Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

Yard. Do. Dr. Nesrin TAIZADE-KARACA

zet: XV. yzylda Batllarn Zizim adn verdikleri Cem Sultan, tarihi bir kiilik olduu kadar bizde ve Batda edebiyat ve sanata da konu olmu dramatik bir hikayenin kahramandr. Aabeyi II. Bayezid ile girdii fakat kaybettii taht mcadelesi, on yl sren srgn ve esaret hayat, renkli kiilii, airlii ve iir meclisleri ile zgn bir karakterdir. Dou ile Batnn ayn derecede ilgisini eken bu ahsiyet, Bat ile ilikilerimizin de balangc mahiyetinde olup siyasi, diplomatik ve tarih bir neme sahiptir. Bu almada; Cem Sultan portresi ve Msr, Rodos, Fransa ve talyadaki srgn dnemi; teki konumundaki Avrupal yazarn Trkeye evrilmi eseri zerinden deerlendirilecektir. Bunlar; vo Andri Uursuz Avlu, Vera Mutafyeva Cem Sultan ve Eduard Sablier Cem Sultan-Bourganeuf Mahpusu dur. Anahtar Kelimeler: Osmanl mparatorluu, Bat, Cem Sultan, Srgn, Anlat, vo Andri, Vera Mutafyeva, Eduard Sablier

Hsrev-i lem ehenh-zde-i hkaan- Rm Shib-i cd u kerem ehzde Cem Sultndur Osmanlnn devletten imparatorlua gei srecinde yaam olan Cem Sultan (1459-1495) Osmanl ehzadeleri iinde Sultan olamad halde Sultan Cem, Cem Sultan olarak anlan kiilii, konumu ve dramatik srgn hayat ile Osmanl tarihinin hazin hikayelerinden birinin kahramandr. Devlet adaml ve airliinin yannda sanatlar meclisinde arlamas ve onlarla iir ve elence lemleri dzenlemesi ile de tannr. XV. yzylda Batllarn Zizim adn verdikleri Cem Sultan, tarihi bir kiilik olduu kadar hayatnn trajik izgisiyle bizde ve Batda, edebiyata ve sanata konu olmu bir ahsiyettir. Aabeyi II. Bayezid ile girdii taht mcadelesi, on yl sren srgn ve esaret hayat ile olduu kadar renkli kiilii, airlii ve iir meclisi ile zgn bir karakter olan ehzade Cemin hayat ve zellikle Rodos, Fransa ve talyada geen gurbet ve srgn dnemi lkemizde ve batda geni yank bulmu, hakknda pek ok eser yazlmtr.

Bakent niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve.Edebiyat. Blm / ANKARA nkaraca@baskent.edu.tr

bilig K / 2006 say 36: 167-186 Ahmet Yesevi niversitesi Mtevelli Heyet Bakanl

bilig, K / 2006, say 36

Hayatyla dedii ve maiyetindekileri de birlikte srkledii bu kader birliinin trajik hikayesi bizde ve teki balamndaki Batda; tarih bata olmak zere roman, tiyatro, iir, resim, opera, izgi roman, radyofonik oyun, belgesel metinler gibi edebiyat ve sanat eserlerine konu olmu, hayat hikayesi ve konumunun stratejik neminden dolay hem Dou hem Bat tarihinin ve corafyasnn ortak konusu olarak ele alnarak farkl dzlemlerde ilenmitir. Otuz alt yllk ksa bir mre galibiyeti, yenilgiyi, grkemi, ileyi, sefaleti, zevki, saltanat, sultanl, ak, srgn ve tutsakl sdran bu kiilik; Trke, Franszca, ngilizce ve Srpada romanlatrlmtr. Mitolojide tank olunabilecek bir hayat hikayesinin sahibi olarak yzyllar boyunca insanlarn ilgisini ekmitir. Dou ile Batnn kendi asndan paylat bu konu, Bat ile ilikilerimizin de balangc mahiyetinde olup siyas, diplomatik ve tarih bir neme sahiptir. Osmanl hanedannn en renkli ve o lde talihsiz isimlerinden biri olan Cem Sultan, kltr ve edebiyat tarihimiz asndan da nemlidir. Arapa, Farsa, Latince, Yunanca ve talyanca bilen, Trke ve Farsa Divan sahibi olan ehzade, eyhi, Necati, Nizami ve zellikle Ahmet Paa gibi isimlerin etkisinde kalm, duyarllk, incelik ve ayrlk dolu srgn yllarnda duygulu ve etkileyici gazel ve kasideler kaleme almtr (Durak 1997: 74-95). Osmanlnn nemli kltr merkezlerinden biri olan Konyadaki valilii srasnda etrafnda oluan Cem airleri diye anlan edeb topluluun edebiyat muhitleri iinde farkl bir yeri vardr. Sad-i Cem, Sirozlu Kand, Sehy, Haydar elebi, Ll, Ayn, hid, Trb gibi airlerinden oluan bu topluluun varl, hsan ve caize kaygsnn ok tesindeki bir dostlua, vatan birlikte terk etmeye, srgn ve esaret hayatnn skntlarna ve lnceye kadar talihsiz ehzadenin yanndan ayrlmamaya kadar giden bir kader birliine dnmtr (Horata 2000: 92 ). Bat literatrnde olduu kadar bizde de Cemin hayatn ve zellikle srgndeki on yl konu alan eserler byk lde Vkt- Cem Sultan (Horata:2001: 73) adl esere dayanr. Cem Sultann maiyetinde bulunanlardan biri tarafndan (kuvvetli bir ihtimalle Haydar elebi) yazlm olan bu kronik, ehzadenin hikayesine ynelik ksa notlardan oluan bir gnlk dzeninde ehzadenin lmnden (1495) yirmi yl, Sultan II. Bayezidin lmnden iki yl sonra kaleme alnm olup (1514) ierii itibariyle Bat corafyasna ve Bat dnyasna alan ilk eser niteliindedir. (Horata 2001: 73) Bu yazda; Cem Sultan olayn edebi dzleme tayan ve eserleri Trkeye de evrilen batl yazarlar rneklemesinde Srp kkenli vo Andri, Fransz Edouard Sablier ve Bulgar Vera Mutafyeva da bu kronikten byk lde yararlanmlardr. Edouard Sablierin eserinin arkasnda verdii kaynaka blmnde, Bat literatrnden bir ok eserin yannda Tct Tevrih ile
168

