SAOBRAAJNI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
PROGRAMIRANJE U SAOBRAAJU TEMA: VRSTE PROGRAMIRANJA U SAOBRAAJU

MENTOR: Prof.dr Muharem Kozi ASISTENT: Larisa Rami

STUDENT: Ramo Fuko BR. INDEXA: 15/09-I

Travnik, septembar 2012.god.

SADRAJ:

UVOD ...3 1. PROGRAMIRANJE U SAOBRAAJU....4 2. VRSTE PROGRAMIRANJA U SAOBRAAJU...........5 2.1. Dinamiko programiranje..6 2.2. Linearno (stohastiko) programiranje7 2.3. Nelinearno programiranje...8 ZAKLJUAK....9 LITERATURA10

UVOD
Programiranje je pisanje uputa raunaru to i kako uiniti, a izvodi se u nekom od programskih jezika. Programiranje je umjetnost i umijee u stvaranju programa za raunare. Stvaranje programa sadri u sebi pojedine elemente dizajna, umjetnosti, znanosti, matematike kao i ininjeringa. Osoba koja stvara program zove se programer1. Svaki programer pie programski kod u nekom programskom jeziku. Razliiti programski jezici podravaju razliite stilove programiranja (programska paradigma). Razliiti programski jezici zahtjevaju razliite nivoe znanja, umijea i detalja koje programer treba posjedovati. Jedini programski jezik koji raunar moe direktno izvravati je mainski jezik (mainski kod ili binarni kod). U poecima raunarstva programeri su pisali u mainskom kodu, to je bilo vrlo komplikovano i zamorno. Sljedei korak u razvoju raunarskog programiranja ogleda se u upotrebi simbolikih jezika, poznatih pod zajednikim nazivom asembler. Asemblerski jezici sastoje se od jednostavnih instrukcija koje se direktno i jednoznano mogu prevesti u mainski kod koji se direktno izvrava. Iako mnogo pogodnije i od mainskog programiranja, asemblersko programiranje karakterie velika koliina posla koju programer mora obaviti, zbog injenice da su operacije i dalje elementarne. Zbog toga su strunjaci stvorili programske jezike vieg nivoa pomou kojih se pie izvorni kod koji se u mainski kod prevodi posredstvom specijalnih programa - prevodilaca iji je zadatak da prevede kod vieg programskog jezika u mainski kod tzv. interpreter i kompajler. Postoje dva tipa programiranja: 1. Strukturno . programiranje (engl. structured programing) skup je programskih postupaka koji vode logikoj organizaciji i itljivosti programa. Logika organizacija programa olakava pisanje, odravanje i popravak programa. 2. Modularno programiranje je prva i najvanija metoda strukturnog programiranja. Modularno programiranje sastoji se u podjeli programa u manje cjeline, koje se mogu neovisno pisati i provjeravati, a po zavretku ugraditi u glavni program.

hr.wikipedia.org/wiki/Raunalno_programiranje
3

1. PROGRAMIRANJE U SAOBRAAJU
Programiranje u saobraaju predstavlja proces planiranja i rjeavanja saobraajnih problema i sloenih saobraajnih tokova i situacija koritenjem odreene metode, odnosno odreenog programa. Budui da je saobraaj izuzetno komplicirana ljudska djelatnost, koritenje klasinih metoda rjeavanja problema je jako nepraktino i gotovo nemogue. Adekvatno rjeavanje mnogobrojnih saobraajnih problema (razvrstvanje i upravljanje saobraajnim tokovima, regulisanje saobraaja, organizacija transporta i sl.) zahtijeva koritenje naprednih raunalnih sustava kojima e upravljati za to osposobljeni strunjaci. U biti, sve to zahtijeva saobraajno programiranje, odnosno saobraajne programere. Saobraajni programeri i programi kojima oni upravljaju moraju biti izuzetno precizni i prilagoeni saobraajnoj struci, jer je transport izuzetno precizna djelatnost u kojoj vrijedi izreka time is money. Ukoliko saobraajni program ne odgovori na ovaj zadatak adekvatno, nastaje saobraajna pometnja, odnosno kolaps koji umnogome smanjuje prihode saobraajnom poduzeu ili cjelokupnom saobrajnom sistemu kojim se nastoji upravljati.

