SUPRANASYONAL BR TASARRUF EKL OLARAK Ankara Avrupa al malar Dergisi Cilt: 10, No:2 (Yl: 2011), s.

1-26

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

lhan DADELEN
zet Yunanistann 2009 yl sonlarna doru bir bor krizi ierisinde olduunu ilan etmesi, Avrupa Birlii projesinin baars ile ilgili endielerin yksek sesle dile getirilmesine yol amtr. Dier taraftan kriz ile btnleme sreci arasndaki neden sonu ilikisi nemli bir tartma konusu olarak n plana kmtr. Bu tartmalar arasnda Avrupa Birlii otoriteleri benzer krizlerin yaanmamas iin gelecekte btnleme srecinin nasl bir yol izlemesi gerektiini aratrmaya ynelmitir. Bu makalede, Yunanistann yaad bor krizi Avrupa btnleme sreci asndan deerlendirilmektedir. Bu kapsamda Avrupa btnlemesinin kriz zerinde bir rolnn olup olmad ve krizin btnleme srecine yansmalar tartlmaktadr. Anahtar Kelimeler: Avrupa Btnlemesi, Avrupa Birlii, Yunanistann Bor Krizi, Avrupa Ekonomi Ynetiimi, Avrupa Ekonomi Ynetimi Abstract Just after Greece declared her debt crisis in October 2009, some doubtful expressions emerged about the destiny of the European Union project. On the other hand, cause and effect relationship between this debt crisis and the European integration process came forward as an important point of issue. On this ground, European Union authorities began to search for the most convenient integration path in order to prevent the reemergence of such crises. In this article, the debt crisis of Greece is evaluated within the perspective of European integration process. Accordingly, we assess whether the European integration process gave rise to the development of the crisis and we discuss what kind of reflections that crisis generated on the European integration process. Key Words: European Integration, European Union, Greece Debt Crisis, European Economic Governance, European Economic Government

Dr., Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas, Ankara

LHAN DADELEN

Giri Yunanistan 1 Ocak 2001de Avroyu para birimi olarak kullanmaya balamadan nceki yllarda yksek dzeyde seyreden enflasyon oran ve yksek borlanma faizleri ile kar karyayd. Gerek enflasyon, gerekse borlanma faiz oranlar %10un zerinde seyretmekteydi. Ayn zamanda lkenin reel byme oran olduka dk seviyelerde gereklemekteydi. stelik 2001 ylnda Yunanistann kamu bor yknn Gayri Safi Milli Haslaya (GSMH) oran %103,4 dzeyindeydi. ktisadi gstergeleri bu ekilde dier Avrupa Birlii yelerine kyasla olduka kt olduu ve Maastricht uyum kriterlerini karlamad iin Yunanistan 1999 ylnda Avro alanna ilk anda girememiti. 1999 ve 2001 yl arasnda yrtt sk para politikas ile enflasyon ve faiz oranlarn dren lke, kamu bor yknn GSMHya orannn %60 gememesini ngren uyum kriterini hl yerine getirememesine ramen Avro alanna kabul edilmiti. O dnem Yunanistan hkmeti 2010 yl itibar ile %60lk oran hedefini tutturacan iddia etmiti.1 Yunanistann bor yknn GSMHya oran %60l dzeylere yaknsamak bir tarafa 2009 ylnda %126,8 olarak gerekleti.2 Yunanistanda Ekim 2009 tarihinde iktidara gelen Papandreou hkmetinin lkenin kamu bte ann GSMHya orannn gerekte %6,7 deil de %12,7 olduunu ilan etmesiyle birlikte, bu lkedeki bor krizi ve Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinin gelecei dnya gndemi ierisinde nemli bir yere oturdu. lkenin nnde birincisi Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliini terk etmek, ikincisi ise uluslararas dzeyde finansal destek talebinde bulunmak zere iki temel seenek sz konusuydu. Yunanistan ikincisini tercih etti. Yunanistann Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliini terk etmesi, sorunlar zmek yerine daha fazla deitirecekti. Smaghinin ifade ettii zere Yunanistann ulusal paraya geri dnmesi i dnyasnda szlemelerin yeniden gzden geirilmesini gerektirebilecekti. Ayrca nceki borlar Avro cinsinden kredi, tahvil ve bonolardan olutuundan finansal yatrmclarn ulusal paraya gvenmedii bir ortamda byle bir dnm bor ykn daha fazla arttrabilecekti. Hem Avronun hem de Drahminin bir sre birlikte dolamda kalmas kanlmaz olacakt, bu durumda da Yunan halk deeri drlm Drahmiye gvenmeyerek Avroyu temel para birimi olarak kullanacakt.3 1992 ylnda sk para politikasndan kanmak iin Avrupa Dviz Kuru Mekanizmasndan (ng. European Exchange Rate Mechanism) ayrlan talyann deneyimi bunlar dorulamaktadr. talya bu mekanizmadan ayrldktan sonra para biriminin deerini drm, fakat yatrmc gveninin salanamamas nedeniyle faizler inili kl bir seyir izlemi, enflasyon yeniden ortaya km ve sonunda sistem ierisinde kald durumda da uygulayabilecei sk para politikasn ynelmek

1 Regional Surveys of the World, Greece, Central and South Eastern Europe-2004, Europe Publications, 2003. s. 283-286 2 Eurostat, Government Finance Statistics: General Gpvernment Debt (Main Tables), Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Eriim Tarihi: 22/07/2010. 3 Lorenzo Bini Smaghi, The Future of the Euro: Why the Greek Crisis Will Not Ruin Europes Monetary Union, Foreign Affairs, August 10, 2010

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

mecburiyetinde kalmt.4 Nihayetinde Yunanistann bor krizinden kmasnn en iyi yolu Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliini terk etmek ya da borlar yeniden yaplandrmak deil, Avrupa Komisyonu, Avrupa Merkez Bankas ve Uluslararas Para Fonundan (IMF) ile bir kredi anlamas yapmakt. Nisan 2010da Yunan Hkmeti Avro alannda bulunan dier lkelerden ve IMFden finansal destek talebinde bulundu. Avrupa lkeleri IMFnin de destek vermesi koulu ile Yunanistana finansal destek vermeyi kabul etti. 2 Mays 2010 tarihinde ise Yunanistann Avrupa Komisyonu, IMF ve Avrupa Merkez Bankas ile toplam 110 milyon Avroluk finansal destek paketi zerinde uzlatklar ve bu kapsamda IMF ve Yunanistann 30 milyon Avroluk stand-by anlamas yaptklar kamuoyuna duyuruldu. Bu uzlama ile Yunanistan ekonomisinin istikrara kavuturulmas, rekabet gcnn arttrlmas ve piyasaya olan gvenin yeniden tesis edilerek 2014 ylnda kamu bte ann GSMHye orannn %3 dzeyine drlmesi hedeflendii ifade edildi. Yunanistann ierisine girdii bor krizi ve Portekiz, rlanda, Macaristan, spanya, talya gibi dier baz Avrupa Birlii yesi lkelerde benzer krizlerin ba gsterme ihtimali, kimi evrelerin Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii ve dolaysyla Avrupa btnlemesinin gelecei konusundaki kukularn dile getirmesine yol at. rnein Steven Erlanger ve Matthew Saltmarsh, Mays 2010 tarihinde New York Times Gazetesinde yer alan makalelerinde, karamsar bir tablo izerek Yunanistann bor krizinin Avrupa Birlii hakkndaki kukularn artmasna neden olduunu yazd.5 Dier yandan gnmz itibar ile 15 milyar Amerikan Dolar deerinde bir fonu yneten Moore Capital Management firmasnn kurucusu Louis Bacon da Avronun daha nce yatrmclar tarafndan de jure Alman Mark olarak deerlendirildiini ve bu bakmdan sayg grdn, oysa Yunanistann krizinden sonra yatrmclarn gznde de facto Yunan Drahmisine benzemeye baladn ileri srerek benzer biimde kukularn dile getirdi.6 Yale niversitesi akademisyenlerinden Jean-Pierre Lehmann ise baka bir adan konuyu deerlendirerek Yunanistann krizinin Avrupa Birlii yeleri arasnda bir karlkl gven sorununu tetiklediini, Birliin drstle ve karlkl gvene dayal bir ibirlii zemini kuramad takdirde srdrlebilir olmaktan kabileceini iddia etti. Lehmanna gre Sovyetler Birliinin ve ekoslovakyann zlmesinin temelinde de gven sorununun gelimesi yatmaktayd.7 te yandan yine
4

Lorenzo Bini Smaghi, The Future of the Euro: Why the Greek Crisis Will Not Ruin Europes Monetary Union, Foreign Affairs, August 10, 2010 5 Steven Erlanger and Matthew Saltmarsh, Greek Debt Crisis Raises Doubts About the European Union, The New York Times, Online Adress: http://www.nytimes.com/2010/05/08/world/europe/08europe.html, 10 May 2010. 6 James G. Neuger, Euro Breakup Talk Increases as Germany Loses Proxy, Bloomberg Businessweek, 14 May 2010. Online Adress: http://www.businessweek.com/news/2010-0514/euro-breakup-talk-increases-as-germany-loses-proxy-update1-.html, Eriim Tarihi: 05/08/2010. 7 Jean-Pierre Lehmann, Greek Crisis and the Future of the European Union Part II: Mistrust Threatens Cooperation Among Nations and EU Survival, Yale Global Online, 7 May 2010. Online Adress: http://yaleglobal.yale.edu/content/greek-crisis-eu-part2, Eriim Tarihi: 10/08/2010.

