‫ ‬

‫
  
  ‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ :‬ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻮي‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات‪ :‬ﺷﻔﻴﻌﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﺎپ‪1381 :‬‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫‪:‬‬
‫ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﺟﺰوه »ﻃﻠﻮع اﺑﺮ اﻧﺴﺎن«‪ 1‬را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﻲ آراء »ﻧﻴﭽﻪ« ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﺬرا و ﻣﺒﻬﻢ روﺑﺮو ﺷﺪم ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و »ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﺣﺮﻛﺖ و »ﻏﺎﻳﺖ ﺣﺮﻛﺖ« ﭼﻪ در ﺣﻮزه‬
‫ﻧﻈﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﭼﻪ در ﺣﻴﻄﺔ ﻋﻤﻞ و اﺟﺘﻤﺎع و ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ »ﭼﺮا« و »ﻛﺠﺎﺋﻲ« را ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮاﻳﻢ وﺿﻮح و روﺷﻨﻲ ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﺎم آن را اﺳﺘﻌﺎرة »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻳﺎ »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ«‬
‫ﻧﻬﺎدم‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻼت ﻛﻮﺗﺎه و ﻟﺤﻈﻪاي‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و »اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ«‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﻣﻨﻔﺮد‪ ،‬ﻛﺜﺮت‬
‫»ﺻﺮاﻃﻬﺎ« و روﺷﻬﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻬﺎت و ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮرم آرا و ﻧﻈﺮﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳﺸﻲ‬
‫و ﻓﻘﺪان ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از »ﻫﺪف« و »ﻏﺎﻳﺖ« ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ )در‬
‫ﻓﺮاﺳﻮ و آﻳﻨﺪه( ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن روﻧﺪي دوار و ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر در »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺤﺪود ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را »دﻫﻜﺪه« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﻧﺴﺎن ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ در اﻳﻦ ﭼﻬﺎر دﻳﻮارة دﻫﻜﺪه و در اﻳﻦ »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ«‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و »ﻣﺮگ ﺧﺪا« اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح ﺧﻮد را ﻛﺸﻨﺪة ﺧﺪا درﻳﺎﻓﺖ و آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﺪا ﺷﻮد و ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎي او ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬او در اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ و اﺿﻤﺤﻼل ﺣﻴﺎت ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻧﺒﻮغ ﻫﻨﺮي‪،‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮاﺧﻮر اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا را اﺑﺪاع‪ ،‬و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﭘﻮﻳﺎ و ﺗﺪاوﻣﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن در اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« و ﮔﺮدوﻧﺔ دوار‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫»ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« از ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺗﺄﻣﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺬري ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ آن در ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ‬
‫ﻛﺘﺎب وا ﻣﻲﺳﭙﺎرم‪:‬‬
‫»ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« و ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺗﻨﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢﻫﺎﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻫﮕﻞ ﻏﺎﻳﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را در‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮوﺳﻲ ﻣﻲدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﭘﺎﻳﺎن داد‪ .‬ﻫﮕﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻋﺠﻴﺐ ﻣﻨﻜﺮ آن در آﻳﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻟﻐﺰش ﻫﮕﻞ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻧﺎﻣﻲ‬
‫دوران وﻳﻜﺘﻮرﻳﺎ‪ ،‬آرﻧﻮﻟﺪوﮔﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در درﺳﮕﻔﺘﺎر آﻏﺎز ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم اﺳﺘﺎد ﻛﺮﺳﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺪﻳﺪ در آﻛﺴﻔﻮرد در‬
‫‪ .1841‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺪﻳﺪ را آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺷﻤﺮد‪»:‬اﻧﮕﺎر ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻛﻤﺎل زﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬ﮔﻮﻳﻲ ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮ در‬

‫
‪.
!"

 
   
 
   .‬‬
‫آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪ .‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ را ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﺎً و اﺧﻼﻗﺎً آﺳﻴﺐ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪.1‬‬
‫»ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداز آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺑﻘﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪».‬او در ﺗﺤﻠﻴﻞ و اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻄﺔ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺤﻮل اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬
‫ﺑﺸﺮﻳﺖ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﻞ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻴﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺼﺮﻓﻲ در دراز ﻣﺪت ﺑﻪ‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪ .‬وي‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻼﻟﺖ ﺑﺎري ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه آدﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ دوره ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪوه ﺑﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف‪،‬‬
‫آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﻜﻨﺪن زﻧﺪﮔﻲ در راه ﻳﻚ آرﻣﺎن ﻛﺎﻣﻼ اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻣﺠﺮد‪ ،‬ﻧﺒﺮد اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻲ‬
‫ﺑﺎﻛﻲ و ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﻗﺪرت ﺗﺨﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ارزﺷﻬﺎ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﮕﺮي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن راه ﺣﻞﻫﺎي‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ارﺿﺎء ﺗﻮﻗﻌﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﭙﺮد‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎﺑﻌﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ‬
‫از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﺒﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻧﻪ از ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﺎه داﺷﺖ داﺋﻤﻲ ﺣﻮزة ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.2‬‬
‫ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ در دﻛﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﺎًت ﻣﺪرﻧﻲ را ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﺎﻳﺔ زوال و اﻓﻮل ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺑﺰار دوام و اﺳﺘﻤﺮار ﺑﻘﺎء ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪ .‬او ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي »زور« اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ‬
‫اﻧﺪازد‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭼﻬﺮهاي دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻣﻴﺪ و ﺗﺤﺮك اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪.3‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )در ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ( ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ آن در ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را از‬
‫ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ در »ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﺴﻢ« و »ﺳﻘﻮط ﻏﺮب« ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﮕﻞ ﺑﻪ دﺷﻮاري در ﺻﺪد رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﺠﺴﻢ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﻢ ﺗﻨﻬﺎ دوﻟﺖ ﻣﺪرﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ‬
‫آن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺮوﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﻣﺪﺣﻲ و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ )درﺑﺎري( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ ﻫﮕﻞ و آرﻧﻮﻟﺪ و ﮔﺒﻲ از‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ و دوﻟﺖ وﻗﺖ »ﭘﺮوﺳﻲ« و »وﻳﻜﺘﻮرﻳﺎ« و ﺗﻤﺠﻴﺪ و و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن »اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه« و ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺗﻨﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ در زﻣﺎن »ﺣﺎل« )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي آﺗﻲ( ﺑﻲ ﺗﺮﻳﺪ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻲ و ﺑﻼﻫﺖ و ﻳﺎ اﻏﻮاﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫
‪.
./ - ., .+) .#$ %&' ()* .‬‬

‫‪.89 : ; <= *
>?
#9'9 <@ « 3 456» 1 .0‬‬
‫!‪ ) I* 9  4)  #8=C .. () HI J5
K: )F
#
L,6
M 6 9 'G  D3)EC F CA'B  C)39 D,  D .‬‬
‫*‪.L PL; 4)L‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﻇﻬﻮر »ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﺔ« ﺧﻮ را در »ﺣﺎل« ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ و آن را ﺑﻪ »آﻳﻨﺪه« ﻓﺮا ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ او را‬
‫از اﻓﺘﺮا و اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﻫﻮﭼﻴﮕﺮي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲرﻫﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻋﻤﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺳﻘﻮط ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﻨﻮز‬
‫زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫اﻳﺪه آل ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ و اﺧﻼﻗﻲ آﺳﻴﺐ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺗﺮ از ﻧﻈﺮﻳﺔ‬
‫ﻣﺰوراﻧﻪ و ﻣﺪﺣﻲ و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ ﻫﮕﻞ و ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ﻛﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮد را از ﺗﻨﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﮕﻞ اﺧﺬ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﻄﻠﻘﻲ« ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن »اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه«‬
‫ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ »ﻫﻮﻫﻮﻳﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ دوﻟﺖ »ﭘﺮوﺳﻲ« ﻫﮕﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ »ﻣﻄﻠﻖ«‪» ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ« ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚ راه ﻣﻲﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ‬
‫ﻫﮕﻞ ﺗﻼش ﻣﻲﻧﻤﻮد دوﻟﺖ وﻗﺖ را ﺑﺎ »ﻣﻄﻠﻖ« )ﺧﺪا( ﻫﻮﻫﻮﻳﻪ ﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ »ﻣﻄﻠﻖ« را ﺑﺎ »اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه« اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً در ﺻﺪد اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ »ﻣﺮگ ﺧﺪا« و ﺳﻘﻮط »ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻄﻠﻘﻲ ﺟﺰ‬
‫»اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه« در اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻮزﺧﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺘﻴﺒﻪ »ﻃﻨﺰ ﭘﺎﻳﺎن« را ﺑﺮ ﺳﺮ در ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﭘﺮوس ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﻫﻢ »ﻃﻨﺰ ﭘﺎﻳﺎن« ﺑﺮ دروازة ﺗﻤﺪن‬
‫»اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه«‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت درﺷﺖ ﺗﻜﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل »ﺗﺮاژدي ﭘﺎﻳﺎن« ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎر ﺑﻪ »آﻳﻨﺪه«‬
‫ﻓﺮا ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ در ذﻳﻞ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در »ﺣﺎل«‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ روﺣﻴﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در ﻓﺮاﺳﻮي اﻧﺘﻈﺎر و ﺑﺎ آﻏﺎز »ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« آﻳﻨﺪه ﺗﺎﺑﻨﺎك و درﺧﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ژان ﺑﻮدرﻳﺎ« در ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻋﺎﻟﻲ از ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد از »ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن« در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﻮﻫﻮم اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ داراي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ از ﺧﻮد ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﺬرد‪،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻄﻲ ﻳﺎ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﺟﺎم ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮب و ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ـ اﺷﻴﺎ و اﻣﻮر ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ رﻫﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻮ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺖ و ﺳﻮﺋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻬﺎت و ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺟﻬﺎت ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺪاوﻣﻲ را ﺑﺎز‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺪاوم ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪاي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬
‫ـ اﻧﺴﺎن در اﻛﻨﻮن و آﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن روﻳﺪادﻫﺎ را ﺑﻲ درﻧﮓ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻴﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﻤﺎن ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬وﻟﻲ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آن ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ دﻳﮕﺮ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.«1‬‬
‫ـ اﮔﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ از »ﭘﺎﻳﺎن« )ﻃﻨﺰ ﭘﺎﻳﺎن( ﻣﺪﺣﻲ و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ )رﺿﺎﻳﺘﺒﺨﺶ( اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﺔ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺷﺨﺼﻲ ژان‬
‫ﺑﻮدرﻳﺎ از »ﭘﺎﻳﺎن«)ﺗﺮاژدي ﭘﺎﻳﺎن( ﺳﻠﺒﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺪﺑﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﺎﻟﻪي ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‬

‫
‪."T - .8S 4'  .L QR L .‬‬

‫ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ آن ﭼﻪ را ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در اﻃﺮافﻣﺎن ﻣﻲﮔﺬرد ﺟﺬاب ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺎ در دورهاي ﻣﻮﻫﻮم‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«‪.‬‬
‫ـ ژان ﺑﻮدرﻳﺎ در »ﺗﺮاژدي ﭘﺎﻳﺎن« ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ از ﺣﻴﺎت ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﻣﻮﻫﻮم را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﺔ واﻗﻌﻲ ﺟﺬاب‪ ،‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪» .‬ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎي ﻣﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ را ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺪﺣﻲ و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ »ﭘﺎﻳﺎن« در ﻣﻮاﺟﻬﺔ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﺟﻬﺎن‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ژان ﺑﻮدرﻳﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺬﻣﻮم و ﺳﻠﺒﻲ آن را ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﻪ در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت )اﻳﺠﺎﺑﻲ‬
‫و ﺳﻠﺒﻲ( اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﻏﺮوﺑﻲ ﺑﺮاي »ﻏﺮب« ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟! اﻣﺎ »ﺗﺮاژدي ﭘﺎﻳﺎن« و »اﻧﺤﻄﺎط ﺷﻬﺮ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ« اﺳﻮاﻟﺪاﺷﭙﻨﮕﻠﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ و ﺧﻮاب ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺑﺪﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪» .‬ﻏﺮوﺑﻲ« ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‬
‫ﻓﺮا ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ ﺗﺎ »ﻃﻠﻮع« ﻣﺼﻠﺢ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻓﺮاﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ـ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ »ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ«ﻛﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮد را از ﺗﻨﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﮕﻞ اﺧﺬ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬واﺿﻊ ﻧﻈﺮﻳﺔ‬
‫»ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎرﻳﺦ«‪» ،‬آﻟﻦ دوﺑﻨﻮا« ﻧﻴﺰ اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮد را از »اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ« ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬او از زاوﻳﻪاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻛﻪ )ﺑﺎ ﻃﺮد ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ( ﺑﺎري دﻳﮕﺮ »آﻓﺘﺎب از ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ – اﻳﻦ ﻣﻬﺪ ﺗﻤﺪن ﻫﺰارهﻫﺎي اول‪ ،‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد« ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﺪر ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از زاوﻳﻪاي دﻳﮕﺮ »ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن اروﭘﺎ ﺑﺎ اﻳﻼت ﻣﺘﺤﺪه و‬
‫اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﺪرت واﺣﺪ در ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب( و ﺑﺎﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎدن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و اروﭘﺎ‬
‫از ﻧﻈﺮ »ﻧﻮع ﻣﻨﺎﻓﻊ« از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ در دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ و در »ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن« ژان ﺑﻮدرﻳﺎ‪ ،‬ﻏﺮوﺑﻲ ﺑﺮاي ﻏﺮب‬
‫و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﻼش آﻟﻦ دوﺑﻨﻮا ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ در ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻗﻮا و ﺑﻘﺎي اروﭘﺎ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد‬
‫ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﻜﻮﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ »ﺗﻤﺪن ﻏﺮب« ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺜﻠﺚ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺷﻮروي و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ـ آﻟﻦ دوﺑﻨﻮا در ﻧﻈﺮﻳﺔ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎرﻳﺦ« ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ در اﺛﺮ ﺟﻨﮓ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻗﺘﺼﺎدي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ارزﺷﻲ ﺳﻮدﮔﺮاﻧﻪ در اﺛﺮ ﻓﺮدﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻮل ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺗﺒﺎه ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬آري ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ از دوران ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ و‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻓﺘﺎب از ﺧﺎور زﻣﻴﻦ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ و اروﭘﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ«‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او »ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﺟﻬﺎن ﻧﻪ در‬
‫ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي راﺳﺖ ﮔﺮا و ﭼﭗ ﮔﺮا‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در روﻳﺎروﺋﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻫﻮﻳﺖ ﮔﺮا )دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ و‬
‫ﻗﻮﻣﻲ( ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺳﺎﻻر ﻏﺮﺑﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎﻣﺪار رﻗﻢ زده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪ .‬وي ﺿﻤﻦ وداع ﺑﺎ ﺳﺪة ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻲ از »ﻳﺎ ﺳﭙﺮس«‬
‫ﻗﺮن ‪ 21‬را ﺳﺪة اﻓﻮل آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻗﺪرت ﻳﺎﺑﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﻧﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﻦ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺮان و ﻣﺼﺮ را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ذﻛﺮ ارﻛﺎن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺪرن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻪ رﻛﻦ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬ﺑﺎزار ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و دوﻟﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮل ارﻛﺎن ﻓﻮق ﺑﺎ ﺑﺤﺮان ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫
‪.89 : ; <= *
>?
#9'9 <@ « 3 456 1« .‬‬
‫ـ ﺗﺌﻮري ﺗﺎرﻳﺨﻲ »اﺳﻮاﻟﺪاﺷﭙﻨﮕﻠﺮ« و ﻧﻈﺮﻳﺔ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎرﻳﺦ« آﻟﻦ دوﺑﻨﻮا از ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻗﺪﻳﻤﻲ در ﺑﺎب ﺗﻤﺪن و ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺮي دورهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ اﻋﺘﻘﺎد دارد‬
‫و ﺑﺮاي ﻫﺮ دوره‪ ،‬آﻏﺎز و ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺎرﻳﺦ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻫﻨﺪو‪ ،‬در ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻮادﺋﻲ‪ ،‬در آﺋﻴﻦ‬
‫زردﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻳﻮﺣﻨﺎي ﻣﺴﻴﺤﻲ و در اﺳﻼم ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ دورهﻫﺎي‬
‫ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ـ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ« در آﺋﻴﻨﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮ آﻣﺪن ﻣﺼﻠﺢ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻛﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻓﺘﻮرﻳﺴﻢ« اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ دورة »آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن« و اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر ﻣﺼﻠﺢ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺋﻴﻨﻬﺎ و ﻛﻴﺸﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫»اﺳﻼم‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ‪ ،‬زردﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﺑﻮدا« ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﻗﺒﻮل ﺷﺪه و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ اﻻﺗﻔﺎق ﺑﺸﺎرت ﻇﻬﻮر ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻣﺼﻠﺤﻲ را داده اﻧﺪ‪» .‬ﻧﻴﭽﻪ« ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﺑﺮ ﻣﺮد« ﺑﺮ آﻣﺪن او را ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ »زﻣﻴﻦ روزي ﺟﺎي او ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد )ﻣﻬﺪي( رﺿﻮي‬
‫ﺗﻬﺮان ‪1379/6/6‬‬
 ‫‬

‫    ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي »ورود« اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ »ﻋﻠﻢ« ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ را ﺑﺎرور‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬؟ آﻳﺎ »داﻧﺶ« ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ »ﺣﻴﺎت« ﻣﻘﺪم ﺑﺮ داﻧﺶ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن« ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد؟‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ و ﻓﻜﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻴﻮان ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ »ﺗﻔﻜﺮ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و »ﺗﺎرﻳﺦ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻓﻜﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ و در ﻳﻚ داد و ﺳﺘﺪ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺤﻮة »اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن« ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ »زﻧﺪﮔﻲ« را ﺑﺮ ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ و ﺷﻴﻮة زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺤﻮة اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن را ﺑﺎز ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا در ﺻﻮرت ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ »داﻧﺶ« ﺑﺮ »ﺣﻴﺎت«‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪاي از ﻣﻮرخ و ﻣﻔﺴﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻘﺪم ﺣﻴﺎت ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو روش دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﻀﺎد و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲرﺳﻨﺪ و ﺑﻴﺲ از ﭘﻴﺶ از »ﺣﻘﻴﻘﺖ« ﻗﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻓﺮاوردة‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶاﻧﺪ و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﻣﺮدان ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ«‪» ،‬ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ« را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﺑﻪ ﺳﻪ دورة ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮ دوره را در ﻓﺼﻠﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ :‬اول ـ دورة »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻘﺮاط آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‬
‫و ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬دوم دورة »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﻜﻦ و آﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ ﻛﺎرل‬
‫ﭘﻮﭘﺮ و ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺳﻮم‪ :‬ﻋﺼﺮ »ﺳﻮم« در ﻫﺰارة ﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ‬
‫آﻳﻨﺪهﻫﺎي دور اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در ﭘﻲ اراﺋﺔ »ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ »ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ« را ﻓﺮا‬
‫روي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﮕﺸﺎﺋﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ« ﺑﻪ »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ« ﮔﺬر ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻳﺎ‬
‫دﻗﻴﻘﺘﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻛﻠﻲ ﻛﻪ در ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻠﻴﺖ و اوﻟﻴﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از »ﻓﺮض وﺟﻮد آﻏﺎز« )ﻫﻤﭽﻮن دورة‬
‫ﻣﺤﻮري و ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺦ(‪ ،‬ﺗﻮاﻟﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻏﺎﻳﺖ و ﻫﺪﻓﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ‪،‬‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻇﻬﻮرﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬دور‪ ،‬ﺗﻜﺮار‪ ،‬ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط‪ ،‬دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم‪ ،‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ و‪ ...‬ﻛﻪ در ﺗﺪاوم و اﺳﺘﻤﺮار اﻳﻦ ﺑﺤﺚ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از‬
‫آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺤﺚ ﻃﺮح و ﻋﻨﺎوﻳﻦ آن ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﻮد و در اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬ﭘﺎرﻣﻨﺪﻳﺲ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺲ‪،‬‬
‫اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ‪ ،‬وﻳﻜﻮ‪ ،‬ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻣﻮﻧﺘﺴﻜﻴﻮ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ﺑﻮﺳﻮﺋﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻟﺴﺘﺮواد‪ ،‬ﭘﻮﭘﺮ و‪ ...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ از ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ را ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻈﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﭽﻪ دو ﺷﻴﻮة ﺗﻔﻜﺮ‬
‫و ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺮار دارد‪ :‬اﻓﻼﻃﻮن رﻫﺒﺮي ﮔﺮوه »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد و ﭘﻮﭘﺮ روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮات »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« را‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪» :‬ﻓﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮض را ﺑﺮ وﺟﻮد آﻏﺎزي در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﮔﺬارد و ﺑﻌﺪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﻄﻦ‬
‫ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و‬
‫ﻣﻠﻤﻮس ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن از ﻣﻮارد ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ روزﻣﺮه و ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺣﺘﻲ »ﻋﻴﻨﻲ« در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺎ در ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﻧﻮاﺑﻎ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن‪ ،‬اﺧﺘﺮاﻋﺎت‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻋﺼﺮ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻮارد ﻋﻴﻨﻲ و ﺷﻮاﻫﺪ اﻣﺮوزي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و از آن در ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎن دادن‬
‫ﺷﻜﺎف ﺑﻴﻦ »ﺳﻨﺖ« و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ« و ﻣﻮارد ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط ﺳﻮد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺟﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ اﻓﻮل و ﺳﻘﻮط »ﻏﺮب« و آﻏﺎز‬
‫»ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد از دادهﻫﺎي ﻓﻼﺳﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻢ و از ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻧﻬﺎدن ﻣﺘﻮاﻟﻲ آن ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﻠﻲ‬
‫ﺗﺮي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻧﻬﺎدن روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻛﻠﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﺪون ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﺑﺎ ﻣﻮاد و ﺣﻮاث ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎري ﻧﺨﻮاﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻦ ﺻﺮف‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ اﻧﺘﺰاﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك آراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻛﻠﻲ ﻓﻼﺳﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻬﺎن و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺧﻮد را در ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺤﺼﻮر ﺳﺎزم از »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ« ﺑﻪ »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ« ﮔﺬر ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ در راﺳﺘﺎي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺤﺜﻲ رﻳﺰ ﺷﺪن در ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ راﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت‪ ،‬آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺟﻤﺎﻟﻲ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻛﻪ در دﺳﺖ ﻳﺎزي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ در ﺗﻼﺷﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﮔﺎﻫﻲ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮد ﺟﺴﺖ‪.‬‬

‫      ‪:‬‬

‫آن ﭼﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ« دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ »ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ« و‬
‫»ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ« ﻣﺠﺰا ﻣﻲﺷﻮد؟‬
‫ارﺳﻄﻮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻣﭙﺮﻳﺴﺘﻬﺎ و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ واﻗﻊ ﺳﺮ و ﻛﺎر‬
‫دارد‪ .‬و اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻌﺮ را ﺑﺮﺗﺮ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻌﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻠﻴﺎت ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وي ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻼﺳﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ و آن را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻨﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ارﺳﻄﻮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ و ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻧﮕﺮش ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮﻫﺶ اﺳﺖ‪ ،‬را در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﻣﻼ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ )ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬
‫از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺦ و ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش ﺑﻪ آن ﻃﺮح ﺷﻮد( او ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺮاﻓﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﻜﺎر ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎن‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ در راﺳﺘﺎي ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮف ﺑﻴﺎن اﻳﻨﻜﻪ ٍ»ﺗﺎرﻳﺦ اﻫﻤﻴﺘﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﭘﺮدازد« از اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻼﺳﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮداز ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ در واﻗﻊ ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ« را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﺧﻮد اﻧﺘﻈﺎم‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﺎ ﮔﺬر از »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ« ﺑﻪ »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﻪ وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ )ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻫﻤﺎن ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ( در آﺋﻴﻦ زردﺷﺖ‪ ،‬در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻫﻨﺪو‪ ،‬در ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﺑﻮداﺋﻲ‪ ،‬در ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻳﻮﺣﻨﺎي ﻣﺴﻴﺤﻲ و در ﻣﻜﺘﺐ اﺳﻼم ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺮي دورهﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﺨﺼﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در آراء ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﮕﻞ و اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫»وﻟﺘﺮ« ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻣﻮرﺧﺎن« ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺪون ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ آن‬
‫در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺟﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﻐﻠﻖ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﭼﻴﺰي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﻟﺬا ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي آن را در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﻧﮕﺮش ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺰ وﻗﺎﻳﻊ ﻧﮕﺎري و‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ ﺣﻴﺎت ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻇﻴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫اراﺋﺔ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺟﺎﻣﻊ از روﻧﺪ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ )در ﭘﺸﺖ ﻋﻤﻞ( در ﮔﺬر زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬و وﻇﻴﻔﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اراﺋﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻛﻠﻲ از‬
‫روﻧﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺗﺎرﻳﺦ و ﮔﺬر زﻣﺎن در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺟﺎﻣﻊ )در وراي ﻋﻤﻞ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬار ﻓﺴﻠﻔﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻨﺎم »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ« را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻨﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﺗﻮان‬
‫در ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﺧﻂ و ﻣﺸﻲ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﺘﺪﻟﻮژي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻼ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻟﻘﻮه در ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬

‫! »    «‬
‫ﻓﺮﺿﻴﺔ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ از ﺟﻤﻠﺔ ﺗﺮاژديﻫﺎي ﺗﻠﺦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز آن را ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ؛ اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ روﻳﺪاد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ روﻳﺪاد روي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻏﺎز ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة اﻳﻦ روي داد‬
‫ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن )ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻃﺮح و ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﮔﺮ ﻧﻪ »ﺗﺮاژدي ﭘﺎﻳﺎن« ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬
‫را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ و آﻏﺎز و ﻇﻬﻮر دورهاي دﻳﮕﺮ را ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﮔﺬار ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻓﺮض را ﺑﺮ وﺟﻮد ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ و ﺟﺎﻣﻌﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮده و اﻳﻦ روﻳﺪاد »ﭘﺎﻳﺎن« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻣﺠﺰا‪ ،‬از ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻃﺮح و ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از درﻳﭽﺔ ﺟﻬﺎن‬
‫اﻣﺮوز و ﻣﺪرن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭼﻴﺰ و ﭘﺪﻳﺪة ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻳﺮوز ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم و ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺻﻴﻞ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮﻳﺶ را در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز )ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﮕﺮي ﺑﺎ »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ«ﻣﻨﻜﻮب ﮔﺸﺘﻪ( ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در آن واﻗﻊ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﮔﺎﻫﻲ از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺗﻮﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ« ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﺘﺮي ﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ و ﺷﻮر اﻧﮕﻴﺰ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﺑﻬﺎم‪» ،‬ﺗﻮﻫﻢ« و ﺗﺮ‬
‫دﺳﺘﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ در آراء ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﺪاﻋﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﭘﺮده ﺑﺮدارد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ و ﺑﺴﺘﺮ اوﻟﻴﻪ ﺑﺤﺚ ﻃﺮح و ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ واﻗﻊ اﻣﺮ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺰ ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﻣﺘﻮاﻟﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺻﻴﺮورت ﻣﺴﺘﻤﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ و وﻇﻴﻔﺔ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي و اﺗﺨﺎذ وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك آﻧﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻋﻨﻮان »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻋﻨﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫واﻗﻊ اﻣﺮ و در ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻮم‪ ،‬ﻣﺒﻬﻢ و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻛﻴﺸﻬﺎ و آﺋﻴﻨﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬در دورهﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺳﺨﻦ از ﺣﺮﻛﺖ ادواري ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ و در ﺑﺎور و ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪة‬
‫ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﮕﻞ ﻧﻴﺰ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺦ در ﻋﺼﺮ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬داد ﺳﺨﻦ داده اﺳﺖ‪» .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﭘﺎﻳﺎن داد‪ .‬ﻫﮕﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﺪاوم ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻋﺠﻴﺐ ﻣﻨﻜﺮ آن در آﻳﻨﺪه ﺷﺪ‪» .«1‬ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداز آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف و ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ه اﺳﺖ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺑﻘﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﻫﮕﻞ و ﻳﺎ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬از اﺳﺎس ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد اراﺋﺔ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ از ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﻔﻜﺮي ﻛﻪ در‬
‫ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﮔﺮ ﻧﻪ واﻗﻊ اﻣﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺳﻴﺮ ﺑﻲ اﻣﺎن ﺧﻮد اداﻣﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﭘﻮزﺧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮي ﻧﺜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﻴﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ« و »ﭘﺎﻳﺎن« را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻌﻨﻲ دار رﻫﻤﻨﻮن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻣﺮ‬
‫واﻗﻊ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﺔ ﻧﻈﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ »ﻓﺮض« ﻣﻲﺷﻮد )و ﻳﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ( ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺣﺼﻞ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺣﺘﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از آن )آﻳﻨﺪه(ﻓﺮاز ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ را از ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ و ﺟﺎﻧﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد اﻳﺴﺘﺎ و راﻛﺪ )و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهاي در‬

‫
‪
." - , U V) U #W %&' ()* .‬‬

‫دور ﺳﺮ ﺳﺎم آور( ﺗﻨﺰل ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻈﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺗﻔﺎق ﻣﻲﺗﻮان آﻧﺮا ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺘﻮان از آن اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﺎﻣﻊ ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻴﺸﻴﻦ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﻛﻪ در‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﺔ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« دﻳﮕﺮي )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺠﺰاﺋﻲ از ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻗﺒﻞ دارد‪.‬‬
‫ﺑﮕﺬار ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻴﺮﻳﻢ و اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺒﻠﻲ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﺳﻘﻮط ﻛﺮده و ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻣﺮﺣﻠﺔ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﺣﻀﻮر دارﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ و در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﺟﻬﺎن را دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻧﻤﻮده و در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﻮل ﺷﺪه و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮن‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺧﻮر ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮ آن رﻗﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﺮات در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن را ﻣﻌﻠﻮل »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« اﻳﻦ دوران ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﻫﺮ ﻧﻮع روﻳﺪاد و ﭘﻴﺎﻣﺪي در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن را »ﺗﻮﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ داراي ﻏﺎﻳﺖ و ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ از زﻣﺎن را ﻫﻤﭽﻮن‬
‫روﻳﺪادي ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻗﺎﻟﺐ »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ« و »ﭘﺎﻳﺎن« ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻣﺮوزي راه را ﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻔﻲ و ﭘﺎﻳﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﺎً روﻧﺪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« اﻳﻦ دوره در ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮﺿﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮض را ﺑﺮ وﺟﻮد آﻏﺎزي ﻧﻬﺎد ﻛﻪ روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻮاﻟﻲ از آن در ﺟﻬﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن و ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ و ﮔﺎه از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻠﻲ ﻧﻴﺰ از آن اﻧﺘﺰاع ﻧﻤﻮد و آﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺻﻴﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازي در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﺑﻄﻦ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺪه آل ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﻧﺒﺎل او »ﻓﺮﻳﺪرﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ« )‪ 1900‬ـ‬
‫‪ (1844‬از ﺑﺮ آﻣﺪن »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎﺋﻲ« در دو ﺳﺪة آﻳﻨﺪه ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اروﭘﺎﺋﻲ ﺑﻲ ﭘﺮوا ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺎﺟﻌﻪاي‬
‫در ﺟﻨﺒﺶ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ و از آن ﺗﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﺪ‪» .‬ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﮔﺮاﺋﻲ« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ارزﺷﻬﺎ ارزش ﺧﻮﻳﺶ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪﻓﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ »ﭼﺮا« را ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺠﺪه ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬اﺳﻮاﻟﺪاﺷﭙﻨﮕﻠﺮ »اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﻲ و ارزﺷﻬﺎي ﻣﺴﻠﻂ آن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﻴﻮد و ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻪ در ﺣﺎل ﺗﻼﺷﻲ و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻨﺪه زﻧﺪﮔﻲ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺣﺎل ﮔﺴﺴﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ او‪ ،‬ﻏﺮب ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮ ﺗﻤﺪن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از ﭼﺮﺧﺔ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﮕﺬرد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺧﺰان )ﺗﺎﻛﻨﻮن وﻳﺮاﻧﮕﺮ( »روﺷﻨﮕﺮي« ﻳﺎ »روﺷﻦ اﻧﺪﻳﺸﻲ« ﺑﻪ زﻣﺴﺘﺎن ﻓﺮدﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻮچ ﺑﺎوري ﮔﺬر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪود ﭼﻬﺎر دﻫﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻲ‪ .‬راﻳﺖ ﻣﻴﻠﺰ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ »ﻣﺎ در ﭘﺎﻳﺎن دوراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪«.‬‬
‫در ﭘﻲ آن »دوران ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ‪ «.‬در اﻳﻦ دوران ﻫﻤﺔ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲاي ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺔ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻲ«‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﻫﺮ دو ﺟﺒﻬﺔ ﭼﭗ و راﺳﺖ )ﺗﻔﻜﺮ واﺣﺪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب( روي ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن و اﺣﺘﻀﺎر ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫»ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ و ﻛﺎرل ﻣﺎﻛﺲ ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰان ﻛﻬﻨﻪ و ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ «.‬اﻣﺎ در اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« واﻗﻌﻪاي دﻳﮕﺮ در‬
‫ﺷﺮف وﻗﻮع اﺳﺖ‪ .‬واﻛﻨﺶ ﺗﻔﻜﺮ واﺣﺪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب )از دو ﺟﺒﻬﺔ ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺑﺪاع »دﻛﺘﺮﻳﻦ« ﺳﻴﺎﺳﻲ »ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ« و »ﭘﺴﺎﻣﺪرن« ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻛﻨﻮن در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ راﺳﺘﮕﺮاﻳﺎن ]اﻣﺜﺎل ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ[ ﻣﺪﻋﻲ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻳﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﭼﭗ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ دوران ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪه و ﻣﺎ در ﻋﺼﺮ »ﭘﺴﺎﻣﺪرن« زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪» .‬ﻃﺮح‬
‫روﺷﻨﮕﺮي« ﻣﺮده و ﻫﻤﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو اﺻﻮل ﻗﺪﻳﻤﻲ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮي ﻧﺪارد‪.2‬‬
‫»ژان ﺑﻮدرﻳﺎ« ﻧﻴﺰ از »ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن« و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲراﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر ﻫﺮ ﻳﻚ از »ﭘﺎﻳﺎن« ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ‬
‫را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺪاوم و ﺑﻘﺎء ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري )ﺗﻤﺪن ﻏﺮب( ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ در راﺳﺘﺎي آن ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴﻨﺶ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ از »ﭘﺎﻳﺎن« وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪ .‬و در ﺣﺎل اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« را آﻏﺎزي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫»ژان ﺑﻮدرﻳﺎ« در ﻛﺘﺎب »ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن« و در ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« »ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« را »ﺳﺎده‬
‫ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻤﻖ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد از ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن )ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن( ﻣﻲﭘﺮادزد‪:‬‬
‫ـ ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ داراي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ از ﺧﻮد ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻄﻲ ﻳﺎ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﺟﺎم ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮب و ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ـ اﺷﻴﺎء و اﻣﻮر ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ رﻫﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻮ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺖ و ﺳﻮﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻬﺎت و ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺟﻬﺎت ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺪاوﻣﻲ‬
‫را ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺪاوم ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪاي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬
‫ـ اﻧﺴﺎن در اﻛﻨﻮن و آﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن روﻳﺪادﻫﺎ را ﺑﻲ درﻧﮓ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻴﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺎ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬وﻟﻲ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧﻪ ﺑﻪ‬

‫
‪.
Y -
9F  X ) )  )EK
L D*  A'L .‬‬
‫‪.
" -
=C .0‬‬
‫ﺷﻜﻞ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آن ﺟﻬﺘﮕﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ دﻳﮕﺮ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪...1‬‬
‫او در ﻋﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻋﺎﻟﻲ از ﺗﻮ ﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ راﻫﻜﺎري و روزﻧﻪاي ﺑﺮاي ﺧﺮوج از اﻳﻦ »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ« و »ﭘﺎﻳﺎن« اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬او ﻧﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ و ﻧﻪ از آﻏﺎز و ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪة »ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن« ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬او اﻧﺴﺎن و‬
‫ﺟﻬﺎن را در ﺿﺮورت »ﺗﻮﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن« و در ﺷﺪت »ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ« ﻏﺮﺑﻲ ﺳﺮ ﮔﺸﺘﻪ و ﺣﻴﺮان‪ ،‬رﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ژان ﺑﻮدرﻳﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺔ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ اﻧﺮژي ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫وﻳﺮوس ]ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻏﺮﺑﻲ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﭘﺎدﺗﻦ )آﻧﺘﻲ ﻛﻮر( ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن وﻳﺮوس ﺗﺎ اﻋﻤﺎق ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﻳﺮوس واﻛﻨﺸﻬﺎي ﺷﺪﻳﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺎزي ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آﻧﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻠﻪ »راه ﺳﻮم« ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﻫﻨﻮز »ﺑﺎزي ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم آﻧﺘﻲ ﻛﻮر و ﺧﺎﻟﻖ اﻧﺮژي ﻣﺘﻌﺎرﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﺮوس ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻏﺮﺑﻲ را در ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻠﻌﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻄﻌﻴﺖ‬
‫در اﻳﻦ »ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮب از اﻋﻤﺎق ﺧﻮد رو ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫'&‪  $%&'  () *+ $%‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ رﻓﺖ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫دوي اﻳﻦ در ﻣﻮازات ﻫﻢ ﺟﺮﻳﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اوﻟﻮﻳﺖ دارد و از ارزش ﻧﻈﺮي و‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر از ﺳﺎﺑﻘﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﻣﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲرود‪ ،‬ﻣﺮاد دو روش ﻋﻤﺪة ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﮔﺮوه‬
‫ﻛﻠﻲ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل روش »ﺳﻮﻣﻲ« ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﻼ از آن ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »راه ﺳﻮم« ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺳﻮم ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و ﻧﻔﻲ دو روش »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫ر ا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﻧﻮﻇﻬﻮر و راه ﺳﻮم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳﻪ روش ﻛﻠﻲ را در ﻣﺮﺣﻠﻪاي‬
‫ﻣﺠﺰا از »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« و در ﻓﺼﻠﻲ ﺟﺪا ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« داراي روﺷﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻫﻢ در‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻇﺎﻫﺮ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪهاش ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو راه ﻣﺘﻔﺎوت در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻠﻲ و از ﻟﺤﺎظ اﺛﺮ ﮔﺬاري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺮ دو داراي ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻇﻬﻮر ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ )ﺑﺎ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ(‪ ،‬ﺧﻂ ﺑﻄﻼﻧﻲ ﺑﻮد ﺑﺮ ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲاي ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺘﻮاﻟﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﻫﺪف و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ را در راﺳﺘﺎي ﺧﻮد ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮد و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ در اراﺋﺔ روش ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن راه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي آﻧﻬﺎ‬

‫
‪."T - 8' 4'  .L QR L .‬‬

‫را ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎت روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻳﺪه آل و اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ در ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد‬
‫ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮد ﺟﺴﺖ ﺗﺎ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺧﻂ و ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي آﻧﻬﺎ را ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﺮض ﺑﻪ وﺟﻮد آﻏﺎزي ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ وﺟﻮد ﻳﺎ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻘﻴﻀﻴﻦ و‪ (...‬و آﻧﮕﺎه ﺳﻠﺴﻠﻪ درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎ و ﺑﺮ اﺳﺎس آن در ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﺎن و ﻏﺎﻳﺘﻲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ )اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻣﺜﺎل‪ ،‬واﺣﺪ‪ ،‬ﺧﺪا و‪ (...‬ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺑﻌﺎد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر آﻳﺪ و ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻼﺳﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز )و ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻓﺘﺮا آﻣﻴﺰ »اﻳﺪه آﻟﻴﺴﻢ« از اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ از اﻳﻦ روﻳﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ و ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﺎ‬
‫ﺳﻠﻴﻘﻪﻫﺎي ﻓﺮدي اﻳﻦ راه را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺧﺎرج از اﻳﻦ »ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﻔﺘﺎري« ﺑﻪ اﺑﺮاز ﻋﻘﺪﻳﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﭘﻴﺮوي از ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻮﻋﻲ »اﻧﺘﻈﺎم ﮔﻔﺘﺎري« دوران و ﻋﺼﺮ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻋﺮﺻﺔ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻜﺎﺗﺐ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻃﺮد و ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﻮﺗﺔ ﻧﺴﻴﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﻧﻴﺰ )ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻘﺮاط( ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﻗﺎﻋﺪهاي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮﺳﻮم و ﻧﻈﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ را در ﻫﻢ ﻣﻲرﻳﺰد و از ﻧﻮ ﺑﺮ آن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ اﻧﺘﻈﺎم ﮔﻔﺘﺎري ﻧﻮﻳﻨﻲ ﻃﺮح رﻳﺰد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ راه را ﺑﺮ ﺣﻀﻮر و ﺳﻴﻄﺮة ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و رﺷﺪ ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮود دوران ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻨﻮز زﻣﺎن او ﻓﺮا ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻗﺎﻋﺪهاي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮدة اﺳﺎﻃﻴﺮي ﻳﻮﻧﺎن ﺗﺎﺧﺖ‪ .‬او ﻣﺮد ﺗﺎ اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻴﺮاث او را ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﭘﻲ اراﺋﻪ اﻟﮕﻮﺋﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ .‬و‬
‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ذﻛﺮ آن ﮔﺬﺷﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎز ﺗﺎﺑﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ‪ ،‬ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ »ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﺰرگ ﻫﮕﻞ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ را از درون ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲاش ﺑﺮ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻃﺮﺣﻲ ﻋﻘﻠﻲ اﻓﻜﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ را از آن ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ«‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻼﺳﻔﺔ‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎورده اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از اراﺋﻪ روش‬
‫ﺣﺼﻮل ﺑﻪ آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ و ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﻳﺪه آل‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﺧﺼﻮص آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ و روش ﺣﺼﻮل ﺑﻪ آن‪ ،‬اراﺋﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان از درون ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ او و ﻣﺘﺪي‬
‫ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ او را در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه آن‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮف را از ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ او ﻣﺠﺰا داﻧﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺿﺮورﺗﻲ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬
‫از ﺑﺮرﺳﻲ ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ )ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ( ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ )ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ( را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ درﮔﻴﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﺰرگ ﻫﮕﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻛﻞ ﺣﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ را در دو ﮔﺮوه ﻛﻠﻲ »ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﺑﺎ دو روش ﻋﻤﺪة »ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي« و »ﻋﻠﻤﻲ« دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺳﺮ ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه ﻓﻮق ﻛﺜﻴﺮي از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺪون ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﺛﺎﻧﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﻛﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺧﻮد را در اﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ و ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﺰرگ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن »ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ« از »ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ« اﻓﻜﻨﺪه اﻳﻢ‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎً اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ و در‬
‫ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ ﺑﻪ رﺷﺘﺔ ﺗﺤﺮﻳﺮ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ در اﺛﺒﺎت اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‬
‫از ﻃﺮح ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ اﻣﻜﺎن اراﺋﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮﺣﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻨﺎﻓﻲ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼﺷﻲ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد ﭼﻴﺰي ﺟﺰ »ﺗﻮﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ« ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ و ﻣﻮارد ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪ و ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ در ﻋﺼﺮ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻗﺮار دارﻳﻢ ﻳﻌﻨﻲ در‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اراﺋﻪ دﻻﻳﻞ ﻧﻈﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻴﻨﻲ و ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺎد ﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻣﺘﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬روش ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻣﭙﺮﻳﺴﺘﻲ اﺳﺎﺳﺎً‬
‫ﻧﺎﻓﻲ روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻘﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻲ ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان را ﺑﺎ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻄﺮود ﺳﺎزد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻢ ﻧﻘﺪ روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﻣﺨﺎﻟﻒ روش ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ و راﻫﻜﺎر آﻧﻬﺎ در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻣﭙﺮﻳﺴﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺟﺎﻳﮕﺎه و‬
‫ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي ﺑﻪ آن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ و ﺟﻮاﻧﺐ آن را ﻣﺨﺎﻟﻒ آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت درﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻮزﻳﺒﺘﻮﻳﺴﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺘﺪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان را ﺗﺎ آن ﺣﺪ ارج ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر آن را در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻻزم ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺎم‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎدات ﻋﻤﺪهاي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روش ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان وارد اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻫﻢ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف آن‬
‫دوران اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد و ﻫﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ راﻫﻜﺎر اﺳﺎﺳﻲ و اﺻﻴﻞ را در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻳﺎ »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺘﻮار ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺆﻳﺪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻨﻴﺎن آن را‬
‫ﺑﺮاﻧﺪازﻳﻢ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻃﺒﻊ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ آن ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺑﺪ و ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻪ »ﺑﺪ ﻛﻤﺘﺮ« اﻛﺘﻔﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺿﻮح درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻧﺤﻄﺎط ﺟﻬﺎن و ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ را در‬
‫وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﺮ دو روش ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻼﻗﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ روﺷﻲ و ﺷﻴﻮهاي ﻣﺘﻔﺎوت در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺑﻪ اﻫﺪاف واﺣﺪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺣﻀﻮر ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ در ﺣﻴﺎت و ﻋﺮﺻﺔ اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﺗﺄﺧﺮ و ﺗﻘﺪم زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ـ ﻣﻠﻤﻮس ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺷﻴﻮه و ﺑﻴﺶ دﻳﮕﺮي ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺳﻴﻄﺮة ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ‪ ،‬اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﺘﻲ اﻗﻠﻴﻤﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﺳﺘﺨﻮش آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫راﺳﺘﺎي اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻜﺎف و ﮔﺴﻞ وﺳﻴﻌﻲ ﺑﺎ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن آن دو ﭘﻞ زد ـ ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺧﻮد از ﻗﺒﻞ را ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻌﺒﻴﺮي را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪة ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ اﺑﺮاز ﻣﻲﻧﻤﻮدﻳﻢ و‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﻠﻲ ﺗﺮي دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن ﻛﺎرﺑﺮدي دارد؟ آﻳﺎ ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش و ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻌﺮﻳﻔﻤﺎن از‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻳﻢ؟‬
‫آن ﭼﻪ ﻛﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺎدة ﺧﺎم ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﻳﻢ و اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﺑﺎ ﻗﺎﻟﺐ ﭘﻴﺸﻴﻦ از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‬
‫ﺣﻴﺎت و ﻧﻮع دﻳﮕﺮ از ﻫﺴﺘﻲ را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ« ﻛﻪ ﻓﺮض را ﺑﺮ‬
‫وﺟﻮد آﻏﺎزي در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﮔﺬارد و ﺑﻌﺪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« در ﻫﺮ دوره ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از دورة اﺳﻄﻮرهﻫﺎ‪،‬‬
‫دو دورة ﻛﻠﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان »ﻋﺼﺮ‬
‫ﻫﻠﻨﻲ« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دورهاي ﻛﻮﭼﻚ در ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو دورة اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻪ ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻟﻬﻪ و اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن اﺳﺘﻴﻼ دارﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ ﻣﻴﺎن آن دو ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﻫﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﺳﻄﻮرهاي و ﻫﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻛﺎرﻻﻳﻞ و اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﭽﻪ ﻫﻤﮕﻲ در ازدﻫﺎم ﺗﻮد ﻫﺎ ﻓﺮو ﻣﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫و »ﻗﻬﺮﻣﺎن ﮔﺮاﻳﻲﻫﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻓﺮض را ﺑﺮ وﺟﻮد آﻏﺎز‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﻬﺎد‪ .‬روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻮرم و ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻔﺼﻞ و‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﻣﺘﺪ و روﺷﻲ ﻛﻠﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﻲ و روﻳﺪادﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ دﺳﺘﺎورد ﻛﻠﻲ را‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﭼﻮن در ﻧﻈﻢ و ﺗﻮاﻟﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را در آورد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﺮا در دﺳﺘﮕﺎه و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ در آورد‪ .‬ﻟﺬا در ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺸﺨﺺ و ﻫﺪﻓﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ ﺗﻌﻤﻴﻤﻲ ﺑﺮ‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺪور ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ »ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ«‪» ،‬ﻇﻬﻮر‬
‫ﮔﺮاﺋﻲ« در ﻣﻤﺎﺷﺎت »ﻣﻄﻠﻖ« و »ﻏﺎﺋﻲ« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﻓﺮض وﺟﻮد آﻏﺎز )ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺮوع( و‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻣﻄﻠﻖ و ﻏﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻪ داراي اﺻﻞ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﭼﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ از روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت و ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺗﻮان داﺷﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫آﺧﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ او ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي )ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ( در اﻳﻦ‬
‫آﺧﺮ و در اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ و در اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎرهاي ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ و روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ را دﻧﺒﺎل ﻫﻢ در ﺟﻬﺘﻲ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ‪،‬‬
‫در داﻳﺮهاي ﻣﺴﺪود‪ ،‬اﻣﺎ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ دوران و ﺟﺮﻳﺎن در ﻣﻲآورد و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺮﺧﺔ ﺣﻴﺎت ﺗﺼﻨﻌﻲ در اﻣﺮوز‬
‫ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي رو ﺑﻪ آﻳﻨﺪه و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ در راﺳﺘﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻏﺎﺋﻲ و رو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ اﻧﺴﺎن را ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺣﻴﺎت را ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻋﻈﻴﻢ و ﻋﻤﻞ ﺑﺰرگ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ در »ﺷﺪﻧﻲ« ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺳﻴﺮي اﺑﺪي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﻧﺪازه اﻳﻦ داﻳﺮه و دور اﺑﺪي روﻳﺪدﻫﺎ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز وﺳﻌﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﺣﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از آن ﭼﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوز آن را ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺤﺪود و ﻣﺴﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن رﺧﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰﻫﺎي ﺧﺮوج و ﻋﺮوج از ﭼﺮﺧﺔ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺗﻜﺮاري را از ﻛﻒ ﻧﻬﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻌﺎع اﻳﻤﺎن‪ ،‬دﻋﺎ و از زﻣﺰﻣﻪﻫﺎي دل ﺷﺐ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺣﺬي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد و آﻧﺮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ از ﻓﻼﻛﺖ و اﻟﺤﺎد اﻧﺴﺎن ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬راه ﺑﺮ ﮔﺸﺎﻳﺶ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ و ﺑﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻦ اﻳﻦ داﻳﺮة ﻣﺴﺪود و ﺑﺎ ﺳﻘﻮط اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺤﻜﻮم‪ ،‬روزﻧﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻣﺎوراء و ﻣﻄﻠﻖ و ﻏﺎﺋﻲ ﮔﺸﻮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ دﺳﺖ از ﻛﺎر ﺷﻮﻳﻨﺪ و ﺳﺎﻛﺖ و آرام‪ ،‬ﮔﻮﺷﺔ دﻧﺠﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز آن ﻣﺎدة ﺧﺎم‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ »راه ﺳﻮم« ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺎزهاي ﺑﻪ وﻗﺖ و زﻣﺎﻧﺶ از ﺳﺮداﺑﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪ‬
‫و ﭼﺮﺗﻜﻪ و رﻣﻞ و ﺷﻴﻄﻨﺖ را از ﺳﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ! ﺑﺎري دﻳﮕﺮ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺘﻮرم و ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﮔﺴﺘﺮة ﺟﻬﺎﻧﻲ را از ﻓﺮازي‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ‪ ،‬زﻳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻤﻮده و ﻧﺴﺨﺔ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﺮ‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن ﮔﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ درﺳﺖ از ﻧﻘﻄﺔ ﻗﻮت و‬
‫ﻗﺪرﺗﺶ ﺿﺮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ و ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﻢ از درون و از دروﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﻫﺴﺘﺔ ﭘﺎﻳﺪار ﺧﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ واﺳﻄﺔ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي و وﺣﺪت ﻛﺬاﺋﻲ و اﻟﻴﻨﺎﺳﻴﻮن‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻣﻜﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در اﺑﻌﺎد ﻛﻠﻲ‬
‫ﺗﺮ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺰﺋﻲ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻮرم ﺑﻮد‪ ،‬در آن ﻟﻮﻟﻴﺪ و ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﭘﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﺗﻌﺎرﺿﻬﺎ و‬
‫رﻗﻴﺐ در ﺟﺎ ﻣﻲﮔﻨﺪد و ﻣﻲﻣﺮﮔﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﻛﻪ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲﺗﺮﻳﻦ رﺧﻨﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و آﻧﭽﻨﺎن‬
‫وﺳﻌﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و آﻧﭽﻨﺎن در ﭘﺮاﻛﻨﺶ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺪﻳﻬﻲ اﻟﺤﻀﻮر و ﺳﻬﻞ اﻟﻮﺻﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ از ﺷﺪت ﻟﻤﺲ‪ ،‬ﻣﻠﻤﻮس ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻃﻌﻤﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ و‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺧﻠﻮت ﻧﺸﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪاي از ﻧﺎﭼﻴﺰي و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ ﺳﻘﻮط ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ آن اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺷﺎﻫﻮاراﻧﻪ‪ ،‬آن ﺻﺪر ﻧﺸﻨﻴﺎن ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺲ و ﺧﻠﻮت ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ زاﻧﻮ ﺑﻪ زاﻧﻮي ﺧﺪاﻳﺎن‬
‫ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و ﺷﺮف ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ زﻧﺪه ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻦ دﻧﺪان ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ و ﺣﻘﻴﺮ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف »راه ﺳﻮم« ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ درﺟﻪاي از ﻣﻴﺎﻧﻤﺎﻳﮕﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دودﻣﺎن و‬
‫ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺧﻮد را در درﺟﻪاي از ﺷﺮف و ارﺗﻘﺎء ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻧﺨﺒﻪﮔﺎن و ﺣﺘﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﻮروﺛﻲ را ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ و آﻧﺮا وﻗﺎر و ﺷﺮف ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﻨﺪارد‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺴﺘﺪام ﻳﻚ ﺧﻮن از ﻳﻚ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻨﻀﺒﻂ و ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪاي را در ﺣﻴﺎت ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ آﺳﺎﻧﻲ در ﮔﺬر زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﺿﻤﻬﻼل و اﻧﺤﻄﺎط ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺮاث‬
‫و ﺷﺮف ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻮروﺛﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬در وﻗﺎع اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻧﺪوﺧﺘﻪ‬
‫ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﮕﻮن و ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از راه ﺧﻮن‪ ،‬در ﺟﺎن زﻣﺎن ـ ﻣﻜﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﺑﺴﺘﺮ زﻣﺎن ﺻﻴﻘﻞ و ﭘﻴﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺷﺴﺘﻪ و رﻓﺘﻪاي را ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺪ‪.‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺴﻜﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺪاﺋﻲ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻗﺪرت از دﺳﺘﺎن ﺗﻬﻴﺪﺳﺖ‪ ،‬و اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ از دﺳﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﻲ دﻳﮕﺮ آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎزار‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻓﻜﺮي را ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ اراده ﺗﺎرﻳﺦ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﻣﺸﻴﺖ و ﻧﻪ از راه ﺧﻮن و ﺧﻮاﺳﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ و‬
‫ارادة ﻓﺮدي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دﺳﺘﺎن ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ و ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم و ﻣﻠﻌﺒﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ـ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﮕﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ‬
‫آن ﭘﺎﻳﻪ از ﻣﺎﻳﺔ ﻣﻌﻨﻮي ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮاداﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﺳﺎﺳﺎً آﻓﺮﻳﺪه ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ....‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺠﺪ و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺷﺮف ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺪﻧﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﭘﺎره ﭘﺎره ﻣﻲﺷﻮد و از اﻧﺴﺠﺎم و ﺷﻜﻞ و ﻣﻌﻨﺎي‬
‫اﺻﻴﻞ و ﻋﻈﻴﻢ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎب ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﺴﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»ارزﺷﻬﺎي دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮد در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺑﻮدﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻣﺮي‬
‫ﻣﻄﻠﻖ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد( ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ زﻧﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ زور ﺟﻨﺒﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻮﭼﻴﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻳﻚ ﺑﺎﺟﮕﻴﺮي و ﻫﻮﭼﻴﮕﺮي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﺮ ﺟﺎ‬
‫اﮔﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎ ﺧﺮد ﺧﺎص ﻓﻼن ﻃﺒﻘﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬رك و راﺳﺖ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ ....‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﺧﻴﻠﻲ دﻳﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ دﻣﻮاﻛﺮاﺳﻲ روزﮔﺎري وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﺑﺎزي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻣﺮوزه دﻳﮕﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاري ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد ﻳﻚ ﻫﻨﺠﺎر و ﻳﻚ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺠﺎر را ﺑﻪ اﺟﺮا ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ اﻣﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻂﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻧﺮژي ﺳﻴﺎﺳﻲ رﺳﻴﺪه‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ اﻳﻦ وﺿﻊ وﺟﻮد دارد و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺣﺎﻟﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬

‫
‪.ZY - .8S 4'  .4)L QR L .‬‬

 ‫  
‪    :‬‬

‫‪,-  ./0‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو دورة ﻛﻠﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان )از آﻏﺎز ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ( و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ )از ﺑﻴﻜﻦ و آﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ ﺗﺎ ﭘﻮﭘﺮ و زﻣﺎن اﻛﻨﻮن(‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ از ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺘﺪﻟﻮژي و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫)ﻛﻞ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺸﺮي( ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﻣﻲدارد و ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﻴﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ از ﻧﻴﭽﻪ ﮔﻮش ﺳﭙﺎرﻳﻢ‪:‬‬
‫»اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﺎﻳﻚ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه و ﺧﻮد روي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪ و ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲروﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺎﻧﻘﺪر ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺎﻧﻮاران ﻳﻚ ﻗﺎره ـ رﻣﺰ ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﻌﻴﻦ از ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ را ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺿﺮب ﺟﺎذﺑﻪاي ﻧﺎ ﭘﻴﺪا ﻫﺮ ﺑﺎر از ﻧﻮ‬
‫در ﻫﻤﺎن ﻣﺪار ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﺮدش ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻫﺮ ﻗﺪر ﺧﻮد را ﺑﺎ ارادة ﺳﻨﺠﺸﮕﺮ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا‬
‫اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﭼﻴﺰي در اﻳﺸﺎن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ ﻧﻈﻤﻲ ﻣﻌﻴﻦ از ﭘﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ ـ و اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺑﻮدن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﺸﺎن‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﺔ آﻧﺎن در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﺸﻒ ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﻳﺎد آوردن اﺳﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ از روان ﻛﻪ دﻳﺮﻳﻨﻪ اﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻛﻬﻦ‪ ،‬و آن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ روزي از درون آن ﺳﺮ ﺑﺮ آوردن اﻧﺪ‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻴﺎﮔﺮاﺋﻲ درﺟﻪ ﻳﻚ اﺳﺖ‪«.1‬‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻼن ﺧﻮد روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﺎر و ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻃﺮﺣﻲ را ﺟﻬﺖ اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ و ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮة ﺟﻬﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺧﻮاﻫﺶ دروﻧﻲ و ارادة اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻠﻬﻢ از ﻓﻀﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﺘﺰاع ﻳﺎﻓﺘﻦ و دروﻧﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺎر‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮان و ارادة ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ آن ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ در ﻓﻀﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و در ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎرت ﻫﺮ‬
‫دورهاي داراي ﻳﻚ ﻋﺪه ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ و اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ آن دوره آن را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﺮوج از آن ﻗﺎﻋﺪه و اﺻﻮل‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺖ از آن اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﺟﺎري‪ ،‬ﺧﺮوج و ﻃﺮد از ﺣﻮزة‬
‫ﺣﻴﺎت ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ارادة ﺳﺮﻛﺶ ﺷﺨﺼﻲ و ﻳﺎ ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻜﺮي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫ﻃﺮد ﻣﺸﺮوع و ﻣﺼﻄﻠﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻛﺎﻣﻼ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن ﻋﺼﺮ دارد‪ .‬در اﻳﻦ داد و ﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﺳﺖ ﻛﻪ روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روﻳﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ رﻗﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ‬

‫
‪Y
- D[' U L  \' 9 B .‬‬

‫ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻘﺶ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪه و رﻫﺒﺮي را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻘﺶ ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻈﺮي( ﺑﺎ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻴﻨﻲ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻮزة ﻋﻤﻞ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(‪،‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ و دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ وﺿﻌﻴﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در اﺛﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺤﺮﻛﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻧﮋادي‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻋﻠﻤﻲ و دﻳﻨﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬در ﻳﻚ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان را ﺷﻜﻞ و‬
‫ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺲ از اﻧﺘﺰاع ﻳﺎﻓﺘﻦ و دروﻧﻲ ﺷﺪن‪ ،‬از ﺻﺎﻓﻲ اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎي آن دوره‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮون ﮔﺸﺘﻪ و اﺛﺮ دﮔﺮﮔﻮن و ﻣﻀﺎﻋﻒ در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺣﻴﺎت ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﻳﻚ در اﺳﺘﻤﺮار و ﺗﺤﻜﻴﻢ دﻳﮕﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻛﻪ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮدي اﺛﺮ ﮔﺬار و ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺨﺘﺎر در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ و روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روي ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬و از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﻮد ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮد ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن دوره از زﻣﺎن ﻣﻲزﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪا ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ و ﺗﺤﺮﻛﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﺤﺮﻛﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را در دو ﺑﺴﺘﺮ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و‬
‫»ﺗﺎرﻳﺦ« ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ در ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و‪) ...‬ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻮﻟﻮد آن‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ( ﻋﻨﺼﺮي از ﺧﻮد و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻟﻮاي ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺘﻔﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر و ﻣﺆﺛﺮ در ﺟﻬﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻋﺒﺎرت ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﻮﻟﻮد ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﻗﻬﺮﻣﺎن را ﻣﻮﻟﻮد ﺗﺎرﻳﺦ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ و ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﺮ دو وﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻚ ﺑﻌﺪي‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ »ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﻣﺮدان ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و ﻧﻪ »ﻣﺮدان ﺑﺰرگ زﻳﺮ ﭼﺮخ اراﺑﺔ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﮕﻞ« ﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ »ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ« دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺴﺎن »ﺑﺎزﻳﭽﺔ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي« رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و »ﺗﺎرﻳﺦ« ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﮋاد‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﻮن و‬
‫اﺧﺘﺮاﻋﺎت و‪ ...‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﻋﻮاﻣﻞ را در ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در ﻋﻬﺪة »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و »ﺗﺎرﻳﺦ« ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﺷﻤﺮده ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ در ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮ دوش‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ« و ﻧﻪ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻋﺎﻣﻞ و ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪ در ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮي و ﻳﺎ اﺧﺘﻴﺎري‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﻪ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻳﻚ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﺴﻴﻂ‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎي روز ﻣﺮه ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﻌﺎدﻟﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎري را‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ و ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎري اﻧﻘﻼب ﻫﺎ را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ و اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ را در ﭘﻲ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﮔﻬﺎﺋﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ رﻗﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف اﻳﻦ دوره )ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( اﻣﻜﺎن اراﺋﻪ ﻫﻴﭻ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ دوره داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﻼً اﻣﻜﺎن ﻋﻤﻞ و اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻔﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪة آﻳﻨﺪة ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و‪ (...‬ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮ در »ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي« زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﻼً در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف اﻳﻦ دوره ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻋﺼﺮ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ داﺷﺘﻪاﻧﺪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ« ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫‪,-  . 1& 2 3‬‬

‫روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﺮاﻳﺶ دارد ﺗﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻓﻘﻲ‪ ،‬ﻣﻘﻄﻌﻲ و در اﻧﻔﺼﺎل ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻛﻠﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺑﻪ ﻛﻞ در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺴﺮي آن ﺑﻪ آﻳﻨﺪه وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫روش اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﺎوش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻋﻠﻤﻲ و روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻧﻘﻄﺎع ﻣﻜﺎﻧﻲ و اﻧﻔﺼﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺴﺮي ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ ﺑﻴﺶ‬
‫از ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻴﻦ روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻣﻴﺎن روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در روش ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬از اﺑﻌﺎد و زاوﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺠﺰاي اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ و‪ ....‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺘﻤﺮار و ﺗﻌﻤﻴﻢ زﻣﺎﻧﻲ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺗﺎرﻳﺨﻲ از زواﻳﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در روش‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﺎﻟﻪي اﻧﻔﺼﺎل و اﻧﻘﻄﺎع زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﺳﺘﻤﺮار ﺧﻮد )در ﻃﻮل( ﺗﺎ ﺻﺪهﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﻫﺰارهﻫﺎي دور‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﻓﻖ دﻳﺪ آﻧﻬﺎ )در ﻋﺮض( آﻧﻬﺎ را از اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ“ ﻛﻠﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺪهاي ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺪه آل ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ را اراﺋﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻲ ﺷﻚ در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬از روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد و اﻣﺘﻨﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻧﻘﻄﺎع ﻣﻜﺎﻧﻲ و‬
‫اﻧﻔﺼﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺿﺮورﻳﺎت آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻤﻢ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻬﺎي دور اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ روش ﻧﻴﺰ در ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺑﺎ روش ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬از ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ از ﻛﺎﻧﺎل‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ »ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻠﻲ«‪» ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي« و »ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ« از دو روش ﻓﻮق ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در اﻳﻦ روش ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل از ﻣﺤﺪودﻳﺖ روش ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ )در واﻗﻊ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﻃﻮﻟﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻳﻨﻜﻪ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲرود ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ در روش ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ را ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه ﻛﺮده و ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺦ را و ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ را ﻳﻜﺴﻮﻳﻪ و ﺟﻬﺖ دار ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻧﻬﺎ را از اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و ﺗﺌﻮري ﺻﺤﻴﺢ از‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎز ﻣﻲدارد و دﭼﺎر دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم در وﺳﻌﺖ دﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻛﻠﻲ روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ روﻳﻜﺮدي اﻓﻘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دارد‪ ،‬روش ﻋﻠﻤﻲ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه و ﻛﻠﻴﺸﻪاي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دارد‪ ،‬و روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ روﻳﻜﺮدي‬
‫رادﻳﻜﺎل و ﻋﻤﻮدي در ﻃﻮل ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪» ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ« ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺪون ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي ﺑﻪ آﻳﻨﺪه و ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺣﻮادث واﻗﻊ‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎ و‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻈﻴﻢ در ﻳﻚ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ داراي ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬از ﻓﺮازي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﻣﺤﺪودة رﺷﺘﺔ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ در روش ﻋﻠﻤﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )ﻗﺸﺮﻳﮕﺮي(‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ ﻃﺮح و‬
‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺘﻌﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ﺑﻲ ﺷﻚ داراي ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮارﺗﺮي از‬
‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻠﻴﺖ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازة ﻧﺎﮔﻮاري اش‪ ،‬ﺻﺮﻳﺢ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻤﺘﺎزﺗﺮي از واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﺪ و‬
‫ﻗﺎﻃﻊ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﻴﺰ از ﺷﺪت وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮد و ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﻫﺒﺖ روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ )ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻪ ﻛﺮﻧﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ واﻗﻌﻴﺎت ﻣﺘﻜﺜﺮ و درﺟﺎت ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺣﻮادث واﻗﻊ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﺳﻄﻮرهاي و در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﺗﻐﺰﻟﻲ )ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻫﮕﻠﻲ( ﻓﺮو ﻧﺮود‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺴﻦ روش ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﻮهاي را ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺳﺆاﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮاﻧﻪ و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻮا ﺧﻮاﻫﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺻﺤﺖ ﺧﻮد را ﺗﻘﻠﻴﻞ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻣﺘﻮرﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ آزاد ﺳﺎزي ﺧﻮد از وﺿﻌﻴﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻼل آور ﺳﻴﻄﺮة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دروﻧﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﭙﺮدازد و ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻴﺮ ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت و ﺣﻮادث واﻗﻊ را در ﺳﻄﺢ ﻛﻠﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دﻫﻲ ﻛﻠﻲ‬
‫آن از ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻤﺎم ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻧﻔﺼﺎﻟﻲ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ و ﺑﺎﺛﺒﺎت در آورد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه از‬
‫آن ﺳﻮد ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻮارد و ﻋﻠﻞ ﺟﺰﺋﻲ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫روش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻓﺮاد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺟﻤﻌﻲ و ﻓﺮدي ﺷﺎن اﻣﻜﺎن دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﻳﺎ اﻧﻔﺠﺎر ﺳﺎﺧﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﺳﻴﺮ و ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻠﻲ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺿﺮوري‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﻣﻲﺗﻮان در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﻗﻬﺮﻣﺎن در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫»ﻛﺎرﻳﺰﻣﺎ« ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ را رﻗﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪  4 5'67‬‬
‫دورة »اﺳﻄﻮرهﻫﺎ« را ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ دورة ﻣﺤﻮري و ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺦ )دورة ﺗﻌﻘﻞ( ﺑﺮﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫»ﻓﺮض وﺟﻮد آﻏﺎز« ﺑﺮاي ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﺿﺮورت ﮔﺮﻳﺰ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و »اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ اﻳﺠﺎب ﺗﺎرﻳﺨﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫از آن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺿﺮورت اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺗﻤﺎم ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن را در ﻣﻌﺮض‬
‫روﺷﻨﺎﺋﻲ ﻗﺮار داد و ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن را آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي »ﻋﻠﻢ‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف« ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻏﺎز اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ را دورة ﻣﺤﻮري ﺟﻬﺖ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻔﺮوض ﻣﻲدارﻳﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‬
‫آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ و ﻫﮕﻞ ﻋﺰﻳﻤﺘﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺦ را »ﻇﻬﻮر ﻣﺴﻴﺢ« ﺑﺮ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﮕﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزد ﻛﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺢ‬
‫ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد و از او ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﭘﺴﺮ ﺧﺪا ﻣﺤﻮر ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺪاء ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ روز در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺘﻮاري ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺢ«‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﻪ »ﻇﻬﻮر ﻣﺴﻴﺢ«‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و اﮔﺮ ﺑﻨﺎﺳﺖ ﻣﺒﺪاء ﺗﺎرﻳﺦ ﻇﻬﻮر ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رﺟﻌﺖ ﻣﺠﺪد ﭘﺴﺮ ﺧﺪا ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ‬
‫»ﭘﺎﻳﺎن« ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺗﻼﻃﻢ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ آن )ﺳﻴﺮ ﺟﺪال دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ( ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در‬
‫ﺑﺴﺘﺮي آرام و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي را اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﺗﺎ در »ﺳﺮ ﻣﺪﻳﺖ ﺣﻲ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﮕﻞ ﺗﻤﺎم ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻨﻄﻖ ﺧﻮد را از ﺳﻴﺮ ﺟﺪاﻟﻲ و ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﺷﺪن ﺧﺪا در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻖ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎر‬
‫دﻳﮕﺮ در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي در آراﻣﺠﺎي ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ او ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺪل و ﻃﺮح‬
‫ﻛﻠﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬او در اﻳﻦ ﻃﺮح ﻓﺮﻳﻔﺘﺎراﻧﻪ »دوﻟﺖ ﻣﻮﻧﺎرك« )ﭘﺮوﺳﻲ( را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻋﻼي ﻛﻤﺎل ﺧﻮد‬
‫رﺳﻴﺪه »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺔ روح ﻣﻄﻠﻖ دوﻟﺖ را ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺪ‬
‫داده و ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﻴﺢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را در ﺧﺪا ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﻫﮕﻞ »دوﻟﺖ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﺠﺴﻢ اﻟﻮﻫﻮﻳﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺗﻘﺪﻳﺲ و‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮد‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل آن را روح ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﻒ دارد‪ .‬روح ﻣﻄﻠﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ آن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺴﺴﺘﻪ‬
‫از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ در ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ در ﺳﻴﺮ‬
‫ﺻﻌﻮدي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﺶ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺔ ﺗﻐﺰﻟﻲ ﻋﻘﻞ و دوران روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ روح از ﻛﻠﻴﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن و‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﺳﻄﻮره و ﻋﺮﻓﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ از واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺪور اﺳﺖ‪ ،‬ﻇﻬﻮر‬
‫ﻣﺴﻴﺢ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ دورة ﻣﺤﻮري ﺟﻬﺖ ﻋﺰﻳﻤﺘﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ و روﻧﺪ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت و روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﻮاري ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﻴﺢ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺳﻄﺤﻲ و ﺧﺎﻟﻲ از‬
‫اﺑﻌﺎد ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺷﻜﺎل آن ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﺑﺰرگ و ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮورت »ﻓﺮض وﺟﻮد آﻏﺎز« ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ دورة ﻣﺤﻮري ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺘﻮان دورهﻫﺎي ﻣﺤﻮري‬
‫دﻳﮕﺮي را ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻮد ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ را در راﺳﺘﺎي آن ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ داﺷﺘﻦ ﻳﻚ دورة ﻧﺎﻣﺪار‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺘﻌﻴﻦ ﺑﺮاي ﻃﺮح رﻳﺰي ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ واﺣﺪ و ﻛﻼن ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎﻣﻲ آن‬
‫ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺘﻌﻴﻦ ﺻﺮﻓﺎً ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻴﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن و اﻳﺠﺎد اﻣﻜﺎن ﺗﻔﻜﻴﻚ‬
‫دورهﻫﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي آن ﺑﻪ ﻛﻞ ﺟﻬﺎن و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻻزم و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﻈﺮﮔﺎه اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ و ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش ﺑﺮ ﺣﻮادث واﻗﻊ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻟﺬا روش‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎل ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و واﺣﺪي را ﻛﻪ ﻻزﻣﺔ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻬﻨﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﮔﺴﺘﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﺗﺼﺎل و اﺳﺘﻤﺮار زﻣﺎﻧﻬﺎ و روﻳﺪادﻫﺎ در‬
‫ﻳﻚ دورة ﺧﺎص دارد‪ ،‬ﺗﺎ آن دوره را ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﻬﺖ روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن و ﻧﺸﺎن دادن ﺧﻂ و ﻣﺸﻲ و روش‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎن در ﻳﻚ واﺣﺪ ﻛﻠﻲ ﮔﺮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﺣﻮادث واﻗﻊ و اﻣﻮر ﻧﺎﻣﺘﺠﺎﻧﺲ و ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬از واﺣﺪ ﻛﻠﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً‬
‫ﻃﻮري ﻣﻔﻬﻮ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ در راﺳﺘﺎي آن ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد از روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬روش ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاد روش ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ( اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﺗﺼﺎل و اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ وﻓﺎدار‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ و‪ ....‬ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻨﻔﻚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و اﺗﺼﺎل و اﺳﺘﻤﺮار را در درون ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺤﺪود روش ﺧﻮد ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻼف روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ در روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از روشﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺠﺰا »ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ« ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از روﺷﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﻮق در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻳﻚ دوره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺘﻌﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ دوره ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻛﺎﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﻞ و آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ دوره در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه وﺳﻌﺖ دﻳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺗﻤﺎﻣﻲ رﺷﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و روﺷﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺷﺪن ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﺴﺮي و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺣﻮادث واﻗﻊ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ ﻳﻚ واﺣﺪ ﻛﻠﻲ )دورة ﻣﺤﻮري ﺟﻬﺖ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ(‬
‫را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ دوره ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ ﻛﻪ داراي وﺳﻌﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺣﻮادث واﻗﻊ را ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه از ﻧﮕﺮش ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﺟﻬﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﮕﺮ روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ‪ ،‬اﻧﻔﺼﺎل و اﻧﻘﻄﺎع ﻛﻪ از ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن در ﻫﻢ ﭼﻔﺖ و اﺗﺼﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ را ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺪاﻋﻲ و ﻣﺸﻬﻮد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻫﺮ ﻳﻚ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ در روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﭽﻮن اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ واﻗﻌﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﺗﺎرﻳﺦ« در ذﻫﻦ ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل و ﺣﺘﻲ آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻪ در روش ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺠﺰا ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ و در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪة ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﺗﺼﺎل و اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ )ﺗﺎ ﻳﻚ دورة ﻣﺘﻌﻴﻦ و ﻣﺤﻮري را ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ( ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ دورة ﻣﺤﻮري ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺘﻌﻴﻦ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻤﺮار و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن و آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ دورة ﻣﺤﻮري ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺟﻬﺖ ﺷﻜﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻜﺮار در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ دورة ﻣﺤﻮري را آﻏﺎز ﻓﻠﺴﻔﻪ )در ﻳﻮﻧﺎن( ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﻞ‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻋﻈﻴﻢﺗﺮﻳﻦ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺪه از روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻮادث واﻗﻊ در اﻳﻦ دوره را ﻣﻔﻬﻮم ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎم ﮔﻔﺘﺎري وﻳﮋه و ﺿﺮورت‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ و اﺟﺒﺎر‪» ،‬اﭘﻴﺴﺘﻤﻪ ﻳﺎ ﭘﺎراداﻳﻢ« اﻳﻦ دوره ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« اﻳﻦ دوره »ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ« اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ و اﺟﺒﺎر ﻗﻮاﻋﺪ و اﺳﺘﺎﻧﺪرادﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻮادث واﻗﻊ را در ﺧﻮد وﺣﺪت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك در اﻳﻦ دوره ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ روﻳﺪادﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ادﻳﺎن‬
‫ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﭘﻴﺶ رو ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﻓﻼﺳﻔﺔ اﻳﻮﻧﻲ و ﻫﻠﻨﻲ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺳﻌﻲ در‬

‫ﻛﺸﻒ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ وﺣﺪاﻧﻲ در ﻗﺎﻟﺐ »ﻣﺎدة اﻟﻤﻮاد« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﻳﺰ از ﺳﻴﻄﺮة اﻟﻬﻪﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و وﺣﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ‬

‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و از ﻛﺜﺮت ﺑﻪ وﺣﺪت رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ ﮔﺮاﺋﻲ در ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ دوره از ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻔﺠﺎر وﻗﺎﻳﻊ ﻋﻈﻴﻢ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن را دﮔﺮﮔﻮن و ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ آن را ﺗﺎ ﺳﺪهﻫﺎي دور ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره در ﭼﻬﺎر ﻧﻘﻄﺔ ﺑﺰرگ از ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ادﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﻨﺪ و‬
‫ﺷﺎﻟﻮدة ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﭘﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬زرﺗﺸﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮدا در ﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻨﻔﺴﻴﻮس در ﭼﻴﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ رﻫﺎﻳﺶ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن از ﺑﻨﺪ و ﺳﻴﻄﺮة رب اﻟﻨﻮﻋﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺰ‬
‫)ﺳﻘﺮاط( در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻇﻬﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اوﻟﻴﻦ ﭼﻜﺶﻫﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ ﮔﺮاﺋﻲ را ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮ رب اﻟﻨﻮﻋﻬﺎ ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ زﺑﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ اﻳﻮﻧﻲ و ﻫﻠﻨﻲ ﺑﺎ زﺑﺎن ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ ﭼﻨﺪان ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻧﺪارد و ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ادﻳﺎن و ﻛﻴﺸﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪي ﻛﻪ در ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬داد ﺳﺨﻦ داده اﺳﺖ در ﻣﻘﻄﻌﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺣﻮادث واﻗﻊ )ﻛﻪ داراي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي واﺣﺪي ﺑﻮده اﻧﺪ( را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮده و از ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻠﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ‬
‫و دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﺘﻌﻴﻦ و ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺘﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﮕﻞ دورة ﻣﺤﻮري ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ و ﻣﺒﺪاء ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻫﮕﻞ آن را ﺑﻪ‬
‫ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺪاء ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ روش او در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻫﮕﻞ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ و ﭼﺮﺧﺔ روح و ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ »ﺧﺪا« ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﻫﮕﻞ »ﺧﺪاوﻧﺪ و وﺟﻮد ﻫﻮ ﻫﻮﻳﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪون ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﻣﺨﻠﻮق ﻛﻪ در آن‬
‫وﺟﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎن ﻳﺎ ﻧﻔﺲ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﺪاﺋﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫را ﺑﻴﺎد ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻴﺎورد ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺬرد و ﻓﺮا ﺗﺮ رود‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻋﺰم و آﻫﻨﮓ ﻛﻪ در ﺧﺪواﻧﺪ ﺣﻞ ﮔﺮدد‪ «.‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﻣﺴﻴﺢ )ﻋﺎﻟﻢ و ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﺴﻴﺢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و »ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺴﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن واﺣﺪ رﺟﻌﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺮوزي ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫را ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻖ ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ در اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻮن از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﻴﺢ ﻛﻪ در آراﻣﺠﺎي ﻣﻄﻠﻖ‬
‫آرام ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫»ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺗﻨﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻤﻬﺎﺋﻲ ﺟﺪﻳﺘﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﮕﻞ ﻏﺎﻳﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﺮوس ﻣﻲدﻳﺪ‪ ....‬اﻣﺎ از ﻟﻐﺰش ﻫﮕﻞ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻧﺎﻣﻲ دوران وﻳﻜﺘﻮرﻳﺎ‪ ،‬آرﻧﻮﻟﺪ و ﮔﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در درﺳﮕﻔﺘﺎر‬
‫آﻏﺎز ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم اﺳﺘﺎد ﻛﺮﺳﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺪﻳﺪ در آﻛﺴﻔﻮرد در ‪ ،1841‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺪﻳﺪ را آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ‬
‫ﺷﻤﺮد‪» :‬اﻧﮕﺎر ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻛﻤﺎل زﻣﺎن ﺳﺎت‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮ در آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﻛﻪ‬
‫اﻧﻘﻼب ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ را ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ ﻣﻨﻄﻘﺎ و اﺧﻼﻗﺎً آﺳﻴﺐ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪.«1...‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ از دﻳﺮ ﺑﺎز وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎور ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺸﺎرت ادﻳﺎن و ﻛﻴﺸﻬﺎي‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﭘﻴﺶ ﮔﻮﺋﻴﻬﺎي ﺷﻬﻮدي )ﻧﻮﺳﺘﺮ آداﻣﻮس( ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎل‬
‫‪ 2000‬ﻣﻴﻼدي دﻧﻴﺎ و ﺟﻬﺎن ﺑﻪ آﺧﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻋﻈﻴﻢ را در ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ و ﻣﻘﻄﻌﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ »ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ« اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزد ﻛﻪ در آن ﻣﻘﻄﻊ‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن »ﮔﻮﻳﺎ« در »ﭘﺎﻳﺎن« ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و ارزﺷﻬﺎ و ﭘﺎﻳﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن‬
‫»ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي« و ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﻬﻲ ﺷﺪن و ﭘﻮك و ﭘﻮچ ﺷﺪن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن »ﺗﻤﺎﺷﺎﺧﺎﻧﻪاي« ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ »آدم واره«ﻫﺎﻳﻲ ﻋﺎري از ﺣﺮﻛﺖ و ﻣﺒﻬﻮت در ﻧﻬﺎﻳﺖ »ﭘﻮﭼﻲ« ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن و آﺧﺮ ﺧﻂ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﻣﻔﻬﻮم دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ از »ﭘﺎﻳﺎن« ﻣﺴﺘﻔﺎد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﭘﺎﻳﺎن و »ﺳﻘﻮط« دورهاي )ﻋﺼﺮ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( از ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺖ آﻏﺎز و ﻇﻬﻮر دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ )ﻋﺼﺮ ﺳﻮم( و ﻣﺘﻜﺎﻣﻠﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم »ﭘﺎﻳﺎن« در‬
‫آن واﺣﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﺎن دورة ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻏﺎز دورهاي دﻳﮕﺮ و ﺟﺪﻳﺪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺪون ﺑﺮﮔﺸﺖ و اﻧﺤﺮاف و وﻗﻔﻪ در ﺗﺪاوم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻗﺮار ﺣﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ واژﮔﻮﻧﻲ ﻫﻢ اﻟﺰاﻣﺎً ﻧﻘﺾ ﻏﺮض ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ دورهﻫﺎي ﺑﺮ ﮔﺸﺖ و دورهﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺮ دو‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻫﺮ ﭘﺴﺮوي‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮوي از ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﻪ ﻳﺎ در اﻣﺘﺪاد ﻫﻤﺎن‬
‫ﺧﻂ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﺔ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﺗﻤﺪن ﺗﻮﻳﻦ ﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺣﻴﺎت ادواري‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ‪ :‬ﮔﺬار از ﺗﺮﻗﻲ ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط و ﺳﻘﻮط‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺮﺣﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ واﺟﺐ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺗﻤﺪن در ﺟﺎﺋﻲ زاﻳﻞ و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ از ﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻫﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎن ﻳﺎ ﻣﻜﺎن ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺪاوم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ ﻣﻦ ﻗﻠﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲداﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻗﻮاﻧﻴﻨﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﻤﺶ را ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻗﺎره‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ـ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺒﺮد‬
‫ﺗﻤﺪن ﻳﻚ دوران ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮي دارد ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ در دوران ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠﺶ ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻮن‬
‫ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻴﻘﺎً از ﺳﻨﻦ‪ ،‬ﻋﻼﻳﻖ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺷﺒﺎع اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال‬
‫دورة ﺑﻌﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺪﻫﺪ‪.«2‬‬

‫
‪
./ - , .+) .#W .&' ()* .‬‬

‫‪
.0 - , .V) .#W
&' ()* .0‬‬
 ‫‪  (67 82‬‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ دورة ﻇﻬﻮر ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﺰارة ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺑﺮ آورد ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك ﺣﻮادث واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي واﺣﺪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪهاي ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ رﺧﺪاد ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻮل ﻋﻈﻴﻢ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دورة ﻣﺤﻮري ﻇﻬﻮر ادﻳﺎن در ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺑﺎﺧﺘﺮ زﻣﻴﻦ داراي ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً واﺣﺪي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻴﺎت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻴﺰ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« اﻳﻦ دورة ﻣﺤﻮري از ﺗﺎرﻳﺦ را‬
‫ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دورة ﻋﻠﻤﻲ از دو ﺳﻮ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ :‬اول از ﻟﺤﺎظ »ﺗﻮﺣﻴﺪ« و »ﻳﮕﺎﻧﻪ ﮔﺮاﺋﻲ« و در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻘﻞ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ در اﻳﻦ دوره در ﻣﻮازات ﻫﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﻴﺸﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫زرﺗﺸﺖ )‪ 660‬ـ ‪ 583‬ق ـ م( در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮدا )‪ 563‬ق‪ .‬م( در ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﻔﺴﻴﻮس )‪ 551‬ق‪ .‬م( در ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻴﺎس و اﺷﻌﻴﺎ و‪ ...‬در‬
‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ .‬و در ﺑﺎﺧﺘﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ از ﻛﺜﺮت ﺑﻪ وﺣﺪت و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﮔﺮاﺋﻲ‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﮔﺎﻣﻬﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ روي‬
‫آوري او ﺑﻪ »ﺗﻮﺣﻴﺪ« و روي ﮔﺮداﻧﻲ از رب اﻟﻨﻮﻋﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮوج از دورة اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﻳﻮﻧﻲ و ﻫﻠﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺎده اﻟﻤﻮاد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﻮدا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ از ﻗﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺧﺮوج ﻣﻲﻛﻨﺪ و‪ ...‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺗﻤﺎم اﻗﺼﻲ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن زﻣﺰﻣﻪﻫﺎي »ﺗﻮﺣﻴﺪ ﮔﺮاﺋﻲ« و رﻫﺎﺋﻲ اﻧﺴﺎن از ﺑﻨﺪ رب اﻟﻨﻮﻋﻬﺎ و اﻟﻬﻪﻫﺎ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻣﺰﻣﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﺲ از ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ در ﻗﺎﻟﺐ زﺑﺎن و ﺻﺪاي واﺣﺪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ در ﻣﺮﺣﻠﺔ اول ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻓﻜﺮي را از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻓﻜﺮي )ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺪ ﻣﺪﻫﺎ و ﻣﺪﻟﻬﺎي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي ﺑﻮد(ﻣﺠﺬوب ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺣﻴﺎﻧﺎ راهﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺔ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻔﻜﺮات راﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﺒﻮدﻧﺪ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ و در ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎم ﮔﻔﺘﺎري و ﺑﺎ ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ و اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻛﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ در ﺑﻄﻦ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﻓﺴﻠﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن در اﺳﺘﻤﺮار ﺑﻘﺎء ﺧﻮد‪ ،‬را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻢ در دورن آن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد و‬
‫ﻫﻢ در ﺧﺎرج از آن )ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺠﻮار(‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد اﻣﻜﺎن اراﺋﻪ ﻣﺪﻫﺎ و ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي را ﺟﺬب و آﻧﮕﺎه ﺑﺎز ﺗﺎﺑﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ آن را ﭘﺲ از »ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺪ دادن« و ﺷﻜﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬
‫رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺠﻮار ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﭼﺎرﭼﻮب و ﺷﺒﻜﺔ ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬از ورود اﻓﻜﺎر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲآورد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻫﻢ از اراﺋﻪ ﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﺤﺪودﻳﺖ »ﺣﺲ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺮوﻫﻲ« ﺧﻮد ﻣﻨﺰوي و از ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﺴﻤﻮ و ﻫﻢ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻖ ارﺳﻄﻮﺋﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي )ﺣﻜﻤﺖ( ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﺘﻲ‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ را )ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺷﻜﻞ ﭘﺬﻳﺮي و ﺷﻜﻞ ﺑﺨﺸﻲ( در ﺧﻮد ﺟﺬب ﻧﻤﻮده و ﺣﻴﺎت ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اﺳﺘﻤﺮار ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و در ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ دادﻧﻬﺎ و رﻧﮓ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﻴﺎت ﺧﻮد را ﺗﺎ ﻫﺰارهﻫﺎي‬
‫دوره ﻛﺶ و ﻗﻮس داده اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و در ﺑﺮﻫﻪاي ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻨﺎم ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺳﻼﻣﻲ و‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ« و اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ«‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ دو راه ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﻧﻬﺎده‪ .‬اﻳﻦ دو راه ﺑﺎ دو »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﭘﻴﻤﻮده ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دو دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را‬
‫ﻧﻴﺰ رﻗﻢ زد‪ .‬دورة »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« ﻛﻪ ﻋﻠﻢ راﻳﺞ و ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺳﺪهﻫﺎي دور و ﺗﺎ رﻧﺴﺎﻧﺲ اﺳﺘﻤﺮار‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﻫﻤﻴﻦ دوره و در درون ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﻢ راﻳﺞ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﺮارﻳﻜﻪ ﻗﺪرت ﺗﻜﻴﻪ زﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﭘﺲ از ﻗﺮون وﺳﻄﻲ و در ﻋﺼﺮ رﻧﺴﺎس ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو راه ﻛﻪ داراي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه واﺣﺪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ )ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ دو دﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺪن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ( ﺑﻮدﻧﺪ در اﻧﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم و‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻂ و اﺳﺘﻤﺮار ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ اراﺋﺔ ﻣﺪﻟﻬﺎي ﻓﻜﺮي و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺠﻮار‪) ،‬ﭘﺲ از ﺟﺬب و رﻫﺎ ﺳﺎزي‬
‫آن( ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﭘﺲ از آن ﺣﻮزة ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را وﺳﻌﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻟﺬا آن ﭼﻪ را ﻛﻪ اﻣﺮوزه آن را اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺑﺎﺧﺘﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ ﺧﺎور زﻣﻴﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺤﺼﺎر ﺣﺲ آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺠﻮار‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺪﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻢ از ورود ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻓﻜﺮي دﻳﮕﺮ در اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎره »ﻧﻴﭽﻪ« ﺻﺮﻳﺤﺎ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ اﺣﻤﺎﻗﺎﻧﻪ ﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪاي ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﺤﻠﻲ را در‬
‫ﻣﻮرد ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎي زﻧﺪه را ﺟﺬب ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﺻﻞ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫آﻧﭽﻨﺎن دور رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺰه را ﺑﺮ دارﻧﺪ و آن را از ﻧﻘﻄﻪاي ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرت آﻧﺎن در ﻫﻨﺮ آﻣﻮزش ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻮاره از ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﻢ درﺳﺖ ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن از آﻧﺎن آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﻀﻞ ﻓﺮوﺷﻲ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻜﻮي ﭘﺮش ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪاي ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﻓﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪«.1‬‬
‫دورة ﻣﺤﻮري ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺰارة اول ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد )ﭼﻨﺘﻦ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ از آن ﺳﺨﻦ رﻓﺖ(دورهاي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﭼﻬﺎر ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن )اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و ﻳﻮﻧﺎن( ﺟﻮﺷﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻓﻜﺮي و ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ اوج ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻣﻲﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ دورهاي را ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت‬

‫
‪Y
-
D['
) \)^* >R  D]B .‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻔﺮوض داﺷﺖ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن در اﻳﻦ دوره از اوج ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬از ﺣﺴﻦ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺮوﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ )ﺧﺎور زﻣﻴﻦ( و آﺷﻨﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻓﻜﺮي‬
‫ﻣﺘﻨﻮع دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺪع ﻣﺪﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻌﻄﻒ ﻓﻜﺮي ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺠﻮار را در درون ﺷﺪ ﺧﻮد ﻫﻀﻢ و آﻧﮕﺎه ﺑﺎز ﺗﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻓﻜﺮي‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻜﻮي ﭘﺮش ﺑﻪ ﻛﺎر آﻣﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪاي ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ« )و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﺮون وﺳﻄﻲ( و ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺣﻀﻮر ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اﺳﺘﻤﺮار ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ارﺗﺒﺎط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎن‬
‫در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط از دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺮ روﻧﺪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﻮد ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﺟﻤﻠﻪ »ﻧﻴﭽﻪ«‪،‬‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﻗﺎدر ﺑﻮدهاﻧﺪ در ﺧﺎور زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻨﻜﺎش و آﻣﻮزش ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ راﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن از آﻧﺠﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺪهاﻧﺪ و ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻏﺮﻳﺒﻲ اﺳﺖ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ آﻣﻮزﮔﺎران ادﻋﺎﺋﻲ از ﺧﺎور زﻣﻴﻦ و ﺷﺎﮔﺮدان ﻳﻮﻧﺎن ﭘﻬﻠﻮ ﺑﻪ ﭘﻠﻬﻮي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﻮه ﮔﺮي ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ :‬زرﺗﺸﺖ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬ﻫﻨﺪوان ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﻟﺌﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮﻳﺎن در ﻛﻨﺎر اﻣﭙﺪوﻛﻠﺲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ آﻧﻜﺴﺎﮔﻮراس در ﻣﻴﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن و‬
‫ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرث در ﻣﻴﺎن ﭼﻴﻨﻴﺎن‪.«1‬‬

‫<< ;‪   9  :‬‬

‫»ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ دوراﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻻزم ﻳﺎ اﺑﺰار اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺎدام ﻛﻪ روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر دارد و اﻋﺘﺒﺎر آن ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺳﺖ‪«.2‬‬
‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﮔﺎه ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ ﻣﻔﺮوض داﺷﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن را در ﻣﻌﺮض روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ادوار »ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ« ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻌﺪﻳﻞ در دو دورة ﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ »دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و »ﻋﺼﺮ ﻣﺪﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺮد‬
‫و ﻛﻨﺎر ﮔﺬاري »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و ﻓﻼﺳﻔﻪاي ﻛﻪ ﺗﺎ ﻣﺎرﻛﺲ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬را ﻣﻲﺗﻮان »ﭘﺎﻳﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎد و ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻏﻠﺒﺔ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬را »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ »ﻧﻴﭽﻪ« ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺟﺒﻬﺔ‬
‫ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻓﻜﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﻲ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان راه را ﺑﺮ ﺳﻴﻄﺮة ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻫﻤﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﻬﻠﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ وارد ﻣﻲﺳﺎزد )ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاش ﻓﺮدا و آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫اﻓﻮل دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻳﻚ ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد و ﻛﺎري از »ﻧﻴﭽﻪ« ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﻳﻦ دوره )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﺧﻮد ﻣﺸﻤﻮل ﻗﺎﻋﺪهاي ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد آن را از اﺻﻮل ﭘﺎﻳﺪار و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺖ‬
‫و ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﺗﺎرﻳﺦ در راﺳﺘﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮد در ﺟﻮﻻن ﻫﻤﺎن‬
‫ﻓﺎﺟﻌﺔ داﻳﺮه واري اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺻﻴﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ »دور« و »ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط«‬

