk sht
0
90 , por dallohet pr nj knd t vogl (si n Fig.3.1) q e
quajm kndi i humbjes.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
31
c
I
0
I
U

Fig.3.1. Humbjet n kabllo, dhe kndi i humbjes

sht e qart se humbjet n kabllo sipas Fig.3.1. mund t llogariten sipas shprehjes,

sin 3 cos 3
0 0
UI UI P = = (3.1)

Gjat s cils, duke patur parasysh se kndi sht i vogl, mund t shkruhet,

tg UI P
0
3 = (3.2)

Pr rrymn kapacitive mund t shkruhet

C
U
I I
c

3
0
= ,

Pra, pr humbjet n kabllo kemi shprehjen,

Ctg U P
2
= (3.3)

Si shohim kto humbje jan drejtproporcionale me humbjet, prkatsisht tangjentin e
kndit dhe gjithashtu sht proporcional me tensionin n katror, kapacitetin e kabllos
dhe frekuencn kndore. Ndrsa, t theksojm se frekuenca kndore llogaritet me
formuln, f 2 = .
Ndikim m t madh n zmadhimin e humbjes te nj kabllo prve kndit t humbjes,
ndikim ka edhe tensioni n t cilin punn kablloja, pra nuk duhet t teprohet n zmadhim
t tensionit t puns mbi ann e lejuar konstruktive. sht interesant se si ndryshohet
tangjenti i kndit t humbjes me temperaturn e kabllos. N baz t vshtrimeve t
ndryshme te tipet e ndryshme t kabllove sht vrtetuar se tangjenti i kndit t humbjes
n mnyr t panjohur ndryshon kur temperaturt e puns jan n kufijt prej 40 deri
0
60
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
32
n varshmri nga tipi dhe lloji i kabllos. Me zmadhim t temperaturs mbi kto vlera,
vlera e kndit t humbjes rritet shum shpejt.
Humbjet dielektrike n kabllo n kushte normale t puns jan zakonisht t panjohur n
raport me humbjet n prcjellsa. Kshtu q, vlera e kndit t humbjeve dielektrike lviz
prej 0.003 deri 0.008 te shumica e kabllove. Megjithat, n kabllo kemi edhe humbje
tjera, pr shkak t fushs s ndryshuar rreth prcjellsit n kabllo, e cila indukon forc
elektromotore dhe n vet prcjellsin krijon humbje tjera. N qoft se kablloja ka
prforcim mekanik, pr shembull nse kablloja sht e prforcuar me traka prej eliku,
ather paraqiten humbje pr shkak t histerezs s materialit dhe rrymave shtjellore n
prforcuesin prej eliku.

3.2. Tendosja elektrike, termike dhe dinamike e kabllove

Tendosja elektrike e kabllove sht e kushtzuar me intensitetin e fushs elektrike n
siprfaqe t prcjellsit. Zakonisht intensiteti i fushs n siprfaqen e prcjellsit nuk
kalon 2 deri 5 kv/mm n kushte normale t puns. Gjat do rritje t tensionit rritet edhe
intensiteti i fushs elektrike n siprfaqen e prcjellsit.
N aspekt t tendosjes termike mund t themi se nxehja e kabllos gjat rryms nominale
asnjher nuk sht e rrezikshme n qoft se i prmbahem udhzimeve t prodhuesit.
Rrymat e lejuara t ngarkimit t kabllove gjithmon jepen n raport me temperaturn e
ambientit prej C
0
20 , dhe ngarkesa kufizohet ashtu q n asnj vend t kabllos mos t
tejkalohen temperaturat vijuese:

C
0
65 pr kabllot prej 1 deri 6 kV
C
0
C
0

Gjat ngarkesave normale kabllot gjat kontakteve t shkurtra jan t ngarkuar me
rryma t kontaktit t shkurtr. N aspekt t tendosjes termike dhe dinamike t rrymave,
sht me rndsi temperatura para se t ndodh kontakti i shkurtr (ose lidhja e shkurtr) e
ashtuquajtur temperatura e puns dhe temperatura e fundit n prcjells, ashtu q
prcjellsi mund t arrij gjat nxehjes me rrym gjat kontaktit t shkurtr. Kjo
temperatur e fundit varet nga koha kur kablloja i sht nnshtruar rryms s kontaktit t
shkurtr. Q t vrtetohet se prerja e prvetsuar e kabllos do t prballoj nj koh t
caktuar kontaktit t shkurtr t dhn e shfrytzojm shprehjen si n vijim,

t t I C S
t
+ = (3.2)