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

birlikte Vkt- Cem Sultann Franszcaya evrilmi nshalar da yer alr. (Sablier 2001: 167) Sz konusu eserlere gemeden nce Cem Sultann portresini ve hayat hikayesinin ana izgilerini hatrlamak yerinde olacaktr. (Bu konuda bk Baysun 1945; 69-81) Fatih Sultan Mehmetin kk olu olan Cem, 23 Knun (Ocak) 1459da Edirnede dodu. Annesi, menei hakknda farkl rivayetler bulunan iek Hatundur. On yana kadar sarayda zel hocalar tarafndan eitildi ve Arapa ve Farsann yannda talyanca ve Rumca rendi. 1469da on yandayken Kastamonu Sancak Beyliine gnderildi. Otlukbeli sava iin giden babasndan haber alnamamas ve ordunun malup olduu sylentileri zerine sancak beyliinden dndkten sonra etrafndakilerin tevikiyle meradan sadakat yemini almaya kalkt. Babas zaferle dnnce kendisini bu yola tevik edenler idam edildi. 1474te kardei ehzade Mustafann lm zerine Karaman eyaletine tayin edildii iin Konyaya yerleti. Etrafnda nemli ilim ve sanat adamlarndan bir muhit oluturdu. Fatihin son yllarnda avclk, atclk, eitli silah kullanmak, ata binmek, gre gibi konularda kendisini gelitiren, salam yapl, fizik olarak gsterili bir gen olarak yetien Cemle Amasya valisi olan aabeyi II. Bayezid arasnda gizli bir rekabet balad. Fatihin Gebze yaknlarnda lmnden sonra (1481) daha abuk hareket eden II. Bayezid babasnn yerine tahta kt. Bunu tanmak istemeyen Cem, aabeyinin babasnn ehzadelii kendisinin ise padiahl srasnda domu olduunu, babas tarafndan kendisinin padiahlna iaret edildiini ve buna hazrlandn ileri srd. Tahta kendisinin lyk olduunu dnen yirmi iki yandaki ehzade, kardeinin kuvvetlerini malup ederek Bursada Anadolu padiahln ilan etti. On sekiz gn sren saltanat srasnda hutbe okutarak adna sikke bastrd. Ardndan Bayezidle bar ve uzlama yollar aramaya balad. ki taraf ayn yl tekrar kar karya geldi ve yenilgiye urayan Cem, Konyaya geri ekilmek zorunda kald ve takip edildiini renince ailesi ve krk kiilik bir kafileyle Kahireye gitti ve Sultan Kaytbaya snd. Bu srada Hac grevini yerine getirdi. Beyliini yeniden kurmak iin iki kardein ekimesini ok iyi kullanan Karamanolu Kasm Bey tahrikiyle ansn bir defa daha denemek istedi fakat asker ve idar ynden durumunu daha da glendiren II. Bayezid karsnda tutunamad. Konyadan halkn gzyalar arasnda ayrlmak zorunda kald ve mcadelesine Rumelide devam etmek zere Rodos valyelerine snd. valyelerin reisi Pierre DAubusson, ehzade Cem ile padiah olduunda Rodostan alnan adalarn geri verilmesi yolunda yapt pazarln yannda
169

bilig, K / 2006, say 36

II. Bayezid ile de yll krk be bin dka altn karlnda anlat. Rumeliye gemeyi dnen ehzadenin nce Savoia dkasna bal Villefrancheye, buradan da veba salgn sebebiyle gney Fransadaki Nicee gtrlmesini salad. Pierre DAubusson, Papa IV. Sixteye ve Avrupa hkmdarlarna yazd mektuplarda Cemin elinde bulunduunu, bu durumdan mutlaka yararlanlmasn, Hristiyanlarn birlik iinde, slamiyet ve Osmanllar aleyhinde hareket etmeleri gerektiini, Trklerin Avrupadan atlmas iin uygun zamann ve artlarn olutuunu bildirmekteydi. Nicede drt ay kalan Cem Sultan burada Batnn sosyal yaantsna ve elence hayatna yakndan ahit oldu. Bir tr tutsaklk srecinde kendi zerinde oynanan btn bu iki yzl, gizli ve kirli oyunlar sezen ve Batnn elinde rehine olduunu anlayan Cem bu sralarda yazd bir mektubunda, II. Bayezidden kendisini kffar elinde brakmamas iin yardm istedi. Daha sonra gittikleri Sassanagede, hisar beyinin kz Filipin Helen ile ak maceras yaad. Gney Fransada alt yl drt ay sren srgn hayat, bir kaleden dierine gnderilmekle geti. Yeniden tahta gemekten midini kesen Cem, Msrdaki ailesinin yanna dnebilmenin yollarn aramaya balad ve hatta sonusuz kalan baz kama teebbslerinde bulundu. 1483te Rumullye gtrld. Burada Savoie dkasnn on drt yandaki olu Charles, Cemin hline acyarak ona yardmc olmaya alt. Fakat Osmanlnn fetihlerini nleyebilmek iin ehzadeyi ellerinde tutmann tek kozlar olduunu dnen Avrupallar, onu buradan uzaklatrarak Bourganeuf atosunda yaptrdklar Grosse Tour ve Tour de Zizim adl yedi katl bir kuleye hapsettiler ve Cem son iki yln burada geirdi. eitli elenceler ve bo vaatlerle oyalanan ehzade, bu esaretten farksz yllarn, durumuna ve srgn psikolojisine uygun iirler yazmakla geirdi. Bu srada bir papaana konuma, maymuna da satran rettii rivayet edilmektedir. Avrupaya kar ekingen bir politika izlemek zorunda kalan II. Bayezid ise gnderdii adamlarla Cem hakknda srekli bilgi almaya alyordu. Sonunda yaplan bir antlamayla Vatikana teslim edildi (1489). Cem, Msra dnme konusunda papadan yardm istedi. Papalk ise onu Hristiyan yaparak Hal seferlerinde kullanmay dnyordu ancak ehzadeyi ikna etmeleri mmkn olmad ve Romada alt yl kaldktan sonra, Kral VIII. Charlesn basks karlnda Fransaya teslim edildi. On yl aan esaret ve srgn hayatndan iyice bitkin den Cem, kralla Romadan Napoliye giderken yolda hastaland. leceini anlayan ehzade etrafndakilere, Bayezidin, cesedini dman lkesinde brakmamasn, borlarn demesini, ailesine ve adamlarna yardmc olmas vasiyetinde bulundu ve 25 ubat 1495 gn Napolide vefat etti. Cenazesi, lmnden ancak iki
170

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

yl sonra Anadoluya getirilerek (1499) dedesi Sultan Muradn Bursada yaptrd Muradiye Camiinin avlusuna, kardei ehzade Mustafann yanna defnedildi. Kaynaklar, Cemin eceliyle lmnden ziyade onu Fransa kralna teslim etmek zorunda kalan Papalk tarafndan II. Bayezidden alnan rvet karlnda zehirlenmi olabilecei hususunda birleirler. Cemin, hem babas Fatih Sultan Mehmedin arzusunun da bu ynde olduunu iddia ederek ve hem de kendisinin daha ehil bulunduu inancyla balatt saltanat mcadelesi sadece kendisinin deil ailesi ve etrafndakilerin de sonunu hazrlamtr. Kendisi Anadoludan ayrldnda, nce Gedik Ahmed Paa, ardndan henz yanda olan byk olu Ouz Han, II. Bayezidin emriyle bodurularak ldrlmtr. Kk olu Murad, nce Kahireye ve sonra da Rodosa giderek Hristiyan olmu, Rodosun 1522 ylnda fethedilmesiyle Cem adn verdii oluyla birlikte idam edilmitir. Kahirede kalan annesi iek Hatun ve iki kz, srgn yllarnda II. Bayezid tarafndan stanbula arlm ancak bu teklif reddedilmitir. iek Hatun daha sonra Msrda veba salgn srasnda vefat etmi (1498) ve kz ise Msr Sultan Kaytbayn olu Mehmed ile evlenmitir. Son derece etkileyici ve macera dolu bir hayat izgisinin siyasi emellere konu ve malzeme olmas balamnda deerlendireceimiz teki konumunda olan eserin yazl srasna gre ilki Srp kkenli vo Andriin Uursuz Avlu adl romandr. Esere gemeden nce Balkanlarn tarihi kadar bizim iin de zel bir konumda olan vo Andric zerinde durmak gerekir. lkemizde daha ok Drina Kprs romanyla tannan vo Andricin eserlerinde, uzun bir sre Osmanlnn egemenlii ve ynetimi altnda kalan Balkanlar ile Adriyatikin dousunda kalan corafya, ounlukla da bysne kapld Bosna ve evresi nemli yer tutar. Onun an, iir, roman ve yklerden oluan ancak tr zellikleri birbirlerinden kesin snrlarla ayrlmayan anlatlarnda, Osmanl baskn bir kimlik ve g olarak ilenir. Konularn tarihten ve yerel olaylardan ald iin ba kiileri ounlukla mslman Trklerdir. Osmanl ile ilgili ifadelerde Trk, Trkler tanmn kullanan vo Andri, Trklerin youn olarak bulunduu Travnikte doduu ve onlarn arasnda yaad iin eserlerinde Trk kahramanlara ve Trke szcklere ok sk rastlanr (Uurcan 1996: 265-). Andricin doktora almas da Trklerin Ynetimi Altndaki Bosna-Hersekte Kltrel Hayat baln tamaktadr. Onun vazgemedii temalar arasnda insan ve toplumsal ve siyasal deiiklikler iinde biimlenen insann yazgs da nemlidir. Bir syleisinde; mmkn olduu kadar kiiolunun deiik yazgsna inmek, kiiolunun ruhunu
171

