The Rieter Manual of Spinning Volume 4 1924-V1 TR 31790

Werner Klein
Dr. Herbert Stalder

Rieter plikilik El kitab
Cilt 4
Rieter plikilik El Kitab
Cilt 4 Ring plikilii
Rieter plikilik El Kitab . Cilt 4 . Ring plikilii
Yaync
Rieter Machine Works Ltd.
Copyright
2011 by Rieter Machine Works Ltd. AG,
Klosterstrasse 20, CH-8406 Wintherthur,
www.rieter.com
eriin bu ksm Textile Instituteden izin alnarak kullanlmtr.
Tercme
Prof. Dr. H. Erhan Krtay
Mevcut ciltler / Bask:
Cilt 1 Ksa Lif plikilik Teknolojisi
ISBN 10 3-9523173-1-4 / ISBN 13 978-3-9523173-1-0
Cilt 2 Harman Halla & Tarak
ISBN 10 3-9523173-2-2 / ISBN 13 978-3-9523173-2-7
Cilt 3 plik Hazrlk
ISBN 10 3-9523173-3-0 / ISBN 13 978-3-9523173-3-4
ISBN 10 3-9523173-4-9 / ISBN 13 978-3-9523173-4-1
Cilt 5 Rotor plikilii
ISBN 10 3-9523173-5-7 / ISBN 13 978-3-9523173-5-8
Cilt 6 Alternatif Eirme Sistemleri
ISBN 10 3-9523173-6-5 / ISBN 13 978-3-9523173-6-5
Cilt 7 Kimyasal Lier
ISBN 10 3-9523173-7-3 / ISBN 13 978-3-9523173-7-2
Tm Ciltler (Vol. 1-7)
ISBN 10 3-9523173-0-6 / ISBN 13 978-3-9523173-0-3
3 Rieter plikilik El Kitab . Cilt 4 . Ring plikilii
Cilte 4 Ring plikilii
Werner Klein
Dr. Herbert Stalder
GENEL AIKLAMA
Cilt 1 Ksa Lif plikilii Teknolojisi
Rieter plikilik El Kitab serisinin bu ilk cildinde, ksa lif iplik-
iliinde temel kavramlara ve bu nedenle genellikle ksa lif
iplikiliinde geerli olan teknolojik ilikilere deinilmektedir.
Bu serinin sonraki ciltleri, makinalar veya makina gruplarna
gre dzenlenecektir. Bylece genellikle geerli olan temel
prensipler, makina tasarm ve konstrksiyonunda devam
eden gelimelerden ayr tutulmu olacaktr.
Cilt 2 Harman Halla & Tarak
Rieter plikilik El Kitab`nn ikinci cildi ama, temizleme,
kartrma ve taraklama hakknda detayl bilgi salamakta ve
tarak garnitrlerinin ve regle sisteminin seimi ve bakm
yannda hammaddelerin klimatizasyonu, eitli temizlik
derecelerdeki liften beklenen telef, temizleme ve kartrma
makinalarnn seimi ve ayarlamas, telef geri kazanm,
tama, eitli tarak paralarnn ilevleri hakknda bilgiler
vermektedir.
Cilt 3 plik Hazrlk
Rieter plikilik El Kitab`nn bu cildi, tarak ve ring iplik ara-
sndaki iplik retim prosesinin teknik ve teknolojik zellikle-
rini kapsamaktadr. Bu aama, prosesin en nemli ksmdr,
nk iplik kalitesi byk lde kendisinden nceki ara
rnlerin kalitesine baldr. Bu cilt, srasyla tarama (tarama
hazrlk dahil), cer ve til olmak zere 3 blmden olumak-
tadr.
Drdnc cilt, ring iplikiliinin teknik ve teknolojik duru-
munu iermektedir. Bu aama, iplik retiminin ok nemli
bir alt alandr, nk ring iplik makinesinin iplik retimi ve
kalitesi zerine ok temel bir etkisi vardr. Ring iplii, dier
eirme prosesleri ile retilen iplikler deerlendirilirken
kyaslamada hala kesin bir standarttr.
Cilt 5 Rotor plikilii
Rotor eirme prosesi, alternatif eirme sistemleri alannda
yaplan aratrmann bir sonucu olarak gelitirilmitir.
Devam eden almalar sayesinde, eirme elemanlar ve
koullarnda optik olarak ring iplii ile rotor ipliini birbirin-
den ayrmay neredeyse imkanszlatran byk ilerlemeler
salanmtr. Bu cilt, rotor iplikilik prosesi ve zellikleri
hakknda detayl bilgi iermektedir.
Cilt 6 Alternatif Eirme Sistemleri
Alternatif eirme sistemleri, ring eirme standartlarndan
belirli derecede ayrlan bir kalitede iplik ve dolaysyla son
rn retmektedir. Alternatif eirme sistemlerinin tm avan-
tajlarndan yararlanmak iin, sistemlerin detayl bir ekilde
anlalmas nemlidir. Bu cilt, bu amaca ulamak iin katkda
bulunacak ekilde oluturulmutur ve en nemli alternatif
eirme sistemlerini detayl olarak aklamaktadr.
Cilt 7 Kimyasal Lier
Bu serinin en son cildi, sentetik lierin nemli alanlaryla
ilgilenmektedir. Ticari olarak tantlmalarndan itibaren sen-
tetik lierin pazar pay, etkileyici bir byme hz sergilemi-
tir. Farkl zelliklerde sentetik lif eitleri gittike artmakta-
dr. Gnmzde eitli uygulamalar iin, pratik olarak istee
zel lier mevcuttur. Bu nedenle, iplik reticisinin bu lierin
zelliklerini ve proseslerini etkileyen belirli zellikleri kap-
saml bir ekilde anlamas nemlidir.
Ring plik makinas modern ksa lif iplikiliinde temel prensipleri gncelle-
yen Rieter plikilik El kitab serisinin drdnc cildidir. Gnmzdeki mev-
cut proses ve tekniklere gvenilir bir bak salama amacyla, eirme tekno-
lojindeki en son gelimeleri aktarmay amalamaktadr.
Bu cilt, ring eirme mhendislii ve teknolojisi ile ilgilidir. Bu da iplik reti-
minin ok nemli bir parasdr, nk ring eirmenin tm prosesin verim-
lilii ve iplik kalitesi zerine ok nemli bir etkisi vardr. Ring eirme halen
herhangi bir yeni eirme prosesi iin hala standart kalite kyaslama krite-
ridir. Bu evrensel prosesin nemi, dnya apnda kurulu 200 milyon i ve
ksa lif iplikilii alannda iplik retimindeki %80lik pay ile kantlanmtr.
Younlatrma teknolojisi ile iplik kalitesinde gerekletirilen arpc ilerle-
melerin yannda son yllarda salanan performanstaki etkileyici ilerlemeler,
gelecek yllarda baskn pazar payn garanti edecektir. pliin oluturulma-
snda yer alan ilemlerin temeli ve detayl bir ekilde anlalmas, prosesin
farkl fonksiyonlarndaki yakn iliki nedeniyle iplik sanayi ve tekstil mhen-
disliindeki tm uzmanlar iin ok nemlidir. Gnmzn zorlu rekabet or-
tamnda ayakta kalmak iin art olan materyal ve donanmlardan sonuna ka-
dar yararlanlacaksa, bunlarn snrlarnn bilinmesi gerekir. Bu serinin dier
ciltlerinde olduu gibi, girite okuyucuya konu hakknda bilgi verilmektedir.
Proses ve kaliteye saladklar farkl etkiler yannda her bir paraya ve ilev-
lerine ayn ekilde deinilmektedir.
Bu kitaplarn ba yazar Werner Klein, svire Tekstil Fakltesi`nin eski
bir retim yesi ve Tekstil Institute Manchester tarafndan yaynlanan
Tekstil Teknoloji El kitabnnnn orijinal basksnn yazardr. lerin-
de Rieter Firmasndan eitli pozisyonlarda yer alan tekstil uzmanlarnn
bulunduu dier tm yazarlar kendi alanlarnda tecrbeli kiilerdir.
Bu El kitabnn yaps ve konularn dzenlenmesi, bu iin devam etti-
rilmesinde izinlerini esirgemedikleri iin minnettar olduumuz orijina-
li Tekstil Institute Manchester tarafndan yaynlanan Ksa Lif plikilik
Teknolojisinden alnmtr.
Bu ciltte, Rieter plikilik Klavuzunun birinci cildinde deinilen, zellikle
ekim, bilezik ve kopann etkileimi gibi baz nemli teknolojik bilgiler
tekrar vurgulanmaktadr.
Bu ansiklopediden yararlanacak tm kullanclara iyi okumalar diliyorum.
Heiner Eberli, Pazarlama Mdr, Rieter Spun Yarn Systems
EDTRDEN
INDEKLER
1. RING PLK MAKNASI 11
1.1. Giri 11
2. ALIMA MODU VE FONKSYONU 13
2.1. Grevi 13
2.2. alma prensibi 13
3. MAKNANIN YAPISAL KONFGRASYONU 15
3.1. Ana ase ve st yap 15
3.2. Bobin cal 16
3.3. ekim sistemi 16
3.3.1. Kalite ve ekonomiye etkisi 16
3.3.2. ekim sisteminin kavramsal yaps 16
3.3.3. st silindirler 17
3.3.3.1. Silindir tipleri 17
3.3.3.2. Manonlar 17
3.3.4. Bask silindirinin yklenmesi 18
3.3.4.1. Ykleme seenekleri 18
3.3.4.2. Yayl bask kolu (rnein Texparts PK 225) 18
3.3.4.3. Pnmatik yklemeli bask
tabancas (Bask kolu) (rnein,
Rieter FS 160 P 3.1) 19
3.3.5. Lif klavuzlama donanmlar 19
3.3.5.1. Ring iplik makinasndaki seenekler 19
3.3.5.2. Uzun alt aprona sahip ift
apronlu ekim sistemi 20
3.3.5.3. Ksa alt aprona sahip ift apronlu
ekim sistemi 20
3.4. 21
3.4.1. plik yolu 21
3.4.2. yaps 21
3.4.3. yata 21
3.4.4. Eirme ilemi zerine iin etkisi 23
3.4.5. tahrik 23
3.4.5.1. Tipler 23
3.4.5.2. 4-i erit tahrik mekanizmas 23
3.4.5.3. Teetsel kay tahrik mekanizmas 24
3.5. plik klavuzlama tertibatlar 24
3.5.1. plik klavuzu 24
3.5.2. Balon kontrol bilezii (BER) (balon
oluumunu nleyici tertibat) 25
3.5.3. Ayrclar (Separatrler) 25
3.6. Bilezik 26
3.6.1. Bileziin ve kopann nemi 26
3.6.2. Bileziin ekli 26
3.6.2.1. Temel ekiller 26
3.6.2.2. T-anl bilezikler 27
3.6.2.3. Anti-vedge (asimetrik) bilezik 27
3.6.2.4. Kesik bilezik (standart bilezik) 27
3.6.2.5. Eik-anl bilezikler 27
3.6.3. Bilezik malzemesi 28
3.6.4. Bileziklerin taklmas 28
3.6.5. Makinada alrken bilezikten beklenenler 29
3.6.6. Bilezikte elyaf yalama 29
3.6.7. Yeni bileziklerin rodaj 29
3.6.8. Dner bilezikler 29
3.7. Kopa 30
3.7.1. Grevi ve fonksiyonu 30
3.7.2. Kopa eitleri 30
3.7.3. Kopa ekilleri 30
3.7.4. Kopa materyali 31
3.7.5. Kopa ktlesi 32
3.7.6. Kopa temizleyici 33
4. MAKNA TAHRK 35
4.1. Tahrik problemi 35
4.2. Kullanlan motorlar 36
4.3. fazl kafes sargl motorlar 36
4.3.1. Motor 36
4.3.2. Kutup deitiren fazl motorlar 36
4.3.3. Yk tarafnda deiken hzl dililer
ieren kafes sargl motorlar 36
4.3.4. A.S.S. motoru 37
4.4. fazl paralel devre akm deitirici (nt)
motorlar (komtator motor) 37
4.5. DC paralel devre (nt) motoru 37
5. KOPS OLUUMU 39
5.1. Kops ekli 39
5.2. Sarm ilemi 39
5.3. Sarm mekanizmas 40
5.4. Ana sarmn oluturulmas 40
5.5. Motor tahrikli kops oluumu 41
6. OTOMASYON 43
6.1. Otomasyon ihtiyac 43
6.2. Otomasyon olanaklar 43
6.3. Takm deitirme 44
6.3.1. Takm deitirme hazrl 44
6.3.2. Manuel takm deitirme 45
6.3.3. Otomatik takm deitirme 45
6.3.3.1. Takm deitirici sistem eitleri 45
6.3.3.2. Sistemin bileenleri 45
6.3.3.3. Takm deitirme hazrl 45
6.3.3.4. Kopslarn deitirilmesi 46
6.3.3.5. Kopslarn toplanmas 48
6.3.3.6. Takm deiiminin sona ermesi 48
6.4. Otomatik kops tama 48
6.4.1. Otomasyonun uygunluu 48
6.4.2. Balantl tama 48
6.4.3. Birbirine bal makinalar 49
6.5. Ekleme aparatlar 49
6.6. Fitil durdurma tertibatlar 50
6.7. zleme 50
6.7.1. Bu ekipmann amac 50
6.7.2. Uster RINGDATA 51
6.7.3. Rieterin Teksel Kontrol (ISM) sistemi 52
6.7.4. letme Bilgi sistemleri 52
6.7.4.1. Gereksinimler 52
6.7.4.2. plikhane bilgi sisteminin yaps 52
6.7.4.3. Rieter SPIDERweb sisteminin bir
rnek yardmyla aklanmas 53
7. YARDIMCI EKPMAN 55
7.1. Lif uzaklatrma (ayrma) 55
7.1.1. Sistem 55
7.1.2. Vakum ve enerji tketimi 55
7.2. eyiciler (gezer temizleyiciler) 55
7.2.1. Toz ve uuntu sorunu 55
7.2.2. eitleri 56
7.2.3. Kartrclar 56
7.2.4. eme/emme sistemleri 56
7.2.5. Gezer temizleyicinin hareket yollar 56
8. KOMPAKT ERME 57
8.1. Temel durum 57
8.2. Problemin zm 57
8.3. Temel zmn uygulanmas 57
8.4. Younlatrmann avantajlar 58
9. TEKNOLOJK LAVELER 61
9.1. Eirme geometrisi 61
9.1.1. Terimler 61
9.1.2. Eirme geni 62
9.1.2.1. Eirme geninin oluum 62
9.1.2.2. Eirme geninin boyutlar (en ve boy) 62
9.1.2.3. Kopu saysna etkisi 63
9.1.2.4. plik yapsna etkileri 64
9.1.2.5. Eirme geni zerine son aklamalar 64
9.1.3. Eirme uzunluu E 64
9.1.4. Eirme as 64
9.1.5. n st bask silindirinin alt silindire gre
merkezinin kak olmas 65
9.1.6. Eirme geometrisinde dier boyutlar 65
9.2. Kalite standartlar 65
9.2.1. Kaliteye yeni bir yaklam 65
9.2.1.1. Boyutsal kalite 65
9.2.1.2. Ar boyutta kalite 65
9.2.1.3. Yetersiz boyutta kalite 65
9.2.1.4. htiya duyulan kadar kalite 66
9.2.2. Uster istatistiklerine gre kalite standartlar 66
9.2.2.1. Ktle Varyasyonu 66
9.2.2.2. Hatalar 66
9.2.2.3. ekme zellikleri
(kopma mukavemeti ene hz 5 m/min) 66
EKLLER 77
1. RING PLK MAKNASI
1.1. Giri
Ring iplik makinas Thorp adnda bir Amerikal tarafndan
1828 ylnda bulunmutur, ve Jenk bir baka Amerikal
de 1830 ylnda bilezik etrafnda dnen kopay ilave et-
mitir. Arada geen 170 yl ierisinde ring iplik makinasn-
da detay modikasyonlar yaplmtr, ama temel konsept
ayn kalmtr. Uzun yllar boyunca kayda deer bir gelime
neredeyse imkansz olmutur ancak yine de bu sre zarfn-
da belli bir gelime salanabilmitir. 1970lerin sonlarn-
dan bu yana ring iplik makinasnn verimlilii %40 arttrl-
mtr. Bu art;
daha kk bilezikler ve kopslar kullanlarak
sarm esnasnda ekleme yaplarak
bileziklerde ve kopalarda nemli gelimeler araclyla
gerekletirilmitir.
Otomasyon seviyesi de bariz bir ekilde arttrlmtr. Henz
bu geliim tamamlanmadndan ring iplik makinasnn yeni
eirme sistemlerine kar salad avantajlar sebebiyle ksa
lif iplikiliinde en fazla kullanlan makina olmaya devam
edecektir:
tm dnyada kullanlabilir, yani herhangi bir materyal
ya da iplik numaras erilebilir
optimum zelliklere (zellikle yap ve mukavemet
asndan) sahip iplik retilir
karmak deildir ve kontrol etmesi kolaydr
makinay kullanmak iin gerekli bilgiler eskidir,
iyi gelitirilmitir ve herkes bu bilgilere ulaabilir
hacim (karm ve parti bykl) gz nne
alndnda esnektir.
Bu yzden yeni eirme sistemleri k yapmakta zorlan-
maktadr (rotor eirme sistemi ve hava jeti eirme hari).
Yeni ilemler sahip olduklar snrlamalar sebebiyle pazarn
alt segmentlerinde genellikle kaln iplik sektrnde kulla-
nlmaktadr. Ring iplik makinasndaki u anki yeniden do-
uun sebebi uzmanlarn bu sistemdeki snrlamalar net
bir ekilde tanmlam olmalardr. Ancak ring iplik makina-
snn uzun vadede konumunu korumas ilemin daha ileri
seviyede otomasyona sahip olmasna ve eirme maliyetleri-
ni drmesine baldr, nk bu makina Rieter tarafndan
hazrlanm olan grakte de (ekil 2) grlebilecei gibi i-
letmedeki ana maliyet faktrdr.
Gelimeler ncelikle aadaki belirtilen hususlarla elde
edilebilir:
bileziklerin ve kopann daha fazla gelitirilmesi
otomatik takm karma donanmnn kullanlmas
bilezik apnn drlerek kopa hz deimeden iin
dnme hznn arttrlmas. rnein, 48 mmlik bilezik ye-
rine 42 mmlik bilezik kullanlarak verimlilikte haf dme
olmasna ramen bir kg iplik iin 7 sent tasarruf salanabi-
lir. Ancak bilezik apndaki bu azalma ring iplik makinala-
rnda takm karma donanm (cret maliyetlerinin dk
olduu haller hari) ve bobinleme esnasnda ekleyicilerin
kullanmn art koar. Bu durumda kaln yerin bulunmad-
uzunluun nemi azalmtr.
makina boyunun arttrlmas ki bu durum makina yatn
drr
yeni bilgi toplama sistemlerinin ve tahrik sistemlerinin
yardmyla iplik kopu sklnn azaltlmas
til kalitesinin iyiletirilmesi, nk ring iplik makinala-
rnda iplik kopularnn %50si hazrlama makinalarnda
olmaktadr.
ekil 1 Ring iplik makinas
ekil 2 Ring iplik iletmesinde tipik maliyet yaps
%60 Ring iplik
%12 Fitil
%4 Cer
%13 Taraklama
%11 Harman halla
ring iplik makinasnn ve otomatik bobinleme makinalar-
nn tek bir retim birimi olarak birletirilmeleri
til durdurma hareketleri, temelde dknty azaltmak ve
kat oluumunu nlemek iindir; bu ekilde belirli alma
periyotlarnda ilemler daha az sayda personel tarafndan
gerekletirilebilir.
til bobinlerinin tanmasnda ve deitirilmesinde
otomasyon.
Hepsi birlikte ring iplik makinasn tekrar cazip hale getirebi-
lir. Teknolojik ilikiler detayl olarak 1. Ciltte aklanmtr.
13
5
4
3
2
10
8
7
9
1
6
2. ALIMA MODU VE FONKSYONU
2.1. Grevi
Ring iplik makinas:
ekim sisteminde tili nihai numaraya getirmelidir
lif tutamn bkerek mukavemet kazandrmaldr,
ve
elde edilen iplii, depolamaya, tamaya ve sonraki
ilem kademelerine uygun ekilde sarmaldr.
2.2. alma prensibi
Fitil bobinleri (1) calktaki yerlerine (3) takldr. Klavuz
ubuklar (4) tilleri (2) nihai numaralarna ekilecekle-
ri ekim sistemine (5) doru klavuzlar. ekim sistemi 45-
60 lik ayla eimli yerletirilmitir ve iplik dzgnlne
nemli etkisi bulunmas nedeniyle makinann en nemli bi-
rimlerinden birisidir.
Elde edilen ince elyaf eridi (6) k silindirlerini terk eder,
gerekli mukavemeti salayacak olan bkm yksek hzla
dnen i (8) tarafndan verilir. Bilezik (10) zerinde kop-
ann her dn iplikte bir bkm meydana getirir. Kopa
(9) i zerindeki bo kopsa ipliin sarlmasn da salar. Bu
kopa til makinasndaki kelebee benzer i etrafnda-
ki bilezik (10) diye adlandrlan klavuz rayda hareket eder.
Kopann kendine ait bir tahrik mekanizmas yoktur, zeri-
ne takl iplik yardmyla i (8) tarafndan srklenir. Bile-
zikle kopa arasnda oluan yksek srtnme, kopann at-
mosferik direnci ve kopayla(9) iplik klavuzu (7) arasnda
balon oluumu nedeniyle kopa ie gre geriden gelmekte-
dir. ve kopa arasndaki bu hz fark ipliin kopsa sarl-
masn salar. Fitil makinasnn tersine ring iplik makina-
snda i kopadan (9) daha yksek hzlarda alr.
Kesintisiz bir plangaya(bilezik rayna) sabitlenmi olan bi-
leziklerin srekli olarak aa ve yukar hareket ettirilme-
siyle iplik silindirik kops formunda sarlr. Bilezik raynn
traversi kopsun dolu yksekliinden daha azdr. Bu sebep-
le bilezik ray her sarm tabakasndan sonra hafe kald-
rlmaldr (travers kaydrma). Bir ara, bilezik raynn yukar
kaldrlmas yerine i yataklarnn bulunduu plakann aa-
indirilmesi eklinde alan makinalar da yaplmtr. G-
nmzde bu tip makinalar yoktur.
ekil 3 alma diyagram
15
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
E
H
F
A B C D
G G G G G G
E
H
F
G
K
E
3. MAKNANIN YAPISAL
KONFGRASYONU
3.1. Ana ase ve st yap
ekil 4 Makina paralar
ekil 5 Makinann kesit grn
Makinann uzun orta ksm (B) makina boyunca ksa aralk-
larla merkezi makina asesine (G) balanan boyuna i ya-
ta levhalar (E) ve silindir desteklerden (F) oluur. Son
olarak bahsedilen(silindir destek) ayrca calk nitesine
de destek grevini yapar. ler (4) i yata levhasna yer-
letirilmitir, ekim sistemi (2) ise silindir destekleri zeri-
ne yerletirilmitir. Makinann asesi makinay hizalamada
kullanlan ve ykseklii cvatalarla ayarlanabilen iki ayak
zerinde durmaktadr.
Orta blgenin (B) her iki ucunda da bulunan ksmlar (A+C)
(makinann ba ve u ksm), rnein, srasyla dili kutusu-
nu, elektrik ve elektronik aksam, tahrik mekanizmasn ve
telef emi ltresi bulundurabilir. Modern makinalarda ayrca
otomatik takm karma nitesi (takm deitirici, D) de bulu-
nur. Takm deitirici de dahil olmak zere makina eni yakla-
k 800 ile 1000 mm (uzatlm takm karc koluyla birlik-