LHAN DADELEN

bir bor krizi ierisinde olan rlanda hkmetinin 2010 yl sonlarna doru resmen Avrupa Birlii ile IMFden finansal destek talep etmesi, sz edilen kukular daha da arttrd. Ayn ekilde bor ykn evirmekte zorlanan ve nispeten daha byk bir ekonomiye sahip olan spanyann yaad ekonomik sorunlar sz edilen erevede ykselen kukular ve korkuyu gnmzde krklemektedir. Her ne kadar sz edilen krizlerin hemen ardndan Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinin gelecei hakknda yaplan yorumlarn, yazlan gnlk ke yazlarnn nemli bir ksmnn gerisinde gl bir analiz ve kuramsal ereve bulunduunu sylemek g ise de, Yunanistan bor krizinin ve bor yk ar grnen dier baz ye lkelerde benzer krizlerin kma ihtimalinin Avrupa btnlemesinin gelecei hakknda kukular uyandrd ortadadr. Bu almada Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinin 1990l yllarn sonunda kurulmasndan bu yana karlat ilk ciddi sorun olan Yunanistann bor krizinin Avrupa btnleme sreci asndan deerlendirilmesi ve konunun gndelik gelimelerden ziyade, btnlemenin tarihsel ve kuramsal alt yaps temelinde ele alnmas amalanmaktadr. Bu erevede, birinci olarak btnleme srecinde krizin rolnn mevcut olup olmad, ikinci olarak ise krizin btnleme srecine ne tr yansmalarnn olduu ortaya konulmaktadr. Btnleme Srecinin Kriz zerindeki Rol Yunanistann bor krizi, temelde lkenin bte politikalarndan ve mal disiplin konusunda yaad sorunlardan ileri gelmektedir. Yunan hkmetleri uzun yllardr sregelen kamu bor yk sorununu mal disiplini salayarak hafifletmek yerine, Avro alannn salad dk faizli finansman olanaklar ile bor dngsn srdrmeye almtr. Hkmetler ne kamu gelirlerini arttracak, ne de kamu harcamalarn gelirler ile orantl dzeye getirecek kkl tedbirler almam grnmektedir. Kriz ortaya ktnda ise IMF ve Avrupa Birlii organlar ile yaplan anlamadan anlald zere gelir ve gider arasndaki uurumun ba sorumlusu olarak kamu emekilerinin cretleri ve sosyal harcamalar gsterilmitir. Buna karlk lke ekonomisinin kayt d ekonomi ve yolsuzluk konusunda Avrupa lkeleri arasnda en n sralarda yer almas, lkenin GSMH oran bakmndan dnyada en fazla askeri harcama yapan lkeler arasnda yer almas gibi hususlar byk oranda grmezden gelinmitir.

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

Tablo 1: Kamu Gelirleri / GSMH (%)

1998 Yunanistan Top of Form 40,5 Top of Form 45,9 Top of Form 45,7 1999 41,3 2000 43,0 2001 40,9 2002 40,3 2003 39,0 2004 38,0 2005 38,5 2006 39,3 2007 39,7 2008 39,1 2009 36,0

Almanya

46,6

46,4

44,7

44,4

44,5

43,3

43,5

43,7

43,9

43,7

44,3

EU-15

46,1

45,8

45,1

44,4

44,4

44,3

44,7

45,2

45,3

45,1

44,4

Kaynak: Eurostat8

Tablo 2: Kamu Harcamalar / GSMH (%)

1998 Yunanistan Almanya EU-15 Top of Form 44,3 Top of Form 48,0 Top of Form 47,5 1999 44,4 48,1 47,0 2000 46,7 45,1 45,4 2001 45,3 47,6 46,3 2002 45,1 48,1 46,8 2003 44,7 48,5 47,4 2004 45,4 47,1 47,1 2005 43,8 46,8 47,1 2006 43,2 45,4 46,6 2007 45,0 43,7 46,0 2008 46,8 43,7 47,3 2009 50,4 47,6 51,2

Kaynak: Eurostat9

Tablo 1 ve Tablo 2 de de grld zere 2001 ylnda kamu gelirlerinin GSMHya oran %40,9 ve kamu harcamalarnn GSMHya oran %45,3 iken, 2009 ylna gelindiinde bu oranlar srasyla %36,0 ve %50,4 olarak gereklemitir. Dier taraftan vergi gelirlerinin Yunanistann Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliine girmeden nceki yl olan 2000 ylna oranla ilerleyen yllarda dt grlmektedir. Tablo 3te gsterilen kamu harcama kalemlerine gz atldnda ise GSMH ierisindeki pay bakmnda zellikle sosyal harcamalarn ve kamu personel giderlerinin bir miktar artt, bununla beraber Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliine girmi olmann salad dk faizli finansman imknlar nedeniyle faiz harcamalarnn dt dikkat ekmektedir. Avrupa Komisyonu, Yunanistanda kamu harcamalarnn GSMH ierisindeki paynn bymesinde, nfusun giderek yalanmasnn, bu nedenle emeklilerin bteye getirdii ykn artmasnn, kamuda istihdam edilen personel says ile cret dzeyinin yksek olmasnn, emeklilik giderlerinin gelirlerle orantsz biimde yksek dzeyde
8

Eurostat, Government Finance Statistics: Total General Government Revenue (Main Tables), Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Eriim Tarihi: 22/07/2010. 9 Eurostat, Government Finance Statistics: Total General Government Revenue (Main Tables), Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Eriim Tarihi: 22/07/2010.

LHAN DADELEN

bulunmasnn etkili olduunu ileri srmektedir. Komisyonun yapt bir aratrmada emeklilerin sz konusu lkede bteye getirdii ykn yalanan nfus nedeniyle olduka yksek durumda bulunduu ve nlem alnmaz ise 2007 ylnda GSMH ierisindeki pay %11,7 olan ykn 2040 ylnda %21,4e kmasnn beklendii belirtilmitir.10 Ekonomik Kalknma ve birlii rgtnn (OECD) 2009 ylnda Yunanistan ekonomisini ele ald aratrmaya gre ise Yunanistanda 1995 ve 2008 arasnda kamu sektr cret dzeyi reel olarak yllk ortalama %3,1 artarken, Avro alann ayn dnemdeki ortalama art oran yllk %1,25 olmutur. Benzer biimde Yunanistann kamu kurumlarnda istihdam edilen personel says sz edilen dnemde yllk %1,9 orannda artarken, Avro alan lkelerinde bu art ortalama yllk %0,3 olarak gereklemitir. 11 Tablo 3: Kamu Harcama Kalemleri / GSMH (%)
1996 Mal ve Hizmet Alm Giderleri Personel Giderleri Faiz Harcamalar Sbvansiyonlar Sosyal Harcamalar Sermaye Transferleri Sermaye Giderleri TOPLAM Kaynak: Eurostat12 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 4,86 4,8 9,57 10,4 10,5 3,9 0,42 1,5 13,74 21,0 1,11 1,3 1 1,5 44,08 46,3 2000 6,44 5,0 10,47 10,4 7,38 3,0 0,14 1,2 14,79 21,6 1,02 1,4 2,64 2,5 46,9 47,4 2006 5,17 5,0 11,06 10,2 4,42 2,9 0,13 1,2 16,83 21,4 1,62 1,4 0,87 2,4 43,15 46,7 2007 5,68 5,0 11,21 10,0 4,44 3,0 0,13 1,2 17,57 21,0 1,79 1,2 1,19 2,6 45,03 46,0 2008 5,38 5,1 11,49 10,1 4,58 3,0 0,13 1,2 18,78 21,3 1,96 1,2 1,61 2,5 46,79 46,8 2009 6,13 5,6 12,4 10,8 4,97 2,8 0,13 1,4 20,55 23,4 1,61 1,4 1,59 2,8 50,38 50,7

10 European Commision: Economic Policy Committee (AWG) and Directorate-General for Economic and Financial Affairs, Pension schemes and pension projections in the EU-27 Member States 2008-2060, Occasional Papers, No: 56, October 2009. s. 128 11 OECD, OECD Economic Surveys: GREECE, Volume 2009/15, 2009. s. 66 evrimii Adres: http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf , Eriim Tarihi: 23/08/2010 12 OECD, OECD Economic Surveys: GREECE, Volume 2009/15, 2009. s. 66 evrimii Adres: http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf , Eriim Tarihi: 23/08/2010

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

Yunanistanda personel giderleri ve sosyal harcamalarda getiimiz on yl ierisinde belirgin bir art olduu, ortalama insan mrnn uzamas, emeklilik giderlerinin artmas gibi etmenlerin son yllarda zellikle sosyal harcamalarn artmasnda itici g olduu tezine itiraz etmek mmkn deildir. Ancak Yunanistann personel giderleri ve sosyal harcamalar toplamnn GSMH ierisindeki paylar Avro alannda yer alan Avrupa Birlii yelerinin ortalamas ile kyaslandnda, Avrupa Birlii ortalamasnn 2000li yllar boyunca daima daha yksek bir orana sahip olduu gze arpmaktadr. Bu nedenle Yunanistanda yaanan bor krizi sorununun en nemli kayna olarak personel giderleri ve sosyal harcamalarn gsterilmesinin abartl bir tez olduunu sylemek mmkndr. Yunanistanda var olan mal disiplin sorununun daha nemli nedenleri vardr. Baka bir deyile, bu lkede mal disiplini salamak zere bir reform program hazrlanrken personel giderleri ile sosyal harcamalarn kslmasndan ok daha nce giderilmesi gereken sorunlar vardr. Bunlardan birincisi vergi gelirlerinin ve sosyal katklarn Avro alannda yer alan Avrupa Birlii yelerinin (EU16) ortalamasnn ok altnda yer almasdr. Bir dier husus lkenin dnyada en fazla askeri harcama yapan lkeler arasnda bulunmasdr. Tablo 4: Kamu Gelir Kalemleri / GSMH (%)
1996 Vergi Gelirleri Dolayl Vergiler Dorudan Vergiler Sermaye Vergileri Sosyal Katklar Satlar Yunanistan EU-1613 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 19,08 26,2 12,47 13,3 6,35 12,6 0,26 0,3 11,52 15,8 1,22 2,2 2000 23,54 25,2 13,58 13,4 9,66 11,5 0,31 0,3 12,47 15,4 1,25 2,2 2006 20,61 25,9 12,46 13,5 7,99 12,1 0,15 0,3 12,9 15,3 1,56 2,1 2007 20,6 26,2 12,51 13,5 7,94 12,4 0,15 0,3 13,42 15,1 1,46 2,1 2008 20,1 25,4 12,11 13,0 7,74 12,2 0,25 0,3 13,4 15,3 1,5 2,1 2009 19,31 24,5 11,12 12,8 7,96 11,3 0,22 0,4 12,77 15,7 1,41 2,2

13

EU16 Avro alannda bulunan Avrupa Birlii yelerini ifade eden ksaltmadr.