‫
‪Y/ - D['
) \)^ * >R  D]B .‬‬
‫‪ZY - , .V) .#W .&' ()* .0‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺑﻴﻨﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺟﺎري و ﺳﺎري ﺑﻮد‪ .‬از اﻗﻮام‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻋﻠﻮم‪ ،‬داﻧﺶ‬
‫و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻛﻪ روزي ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻋﺠﻠﺶ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ روي ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﻣﻲﻧﻬﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺳﺮ وﻗﺖ اﺣﺘﻀﺎر ﺧﻮد ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﻮد ﻣﺸﻤﻮل ﻗﺎﻋﺪة ﻛﻠﻲ اﺋﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ وﺿﻊ آن ﻫﻤﺖ ﻧﻬﺎده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻇﻬﻮر و اﺳﺘﻴﻼ ﺑﺮ ﺳﻴﻄﺮة ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬روي ﺑﻪ اﻓﻮل و ﺳﻘﻮط ﮔﺬارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻴﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﻲ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺳﻘﻮط آن را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﮔﺮﻧﻪ در ﺳﺪهﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺶ از او رﻳﺰش ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﺑﺎ روش ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻲ ﺑﻴﻜﻦ و آﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ ﻣﺸﻬﻮد و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﺣﺘﻀﺎر آن ﺑﺪﻳﻬﻲ و روﺷﻦ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ را دورهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ و دورهﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﭘﻲ ﻫﻢ ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻋﻠﻢ و اﻧﺪﻳﺸﺔ اﻧﺴﺎن در ادوار ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻏﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﭼﻬﺎر‬
‫دوره را در دو دوره )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ دوره‪ ،‬از ﻫﻮﻣﺮ ﺗﺎ ﺳﻘﺮاط‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را دورة »اﺳﻄﻮرهﻫﺎ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪) .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻛﻪ از ﻃﺎﻟﺲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﻴﺎن اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺧﻮ ﻋﺼﺮ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در »آﻏﺎز‬
‫ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« و ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﻳﺎ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« از آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ(‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ دوره‪ ،‬دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از اﻓﻼﻃﻮن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و در ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ﭘﻴﺶ از‬
‫دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ »ﻧﻴﭽﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دورة ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﺣﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ(‪.‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ دوره‪ ،‬دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ و ﺑﻴﻜﻦ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ ﭘﻮﭘﺮ و ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ دوره‪ ،‬دورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ و اﺣﻴﺎء ﺗﻔﻜﺮات اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻋﺼﺮ ﺳﻮم ﻳﺎ راه ﺳﻮم )ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط دو دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻬﺎر دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دو دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﻤﺘﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از دورة اﺳﻄﻮرهﻫﺎ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل دورة‬
‫اﺳﻄﻮره از ﺣﻮزة ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي و ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ دورة ﻛﻮﺗﺎه و ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آن را ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ ،‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ دورة ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﻮده اﺳﺖ در راﺳﺘﺎي رﺷﺪ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز‪ ،‬از آن در دورة ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻴﺎن دو دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ )ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﻲ و ﻫﻢ از ﺣﻴﺚ ﻣﻜﺎﻧﻲ( ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﺣﻴﺎي ﺗﻔﻜﺮات ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ‪ ،‬در ﻳﻚ روش‬
‫واﺣﺪ و در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬اﻳﻦ دو دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﺎزد‪) .‬اﻳﻦ روش ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎ »ﺣﺪ وﺳﻂ« ﺑﻮدن ﻳﺎ »ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ«‬
‫ﻛﻪ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎزش و ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ »ﻧﻴﭽﻪ« را ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﺳﻘﻮط ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﭘﻴﺮوزي و ﻇﻬﻮر ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ‪.‬‬
‫و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﻠﻘﺔ اﻧﺘﻘﺎل و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ آن دو‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان را ﻛﻨﺎر ﻣﻲزﻧﺪ و ﺑﺎ دﺳﺘﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ را‪ ،‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺪ روﺷﻨﮕﺮاﻧﺔ ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﺔ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻴﻔﺘﺎد و ﺣﺘﻲ در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ اﻧﺘﻘﺎدات ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﻓﺮﺑﻪ ﮔﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ داد‪.‬‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﺑﻪ اﻧﻘﻼﺑﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ﮔﺸﺘﺎﻟﺘﻲ« و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ »ﺗﻮﻣﺎس ﻛﻮﻫﻦ« ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﭘﺎراداﻳﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺎراداﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﺔ وي در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬در‬
‫درون اﻧﻘﻼﺑﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻧﺪه اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﻘﻼﺑﺎت ﻋﻠﻤﻲ دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ را رﻗﻢ زدهاﻧﺪ و ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا »ﻋﻠﻢ« را ﻧﻴﺰ دورهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳﺘﻤﺮار زﻣﺎن و در ﺑﻄﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل ﻫﻤﻴﻦ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻗﻮاﻋﺪي را ﻃﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط دروﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس وﺿﻊ‬
‫ﻗﺎﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ »دوره اي« و ﻋﻤﺮي ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺳﺎري و ﺟﺎري ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ واﺿﻌﺎن اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه )ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان( ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و روزي ﺧﻮد ﭘﺲ از ﺳﭙﺮي ﺳﺎﺧﺘﻦ دورة ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً روزي ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺧﻮد را در درون ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻠﻌﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻮراﻧﻪﺗﺮﻳﻦ و ﺧﺪواﻧﺪﮔﺎراﻧﻪﺗﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻛﻒ ﺳﺎﺣﺮة اﻟﻬﻪ ﮔﺎن ﺷﻬﺪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮي اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺠﻠﺶ ﻓﺮا رﺳﺪ ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ از ﻣﺮگ و ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در آﻏﺎز و‬
‫در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻫﻮراﻧﻪاي را ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎم و ﻛﺮﺳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﮔﺎراﻧﻪاي ﻣﻲﻧﻴﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺎ وﺿﻊ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺮﺳﻲ ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﻟﺮزد و زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ رﻳﺨﺖ‪.‬‬

‫?> <=‪ A42< @ :‬‬

‫ﺗﻔﻜﺮ ﺣﺎﻛﻢ و ﻣﺘﻌﺎرف در زﻣﺎن ﻫﻮﻣﺮ و ﭘﺲ از او ﺗﺎ ﻃﺎﻟﺲ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زواﻳﺎي زﻳﺴﺘﻲ و‬
‫ﺣﻴﺎﺗﻲ آن زﻣﺎن را ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار داده و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻧﻴﺎﻳﺶ را ﮔﺴﺘﺮة ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﻄﻮرهﻫﺎ را در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺑﺎورﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﻮاﻣﻊ و ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه و ﺿﺮورت ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﻬﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ روﻳﺪاد و ﺣﺎدﺛﻪاي ﺗﺠﺴﻢ ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﺎدف و اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﻤﻜﻦ و ﺣﻮادث ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﻪ را‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﻫﺮ دورهاي ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ »اﭘﻴﺴﺘﻤﻪ« ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻳﺎ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻣﻜﺎن ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ داﻧﺶ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺎﻓﺖ زﻳﺴﺘﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ و اﺟﺒﺎري‬
‫ﻛﻪ در اﭘﻴﺴﺘﻤﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف وﺟﻮد دارد ﻧﺤﻮة ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي دورهاي از ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻌﻴﻦ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺸﺨﺺ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ«‪.‬‬

‫?> ‪,*A  :4 B‬‬

‫اﻳﻦ دورة ﻃﻼﺋﻲ )از ﻃﺎﻟﺲ ﺗﺎ ﺳﻘﺮاط( در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »راه ﺳﻮم« ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ »ﻧﻴﭽﻪ« ارادهاش ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ دوره را ﺑﺎر‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬زﻧﺪه ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز زﻣﺎﻧﻪاش ﻓﺮا ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲاش‬
‫ﻣﻄﺮود زﻣﺎن ﺧﻮد ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ ـ ﻋﺼﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺳﻠﻄﻪ و اﺳﺘﻴﻼي ﻋﻘﻞ ﺑﺮ ﺣﻴﺎت ﺗﻔﻜﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻧﻴﻔﻜﻨﺪه ﺑﻮد و در ﺿﺮورت ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ و‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺳﻴﺮ و روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﻋﺼﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﺑﺮج و ﺑﺎروي ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﺳﻮار‬
‫ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻮد و در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻠﻲ و ﺗﺼﻨﻌﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻳﻚ روﻧﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ و‬
‫ﻓﻄﺮي در ﺣﻴﺎت اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲﺷﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ در »ﺷﺪن« ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﻲداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺼﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺳﻴﻄﺮة ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﺎدة ﺧﺎم ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺑﻄﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻬﺎر ﺑﻪ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺣﻜﻢ‬
‫ﻣﻲراﻧﺪ‪ ،‬رﻫﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ رﺷﺘﺔ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺧﻮد را از ﻃﺒﻴﻌﺖ و از ﺿﺮورت ﺣﺎﻳﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﻧﮕﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﻴﺎن او‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ و‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻫﻠﻨﻲ ﺧﻮد را در »ﺷﺪن« ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺤﻚ ﻣﻲزد و‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮ ﻇﻬﻮر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻜﺮ‪ ،‬و ﺗﺎزه‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺎ ﻃﺮاوت دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ‪ ،‬ﻋﺼﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روي ﻣﻴﺰ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺳﻼﺧﻲ ﻧﻤﻲﺷﺪ و از ﭼﻴﻨﺶ و ﺗﺮﻛﻴﺐ دوﺑﺎرة آن ﺑﻪ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺎﺋﻞ ﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻟﻢ و ﺟﻬﺎﻧﻬﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﻲ دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎزدﻳﺪ‪ .‬و ﻳﺎ از ﺟﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺮة واﺣﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﺔ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺣﻴﺎت را ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻮد و ﻧﻤﻮد ﺗﻔﻜﻴﻚ و‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ در راﺳﺘﺎي اﻳﻦ ﺟﺮاﺣﻲ دو ﮔﺎﻧﻪ در ﮔﺮداب دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎ و ﺛﻨﻮﻳﺖﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و ﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺣﻴﺎت‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻴﺎن ﺗﻔﻜﺮ و ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﺎن ﺟﺪاﻳﻲ و اﻧﻔﻜﺎﻛﻲ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﻔﻜﺮ آﻧﺎن ﻋﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﺎن ﺑﻮد و ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﺎن ﻋﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺷﺎن‪ .‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻴﺎن ﺗﻔﻜﺮ و ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﺎن راﺑﻄﻪاي ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﻴﻘﺘﺮﻳﻦ ﺿﺮورت ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﺎن از ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻗﺮاردادي ﺑﻪ دوراﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در روزﮔﺎر آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺣﺮﻓﻪ ﮔﺮي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻳﺎ داﻧﺸﻮراﻧﻪ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ‪ ،‬در ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎﺷﻜﻮه‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎن روزﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎن ﺻﺮﻓﺎً وﻗﻒ درون ﻧﮕﺮي ﻣﻲﺷﺪ‪ .«1‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺣﺮﻓﻪاي و‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ اﺑﺪاع ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲاش اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺣﺘﻲ »ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﻓﻲ ﻣﺪرن‪،‬‬

‫
‪Y! - D[' U ) \)^ * >R  D]B .‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ‪ ،‬آﻛﺎدﻣﻴﻬﺎ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ذوق و ﺳﻠﻴﻘﻪ و ﺟﺒﻦ و ﺗﺮس اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﮕﻲ ﺟﻌﻠﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻫﻠﻨﻲ ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ را در ﺑﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت‬
‫و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و در ﺑﻄﻦ آن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد را در ﺳﻴﻄﺮة‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻬﺎر‪ ،‬و اﻣﺎﻧﺪه و ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در »ﺷﺪن« ﺣﻴﺎت و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻜﺮي آﻧﺎن ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫»آن ﭼﻪ در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻴﻬﺎ ﺷﮕﻔﺘﻲ آور اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻏﺮﻳﺰة دﺷﻤﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺟﻬﺎﺗﻲ ﻣﺘﻀﺎد ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬در زﻳﺮ ﻳﻚ ﻳﻮغ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮوي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻏﺮﻳﺰهاي ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻲ وﻗﻔﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲﺷﻮد زﻣﻴﻨﻲ را‬
‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎدت ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ در آن دارد‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را در آﻏﻮش اﻣﺮ ﻧﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﻏﺮﻳﺰهاي ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن زﻧﺪﮔﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺧﻮد را ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ وﻗﻔﻪ و ﻛﻮر ﻣﺎل ﻛﻮر ﻣﺎل ﻣﻜﺎن ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺠﻮﻳﺪ‪ ...‬ﻫﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ دو ﻏﺮﻳﺰه‬
‫ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ زﻧﺪﮔﻲ ﻏﻨﻲ ﺗﺮ و ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ آزﻣﻨﺪ ﺗﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺷﺪت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎﺟﺮا ﺟﻮﺋﻲ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻻ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮوي زﻳﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻳﻮغ ﻏﺮﻳﺐ ﺗﺮ و ﻧﺎ ﻣﺎﻧﻮس ﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪«.1‬‬
‫ﻧﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺟﺪاﺋﻲ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻴﺎت و ﺗﻔﻜﺮ آﻧﺎن اﻧﻔﻜﺎﻛﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺎ ﺣﻴﺎت و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻴﺎت دوار و ﻓﺮار ﺣﻀﻮرداﺷﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﺒﻘﺖ و ﺟﻬﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻌﺎل )ﺑﺎ ﺗﺄﺧﺮ و‬
‫ﺗﻘﺪم زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ( و در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺗﺄﺛﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﻫﻨﮓ ﺣﻴﺎت ﻛﺶ و‬
‫ﻗﻮس ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﻴﻦ و از ﭘﻴﺶ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪة ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﻴﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺣﻴﺎت را در‬
‫ﭼﻨﺒﺮة ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺤﺪود ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺤﻮة ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺣﻴﺎت را در ﻣﺠﺮاﺋﻲ از ﭘﻴﺶ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﺎب‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮة ﺿﺮورت اﺳﻄﻮره اﺋﻲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻬﺎر‪ ،‬از ﺧﻮد ﺑﮕﺴﻠﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و‬
‫وﻇﻴﻔﺔ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻟﻬﻪﻫﺎ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ وا ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻫﻠﻨﻲ و ﺿﺮورت ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ و ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در وراي اﻳﻦ ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻈﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ روﻧﺪ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﺣﻴﺎت‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ را رﻗﻢ ﻣﻲزد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﻣﻠﻐﻤﻪاي ﻧﺎ ﻣﻮزون و ﻧﺎ ﻣﺄﻧﻮس‪ ،‬در ﻳﻚ »ﺷﺪن« ﻣﺴﺘﻤﺮ و اﺑﺪي‪ ،‬راه ﺑﻲ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻓﺮاﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮد ﺟﺰ در »راه« ﺑﻮدن ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻫﻠﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻗﻴﺪ و اﻧﻘﻴﺎد‬
‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و اﻟﻬﻪﻫﺎ رﺳﺘﻪ ﺑﻮد در ﮔﺮداب و زﻧﺠﻴﺮة ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺣﻴﺎت را ﻣﺴﺦ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺼﻠﻮب ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪...‬‬

‫
‪_Y - =C .‬‬

‫»آن ﭼﻪ آﻧﺎن اﺑﺪاع ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻬﻦ ـ اﻟﮕﻮي ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻮد« ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ اﺳﺘﺎدان ﻛﻬﻦ ﺗﺮ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻣﻮرد‬
‫داوري ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﺎن را ﻳﻚ ﺑﻌﺪي و اﺧﻼﻓﺸﺎن از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬در رأس آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪...‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻨﺦ و ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺨﺘﻠﻂ در ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻼن اﺳﺖ‪ .... ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻘﺮاﻃﻲ‪ ،‬ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرﺛﻲ و ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮﺳﻲ ﻫﻤﮕﻲ‬
‫در ﻣﻜﺘﺐ و اﻓﻜﺎر وي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﺎب را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در آورد‪«.1‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮔﺎه ﺧﻠﻮت ﺟﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازي دور دﺳﺖ ﭼﺸﻢ ﻣﻲدوزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد دﻳﺮﻳﻨﻪاي ﺷﺮﻳﻒ و واﻻ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺮ اوج ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲدرﺧﺸﺪ‪ .‬آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺪر ﻧﺸﻴﻦ ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺲ و ﺧﻠﻮت ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻛﻨﻮن ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻﻳﺸﺎن در ﺣﻮزة‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ از ﻛﻤﺎل »ﻣﻄﻠﻖ« ﺳﺮ ﺗﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﺧﺎﻛﺪان زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﭼﺸﻢ ﺳﻮده اﺳﺖ و‬
‫ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز در ﭘﺲ اوﺑﺎش رﻧﮕﻴﻦ ﺣﻮاس‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮاز »ﻏﺎﺋﻲ« و »ﻣﻄﻠﻖ« رﻧﮕﻲ ﺟﺎوداﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ »ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس« اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف »آﺗﺶ« ﻣﺰاج ﻛﻪ آرام ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﺑﺎ ﺟﺒﻦ اﻧﺪﻳﺸﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان رﻳﺰه ﺑﻴﻦ‬
‫»ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻣﻨﺸﻲ ﺷﺎن ﻣﺎﻳﺔ ﻣﺴﺮﺗﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺄﺳﻒ و دور از ﺑﺰرﮔﻮاري و ﻧﺠﺎﺑﺖ اﻣﺎﻧﺘﺪاري اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬
‫ﻛﻪ اﻣﺮوزه دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ ﺗﻮدة اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ اﻣﻮري ﻧﺰدﻳﻚ و ﻣﻠﻤﻮس و اﻳﺴﺘﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﻓﺰوﻧﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در رودرروﻳﻲ‪-‬‬
‫اش ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻖ و »ﻏﺎﺋﻲ« آن ﺻﺪر ﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺲ و ﺧﻠﻮت‪ ،‬رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻪ و ذوق ﺳﻠﻴﻢ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺗﻬﻮع از ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻔﻨﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪» .‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي دﻳﺪن و ﺑﺴﺎوﻳﺪن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﻦ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ« اﻳﻦ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺣﻜﻤﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺟﺰ ﺣﻜﻢ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ زﻣﺨﺖ و ﭘﺮ ﻛﺎر از ﺟﻨﺲ ﻣﺎﺷﻴﻨﭽﻴﺎن و ﭘﻞ ﺳﺎزان آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺮ ﻛﺎري ﻛﺎري‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﻜﻤﻲ در ﺧﻮر ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.«2‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ره ﺑﻪ ﺳﻮﺋﻲ ﻣﻲﺑﺮد ﺗﺎ دﻳﮕﺮ از ﺷﺪت ﻧﺎ ﭼﻴﺰي و ﺧﺮده ﮔﻲ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺷﻮد؛ زﻳﺮا ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺄﻣﻞ و‬
‫ﺗﻔﻜﺮ آﻧﭽﻨﺎن ﺧﺮد و رﻳﺰ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﭽﻨﺎن از ﺑﺎر ژرف و ﺷﮕﺮف ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻬﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻣﻲزﻧﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪي اﻳﻦ روﻧﺪ ﻧﺎ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺘﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ »ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز« ژرف و‬
‫ﺷﮕﺮف از ﻓﺮازي ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ‪ ،‬در ﺷﻤﺎر ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﻫﻴﭻ و ﭘﻮچ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺗﻮﻫﻢ آﻣﻴﺰي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﺮد و ﻧﺎ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺨﺼﺺ در رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﺟﻤﻠﺔ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎري ﺑﺲ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﭼﻴﺰي ﻧﺎ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺗﻼﺷﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ ،‬ﮔﺎه ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻄﺤﻲ و‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده‪ .‬در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺮد ورزﻳﻬﺎي ﺧﺮ ﻛﺎراﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻳﺎد دﻳﺮﻳﻨﺔ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﺮد ورزان ﻧﺠﻴﺐ و واﻻ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ اوج ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲدرﺧﺸﻨﺪ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪» .‬آﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻌﻨﻮي و ﻓﻜﺮي آﻧﺎن از ﭼﻨﺎن ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫دﻣﺎغ ﮔﻨﺪه و ﻣﺰاﺣﻢ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﭘﺎي آﻧﺎن ﻣﻲﺧﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲﻟﻮﻟﻴﺪﻧﺪ اﺧﺘﻼﻟﻲ در آن ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲآورد‪.«3‬‬

‫
‪Y. - .`) ; L'@ , <= * .D@' .') \)^ * >R  D]B .‬‬
‫‪_Y - D[' U L  \' 9 B .0‬‬
‫!‪Y! - ') \)^ * >R  D]B .‬‬
‫آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺻﺪر ﻧﺸﻴﻦ ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺲ و ﺧﻠﻮت ﺑﻮدهاﻧﺪ و زاﻧﻮ ﺑﻪ زاﻧﻮي ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي اﻧﺪﻳﺸﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﺧﺮد ورزي ﮔﺸﺘﻪ و ﭘﺎي در آراﻣﺠﺎي »ﻣﻄﻠﻖ« ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺧﻮش ﺑﺎﺷﺸﺎن ﺑﺎد ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازي ﺷﺎﻫﻮاراﻧﻪ ﺷﺎن‪ ،‬ﮔﻮاراي وﺟﻮد ﺷﺎن ﺑﺎد اﻳﻦ ﺟﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ از ﻛﻒ ﺳﺎﺣﺮة اﻟﻬﻪ ﮔﺎن ﺳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ .‬درود‬
‫ﺧﺪاﻳﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد!‬

‫?> ‪<<   @ :‬‬

‫از ﺳﻘﺮاط آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و در ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎرﻗﻪﻫﺎي »ﺗﻌﻘﻞ« و »ﺧﺮد ورزي« ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺲ آﻏﺎز‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دورة اﺳﻄﻮره رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ روي ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﻣﻲﻧﻬﺪ و »ﻓﻠﺴﻔﻪ« ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲﮔﺬارد و ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ اﺳﻄﻮره ﺗﻨﮓ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در زﻣﺎن ﺳﻘﺮاط ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺴﺘﺪل ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻨﻀﺒﻂ و ﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه در ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﻓﻼﻃﻮن در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺳﺪهﻫﺎي دور و ﺗﺎ ﻋﺼﺮ‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ و ﺑﻌﺪ از آن اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺲ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺎرﻗﻪﻫﺎي اﺳﻄﻮره را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺎ‬
‫ﺳﺪهﻫﺎي دور ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻮد و ﺟﻠﻮة ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ دوره ﺧﻮد را در ﺳﻘﺮاط و ﺧﺼﻮﺻﺎً در اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫در ﻣﻴﺎﻧﺔ اﻳﻦ دوره‪ ،‬و در ﻣﻮازات ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﺎرﻗﻪﻫﺎي »آﻣﭙﺮﻳﺴﻢ« رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻜﻦ و دﻛﺎرت رﺷﺪ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ ﺑﺎ آﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﻧﻤﻮد ﻋﻴﻨﻲ و واﻗﻌﻲ ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﻣﺎرﻛﺲ و ﻳﺎ در راﺳﺘﺎي آن‪ ،‬در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻛﻮﺗﺎه‪ :‬ﻧﻴﭽﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﻔﺼﺎل ﻳﺎ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻴﻦ دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ دورة ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ(‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﭽﻪ ﻫﻤﭽﻮن دورهاي ﻣﺠﺰا و ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎﻗﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺟﻠﻮه ﮔﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻪ او ﺑﺮ دورة‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻫﻢ ﺑﻪ دورة ﺑﻌﺪي ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﺛﺮ آن را در ﺳﺪهﻫﺎي دور ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺎ در ﻋﺼﺮ‬
‫ﺳﻮم از آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ درﺳﺖ در ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻄﻔﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را از ﻃﺮﻓﻲ ﻧﻘﻄﺔ ﺳﻘﻮط ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺰارة ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﮔﺮي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﺤﻜﻢ دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ داﻧﺴﺖ‪ .‬او ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺷﺎﻟﻮدة ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف )ﻓﻠﺴﻔﻪ( ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺖ و اﻓﻮل و زوال آﻧﺮا )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد( ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺑﺨﺸﻴﺪ و اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻗﺪرﺗﻲ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ ﺗﺤﻜﻢ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف دورة ﺑﻌﺪ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( داد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻈﺮ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﭽﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻋﻈﻤﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﻮراﻧﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن و‪ ....‬را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻄﺤﻲ اﻧﺪﻳﺸﺎن ﺣﺲ ﮔﺮا‪ ،‬ﺗﻨﺰل ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪة ﺧﻮد‪ ،‬دوران ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺑﺨﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرﻓﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ‬
‫ﺧﻮد را از ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺑﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎدات و ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﻲﻫﺎي ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرﻓﻲ ﻛﻪ ﭘﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ(‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ ﻧﺒﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ زﻧﮓ‬
‫ﺧﻄﺮي را ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﺪا در آورده ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺸﻌﻞ ﻓﺮوزاﻧﻲ ﺑﺮ زواﻳﺎي ﻣﺒﻬﻢ و ﺗﻨﮓ و ﺗﺎرﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﻧﻮ ﭘﺎﻳﺸﺎن‬
‫آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮيﺷﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ از اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ‪ ،‬ﻫﺎﺑﺴﺒﺎم و‪ ...‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮدﻫﺎﺋﻲ ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﻴﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ دورة ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪاﺷﺖ )ﺟﺰ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه( ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﻄﺮود‬
‫دو دوره ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﭘﻴﺸﻴﻦ او را ﻣﻠﻌﻮن و ﺗﻜﻔﻴﺮش ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ و ﻧﻮ ﭘﺎي دورة ﺑﻌﺪ ﻣﺠﻨﻮﻧﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻴﭽﻪ »راﺳﺖ« ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن روز‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻮﻛﻮل اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﻀﺎي آن روز‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﭽﻪ‬
‫ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﻨﻜﻮب ﮔﺸﺖ‪ .‬او ﻫﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد و ﺑﺮ ﺧﻼف دورة ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺒﻠﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﻧﻈﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﺷﻚ اﻧﺴﺎن ﻧﺎ ﺟﻮر ﺑﺎ زﻣﺎﻧﻪ و ﺑﻲ رﺣﻢ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫?> ‪C  @ :‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ و ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﻜﻦ‪ ،‬آﮔﻮﺳﺖ‬
‫ﻛﻨﺖ‪ ،‬ﺟﺎن ﻻك‪ ،‬ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻴﻮم‪ ،‬و ﻣﻮر و ﺑﻨﺘﺎم ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ رﺳﻴﺪ و در »ﭘﻮﭘﺮ« ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺟﺎﻣﻊ و ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺪون ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻗﺮون وﺳﻄﻲ و دادﮔﺎهﻫﺎي اﻧﮕﻴﺰ اﺳﻴﻮن )ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ارﺳﻄﻮﺋﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻠﻴﺴﺎ و ﻣﺴﻴﺤﺎﺋﻲ(‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻏﻨﺎ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ »ﺧﺪاﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ« و ﻣﺎﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل روﺷﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪون ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﺧﺪا ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﻴﺎﺗﻲ را ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ از‬
‫آﻧﻜﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ )ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ( ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﺧﺪا ﺑﭙﺮادزد‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻛﻪ »ﺧﺪاﺋﻲ وﺟﺪ ﻧﺪارد« اﻏﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺬار ﻣﺮﺣﻠﻪاي از ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺸﺨﺼﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮوع و ﭘﺎﻳﺎﻧﺶ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮض ﻧﻤﻮد و ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻲ را ﻧﻴﺰ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺤﻮر‬
‫ﺑﺤﺚ را از آﻧﺠﺎ ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ در ﺑﻴﺎن آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم ﮔﺬار ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺎ‬
‫اﻧﻘﻼب رﻧﺴﺎﻧﺲ و ﺑﺎ ﺑﻴﻜﻦ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎزه ﻣﺎرﻛﺲ در ﺳﺪهﻫﺎي ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻜﻦ ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﭽﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو دوره ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻴﭽﻪ را در ﻣﺮﺣﻠﺔ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺠﺰا ﻣﻴﺎن دو دوره و ﮔﺬار دورهاي ﺑﻪ دورة ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻖ در آورد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺘﻌﺎرف زﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در واﻗﻊ در ﻣﺮﺣﻠﻪاي از ﻋﻠﻢ‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺒﻠﻲ و در زﻣﺎﻧﻲ از اﭘﻴﺴﺘﻤﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭘﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻛﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف در اﺣﺘﻀﺎر و در ﺷﺮف ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزة رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ رﻗﻴﺐ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف‬
‫رﻗﻴﺐ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف داراي ﻗﺪرت و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﺮﺣﻠﺔ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫و ﻣﺮگ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺎ ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ رﻗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ آن را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ و زﻣﺎن ﺳﻘﻮط و ﻇﻬﻮر ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎرت »اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﻴﻦ ﺧﻤﻴﺎزه ﻛﺸﻴﺪن و ﺧﻮاب را ﻣﻲﺗﻮان ﻟﺤﻈﺔ ﻛﻮﺗﺎه ﮔﺬر‬
‫داﻧﺴﺖ«‪.‬‬