bilig, K / 2006, say 36

hareket halinde ama yce bir sevgiyle, grlr bir aydnlkla anlatmak gerekir diyen vo Andricin misyonu ve eserleri, Avrupada bugn millet olarak siyaset sahnesinde yer alan milletlerin teekklnde nemli rol sahibi olan romantik yazarlar kategorisinde deerlendirilebilir (Karaca: 2003). ereve hikayeler niteliindeki Uursuz Avlu, Gvde, Deirmende, Kupa ve Samsara Han balklar altnda blmler halinde ilerleyen Uursuz Avlu boyunca Kei Pierrein anlatt olaylar, 17.yzyl mparatorluk corafyasnn bata stanbul olmak zere zmir, Suriye, Bosna gibi topraklarnda geer. Romann ilk blm, stanbulda bir hapishanede yaananlara dairdir ve insan yazgs olarak Cem Sultann hikayesi zengin bir arka plan oluturacak ekilde yorumlanr. Anlatc Kei Pierre, nemli sayd ve hayatnda derin izler brakan bir kiiyi hapishanede yani Uursuz Avluda tanmtr. Bu, Cemil adl gen bir Trktr ve dierlerinden olduka farkldr. Kouta ve avlu saatlerinde elinden drmedii kitab, ilk gn altna serdii ipek rt ve yannda tad antadan ibaret iki para eyasnn gzellii Keii bylemitir. Osmanl mparatorluunun son yllarnda yaayan zmirli bu gen renksiz, kzl sakall yz, iri, mavi ve etraf koyu halkalarla erevelenmi gzleri, ekingen ve aclar iinde kvranan haliyle ..byk bir darbe yedii ve yaama zevkini yitirdii gzle grlebilen... (s.48) biridir. yi bir eitim alarak bym Cemilin, erken yata kaybettii rum asll annesinin gzellii oluna sirayet etmitir. Akll ve zeki bir gen olarak spor ve elenceyi de ihmal etmemekle beraber giderek artan bir merakla okumaya yneltmi, eline ne geerse youn bir ekilde okumu, yabanc lkelere geziler yapmtr. Rumca ve talyancay bilen Cemil, zmirli bir hahamdan spanyolca da renmitir. Bir sre sonra babasn da kaybedince zmirin sayl zenginleri arasnda saylan Cemil, orta halli bir rum ailenin kzn sever ve onunla evlenmek ister. Ancak, baba srarla kzn bir Trke vermek istemez ve onu apar topar zmir dndan bir rumla evlendirir. Bu durum Cemili alt st eder. stanbula gider ve orada iki yl eitim grr. Bu arada delikanlnn kitap merak ve okuma tutkusu artarak devam etmektedir. Yirmi drt yana geldiinde ok zengin, kltrl ve ayn zamanda gizemli bir kimse olarak etrafnda ilgi ve merak konusu olur... Ege kylarn boydan boya dolaan, Msra ve Rodosa gidip aratrma ve incelemelerde bulunan,...hangi dinden, rktan ve milletten olursa olsun dostluk ettikleri hep bilim adamlar.. olan Cemille ilgili olarak zamanla baz sylentiler yaylmaya balar... Okuduu kitaplarn zellikle de Osmanl tarihi ile ilgili kaynaklarn etkisi ile benliini kaybettii, kendisini tahtn kaybeden bir Osmanl ehzadesi yani Cem Sultan olarak grmee balam olduu rivayetleri dilden dile dolar.

172

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

Be blmden oluan Uursuz Avluda, Fatih Sultan Mehmetin iki olu yani Bayezidle Cem arasnda yaanan bu olay, iki ayr dzlemde farkl slup ve bak alar ile verilmitir. Birincisi, Kei Pierrein Cemilden dinlediklerinin aktarm olarak, nc tekil (o) nesnel anlatmyla dzenlenmi olup dieri ise Cemilin iselletirip, hayat ve kimlii ile zdeletirdii, kaderini de bir anlamda ona benzettii, hznl ve ayn zamanda trajik olan birinci tekil (ben) anlatmdr. Birincisi bir tarih metni, dieri ise arpc bir roman paras niteliindedir. Nitekim, Bayezidle Cemin konumlar bakmndan uyduklar Ezeli dman kardeler motifi, dnya kurulal beri var olan ve edebiyatta eitli ynleriyle ilenen bir temadr. Anlatc yazar, burada araya girer ve konuyla ilgili olarak u yorumu yapar: ..ilerinden biri daha yal ve gl, daha tecrbeli ve hayatn gereklerine yakn, insanlarn ounu birletiren, harekete geiren eyleri daha iyi bilir. Ne yapmak ve ne yapmamak gerektii, bakalarndan, kendinden nelerin istenip, nelerin istenmeyecei yine ondan sorulur. Baar hep onun yanndadr. br ise onun tam tersidir. ansszdr, ilk admn hep hatal atar, hayat uzun srmez. Grleri gereklere uymaz. Kardeiyle yapt mcadelede aralarndaki geimsizlik, ekemezlik kanlmaz bir eydir, batan yenik saylabilir... (s.74) Burada; yal ve gl olan II. Bayezid, teki ise yani baarsz olan Cemdir. ...iki ayr azdan kan hikaye bir sonuca varyordu: birlemelerine imkan olmayan iki dnya vard ki, var olduklar sre boyunca birbirleriyle savaacaklard. Ortalarnda kalan adam, her ikisiyle de boumak zorundayd. Padiah olu ve padiah kardei olan bu adam en ince duygu ve dncelerine, en gl inancna varncaya kadar kendisinin de padiah olduuna inanyordu. Ama ayn zamanda, dnyann en zavall kiisiydi. nce ihanete, yenilgiye uram, sonra aldatlp tutsak edilmi, yaknlarndan uzaklatrlm ve feci bir duruma sokulmutu. Btn dnyann ilgisini zerinde toplayan bu adam, sonuna kadar kendisine izdii yoldan sapmayacak, ne ta kalpli kardeine ne de ondan faydalanmaya bakan hristiyanlara alet olmayacakt. Onu elden ele gezdiren ve satlk mal haline getiren bu adamlarn karsnda bir gn bile ban emeyecekti. (s. 84) Yaad krk ak, sra d hayat ve ilgi alanlar ile dilden dile dolaan Cemilin asl merak tarihe ve zellikle de Sultan II. Bayezid ile kardei ehzade Cemin trajik hikayesine kilitlenmi ve talihsiz karde Cemin yksnden bylenmitir. Bu ilgi onda bir saplant haline gelerek kendi soyutlamas iinde asl kimliini silmi ve adeta Cem Sultanla zdelemitir. Cemil iin; kendini ehzade Cem sanyor... Zaten evresiyle konuurken, misafir kabul
173

