AVANGARDINTARHSELDNM PeterBrgerin1974teyaymlananAvangardKuram(TheoriederAvantgarde),Trkeye evrilelineredeyseikiyloluyor.AliArtununetkilisunumuyla,sanatnentemel sorunsallarndanbiriolanavangardmeselesineeilenBrgerinbunemliyapt,sanat ortamndabykbirilgiylekarlandgibi,birdizitartmanndamerkezineyerlemie benziyor.zellikle1960sonrassretehzlbirevrilmeyle,Modernizmeilikinou kavramalaaedenpostmodernklarvegnmzdehkmsrenyenialgvekavrama sreleriniirdelerken,avangardngeirdiievrimidezmlemekve20.yzylnilkyarsnda olupbitenlerinfarklbirdzeydekitezahrndeerlendirmekiinbellibirtartmaalan oluturuyorbukitap. Brger,gnmzdekineoavangardyaptlarn,politikbirdolaym(mediation)vesarscbir slupsergileyemedikleriiin,sanatlahayatarasndakiyabanclamaygidermeyihedefleyen tarihselavangardnmisyonunasahipolamayacanilerisrerek,sonkrkylayaylan sanatsaltartmalarayenibirboyutgetirmiti.

GerekteBrgerinyaklam,avangardn tarihselkonumuvekapsamnyenidengzdengeirirken,neoyadapostnekleriyle kategorizeedilenyeniaraylarn,bukapsamlakurduuilikizerinetemellenir. Avangardincelemelerininouayntarihselemayizlemektedir:Avangardizm1848 ncesindeRomantizminisyanylaperdahlanr.Politikvesanatsalilericilikanlamnda avangardCourbetilezirvesineeriir.Ancakmodernavangardgenellikle1868deManetile balatlr.Buoudnregre,avangardnikincievresikabuledilir.Sanatveedebiyatta toplumavekendikendineyabanclama,ManetveadalarsaylabilecekBaudelaireve Flaubertezgdr.Onlariinburjuvaiindevarolularsonderecesorunludur.Onlar sadecemevcuttoplumsalvesanatsalkurumlardanyaltmaklakalmaz,iiniinderin ikilemleresrkler.1920lerdekikrlmaisenebalangtaolduugibiburjuvaya,ne1848 ncesindekigibitoplumaynlendirilmibirbakaldrdr.Bakaldrnnodandasanatn kendisiyeralmaktadrvedolaysylaonunlailikilendirilentmkurumlaraynykmnbir parasgibigrnmektedir.Brgerinavangardisttutumlarnsorunlubulduu1968 dolaylarnnneoavangardistleriisegerekteherhangibirkurumyadasistemekarkmak biryana,mevcutpolitik,kltrelvetoplumsalyapnnmerulatrlmasnsalayanbirtavr izlemektedirler.Busreteavangardisteskisigibilanetli,asi,serke,hayalperest,anarist falandeildir.Sanatileriyle,sanatynetimineaitilerbirbirinekarr.Sanatlarkurumlarn dmandeil,sorumlularolurlar,akademikmevkilere,sanatiletmelerindekiidarimevkilere kayarlar. AvangardnmrnikidnyasavaarasnakonumlandranBrger,budnemboyunca tarihselavangardndlerinigerekletirmeyibaaramadndanvesonundasavat kurumlarayenikdtndenszetmektevegnmzdekiavangardoluumlarnsasadece avangardnokeetme,artmaveskandalyaratmatekniklerinikullandnsavlamaktadr. Dahas,sanatnmevcuttoplumierisindehayatpratiinedahiledilmesiiddias,avangardist amalarnbaarszlauramasndansonraartkciddiyetleortayaatlamaz.Bugnbir sanatbirsobaborusunusergiyegnderdiinde,Duchampnhazrnesnelerininsahip olduuisyanyounluunahibirekildeulaamaz.Aksine,DuchampnPisuar(mzeve sergigibizglrgtlenmebiimleriylebirlikte)sanatkurumununykmnhedeflerken,soba borusunubulankiieserininmzeyegirmesinitalepeder.Bylelikleavangardistisyan tersineevrilmiolur. Brgeregredahakusursuzbirbiimdetasarlanpgerekletirilselerbile,happeningler, dadaistgsterilerinisyandeerineartkulaamamaktadrlar.Bununnedenlerindenbiri avangardistlerinbavurduuetkiaralarnnokeetmeetkisinikaybetmesidir.(s.117) Avangardyalnzcabireyselretimkategorisinideil,bireyselalmlamakategorisinide olumsuzlar.Birdadagsterisikarsnda,provokasyonlagaleyanagelenizleyicilerin