Slika 1. Koritenje naprednih raunarskih programa prilikom rjeavanja konkretnih saobraajnih problema

2. VRSTE PROGRAMIRANJA U SAOBRAAJU

Vrsta programiranja u saobraaju odreuje zapravo naine i puteve na koji se odreeni problemi u saobraaju rjeavaju. U klasinom programiranju raunalni program predstavlja, zapravo, skup uputa raunalu to treba uiniti i kako to izvesti. Postoje razne vrste programa ovisno o zadatku koji elimo da program izvri. Tako postoje tekstprocesori za pisanje teksta, proraunske tablice za izradu tablica, baze podataka i dr. Raunalni program se pomou jezinog prevoditelja mora prevesti u binarni brojevni sustav da bi ga raunar razumio i izvravao. Saobraajne su situacije i problemi, za razliku od prilino jednostavnih raunalnih problema koji zahtijevaju prilino praktina rjeenja, u veini sluajeva prilino kompleksni, poevi od najjednostavnijeg regulisanja saobraaja na raskrsnicama, pa do upravljanja cjelokupnim sustavima u gradovima i organizaciji transporta. Zbog svega toga, saobraaj je zahtijevao posebne vrste programa koji bi odgovorili na velik broj zadataka koji su pred njih postavljani, a samim tim i posebne vrste programiranja. Kako bi se saobraajni problemi to adekvatnije rijeili, tijekom vremena razvijeno je mnotvo saobraajnih programa i sustavnih sistema saobraajnog planiranja. Vremenom su se izdvojila tri sistema saobraajnog programiranja koja se i danas koriste, a to su: 1. Dinamiko programiranje 2. Linearno stohastiko programiranje 3. Nelinearno programiranje

2.1. Dinamiko programiranje

Dinamiko programiranje je poseban matematiki aparat, koji omoguava optimalno planiranje vieetapnih procesa upravljanja. Optimalno upravljanje je ono upravljanje, koje daje najbolje rjeenje u smislu postizanja maksimalnog cilja operacije. Za praktinu primjenu metode dinamikog programiranja potrebno je da svaki razmatrani proces ima svoj jasno postavljeni matematiki model, sa precizno definisanim ciljem (funkcija cilja), koji treba maksimizirati ili minimizirati i ogranienjima koja se moraju uzeti u obzir u toku procesa. Proces se rijeima moe opisati kao ponaanje sistema u toku vremena. Neka p oznaava poetno stanje sistema, a p1 , p2 ...pn stanje sistema u uzastopnim vremenskim trenucima. Ako postoji relacija: p0 =p, pn+1=W (pn), n = 0,1,2. koja predstavlja skup vektora

p,p1 ,p2 ...

kao reprezentaciju ponaanja sistema u diskretnim trenucima vremena n = 0,1,2... tada skup vektora (p,p1 ,p2 ...) definie proces, tj. jednu specijalnu vrstu procesa koja se naziva vieetapni proces. Relacija (1) moe da se napie kao: pn = Wn ( p ) to znai n-puta primijenjen operator W . Jasno je da je ovakva vrsta procesa definisana poetnim stanjem sistema p i transformacijom W(p), to se simbolino moe predstaviti sa:

p,Wp

2.2. Linearno (stohastiko) programiranje

Linearno stohastiko programiranje (LSP) karakterie se parametrima sluajnog karaktera koji figuriu ili u ogranienjima ili u funkciji cilja. Mnogi zadaci iz prakse se svode na LSP, jer je dovoljno da bar jedan parametar u klasinom linearnom programiranju ima svoju vjerovatnou raspodjele, tj. da je deterministiki, pa da se radi o LSP. Opta postavka zadatka LSP: Potrebno je odrediti komponente n-dimenzionog vektora: x = (x1 , x2, ...xn) koje zadovoljavaju skup ogranienja ai, jxi, j bi x i j 0, ( j i ,2,...,m , 2,...,n )

tako da funkcija cilja: F (X) = cj * xj dobije maksimalnu (minimalnu) vrijednost, u sluaju kada su sve, ili samo neke od veliina ai , j ,b j ,c j stohastike veliine. Iz ovakve formulacije funkcije cilja ne moe se jasno zakljuiti ta je maksimum a ta minimum funkcije. Ovaj problem moe se svesti na deterministiki stohastiki model u kome figuriu donje i gornje granice stohastikih veliina. U sluaju kada su samo koeficijenti c j ( j = 1,2...n) stohastike veliine, za funkciju cilja takvog zadatka moe se uzeti matematiko oekivanje F = M (F (X)) = Mc ,c ,...cn (c1 * xj)