te 1400 mm kadar) olabilir, ve gnmzde makina uzunluu
1600e kadar i saysyla 50 m veya daha fazla olabilir. ler
aras aklk genellikle 70 ile 90 mm arasndadr.
16
2
3
4
1
5
6
3.3. ekim sistemi
3.3.1. Kalite ve ekonomiye etkisi
Sadece kalite esas alnarak bir deerlendirme yaplrsa e-
kim sistemi makinann en nemli ksmdr. Temel olarak
ipliin mukavemetini ve dzgnln etkiler. Bu yzden
aadaki hususlar ok nemlidir:
ekim sisteminin tipi;
tasarm;
hassas ayarlama;
doru paralarn seilmesi;
doru ekimlerin seimi;
bakm ve servis, vb.
Ancak, ekim sisteminin ekonomi zerine de etkisi vardr,
Dier bir deyile direkt olarak iplik kopu frekans ve do-
layl olarak ekim derecesiyle ekonomiye etkiler. Eer daha
yksek ekim uygulanrsa daha kaln tiller erilebilir. Bu
da til makinasnda daha yksek retim performans de-
mektir ve dolaysyla til ilerinde tasarruf salanr, yani
makinada (til makinas), yer gereksiniminde, personelde
azalma salanr. Ancak eer ekim ok fazla arttrlrsa iplik
kalitesinde bozulma olabilir. Aada verilmi olan ekim
st limit deerleri mkemmel elyaf klavuzlama ile modern
ekim sistemlerinden elde edilmitir (rnein P 3.1 bask
kolu olan Rieter ekim sistemi):
40a kadar karde pamuk iplii
50ye kadar karde iplik karmlar
penye iplik ve karm iplikleri
- orta incelikte numaralar iin 60a kadar
- ince numaralar iin 70e kadar
- sentetik lier iin 45 (-50)e kadar.
Optimum sonular elde etmek iin, krma ekim blgesinde
(n ekim blgesi) til,gerek ekim olumayacak miktar-
da gerilim altnda olacak ekilde ayarlanmaldr. Bu amala
krma ekimi iin Ekartman ayar 60 - 80 mm arasnda ve
krma ekim 1.03 ile 1.3 arasnda olmaldr. Maalesef her
durum iin genel olarak uygulanabilir optimum ayar deer-
leri verilemez nk bu deerler kullanlan elyafa, til nu-
marasna ve til bkmne baldr.
3.3.2. ekim sisteminin kavramsal yaps
Ksa lif iplikiliinde kullanlan ring iplik makinalarnda
3-silindir, ift apronlu ekim sistemi kullanlr. Bu ekim
sisteminde tane yivli alt elik silindir (a) ile zerlerine
yerletirilmi st silindirler (b) bulunur ve st silindirler,
alt silindirler zerine mafsall destek (c) (bask kolu) ile
3.2. Bobin cal
ekil 6 Bobin ask mili
Bobin cal tasarm bakmndan basittir ama yine de hata-
larn oluumuna sebep olabilir. Eer bobinden tilin sal-
mas sorunsuz gereklemezse yanl ekimler ve hatta iplik
kopular olabilir. Bu sebeple gnmzde bobin tutucularn
yerine bobin ask sistemi kullanlmaktadr. Bunlar, rnein,
birbiri ardna makina eni boyunca her bir i iin bir adet
olacak ekilde yerletirilmi destek ray (gen boru (2))
zerine cvatalanmtr. ekildeki gibi Kasablanka modeli
miller bobini alt ksmdan (6) tutar. Eer bilezik (5) bobinin
st ksm mile yerletirilmi olarak yukar itilirse, bobin tu-
tucu (6) alr; eer bilezik ikinci kez yukar itilirse, tutucu
(6) yeniden geri ekilir ve bobin, rnein boken, yeniden
karlabilir. Miller bilyeli yataklara monte edilmitir. Bobin
ok hzl dnmesin diye ara sra yumuaka frenlenir. Mo-
dern ask millerinde bu frenleme aksam yataklama birimi-
nin ierisine entegredir. Gnmzde genelde byk til bo-
binleri kullanldndan bobin cal makina eni asndan
ok fazla yer kaplar.
17
b a
c
a
a
a
b
b
b
e
a
1 1
ekil 7 ekim sistemi
ana ekim blgesi n ekim blgesi
ekil 8 ekim sistemindeki blgeler
st silindirler genelde ekil 8de gsterildii gibi yerleir.
n silindirler iin (a) 2 - 4 mm lik ve orta silindirler iin
(b) 2 - 4 mmlik bindirme tercih edilir. Bu ekilde st si-
lindirlerin rahat ekilde dnmesi salanr, ayrca kstrma
hattn (bkz Eirme geometrisi) teleyerek, n silindir-
lerdeki eirme geninin ksalmas da salanr ki bunun
iplik kopu sklna olumlu etkisi vardr. Bir baka silindir
kongrasyonu, V-ekim sistemi ismiyle INA rmas tara-
fndan nerilmitir. Bu durumda arkadaki st silindir alt
silindirler zerinde arkaya doru telenmitir. Daha geni
olan sarm as (a, ekil 9) ilave lif kontrol blgesi salar.
Ancak elyaf tutamnn daha geni bir ekilde yaylmasna
da sebep olabilir.
bastrlr. Ana ekim blgesinde birka liften oluan elyaf
tutam tanaca iin ana ekim blgesinde dnen st ve
alt apronlardan (e) oluan bir klavuz birimi bulunur.
ekil 9 INA ekim sistemi
3.3.3. st silindirler
3.3.3.1. Silindir tipleri
plikhanelerde iki grup st silindir (bask silindirleri) kulla-
nlmaktadr:
cer ve penye makinalarnda her iki utaki yataklara yer-
letirilen silindirler ve
ring iplik makinasnda ve til makinasnda bulunan ikiz
silindirler (ayrca dengeleyici silindirler olarak da bili-
nirler).
Dengeleyici silindirler merkezde bask koluyla desteklenir.
Alt silindirlerin eksenine gre hafe ileri geri hareket ede-
bilirler. ki versiyonu vardr:
sabit silindirler, sada ve solda olmak zere rijit bir bi-
rim oluturan ve birlikte dnen iki adet bask eleman
(bask silindiri) (1, ekil 10) ve
serbest silindirler, ayr olarak yerletirilmi ve birbirinden
bamsz dnebilen iki bask eleman (bask silindiri).
Ayrca silindir gvdelerinin milden ayrlp (hareketli man-
on mili) ayrlamamasna (hareketsiz manon mili) gre de
bir ayrm yaplabilir. Silindir gvdeleri tek veya ift sra
bilyeli rulmanlara monte edilmitir.
ekil 10 Bask silindiri
3.3.3.2. Manonlar
Bask silindirleri sentetik kauukla kapldr. Ksa bir boru
formundaki manon rulman yata zerine belirli bir n ger-
ginlikte geirilir ve uygun pozisyonda yaptrlr, byk bir
zenle yaplmas gereken bir ilemdir. Farkl sertlik derece-
si aralklar vardr:
yumuak: 60-70 Shore
orta sert: 70-90 Shore
sert: 90 Shore st
18
1
2 3
4
5
6
60 Shoredan daha dk deerlere sahip manonlar
genelde kullanlmaz nk dn esnasnda oluan te-
mastan doan deformasyon manonlarda kalc olabilir.
Yumuak manonlar daha geni temas yzeyine sahiptir
ve bu yzden elyaf tutamn daha sk sarar ve daha et-
kili klavuzlama salar. Ancak bu kaplamalar daha abuk
anr ve sarmaya sebep olur. Bu yzden mmkn olan
her yerde sert kaplama kullanlr, rnein, cer makinas-
nn beslemesinde. Burada (ring iplik makinasnda) haf
bkm verilmi kompakt, birlemi lif tutam, klavuzlan-
maya ihtiya olmadan, beslenir. Ancak kta sadece bir-
ka lin kald ve btnden ayrlma eiliminde olan bu
lif tutamnn klavuzlanmas bir avantajdr. Yaklak 80
- 85 Shore deerlerine sahip manonlar arka silindirler-
de ve 63 - 67 Shore deerlerinde manonlar ise n si-
lindirlerde kullanlr. Sert manonlar nde, yani k ta-
rafnda, kaln iplikler ile sentetik ipliklerde oluan anma
sebebiyle (ayrca sentetik elyafta yksek sarma eilimi
nedeniyle) tercih edilmektedir. Manonlar and zaman
(3000 - 4500 alma saati sonra) talanmalar gerekir.
aptaki azalma 0.2 mm civarlarnda olmal ve asla man-
onlarn toplam kalnl 3.5 mmden daha az olacak e-
kilde talanmamaldr.
ekil 11 SKF PK 225 hareketli destek
3.3.4. Bask silindirinin yklenmesi
3.3.4.1. Ykleme seenekleri
Ring iplik makinalarnda bask silindirlerine ekilde yk
uygulanabilir:
yay yklemesi (reticilerin ou)
pnmatik ykleme (onyllardr tm Rieter makinalarn-
da ve son zamanlarda da Texparts)
manyetik (mknatsla) ykleme (Eskiden Saco Lowell
tarafndan kullanlmaktayd)
lk iki ykleme eklinde st silindirlerin konumlanabilme-
si iin desteklere gerek vardr. Bu yatak kollar kesintisiz
millere ya da silindirlerin arkasna yerletirilmi borulara
tutturulmutur. Uygulanacak yk miktarn deitirebilmek
iin bunlar bir kol araclyla alr ve kapanr.
3.3.4.2. Yayl bask kolu (rnein Texparts PK 225)
Her bir dengeleyici silindir yatak kzana (1, 2, 3) yer-
letirilmitir; bunlar birbirlerine gre ayarlanabilirler. Bir
yay (4, 5, 6) bazen n silindir zerinde iki adet st si-
lindiri alt silindire doru bastrr. SKFde bask kuvveti
aamada basite ayarlanabilir. Renkli iaretler ayarlanan
ykleme aamasn belirtir.
19
a
b
c
d
e
1
m
n
ekil 12 PK 225 hareketli desteinin yklemesinin deitirilmesi
3.3.4.3. Pnmatik yklemeli bask tabancas (Bask
kolu) (rnein, Rieter FS 160 P 3.1)
Ykleme destei elik levhadan retilmitir ve silindirlerin
arkasndaki altgen eklinde boru zerine monte edilmi-
tir. Boru sktrlm hava hortumunu merkezi kompresr
nitesine balamaktadr. ki yatak kza zerine yerleti-
rilmi olan adet st silindir taycs ykleme destein-
de konumlanmaktadr. ki yatak kza ift kol sistemi olu-
turmaktadr. Bir pimin pivot pimi olarak deki delikten
hangisine yerletirildiine bal olarak sktrlm hava
hortumundan gelen ve bir kam araclyla tm basn kolu
zerinde aktif olan toplam basn arka silindire ya da iki n
silindire daha kuvvetli uygulanr. Ayrca iki n silindirin ya-
tak kzanda n deki ikinci bir pim/delik ile basn bu iki
n silindir arasnda farkl ekilde de datlabilir.
st silindirlerdeki toplam bask makinann sonunda bulu-
nan ksma vanas araclyla sktrlm hava hortumunun
basncn azaltarak ve manivela sistemi araclyla silin-
dirlere datlan basn azaltlarak kolayca deitirilebilir.
Pnmatik yklemenin avantajlar:
basit ve ok hzldr, basnta merkezi deiiklikler
yaplabilir,
makina durularnda basnc basite ve kolayca
minimuma azaltlabilir, bylece uzun sreli durularda
silindir manonlar deforme olmaz.
ekil 13 Pnmatik ykleme, Rieter
3.3.5. Lif klavuzlama donanmlar
3.3.5.1. Ring iplik makinasndaki seenekler
ekil 14 Lif klavuzlama seenekleri
20 daN
25 daN
30 daN
10 daN
15 daN
20 daN
15 daN
20 daN
25 daN
Ana ekim blgesindeki lif tutam sadece birka liften olu-
ur. Srtnme blgesi yoktur ve silindirler li klavuzlamak-
ta yetersiz kalmaktadr. zellikle ksa lier ekim blgesin-
deki hz asndan kontrol edilmelidir. Bu yzden, baarl
ekim gerekletirilebilsin diye zel lif klavuzlama tertibat-
lar kullanlr. Ring iplik eirmede ekim sistemi iin aa-
daki klavuzlama opsiyonlar planlanabilir (Fig. 14):
hat klavuzlama:
Kk alminyum veya ahap silindir (1), ki yardmc
silindir (Dami silindir) de denir, kendi arlyla alt si-
lindirlere bask uygular. Modern ekim sistemlerinde bu
sistem artk kullanlmamaktadr (a).
yzey klavuzlama: (iki boyutlu)
Silindirlerde (b), tekli apronlarda (c) veya ift apron-
larda (d) oluan saptrmayla byle bir klavuzlama ger-
ekleebilir. Yeni ring iplik makinalarndaki ekim sis-
temlerinde ift apron vardr, INAda da bir versiyonu (b)
besleme silindirlerinde kullanlmaktadr.
boyutlu klavuzlama: (c) (lif kanal) sadece bu ekil-
de optimum lif kontrol ve dolaysyla daha iyi dzgn-
lk salanr. Ancak, bu sistemle almak zordur, nk
kanaln boyutu, rnein, srekli materyalin hacimlilii-
ne ayarlanmaldr. Bu prensip halen ngiliz kamgarn ip-
lik retiminde Ambler ekim sisteminde kullanlmakta-
dr. boyutlu klavuzlama izimlerde gsterilen sabit
yzeylerdense hareketli yzeyler iin idealdir.
3.3.5.2. Uzun alt aprona sahip ift apronlu ekim sistemi
ift apronlu ekim sisteminde elyaf klavuzlama birimi orta
silindirlerle beraber dnen iki aprondan oluur. Klavuzla-
ma salanabilmesi iin st apron kontroll ekilde alt ap-
rona bastrlmaldr. Bu amala apron sevk ksmnda iki ap-
ron arasnda lif hacmine gre hazrlanm mesafe olmal.
Bu mesafe farkl sandvi plakalar, pabular, vb kullanlarak
ayarlanabilir.
st apronlar, ki bunlar plastiktendir, her zaman ksadr. An-
cak alt apronlar en az st apronlar kadar ksa (ekil 16) ya
da biraz daha uzunca olabilir ve saptrma elemanlar etra-
fnda klavuzlanmtr (ekil 15). Uzun alt apronlarn ksa
apronlar zerinde olmasnn avantaj, hasar grdklerinde
kolaylkla deitirilebilir olmalardr. Ayrca elyaf uuntu-
suyla tkanmayacak ekilde daha az eimlidirler.
ekil 15 Uzun alt apron
ekil 16 Ksa alt apron
3.3.5.3. Ksa alt aprona sahip ift apronlu ekim sistemi
Her ne kadar ksa apron dzenlemesi uzun apron kullanm
kadar eski de olsa pek sk kullanlmaz. Ksa apron ile ilgili
dezavantaj hasar olumas durumunda deitirilmesinin zor
olmasdr. Ayrca daha eimlidir ki bu da elyaf uuntusuyla
tkanabilir ve dzgn alamaz hale gelir. Ancak avantajla-
r da vardr:
daha basit bir tasarm vardr, yani daha ucuzdur;
ekim sisteminin altnda yapsal bileenlerden, rnein
saptrc, temizleme tertibat ve klavuzlardan vazgei-
lebilir ve silindir altna ulamak kolaylamtr;
n silindirlere daha yakn yerletirilebilir ki bu da lif
kontrolnn daha iyi yaplmasn salar.
21
1
2
3
4
5
6
7
8
3.4.
3.4.1. plik yolu
ekim sisteminde bkm sonucu elde edilen iplik direkt
olarak iplik klavuz gznden (1) geerek ie beslenir. e
alnmadan nce ikinci bir iplik klavuzlama biriminden, ba-
lon kontrol bileziinden (2) geer. (4) zerine sarlma
ilemi bilezik (3) zerinde dnen kopa ile i arasndaki hz
farkll sonucu gerekleir. , ekim sisteminden ve bile-
zik/kopa ikilisinden sonra nc nemli makina paras-
dr. Teorik olarak i hz en fazla 25000 dev/dak. olabilir.
Ancak kopa hzndaki snrlamalar ve/veya eirme
genindeki iplik gerginlii sebebiyle bu hza tam olarak
klamaz.
ekil 17 plik klavuz gz (1), balon kontrol bilezii (2),
i (4/7) ve bilezik (3)
3.4.2. yaps
ekil 18 Kasnak
iki ksmdan oluur, i merkezi mili (4) ve kapal yatak
yuvas (7). Gnmzde merkezi mil alminyum alamdan
yaplmaktadr ve hafe koniktir (rnein 1:64). Tepesinde
masurann mile skca yerletirilebilmesi iin kavrama bulu-
nur (Byk ilerde altta da vardr).
Milin alt ksm i dibi bilezii (5) eklini alr. Bu apka kas-
nadr, yani ii botur ve bu sebeple de yatak yuvasnda-
ki i kovan zerine yerletirilebilir (ekil 18). Bu nedenle
tahrik kaynn yaratt gerilim direkt olarak yata etki-
ler, bu da iin dzgn dnn etkiler. Ancak i dibi bile-
ziinin boyutu en az ekli kadar nemlidir. Eer ap kk
tutulabilirse yksek i hzlar dk tahrik (silindir/kay)
hzlarnda salanabilir. Bylece enerji tketimi dk tutu-
labilir. Ancak, tahrik kaynn ii kayma olmadan dndr-
mesini salamak iin i dibi bileziinin ap ok kk ol-
mamaldr. Bugn 19 - 22 mm aras i dibi bilezii aplar
bulunmaktadr. Yataklama ksm (7) bilezik rayna (6) vida
somunuyla (8) skca civataldr (ekil 17).
3.4.3. yata
Burada Texparts CS1 ii (ekil 19) temel alnarak modern
i yatann tasarm anlatlmaktadr. yata 2 ksmdan
olumaktadr, i kovan yata (1) ve i dibi yata (3). Her
iki ksm muhafaza (7) ile birletirilmektedir. kovan ya-
ta hassas bir makaral yatak iermektedir. dibi yata-
, kaymal yatak (konik yatak) olarak tasarlanmtr, iin
merkez milinin elastik merkezlenmesinden ve tamponlama-
dan sorumludur. ki merkezleme ve tamponlama eleman
(6) yatak milini (2) kontrol eder. dibi ile simetrik olarak
22
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ekil 19 yatandaki titreim snmleyici (10)
monte edilmi olan ya doldurulmu spiral (10) optimum
tamponlama salar. dibi yata (3) ayrca ie etkiyen
tm dey kuvvetleri snmler.
kovan yata kaymal yatakl ya da rulmanl olabilir. G-
rlt seviyesi kaymal yataklama kullanlarak nemli lde
drlebilir ama enerji tketimi daha fazla olur. Bu sebep-
le pek ok i rulmanl olarak retilmitir. Standart ilerde
yataklama yuvasnda i kovan yata rijit bir ekilde kay-
mal yatakldr. Dolaysyla yataklama titreimi snmlen-
meden ie aktarlr. Bu da yksek hzlarda yksek seviyede
grltye sebep olur. Bu sebeple sklkla 18 000 dev/dak.
zerindeki hzlarda kullanlan ilerde genellikle sadece i
dibi yata deil fakat, ayn zamanda i kovan da yatakla-
ma yuvasna esnek bir ekilde monte edilmitir (rn. Novib-
ra HP-S 68). Standart ilere kyasla bu iler daha pahaldr
ama daha yksek hzlara ve 10 dB (a) kadar daha dk g-
rlt seviyesinde almaya olanak vermektedir.
dibi yata (3) her zaman kaymal yataklamaldr ve es-
nektir, yani yanlara doru kk bir miktarda eilebilir. Bu
sebeple i kendini merkezleyebilir ki bylece hiperkritik ara-
lkta almak mmkn olur. Bu da yataklama kuvvetlerinde
nemli d salar. Yksek performansl iler snmleme
tertibat (10) olmadan dnlemez. Snmleme spiralleri,
snmleme tpleri veya metal tp etrafnda snmleyici ya
gibi deiik sistemler kullanlmaktadr.
Eer tampon yaylar kullanlyorsa, kullanlan spiral yay (a)
i bir tarafa (b) doru eim yaptnda sktrlr (ekil20).
Bu sebeple ya bu taraftan dier tarafa akar, bylece aralk-
lar alr (c). Yan direnci i dibinde ve zellikle milde titre-
imi snmler.
23
a
b
c
2 2
1
ekil 20 snmleme fonksiyonu: a, spiral yay; b, i gvdesi; c, ya ak
gvdesiyle yataklama yuvas arasndaki kavite byk
miktarda ya ile doludur. Zaman iinde bu yan yenilen-
mesi gerekmektedir. Yaklak 10 000 - 25 000 alma saa-
ti sonras byle bir yenileme gereklidir.
3.4.4. Eirme ilemi zerine iin etkisi
lerin (ve i tahrikinin), makinann enerji tketimi ve g-
rlt seviyesi zerine nemli etkileri vardr. Ancak iin a-
lma davrannn, zellikle dengeleme hatalar ve bilezie
gre eksantriklik, ayrca iplik kalitesine ve tabii ki iplik ko-
pu sklna da nemli etkisi bulunmaktadr. Kt alan
iler neredeyse tm iplik parametrelerini olumsuz etkiler.
Bu sebeple iplikhanelerde ilerin ve bileziklerin mmkn
olan en iyi ekilde merkezlenmesi salanmaldr. Bilezik ve
i birbirinden bamsz olduundan ve birbirine gre po-
zisyon deitirebildiklerinden, bu bileenler zaman zaman
merkezlenmelidir. Bu da bilezie gre iin hareket ettiril-
mesiyle salanr ama artk genelde bileziin ayarlanma-
s eklinde yaplmaktadr. Merkezleme iin mekanik ya da
elektronik cihazlar kullanlr.
3.4.5. tahrik
3.4.5.1. Tipler
tip i tahrik mekanizmas bulunmaktadr:
eritli tahrik
Teetsel kay tahriki ve
Direkt tahrik.
eritli tahrik sistemi ise kendi iinde ikiye ayrlr:
bireysel i tahriki ve
grup tahriki
ve dorudan tahrik de ikiye ayrlr:
mekanik ve
motorize direkt tahrik.
Mekanik direkt tahrik sistemi artk kullanlmamaktadr ve
motorize versiyonu, yani bireysel i motoru bulunan ver-
siyon, SKF rmas tarafndan deneysel bazda tantlm-
tr. Ksa lif iplikiliinde grup tahrikinde sadece 4 i tahriki
veya teetsel kay tahriki kullanlmaktadr. Teetsel kay