yuhalamadantartaklamayakadaruzanantepkileri,kukusuzkolektiftir.Bunlar,dahanceki birprovokasyonkarsndagsterilentepkilerdir.zleyicilernekadaretkinolursaolsun, reticiilealmlaycbelirginekildeayrdr.Hayatpratiindenayrbirkurumolaraksanat ortadankaldrmayolundakiavangardistamaerevesinde,reticiilealmlaycarasndaki kartlnyokedilmesimantkldr.GerekTzaranndadaistbiriiroluturmaynndeki talimatnamesinin,gerekseBretonunotomatikmetinleryazmaklavuzununbirerreete niteliitamastesadfdeildir.Amaburetimsanatsalretimolarakdeil,zgrletiricibir hayatpratiininparasolarakalglanmaldr.Otomatikmetinlerdebuanlamda,birerbireysel retimklavuzuolarakokunmaldr.Bylecesanatsaleylem,iineherkatlanzgrletirici biredimortayakoymayadaveteder.Dondurulmuvezmlemeyibekleyenbirsanatyapt yokturartk.Yadaazokyaratcsnnestetikmaharetleriniveniyetlerinisergileyenbirrn. Hertrprovokasyonaakveyaratcsrecedahilolmayagizlibirarvardr.stelikbir keziinegirildiindetepkisizkalnamayacakbirsarsnthalimevcutturbusanatsaleylemde. Artkreticilervealmlayclaryoktur,yalnzcahayatolabilecekeniyiekildeyaamakiin iirikullananbireyvardr.(s.110) GreenberginmodernistformalizmineeletirmekleiebalayanPopuntemsiliycelterek (sublimation),nesneyisanatsalediminmerkezineyerletirmesi,balangtaseriretim nesnelerineveonlarretensistemekareletirelbirtutumgibigrnrken,zamanlabu yaklamnneredeysegizlibirhayranlktanbakabireyolmadkansyaygnlaacaktr. SzgelimiAndyWarholbiteviyetekrarlarlasuretinikardgrselalemieletirmekbiryana setiimetalarestetizeederek,onlarikonlatrarak,konuedindiibunesnelerarasndabir nesneyednmtr.Ykseksanatvekurumlarnasaldrmakbiryana,Warhol,bu kurumlarnbiimselbirdeiimledevamnmmknklanbiryaklamiinesrklenmitir zamanla.WarholunCampbellorbas(CampbellSoapCans),bizigzelveirkinarasnda, gerekvegerekdarasndabirseimyapmaktankurtaryorikonlargibi:varlna inanmaksznbizisanatainanmayaaryordu. BrgerinsrarlaiaretettiiPopArtnnesneyi,kendiimgesiylebtnletirerekmeta estetiinedntrmesivebununormalletirmesiolarakgrlebilir.SonralarTom WesselmannnBalangtaeletirdiklerinizegizlibirhayranlkduymayabaladnzveartk neredeysebuimgeleretapyorsunuzdiyerekbugruptanayrlmasnbuekildeirdelemek gerek.Sanatmertebesineykseltilentketimrnlerinin,zamanlakendigrselmeruiyetini dayatmasvebyleceSoyutDavurumculukunkendiiinekapal,egosantrik,bilinrtc estetikaraylarnn,tketimpiyasalarnnrenklinesnelerineynlendirilii BrgerinAvangardKuramAsndanDuchampveNeoAvangardistler BrgerinAvangardKuramndayounlatennemlisorunsallardanbirideAvrupa