8
Yunanistan EU-16 Sermaye Gelirleri Yunanistan EU-16 Yunanistan EU-16 3,93 1,8 1,68 0,2 37,44 46,2 3,12 1,7 2,57 0,4 42,95 44,8 1,94 1,8 2,3 0,2 39,31 45,3 1,94 1,8 2,25 0,2 39,66 45,4

LHAN DADELEN
2,33 1,9 1,79 0,1 39,13 44,9 2,27 1,9 1,11 0,1 36,86 44,4

Kaynak: Eurostat14

EU16 yelerinin vergi gelirlerinin GSMHya oran ortalama olarak 2000li yllar boyunca %25in altna dmemi iken, Yunanistanda bu oran %20 dzeyinde seyretmitir. Ayrca sosyal katklarn da Yunanistanda GSMH oran bakmndan daima EU16 ortalamasnn gerisinde olduu grlmektedir. Btn bunlar gerek vergi toplanmasnda yaanan sorunlar bakmndan, gerekse kayt d istihdam bakmndan lkede kayt d ekonominin byk olduu dncesini akla getirmektedir. OECDnin 2009 tarihli raporunun bulgular bu dnceyi dorular niteliktedir. Bu rapora gre vergi toplanmasna yaanan sorunlarn temelinde vergi kaaklar ve yolsuzluk yatmaktadr. Vergi kaa ise daha ziyade vergi denetimlerinin yetersizlii gibi nedenlerle kayt d ekonominin byk bir hacme sahip olmasndan ileri gelmektedir. Rapora gre, Yunanistann kayt d ekonomisi GSMH ierisinde %25lik bir orana sahiptir ve bu oran OECD ortalamasnn ok stndedir. 15 Hkmetlerin kamu gelirlerini arttrmak iin kriz ncesine kadar olan srete bir dizi giriimler dnda vergi reformlarn kkl bir biimde gerekletirmemesini seimlerde baarl olma kaygsna balamak mmkndr. Bunun yerine hkmetleri tekil eden siyasi partiler seimlerde kendi siyasi geleceklerini riske etmemek iin borlanma yoluna giderek bteyi finanse etmeye ve mevcut bor stokunu evirmeye ynelmilerdir. Avro piyasasnn 2000li yllar boyunca hem likidite bolluuna sahip bir seyir izlemesi, hem de bu piyasada yer alan hkmetlere geni bir alandan dk faizle borlanma olana salamas bunda etkili olmutur. Bu srete yatrmclarn Avro alannda bulunan lkelere ok fazla gven duymasnn byk rol vardr. Yksek bor dzeyine ramen bu lkeye uluslararas yatrmclarn duyduu gvenin Papandreou hkmetinin 2009 ylndaki aklamalarna kadar olan srete azalmamas, Yunan hkmetlerinin o dnemde Goldman Sachs gibi irketlerin yardm ile bte aklarn olduundan dk gstermesi ile balantldr.16 (Avrupa Komisyonunun 2010 ylnda ortaya koyduu bir raporda da belirtildii zere Yunanistana ilikin istatistiki verilerin gvenilirlii zellikle 2004 ylndan itibaren hep tartma konusu olmu ve hakl gerekelerle eitli defalar lkenin istatistiki verileri revizyona uramtr. rnein
Eurostat, Government Finance Statistics: Summary Tables 1/2010, Eurostat Statistical Books, 2010 Edition, evrimii Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KSEK-10-001/EN/KS-EK-10-001-EN.PDF, Eriim Tarihi: 19/07/2010. 15 Ibid. s. 58-64 16 Stephen Foley, Goldman Sachs: The Greek Connection, The Independent, 15 ubat 2010. evrimii Adres: http://www.independent.co.uk/news/business/news/goldman-sachs-the-greekconnection-1899527.html, Eriim Tarihi: 16/07/2010
14

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

2004 ylnn Mart aynda 2003 yl bte ann GSMHya oran %1,7 olarak aklanm, daha sonra bu oran %4,6 olarak dzeltilmitir.17 ) Vergi gelirlerinin GSMH ierisindeki paynn dier Avrupa Birlii yeleri ile kyaslandnda dk olmasnn yan sra yine baka lkelerle kyaslayarak ele alndnda lkenin askeri harcamalarnn da dikkat ekici bir orana sahip olduu gze arpmaktadr. Tablo 5te de gsterildii zere Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) verilerine gre 2005 ve 2009 yllar arasnda Yunanistan en byk beinci silah ithalats konumundadr. Tablo 6da ise lkenin askeri harcamalarnn GSMHya oran gsterilmektedir. Buna gre 2009 ylnda askeri harcamalarn GSMH ierisindeki pay %4,06 dzeyinde gereklemitir. Tablo 5: En Byk On Silah thalats (2005-2009)
Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 lke in Hindistan Gney Kore Birleik Arap Emirlikleri Yunanistan srail Singapur Amerika Birleik Devletleri Cezayir Pakistan thalat Harcamas (A.B.D. Dolar) 10.892 8.398 7.087 6.514 4.615 3.912 3.816 3.453 3.394 3.292

Yunanistann askeri tehdit alglamas ierisinde Trkiye zel bir neme sahiptir. Trkiye ile bu lke arasnda Ege ve Kbrs sorunu gibi eitli sorunlar olmakla birlikte, Trkiyenin Avrupa Birlii yeliini hedef alan ve blgesinde bar ortamn glendirmeye dnk abalar ieren d politikalar gz nne alndnda, sz konusu lke hkmetlerinin Trkiyeyi tehdit kayna olarak grmelerinin abartl bir kaygdan kaynaklandn ileri srmek mmkndr. Bu abartl kaygdan ileri gelen yksek dzeyli askeri harcamalarn silah reticilerine yarad aktr.

17 European Commission, Report on Greek Government Debt Statistics, Brussels, COM(2010), Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/COM_2010_REPORT_GREEK/EN/ COM_2010_REPORT_GREEK-EN.PDF, Eriim Tarihi: 03/01/2011

10

LHAN DADELEN

Tablo 6: Yunanistan'n Askeri Harcamalar (Milyon Avro)

1999
Askeri Harcama (Milyon Avro) Askeri Harcama/ GSMH

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

5.439 5.921 5.986 6.085 5.355 6.028 6.818 7.321 7.496 8.620 9.474

4,3

4,3

4,1

3,9

3,1

3,2

3,5

3,5

3,3

3,6

4,06

te yandan Yunanistann bor krizinde hkmetlerin yanl bte politikalarnn yan sra, lke ekonomisinin rekabeti bir yapya sahip durumda bulunmamasnn da rol olduu kimi evrelerce dile getirilmitir. En bata IMF ile yaplan stand-by anlamasnn metninde lke ekonomisini daha rekabeti bir yapy tama hedefi ak bir biimde belirtilmitir. Bu hususta zellikle ekonominin geneline ilikin reel cretlerde yaanan art gsterge olarak ne srlmektedir. Avrupa Komisyonunun yllk yaynlad verilere gre Yunanistanda reel cretler 2000 ylndan 2009 ylna kadar geen srete %24 orannda artm grnmektedir. Oysa bir lke ekonomisinin verimlilii en iyi reel olarak hesaplanan birim igc maliyetine baklarak deerlendirilebilir. Yunanistann reel olarak hesaplanan birim igc maliyeti ayn dnemde sadece %4,5 orannda artmtr.18 Bu gstergelere dayanarak Yunanistanda verimlilik sorununun, mal disiplin sorununa nazaran bor krizi zerinde daha snrl bir etkisinin sz konusu olabileceini ifade etmek mmkndr. Bu yzden igc maliyetlerinin drlmesi ile krizin almasnn olanakl olmad sylenebilir. Yukarda ifade edildii zere Yunanistann bor krizinin temel nedeni mal disiplin sorunu ile ilgilidir. lkenin Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii ierisinde yer almas, bor krizinin temel nedeni olarak gsterilemez. Ancak birlik yeliinin kriz zerindeki ksmi ve dolayl rolnden sz etmek mmkndr. Baka bir deyile kriz temelde btnleme srecinden ziyade Yunanistann yapsal zelliklerinden kaynaklanmakla beraber, Avrupa iktisadi btnlemesinin temel varsaymlarnda szkonusu olan baz yanllklar ve tasarmnda var olan baz eksiklikler, hem bor krizinin gelimesine dolayl yollardan katkda bulunmu, hem de kriz ortaya ktktan sonra mdahale olanaklarn zayflatmtr. Smaghinin de belirttii zere Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinin mimarlarnn balangtaki varsaymlarna gre ye lkelerin Yunanistann yaad sorunlara benzer sorunlar yaamas beklenemezdi, nk bu varsaymlara gre Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinin kendine zg dzeltici mekanizmalar mevcuttu. Birincisi, borcu GSMHya oranla yksek olan lkeler zerinde Avrupa finansal piyasalarnn yksek faizler yklemek suretiyle bask oluturmas gerekmekteydi. kincisi, Avrupa Merkez Bankas ulusal borlarn dndrlmesinde kullanlmak zere bor vermeyi yasaklamaktayd. ncs, Avro
18 European Commission, Economic and Financial Affairs: Economic Databases and Indicators, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: Eriim Tarihi: http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/ameco/index_en.htm, 14/01/2011

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

11

alannn stikrar ve Byme Pakt mal disiplinini salayabilmek iin byk aklar ve borlar bulunan sorunlu ye lkelere bir dizi yaptrmlarn uygulanmasn ngrmekteydi. Drdncs, Avro alan iin 2000li yllarn kalknma plann oluturan Lizbon srecinin Yunanistan gibi lkelerin rekabet gcn ve reel iktisadi bymesini arttrmas gerekmekteydi. Ancak bu beklentilerin ok nemli bir ksm gereklememitir. Yunanistan Avrupa finansal piyasalarnn sunduu dk faizli finansman olanaklarndan 2000li yllar boyunca yararlanmaya kriz ortaya kncaya dein aksaksz biimde devam etmi, stikrar ve Byme Paktnn ngrd artlar karlayamad halde herhangi bir yaptrmla kar karya kalmamtr.19 Tablo 7:hracat ve thalat Rakamlar (Milyon Avro)
1999 hracat ntra-EU27 thalat ntra-EU27 hracat Extra-EU27 thalat Extra-EU27 6.906 2000 7.885 2001 8.241 2002 6.699 2003 7.680 2004 7.902 2005 8.586 2006 2007 2008

10.558 11.182 11.207

20.053 23.526 23.719 18.594 23.065 25.518 25.484 29.014 32.178 33.635 3.480 8.592 4.837 4.608 4.314 4.150 4.404 5.302 5.967 6.024 6.233