tahrik metoduyla kyaslandnda (her ne kadar kaylarn
deitirilmesi daha kolay olsa da), 4-i erit tahriki daha d-
k grlt seviyesinde ve dk enerji tketimiyle alma
avantajna sahiptir. Teetsel kay tahrik sisteminin avantaj-
lar: makina altnda tahrik elemanlarnn azaltlmas, makina
altnda daha az hava hareketi ve daha az bakm.
3.4.5.2. 4-i erit tahrik mekanizmas
4-i erit tahrik mekanizmasnda makinann bir tarafnda
bulunan iki ii ve dier tarafnda bulunan baka iki ii bir
erit tahrik eder. Bir taraftan dier tarafa geerken erit bir
tahrik silindirinden veya tahrik makarasnn (1) etrafndan
geer. 1 - 2 gerdirme makaras (2) sayesinde eritte iyi ve
dzgn bir gerginlik salanr.
ekil 21 4-i erit tahrik sistemi
24
a
b
k o
r
3.4.5.3. Teetsel kay tahrik mekanizmas
Teetsel kay tahrik mekanizmasnda bir kay ilerin
tam arkasndan geer. ok sayda bask silindiri kayn i-
lere bastrlmasn salar. temel form sz konusudur: tek
kay, ikili kay ve oklu kay.
ekil 22 Teetsel kay tahriki
ekil 23 oklu tahrik (yeni SKF Almanandan)
lk durumda, sonsuz bir kay ileri her iki tarafndan dn-
drr (ekil 22, b), dier sistemde iki kay vardr. Kay-
lardan biri ileri bir taraftan ve dier kay da ileri dier
taraftan dndrr (ekil 22, a). kili kay sistemiyle daha
dzenli i hzlar salanr. Tekli kay sisteminde zellik-
le uzun makinalarda kaytaki gerginliin srekli deimesi
sebebiyle i hznda varyasyon olabilir. Tekli ya da ikili ka-
y sistemleri yerine gnmzde oklu tahrik sistemi (ekil
23) kullanlmaktadr. Bu sistemde makinann her bir tara-
fnda bir teetsel kay 50 ii dndrr, rnein, 1000 ili
makina iin senkronize alan 10 motorlu 10 adet oklu
tahrik mekanizmasna gerek vardr. Hz senkronizasyonu
mutlaka salanmaldr. Bir baka oklu tahrik sisteminde
ise sadece bir tane teetsel kay kullanlmaktadr. Ancak
bu kay senkronize alan birden fazla motor tarafndan
altrlmaktadr.
ekil 24 Klavuz levhas (k) ve klavuz gz (o)
ekil 25de grlebildii gibi, bylece deiik planga po-
zisyonlarnda oluan balon yksekliklerindeki farkllklar
fazla bymeden nlenmi olur. Aksi halde iplik kopu sk-
lna ve iplik zelliklerine olumsuz etkilerinin yan sra ip-
lik gerginliklerinde ar farkllklar oluur. plik klavuzlar
i zerine yerletirilmi olan iareti (s) araclyla zaman
zaman merkezlenmelidir. plik, klavuz gznn merkezi
yerine (o) i kenardan geerek ilerledii iin merkezlemek
iin kullanlan iaretinin ucu klavuz gznn i kenarna
dorultulmaldr (ekil 26).
3.5. plik klavuzlama tertibatlar
3.5.1. plik klavuzu
in hemen zerine yerletirilmi olan iplik klavuzu iplii
iin merkez ekseninde olacak ekilde klavuzlayabilmelidir.
plik klavuzu klavuz gz (o) ve domuz kuyruundan (k)
oluur. Klavuz gz domuz kuyruunun (plakann) zerine
ayarlanabilir ekilde monte edilmitir, bylece merkezleme
yaplabilir. Domuz kuyruu ise klavuz rayna (r) yerletiril-
mitir. Bu ray klavuzlarla birlikte ykseltilebilir ve alalt-
labilir. Kopslara sarm gerekleirken bu ray da plangayla
ayn hareketleri daha dk strok boyuyla yapar:
sarm esnasnda srekli ykselme ve alalma ve
travers geiler olarak kk miktarlarda srekli olarak
kaldrma.
25
o
s
o
ekil 25 Balon kldke klavuz gznn ykseltilmesi
ekil 26 Klavuz gznn merkezlenmesi
3.5.2. Balon kontrol bilezii (BER) (balon oluumunu
nleyici tertibat)
Gnmzde genelde grece yksek iler kullanlmaktadr.
Bu sebeple, bilezik ve klavuz gznn arasndaki mesafe,
ve dolaysyla balon, zellikle masurann alt ucunda sarm
esnasnda, genitir. Bu yzden kopay da beraberinde s-
reklerken balondaki iplik belirgin bir ekilde kavisli bir ekil
alr. Balon dzensizleir ve bozulabilir. Necking=bel ver-
me (tek bir balondan bir sr balona gei) ad verilen bu
durumu nlemek iin balon ortada balon kontrol bilezii ile
kendi ilerinde dzenli olan iki kk balon oluacak ekil-
de snrlandrlr. Balon kontrol bilezikleri daha yksek hz-
lara izin verir ancak bu:
ipliin tylenmesi,
ciddi lif anmas (uuntu oluumu) ve
iplik srtndke sentetik elyafta noktasal
erime oluumuna sebep olur.
Bunlardan en sonuncusuna dikkat edilmelidir. plik kla-
vuzlar gibi, balon kontrol bilezikleri de plangayla ayn
hareketleri daha dk stroklarda yapar.
ekil 27 Balon kontrol bilezii
3.5.3. Ayrclar (Separatrler)
Pek ok iplik kopuu eirme geninde oluur nk tam
olarak entegre olmam elyaf tutamna burada yksek
kuvvetler etkiler. Eer kopma olursa serbest kalan iplik
ucu kopsa doru ekilmelidir ve kopsa sarlmaldr. Bu
dorultuda iplik iin etrafna sarlr. Koruyucu donanm ol-
26
a
b
mad zaman iplik komu balonlara savrulur ve bu iplikde
kopar. Bu srekli olarak tekrar ederek seri iplik kopular
ile sonulanr. Bunu nlemek iin iler arasna alminyum
veya plastik ayrc plakalar iler arasna yerletirilmitir
(ekil 28).
ekil 28 Ayrclar
3.6. Bilezik
3.6.1. Bileziin ve kopann nemi
Pek ok durumda ring iplik makinalarnn verimliliindeki
kstlamadan bilezik, kopa ve iplik arasndaki etkileime
bal olarak kopa sorumludur. Bu sebeple tekstilcinin, et-
kileyen faktrlerin farknda olmas ve bu bilgiye gre ha-
rekete gemesi gerekir. Optimum alma koullar:
bilezik ve kopa materyali
paralarn yzey zellikleri
bileenlerin ekli
ekillerin koordinasyonu
anma dayanm
dzgn alma
prosedre uygun alma
elyaf yalamasna baldr
Bu liste bu makina komponentlerinin reticilerinin en b-
yk etkiye sahip olabileceini ve iplik uzmanlarnn sadece
bunlar iplikhanelerde doru seerek ve uygulayarak iyi ko-
ullardan emin olabileceklerini gstermitir.
ekil 29 Bilezik ve kopa
3.6.2. Bileziin ekli
3.6.2.1. Temel ekiller
Bilezikler u ekilde snandrlabilir:
yasz bilezikler ve
yalanm bilezikler (karde ve kamgarn eirme)
Ksa lif iplikiliinde kullanlan standart bilezikler, yasz
bilezikler, aada belirtildii gibi de snandrlr:
T-anjl bilezikler ve
Eimli-anjl bilezikler
ekil 30 Tek tara ve ift tara bilezik
27
D F
3.6.2.2. T-anjl bilezikler
T-anjl bilezikler ya tek tara (ekil 30, a) ya da ift ta-
ra (ekil 30, b) olabilir. Tek tara bilezikler andklar
zaman yenileri ile deitirilmelidir, halbuki ift tara bile-
ziklerde sadece anan tarafn dier taraa deitirilmesi
yeterli olmaktadr. Ancak alt ksm, kullanlmayan ve yatak
grevi gren ksm, korozyon, vb. yznden kullanlamaz
hale gelmektedir. Bu sebeple bu tip bilezikler gnmzde
kullanlmamaktadr. Ksa lif iplikiliinde iki boyut nemli-
dir: ap D ve anj F (ekil 31).
Bilezikler 36 - 57 mm arasnda deien i aplarda olabil-
mektedir.
Flanj boyutlar standartlatrlmtr:
Flanj No. 1 (1.5) 2
Flanj eni (F, mm) 3.2 (3.7) 4.1
ekil 31 Bilezik an
3.6.2.3. Anti-vedge (asimetrik) bilezik
Bu, ilk yksek performansl bileziktir. Hala piyasada bulun-
maktadr. Daha nceki bilinen bilezik ekliyle karlatr-
lnca bu bileziin i yzeyi parlatlm ve st ksm dzle-
tirilmi ana sahiptir. Bu ekilsel deiiklik ile daha dk
arlk merkezine sahip ve hassas bir ekilde ayarlanm yay
eklindeki (eliptik) kopann kullanm mmkn olmutur ve
bylece ilem daha yksek hzlarda gerekletirilebilmekte-
dir. Anti-vedge bilezikler ve eliptik kopalar bir takmdr ve
sadece birlikte kullanlmaldrlar. pliin geebilecei boluk
(pasaj) snrl olduu iin bu ikili sadece ok ince ve orta in-
celikteki numaraya sahip ipliklerin retiminde kullanlabilir.
ekil 32 Anti-vedge (asimetrik) bilezik
3.6.2.4. Kesik bilezik (standart bilezik)
Bu tip bileziklerde bileziin yay eklindeki st ksm dzle-
tirilmitir. Bunun sonucunda da ipliin geebilecei daha
geni bir boluk salanmtr. Bylece kopa yay da dz-
letirilebilmitir (oval kopa / dz kopa) ve arlk merke-
zi drlmtr. Anti-vedge bilezie gre avantaj, ipliin
geecei ksmn daha geni olmasdr ve eliptik kopa hari
tm sradan kopalar bu bilezie taklabilir. Gnmzde en
ok kullanlan bilezik eklidir ve iyi tannan rmalar, rne-
in Brcker, Reiners & Frst, vb. tarafndan retilmektedir.
ekil 33 Kesik bilezik
3.6.2.5. Eik-anjl bilezikler
Bu bilezik tipi Rusyada icat edilmitir ve SU bilezik
olarak piyasaya sunulmutur. eitli nedenlerden dolay
bu bileziin baars snrl olmutur. Rieter bu enterasan
28
S
N
N1
N2
N3
N1
Z
tasarm ele alm ve gelitirerek 1980lerin sonuna doru
mkemmele ulatrmtr. Sz konusu bilezik 1991 ylnda
ORBIT ismiyle piyasaya kmtr.
Eik anjl bu bileziklerin ve dolaysyla ORBIT sisteminin
T-anjl bileziklere gre avantaj bilezik ve kopa arasnda-
ki temas alannn daha geni olmasdr (ekil 34, solda).
Bylece bilezik ve kopa arasndaki basn nemli derecede
azalr ve bu da temas alanndan snn dalmasn iyile-
tirir (i ekseni dorultusundaki dzlemde kopaya etkiyen
kuvvetler ekil 34, sada grlmektedir).
Bu zellikler ORBIT bilezikleri ve bu bileziklerle kullan-
lan kopalar yksek performansl sistemler haline getirir.
ORBIT bilezikler T-anl bileziklere gre kopa hzlarnda
%15e varan art salar.
3.6.3. Bilezik malzemesi
Bileziin i ksmnn dayankl ve d ksmnn sert olma-
s gerekmektedir. Bu anlamda zellikle alan yzeye ok
dikkat edilmelidir. Snr ksmnn yaklak 800 - 850 HV ci-
varlarnda homojen bir ekilde yksek sertlie sahip olma-
s gerekmektedir. Bilezie gre daha ucuz olan ve daha ko-
lay deitirilebilen kopa iin daha dk sertlik (650 - 700
HV) deerleri seilmelidir. Yzey przszl de nemli-
dir. Yksek olmaldr, ama ok yksek de olmamaldr aksi
takdirde yalama lmi olumaz.
Aadaki materyaller kullanlr:
baz durumlarda sertletirilmi elik
nitrit elik
rulman elii; bu, u an da allm bilezik materyalidir.
Ancak modern bileziklerde genelde yzey kaplamas bulu-
nur. Byle bir kaplamann amac:
srtnmeyi azaltmak,
anmay azaltmak,
korozyonu nlemek ve
bilezik rodajn kolaylatrmaktr.
Kaplama materyali olarak:
oksitler
nitritleme
karbonitritleme
sert krom
nikel (baz durumlarda sert paracklar ieren)
seramikler kullanlr.
3.6.4. Bileziklerin taklmas
Bilezikler alalan ve ykselen bilezik bankna (plangaya)
taklr. Eskiden plangaya tespitlenirdi, ama bugn artk
hareketli olmas gerekmektedir nk iler artk bilezie
merkezlenmemektedir; bilezikler sabitlenmi ilere mer-
ekil 34 Rieter Orbit bilezik
Bilezik / kopa sistemi I ekseni dorultusundaki dzlemde olmak
zere kopaya etkiyen kuvvetler
ORBIT-Bilezik
S = iplik gerilimi
N = bilezik ve kopa arasndaki normal kuvvet
Z = merkezka kuvveti
Temas yzeyi
ORBIT SSTEM TEKNK KARAKTERSTKLER
Konvansiyonal Bilezik
ekil 35 Bileziklerin taklmas
kezlenmektedir, bu da daha az aba gerektirir. Bu sebep-
le modern makinalarda bilezikler plangaya uygun adap-
trlerle ayarlanabilir ekilde monte edilmitir.
3.6.5. Makinada alrken bilezikten beklenenler
yi bir bilezik iin gerekenler unlardr:
balang olarak mmkn olan en iyi hammadde
iyi ama ar olmayan yzey dzgnl
dz yzey
hassas bilezik yuvarlakl
iyi, niform yzey sertlii, kopadan daha yksek
mkemmel altrlm bilezikler (optimum rodaj koul-
lar)
uzun alma mr
masura apna uygun bilezik ap (2:1 to 2.2:1)
tam yatay pozisyon
ie gre tam olarak merkezleme.
3.6.6. Bilezikte elyaf yalama
Bilezik ve kopa arasndaki etkileimin metal / metal sr-
tnmesi olduu kabul edilirdi. Neyse ki iplikhanede alan-
lar iin durum byle deildir, nk metal / metal srtn-
mesi kopa hzn 28 - 30M/slerle snrlayacaktr. Aslnda,
kopa kendi yaratt lif anmasyla oluan dkntden
oluan lm tabakas zerinde hareket etmektedir. Eer lif
paracklar yksek alma hzlarnda ve merkezka kuv-
veti etkisiyle bilezik ve kopa arasnda yakalanrsa kopa
tarafndan ezilirler. Kopa bunlar sktrarak az miktarda,
renksiz ve birka m kalnlkta tabaka olarak kat alma
yzeyi haline getirir. Bu tabaka bilezie ve yalama lmi
ierisinde deiik ekilde yapr ve bu yzden srekli ola-
rak syrlp alnr, ama ayn zamanda tekrar yenilenir.
Yalama lminin pozisyonu, ekli ve yaps iplik numaras,
iplik yaps, iplik hammaddesi, kopa ktlesi, kopa hz,
yay ykseklii, vb gibi pek ok faktre dayanr. rnein,
7.5 tex (Ne 80) den daha ince lier iin sadece ok az elyaf
yalama, dk kopa ktlesi ve dolaysyla dk merkez-
ka kuvveti sebebiyle yeterli olacaktr. Bu durumda, mak-
simum kopa hz orta incelikte iplikler iin daha dk
olacaktr. Kopalar 40m/s ve modern bilezik / kopa kombi-
nasyonlarnn bulunduu, dolaysyla elyaf yalamann et-
kin olduu durumlarda ise daha yksek hzlara ular.
3.6.7. Yeni bileziklerin rodaj
Eer anm bilezikler yenileriyle deitirildiyse, yeni bile-
ziklerde sz konusu yalama lmi bulunmamaktadr. Dola-
ysyla belirli bir sre sadece metal / metal srtnmesi sz
konusudur. Bu, ok kritik bir aamadr nk bilezikler ko-
layca hasar grebilmektedir. Bu sebeple bilezik imalatla-
r rodaj iin zel olarak dnlm ve bilezik tipine gre
uyarlanabilir kurallar belirlemitir nk rodaj sresince bi-
leziin yzeyi przszletirilmeli, pasize edilmeli (oksit-
leme) ve yalayc lm tabakasyla kaplanmaldr.
Bu kurallar aada belirtildii gibi sralayabiliriz, rnein:
Yeni bilezikleri yalamayn, basite kuru bir bez paras
ile silin.
Doru bilezik kopasn sein, ama i hzlarn %15 - 20
azaltn (ya da normal i hzlarn ve 1 -2 numara daha
haf kopalar sein).
lk kopay 15 dak. sonra deitirin.
kinci kopay 30 dak. sonra deitirin.
nc kopay 1 - 1.5 saat sonra deitirin.
Drdnc kopay ilk takm karmadan sonra deitirin.
2. ve 3. takm karmadan sonra kopa deitirin.
5. ve 8. takm karmadan sonra kopa deitirin.
hz aamalar halinde arttrlabilir. 7.5 tex (Ne80) den
ince ipliklerle rodaj daha da hassas ve detayl planlanan bir
prosedrdr. Bu durumda hzlar %20 - 30 azaltlmal ve
bilezikler zaman zaman yal keeyle silinmelidir
3.6.8. Dner bilezikler
Ring iplik makinalarnn verimliliini snrlayan problem
kopada s oluumudur. Bundan kanmak iin iki olaslk
vardr:
s oluumunu nlemek ya da
oluan snn hzl datm.
Isnn datlmasyla performansta art salamak ok k-
k admlarla mmkn olacandan daha ok s oluumu-
nu nleme ynnde almalar yaplmaktadr. Ancak bunun
salanmas bilezik ve kopann bal hz sfra drlebi-
lirse, yani bilezik de dnerse, byk oranda mmkn olabi-
lecektir: sonu takipi bileziktir.
Bu tasarmda bilezikler rulmanlarn zerine monte edil-
mitir ya da rotorlarda olduu zere haval yataklarda dn-
mektedir. Bu bilezikler genelde kopay takip eder. Ancak,
kalkta, merkezka kuvveti ve dolaysyla temas basnc bi-
lezii dndrnceye kadar sadece kopa dner. Bu sistemin
dayand kirler inandrcdr ama gerekletirilmesi zor-
dur. zellikle aada belirtilen problemler oluur:
makina ok daha pahaldr
daha geni iler aras mesafe
kontrol edilebilir i balang ve eirme hz
mevcut frenleme tertibat
eirme geometrisinde olas deiiklikler
ok hassas ve karmak yataklama.
Ayrca, dnen bilezikler sklkla pratikte yetersiz i hz art-
na izin verir nk ring iplik makinasnn dier snrlamalar-
na (iplik gerginlii, enerji tketimi) hzla eriilmektedir. Olas
kazanca kyasla yatrlan aba daha fazla olduundan dnen
bilezikler pratik olarak gnmzde kullanlmamaktadr.
3.7. Kopa
(Rieter plikilik el kitab,Cilt 1 Ksa Lif plikilii
Teknolojisine de baknz.)
3.7.1. Grevi ve fonksiyonu
Kopa
iplie bkm verir ve
ipliin masuraya sarlmasn salar.
Ancak, sarma ilemi iin ikinci bir donanm i gerekli-
dir. Bu ilemde, sarlan uzunluk iki birimin evresel hzlar
arasndaki farkla ilikilidir. Uzun dnemde bu miktarn k
hzna eit olmas gerekir. Bu farkn sebebi kopa hznn
i hznn gerisinde kalmasdr, nk kopann kendine ait
bir tahrik sistemi bulunmamaktadr ve sadece i tarafndan
srklenmektedir. plik gerginlii (iplik gerginlik kuvveti)
bilezikle kopa arsndaki srtnmeden doan kararl balon
oluumu iin gereklidir. Kopay bilezie doru esas olarak
merkezka kuvveti bastrr ve bu da bahsedilen koa ve bi-
lezik arasndaki srtnmeyi dourur. Ancak yksek temas
basncyla (35 N/mm kadar) oluan bu srtnme genellikle
nemli miktarda s oluumuna sebep olur.
Bilezik / kopa sorununun temelinde bu vardr nk kop-
ann dk ktlesi sebebiyle oluan s ksa zamanda da-
tlamaz. Bunun sonucu ise kopa hznn snrlanmasdr.
3.7.2. Kopa eitleri
Kopalarla pek ok deiik iplik sarlmaktadr:
kaln / ince
dz / przl (kaba)
sk / hacimli
salam / zayf
doal / sentetik elyaf.
Bu geni yelpazedeki iplik eidini tek bir tip kopayla
eirmek mmkn deildir; ok eitli tipte kopa gerek-
mektedir. Kopalardaki farkllk aadaki faktrler nede-
niyle ortaya kar:
ekil
ktle
hammadde
materyale uygulanmas gereken ilave ilemler
prol
iplik gei aral (yay ykseklii).
Koullara ve ihtiyaca en uygun tercihi yapacak olan
iplikhane teknisyenidir.
3.7.3. Kopa ekilleri
Kopann ekli tam olarak bileziin an ile uyumlu olma-
ldr, bylece iki birim arasnda mmkn olduunca geni
sadece tek bir temas yzeyi oluur. Arlk merkezinin d-
k ve dolaysyla yumuak bir hareket sz konusu olmas
iin kopa yaynn tepesinin mmkn olduunca dz olmas
gerekir. Bu iki faktrn de ulalabilecek kopa hzna etki-
si byktr. Ancak dzlemsel yay ekli ipliin geii iin ye-
terli alan da brakabilmelidir. Eer bu alan ok kk olur-
sa iplik bilezie srter ve bu da iplikte tylenmeye, yksek
miktarda lif uuntusuna, dk kaliteye ve sentetik lierde
erime noktalarna sebep olur.
Aadaki kopa ekilleri (temel ekiller) ksa lif iplikiliin-
de kullanlmaktadr (ekil 36):
a) C kopalar
b) dzlemsel veya oval kopalar
c) eliptik kopalar
d) N kopalar
e) ve ekil 34de gsterilen ORBIT kopalar.
31
f
dr
udr
fr
drh
r
a b
c d
ekil 36 Kopa ekilleri: a, C kopa; b, dz kopa (standart kopa);
c, eliptik kopa; d, N kopa
ekil 37 Kopa teli prolleri
Tel prol de aada belirtilenler yznden alma eklini
etkilemektedir:
bilezikteki temas yzeyi
dzgn alma
s yaylm
iplik gei alan
ve baz iplik zellikleri:
syrlma dayanm
tyllk.
ekil 37 de deiik proller gsterilmitir.
3.7.4. Kopa materyali
Kopa:
mmkn olduunca az s oluturmaldr
her durumda oluan snn hzl bir ekilde snn olutuu
blgeden tm kopaya aktarlmasna olanak vermelidir