avangardierisindekienradikalhareketolanDadaizminkendindenncekisanatekollerini deil,kurumolaraksanatnvesanatngeliimininburjuvatoplumundaizlediiseyredairdir. BuradaBrger,kurumolaraksanatmefhumuyla,sanatierisindekireticivedatc aygtnyansra,sanatlailgiliolarakbellibirzamandahakimolanveeserlerinalglann nemlildebelirleyenfikirlerikastetmektedir.Avangardikisinedekarkarhemsanat eserininbalolduusanataygtna(kurumuna),hemdesanatnburjuvatoplumunda zerklikkavramylatarifedilenstatsne. Duchampnhazrnesneleriancaksanateserikategorisineatftabulunarakanlam kazanabilir.Duchampnrastgelesetiiseriretimnesneleriniimzalaypsanatsergilerine gndermesindekiprovokasyon,ncelikleneyinsanatolduukonusundabiranlayn varlngerektirir.Duchampnprovokasyonusanatdenenkurumuhedeflemektedir,ohalde bualanasokulansanatnesnesidebuprovokasyondanmuafolamayacaktr.Hayat pratiindenkopmuvegerektesistemeangajeolanbirsanatsalanlay,srekligeleneksel olanagndermeyaparakkendigerekliinidahanekadarvaredebilirki?...Yadatmden

estetikstratejilerdensklpatlmbirnesnenaslolurdayenibirestetikdeerlekuatlr? DadaizmiindebuglkrlmayyaratanDuchampnilkeldenkendisinideartanbir durumdurbuNitekim1960laragelindiindeDuchamp,yaklamlarnreferansgsterenbir dizisanatnnalmalarnkaygylaizlerken,HansRichtereyazdbirmektuptabu durumuyleifadeetmektedir: YeniGerekilik,PopArt,Montaj(montage)falandedikleribuYeniDada(NeoDada)kolay birkyoluveDadannbeslendii(yararland)eylerdenbesleniyor.Hazryapmlar kefettiimzaman,estetikileriyreklendirmekistemitim.YeniDadabenimhazryapmlar aldveonlardasanatsalgzellikbuldu.iekurutucusunuvepisuarbirmeydanokuma i olaraksuratlarnafrlatmtmimdikalkmbunlarnestetikdeeriniyceltiyorlar. PeterBrger,neoavangardisttutumakukuylabakarken,onunsanatolarakavangard kurumsallatrdnvesahihavangardistamalarolumsuzladnbelirtmektedir. Eserintoplumsaletkisinibelirleyen,sanatlarnkendifaaliyetleriyleilgilibilinlerideil, rnlerininstatsdr.Neoavangardistsanat,kelimenintamanlamylazerktir,yanisanatn hayatpratiinedahiledilmesiyolundaavangardistamacolumsuzlar.Sanatolumsuzlama abalarda,reticilerininniyetlerindenbamszbiimdeeserniteliikazanansanatsal gsterilerhalinegelir.(s.118) Yeni Avangardisttutumelealnrkenokaelealnankategorilerdenbirideyenidir.Brger, modernitekavramylaeletirilenavangardisttutumuamlarkenskaAdornonun AstetischeTheoriededilegetirdiiyaklamlaragndermeyapmaktadr.Modernizmdeki yenikategorisiilebukategorininaynldemeruolaneskikullanmlararasndakifark,o dnemekadarhakimolaneydenradikalbirekildekopulmuolmasdr.Buradayalnzca, geerlisaylagelmisanatsalteknikleryadastililkelerideil,btnbirsanatgelenei olumsuzlanr.BrgeregreAdornonunyenikategorisikullanmtamdabunoktada sorgulanmaldr.nkAdorno,tarihselavangardhareketleriningerekletirdii,tarihsel adanbenzersizbirolguolangelenektenkopuu,modernsanatngelimeilkesihaline getirmeeilimindedir:Cahilkii,artanbirhzlabirbirininyerinialanestetikprogramlarave