bilig, K / 2006, say 36

ederken hep ehzadenin hallerini taknyor. Eski dostlar da artk Cemil deil, Cem diye bahsediyorlar.. sylentileri devrin artlar sebebiyle onu ciddi ithamlar ve sulamalarla kar karya getirir. Hapishanenin sessiz, meczup mahkumu, kendisinin Cem olduuna inanan ve onun kt kaderini paylaacak olan Cemil; Rahip Pierree, bir ehrazat edasyla ve adeta trans halinde, alt gn boyunca Cem Sultann hikayesini anlatr. nk bu konu Cemil iin ok deerli ve bitmez tkenmez bir hazinedir. Devletin ve zihniyetin kurban olarak doan Cemil, Cem Sultann, aabeyi Sultan II. Bayezide suikast yapma ihtiras ile ilgili iselletirmi olduu bu hikayesi yznden, dnemin padiahna kar bir suikast planlamak phesiyle tutuklanp, stanbuldaki Uursuz Avlu olarak bilinen bir hapishaneye konmutur. Artk onun hikayesi de bilinmez bir akibete doru srklenme yoluna girmitir... Burada, Cem Sultann insan tarafyla ve iki farkl dnyann arasnda doubat, mslman-hristiyan, muhalefet-iktidar, byk-kk, ihtiras-kader konumlandrlmasnda son derece hznl ve felsefi bir bak asyla deerlendirildiini gryoruz. Ele alacamz ikinci eser, Vera Mutafyevann Cem Sultan, anlatm teknii ynnden de ayrca zerinde durulacak nitelikte olup, bu eser iinde romana en yakn zellikte olandr. Cem Sultann Fatih dnemi sonras taht kavgas olarak verdii mcadelenin hikayesini ieren 524 sayfalk hacimli eser dnemin tanklarnn ve Cem Sultan Olaynn iinde yer alm kiiliklerin anlatmndan verilmitir. Ayn konuya bulunduu ve iinde yer ald konum mesafesinden yaklaan ben/ birinci tekil anlatmlarda bak as kavramnn grecelii, gerein herkese gre deiebilecei noktas nemli bir vurgu olarak kendini gsterir. Adeta Cem Sultan olaynn soruturulduu veya yargland bir mahkemede, srasyla sz alp kendi konumlar ve mesafeleri nispetinde tanklklarn, yorum ve deerlendirmelerini aktaran anlatclar, kronolojik ak iinde gn gnne yaanan zengin bir tarihi arka plan ortaya koyarlar. Tahkiyeli eserde anlat, anlatma, anlatm kavramlarna zgn bir rnek oluturacak nitelikte olan eser, drt blm halinde dzenlenmitir. Arlkl olarak Cem Sultann maiyetindeki, kader arkada, dostu ve iir meclisinin ba kiisi Sadinin anlatmlar, hi dillendirilmeyen Cem Sultan kiiliinin szcs durumundadr. Bu blmlerde Sadi kiilii Cemin hissiyat ile zdelemi gibidir. Birinci blmde; Fatih Sultan Mehmetin 1481de lmnden sonra gelien ve iki yllk sreci ieren dnemin aktrleri, tanklar ve olaylar aktarlrken Sadinin alt ayr anlatmyla srgne uzanan yolda stanbul, Konya, Bursada yaananlar verilirken Fatih, Cem ve Bayezid portreleri de etkileyici bir ekilde sergilenmitir.
174

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

kinci blmde de arlkl olarak Sadinin anlatmnn yannda dier kiiliklerin tankl ile Cem Sultann Avrupa maceras 1487 ylna kadar olan sre erevesinde diyalog, tasvir ve i konumalar halinde, farkl bak alarndan verilmitir. nc blmde Cemin Fransadaki yllar (1485-87) ve Filipin Helenle olan aknn hikayesi yer almtr. Cemin bir anlamda i sesi olan air Sadinin ve Helenin azndan aktarlan Cem-Helen ak, Avrupada ve Osmanlda kadn erkek ilikileri, ak anlay gibi temalar da irdeler. Drdnc blm, air Sadinin 1487 Yl Sonbaharndan 1494 Sonbaharna Kadarki Sreyi Kaplayan An Defterinden Bu Soruturma in yazlmam Olduu Halde Ona ok Yarar Dokunan Paralardr bal altnda Sadinin gnlk biiminde tuttuu anlar ve 1499 ylna kadar yaanan olaylarn farkl bak alarn ierir. Dzenleme ve ieriin bu ekilde seyrettii eserde Vera Mutafyevann, Giri ksmna koyduu yorum da teki konumunu ve bu meseleye bakn analizini son derece arpc bir anlatmla sergiledii pasajlarla doludur. teki sorunsalna getirilen yaklamlarn gerisinde iki rakip kltr paradigmas olduu (Keyman 1999: 78) kabulnden hareketle bu giri yazs, ierik olarak; kltrler ve uluslararas ilikilerin tekiyle srekli bir etkileim halinde olduu, tekini bilme ihtiyac, tekine kar olan genel ve egemen eyilimin eletirisi olarak dikkat ekici niteliktedir. Bu ayn zamanda, hem Batl hem Balkan ve Balkanist bir Osmanl tarihi uzman olan yazarn, getirdii hkmler ve ulat sonular sergilemesi ynnden ve olayn devletler aras bir mesele haline gelmesi bakmndan da nemlidir. Mutafyeva unlar sylyor: Cem ad, yzyllarca nce herkesin dilinde olmasna karn, oktan unutuldu. O zamanlar Cemle ilgili iirler yazlyordu. O gnlerde gazeteler yaynlansa ve bu gazetelerin tefrikalar olsayd, belki gnlerce yaam anlatlacakt.. lke lke gezen aklar Cem iin atlar sylyorlard. XV. yzylda, Batllarn Zizim adn verdikleri Cem Sultandan daha ilgin, daha heyecan verici konu bulunamazd. Yazarlar ve ozanlar iin, ou zaman olduu gibi, Cem ancak bir konu idi. zerine akllarna geleni iledikleri bir kanavie. XV. Yzyl dnyas iin Cem, talihsiz bir yalnz adam, kendisi gibi yalnz ve can skntsndan bunalm soylu kadnlarca acmaszca aldatlm bir sevgili idi. Onlara gre Cem, saray oyunlarnn kurban olmu, insanlar tarafndan aldatlm, billur gibi temiz bir genti. Gerekte bu Cem Sultan deil, XV. yzyln bir kahramanyd. Ona herhangi baka bir ad da verilebilirdi fakat Zizimin doulu, giz dolu ve ok yaygn olmak gibi stnlkleri vard.
175