sy bilezie ve havaya hzlca aktarabilmelidir
kopann bileziin zerine krlmadan bastrlabilmesi
iin elastik olmaldr
yksek anma dayanmna sahip olmaldr
bilezie kyasla daha dk sertlie sahip olmaldr
(bilezik deil de kopa anmaldr).
Bu sebeple ksa lif iplikiliinde kullanlan kopalar oun-
lukla elikten yaplmaktadr. Ancak saf elik aranan ilk
zellii salayamamaktadr.
Bu sebeple kopa imalatlar alma artlarn yzey i-
lemleriyle gelitirme zerine almalarda bulunmaktadr.
Bunun iin aada belirtilen metotlar uygundur:
elektrokaplama: kopa bir ya da daha fazla tabaka halin-
de metalle, rnein nikel ve gm, ile kaplanr, veya
srtnmeyi nlemek iin yzey zelliklerini deitirmek
amacyla kimyasal uygulama yaplr.
Brcker rmas kopa yzeyine baz uygulama bileenlerini
difzyon ile uygulayabilmek ve orada sabitleyebilmek (sar
kopa) iin yeni bir ilem gelitirmitir. Bu tabaka snmay
azaltr ve anma dayanmn arttrr.
ekil 38 Kopa arlklarna genel bak
3.7.5. Kopa ktlesi
Kopann ktlesi bilezikteki srtnme derecesini ve by-
lece de iplik gerginliini belirler. Eer ktle ok dk ise
balon ok geni olur, kops ok yumuak olur ve masura
zerine sarlan miktar ok az olur. Dier yandan, ok yk-
sek ktle ise yksek iplik gerginliine ve daha sk iplik ko-
pularna sebep olur. bu sebeple kopann ktlesi iplie
(numara, mukavemet) ve i hzna gre ayarlanmaldr.
Eer iki kopa arl arasnda seim yaplacaksa genelde
ar olan tercih edilir, bylece daha yksek arlkta kops,
kopann sorunsuz almas ve daha iyi s dalm sala-
nabilir. Tablo (Brcker, ekil 38) kopa numarasn yakla-
k olarak belirlemede yardmc olabilir: (Burada ISO yeni
standarttr ve 1000 tane kopann arln gram olarak
belirtmektedir).
plik bkm rme Daha haf kopalar
Elyaf tipi Karm, sentetik 1-2 no daha ar kopalar
hz Daha yksek dev/dak Daha haf kopalar
Eirme geometrisi
Kk bilezik ap Kk balon Haf kopalar
Byk bilezik ap Byk balon Ar kopalar
Kopa arlklar iplik numarasnn yansra aadaki
parametrelerle hesaplanr:
T an Orbit SU
Tex Nm Ne T an Orbit SU
PES PAC ve CV
Kopa No ISO ISO ISO
100 10 6 14 18 250 315 250 315
72 14 8 11 14 180 250 250 315 200 280
59 17 10 9 11 140 180 224 280 140 200
50 20 12 6 9 100 140 90 125 200 250 100 160
42 24 14 3 7 80 112 80 112 160 250 90 140
36 27 16 1 4 63 90 71 100 125 200 80 112
30 34 20 2/0 2 50 71 63 90 80 160 63 80
25 40 24 4/0 1 40 63 45 71 80 140 50 71
20 50 30 5/0 2/0 35.5 50 31.5 50 63 112 31.5 63
17 60 36 6/0 3/0 31.5 45 28 40 56 80 31.5 50
15 68 40 7/0 4/0 28 40 25 40 56 71 31.5 45
12 85 50 8/0 6/0 25 35.5 20 31.5 50 63 31.5 40
10 100 60 10/0 7/0 22.4 28 18 25 40 50
8.5 120 70 11/0 10/0 20 22.4 16 22.4
7.4 135 80 14/0 11/0 16 20 14 20
6.6 150 90 16/0 12/0 14 18 14 18
5.6 180 105 18/0 14/0 12.5 16 12.5 16
5.3 190 112 19/0 16/0 11.2 14
4.5 220 132 22/0 19/0 9 11.2
33
r
ekil 39 Kopa temizleyici (r)
3.7.6. Kopa temizleyici
Az ya da ok entegre olmu ok sayda ama ksa lierden
oluan iplik, kopaya beslendiinde lierin ayrlmas ka-
nlmazdr. Pek ou kopadan uar ama bazlar kopa-
ya takl kalr. Bunlar birikebilir hatta topak oluturabilir.
Sonuta kopann artan arl yksek iplik gerginliine
sebep olur ve iplik kopular olur. Kopa temizleyicileri
olarak ta isimlendirilen lif syrclar, bilezie yakn mon-
te edilirler, bylece lierin birikmesini engellerler. Bunlar
mmkn olduunca kopaya yakn olacak ekilde konum-
landrlmal ama ayn zamanda kopa hareketlerine de en-
gel olmamaldrlar. Doru konumlama ok nemlidir.
ca.0.5
35
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
I
2
I
1
4. MAKNA TAHRK
4.1. Tahrik problemi
Enerji, bir iplik iletmesi retim maliyetlerinin (20 tex iplik
numarasnda) yaklak %10ùnu ve ring iplik tesisinin ken-
disi de bunun 2/3n oluturmaktadr. Bu ok yksek bir
oran olarak grlmese de, unutulmamas gereken bir mali-
yet faktrdr nk zellikle, doru tahrik eitleri ve g
iletimleri seilirse enerji sektrnde potansiyel ekonomik-
lik salanr. rnein, enerjiye harcanan ortalama 1 milyon
dolar, toplam 7000 alma saati/yl ve 25000 ie sahip
bir iplik iletmesinde, %10`luk tasarruf ok ilgin durumlar
ortaya karmaktadr. Bu enerji girdisi, ring iplik makina-
snda ncelikle aadaki blmler iin kullanlmaktadr:
iler (kopalarla birlikte) %65-70
ekim sistemleri %25
Plangalar (bilezik banklar) % 5-10
Ancak, teknolojik problem, ekonomik aya gre ok daha
nemlidir, nk kops zerine sarm srasnda iplik ger-
ginliinde farkllklar olumaktadr. Deiken i hzlar ara-
clyla gerginlikteki bu farkllklar azaltmak faydal ola-
caktr. Geni aptan dar sarm apna kadar tabaka tabaka
sarm srasnda planga ykselirse, iplik gerginlii nemli
derecede artmaktadr, rnein 25`ten 40 cNà kadar ve
iplik kopu frekans da bu arta gre artmaktadr. Zinser
tarafndan gerekletirilen bir almaya gre, en ok ip-
lik kopuu, planga st blgede (fakat en yksek deil) iken
gereklemektedir (ekil 40). plik gerginliini ve kopula-
r sabit bir seviyede tutmak iin, i hzlar, planga ykseldi-
inde azaltlabilir (tabaka sarm hznn kontrol).
Bir btn olarak sarmdaki problem benzerdir, nk kop-
sun balangcnda balon ok genitir (ekil 41, I
1
) ve sonun-
da olduka kktr (I
2
). plik gerginlii de buna gre dei-
mektedir. Ayarlar i hz araclyla da (ana hzn kontrol)
yaplabilmektedir. Her iki hz ayar, daha nceden komutatr
motor vastasyla yaplmaktayd. Gnmzde, genellikle e-
itli hz dilileri, DC motorlar veya frekans kontroll motor-
lar araclyla sadece temel hzlar deitirilmektedir.
Bunun iin, kontrol seenekleri olarak, bir balang aa-
mas (balang iplik kopularn nlemek iin), temel
bir adm (kopsun yapsn oluturmak iin) ve bir normal
aama (kopsu bir btn olarak sarmak iin) gerekebilir.
Genellikle,kopsun en st ksmn sarmak iin de temel
adma benzer bir sarm bitirme aamas vardr.
ekil 40 Planga hareketi, iplik gerginlii ve bir planga hareketinde
kopu frekans (Zinser) (basitletirilmi)
KOPU
PLK GERGNL
PLANGA HAREKET
ekil 41 Farkl balon ykseklikleri
36
B
A
4.2. Kullanlan motorlar
Aada ring iplik iletmelerinde kullanlan motor eitleri
verilmektedir:
fazl kafes sargl motorlar
yldz gen kontroll fazl (trifaze) kafes sargl
motorlar
deiken hzl dililer ieren fazl kafes sargl motor-
lar (ekil 42, ekil 43)
akm kontroll redresrl asenkron motorlar
(A.S.S. tahrii)
fazl paralel devre akm deitirici motorlar
DC motorlar
Gnmzde genellikle aadaki motor eitleri kullanl-
maktadr:
basit makinalar iin zel balatma zelliinde kutup
deitirilen motorlar
yksek performansl makinalar iin frekans
dntrcl AC motorlar
4.3. fazl kafes sargl motorlar
4.3.1. Motor
Ring iplik makinalarnda fazl kafes sargl motorlar ha-
len kullanlmaktadr. Bu tip motorlar ucuz, az bakm gerek-
tiren, dayankl ve basittir. Bir dezavantaj, esnek olmama-
lardr, yani sadece tek hz mevcuttur. Bu durum makina
reticilerini, hz deitirmek iin ilave tertibat temin etme-
ye zorlamtr. Byle bir tertibat rnein yldz gen kont-
rol olabilir. Makina, tam hzda normal olarak alrken,
motor balang srasnda kapatlabilir, bylece yke gre
azalan hzla birlikte enerji tketimi 1/3ne kadar azalr.
Ancak, bu durum yine de genellikle artan iplik kopu fra-
kansna neden olur. Dier seenekler unlardr:
4.3.2. Kutup deitiren fazl motorlar
Kafes sargl motorlar, genellikle sadece bir tane 4 kutuplu
veya 6 kutuplu sarma sahiptirler. Ancak, motorlar bir motorda
4 kutup ve 6 kutup olacak ekilde iki sarml olarak da retile-
bilir. Bir sarmdan dierine dnm yaparak, yani 4 kutuptan
6 kutupa dntrerek, hz 2/3e kadar azalabilir, nk ku-
tuplar, frekanslar ve hzlar arasnda aadaki ilikiler vardr:
f=50 f=60
Hz, dev/dak. 6-kutup 950 1 130
4-kutup 1 450 1 730
Kutup deitiren motorlar pahaldr ve yke bal oldukla-
rndan verimlilikleri dktr.
4.3.3. Yk tarafnda deiken hzl dililer ieren kafes
sargl motorlar
Bu durumda hz, motor araclyla deil, kay tahriinin ko-
nik diliye benzeyen ayarlanabilir yatakl diskleri aracl ile
mekanik olarak deitirilmektedir. Ancak, bir konik dilisinde
ap oranlar, konik ifti zerinde kay hareket ettirerek de-
itirilirken, bu durumda ap konik tahrik disklerinin bir par-
asn iterken ikinci parasn ekip ayrarak deitirilmekte-
dir. Bylece tahrik kay, ilk disk ifti zerinde daha geni bir
apta ve ikinci iftte daha kk bir apta hareket ettirilmek-
tedir. Deiim genellikle, pnmatik ve hidrolik pistonlar ve
regle dzenekleri araclyla alan bir kontrol dzeneiyle
aamal olarak gereklemektedir. Temel hz, manuel olarak
ayarlanabilmektedir. Rieter, deiken hzl dililer araclyla
iler iin eitli hz erilerinin istenildii gibi programlanabil-
dii bir elektronik kontrol sistemi gelitirmitir.
ekil 42 Deiken hzl dili tahriki
37
v1
v2
v2
v3
v1
v2
v3
ekil 43 deiken hzl dili tahrik ayarlar
4.3.4. A.S.S. motoru
Modern yksek performansl ring iplik makinalarnn ok
iyi bir hz kontrolne ihtiyac vardr, yani hz, yk ve ana
voltajdaki deiimlerden bamsz olmak zorundadr. Hz
artlarnn tam uyumu, dinamik balama ve duru ilem-
leri srasnda dzgn alma iin n kouldur. Bu gerek-
sinim, akm kontroll frekans dntrcye bal bir
normal asenkron motor kullanarak kolaylkla ve dk
maliyetle gerekletirilebilir. Bu tahrik sisteminin ilave
avantajlar, toplam yksek verimlilik, geni aralkta motor
hzlar (0 - 6 000 dev/dak.), dn ynnn kolay deii-
mi, ana alterden gelen aktif voltaja gereksinimin olma-
mas (cos ~ 1.0) ve makina almaya balatldnda
enerji sistemi zerinde sadece kk yani normal bir yk
olmasdr. Ancak, sistem karmak bir elektronik kontrol
sistemi gerektirmektedir.
4.4. fazl paralel devre akm deitirici (nt)
motorlar (komtator motor)
Bu, birka yl ncesine kadar, hzlarn tam olarak ve ok az
sapma ile ayarlanmasna olanak salayan yegane motordu.
Hz ayar iin bir kontrol aparat olarak, motordaki fralar
kaldrmak iin i kontrol ad altnda bir para gerekliy-
di. Hzlar, plangann ykselip alalmasyla ve kops oluumu
srasnda iplik gerginliindeki deiimlere uyum salamak-
tayd. Yeni komtatr motorlar gnmzde aadaki ciddi
dezavantajlar nedeniyle artk kullanlmamaktadr:
ok pahaldr,
karmaktr,
pahal bakm (fra bakm gerektirir),
harici hava soutma gereksinimi vardr,
performans, hzla doru orantl olarak azalmaktadr,
verimlilii dktr,
fazla yer ihtiyac vardr.
4.5. DC paralel devre (nt) motoru
Bu tip motorlar, komtator motorlaryla benzer ekilde hz-
larn iplik gerginliine gre tam olarak ve ok az varyasyon-
la ayarlanmasna olanak salamaktadr. Komtatr motor-
larla kyaslandnda, daha uzun servis mrleri ve daha az
bakm gereksinimleri olan drt fra iermektedir. Verimlili-
i de daha yksektir. Ancak, biraz daha karmaktr ve ucuz
deildir ve dolaysyla az kullanlmaktadr.
39
S
Z
A
h b
s
l
5. KOPS OLUUMU
5.1. Kops ekli
Ring iplik makinalarnda tipik sarm ekilli kops, belirgin
bir ekilde birbirinden ayrt edilebilir yapsal blmden
olumaktadr (ekil 44):
alt, yuvarlaklatrlm taban (A)
orta, silindirik blm (Z) ve
konik u (S).
Kops, stten ve alttan 10 mm`si iplikle sarlmadan kalan
ve haf konik, tam olarak iin zerine oturan kat, karton
veya plastikten yaplm bir borudur. Kopsun kendine zg
ekli, birbiri zerine dizilen ok sayda iplik tabakalarnn
konik eklinde yerleimiyle oluturulmaktadr (Bkz. Rieter
plikilik El Kitab-Cilt 1è Ksa Lif plikilik Teknoloji-
si). Bu tabakalarn her biri ana sarm ve apraz bir sarm
iermektedir. plii ncelikle yukar doru ekmek zorunda
olan ana sarm genellikle planga yava bir ekilde ykselir-
ken, geni ak apraz sarm ise plangann hzl alalmasy-
la gereklemektedir. apraz sarmlar ana sarmlar arasn-
da diyagonal olarak yerletiinden, ikincisini dierlerinden
ayrmaktadr. Bu da sonraki proseslerde kopsun almas
srasnda tm tabakalarn birbiri zerinden kaymasn n-
lemektedir (ekil 45). rnein paralel sarm (til) gibi di-
er sarm eitleriyle kyaslandnda, kops sarmnn deza-
vantaj, daha karmak bir mekanizma gerektirmesi ve iplii
srekli olarak deien gerginlikte sarmasdr. Ancak, bobin
makinasnda yksek alma hzlarna olanak saladndan
sam iin idealdir.
ekil 45 Ana ve apraz sarm
5.2. Sarm ilemi
Burada akland gibi kops oluumu sadece, kops zerinde
sarm noktas srekli olarak deitiinde gerekleebilmekte-
dir. Bunun salanmas iin iki yntem vardr.
Plangann yukarya ve aaya doru sabit hareketine ilave
olarak:
planga (bilezik bank) srekli ykselmeli veya
i yata plakas srekli olarak alalmaldr.
kinci yntem, Rieter tarafndan yllardr uygulanmakta idi,
fakat yeni makinalarda uygulanmamaktadr. Yeni makinalar
gnmzde sadece hareketli bir planga ile almaktadr.
Bu,iki hareketi gerekletirmektedir:
dnml (almak) olarak ana ve apraz sarmlar
uygulamak iin srekli ykselme ve alalma ve
kopsu doldurmak iin her bir tabakann sarmndan
sonra ok az miktarlarda srekli bir ykselme
ekil 44 Kops ekli
40
F
B
R E
o
H
T
A
K
a
W
c
b
s
b
R
a
e
N
E
K
H
d
T
a
b
c
Her iki hareketin, iplik retim koullar zerinde ters bir et-
kisi vardr. zellikle, balonun bykl ve kops zerinde
sarm ap hibir zaman ayn deildir. Bu da sarm srasnda
gerginlikte byk farkllklar olumasna neden olur. Etkiyi en
azndan bir dereceye kadar azaltmak iin balon krclar (b)
ve iplik klavuz gzleri (c), her ne kadar her iki ynde de daha
az miktarlarda da olsa, plangann (a) hareketine benzer ha-
reketler sergilemektedir. apraz sarm iin, planga genellikle
yava, fakat yukar doru artan admlarla ve hzl ancak aa
doru azalan admlarla hareket eder. Bu durum, ana sarm ile
(yukar doru) apraz sarm (aa doru) arasnda yaklak
2:1`lik bir iplik uzunluk oran oluturur, kopsun alma ilemi
iin, her bir ift tabakann toplam uzunluu 5 m (daha iyisi
4m) den fazla olmamaldr. Plangann travers hareketi, bile-
zik apnn %15 - 18i kadar daha fazla ise idealdir.
5.3. Sarm mekanizmas
ekil 47 Sarm mekanizmas (bir rnee dayal olarak aklanmtr)
Planga (R), mil (W) zerine monte edilmi disk zerine (b)
kaylar araclyla tm arl ile aslmaktadr. Milin di-
er ucunda, plangann ekii sonucunda zincir (K) ve zincir
kasna araclyla yrek biimindeki kama doru (E) silin-
dir (o) ile tm pistonu (H) bastran bir baka disk (a) var-
dr. Kol, kamn dn sayesinde zincir kasna ile srekli
olarak ykselip alalmaktadr. Bu hareket, plangaya diskler
(a+b), zincir ve kay araclyla iletilmekte, bylece tra-
vers hareketinin oluumu salanmaktadr.
Kolun aaya doru hareket ettii her durumda, trnak di-
lisini bir tutucu mandala doru bastrmaktadr ,bu da trnak
dilisine bal tamburda (T) kk bir dn salar. Zincir
(K), bylece tambur zerine az bir miktar sarlr. Bu da disk
(a), mil (W) ve disk (b) in bir dn ve sonu olarak da
plangann (R) haf bir ykselmesi ile sonulanr (kaydrma
hareketi).
Ancak, disk (c) mil zerine (W) balon krclar (B) ve iplik
klavuz gzleri (F) ile kaylarla bal olarak yerletirilmi-
tir. Bunlarda ard arda ykselip alalrlar. Ancak, (c) diski,
(b)den biraz daha kk olduundan, apraz hareket daha
kktr.
5.4. Ana sarmn oluturulmas
Ana sarm, kops zerine olabildiince fazla iplik yerletirmek
iin konvekstir (ekil 44 A). Bu konveks ekil, sarm tipinden
dolay ksmen otomatik olarak olumaktadr, fakat kam, dili,
deektr ve dier isimlerle adlandrlan mekanik yardmc par-
alarla bir lye kadar salamlatrlmaktadr (ekil 48, N).
ekil 48 Sarm mekanizmasnda kamn (N) almas
ekil 46 alan elemanlar iin hareket diyagram: bilezik (a), balon
kontrol bilezikleri (b) ve iplik klavuz gzleri (c)
41
G
M
Daha nce de belirtildii gibi, plangann (R) ykselip alal-
mas, kam (E) kolunun (H) yukar aa hareket etmesi ve
diskin (a) bu durumda srekli olarak sola ve saa dnmesi
sonucu olmaktadr. Bu diske (a) tutturulmu kam (N), dis-
kin (a) evresi zerine knt oluturmakta ve bylece bu
noktada diskin apn arttrmaktadr.
Kops sarm baladnda, ekil 48`de gsterildii gibi, disk
(a), kamn bir dereceye kadar zinciri (Z) dndrd bir po-
zisyondadr. Bu dnmenin bir sonucu olarak,zincirdeki pis-
tonun (H) ykselmesinden kaynaklanan uzamann bir ksm,
planga zerine aktarlmaz fakat N`de dn olarak kayp
olur. Plangann hareketi artk spesikasyonlara karlk gel-
memektedir, kktr. Her bir hareketteki iplik k uzun-
luu deimediinden, her bir tabakada hacim artar, bu da
yukarda bahsedilen konveks eklin oluumuna yol aar. Zin-
cir sarm tamburu (T), iplik retiminin dier aamalarnda,
trnak dilisi ile kk miktarlarda srekli olarak sola doru
dner ve zincir (K), disk zerine sardrlr ve bylece srek-
li olarak ksalr ise, disk (a) da ayn miktarda saa doru d-
ner, kam gittike daha az devreye girer, son olarak zincirin
tm uzamas plangaya geer; kops normal olarak oluur.
5.5. Motor tahrikli kops oluumu
En yeni ring iplik makinalarnda, mekanik sarm mekaniz-
mas, elektriksel tahrik ile deitirilmitir (ekil 49). Fre-
kans kontroll motor M, elektronik olarak regle edilmek-
tedir. Bu motor, k mili 2 veya 3 zerindeki dili Gì
tahrik eder, sarm silindirleri, planga, balon krc ve kop-
alarnn balantlar iin sabitlenmitir. Bu tip motorlu
tahrikler, konvansiyonel mekanik yaklamlara gre daha
basittir.
ekil 49 Motor tahrikli kops oluumu
43
I
II
III
IV
20 40 60 80 100
100
80
60
40
20
0
A
B
6. OTOMASYON
6.1. Otomasyon ihtiyac
Otomasyon, proseslerin gereklemesinde insan gcnn
yerini makinalar, cihaz veya elektronik aygtlarn almasdr.
Maliyetler asndan iilik maliyetlerinin yerini yatrm
maliyetleri almaktadr. Bu nedenle otomasyon aadaki
durumlarda uygulanmaya deerdir
ok fazla manuel i yaplmak zorundaysa,
manuel i monoton veya ergonomik olarak uygun deilse,
personel az ise,
insan hata faktr ortadan kaldrlmak istenirse.
Bir iplik iletmesinde iplik eirme iilik maliyetlerinin yak-
lak %50ìni oluturduundan, bu blm otomasyon iin