Ku,

t
I -rryma e prhershme e kontaktit t shkurtr n kA,
S-prerja trthore e kabllos t prcjellsit n
2
mm ,
t-kohzgjatja e kontaktit t shkurtr n sekonda,
C-prbrsi i fortsis termike t prcjellsit, q varet nga materiali i prcjellsit,
dhe temperatura fillestare dhe e fundit t prcjellsit,
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
33
t -vazhdimi i kohzgjatjes s kontaktit t shkurtr n sekonda pr shkak t
veprimit t rrymse goditse t rryms s kontaktit t shkurtr.
3.3. Realizimi i prcjellsve kabllovik

Para se t bhet realizimi i prcjellsve kabllovik duhet saktsisht t prcaktohet shtegu i
prcjellsit dhe duhet t prcaktohen edhe mjetet tjera t nevojshme gjat ktij realizimi,
veanrisht nse kablloja vendoset nn tok. Zakonisht vendosen n thellsi prej 70 cm,
hudhet edhe rrr. Gjithashtu, sht me rndsi t theksohet se gjat vendosjes s kabllos
n tok, sht mir q kablloja t vendoset n form spiraleje (t lakuar), ashtu q t ket
rezerv nse toka shtypet, ose zhvendoset. Vendosja e rrrs n kanalin e kabllos dhe
tullave prmbi, q kan rolin edhe t mbrojtsit mekanik, sepse n rast se grmohet srish
vendi ku ndodhet kanali i kabllos, kablloja t mos dmtohet edhe t ket hapsir
lvizse. Gjithashtu vendosen traka t caktuara n shenj sinjalizimi pr kabllot gjat
grmimeve t mvonshme t ket shenja orientuese.

3.4. Zbulimi i defekteve n kabllo

Gjat puns, ndodh q t paraqiten edhe defekte n kabllo. Q t gjindet defekti i kabllos,
dhe n at vend t realizohen punt e grmimit, pr rregullim t kabllos, sht e
nevojshme q sa m saktsisht t gjindet vendi i defektit. N kt aspekt ekzistojn
metodat ur t ndryshme t cilat bjn matjen e karakteristikave t fortsis s kabllos
dhe n baz t ksaj prcaktojn dhe lokalizojn defektin. N koh t tanishme prdoren
edhe pajisje t ndryshme me radar, q shum saktsisht e prcaktojn vendin e defektit,
gjithashtu, ekzistojn edhe pajisje tjera t sofistikuara pr gjetjen e defekteve.

4. Llogaritja elektrike e kabllove

Para se t fillojm me llogaritjen elektrike duhet patjetr t njihemi me karakteristikat
elektrike t kabllos. Kto karakterstika varen nga faktor t ndryshm si jan: materiali
nga i cili prbhen prcjellsit, lloji i izolimit t prcjellsit, veorit gjeometrike t
prcjellsit etj, pastaj, pozita reciproke dhe largsia e prcjellsve, gjendja e rrethins s
prcjellsit (temperatura, shiu etj.) dhe gjatsia e vet prcjellsit.
Karakteristikat baz t nj prcjellsi jan: rezistenca omike, induktiviteti, kapaciteti dhe
prcjellsi, q zakonisht shprehen n njsi t gjatsis dhe at m shpesh n kilometra.
N raport me at se disa madhsi karakteristike t prcjellsit i vendosim n skem
ekuivalente, mund ti ndajm n gjatsore, q jan: rezistenca omike, induktiviteti, dhe
trthore, dhe sht kapaciteti dhe prcjellsi.
N raport me humbjet t fuqis aktive n kto karakteristika q shpesh i quajm edhe
konstanta t prcjellsit, mund ti ndajm n konstante q shkaktojn humbje aktive, si
sht rezistenca omike dhe prcjellsi, dhe pa humbje aktive si sht induktivitet dhe
kapaciteti.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
34
4.1. Rezistenca omike e prcjellsit

Rezistenca omike gjat rryms njkahore llogaritet me shprehjen

S
l
R
(4.1)

Ku, -sht prueshmria specifike dhe ka njsin
2
/ mm m , ku pr bakrin sht 57
ndrsa pr aluminin 35.
Gjat ndryshimit t dendsis s rryms n prerjen e pruesit e njohur si skin efekti,
rezistenca omike gjat rryms alternative zmadhohet, dhe mund t llogaritet me shprehjen

) 10 5 . 7 1 (
7 4 2
d f R R
j n
+ = (4.2)

Ku

j
R -sht rezistenca omike gjat rryms njkahore,
f -frekuenca e rryms alternative n Hz.
d -diametri i prcjellsit n cm.