bilig, K / 2006, say 36

Romantik kurban Zizimin ad ok zaman dillere destan oldu. Sonra da unutulup gitti. XVIII. yzylda baka kahramanlar geldi; daha da ayrntlarla dolu olarak onu XIX. yzyl izledi. Bizi bugn yeniden Ceme dndren nedir? rnein; Cemin imdiye kadar gerek anlamda aklanmam olmasdr. Geri o, eceliyle ldn kantlamak iin, lmnden drt yl sonra mezarndan kartlmtr. Ama bizim iin nemli olan onun lm deil yaam, hi kimsenin tanmlamak istemedii gerek yaantsdr. Gzlerimizi, yalnzca acnacak bir kurban olmad iin Ceme doru eviriyoruz. Cemin yazgs baz gereklerin yeni olmadn, bunlarn yalnz bugn deer tamadn, tarihin durmadan sergiledii byk ve sonsuz gereklerin var olduunu gsteriyor. Bunlardan biri olarak sz gelii, insan ile yurdu arasnda bu gn bile tam olarak aklanamayan bir bamllk vardr. Bazlar ta yerinde ardr diyorlar, bazlar ise kimse z yurdunda peygamber deildir diye karlk veriyor. Bu gerek eskimez, zaman gemez; insanlar ve yurtlar var olduka, srgnn yazgs her zaman konu olacaktr. Gzlerimizi Ceme doru bu gn nc bir nedenle daha eviriyoruz. Cem olaynda, on be yl boyunca-Dou ile Batnn siyaseti ak biimde ortaya kt. Sonradan bu olaya, belki de hakl olarak Dou sorununun balangc dediler.Dou sorununun Rusyann scak denizlere doru ilerlemesi ve Batnn bu ilerlemeye engel olma abalaryla baladn kabul edelim. Yeni tutsak edilmi Balkanlarn kurtuluu, hibir zaman Cem olaynda olduu kadar kolay gerekleebilir bir ey deildi. Batnn bu frsat kard sylenemez. Bazlar bunu yanl hesaba balar ama doru deildir. Hesap iyi yaplmt. Bu hesap bize ok pahalya mal oldu. Her eyden nce gelimemiz gecikti. ekilen aclarn szn etmiyoruz; nk tarihte duygusal grlere yer yoktur. te en ok bundan dolay Cem olayna gzlerimizi eviriyoruz. Balkanlarda geen ve Balkanlamayla sona eren oluumun tarihsel yazg sorunu olduuna inanmamz iin uzun aba harcadlar. Demek istedikleri udur: Ne yapalm, Balkanlar Douya alan kapnn eiindeyse ve btn barbar aknlar onun stnden geiyorsa su kimde? Acnz anlyoruz! demek istiyorlar fakat corafya insann direnmesi dnda corafya olarak kalyor... Ne de olsa bizi anlyorlar (?) fakat bizim de bir eyler anladmz neden sylemeyelim? rnein, Cem olaynda (ve genellikle olayda) gerek tarihsel yazg gerekse corafyay aramamz gereksizdir. nsann istedii Dou sorununu da daha balangcnda yneten bir ok kiinin
176

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

istei gerekten tarihsel yazgnn ve corafyann dndayd. Bu insanlarn corafyaya da, yazgya da kucaklar akt. kisinden de ustaca yararlandlar. Gerekte sorun o kadar karmak deildir. Biz de, tekiler de tarihte duygusallk olmadn iyi biliyoruz. yi niyetli bir biimde tarihsel yazg ad verilen o aclarla yklenmi olduktan sonra byle kabul edilmemiz yararszdr. Bu olayn tanklar oktan lmlerdir fakat ada yarglama yntemlerinde, byk bir olay sz konusu olduunda, llerin de konuturulmas g bir ey deildir. Kar koyacaklar da pek dnlemez. Ayrca onlarn durumu da kolaydr. Yalnz tarihin yargsn bekleyebilirler. Byle bir yarg da kimseye zarar vermez; nk hem ok arkadadrlar hem de birtakm nedenlere baldrlar. (Mutafyeva 2002, 5-7) Bu sylemde Trk-Osmanl yani bize gre tekinin olduu kadar, Bat iinde Balkanl olmann getirdii bir dier teki duru daha vardr. OsmanlAvrupa, Dou-Bat, gemi-gelecek ve daha pek ok ikilemin getirdii tarihi muhasebeyi Balkan meselesi ve Cem Sultan olaynn zmlemesi balamnda yapan Vera Mutafyevann, oklu anlatm ve bak as ile kurgulad ve adeta bir soruturma kitab olan bu eseri bal bana bir inceleme konusu olabilecek niteliktedir. Son olarak ele alacamz; Fransz gazeteci, yazar, diplomat ve siyaset bilimci Edouard Sablierin Cem Sultan-Bourganeuf Mahpusu adl eseri, Academia Franaise dln kazanmtr. Fatihin kk olu Ceme hitaben Oul, sultan olacaksn sen!.. cmlesiyle balayan ve ayr balklar halinde on ana blm ve ierik aknn sergilendii alt balklardan oluan eser, nc tekil ahs / o anlatm ve yer yer diyaloglarn elik ettii bir kurguyla ilerler. Cem, ana karakter olarak dramatik kaderinin rzgarnda, Dou ve Batnn paylaamad son derece nemli, deerli bir o kadar da stratejik bir konumla izilmitir. Kitabn banda Yazarn Notu olarak u ifadelere yer verilmitir: Bu kitapta yer alan diyaloglar eserin tarihsel anlat olarak adlandrlmasn salayacak ekilde okurlara kurgusal gelebilir. Hi kuku yok ki bu artc hikayenin kahramanlarnn yaptklar konumalar, yazar tarafndan oluturulmutur. uras unutulmamaldr ki, bu diyaloglar asla yazarn romanlatrma abasnn bir sonucu olarak ortaya kmamtr. Yazar bu biyografiyi, dnemin kronikleri zerinde yapt incelemelere dayanarak hazrlam Kitabn arka kapandaki tantm cmleleri de ierik, konuya yaklam, bak as ve slubun nasl olduu konusunda ak bir fikir vermektedir:
177

bilig, K / 2006, say 36

Cem Sultan, Osmanl'nn kadersiz ehzadesi, annesinin kymetli Zizim'i. Babas Fatih Sultan Mehmed'in, "Oul, sultan olacaksn sen!" diyerek kendi yerine hazrlad, ama ondan daha byk olan aabeyi Bayezid'in stanbul'a kendisinden daha nce varmasndan sonra taht eline geirdii ve bu yzden ona at sava bayrayla, koca Osmanl mparatorluu'nu ilk defa blnme tehlikesiyle yz yze getiren veliaht... Urad ihanetlerle birlikte aabeyine yenildikten sonra, nce Memlklere, sonra Rodos valyelerine snan Cem Sultan iin, ondan sonras artk uzun yllar srecek bir srgn hayatdr. Bu srede Osmanl mparatorluu'na kar savaan ve Trklerin giderek yaylmasndan byk endie duyan Hristiyan krallar ve imparatorlar ile Papa'nn sava stratejilerinin elinde bir kozdur. Bir yandan, kendisine sadk adamlaryla birlikte oradan oraya srklendii ve sonusuz aklar yaad bir mahpus hayat srer, bir yandan da iindeki giderek klen taht zlemiyle yanp tutuarak Avrupa'nn egemenlerinden medet umar. Oysa, tarih onun yazgsn oktan bimitir. O, Anadolu'ya, ancak ldkten sonra gelecektir, o da aabeyinin naslsa gsterdii himmet zerine... Bugn Bourganeuf'ten geenler, Zizim Kulesi'ni mutlaka ziyaret ederler. Daha sonra Victor Hugo ve Lamartine'i de ok etkilemi olan bu kule, yllar boyunca Cem Sultan'n ve yandalarnn hapishanesi olmutur. Cem Sultan-Bourganeuf Mahpusu, tarihinde ilk defa Osmanly ikiye ayran bir ehzadenin hazin ve trajik yksn anlatr size.. Eserin; I. Blm-Fatihin Olu, II. Blm-ki Bal mparatorluk III. BlmUzun Sren Takip, IV. Blm-Rodos valyeleri Tarikat, V. Blm-Gler Yzl Hristiyanlk, VI. Blm-Akla Karlama, VII: Blm-Casuslar, VIII. Blm-Auvergne Barahiplii, IX. Blm-Zizim Kulesi, X. Blm Saint Pierrede Bir Mslman, XI. Blm-Sonunda zgrlk, XII. BlmMuamma, XIII. Blm-Kim Kazand ? ana balklarnn ierii, farkl bir kurgu ve slupla benzer ekildedir. Be asr ncesinden hzn, ac ve strap dolu bir hikyenin kahraman olan ve Trk tarihinin en bahtsz isimlerinden Cem Sultan, Fatih'in ehzadesi olarak zamannn en mehur alimlerinin elinde yetiti. Devlet idaresine daha ocuk yalarda altrld; sancak beylii ve valilik yapt. Babas 1481 Mays'nda ld zaman Cem, henz yirmi iki yandayd ve tahta aabeyi Bayezid geti. Cem bakaldrarak sultanln iln etti ama aabeyinin gnderdii ordularn karsnda yenildi. Osmanl topraklarn terk ederek Msr ve Hicaz taraflarna gittikten sonra Anadolu'ya geip aabeyiyle tekrar savaa tututu ve yenilince de memleketinden ebediyyen uzaklat.
178