ak bir adaydr. Ancak, makinann kendisine baktmz-
da, otomasyonun gerekletirilmesinin kolay olmad ak-
tr, nk kk bir alanda glkle eriilebilen ok sayda
ufak retim paralar iermektedir. Bu paralarn biri yada
birka otomatikletirilebilirse de genellikle ekonomik de-
ildir. Bu nedenle belirli operasyonlarn gelecekte de manu-
el olarak yaplmas zorunlu olacaktr.
6.2. Otomasyon olanaklar
Ring iplik makinasnda otomasyon iin dnlebilecek
operasyonlar aada sralanmaktadr:
til bobinlerinin ring iplik makinasna tanmas: bu oto-
masyon seenei farkl otomasyon seviyeleri ile mevcut-
tur (Rieter plikilik El Kitab, Cilt 3-plik Hazrlk baknz);
til bobini deiimi: faydal olabilir, fakat zmlenme-
si zordur; balang niteleri mevcuttur.
til besleme, til kopularnn ortadan kaldrlmas: ger-
ekletirilmesi zordur, ounlukla olmaz, balang d-
zeyinde yaklamlar mevcuttur
telef toplama ve uzaklatrma: iplik uzaklatrmada ta-
mamen uygulanmtr.
kopularn onarlmas: tamamen baarl dmleme-
lerin yaplmasnda baarsz olan karmak yaklamlar
gerektirmektedir; u anda maliyet/kar oran istenildii
gibi deildir.
kopular iin til durdurucu: arzu edilebilir, fakat
mevcut zmler karmak ve pahaldr;
kops deiimi (takm deitirme): zmlenmitir,
tamamen kullanmdadr ve 6.3`de aklanmtr;
temizleme: kalite asndan yetersiz ise de gezer
temizleyiciler kullanarak byk lde zlmtr;
servis ve bakm: allandan daha az aba gerektirmek-
tedir, fakat halen belirli bir miktar aba manuel olarak
gerekletirilmek zorundadr;
kopslarn bobinleyiciye tanmas: bu prosesin otomasyo-
nu mevcuttur ve iletmede yaygn kullanlr hale gelmitir;
makina kontrol: pazarda mevcut iyi zmler vardr
(rnein Zelleweger Ringdata)
retim ve kalite kontrol: burada iyi zmler mevcut-
tur (rnein SPDER web);
iplik dzgnszlk kontrol: her bir eirme pozisyonu
iin ekonomik olarak gerekletirilemez.
ekil 50 Bir ring iplik ustas tarafndan gerekletirilen i
A: yzde, B: iplik numaras Nm,
I: til temini, II: kontrol, III: iplik ekleme, IV: tolerans
Ancak, ii zerindeki i ykn kolaylatran her bir ileri
otomasyon aamas ile baz durumlarda kontrol saysnda
gvenilemeyen bir arta yol aan i datmnn arttrlmak
zorunda olduu gerei gzden karlmamaldr. Sonu
olarak bu youn bir kontrol gerektirmektedir, rnein iile-
re, sinyaller (lambalar) araclyla nerede ihtiya duyuldu-
unu gsteren sistemler gibi.
Zinser rmas tarafndan oluturulan, bir iplik makinas ii-
si tarafndan 1000 i saatte 20 iplik kopuu ve 15 dakikalk
kontrol srelerinde gerekletirilen iin analizinin gsterildii
grak bunun ne kadar nemli olduunu gstermektedir (ekil
50, W. Igel Automation of ring spinning machines, Reutlin-
gen Colloquium, Nov. 1984). Buradaki kontrol miktar dikkat
ekici olup byk lde verimsiz zamanlar iermektedir.
44
I II III IV
a
a
b
1
2
ekil 51 Takm deitirme iin hazrlk
6.3.1. Takm deitirme hazrl
Prosesle ilgili sebeplerden dolay, bir kops sadece 30-100 g
iplik almaktadr. Ancak buna ramen doldurulmas 1-30 saat
almaktadr. Kopsun snrl kapasitesi, iplik reticilerini, son-
raki bir prosesin eklenmesine mecbur brakmtr, yani bobin
aktarma. Kk bobinin bir dier dezavantaj, dolu kopsun
olduka ksa aralklarla karlmak ve ok daha karmak olan
bo bir kopsla deitirilmek zorunda olmasdr. Bu deiimin
rasyonel bir ekilde ve ok daha yksek sayda kopu olutur-
madan gerekletirilmesi iin pek ok hazrlk ilemi gerek-
mektedir (ekil 51).
Bo kopslar deiim iin hazrlanmsa ve planga en st po-
zisyonuna ulamsa (II), planga ve balon krclar, kopsa
daha kolay ulaabilmek iin alalmtr (III). Ayn zamanda,
iplik klavuz gzleri yukarya kalkmtr (IV), nk sadece
bu durumda kops iden karlabilir. Yeni sarm ileminin
balayabilmesi iin (a), planga daha alak bir pozisyona ha-
reket eder (ekil 52). En alt pozisyon alta sarma pozisyonu
olarak bilinmektedir (b) ve balama pozisyonu da ekleme
pozisyonudur (a). Alta sarma pozisyonunun zel bir ilevi
de vardr iplik rezervi oluturmaktadr. Rezerv sarm ola-
rak da bilinen bu durum, planga alalrken iplik k de-
vam ettiinden bitmi kops zerinde birka tur ipliin sarl-
masyla olumaktadr (ekil 53). Bu sarm 3-4 turdan daha
fazla olmamaldr, yksek mukavemetli ipliklerde muhte-
melen 1 -2 turdur.
Planga alt sarm pozisyonuna ulatnda (2), retime ara
verilmez, bylece bir ka tur iplik bilezik eklinde birbiri-
ne tutunur. Manuel takm deiimi srasnda bu iplik rezervi
ekil 52 Plangann alt sarm pozisyonu (b) ve ekleme pozisyonu (a)
halen daha kopstadr, otomatik takm deiiminde ise ide-
dir. Kops deiimi olduunda ipliin ide tutunmaya devam
etmesi iin rezerv gereklidir. Aksi halde, iplik kopuu ola-
caktr. Gnmzde rezerv ipliini olabildiince ksa tutan
ve bylece rezerv uzaklatrldnda grsel olarak rahat-
sz edici iplik atklarnn oluumunu engelleyen eitli sis-
temler mevcuttur. Modern makinalarda, takm deiimi iin
tm bu hazrlk ilemleri otomatik olarak yaplmaktadr.
ekil 53 Rezerv sarm (1) ve alt sarm (2)
6.3. Takm deitirme
6.3.2. Manuel takm deitirme
Takm deitirme gemite sadece elle yaplrd. Gnmz-
de de lkelerin pek ounda halen daha dk cretlerle
manuel olarak gerekletirilmektedir. iler, dolu kopsu
sol elleri ile tutup, iden karmakta ve kops ve i arasnda
iplik kopuu olmadan nce sa elleri ile bo kopsu i zeri-
ne yerletirmektedirler. alan, bir yandan makinaya tut-
turulmu iki kutuyu dizleriyle iterken her ide bu hareke-
ti tekrarlamaktadr. Bu kutulardan biri bo kopslar, dieri
dolu kopslar iermektedir. Takm deiimi, takm deitiri-
ci ad verilen ekipler tarafndan gerekletirilmektedir, Bu
amala makinann her bir ksm takm deitirici personele
bltrlmtr.
Manuel takm deiimi, zevkli bir i deildir, nk ok az sa-
yda ilemin ok hzl ve srekli olarak gerekletirilmesi ge-
rekmektedir ve i genellikle hafe eilerek gerekletirilmek
zorundadr. Bu i iin gelimi lkelerde personel bulmak ok
zordur. Ancak, manuel takm deiiminin avantaj da vardr,
takm deitirme grubu her zaman uygun personel rezervi
salamaktadr.
6.3.3. Otomatik takm deitirme
6.3.3.1. Takm deitirici sistem eitleri
Sz konusu otomatik takm deitiricilerin iki grubu arasn-
da bir ayrm vardr (otomatik takm deitirme sistemleri):
Tek bir ring iplik makinasna entegre edilmi sabit
sistemler
eitli makinalarda kullanlabilen hareketli sistemler
Yeni makinalar, otomatik takm deitiriciler ile donatld-
nda, bunlar hemen her zaman sabit sistemlerdir. Hareket-
li sistemler, sadece mevcut ring iplik iletmelerinde kulla-
nlmaktadr. Bunlar, bir dereceye kadar hatalara aktrlar
ve nemli lde bakm gerektirirler. Sabit sistemlerde, bir
makina zerindeki tm kopslar ayn anda deitirilirken,
hareketli sistemler genellikle ayr ayr ya da ou zaman
gruplar halinde takm deitirme zelliindedir. Pek ok di-
er seeneklere rnek olarak sabit bir sistem aada ak-
lanmtr.
6.3.3.2. Sistemin bileenleri
Bu sistemler balca aadaki ksmlar iermektedir
(ekil 54):
kopslar tutmak iin disklerin yerletirildii bir tayc
bant (T) veya makina boyunca diskleri itmek iin dar bir
ray zerinde birbiri ardnca dizilmi destek diskleri ie-
ren bir tama mekanizmas. Her iki durumda da disk-
ler, takm deiiminden nce ve sonra kopslar tama-
ya yaramaktadr.
takm karma bank (B), tm makina boyunca uzanan,
kopslara taklan pimleri (Z) (Zinser) veya bobin veya
kopslar dardan kavrayan bilezikler
takm karma bankn kaldrmak ve alaltmak, ne ve
geriye dndrmek iin gerekli kollar kaldran bir sistem
(G), genellikle kska eklinde
makinann sonunda masura hazrlama ve biriktirme
aparat ve
makinanin sonunda bir kops depolama nitesi veya di-
rekt olarak bobin makinasna bal kops transfer nitesi.
6.3.3.3. Takm deitirme hazrl
Burada bahsedilen tm ilemlerin tamamen otomatik ola-
rak gerekletirilmesi gerekmektedir. Ayrca, masura ykle-
me biriminde masuralarn zel olarak hazrlanmas sz ko-
nusudur. Tayc bant (T), kopslar tam dolmadan az nce
ykleme biriminin altnda ileri doru harekete balar. Pro-
seste, masura kutusuna beslenen masuralar, tayc ban-
dn pimlerine yerletirilir, bylece dier tm pimler igal
edilmemi olur. Daha sonra bu pimler dolu kopslarla dolar.
Bu ilem srasnda, tayc bant alma pozisyonuna doru
yavaa hareket eder ve her bir iin nne bo bir pim po-
zisyonlanr.
46
G H
Z
B
K
S
G
H
Z
B
K
K
B
G
Z
H
6.3.3.4. Kopslarn deitirilmesi
Kops sarld srece takm deitirme sistemi bekleme
durumundadr (ekil 55). Kops tamamen sarldnda,
kaldralar takm deitirme bankn (B) kaldrrken, kol
sistemi (G) takm deitirme bank ile dar doru hareket
eder (ekil 56). En st noktaya ulatnda, kol tekrar geri
ekilir, takm deitirme bank kopslarn zerine yerleir
ve pimler kopslar yakalayana kadar alalr (K). pimlerin ye-
rine, kopslar, kendilerini saran bileziklerle de kavranabilir.
Sktrma ve kavrama, pimlerin veya bileziklerin imesin-
den ya da bobinlerden etkilenir.
Kopslar kstrldktan sonra, takm deitirme bank (B),
kopslarla birlikte ykselir (ekil 57), kol uzar, takm dei-
tirme bank alalr ve tayc banda doru hareket ettirir
(T), ve kopslar (K) tayc bant zerinde biriktirir (ekil
58). Daha sonra basnl hava boaltlr ve kopslar serbest
kalr.
ekil 54 Otomatik takm deitiricinin geri ekilmesi
ekil 55 Takm deitirme ncesi otomatik takm deitirici
ekil 56 Takm deitirme bankna (B) uzamas
47
G
K
B
K
B
G
G
K
B
G
K
B
H
ekil 57 Dolu kopslarn kaldrlmas (K)
ekil 58 Dolu kopslarn (K) alaltlmas ve serbestletilmesi
ekil 59 Bo kopslarn (H) tutulmas ve uzatlmas
ekil 60 Masuralarn ie taklmas (H)
48
2
1
3
4
5
6.3.3.5. Kopslarn toplanmas
Takm karma bank (B), tayc bandn (T) zerinde kalr fa-
kat haf bir ekilde ykselir. Daha sonra tayc bant, bo kops-
lar bankn zerindeki pimlerin altnda tam olarak bir noktaya
ulamas iin yarm aralk kadar ileriye doru hareket eder. Ta-
km karma bank tekrar alaldnda ve basnl hava geldi-
inde, pimler bo kopslara taklr (H) ve skca kopslar tutarlar.
Kaldrma sistemi, daha sonra kol sistemi tekrar uzar (ekil 59),
araba ykselir, ilerin zerine hareket eder ve ilerin zerinden
masuralarla birlikte alalr ve skca bastrlr (ekil 60). Bir kez
daha basnl hava boalr ve kopslar serbestletilir.
6.3.3.6. Takm deiiminin sona ermesi
Eski takm deitirme sistemleri ile otomatik takm deiimi
srasnda proses, kontrol iin bir ya da iki kez durdurulurdu.
Personelin prosesin doru bir ekilde olup olmadn kont-
rol etmesi ve zellikle kopslarn tam olarak yerletiinden ve
skmadndan emin olmas gerekir. Bu kontroller yeni mo-
dern takm deitirme sistemlerinde artk gerekli deildir,
nk her bir eirme pozisyonu takm deiimi srasnda s-
rekli olarak kontrol edilmektedir ve dolaysyla kopslar ve i-
ler arasnda arpma imkanszdr. Takm deiimi tamamlan-
dktan sonra, takm deitirme sistemi, ilerin altna bekleme
pozisyonuna dner. Ayn zamanda bilezik bank, balama po-
zisyonuna ykselir, balon krc yukar kalkar ve iplik klavuz
klapalar aaya doru eilir. Makina almaya balar. Ta-
yc bant, dolan kopslar tayc arabalara aktarld ya da
tek tek bobinleyiciye tand makinanin sonuna tar. Oto-
matik takm deiiminin sresi 2 dakikadan daha ksa olabilir.
6.4. Otomatik kops tama
6.4.1. Otomasyonun uygunluu
ekil 61 Ring iplik makinasndan bobinleyiciye iplik tanmas
(Schlafhorst tarafndan nerilen sistem)
Tekstil sektrnde kullanlan retim proseslerine bakt-
mzda, iplik retiminin, fabrikann n planda olduu, fab-
rika ve retim hatt operasyonlarnn bir karm olduu
grlmektedir. Tesis, farkl ara rnlerin genellikle byk
miktarlarda bir departmandan dierine tand ve farkl
aamalar arasnda depoland retim kademelerini ier-
mektedir. Bu nedenle materyal nadiren, bir retim birimin-
de direkt olarak bir sonraki ileme tanmaktadr. Bu tip
retim prosesinin drt ciddi dezavantaj vardr:
yksek tama maliyetleri (bir iplikhanenin iletme gider-
lerinin %60ndan fazlasn tama maliyetleri olutur-
maktadr)
uzun materyal nakil sreleri
(nemli lde uzun teslimat sreleri) ve
byk miktarlardaki materyalin ara depolanmas
(nemli lde sermayeye bal)
kalitede bozulma, materyalin zarar grmesi.
Bu nedenle, iplik iletmelerinde ve makina reticileri arasn-
da tamann nemi konusunda artan bir farkndaln olmas
hi srpriz deildir. Ve tama sistemlerinin gelitirilme
olanaklar aranmaktadr. eitli tekstil makina reticileri
otomatik tama sistemleri sunmaktadr. Ring iplik makina-
lar ve bobin makinalar arasndaki iki tip otomatik tama
donanm arasnda bir ayrm yaplmaldr:
balantl tama ve
balantl makinalar.
6.4.2. Balantl tama
Balantl tamada, ring iplik tesisi ve bobin makinas ara-
sna otomatik bir tama sistemi (tama hatt) kurulmu-
tur. Tama sistemi ring iplik makinasnda ieriklerine
gre kodlanm kops kasalarn kabul etmekte ve bir da-
tm birimine tamaktadr. Bu birim, kasalar mikro ilemci
kontrol ile doru yne, ilgili bobinleyicideki kops hazrla-
ma birimine yneltmektedir. Bo kopslar, baka bir kasaya
yerletirilmekte ve ring iplik makinasina ikinci bir tama
sistemi ile geri gelmektedir. Balantl tama sistemleri:
ok esnektir
Kk partilerin allmasna olanak salar
Kolaylkla uyarlanabilir
Yapnn (binann) durumuna daha az baldr.
Ancak, olduka karmaktrlar, tama hatlar nedeniyle ha-
talara ve tkanklara neden olabilirler.
6.4.3. Birbirine bal makinalar
ekil 62 Birbirine bal makinalar: ring iplik makinas ve bobin makinas
Yeni tesislerde veya daha eski uygun yaplarda ve modern ta-
sarmlarda (Gherzi yaplar), ok daha etkin sistemler kurula-
bilir, rnein bir retim birimi oluturmak iin iki makinanin
birletirilmesiyle (ring iplik makinasi ve bobin makinas). ekil
62`de gsterildii gibi, bu durumlarda kopslar takm karma
ileminden sonrakiilem olan bobin makinasna, direkt bir hat
ile yavaa yani bobinleme nitesinin hznda geerler. Boa-
lan kopslar, ring iplik makinasindaki takm deitirme ykleme
birimine dner. Bobinleme nitesi says, sonraki takm deii-
mi yaklatnda bir takmn bobinlenmesi tam olarak tamam-
lanacak ekilde seilmek zorundadr. Bu iki makinanin tam
koordinasyonu, sklkla iplik numara deiimi sz konusu ise,
sistemin dezavantaj olabilir, nk ou zaman kullanlmayan
rezerv sarm kapasitesi, her beklenmedik olaya kar kurulmak
zorundadr. Bu da daha yksek maliyetlere yol aar. Bu neden-
le bu sistemler sadece tek bir iplik numaras ile alldnda
idealdir.
6.5. Ekleme aparatlar
Her bir eirme pozisyonunda ekleme birimlerinin kurulmas
ok karmaktr. Bu nedenle makinalara monte edilen raylar-
daki hareketli ekleme arabalar kullanlmaktadr. Ekleme ara-
balar, ipli iletmesindeki personel gibi ayn, daha karmak,
detayl ilemleri mekanik olarak gerekletirmek zorundadr:
iin etrafnda dnerek kopular yakalama
doru yerde durma
ie gre doru yerleim
ii durdurma
iplik ucunu bulma
iplik gezdiricisini iplik retim pozisyonuna hareket
ettirme
iplii kopaya ekme
ii serbestletme
n silindirden kan lif demeti zerinde iplii eirme
Tm proses, aadaki gibi gereklemektedir (rnek Zinser
tarafndan sunulan FIL-A-MAT). Ring iplik makinasi boyun-
ca kontrol srasnda FIL-A-MAT, iplik kopular iin elekt-
riksel olarak her bir eirme pozisyonunu kontrol etmekte-
dir. iplik mevcutsa, almasna devam etmekte ve sonraki
eirme pozisyonunu kontrol etmektedir. Bir iplik kopuu
yakalarsa, iin nnde alma pozisyonunu durdurur, a-
seyi alma paralar ile birlikte ykseltir ve i yatana
tam olarak merkezler. frenlenir. Baka bir alma birimi
plangann zerine alalr ve sonraki ilemler srasnda hare-
keti takip eder.
Daha sonra iplik ucu, kopstan bir emi borusunun huni
eklindeki azna doru enir. plik ucu sarm blgesinde
herhangi bir noktada olabilir.
50
stop
2
1
3
4
5
ekil 63 SKF til durdurma tertibat
Ring iplik makinasnda bir iplik koptuunda, lif eridi, e-
kim mekanizmasndan kmaya devam eder, genellikle lif
uzaklatrma sistemine alnr. Ancak, kt eirme koulla-
rnda, lif eridi bir silindir zerine sarar ve bir tabaka olu-
turur. Bunun sonucunda da st silindirler, apronlar zarar
grr, alt silindirde deformasyon oluur veya komu iplik-
lerde kopu olur. Saran tabakann uzaklatrlmas da kar-
mak ve zahmetlidir. Dolaysyla, her bir iplik kopuunda,
ekleme tamamlanana kadar lierin aknn engellenmesi
istenmektedir. Ancak, bu durumda tilin otomatik olarak
tekrar girmesi gerekecektir.
Fitil durdurma mekanizmalar, dner bir taycnn veya her
bir eirme pozisyonu iin ayr birimlerin paras olabilir.
Dner tayclardaki birimler daha az pahaldr fakat bir
iplik kopuu olduunda teksel birimlerde olduu gibi hemen
durmaz nk ncelikle kopan ucun bulunmas gerekir.
Burada dier tm teksel (ayr) birimler adna SKF til dur-
durma mekanizmas (artk satlmamaktadr) ksaca ak-
lanmtr (ekil 63). Kontrol optikleri, iplik hattn kontrol
eder. Bir iplik kopuu olmas durumunda, til beslemesi,
optik birim 1 ve elektronikler 2 ve kama 3 araclyla dur-
durulur. Tabla ve eksen 4, tili n ekim blgesinde skca
tutar. plik kopuu giderildikten sonra, til kilitleme aparat
5 araclyla kama 3 manuel olarak geri ekilir. Fitil salnr
ve eirme devam eder.
6.7. zleme
6.7.1. Bu ekipmann amac
Ring iplik makinas zerindeki izleme ekipmanlar, makina-
nn her iki yannda ne ve arkaya doru hareket eder veya her
eirme pozisyonunda sabit birimler olarak monte edilmitir.
Aadaki grevlerden birini, birkan veya tmn yerine
getirebilirler:
kopular yakalama ve sinyal verme
kopular yakalama ve dzeltme
kopular yakalama ve kaydetme
kopular yakalama ve
saysal olarak
sre olarak
hatal eirme birimi asndan analiz etme
durular kaydetme
retimi kaydetme
verimlilii hesaplama
kopu durumunda tili durdurma
Arza, retim, verimlilik ve iplik kopu kaytlar, iletmeye