Nse materiali sht i prbr nga materiali magnetik rritja e rezistencs sht ende m e
madhe sepse permeabiliteti magnetik ndryshon me rrymn, n kt rast rezistenca
mund t njehsohet me shprehjen:

|
|
\
|
+ =
46080 192
1
8 8 4 4
r m r m
R R
j n
(4.3)

Ku,

= m
f 2 = -frekuenca rrethore,
-permeabiliteti i materialit (pr materialet jomagnetike m H
7
10 4

= ,
-rezistenca specifike e materialit,
r -rrezja e prcjellsit.

Si shihet nga shprehjet e msiprme n rritjen e skin efektit prkatsisht rezistencs
omike ndikon mbi t gjitha frekuenca nga e cila rritet edhe skin efekti prkatsisht
rezistenca. Gjithashtu edhe prerja trthore e prcjellsit ndikon n skin efektin, sepse pr
diametr m t madh kemi edhe skin efekt m t madh.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
35
4.2. Induktiviteti i prcjellsit

Q t llogaritet induktiviteti i prcjellsit nisemi nga nj prcjells i vetm, si n Fig.4.2, i
cili ka rreze r. N brendsi t prcjellsit n gjatsi
a
x do t kemi fushn magnetike:
a
dx
a
x
r

Fig.4.2. Prcjellsi i vetm me rreze r.

a
x
x
i
H
2
' = (4.4)

Ku,
x
i sht rryma q prfshihet n kt fush magnetike. Nse e gjejm raportin ndaj
rryms s prgjithshme n prcjellsin i, ather kemi,

2
2
r
x
i
i
a x
= (4.5)

Pasi t rregullohet shprehja fitohet,

2
2
r
x
i i
a
x
= (4.6)

Pra, fusha magnetike do t jet,

2
2
'
r
x i
H
a
(4.7)

Pr indukcionin magnetik n prcjells fitohet,

2
0
2
' '
r
x i
H B
a
r
= =
(4.8)

Fluksi n njsi t gjatsis t prcjellsit d.t.th, npr siprfaqen 1
a
dx ,
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
36
Formula baz e fluksit magnetik sht,

dS B d =

dS-siprfaqeja elementare n prcjells, pr rastin konkret kemi,

a
a
r a
a a
r a
a
dx
r
x i
dx
r
x
r
x i
dx
r
x
B d
4
3
7
2
2
2
7
2
2
10 2
2
10 4 1 ' '

=
= =

(4.9)

Fluksi i prgjithshm brenda prcjellsit do t jet,

4
10 2 10 2 ' '
7
0
4
3
7
0
i
dx
r
x i
d
r
r
a
a
r
r

=
= =

4
10 2 '
7
i
r
= (4.10)

Tash, e analizojm rastin e fushs magnetike jashta prcjellsit n gjatsi x,

x
i
H
x
2
"= (4.11)

Shprehja pr indukcionin magnetik pasi bhet fjal pr pjesn jashta prcjellsit, dhe pasi
indukcioni magnetik n pjesn jashta prcjellsit varet vetem nga
0
, shprehja do t jet
si n vijim:

x
i
x
i
H B
7 7
0
10 2
2
10 4 " "

=
= =
(4.12)

Fluksi npr siprfaqen elementare 1 dx , do t jet,

x x
d
x
i
d B d
7
10 2 1 " "

= = (4.13)

Fluksi i prgjithshm jashta prcjellsit deri te nj largsi e dshiruar D, sht,

r
D
i d
x
i
D
r
x
ln 10 2 10 2 "
7 7
= =

,

Pra,
r
D
i ln 10 2 "
7
=

(4.14)

Fluksi i prgjithshm brenda dhe jashta prcjellsit , do t jet,
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
37

|
\
|
+ = + = + =

r
D
i
r
D
i
i
r
r
ln
4
10 2 ln 10 2
4
10 2 " '
7 7 7

|
\
|
+ =

r
D
i
r
ln
4
10 2
7

(4.15)

Megjithat, nuk mund t ket vetm nj prcjells si i vetm. Prandaj, vshtrimet do t
prgjithsohen n m shum prcjells, prkatsisht n dy ose tre prcjells, q jan si
raste q neve m s shumti na interesojn.
E vshtrojm rastin me tre prcjells rrezet e t cilve jan,
3 2 1
; ; r r r , Fig. 4.3. Rrymat n
kto tre prcjells le t plotsojn kushtin,

0
3 2 1
= + + i i i (4.16)

1 2
3
12
d
13
d
23
d

Fig.4.3.