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

Bylece, yz yllar boyunca tarihin en byk gurbet maceralarndan saylacak olan on yllk bir srgn hayatna atld. lk dura Rodostu... Adann hkimi olan valyeler Cem'i hem Avrupaya, hem aabeyi Bayezide pazarlamaya alarak iki taraftan da binlerce altn kopardlar ama daha sonra bir Trk baskn endiesiyle Cemi Fransa'ya geirdiler. Avrupa'daki hemen btn devletler Cem'i ele geirebilmek iin urayor, valyeler de ehzadeyi bir ehirden tekine tayorlard. valyelerin reisi d'Aubusson bu tehlikeli macerann ynn deitirerek ykl bir para ve kardinal unvan karlnda Cem'i Roma'ya, Papa nnocente satt. Fatih'in bu en sevgili olu, giderek Romada Hristiyan dnyasnn Trkler'e kar kulland, hem pazarlk hem tehdit konusu haline geldi... Papann hayali Cemi stanbul'a kar balatlacak bir Hal seferinde kullanmak olduu iin Tuna boylarnda bir Macar ordusu bekletiliyordu ancak ehzade, memleketine kar olan btn bu teklifleri reddetti. Venediklilerle Napoli Krall Cem'i Papann elinden alabilmenin, Papa stanbuldan daha fazla hara alabilmenin peindeyken, Bayezid, tahtnn rakibi Cemi kendisine iade etmeleri yahut ldrmeleri iin Vatikan' hazineler teklif ediyordu. Papa ise, stanbul'un altn musluklarn ak tutabilme abasyla Cemi kaleden kaleye naklediyor ve stanbuldan devaml hara kesebilmenin tadn karyordu. Papa nnocent lnce yerine dnemin talyasnn en kanl ailelerinden Borjiyalardan Roderica ald ve VI. Alexandre ismiyle papalk tahtna oturdu. talyanlar Cemi Alexandre zamannda da pazarlayarak Bayezidden tehditle veya vaadlerle her sene sandklar dolusu altn almay srdrdler. Fransa Kral VIII. Charles, Cemi kullanarak Kuds'e doru bir Hal Seferi planlad. ehzadeyi ele geirmek ve duruma el koymak iin Roma'ya girdi ve Papa, Cemi krala vermekten baka aresi kalmaynca ehzadeyi Fransz kralna teslim etti. Ancak, bahtsz Cem Sultan bir baka gurbette rahatszland ve birka gn sonra 1495te aclar iinde kvranarak can verdi. Papa, senelerce hara kayna olan ehzadeyi bakasna yr etmemi, Krala vermeden nce zehirlemiti. Cemi on yl Osmanlya ve stanbula kar senelerce koz niyetine kullanan Avrupa, ehzadenin cenazesini bile para vastas haline getirdi. Tabut yeniden ehir ehir dolatrld. Cenazesi Bursa'ya getirilip defnedildiinde lmnn zerinden drt sene gemi ve on yl, kardei Cemin tahtn elinden alaca korkusuyla yaayan Bayezide ok byk bir hazineye mal olmutu. Olay rgsn toparlamaya altmz eser boyunca kurguya elik eden belgesel anlatlar, mektuplar, eitli tarihi kaynak ve kronik paralar, tank metinler olarak ak iinde yer alr. stanbulun fethinden itibaren Fatih Sultan Mehmet, fetih uuru, inanlmaz pazarlklara konu olan Cem, Cem airleri, Bayezid, tarihi-corafi konumu ve nemiyle stanbul, Bursa, Osmanl ve
179

bilig, K / 2006, say 36

Osmanllk kavram, Anadolu ve Rumeli, Hristiyan Avrupa, tarikat yaps, konumu ve stratejileriyle Rodos valyeleri gibi konular eitli tasvir, zmleme ve diyaloglar eliinde sergilenmitir. Cem Sultann insani zellikleri; ar duyarll, zaaflar, stnlkleri, aklar, gurur ve pimanl, vatan hasreti, tutsakl, srgn psikolojisinin boyutlar, olaylara bal olarak yanstlrken, teki balamnda Cem Sultan portresi, on yl boyunca taht elinden alaca korkusuyla yaayan (Ayvazolu 1987: 171) Bayezide gre daha scak, olumlu ve ayn zamanda trajik olarak izilmitir. KM KAZANDI? balkl son blmnn almnda ise teki bak asyla Cem Sultann ahsnda yaanan ve dou-bat, Osmanl-Avrupa, mslmanhristiyan ikileminde dnya tarihini ynlendiren bu trajik hikayenin bir muhasebesine gidilerek; Osmanl mparatorluunun iki kardein bu mcadelesiyle ksa bir sarsnt geirmi olduu, bu arada Rodos valyelerinin vakit kazand ancak Fatihin torunu Kanuni Sultan Sleyman zamannda hristiyanln doudaki son siperi olan Rodos adasnn da dt ifade edilmitir. Akademik kimlikleri de olan teki konumundaki batl yazarn (vo Andric, Vera Mutafyeva, Eduard Sablier) eserinde teki bakyla yer al biimini ne kardmz Cem Sultan, bizim olduu kadar Batnn da ilgi oda olmu ve ayrntlaryla vermeye altmz bibliyografyada da grlecei zere eitli edeb eserlerin ve aratrma nitelikli pek ok almann konusu olmutur. Eksikleri de olabilecek bu bibliyografik dkm, Cem Sultann ve Cem Sultan Olaynn yerli ve yabanc bak asndan farkl zaman ve dzlemlerde vazgeilmediini, defalarca ele alnm ve ilenmi bir konu olarak nemini srdrdn gstermektedir.