ekolleregeiciheveslerdiyebakpburunkvrramabuhzldeiim,ilkkezValerynin gzlediibirolgudan,giderekglenenreddetmezorunluluundankaynaklanr(s.123) KukusuzAdornonunsanattayenikategorisiolaraknitelediieymetatoplumunahakim olaneyinzorunlubirsuretidir.Metatoplumuancakretilenmallarsatldtakdirde varolabileceiiin,alclardaima,rnlerinyeniliiylecezpetmekgerekir.Adornosanatnbu zorunluluaboyunediinidnrardndandiyalektikbirhamleyle,toplumuyneten yasayaayakuydurmann,otoplumakarkmaiaretiolduununesrer.AncakBrger bunoktadametatoplumundakiyenininieriibelirten(substantille)birkategoriolmadn, tersinebununyzeyselbirgrsellikbelirtkesiolduunadikkatekmektedir. Bukategorideszkonusuolan,metanndoasdeil,yapaybirekildemetayayklenen grntdr.(metalarnyenilii,sunulmaeklidir).mdi,sanat,metatoplumununbuen yzeyselunsurunaayakuyduruyorsa,buyollatoplumanaslkarkabileceinianlamak zordur.(s.124) Brger,sanatnyeniolanretmeyolundakibaskyagerektenboyunediiyerde,geicibir hevesedneceinisavlamaktaveAdornonunkatlamveyabanclamolanamimetik uyarlamadiyeadlandrdeyiWarholunCampbellorbaTenekeleriylernekleyerek eletirmektedir.yledemektedirBrger100Campbellkonservesiresminebakpdameta toplumunadirenigrmekiin,insannoresimdebylesibirdireniigrmekistemesi gerekir.(s.124)

AncakAdornoyagrekatlamolanamimetikuyarlamamevcutdurumungzlernne serilmesidirkibudadiertrlalglanmadankalacakolacakeyintamdabusergileme biimiyleifaedilmesidir. retimaygtlarnnhertrieriktensoyutlayarakyaamniinefrlattbugrselunsurlar modernsonrastoplumukuatanyenibiretkileimselaltyapoluturmulardrkisonralar kimileribalangtaeletirdiklerinezamanlahayranlkduysada,Warholvebudneminpek oknemliismininstratejiolarakortayakoyduklarey,buimgelerinartcbyklkteve nicelikteizleyicininkarsnakarlmasdr.Byleceizleyici,bilinsizceizlediibu grntlerinardndabunlarpazarlayansisteminresminigrebilecektir.Birmarka,biretiket, hattapazarlamastratejilerigereibirbillboardyadatelevizyondakibirreklamherhangibir rntantrken,srekliolarakbiimselbirilgiyikkrtacaktr.Ancakbugsterenlerbirsanat galerisinde,biryaptolarakizleyiciyeynlendirildiinde,artktmetkilemeteknikleribiryana yenibirbalamoluturulmuolacaktr.DolaysylaWarholunyapt,grntlerideitirmek deil,sadeceizleyicininonugrmebiiminideitirmektir.SanrmAdornonunkastettiine yaknlbuyzdendir.Adorno,sanatnkendizneyabanclamamasiin,kendini sistemdenayrbirnoktadatanmlamasgerektii,ancakbubiimdekklbirsarsnt yaratabileceiniilerisrmektedir.Fakatbusanatnn,kimitoplumsalvekltrel balamlardanbamszmetaforlarretmesiistemideildir,bu,retimaygtlarnnnne geilmesigbirileyileilerlediibirada,yineaynaygtlarsisteminaleyhinekullanarak, toplumsaldahaglveitenkavrayarakdntrmeninbiryoludur. BrgerdiyalektikyorumdaAdornovedieryazarlarnsanatsalteknikleringeliimindekien sontarihseldzeyi,yalnzcaavangardnizindengidensanatntemsilettiigrnedikkat ekmektevebuyazarlarn,metatoplumunauymay,otoplumakardireniolarak gstermelerindentr,tketimhevesleriylesanatsalheveslerarasndakirahatszedici benzerliigrmezdengeldiklerinisylemektedir.