Prcjellsi 1 sht i prfshir nga fluksi vetjak dhe fluksi q e krijojn dy prcjellsit
tjer, dhe prandaj fluksi i prgjithshm pr prcjellsin 1, do t jet,

13
3
7
12
2
7
1
1
7
1
ln 10 2 ln 10 2 ln
4
10 2
d
D
i
d
D
i
r
D
i
r
+ +
|
|
\
|
+ =

( )
(
+ +
|
|
\
|
+ + + + =

13
3
12
2
1
1 3 2 1
7
1
1
ln
1
ln
4
1
ln ln 10 2
d
i
d
i
r
i D i i i
r

Pasi, 0
3 2 1
= + + i i i , kemi

(
+ +
|
|
\
|
+ =

13
3
12
2
1
1
7
1
1
ln
1
ln
4
1
ln 10 2
d
i
d
i
r
i
r
(4.17)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
38

N mnyr analoge mund t nxjerren shprehjet pr fluks edhe te dy prcjellsit tjer.
Nse vendosim shkurtesat si n vijim,

|
|
\
|
+ =

4
1
ln 10 2
1
7
11
r
r
a

,
12
7
12
1
ln 10 2
d
a

=

|
|
\
|
+ =

4
1
ln 10 2
2
7
22
r
r
a

,
13
7
13
1
ln 10 2
d
a

= (4.18)

|
|
\
|
+ =

4
1
ln 10 2
3
7
33
r
r
a

,
22
7
22
1
ln 10 2
d
a

=

Fitojm,

13 3 12 2 11 1 1
a i a i a i + + =

23 3 22 2 21 1 2
a i a i a i + + = (4.19)

33 3 32 2 31 1 3
a i a i a i + + =

N baz t ktyre shprehjeve mund t llogaritet induktiviteti pr disa raste. Marrim pr
shembull prcjellsin me dy prues si n Fig.4.4.

r 2
d

Fig.4.4.

|
\
|
+ =

d r
i
r
1
ln
4
1
ln 10 2
1
7
1

(4.20)

Prkatsisht, pasi t rregullohet shprehja fitojm,

|
\
|
+ =

4
ln 10 2
1
7
1
r
r
d
i

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
39
Pr induktivitet fitohet, duke marr 1 =
r
sepse m s shpeshti bhet fjal pr materiale
jomagnetike. Prandaj, shprehja e fundit pr shembullin n fjal do t jet:

|
\
|
+ = =

25 . 0 ln 10 2
7
1
1
1
r
d
i
L

, [ ] m H

4.2.1.Induktiviteti i prcjellsve trefazor
Induktiviteti prcjellsve trefazor mund t llogaritet me shprehjet e njjta t trajtuara m
lart, por duhet patur kujdes n radhitjen e prcjellsve.
Marrim rastin e radhitjes s prcjellsit n trekndshin barabrinjs si n Fig. 4.5

2r
d d
d

Fig.4.5.

N kt rast kemi
13 12
a a = dhe ( )
3 2 1
i i i + = dhe fluksi n prcjellsin 1 mund t
shprehet me shprehjen, si vijon:

( )
|
\
|
+ = =

d r
i a a i
1
ln
4
1 1
ln 10 2
1
7
13 11 1 1

Induktiviteti do t jet

|
\
|
+ = =

25 . 0 ln 10 2
7
1
1
r
d
i
L

Pra,
|
\
|
+ =

25 . 0 ln 10 2
7
r
d
L , ] [
m
H

Shihet qart se edhe pr t dy prcjellsit tjer fitohet i njjti rezultat.
N rast t radhitjes s prcjellsit n nj rrafsh si n Fig. 4.6, induktiviteti nuk do t jet i
njjt n t tre fazat sepse fitohet
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
40
|
\
|
+ =