12.724 13.149 14.792 16.585 16.897 18.271 21.654 23.457 27.340

Tablo 7de grld zere Yunanistan hem Avrupa Birlii lkeleriyle yapt ticarette, hem de Birlik dndaki lkelerle yapt ticarette ak vermektedir. stelik Birlik dndaki lkelerle yapt ticarette Yunanistanda ihracatn ithalat karlama oran, Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliine girdikten sonra byk lde azalmtr (Esasnda cari an bte a zerindeki etkisinin ne dzeyde bulunduu ve ne ekilde kendisini gsterdii kesin olarak ispatlanabilmi deildir. Bununla birlikte ikiz aklar (twin deficits) olarak da adlandrlan cari ak ile bte a arasnda gl bir iliki olduu ileri srlebilmektedir. Bu yndeki hipotezlere gre cari ak ve bte a birbirlerini besleyebilmektedir). Bu ekilde bte a sorunu ile birlikte cari ak sorunu yaayan lkelerin ncelikle att admlardan birisi kur ayarlamasna gitmektir. Ancak Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii yeleri, buraya ye olmakla ulusal parann yerine Avroya getii iin bor krizine kar para politikas aracl ile zm arama olanan yitirmitir. Yunanistan da sz edilen dorultuda ne kur ayarlamasna giderek ekonomisinin rekabet gcn arttrma, ne de para basmak suretiyle i borcunu finanse etme olana kalmamtr. (1960larn banda Mundell sermaye hareketlerinin serbestletirildii bir lkenin hem istikrarl bir dviz kuruna, hem de ulusal bir para politikasna ayn anda sahip olamayacan ortaya koymutur).20

19 Lorenzo Bini Smaghi, The Future of the Euro: Why the Greek Crisis Will Not Ruin Europes Monetary Union, Foreign Affairs, August 10, 2010 20 Jeffry A. Frieden, Global Capitalism: Its Fall and Rise in the Twentieth Century, W.W. Norton & Company, New York, London, 2006. s. 459-462

12

LHAN DADELEN

Mundell-Fleming modeli olarak adlandrlan sz konusu modele gre, bir lke serbest sermaye hareketleri, zerk para politikas ve sabit dviz kuru lsnden ayn anda ancak ikisini seme olanana sahiptir. rnein eer lke istikrarl bir dviz kuru istiyor ve ayn zamanda para politikasn kendisi yrtmek istiyorsa sermaye hareketlerini snrlandrmaya mecburdur. Ya da rnein lkenin kendi para politikasn yrtmeyi ve sermaye hareketlerinin serbestliini ayn anda istemesi durumunda ise dviz kurlarn kontrol d brakmas kanlmazdr.21 Avro piyasasna dhil olmu bulunan lkeler de ortak para birimine geerek sabit dviz kuru sistemini benimsemiler ve ayn anda sermaye hareketlerini tamamen serbestletirmilerdir. Bu durumunda zerk para politikasndan vazgeme zorunluluu domu ve bu imkn Avrupa Merkez Bankasna devretmilerdir. Kur orannn deerini drmek ya da para basmak suretiyle gerekletirilen para politikalar, bor krizlerine mdahale aamasnda sadece ticaret aklarnn giderilmesi iin deil, ayn zamanda cretleri bastrmak iin de birer ara olarak kullanlabilmektedir. Bir lke kur deerini drdnde ya da para tabann hzla genilettiinde cret deerleri deimese bile alm gc dmekte, bu da bte zerindeki yk hafifleterek krizin bte ve cari dengeler zerindeki olumsuz etkilerini azaltabilmektedir. Oysa 2000li yllar boyunca Yunanistann cari a dviz kurunun deerli olmas gibi sebeplerle yksek dzeyde seyretmesine karlk, lke en kestirme zm yolu olan deerli kur orann drerek krize derhal mdahale etme yoluna gidememitir. te yandan Yunanistann bor krizinde rol asndan Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii, bu lkenin stikrar ve Byme Paktnn ortaya koyduu artlara uyum salayamamas karsnda yeterli zorlayc tedbirleri almamas nedeniyle kusurlu bulunabilir. 1997 ylnda varlan anlama ile oluturulan stikrar ve Byme Pakt, Avro blgesinde yer alacak lkelerin tutturmas gereken makro iktisadi gstergelerin st snrlarn tespit etmiti. Hl geerli grnen sz konusu Pakt, Avro blgesinde yer alan lkelerin bte ann GSMHya orannn %3, toplam kamu borcunun GSMHye orannn ise %60 gememesini art komaktadr. Fakat Avroya gei salandktan sonra Almanya ve Fransann da aralarnda bulunduu birok Avrupa Birlii yesi lke bu hedefleri dnem dnem tutturmay baaramamtr. 2005 ylnda ise Avrupa Birlii Konseyi lkelerin tutturmakta glk ektii, buna karlk herhangi bir yaptrmla karlamad stikrar ve Byme Paktna ilikin dzenlemeler zerinde reforma gitme karar almtr. Yeni reformlar bte a ve kamu borlarna ilikin srasyla %3 ve %60 oranlarn deitirmemekle birlikte daha esnek uygulama srecine sahip bir stikrar ve Byme Pakt oluturma amacyla gerekletirilmitir. Mevcut durumda stikrar ve Byme Pakt kurallarna gre lkelerin bte a ve kamu bor stoklarna ilikin verileri belirli dnemlerde Avrupa Komisyonuna raporlamas, Komisyonun ise gerekli grd durumlarda Avrupa Birlii Konseyine
21

Louis W. Pauly, Global Finance and Political Order, Political Economy and the Changing Global Order, Edited By: Richard Stubbs and Geoffrey R.D. Underhill, Oxford University Press, 2006. s. 136

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

13

lkenin nceden uyarlmasn teklif etmesi ngrlmektedir. Ayn dorultuda yine Pakt kurallarna gre bu erken uyar prosedr altrld halde bir ye lkede bte ann veya bor stokunun ar dzeylere ykselmesi, ar ak prosedrnn iletilmesini beraberinde getirecek, buna ramen lke aklarn nne geemezse baz yaptrmlarn uygulanmas sz konusu olabilecektir. Birok lke iin erken uyar prosedr (early warning procedure) ve ar ak prosedr (excessive deficit procedure) eitli kereler iletilmi olsa da, Yunanistan dhil (Yunanistann Avro alanna girdii 2001 ylnda dahi kamu bor stokunun GSMHya oran %101,5 dzeyindeydi.) ngrlen snrlar defalarca tutturamayan lkelerden hibiri herhangi bir yaptrma maruz kalmam, bu durum ise stikrar ve Byme Paktnn ngrd kurallarn itibarn ve yaptrm gcn ciddi lde ortadan kaldrmtr. Avrupa Birliinin yetkili organlar gerekli yaptrmlar daha nceden uygulam olsayd belki de Yunanistan bor krizi derinlemeden bir dizi tedbirler almaya ynelebilecekti. Hi kukusuz zorlayc yaptrmlarn uygulanmamasnda ve denetim srecinin esnekletirilmesinde Almanya ve Fransa gibi gl yeler bata olmak zere birok yenin snrlar tutturmada sorun yaamas etkili olmutur. Krizin Btnleme Srecine Yansmalar Avrupa btnlemesini ele alan geleneksel yaklamlarn byk ounluu, Apeldoornun belirttii gibi, btnlemenin temellerini tam anlamyla izah etmekte yeterli olan bir ereve ortaya koyamamlardr. Btnlemeyi daha ziyade devlet odakl bir bak asyla egemenliin ulusal dzeyden ulus-st dzeye ne kadar aktarld temelinde veya kinci Dnya Sava sonrasnn koullarnn rn olarak deerlendiren sz konusu yaklamlar, imdiye dein btnleme srecini tarihsellikten uzak bir metodolojiyle analiz etmilerdir. Oysa Avrupa btnlemesinin temelinde toplumsal retim ilikileri yatmakta ve btnlemenin tarihi Avrupada kapitalizmin bir toplumsal sistem olarak derinlemesi ile koutluk arz etmektedir. Baka bir deyile Avrupa btnlemesi kapitalizmin kendinden nceki retim biimlerini etkisizletirdii blgelerin toplumsal retim ilikileri ierisinde ne kan sermaye evrelerinin sermaye birikim stratejileri ile uyumlu biimde gelimitir.22 Tarihte kapitalist toplumsal ilikilerin en derin biimde gelitii Britanya Adasnda ve Kta Avrupasnda yer alan ok saydaki egemen siyasi birimin egemenliklerini ksmen ya da tamamen devrederek btnlemeleri ve Almanya, talya, Fransa, ngilterenin temellerini atmalar da sermaye birikim stratejileri ile ilgilidir. Serbest ticareti glendirmek, devlet aygtnn sermaye birikim srecindeki dzenleyici ve kolaylatrc roln pekitirmek, rekabet gcn arttrmak, byk lekli bir ortak pazar oluturmak, devletin gzetimi ya da gdm altnda bankaclk ve finans sisteminin leini byterek gelitirmek, endstrilemi merkez ile endstrilememi evre arasnda tamamlayc bir iliki kurmak, rn ve ham madde akn salayacak ulam ve iletiim a kurmak gibi sermaye birikim stratejisi ile uyumlu toplumsal amalar sz edilen blgelerdeki btnlemelerin temelini tekil etmitir. rnein
Bastiaan Van Apeldoorn, Transnational Capitalism and the Struggle over European Integration, The Routledge/Ripe Studies in Global Political Economy, 2002. s. 11-38
22