(s.126) Avangardhareketlerlebirliktegemidnemlereaitsanatsaltekniklerinkullanlabilirhale gelmesi,Brgeregresanatprosedrlerinintarihseldzeyinibelirlemeyinerdeyse imkanszlatrmtr.Avangardisthareketlerlebirlikte,farklteknikvestillerinbirarada varolduuezamanlbirgrnortayaktiin,buezamanllktandolayhibirsanatsal hareketbirdierindendahaileribirhareketolduunuiddiaedemeyecektir.Buradaki tarihsellikvurgusu,sanatyaptlarnevreleyenaurayailikindirvebuhaleninyitip gitmesiyle,sanatyaptiindeyeraldkoullarbarndranbirgstergeselizolarakbile grnmezartk.Sadecetarihselavangardnbiimseldzeydeizinisren,onubirmodel olarakkullanp,parodikyaklamlarlafarklteknikvebiemleriharmanlayanyenibirestetik dzeybelirir.Budzey,sanatntarihselkonumundanok,iindeyitipgitmeyeyazgland grselbiralemingrndr.Gerekte,Postmodernizmintarihsellikanlaytamdabu yanyanalkveeklektisizmilikisinedayanmaktadr.Buradakitarihsellikanlay Modernizminlineerbirdorultuda,birbirinegndermeyaparakilerleyenyapsyerine,byle birilerlemedncesininzatenmmknolamayacansavlayandngselbirtarihsel emayaoturmaktadr.Bustilleriniiegeerekmelezletii,zerkliiniyitirenyenibir biimdir.Kendiizinisaklayantekniklerin,belirsizbiroalmaylaheryanistilaettiikalabalk birortamdrbu. Montaj Brgerinavangardailikinelealdnemlikategorilerdenbiridemontajtekniidir.Montaj, alegorikavramnnbellibirynndahanetbirekildetanmlamayayarayanbirkategoridir. Montajgerekliinfragmanlaraayrlmolmasngerektirirveeserinoluturulmaevresinitarif eder.Montajtekniiavangardrnninorganikniteliiyledorudanilintilidir.nk szgelimiKbistbirresimde,montajaraclylagerekliinbetimlenmesinednkorganik tutumterkedilmitir.Organikrntnnyerini,tektekimgeyiantrankimigrselunsurlarn

belirlibirkodlamayatabitutularakyzeyeamlanmasszkonusuolur.Buradakitavr, tarihselavangardhareketlerdeolduugibisanatnsorgulanmasdeil,estetiknesneyaratma istemidir.Dieryandanise,Heartfieldinfotomontajlarelealndndabambakabirmontaj tipiilekarlalr.Heartfieldinfotomontajlarsiyasalieriklerledonatlmbirgrselliiierir ki,bugrsellikenikonusinemasalbirdilkullanmaktangeridurmaz.Brger,Adornonun montajailikinyaklamlarnirdeleyerekorganikolmayansanatyaptnailikinnemli almlarsunar. Eserampirikgerekliinfragmanlarniinealpkopuukabullendiinde,bukopuuestetik etkiyedntrdnde,trdeolmayanbirgerekliiresmettiiiinonunlauzlatrlan sanatnbenzerlikyanlsamas(Schein)paralanacaktr.diyenAdorno,insaneliyleyaplan vedoagibigrnmeyealanorganikeserinuzlamacyannakarn,montajileelealnan organikolmayansanatyaptndakifragmantasyonun,buuzlayakarktnaiaret etmektedir.AdornoyagreSanateserinegereklikfragmanlarnneklenmesi,oeseriderin biimdedeitirir.Sanatyalnzcabirbtnekillendirmeyireddetmeklekalmaz,resme bakabirstatverir,nkresminparalarilegereklikarasnda,organiksanateserinde olanilikiyoktur:Artkbuparalargereklieiaretedenbirergstergedeil,gerekliin kendisidir.