25 . 0 ln 10 2
7
2
r
d
L , ] [
m
H
, dhe

|
|
\
|
+ = =

25 . 0
2
ln 10 2
7
3 1
r
d
L L , ] [
m
H

Fig.4.6.
N rast se prcjellsi nuk sht aq i gjat ky dallim i induktivitetit nuk paraqet aq
vshtrsi. Megjithat, te prcjellsit me gjatsi t mdha dallimi n induktivitet sjell deri
n rnie t ndryshme t tensioneve n faza, kshtu q n fund t prcjellsit nuk do t
ket tensione fazore t njjt. Q t largohet (mnjanohet) induktiviteti i pabarabart
realizohet kryqzimi ciklik i prcjellsve. Kryqzimi realizohet si n Fig.4.8. dhe at m
s paku nj kryqzim t plot n tr gjatsin e prcjellsit.

12
d
23
d
13
d

Fig.4.7

Ky kryqzim ciklik realizohet n shtyllat e ngarkuara prgjat prcjellsit. N rast se
sht br kryqzimi, induktivitetitet jan t njjta n tre fazat dhe shprehja do t jet,

|
\
|
+ =

25 . 0 ln 10 2
7
r
d
L , ] [
m
H
,

Ku
3
31 23 12
d d d d = -vlera mesatare gjeometrike e gjatsis s prcjellsit.

N rastin e prcjellsit t njjt me radhitje n trekndshin brinjndryshm si Fig.4.7,
ather gjithashtu duhet kryqzimi ciklik prgjat prcjellsit. N at rast prsri
induktivitetet n faza jan t njjt dhe pr llogaritjen e tyre vlen shprehja si dhe pr
prcjellsit n nj rrafsh q m lart kemi theksuar, pr vler t njjt pr gjatsin
mesatare gjeometrike t prcjellsit.
Te prcjellsit e dyfisht duhet patjetr t bhet kryqzimi, dhe kjo mund t bhet n dy
mnyra.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
41
' 11
d

Fig.4.8

Sipas mnyrs s par q sht dhn n Fig.4.8, induktiviteti n faz llogaritet me
shprehjen,

|
\
|
+ =

25 . 0
' '
'
ln 10 2
7
d
d
r
d
L , ] [
m
H
,

Ku,
3
31 23 12
d d d d = ,

3
' 31 ' 23 ' 12
' d d d d = ,

3
' 33 ' 22 ' 11
' d d d d =

Mnyra e dyt e kryqzimit realizohet si Fig. 4.9, dhe vlera e induktivitetit llogaritet sipas
shprehjes.
|
\
|
+ =

25 . 0 ln 10 2
7
r
d
L

Fig.4.9
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
42

Ku,

3
31 23 12
d d d d =

Q t fitojm vlern e rezistueshmris s induktivitetit t prcjellsit nga kto vlera t
llogaritura t induktivitetit, duhet q induktiviteti t shumzohet me frekuencn kndore
f 2 = dhe fitohet,

L X =

Pr llogaritje t prafrta, nse nuk dihet vlera e sakt e rezistueshmris induktive, mund
t merret vlera mesatare prej 0.4 km / gjat 50 Hz. Gjat ksaj nuk do t gabohet
shum, sepse si shihet nga formulart pr llogaritje t induktivitetit, vlera e induktivitetit
shum pak ndrrohet me ndryshimin e gjatsis (d) dhe rrezes s rrethit (r), q edhe n
shprehje figuron logaritmi i hersit t ktyre madhsive.
T theksojm se vlerat m lart t llogaritura vlejn pr materialet jomagnetike (bakri,
alumini etj), ndrsa gjat prcaktimit t induktivitetit te materialet magnetike duhget t
kemi parasysh n at se permeabiliteti magnetik ndryshon me intentsitetin prkatsisht
dendsin e rryms.

4.3. Kapaciteti i prcjellsit

Q t prcaktojm kapacitetin e prcjellsit e vshtrojm sasin e elektricitetit Q q
njtrajtsisht shprndahet n njsi t gjatsis (1 metr). Dendsia e fluksit elektrostatik
fitohet kur kjo ndahet me siprfaqen me t ciln takohet, nse vshtrojm siprfaqen
cilindrike koncentrik me prcjellsin n gjatsi r, do t jet,

1 2
=
r
Q
D

Ndrsa ndrmjet madhsis D dhe fushs elektrike ekziston raporti

0
D
E =

Kjo formul vlen pr hapsirn rreth prcjellsit n ajr,
Ku,
9
0
10 9 4
1
, [ ] m F /

Kemi ,

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
43
r
Q
r
Q
E
9
0
10 18
2
= =