14

LHAN DADELEN

ondokuzuncu yzylda gerekleen Alman i btnlemesi ele alnacak olursa, bu btnlemenin temelinde de sz geen hususlarn yatt grlr. Abramsa gre, 1806 ylnda Kutsal Roma Cermen mparatorluu daldktan ve 1814 ylnda Napolyon yenildikten sonra bugnk Alman corafyasnda 38 devletten mteekkil gevek bir konfederasyon kurulmutu. Endstri devrimini henz tam olarak gerekletirmemi olan her bir devletin yneticisi kendi corafyalarnda egemenlik haklarna sahiptiler ve bunlarn zerinde bir parlamento ya da devletler st bir hkmet sz konusu deildi. Devletler yalnzca Frankfurtta belirli aralklarla bir araya gelmekteydi, ancak bir birliktelik grnts vermekten uzaktlar. Avusturya dndaki konfederasyon yeleri ye says zamanla artan bir gmrk birlii (Alm. Zollervein) sistemiyle aralarndaki ticareti kolaylatrd ve gelitirdi. Konfederasyonun en byk devletlerinden birisi olan Prusya izledii ekonomi politikasnn ve gmrk birliinin de katksyla iktisadi adan 1848e gelindiinde olduka glendi. Ama ayn durum gmrk birliinin dnda kalan Avusturya asndan sz konusu deildi.23 Gmrk birliinin zellikle demir endstrisinin ve kmr retiminin gelitii blgeler ile endstrilememi blgeler arasnda uyumlu bir merkez-evre iliki kurmas Prusyann hzl bymesinde ve btnlemenin gereklemesinde etkili olmutu. Btnleme asndan szkonusu tamamlayc merkez-evre ilikisi olduka nemliydi, zira bu corafyada yer alan Ruhr, Sahr, Yukar Silesia gibi blgeler hzl biimde endstrilemi ve bu blgelerde youn bir nfus art yaanmt.24 Endstrilemi blgelerde younlaan nfusun beslenmesi ve bu blgelerde retilen rnlerin yeni pazarlar edinmesi iin endstrilememi, tarm arlkl ekonomilere sahip devletler arasnda nce bir serbest ticaret ilikisinin gelimesi, sonra da btnlemenin gereklemesi adeta kanlmaz bir gereksinim olmutu. Btnleme ile ortaya kan siyasi yap, dier bir deyile Alman devleti, kurduu eitim sistemi araclyla retime yetimi emek gc yaratarak, demiryollarnn en nemli unsurunu oluturduu geni bir ulam a ve iletiim alar kurarak, daha gl bir siyasi birim olmak suretiyle can ve mal gvenliini artrarak, yeni pazarlar yaratarak, retime daha kolay finans salamas iin bankaclk ve finans sistemini devlet gdmnde gelitirerek Alman ekonomisini dnya ile rekabet edebilen en gl ekonomiler arasna sokmay baarmt. (Dier yandan btnlemenin ideolojisi sermaye evrelerinin nclnde gelien milliyetilik duygusunun etkisiyle toplumsal destek bulmutu. Alman milliyetilii temelinde ina edilen Alman kimliinin bu balamda btnlemeyi besleyen bir rol olmutu.) Bugn Avrupa btnlemesinin temelinde de benzer dinamiklerin yer ald sylenebilir. Dnya savalarndan nce i btnlemelerini tamamlam olan Avrupann merkez lkeleri daha sonra kolonilerini kaybetmek ve sper g statlerini Amerika Birleik Devletlerine (A.B.D.) devretmek zorunda kalnca, gerek A.B.D. ile gerekse ykselen Uzak Dou kapitalizmi ile rekabet edebilmek, bu erevede mterek standartlara sahip bir ortak pazar kurmak, retim ve tketim leini arttrmak, serbest
Lynn Abrams, Bismarck and the German Empire:1871-1918, Taylor and Francis eLibrary, 2006. s. 4-6 24 William Otto Henderson, The Rise of German Industrial Power, 1834-1914, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, California, 1975. s. 29
23

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

15

ticareti gelitirmek zere bir gmrk birlii oluturmak, ortak bir gvenlik emsiyesi oluturmak, Avrupann endstrilemi alt blgeleri ile endstrilememi blgeleri arasnda tamamlayc bir iliki kurmak, retime ve tketime kolay finansman salayan ulus tesi bir bankaclk ve finans a yaratmak gibi amalarla nce Avrupa Topluluu sonra Avrupa Birlii fikri etrafnda bir araya geldiler. 1950li yllarda Alman ve Fransz kmr ve elik sermayesinin karlarn Avrupa Kmr ve elik Birlii (ng. European Coal and Steel Community) ats altnda birletirerek yeni bir evreye giren Avrupa btnlemesi byk sermaye evrelerinin birikim stratejisi ile de uyumlu olarak zellikle 1980li ve 1990l yllardan itibaren byk hz kazand. Carchediye gre Avrupa Sanayicileri Yuvarlak Masas (European Roundtable of Industrialists) gibi sermaye gruplar 1980ler ve 1990lar boyunca eitli kanallardan yrttkleri faaliyetler vastasyla Avrupa Komisyonu ve Avrupa Birlii Konseyini etkilemeye alarak btnlemeyi neo-liberal anlay erevesinde ivmelendirmeye altlar.25 Hem neo-liberalizm, hem de btnleme, sermayenin ve mallarn serbest dolam, devletin piyasay dzenleyici rol, ii sendikalarnn etkisizletirilmesi gibi hususlarda uyum ierisinde bulunduu iin ulus tesi dzeyde rekabet glerini arttrmak isteyen Avrupal sermayedarlarn amalarna hizmet etmitir. (Avrupa btnlemesinin gnmzdeki evresinde daha nce Avrupann merkez lkelerinin i btnleme srecini besleyen ulusal milliyetilik ideolojisinin bir benzeri olarak Avrupallk ideolojisi yerletirilmeye ve buna uygun biimde Avrupa halkna ulusal kimliklerin stnde bir Avrupal kimlii benimsetilmeye allmaktadr.) Ondokuzuncu yzylda demiryolu alar, telgrafn kullanlmaya balamas, su tamaclnn gelimesi gibi hususlar nasl i btnlemeyi hzlandrdysa, gnmzdeki evrede de teknolojinin gelimesi ile ulam ve iletiim srelerinin ksalmas btnlemenin daha geni bir lekte geerlilik kazanmasn kolaylatrmaktadr. Zaten Avrupa Sanayicileri Yuvarlak Masas da btnlemeyi hzlandrc etkisini grd iin ulam ve iletiim altyapsn gelitirmek zere kurulmu bulunan Tm Avrupa A, Avrupa Altyap almalar Merkezi gibi giriimleri desteklediklerini deiik platformlarda ifade etmilerdir.26 Avrupa Birlii tasarmnda dikkate alnan nceliklerin banda rekabetilik ve verimliliin arttrlmas, bu dorultuda cretlerin dk seviyede tutulmas ve emek kesimine ait sosyal haklarn kstlanmas gelmektedir. Neo-liberalizmin refah devletini dlayan ve emek kesiminin refah devleti dneminde elde ettii kazanmlar birounu iptal eden anlayn olduu gibi benimseyen Avrupa Birlii mimarlar neo-liberal politikalar ile paralel olarak gelitirdikleri politikalarla emek kesiminin zerindeki basky pekitirmektedir. zellikle Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii bir ynyle de emek ve sermaye elikisinden tremi bir giriim olarak znde Avrupal sermaye kesiminin dnya ile rekabet etme arzusuna yant vermektedir. Bonefeldin belirttii zere Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii ile birlikte para politikas siyasetten kopartlm, devletlerin kur ayarlamasna gitme olanaklar ellerinden alnm, bylece retkenlii yksek olmayan, dier bir deyile rekabet gc dk lkelerin rekabet
25

Guglielmo Carchedi, Baka Bir Avrupa in: Avrupann Ekonomik Btnlemesinin Snf Tahlili, Yordam Kitap, ngilizceden eviri: Mustafa Topal, 2008. s. 58-64 26 Guglielmo Carchedi, Ibid, s. 58-64

16

LHAN DADELEN

imknlarn arttrabilmelerinin emek kesiminin daha fazla smrlmesinden baka bir yolu kalmamtr. Bu smr cretlerin dk tutulmas, i gc piyasasnn esnekletirilmesi, alma srelerinin uzatlmas gibi yntemlere dayanmaktadr. 27 Avrupa btnleme srecinde sermaye birikimini azamiletirmek iin devletin stlendii role dair temel gereksinimler ve kapitalist toplumsal ilikiler ierisinde sermaye snfnn nc konumu ortadan kalkmadka Avrupann iktisadi btnlemesinin geri dndrlemez bir sre olduunu ileri srmek mmkndr. Gelecekte btnlemenin kurumsal st yaps, Avrupa Birliini oluturan siyasi birimler arasnda egemenliin paylam ekli gibi hususlar ekonominin dzenleme biimleri ve snf mcadelelerinin seyri uyarnca deikenlik gsterebilir. Hatta ayn gerekelerle btnleme sreci dnem dnem yavalayabilir ya da hzlanabilir. Ancak daha nce sermayenin merkezileerek ve younlaarak birikme eiliminin etkisi altnda gelimi olan Almanyann, ngilterenin, Fransann ve talyann i btnlemelerinin, toplumsal retim ilikileri deimedii srece bir dalmaya doru geri dnmesi nasl beklenemeyecek bir ey idi ise, Avrupa btnlemesinin de sermayenin sz konusu eilimlerini belirleyen mevcut retim ilikileri hkim olduka geriye dn olanakl grnmemektedir. Avrupal sermayedarlarn dnyann dier blgelerinde var olan ileri dzey ekonomilerle ve zellikle Uzak Douda ok hzl biimde gelimekte olan ekonomilerle rekabet edebilmesinin daha etkin bir yolu gnmz retim biiminin salad koullarda mevcut deildir. Bu noktada Avrupa btnleme srecinin en belirleyici aktr olduunu ifade ettiimiz sermaye evrelerini homojen bir snf birimi olarak dnmemek gerekir. Bu evreler arasnda Avrupada daha fazla btnlemeyi kendi karlarna uygun grenler olduu gibi daha fazla btnlemeye kar kanlar da bulunmaktadr. Bir ulus devlete baml olarak faaliyet gsteren evreler btnlemenin derinlemesine ve genilemesine kar karken, byk marka haline gelmi, bu adan herhangi bir ulus devlete baml olmakszn ulus ar lekte pazar bulabilen sermayedarlar ile finans evreleri btnlemenin derinlemesini ve genilemesini savunabilmektedir. Maastricht Anlamas ile hzlanan derinleme ve genileme srecinin gnmzde de devam ettii gznne alndnda, ikinci kategoride yer alan evrelerin dier snf birimlerine oranla hl daha etkin olduu sylenebilir. Avrupann iktisadi btnlemesinin yapsal olarak temelde sermaye birikimini ulus ar lekte azamiletirmeye dnk eilimlere dayanmas ve bu eilimler radikal bir biimde deimedike geri dndrlemez olmas, btnleme srecine Yunanistann yaad bor krizinin de ayn dorultuda etki etmesine neden olmutur. Sz konusu eilimlere uygun bir biimde Avrupa Birlii organlarnn 2009 ylndan gnmze dein geen srete krize kar tedbir almak ve benzer krizlerin nne gemek amacyla Avrupa ekonomi ynetiimini glendirme giriimleri ierisine girdii grlmektedir. Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesi bte konsolidasyonunun gerekletirilmesi, stikrar ve Byme Paktnn kurallarnn sk
27