‫?> ;‪  : :‬‬

‫ﻧﻴﭽﻪ ﻣﺮد ﺗﺎ »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« در آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻲ را از ﺳﺮ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻂ ﺳﻮم‪ ،‬راه ﺳﻮم و ﻋﺼﺮ ﺳﻮم از ﺗﺎرﻳﺦ را رﻗﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ زد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﻠﻲ »ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻛﻮﺗﺎه« )ﻧﻴﭽﻪ( ﻣﻴﺎن دو دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‬
‫ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ و ﻛﻤﺎل ﻋﺼﺮ »ﻫﻠﻨﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻴﺎن دورة اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ و‬
‫ﺗﻌﻤﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﻳﺎن در ﻳﻚ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺳﻠﺒﻲ )ﻧﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻳﻚ روش ﻣﻨﺤﺼﺮ و »اوﺳﻄﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺟﺮاﺣﻲ و ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫)دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ اﻳﺠﺎﺑﻲ( ﻣﻴﺎن دو دورة ﻓﻮق )ﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻫﻢ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻣﺪ راه ﻇﻬﻮر ﮔﺮﻳﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روش ﺑﺎ )ﺣﺪ وﺳﻂ( ﺑﻮدن ﻳﺎ )ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ( ﻛﻪ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎزش و ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺳﺎل ‪ 2000‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ آﻳﻨﺪهاي ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬اﺣﺘﻀﺎر و اﻓﻮل دورة ﻓﻌﻠﻲ )ﻣﺪرﻳﻨﺴﻢ( را ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺟﺎري و ﺳﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ روزي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻋﺠﻠﺶ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‬
‫روي ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر و ﻣﺮگ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﺑﺎ ﺗﺮاﺷﻴﺪن »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت رو ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﺧﻮد ﺟﺎﻧﻲ دوﺑﺎره ﺑﺨﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺤﺮان و ﺳﻘﻮط ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬و دور ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺗﺎره اﻓﻜﻨﺪ و ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ‬
‫دو دورة ﭘﻴﺸﻴﻦ )دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺳﻠﺒﻲ( و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻠﻬﻢ از آن دو )ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ و اﻳﺠﺎﺑﻲ( را در ﺣﻴﺎت و ﮔﺴﺘﺮة ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ و در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺪ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺗﺎزه ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ«‪.‬‬
 ‫'‪<<   ,  D  C‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ و ﺑﻨﻴﺎﻧﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ در آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از درون ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﺗﺮاود و از آن‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻳﻜﻲ از آن ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﻗﺎﻋﺪة »ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮاﻋﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه را‬
‫ﻧﻈﻢ و اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و در ﺟﻬﺖ ﻫﺪف و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﻨﻀﺒﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺮاي آن ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد روش و ﺣﺼﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﮔﺮو وﺟﻮد اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺪون آن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪاي‬
‫ﻫﺮﮔﺰ اﻣﻜﺎن ﺣﻀﻮر ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻣﺴﺎﻟﻪي ﺗﻮاﻟﻲ روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪،‬‬
‫آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و‪ ...‬در ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم زواﻳﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ روﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶ روي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻮاﻟﻲ در ﺟﻬﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬
‫ﻏﺎﻳﺖ‪ ،‬اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻫﺪف و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻣﺎرﻛﺲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻳﺎ درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﻼﻃﻮن ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺎﻟﻚ در آراﻣﺠﺎي ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ آرام ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﺔ اﺗﻮﭘﻴﺎي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ )ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮاﻟﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎت و‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج از آن( ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺎﺳﻲ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان وﺟﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم‬
‫ﭼﺎر ﭼﻮب داراﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺨﻄﻲ از آن ﭼﺎرﭼﻮب را ﻧﻪ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻪ آﻧﺮا ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﺪه اﺷﻜﺎﻻت اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻜﺮي ﻧﻴﺰ در واﻗﻊ ﻫﻤﻴﻦ »ﭼﺎر ﭼﻮب« و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ و »دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم« آن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻳﻜﻲ از ﻗﻮاﻋﺪ دروﻧﻲ آن‪ ،‬ﻛﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻜﺮي ﻧﻴﺰ ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ دﻳﻮﻳﺪ ﻫﻴﻮم ﻛﻪ »ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ« ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه و ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻛﻠﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺎ ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ وار از ﭘﻲ‬
‫ﻫﻢ ﺗﻬﻲ از ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش وﻳﺮاﻧﻲ و‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه از ﻗﻮاﻋﺪ اﺻﻮﻟﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن ﻗﺎﻋﺪه را ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻋﺪش در ﺣﺼﻮل آن ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪ‪ .‬و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ و اﻧﻜﺎر ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻗﻮاﻋﺪ آن‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻛﻞ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان را ﺑﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﺮ ﻗﺎﻋﺪهاي ﭼﻨﺎن در‬
‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﭼﻔﺖ و ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮض ﻋﺪم وﺟﻮد ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ﻛﻞ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ را در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﺿﻌﻒ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ در ﺑﺤﺚ »دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم« از آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﻼﻃﻮن در ﺟﺪول درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي‪ .‬و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاردن ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ او‪ ،‬ﻛﻞ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ‬
‫ﻧﺰوﻟﻲ او ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﺴﺘﻲ و ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬وﻳﺮان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ را در ﻣﺎرﻛﺲ‬
‫و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﭙﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ او ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺰﻳﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬داراي اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از‬
‫آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫<@ ‪:+    E2‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ )ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي( و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ )ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ( ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن را‬
‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي و ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻮﻓﻖ و ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺳﺎزد و ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻲ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ در آراﻣﺠﺎي ﻣﻄﻠﻖ آرام ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ از‬
‫ﭘﻴﺶ اﻳﻦ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﺟﺎذﺑﻪ آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ را در آﻧﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ آﻳﺎ آﻧﻬﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‬
‫اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ در ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ دﻧﺒﺎل اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﺎن و ﻣﻨﻄﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد را ﻃﻮري ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺶ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ را در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ )ﻣﺤﻘﻘﺎً( دارﻧﺪ‪ .‬و آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن‪ ،‬روي ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي ﻣﻲآورﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻧﺤﻮة رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن را )ﻃﻮري ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺎﻗﺾ(‬
‫ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ اﺷﻜﺎل ﻋﻤﺪهاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻳﺮاد ﺑﺮ آن وارد اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف در ﻣﻘﺎم رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ و ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﺪه ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت‬
‫ذﻫﻨﻲ ﺑﺴﻨﺪه و اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﻮه اي‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻔﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻮاردي ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺟﺰ ﻧﻔﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎً اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ راه و در ﺧﻼل ﭼﻴﻨﺶ ﻣﺮاﺣﻞ و ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻃﺮح ذﻫﻨﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫در راﺳﺘﺎي اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻳﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر اﺑﺪاع و اﺧﺘﺮاع ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و واژهﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﻮاﻟﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد را ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﻏﺎﻳﺖ دﻟﺨﻮاه )و ﮔﺎه ﺿﺮوري(‬
‫رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺒﺪع ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎ و واژهﻫﺎي ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم و ﻧﺎ ﻣﺮﺑﻮﻃﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻗﻄﺮ و ﺣﺠﻢ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺗﺤﻤﻞ آن‪ ،‬ﺑﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎري ﮔﺰاف ﻛﻪ ﭼﻬﺮه آن در ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و واژهﻫﺎي ﻛﺬاﺋﻲ و اﺿﺎﻓﻲ و‬
‫اﺑﺪﻋﻲ‪ ،‬ﮔﻢ و ﻧﺎ ﭘﻴﺪا ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻳﻚ ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﻣﺒﺪع ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﻔﻜﺮات و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ را ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ و راه را ﺑﺮ ﺟﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺷﻮار و ﺣﺘﻲ ﺳﺮدرﮔﻢ و‬
‫ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺘﺪ و روش ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻤﺎم روﻳﺪادﻫﺎ در ﻣﺴﻴﺮ و راه ﺣﺼﻮل ﺑﻪ آن اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ از ﻣﺒﺪﺋﻲ آﻏﺎز و در ﻣﻘﺼﺪي ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در روﻳﺪادﻫﺎ و ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ و اﺻﻮل اوﻟﻴﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده و ﮔﺎه ﻧﮋاد و ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻳﺎ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻳﺎ ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ و اﻳﺠﺎد ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه اي‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ و‬
‫ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺬار ﺗﺎرﻳﺦ از ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ دﻳﮕﺮ را اﻣﻜﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮن و آراﻣﺶ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ )در آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ و ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ( آرام ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ آن اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺬار ﻣﺮﺣﻠﻪاي از ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ و‪ ...‬در دورهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ ﺗﺎ آﻳﻨﺪهﻫﺎي‬
‫دور ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫;‪ A<;  A‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ در ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻨﺼﻒ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻧﺘﻘﺎدات ﺧﻮد را ﺑﺎ دور ﻧﻤﺎي ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ )ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﻤﮕﻲ از ﻳﻚ ﺷﻜﻞ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻠﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ( ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺧﻮد ﻓﻴﻠﺴﻮف در ﻣﻌﺮض ﻧﻘﺪ‬
‫و اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲاﻓﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ درﻳﭽﻪﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ رأي ﻫﺎ ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد و اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ و ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و ﻋﻘﺪهﻫﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫و ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ در ﺗﺤﻠﻴﻞ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻫﻢ ﻓﻠﺴﻔﺔ او )ﻫﻢ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﻋﻘﺪهﻫﺎ‪ ،‬و ﻋﻘﻴﺪ ﻫﺎ( در ﻣﻮازات ﻫﻢ و در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺧﻠﻂ ﻣﻴﺎن دو ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ دو ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻔﺎوت را ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از »ﭼﻪﻫﺎ« ﺳﺨﻦ ﻣﻲرود در واﻗﻊ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف »ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ« و‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﻪ از »ﭼﺮاﻫﺎ« ﺳﺨﻦ ﻣﻲرود ﺟﻮاب اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف »ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻪﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬و ﭼﺮاﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و ﻋﻘﺪهﻫﺎي او‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﻪﻫﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ )ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي( و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ )ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ( آﻳﺎ از ﭘﻴﺶ در‬
‫ﻧﺰد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ در ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﮔﺬار از ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻔﻜﺮ در ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ آن اﻳﺪه راﻫﺒﺮ ﻣﻲﺷﻮد؟‬
‫ﺻﻮرت اول‪ :‬اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ از ﭘﻴﺶ در ﻧﺰد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺣﺎﺿﺮ و ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت و ﺣﻮﺻﻠﺔ ﻓﻜﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺟﻬﺎن در راﺳﺘﺎي وﺻﻮل ﺑﻪ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺣﺘﻲ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز‬
‫ﻧﻈﺎم ﻳﻜﭙﺎرﭼﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻃﻮري ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﭼﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬وﺟﻮد اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺟﺰ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﻧﻔﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ »ذﻫﻨﻲ« ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻮرت دوم‪ :‬ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ و در ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻴﺮ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺑﻠﻮغ و ﻛﻤﺎل ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ راﻫﺒﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻪ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﮔﺮو واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﺘﺤﻮل ﺑﻪ ﺳﻼﺧﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ و ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ و ﺧﺎرج ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‬
‫»ﻏﺎﻳﺖ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺿﺮورت اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ )ﻛﻪ اﻻ و ﻻﺑﺪ ﺟﺰ آن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺮ ذﻫﻦ و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺳﻴﻄﺮة ﺗﺎم ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺳﺎﻳﻪ و ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻤﺮ اﻳﺪة ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ در ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻀﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ او را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮف از داﻣﻨﺔ وﺳﻴﻊ و‬
‫ﺑﺴﻴﻂ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد و ﺳﺮ از ﺗﺸﺘﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ در روش و ﺗﻜﺜﺮ ﻏﺎﻳﺖ و ﻧﺴﺒﻴﺖ در ﺷﻨﺎﺧﺖ )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( در‬
‫ﻧﻴﺎورد‪.‬‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻮم‪ :‬روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن و ﭘﻮزﻳﺴﺘﻬﺎ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻜﺎر اﺳﺎﺳﻲ در ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻮرت از ﻣﺴﺎﻟﻪ دﻗﻴﻘﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ »ﺻﻮرت اول« ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﻜﺮ‬
‫اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ وﻳﺮاﻧﮕﺮ »ﺳﻴﺴﺘﻢ« و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ در راﺳﺘﺎي اﻳﻤﺎن و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ »واﻗﻌﻴﺖ« و ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج‪ ،‬از ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ )ﻣﻄﻠﻖ( ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ و آن را ﻓﺪاي واﻗﻌﻴﺖ ﻛﺜﻴﺮ و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا در‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﺗﻔﻜﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ را ﻓﺮا روي ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ در راﺳﺘﺎي آن و در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﻴﺘﻲ واﻻ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ زﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮرت دوم ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺣﺪ ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن دو ﺻﻮرت ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻛﺎﻣﻼ اﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ را وﻳﺮان ﻣﻲﺳﺎزد و ﻧﻪ اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ و آرﻣﺎﻧﻴﺘﻲ واﻻ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻮﺟﻪ دارد و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻛﻠﻴﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮال دوم و »ﭼﺮاﻫﺎ«‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﻴﻠﺴﻮف رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫او را ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﺴﻠﻔﻪاي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ روﺣﻲ و رواﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف‬
‫در ﻣﻴﺎن آن ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ از ﻋﻬﺪة اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از اﻏﻮاﮔﺮﻳﻬﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻋﻘﺪهﻫﺎي رواﻧﻲ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف )ﺑﺎ دﺳﺖ آوﻳﺰ ﻗﺮار دادن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي( از ﭘﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ و آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻛﻴﺴﺖ‬ ‫ﻧـﮕﻪ ﻛﻦ ﻛــﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﮔﻮﻳﻨﺪه ﭼﻴﺴﺖ‬
‫در درون ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان دو ﻧﻮع دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻛﻪ رو ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و ﻓﺮا‬
‫ﻳﺎز اﺳﺖ و در آن درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ﻛﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ« از آﻏﺎز ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ(‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺔ دﻳﮕﺮ از دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ و آن دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ ﻳﺎ ﻓﺮو ﻳﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻣﺮاﺗﺒﻲ از اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺪاء آﻏﺎزﻳﻦ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي )در روﻧﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ( اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت آراء ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و‬
‫ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫
‪.
//!T P=; _!"/ AbI5  c U de5 D'R #R  fg 4'3h=5 ' :«?  #5 G  ? 4 #5 G3* 1» .‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﻳﺪه ﻣﻄﻠﻖ در ذﻫﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺬﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻋﺎﻣﻞ »راﻧﺶ« )اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﺤﺖ ﭼﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ و ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن‬
‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﻴﺰ از آن ﺳﺨﻦ رﻓﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺤﺚ راونﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﻓﻴﻠﺴﻮف‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رواﻧﻲ و زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه او ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎً ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪاي ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ روي آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ و‬
‫ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ رد‬
‫و ﻧﻔﻲ ﻛﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ روش و ﺷﻴﻮة ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺟﻬﺖ دﻫﻲ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎدات ﻓﻮق‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻛﺎﻣﻼ و ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﺎزي و‬
‫اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ را ﻧﻔﻲ ﻛﺮد )ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ ﻫﻤﺎن ﻛﺎر را ﻛﺮده اﻧﺪ( و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺳﻤﺞ )ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان( ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ و ﺑﺎ روﺷﻲ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم )ﺑﺴﺘﻪ( دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﻳﺪه ﭘﺮوري‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ از ﭼﺎر ﭼﻮب و ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ و‬
‫ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪ .‬و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻲ ﭼﺎر ﭼﻮب و ﺑﺪون ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﻏﺎﻳﺖ ﻛﻠﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي در آن‬
‫اﻣﻜﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و در راﺳﺘﺎي اﺣﺘﻀﺎر و ﺳﻘﻮط ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬روﻧﺪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ ﻛﻢ رﻧﮓ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و »ﻛﺎﻧﺖ« آﻧﺮا ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي )ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ(‬
‫ﻣﺮﺗﺒﺔ واﻻ و اوﻟﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺘﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ ‪,<9 :F   :G H‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ ﺗﺎ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را ﻣﻮﻟﻮد ﺟﺒﺮي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬و در ﺟﺮﻳﺎن ﺿﺮوري اﻧﻘﻼﺑﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و آﺑﺪﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﺿﺮورت در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ آﮔﺎﻫﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲدارد‪ .‬و در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻓﺎﺿﻠﻪ )ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ( راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪.‬‬
‫اﻣﺎ )ﻗﻬﺮﻣﺎن« و »ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ« ﻧﻴﺰ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻮاﺑﻎ و ﻣﺮدان اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ )ﻓﻴﻠﺴﻮف( ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﻣﻲﻧﻮردﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ )ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي( و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ )ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ( ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻤﭽﻮن »دن ﻛﻴﺸﻮت« ﺑﺎ آن ﭼﻪ‬
‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﻲروﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻣﺮدان اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ و ﻧﻮاﺑﻎ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻣﺮﺣﻠﻪاي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻳﺎ »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﻴﺶ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻮاﺑﻎ )ﻓﻴﻠﺴﻮف(‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ »ﻇﻬﻮر« ﻓﺮدي و اﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻳﻚ ﻓﺮد و » اﺑﺮ اﻧﺴﺎن«‬
‫ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر »اﻳﺪة ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ« و »ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﻲ« را در ﮔﺴﺘﺮة »ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﭘﻴﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬او ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي ﻛﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎدر و ﻣﻤﺘﺎز ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻄﻠﻮب و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺟﺎﻣﺔ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺌﻮال اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن« ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن« را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد؟ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ در آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ و اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪ‬
‫ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻇﻬﻮر »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬و او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن اﺑﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻗﺪرت را در دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ارزﺷﻬﺎي ﻧﻮﻳﻦ و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ را در ﮔﺴﺘﺮة ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت و روﻳﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﮔﺬار ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي از ﻣﺮاﺣﻞ دﻳﮕﺮ را اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎد اوﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺪه آل را ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر‬
‫اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻔﺮوض ﻧﻤﻲداﻧﺪ و آﻧﺮا ﻣﻮﻛﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪة اﺑﺮ اﻧﺴﺎن‪ .‬او ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺰﺋﻲ اﻣﺎ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﮋاد و ﻗﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن و اﺧﺘﺮاﻋﺎت در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و وﻗﻮع روﻳﺪادﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻋﻠﻞ ﻧﺎﻗﺼﻪ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ در ﻛﺎرﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و زﻣﻴﻨﺔ ﻇﻬﻮر اﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ »زﻣﻴﻦ روزي ﺟﺎي او ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺟﺰﺋﻲ در ﺷﻜﻞ ﭘﺬﻳﺮي و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎن را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ دارد و ﺣﺘﻲ »آب و ﻫﻮا« را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن‬
‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮن ﺷﺮﻳﻒ ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز اﺳﺖ و اﺳﺎﺳﺎً ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺸﺎن ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﻳﺸﺎن را‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و »ﻗﺪرت« و ﻣﻴﻞ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﻪ »ﻗﺪرت« را اﺳﺎس ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺟﺰﺋﻲ و اﺻﻠﻲ در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﭽﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﺟﻬﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮاﻳﻂ ﻇﻬﻮر او‬
‫ﮔﺎم ﺑﺮ دارد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﺔ ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در راﺳﺘﺎي ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﻳﺎن ﻗﺮار‬
‫داد‪ .‬از اﻓﻼﻃﻮن و ﻓﺎراﺑﻲ ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻘﺶ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ را در ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ و در ﻛﺴﻮت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺮت‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎران ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﺗﻮﭘﻴﺎي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻓﺎراﺑﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺎرﻛﺲ و‪ ...‬ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺠﻌﻮل و ﻧﺎﻗﺼﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« ﺑﻨﻴﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻔﻬﻮم و ﺟﺎﻳﮕﺎه »ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ )ﻓﺘﻮرﻳﺴﻢ(‪ «...‬در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز و در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺸﺮي و ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ از ﻛﻞ و از‬
‫ﺑﻨﻴﺎن رد و ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻨﻜﻪ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺟﻀﻮر ﻧﺪارد‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻈﻴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺧﻸ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﻋﺪم وﺟﻮد آن ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮ و اﻏﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﺎﻳﺖ و ﻫﺪف ﺧﻮد ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫و رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﺗﺼﻮر اﻳﻨﻜﻪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در راﺳﺘﺎي ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺻﻌﻮد و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺎﺧﺼﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭼﻪ روﻳﻪاي را ﺑﺮي رﺳﻴﺪن آن ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ و ﭼﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ را ﺑﺮاي‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻄﻠﻮب در ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و آﻧﺮا ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد؟ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﭼﺮا اﻣﺮوز »در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺠﺎت‬
‫ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ؟« ﻣﮕﺮ ﻧﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﻋﻈﻴﻢ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد( ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻋﺼﺮ ﻃﻴﻔﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ »ﺗﻨﻬﺎ راه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﺷﺘﻦ آن اﺳﺖ« و »ﻣﻮرخ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺎؤﻳﻞ اﻣﻮر واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻘﺮﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ« و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻘﻴﺪهاي دﻳﮕﺮ ﺑﺒﺎر ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻋﻴﻨﻲ واﻗﻌﻴﺎت اﺳﺖ« در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ »ﻣﻮرخ«‬
‫و »ﻣﻔﺴﺮ« ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬و »اﻣﻮر واﻗﻊ« ﺑﻪ ﺟﺎي »ﺗﺎرﻳﺦ« در ﺻﺪر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ &'  ' ‪C‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ اﻳﻦ »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻣﺮوزي اﺳﺖ ﻛﻪ راه را ﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازاﻧﻪ«‬
‫ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬در ﺛﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻋﻠﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ و اﺟﺎزه ﺣﻀﻮر‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﻳﺎ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ و ﺗﺠﻮﻳﺰ آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮد در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻧﺎﺟﻲ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺟﺎﺋﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲراﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺮاﻧﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و اﻣﺮوزي ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ آرﻣﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫اﻣﺮوزي‪ ،‬ﺟﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻦ و ﻟﻮﻟﻴﺪن در »اﻣﺮوز« ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻧﻬﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﺮوز را در راﺳﺘﺎي آﻳﻨﺪهاي درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺤﻮل و دﻳﮕﺮﮔﻮن ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺷﻌﺎر اﻣﺮوز اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »آﻳﻨﺪه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﺳﺖ«‪ .‬ﻟﺬا ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﺎﻟﻲ‬
‫و ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد و آﻧﮕﺎه ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ و در ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﺛﺮ ﻧﻬﺎد‪ .‬در واﻗﻊ ﻃﺮد و ﻛﻨﺎر ﮔﺬاري ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪،‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ـ و ﭘﺎﻳﺎن »ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻤﺎم و اﻻﺋﻴﻬﺎ و اﺷﺮاﻓﻴﺖ ﻓﻜﺮي و زوال‬
‫ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺟﺎي دارد ﻛﻪ در ﺳﻮگ ﻣﺮگ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎدر و ﻣﻤﺘﺎزي ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫اﻛﻨﻮن زﻳﺮ اﻓﺴﺎر ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و اﺣﺰاب اﻣﻜﺎن ﺟﻨﺒﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ وزﻣﺎﻧﺔ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻴﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺷﺎﻫﺪ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي زود ﮔﺬر ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ راه ﺑﺮ دور دﺳﺘﻬﺎ و ﺗﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ )ﻏﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻈﺮي( و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ )ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ( ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودة ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻴﻬﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﺤﺼﻮر اﺳﺖ در‬
‫ﺗﻸﻟﻮ رﻧﮕﻴﻦ اوﺑﺎش ﺣﻮاس‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻈﺒﻂ ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﺮي ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻓﺴﺎر ﮔﺴﻴﺨﺘﻴﮕﻲ و‬
‫»ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ« ـ ﻛﻪ از ﻳﻚ روش ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻜﺮي ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و در راﺳﺘﺎي ﻫﻴﭻ ﻫﺪف و ﻏﺎﻳﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد )ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻨﻀﺒﻂ وارد اﺳﺖ( ﺑﺮ آن ارج ﻧﻬﺎد‪ .‬و در ﺳﻮگ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ و زوال ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻋﻈﻴﻢ ﻓﻜﺮي و ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ )ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ( ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻛﻒ ﺳﺎﺣﺮة اﻟﻬﻪ ﮔﺎن و از ﺻﺪر ﻧﺸﻴﻨﺎن‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و در آراﻣﺠﺎي ﻣﻄﻠﻖ آرام ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ درود ﺧﺪاﻳﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻜﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﺮي ﻓﻠﺴﻔﻲ« ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ از اﻧﻌﻜﺎس‬
‫ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ آن در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج و از ﻟﺤﺎظ ﻛﺎر ﺑﺮدي ﻛﻪ در ﺳﺎزواره ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﺋﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮي‬
‫ﺑﺎ آن اﻧﻀﺒﺎط ﻓﻜﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ »ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﺮي« و »ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ« را ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ دارد‪ .‬و ﺧﺮوج و ﺗﺨﻄﻲ از آن ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫و ﭼﺎر ﭼﻮب را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻚ ﺟﺎﻳﺰ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺌﻮﻧﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ را در ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺧﻮد وﺿﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و آن را در راﺳﺘﺎي ﻏﺎﻳﺖ و ﻫﺪف و ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ )ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ( ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺰال ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﻧﺸﻌﺎب ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻘﻄﺔ ﺛﻘﻞ ﻓﻜﺮي ﺑﺎ »ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ« ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺌﻮﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻈﺎرت ﺗﺎم و ﻣﻄﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖ آوﻳﺰ اﺑﺰار و وﺳﺎﻳﻞ و ﻧﻴﺮوﻫﺎﺋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ را در راﺳﺘﺎي ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻀﺒﻂ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ رﻫﺒﺮ ﻳﺎ ﻛﺎرﻳﺰﻣﺎ ﻛﻪ از ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻣﺴﺘﺒﺪ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ و اﺳﺎﺳﺎً ﺧﻮد ﻧﻘﻄﺔ ﺛﻘﻞ و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫داراي اﺑﺰار و اﻫﺮمﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺟﻬﺖ ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ )ﺟﺎﻣﺔ آرﻣﺎﻧﻲ( ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﺘﺰاﻟﻬﺎي ﻓﻜﺮي و اﻧﺸﻌﺎﺑﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از ﻣﺤﺪودة ﻣﺠﺎز ﺧﺎرج و ﻳﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ از »ﺧﻂ‬
‫ﻗﺮﻣﺰ« ﻋﺪول ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در راﺳﺘﺎي آرﻣﺎن ﻳﺎ اﻳﺪه اﺋﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬را ﺧﻨﺜﻲ و ﻣﻨﻜﻮب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺑﺰار و ﻧﻴﺮوﻫﺎ در واﻗﻊ »ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ« و اﻫﺮﻣﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻈﺎرت دارد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ﻛﻪ از ﺻﺮاﺣﺖ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﺸﻌﺎب ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺣﺰاب را ﺑﺎ آﺷﻜﺎرﮔﺮي ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻨﺘﻔﻲ اﻋﻼم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻜﺜﺮ آراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎً‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺟﺰ ﺣﺮﻛﺖ در راﺳﺘﺎي ﻳﻚ روش واﺣﺪ را اﻣﻜﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺣﻀﻮر اﺣﺰاب ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﺪم‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﺋﻲ ﻓﻜﺮي و ﺧﻂ و ﻣﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺛﺎﻧﻲ وﺟﻮد اﺣﺰاب ﻧﻮﻋﻲ ﻧﮕﺮش ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ دﭼﺎر ﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﺎرﮔﻲ و ﺗﻜﺜﺮ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم )اﻻ و ﻻﺑﺪ( ﺗﺤﻜﻢ دارد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت وﺟﻮد اﺣﺰاب ﻣﺤﻠﻲ از‬
‫اﻋﺮاب ﻧﺪارد و اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ اﺣﺰاب ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان آن ﻧﻈﺎم را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻧﻈﺮ آورد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬در ﺣﻮزه ﻧﻈﺮ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﻋﻤﻞ و اﺟﺘﻤﺎع »ﺑﺴﺘﻪ« ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎﺋﻲ »دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم« و ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ )ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ و ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة‬
‫اﻣﺮوزي(‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ رو ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﻲ در‬
‫ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ در راﺳﺘﺎي ﻣﺤﻮر ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﻧﺪارد و در ﻳﻚ ﻣﺤﺪودﻳﺖ دوري‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪.‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ اﻣﻮاج ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺮزﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و اﺳﺘﻴﻼي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮد ﻓﺮد‪ ،‬اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮﻳﺶ در آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺴﻢ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬
‫ﺑﺎ اﺑﺰار و ﻧﻴﺮوي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و رﺳﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮﻧﺎت ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﺮدي اﻓﺮاد اﺣﺎﻃﻪ دارد و آن‬
‫را در راﺳﺘﺎي ﺧﻮﻳﺶ و در ﺟﻬﺖ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺖ و ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﺮا‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از زاوﻳﻪاي دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ اﻣﺮوز ﺑﺮ ﺧﻼف ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن و‬
‫دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم )ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ و ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ( در ﺣﻴﻄﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮوزه در‬
‫ﮔﺴﺘﺮه و ﺣﻴﻄﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻗﺎﻟﺐ و ﭼﺎر ﭼﻮب ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻤﺎم‬
‫زواﻳﺎي رﻳﺰ و درﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت و روﻳﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و در ﺟﻬﺖ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ )ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﻲ(‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزه اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ اﻣﻮاج‪ ،‬و دﺳﻴﺴﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و رﺳﺎﻧﻪاي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ »ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ« در ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻧﻤﻮد و ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و در ﻗﺪرت ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﺷﻜﻞ و‬
‫اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺳﺮ ﺑﺎزاﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﺎ ﭘﻴﺪا و در ﻗﺎﻟﺐ اﻣﻮاج ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ در ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺣﻀﻮري ﻣﺴﺘﻤﺮ و داﺋﻤﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺴﻢ در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان )ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﮔﺮاﺋﻴﺪ( ﺗﺤﺖ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻀﺒﻂ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻈﺎرت و ﻛﻨﺘﺮل داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻣﺮوزه در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ( ﺗﺤﺖ ﺣﺎﻛﻤﻨﺖ‬
‫»ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرت اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ دو دورة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬از‬
‫دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان در ﺣﺬر‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮ دو دوره‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻴﻮه و روش ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬در ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﺸﺘﺮك و ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺗﻼﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ )دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم( از ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ و راﻫﺒﺮد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎدن واﻗﻌﻴﺖ و ﻋﻨﺼﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن‪ ،‬دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﺼﺎﻣﺎﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان‪ ،‬در راﺳﺘﺎي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ )ﺑﺎز در ﻋﺮض( و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ )ﺑﺴﺘﻪ در ﻃﻮل(‪ ،‬از‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎزي ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪7 69‬‬
‫در واﻗﻊ اﻣﺮ ﻫﺮ دو ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻜﺮي ﺑﺎ ﻣﺘﺪ و روﺷﻲ ﻣﺘﻔﺎوت )ﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ و دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ( ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪ »دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم« ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﻋﺮﺻﺔ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻋﻠﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ و آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻓﺮو ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬از ﺻﻌﻮد ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺎوراي‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺪودﻳﺖ در ﺣﻮزة ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺣﺬف ﻣﺎوراء اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺣﺮﻛﺖ دوار‪ ،‬در ﺣﺎل دوران اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ در‬
‫ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ »ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي« ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻤﺎم ﺗﻜﺜﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺣﺘﻲ آزادي ﻋﻘﻴﺪه را در ﻳﻚ وﺣﺪت ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ و‬
‫ﻛﺬاﺋﻲ ﮔﺮد و ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ دﻫﺪ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ از ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻄﻠﻮب اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود »ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن« ﺷﻴﻮه ﻳﻲ از ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﺗﻤﺎم ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻓﻜﺮي و ﻋﻤﻠﻲ در راﺳﺘﺎي ﻣﺤﻮر ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن‬
‫اﻣﺮوز ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻫﻤﺎن ﻓﺮو ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ و ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬در ﻋﺮﺻﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم رو ﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮي ﻧﻪ اﻳﺪهاي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮاﺳﻮي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دارد و ﻧﻪ از آﻏﺎز در ﺟﻬﺖ آن ﮔﺎم ﺑﺮا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﭼﺎر دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ روﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي در ﻋﺮض‪» ،‬ﺑﺎز« ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﻃﻮل‪» ،‬ﺑﺴﺘﻪ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ در واﻗﻊ ﻋﻜﺲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ و ﻋﺮض‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫و در ﻃﻮل ﺑﺎز‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ واﻗﻌﻴﺖ و ﻋﻨﺼﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن )ﻛﺜﺮت در ﻋﺮض(‬
‫را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ )واﺣﺪ در ﺟﻬﺖ ﻃﻮل( را در ﮔﺬار واﻗﻌﻴﺖ و زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﺧﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻧﻪ آﻧﻜﻪ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ ﺗﻨﺰل ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ و در ﺣﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در راﺳﺘﺎي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻈﺮي ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻛﻠﻲ ﮔﻮﺋﻴﻬﺎي اﻧﺘﺰاﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺪ و روش ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ‪» ،‬ﻃﻮﻟﻲ« اﺳﺖ و روش ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪» ،‬ﻋﺮﺿﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و در ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻲ ﻣﺮاﺗﺐ و ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ روي ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬و ﺗﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﺪا و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﺳﻄﺢ و ﻋﺮض ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮردار اﺳﺖ )از واﻗﻌﻴﺖ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺑﻪ دور اﺳﺖ( ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ آن ﻧﻴﺰ ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش ﻃﻮﻟﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﻛﺜﺮت ﮔﺮاﺋﻲ )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( و ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺑﺎز ﻣﻲدارد و ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﺑﻲ و ﺣﺼﻮل اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻮﻛﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻋﺮض ﺟﺎري اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ رو ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و ﺑﺎﻻ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ از روﺷﻬﺎ و ﻃﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( در ﻋﺮض ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬و ﭼﻮن روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮات‬
‫آﻧﻬﺎ ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در راﺳﺘﺎي ﻏﺎﻳﺖ و آرﻣﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺶ ﻣﻔﺮوض ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﺜﺮ روش و ﺣﺼﻮل‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﻃﻮل و روي ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﭘﺮ ﺳﺘﺎره دارﻧﺪ و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻋﺮض و در‬
‫ﭘﻬﻨﺔ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻟﻮﻟﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﻋﻘﺎب ﺗﻴﺰ ﭘﺮواز در اوج آﺳﻤﺎﻧﻨﺪ و اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﻛﺮم ﺧﺎﻛﻲ در ﺧﺎﻛﺪان زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻣﻲﻟﻮﻟﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎر ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ و روي ﺷﻜﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺧﺰﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ »ﻣﻮزاﺋﻴﻜﻲ« در ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در‬
‫ﻋﺮض ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺗﺮﻗﻲ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ و وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در ﻃﻮل )ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي‪ ،‬ﺗﺮﻗﻲ روي ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﻲ در ﻋﺮض‪ ،‬ﻋﺮض ﺟﻬﺎن را در ﻧﻮردﻳﺪ و »دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ« را‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ ﻣﺆﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻋﺮض‬
‫ﻣﺤﺪود و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻃﻮل ﺑﺎز ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس ﭼﻨﺪان ﺑﻬﺎﺋﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ و‬
‫ﺻﺮف اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت ذﻫﻨﻲ در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻋﺮض ﺗﺎ ﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺎرﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺟﺰﺋﻲﺗﺮﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎز ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آن را‬
‫ﺗﺤﺖ ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﻴﻖ در ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ را در ﺣﺼﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺑﺎ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬از روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻚ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم در روﻧﺪ ﻃﻮﻟﻲ و ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺷﻨﺎﺧﺖ رو ﺑﺮو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺎن دروازهﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻓﻴﺰﻳﻚ و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ‬
‫و در ﮔﺴﺘﺮة ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ و راﻫﻜﺎري ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ دوره از ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف )ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻮرم در‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ رو ﺑﺮو ﮔﺸﺘﻪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود در آﻳﻨﺪهاي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور از ﺷﺪت ﺗﻮرم روي‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ در ﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﮓ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻲرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺳﻮي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن‬
‫»ﻣﺎوراﺋﻲ« ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺌﻮري ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از »ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ« در ﻋﺼﺮ ﺳﻮم ﺳﺨﻦ ﻣﻲرود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﻲ ﻓﺮاﺳﻮي اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫)ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ( و ﺗﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺑﺎز اﺳﺖ‪» .‬روزي زﻣﻴﻦ ﺟﺎي اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬او ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و‬
‫درﻳﭽﻪﻫﺎي ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﺋﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺘﻪ و ﺗﺎرﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي درﻳﭽﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﮔﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺎ دروازهﻫﺎي رﺣﻤﺖ و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﺋﻲ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ را ﺑﻪ روي ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺖ‪ .‬و ﺧﻮد و ﺟﻬﺎن را در ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﻓﻼﻛﺖ‪ ،‬در اﺿﻤﺤﻼل‬
‫ﻣﻌﻨﻮي و در ﺗﺸﺘﺖ آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻏﺮﻗﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫دﻳﻦ و ﺧﺪا را ﻓﺮاﺳﻮي دﻳﻮارﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﻬﺎد و ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﺟﻬﺎن ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻠﻢ و ﻫﻨﺮ و‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﺮود ﺑﻬﺸﺖ دﻧﻴﺎﺋﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬت ﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺪه ﺑﺎوري و ﻣﺎدي ﮔﺮاﺋﻲ ‪ ....‬را ﻓﺮا راه ﺧﻮد‬
‫ﻗﺮار داد و در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﺪود و در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوار ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﻲ ﺗﻜﺮاري و ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺰ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻏﺮاﻳﺰي ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﮓ ﺑﺮ رﻳﺴﻤﺎن ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲاﻧﺪازد و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺎري از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ روح ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﺿﻤﺤﻼل‬
‫ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺔ ﺗﻠﻨﮕﺮي )اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺠﻠﺶ ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ( ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺮﺣﻠﻪاي از‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻣﺮﺣﻠﻪاي از »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف« ﭘﺎ ﺑﺮ ﻋﺮﺻﺔ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪ :‬ﻋﺼﺮ ﺳﻮم ـ »ﻣﺮدي‬
‫ﻣﺸﺮﻗﻲ از ﺧﺎور زﻣﻴﻦ ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪.‬‬

‫‪C:‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪:‬‬
‫ﻧﻔﻲ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺬف ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﻲ و ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و »ﺧﺪا« و ﻏﺎﻳﺖ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ارزﺷﻬﺎ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ را ﻧﻴﺰ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬
‫ﮔﺮوه اول‪ :‬اﺳﺎس اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در آﻳﻨﺪه و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻏﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ )اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ(‪ .‬ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫و روﻳﺪادﻫﺎ در آﻳﻨﺪه ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را در ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣﺎﻧﻲ و در ﻋﺼﺮ ﻇﻬﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻜﺮي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬و ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻧﻴﺎي آﻳﻨﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ارزﺷﻬﺎي آن ﺟﻬﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ارزﺷﻬﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﻧﻴﺎ‪ ،‬دﻧﻴﺎي ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﮔﺬﺷﺖ و در ﺗﻤﻨﺎي وﺻﻮل‬
‫آن دﻧﻴﺎ ﺗﻼش ﻛﺮد‪.‬‬
‫در روﻧﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ دﻧﻴﺎ‪ ،‬دﻧﻴﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت و ﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻧﻴﺎي ﻧﺎ ﭘﺎﻳﺪار ﺟﺰﺋﻲ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎﺳﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻧﻴﺰ از ﺛﺒﺎت و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﮔﺬار از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻘﻮل )ﻣﺜﻞ و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ( ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ »اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ« ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و ﻣﺎدﻳﺎت و ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت در واﻗﻊ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺔ وﺻﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻘﻮﻻت ﭘﺴﺖ و ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و درﺟﺔ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻌﻘﻮﻻت ﻧﻴﺰ در ﮔﺮو اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﮔﺸﺘﻦ ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻮد رو ﻧﻮﺷﺘﻲ‬
‫از ﺟﻬﺎن ﺑﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در واﻗﻊ ﻓﺮع ﺑﺮ آن و ﺳﺎﻳﻪاي از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﺷﺒﺎح و ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت اﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺪار و ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺖ و ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻲزﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻋﺮﻓﺎ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ روزﮔﺎري ﺑﻪ ﺳﻮي اﺻﻞ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.1‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ درﺟﻪاي از ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻜﺮي و ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﮔﺸﺖ‪ .‬ارزﺷﻬﺎي‬
‫اﻳﻦ دﻧﻴﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ارزﺷﻬﺎي آن دﻧﻴﺎ و ﺑﺎﻻﺗﺮ رد و ﻣﻨﻔﻮر اﻋﻼم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﮔﺬر اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫»ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﻛﻪ رﻧﮓ ﺗﻌﻠﻖ ﭘﺬﻳﺮد« آزاد ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺳﺮاي ﺑﺎﻗﻲ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺑﺪي و اﺻﻠﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و ﻗﺪﻳﺴﺎن‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪاي ﺳﻴﺎه از زﻣﻴﻦ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎوان ﮔﻨﺎه اوﻟﻴﻪ را ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺮگ »ﭘﺴﺮ ﺧﺪا« ﻛﻪ ﺑﺎز ﺧﺮﻳﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ« اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ارزش‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ و اﻳﻦ را در ﮔﺮو رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺟﺮاﺣﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﺑﺎ وا ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دوم‪ :‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻋﻜﺲ ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻧﻔﻲ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﻣﺎوراء و ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ارزﺷﻬﺎي ﺧﺪاﺋﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺎﻳﺪه ﺑﺎوري ﺟﺎي ﻣﺬﻫﺐ را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ آن ﺟﻬﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﻫﻮم ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از‬
‫اﺳﺎس اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﺪهاي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و آن ﺟﻬﺎن را ﻣﻮﻫﻮم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ و‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ از ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺰ ﻃﺮد ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﻮاﻣﻊ آرﻣﺎﻧﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎﮔﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر دﻳﻨﻲ ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪،‬‬
‫ﺧﺪا و آﺧﺮت‪ ،‬و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺣﻘﻴﻘﻴﺖ و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﻧﻜﺎر ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ و ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ﻋﺼﺮ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ وﺟﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻲ )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺳﻮم‪ :‬ﮔﺮوه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭼﺎﻟﺶ و ﺗﻘﺎﺑﻞ دو ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻜﺮي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬در‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮﺋﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﻧﻔﻲ وﺟﻬﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻲ )ﻓﻴﺰﻳﻚ( ﻧﻮﻳﺪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮي را ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ آﻓﺘﺎب ﻣﻮﻛﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ وﺟﻬﻲ دﻳﮕﺮ از ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻲ )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻧﻜﺎر‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ رﻗﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺑﻪ وﻋﺪة ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻞ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬از ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻔﻲ و ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي در ورﻃﺔ ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻤﻲ ﻓﺮو اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ راه ﭘﺲ دارد و ﻧﻪ راه ﭘﻴﺶ‪ .‬در ﻫﻴﭽﻲ ﺑﻲ‬
‫ﻛﺮان ﻏﺮق ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ آﺧﺮ ﺧﻂ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا و ارزﺷﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن دﻧﻴﺎ را از دﺳﺖ‬

‫
‪D,   4K D d U &9 #I5 lX 4  E9 D H]? 4'3 «5» .AL : L DX9 #]? : L3 U jX A5R : A' A*b k k  .‬‬
‫ ‪«mBg» A3= 6 k‬‬
‫داده اﺳﺖ و اﻳﻤﺎن را در دﻟﺶ ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اﻳﻤﺎن و ﺑﺎور ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺧﻮرده ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻢ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ و ﻫﻢ آن دﻧﻴﺎ ﭘﻮچ و ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺪه ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در ﻣﻴﺎن دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﺟﻬﺎن )ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ(‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮد ﻋﻴﻨﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬و آن ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺟﺰ ﺗﺠﺴﻢ ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻢ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و ﻫﻢ آن ﺟﻬﺎن ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬و ارزش آن ﻧﻴﺰ در‬
‫ﮔﺮو اﻧﺴﺎن وﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺤﺖ آن ﺷﺮاﻳﻂ »زﻣﻴﻦ‬
‫روزي ﺟﺎي اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻮد«‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻨﺶ دﻳﻨﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ )ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ( و ﻗﺪﻳﺴﻴﻦ ﻛﻪ در زﻣﺮة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻋﺮﻓﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ﻗﺮون و ﺳﻄﺎﺋﻲ )اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ( را ﺑﺎ اﺳﻼم آﺷﺘﻲ دﻫﻨﺪ )ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ( ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي در‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮاﺗﺸﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻴﺮاث ﺷﻮم »ﮔﻨﺎه اوﻟﻴﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎوان آن‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻞ اوﻟﻴﻪ‬
‫و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺑﺪي اش‪ ،‬ﻛﻪ از آن ﻫﺒﻮط ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ رﺟﻌﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺮ و ﺳﻠﻮك ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ رﻳﺎﺿﺖ و‬
‫آزادي از ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﻛﻪ رﻧﮓ ﺗﻌﻠﻖ ﭘﺬﻳﺮد و ﺧﺮﻳﺪ ﮔﻨﺎه اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮاز ﺑﺨﺸﻴﺪن اﻧﺴﺎن و ﺑﺎ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫او از واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ و ﺿﺮورت زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬وﻋﺪة ﻛﻠﻴﺪ ﻃﻼﺋﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣﺎﻧﻲ و دﻧﻴﺎﺋﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮﻳﺶ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ از رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﺎن دﻧﻴﺎﺋﻲ اﻳﺪه آل‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده و وﻋﺪة ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﭼﻪ در ﺟﻨﺒﺔ ﻋﻤﻠﻲ و ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣﺎﻧﻲ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از اﻳﻦ دﻧﻴﺎ‬
‫ﺑﺮﻳﺪه و رﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ درﻣﺎﻧﺪه ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دﻧﻴﺎ و آن دﻧﻴﺎ ﻣﻌﻠﻖ و ﺳﺮ ﮔﺸﺘﻪ‬
‫و ﺣﻴﺮان ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ و ﻣﺪرﻳﻨﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻃﺮد و ﻧﻔﻲ آن دﻧﻴﺎ و ارزﺷﻬﺎي ﺑﺎﻻﺋﻲ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﻮدن ارزﺷﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﺎر‬
‫ﻧﻤﻮدن آن ﺑﺮ دوش اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ و ﻋﻠﻢ و ﻫﻨﺮ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ در آن ﺟﻬﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﻮي رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ ،‬دﻟﻤﺸﻐﻮل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻧﻔﻲ ارزﺷﻬﺎي ﺑﺎﻻﺋﻲ و ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و‬
‫اﺧﻼق و‪ ...‬اﻧﺴﺎن را در ﻫﻴﭽﻲ ﺑﻲ ﻛﺮان ﻏﻮﻃﻪ ور ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠﻲ ﮔﺸﺘﻦ آن در ﺣﺪ و وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻔﻲ ارزﺷﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻟﻬﻲ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻧﻴﺎﻓﺖ و اﻧﺴﺎن در دام ﭘﻮﭼﻲ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در دام ﺑﺮدﮔﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و اﺳﺎرت‬
‫ﺑﺮوﻛﺮاﺳﻲ و‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮن آدم وارهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻲ اراده و ﻣﺄﻳﻮس ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺎرﻳﺦ »اﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﺳﭙﺲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫آن روان اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎن اﺧﺮوي و ﻏﺎﻳﺘﻤﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ـ ﻋﻨﺼﺮي ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺎزه ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آوردﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻘﺼﻮدي‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ از دﺳﺖ دادن ﻓﻀﻴﻠﺖ دﻧﻴﻮي آن‪ .‬ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد در ﺣﻜﻢ ﻓﺎﺗﺤﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺪ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻟﻬﻲ در آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻗﺮون وﺳﻄﺎﺋﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮد‪ .‬رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻼﺳﻴﻚ اﻧﺴﺎن ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻬﺎن و ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﻋﻘﻞ را ﺑﺎز آورد‪ ،‬و ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ ﺳﻨﺖ ﻳﻬﻮد و ﻣﺴﻴﺤﻲ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻛﺮد‪ .‬زﻣﺎن ﻛﻪ‬
‫روزﮔﺎري دﺷﻤﻦ و ﺗﺒﺎه ﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ دوﺳﺖ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻮ راس را »زﻣﺎن وﻳﺮاﻧﻜﺎر ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را‬
‫ﻛﻪ وﻳﺮان ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟« ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻴﻜﻦ »ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺧﺘﺮ زﻣﺎن اﺳﺖ«‪ ،‬ﺑﺴﻨﺠﻴﺪ‪.1‬‬

‫&‪C&<  C&<I‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ اﺷﺮاﻗﻴﺎت ﻋﺮﻓﺎ ﮔﺮه ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻋﻨﻮان »اﻳﺪه آﻟﻴﺴﻢ« ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻓﻠﺴﻔﺔ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ )ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺻﺪراﺋﻲ( ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﺪه‬
‫آﻟﻴﺴﻢ زﻣﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﻪ ﺣﺪ وﻓﻮر ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ روش ﻋﻘﻠﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ روش ﺷﻬﻮدي‪،‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮرد‪ .‬در ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻓﻼﻃﻮن )اﺷﺮاﻗﻲ( و ارﺳﻄﻮ‬
‫)ﻣﺸﺎء( وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ دو در آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ آﺷﺘﻲ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎ ﺑﺎ دل )ﻓﺮدي( و از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻬﻮدي )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ(‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و در آراﻣﺠﺎي ﻣﻄﻠﻖ آرام ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ )ﻛﻠﻲ( و از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻄﻠﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از اﺗﻬﺎم ﻋﺪم ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮدن ﺷﻴﻮة وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬روي ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻲ‬
‫آوردﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻨﻜﻪ »ﭘﺎي ﻋﻘﻠﻴﻮن ﭼﻮﺑﻴﻦ و ﺧﺸﻚ و ﺑﻲ ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ« ﺑﻪ داﻣﺎن ﻋﺮﻓﺎن و‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﻓﺮو اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ »ﺧﻠﻘﺖ‬
‫اوﻟﻴﻪ« در ﺧﻠﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎ »ﻋﻘﻞ« را از ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺷﻬﻮد و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ را‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﺔ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﻢ در ﺗﻼﻗﻲ دو ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻼﻗﻲ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﺮدي )دل( و ﺑﺎ روش ﺷﻬﻮدي و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( ﻛﻪ ﮔﺮه ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ آن دو ﺑﺮ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ و ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ )ﺑﺴﺘﻪ( ﻓﻠﺴﻔﻲ دارﻧﺪ‪ .‬و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﻧﺎ دﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺪهآﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ »ﺷﻬﻮد و اﺷﺮاق« از ﭼﻬﺎر ﭼﻮب و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺪول ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ )ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ( و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ )ﺗﻜﺜﻴﺮ ﮔﺮاﺋﻲ( رو ﺑﺮو ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن‬
‫»ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ« ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺑﺎرزي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و اﻳﺪه آﻟﻴﺴﻢ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ در راﺳﺘﺎي »اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮاﺗﺸﺎن در ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ دوار‪ ،‬از ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻴ‪Ĥ‬ﻳﺪ و‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻧﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي و ﻧﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ »ﻣﻄﻠﻘﻲ« را ﻓﺮا راه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در راﺳﺘﺎ و ﺟﻬﺖ آن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫در ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ در راﺳﺘﺎي ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ و روش ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ )ﺗﻜﺜﺮ‬

‫
‪
YY - , .V) .#W .&' ()* .‬‬

‫ذﻫﻨﻲ ـ ﺻﺮاﻃﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ذات و ﺿﺮورت دروﻧﻲ و‬
‫رواﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺧﺮوج از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و اﻧﺴﺎن ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﺗﺐ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻛﻤﺎل را ﺗﻨﻬﺎ از ﭘﻠﻪﻫﺎي ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻠﻜﺎن اﻳﻨﻬﺎ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻧﺘﻬﺎي »راهﻫﺎي« ﺷﻬﻮدي‬
‫اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ »راه« ﻋﻘﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮي در ﻳﻚ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ )ﺗﻜﺜﺮ در واﻗﻌﻴﺖ( و ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي زود ﮔﺬر ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺎت در ﻣﻘﺎﻃﻊ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات آﻧﻬﺎ ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ذﻫﻨﻲ اﻳﺪه‬
‫آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ در ﺻﺮاﻃﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺎ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻋﻴﻨﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﺻﺮاﻃﻬﺎي دوار ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﻟﺤﻈﻪاي در ﺗﻌﻠﻴﻖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ذﻫﻨﻲ در ﺻﺮاﻃﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ )در ﺣﺮﻛﺖ ﻃﻮﻟﻲ( روي ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و آﺳﻤﺎن ﭘﺮ ﺳﺘﺎره دارﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻋﻴﻨﻲ در ﺻﺮاﻃﻬﺎي دوار )در ﺣﺮﻛﺖ ﻋﺮﺿﻲ و ﺳﻄﺤﻲ( در ﻋﺮض زﻣﻴﻦ ﺟﺎري و ﺳﺎري‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ﻓﺮدﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮه اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻓﻜﺮي و ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻓﻮق ﺑﻪ آن ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎن ﻫﻨﺮي در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز در اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻴﺮواﻧﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻄﺒﺎق ﻋﺮﻓﺎن »ﻫﻨﺮي« ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻧﺪﻳﺸﺔ اﻣﺮوزي‬
‫و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮدن آن ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﻦ و دﻳﻨﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ و ادﻳﺎن راﺳﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎن و آﻣﻴﺰهﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻫﻨﺮ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﺑﺎرز ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ )و ﻧﻘﺶ آن در ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي ﻣﺬﻫﺐ و ﭘﺮ ﻧﻤﻮدن ﺧﻸ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز( از آن ﭼﻴﺰي اﻣﺮوزي ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺪه اﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ اﻓﻼﻃﻮن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﺗﺎ ﻗﺮون وﺳﻄﻲ و ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ‬
‫)در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم( اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ در ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻓﻼﻃﻮن و ﺑﻪ »وﺿﻮح« در آراء‬
‫ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ رﻧﮓ و ﺑﻮي »ﺷﻬﻮد« و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ را آﻧﻬﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ وارد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬و در اﻧﺠﻴﻞ ﻣﺠﺴﻢ ﻋﺸﻖ! و ﻓﺴﻠﻔﺔ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ »اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ« و‬
‫»ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ« راه را ﺑﺮ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺮﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ را ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﭼﺎر ﭼﻮب ﺑﺮاي اﺳﻼم در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﻋﺮﻓﺎن اﺻﻄﻼﺣﻲ و ﻫﻨﺮي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺷﺘﻦ روﺷﻬﺎ و ﺻﺮاﻃﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد را از‬
‫ﭼﺎر ﭼﻮب ﻣﻜﺘﺒﻲ آن رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ از ﻃﺮﻳﻖ »ﺳﻘﻮط ﺗﻜﻠﻴﻒ« ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.1‬‬

‫
‪«5» &9 LX &  nCo  ;R U &9 L SCo : p;R nCo .‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺻﻮﻓﻲ ﺗﺎ در ﺑﻨﺪ ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺷﺮع اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻐﺮق اﺣﻮال دروﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺮع ﻛﺎري ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در واﻗﻊ ﺧﻮد ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﻣﺴﺦ ﻛﻨﻨﺪه ﻓﻠﺴﻔﺔ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‬
‫و ارﺳﻄﻮﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺣﺘﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻧﻮﻳﻦ در رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ را ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺷﻬﻮد و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ را از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻓﻼﻃﻮن و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و آﻧﮕﺎه ﭘﺎي ﺑﺮ‬
‫ﭼﺎر ﭼﻮب و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ در راﺳﺘﺎي وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ ،‬واﺣﺪ‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد‬
‫و‪ ....‬و ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺮدي )ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ( و »ﺷﻮق و ذوق« ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﻲ »ﺳﻴﺴﺘﻢ« و ﻧﻔﻲ ﻋﻘﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺮ از ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ در ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻓﺮدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺘﺪ و‬
‫روﺷﻲ )ﺻﺮاطﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( در وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﺗﻼش ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .1‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ »اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻲ« ﻏﺎﻳﺖ و ﻛﻤﺎل‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺻﺮﻓﺎً در وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻫﺮ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲﻫﺎي روﺣﻲ )ﺷﻮق و ذوق( از ﻫﺮ ﻃﺮﻳﻖ و‬
‫روﺷﻲ )ﺻﺮاطﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در راﺳﺘﺎي آن ﮔﺎم ﺑﺮ دارد‪.‬‬
‫وﺟﻪ اﺧﺘﻼف ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ »اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻲ« ﺑﺎ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ »رﺋﺎﻟﻴﺴﺘﻲ« )ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( در اﻳﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻً ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺛﺎﻧﻲ ﻋﻘﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ )آﻣﭙﺮﻳﺴﻢ( و ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ را ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ در‬
‫ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ دو در راﺳﺘﺎي ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻛﻴﻔﻲ در ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﺋﻲ ﺟﺰﺋﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﻣﺘﺪاد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﻣﺘﻨﺎوب در ﻋﺮض و ﺳﻄﺢ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ در ﻃﺮح ﻧﻈﺮي ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮ آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﺳﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﻋﻈﻤﺖ آن ﻓﻨﺎ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻲ ﻏﺎﻳﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫آﻣﺎﻟﺶ‪ ،‬ﺳﻮد ﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎه آرﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻫﺮ دو در راﺳﺘﺎي ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻨﻴﺎن ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪....‬‬
‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« در ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ و »آزدﻳﻬﺎي ﻓﺮدي و ﺟﻨﺴﻲ« در اﺧﻼق و ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در‬
‫ﺣﻮزة ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬و در ﻛﻞ ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﺗﺴﺎﻣﺢ‪ ...‬دﻗﻴﻘﺎ در ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻢ‬
‫اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻫﻢ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻓﻜﺮي ﺷﺎن از ﻛﺎﻧﺎﻟﻬﺎي ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ اﻧﺸﻌﺎب ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ در ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ در ﻫﻢ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺪه اﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﻮد و اﺷﺮاق ﺑﻪ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ واﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ و ﺗﺠﺮﺑﻪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﺋﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ آن دﻧﻴﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻬﺎ اﻳﻦ دﻧﻴﺎﺋﻲ ـ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻘﺎم ﺧﺪاﺋﻲ ارﺗﻘﺎء ﻳﺎﺑﻨﺪ و در آراﻣﺠﺎي ﻣﻄﻠﻖ آرام‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻪ دﻧﻴﺎﺋﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮ )ﭼﺮاﮔﺎه آرﻣﺎﻧﻲ( ﺑﺮﺳﻨﺪ و در‬
‫آن آرام ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫
‪«5 U 3 3q» S;  #9 9  .‬‬

 ‫ &‪«C <»  J'K‬‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ‪ :‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در درون ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي ﻛﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ دو ﺷﻴﻮه و روش ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﮔﺎه از ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و ﮔﺎه از‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﺒﺪاء )اﻧﺴﺎن( ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻮد درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﺼﻮل‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪ .‬و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ از اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺧﻠﻖ ﻫﺴﺘﻲ را‬
‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در ﺳﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻞ و ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺻﻌﻮدي اﺳﺖ و دﻳﮕﺮي ﻧﺰوﻟﻲ‬
‫دوم اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ را روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻞ و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻛﻪ داراي دو ﺻﻮرت ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت دو ﻧﻮع‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺷﺘﺎﺑﺰهاي را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اول دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻳﺎ ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت ﺻﺮف ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻨﺪان‬
‫ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ و ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج اﻧﻄﺒﺎق ﻧﺪارد‪ .‬دوم‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزي‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮح آن ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در اﻳﻦ ﺻﻮرت دﻳﺎﻟﻜﻴﺘﻚ »ﺗﺠﺮﺑﺔ وﺟﻮد و واﻗﻌﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ را دﻧﺒﺎل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ از دل دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ )اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ و‪ (...‬ﺑﺎ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ از اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻛﺜﺮات رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ در ﻛﺜﺮات ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ‬
‫ﺻﻌﻮدي ﺗﻤﺎم ﻛﺜﺮات ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و در اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و در ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺰوﻟﻲ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ از اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ )ﻣﺎده( ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﻤﻦ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﻫﻢ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻔﺲ و ﻋﻘﻞ را در ﺑﺮ دارد و ﻫﻢ ﻋﺎﻟﻢ اﺑﺪان و اﺟﺴﺎم را‪ ،‬در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي‬
‫و در ﻣﺮاﺣﻞ و درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻛﺜﺮات در ﻧﺰد اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ و آرام ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ از ﻣﻨﻈﺮ دﻳﺎﻟﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي و ﻧﺰوﻟﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دو ﻧﻮع »اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ :‬در ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻞ آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ از ﺟﺎﻳﮕﺎه »ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ« ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ »ﻣﻄﻠﻖ« در اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺷﺪه و ﻧﻤﻮد ﻋﻴﻨﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺧﺪا‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ( و ﻳﺎ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي و در درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻃﻮﻟﻲ ﻛﺜﺮات ﻛﻪ در اﻧﺴﺎن وﺣﺪت ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﻫﻢ اﻧﻔﺎس و‬
‫ﻫﻢ اﺟﺴﺎم( ﺑﺎ ﮔﺬر از ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ »اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ« )اﻧﺴﺎن ﺧﺪاﺋﻲ( ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻪ در آﺋﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﻣﺸﺮب ﻋﺮﻓﺎ »اﻧﺎ اﻟﺤﻖ« ﮔﻮﻳﺎن ﺣﻀﻮر ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻣﻲدارد‪ .1‬اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات‬
‫اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮض ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ در واﻗﻊ اوﻣﺎﻧﻴﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ و »ﻋﺮﻓﺎ« ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات دﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻨﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ »ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﻦ ﻇﻬﻮر و ﺗﻨﺰل‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻢ ﺣﺼﻮﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ درك ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ وﻻدت ﺛﺎﻧﻮي و‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺎوراي ﺣﻮزه اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮده و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻃﻮري وراي ﻃﻮر ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ «.2‬و ﻓﺎﺧﺮاﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ »ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﺄن اذﻫﺎن ورزﻳﺪه و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اذﻫﺎن ورزﻳﺪه و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ در ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ »ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﺪور ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رﺗﺒﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪...‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ از ﻋﻘﻞ اول آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﺎك ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ و آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﺎك اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد در‬
‫ﺷﺮف ﻇﻬﻮر و رﺗﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺎﻋﺪ و ارﺗﻘﺎء ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻦ ﺗﺼﺎﻋﺪ و ارﺗﻘﺎء ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ «.3‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ در ﻛﻼم و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﻌﺎد ]در ﻗﻮس ﺻﻌﻮدي[ ﻧﻴﺰ در‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻓﻦ داراي ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﻣﺒﺎدي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮرات و ﺗﺼﺪﻳﻘﺎت اﺳﺖ‪...‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻼش ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان از اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺎزد ﺧﺪا ﮔﻮﻧﻪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺪا ﮔﻮﻧﮕﻲ در دو ﺟﻨﺒﻪ ﻇﻬﻮر‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺗﺠﺮد از ﻣﺎدﻳﺎت اﺳﺖ و دﻳﮕﺮي اﺣﺎﻃﻪ ﺑﺮ ﻛﻠﻴﺎت‪«.4‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻈﺮي ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻗﻮس ﺻﻌﻮدي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻴﺮ »ﺣﺒﻲ« ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺪه و آﻣﺪه اﺳﺖ‪» ،‬اﻳﻦ ﺻﻌﻮد ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺳﻴﺮ ﺣﺒﻲ‪ ،‬از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ درﺟﺎت ﺟﻬﺎن ﻣﺎده آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬از ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺗﺠﺮد راه ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻃﻲ ﻣﺪارج ﺗﺠﺮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎم اﻃﻼق ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻨﺎت و ﺗﻘﻴﺪات ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻗﻮس ﻧﺰوﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﻃﻲ ﺳﻴﺮ ﺑﺮ ﻗﻴﻮدات اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﻗﻮس ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻗﻴﻮدات و ﺗﻌﻴﻨﺎت ﻛﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺜﺮات ﺑﻪ وﺣﺪت‬
‫ﻣﻲﮔﺮاﻳﻨﺪ‪ ....‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﺟﻬﺎن ﻣﺎده ﻫﻤﺔ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬در ﻣﺴﻴﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎدات ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ و ﺳﻴﺮ ﺣﺒﻲ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﺒﺎت و ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺣﻴﻮان ﻣﻲرﺳﻨﺪ و ﺣﻴﻮان ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪ ... .‬وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻴﺦ اﺷﺮاق از ﺣﻜﻤﺎي ﻫﻨﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻔﻮس و ارواح اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺔ ﻧﻔﻮس اﺑﺘﺪا‪ ،‬در اﻧﺴﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻨﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي‬
‫دﮔﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻼ ﺻﺪرا ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺤﻮل از ﻣﺎدﻳﺎت ﺑﻪ ﺗﺠﺮد‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‬
‫وﮔﺮﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻮن و ﻓﺴﺎد‪ ،‬در ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ دوري و ﭼﺮﺧﺔ ﻣﺎدي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﻫﺎﺋﻲ از اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.«5‬‬