2.3. Nelinearno programiranje

Da su u zadatku iznalaenja optimalnog plana transporta umjesto rastojanja izmeu mjesta data vremena vonje izmeu mjesta koja su u funkciji optereenja vozila, a funkcija cilja predstavlja cijenu kotanja prevoza koja je nelinearna, onda bi to bio nelinearni transportni problem. Matematski je:

i,j = ai,j * xi2,j + bi,j xi,j

trokovi transporta iz i u j se mijenjaju u zavisnosti od koliine robe po kvadratnom zakonu. Sada je funkcija cilja nelinearna:

F = * (ai,j * xi2,j + bi,j xi,j)

Bez obzira na to o kakvoj se nelinearnoj funkciji cilja radi, zadatak iznalaenja optimalnog plana transporta svodi se na minimizaciju funkcije cilja oblika:

F = * i,j (xi,j)
gdje su i,j (xi,j) zadane nelinearne funkcije koje zavise od jednog argumenta xi , j separabilne funkcije.2

Ibrahim Jusufrani, Osnove drumskog saobraaja, IUT Travnik, Travnik 2007.god.

8

ZAKLJUAK
Programiranje je pisanje uputa raunaru to i kako uiniti, a izvodi se u nekom od programskih jezika. Programiranje je umjetnost i umijee u stvaranju programa za raunare. Stvaranje programa sadri u sebi pojedine elemente dizajna, umjetnosti, znanosti, matematike kao i ininjeringa. Osoba koja stvara program zove se programer. Programiranje u saobraaju predstavlja proces planiranja i rjeavanja saobraajnih problema i sloenih saobraajnih tokova i situacija koritenjem odreene metode, odnosno odreenog programa. Budui da je saobraaj izuzetno komplicirana ljudska djelatnost, koritenje klasinih metoda rjeavanja problema je jako nepraktino i gotovo nemogue. Vrsta programiranja u saobraaju odreuje zapravo naine i puteve na koji se odreeni problemi u saobraaju rjeavaju. U klasinom programiranju raunalni program predstavlja, zapravo, skup uputa raunalu to treba uiniti i kako to izvesti. Postoje razne vrste programa ovisno o zadatku koji elimo da program izvri. Saobraajne su situacije i problemi, za razliku od prilino jednostavnih raunalnih problema koji zahtijevaju prilino praktina rjeenja, u veini sluajeva prilino kompleksni, poevi od najjednostavnijeg regulisanja saobraaja na raskrsnicama, pa do upravljanja cjelokupnim sustavima u gradovima i organizaciji transporta. Kako bi se saobraajni problemi to adekvatnije rijeili, tijekom vremena razvijeno je mnotvo saobraajnih programa i sustavnih sistema saobraajnog planiranja. Vremenom su se izdvojila tri sistema saobraajnog programiranja koja se i danas koriste, a to su: 1. Dinamiko programiranje 2. Linearno stohastiko programiranje 3. Nelinearno programiranje Svako od ovih vrsta programiranja ima svoje posebnosti i primjenjuje se pri rjeavanju odreenih saobraajnih problema kako bi se proces odvijanja saobraaja odvijao to efikasnije, sigurnije i bre. U budunosti e upravljanje saobraajnim sistemom, vjerovatno, biti iskljuivo stvar raunalnog programiranja i upravljanja, a razvoj programa i vrsta programiranja namee se kao prioritet u ostvarenju tog cilja.

LITERATURA
1. hr.wikipedia.org/wiki/Raunalno_programiranje 2. Ibrahim Jusufrani, Osnove drumskog saobraaja, IUT Travnik, Travnik 2007.god.

10