Werner Bonefeld, European Monetary Union: Ideology and Class, Editr: Wernner Bonefeld, The Politics of Europe: Monetary Union and Class, Basingstoke: Palgrave, 2001.s. 64106

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

17

biimde uygulanmas, Avrupa Birlii organlarnn ye lkelerin bteleri zerindeki denetim mekanizmalarn gelitirmesi gibi reformlar iermektedir. Btn bu reformlarn ak biimde ifade edilmeyen en nemli hedeflerinden birisinin Avrupa Birlii leinde yaplan dzenlemelerle emek kesiminin gelirlerinin ve sosyal haklarnn kstlanmas olduu anlalmaktadr. Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesi Yunanistann krizinin hemen ertesinde Avrupa Birlii organlarnn en nemli gndem maddelerinden birisi olarak ne kmtr. rnein Avrupa Komisyonunun Avro alan ile ilgili Mart 2010 tarihinde yaynlad birinci eyrek deerlendirme raporunda, Yunanistan krizinin, Avro alanndaki ekonomi ynetiiminin glendirilmesi gerektiini gsterdii ifade edilmitir. Rapora gre, Birliin ulus-st organlar btn ye devletlerin stikrar ve Byme Paktnn kurallarna uymasn salamaldr. Ayn zamanda yelerin sunduu istatistiklerinin gvenilirliinin gvence altna alnmas ve mal politikann yine srdrlebilir bir yrngeye yerletirilmesi gerekmektedir. Btn bunlarn salanmas iin ise ulus-st organlarn yapaca gzetim (surveillance) geniletilerek glendirilmelidir. 28 Yine Komisyonun 3 Mart 2010 tarihinde yaymlad Avrupa 2020 strateji belgesinde srdrlebilir byme, teknolojik gelime, finansal sistemde reform yapma, Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlii ierisinde egdm glendirme, bte konsolidasyonunu gerekletirme, demografik sorunlarla ve yoksullukla mcadele gibi hedeflere ulamak iin ekonomi ynetiiminin gelitirilmesi gerektiinden sz edilmitir.29 Ayn ekilde Komisyonun kamu finansman ile ilgili 16 Haziran 2010 tarihli raporunda da krizlerin yeniden tekrarlamamas iin, Avrupa 2020 strateji belgesi ile uyum biiminde, ye lkelerin ekonomi politikas hususunda egdm ierisinde davranmaya zorlanmasndan, Avrupa Birlii genelinde ihtiya duyulan mal konsolidasyondan ve bu kapsamda bte denetiminin glendirilmesinden bahsedilmitir. 30 Benzer biimde Komisyonun 30 Haziran 2010 tarihli toplant bildirgesinde de Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesine, bu kapsamda politika egdmnn ve denetim olanaklarnn geniletilmesine, krizleri nleyici uyar mekanizmalarnn ve iktisadi sorunlar gidermeye dnk zorlayc mekanizmalarn kurulmasna, stikrar ve Byme Paktnn yaptrm gcnn arttrlmasna dnk neriler ele alnmtr. Toplant bildirgesine politika egdmnn politikann yrrle girmesinden nce (ex-ante) salanmasnn gerekliliine vurgu yaplmas ayrca dikkat ekicidir.31 Bu yaklam ulus-st (supranational) organlarn ekonomi politikalarna yrrle sokulmadan nce mdahale etme arzusunu yanstmaktadr.
European Commission: Directorate General for Economic and Financial Affairs, The Impact of the Global Crisis on Competitiveness and Current Account Divergences in the Euro Area, Quarterly Report on the Euro Area, Volume:9, No:1, 2010. s. 6 29 European Commission, Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://ec.europa.eu/eu2020/index_en.htm, Eriim Tarihi:18/08/2010 30 European Commission: Directorate General for Economic and Financial Affairs, Public Finances in EMU:2010, European Economy 4, 2010. s. 7-8 31 European Commission, Enhancing Economic Policy Coordination for Stability, Growth and Jobs Tools for Stronger EU Economic Governance, Communication from the Commission to
28

18

LHAN DADELEN

Avrupa Birliinin en st dzey organ olan Avrupa Zirvesi (European Council) ise 17 Haziran 2010 tarihinde yaymlad toplant sonu bildirgesinde, Avrupa 2020 strateji belgesini benimsediini, bu belgede yer verilen hedeflere ulamak iin gerekli dzenlemeleri desteklediini ve bu dzenlemelerin ne lde gerekletirildiinin takipisi olacan kamuoyuna duyurmutur. Bildirgede yine ekonomi ynetiiminin gelitirilmesine vurgu yaplm, bu erevede bte denetiminin glendirilmesi ve Avrupa leinde faaliyet gsteren yeni finansal gzetim organlarnn kurulmasndan bahsedilmitir.32 Bte denetiminin glendirilmesi ve finansal gzetim organlarnn kurulmas ulus devletlerin otoritesi ile manevra alann daraltaca iin Avrupa ekonomi ynetiiminin gelitirilmesi ile Avrupa btnlemesinin finans ve maliye alanlarnda daha fazla derinleeceini dnmek olanakldr. Yunanistann krizi sonrasnda ynetiim anlaynn ok daha tesine geerek bir Avrupa ekonomi ynetimi (European economic government) oluturulmasn savunan neriler de gndemde nemli bir yere ykselmitir. (Avrupa ekonomi ynetiminin oluturulmas, en son Lizbon Anlamas ile deimi olan mevcut Avrupa Birlii kurumsal yapsna yeni ulus-st kurumlarn eklenmesi ve Avrupa ekonomi ynetiimi (European economic governance) ile kyaslandnda ulus-st organlarn egemenlikten ald pay ok daha fazla artmas anlamna gelmektedir.) rnek vermek gerekirse Avrupa Birlii ierisinde Avrupa ekonomi ynetiminin oluturulmasn, bu kapsamda mevcut kurumsal yapya bir dizi ulus-st kurumun eklenmesini savunanlardan birisi, bu makalenin kaleme alnd dnemde talya Merkez Bankas Bakan olan ve ayn zamanda Finansal stikrar Kurulu (Financial Stability Board) bakanl grevinde bulunan Mario Draghidir. Draghi, 19 Mart 2010 tarihinde kendisiyle yaplan bir syleide, Yunanistann yaad krize kar alnacak en etkili tedbirin gl bir Avrupa ekonomi ynetimini kurmaktan getiini ileri srmtr.33 Ayn ekilde Stefan Collignon Yunanistann krizinin devletleraras (inter-governmental) yntemlerle ortak para biriminin idare edilemeyeceini gsterdiini, zira her bir ye devletin kendi karna ncelik vererek hareket ettiini, bu bakmdan mevcut yapnn deitirilerek yerine Avrupann kolektif karnn en n planda tutulduu bir Avrupa ekonomi ynetim yapsnn kurulmasnn zorunlu olduunu iddia etmitir.34 Fakat Yunanistann
the European Parliament, the European Council, the European Central Bank, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, COM (2010) 367/2. evrimii Adres: Eriim http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/documents/com_2010_367_en.pdf Tarihi: 18/08/2010 32 European Council, Conclusions: 17 June 2010, EUCO 13/10, CO EUR 9, CONCL 2, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: Eriim http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115346.pdf, Tarihi: 18/08/2010 33 Mr Hermann-Josef Knipper ve Mrs Katharina Kort (2010), Draghi: We Need a European Economic Government, Interview with Mario Draghi in Handelsblatt, 19 May 2010, Offical Web Site of Bank of International Settlements, http://www.bis.org/review/r100325b.pdf Eriim Tarihi: 18/08/2010 34 Stefan Collingnon, A European Economic Government Could Solve Europes Democracy Deficit, Social Europe Journal, 2010. Online Adress: http://www.social-europe.eu/2010/07/a-

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

19

yaad krize dayanarak Avrupada bir ulus-st ynetim yaps ina edilmesini savunan neriler, ulus devletin siyasi birimler olarak etkinliini srdrmesinden yana olan evreleri de ciddi biimde kayglandrmtr. Quinne gre bir Avrupa ekonomi ynetiminin kurulmasna dnk giriimler zellikle ngilterede yerleik baz evreleri devletin ngiltere ekonomisi zerindeki egemenliine darbe indirebilecei gerekesiyle endieye sevk etmi ve sz konusu evrelerin abalar neticesinde bu giriimler engellenmitir.35 Avrupa Zirvesinin bakan Herman Van Rompuy 17 Haziran 2010da Brkselde yaplan zirve toplantsnda yapt konumada Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesine dnk admlarn en ksa srede atlarak tamamlanacan, ancak Lizbon anlamasnn sunduu mevcut kurumsal yapya ilave Avrupa kurumlarnn kurulmasna gerek duyulmadn ifade ederek Avrupa ekonomi ynetiminin kurulmasna dnk nerilerin kabul grmediini teyit etmitir. (Rompuy yeni kurumlara u an iin ihtiya duymuyoruz derken 2011 banda faaliyete geen finansal gzetim otoritelerini (Avrupa Bankaclk Otoritesi (The European Banking Authority), Avrupa Sigorta ve Mesleki Emeklilik Sistemi Otoritesi (ng. The European Insurance and Occupational Pensions Authority) ve Avrupa Menkul Kymetler ve Piyasalar Otoritesinin (The European Securities and Markets Authority) kast etmemitir. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Zirvesi finansal sektr gzetimini gerekletirmeleri iin bu kurulularn Yunanistann krizi patlak vermeden nce kurulmasn ngrmt. Zaten bu kurulular ulus-st ynetim organlar deil, gzetim rol stelenen finansal ynetiim organlardr.36) Nihayetinde Rompuyun dile getirdii ereve ierisinde Avrupa Komisyonu ekonomi ynetiimini glendirmek zere 29 Eyll 2010 tarihinde nemli bir yasal dzenleme paketini kamuoyuna duyurmutur. Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinin kuruluundan beri ekonomi ynetiimini glendirmek amacyla ortaya konulmu en kapsaml dzenleme olduu ifade edilen sz konusu yasal dzenleme paketi gerek mal politikalarn, gerekse dier makroekonomik politikalarn daha geni ve gl bir biimde denetlenmesini ngrmektedir. Dzenleme paketi alt temel dzenlemeden olumaktadr. lk drt dzenleme mal konularla, dier iki dzenleme ise makro-ekonomik konular ile ilgilidir.37 Mal konularla ilgili olan dzenlemeler stikrar ve Byme Paktnn nleyici ve dzeltici ilevlerini daha etkin bir biimde yerine getirilmesi iin yaptrm gcnn arttrlmasn,
european-economic-government-could-solve-europes-democracy-deficit/ Eriim Tarihi: 13/08/2010 35 Ben Quinn, Greek Debt Crisis: Pushing More European Integration?, The Christian Science Monitor, 2 April 2010, Online Adress: http://www.csmonitor.com/Business/2010/0402/Greekdebt-crisis-pushing-more-European-integration, Eriim Tarihi: 12/08/2010 36 Remarks by Herman VAN ROMPUY, President of the European Council at the press conference following the meeting of Heads of State or Government, Brussels, 17/06/2010, PCE 129/10. Online Adress: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115347.pdf.Eriim Tarihi:19/08/2010 37 European Commission, European Union Economic Governance: the Commission Delivers a Comprehensive Package of Legislative Measures, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1199&format=HTML&aged=0&l anguage=EN&guiLanguage=en, Date of Access: 22/02/2011.