‫
‪.B R \9  reg >3  &'I'  LX F #'R .‬‬

‫‪.!!" - # q) #'I) L'9 , . G B R .0‬‬
‫!‪.!!0 - =C .‬‬
‫_‪._00-
=C .‬‬
‫‪._0Z - =C .Y‬‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و اﻟﺤﺎد ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺳﻮﺋﻲ‬
‫ﻫﻢ از ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﺧﺪا در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات )ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﻓﻴﻀﺎن‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور( و‬
‫ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي از ﻧﺎﺣﻴﺔ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﺑﻮد‪ .‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ از‬
‫ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺧﺪا از ﺣﻮزه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮي و از ﻋﺮﺻﺔ ﻏﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ از ﻃﺮف ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻜﺮي دﭼﺎر دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ در اﺗﺨﺎذ روﺷﻲ ﺻﺤﻴﺢ در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮاز ﺑﺨﺸﻴﺪن اﻧﺴﺎن در روﻧﺪ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪي »ﺑﺎز« ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪي ﻛﻪ در آراﻣﺠﺎي »ﻣﻄﻠﻖ« آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ آن »اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ« ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻨﺰل ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﻣﺎوراء و ﺧﺪا را از ﺣﻮزة ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮي اﻧﺴﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ و‬
‫ﺣﺪود ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ »آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ« و ﻗﺎﺑﻞ »ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه« اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ راه را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺧﺪا و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻃﺮد ﺧﺪا و دﻳﻦ و ارزﺷﻬﺎي ﺑﺎﻻﺋﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﻮدﻣﻨﺪي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻔﻲ آن ارزﺷﻬﺎ‪ ،‬ارزﺷﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮ‬
‫دوش اﻧﺴﺎن ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ارزﺷﻬﺎﺋﻲ ﺑﺲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮل ﻋﻤﻞ و ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد و ﺑﺎر اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫<&‪ 0‬‬
‫»ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در دو ﻣﺤﻮر ﻛﻠﻲ دﻧﺒﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اول آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ »ﻫﻤﻪ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات ﻋﻘﻼﻧﻲ و‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ ﺷﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دوم آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺷﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﻮع اﻟﺤﺎد )ﻫﻤﻪ‬
‫ﺧﺪاﺋﻲ و ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﺋﻲ( ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ و ﻓﻮﻧﻮﻛﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺰﻣﻦ و ﻣﺴﺘﺘﺮ در ﺑﻄﻦ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲرﺳﺪ و در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ وﺿﻮح در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ »اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ »ﻓﻴﺰﻳﻚ« و »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« )ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻘﻮﻻت( ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي دو ﻣﺤﻮر اﻟﺤﺎدي را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬او ﺑﺎ اﺑﺪاع ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻀﺎﻋﻒ و ﻣﻨﻔﻚ از ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ‬
‫اﻣﻜﺎن اﻳﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻘﻮﻻت‪ ،‬و ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﭘﺲ از ﺣﻴﺎت ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﺎز ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺴﺴﺖ ﺧﺪا از ﺧﻮﻳﺸﻲاش و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات ﻣﺒﺎدرت ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او در راﺳﺘﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬دو ﻧﻮع دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ »ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ« و‬
‫»ﺻﻌﻮدي و ﻧﺰوﻟﻲ« را ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬در ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ و در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻠﻖ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ‬
‫»ﺧﺪا« ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﺔ اﺷﺮاﻗﻲ »ﻓﻴﻀﺎن‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور و‪ «....‬از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺴﻠﺪ و در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)ﻫﻤﻪ ﺧﺪاﺋﻲ(‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ اداﻣﻪ دارد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺜﺮات ﻧﻴﺰ در اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ و وﺣﺪت ﻧﺴﺒﻲ ﻛﺜﺮات )ﻣﺎده‪ ،‬ﻧﻔﺲ و‬
‫ﻋﻘﻞ و‪ (...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻣﻲآﻳﻨﺪ )ﺧﺪا اﻧﺴﺎﻧﻲ(‪ .‬و در ﻗﻮس ﺻﻌﻮدي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺟﻤﻴﻊ ﻛﺜﺮات در او ﺑﻪ‬
‫وﺣﺪت ﻧﺴﺒﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻛﺜﺮات ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫)اﻧﺴﺎن ﺧﺪاﺋﻲ(‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮاز و ﻓﺮود دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻀﺎد و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻛﺜﻴﺮ و واﺣﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻧﺎ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ و ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‪ ،‬واﺟﺐ و ﻣﻤﻜﻦ و‪ ...‬ﺣﻞ و ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﻲﮔﺮدد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﮔﺴﺴﺖ ﻣﻴﺎن‬
‫آن دو ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻳﻦ ﺗﻼش ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻴﺖ در ﺟﺪاﺋﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﻋﺪم ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن آن‬
‫دو ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺠﻬﺰ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﺪون ﺧﺪا ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﺸﻪ از ازل وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰه و ﭘﻴﺶ ﻓﺮض راﺳﺦ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺮ ﻫﺮ‬
‫دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ راﻫﺒﺮ ﺷﺪ و ﻣﺠﺪداً اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا«‬
‫را ﺗﺤﻜﻴﻢ و ﻣﺴﺘﺪل و ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﮕﻴﺰة ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻟﺤﺎد رﻫﻨﻤﻮن‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻟﺤﺎد »ﻫﻤﻪ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺟﺰ »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﺔ روش ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻗﺎﻣﺔ ﺑﺮﻫﺎن و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻟﺤﺎد ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﺼﻤﻴﻢ و اﻧﺘﺨﺎب آزاد آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫<<   &'‪,‬‬

‫ﺳﻴﺮ ﭘﺲ روﻧﺪة ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﺪا« رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي ﺷﻨﺎﺧﺖ )در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻫﮕﻞ( »ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ« ﻣﺎرﻛﺲ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬و در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ و در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ »ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ« را ﭘﺪﻳﺪار‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪» .‬اﻧﻜﺎر ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺪاي ﺻﺎﻧﻊ« اﺻﻞ اوﻟﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﺗﻔﻜﺮ ارﺗﺪادي ﻓﻮق در آن ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻜﻦ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ آن ﺑﺨﺶ از ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻧﻈﺮي )ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ( ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪون‬
‫ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺧﻮد را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺪ‪ .‬و ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻧﻴﺰ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد( ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آن دو ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎﺗﺮﻳﻼﻳﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ »ﺧﺪا«‬
‫در »ﻣﺒﺪاء« وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻟﻴﻜﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺣﻀﻮر »ﺧﺪا« را در »ﻣﻘﺼﺪ« ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺧﺪا ﭼﻪ در‬
‫ﻣﺒﺪأ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﭼﻪ در ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﭘﺎﺋﻲ در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﭘﺎﺋﻲ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ دارد‪ .‬و در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬار ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري را ﻓﺮﺑﻪ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آن‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪون ﺧﺪا ﺟﻬﺎن را »ﺗﻐﻴﻴﺮ« دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪون ﺧﺪا ﺟﻬﺎن را »ﺗﺒﻴﻴﻦ« ﻛﻨﺪ‪ .‬آن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ )ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ( ﺑﺪون ﺧﺪا رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ رﻓﺎه و ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﻮي ﺑﺪون ﺧﺪا ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ارﺗﺪاد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻛﺎر ﮔﺮي( ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ »ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ«‪ ،‬ارﺗﺪاد »ﺗﻮدهﻫﺎ« را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ارﺗﺪاد ﻃﺒﻘﻪاي )اﺷﺮاف( ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« و »ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ«‪ ،‬ارﺗﺪاد‬
‫»ﺗﻮدهﻫﺎ« را ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺗﺮ ﺷﺪن ارﺗﺪاد ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻛﻤﻲ ﺑﻪ آﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﺪاﺳﺖ« ﭘﺲ »ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ«‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻞ درك از ﺧﺪا در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﺧﺼﻮﺻﺎً‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬از اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﻫﮕﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻼش دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي اﺷﺮاﻗﻲ و ﻋﻘﻼﻧﻲ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ﻣﻄﻠﻖ و ﮔﺴﺴﺖ ﺧﺪا در ﻣﻴﺎن ﻛﺜﺮات‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻴﻦ »اﻟﺤﺎد« ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﺣﺘﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ارﺗﺪادي »ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ »ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ« رﻫﻨﻤﻮن‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺧﺪا را ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬و آن دﻳﮕﺮي ﺧﺪا را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺪاي ﺻﺎﻧﻊ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ و ﻗﺎﻃﻊ و ﺣﺘﻲ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ »ﻓﻴﻀﺎن‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور« و ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرات دﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻦ »وﺣﺪت در ﻛﺜﺮت‪ ،‬ﻛﺜﺮت در وﺣﺪت« اﻗﺪام ﺑﻪ واﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ »اﻟﻮﻫﻲ« ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎد »ﻧﻴﭽﻪ«‬
‫از زﺑﺎن ﻳﻚ »دﻳﻮاﻧﻪ« ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺮده اﺳﺖ« »ﻣﺎ ﻗﺎﺗﻼن ﺳﺮ آﻣﺪ ﻫﻤﺔ ﻗﺎﺗﻼن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺗﺴﻠﻲ دﻫﻴﻢ؟‬
‫آﻧﻜﻪ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﻘﺪس ﺗﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺮ از او ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ زﻳﺮ ﺧﻨﺠﺮﻫﺎي ﻣﺎ آﻧﻘﺪر ﺧﻮن از دﺳﺖ داد ﺗﺎ ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮن را از ﻣﺎ ﭘﺎك ﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﭼﻪ آﺑﻲ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺸﻮﺋﻴﻢ؟ ﭼﻪ آﺋﻴﻨﻬﺎي ﺗﻮﺑﻪ و ﭼﻪ ﺑﺎزﻳﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد اﺧﺘﺮاع ﻛﻨﻴﻢ؟ آﻳﺎ ﻋﻈﻤﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ از ﺣﺪ ﻣﺎ در ﻧﻤﻲﮔﺬرد؟ آﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ آن ﺑﻨﻤﺎﻳﻴﻢ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺪا ﺷﻮﻳﻢ؟ ﻫﺮﮔﺰ واﻗﻌﻪاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺲ از ﻣﺎ زاﺋﻴﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺗﻌﻠﻖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪«.1‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﺔ ﻫﻮﻟﻨﺎك‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺟﺎي ﺧﺪا را ﺑﮕﻴﺮد )اﻣﺎﻧﻴﺴﻢ(‪ ،‬اﺧﻼق ﻫﻴﺪواﻳﺴﻢ ﺟﺎي‬
‫ﻣﺬﻫﺐ را ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ و رﻓﺎه دﻧﻴﻮي‪ ،‬ﺧﻮد ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ارزﺷﻬﺎي‬
‫ﺧﺪاﺋﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻫﺮ آن در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﺰار »ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ« ﮔﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ....‬ﺑﺎ اﺑﺪاع ﺑﺎزﻳﻬﺎ آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬آﺋﻴﻨﻬﺎي ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮوز ﻛﻴﺸﻬﺎ و ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺷﻴﻮع آن در ﻗﺎﻟﺐ »اﻛﻴﺴﺖﻫﺎي ﺗﺒﺘﻲ«‪» ،‬ﺑﻮداﺋﻲ«‪» ،‬ﻳﻮﮔﺎ« و ﻓﻨﻮن‬
‫ﻣﻌﻨﻮي ﭼﻴﻨﻲ و ﻋﺮﻓﺎنﻫﺎي ﻫﻨﺮي و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ از ﺟﻤﻠﺔ اﻳﻦ ﺑﺎزﻳﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪....‬‬

‫
‪
0 - L 1B s ER D= * . 9 . .r .D[' .‬‬

 ‫‬

‫<‪L MB   2‬‬

‫ارﺳﻄﻮ ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﺮاي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﺑﺮاي ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ »ﻣﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ«‪ .‬ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ »ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ« ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺮاز ﺑﺨﺸﻴﺪن اﻳﻦ ﺷﻌﺎر ﻛﻪ »ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ارﺳﻄﻮ وﺟﻬﻪاي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬او ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺻﺮف ﻣﻌﻠﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﻪ داﻧﺸﺠﻮ و ﻧﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺨﻪاي‬
‫اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ارﺳﻄﻮ را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﻓﻠﺴﻔﻪ را از اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻌﺎف ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺘﺔ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاش ﻋﻠﻢ را در ﺳﺎﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي دﺳﺖ ﻳﺎزد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻏﺎﻳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻠﻲ )اﻧﺘﺰاﻋﻲ و‬
‫ذﻫﻨﻲ( ﻣﺮادش اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري اش‪ ،‬از اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪ در واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲورزد‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد« و آن ﭼﻪ »ﻫﺴﺖ«‬
‫)واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﺣﻴﺎت( وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺎرﻛﺲ وﺑﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ از اﺳﺎس اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ارﺳﻄﻮ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در واﻗﻊ ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻮﺻﻠﺔ ﻓﻜﺮي‬
‫ارﺳﻄﻮ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ »ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ«‪ .‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﺧﺎرج از ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ارﺳﻄﻮ در ﺟﺎي ﺟﺎي ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺮ از ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺧﺎرج از ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ در راﺳﺘﺎي ﻛﻤﺎل اﺳﺖ و ﻛﻤﺎل ﻳﻚ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﭼﻴﺰي ﺑﺮﺗﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف )ﻏﺎﻳﺖ او ﻧﻴﺰ( ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ارﺳﻄﻮ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﺧﺎرج از آن ﻣﺘﺼﻮر‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎرت ﻣﺎرﻛﺲ وﺑﺮ را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺣﻜﻤﺖ در ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ »ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻴﺰي ﻳﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن اﺛﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺪف آن اﻧﺘﻔﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫درك و ﻓﻬﻢ اﺻﻮل اوﻟﻴﺔ »واﻗﻌﻴﺖ« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﻮق ﻛﺴﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬آن ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﻧﺘﺎﻳﺠﺶ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﺎ دوﺳﺘﺪار ﺣﻜﻤﺖ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﺮﻓﺖ درﺑﺎرة ﻋﻠﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ و ﻣﺎﻫﻴﺖ »واﻗﻌﻴﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‪ 1‬در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﻣﺮاد ارﺳﻄﻮ ﻣﻔﻬﻮم وﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺼﺪاق واﻗﻌﻴﺖ دارد‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻬﺎن‬

‫
‪!!0 - F,
d  ) D]B ()* .‬‬
‫واﻗﻊ و اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ و ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺸﻲ ﻋﻤﻠﻲ و اﺛﺮ ﮔﺬاري واﻗﻌﻲ از ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ را‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻠﻢ« ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﺑﺰاري اﺳﺖ در ﺟﻬﺖ ﺗﺼﺮف در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو ﺑﺮ ﺣﺴﺐ روش ﺣﺮﻛﺖ و ﻟﻮازم ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﺸﺘﺮك رﺳﻴﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻣﺮ واﻗﻊ و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺳﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ آن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻣﻮر واﻗﻊ و در ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻠﻴﺎت‪ ،‬ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ اﺳﺖ و در ﺑﻄﻦ ذﻫﻦ و در درون ﺧﻮدش ﻓﻌﺎل و داراي ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺪ و روش ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﻨﻄﻖ ﺗﻔﻜﺮ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺼﺪاق ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ و اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ اراﺋﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻣﻮر ﻣﻠﻤﻮس و از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﻘﺮاء ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻟﮕﻮﺋﻲ ﻛﻠﻲ در راﺳﺘﺎي ﺳﻌﺎدت‬
‫و ﻛﻤﺎل ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺮداﺧﺘﻪ )ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ( ﻫﺮ دو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ورزﻳﺪه و اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮد را زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮﻫﺎ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( ﺑﺎ ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﺖ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ورزﻳﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ .‬و ارﺳﻄﻮﺋﻴﻬﺎ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و ﻛﻠﻴﺎت اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع و اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬در اﻧﺤﺮاف و‬
‫اﻧﺤﻄﺎط روﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﮔﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﻠﻤﻮس ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﺗﻘﻴﺒﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪» ،‬ﭘﻮﭘﺮ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ ﺗﻘﺒﻴﺢ و ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« در ﻗﺎﻟﺐ »ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺑﻪ ﻃﺮح ﻓﺮﻳﻔﺘﺎراﻧﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪» .‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺴﻠﻂ ﻏﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺴﻠﻂ ﻧﻪ در ﻣﻔﻬﻮم آﺷﻜﺎرا و ﺗﻌﻤﺪا ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪة آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ در ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ آن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻳﺎ آﻣﻮزهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺪان ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻴﻮة ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎﺗﻲ درﺑﺎرة آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﺟﺬب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫ﺑﺮ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‪.«1‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬و آزﻣﺎﻳﺶ را ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪاي را اﺑﻄﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮا راه ﺧﻮد ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﺑﻄﺎل و ﺗﻘﺒﻴﺢ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ اﺳﺎﺳﺎً از ﺣﻴﻄﺔ ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﻠﻤﻮس ﺳﺮ ﻛﺎر دارد‪ ،‬ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﻪ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﺸﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ در اﻣﻮري ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج از ﺣﻮزه ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮف ﺗﺠﺮﺑﻪ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو و ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻠﻢ ﮔﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ )ﻛﻪ ﻧﻤﻲدﻫﺪ( ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اراﺋﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫
‪. - Sv MSR <= * . 9e)6 #6 .A'5 S'5 t9  u .‬‬
‫و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﭙﺮدازد )ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد( در واﻗﻊ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﺮﻳﻔﺘﺎراﻧﻪاي‬
‫ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ )ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ در ﺳﻘﻮط ﻏﺮب از آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ( در ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن )ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ(‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ و ﻧﻴﻜﺴﻮن و ﻫﺎﻧﺘﻴﮕﺘﻮن از ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﭘﻮﭘﺮ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و اراﺋﻪ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻟﮕﻮﺋﻲ ﻛﻠﻲ در ﺑﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺤﻮﻻت و روﻳﺪادﻫﺎ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻃﺒﻖ روش ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد از اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ از ﺣﻮزه ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻜﻮت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اراﺋﻪ اﻟﮕﻮﺋﻲ ﻛﻠﻲ و ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ و در ﻧﻘﺪ و ﻧﻔﻲ آن ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺎﺣﺚ و اﺧﺘﻼط ﻣﻨﻄﻘﻬﺎ و روﺷﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و روش آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ را در اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺣﺪ اﻳﺪه( ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻛﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﻄﻖ و‬
‫روش ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ )ﺑﺮ ﺣﺴﺐ روش و ﻟﻮازم ﺗﻔﻜﺮ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ( ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن اراﺋﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو روش ﻓﻮق‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﭼﺮا ﺑﻪ ﻧﻔﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲﭘﺮدازد و اﺳﺎﺳﺎً ﭼﺮا ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫دﻳﮕﺮي ﭼﺮا ﺑﻪ ﻃﺮح اﻟﮕﻮﺋﻲ ﻛﻠﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اراﺋﻪ اﻳﺪوﻟﻮژي ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻋﺪم اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ روش ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه وﺟﻬﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﺪ؟ آﻳﺎ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻻزﻣﺔ ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻲ و‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮي اﺳﺖ؟ ﻳﺎ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ؟ در ﺻﻮرت ﺻﺤﺖ آن ﭼﻪ ﻧﻮع اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻓﺮا راه ﺧﻮد ﻗﺮار داد و از ﭼﻪ‬
‫روﺷﻲ و ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺪان رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﺷﻚ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺎدر ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺔ دﻧﺠﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و از اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪ و ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮا ﭼﻨﮓ آورده اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺷﻮﻳﺪ و ﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺪون آن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺳﻴﻤﻮﻧﻴﺪس‬
‫»ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا از اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ« ﺣﺘﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي روي آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬
‫ﺳﻜﻮت ﻧﻮرزﻳﺪه و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل و ﺑﺮﻫﺎن در ﻧﻔﻲ آن ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺘﺘﺮ و ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ )ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل در ﻧﻔﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي( ﺧﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ »ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﻋﺒﺎرت دﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻲ از »اﻧﻔﻌﺎل« در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺟﻬﺖ اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻘﻲ در ﺑﺮ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ و »ﻣﻚ ﻛﺎرﺗﻴﺴﻢ« ﻣ‪Ĥ‬ب ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﻳﻚ‬
‫واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ »ﻋﻠﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ« درﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ روش‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ )اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﺋﻲ( ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻧﻤﻮد و آن را از اﺳﺎس ﻣﻨﻜﺮ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ارﺳﻄﻮ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ »ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﺎ دوﺳﺘﺪار ﺣﻜﻤﺖ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ« اوج و‬
‫ﻣﻘﺎم داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ را ﻓﺮاز ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ او ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮ و ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﺧﺎرج از آن ﮔﺎم ﺑﺮ دارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺎﺳﺎً‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا ارﺳﻄﻮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻮق ﻛﺴﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﭼﻴﺰي ﻓﻮق ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺧﺎرج از آن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در‬
‫ﺟﻬﺖ آن ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺎﺋﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﻣﻨﺸ‪Ĥ‬ء آن را ﭼﻨﺪان ﻓﺮاز ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز و واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد )و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ( وﺟﻬﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ ارﺳﻄﻮ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻧﻔﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ارﺳﻄﻮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را دون ﺷﺄن ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ارﺳﻄﻮ از ﺳﻮد ﺟﻮﺋﻲ اﻧﺴﺎن از »ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ او را ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل در ﺑﺮاﺑﺮ آن وا داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﻪ ﻣﻨﻄﻖ ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮرﺗﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ او ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺣﻖ ورود ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج را ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺑﺮاز ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﺮج و ﺑﺎروي ﻋﻠﻢ ﭼﻨﺎن اوج ﺷﻜﻮﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ‬
‫ادﻋﺎي ﻛﺬاﺋﻲ ﻋﻠﻢ را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ در ﺑﺴﺘﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻌﺎر »ﻋﻠﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ« را ﺳﺮ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻛﺮدن آن‪ ،‬ﻗﺎﻣﺖ ﺑﺮ اﻓﺮاﺷﺘﻪ دورﻏﻴﻦ ﻋﻠﻢ و ﮔﺮدن اﻓﺮازي ﻓﻀﻮﻻﻧﻪاش را ﻓﺮو ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪ .‬او ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻋﻠﻢ در‬
‫اراﺋﻪ و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ را ﮔﻮش زد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ و ﻳﺎ در ﺷﺄن و ﻣﻘﺎم ﺣﻜﻤﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻴﺰي ﻳﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن‬
‫اﺛﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﮔﺎم ﮔﺬارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ را ﺑﺮ دوش ﻋﻠﻢ ﻣﻲﻧﻬﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ روش ﻋﻠﻤﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن را ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻟﻴﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻣﺎ ارﺳﻄﻮ ﻣﺪﻋﻲ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ و ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ »ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ« ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن »ﭘﻮﭘﺮ« در ﻋﻴﻦ اوج ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﺮج و ﺑﺎ روي ﻋﻠﻢ‪ ،‬آن را از ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﻋﻴﻦ‬
‫ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻢ ﭼﻨﺪان وﺳﻌﺖ و ﮔﺴﺘﺮهاي را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﭘﺎي از ﺣﺮﻳﻢ‬
‫ﺣﻜﻤﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ .‬و ﮔﺎه ﺣﻜﻤﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻨﺪان ﺧﻮار و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻄﺢ آن از داﻧﺶ و ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻓﺮوﺗﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺣﺘﻲ از دﻳﺪن ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺦ ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺗﺠﺎوز ﻫﺮ ﻳﻚ در ﺣﺮﻳﻢ و ﺣﻮزه دﻳﮕﺮي ﭼﻨﺎن در آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻮﭘﺮ رﻧﮓ ﻣﻲﺑﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮﻟﻪ ﺑﺮ دوش ﻫﺮ ﻳﻚ‪ ،‬ﮔﻢ و ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ اﺻﻮل ﺗﺠﺮﺑﻲ ﮔﺎم در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﻋﺮﻳﺾ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﻧﻬﺪ و ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﻢ ﺑﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻮار ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﺔ اﺻﻠﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻟﺬا اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ و ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻮﭘﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ را در ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮﻫﻲ از آراء و ﻛﺜﻴﺮي از روﺷﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺳﺮ ﮔﺮدان ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دﻳﮕﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل ﻫﺮ ﻳﻚ در ﺣﺮﻳﻢ دﻳﮕﺮي دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ داد ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﺮ ﺑﺮج و ﺑﺎرو اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در »ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد روش »ﺳﻮﻣﻲ« ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻖ آن روش ﻫﻢ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ اراﺋﻪ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺮداﺧﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺗﻜﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺿﻤﻦ رد و ﻧﻔﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫داﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن و ﭘﻮزﻳﺴﺘﻴﻬﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ‬
‫ﺛﺎﻟﺜﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺘﻮان ﭼﻨﺪان از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺣﺪ وﺳﻂ« و ﻳﺎ‬
‫»ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ« دو ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي روﺷﻬﺎي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﮕﻞ ﻛﻪ از دل ﺗﺰو آﻧﺘﻲ ﺗﺰ‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺛﺎﻟﺜﻲ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫<‪NO<  2‬‬
‫ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ و ﻏﺎﻳﺘﻲ ﺑﺎ ارزش و واﻻﺗﺮ از ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺧﺎرج از آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در راﺳﺘﺎي آن ﮔﺎم ﺑﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﻜﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﻳﺎ‬
‫دﻗﻴﻘﺘﺮ آﻧﻜﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ و واﻗﻌﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺮدازد ﺻﺮﻓﺎً در‬
‫ﺣﻮزه اﻣﻮر ذﻫﻨﻲ و ﻧﻈﺮي ﺣﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ و ﻣﻨﻄﻖ ﻓﻠﺴﻔﻪ ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻛﺎر ﺑﺮد آن در ﻋﺎﻟﻢ ذﻫﻦ و در ﺣﻮزه ﻧﻈﺮ ﺣﻖ ورود ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻋﻴﻦ را ﺳﻠﺐ و اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺳﺘﺎد ارﺳﻄﻮ‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف »اﺷﺮاﻗﻲ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ارﺳﻄﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ »ﻣﺜﻞ« اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻛﻪ او را ﺑﻴﺶ از ارﺳﻄﻮ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از‬
‫»ﻃﺒﻴﻌﻴﺎت« و »اﻓﻼك« ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻴﺎت ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن و ﻫﺴﺘﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬از‬
‫اﺳﺎس واژﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪه و ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎق آن ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻴﺎت ارﺳﻄﻮ ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن از واﻗﻌﻴﺎت ﺑﻪ دور ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه اﻟﻬﻴﺎت آن از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دور ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ ﺧﺎرج از آن ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮده و ﺣﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﺻﻮري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ در‬
‫اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻤﻮده و دﭼﺎر ﻧﻘﺾ ﻏﺮض و ﺣﺘﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ( او ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ در ﻋﺒﺎرت »ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ« ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي و ﻧﻈﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد را ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ذﻫﻦ و ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﺳﻼف وي ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎوﺷﻬﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬او را ﺑﻴﺶ از اﻓﻼﻃﻮن واﻗﻊ ﮔﺮا و ﻃﺮف دار ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻠﺴﻔﺔ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﺎ دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ او ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﻨﺒﻲ و ﺣﺎﺷﻴﻪاي )ﻛﺎوﺷﻬﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ﺟﺎﻧﻮر ﺷﻨﺎﺳﻲ( ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻠﻒ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮا از ﺑﻴﺎن ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺘﺎد ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﻄﻖ و روش او‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻠﺴﻔﺔ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ .‬اﺑﺰار اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري اﺳﺖ و ﻏﺎﻳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰ ﺟﺰ ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻲ واﻻﺗﺮ از ﻓﺴﻠﻔﻴﺪن ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺨﻪاي ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ارﺳﻄﻮ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ارﺳﻄﻮ ﺑﺎز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اراﺋﻪ »ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ« )اﺗﻮﭘﻴﺎي( او‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻗﻌﻲ ﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن را ﺑﻴﺶ از ارﺳﻄﻮ رﺋﺎﻟﻴﺴﺖ و واﻗﻊ ﮔﺮاﺗﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺗﻮ ﭘﻴﺎي‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ و ﺿﺮروت ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫< ‪ :'   $%&P‬‬

‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻣﻜﺎن اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺗﻔﻜﺮ و ﻟﻮازم ﺗﺤﻘﻴﻖ در راﺳﺘﺎي ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﻲ اﻧﺘﻈﺎر اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي از ﻧﺎﺣﻴﺔ‬
‫ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺴﻠﻜﺎن )ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ( ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻤﻲدﻫﺪ و‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ وادي ﻧﻴﺰ ﮔﺎم ﺑﺮدارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺪهاي )ﻟﻴﺒﺮاﻟﻬﺎ( ﺑﺎ ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﻮزة ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻬﺎده و ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻔﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﻠﻘﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﻮﻋﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺤﺚ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻟﻴﺒﺮاﻟﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻳﻜﻲ از ﻣﺰاﻳﺎي‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ را ﻏﻴﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺿﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻮدن آن ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دﻫﺔ ‪ 1950‬و اواﺋﻞ‬
‫دﻫﺔ ‪» 1960‬ﭘﺎﻳﺎن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« را اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﻗﻮع روﻳﺪادي را اﻋﻼم دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آن را ﺟﺸﻦ ﻫﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ اﺻﻮﻻ اﺗﻔﺎق ﻧﻴﻔﺘﺎده اﺳﺖ‪ ....‬ﻣﻨﻈﻮر آﻧﻬﺎ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﺑﺎورﻫﺎ ﻳﺎ ﺟﺰﻣﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺻﺮﻳﺢ و ﺟﺎﻣﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﭘﻲ داﺷﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ »آﻣﻮزهاي ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻬﺖ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ اﺻﻮل ﻳﺎ »ﺟﺰﻣﻬﺎﻳﻲ« ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و »ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﮔﺮاﺋﻲ« ﻟﻴﺒﺮال در ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻃﺮح و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﭘﻲ راه ﺣﻞﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼت‬
‫ﺧﺎص ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺗﻘﺎﺑﻠﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺎرل ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬آﻳﺰﻳﺎ ﺑﺮﻟﻴﻦ‪ ،‬ج‪ .‬ل‪ .‬ﺗﺎﻟﻤﻮن )ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر(‬
‫ﺑﺮﻧﺎردﻛﺮﻳﻚ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎ ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺴﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪«.1‬‬
‫در اﻋﺘﺮاض ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي از ﺳﻮي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻮارد و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮﺣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﭼﺮا ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن در واﻛﻨﺸﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ و ﺧﺎﻟﻲ از ﻫﺮ ﻧﻮع اﻣﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮ از ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ در آورده اﺳﺖ؟‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻳﺮادي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان وارد اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬و آﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﺻﻮل و ﻣﻘﺪﻣﺎت ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻲ و واﻗﻌﻲ‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﺑﻄﻦ‬
‫ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ را در‬
‫ﺧﺎرج از آن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة او ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در واﻗﻊ ﻓﻠﺴﻔﺔ ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻮل و ﻣﻘﺪﻣﺎت ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻨﻲ ﺧﻮد داري ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و‬
‫اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي )ﻧﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ذﻫﻦ و ﻧﻪ در ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ( وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬دﭼﺎر ﻧﻘﺾ ﻏﺮض ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺷﻴﻮة ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬روﻧﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻣﻨﻄﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬داراي ﺣﺪود و اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً در آن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺟﻮﻻن دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺷﻜﻞ و ﺷﻴﻮة ﺗﻔﻜﺮ و اﺑﺰار و ﻟﻮازم و ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺻﻮري و ﻧﻈﺮي ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻃﺮﻳﻖ و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرت اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي از ﻃﺮف ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ )در ﻫﺮ دو ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻴﻦ و ذﻫﻦ( و ﻳﺎ در ﺻﻮرت ﺗﺠﻮﻳﺰ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي از ﺳﻮي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫﺮ دو از ﺣﺪود و اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮده و ﺳﺮ از‬
‫ﺑﺎژﮔﻮﻧﻲ از وﺿﻊ ﺣﻘﺎﻳﻖ دروﻏﻴﻦ و ﻛﺬاﺋﻲ در ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ )اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ :‬ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻧﻴﻜﺴﻮن و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﭘﻮﭘﺮ و آﻳﺰﻳﺎﺑﺮﻟﻴﻦ( در ﻗﺒﺎل اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺠﺎﻳﻊ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و ﻇﻬﻮر ﻫﻴﺘﻠﺮ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ در ﻋﺮﺻﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و ﻛﺎراﺋﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﺮاي ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد!‪ ،‬ﺗﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻴﺘﻠﺮ و‬
‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻴﻮﻻﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ از ﺑﻄﻦ اروﭘﺎ ﺳﺮ ﺑﺮ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اروﭘﺎﺋﻴﺎن دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﻴﺘﻠﺮ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ )ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎزﻳﺴﻢ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ( ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﻴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻜﺘﺒﻲ و‬

‫
‪
/ - Sv MSR <= * . 9e6 #6 .A'5 S'5 t9  u .‬‬
‫ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ و ﻣﻨﻜﻮب ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻗﺪرت ﮔﺮا‪ ،‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و راﻳﺶ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﺔ ﻧﺎزي ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺎﻛﺠﺎ آﺑﺎدﮔﺮاﺋﻲ و رؤﻳﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﺔ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن و ﺑﺎز ﺳﺎزي ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺸﺮي را ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﺮد‪ .‬وﺣﺸﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪ آوردﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻮد«‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ...‬اﻣﺮوزه در دﻧﻴﺎي ﻏﺮب در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ در ﻣﻴﺎن روﺷﻨﻔﻜﺮان وﺟﻮد‬
‫دارد‪ :‬ﭘﺬﻳﺮش ﻳﻚ دوﻟﺖ رﻓﺎه‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﻗﺪرت ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ؛ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺨﺘﻠﻂ و ﺗﻜﺜﺮ ﮔﺮاﺋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻋﺼﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ«‪ .1‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎري ﻣﻲﺗﻮان »ﭘﺎﻳﺎن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ »ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ« ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ رو داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺘﻠﺮ دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﮔﺮدﻳﺪ ﺟﻬﺖ ﻧﻔﻲ و ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻧﻴﭽﻪ« ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪاش ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن »اﺑﺮ ﻣﺮد« اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﺮاي رد و اﺑﻄﺎل اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و »ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ« او‪ .‬و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻔﻲ و اﺑﻄﺎل آراء‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از »ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس« ﺗﺎ »ﻣﺎرﻛﺲ« در آراء »ﭘﻮﭘﺮ« ﻣﺘﺠﻠﻲ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫»ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ و ﻧﻴﻜﺴﻮن« در واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ و اﺳﻠﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ )ﺳﻘﻮط ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎﺋﻲ و ﺳﻘﻮط ﻏﺮب( و اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺷﺮق ﺑﺰرگ و ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ )اﻳﻦ ﻣﻬﺪ ﺗﻤﺪن ﻫﺰارهﻫﺎي اول(‬
‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻋﻘﺐ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﻬﺎن آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎي ﻣﻄﺮح و ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻢ درﺑﺎرة آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﺒﺮي‬
‫ﺟﻬﺎن آﻳﻨﺪه‪ ،‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي »ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ« ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﻼﺳﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻏﺮﺑﻲ‬
‫ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻔﻌﺎل و واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮﺑﻲ در ﻗﺒﺎل ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي »ﺳﻘﻮط ﻏﺮب« )ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﮕﻮﺋﻴﻬﺎي ﻧﻮﺳﺘﺮ‬
‫آداﻣﻮس در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ و در دﻳﺪﮔﺎه ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎﻳﺎن دﻧﻴﺎ« ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 2000‬ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ( ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ وﺿﻊ و‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در آراء ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب اﻣﺜﺎل ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﻮن و ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ‪ ،‬و در آراء ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﭘﻮﭘﺮ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﮔﺰارهﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن )ﺑﻪ اﺑﻄﺎل آن!( ﺣﻜﻢ دادﻧﺪ‪ .‬و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﻬﻴﺪ آراﺋﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎ در ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺼﻠﺘﻲ ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ )اﻳﺪﺋﻮﻟﻮﮔﻬﺎ( ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﻣﻲآﻣﻴﺰﻧﺪ و ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از واژه اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻧﻮر ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻮژي )‪ (Lozi‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﻢ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﺎذب و ﻫﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪاي دروﻏﻴﻦ«‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺨﺎذ روﻳﻪاي ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ و ﻋﺎري از اﻣﺎﻧﺖ داري ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو واژة »اﻳﺪه« و »ﻟﻮژي« )ﺷﻨﺎﺧﺖ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﺮ آن در ﺗﻘﺒﺒﻴﺢ آن‬

‫
‪.__Z - 9e6 #6 .A'5 S'5 t9  u .‬‬

‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ »اﻳﺪه« ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﺮاد از »ﺷﻨﺎﺧﺖ« ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻛﻠﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺠﺮﺑﻪ و آزﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻳﺎ اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﺋﻲ ﻋﻨﻮان‬
‫ﮔﺰارة ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺪوﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺆﻳﺪ ﻧﻔﻲ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن )ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺠﺮﺑﻪ و آزﻣﺎﻳﺶ از ﺻﺎﻓﻲ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻳﺎ اﺑﻄﺎل ﺑﮕﺬرد( ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﺔ او ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب و ﺗﻌﻤﻴﻢ‬
‫آن ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ و ﺣﺘﻲ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت ذﻫﻨﻲ و ﺑﻪ‬
‫دور از واﻗﻌﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻃﺮح و ﭘﻴﺎده ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺿﻤﻦ ﻛﻠﻲ ﺑﻮدن و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬آراء اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ از ﺧﺼﻠﺖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ در ﺑﻄﻦ ﺗﻤﺪن و ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ واژه ﻳﮕﺎﻧﻪ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« ﺑﻪ »اﻳﺪه« و »ﻟﻮژي« ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻲ و ﺣﻘﻴﻘﻲ آن ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﻳﺪه« و ﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﻟﻮژي« ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ آن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن ﺑﻴﺶ از ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫  <<  <‪$%&P‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺗﻜﺮار ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﻢ ﻟﺬا در ﻧﻘﺪ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻠﻲ )ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي‪ ،‬اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و‪(...‬‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﺗﺎ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻖ و ﻣﻌﻨﺎي ﺻﺤﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻋﻨﺎوﻳﻦ و‬
‫اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ و ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ و‪ (...‬از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻴﺰي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻓﻮق ﺟﻤﻊ و ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ از اﻃﺎﻟﻪ و اﻃﻨﺎب ﻛﻼم ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻘﺪور اﺟﺘﻨﺎب ورزﻳﻢ‬
‫در ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻧﺎدرﺳﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺪان ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻧﺲ و اﻟﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ در اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻃﺮح ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻨﺘﺞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬داراي ﭼﻪ ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻜﻞ ﺻﻮري ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫دروﻧﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻳﺎ اﺑﺪاع و اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺳﺎزواره ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان داراي ﻣﺮاﺣﻞ ارﺗﻘﺎع و ﻣﺮاﺗﺐ ارﺗﺠﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎرت داراي‬
‫دو ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي و ﻧﺰوﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪» .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ« ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در‬
‫ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي )دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻓﺮا ﻳﺎز( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮد و ﻧﺰول‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎن در درﺟﺎت ارﺗﻘﺎء ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻃﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﺴﺘﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻃﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺿﺮورت ﻃﺮح آن در ﻣﺒﺤﺚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ »اﻳﺪه« آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ﻃﺮح ﻓﺴﻔﻪاي ﻣﻌﻴﻦ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻣﺤﺘﻮاي »اﻳﺪه« ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ(‪ .‬ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺳﺎزوارة اوﻟﻴﺔ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ را راﻫﺒﺮ ﺑﻪ »اﻳﺪه« ﻣﻲﺳﺎزد‪) .‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﻬﺎ داد(‪ .‬ﻧﻮع ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ اﻳﻦ »ﺷﻨﺎﺧﺖ« )ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮه ﻣﻨﺪرج در آن( اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ارﺋﻪ ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪاي ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻔﻜﺮ و‬
‫ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ )در ﺑﻄﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و ﻳﺎ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﻬﻢ آن ﻧﺎﺋﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫<&‪«4<» >LS T (Q‬‬