aadaki gibi son derece nemli bilgiler salamaktadr:
plik kancas bir iinin eli gibi ayn ekilde kopsun st ile
iplik klavuz gz arasndaki iplii yakalar ve bileziin zeri-
ne yatrr ve balayc kol, iplik ucunu ekim sisteminin k
silindiri zerindeki lif demeti ile birletirir. Geri kalan iplik
kalntlar ayrlr ve uzaklatrlr. Bir fotosel ilemin baars-
n kontrol eder. Ekleme prosesi, gerekli ise tekrarlanr, daha
sonra FIL-A-MAT manuel balama iin personele brakr.
Ekkleme donanm e zamanl olarak hem makina hem de
Rieter Robol`deki gibi til kopu tespiti iin retimin
kontrolnde kullanlabilir.
Bu donanmlarn hibirisi artk satlmamaktadr.
6.6. Fitil durdurma tertibatlar
i yeri yk
personel deerlendirme
maliyet hesaplama
farkl hammaddelerin eirilme davrannn
deerlendirilmesi
her bir makina komponenetinin retim davrannn
deerlendirilmesi:
silindirler
makaralar
apronlar
iler
kopalar
bilezikler vb.
tm makinadaki ya da her bir eirme pozisyonu iin
hata sebeplerinin belirlenmesi
klima etkisinin deerlendirilmesi
gereksiz yer igali olmakszn bir iplik kopuundan die-
rine sistematik olarak iletme personelini ynlendirme
6.7.2. Uster RINGDATA
Makina taraf 1
Makina taraf 2
Makina merkezi
Kablo tahrik
motoru
Sensor sinyali
retim sensr
Veri yolu
Bilezik bank
Alt sarm sensr
Hareketli
sensr
Kopa
ekil 64 USTER Ringdata
letmedeki tek bir makinada (pilot birim) veya tm maki-
nalarda bir hareket sensr srekli olarak plangann yk-
sekliinde ne ve arkaya doru hareket eder. Bu da hzl
bir ekilde dnen kopa tarafndan oluturulan bir manye-
tik alan oluturur. Bir iplik kopuu olursa, kopa dn-
n durdurur ve sensr kan impulsu kopu olarak gsterir,
ayrca i numarasn kaydeder. Arkaya ve ne doru yap-
lan hzl hareketin sonucunda, kopu giderilene kadar ii
defalarca kaydeder. Bylece i duruu da kaydedilir. n si-
lindire yerletirilen baka bir sensr, k hzn ve makina
durularn kaydeder ve bir dieri takm deiim saysn
ve sresini kaydeder. Toplanan tm bilgiler, gerekli analiz-
leri yapan ve nceden ayarlanan periyotlara gre verileri
depolayan, monitr ve yazcs olan bir bilgisayara iletilir.
Aadaki verilerin, her bir makina, karm ya da kurulu
asndan bir btn olarak kts alnabilir veya monitrde
grntlenebilir:
makina numaras
tarih
zaman
zleme periyodu
retim periyodu
i hzlar
iplik bkm
kg olarak retim
g/i saat olarak retim
verimlilik
durular
takm deitirme sresi
deitirilen kops says
kopu says
1 000 i saatteki kopu says
kopularn ortalama sresi
nceden belirlenen maksimum kopu says
kopular bu limiti aan ilerin says
6.7.3. Rieterin Teksel Kontrol (ISM) sistemi
Bu sistem, makinada her bir eirme pozisyonunda yer alan
ve kopann hareketini kontrol eden bir optik sensre sa-
hiptir. Bu sensr 3 operasyonu gerekletirebilir:
kopularn kaydedilmesi (makinann balangcndaki
kopulardan kops deiimine kadar) ve ok yava d-
nen ilerin belirlenmesi (hatal iler)
bu verilerin SPIDERweb sisteminde gvenilir bir analizi
ve sunulmas
Operatr 3 aamada ynlendirilir:
makinanin her iki ucundaki sinyal lambalar,
kopu limitleri aldnda sinyal verir
her 24 i iin bir LED, bu blmde bir kopu
olduunu gsterir.
her bir eirme pozisyonundaki bir LED, bir
kopuu ya da hatal ii gsterir.
Bu teksel i kontrol sisteminin farkl avantajlar vardr:
hibir hareketli para yoktur
bakm gerektirmez
tm iler srekli olarak kontrol edilir.
6.7.4. letme Bilgi sistemleri
6.7.4.1. Gereksinimler
Yksek teknolojiye sahip iplik iletmeleri, online kalite g-
vence ve verimlilik kontrolne dayal ynetim bilgi siste-
mi olmadan alamaz. Tarak, cer gibi yksek performansl
makinalar, ok ksa srede, rnein bir dakikada ok fazla
miktarda ara rn retir. 800 m/dk. hzda alan bir cer
makinas bir dakikada, 57 kopsluk ya da 26 tirtn re-
timine yetecek kadar bant retir. Herhangi bir retim biri-
minde herhangi bir ey ters giderse oluacak telef miktar
inanlmazdr. Bu nedenle balangtan itibaren herhangi bir
sapmaya neden olacak herhangi bir terslik derhal nlenme-
lidir. Slogan: Hatalar nlenmelidir, dzeltilmemelidir.
Ancak, bu sadece statistiksel Kalite Kontrol Departman
ile salanamaz. Bunun tesinde, tm retim birimlerinde
kontrol cihazlarnn olduu bilgi sistemi ve bir kontrol me-
kanizmas ieren kalite ynetimi her bir makina ya da maki-
nalar iin gereklidir. Bu, ilk ara rnn retildii aamada
yani tarakta balatlmaldr ve bobinlemenin sonuna kadar
devam etmelidir. Kalite gvencesi amacyla makinalara sen-
srler yerletirildiinde, bu kontrol birimlerinin ilave ola-
rak veri toplama ve veri deerlendirme sistemleriyle dona-
tlmas gerekmektedir, bylece sadece kalite ynetimi iin
deil ayn zamanda iletme ynetimi iin de nemli bir ara
elde edilmi olur. Kalite ve ekonomiklik asndan prosesin
kontrolnde kullanlan bu tr sistemler, ya teksel olarak ya
da makina gruplar iin birka makina ve cihaz reticisinde
mevcuttur:
Rieter: Harman halla ve tarak iin ABC kontrol
Schlafhorst: Rotor iplikilik iin Corolab
Trtschler: Taraklar iin KIT, eirme hazrlk iin CIT,
harman halla ve taraklar iin SIT
Tm iplik iletmesinin kontrol ve ynetimi iin:
Rieter: SPIDERweb
Zellweger: POLYLINK ve dierleri
6.7.4.2. plikhane bilgi sisteminin yaps
Bu sistemlerin pek ou, retimde ilk aamada direkt ola-
rak hassas sensrlerin bulunduu, kalite ve/veya retim
verilerinin kaydedildii veya drt seviyeli bir yapda-
dr. Bunlar, daha yksek seviyelerde, rnein, sensrler-
den sinyallerin geldii, topland, ilendii analiz edildii
ve sonucun basit bir ekilde makinada iaret edildii, ma-
kina seviyesinde devam ederler. nc seviye, verilerin
makina seviyesinde topland, sistematik olarak deer-
lendirildii ve iletme mdrnn odasnda ok akla-
yc bir ekilde grntlendii, rnein grakler eklinde
grntlendii PC istasyonu seviyesidir. st seviye ge-
nellikle ticari bir ana bilgisayardr. Burada yine ikinci ve
nc seviyeden gelen tm bilgiler yerel a tarafndan,
younlatrlm ve uyumlu bir formda toplanr, sistematik
olarak deerlendirilir ve rnein diyagram formunda g-
rntlenir (ekil 65).
kinci, (nc) ve drdnc seviyenin detayl analizi iste-
nilen normdan hafe bile sapma olmas durumunda der-
hal gerekli tedbirlerin alnmasna olanak verir.
6.7.4.3. Rieter SPIDERweb sisteminin bir rnek yard-
myla aklanmas
SPIDERweb, modern, kullanc dostu, Windows tabanl bir
veri sistemidir. ekil 66, ematik olarak ilgili veri akn
gstermektedir. letme iinde, bu veri ak Ethernet esas-
ldr. Bu da hem veri ynetimini kolaylatrmakta ve hem de
veri kaybnn efektif bir ekilde nlenmesini salamaktadr.
Bu amala veriler 3 yerde saklanmaktadr:
mterinin PCìne (bilgisayarna) yazlncaya kadar
makinada
SPIDERweb veri tabanna yazlncaya kadar ana
PC`nin sabit diskinde
bir yla kadar SPIDERweb veritabannda.
Bu veri tabannn harici olarak yedeklenmesi mmkndr.
ekil 66 SPIDERweb network
Bylece sktrlm ve deerlendirilmi ekildeki verilere
ulalabilir:
iletme iinde gerekli olan her yerde
ilave bir pcAnywhere
TM
yazlm kullanlarak tm dnyada
ekil 65 Tarak retim diyagram
Swi
Terminator
aktif
Repeater
1 kmden itibaren
L2
1x2x0.32 mm
2
(max. 1.0km)
Terminator
aktif
UNIcommand
Swi
Tarak
Tarak
UNIlap
UNIlap
Penye makinas
Penye makinas
Swi
Ikl duvar panosu
RS485
Swi
Swi
SPIDERweb
Host
Fitil
Fitil
Rieter ve Marzoli
Fitil
Electro Jet
Ring iplik makinas
Ring iplik makinas
Mteri
Network
(opsiyonel)
SPIDERbox
ISM Teksel i
izleme sistemi
PVI
Kullanc
SPIDERbox
Swi Swi
SPIDERweb
Kulanc
(opsiyonel)
Cer makinas
Cer makinas
Rotor
Rotor
ROnet
Ethernet
bkl tel ifti
55
A
D
K
F
M
V
0 100 200 300 400
20 40 60 80 20 40 60 80 20 40 60 80 20 40 60 80 20 40
N Spi
7.85
9.81
11.77
13.73
15.70
17.66
19.62
21.58
0
800
1 000
1 200
1 400
1 600
1 800
2 000
2 200
0
Pa mbar
I
II
7. YARDIMCI EKPMAN
7.1. Lif uzaklatrma (ayrma)
7.1.1. Sistem
Lif uzaklatrmann gereklemedii bir modern ring iplik
makinas dnmek imknszdr. Bu sistem kopu sonra-
s ekim sisteminden kan lierin temizlenmesini sala-
ma yannda seri kopular da nlemekte ve ayrca zellikle
eirme geninden olmak zere ekim sisteminden geen
havalandrma sisteminden geri dnen havay byk l-
de ynlendirdiinden havalandrmay da iyiletirir. Modern
sistemlerde geri dnen havann %50si lif ayrma sayesinde
havalandrma sistemine geri kazandrlr.
Bir lif ayrma sistemi (ekil 67) temel olarak kanaldan her
eirme genine doru uzanan pek ok emme borusundan
(D) oluan ve ekim sistemi seviyesinde tm makinadan ge-
en merkezi kanaldan (K) olumaktadr. Gerekli olan vakum
fan (V) araclyla salanmaktadr. Hava, egzoz hava kanal
(A) araclyla havalandrma sistemine ulaana kadar, lie-
rin karld (ayrld) bir ltreden (F) geer. Bu ltreler
tercihen otomatik temizleme zelliine sahip dnen ltreler
olarak tasarlanmtr.
ekil 67 Lif ayrma
ekil 68 Bir lif ayrma sisteminde basn d, fan tarafndaki ilk iden
balyarak; N i says; I: ksa makina; II: uzun makina
7.1.2. Vakum ve enerji tketimi
Gvenilebilir bir ayrma ilemi iin grece yksek miktar-
da vakum gerekmektedir. Bu, pamuk iin Yaklak olarak
600 - 800 Pa ve sentetik elyaf iin 1 000 - 1 200 Pa civar-
larnda olmaldr. Son i ile fan arasnda vakumda nemli
miktarda d olabilecei aklda bulundurulmaldr. Ma-
kinalar uzadka (ekil 68) ve hava ak oran ykseldik-
e, basnta da daha fazla dme olmaktadr. Hava ak
hz genelde 5 ve 10 m
3
/s deerleri arasndadr. Lif ayr-
ma iin gereken enerji tketimi nemlidir. Makina tahrik
gcnn 1/3 ne kadar tekabl edebilir ve yine makina
uzunluu ile hava ak hzna baldr. rnein, daha yk-
sek vakum sz konusu olduundan 10 m
3
/s iin gereken
enerji 6 m
3
/h iin gereken enerjinin 4.5 katndan fazladr.
7.2. eyiciler (gezer temizleyiciler)
7.2.1. Toz ve uuntu sorunu
Kesikli lierin iplik makinasnda ilenmeleri esnasnda ok
sayda ksa elyaf uuntu olarak kaybedilmektedir ve nem-
li miktarda toz ve elyaf dknts olumaktadr. Uuntu
ve toz makina paralar zerinde birikmektedir veya srek-
li olarak dnen ksmlarca, rnein i, silindirler gibi, saa
sola savrulmaktadr. Dolaysyla servis ve bakm asndan
olduu kadar kaliteyi azaltc etkileri sebebiyle de nemli
bir olumsuz faktr olarak deerlendirilmektedirler. Bu so-
run artan retim hzlar ve yksek ekim deerleri ile daha
da bymtr. Ring iplik makinesinde uuntu ve toz en ok
ana ekim blgesinde ve eirme geninde (%85lere ka-
dar) olumaktadr, geri kalann ou ise kopada ve balon-
da olumaktadr. Uuntu oluumu nlenemeyeceinden en
azndan ortamdan uzaklatrlmas konusunda hazrlk ya-
plmaldr. Her ne kadar bu durumda makinann manual ola-
rak temizlenmesi gerekse de gnmzde daha ok eyiciler
kullanlmaktadr. Ancak, eyicilerin ideal olarak alma-
dklar belirtilmelidir, nk uuntunun olutuu yeri temiz-
lemek yerine makina paralar zerine biriken uuntular
emekte ve bu yzden uuntuyu makina zerine svamak-
tadr. Dolaysyla uuntu ve toz birikimi her zaman istenen
yerde olamamaktadr. Bu sebeple yine sorunlara sebep ol-
maldr. Ancak u anda daha iyi bir zm bulunmamaktadr.
56
e
b
c a
a
b
7.2.2. eitleri
Aada belirtildii zere eitli donanmlar vardr:
kartrclar
eyiciler
emiciler
kombine (eyici/emici) donanmlar
makina zerinde kullanm ekillerine gre:
ayr birimler, yani; tek bir makinay temizlemek iin
donanmlar, ve
kolektif birimler, bir donanm 2 - 8 makinay gezmektedir
ve sirklasyon modlarna gre:
dnen ve
gidip-gelen tipleri vardr.
Gnmzde gidip-gelen kolektif birimler halinde kombine
emeli/emmeli donanmlar daha ok kullanlmaktadr.
7.2.3. Kartrclar
ekil 69 Kartrc
Bunlar ksa eme dzesi bulunan basit fanlardr, makina
zerindeki iletken raylar zerinden dolaan kk elektrik
motorlaryla tahrik edilirler. Gnmzde sadece bobin ma-
kinalar zerinde kullanlmaktadrlar.
7.2.4. eme/emme sistemleri
ekil 70 eme/emme sistemi
Gnmzde en geni kullanma sahip olan bu donanmlar
kartrclar gibi almaktadr, ama daha yksek perfor-
mansa (- 3 kW, - 5 000 m
3
/s lik hava, pskrtme aznda
50 m/san dek kan hava hzlar) ve bazs yere kadar ula-
an uzun hortumlara sahiptir. Her iki tarafta bulunan bu
hortumlarn bir ya da ikisi (a+b) er ve yerden kalkan
ise biri (c) emer. Uuntu mmkn olduunca kuvvetli bir
ekilde aa enebilsin diye, eme hortumlarnda de-
iik yksekliklerde eme memeleri bulunmaktadr.
Emme sistemlerinde temizleme tertibatna sahip bir ltre
mantkl bir ihtiyatr. Sohler sisteminde, rnein, gezer te-
mizleyici klavuz rayn sonuna (makinann ucuna) yerleti-
rilmi olan ve ltrelenmi malzemenin iine boaltld bir
toplama kutusunun (e) zerinden geer. Tm toplama ku-
tular sonunda pnmatik balyalama presi bulunan merkezi
emme sistemine balanabilir.
7.2.5. Gezer temizleyicinin hareket yollar
ekil 71 Rayl sistemler
Ayr birimler durumunda, gezici temizleyiciler bir tek maki-
na boyunca ileri ve geri hareket ederler; oklu birimler ol-
mas durumunda ise gidip-gelen (a) ya da dnen (b) mod-
larda alabilir. Dnen modun avantaj temizleyici hep
ayn pozisyondan ayn sklkta geer ki bu gidip-gelme mo-
dunda mmkn deildir. Gidip-gelme modunda eyici geri
dnnde henz yeni temizlenmi makina paralarn te-
mizler ve eyicinin hattn sonundaki makinann dier ucu-
na ulamas ok uzun zaman alr. Yine de gidip-gelme modu
en fazla tercih edilenidir nk dnen modda hava jeti hep
ayn taraftan gelirken, gidip-gelme modunda eme deiik
ynlerden yaplabilmektedir (bir geite sadan ve bir son-
raki geite soldan). Bu durum kr noktalara sebep olabil-
mektedir.
57
W W
WS
WS
8. KOMPAKT ERME
8.1. Genel bilgi
ekil 72 Konvansiyonel ring eirme ve ComforSpin prensibi
Ring Eirne ComforSpin
Yksek derecedeki mkemmelliine ramen, ring eirme ile-
mi henz ideal performans gerekletirebilmi deildir. ekil
72de solda grlmekte olan iplik oluum blgesinin grn
problemi ortaya koymaktadr. Konvansiyonel ring iplik maki-
nalarndaki ekim sistemi maalesef lieri eirme geni eni
olan WSden daha geni bir ende (W) sevk etmektedir (ayrca
bkz. ekil 84). Bu da u ksmdaki baz lierin kaybolduu ya
da dzensiz bir yerleimle bkl ipliin merkezine tutunduk-
lar anlamna gelmektedir. Bir dier deile ring iplik yaps
olmas gereken ideallikte deildir.
8.2. Problemin zm
plik oluturma ilemindeki bu kusurun giderilmesi iin
Rieter kompakt eirme sistemini gelitirmitir ve ad da
ComforSpin sistemidir. Kompakt eirmenin alma prensi-
bi ve avantajlar ComforSpin sistemi temel alnarak anlat-
lacaktr. Elyaf ak, hassas aerodinamik kuvvetlerin kulla-
nld aerodinamik younlatrma biriminde ekim blgesi
ekil 73 Emi sistemi
ve iplik oluum noktas arasnda yanlardan olmak zere yo-
unlatrlmaktadr. Bu ilemin etkisi ekil 72de sa tarafta
ematik olarak gsterilmitir. Eirme genine erien elyaf
ak o kadar dardr ki eirme geni neredeyse sfrdr ve
bylece tm lier eirme geninde yakalanmtr ve iplik
yapsna tam olarak dahil edilmitir. Bu da mkemmel iplik
oluumunun gerekletirilmesine olanak salamaktadr.
8.3. Temel zmn uygulanmas
Rieter ComforSpin makinalarnda younlatrma blgesi-
nin uygulanmas ekil 73de gsterilmektedir. Lier delikli
bir silindirce desteklenmekte ve tanmaktadr. Bu silindi-
rin ierisinde zel ekillere sahip aklklar bulunan sabit
bir para bulunmaktadr. Delikli silindir ierisindeki hava
akm (silindir ierisindeki subatfosferik basnc tarafndan
oluan) lif aknda istenen younlamay delikli silindir
zerindeki ikinci st silindirden sonra gerekleen iplik olu-
umundan nce salar.
Hava klavuzlama eleman
ile emiin bulunduu
younlatrma blgesi
Emi paras
Emi yar
58
8
7
6
5
4
3
2
1
0
100 75 50 25
oe 3.56
100 75 50 25
oe 3.56
100 75 50 25
oe 3.23
120
100
80
60
40
20
0
-55%
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1 mm 2 mm 3 mm 4 mm 6 mm S3
15.8 / 2.6
Dahas, younlatrma ilemi iplik tyllnn, zellikle
2 mmden daha uzun tylerin (ekil 75), bariz miktarda
azalmasn salar, rnein: sonraki ilem kademelerinde
ana sorunlar karan tylerin azalmasn salar.
Ayrca younlatrma ilemi ipliklerin anma mukaveme-
tinde de iyiletirme salar. Bylece daha iyi iplik anma
test deerleri elde etmenin yan sra sarma ilemi esnasn-
da iplik kalitesindeki bozulma nemli lde azalm olur.
Tm bu kalite avantajlarndan iplikhane personeli faydala-
nabilir. Pek ok durumda iplik bkm bile azaltlabilir.
ekil 74 pliklerin karlatrlmas
Bu younlatrma tertibat belirgin biimde gelitirilmi olup,
grsel olarak mkemmel iplik yapsna sahip ipliklerin reti-
mine olanak salamaktadr (ekil 74). Byle bir iplik yaps-
nn iplik zelliklerine ok pozitif bir etkisi olaca aktr.
8.4. Younlatrmann avantajlar
lk olarak, ipliklerin mukavemetleri ve uzamalar belirgin bi-
imde iyiletirilmitir. Ayrca, mukavemet ve uzama deerle-
rindeki varyasyonlar azaltlmtr, bu da iplikte nemli mik-
tarda daha az sayda zayf blgelerin olmas ile sonulanr.
Dk tyllk
Yksek mukavemet
ve uzama
Daha az elyaf uuntusu
Sonraki ilemlerde
belirgin avantajlar
Bu da iplik makinasnda daha yksek retim hz demektir.
Kompakt ipliklerin (ComforSpin ile retilen ipliklerin ticari
ad Com4 dir) mkemmel zellikleri tabii ki sonraki ilem
kademelerinde aada aklanan avantajlar salar.
Dk tyllk ve iyiletirilmi iplik anma mukavemeti doku-
ma ve rme esnasnda uuntu oluumunu azaltr (ekil 76da
rmedeki durum grlmektedir), bunun sonucu olarak kuma
hatalar azalmakta ve makina verimi artmaktadr.
Bunun yan sra dk tyllk ve iyiletirilmi iplik anma
dayanm dokumada uygulanan hal derecesini %50lere
varan oranda azaltma olana da salamaktadr (ekil 77).
Bylece dokumada ekonominin yan sra ekolojik olarak da
nemli iyiletirme salanabilmektedir.
konvansiyonel
iplik
kompakt
iplik
Ring iplik
Duru / 100 000 atk
% hal uygulama
bkm
z
g