20

LHAN DADELEN

bte dengeleri ngrlen snrlar tutturamayan yelere ceza verilmesini ngrmekte ve bte yapm srecinde yelerin dikkate almas gerekli asgari standartlar belirlemektedir. Makro-ekonomik konularla ilgili dzenlemeler, Avro alannda ve Avrupa Birlii genelinde olas makro-ekonomik dengesizliklerin nceden saptanabilmesi ve nlenmesine ynelik tedbirleri iermektedir. Bu dzenlemeler de yine dengesizlikleri gideremeyen lkelere belirli bir oranda ceza vermeyi ngren bir prosedre sahiptir.38 Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesi erevesinde ye lke btelerinin disiplin altna alnmasnn ne tr mdahaleleri ierebileceini, Avrupa Birliinin Yunanistann krizini deerlendirme ve krize mdahale biimine bakarak ngrmek mmkndr. Bu lkenin Avrupa Komisyonu, IMF ve Avrupa Merkez Bankas ile yapt yllk stand-by anlamasnn koullarna bakldnda, Avrupa Birliinin mal disiplin sorununu igc verimsizlii, sosyal harcamalarn ve kamu personel cretlerinin ykseklii ile ilikilendirdii ve szkonusu krizin faturasnn dorudan doruya emek kesimine kard ak biimde anlalmaktadr. Bu anlamaya gre ncelikle kamu kesimi cretlerinin drlmesi, sosyal harcamalarn azaltlmas ve kalc bir sosyal gvenlik reformunun gerekletirilmesi art koulmutur. Ayn anlamann bir dier nemli koulu, Yunanistan ekonomisinin daha rekabeti bir yapya kavuturulmasdr. Bunun iin retim maliyetlerinin yeniden kontrol edilerek azaltlmas ve enflasyonun drlmesi, bu sayede genel fiyatlar asndan rekabeti konuma ykseltilmesi koul olarak ne srlmtr.39 Burada bahsedilen maliyetlerin kontrol edilerek azaltlmas, hi phesiz emek kesiminin gelirlerinde azalma, alma saati srelerinde art, emeklilik ve sosyal haklarda kstlamalar anlamna gelmektedir. Avro alannda Yunanistann krizi ile tetiklenen sorunlarn bir baka yansmas ise bir Avro Pakt kurulmasnn kararlatrlmasdr. Avro alannda yer alan lkelerin devlet bakanlar 11 Mart 2011de Avrupa Birlii ekonomisinin rekabet gcn arttrmak, ye ekonomilerinde sorun tekil edebilecek aklar nlemek ve yeler arasndaki ekonomi politikas egdmn glendirmek zere byle bir karar almlardr. Yine Avrupa ekonomi ynetiimini glendirme almalarnn bir uzants olarak oluturulmas kararlatrlan paktn temelde ye devletlerin yetki alanna giren konulara odaklanmas ngrlmektedir. Paktn almas ye lkelerin Avrupa Birlii yasal erevesi ierisinde kendi yetki alannda giren ekonomi ile ilgili konularda yllk taahhtlerde bulunmas ve Avrupa Birlii organlarnn bu taahhtlerin yerine getirilip getirilmediini denetlemesi eklinde olacaktr. Bu kapsamda yrtlecek faaliyetlerde Avrupa Komisyonunun ve Avrupa Parlamentosunun etkin rol almas amalanmaktadr.40
European Commission, Ibid. International Monetary Fund, Europe and IMF Agree 110 Billion Financing Plan With Greece, IMF Survey Magazine: IMF Survey Online, May 2010. 40 European Council, Conclusions of the he Heads of the State or Government of the Euro Area of 11 March 2011, Resmi nternet Sitesi, Informal Meeting - Brussels 11 March 2011, evrimii Adres: Eriim http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/119809.pdf, Tarihi: 08/03/ 2011
39 38

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

21

Kurulmas kararlatrlan paktn ye lkelerde birincisi rekabetilii glendirmek, ikincisi istihdam arttrmak, ncs kamu finansmannn srdrebilirliini salamak ve drdncs finansal istikrar pekitirmek olmak zere drt ana hedefi sz konusudur. Bu erevede yelerin birim igc maliyetleri, cretler ve sendikalarla yaplan cret pazarlklar, istihdam oranlar, salk ve sosyal gvenlik harcamalar, emeklilik yalar, istihdam oranlar ile ilgili taahhtlerde bulunmas, Avrupa Birlii organlarnn yaplan taahhtleri denetlemesi beklenmektedir. Baka bir deyile btn bu hususlar Avrupa Birlii organlarnn dolayl yollardan mdahale alanna sokulmaktadr. Bunlarn yan sra Avrupa Birlii leinde egdm salanacak biimde bankaclk sisteminde dzenli stres testlerinin yaplmas ve finansal gzetim altyapsnn glendirilmesi, stikrar ve Byme Paktnn ngrd koullarn ye lke mevzuatlarnn bir paras haline getirilmesi, bankalarn, hane halkalarnn ve finans-d irketlerin borluluk durumunun Avrupa Birlii leinde dzenli olarak izlenmesi amalanmaktadr.41 Yunanistann krizinin btnleme srecine bir dier nemli yansmas da krizin Avrupa Finansal stikrar Servisinin (European Financial Stability Facility-EFSF) ve Avrupa stikrar Mekanizmasnn (European Stability Mechanism-ESM) kurulmasn tetiklemi olmasdr. EFSF finansal destek ihtiyac bulunan yelere yardmda bulunmak zere 2010 ylnn Mays aynda Avro alan lkelerin ortak olduu Lksemburgda kaytl bir irket olarak kurulmutur. ye lkelerin salayaca katklar finans kayna olarak kullanan EFSFye bono ihra olana da verilmitir.42 28 Kasm 2010da Avrupa Komisyonunun nerisi zerine EFSFnin ilevini 2013 ylnda sona erdirmesi ve yerine ESM fonunun ilevsel duruma getirilmesi kararlatrlmtr. Yine bir finansal destek mekanizmas olan ESMnin ayn zamanda Avro alannda tesis edilecek olan nleyici ve dzeltici tedbirler ile denetleme mekanizmalarn tamamlayc bir ilev grmesi beklenmektedir. ESMnin ye lkelere likidite sorunlarn ve bor krizlerini gidermeye ynelik destek olanaklar szkonusudur. Finansal destein Avrupa Komisyonu, IMF ve Avrupa Merkez Bankasnn yapaca deerlendirmelere bal olarak verilmesi ngrlmektedir. Yunanistan ile yaplan stand-by anlamas kapsamnda salanan finansal destek gibi ESMnin sorun yaayacak olan lkelere salayaca finansal destein de koullu olmas hedeflenmektedir.43 znde birer ibirlii mekanizmalar olan EFSF ve ESMnin kuruluunu da Avrupa ekonomi ynetiimini glendirme abalar erevesinde dnmek gereklidir. Sonu Yunanistann Avrupa Birlii projesi ierisinde yer almas, lkenin bir bor krizi ile kar karya kalmasnn dorudan sorumlusu olarak deerlendirilemez. Yunanistan ekonomisinin mal disiplin konusunda uzun sredir sorunlu olmas sorunun asl
European Council, Ibid. European Financial Stability Facility, About EFSF, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adress: http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm, Eriim Tarihi: 02/01/2011. 43 Europa Press Room, European Stability Mechanism (ESM), Resmi nternet Sitesi, MEMO/10/636, evrimii Adres: Eriim Tarihi: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/10/636, 02/01/2011.
42 41