‫ﺟﺎذﺑﺔ اﻳﺪه ﺑﻪ دو ﺻﻮرت )ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت و ﺿﺮورﻳﺎت ﻋﻴﻨﻲ و ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ( ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ و‬
‫او رد ﭘﺎ و ﺳﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺧﻮد را در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫در ﺻﻮرت اول‪ :‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮف )اﺷﺮاق و ﺳﺎﻟﻚ ﻋﺎرف( ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺣﻀﻮري و ﺷﻬﻮدي )از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( راﻫﺒﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻣﺪي و ازﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت دوم‪ :‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ »اﻳﺪه«‬
‫ﻓﺮا روي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻗﺮار دارد و ﺟﺎذﺑﺔ آن‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﺼﻮل و وﺻﻮل از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﻤﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﻴﻠﺴﻮف )ﻣﺸﺎء( ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻃﺮﻳﻖ و روﺷﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ داراي ﻣﺮاﺗﺐ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ و درﺟﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ( < = ‪C‬‬
‫اﻳﺪه ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ در ﻧﺰد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻔﺮوض ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ارﺳﺎل ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮدازد و از دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻀﻴﺔ اﺻﻠﻲ و اوﻟﻲ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺗﻤﺎم اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮياش را از آن اﺳﺘﻨﺘﺎج‬
‫ﻧﻤﻮده و در ﻧﻬﺎﻳﺖ راﻫﺒﺮ ﺑﻪ اﻳﺪه )ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻣﺪي و ازﻟﻲ( ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ دو ﻣﻮرد )اﻟﻒ و ب( ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺧﻮد را از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﻮر »واﻗﻌﻴﺖ« و‬
‫ﺿﺮورت »ﻋﻴﻨﻲ« ﻳﺎ در اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮕﺮدﻳﺪه و ﻳﺎ »واﻗﻌﻴﺖ« ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﻄﺒﻲ و ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻗﻀﺎﻳﺎي ذﻫﻨﻲ و‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ راﻫﺒﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻣﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻳﺎ »اﻳﺪه« از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺷﻬﻮد و اﻟﻬﺎم )ﻓﺮدي= ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( و ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ در دو ﻣﻮرد‬
‫ﻓﻮق اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ راﻫﺒﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ »اﻳﺪه« ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد اول‪ :‬در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ذﻛﺮ ﺷﺪه »اﻳﺪه« ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‬
‫در ﻧﺰد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻔﺮوض ﺑﻮده و او ﺻﺮﻓﺎً ﻳﺎ ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و اﺷﺮاق و ﺟﺬﺑﻪ )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( ﺑﺪان رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺮدﺑﺎن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ و رﻳﺴﻤﺎن ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻛﻠﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﻨﻔﻚ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از واﻗﻌﻴﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺪه ﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد دوم ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺪه ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ‬
‫و اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺣﺎﺻﻞ از آن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺳﺎزوارة ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﺗﺪوﻳﻦ و ﺷﻜﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ و ﺑﺎﻻ ﺟﺒﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮف‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺿﺮوري )اﻳﺪه( راﻫﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻳﺎ »ﺟﺎذﺑﺔ اﻳﺪه« اﻧﮕﻴﺰه ﺣﺮﻛﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻳﺎ زاﻳﺶ و »راﻧﺶ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫اوﻟﻴﻪ« ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ او را ﺑﻪ ﺿﺮورت در آن وادي اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮاﻧﻲ و ﺗﺒﺎﻧﻲ »ﺟﺎذﺑﺔ اﻳﺪه«‬
‫و ﻫﻢ »راﻧﺶ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ« را در ﺳﺎزوارة ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ را در ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻄﻘﻲ و ذﻫﻨﻲ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را از‬
‫ﻳﻚ ﻗﻀﻴﺔ اﺻﻠﻲ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺪﻳﻬﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﻫﻤﺎن ﻗﻀﻴﺔ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ...‬اﺣﺘﺠﺎج اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﻴﺎس‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي وﻗﺘﻲ ﻗﻀﻴﺔ اﺻﻠﻲاش را ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي اﺟﺎزة‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ«‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﮕﺮ‪» :‬راﻧﻪﻫﺎي اﻧﮕﻴﺰه اي«‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و از اﺑﻌﺎد اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي رواﻧﻲ و زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻋﻘﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ رأي ﻫﺎ را ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻗﺼﻪ در ﻛﻨﺎر ﻋﻠﻞ دﻳﮕﺮ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ روي‬
‫ﻋﺪهاي ﺑﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ را ﻣﺤﺼﻮل و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻋﻘﺪهﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ‪ ،‬و ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﺎز ﻧﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺪ ﺟﻨﺴﻲ و اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪاي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ را در راﺳﺘﺎي ﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺧﻮد ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻢ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي »اﻳﺪه« و ﻫﻢ دﺳﺖ ﻳﺎزي ﺑﻪ‬
‫»اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ« و ﻫﻢ ﻧﺤﻮة ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزوارة ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ »راﻧﻪﻫﺎي اﻧﮕﻴﺰه اي« ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮة ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎع و ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺮش و ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﺴﺎن در رو‬
‫ﺑﺮوﺋﻲاش ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮرد او ﺑﺎ آن ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ و رﺷﺪ و‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﺎري دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰة او‬
‫را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮة ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻞ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻜﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻧﺎﻗﺼﻪ در ﻛﻨﺎر ﻋﻠﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﺬا در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ‬
‫اﺻﻠﻲ و ﻣﻬﻢ »ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬اﻣﺮ واﻗﻊ و ﺗﺄوﻳﻞ« ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻛﻨﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در واﻗﻊ از ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ )ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ و ﺗﺎؤﻳﻞ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫از آن ﭼﻪ ﺑﺮ ﺷﺮح رﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻮردي از ﻣﻮارد ﻧﻘﺺ و ﺿﻌﻒ اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪ ،‬و آن‬
‫وﺟﻮد »دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم‪ ،‬ﺿﺮورت و ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ وﺟﻮد »راﻧﻪﻫﺎي اﻧﮕﻴﺰه اي« و »ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي اﻳﺪه اي« و ﺣﺲ‬
‫اﻧﻔﻜﺎك از واﻗﻌﻴﺖ و اﺣﺴﺎس اﺳﺘﻘﻼل از ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺿﺮورت و اﺟﺒﺎر ﻧﻴﺰ ﭼﻪ در ﺳﺎﺣﺖ ﺷﻜﻞ و ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬و ﭼﻪ در ﻣﺤﺘﻮا و ﺑﺎر‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﻜﺮات اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎﺋﻴﺪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ و ﻧﺴﺒﻴﺖ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮ از ﺑﺎژﮔﻮﻧﻲ از وﺿﻊ ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ در آورد‪.‬‬
‫در ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﺳﺘﺜﻨﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎﺋﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﺜﻨﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻟﺬا داﻋﻴﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦ »ﺗﺎم« و وﻋﺪة ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫ﻫﻤﺔ روﻳﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ادﻋﺎي داﻧﺶ ﺗﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و زﻣﺎن ﺣﺎل و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ درﺳﺖ آﻳﻨﺪه‪ ،‬اﮔﺮ در ﺗﻔﻜﺮ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎت و اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺑﻪ روي اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ در ﻣﻮاردي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﻨﺶ ﻣﻘﺪﻣﺎت آن ﺑﻪ دﻳﺪة ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ و واﻗﻌﻴﺖ آن‪ ،‬ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و رﺳﺎﻟﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ را ﻧﻤﻲﺗﻮان در ردﻳﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ و اﻣﻮر‬
‫ﻏﻴﺮ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﺟﺰﺋﻲ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪» .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ از واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﺧﻮد در‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ آزاد ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺘﻲ »ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﺮ« ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ اﻣﻮر ﻗﺎﺑﻞ ادراك‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺖ و ﺗﻤﺎﻳﺖ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در اﻣﺮ »ﻣﻄﻠﻖ« و اﻳﺪة ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﺒﺎﻳﺪ داﻋﻴﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺎم و داﻧﺶ ﺗﺎم را از آن اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺳﺘﺜﻨﺎ وﺟﻮد دارد اﻣﺎ اﻳﻦ »اﺳﺘﺜﻨﺎ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎوﻳﺰ‬
‫ﺷﺪن ﺑﺪان‪ ،‬ﻛﻠﻴﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را دﺳﺘﺨﻮش »ﻧﺴﺒﻴﺖ« و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺤﻮل ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت اوﻟﻴﻪ و ﭼﻨﻴﺶﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻠﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻳﺎ در ﺻﻮرت ﺗﻌﻤﻴﻢ آن ﺑﻪ‬
‫ﻛﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ ﻧﻴﺰ از ﺗﺴﺮي آن اﻣﺮ ﻛﻠﻲ ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭼﻨﺪان ﺑﺰرگ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﺘﻮان ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻠﻲ و ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺖ و آن را ﺑﻪ ﻛﻞ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ و واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگ ﺿﻌﻔﻬﺎ و اﻳﺮاداﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آن‬
‫وارد اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ از اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ آزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ ﺑﻪ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎ روش اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﺋﻲ ﺧﻮد را در‬
‫زﻣﺮة ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در آورد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ در ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺣﺴﻲ و در ﺣﺼﺮ ﺣﻮاس ﭘﻨﭽﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻞ و ﺻﻮرت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ درون ﭼﺎر ﭼﻮب و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ در ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻧﺎل‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﺶ ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺳﺎزواره ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻮان ﻣﺒﺪاء و ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻏﺎز و در ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ و »اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ« آﻏﺎز ﻓﺴﻠﻔﻪ ﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﺔ اﻳﻦ آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻀﻴﺔ اﺻﻠﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه از ﻫﻤﺎن ﻗﻀﻴﺔ اﺻﻠﻲ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺪﻳﻬﻲ )ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﻴﺎس ﻣﻨﻄﻘﻲ( ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻳﺎ ﺑﺎ اﺑﺪاع و‬
‫اﺧﺘﺮاع واژهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻴﺎن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﻀﺎﻳﺎ و ﻫﻢ ﺑﺎ واﺳﻄﺔ آن‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﻘﺼﺪ و ﻣﺄواي ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ )اﻳﺪه( ﻫﻤﭽﻮن اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ را ﺑﺎ روﺷﻬﺎي ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از واﻗﻌﻴﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﺎ اﺑﺪاع و اﺧﺘﺮاع اﺻﻄﻼﺣﺎت و‬
‫واژهﻫﺎي ﻏﺮﻳﺐ و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﭘﻠﻪﻫﺎي ﺣﺼﻮل‬
‫ﺑﻪ اﻳﺪه از اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ آﻏﺎز و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج از آن‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ و درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﺪة ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﺑﺪاع واژهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ آﻧﻬﺎ را از ﺧﺮوج از ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﻫﻮﭼﻴﮕﺮي‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻨﺎﺳﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻓﻠﺴﻔﻪ را از ﺟﺎﺋﻲ ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺷﺮوع اﻓﻼﻃﻮن ﻳﺎ ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ از ﺟﻮﻫﺮ اوﻟﻲ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات‪ ،‬آﻏﺎز‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪاش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻣﻴﺎن دﻛﺎرت ﻛﻪ از »ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ« و ﻓﻴﺨﺘﻪ ﻛﻪ از »ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻖ« و ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮداز ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ و ﺑﺪﻳﻬﻲ؟! در ﻳﻚ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي در آراﻣﺠﺎي »ﻣﻄﻠﻖ« آرام ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪» .‬ﻣﻴﺎن ﺷﺮوع دﻛﺎرت و ﺷﺮوع اﻓﻼﻃﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ در ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ »اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ« ـ ذﻫﻦ ﻣﻦ ـ و ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ »اﻣﺮ ﻛﻠﻲ«‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ذﻫﻦ ـ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت از ﻧﻈﺮ دﻗﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ در درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن ﻣﺒﻨﺎ ﭼﻨﺪان‬
‫ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺎم اﺛﺒﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﻮدن اﺻﻞ اوﻟﻴﻪ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎت ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺷﺮاﻗﻲ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﻳﺎ اﻟﻬﺎم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻨﻮز ﻣﺸﺨﺺ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎ آﻳﺎ از ﺷﺪت وﺿﻮح ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ ﻣﻴﺰﻧﻨﺪ و ﻳﺎ از ﺷﺪت ﺧﻔﺄ‪ .‬آﻳﺎ‬
‫ﭼﻮن اﺻﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻘﻴﻀﻴﻦ »ﻣﺤﺎل« اﺳﺖ )و ﭼﻮن ﻣﺤﺎل اﺳﺖ( روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﭼﻮن داراي وﺿﻮح اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻳﺎ وﺟﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﺎ ﭼﻮن ﺑﺮﻫﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ؟؟ و‪...‬‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺷﺮاﻗﻲ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و اﻟﻬﺎم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫وﺻﻮل ﺑﻪ »اﻳﺪه« و »اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ« ـ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺳﻴﺮ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ و در ﺗﺒﻴﻴﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﺴﺘﻲ و ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻧﻴﺰ ﺣﺮﺑﻪاي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮب از آب در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﻠﻘﺖ اوﻟﻴﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻓﻴﻀﺎن‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور و‪ ...‬ﻟﺬا در ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺑﻪ ﺻﺮف اﺷﺮاق و ﺷﻬﻮد و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻧﻘﻄﺔ‬
‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ »اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ« و »واﺣﺪ« و »ﺧﺪا« ﻧﻴﺰ در ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻠﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪون ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻲ و اﺛﺒﺎت‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻳﺎ در ﺑﻨﺪ ﺧﻮد آراﺋﻲ و ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ دﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻦ ﻓﻴﻀﺎن و ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور‪ ،‬از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﮔﺴﻠﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺘﻲ ﻛﻪ از آن ﺷﺮوع ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻧﺰول ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ آﻏﺎز را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم و اﻧﺠﺎم را ﺑﻪ آﻏﺎز‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ و ﺗﻔﻜﺮات اﻳﺪﺋﻮ ﻟﻮژﻳﻚ ﻛﻪ از ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ وارد ﺣﻮزه ﻧﻈﺮ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻌﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وارد اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت ذﻫﻨﻲ و‬
‫ﻧﻈﺮي ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮ از آراء ﻧﻈﺮي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ از آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻧﻈﺮي را در ﺑﻦ و‬
‫ژرﻓﺎي ﺧﻮﻳﺶ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻛﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ »ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ« ﻛﻪ آﺧﺮ ﺳﺮ در »ﻧﺎزﻳﺴﻢ« آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺷﺪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﭽﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﺎ »ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﻮﻟﻮد ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺎرﻛﺲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در اﺻﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺧﻼﻗﻪ( ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻨﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﭼﻪ ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ و ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻳﺎ ﻟﻨﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و‪ ...‬ﭼﻮن »ﻧﻴﺎز ﻣﺒﺮم و ﭼﺎره ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻓﻠﺴﻔﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو در ﻣﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﻣﻜﺎﺗﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫آن ﻋﻤﻞ در ﻛﺪام ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪ وارد ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺧﻮد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و از ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻧﻮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﻮﻻﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آﺗﻴﻼ در ﺧﺎﻧﺎت و اردوي ﺗﺮﻛﺎن ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن ﻣﻐﻮل و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫ﻧﺎدرﺷﺎه در اﻳﺮان و ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن ﺑﻨﺎﭘﺎرت )اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﺤﺒﻮب ﻧﻴﭽﻪ(‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺎﻃﻖ و اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻧﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ »ﻳﺎﺳﺎي ﭼﻨﮕﻴﺰي« ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺧﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺎء از اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ در روﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد ﻣﺒﺮا ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻔﻜﺮ و ﭼﻴﻨﺶ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺎت‬
‫ﻋﻴﻨﻲ رو ﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر اﺧﺘﺮاع ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﺑﺪاع واژهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻣﻲﻳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻄﺮ ﻫﻮﭼﻴﮕﺮي در‬
‫اﻣﺎن دارد‪ .‬ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ »ﻛﺎﻧﺖ« ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﺷﺨﺼﻲ اﺑﺪاع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ »ﺷﺎﻛﻠﻪ« ﻣﻴﺎن ﺷﻬﻮدات ﺣﺴﻲ و ﻣﻘﻮﻻت ﻓﺎﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آن ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻈﻴﻢ اﺑﺪاﻋﺖ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و ﻧﺎزﻳﺴﻢ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫آﻣﺪﻫﺎ و وﻗﺎﻳﻊ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮ ﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﻮادث اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮة اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ در آن از وﺿﻮح و‬
‫ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﭘﻮﭘﺮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻬﻨﺪس‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺧﺎﺻﻲ درس و ﻛﺎر آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﺷﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻫﺎ و وﻗﺎﻳﻊ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮ ﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﻮادث اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد ﭘﻴﺶ راﻧﺪ! ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﻴﻮﻻﻫﺎي آدم وارة دﻳﮕﺮي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻧﻮﻳﻦ ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و از ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫<‪ 4‬‬
‫در دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺶ‪ ،‬روش و راه ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫آن »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺖ‪ .1‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ »ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬اﻣﺮ واﻗﻊ و ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ«‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ‬
‫ﺑﻴﻦ »ﻋﻴﻦ« و »ذﻫﻦ«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻔﻜﺮ ﺿﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﻤﻲ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ »اﻳﺪه« و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﺔ‬
‫ﻛﻠﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻧﺎ ﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺿﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي در ﺣﻮزه و‬
‫ﺣﻴﻄﺔ ﻋﻠﻮم ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺎ ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻏﻮا ﮔﺮاﻧﻪاي ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻟﻲ از اﺷﻜﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ آن را ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺮگ آورﺗﺮﻳﻦ ﺗﺠﻮﻳﺰﻫﺎي ﺑﺸﺮي‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻤﺮد‪ .‬اﻧﺘﻘﺎدات ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ از ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﮔﺎﻫﻲ راه ﮔﺸﺎي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮي ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻧﺘﻘﺎدات ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺼﺎدره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ ﺳﻮد ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻠﻤﻲ و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از اﻧﺘﻘﺎد ﻋﻠﻤﻲ و ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻪ ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺗﻨﺰل ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﻲ ﺧﻮن ﻧﻤﻮدن آن‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺑﻪﺗﺮﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و در دﺳﺖ اﻏﻮا ﮔﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻧﻴﻜﺴﻮن و ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ و‪ «...‬و آﺧﺮ‬
‫ﺳﺮ در آراء »ﻛﺎرل ﭘﻮﭘﺮ و ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن« وﺟﻬﻪاي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ »اﻣﺮ واﻗﻊ« در راﺳﺘﺎي وﺻﻮل ﺑﻪ »اﻳﺪه«‪» ،‬اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ« »آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ« و‪...‬‬
‫آﻧﻬﺎ را از ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ دور ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮض »اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ« و داﺷﺘﻦ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ »اﻳﺪه« )ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي اﻳﺪه اي(‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎم و ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي »راﻧﻪاي« و ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز و اﺑﺪاع واژهﻫﺎ و اﺧﺘﺮاع‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت و‪ ...‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺎء ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﻨﺶ ﺳﻮم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ و ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬راه ﺳﻮﻣﻲ در راﺳﺘﺎي ﺣﺼﻮل‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺻﺤﻴﺢ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﺿﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روش )راه‬
‫ﺳﻮم( ﻧﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺿﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ آن را )اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راه ﺳﻮم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي داراي ﺳﻪ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آن در »روش ﻋﻠﻤﻲ« و دو دﻳﮕﺮ در روش ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻋﺪم‬

‫
‪.&9 PL) K ' z   D (
!T
',   )  #f*  9 `'5y* «&X3; #93; D» w,  xI 4) .‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن از واﻗﻌﻴﺖ را از ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻋﺪم »ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ« و وﺟﻮد آرﻣﺎن و »اﻳﺪه« را از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﺑﺎز ﺗﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ ﺗﺪاﻋﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و روﺷﻨﺘﺮي ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬روﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان )دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ(‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و »راه ﺳﻮم« در ﺧﻄﻮط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻣﻨﺤﻨﻴﻬﺎي دوري ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫'&‪() *+ $%‬‬
‫روش ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻘﻼﻧﻲ ـ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ :‬ﻋﻘﻞ ـ ﻋﻘﻠﻲ ـ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ـ ذﻫﻨﻲ ـ ﻛﻠﻲ ـ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﻧﻴﻚ ـ ﺑﺴﺘﻪ ـ ﻃﻮﻟﻲ ـ ﺻﻌﻮدي =‬
‫ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬
‫روش ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺮاﻗﻲ ـ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ :‬دل ـ ﺷﻬﻮدي ـ ﻛﺸﻔﻲ ـ ذﻫﻨﻲ ـ ﻓﺮدي ـ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ـ ﺑﺎز ـ ﻃﻮﻟﻲ ـ ﺻﻌﻮدي =‬
‫ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬
‫روش ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ـ ﻋﻴﻨﻲ ـ ﺟﺰﺋﻲ ـ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ـ ﺑﺎز ـ ﻋﺮﺿﻲ ـ ﺳﻄﺤﻲ=‬
‫ﻧﺴﺒﻲ‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ ﺳﻪ روش »ﻋﻘﻼﻧﻲ«‪» ،‬اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ« و »ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﻳﻦ راه‬
‫ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻪ روش ﻓﻮق )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻬﺎي ﻛﻠﻴﺸﻪاي و ﺗﻚ ﺑﻌﺪي( از در اﺛﺒﺎت )ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن اﺛﺒﺎت و ﻧﻔﻲ( ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ‬ ‫ﻋﻘﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺟﻬﺖ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﺷﻬﻮدي‬ ‫دل‬ ‫راه ﺳﻮم‬
‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫روش ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ :‬ﻋﻘﻞ ـ ﻋﻘﻠﻲ ـ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ـ ذﻫﻨﻲ ـ ﻛﻠﻲ ـ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ـ ﺑﺴﺘﻪ ـ ﻃﻮﻟﻲ ـ ﺻﻌﻮدي =‬
‫ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ‪141‬‬
‫روش ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ :‬دل ـ ﺷﻬﻮدي ـ ﻛﺸﻔﻲ ـ ذﻫﻨﻲ ـ ﻓﺮدي ـ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ـ ﺑﺎز ـ ﻃﻮﻟﻲ ـ ﺻﻌﻮدي = ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ‪142‬‬
‫اﻳﻦ دو ﺷﻜﻞ ﺷﺎرح ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﺴﺴﺘﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻣﻄﻠﻖ( در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﮔﺰارﺷﮕﺮ رﺟﻌﺖ اﻧﺴﺎن و‬
‫ﻋﺎﻟﻢ )از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺴﺎن( ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ )در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻳﺎ در ﺻﺮاﻃﻬﺎي اﺷﺮاﻗﻲ و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫روش ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ـ ﻋﻴﻨﻲ ـ ﺟﺰﺋﻲ ـ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ـ ﺑﺎز ـ ﻋﺮﺿﻲ ـ ﺳﻄﺤﻲ =‬
‫ﻧﺴﺒﻲ )اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ(‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار »ﮔﺮاداﺑﻲ« و ﺣﺮﻛﺖ ﻋﺮﺿﻲ و ﺳﻄﺤﻲ و روﻧﺪ ﻣﻮاج و دوار ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ‪143‬‬
 ‫در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ داﻳﺮهﻫﺎ ﻣﺎر ﭘﻴﭻ و ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در واﻗﻊ دواﻳﺮ ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﻣﻨﻔﺼﻞ از ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ »اﺷﻴﺎء و اﻣﻮر ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ رﻫﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺖ و ﺳﻮﺋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺟﻬﺎت و ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺟﻬﺎت ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺪاوﻣﻲ‬
‫را ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺪاوم ﻧﺎ ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﺮ ﮔﺸﺘﻪاي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد«‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و »ﻣﺮگ ﺧﺪا«‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح ﺧﻮد را ﻛﺸﻨﺪه ﺧﺪا درﻳﺎﻓﺖ و آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﺪا ﺷﻮد و ﺑﺮ ﺟﺎي او ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬او در اﻳﻦ‬
‫»ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ« و اﺿﻤﺤﻼل ﺣﻴﺎت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻧﺒﻮغ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮا ﺧﻮر اﻳﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا را اﺑﺪاع‪ ،‬و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﭘﻮﻳﺎ و ﺗﺪاوﻣﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن در اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« و ﮔﺮدوﻧﺔ دوار اﻳﻨﺠﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ ﺳﻪ روش »ﻋﻘﻼﻧﻲ«‪» ،‬اﺷﺮاﻗﻲ ـ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ« و »ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ‬ ‫ﻋﻘﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺟﻬﺖ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﺷﻬﻮدي‬ ‫دل‬ ‫راه ﺳﻮم‬
‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدار »ﮔﺮد ﺑﺎدي« و ﺣﺮﻛﺖ ﻃﻮﻟﻲ و ﻋﺮﺿﻲ و روﻧﺪ ادواري راه ﺳﻮم‬
‫ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ‪145‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺷﻜﻞ ﻗﺒﻠﻲ )ﮔﺮد اﺑﻲ( ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﺎ »ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ« راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺻﻴﺮورت‬
‫و »ﺷﺪن« ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺠﺮﺑﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻧﻮﺑﻪ ﻧﻮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﻮد را ﻣﺤﺒﻮس و ﻣﺤﺼﻮر ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻟﺐ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در ﻣﻘﺎم ﺣﺮﻛﺖ »ﻫﺴﺘﻲ واﻗﻌﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻻ ﻳﻨﻘﻄﻊ در ﺣﺮﻛﺖ ﺻﻌﻮدي و‬
‫ادواري ﺑﺎ دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﺗﺎزه و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎ ﺷﺪه دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺟﻬﺖ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪ .‬ﻧﻪ »ﺧﺪا« را ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات ﻣﻲﺳﺎزد و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و »ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
 ‫  
   ‬

‫»‪C    «  U‬‬

‫»ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ـ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻛﺎري اﺳﺖ دﺷﻮار‪ ،‬زﻳﺮا آﻣﻮزاﻧﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ »داﻧﺴﺖ« ـ ﻳﺎ ﭼﻨﺎن ﻏﺮوري‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ آن را ﻧﺪاﻧﺴﺖ‪ .‬و اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﺎﻟﻢ از ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ از آن ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻧﻤﻲﺗﻮان داﺷﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺪﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و اﺣﻮال ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎري ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻤﺘﺮ اﻳﺸﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و اﺟﺎزه ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ آراي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ درﺑﺎرة اﻳﺸﺎن دروغ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻲ ﺧﺒﺮﻧﺪ از آن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﺎب ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ آﻣﻴﺰهاي اﺳﺖ از ﻣﻌﻨﻮﻳﺘﻲ ﺑﻲ ﺑﺎك و‬
‫ﺳﺮ زﻧﺪه و ﺗﻴﺰ ﮔﺎم ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ و ﺟﺒﺮي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻛﻪ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارد‪.‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ دﺳﺖ رد ﺑﻪ ﺳﻴﻨﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺎﻳﺔ ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻠﺸﺎن ﻣﻘﺪر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﺮأت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﻛﻪ ذﻫﻨﻬﺎي زﺑﺮ و‬
‫زرﻧﮓ ﺑﺎزاري ﻳﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻬﺎ و آزﻣﺎﻳﺸﮕﺮان ﺑﻲ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺳﺮ ﺑﺮاه‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازﻳﻬﺎي‬
‫ﻋﻮاﻣﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ »ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺎرﮔﺎﻫﻬﺎ« ﻫﺠﻮم ﺑﺮﻧﺪ! اﻣﺎ ﻗﺎﻧﻮن ازﻟﻲ اﻣﻮر‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎي‬
‫زﻣﺨﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺷﻬﺎ ﮔﺎم زﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﻫﺎ ﺑﻪ روي اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺎﺧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻜﻮﺑﻨﺪ و ﺑﺸﻜﺎﻓﻨﺪ!‬
‫ﺑﺮاي راه ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺎن واﻻ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻠﻘﻲ ﻣﺎدر زاد ﺑﻪ آن داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎ روﺷﻨﺘﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﭘﺮوراﻧﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺣﻖ‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻤﻪ را ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺮﻛﺖ ﺗﻴﺮه و ﺗﺒﺎر‪ ،‬از ﺑﺮﻛﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﻲﺗﻮان داﺷﺖ؛ »ﺧﻮن« اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ زﻣﻴﻨﺔ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﻜﺎﻳﻚ ﻓﻀﺎﻳﻠﺶ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺟﺪا ـ ﺟﺪا ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه و ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ارث ﻧﻬﺎده ﺷﺪه و در او ﺗﻦ آور ﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.1‬‬
‫آن ﭼﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﺎب ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻄﻦ ﺣﻴﺎت و در ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ آن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺄﻣﻠﻲ از ﺷﻮق و‬
‫ﻧﮕﺮﺷﻲ از درد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻟﻮﻟﻴﺪ و در آن ﭘﺮﺳﻪ زد و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺟﺎن ﻟﻤﺲ ﻛﺮد‪ .‬و ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن از ﺧﻮدي ﻓﺮوﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺑﺮﺗﺮ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﻳﺘﻲ ﺑﻲ ﺑﺎك و ﺳﺮزﻧﺪه‪ ،‬اﻧﺒﻮه ﻛﺜﺮات و ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر را ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺮش ﻛﻠﻲ‬
‫و زﻳﺮ ﭼﺘﺮ ﭼﺸﻢ ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻠﻲ ژرف و ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺎ زواﻳﺎي ﺗﻨﮓ و ﺗﺎرﻳﻚ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺴﺎن ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺣﺴﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ در آﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﮔﺮﻣﺎ در آﻣﻴﺨﺖ و ﺑﺎ آن ذوب ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎ در ﻫﻢ ﺷﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﻨﺠﻤﺪ ﮔﺸﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا »ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را درك ﻛﺮده و زﻳﺴﺘﻪ ام‪ ،‬زﻳﺴﺘﻦ اﺧﺘﻴﺎري در ﻳﺦ و ﻛﻮﻫﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪ .«2‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ‬
‫»در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ درون ﺧﻮﻳﺶ ﭘﮋواﻛﻬﺎي ﺳﻤﻔﻮﻧﻲ ﺟﻬﺎن را ﺑﺸﻨﻮد و ﻃﺮح آﻧﻬﺎ را از ﻧﻮ در ﭘﻴﻜﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در اﻧﺪازد‪.«3‬‬

‫
‪
"0 - D[' U L  \' 9 B .‬‬

‫‪._Y - D[' . \6 .0‬‬
‫!‪.T - D[' ) \)^ * >R  D]B .‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﻪ از »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« و از ﺳﺮﻧﻮﺳﺖ اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺳﺨﻦ ﻣﻲراﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ و ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﺟﺎﻣﻊ ﻧﻴﺰ از آن اراﺋﻪ ﻛﺮد زﻳﺮا داراي ﻛﺜﻴﺮي از روﺷﻬﺎ و اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺪا و ﻣﻨﻔﺮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭼﻬﺮة آن اﮔﺮ ﻣﺤﺎل ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اي از اﻳﻦ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان در دوره ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺎﻣﻊ و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻲ ﭼﺎر ﭼﻮب و ﺗﺎ ﺣﺪي دﺷﻮار ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻮاري آن ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺮادﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻴﻖ و‬
‫ﻋﻈﻴﻢ ﻓﻜﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻫﻢ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﺗﺸﺘﺖ ﺗﻮﻫﻢ اﻧﮕﻴﺰي ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺟﻤﻊ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي آن ﻣﺸﻜﻞ و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺧﺮد ﮔﺸﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و آﻧﭽﻨﺎن ﻛﺜﻴﺮ و ﺟﺰﺋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮ آﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮ در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﺋﻲ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ از ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﻜﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﻓﺮار و ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف از ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و آدم وارﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن‬
‫ﻧﻴﺰ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در رﻧﺞ و ﻋﺬاب اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان روﻳﺪادﻫﺎ را ﺟﻤﻊ و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﺎﻣﻊ از آن اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﻄﻠﻮب و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺳﺎز‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن ﺑﺮاي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ‬
‫و دور از دﺳﺘﺮس ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ دردي اﺳﺖ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ دردي ﻛﻪ از ﺣﻀﻮر در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دردﻫﺎ و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺗﻜﻠﻴﻒ و وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮ دوش ﻓﻴﻠﺴﻮف او را دردﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎرﻛﺶ و ﺧﺴﺘﻪ و درﻣﺎﻧﺪه ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎرﻛﺶ ﺻﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ دردﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻴﻬﺎ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻴﻬﺎ را ﺑﺴﺎن ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺻﻌﻮد و‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻗﺮار داد‪ .‬از دوش ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و دور دﺳﺘﻬﺎي درﺧﺸﺎن را ﻧﻈﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ از ﻛﺜﺮت‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ و‬
‫ﺧﺮدي و ﻧﺎﭼﻴﺰي روﻳﺪاد ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺒﻠﻮري از ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺷﻮد ﺑﺮاي آﻏﺎز ﻃﺮح ﺗﻔﻜﺮي ﻛﻠﻲ و ﺑﺴﻴﻂ در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺜﻴﺮ و ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻛﻨﻮﻧﻲ‪.‬‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺣﻀﻮري و دروﻧﻲ و اﻧﺘﺰاع ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از وﺿﻮح و ﺑﺪاﻫﺖ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﺑﺴﺎن آذرﺧﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎن ﻣﻲﮔﺬرد و ﺑﻨﺪ ﺑﻨﺪ وﺟﻮد آدﻣﻲ را در ﻣﻲﻧﻮردد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﺟﺎي‬
‫ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬و ﻫﺴﺘﺔ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻣﺒﻬﻢ و ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪاي را ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و واﻗﻌﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﺪ و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻪ ﻛﻞ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢ داده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺎ آن رو ﺑﺮوﺳﺖ ﺻﺮف ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﭘﺎﻻﻳﺶ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﻮرم زاﺋﻲ اوج ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻛﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻣﺮوزي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﺜﻴﺮ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﺋﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ »ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ« ﺟﻤﻊ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮح زﻣﻴﻨﺔ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻠﻲ و ﺑﺴﻴﻂ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﻣﺮوز ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﻪ ﻛﻨﻜﺎش در ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ روﻳﺪادﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﻄﻦ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ از اﻧﺒﻮه اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت زﻧﺪه و ﻓﻌﺎل در ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺳﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺜﺮت ﻣﻌﺎرف ﺑﺸﺮي و‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﻂ و ﺷﺮح ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را از ﺗﻮان او ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﺳﺮﻋﺖ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ‪) ،‬و ﺑﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺟﺪﻳﺪ(‪ ،‬آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻳﺎ ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﻳﺎ اﮔﺮ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﺑﺪ در آرﺷﻴﻮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻓﻴﻠﺴﻮف در اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﺗﻮرم اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ آرﺷﻴﻮ اﺳﺖ ﺗﺎ از اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻼش ﻓﻜﺮي او در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ آراء و‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪش ﺑﺎ آراء ﻓﻌﺎل و ﻓﺮار در ﻓﻀﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺖ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪة‬
‫ﺑﺴﻴﻂ »ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ« ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻃﺮح ﺷﻮد‪ ،‬در زﻣﺮة اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ »ﻗﺎﻋﺪة‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ« ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺴﻴﻂ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه در ﻋﻴﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻳﻚ اﻧﺘﻈﺎم‪ ،‬ﺧﺎرج از ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺎﻋﺪه و اﻧﺘﻈﺎم اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﻛﺜﺮت و ﺗﺸﺘﺖ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻲ ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﺧﻮد‬
‫ﻗﺎﻋﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺴﻴﻂ« ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪ ورزﻳﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و روﻳﺪادﻫﺎي واﻗﻌﻲ در ﺣﻴﺎت‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم زﻧﺪه و ﺟﺎﻧﻤﻨﺪ آن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﺻﺮف اﻃﻼﻋﺎت در ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﺗﺮﻛﻴﺐ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ آن‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﻲ از »ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ« و »ﻣﻄﻠﻖ« ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺻﺪق و ﻛﺬب و ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﻃﻼﻋﺎت و ﮔﺰارهﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺰارهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت در ﻓﺎﺻﻠﺔ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻃﺮح‪ ،‬اﺑﻄﺎل و ﮔﺎه ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ و‬
‫ﺗﺤﻮل اﺳﺖ‪ .‬و ﻳﺎ در ﺻﻮرت دوام در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و داﺋﻤﺎ از ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن اراﺋﺔ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻠﻲ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاه در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز ﭼﻴﺰي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫»ﻣﻄﻠﻖ« اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از اﻳﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﺗﺸﺘﺖ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺣﺪ اﻻﻣﻜﺎن زﻣﻴﻨﺔ اﻧﺘﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﺗﺎ در راﺳﺘﺎي ﻏﺎﻳﺖ و ﻫﺪﻓﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ‬
‫واﻗﻌﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﻴﺰ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﮔﺮدد‪» .‬ﺑﺠﺪ ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮ آﻣﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ«‪.‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف در ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم و ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ داد ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻃﻠﺒﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﻈﻴﻢ ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزي آن آﮔﺎه و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﻜﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ در دﻧﻴﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮﻳﺐ ﻛﺎراﻧﻪ ﻧﻤﺎدﻫﺎ‬
‫و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن »رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ« واﺳﻄﺔ ﺷﺨﺼﻲﺗﺮﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﮔﺎه آن ﭼﻪ در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ واﻗﻌﻲ ﺗﺮ از زﻧﺪﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ داﻧﺶ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻠﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ـ و ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺤﺪود ـ ﻣﻲﺷﻮد‪.«1‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻧﻄﺒﺎق و اﺗﺤﺎد ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ذﻫﻦ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻳﺎﺑﺪ )و ﻳﺎ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ذﻫﻦ(‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪاش ﻃﺮد ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در »ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ« و ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻛﻮل‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﻴﻨﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﺸﺘﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ از اﻃﻼﻋﺎت و ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﻀﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺟﻬﺎن‬
‫ﺷﻤﻮل ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻮرم ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮاز ﮔﺸﺖ و از آن ﺑﻠﻨﺪا ﭼﺸﻢ‬
‫اﻧﺪاز ﻣﺘﻐﻴﺮ؛ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻴﺰي ﻣﺠﺰا از وﺟﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻓﻴﻠﺴﻮف از »ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ« و‬
‫ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻮرم ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ »اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ« را اﻧﺘﺰاع ﻧﻤﺎﻳﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻴﺰي ﺗﺎزه و ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﻞ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ اﻧﺘﺰاﻋﺎت و ﻃﺮح ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﻀﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎز را در ﻣﻲﻧﻮردد و ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺎوراء را ﭘﺸﺖ دﻳﻮارﻫﺎ و ﺑﺮج و ﺑﺎ روي دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز از درون و ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﺤﻮل و ﭘﻮﻳﺎﺳﺖ و‬
‫از ﻧﻬﺎد ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻐﺪﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻃﺮح و ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻓﻌﺎل )ﺗﺼﻨﻌﻲ( ﺑﺪون‬
‫اﺗﺼﺎل و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎوراء و ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬و ﺣﺘﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺧﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎز اﺳﺖ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﮔﺸﺘﻪ و در ﻳﻚ وﺣﺪت ﻛﺬاﺋﻲ ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در‬
‫ﻣﺤﺪودة »ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮرم ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻧﺎش از ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺬف ﻣﺎورا و ﻣﺤﻮر ﻃﻮﻟﻲ‬
‫و ﻋﻤﻮدي ﺗﻜﺎﻣﻞ در راﺳﺘﺎي اﻳﺪهاي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺗﺸﺘﺖ و ﺳﺮ ﮔﺸﺘﮕﻲ روﻳﺪاد ﻫﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﻴﺰ در‬
‫ﻣﻮازات ﻣﺎوراء ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻧﻪ »ﭘﻨﺠﺮه اي« ﺑﻪ ﺳﻮي »ﻣﺎوراء« ﺑﺎز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎ راﻳﺤﻪاي از دور دﺳﺘﻬﺎ و از ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺧﻮد را ﺧﺮﺳﻨﺪ و اﻏﻨﺎ ﺳﺎزد‪ .‬و ﻧﻪ »دري« ﮔﺸﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﭘﺎي اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺧﻮﻳﺶ راه ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ را در‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد و از ﻣﺤﺪودﻳﺖ »ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎب‪ ،‬اﻣﻴﺪﻫﺎي ﺷﺎداب و آرزوﻫﺎي زﻳﺒﺎ‬
‫را ﺑﭙﺮوراﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎز و درﻫﺎ ﮔﺸﻮده و دﻳﻮارﻫﺎ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺤﺪودﻳﺖ دوار »ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻓﺮازي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ذرات رﻳﺰ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺑﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﻫﻢ ﻣﻲﻟﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ آن ﺑﺮ ﺗﺮاﻛﻢ آن اﻓﺰوده‬

‫
‪.0Y -
9F  X (Ellen meiksins wood) L <*  A'LF .‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺗﻔﺎق و ﺣﺎدﺛﻪ در ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر روﻳﺪادﻫﺎ و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﻧﻈﺮي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻢ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺗﻮدهﻫﺎ و ذرات دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻓﻀﺎي ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎردار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ذرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲرود در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻮرم ﻓﻜﺮي اﻧﻔﺠﺎري ﺣﺎدث ﺷﻮد و اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﺮ ﻓﺮاز آﻳﺪ و از رﺧﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰي ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻴﺮون ﻛﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از »ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ«‪» ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ« را ﻣﺘﺒﻠﻮر و ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮ در ﮔﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ در‬
‫ﺣﻮزة ﺗﻔﻜﺮ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺆﻳﺪ ﻧﺎﺑﻮدي ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻮزهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از درون ﺧﻮﻳﺶ زﻣﻴﻨﺔ اﺿﻤﺤﻼل و ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻛﺜﺮت اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺎرف ﺑﺸﺮي ﻧﻔﻲ اﻳﺪهﻫﺎي ﺑﺰرگ و آرﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ را در ﭘﻲ دارد‪ .‬و ﺻﻔﺖ ﻣﻤﻴﺰة آﻣﺮاﻧﮕﻲ و ﺳﻄﺤﻲ و ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻧﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﻧﻔﻲ آن ﻣﻮارد‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺼﺔ اﺻﻠﻲ »ﻛﺜﺮت«‪» ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ« و »ﻋﻮاﻣﺎﻧﮕﻲ و ﻧﺎﭼﻴﺰي« از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻘﻠﻴﻞ و روي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻧﻬﺎدن ﺗﻔﻜﺮات اﺻﻴﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از ﺣﻮزة اﻣﻮر ﻛﻠﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﻮاص و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺻﻠﻲ ﻃﺮد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰي و رﻳﺰ ﮔﺸﺘﻦ آن در ﺳﻄﺢ ﻧﺎزﻟﺔ ﻋﻮام و در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﺮدي و ﻛﻮﭼﻜﻲ و‬
‫ﺗﻘﻄﻴﻊ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ و ﻧﺎﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻣﺸﺨﺼﺎت »ﻗﺎﻋﺪة ﺑﺴﻴﻂ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ« در ﺟﻬﺎن‬
‫اﻣﺮوز دﺷﻮار و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺘﻮان از آن ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻦ و اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﺎﻣﻊ در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﺘﻲ ﻏﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز »ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻧﻔﺲ اﻣﻜﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻠﻲ« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻫﺎ و اﺣﺘﻤﺎﻻت‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﻠﺖ ﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺪرت‪ ،‬ﺳﺮ ﻛﻮب‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ و »ﮔﻔﺘﻤﺎن« وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﻜﺮ »رواﻳﺖﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ«‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻳﺪة وﺟﻮد ﻋﻠﻴﺖ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﺔ »ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ« را اﻧﻜﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ داﻧﺶ اﻧﺴﺎن )ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن( ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺧﺮوج ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از ﺻﺤﻨﻪ و ﺣﻮزه ﺗﻔﻜﺮات ﻋﺎﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ از ﺟﻤﻠﺔ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺠﺎد‬
‫ﺗﻮرم ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ و ﻋﻠﻮم ﻛﺎرﺑﺮدي و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻛﺎﻧﻮﻧﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ )ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ( در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮرﻣﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﺎوراء‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺪﻳﺸﻪ راه ﺑﺮ دور دﺳﺘﻬﺎ ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرد و در ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺤﺪود و دوار و در ﻳﻚ ﭘﺮاﻛﻨﺶ و‬
‫ﻛﺜﺮت )ﺑﺪون ﻗﺎﻋﺪه و ﺳﻴﺴﺘﻢ( و ﻋﻮاﻣﺎﻧﮕﻲ )ژور ﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ( ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ روز ﻣﺮه و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺳﻄﺤﻲ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﻨﺰل‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آرﻣﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر‪» ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻔﻲ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎوراء و اﻳﺪهاي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﺪ و ﻃﺮﻳﻘﻲ را ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻧﻤﻮده در ﻳﻚ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻫﻤﺎره ﺑﺎ ﻧﺒﻮغ ﺣﻘﻴﺮي دﭼﺎر ﮔﻢ ﮔﺸﺘﮕﻲ و‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ راه و روش و آرﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻋﻮام در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺎﻟﻲ و ﻣﻬﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﺎﻟﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده )ژور ﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ( ﺗﻨﺰل ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻃﺮد ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن و ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ از ﺣﻮزة ﺗﻔﻜﺮات ﻋﺎﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ از ﻓﻼﻛﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺒﻮغ ﺣﻘﻴﺮ ﺑﺮ ﺻﺪر ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺷﺎﻫﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫و ﺳﻴﺮ ﺗﻔﻜﺮات ﻋﺎﻟﻲ از ﻣﺤﻮر ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ و از ﻓﺮاز ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎوارء و ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﺳﻄﺢ و در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدهﻫﺎ و در ﻫﻢ اﻛﻨﻮن و روزﻣﺮﮔﻲ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه و روي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﮔﺬارد و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﺔ‬
‫اﻣﺮوزﻳﻦ ﻣﻲﻣﻴﺮد و دورة ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ روي ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺳﺎده اﻧﮕﺎري‪ ،‬آﻣﺮاﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدن و »ﺳﺮﻋﺖ« از ﻋﻨﺎﺻﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﻨﺎم ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺷﻜﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻮﻟﻮر و ﻣﻨﻮﮔﺮاﻓﻲ و ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ اﺛﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﭘﺴﻨﺪ و ﭘﺮ در آﻣﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ در وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي و ﻛﺜﺮت اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻛﺜﺮت ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻮان اﻳﺠﺎد ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي آﻣﺮاﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺗﻮدة ﻋﻮام ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻲ و ﻃﺮح آن در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي روز ﻣﺮه‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﻮرم‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ را ﺑﺎﻋﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺄن و ﺷﺮاﻓﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺻﻴﻞ و ﺗﻔﻜﺮات ﻋﺎﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ژور‬
‫ﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و اﻳﺠﺎد اﻣﻜﺎﻧﺎت آﻣﻮزﺷﻲ و دﺳﺖ رﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات‬
‫رﺳﺎﻧﻪاي ﺣﺘﻲ ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ و ﻛﻮدنﺗﺮﻳﻦ اﺷﺨﺎص را ﻧﻴﺰ در ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و ﻛﻮر و ﺗﻜﻨﺴﻴﻦ ﻫﺎ ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ در ﻫﻤﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺑﺮاز ﻋﻘﻴﺪه و‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮاص و ﻋﻮام و ﺗﺨﺼﺺ و ﺗﺒﺤﺮ ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﺒﺎﻳﺪن ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺒﺮهاﻧﺪ اﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻠﻲ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﺔ اﻣﻮر را از دﺳﺖ‬
‫داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ آن روزﮔﺎران‪ ،‬از ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺗﺎ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﻴﺎن و از ﺳﻘﺮاط ﺗﺎ اﭘﻴﻜﻮرﻳﺎن ﭼﻪ روزﮔﺎر ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﺷﻬﺮ ﻳﺎران ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺣﻮزة ﺧﻮاص و ﻧﺠﺒﺎ و اﺷﺮاف ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ در ﻃﺒﻘﺔ ﺧﻮد ﻣﺤﺪود و ﺑﻪ ﻛﺎر روز ﻣﺮة ﺧﻮد‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻏﺮﻳﺰه و »ﺧﻮن« ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺑﻮد و اﺳﺎﺳﺎً ﻋﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ و ﭘﺎﻳﺔ ﻣﻌﻨﻮي و ﻓﻜﺮي ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺷﺪن ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪة ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ از ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ ـ و ﺣﺘﻲ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺣﻮزهاي ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪة‬
‫ﻛﻠﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬اﺑﺮاز و اﻇﻬﺎر ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﺑﺴﻂ و اﺷﺎﻋﺔ آن از ﺟﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮن ﻣﻲﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮي و ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اراﺋﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻳﻚ ﻣﻌﻤﺎي ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﺔ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﺎزي ﻓﻜﺮي‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻛﺜﻴﺮي از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﻔﺮادي اﺑﺮاز و در ﻓﻀﺎي ﻣﺤﺪود و‬
‫ﻣﺤﺼﻮر دوار ﺟﻬﺎﻧﻲ رﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻳﻦ ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ و در اﻳﻦ ﻛﺜﺮت آرﻣﺎﻧﻬﺎ و اﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ و در ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ »ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻘﺪان ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن اﺳﺖ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎش ﺑﺰرگ ﻳﺎ اﺛﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺰرﮔﻲ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ وﺿﻊ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺣﻤﻖ ﺗﺮ‬
‫ﺷﺪه اﻳﻢ ـ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ وﻻﺋﻴﻚ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮا در‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺴﺎﻟﻪي ﻋﻈﻤﺖ در ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن دﻳﮕﺮ‬
‫آن ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺗﻌﺎﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.«1‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎز در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ رﻓﻴﻊ و ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در درون اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺜﺮت‬
‫و ﭘﺮاﻛﻨﺶ و در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺸﻮه و ﻣﺘﺸﺘﺖ ﭘﺮﺳﻪ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻮﻟﺪ و از اﻳﻦ ﻛﻮران ﻓﺮاز آﻳﺪ‪ ،‬اوج ﮔﻴﺮد و از ﻓﺮازي‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و از ﺳﻄﺤﻲ رﻓﻴﻊ ﺑﺮ »ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ« ﻧﻈﺮ اﻓﻜﻨﺪ و ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺧﻮﻳﺶ را در ﻗﺎﻟﺐ »اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ« اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﻳﺮ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ آﻣﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ را ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺮط ﻻزﻣﺔ ﭼﻨﻴﻦ رﻫﻴﺎﻓﺘﻲ اﺣﺎﻃﺔ ﻛﻠﻲ ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻮرم ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ »ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي« اﺳﺖ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎزي‬
‫ﺳﺮآﻣﺪ ﻫﻤﮕﺎن ﮔﺸﺖ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ »ﻗﺎﻋﺪهاي ﺟﺪﻳﺪ« ﻳﺎزﻳﺪ ﺗﺎ »ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ« را در راﺳﺘﺎي »اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ«‬
‫ﻣﺘﺤﻮل و ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﻳﻦ »ﻛﻮران« اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻫﺮز و ﻛﻮر »ﮔﺮد ﺑﺎدي« ﭘﺪﻳﺪ آورد و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از زاوﻳﺔ ﺗﻨﮓ‬
‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي آن ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪاي ﻗﺎﻋﺪة ﺑﺴﻴﻂ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻨﺪر و ﺑﺎد در آﻣﻴﺨﺖ و آن را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻟﻤﺲ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻗﺎﻋﺪهاي ﺟﺪﻳﺪ دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ را در راﺳﺘﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫»ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﺬرد ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬در ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از آن ﻓﺮدا و ﭘﺲ ﻓﺮدا اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮد را ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ اﻣﺮوز ﺧﻮﻳﺶ در ﺳﺘﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ :‬دﺷﻤﻦ او ﻫﻤﻮاره آرﻣﺎن اﻣﺮوز ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ....‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ـ‬
‫اﮔﺮ اﻣﺮوزه ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ در ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ـ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن »اﻳﺪهﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ« ﻛﻪ ﻣﻴﻞ دارد ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎري و ﺑﻪ‬
‫»ﻛﺎر وﻳﮋه«اي ﭘﺮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﺸﺮ و ﻣﻔﻬﻮم »ﻋﻈﻤﺖ« را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﭘﻬﻨﺎوري و ﻫﺰار ﮔﻮﻧﮕﻴﺶ‪ ،‬در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺘﺶ در ﻋﻴﻦ ﻛﺜﺮت‪ ،‬ﺑﺠﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آﻧﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻪ اﻧﺪازه و ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰ را ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺸﻴﺪ و داﻣﻨﺔ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺴﺘﺮد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزش و ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ذوق زﻣﺎﻧﻪ و ﻓﻀﻴﻠﺖ زﻣﺎﻧﻪ اراده را ﺳﺴﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﺮاﺷﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ زﻣﺎﻧﻪاي ﭼﻴﺰ ﺑﺠﺎﺗﺮ از ﺳﺴﺘﻲ اراده ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬از اﻳﻨﺮو ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي اراده و ﺳﺮ ﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻔﻬﻮم »ﻋﻈﻤﺖ« در آرﻣﺎن ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺎﺷﺪ‪.«2‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و اﻳﺠﺎد ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و رﺳﺎﻧﻪاي اﻣﻜﺎان اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ‬
‫آﻣﺮاﻧﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻛﺎر دﺷﻮار و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﺋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن و آﻏﺎزي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪهاي ﻧﻮ‪ ،‬از ﻧﻮ آﻏﺎزﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮي از ﻧﻮ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪاي آزاد ﻛﻪ از ﻛﻮران اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺘﺸﺘﺖ و ﻣﺘﻜﺜﺮ در ﻓﻀﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮرﻫﺎﺋﻲ ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺗﻮرﻫﺎي ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اوج اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺗﺎ ﺧﺎﻛﺪان زﻣﺎن‬