Meqense fusha elektrike sht e definuar si,

dr
d
E

=

Pr potencial fitohet

r
dr
Q dr E d
9
10 18 = = , tani e integrojm shprehjen, dhe fitohet:

C r Q + = ln 10 18
9

N rastin kur kemi m shum prcjells potencialet mblidhen dhe kemi,

' ] ln 10 18 ln 10 18 ln 10 18 [
3 3
9
2 2
9
1 1
9
C r Q r Q r Q + =

Ku C dhe C jan konstantat integruese q m von do t prcaktohen.
Prcjellsit t cilt i vshtrojm nuk jan t vendosur n hapsir t lir, por gjithmon
vendosen mbi tok, prkatsisht n afrsi. Ndikimin e toks n potencialin e prcjellsit e
zvendsojm me at se do t mendojm se prball prcjellsit t realt me ngarkes Q
ekziston figura (pasqyrimi) i tij n raport me tokn me ngarkes Q, sipas Fig. 5. Nse
tani llogaritim potencialin e toks ndrmjet ktyre dy ngarkesave do t kemi.

0 ' ) ln (ln 10 18
9
= + = C h h Q

0 =

Fig.5

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
44
Prvetsojm se potenciali i toks sht zero, kshtu q potenciali i prcjellsit ndaj toks
t jet i njjt me tensionin n raport me tokn, prandaj fitojm se konstanta integruese
sht e barabart me zero.
Kjo metod e figurs (pasqyrimit) s prcjellsit n raport me tokn mund ta zbatojm
dhe pr numr m t madh t prcjellsve. Nse dshirojm t prcaktojm potencialin e
e prcjellsit 1 nga Fig. 5.1, nse rrezja e ktij prcjellsi sht
1
r , dhe shprehjet do t
jen si n vijim:

) ln ln 2 ln ln ln ln ( 10 18
13 3 12 2 1 1 13 3 12 2 1 1
9
D Q D Q h Q d Q d Q r Q + + =
Prkatsisht,
12
d
13
d
12
D
12
D
1
h
1
h
1
Q
2
Q
3
Q
1
Q
2
Q
3
Q

Fig.5.1

|
|
\
|
+ + =
13
13
3
12
12
2
1
1
9
1
ln ln
2
ln 10 18
d
D
Q
d
D
Q
r
h
Q

Nse vendosim shkurtesat,

1
1 9
11
2
ln 10 18
r
h
a = ,
2
2 9
22
2
ln 10 18
r
h
a = ,
3
3 9
33
2
ln 10 18
r
h
a = ,

12
12 9
21 12
ln 10 18
d
D
a a = = ,
23
23 9
32 23
ln 10 18
d
D
a a = = ,
13
13 9
31 13
ln 10 18
d
D
a a = =

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
45
13 3 12 2 11 1 1
a Q a Q a Q + + =

23 3 22 2 21 1 2
a Q a Q a Q + + =

33 3 32 2 31 1 3
a Q a Q a Q + + =

4.4. Skema ekuivalente e prcjellsit

M hert kemi theksuar se n prcjells kemi gjithsej katr komponenta, dy gjatsore
(rezistenca omike dhe induktiviteti) dhe dy trthore (kapaciteti dhe prcjellsi me
koronn). N varshmri nga ajo se cilat nga kto konstanta gjat llogaritjes i marrim
parasysh, mund t kemi skema ekuivalente t ndryshme. Nse nuk i prfillim t gjitha
kto madhsi trthore dhe njehsojm vetm me konstanta gjatsore, ather bhet fjal
pr rastet e prcjellsve t tensionit t ult, n vijim do t paraqesim skemn ekuivalente
si n Fig.5.2.