22

LHAN DADELEN

zeminini oluturmaktadr. Nitekim byle bir iktisadi yap temeli zerinden elde edilen kamu gelirlerinin giderleri karlamamas ve yksek cari aklar, sz konusu krizi beraberinde getirmitir. Bununla birlikte Avrupa Birlii projesinin ve bu balamda Avrupa btnlemesinin kriz zerindeki ksmi ve dolayl rolnden sz etmek mmkndr. Zira bu kriz ncelikle Avrupa Birlii mimarlarnn iktisadi sorunlarn ortaya kmamasn salamak iin kurduklar stikrar ve Byme Pakt gibi mekanizmalarn en azndan uygulamada yetersiz olduunu gstermitir. Ayrca sz konusu kriz Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliini kurulu felsefisinin znde yer alan neo-liberal varsaymlarn, baka bir deyile serbest piyasa sistemine duyulan ar gvene dayal varsaymlarn byk lde isabetsizlie uradn gzler nne sermitir. Kriz temel nedeni olan mal disiplin sorunu ise daha ziyade lkenin bte gelirlerinin Avrupa Birlii ortalamalarnn olduka gerisinde olmas ve yksek askeri harcamalar ile ilgilidir. lkede yolsuzluklarn ve kayt d ekonominin OECD ortalamasnn ok stnde olmas vergi kaaklarnn yksekliine iaret etmektedir. te yandan lkenin dnyann en fazla silah ithalat ve askeri harcama yapan lkelerden birisi olmasnn da mal disiplin sorunundaki rol vardr. Oysa mal disiplin sorununun en nde gelen nedenleri arasnda personel giderleri ve sosyal harcamalar gsterilmi, mal disiplini salamak adna emek kesiminin gelirlerinin bastrlmas ve sosyal haklarnn kstlanmas krize kar alnan tedbirlerin en nde gelen unsurlar olmutur. lkenin sosyal harcamalar ve personel giderleri toplamnn GSMH ierisindeki pay bakmndan Avrupa Birlii ortalamasnn gerisinde olduu verisi gznne alndnda, szkonusu iddiann abartl olduu sylenebilir. Avrupa btnlemesi kapitalist toplumsal ilikiler erevesinde ortaya kan emek-sermaye elikisinin bir sonucu olarak gelitii iin bu krize kar alnan tedbirler de doal olarak sz konusu elikiyi yanstr niteliktedir. Yunanistann krizinin Avrupa btnleme srecine en nemli yansmas Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesine ynelik reformlar hzlandrmas olmutur. Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesi amacyla Avrupa Birliinin yetkili organlar ye lkelerin maliye ve finans sistemleri zerindeki ulus-st denetim ve gzetim gcn, stikrar ve Byme Paktnn yaptrm gcn, egdm imknlarn ve dier n uyar tedbirlerini arttrmaya dnk tedbirler almaya balamtr. Ayrca bir Avro Paktnn kurulmas kararlatrlmtr. Avro Pakt faaliyete getiinde ye lkelerin yetki alanna giren konulara Avrupa Birlii mdahalesine zemin tekil edecektir. Bunlarn yan sra finansal sorun yaayan lkelere yardm amacyla geici olarak Avrupa Finansal stikrar Servisi (EFSF) kurulmu ve EFSFyi kalc olarak ikame etmek zere Avrupa stikrar Mekanizmasnn (ESM) 2013 ylnda faaliyete alnmas kararlatrlmtr. Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesini, Lizbon Anlamas sonrasnda ortaya km olan Avrupa Birlii kurumsal sistemine bir kurum ilave etmeden Avrupa Birliinin yetki alanna girmeyen konulara Avrupa Birliinin mdahale olanaklarnn gelitirilmesi olarak dnmek mmkndr. Ayrca Yunanistann krizinin hemen ardndan lkenin mal disiplin sorununa kar alnan tedbirlerin Avrupa Birlii

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

23

leinde genelletirilmesine dnk reformlarn da Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesi erevesinde ele alnd grlmektedir. Ayrca Avrupa ekonomi ynetiimini glendirmeye ynelik reformlarn bir ksmnn ise ye lkeler arasndaki ibirliini ve karlkl bamll arttrmay amalad sylenebilir. Avrupa ekonomi ynetiiminin glendirilmesi amacyla yaplan sz konusu btn reformlar tartmasz biimde Avrupa btnlemesinin daha fazla derinlemesine yol amaktadr. Yunanistann krizi ile tetiklenen srecin nihai yansmas Avrupa btnlemesinin derinlemesi olmakla birlikte, Avrupa Birliinin devletleraras niteliinin ortadan kalkmakta olduunu henz ileri srmek mmkn grnmemektedir. nk bu tr krizlere kar tedbir olarak Avrupa Birlii leinde bir ekonomi ynetimi oluturma nerileri genel kabul grmemitir. Ynetimin bir resmi hiyerariye dayal bir idari rejim iken, ynetiimin resmi hiyerarileri dlayan ok aktrl bir anlaya dayand dikkate alndnda Avrupa Birliinde ekonomi ynetiiminin gelitirilmesini, devletleraras (intergovernmental) yapy muhafaza etmek koulu ile iktisadi btnlemenin derinletirilmesi olarak yorumlamak olanakldr. Bu noktada ynetiim anlayn esas alarak kurulan idari rejimlerin gayr-resmi hiyerarik ilikileri hi iermedii de dnlmemelidir. Resmi hiyerarilerin bulunmamas kimi durumlarda gayri-resmi hiyerarileri ve gayri-resmi iktidar ilikilerini gizleyen bir ilev grmektedir. Bu anlamda Avrupa ekonomi ynetiiminin gelitirilmesi iddiasn deerlendirirken de gelitirilmekte olduu sylenen ynetiim rejiminde rol alacak aktrler arasnda bir eitleraras iliki bulunmayacan gznnde bulundurmak gereklidir.

Kaynaka Lynn ABRAMS, Bismarck and the German Empire:1871-1918, Taylor and Francis e-Library, 2006 Bastiaan Van APELDOORN, Transnational Capitalism and the Struggle over European Integration, The Routledge / Ripe Studies in Global Political Economy, 2002 Werner BONEFELD, European Monetary Union: Ideology and Class, Editr: Wernner Bonefeld, The Politics of Europe: Monetary Union and Class, Basingstoke: Palgrave, 2001 Guglielmo CARCHEDI, Baka Bir Avrupa in: Avrupann Ekonomik Btnlemesinin Snf Tahlili, Yordam Kitap, ngilizceden eviri: Mustafa Topal, 2008 Stefan COLLINGNON, A European Economic Government Could Solve Europes Democracy Deficit, Social Europe Journal. http://www.socialeurope.eu/2010/07/a-european-economic-government-could-solve-europesdemocracy-deficit/ (13.08.2010)

24

LHAN DADELEN

European Commision Pension schemes and pension projections in the EU-27 Member States 2008-2060, Occasional Papers, No: 56, October, Economic Policy Committee and Directorate-General for Economic and Financial Affairs. http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication16034_en.pdf (11.08.2010) European Commission, The Impact of the Global Crisis on Competitiveness and Current Account Divergences in the Euro Area, Quarterly Report on the Euro Area, Volume:9, No:1, Directorate General for Economic and Financial Affairs. http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/qr_euro_area/2010/pdf/qrea201 001en.pdf (15.08.2010) European Commission, European Union Economic Governance: the Commission Delivers a Comprehensive Package of Legislative Measures, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1199&format=HT ML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en (22.02.2011). European Commission, Economic and Financial Affairs: Economic Databases and Indicators, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/ameco/index_en.htm. (14.01.2011) European Commission, Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth, http://ec.europa.eu/eu2020/index_en.htm (18.08.2010) European Commission, Public Finances in EMU: 2010, European Economy 4, Directorate General for Economic and Financial Affairs. http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2010/pdf/ee -2010-4_en.pdf (16.08.2010) European Commission, Enhancing Economic Policy Coordination for Stability, Growth and Jobs Tools for Stronger EU Economic Governance, Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council, the Eurupean Central Bank, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, COM(2010) 367/2. http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/documents/com_2010_367_en. pdf (18.08.2010) European Commission, Report on Greek Government Debt Statistics, Brussels, COM(2010), Resmi nternet Sitesi, evrimii Adres: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/COM_2010_REPORT_GRE EK/EN/COM_2010_REPORT_GREEK-EN.PDF, (03.01.2011) European Council, Conclusions, EUCO 13/10, CO EUR 9, CONCL 2, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115346.pd f, (18.08.2010)

AVRUPA BTNLEME SRECNDE YUNANSTANIN BOR KRZ

25

European Council, Conclusions of the he Heads of the State or Government of the Euro Area of 11 March 2011, Resmi nternet Sitesi, Informal Meeting- Brussels 11 March 2011, evrimii Adres: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/119809.pd f European Financial Stability Facility, About EFSF, Resmi nternet Sitesi, evrimii Adress: http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm, (02.01.2011). Europa Press Room, European Stability Mechanism (ESM), Resmi nternet Sitesi, MEMO /10/636, evrimii Adres: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/10/636. (02.01.2011). Eurostat, Government Finance Statistics: Total General Government Revenue (Main Tables), Official Web Site, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (22.07.2010). Eurostat, Government Finance Statistics: Total General Government Expenditure (Main Tables), Official Web Site, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (22.07.2010). Eurostat, Government Finance Statistics: Summary Tables 1/2010, Eurostat Statistical Books, 2010 Edition, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-EK-10-001/EN/KS-EK10-001-EN.PDF (19.07.2010) Steven ERLANGER and Matthew SALTMARSH, Greek Debt Crisis Raises Doubts About the European Union, The New York Times, May 8, http://www.nytimes.com/2010/05/08/world/europe/08europe.html (10.06.2010). Stephen FOLEY, Goldman Sachs: The Greek Connection, The Independent, 15 ubat. http://www.independent.co.uk/news/business/news/goldman-sachs-thegreek-connection-1899527.html (16.07.2010) Jeffry A. FRIEDEN, Global Capitalism: Its Fall and Rise in the Twentieth Century, W.W. Norton & Company, New York, London, 2006 William Otto HENDERSON, The Rise of German Industrial Power, 1834-1914, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, California, 1975 International Monetary Fund, Europe and IMF Agree 110 Billion Financing Plan With Greece, IMF Survey Magazine: IMF Survey Online, May, http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2010/car050210a.htm (13.07.2010). Hermann-Josef KNIPPER and Katharina KORT, Draghi: We Need a European Economic Government, Interview with Mario Draghi in Handelsblatt, 19 May 2010, Offical Web Site of Bank of International Settlements, http://www.bis.org/review/r100325b.pdf (18.08.2010)

26

LHAN DADELEN

Jean-Pierre LEHMANN, Greek Crisis and the Future of the European Union Part II: Mistrust Threatens Cooperation Among Nations and EU Survival, Yale Global Online, 7 May 2010. Online Adress: http://yaleglobal.yale.edu/content/greekcrisis-eu-part2 (12.08.2010). James G. NEUGER, Euro Breakup Talk Increases as Germany Loses Proxy, Bloomberg Businessweek, 14 May. http://www.businessweek.com/news/201005-14/euro-breakup-talk-increases-as-germany-loses-proxy-update1-.html (05.08.2010) OECD, OECD Economic Surveys: GREECE, Volume 2009/15, http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf, (23.08.2010). Louis W. PAULY, Global Finance and Political Order, Political Economy and the Changing Global Order, Edited By: Richard Stubbs and Geoffrey R.D. Underhill, Oxford University Pres, 2006 Regional Surveys of the World, Greece, Central and South Eastern Europe-2004, Europe Publications, 2003 Ben QUINN, Greek Debt Crisis: Pushing More European Integration?, The Christian Science Monitor, 2 April, http://www.csmonitor.com/Business/2010/0402/Greek-debt-crisis-pushing-moreEuropean-integration (12.08.2010). Lorenzo Bini SMAGHI, The Future of the Euro: Why the Greek Crisis Will Not Ruin Europes Monetary Union , Foreign Affairs, August 10, 2010 Herman VAN ROMPUY, Remarks by President of the European Council at the press conference following the meeting of Heads of State or Government, Brussels, 17 June, PCE 129/10 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/115347.pd f (19.08.2010)