Notlar: * vo Andric;
Saraybosnal Katolik Srp bir ailenin ocuudur. 1892 ylnda Travnikte (1686-1851 yllarnda Bosna eyaletinin merkezi) doar. Babasn kk yata kaybedince annesinin ailesinin yaad Drina kysndaki Viegrad kasabasnda geen ocukluu ve ilk genlii, onun duygu ve dnce dnyasnn gelimesinde etkili olmutur. lk renimini burada, orta renimini Saraybosnada tamamlar. niversite yllarnda politikaya ilgi duyarak Avusturya-Macaristan mparatorluunun snrlar iinde yaayan Slavlarn kurtulu mcadelesine katlr ve Devrimci Genlik rgt Gen Bosnallarda yer alr. Haziran-1914te Avusturya veliaht Ferdinand bu rgtteki genlerden biri tarafndan ldrlnce, o da tutuklananlar arasndadr. 1914/17 yllar arasnda tutuklu kaldktan sonra srgne gnderilir. Daha sonra yarm kalan niversite renimini tamamlayarak, akademik kariyer yapar... Yugoslavya devletinin kurulmas zerine hariciyede grev alarak II. Dnya Savana kadar diplomatl ve edebiyat almalarn bir arada srdrr.. Sava yllarnda Alman igali altndaki Belgratda yaayan
180

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

yazar, sava sonrasnda milletvekili olur. Yugoslav Yazarlar Birlii Bakan ve Srp Bilimler Akademisi yesi olan vo Andri, 1961 Nobel Edebiyat dln alm ve 1975te Belgratta lmtr. Edebiyata evirilerle balam, 1918de Hapishane Anlarn yaymlamtr. Bunu srgndeyken yazd Ex-Ponto / Srgnden Notlar adl lirik yazlar izler. Hikaye ve romanlaryla edebiyat hayatn srdren Andrie asl nn salayan roman 1945te yaynlanan Drina Kprsdr. 500 yllk ortak yaant ve yerel yaplanmalardan kaynaklanan tarih, gelenek, grenek, folklor ve dil balaryla sk skya ilikili olan hikaye ve romanlarnda konular, Bosna ve evresinden alnmtr.. Bosna tarihinin yannda; Osmanl egemenliinden sonra orada oturan Trklerin, mslman ve ortodoks slavlarn, katolik hrvatlarn, Fransisken papazlarn, yahudilerin, Avusturyallarn ve evreyi haraca kesen haydutlarn yaaylar, gelenek, efsane, savalar, kin ve ihtiraslar eserlerinin dokusunu oluturur. Trkeye evrilen eserleri; Drina Kprs (1962), Gn Batarken (1963) / Travnik Gnl (1999), Uursuz Avlu (1964), Bosna Hikayeleri (1965), Ver Elini ocukluk (1978), Irgat Siman (1983), mer Paa (2004)

* Vera Mutefiyeva;
Bulgar yazar, 1929 ylmda Sofyada dodu. Sofya niversitesi Tarih Blmn bitirdikten sonra Osmanl Tarihi Blmnde uzman oldu. Osmanl tarihi alannda eitli aratrmalar yapt. 1965 ylnda yaynlanan nc Selim adl romanyla byk n kazand. kinci roman Cem Sultan, Vera Mutafyevay daha nl bir yazar yapm, Cem Sultan be dile evrilerek yaynlanmtr. Bilimsel aratrmalarna ara vermeden, belgesel tarih roman alannda da almalarn srdren Vera Mutafyevann balca eserleri: nc Selim, Cem Sultan, Son imanovlar, valye, Klio ve Muza.. * Edouard Sabler; . Bir "Le Monde" yazar olan Edouard Sablier, halen Fransz Diplomatik Basn Kuruluunun Onursal Bakandr. 1963-1969 yllar arasnda ORTFde Enformasyon Mdrlnde bulunmutur. Ayrca Europe 1de ke yazarl, France nterde bayazarlk yapan Sablier, De lOural a lAtlantique (Urallardan Atlantike, 1963), ran, la poudriere (Barut Fs ran, 1962), Le Fil rouge, histoire secrete du terrorisme (Terrizmin Gizli Tarihi, 1983) ve LEcole franaise deu terrorisme (Terrizmin Fransz Okulu, 1993) gibi nemli kitaplarn da yazardr. Edouard Sablier, Fatih Sultan Mehmetin en kk olu Cem Sultann hayatn konu alan DJEM SULTAN Le Prissonier de Bourganeuf /Perrin 2000 (Bourganeuf Tutsa Cem Sultan) adl kitabyla, Academie Franaise tarafndan tarih ve sosyoloji dalnda 2001 Diane Potier-Boes Gm Madalya dlne layk grld

181

bilig, K / 2006, say 36

Cem Sultan Bibliyografyas

ANDRC, vo (1964) Uursuz Avlu, (eviren: Aydn Eme, stanbul: Aaolu Yaynevi, 170 sf BAHADIROLU, Yavuz (1986), Cem Sultan (I); Cem Sultann Gurbet Srgn (II), stanbul: Nesil Yaynevi BALI, Lamia (1969), Cem Sultan-Radyo Tiyatrosu BAOLU, Ayhan (1971), Cem Sultan (izgi Roman), stanbul CAZALS; Patrick (1998), Zizim Kulesi Oduncular sinema filmi (Cem Sultann yaamna da deinen yapm, bugn Bourganeufteki Trklerin gnlk yaamlarndan kesitler sunarak iki farkl uygarln bulumasn konu ediyor.) MORRS, Roderick Conway (1997), Cem Sultan, Bir Saray spiyoncusunun Anlar (eviren: Hakan Trkkuu), 315 sf., (ilk bask 1990), stanbul: Milliyet Yaynevi MUTAFIYEVA, Vera (1971), Cem Sultan Olay (ev. Naime Ylmaer), stanbul: May Yaynlar, 491 sf. MUTAFIYEVA, Vera (2002), Cem Sultan, (ev.: S. Mollov, S. Velikov, N. Uurlu), stanbul: rgn Yaynevi, 524 sf. OFLAZOLU, A. Turan (1986), Cem Sultan: Trageyda / ki Perde, Ankara: AKM Yaynlar REY, Cemal Reit (1921), Cem Sultan, (1920-1923 yllar arasnda Paristeyken yazd 3 operadan biri) SABLER, Eduard (2001), Cem Sultan-Bourganeuf Mahpusu, (eviren. Nuriye Yiitler), stanbul, Everest Yaynlar, 1.Basm, 167 sf. TAN, Turhan (1948) Cem Sultan, stanbul: stanbul Yaynalar, Remzi Kitabevi Matbaas-Gven Basmevi, 303 sf TEZEL, Y.- DEMRALP, . (1959), Cem Sultan-Tarih Roman, Ankara TLBENT, Feridun Fazl (1980), Cem Sultan-Byk Tarihi Roman, stanbul: nkilap ve Aka Kitabevi, 3.bask (ALTINAY), AHMED REFK (2000), Cem Sultan, (Yayna Hazrlayan: brahim Erdoan), stanbul: Tima Yaynlar, Osmanl serisi ALTINAY, Ahmet Refik (2001), Sultan Cem, (Hazrlayan: . Deliolu), stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar ARVAS, A. Srr (2000) z Brakanlar; Gittin Ama Sesin Kald Bu Kubbede, stanbul: Gelecek yaynlar, 1.bask, s. 186-190 AYNUR, Hatice (1995), Cem airleri, Yazdan Sze Edebiyat Sohbetleri, B.. TDE Bl. (19-21 Nisan), lm Aratrmalar, S: 9, st.2000, s.33-43). AYVAZOLU, Ber, (1987), Gemii Yeniden Kurmak, Kubbealt Neriyat, stanbul. BANARLI, Nihat Sami (1971), Resimli Trk Edebiyat Tarihi, I, stanbul: MEB.Yaynlar
182