R
X

Fig.5.2 Fig.5.3

Ekzistojn vetm rezistencat omike dhe induktive prkatsisht vetm nj impedans
jX R Z + =
_

Nse prsri duam t marrim nj apo m shum madhsi trthore, duhet t kemi parasysh
se ato, si gjatsoret, n mnyr njtrajtshme shprndahen npr prcjells. Pr prcjellsit
e gjatsive t mdha deri 200 km mund q kto shprndarje njtrajtshme t konstantave
npr prcjells ti konsiderojm t koncentruar n disa pika t prcjellsit. Prandaj, ku i
marrim kto madhsi t koncentruara, kemi dhe skema ekuivalente t ndryshme t
prcjellsit. Kshtu pr shembull nse marrim se madhsit trthore jan t koncentruar
n gjysmn e do skaji t prcjellsit fitojm skemn ekuivalente 5.3, e cila shpesh quhet
edhe skema ekuivalente. N kt skem kemi madhsin gjatsore n form t
impedanss jX R Z + =
_
, dy madhsi trthore
_
1
y dhe
_
2
y q jan
2
2
_ _
1
C j g
y y
+
= = dhe
t cilt gjenden n fund dhe n fillim t prcjellsit.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
46
Rrall her prdoren skemat: si n Fig.5.4 e cila quhet skema ekuivalente T dhe te e cila
madhsit trthore t koncentruara n mesin e prcjellsit.

Fig.5.4

N fig 5.5 dhe fig.5.6, te t cilt madhsit trthore jan t koncentruara n fund ose n
fillim t prcjellsit. Kto dy t fundit quhen skema , ose skema e kundrt.
Cila skem do t zbatohet varet nga ajo se far duhet t llogaritet dhe t fitohet por pr
prcaktimin e tensioneve dhe raportin e fuqis n nj prcjells m s shpeshti prdoret
skema e thjeshtuar nga Fig. 5.2.

Fig.5.5 Fig.5.6

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
47

4.5. Transformatori si element i prcjellsit

Transformatori si pjes prbrse e prcjellsit prkatsisht sistemit barts duhet t merret
parasysh gjat llogaritjes . Skema m e thjesht ekuivalente e transformatorit sht dhn
n Fig.5.7. ku sht marr parasysh vetm rezistenca omike dhe induktive e
transformatorit dhe nuk jan prfillur humbjet n transformator. Vlerat e rezistencs
omike dhe induktive . mund t llogariten prmes formulimeve (shprehjeve) nse jan t
njohura tensioni omik dhe induktiv relativ gjat lidhjes s shkurtr t transformatorit.

n
n r
Tf
S
U e
R
2
100
=

n
n x
Tf
S
U e
X
2
100
=

Ku
n
U -tension nominal i transformatorit
n
S - Fuqia e dukshme nominale e transformatorit
Tensionet relative omike dhe induktive t lidhjes s shkurtr t transformatorit mund t
fitohen prmes diagramit t transformatorit.
T theksojm se pr tension nominal t transformatorit mund t merret tensioni i
sekundarit ose primarit, nga cila an pra duhet t llogariten rezistencat. Duket qart se
rezistencat e llogaritura nga ana primare dhe sekundare qndrojn n raport me katrort e
shndrrimeve (tensioneve nominale) t transformatorit.
N rast se merren parasysh humbjet n transformator mund t zbatohen dy skema
ekuivalente t dhna n Fig. 5.8 a dhe 5.8b., ku humbjet n bakr dhe humbjet n hekur
jan paraqitur prmes rezistencs omike dhe induktive t lidhura si n figur, si
harxhues. Vlerat e ktyre rezistencave mund t llogariten me ndihmn e shprehjeve
vijuese

0
2
P
U
R
n
Tf
=

0
2
Q
U
X
n
Tf
=

Ku
n
U -tension nominal i transformatorit
0
P - Humbjet aktive gjat puns boshe t transformatorit
0
Q - Humbjet reaktive gjat puns boshe t transformatorit

Fig.5.7

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
48

Kur ka nevoj q humbjet n transformator t paraqiten me ndihmn e rryms, fuqis,
aktive dhe reaktive, q prcillen n njrn an t transformatorit, sipas skems Fig. 5.8 a
dhe 5.8b. Madhsit e ktyre rrymave llogariten me shprehjet

n
p
U
P
I
3
0
=

n
q
U
Q
I
3
0
=

T theksojm se rezistencat dhe rrymat sipas shprehjeve t msiprme fitohen sipas
fazve, edhe pse fuqit u prkasin fuqive t prgjithshme t transformatorve trefazor.
Skema m e sakt ekuivalente e transformatorit sht dhn n Fig.5.9. ku n veanti jan
paraqitur rezistencat primare dhe sekundare ndrsa humbjet n transformator jan marr
n mes. Megjithat kto skema zbatohen m rrall sepse skemat paraprake jan t
mjaftueshme pr llogaritje.
Fig.5.8
4.6. Metodat e transfigurimit t rrjetave

Rasti i m shum prcjellsve paralel t cilt bashkohen n nj pik dhe kan tensione t
njjta sht dhn n Fig.5.9. Impedansa ekuivalente do t jet.