v
e

a
t
k

d
u
r
u
u
3
.
0

/

1
0
0

0
0
0

a
t
k
100% CO
penye Ne 40
Ring iplik hal
miktarnda azalt-
ma yaplarak
kullanlamyor.
ekil 77 Daha az hal uygulanmasna ramen yksek verim
Elyaf uuntusu [%] 100% CO
penye
Ne 36
Ring iplik
evet
100%
Com4
evet
100%
Com4
hayr
100%
Com4
Evet
90%
Com4
hayr
90%
paranli
bkm:
ekil 76 rmede Com4 dk elyaf uuntusu ve daha az yabanc elyaf
Ty / m
lme metodu: Zweigle
100% CO
Ne 40 oe 3.6
Ring iplik Com4
ekil 75 Sonraki ilemlerde S3 tyllk deeri belirleyicidir
Com4
59
50
40
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110
40%
400
350
300
250
200
150
100
50
0
ekil 78 Kuma mukavemeti (zg) 09
Kompakt ipliklerin iyiletirilmi zellikleri kumata da ba-
riz olarak grlebilir. ekil 78 ve 79da grlebilecei gibi
kuma mekanik zellikleri, dier bir deyile kuma mukave-
meti, anma dayanm ve boncuklanma davran belirgin
biimde iyiletirilmitir.
Daha iyi iplik yaps kumata bile fark edilebilmektedir
(ekil 80). Sonu olarak daha ekici kuma parlakl ve
daha yumuak tutum elde edilmektedir. Kompakt iplik ile,
daha dk iplik bkm seviyesi kullanlarak kuma tutu-
mu daha da yumuak olabilir. Tm bu avantajlarla kom-
pakt eirme, eirmeden son rne kadar tekstil retiminin
tm aamalarnda pozitif deiiklikler getirecek yeni bir
standart belirlemitir.
ComforSpin sisteminin baarsn temel alan ve ayrca
aerodinamik prensiplerini uygulayan dier makina retici-
leri (ekil 81, Suessen, Zinser, Toyota ...) kendi kompakt
sistemlerini gelitirmilerdir.
Bu sebeple kompakt eirme ni bir sistemden ok daha faz-
lasdr. Kompakt iplikilik ok geni bir uygulama aralnda
yksek kaliteli ipliklerin retimi iin ok baarldr.
ekil 80 Kumataki sonu
Ring iplik Com4
Com4 Ring iplik
ekil 79 Sta testinde dk anma
100% CO
penye
Anma [mg / 1 000 m]
plik numaras [Ne]
Kuma mukavemeti [N]
Ring iplik
oe 3.56
Com4
oe 3.56
Com4
oe 3.23
100% CO
Ne 40
t gerektirmeyen terbiye ilemi Ham
ekil 81 ELITE sistemi, Suessen
61
I
S
I
F
I
K
I
R
I
H
I
B
I
G Z
D
V
E
F
B
R
S
r
3
2
II
III
o
|
1
I
o
dH
9. TEKNOLOJK LAVELER
9.1. Eirme geometrisi
9.1.1. Terimler
Lif tutam til bobininden kopsa doru ilerlerken ekim sis-
teminden, iplik klavuz gznden, balon krcdan ve kop-
adan geer. Bu donanmlar birbirlerine gre farkl alarda
ve mesafelerde yerletirilmitir ve bylece deiik saptrma
alar ve yollar sz konusudur. Boyutlarn ve klavuz ala-
rn ki bunlar eirme geometrisi olarak adlandrlr, eirme
ilemine, nihai iplik kalitesine ve zellikle aada belirti-
len hususlara nemli lde etkiler:
gerilme artlar,
iplik kopu skl,
dzgnszlk,
lif entegrasyonu,
iplik tyll,
uuntu durumu,
dier.
Bu sebeple eirme geometrisi makina reticileri iin ok
nemli bir optimizasyon kriteridir. Ancak, aklda tutulmas
gereken bir husus vardr, eirme geometrisindeki bir para-
metrenin deitirilmesi kanlmaz olarak dier tm geometri
parametrelerinin de deitirilmesini gerektirir.
Burada yer darl sebebiyle, saysz eirme geometrisi para-
metrelerinin arasndan sadece en nemli faktr incelen-
mektedir (ekil 82). Dier ilikiler Cilt I de anlatlmaktadr.
Burada incelenecek olan parametreler:
eirme geni (W/WS)
eirme uzunluu (L
1
/L
2
)
eirme asdr ()
ekil 82 Eirme geometrisi alar ve boyutlar
ekil 82 iin aklamalar
D ekim sistemi
Z Silindir destei
E Eirme yolu
F plik klavuz gz
B Balon kontrol bilezii
R Bilezik (planga)
S
o ekim sisteminin yataya gre yerleim as
| ekim sisteminin eirme eksenine gre yerleim as
Eirme yolunda ipliin deyle yapt a
o eksenine gre iplik balonu ayann as
lB Balon ykseklii (deiken)
lG ekim sistemi ve iplik klavuz gznn arasndaki mesafe (deiken)
lF plik klavuz gzyle iin (bobinin) tepesi arasndaki mesafe (deiken)
lS ykseklii
lK Masura ykseklii
lH tablasnn hareket ykseklii (sarma ykseklii)
lR Bilezik ile balon kontrol bilezii arasndaki mesafe (deiken)
dH st tarafta bobinin d ap
V st silindirin alt silindire gre merkez kakl
62
W
WS
K
L
1
q
1
E
k
1
W
WS
K
L
2
q
2
E
k
2
H
y
a b c
9.1.2. Eirme geni
ekil 83 Ksa (a) ve uzun (b) eirme geni, (c) yandan grnm
9.1.2.1. Eirme geninin oluumu
Bir iplikte bkm kopada salanr ve iplik hareket yn-
nn tersine ekim sistemine doru ilerler. Bkm mmkn
olduunca silindirlerin kstrma hattna doru ilerleme-
lidir ama asla kstrma hattna ulamaz nk silindirle-
ri terk ettikten sonra lier nce ieriye bklerek birbiri
zerine sarlmaktadr. Bkm, k as (iplikteki lif yerlei-
mi asdr) eirme geninin q asna eit oluncaya dek
yukar ilerler (ekil 84). Bu yzden lif tutam geni dai-
ma bkmszdr, bu blge silindirlerin knda oluan
eirme geni olarak adlandrlr. ounlukla en ok iplik
kopuu bu zayf noktada gerekleir nk eirme ge-
nindeki bkm sfr olduu iin balondaki iplik gerginlii
herhangi bir engellemeye uramadan ekim sistemine ka-
dar iletilmektedir.
9.1.2.2. Eirme geninin boyutlar (en ve boy)
(ayrca bkz.: W. Klein, Eirme geometrisi ve nemi,
International Textile Bulletin, Zrih, 1993)
genin boyutlar ve eirmeye etkileri, genin eninden
balayarak aadaki tamamlanmam emada baz ifade-
lerle elde edilmektedir.
ekil 84 Eirme geni bkmn etkisi
W olarak verilmi k eniyle, eirme geninin uzunluu
(L) maalesef her zaman Wden daha kk olan eir-
me geniliini(WS) belirler. W ve WS arasndaki fark y-
znden, ekim sistemini terk eden ulardaki lier eirme
geni tarafndan yakalanamaz ve bu yzden de iplie da-
hil edilemezler. Bu lier uuntu olarak kaybolur veya kont-
rolsz bir ekilde elde edilen ipliin d yzeyine tutunur-
lar ki bu da tyll arttrr. W ve WS arasndaki fark ne
kadar fazla olursa elyaf kayb, tyllk ve ayrca iplik ya-
psna olumsuz etkileri o kadar fazla olur. Bu yzden WS
eni mmkn olduunca W ya yakn olmaldr. Dier taraf-
tan eirme geninin uzunluu temel olarak aadaki ko-
relasyona gre bkme baldr: nk bkm balant
noktasndaki (E) balant as hnn ve iplikteki elyaf yer-
leim as k nn eit olduu duruma kadar her zaman ar-
tar, yksek iplik bkm ksa (L
1
), dk iplik bkm ise
daha uzun (L
2
) eirme genine sebep olur. bu demektir
ki daha byk uzunluk (L
2
) eirme geni zayf nokta
bykln ve bylece iplik kopu orann da arttrr. p-
lik kopu orann ayn seviyede tutmak iin iplik reticileri
i hzlarn drerek iplik gerginliini azaltmaya zorlan-
maktadr (rnein rme ipliklerini eirirken).
ekil 85 n silindirlerde sapma yay
Sadece iplik bkm deil fakat ayn zamanda makina
tasarm da n silindirdeki elyaf tutamnn sarma as l
(ekil 85) vastasyla eirme geni uzunluunu etkiler.
Bu a geni olduka tm avantaj ve dezavantajlaryla
eirme geni uzar. Ancak n silindirdeki eilmenin iki
ilave avantaj bahsedilmeye deerdir; ilk olarak lierin u-
larnn kstrlmadan desteklenerek lierin ekstra klavuz-
lanmas ve ikinci olarak ulardaki lierin ani eilmelerin-
deki azalma. n silindirde kk bir yzeyde ayrlma hatt
H ye kadar desteklenen lier ularda kvrlarak bir araya
toplanr ve skca ve dzgn bir ekilde birbirine balanr.
Ayrca elyaf kayb da azalr (ekil 86).
63
K
N
K
N
H
o
Z
O
F
S
Z
5
F
L
Z
L
u
F f
G
F
S
u
F f
G
F
S
N N K K
ekil 86 Eirme geni lierin sevk as
Tabii ki, daha uzun eirme geninin avantajlarn tart-
rken genelde elyaf tutamndaki lierin ounun eirme
geninden daha uzun olduu kabul edilir. Eirme geni
uzunluu farkl reticilerin makina tasarmna (ekim sis-
teminin eimi a, G ile n silindir ile F arasndaki IG yk-
seklii, vs.) bal olarak 2.5 ve 7 mm arasndadr (ekil
82).
9.1.2.3. Kopu saysna etkisi
ekil 88 Eirme geni lier zerine etkiyen kuvvetler:
1 ksa tapel geni; 2 uzun tapel geni
Kantlar ksa gen (ekil 87, solda) ve daha uzun olann
(ekil 87, sada) karlatrmasna ve iki elyaf davranna
(F genin ortasnda ve f genin kenarnda) dayanmakta-
dr. Her iki lif eirme geninden daha uzundur (K/N ile G
arasndaki mesafe). F li eirme geninden geii esnasn-
da hareket yn dorultusunda bir deiiklie uramazken
f li, N - G mesafesinin artmasyla N noktasnda (u as) az
veya ok eilir. Sonu olarak, iplikteki gerilme kuvvetleri f
linde uzamaya sebep olur. Dolaysyla eer eilme as u
geni (ksa eirme genleri iin) ise f linin uzamas ok
fazla olur. bu sebeple iplik oluumu esnasndaki iplik geril-
me kuvvetleri (ekil 87, F
S
) utaki f lierine iletilir (Z
S
bl-
gesi, ekil 88, sol). Merkezdeki F lierinde uzama olmaz ve
dolaysyla gerilme de olumaz.
Dolaysyla balonda iplie etkiyen gerilme kuvvetinin nere-
deyse tamam eirme genindeki lierin sadece bir ksm-
na, rnein: ulardaki liere etkilemektedir. Sonu olarak,
oklar ya da kopann dzensiz hareketi veya balonun eir-
me genine dzensiz etkileri sebebiyle oluan gerilme ar-
tlar olduu zaman bu az saydaki elyaf tm gerilmeyi ta-
yamaz; krlrlar ya da elyaf tutam birbirinden ayrlr ki bu
da kopulara sebep olur. Bu sebeple kopular normalde eir-
me genin iinde dardan (ulardan) ieriye(merkeze)
doru olur. Bu tehlike ksa eirme geninde her zaman sz
konusudur. Geni a f sayesinde, gerilme kuvvetleri ok d-
zensiz bir ekilde dalr; utaki lierde daha yksek (Z
S
bl-
gesi) ve merkezdeki lierde daha az (Z
O
blgesi). Daha uzun
Ksa gen Uzun gen
ekil 87 Eirme geninin uzunluu
Ksa gen Uzun gen
gende dalm ok daha dzgn olur (Z
L
blgesi). Sonu
olarak eirme koullarnn azalan | asyla iyiletirilebile-
cei belirtilebilir. Bu yzden uzun eirme geninde kuvvet-
lerin (Z
L
) dalm daha dzgn olur. Gerilme tm elyaf kt-
lesine dald iin daha az kopu olur.
9.1.2.4. plik yapsna etkileri
plik oluumu eirme geninde gerekleir. Eer iplik yk-
sek gerilme, yksek uzama ve dzgnlk ile birlikte dk
neps ve tylle sahip olacaksa, iplikteki lier :
iyi oryante olmal
boyca ve enine kesitte dzgn dalm olmal
eksen etrafna spiral olarak sarlm olmal ve
tm lier gerilim altnda birbirine tutunmu olmaldr.
Bilinen ve mmkn olan tm eirme sistemleri arasnda bu
gereklilikler, zellikle sonuncusu, en iyi ring iplik eirme sis-
teminde salanmaktadr. Ancak bu iyi bir eirme geometrisi
ile salanabilir, yani optimum eirme geni ile salanabi-
lir. Eer eirme geni ok ksa ise merkezdeki lier (F) geri-
limsiz tutunacaktr. Bu durumda bu lier eksen dorultusun-
daki gerilme kuvvetlerini sadece snrl bir seviyede veya d
taraftaki lier (f) krldktan sonra snmleyebilir. Nihai ip-
likte de gerilme kuvvetlerinin dalm eirme genindekiy-
le ayn dzgnszlkte olaca iin iplik de ayn zellikleri
gsterir. plie gerginlik uygulannca kenarlardaki lier daha
en bandan yksek uzamaya maruz kalrlar ki bu durum ya
lierde krlmaya sebep olur ya da baz durumlarda ykleme
kuvvetleri ipliin i ksmlarndaki komu lieri etkilemeden
ayrlmalara sebep olur. Lif kopular dardan ieriye doru
ilerler. plik dk mukavemete sahiptir. Gerilimin dzgn-
sz dalm sebebiyle iplie verilen bkmn yetersiz olma-
s sebebiyle (kenar lieri merkez lierine sarldr), negatif
etki kuvvetlenir. plik yaps optimuma eriemez ve iplik ka-
lite parametrelerinden ou az ya da ok zarar grr.
9.1.2.5. Eirme geni zerine son aklamalar
Eirme geni arkasndaki sebepleri zetlerken bir noktaya
daha deinmek gerekmektedir. Uzmanlar eirme genin-
de ne olduunu aklayabilmek iin genelde genin uzunlu-
una odaklanrlar, halbuki bu aratrmada da ifade edildii
zere esas etkileyen faktrler aslnda alardr. Ancak bu a-
lar uzunlua dayand ya da tam tersi bir durum sz konu-
su olduu iin bu basitletirme geerli olmaktadr ve burada
da kullanlmtr. Uzunluu bir kriter olarak kullanarak uzun
ve ksa eirme genlerinin avantaj ve dezavantajlar oldu-
u sylenebilirr. Uzun eirme genleri eirme geni zayf
noktasn genileterek ve tyll arttrarak, ki iplik tyl-
l byk oranda eirme geni alanna baldr, lif kopu
orann arttrabilir. Dier yandan, ksa eirme geni de ke-
nar lierin tutturulmasndaki zorluklar ve iplik yapsnda ge-
rilimin dzgnsz dalm sebebiyle iplik mukavemetinde
d yannda tyllkte ve uuntu birikiminde arta sebep
olur. plik yapsnda gerilmenin dzgnsz dalm ayrca lif
kopma orannn artmasna da sebep olur. Eirmede gerekle-
ene en yakn durum bu olduu iin sorun optimum dengeyi
bulmaktr. Bu yzden byk bir eirme geni olutuu sre-
ce mkemmel eirme performansna sahip mkemmel yapda
iplik elde edilemeyecei aktr. plik kalitesini ve eirme per-
formansn belirgin biimde gelitirmek iin eirme geni-
nin boyutlarn byk oranda azaltma yolunun bulunmas ge-
rekmektedir ve hepsinden nemlisi elyaf ak eninin (W) tam
olarak eirme geni enine drlmesi gerekmektedir. Kom-
pakt eirme sistemi ile bu gerekletirilmitir (bkz. blm 8).
9.1.3. Eirme uzunluu E
Bu uzunluk E (ekil 82) makina tasarmna bal olarak dei-
ir. Eer ok uzunsa, iplik klavuz gz (F) ve n silindir ara-
snda ikinci hatta nc bir balon ortaya kabilir ve ekstrem
durumlarda lif kopu orann arttrabilir. Ancak, yetersiz uzun-
luk daha byk sorundur nk eirme uzunluu balon oluu-
mu ile kaynaklanan tm oklarn ve dzgnszlklerin snm-
lendii bir blgedir. Eer bunlar azaltlmadan eirme genine
geerse lif kopu orannda nemli miktarda arta neden olur-
lar. Burada da bir optimumun salanmas gerekmektedir.
9.1.4. Eirme as
plik,iplik klavuzu gznde, makina tasarmna gre as-
na bal olarak az ya da ok eilmektedir (ekil 82). Bkm
verme ilemi sebebiyle bu ann lif kopu oranna ve iplik
oluumuna da nemli etkisi vardr. Bkm kopann dn-
yle verilmektedir. Bkmn iplik ilerleme ynnn tersi-
ne n silindirlere kadar ilerlemesi gerekmektedir (ki bylece
o blgede lieri birbirine balanabilir). plik klavuzundaki
eilme yay genise (ekil 82), ilerleyen bkmn nemli
bir ksm bu noktada tutulacaktr. Bu sebeple, kritik noktada-
ki, yani eirme geninde lierin birbirine baland nokta-
daki, elyaf ktlesi nihai iplikten daha az bkme sahip olur.
Bu da ilk olarak daha fazla miktarda lif kopular ile sonula-
nr nk yetersiz bkm sebebiyle iplik klavuz gz ve e-
kim sistemi arasnda iplik mukavemeti dk olur. kinci ola-
rak ise bkmn duraklatlmas lierin birbirine balanmas
ilemine zarar verir. plik bkm iki aamada alr, daha faz-
la miktarn eirme geninde ve sonra zaten elde edilmi ip-
lie ilave bkm olarak kopa ve klavuz gz arasnda alr.
Bu durum iplik zelliklerine zarar verir. Burada bir dier
65
V
nemli nokta ise iplik klavuz gzne neredeyse srekli te-
mastr, yani iplik daima domuz kuyruu zerinde olmaldr.
Kopann bir dn esnasnda dzensiz temas ve gze hi
temas olmamas eirme geninde gerilme artlarna se-
bep olur ki bu da lif kopu orann arttrr.
9.1.5. n st bask silindirinin alt silindire gre
merkezinin kak olmas
ekil 89 n silindirin sarkmas (V)
st n silindir neredeyse hibir zaman ilgili alt silindir ze-
rinde deyde konumlanmaz. Genelde st silindir 2 - 4 mm
(V, ekil 82) kadar ileri telenmitir. Bylece daha yumuak
hareket elde edilir nk arlk kuvvetin hareket ynnde
etkili olan dengeleyici bir etkisi vardr, bylece st silindirin
sallanmas engellenir. Dahas sarm as drlr ve eirme
geni klr. teleme (sarkma) miktar fazla olmamaldr,
nk aksi halde apronlardan k ile st silindirin kstrma
hatt arasndaki mesafe ok uzun olur ki bu da lif kontrol-
nn zayamasna ve dzgnszln artmasna neden olur.
9.1.6. Eirme geometrisinde dier boyutlar
Balon ykseklii lB (ekil 82):
alma srelerini uzatmak iin daha byk bobin/kopslar
ile her zaman ilgilenilmitir, en azndan bobin/kops byk-
l verimlilii etkilemedii srece. Kops boyutlar bilezik
apnn ve masura uzunluunun (IK) bir fonksiyonu olduu
iin daha byk masura/kops seme durumunda her ikisi
de gz nne alnmaldr. Ancak bu mmkn deildir n-
k bilezik ap bydke retim miktar der ve masura
boyu bilezik apna baldr. Eer masura boyu ok uzunsa
balon bu ap iin fazla byk olur ve bu da sarm esnasnda
kopsun iki ucu arasnda nemli gerilme farkll demektir.
Her ne kadar balon krc kullanlsa da, ki genelde kullanlr,
bu ekildeki bir balon dzensizdir ve kebilir, (ki genellik-
le ker) ve kopulara sebep olur. Bilezik ap ile masuran
boyu arasnda 0.2 - 0.225 gibi bir oran olmaldr.
tablas hareket ykseklii lH:
Masura boyu IKdan yaklak 20 mm daha ksa olmaldr.
Masura tepesinden iplik klavuzuna mesafe (lF):
En az 2 x dH + 5 mm.
Temel ayar lR (bilezik ile balon kontrol edici bilezik arasn-
daki mesafe):
lB uzunluunun yarsnda biraz daha az.
Masura tepesindeki d apn bilezik apna oran:
Yaklak 0.45 - 0.5.
9.2. Kalite standartlar
9.2.1. Kaliteye yeni bir yaklam
Kalite hala kesin birey olarak alglanmaktadr, yani he-
def maksimumdur. Bu tamamen yanltr nk kalite daha
nce olduundan ok daha fazla grecelidir: daha fazlas-
na deil de tam olarak ihtiyalara gre ekillendirilmelidir.
Ar kalite (ihtiyalara kyasla) imalat iin kaybedilen
nakittir ve bir rmay hzla krmz blgeye srkler. lerle-
mekte olan tekstil sanayi kaliteye yeni bir yaklam gelitir-
mek zorundadr, maksimum kalite zihniyetinden yaratlm
ve optimize edilmi ve kesinlikle belgelendirilmi ve uzun
sreli kalite anlayna. Burada yaratlm ve optimize edil-
mi kalite ile aada belirtilmi temellerdeki ihtiyalar er-
evesinde ekillendirme kastedilmektedir:
9.2.1.1. Boyutsal kalite
Daha fazlasn deil sadece ihtiyalar karlayan. Bugn
sadece birka iletme bu boyutlandrlm kaliteyi ret-
mektedir. ounluk, kendilerinin ya da mterilerin hatas
yznden, rn iin belirlenmi ihtiyalardan haberdar ol-
madndan her geen ay daha iyi olarak genelde bir atlm
yapma peindedir, ve bylece unu retmektedirler:
9.2.1.2. Ar boyutta kalite
Kaynaklarn ve parann sorumsuzca tketilmesi.
Bir baka yaygn sonu ise yetersiz kalitede retimdir.
9.2.1.3. Yetersiz boyutta kalite
Bu rnler genelde ucuzdur ama dk deerdedir. Sorun
sklkla yetersiz ortalama standart deil de kalitede rnn
baz uygulamalar iin kullansz olmasna neden olan kal-
c dlerin gereklemesidir. Bu yzden nemli olan m-
teri ile yaplan kalite szlemelerini salamak, imalatnn
rn spesikayonlarn salamasna imkan vermek ve kali-
teyi tam olarak belirlenen ihtiyalar dorultusunda ekillen-
dirmektir. Ama u olmaldr:
9.2.1.4. htiya duyulan kadar kalite
(mmkn olan kadar deil)
Uster statistikleri anlamaya varabilmek iin balangta
destek olabilir. Ancak bu graklerin karlatrma ve ayar-
lamalar iin ok iyi ve deerli aralar olmasna ramen asla
mteri ve imalat arasndaki kararlarn yerini tutamayaca-
unutulmamaldr. Sadece Uster verilerine gre almak
genelde ar yksek kalitede retim yapmak anlamna gelir.
9.2.2. Uster istatistiklerine gre kalite standartlar
Ancak, Uster istatistikleri iletmeler iin ok nemli kontrol
aralar olduu ve uzun bir sre de olmay srdrecei iin
iplik iin en ok kullanlan (2007 ye gre) kalite parametre-
leri takip eden sayfalarda verilmektedir (Zellweger Firmas,
Uster, Switzerland izniyle).
bobinlerdeki (kops deil) karde ve penye pamuk iplik-
leri
karm iplikleri: PES/pamuk (penye), 65/35, 67/33
iin bu parametreler:
ktle varyasyonu (CV)
sk rastlanan hatalar (ince yerler, kaln yerler, neps)
mukavemet (kopma mukavemeti)
Dier parametreler iin Uster statistikleri 2007ye baknz.
9.2.2.1. Ktle Varyasyonu
ekil 90 Ktle Varyasyonu, %100 CO, karde,
ring iplik, konik, dokuma
ekil 91 Ktle Varyasyonu, %100 CO, penye,
ring iplik, konik, dokuma
ekil 92 Ktle Varyasyonu, %67/33 PES/CO ve %65/35,
penye, ring iplik, konik.
9.2.2.2. Hatalar
ekil 93 nce yerler, %100 CO, karde, ring iplik,
konik, dokuma
ekil 94 Kaln yerler, %100 CO, karde, ring iplik,
konik, dokuma
ekil 95 Neps, %100 CO, karde, ring iplik, konik,
dokuma
ekil 96 nce yerler, %100 CO, penye, ring iplik, konik,
dokuma
ekil 97 Kaln yerler, %100 CO, penye, ring iplik, konik,
dokuma
ekil 98 Neps, %100 CO, penye, ring iplik, konik,
dokuma
ekil 99 nce yerler,% 67/33 PES/CO ve %65/35,
penye, ring iplik, konik
ekil 100 Kaln yerler, %7/33 PES/CO ve %65/35, penye,
ring iplik, konik
ekil 101 Neps, %67/33 PES/CO ve %65/35, penye,
ring iplik, konik
9.2.2.3. ekme zellikleri
(kopma mukavemeti ene hz 5 m/min)
ekil 102 ekme zellikleri, %100 CO, karde, ring iplik,
konik, dokuma
ekil 103 ekme zellikleri, %100 CO, penye, ring iplik,
konik, dokuma
ekil 104 ekme zellikleri, %67/33 PES/CO ve %65/35,
penye, ring iplik, konik
67
5 10 15 20 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
24
20
18
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
CVm
95%
75%
50%
25%
5%
24
20
18
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
95%
75%
50%
25%
5%
20 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 150 200 250
15 20 30 40 50 60 70 80 100
50 40 30 25 20 15 10 9 6 5 4
Nm
Ne
Tex
CVm
ekil 90 Ktle varyasyonu, %100 pamuk, karde, ring iplii, konik, dokuma
Avrupa
%12
Afrika
%26
Asya &
Okyanusya
%25
Kuzey &
Gney Amerika
%37
ekil 91 Ktle varyasyonu, %100 pamuk, karde, ring iplii, konik, dokuma
V
a
r
y
a
s
y
o
n