(s.148) AdornonunbudncelerinekatlmamzgerektiinisyleyenBrger,dnrnsanatsal birprosedrolarakmontajasiyasalanlamatfedendncelerinitartmalbulmaktadr. Szgelimi,KapitalizmiortadankaldrmakgibibirniyetleriolmayantalyanFtristlerle,Ekim DevrimininardndangelimekteolansosyalistbirlkedeyaayanRusavangardistlerin montajkullanmasbufikrirtmekiinyeterlidirBrgeregre Brger,montajlaoluturulanorganikolmayansanatyaptn,organiksanatformlaryla karlatrarakfarklalmlarulamaktadr:Organiksanateseriszdizimselyap rntsnegreinaedilmitirtekilparalarilebtn,diyalektikbirbirlikoluturur.Organik esereilikindorubirokuma,hermeneutikdngyletarifedilir:Paralarancakeserin btnnden,btndeparalardanyolaklarakanlalr.Yani,btnnnceden kavranmas,paralarnkavranmasnahemrehberlikederhemdeokavrayladzeltilir.Bu almlamatipininentemelnkoulu,tektekparalarnanlamarasndazorunlubiruyum olduununvarsaylmasdr.Organikolmayaneserbunkoulugeersizklarorganikeserle arasndakibelirleyicifarkdabudur.Paralar,kendisinetabiolduklarbtnden bamszlarlarartkobtnnzorunluunsurlardeildirler.Bu,paralarnartk zorunluluktanyoksunolduuanlamnagelir.(s.151) Tmbuyapsalayrmlaralmlamaasndankklfarkllklarbarndrmaktadr.Avangardist eserinallmaycs,zihinselnesneletirmelerszkonusuolduunda,organiksanat eserlerininokunularylaoluturulmuiselletirmetarznn,karsndakinesneyeuygun dmediinigrr.Avangardisteser,anlamnnyorumlanmasnaizinverecekbtnselbir izlenimbrakmazyaratldkadarylaizlenimse,tektekparalarabavurularak aklanamaz,nkartkoparalarbiramacatabideildir.Almlayc,anlamverme noktasndakibureddi,okeklindetecrbeeder.Avangardistsanatnnamacdabudur. anlamnbuekildereddedilmesiyleeseriokuyanndikkatiniyaamatarznnsorgulanabilir olduunaveonudeitirmegereineekmekister.okun,yaamatarznndeitirilmesi ynndebiruyarcolmasamalanrestetikikinliikrmann,almlaycnnhayatpratiinde birdeiimbalatmannaracdr. Birbirindenfarklyorumlararamenavangard,nihayetindemodernizminenson,enyeni,en aykrifadesi,stiligibianlalagelmitir.OysaBrgermodernizmileavangardnbirliini bozarbylecebuterimlereilikinmulakladasonverir.nkonundncesinde avangard,tamdamodernizminngrdzerkleme/kurumlamaizgisinemeydanokur. Buizgiyiizleyentarihleri,onlardakizamanmantntehireder.DolaysylaBrger

avangard,onustillerinevrimineeklemleyenModernSanatTarihindenskervetoplumsal hayatniineyerletirir.Busayedeavangardkavramsallatrantarihinteorikkurgusunu aavururvebelirlitanmlarniinesktrlanestetiknormlardeifreeder. BrgerinLukacsAdornotartmasndan,Benjaminvealegorikavramna,burjuva toplumundasanatnzerkliisorunsalndan,avangardistsanatyaptnnkategorisorunsalna dekbirdizidnselalmaynelenbudeerlialmas,sonzamanlardalkemizdede irdelenensanatsalmeselelerinvegnceleilikinbiroktartmanntemelreferanslarndan biriolmayadevamedeceebenziyor. RfatAHNER

AvangardKuram PeterBrger Sunu:AliArtun ev.Erolzbek letiimYaynlar,stanbul,2004 190sayfa Notlar:

i

HansRichter,Dada:ArtandAntiArt,NewYorkandToronto,OxfordUniversityPress,1965,p.207208