_
1
Z
_
2
Z
_
3
Z
_
1
I
_
2
I
_
3
I
ek Z
_
ek I
_

Fig.5.9

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
49
3 2 1
1 1 1 1
Z Z Z Z
ek
+ + =

Ndrsa rryma ekuivalente n pikn D do t jet,

3
_
2
_ _
1
_
I I I I ek + + = , ku 3
_
2
_ _
1
, , I I I jan rrymat n prcjellsit prkats.

N rast se e pikave bashkuese nuk jan t njjt sipas Fig.6.0 duhet t prcaktohet
tensioni ekuivalent ek U
_
, t piks lidhse ekuivalente F, n mnyrn vijuese. Nse pr
tension t piks D merret
D
U
_
, pr rrymat n degt e veanta fitohet.

1
_
_
1
_
1
_
Z
U U
I
D
=
2
_
_
1
_
2
_
Z
U U
I
D
=
3
_
_
3
_
3
_
Z
U U
I
D
=

Pr rrymn ekuivalente ek I
_
mund t shkruhet

3
_
2
_ _
1
_
I I I I ek + + =

Prkatsisht,

ek
D ek
ek
Z
U U
I
_
_ _
_

=

Duke zvendsuar vlerat pr rrymat e veanta n shprehje e msiprme pr rrym
ekuivalente fitohet

ek
D ek D D D
Z
U U
Z
U U
Z
U U
Z
U U
_
_ _
3
_
_
3
_
2
_
_
2
_
1
_
_
1
_

Duke vendosur se impedansa ekuivalente sht

3 2 1
1 1 1 1
Z Z Z Z
ek
+ + =

pr tensionin ekuivalent n pikn F fitohet

|
|
|
\
|
+ + =
3
_
3
_
2
_
2
_
1
_
1
_
_ _
Z
U
Z
U
Z
U
Z U ek ek
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
50

Fig.6.0

1
_
U
2
_
U
3
_
U
_
1
I
_
2
I
_
3
I
ek U
_
ek I
_
ek I
_

Fig.6.0

Duke shfrytzuar shprehjet m lart t nxjerrura mundemi fardo lidhje n yll t
prcjellsve t cilt lidhen n nj pik (Fig.6.1) n t cilat ekziston ngarkesa, mundemi t
gjejm shprndarjen e rryms n prcjellsit prkats. N fakt, duke prcaktuar
pikspari tensionin ekuivalent t piks lidhse (bashkuese) ekuivalente ( ek U
_
) n
mnyrn e lart prshkruar, mund t prcaktojm tensionin e nyjes n pikn D prmes
shprehjes,
ek ek ek D I Z U U
_ _ _ _
=

3 U
1
Z
2
Z
3
Z
ek I
4 U

Fig. 6.1.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
51
Dhe pastaj ndarjen e prcjellsve t veant n rrymn e prgjithshme ek I
_
nga shprehjet

1
_
_
1
_
1
_
Z
U U
I
D
=
2
_
_
1
_
2
_
Z
U U
I
D
=
3
_
_
3
_
3
_
Z
U U
I
D
= etj.

Transfigurimi i trekndshit n yll sipas Fig.6.2, realizohet prmes shprehjeve t njohura
nga bazat e elektrotekniks,

13
_
13
_
12
_
13
_
12
_
1
_
Z Z Z
Z Z
Z
+ +
=
13
_
13
_
12
_
23
_
12
_
2
_
Z Z Z
Z Z
Z
+ +
=
13
_
13
_
12
_
23
_
13
_
2
_
Z Z Z
Z Z
Z
+ +
=

Ose nga transfigurimi i yllit n trekndsh sipas shprehjeve,

3
_
3
_
2
_
3
_
1
_
2
_
1
_
12
_
Z
Z Z Z Z Z Z
Z
+ +
= ,
2
_
3
_
2
_
3
_
1
_
2
_
1
_
13
_
Z
Z Z Z Z Z Z
Z
+ +
= ,
1
_
3
_
2
_
3
_
1
_
2
_
1
_
32
_
Z
Z Z Z Z Z Z
Z
+ +
=

Transmisione Elektrike

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Transmisione Elektrike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Transmisione Elektrike MSc.

You might also like