k
a
t
s
a
y
C
V
m

[
%
]
Afrika
%29
Asya &
Okyanusya
%58
Kuzey &
Gney Amerika
%1
Avrupa
%12
plik ktlesinin
varyasyon katsays
plik ktlesinin
varyasyon katsays
V
a
r
y
a
s
y
o
n

k
a
t
s
a
y
C
V
m

[
%
]
V
a
r
y
a
s
y
o
n

k
a
t
s
a
y
68
5 10 15 25 30 50 70 90 150
3 5 10 30 50 70 80
200 150 100 70 50 30 25 15 10 7
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
25%
5%
24
20
18
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5 10 15 20 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
CVm
95%
75%
50%
25%
5%
ekil 92 Ktle varyasyonu, %67/33 PES/PAMUK ve %65/35 PES/PAMUK, karde, ring iplii, konik
ekil 93 nce yerler %100 pamuk, karde, ring iplii, konik, dokuma
1

0
0
0

m
d
e
k
i

i
n
c
e

y
e
r
l
e
r
I
n
c
e

-
5
0
%
V
a
r
y
a
s
y
o
n

k
a
t
s
a
y
C
V
m

[
%
]
Afrika
%13
Avrupa
%15
Asya &
Okyanusya
%60
Kuzey &
Gney Amerika
%12
-%50 snrna gre
1000 metredeki ince yerler
plik ktlesinin
varyasyon katsays
Thin
-50%
69
5 10 15 25 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
25%
5%
5 10 15 25 30 50 70 90 150
3 5 10 30 50 70 80
200 150 100 70 50 30 25 15 10 7
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
25%
5%
ekil 94 Kaln yerler, %100 pamuk, karde, ring iplii, konik, dokuma
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

k
a
l
n

y
e
r
l
e
r
K
a
l
n

y
e
r

+
5
0
%
Kaln yer
+50%
Avrupa
%12
Afrika
%26
Asya &
Okyanusya
%25
Kuzey &
Gney Amerika
%37
ekil 95 Neps. %100 pamuk, karde, ring iplii, konik, dokuma
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

n
e
p
s

m
N
e
p
s

+
2
0
0
%
Neps
+200%
+%200 snrna gre
1000 metredeki neps says
-%50 snrna gre
70
20 30 40 50 60 70 80 90 100 150 200 250
12 20 30 40 50 60 70 80 90 100 120 150
50 40 30 20 10 7 4
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
20 30 40 50 60 70 80 90 100 150 200 250
15 20 30 40 50 60 70 80 100
50 40 30 25 20 15 10 9 6 5 4
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
25%
5%
95%
75%
50%
25%
5%
ekil 96 nce yerler. %100 pamuk, penye, ring iplii, konik, dokuma
ekil 97 Kaln yerler, %100 pamuk, penye, ring iplii, konik, dokuma
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

k
a
l
n

y
e
r

s
a
y
K
a
l
n

y
e
r

+
5
0
%
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

i
n
c
e

y
e
r

s
a
y
I
n
c
e

y
e
r

-
5
0
%
Kaln yer
+50%
Afrika
%29
Asya &
Okyanusya
%58
Kuzey &
Gney Amerika
%1
Avrupa
%12
+%50 snrna gre
1000 metredeki kaln yerler
Thin
-50%
-%50 snrna gre
71
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
5%
20 30 40 50 60 70 80 90 100 150 200 250
15 20 30 40 50 60 70 80 100
50 40 30 25 20 15 10 9 6 5 4
Nm
Ne
Tex
5 10 15 25 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
25%
5%
95%
75%
50%
25%
ekil 98 Neps. %100 pamuk, penye, ring iplii, konik, dokuma
ekil 99 nce yerler, %67/33 PES/PAMUK & %65/35 PES/PAMUK, penye, ring iplii, konik, dokuma
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

N
e
p
s

s
a
y
N
e
p
s

+
2
0
0
%
1
0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

i
n
c
e

y
e
r

s
a
y
I
n
c
e

y
e
r

-
5
0
%
Ince yer
-50%
- %50 snrna gre
Neps
+200%
+%200 snrna gre
1000 metredeki Neps says
72
5 10 15 25 30 50 70 90 150
3 5 10 30 50 7 0 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
5%
25%
5 10 15 25 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
4 000
3 000
2 000
1 000
800
600
400
300
200
100
80
60
40
30
20
10
8
6
4
3
2
1
95%
75%
50%
25%
5%
ekil 100 Kaln yerler, %67/33 PES/PAMUK &%65/35 PES/PAMUK, penye, ring iplii, konik, dokuma
ekil 101 Neps, %67/33 PES/PAMUKve & %65/35 PES/PAMUK, penye, ring iplii, konik, dokuma
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

K
a
l
n

y
e
r

s
a
y
K
a
l
n

y
e
r
l
e
r

+
5
0
%
Kaln yerler
+50%
Afrika
%13
Asya &
Okyanusya
%60
Kuzey &
Gney Amerika
%12
Avrupa
%15
1

0
0
0

m
e
t
r
e
d
e
k
i

N
e
p
s

s
a
y
N
e
p
s

-
2
0
0
%
Neps
-200%
+%200 snrna gre
1000 metredeki Neps says
+%50 snrna gre
1000 metredeki kaln yerler
73
5 10 15 20 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
40
30
25
20
15
10
95%
75%
25%
5%
R
H
50%
40
30
25
20
15
10
95%
25%
5%
50%
20 25 30 40 50 60 70 80 90 100 150 200 250
15 20 30 40 50 60 70 80 100
50 40 30 25 20 15 10 9 6 5 4
Nm
Ne
Tex
75%
R
H
ekil 102 Cekme ozellikleri, %100 CO, karde, ring iplik, konik, dokuma
K
o
p
m
a

m
u
k
a
v
e
m
e
t
i
R
H

[
c
N
/
t
e
x
]
ekil 103 Cekme ozellikleri, %100 CO, penye, ring iplik, konik, dokuma
K
o
p
m
a

m
u
k
a
v
e
m
e
t
i
R
H

[
c
N
/
t
e
x
]
Kopma Mukavemeti
(ene hz 5 m/dakika)
Kopma Mukavemeti
(ene hz 5 m/dakika)
74
40
30
25
20
15
10
95%
5%
R
H
50%
5 10 15 20 30 50 70 90 150
3 5 10 15 20 40 60 80
200 150 100 80 60 50 40 30 25 20 15 10 7
Nm
Ne
Tex
ekil 104 Cekme ozellikleri, %67/33 PES/CO ve %65/35,penye, ring iplik, konik
K
o
p
m
a

m
u
k
a
v
e
m
e
t
i
R
H

[
c
N
/
t
e
x
]
Kopma Mukavemeti
(ene hz 5 m/dakika)
EKLLER
ekil 1 Ring iplik makinas 11
ekil 2 Ring iplik iletmesinde tipik maliyet yaps 11
ekil 3 alma diyagram 13
ekil 4 Makina paralar 15
ekil 5 Makinann kesit grn 15
ekil 6 Bobin ask mili 16
ekil 7 ekim sistemi 17
ekil 8 ekim sistemindeki blgeler 17
ekil 9 INA ekim sistemi 17
ekil 10 Bask silindiri 17
ekil 11 SKF PK 225 hareketli destek 18
ekil 12 PK 225 hareketli desteinin yklemesinin
deitirilmesi 19
ekil 13 Pnmatik ykleme, Rieter 19
ekil 14 Lif klavuzlama seenekleri 19
ekil 15 Uzun alt apron 20
ekil 16 Ksa alt apron 20
ekil 17 plik klavuz gz (1), balon kontrol bilezii
(2), i (4/7) ve bilezik (3) 21
ekil 18 Kasnak 21
ekil 19 yatandaki titreim snmleyici (10) 22
ekil 20 snmleme fonksiyonu: a, spiral yay;
b, i gvdesi; c, ya ak 23
ekil 21 4-i erit tahrik sistemi 23
ekil 23 oklu tahrik (yeni SKF Almanandan) 24
ekil 23 oklu tahrik (yeni SKF Almanandan) 24
ekil 24 Klavuz levhas (k) ve klavuz gz (o) 24
ekil 25 Balon kldke klavuz gznn ykseltilmesi 25
ekil 26 Klavuz gznn merkezlenmesi 25
ekil 27 Balon kontrol bilezii 25
ekil 28 Ayrclar 26
ekil 29 Bilezik ve kopa 26
ekil 30 Tek tara ve ift tara bilezik 26
ekil 31 Bilezik an 27
ekil 32 Anti-vedge (asimetrik) bilezik 27
ekil 33 Kesik bilezik 27
ekil 34 Rieter Orbit bilezik 28
ekil 35 Bileziklerin taklmas 29
ekil 36 Kopa ekilleri: a, C kopa; b, dz kopa
(standart kopa); c, eliptik kopa; d, N kopa 31
ekil 37 Kopa teli prolleriWire 31
ekil 38 Kopa arlklarna genel bak 32
ekil 39 Kopa temizleyici (r) 33
ekil 40 Planga hareketi, iplik gerginlii ve bir
planga hareketinde kopu frekans (Zinser) 35
ekil 41 Farkl balon ykseklikleri 35
ekil 42 Deiken hzl dili tahriki 36
ekil 43 deiken hzl dili tahrik ayarlar 37
ekil 44 Kops ekli 39
ekil 45 Ana ve apraz sarm 39
ekil 46 alan elemanlar iin hareket diyagram 40
ekil 47 Sarm mekanizmas
(bir rnee dayal olarak aklanmtr) 40
ekil 48 Sarm mekanizmasnda kamn (N)
almas 40
ekil 49 Motor tahrikli kops oluumu 41
ekil 50 Bir ring iplik ustas tarafndan gerekletirilen i 43
ekil 51 Takm deitirme iin hazrlk 44
ekil 52 Plangann alt sarm pozisyonu (b) ve ekleme
pozisyonu (a) 44
ekil 53 Rezerv sarm (1) ve alt sarm (2) 44
ekil 54 Otomatik takm deitiricinin geri ekilmesi 46
ekil 55 Takm deitirme ncesi otomatik takm
deitirici 46
ekil 56 Takm deitirme bankna (B) uzamas 46
ekil 57 Dolu kopslarn kaldrlmas (K) 47
ekil 58 Dolu kopslarn (K) alaltlmas ve serbestletilmesi 47
ekil 59 Bo kopslarn (H) tutulmas ve ekilmesi 47
ekil 60 Masuralarn ie taklmas (H) 47
ekil 61 Ring iplik makinasndan bobinleyiciye iplik
tanmas 48
ekil 62 Birbirine bal makinalar: ring iplik makinas
ve bobin makinas 49
ekil 63 SKF til durdurma tertibat 50
ekil 64 USTER Ringdata 51
ekil 65 Tarak retim diyagram 53
ekil 66 SPIDERweb network 53
ekil 67 Lif ayrma 55
ekil 68 Bir lif ayrma sisteminde basn d,
fan tarafndaki ilk iden balyarak 55
ekil 69 Kartrc 56
ekil 70 eme/emme sistemi 56
ekil 71 Rayl sistemler 56
ekil 72 Konvansiyonel ring eirme ve ComforSpin
prensibi 57
ekil 73 Emi sistemi 57
ekil 74 pliklerin karlatrlmas 58
ekil 75 Sonraki ilemlerde S3 tyllk deeri
belirleyicidir 58
ekil 76 rmede Com4 dk elyaf uuntusu ve
daha az yabanc elyaf 58
ekil 77 Daha az hal uygulanmasna ramen yksek
verim 58
ekil 78 Kuma mukavemeti (zg) 09 59
ekil 79 Sta testinde dk anma 59
ekil 80 Kumataki sonu 59
ekil 81 ELITE sistemi, Suessen 60
ekil 82 Eirme geometrisi alar ve boyutlar 61
ekil 83 Ksa (a) ve uzun (b) eirme geni, (c)
yandan grnm 62
ekil 84 Eirme geni bkmn etkisi 62
ekil 85 n silindirlerde sapma yay 62
ekil 86 Eirme geni lierin sevk as 63
ekil 87 Eirme geninin uzunluu 63
ekil 88 Eirme geni lier zerine etkiyen kuvvetler 63
ekil 89 n silindirin sarkmas (V) 65
ekil 90 Ktle varyasyonu, %100 pamuk, karde,
ring iplii, konik, dokuma 67
ekil 91 Ktle varyasyonu, %100 pamuk, karde,
ring iplii, konik, dokuma 67
ekil 92 Ktle varyasyonu, %67/33 PES/PAMUK ve
%65/35 PES/PAMUK, karde, ring iplii, konik 68
ekil 93 nce yerler, %100 pamuk, karde, ring iplii,
konik, dokuma 68
ekil 94 Kaln yerler, %100 pamuk, karde, ring iplii,
konik, dokuma 69
ekil 95 Neps. %100 pamuk, karde, ring iplii, konik,
dokuma 69
ekil 96 nce yerler. %100 pamuk, penye, ring iplii,
konik, dokuma 70
ekil 97 Kaln yerler, %100 pamuk, penye, ring iplii,
konik, dokuma 70
ekil 98 Neps. %100 pamuk, penye, ring iplii, konik,
dokuma 71
ekil 99 nce yerler, %67/33 PES/PAMUK & %65/35
PES/PAMUK, penye, ring iplii, konik, dokuma 71
ekil 100 Kaln yerler, %67/33 PES/PAMUK
&%65/35 PES/PAMUK, penye, ring iplii,
konik, dokuma 72
ekil 101 Neps, %67/33 PES/PAMUKve & %65/35
PES/PAMUK, penye, ring iplii, konik, dokuma 72
ekil 102 Cekme ozellikleri, %100 CO, karde,
ring iplik, konik, dokuma 73
ekil 103 Cekme ozellikleri, %100 CO, penye,
ring iplik, konik, dokuma 73
ekil 104 Cekme ozellikleri, %67/33 PES/CO ve
%65/35,penye, ring iplik, konik 74
www.rieter.com
ISBN 3-9523173-4-9
ISBN 978-3-9523173-4-1
9 783952 317341
Bu brorde verilen bilgiler, izimler ve bunlarla ilgili
tm veriler basm tarihinden itibaren geerlidir. Rieter
daha nceden bilgi vermeksizin deiiklik yapma hakkna
sahiptir. Rieter sistemleri ve Rieter yenilikleri birok
sanayi lkesinde patentlerle korunmaktadr.
1924-v1 tr 1110 Basim yeri CZ
Dorduncu cilt, ring iplikciliinin teknik ve teknolojik durumunu icermektedir. Bu aama, iplik
retiminin cok nemli bir alt alandr, cunku ring iplik makinasnn iplik uretimi ve kalitesi
uzerine cok temel bir etkisi vardr. Ring iplii, dier eirme prosesleri ile uretilen iplikler
deerlendirilirken kyaslamada hala kesin bir standarttr.
Rieter Machine Works Ltd.
Klosterstrasse 20
CH-8406 Winterthur
T +41 52 208 7171
F +41 52 208 8320
sales.sys@rieter.com
parts.sys@rieter.com
Rieter India Private Ltd.
Gat No 134/1, O Pune Nagar Road
Koregaon Bhima
Taluka Shirur, District Pune
IN - Maharashtra 412207
T +91 2137 253 071
F +91 2137 253 075
Rieter Textile Systems
(Shanghai) Ltd.
12/F, New Town Centre
No. 83 Loushanguan Road
CN-Shanghai 200336
T +86 21 6236 8013
F +86 21 6236 8012

The Rieter Manual of Spinning Volume 4 1924-V1 TR 31790

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

The Rieter Manual of Spinning Volume 4 1924-V1 TR 31790

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Werner Klein

Dr. Herbert Stalder

You might also like