A) Edebiyat ve Sanat Eserleri

B) Dier

Tazade-Karaca, Batl Eserde Romantik Kurban Cem Sultan

BAYSUN, M. Cavid (1945), Cem, slm Ansiklopedisi, 3, stanbul: 69-81 BAYSUN, M. Cavid (1946), Cem Sultan (Hayat ve iirleri) stanbul: Ahmet Halit Kitabevi BYK TRK KLASKLER (1985), Cem Sultan, C: 2, stanbul: tken-St Yaynevi, s. 181-192 DANMENT, smail Hami (1954), Vkta Nisbetle Gurbet-nme, Fatih ve stanbul. II/7-12: 211-270. DURAK, Mustafa (1997), Cem Sultan iirinde Duyarlk Bursada Bir Baka Zaman, Bursa Kitapl:2, Bursa Kltr Sanat ve Turizm Vakf Yaynlar 2, Bursa: zsan Matbaaclk ERDEM, Hakan (2004), Rnesans Avrupasnda Mltecilik ve lm; Vakat- Sultan Cem, Sabanc niversitesi-Sakp Sabanc Mzesi (23 Aralk 2003-18 Nisan 2004/ Medicilerden Savoylara Floransa Saraylarnda Osmanl Grkemi Sergisi Kapsamnda Dzenlenen Mze Konferanslarndan... ) ERGUN, Sadettin Nzhet (1946), Trk airleri II, stanbul EROLU, Haldun (2004), Osmanl Devletinde ehzadelik Kurumu, Ankara: Aka Yaynevi ERSOYLU, Halil (1989), Cem Sultann Trke Divan, Ankara: TDK Yaynlar ERTAYLAN, .Hikmet (1951), Sultan Cem, stanbul ERTAYLAN, . Hikmet (1951), Falnme, stanbul EYCE, Semavi (1973), Sultan Cemin Portreleri Hakknda, Belleten: 37 : 1-149. GNGR, Erol (1999), Tarihte Trkler, stanbul: tken Neriyat, 9.bask HOCA SADEDDN (1279), Tct-Tevarih II, stanbul: (2.bask.1979). HORATA, Osman (2000), Cem Sairleri: Bir Kader Birliinin Anatomisi, Bilig, Trk Dnyasi Sosyal Bilimler Dergisi, S: 15 /Gz- 2000, s.91-110. (2001), Vkt- Sultan Cem'de Bati Kltr Hakknda Baz Egzotik Dikkatler, Mill Folklor, K 52, s. 72-78. SEN, Mustafa (1997), Cem airleri, telerden Bir Ses, Ankara: Aka Yay. (Hisar, 262 (1979): 27-28) KALPAKLI, Mehmet (1999), Bahtsz ehzadenin Bahtsz Divan, Kebike 7-8, Ankara:, s.33-44 KARA, Mustafa (1995), Vefatnn 500. Yldnmnde Gurbette Garip Bir air, Dergh: 66 (1995): 22. KARACA, T. Nesrin (2003), vo Andricin Uursuz Avlu Romannda Hapishane ve Osmanllar, Marmara niversitesi-Trkiyat Aratrma Merkezi, 4-5 Aralk 2003 -Hapishaneler Sempozyumunda sunulan bildiri. (Zindanlar ve Mahkumlar kitabnda baslacak) KEYMAN F.-MUTMAN M.-YEENOLU M. (1999) (Derleyenler), Farklla Direnmek: Uluslararas likiler Kuramnda TEK Sorunu, letiim Yaynevi, 2.Bask, 106 KURNAZ, Cemal (1997), Cem Sultann Ouz Han Mersiyesi: Bir Kaside mi, Gazel mi?, Divan Edebiyat Yazlar, Ankara: 415-420.
183

bilig, K / 2006, say 36

KORELL, Engin (2003), Cem Sultan, Yamur Dergisi, S: 19 LEFORT, Jacgues (1981),Documents Grecs dans les Archives de Topkap Saray, Contribution a lhistoire de Cem Sultan, (Topkap Saray Arivlerinin Yunanca Belgeleri, Cem Sultann Tarihine Katk, (ev. Hatice Gonnet), Ankara.: TK Yayn MER, Mnevver (1991), Cem Sultann Yeni bulunan Fl-i Reyhn- Cem Sultan Adl Eseri, Tarih ve Toplum, c.16, say:96; c.17,say:97:64. OKUR, Mnevver (1992), Cem Sultan Hayat ve iir Dnyas, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar PAKALIN, M. Zeki (2000), Ahmet Refik, Cem Sultan, Sultan Cem stanbul: Tima Yaynlar, s.152-186 RADO, evket (1969), Sultan Cemin Bana Gelenler: Vakat- Sultan Cem (Sadeletirilmi Metin), Hayat Tarih Mecmuas, 5(49): 6-8, 5(50) 4-9; 5(51): 10-14; 5(52): 11-15; 5 (53): 11-15, 5(54): 9-13 AKROLU, M. ve KUT, Gnay (1993), Cem Sultan, TDV slam Ansiklopedisi /. C, s. 283-285 EHSUVAROLU, Haluk (1958), Cem Sultan ve Ackl Hikayesi, Resimli Trk Mecmuas, C:III, Mart UURCAN, Sema (1996), vo Andriin Eserlerinde Trk Kltrnn zleri, Kubbealt Akademi Mecmuas, Y:25, Ekim, S:4, s. 261-278 UURLU, Nurer (2002) Vera Mutafyeva: Cem Sultan (iinde), Cem Sultan Olay, stanbul: rgn Kitabevi, s.8-23 UZUNARILI, . Hakk (1984), Osmanl Devletinde Saray Tekilat, Ankara: TTK Yayn VATN, Nicolas (1997), Sultan Djem, Un Prince Ottoman dans IEurope du XVe siecle daprees sourrces contemporaines; Vkt- Sultan Cem, Euvres de Guillaume Caaursin, Ankara: TTK Yay (2004), Rodos valyeleri ve Osmanllar, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar

184

Sultan Djem As Romantic Victim in Three Western Works

Assist. Prof. Dr. Nesrin TAGIZADE-KARACA

Abstract: Sultan Cem (Djem), who was called Zizim by Europeans in the 15th century, is not only a historical personage but also the hero of a dramatic story which has often inspired Western writers and artists. His struggle for the throne with his elder brother, Bayezid II, his thirteen-year long exile and imprisonmet, his colorful personality, and his an original and interesting personality. This topic, which equally draws the attention of both the East and the West, also constitutes the beginning of our relationship with Europe. The topic, therefore, possesses political, diplomatic and historical signifiance. This study aims to evalute Sultan Cem and his life as exile in Egypt, Rhodes, France and Italy by analyzing three works by three European writers whose perspectives were that of the other. The works in ouestion are The Damned Yard by vo Andric, Sultan Cem by Vera Mutafciyeva and Djem Sultan: The Prisoner of Bourganeuf by Eduard Sablier. Key Words: The Ottoman Empire, The West, Sultan Cem, Exile, Narrative, vo Andric, Vera Mutafciyeva, Eduard Sablier.

Baskent Univetrsty, Faculty of Science and Letters / ANKARA nkaraca@baskent.edu.tr

bilig Winter / 2006 Number 36: 167-186 Ahmet Yesevi University Board of Trustees

 " "
- *
: 15 "", , . , , , a . , . , , . ; " ", " " " ". : , , , , ,, ,

* , , / nkaraca@baskent.edu.tr

bilig Zima 2006 vpusk: 36: 167-186 Popeitel#skiy Sovet Universiteta Axmeta Wsavi