‫
‪.0/ -
8S 4'  . B j5  8]K
L QR L .‬‬
‫‪.
"_ - D[' U L  \' 9 B .0‬‬
‫و ﻣﻜﺎن و ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ﺧﺮدﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ و ﻓﺮاﺗﺮ از دﻣﺎﻏﺔ ﺧﻮﻳﺶ و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي‬
‫را ﻓﺮا روي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺻﺮاﺣﺖ آراء را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻮارﺗﺮﻳﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻴﻬﺎ ﺗﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ از ﭼﺸﻢ اﻧﺪازي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ »ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي« ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬واﺿﻌﺎن ﺗﻴﺘﺮﻫﺎي ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ و‬
‫ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻗﻮاﻋﺪي ﻧﻮ در ﺻﺤﻨﺔ ﺑﺎزي و »ﻣﻌﻤﺎ« اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان را ﺑﻪ ﻃﻮر اﻛﺜﺮي دﻟﻤﺸﻐﻮل ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻃﺮح آن در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻤﺖ ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ دﻫﻪ و ﺣﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻨﺎر ﻣﻲرود و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﺔ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﻠﻲ از »اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻮﺧﺘﻪ« و ﻣﻀﺤﻚ و ﺑﻴﻬﻮده ﻣﺒﺪل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺑﺎر دﻳﮕﺮ واﺿﻌﺎن ﺗﻴﺘﺮﻫﺎي ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮح ﻗﻮاﻋﺪي ﻧﻮ در ﺑﺎزي ﺟﻬﺎﻧﻲ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزﻧﺪ و ﺑﺎري از ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪش ﺑﺮ دوش اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزي‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﻀﺤﻚﺗﺮﻳﻦ اﺑﺰار ﺗﻮاﻟﻲ و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار اﻳﻦ ﺑﺎزي اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد روﺷﻨﮕﺮ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﺤﺘﻮاي اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺒﻮه اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﺎرهﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد در ﺗﺌﻮري »ﻣﻌﺮﻓﺖ« ﺗﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺮوزي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دادهﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺟﺪوﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﮔﺴﺴﺘﻪ در‬
‫اذﻫﺎن اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻳﺎ آرﺷﻴﻮ‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﻴﻦ اﺟﺰاء آن و ﭘﺎرهﻫﺎي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ از آن‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﻮي و ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﺗﻮاﻟﻲ از ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ دادهﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﺳﭙﺮي ﺷﺪن ﻣﺪت زﻣﺎن آن‪ ،‬از اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ و ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﺗﺌﻮري و ﺗﺰي در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز از ﻋﻤﺮ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ و دوام و اﺳﺘﻤﺮار آن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل آن‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺘﻮاﻧﺪ از روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺎري‬
‫و از »ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻲ« ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺟﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮد ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ »اﻳﻨﺠﺎ« ﺟﺎﺑﺠﺎ و‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﻴﻦ ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻤﻜﻦ را ﻣﻲﺗﻮان »ﺑﺮد« آن ﻧﻈﺮﻳﻪ داﻧﺴﺖ و‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎص زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ را‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻣﺮوزي ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ از ﺳﻨﺦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺪﻋﻴﺎن اوﺑﺎش اﻣﺮوز ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد؟ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎ ﺟﺎن‬
‫و ﺑﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻮادث و ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻴﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را زﻳﺮ ﭼﺸﻢ ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﺧﻮد داﺷﺖ و از‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻪ »ﺟﻬﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮﻓﺖ« او ﺑﻮد ﺑﻪ درﺟﻪاي از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص و ﻧﺎﺑﻲ ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﺔ او ﻋﺠﻴﻦ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﺟﺰﺋﻲ از ﺣﻴﺎت او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲزﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﻣﻲزﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻋﺼﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ از واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت ﺑﻲ روح و ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ‬
‫دوﺧﺖ و دوز ﻛﻠﻤﺎت دﺳﺖ ﭼﻴﻦ و ﻋﺒﺎرات ﻣﻨﻘﻄﻊ راﻫﻲ ﻓﺮاﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارد‪ .‬او دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﺎي اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺧﻮد راه ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرد‪ ،‬او ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮن ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻧﮕﺎرد‪ ،‬و ﺷﺎﻫﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاش از ﺣﻮادث ﻋﻴﻨﻲ و از ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﺮﻫﺎي ﭘﺮ ﺧﻄﺮ راه ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﺬرد و ﺑﺮ آرﻣﺎن ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﺑﺎل ﻧﻤﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﺣﺘﻲ »ﻣﻮرخ ﺟﺪﻳﺪ وﻇﻴﻔﺔ دو ﮔﺎﻧﻪاي دارد‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻛﺸﻒ ﺣﻮادث ﻣﻌﺪود و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﻫﺎ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬دﻳﮕﺮي‬
‫دور اﻧﺪاﺧﺘﻦ روﻳﺪادﻫﺎي ﻧﺎ ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﻤﺎر ﻓﺎﻗﺪ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﻋﺖ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫را ﺗﺪوﻳﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻣﻮر واﻗﻊ ﻋﻴﻨﻲ و اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ را ﮔﺮدن ﻧﻬﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻨﻮﻳﺴﻲ را ﺷﻐﻞ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﮕﺎرد و از آن دﺳﺖ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري‬
‫ﺗﻤﺒﺮ ﻳﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي ﻋﺘﻴﻘﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺮدازد و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎرش ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ....‬اﻳﻨﻬﺎ اﻛﺜﺮا ﺗﻚ ﻧﮕﺎرﻫﺎي‬
‫ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻧﻮ ﭼﻪ ﻣﻮرﺧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮ داﻣﻨﻪ دارﻧﺪ و ﻣﻮ از ﻣﺎﺳﺖ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬و در‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺑﻴﻜﺮاﻧﻲ از واﻗﻌﻴﺎت ﻏﻮﻃﻪ ورﻧﺪ‪.«1‬‬
‫ﺣﺘﻲ در ﻳﻚ ﺳﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ زد‪ .‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي »ﻫﺮﻣﻮﻧﻮﺗﻴﻚ« ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮز دادن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺧﻮد اﺑﺪاع اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﺮﻣﻮﻧﻮﺗﻴﻚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻧﺒﻮغ ﺧﻮد را در اﺳﺘﺨﺪام ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺒﻮغ ﺧﻼق‬
‫دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻌﺪاد در ﻣﻲآورد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ از ﺗﻚ اﻳﺴﺘﺎدن ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ،‬از ﺗﻮﻟﻴﺪ و از واﻗﻌﻴﺖ و ﺿﺮورت ﻋﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺴﺘﺮش ارﺗﺒﺎﻃﺎت و اﻃﻼﻋﺎت و ﻛﺜﺮت ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و آﻣﺮاﻧﻪ وﺳﻌﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﺜﻴﺮي از آن از ﭼﺮﺧﺔ »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﻃﺮد و رد ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در آرﺷﻴﻮ ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮات اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻃﺮد ﺷﺪه و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪن دادهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺗﻮرم در ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺴﻴﺮي ﻧﺎ ﻣﺸﺨﺺ و دواري را در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻛﻮراﻧﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﺻﻮات را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﻬﺘﻲ را در‬
‫اﻣﺘﺪاد ﻫﻴﭻ ﻫﺪﻓﻲ دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻗﺎﻋﺪة اﺗﻔﺎق و ﺣﺎدﺛﻪ ﻓﺮاز و ﻓﺮود ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ از ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺔ آزاد از اﻳﻦ ﻛﻮران و از اﻳﻦ آراء ﻛﺜﻴﺮ ﻛﻮدك ﻣﻨﺸﺎﻧﺔ اﻣﺮوز ﺗﻮان ﻓﺮاز ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و در ﭘﻲ راﻫﻲ و رﺧﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰي‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻮﻳﺶ را از ﺗﻨﮕﻨﺎي آن ﺑﺎﻻ ﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻳﮕﺎﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ دﺳﺖ ﺑﺮ آرﻣﺎﻧﻬﺎ و اﻳﺪه آلﻫﺎي ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ﻳﺎزد‪ .‬درﺳﺖ از آن ﭼﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوز‬
‫دﻛﺎﻧﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي ﺑﺎزاري ﺧﻮد را ﺑﺮ دوش ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ و آن را زﻣﻴﻦ ﮔﻴﺮﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﻼﺗﻲ ﺑﭙﺮدازد ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ آﺑﺴﺘﻦ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻪ در ﭘﻲ اراﺋﻪ ﻣﺘﺪي درﺳﺖ در‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ در ﭘﻲ اﺛﺒﺎت ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻗﻀﺎﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻼش او ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﻼل »ﻣﻌﻤﺎ«ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي ﻃﺮح ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻳﺎ ﻃﺮاح ﻣﻌﻤﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‪ .‬ﻣﻌﻤﺎ ﻳﺎ ﺑﺎزياي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺰوﻳﺮ ﻃﺮح ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻛﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻣﺮوزي ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ در‬

‫
‪_
- , .V) .#W %&' ()* .‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ و آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﻳﮕﺮﮔﻮن ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺗﺤﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در‬
‫آن ﺣﺎدث ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻜﻠﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻳﺎ ﭼﻴﻨﺶ دﻳﮕﺮﮔﻮﻧﺔ آن ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ را ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ واﺿﻌﺎن ﺗﻴﺘﺮﻫﺎي ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻃﺮح و ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻓﻴﻠﺴﻮف در اﻳﻦ ﺑﺎزي‬
‫زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﮔﺮاﻧﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﺣﻴﺎت و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺑﺰرگ و ﺳﺘﻮدﻧﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎري ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺟﺰ »ﺳﺮ‬
‫ﻛﺎري« ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺼﺮ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ »ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي« را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﺑﺎزي ﺳﺮ آﻣﺪ‬
‫ﻫﻤﮕﺎن ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاز ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺋﻲ راﻫﺒﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ در ﺧﻮر اﺳﺘﻨﺎد و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮل ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﻗﺎﻋﺪة ﻛﻠﻲ و ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰﺗﺮﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ و ﺗﺤﻮﻻت آﺗﻲ و آﻧﻲ از ﺟﺎي ﺑﺮ ﻛﻨﺪه ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻠﻲ از‬
‫وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻜﺜﺮ و ﺗﺸﺘﺖ ﻓﺎﺋﻖ‬
‫آﻣﺪ و اﻳﻦ دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ دوارﻛﻪ از ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻲآﻳﺪ ﭘﻴﺮوز ﮔﺸﺖ‪ .‬و‬
‫اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان دروازهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ روي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻛﺮد و از آن‬
‫ﻛﻪ »ﺧﺪا« را ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﭘﺸﺖ دﻳﻮارﻫﺎي دﻫﻜﺪة ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و در ﻳﻚ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ و ﻣﺤﺪوﻳﺖ دوار ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺤﺼﻮر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺮي ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬ﮔﺸﺎﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻲ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ روش ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻃﺮح راﻫﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان »راه ﺳﻮم« ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﻠﺢ ﺑﺰرگ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دروازهﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﻮد و اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﻮي از اﻟﺤﺎد و ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ‪،‬‬
‫ﭘﺎي در ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﻳﺪه آل و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫‪, :T 4KA  $%&*K‬‬

‫ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﻮﺋﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﻴﻦ و در ﻳﻚ وﺣﺪت ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ در آﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻟﺰاﻣﺎً وﺣﺪاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آن‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺎﻟﺐ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻻزم و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻠﻞ و ﻧﺤﻞ در ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻳﮕﺎﻧﻪ و در وﺣﺪت ﺿﺮوري ﮔﺮد آﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮورت از ﻧﺎﺣﻴﺔ‬
‫»ﻗﺪرت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ« اﻧﺴﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻨﺪان ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ »زﻣﺎن« را ﺑﻪ ﺻﻔﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪه و ﺣﺘﻲ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﻪ »ﺳﺮﻋﺖ« اﻋﺠﺎب اﻧﮕﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از »زﻣﺎن« دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎزﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﻔﺎوت ﻣﻠﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ‪ .‬دﻳﻮارﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻮاﻧﻊ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬آب و ﻫﻮا ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻮان او ﺗﻐﻴﻴﺮ و‬
‫دﻳﮕﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﻮاج ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﻏﺮﻳﺐ ﻓﻀﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را در ﻣﻲﻧﻮردد و ﺑﺪون ﺗﻠﻔﺎت و ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬در‬
‫ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﺎﻛﻬﺎ و ﺗﺼﺮف ﻗﻠﺒﻬﺎ راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ »زﻣﺎن« و دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻴﻨﻲ و در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﺗﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻓﻀﺎ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺼﺎرﻫﺎي ﺗﻮ در ﺗﻮي ﺟﺒﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً ﺣﺘﻲ اﻣﻜﺎن ﺗﺼﻮر آن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺣﺴﺎب ﺗﺼﺎﻋﺪي‪ ،‬ﻣﺮز آن را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻋﻘﻞ )ﻓﻠﺴﻔﻪ( در ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺮﻳﻢ ﺑﺎورﻫﺎي اﺳﻄﻮره اي‪ ،‬در ﺣﻮزه اﻋﺘﻘﺎد و اﻳﻤﺎن و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي و ﻣﻌﺎرف‬
‫ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪن ﺑﻪ دﻗﻴﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰار ذﻫﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ )ﺣﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫دﻗﻴﻘﺘﺮ از ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﺑﻬﺎ( ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ زواﻳﺎي ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﻧﺮا ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻜﺎﻓﻲ‬
‫دﻗﻴﻖ و اﺳﺘﺎداﻧﻪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن در ﻣﻮاﺟﻬﻪ او ﺑﺎ اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻣﺮوز آن ﭼﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ذﻫﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ذﻫﻦ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ در آوردن رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻫﺴﺘﺔ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ در ﺟﻬﺎن ﻋﻴﻦ آن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮد در آورد و ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺪرت ﺧﻮد را در ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎ و ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﭘﻨﻬﺎن و اﺳﺮار آﻣﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ درﺟﻪاي از ﺗﻌﻘﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﺎورﻫﺎي ﺗﺨﻴﻠﻲ و اﺳﻄﻮرهاي ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﻮر ﻏﺮﻳﺐ و ﺣﻮادث ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻮده و ﻋﻠﺘﻲ در ﭘﺲ ﭘﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ‬
‫دﻳﻮارﻫﺎي ﺟﺒﺮي و درﻳﺪن ﭘﺮدهﻫﺎي اﺳﺮار آﻣﻴﺰي ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن اﻧﺴﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ »ﺟﺒﺮ‬
‫ﺳﺘﻴﺰي« ﻓﺮآﻳﻨﺪ آﮔﺎﻫﻲ و ﻋﻠﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر اﺗﻔﺎﻗﻲ و ﺣﻮادث ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﮔﺴﺘﺮش ﻋﻠﻢ در راﺳﺘﺎي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻛﻨﻜﺎش و ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن در اﻣﻮر و ﻣﻌﺎرف ﺑﺸﺮي ﭼﻨﺪان ﻓﺰوﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺘﻲ »ﻋﻘﻞ« را ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﻢ‬
‫اﺑﺰار ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻫﻢ ﻗﺎﺿﻲ ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻮد را ﺑﻪ داد ﺧﻮاﺳﺖ ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ راه ﺑﺮاي ﺗﺮدﻳﺪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬
‫ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎري ﻋﻘﻞ ﻫﻤﻮار ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﺗﻮﻫﻤﻲ و ﺑﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻘﻴﻘﻲ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪ در ﻣﺎﻫﻴﺖ »ﻋﻘﻞ« رو ﺑﺮو ﮔﺸﺖ از اﻳﻦ ﭘﺲ آن را ﻧﻮﻋﻲ وﺳﻴﻠﺔ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮدة‬
‫ﺷﻬﻮات و ﺧﻮاﻫﺶ ﻫﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮد و ﺳﺮ از ﺗﺸﺘﺖ و ﺗﻜﺜﺮ در آورد‪ .‬ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎري ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻋﺪم ﺗﻮﻓﻴﻖ آن در ﺣﻞ و‬
‫رﻓﻊ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻣﻮر ﺑﺸﺮي و ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ راه را ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ »ﻋﻠﻢ« ﮔﺸﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ذﻫﻦ را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻣﻮر‬
‫ﻋﻴﻨﻲ و ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺖ‪» .‬ﺳﺮﻋﺖ« ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ »زﻣﺎن« و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺟﺒﺮ زﻣﺎن و ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ »ﭼﺮﺧﻬﺎ« ﺑﺮ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫»اﻧﺴﺎن« ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺘﺎب ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﻗﺎﻟﺐ »زﻣﺎن« ﺑﻴﺮون ﺟﺴﺖ و ﺑﺮ زﻣﺎن ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪» ،‬ﺳﺮﻋﺖ« و ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺪرت ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺴﺨﻴﺮ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ در روﻧﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ اﺑﺰار ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﻛﺖ در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻗﺪرت اﻣﻮاج ﻛﻪ از ﻣﺮزﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را در ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ آب و ﻫﻮا و آﮔﺎﻫﻲ ﺗﻮاﻧﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺎ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮاﻧﻊ )ﺟﺒﺮﻫﺎي(‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در راﺳﺘﺎي »وﺣﺪت ﺟﻬﺎﻧﻲ« )ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﺟﻨﻮب و ﺷﻤﺎل ﻳﺎ ﻓﻘﻴﺮ و ﻏﻨﻲ( را ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺼﺎر ﺗﻨﮓ ﺟﺒﺮﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﺎﻳﺶ و آزادي دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﺳﻌﺎدت را ﻓﺮا ﭼﻨﮓ ﻧﻴﺎورد ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﺒﻞ در ﭼﻨﮓ ﺟﺒﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد )ﺟﺒﺮ‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ( ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﭽﺎﻟﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اراده و ﻗﺪرت اﻧﺴﺎن را در ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬارد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺳﺮﻋﺖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ اﺑﺰار ﻗﺪرت در دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺧﻮد ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬار و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫»ﺣﺮﻛﺖ« و »زﻣﺎن« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎ و در رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻞ و ﻣﻌﻀﻞ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﺨﺪام ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪي اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﮔﺴﺘﺮهاش ﺗﺎ اﻧﺪازهاي وﺳﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت را دﺳﺘﺨﻮش‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ از ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ و از روﻧﺪ ﺣﻴﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻪ ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و‬
‫دﻳﻨﺠﻴﺘﺎﻟﻲ و ﺗﺼﻨﻌﻲ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ »ﺗﺼﻨﻌﻲ« ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎن را دﻟﺰده ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺪن ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﻮراﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي زاده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺴﻠﻂ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻫﻤﻮار ﺳﺎزد و اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ در اﺗﺨﺎذ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوري و ﭼﺮﺧﺸﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺎر ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻮرش ﻋﻠﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺮ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺧﻮد اوﻟﻴﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺧﻮد در ﺳﻴﻄﺮه ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و در ﻓﺮآﻳﻨﺪ آن ﺑﻪ »آدم‬
‫وارهﻫﺎﻳﻲ« ﭘﻮچ و ﺑﻲ اراده ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺟﺒﺮي دﻳﮕﺮ و ﺿﺮورﺗﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن‬
‫ﭼﻴﺮﮔﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻴﻄﺮه ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ »ﺟﺒﺮ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ« و ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ ﺟﺒﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ و »ﻗﻀﺎ و‬
‫ﻗﺪر« ﺑﺮ ﻛﺮدة اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﻧﺴﺎن در آراﻣﺶ و ﺧﺮﺳﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮي اداﻣﺔ ﺣﻴﺎت ﻣﻲداد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫وﺣﺸﺖ و اﺿﻄﺮاب از ارواح ﺧﺒﻴﺜﻪ و ﻧﻴﺮوي اﺳﺮار آﻣﻴﺰ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ و در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل در ﻛﻨﺎر اﻧﺴﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ او‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻛﻨﺎر آن ﺑﮕﺬرد و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎ آن ﻛﻨﺎر آﻳﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از وﺳﻌﺖ ﺟﺒﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﻮد را ﺑﻴﺶ از آن ﭼﻪ ﻛﻪ در رﻓﻊ آن ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ دﭼﺎرﻣﺸﻜﻞ و ﻣﻌﻀﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺟﺒﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن آن دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮدة ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺳﺮﻋﺖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬آزاد و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫دﻟﺨﻮاه ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آزادي اﻧﺴﺎن و ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﺑﺎورﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي و دﻳﻨﻲ را ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺤﻤﻴﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻜﺜﺮ رﻧﮕﻲ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻤﺎﻳﺰﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻳﻚ رﻧﮕﻲ و وﺣﺪت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺟﻮاﻣﻊ زﻳﺮ ﺛﻘﻞ‬
‫ﻧﻴﺮوي »ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﺖ« ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻧﻈﺎم »ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ« ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻣﻮاج ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﭘﺬﻳﺮش آن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ داﻳﺮه و ﭼﺮﺧﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪ »ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و اﻧﺴﺎن«‪» ،‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ« و »ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و آزادي« و‪ ...‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫در ﺧﻂ و ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣﺘﺪاد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي را ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آورد و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ را دور زد و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮا ﺧﻮر ﺧﻮاﺳﺖ و ارادة ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي را در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺮاي آزاد ﺳﺎزي ﺧﻮد از ﺳﻠﻄﺔ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎي ﺗﺼﻨﻌﻲ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮة ﺟﻮاﻣﻊ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬و او را در ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﺻﺮف ﻫﻤﭽﻮن آدم‬
‫وارهﻫﺎﻳﻲ ﭘﻮچ و ﺑﻲ اراده ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي را در راﺳﺘﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را دﭼﺎر ﭘﺲ رﻓﺖ و ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط و ﺳﻘﻮط ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮان آن در راﻳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﻨﺠﺘﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻬﺎ آن ﻋﺼﺎره و‬
‫ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﺔ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت و اﻧﺮژي و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در آن ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻜﺎل‪ ،‬ﻧﻘﺺ‬
‫و ﺗﺨﺮﻳﺐ در ﻛﺎرﺑﺮد و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ آن‪ ،‬ﻧﻔﻮذ در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و اﻧﺘﺸﺎر وﻳﺮوس‪ ،‬در واﻗﻊ اﺧﺘﻼل در ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ و‬
‫اﻧﺤﻄﺎط ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﻲ را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮازﻧﺔ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫راﻳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﻼن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺮﻳﻢ ﺟﺒﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺼﺎﻋﺪي‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت »ﺑﻴﻮﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﻧﺎﻧﻮﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي« در ﻫﺴﺘﺔ ﭘﺎﻳﺪار زﻧﺪه ﻃﺒﻴﻌﺖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺴﺘﺔ ﭘﺎﻳﺪار‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ را در راﺳﺘﺎي اﻣﻴﺎل و ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺒﻮه ﺑﻪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺖ ﻳﺎزد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﻓﺪاي ﻛﻤﻴﺖ ﺷﺪه و ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻪ ﭘﺎي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار و ﻛﺜﺮت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﻮد‬
‫ﮔﺮاﺋﻲ و ﻋﻠﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ در ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮﺿﺔ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺎ اﺑﺰاري ﻛﻪ در دﺳﺖ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ در ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻫﺴﺘﺔ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ دﺧﻞ و‬
‫ﺗﺼﺮف در »ژن« و ﺳﻠﻮل آن‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺎﻧﺪار در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﺔ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺴﺦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﺔ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪة ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ از آن ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي از دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﻣﺴﺦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﭘﺮورش آن ﺟﻬﺖ ﻋﺮﺿﺔ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺷﻜﻞ‬
‫ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﺮ ﭘﻬﻦ دﺷﺖ ﺣﻴﺎت ﻣﻲﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺠﺔ آن در دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮدي‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﻴﻌﻲ را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻨﺎن ﺗﻨﮓ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻠﻲ از ﺻﺤﻨﺔ ﺣﻴﺎت ﻃﺮد ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫<    ‪, :T 4KA‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ اﻣﺮوزي و ﺑﺸﺮ ﻛﻨﻮﻧﻲ »اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﭼﻪ در »ﮔﺬﺷﺘﻪ« و ﭼﻪ در »آﻳﻨﺪه« ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز اﻧﺴﺎن »ﻣﻮﺟﻮد« ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﺎوراء و ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ« ﻣﻲرﺳﺪ و اﻧﺴﺎن آﺧﺮ ﺧﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ارزش و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮد و از وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد راﺿﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ او را ﺑﻪ ﺧﺮوج از اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ و از اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺣﻘﻴﺮ ﺑﺸﻤﺎرد‪.«1‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﺧﻮان آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮا ﺧﻮر اﻳﻦ ﺟﻬﺎن )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻮﻳﻦ روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ( را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‬
‫و ﻣﻘﺪرات و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ »آﻳﻨﺪه« را ﻧﻴﺰ در ﭼﺮﺧﺔ دوار ﺣﻴﺎت ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل از آﻳﻨﺪه ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻲ ﺑﻴﺶ از آن ﭼﻪ از‬
‫»اﻣﺮوز« و »ﺣﺎل« اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺳﻠﻄﺔ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي رﺳﺎﻧﻪاي ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮاص و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان در ﻣﻴﺎن ﺗﻮرم اﻃﻼﻋﺎت و ﻛﺜﺮت‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻒ و در ﺗﺮدﻳﺪي ﺳﺮﺳﺎم آور ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻋﻮام و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻴﺎﻧﻤﺎﻳﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ ﻣﺆدب و‬
‫ﺳﺮﺑﻪ زﻳﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوي ﻣﻘﺘﺪر ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي رﺳﺎﻧﻪاي را ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ ﻣﻲراﻧﺪ و از ﮔﺬرﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪم اﺣﺴﺎس اﺳﺘﻴﻼ و ﺿﺮورت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮﺋﻲ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﻪ در ﻓﻀﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎل و ﭘﺮ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ و ﺣﻀﻮر ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ دارد‪ ،‬و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺘﻤﺮار ﺑﻲ وﻓﻘﻪ و ﻣﺪاوم و‬
‫ﺟﺎري ﮔﺸﺘﻦ آن در ﺳﻄﺢ ﻧﺎزﻟﺔ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روزﻣﺮه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻮن اﻣﻮر ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و وزﻧﻲ در دﻧﻴﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻣﺮوزي‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻧﻴﺰ از ﺿﺮورﻳﺎت و ﻣﻠﺰوﻣﺎًت ﺣﻴﺎت ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺳﺖ از آن اﺻﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﺴﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺣﺴﺎس ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺑﻲ وﻗﻔﺔ ﭼﻴﺰي‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ را دﻳﮕﺮ ﺣﺲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ و ﻓﺸﺎر و ﺿﺮورت ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺗﻮرم ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎي آن ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ و ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎ ﭘﻴﺪا ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻮاﻣﻊ را در ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻲراﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻋﺪم آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻮم ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم اﺣﺴﺎس ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺿﺮورت اﻳﻦ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮ زﻣﺎن و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﻓﺮﺳﻮده و ﺗﺎ ﺣﺪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺷﺪن ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و اﻧﺴﺎن ﻓﻌﺎل )ﻫﻤﭽﻮن اﻧﺴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز( ﺑﻴﻬﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﻓﻌﺎل ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ زﻳﺮ ﭼﺮﺧﻬﺎي زﻣﺨﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﮔﺮاﺋﻴﺪه‬
‫و در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت رﺳﺎﻧﻪاي و ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻪ و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ رو ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻓﻌﺎل و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ و‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ در ﺗﻮرم و ﺳﻴﻄﺮة ﻧﻴﺮوي ﻣﻘﺘﺪر ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻓﻨﺎ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫»ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﻣﺮدان ﺑﺰرگ ﺑﻮد« اﻛﻨﻮن ﻗﻬﺮﻣﺎن در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺘﻮرﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻧﺒﻮع را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫
‪9  'F U Z! - D[' &*: .‬‬

‫زﻳﺮا ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻲ از اﻃﻼﻋﺎت رﺳﺎﻧﻪاي و ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺗﺴﺨﻴﺮ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﺔ‬
‫ﺧﻼﺋﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮك و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﻓﻌﺎل و ﺧﻼق ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻨﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا روﻧﺪ داﻧﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻧﺒﻮغ ﻓﺮدي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﻮدن از ﻓﺮد و اﻓﺮاد‬
‫ﺳﻠﺐ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و ﻛﻮري ﻛﻪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ راه ﻣﻲﺳﭙﺎرﻧﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺴﻜﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺪاﺋﻲ از اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲراﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﻠﻌﺒﺔ دﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از »آﻳﻨﺪه« ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻲ ﺑﻴﺶ از آن ﭼﻪ از »اﻣﺮوز« و ﺣﺎل‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬و آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﻓﺮﺿﻲ و ﻧﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺟﺰ اﺳﺘﻤﺮار »آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ« ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻓﻌﺎل‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ و‬
‫آرﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي را در ﻫﺮاس و اﺿﻄﺮاب ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪» .‬آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ« ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻔﻮظ‪ ،‬دوام و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬از اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻟﻮدة ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺷﻌﺎر »آﻳﻨﺪه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﺳﺖ« و »ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻧﺎ ﻛﺠﺎ آﺑﺎدﮔﺮاﺋﻲ ﺿﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫ﺑﻬﻴﻜﻮﭘﺎرك ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ . ...‬آﻳﻨﺪه ﻓﺮﺿﻲ و ﻧﺎﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪة‬
‫ﻧﺴﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر و ﻫﻨﻮز ﺑﺪﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺑﻌﺎد ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ زﻣﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل ﺗﻘﻠﻴﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﻓﻘﻂ دﻋﺎوي ﺣﺎل ﻳﺎ آﻳﻨﺪة ﻧﺴﻞ زﻧﺪه ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬
‫»آﻳﻨﺪه« ﺑﺎ ﻧﻔﻲ »ﻣﺎوراء« ﭼﻴﺰي ﺟﺰ »آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ« ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺤﻮﻻت و روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در راﺳﺘﺎي‬
‫ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ( ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬و در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوري و ﭼﺮﺧﺸﻲ از‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻊ و ﻣﻜﺎن و ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺬف آﻳﻨﺪه و ﻧﻔﻲ ﻣﺎوراء و ﻃﺮد‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻫﺪف ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ در ﭘﻴﺶ رو و ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺳﻠﺐ اﻧﮕﻴﺰة ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺤﻮﻻت را در راﺳﺘﺎي آن اﻳﺪه‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي )ﻣﻮﺟﻮد( ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻣﺤﺪودة ﺗﻨﮓ »دﻫﻜﺪه« و در ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻮﭼﻚ »ﺟﻬﺎﻧﻲ«‬
‫ﻣﺤﺼﻮر و در ﺑﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺎﻟﻴﺪن ﺑﺮ ﺧﺮد و ذﻛﺎوت ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺎ اﺗﻜﺎء ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻫﺮ آن ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻳﻨﺪهاي ﺑﻬﺘﺮ‬
‫و ﺗﺎﺑﻨﺎك‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺳﻘﻒ ﺗﻨﻬﺎ اﺗﺎﻗﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺮوزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻮﻳﺪ روزﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ »اﻣﺮوزﺷﺎن« را ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي‬
‫زﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪار و رو ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺣﺘﻲ روي ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺗﺎق ﺗﻨﮓ در ﺷﻜﻞ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ آن »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ‬
‫ﻣﺎوراء و ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )ﻏﺎﻳﺘﻤﻨﺪي و ﻫﺪف ﺗﺎرﻳﺦ( در ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﻧﻔﻌﺎل اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از ﭼﻨﻴﻦ روﻳﺪادي و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي رﻫﺎﺋﻲ از اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ و ﭘﻮﭼﻲ و‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﻣﻀﺤﻚ و ﺗﺼﻨﻌﻲ ﺣﻴﺎت و ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻓﺮاﺧﻮان آﻳﻨﺪه از ﻓﺮاﺳﻮ )ﻣﺎوراء( ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ‬
‫ﭘﺪﻳﺪ آوردن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ )ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ( و ﻓﺮا ﺧﻮر »زﻣﺎن«‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ )در‬

‫
‪T" - Sv MSR <= * . 9e6 #6 .A'5 S'5 t9  u .‬‬
‫ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ دوار( ﻣﺘﺤﻮل ﺳﺎﺧﺖ و در اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ و ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﺗﺼﻨﻌﻲ‬
‫ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺣﻴﺎت را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﺳﺘﺨﻮش دوري ﺳﺮ ﺳﺎم آور ﮔﺮادﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺔ ﮔﺮدان ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز‬
‫ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮري روي ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮي و ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﭘﻨﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﺎوراء و ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺑﺎ اﺑﺪاع ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ارزﺷﻬﺎي ﻣﺎوراﺋﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرات اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آن‬
‫ﭼﻪ ﻛﻪ از اﻣﺮوز اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﮔﺸﺖ‪ .‬و آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺆﻳﺪ ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ »اﻣﺮوز« در اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺔ ﮔﺮدان ﺣﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻘﺎء و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار »آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ« در ﻣﺴﻴﺮي دوار و ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻜﺮة ﻋﻈﻴﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺎﺟﻲ از ﻧﺨﻮت و ﺧﻮاري‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻨﺪﻳﺲ ﺑﻲ ﺟﺎن در ﻣﻴﺪان ﻣﺮﻛﺰي دﻫﻜﺪة ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺼﻠﻮب و‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﻮﺳﺖ و اﻧﻘﻼب اﻳﺮان آن آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻸﻟﺆ ﺣﻴﺎت ﻣﺸﻌﻞ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ و آن آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎي رو ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﺟﻬﺎن‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬ﺷﻌﺎع ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻧﻮر را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺳﺎﻃﻊ ﺳﺎﺧﺖ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺰرگ در ﻋﺮﺻﺔ ﺣﻠﻘﺔ اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺎ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺗﻼﻗﻲ دو ﺳﻮي دﻳﻮار و ﻛﻤﺮ ﺑﻨﺪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي( را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺼﺎﻋﺪي ﻧﻴﺮوي اﻣﻮاج‪ ،‬ﺑﺮ آن‬
‫ﻓﺎﺋﻖ آﻣﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻘﻼب ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس اﺿﻄﺮاب از وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺑﺎ ﻗﻴﺎم ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ »آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ« ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از آن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ آﻏﺎز ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ »زﻣﺎن« ﺗﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و »ﺗﺎرﻳﺦ«‬
‫آﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ را در درون ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻮزاد اﻧﻘﻼب ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ ﻇﻬﻮر ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻋﺪم ﺗﺒﺎﻧﻲ و‬
‫ﺗﻮاﻧﻲ »زﻣﺎن« ﺑﺎ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ و ﻗﻴﺎم ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻧﻘﻼﺑﻲ را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوي ﻋﻈﻴﻢ »وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ« و زﻣﺎن ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬از درون و ﺑﻴﺮون دﭼﺎر ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻌﺪﻳﻞ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺳﻘﻮط‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ« و ﻧﻪ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﺔ‬
‫ﺟﺎﺑﺮاﻧﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﮕﻞ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ دارد و ﻧﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎي »ﻛﺎرﻻﻳﻞ«‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و‬
‫ﻧﻮاﺑﻎ‪» ،‬اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﭽﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ روزي زﻣﻴﻦ ﺟﺎي او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﺮده اﺳﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ رو‬
‫ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ و ﻧﻮاﺑﻎ ﺣﻘﻴﺮ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺴﻜﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﺳﻴﻄﺮة ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺎزي‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪, :T  0&<  C:‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اﻟﺤﺎد در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از ﺳﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ رﻧﺴﺎﻧﺲ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ و اﻧﺘﺨﺎب آزاد ﻣﺠﻬﺰ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﻬﺎن را ﺑﺪون ﺧﺪا ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰه و ﭘﻴﺶ ﻓﺮض‬
‫راﺳﺦ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺮ ﻫﺮ ادﻟﻪ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ« راﻫﺒﺮ ﺷﺪ و ﻣﺠﺪداً ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ‬
‫»ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا« را ﺗﺤﻜﻴﻢ و ﻣﺴﺘﺪل و ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﮕﻴﺰه ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻟﺤﺎد رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻟﺤﺎد »ﻫﻤﻪ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺟﺰ »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ روش ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫اﻗﺎﻣﺔ ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻟﺤﺎد از ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻧﺰوﻟﻲ و ﺻﻌﻮدي‪ ،‬و اﺷﺮاﻗﻲ و ﻋﻘﻼﻧﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﮔﺴﺴﺖ ﺧﺪا در ﻣﻴﺎن ﻛﺜﺮات )ﻣﺮگ ﺧﺪا(‪ ،‬روي ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲﻧﻬﺎد‪ .‬ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﺎرﻛﺲ و‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ )در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﺑﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮد آﮔﺎه روي ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻨﻲ ﺧﺪا ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح ﺧﻮد را ﻛﺸﻨﺪة ﺧﺪا درﻳﺎﻓﺖ و آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﺪا ﺷﻮد و ﺑﺮ ﺟﺎي او ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﭘﺲ از روي ﻧﻬﺎدن از ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮد آﮔﺎه ﺑﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮد آﮔﺎه‪ ،‬ﺣﺘﻲ از ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮد آﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮ آن ﺑﻮ دﺗﺎ ﺑﺪون ﺧﺪا ﺟﻬﺎن ﻣﺸﻬﻮد را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺸﻬﻮد »ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬او ﺣﺘﻲ »ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ وﺟﻮد‬
‫ﺧﺪا را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد زﺣﻤﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ دﻻﻳﻞ ﺳﻨﺘﻲ وﺟﻮد ﺧﺪا را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺣﺘﻲ »ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا زﻣﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﺎز ﻣﺮده اﺳﺖ«‪ .‬دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا )ﺑﺪون ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آدم وارهﻫﺎي‬
‫ﺑﻲ ﺧﺪاي ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﺒﺪأﻳﻲ دارد و ﻧﻪ روي ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮ و ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎدل ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ و در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوار از ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﺎرﻛﺲ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد ﺟﻬﺎن را »ﺗﻐﻴﻴﺮ« دﻫﺪ و ﺑﺎ رﻫﺎ ﺳﺎزي ﺧﻮد‬
‫از »ﺗﻘﺪﻳﺮ« ﺧﻮد ﺳﻜﺎن دار آزاد ﺟﻬﺎن و »ﺗﺪﺑﻴﺮ« ﮔﺮ ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺎن )ﺷﺪن( آﻧﻬﻢ در راﺳﺘﺎي ﻳﻚ اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ )ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ( ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺒﻬﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺪاﺋﻲ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺮ زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﻪاي از وﻋﺪة ﻣﻮﻋﻮد ﺧﺪاﺋﻲ‬
‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣ‪Ĥ‬ب دارد‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺟﻬﺎن را ﺑﺪون ﺧﺪا ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬او‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻫﺪﻓﻲ ﺟﺰ »ﺧﻮد« ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺟﻬﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﺪ در راﺳﺘﺎي ﻫﺪﻓﻲ ﺑﺰرگ در دور دﺳﺖ و آﻳﻨﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ .‬او ﺑﻪ وﺿﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد )ﺑﻮدن( ﻗﺎﻧﻊ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد و ﺟﻬﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﺎ ﻣﻮﺟﻮد و ﺟﻬﺎن ﻧﺎ ﻣﻮﺟﻮد و‬
‫ﻣﺒﻬﻢ در آﻳﻨﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ او را ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﺪ و وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد او را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﻲ ﺧﺪاي‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﻲ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ »آدم واره« ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺣﺘﻲ از ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﺧﻮد آﮔﺎه‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او ﻧﻪ ﺟﻬﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻪ ﺟﻬﺎن را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و روﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ او را در‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺧﻮد ﭘﻴﭽﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ <‪, :T (L VL  A4‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ آدم وارهﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ »اﺳﻄﻮرة ﺳﻴﺰﻳﻒ« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ او در آن‬
‫ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ از »دوزﺧﻲ« ﻛﻪ ﺳﻴﺰﻳﻒ ﺑﻪ آن ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﻮچ و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ »ﺳﻴﺰﻳﻒ« ﻛﻪ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﻳﺎت ﺳﺮ ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ از ﺟﻬﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫آﻣﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎن ﺳﻴﺰﻳﻒ را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ را ﺗﺎ ﻗﻠﻪ ﻛﻮﻫﻲ ﺑﻐﻠﺘﺎﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ‪ ،‬آن‬
‫ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وزن ﺧﻮد ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ .‬ﺗﻼش ﺳﻴﺰﻳﻒ در راﺳﺘﺎي رﺳﺎﻧﺪن ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻗﻠﺔ ﻛﻮه ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ دوار و‬
‫ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺚ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﻮم و ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺚ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻳﺔ‬
‫رﻧﺞ او ﺑﻮد و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﻳﺎت را ﮔﺮدن ﻧﻬﺪ‪.‬‬
‫آدم وارهﻫﺎ در ﺳﻴﻄﺮة ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوار ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﺳﺎﻛﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﻮچ ﺧﻮد‬
‫آﮔﺎه ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺳﺮ آن رﻧﺠﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻴﺰﻳﻒ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ را ﺗﺎ ﻗﻠﻪ ﻛﻮﻫﻲ ﺑﻐﻠﺘﺎﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ آن‬
‫ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وزن ﺧﻮد ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ ﺗﻼش و ﺣﺮﻛﺖ )ﺧﺎرﺟﻲ و دروﻧﻲ( او ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻫﺪف ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺰﻳﻒ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آدم وارهﻫﺎ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺎره ﮔﺮان ﺗﻨﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﺗﻨﻬﺎي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ او »ﻫﺪف« ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺗﻠﺦ ﺷﻜﺴﺖ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬آدم واره ﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻧﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ او آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ او آزاد‪ .‬ﺣﺘﻲ او ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را ﺣﻘﻴﺮ ﺑﺸﻤﺎرد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺰﻳﻒ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آزاد ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺿﺮورت و ﻋﺪم آزادي ﺧﻮد آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ را ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﺘﻪ‬
‫ﺳﻨﮕﺶ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺗﺎ ﻗﻠﺔ ﻛﻮه ﻣﻲﻏﻠﺘﺎﻧﺪ‪» .‬او ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﺶ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﻴﻬﻮده ﺳﻴﺰﻳﻒ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﭘﻮچ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻣﺤﻜﻮم »ﺗﻘﺪﻳﺮ« ﺧﺪاﻳﺎن‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﺴﻠﻴﻢ »ﺗﺪﺑﻴﺮ« ﻣﺪﺑﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪, :T 4KA  1 T‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻧﻮع ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﭘﻮﭘﺮ« از »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز« و »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﺘﻪ« ﺑﻴﻬﻮده و ﺑﺴﻲ ﻣﻀﺤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎز اﺳﺖ و ﻧﻴﺮوي اﻣﻮاج از ﻧﺎﻣﺮﺋﻲﺗﺮﻳﻦ رﺧﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰﻫﺎي آن ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و در‬
‫روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺮزﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ در وﺣﺪت ﻛﺬاﺋﻲ رﻧﮓ ﺗﻤﺎﻳﺰ و‬
‫ﺗﺸﺨﺺ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮة ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‪،‬‬
‫آﻧﻬﻢ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬داﺧﻞ دﻳﻮارﻫﺎي ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ اﻣﻮاج ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻔﻲ آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻬﻨﺪس و ﻳﺎ ﻓﻦ آور اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻏﻮا‬
‫ﮔﺮاﻧﻪاي ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮاي آن ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ آن واﻗﻌﻴﺎت ﺗﻠﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزي ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﺎوراء و ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )آﻳﻨﺪه و ﻏﺎﻳﺘﻤﻨﺪي ﺗﺎرﻳﺦ( ﺑﺎ آن رو ﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤﻈﻪاي زود ﮔﺬر »در ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﺮورﺗﺎ در ﺧﻮر ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز ﻛﻪ ﻧﮕﺮش ﻛﻠﻲ دارد و در راﺳﺘﺎي آرﻣﺎﻧﻲ اﻳﺪه آل ﺗﺎ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺘﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﭘﻮﭘﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﺑﺎز« را ﻓﺎﻟﻚ ﺑﺎزاﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮاز آن از‬
‫دور دﺳﺘﻬﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﺷﺪه و اﻳﺪه آل ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺪان ﺳﻮ ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ ﭘﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺎت و ﺿﺮورت زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ آن ﭼﻪ ﻛﻪ از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺘﺰاع ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از »اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ« ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻏﺮﻳﺐ و دور از واﻗﻌﻴﺖ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل »ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ« و آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ در ﮔﺮو ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺮاغ ﺑﻲ ﻓﺮوﻏﻲ ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮ آورد و ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻄﻼن اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان دﭼﺎر دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و ﺟﺰﻣﻴﺖ ﻧﺎ‬
‫ﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﮔﺰارهﻫﺎ و ﻗﻀﺎﻳﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و اﺑﻄﺎل ﻧﺎ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ آراﺋﻲ در‬
‫روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ رﺧﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰﻫﺎﺋﻲ از اﺑﻄﺎل ﺑﻪ ﺳﻮد ﺑﺎﻧﻴﺎن و‬
‫ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن آن ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ آﻳﻨﺪهﻫﺎي دور‬
‫دﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﺑﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان از ﺳﺮ ﻓﺮود آوردن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺰ اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﻲزﻧﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح از راه ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻞ آن ﻧﺎﻳﻞ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﺳﺎس ﺻﻮرت ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﭘﺎك ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن »ﻧﻤﻮد« در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺎن »ﺑﻮد« و ﻳﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز در ﮔﺮو آﻳﻨﺪهاي ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻛﺸﻔﻴﺎت و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﺗﻌﻤﻴﻢ آن ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آن ﭼﻪ ﻛﻪ »ﺑﺎﻳﺪ« و ﻣﻄﻠﻖ و ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬
‫وﻳﺮوﺳﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﻴﺎن اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ داﻧﺶ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺗﻮان ﻛﻨﻜﺎش و ﺟﺴﺘﺠﻮي اﻧﺴﺎن در ﺣﻮزة ﻋﻠﻮم ﻛﺎر ﺑﺮدي را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻳﻨﺪهاي ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﻔﺮوض و ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر و ﻧﺎ ﺗﻮان و رﻧﮓ ﭘﺮﻳﺪه ﺳﺎزد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻧﺴﺎن دﺳﺖ از‬
‫ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﻣﻲدارد و ﺑﻪ ﺻﺮف اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ آﻳﻨﺪهاي ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫در ﻛﻨﺞ اﻧﺰواي اﻓﻜﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر آﻳﻨﺪه ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﺰاع ﺗﻴﺮه و ﺗﺎري واﻗﻌﻴﺖ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را‬
‫ﺗﻴﺮه و ﺳﻴﺎه ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﮔﺰارهﻫﺎي اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ آن ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع و ﺳﻴﺎﺳﺖ از آن ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺴﺘﻪ« ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻏﻴﺮ از آن ﭼﻪ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در روﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ از ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻮد در ﮔﺮو ﻏﺎﻳﺘﻲ اﻳﺪه آل و‬
‫ﻣﻄﻠﻖ در ﻣﺎوراء ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺄ ﺑﺎ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ داﻧﺴﺘﻦ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺑﺎ ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ از ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﺮو ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺴﺘﻦ دروازهﻫﺎ ﺑﻪ روي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ »ﺗﻌﺎﻟﻲ« ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪» .‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪاي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫داﻧﺸﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺮاﺗﺮ از داﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از داﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﻔﻜﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺸﺌﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد دﺳﺖ از ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫اﻧﻜﺎر ﺗﻔﻜﺮ درﺑﺎرة ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﻛﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻓﺮارﺗﺮ ﻣﻲرود‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺖ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه روح‬
‫اﻧﺴﺎن را ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ داﻧﺶ‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﻣﻲدارد‪.«1‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ« رو ﺑﺮوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻃﺮد »آرﻣﺎن« و ﻧﻔﻲ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در »ﻃﻮل« ﺑﻠﻜﻪ در »ﻋﺮض« ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﺋﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮاي »ﺑﺎزي« ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﺪود اﺳﺖ در »ﻣﻮﺿﻮع« ﻛﻮﭼﻚ و ﺣﺘﻲ ﺣﻘﻴﺮ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮو ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ و‬
‫آن ﭼﻪ »ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن را در ﺣﺪ »ﻧﻮاﺑﻎ ﻛﻮﭼﻚ« و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دﻟﻤﺸﻐﻮل ﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺮد و ﻧﺎ ﭼﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﻮﻏﻲ ﺣﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺶ دﺳﺖ ﻧﻤﻲﻳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان دﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻦ »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز« و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ در ﺧﻮر ﻣﻨﺎدﻳﺎن ﭘﺮ و ﭘﺎ ﻗﺮﺻﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻴﺰ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ آن در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﺷﻴﻮة ﺗﻔﻜﺮ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( از دو روش و دو راه ﻣﺘﻔﺎوت در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﻮﻗﻒ در ﻣﺴﺎﻟﻪي ﺟﻮاﻣﻊ »ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ« ﺑﻴﻬﻮده و ﺟﺰ‬
‫دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ ﺗﻮدة اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻃﺮح ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ و ﺑﺴﻴﺎر اﻏﻮا ﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ‪ :‬در ﺑﺮرﺳﻲ آراء ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس و از اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻨﺠﻪاي ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ از آن ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮد ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ و ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮازﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ( وام ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮد و ﭘﻴﺶ‬
‫ﻓﺮض اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪه از ﻣﻔﻬﻮم »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« )ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز( اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪» :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪي و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺧﺪﺷﻪ ﻧﺎ ﭘﺬﻳﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﺎورد ﻏﺎﺋﻲ ﺑﺸﺮ در اداره ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬و دوم اﺗﻜﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﻘﻼﺑﺎت‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا داوري درﺑﺎره ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻳﺎ زﻳﺎﻧﻤﻨﺪي آن‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺑﺮﻗﺮاري دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ....‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آرﻣﺎن ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮد را‬
‫ﻫﻢ ﺷﺄن و ﻫﻢ ﻗﺪ و ﺑﺎﻻي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺪاﻧﺪ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ارزش ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ اﻣﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺗﺮاز و ﻣﺤﻮر آن اﺳﺘﻮار ﺷﻮد و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،«2‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺿﻲ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ و ﻗﻮم ﻣﺪاراﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ آن را در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻔﻜﺮات اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ »ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ آرﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و دوم‪ ،‬ﻣﻐﻔﻮل ﮔﺬاردن ره آوردﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬

‫
‪.0T
-
(Q){9  8]K) 8S3 4'  .L QR L .‬‬
‫‪.L: #R@;  #R , «#9 b ) we »
Z |=;  SC  D3>B .0‬‬
‫ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻬﺖ دار را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ و از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬در ﺳﺎﻳﺔ آن‪ ،‬دﻳﮕﺮ آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﭼﻮن »ﻋﺪاﻟﺖ« و »ﺗﻌﺎﻟﻲ«‬
‫ﻣﻮرد ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺷﻌﺎع آن ﻣﺤﻮ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ« ﻟﺬا ﻧﻔﻲ و ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و اﺗﻬﺎم‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎز و ﺗﻘﺒﻴﺢ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در آراء ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻳﻜﺴﻮﻳﻪ و ﺟﻬﺖ داري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﺔ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪاي از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎ اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم آﻧﻜﻪ‪ :‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻴﻮﮔﺮاﻓﻲ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻏﻮا ﮔﺮاﻧﻪ اي‪ ،‬در‬
‫راﺳﺘﺎي اﻫﺪاف ﺧﻮﻳﺶ از آن ﺳﻮد ﺟﻮﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اذﻫﺎن را ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪه اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ آن ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻋﻘﻴﺪه و اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در راﺳﺘﺎي اﻫﺪاف از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬از آن ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده را ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﭘﻮﭘﺮ در رو ﺑﺮوﺋﻲاش ﺑﺎ ﻳﻜﺎﻳﻚ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻛﺘﻔﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻚ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﺎت وﺣﺸﺖ آور زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﻧﺎﺑﺴﻤﺎﻧﻲﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻣﺎن او ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ذﻫﻦ او ﭘﺮورده اﺳﺖ« و آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻴﻬﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻣﺎن وي ﻛﻪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس در آن زﻣﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي دﻳﮕﺮ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و‬
‫ﻋﻘﺪهﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ او‪ ،‬ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﭘﻮﭘﺮ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ آراء ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻟﺨﻮاه ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎزد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎدﻳﺎت ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺎز ﺑﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬آراء و ﺗﻔﻜﺮاﺗﺸﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻟﻪ »ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺎز و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ« ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﻃﺮح‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺗﺨﺎذ ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي ﻣﻮذﻳﺎﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﻨﻜﺎش ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﺔ ﺑﻴﻮﮔﺮاﻓﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﻀﻮﻻﻧﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان را در ﻫﺎﻟﻪاي از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ رأي ﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﻣﺼﺎدره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺳﺘﺮون ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺣﻚ و‬
‫اﺻﻼًح ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮ آن ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ در راﺳﺘﺎي اﻫﺪاف آﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﻮﻳﺖ داده و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺬﻳﺮش‬
‫اذﻫﺎن ﻧﺎ آﮔﺎه رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از اﻳﻦ اﻏﻮا ﮔﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدات ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ از روش ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در‬
‫ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﭼﻨﺪان ﻫﻢ ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ از ﭼﻴﻨﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه و اﻏﻮا ﮔﺮاﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎدن اﺟﺴﺎد ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﺑﺎ ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ و ﺑﻲ ﻓﺮوغ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻔﻜﺮات آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻨﺪ زﻣﻴﻨﺔ‬
‫ارﺗﻘﺎء ﻣﻘﺎم و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻲ را ﻣﻬﻴﺎ و ﺗﺎﺑﻨﺎك ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از اﻳﻦ ﻓﺴﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ ﻟﺰوﻣﺎً اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در داﻣﺎن اﻳﺪه آﻟﻴﺴﻢ ﻓﺮو ﻏﻠﻄﻴﺪ و ﺧﻮد را در ﻓﺴﺎد ﺗﻮﻫﻢ آﻣﻴﺰ آﻧﻬﺎ ﻏﻮﻃﻪ ور‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ )ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزي‪ ،‬اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه( در روﻧﺪ‬
‫ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان رو ﺑﺮو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻏﻮا ﮔﺮاﻧﻪاي از آن ﺑﻬﺮه ﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در‬
‫ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ و راﻫﺒﺮد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ از اﻳﺠﺎد و ﺑﺮﭘﺎﺋﻲ ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺎزوارهاي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻧﺎ‬
‫ﮔﺰﻳﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﺳﻴﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ در‬
‫ﻣﺠﺮاﺋﻲ ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﻴﻨﻲ از راه ﻣﺸﺨﺼﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺪف ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ در ﻓﺮاﺳﻮ ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﺴﻠﻢ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻓﻜﺮي و ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺴﺎن در راﺳﺘﺎي آن »اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ« ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪاي ﻧﻴﺰ در روﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺮو‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ داﻧﺶ‪ ،‬در آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ‬
‫»ﺗﺨﺼﺺ« در رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻧﻬﺎ را از ﻧﮕﺮش ﻛﻠﻲ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ دور ﻣﻲدارد و در ﻣﺠﺮاﻫﺎي ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺟﺰﻣﻴﺖ و دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم را ﻫﻢ در روﻧﺪ ﻃﻮﻟﻲ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ )ﻃﺮد ﻣﺎوراء و ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( و ﻫﻢ‬
‫در ﺳﻄﺢ و ﻋﺮض ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ )ﺗﺨﺼﺺ در رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ( ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ »واﻗﻌﻴﺖ« در‬
‫راﺳﺘﺎي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ »اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ« و ﺣﻘﻴﻘﺖ »ذﻫﻨﻲ« از ﻃﺮف ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮي ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻃﺮد و ﺣﺬف »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« و ﻧﻔﻲ آرﻣﺎن و »ﺣﻘﻴﻘﺖ« از »واﻗﻌﻴﺖ«‬
‫ﻧﻴﺰ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺰدﻟﻲ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و وﺣﺸﺖ آﻧﻬﺎ در روﺑﺮوﺋﻲ ﺑﺎ »واﻗﻌﻴﺖ« و ﺧﻠﻖ ﻋﻮاﻟﻢ ﻣﻮﻫﻮم و ﺧﻠﺴﻪ آﻣﻴﺰ ﺑﺮاي آراﻣﺶ‬
‫وﺟﺪاﻧﻬﺎي ﻧﺎ آرام‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺤﺚ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً در اﻧﮕﻴﺰﺷﻬﺎي رواﻧﻲ از ﺳﻮي ﻣﻨﺎدﻳﺎن ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻲ‬
‫رﺣﻤﺎﻧﻪاي ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺮﻳﻒ آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻣﻜﺎن ﺳﻮد ﺟﻮﺋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ورود ﺑﻪ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﺎﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ و »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« وﺣﺸﺖ دارﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر در ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮ ﺳﺨﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﻏﺎﻳﺖ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﻣﻄﻠﻖ و اﻳﺪة ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ در ﻓﺮاﺳﻮ ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﺴﻠﻢ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺘﺪﻟﻮژي )روش وﻳﮋه و ﻣﻨﺤﺼﺮي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ( ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﻓﻜﺮي و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺴﺎن در اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮده اش‪ ،‬در راﺳﺘﺎي آن ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻄﻠﻮب را در ﭘﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮي اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع روش )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ( و اﺗﺨﺎذ ﻋﻤﻠﻲ ﻓﺮدي )اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ(‬
‫ﻏﻴﺮ از آن ﭼﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدود ﺷﻤﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺨﻄﻲ از دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺰ اﻣﺘﻨﺎع از اﻳﺪة‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻪ ﻛﻤﺎل ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن و ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ او در آن ﻣﻠﺤﻮظ و ﺧﻼﺻﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻴﺰي را‬
‫در ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي در اﺑﻌﺎد ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻲ و ﺑﺎ ﺑﺴﻂ آن ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖ آزادي ﺑﻴﺎن‬
‫و اﻧﺪﻳﺸﻪ و زور و ﺧﺸﻮﻧﺖ )ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ و ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ( ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎزد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻫﺮ ﻧﻮع روش و ﻋﻤﻠﻲ ﻏﻴﺮ از آن ﭼﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ و آﮔﺎﻫﻲ داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻤﺮد از ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ در دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺪه آل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ و ﺣﻖ و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻧﺤﻮة ﺑﻴﺎن و اﻟﻘﺎء ﻣﻌﺎﻧﻲ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﻋﺒﺎرت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ »ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ« و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ »ﺣﻖ« را از‬
‫اﻓﺮاد و ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮ ﺳﻠﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎدﻳﺎن ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺎز و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻼً اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﻳﻦ ﺣﻖ را‬
‫از اﻓﺮاد ﺳﻠﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﺎ ﻗﻬﺮﻣﺎن وا ﻣﻲﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي او ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ را ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲدارﻧﺪ در داﻳﺮهاي وﺳﻴﻊ و در ﺳﻴﺮي ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻃﻮﻟﻲ ﺗﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻃﺮد‬
‫ﻣﺎوراء و ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي اﻧﺴﺎن را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻮﭼﻚ ﺣﺴﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺣﻴﺎﺗﻲ او را ﻣﺤﺼﻮر در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﺑﻲ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎدﻳﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ دروازهﻫﺎي ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺴﺘﺔ ﺟﻮاﻣﻊ را‬
‫ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﮔﺸﺎﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ درﻫﺎﺋﻲ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ دروازهﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻪ روي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺑﻪ ﺳﻮي آﻳﻨﺪه اﺋﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﻨﺎك‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون اﻣﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪهﻫﺎي دور دﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﻲ را از ﻛﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎوراء‬
‫را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮاﺧﻮر »ﺣﺎل« ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ از ﭘﺸﺖ ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺗﺼﻮر راﻳﺤﻪﻫﺎي زﻳﺒﺎي‬
‫ﻓﺮداي ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﺎوراء ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ آﻳﻨﺪه و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي اﻣﺮوزي ﻫﻤﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺷﻌﺎر »آﻳﻨﺪه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺑﺪاع و ﺻﻮرت واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺮ وﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺼﻨﻌﻲ اﻳﺪه آل‪ ،‬ﭘﻮﭘﺮ ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻨﺪس‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻓﻊ و ﺣﻞ ﻣﻌﻀﻼت و ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﺎﻧﻲ و ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﻧﻬﺎﺋﻲ و ﻏﺎﻳﺖ دور ﺧﻮد آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻨﺪس »ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪاي زود ﮔﺬر« و ﻳﺎ ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫»اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ« در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺪون »ﮔﺬﺷﺘﻪ« و »آﻳﻨﺪه« ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪاي را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ داد ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﺮوﻓﺴﻮر اوﻛﺸﺎت ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ در اﻣﻮر‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮﻳﺶ »درﻳﺎﺋﻲ ﺑﻲ ﻛﺮان و ﺑﻲ ژرﻓﺎ را در ﻣﻲﻧﻮردﻳﻢ« ﻛﻪ در آن »ﻧﻪ ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎزي ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ«‪ ،‬و‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻫﺪف ﻣﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺧﻮد را ﺑﻲ ﺗﻼﻃﻢ روي آب ﻧﮕﻬﺪارﻳﻢ‪ .«1‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ و در ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻬﻤﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ وﺳﻌﺖ ﻧﮕﺮش اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و ﻫﻢ ﻗﺎﻟﺐ ذﻫﻨﻲ او ﻛﻮﺗﺎه و ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‬
‫و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻛﻮﺗﺎه و ﻧﺎ ﭼﻴﺰ ﺗﻨﺰل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ و ﻓﻠﺴﻔﻴﺪن‬
‫در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺷﺄن ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﺎ ﺣﺪ ﻳﻚ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫
‪0/_ - , .V) .#W .&' ()* .‬‬

‫ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻈﻴﻢ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻣﻮري را از ﺟﻤﻠﺔ اﻣﻮر ﻣﻮﻫﻮم و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲاﻧﮕﺎرد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﻤﻠﺔ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺮة ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ اﻏﻮا ﮔﺮي ﺧﺎص ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﺰﻳﻜﻲ را ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ آراء و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي او ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ آن را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺑﻄﺎل آن دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات و آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در راﺳﺘﺎي ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮري ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻫﻮم و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ رﺧﻨﻪ‬
‫ﮔﺮﻳﺰﻫﺎﺋﻲ از دام اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻮارد اﺑﻄﺎل آن را ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻔﻊ آن ﻫﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در راﺳﺘﺎي ﻫﻤﻴﻦ ادﻋﺎي ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﺑﺎ ﻋﺪم اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي ﮔﺰارهﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﻫﻤﭽﻮن اﻳﺪهاي ﻛﺎﻣﻞ در ﻓﺮاﺳﻮ و ﻣﺎوراء ﻛﻢ رﻧﮓ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ آﻳﻨﺪهاي ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺪه آل ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش و رو ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮگ اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ و آرﻣﺎن ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن آﻳﻨﺪهاي ﺗﺎﺑﻨﺎك‪ ،‬دروازهﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ روي ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺴﺪود ﻣﻲﺷﻮد و دﻳﻮارﻫﺎي ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻬﻨﺪس ﻳﺎ ﻓﻦ آور اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻮﭘﺮ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن »ﻧﺎﺟﻲ« ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻳﻨﺪه )ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوار( ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮة اﻣﭙﺮاﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي رﺳﺎﻧﻪاي )اﻟﻴﻨﺎﺳﻴﻮن( در وﺣﺪت ﻛﺬاﺋﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﻬﻨﺪس و ﻓﻦ آور اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺳﺨﻨﮕﻮ و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻘﺪرات اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ را از ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫اﻫﺪاﻓﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ آراء و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان »ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺴﺘﻪ« را ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ اﻣﺎ ﺑﺮ آﺳﻤﺎن و‬
‫ﻓﺮاﺳﻮي ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻓﻀﺎﺋﻲ از آزادي و راﻳﺤﻪاي از ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ( ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ دﻳﻮار ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ‬
‫»اﻣﻮاج«‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮاداﮔﺮد ﺟﻬﺎن را ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ )دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ( ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )آﻳﻨﺪه و ﻏﺎﻳﺘﻤﺪﻧﺪي‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ( ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ روزﻧﺔ اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻫﻮاي آزاد در ﮔﺴﺘﺮة آﺳﻤﺎن را ﻧﻴﺰ از اﻧﺴﺎن ﺳﻠﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻠﺐ آزادي‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و آدم واره ﮔﻲ اﻧﺴﺎن در ﮔﺮو ﭼﻴﺰي ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﮔﺮو ﭼﺮاﮔﺎه ﻃﻼﺋﻲ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮔﺸﺖ و اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎرﺑﺮ و ﻧﺸﺨﻮار ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻨﺰل ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و درﺳﺖ زﻳﺮ ﺛﻘﻞ ﻧﻈﺎم ﺑﺮوﻛﺮاﺳﻲ و اداري ﺑﻪ آدم‬
‫وارهﻫﺎﻳﻲ ﭘﻮچ و ﺑﻲ اراده ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﻧﺴﺎن ﺑﺮده را ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ اﻳﻦ ﺑﺮدﮔﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن در ﮔﺮو ﭼﻴﺰي در ﺧﻮر و آﻳﻨﺪهاي ﺑﺰرگ )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎﭘﻴﺪا( در ﻓﺮاﺳﻮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ ‪C  (  C‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺧﻮد ﻣﺠﺮاﺋﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ از آن ﻣﺠﺮا ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﮔﺬر ﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت »ﻛﺎﻧﺘﻲ«‬
‫ﻧﻘﺶ »ﺷﺎﻛﻠﻪ« را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺷﻬﻮدات ﺣﺴﻲ و ﻣﻘﻮﻻت ﻓﺎﻫﻤﻪ‪ .‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻮﻧﻞ و ﮔﺬرﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ از »اﻛﻨﻮن« ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص »ﻓﺮدا« و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺳﻮﭘﺎپ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﺧﺎص از‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد و اﻳﺠﺎد ﭼﺎﻟﺶ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﻧﻘﺶ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ و اﻳﺠﺎد ﺗﻮازن و‬
‫ﺗﻮان اﻟﺤﺎق ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﺎص ﻓﺮدا را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰه دوام و اﺳﺘﻤﺮار ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﺑﺎ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﻨﻔﻲ و ﺳﻠﺒﻲ )اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﺸﺪارﻫﺎي‬
‫ﺧﻄﺮ ﺳﻘﻮط‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿﻌﻒﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺧﻄﺮات ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ آﮔﺎه و در ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻧﻘﺎﻳﺺ و ﻣﻌﻀﻼت آن ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮداي ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﻏﻴﺮ از آن اﺳﺖ و ﻳﺎ در ﺣﺪ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ‬
‫اش‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدن ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه و اﻏﻮا ﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺟﻬﺎن دو ﺑﺎزوي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ )دو روي ﺳﻜﻪ( »ﺗﻤﺪن ﻏﺮب« ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪» .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ راﺳﺘﮕﺮاﻳﺎن‬
‫ﻣﺪﻋﻲ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻳﺎ ﭘﻴﺮووزي ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﭼﭗ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ دوران ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫رﺳﻴﺪه و ﻣﺎ در ﻋﺼﺮ »ﭘﺴﺎﻣﺪرن« زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪» ،‬ﻃﺮح روﺷﻨﮕﺮي« ﻣﺮده و ﻫﻤﺔ ﺣﻘﺎﻳﻖ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﺻﻮل ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ«‪ 1.‬اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن«‬
‫ﭼﻪ ﻣﻤﺪوح ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻣﺬﻣﻮم‪ ،‬ﭼﻪ اﻳﺠﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﻠﺒﻲ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻲ ﺟﺰ اﺳﺘﻤﺮار ﺑﻘﺎء ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن واﻛﺴﻦ ﺿﻌﻴﻔﻲ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ و ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﻼت ﺧﻮد ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آن‬
‫ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻬﻠﻚ واﻛﺴﻴﻨﻪ و ﻣﻘﺎوم ﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮح‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ و ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﻤﺪن و ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ را در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﻓﺮدا‬
‫ﺑﺮﻫﻢ زﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ورزﻳﺪه و ﻳﺎ واﻫﻤﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» .‬در واﻗﻊ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺖ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﺣﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ و درﺑﺎره ﺷﺎن‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﻫﺎﺑﺴﺒﺎم‪ ،‬ﻣﻴﻠﺰ و ﻳﺎ ﺳﭙﺮس و‪ ...‬از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و اﻛﻨﻮن ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از اﺳﻼف ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺤﺮان زا و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن‬
‫ﮔﻮش زد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻃﺮح ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺆاﻟﻬﺎي ﺟﻬﺖ دار و ﺑﺎز ﮔﺬاردن اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر و ﻃﺮح ﻋﺪهاي از ﻣﺴﺎﺋﻞ و‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺧﻮد ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را در ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻧﻘﺎﻳﺺ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط ﺧﻮﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺣﻴﺎي ﺷﺒﺢ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن‪ ،‬ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ )و ﻳﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺑﺎ اﺣﻴﺎي ﺷﺒﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن( ﺑﺎز ﻫﻢ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﻣﻜﺎن ﺣﻀﻮر رﻗﻴﺐ ﻓﺮﺿﻲ‬
‫ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﻲ ﺧﻄﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺻﺤﺖ ﻣﻌﻨﺎ )ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري(‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻗﺮار دادن اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻣﺎرﻛﺲ در راﺳﺘﺎ و ﻣﻤﺎﺷﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ روز از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و »اﻗﺘﺼﺎد« ﻫﻤﭽﻮن زﻳﺮ ﺑﻨﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ )در راﺳﺘﺎي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي( دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻨﺒﺎر اﺻﻮل‬

‫
‪.
" -
9F  X ) )  3)EK
L D*  A'LF .‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻣﺎرﻛﺲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ در وادي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي و ﮔﺬار از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎزار ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎزار اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻘﺎء‪ ،‬اﺳﺘﻤﺮار و ﻳﺎ ﺣﺬف و اﺧﺮاج ﻳﻚ ﻛﺎﻻي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ »ﻏﺎﻳﺖ ﻛﻠﻲ« ﻓﺮا راه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ اﻣﺮوزي ﺣﺘﻲ در ﺣﺪ ﻳﻚ ﺗﻮﻫﻢ‪،‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﻧﺪارد و در ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ و در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﺧﺎص ﻣﻜﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﺪف و ﻏﺎﻳﺖ ﺟﺰﺋﻲ و ﺗﺮﻣﻴﻤﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ و ﻧﻈﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮان اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرن را ﻧﻈﺮي ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪاي زود ﮔﺬر‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ و ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ آرﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻲ و اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ـ آﻧﻬﻢ در ﻓﺮاﺳﻮ و آﻳﻨﺪه ـ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرن ﺑﻪ واﺳﻄﺔ روش ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﮕﺮش ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﻘﻄﻌﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺮح اﺻﻼح ﻛﻠﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرن ﻧﻔﻲ و ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮف آﻧﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎﺋﻲ ﺣﺎوي ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻈﺎم ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ ﺑﺎ اﺑﺰار ﺑﻘﺎي ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﻧﺴﺨﺔ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻜﻞ و‬
‫ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬آﻧﻬﻢ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺧﻮاﺳﺖ اﻓﺮاد ﻛﺜﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻲ ﮔﺸﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻃﺮﺣﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻣﻜﺎن اﻳﻦ ﺑﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻃﺮح و ﺗﺌﻮري ﻛﻠﻲ و آرﻣﺎﻧﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﻄﺎ و ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﺻﻮرت اﺣﻴﺎي اﻳﻦ ﻃﺮح ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ورﻃﺔ ﻧﺎﺑﻮدي ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰي ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻫﻤﻮاره »ﻫﻴﺘﻠﺮ« ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺗﻠﺦ و ﻧﺎﮔﻮاري ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﻬﺎن را ﻣﻴﺪان ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰ اﻳﺪه آﻟﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬آرﻣﺎﻧﮕﺮاﻫﺎ و ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﻳﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮري ﻛﻪ »ﺳﺮ آﻳﺰ ﻳﺎ ﺑﺮﻟﻴﻦ«‪ ،‬ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﻮرﺧﺎن در ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺧﺎن و ﻫﻴﺘﻠﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫آدﻣﻬﺎي ﺑﺪ ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻮرزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرن ﻃﺒﻖ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎ آزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎرت از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﺤﻠﻴﻞ در‬
‫ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي زود ﮔﺬر ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺳﻠﺐ و ﻧﻔﻲ ﻣﻮارد ﺿﻌﻒ و ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط و‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮارد ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮي‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮارد ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻲ ﭘﺎزﻟﻬﺎي ﻣﻨﻔﺮد ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﺮي ﻛﻮﺗﺎه‬
‫روﺑﺮوﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﻄﻌﻪ آن اﻏﻠﺐ در ﻓﻀﺎي ﺧﺎص رﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﺻﺤﺎب اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺎوي ﺷﻤﺎري اﻣﻮر واﻗﻊ ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺎت ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺪارك‪ ،‬ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ـ ﻣﺜﻞ ﻣﺎﻫﻲ روي ﭘﻴﺸﺨﻮان ﻣﺎﻫﻲ ﻓﺮوش ـ در دﺳﺘﺮس ﻣﻮرخ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرخ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺰد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﺳﻔﺮه ﻣﻲﭼﻴﻨﺪ‪«.1‬‬

‫
‪!_ - , .+) .#W .&' ()* .‬‬

‫ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭘﻮﭘﺮ در »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ« ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﻋﻴﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺨﻪاي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻛﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺸﺮي ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ آزادﻳﻬﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫و ﺗﺤﻮﻻت زﻣﺎﻧﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲاﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻃﺮح ﺑﺴﺘﻪ و در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻳﺪه اﺋﻲ ﻣﻄﻠﻖ در ذﻫﻦ آﻧﺎن ﺣﻀﻮر دارد‪ .‬ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻮﭘﺮ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ در ﺣﻮزة ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﭼﻪ در ﻋﺮﺻﺔ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻨﺎم ﻣﻄﻠﻖ ﻏﺎﺋﻲ و ﻛﻠﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً ﻧﺎﻇﺮ روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﺤﻮﻻت در ﺟﺎﻣﻌﻪ و داراي ﻧﮕﺮش ﻛﻮﺗﺎه در ﺣﻮزه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻫﻢ ﺣﻮزه‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻫﻢ ﻋﺮﺻﺔ ﺣﻴﺎت از ﻟﺤﺎظ روﻧﺪ ﻃﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻋﻤﻘﻲ و ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻔﻲ ﺗﻨﮓ و در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوار ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در ﺟﺮﻳﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻋﺮﺿﻲ و ﺳﻄﺤﻲ و ﻛﻤﻲ )ﺑﺎز ﻫﻢ در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دوار( ﺑﺎز و وﺳﻴﻊ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ادوار ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻓﻮاﺻﻞ زود ﮔﺬر زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻮزة ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺌﻮري ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﺼﻠﺢ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣ‪Ĥ‬ب‪.‬‬
‫»ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺎﻣﻴﺮ ﻛﻪ »آﻣﺎل و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ« را ﻣﺮدود ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎﺋﻲ ﻣﻲﺗﺎزد ﻛﻪ ﺣﺪف آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﻧﻮ‬
‫ﺳﺎزي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻖ ﻃﺮح ﻣﻌﻴﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮد‪» ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫و از ﺗﻬﻤﺖ »ﻣﺎﺳﺖ ﻣﺎﻟﻲ« و »ﺳﺮ ﻫﻢ ﺑﻨﺪي ﺗﺪرﻳﺠﻲ« ﻫﻢ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﺎﻛﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻮرد اﻧﺼﺎﻓﺎً‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮرﻓﺴﻮر ﭘﻮﭘﺮ را‬
‫ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬وي ﻣﺪاﻓﻊ ﺳﺮ ﺳﺨﺖ ﻋﻘﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﮔﺸﺖ و ﮔﺬار ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺮد ﺳﺘﻴﺰي ﻫﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﻴﭽﻲ او در »ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ« ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﺤﺪودي ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ او از »ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ« زﻳﺎد دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎد »ﻏﺎﻳﺘﻬﺎ« ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ و ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اﺣﺘﻴﺎط آﻣﻴﺰي ﻛﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺮوع آن ﻣﻲآورد‪» :‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ« و »ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺴﺎوي ﺑﻴﺸﺘﺮ درآﻣﺪﻫﺎ« ـ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻤﻞ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ در داﻳﺮة اﻣﻮر ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬ﻓﻲ اﻟﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ زﻳﺎدي دارد ﺑﻪ وﺿﻊ ﻛﺎرﻣﻨﺪ‬
‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﺎزات ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي دوﻟﺖ وﻗﺖ را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد و ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد‬
‫اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﺟﺎزه ﻧﺪارد درﺑﺎرة ﭘﻴﺶ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﻳﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻏﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻛﻨﺪ‪.«1‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻧﻈﺮﻳﺔ آزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﭘﺲ از‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﻬﻨﺪس‪ ،‬ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﻠﻬﻢ از واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﺗﺰي اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻲ راه ﻣﻲﺳﭙﺎرد ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﻃﺮح ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻓﺮا رو ﻧﻬﺪ‪.‬‬

‫
‪0/Y - ., .V) .#W &' ()* .‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ روﻧﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از ﻧﻘﺼﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻓﺮا روي آن ﻫﻴﭻ آرﻣﺎﻧﻴﺘﻲ ﺑﺰرگ‬
‫و ﻛﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻬﻨﺪس ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻄﻌﻪاي از ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻧﻘﺼﺎن و ﺧﺮاﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺗﻌﻮﻳﺾ آن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻬﺎ و ﺿﺮورﺗﻬﺎ )ﺧﻮاﺳﺖ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎع( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬روي ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ اﺳﺎس واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﺿﺮورﺗﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺮﻛﺖ آن را ﻛُﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺪ ﺗﻌﻮﻳﺾ‪ ،‬ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﮔﺎه ﻗﻄﻌﻪاي ﻧﻮ و ﺗﺎزه )ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ و‬
‫ﺷﺘﺎب آن را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ( ﺑﺮ آن ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در واﻗﻊ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع در آزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺮﻛﺖ و ﺷﺘﺎب ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﺑﺎز ﻧﺎﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ روﻧﺪ رو ﺑﻪ ﺷﺘﺎﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻬﻨﺪس ﻳﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﺿﺮورت دارد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع را در ﻣﺴﻴﺮ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد )ﻛﻪ دﭼﺎر ﺿﻌﻒ و ﻛﻨﺪي در ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﺷﻮد( در ﺗﺠﺮﺑﻪ »اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ« و در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ و در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ در راﺳﺘﺎي »ﻣﻘﺼﺪي« ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬و ﻏﺎﻳﺖ ﻛﻠﻲ و ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ را ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ در آن ﻣﺴﻴﺮ و در‬
‫راﺳﺘﺎي آن ﻫﺪف ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻃﺮاح اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻴﺰ ﺿﺮورت دارد‪ .‬در ﻏﻴﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ »دوار« ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺟﺰ ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ را در ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﭼﻨﺎن ﺷﺘﺎب ﻓﺰاﻳﻨﺪه اﺋﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺎن را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺟﻬﺎن‬
‫ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي را رﻗﻢ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي زود ﮔﺬر و روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﻣﻘﻄﻌﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻣﻜﺎن اﻳﻦ را ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ در‬
‫وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻛﺜﺮت ﻛﻤﻴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش در ﻋﺮض و ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ اﺗﻮ ﭘﻴﺎي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺪﻧﻴﺔ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻓﺎراﺑﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺎرﻛﺲ و‪ ...‬ﻧﻪ اﻣﻜﺎن‬
‫ﺑﺴﻂ در ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮة ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ و ﻧﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺿﺮورت و دﮔﻤﺎﺗﻴﺰﻣﻲ ﺑﺮ ﭘﻬﻦ دﺷﺖ ﺣﻴﺎت ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪ .‬روﻧﺪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺜﺮت و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ و ﮔﺴﺘﺮش در ﻋﺮض و ﻛﻤﻴﺎت در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫داراي ﻣﺸﺨﺼﺎًت ﺑﺎرزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﭘﺮ و ﭘﺎ ﻗﺮص ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺎز‪ ،‬آﻧﺮا ﺻﻔﺖ ﻣﻤﻴﺰة ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺴﺘﻪ در روﻧﺪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي‬
‫ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ دﻗﻴﻘﺎ از ﺻﻔﺎت ﻣﺸﺨﺺ و ﺑﺮ ﺟﺴﺘﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻃﺮاح و ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻃﺮح رﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺄﻣﻼت ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺑﺎ وﻓﻮر و ﺗﻮرم ﻣﻮارد ﻛﺜﻴﺮ‬
‫ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬او از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮارد ﻛﺜﻴﺮ در وﺳﻌﺖ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﺗﻤﺎم ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻴﻄﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮه و اﺳﺘﻴﻼي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد‪ .‬و آن ﭼﻪ‬
‫اﻣﺮوزه ﻋﻠﻤﻲ دﻗﻴﻖ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻣﻮارد رﻳﺰ و ﻛﺜﻴﺮ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻠﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻧﺘﻴﺠﺔ دو روش و ﺷﻴﻮة ﺗﻔﻜﺮ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و‬
‫»ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﺷﻴﻮه و ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﺰا و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﻴﻮة‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و روش ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﺨﺮب و اﻧﺤﻄﺎط اﻣﺮوزي را در ﭘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزد‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﺗﺄﻣﻼت ﻛﻮﺗﺎه در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي زود ﮔﺬر‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن را رد و ﻧﻔﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﻫﻤﺎن ﮔﺎم آﻏﺎزﻳﻦ از ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﻓﺮﺟﺎم ﻧﻬﺎﺋﻲ و ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﺎ اراﺋﻪ روش در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻮر آﻏﺎزﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن آرﻣﺎﻧﺨﺎﻧﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲاﻓﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻛﻠﻴﺖ آن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آرﻣﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮورت‪،‬‬
‫ﺟﺰﻣﻴﺖ و ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ از ﺟﻤﻠﺔ ﺻﻔﺎت و ﻣﺸﺨﺼﺎت دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در اﻟﮕﻮي ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺎﺿﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ و ﻣﻨﻜﻮب‬
‫ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻴﺎت را در وﺳﻌﺖ ﻛﻠﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ و ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻣﻲﺷﻮد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻛﺮﺳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﻬﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻓﺎﺗﺢ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﻳﺎزد؟‬
‫»دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻓﺮاﻳﻨﺪ روش ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ و »ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي« ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻋﻠﻢ ﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري‬
‫ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻼت ﻛﻮﺗﺎه در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻋﻴﻨﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪن زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﮔﺮدﻳﺪ و اﻛﻨﻮن در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﻣﺮز ﻗﺮار دراﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺪون ﻣﺮز از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻤﺎن اﺗﻮﭘﻴﺎ و ﻣﺪاﻳﻦ‬
‫ﻓﺎﺿﻠﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮازان اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﺑﺎ روش »ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ« ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ و »ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي رﺳﺎﻧﻪ اي« ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن اﺑﺰار‬
‫اﺳﺘﻤﺮار و ﺑﻘﺎء در ﻗﺎﻟﺐ »ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺗﻤﺎم ﻣﻲرود ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ از‬
‫واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ )و رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ( ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻓﺮار و ﭼﻤﻮش و ﻧﺎ ﭘﺎﻳﺪار‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻛﻮﭼﻚ در ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﺴﻴﺎر دور را ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﻛﺜﻴﺮ و ﺟﺰﺋﻲ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻮﭼﻚ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﮕﺎه ﺣﺴﺎس اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد و از ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺗﺄﺛﺮآن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﮔﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ روﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن آﻧﺮا ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و در راﺳﺘﺎي ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد و ﺧﻮاﺳﺖ »دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ« و »ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي« ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﺟﺰﺋﻲ در ﮔﻮﺷﺔ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺟﻬﺎن ﭘﻬﻨﺎور رخ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ آن را در دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﺔ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮ آورد‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺟﺰﺋﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻧﺎﭼﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ذرة ﻓﺮاري ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﺗﺤﻮﻻت و ﺣﻮادث را ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آورد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮ آوردﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺤﺖ دﻗﻴﻘﺘﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻋﻠﻢ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺰﺋﻲ و از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي و ﭼﻴﻨﺶ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﭼﻴﺰ‪» ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻠﻲ« ﭘﺪﻳﺪ آورده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺎن را ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮة ﺧﻮﻳﺶ در آورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ )ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﻛﺬاﺋﻲ( روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت را ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻋﻠﻢ ﭘﺎ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪاي »ﺑﺲ اﻧﺴﺎﻧﻲ« ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻮن »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ« ﻓﺎﺗﺢ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و »ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ«‬
‫ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣ‪Ĥ‬ب ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ »ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ« ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ »ﺗﻜﻨﺴﻴﻦ« اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫  ‪!" #$ :‬‬

‫
 ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻲ از ﻳﺎﺳﭙﺮس آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪» :‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ اروﭘﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ‬
‫ﻓﺮاﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن رواﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و رﺧﻨﻪ ﺑﺮدار ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻈﺎﻫﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻫﮕﻞ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪» :‬اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲ دور دﻧﻴﺎ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮔﺮد اﺳﺖ‪ .‬آن ﭼﻪ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن آﻧﺎن‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻨﺎن ارﺟﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﺗﺤﻤﻞ رﻧﺞ ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫از آن زﻣﺎن ﭼﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ روي داده اﺳﺖ! دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﻨﻮن اروﭘﺎ و ﻣﻠﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎ‪ ،‬اروﭘﺎﺋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ دو‬
‫اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻋﻠﻴﻪ اروﭘﺎ ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اروﭘﺎي ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع آﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﺶ در دﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ...‬روح و ﻣﻌﻨﺎي اروﭘﺎ‪،‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻨﻬﺎ اروﭘﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻴﺎن )ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﺗﺒﺎر اروﭘﺎﺋﻴﻨﺪ( آﮔﺎﻫﻲ ﺗﺎزهاي ﺧﺎص‬
‫ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻫﻢ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺎزهاي ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روﺳﻴﻪ ﻗﺮارﮔﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﺎص‬
‫ﺧﻮد را در ﺷﺮق دارد‪ :‬ﻣﺮدﻣﺶ از اﻗﻮام اروﭘﺎﺋﻲ و آﺳﻴﺎﺋﻴﻨﺪ و ﻗﺮارﮔﺎه ﻣﻌﻨﻮﻳﺶ در ﺑﻴﺰاﻧﺲ اﺳﺖ‪.«1‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻳﺎﺳﭙﺮس‪ :‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ اروﭘﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻧﻴﺰ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﻗﻄﺐ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺳﻘﻮط ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري »اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه« را ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ورﻃﺔ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﮔﻲ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ ﻣﺮگ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎﺳﭙﺮس اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ » ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﻫﻤﻴﺘﺸﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎري از ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ و ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮ دوش دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺆﺛﺮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻫﻤﺔ اﻗﻮام دﻳﮕﺮ در ﺗﺤﻮل ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﻤﻪ را در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬راه ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﺪ ﺟﺴﺖ«‪ .‬ﻟﺬا ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺮگ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺳﻘﻮط اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺮ آن اﺳﺖ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ ﺷﺮق ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺪرت‬
‫رﻗﻴﺐ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن و ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﻪ ﺻﺪا در آورد‪ .‬روي ﻛﺮد ﻏﺮب در اﻳﻦ اﻧﻔﻌﺎل از ﻟﺤﺎظ ﻗﺪرت اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ‬
‫و ﭼﻴﻦ ﺑﺰرگ و از ﻟﺤﺎظ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫»ﺋﻲ‪ .‬اﻳﭻ‪ .‬ﻛﺎر« ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آن ﭼﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ آﻫﻨﮓ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در آﺳﻴﺎ و‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺴﻠﻂ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ]اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن[ ـ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻲ‬
‫ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﺮدد ـ ﺑﻴﻦ ﺗﻜﺒﺮ از روي ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي و ﺗﻮاﺿﻊ از ﺳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ـ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎز در ﺣﺮﻣﺎن ﻓﻠﺞ ﻛﻨﻨﺪة ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮو ﺑﺮﻧﺪ‪.«2‬‬

‫
‪.#]}5 4g L=I* D= *

/ - M {9 )

()* d@  :c6 .‬‬
‫‪, 4g <= *
_" - , .V) .#W .&' ()* .0‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل آن ﭼﻪ ﻛﻪ از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻓﻮل ﻏﺮب« ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻓﻜﺮي اروﭘﺎ‪ ،‬اﺗﺤﺎد‬
‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي و اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻘﺪ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫رﮔﻪﻫﺎ و ﮔﺴﻠﻬﺎي ﻋﻈﻴﻢ اﻓﻮل ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﻏﺮب در واﻗﻊ ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺘﻮار‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺿﺮوري ﻣﺮگ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ آن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺮاس و واﻫﻤﻪاي ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ »ﻧﻴﭽﻪ و اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ« در ﺧﺼﻮص ﺳﻘﻮط ﻏﺮب‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺰم ﺧﻮﻳﺶ را ﺟﺬم ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮي را ﻗﻠﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻴﻮه و ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫»ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي زور »اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪازﻧﺪ«‪ .‬ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺎﺣﻲ ﻣﺤﻔﻮظ و »اﻣﺮوزﺷﺎن« را‬
‫ﻣﺴﺘﺪام و ﭘﺎﻳﺪار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة »ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ »از ﻧﻴﻤﺔ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺗﺎ ‪ 1914‬ﻣﻮرخ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮري ﺟﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻫﺔ ‪ 20‬ﺑﻪ دوراﻧﻲ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎ ﺑﻴﻢ از‬
‫آﻳﻨﺪه در آﻣﻴﺨﺖ‪ ،‬و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ وﺿﻊ ﺑﺪﺗﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ـ اﻳﻦ دوران ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎزة ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻪ ﺑﻮد‪.«1‬‬
‫ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻣﺎ ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮع »ﺳﻘﻮط« ﺑﻲ ﺷﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﺪﻧﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ اذﻋﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع و‬
‫ﺑﺎ واﻗﻊ ﻧﮕﺮي ﺧﺎص ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬از دو ﺷﻴﻮه و روش در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ و ﻣﺼﺪاق )واﻗﻌﻴﺖ( و در‬
‫ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ و ﺗﻔﻜﺮ )ﻓﻠﺴﻔﻪ( وارد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺿﻤﻦ ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ آراء ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و رﻓﻊ ﻣﻮارد ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط روﻧﺪ ﻓﻜﺮي ﺧﻮﻳﺶ )ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ و ﻳﺎﺳﭙﺮس و‪ ...‬ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺧﻄﺮ آن را ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮده و زﻧﮓ آن را ﺑﻪ ﺻﺪا در آورده ﺑﻮدﻧﺪ( در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻤﻬﻴﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن »ﺳﻘﻮط« را ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻧﻔﻲ و ﻣﻨﻜﻮب ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي )اﻧﻘﻼب( و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ( ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ »ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎزﻳﺴﻢ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻴﻮﻻﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮد ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎري و ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ آراء آﻧﻬﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ روﻧﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ »ﺗﺪرﻳﺠﻲ« ﺧﻮد را ﻫﻢ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ و‬
‫ﻫﻢ در ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻫﻤﻮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺋﻲ‪ .‬اﻳﭻ‪ .‬ﻛﺎر« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺘﺶ از ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬اﻛﺜﺮا ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺔ »اﻓﻘﻲ« را ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻌﺪﻳﻠﻬﺎي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ«‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي »اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ« در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻮري ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط ﺑﺮاي ﻏﺮب ﺑﺎﺷﺪ‪» :‬ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ را‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻪ دﺳﺘﺎورد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻳﺔ ﻫﺮاس ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎ در ﻣﻘﺎم‬

‫
‪., 4g D= * ." - , .~ .#W .&' ()* .‬‬

‫ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻫﺸﺪار اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺸﺪار ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﻨﺪ و ژرف اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬از آن‬
‫ﭼﻪ ﺑﻮي اﻧﻘﻼب ﻣﻲدﻫﺪ اﺣﺘﺮاز ﺑﺠﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬و ـ اﮔﺮ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻴﻢ ـ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺤﺘﺎط و آﻫﺴﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬در‬
‫ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺗﺮ از ﻫﺮ وﻗﺖ دﻳﮕﺮ در ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫ﻛﻮري ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻴﻢ و ﺗﺸﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ـ و‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ زﺑﺎن ـ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻛﺎروان ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺻﺪا‪ ،‬ﻏﻮﻃﻪ‬
‫ور در ﻣﺮاداب ﺣﺮﻣﺎن ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻦ ﺷﺨﺼﺎ ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻢ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻟﻮﺋﻴﺲ ﻧﺎﻣﻴﺮ ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از آﻣﺎل و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺣﺬر ﻛﻨﻴﻢ‬
‫و ﭘﺮوﻓﺴﻮر اوﻛﺸﺎت ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﺎﺻﻲ در ﭘﻴﺶ ﻧﺪارﻳﻢ و ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎدل ﻛﺸﺘﻲ را ﺑﻬﻢ ﻧﺰﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﭘﺮوﻓﺴﻮر‬
‫ﭘﻮﭘﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺿﺮب اﻧﺪك ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﺎزﻧﻴﻦ ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺟﺎده ﻧﮕﺎﻫﺪارد‪ ،‬و ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﺗﺮه‬
‫ور ـ روﭘﺮ رادﻳﻜﺎﻟﻬﺎي ﻋﺮﺑﺪه ﺟﻮ را ﺗﻮ دﻫﻨﻲ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻮرﻓﺴﻮر ﻣﻮرﻳﺴﻦ اﻟﺘﻤﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎ روﺣﻴﺔ ﺑﺨﺮداﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﻬﺎن ﭘﺮآﺷﻮب‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻣﺤﻨﺖ زده را ﻣﻲﻧﮕﺮم‪ ،‬و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺸﻬﻮر داﻧﺸﻤﻨﺪي ﺑﺰرگ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﻲدﻫﻢ‪» :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﮔﺮدد‪.«1‬‬
‫در ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﻳﻨﺪة ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻌﺎر »ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ«‪» ،‬آﻳﻨﺪه ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﺳﺖ« »ﻣﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ« و »ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز ﺷﻴﺎد و ﻓﺎﻟﻜﺒﺎز اﺳﺖ« و ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و‪ ...‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻤﻜﻦ در ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﻣﻨﺘﻔﻲ و ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ زﺑﺎن روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ اﺳﺎﺳﺎً »ﺗﺎرﻳﺦ« را ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در آن ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺻﻌﻮد و ﺳﻘﻮط‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان داﺳﺘﺎن »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« را ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﮔﺬر ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﺗﻮان »ﺗﺪﺑﻴﺮ« )آﻟﺘﺮ ﻧﺎﺗﻴﻮ( ﻏﺮب را در ﺑﺮاﺑﺮ »ﺗﻘﺪﻳﺮ« )ﺗﺌﻮري ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺿﺮوري ﺳﻘﻮط( از زﺑﺎن ﻏﺮب‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﭘﺎﻳﺎن« رﺳﻴﺪه اﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي زور اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬و در‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ آﻧﻬﺎ »زﻣﻴﻦ را ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در آن زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻴﻮة رﺳﻴﺪة ﭘﻼﺳﻴﺪهاي ﻛﻪ ﻋﺠﻠﺶ ﻓﺮا‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺷﺎﺧﺔ ﺣﻴﺎت ﻓﺮو اﻓﺘﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺎ ﻏﺮب آﻧﻘﺪر ﺑﺰرگ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎﺑﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ در داﻳﺮة »ﺗﻘﺪﻳﺮ« واﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ ﺿﺮوري در ﺟﻬﺖ اراده و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي »ﺗﺪﺑﻴﺮ« و »زور« ﻧﻴﺰ ﺧﻮد از ﺟﻤﻠﺔ ﻋﻮاﻣﻞ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ درﺧﻮاﺳﺖ و ارادة ﺗﻘﺪﻳﺮ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ »ﺳﻘﻮط« ﻣﻠﺤﻮظ و ﻻزم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻏﺮب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻮد ﺗﻘﺪﻳﺮ )ﺳﻘﻮط( ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ‬
‫ﻧﻤﻲاﻧﺪازد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن ﺳﻘﻮط ﺧﻮد را ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫
‪, 4g D= * 0/T - , .V) .#W .&' ()* .‬‬
‫در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬وﺣﺸﺖ و واﻫﻤﺔ ﺑﺎﻧﻴﺎن ﺗﻤﺪن ﻏﺮب از ﺳﻘﻮط ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ )ﻧﻔﻲ ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﻃﺮد ﺗﺎرﻳﺦ(‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ واﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را ﺑﺮ آن ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺧﻮر‪ ،‬و‬
‫ارزﺷﻬﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ارزﺷﻬﺎي ﺑﺎﻻﺋﻲ و ﺗﺤﻮﻻت و روﻳﺪادﻫﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺻﻌﻮد و‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻗﺮار دارد( در اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« اﺑﺪاع و ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭼﻬﺮهاي دﻳﮕﺮ از‬
‫اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺮاﻧﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺪ و ﺗﺤﺮك اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )در ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ( ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ آن در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪي ﺗﺎرﻳﺦ )ﻛﻪ در ﻣﺪار ﺻﻌﻮد و ﺳﻘﻮط ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد( ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و اﻫﺪاف ﺗﺼﻨﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز آن در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ )در اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن( دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزد‪ .‬و‬
‫ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي و ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻣﻴﺪ و ﺗﺤﺮك و ﻣﻌﻨﻮﻳﺘﻲ ﻛﺎذب ﺑﺪان ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ »ﮔﺬﺷﺘﻪ« در ﮔﺎﻟﺮﻳﻬﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﻮزهﻫﺎي ﻋﺮﻳﺾ و ﻃﻮﻳﻞ ﺣﻀﻮر دارد‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺗﺼﻨﻌﻲ در ردﻳﻒ ﮔﺬﺷﺘﻪ و »ﺣﺎل« ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ آﻳﻨﺪه )ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻏﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﻲ و ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ و‪ (...‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي‬
‫»اﻣﺮوزي« ﻣﻲﺷﻮد و در روﻧﺪ دوار »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﺣﻞ و ﻫﻀﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻏﺮب و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي »زور«‬
‫ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در اﺑﻌﺎد ﻧﺎزﻟﺔ زﻧﺪﮔﻲ و در ﻣﻴﺎن ﻋﻮام‪،‬‬
‫اﻣﺮوزي ﺷﺪن آﻳﻨﺪه در ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ و‪ ...‬ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﮔﺬﺷﺘﻪ« در‬
‫ﻣﻮزهﻫﺎي ﻋﺮﻳﺾ و ﻃﻮﻳﻞ »آﻳﻨﺪه در ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« و »اﻣﺮوز« ﻓﺎرغ از ﻫﺮ ﺧﺪا و ﻣﺎوراء‪ ،‬از ﺟﻤﻠﺔ ﻫﻤﺔ آن ﭼﻪ ﻫﺴﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 
  ,*L W‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ در ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و »ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه« ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﭘﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﺸﺎن داده ام ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ در آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ »ﺑﺎ اﺑﻄﺎل آﻣﻮزة ﺗﺎرﻳﺨﻴﮕﺮي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ روﺷﻦ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﭼﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮاري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻏﺮب داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را ﺑﺮ آﺷﻔﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻳﻚ ﻋﻤﻞ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ در ﻓﻜﺮ آﻟﺘﺮ ﻧﺎﺗﻴﻮ و در ﺗﻼش‬
‫ﻣﻬﻴﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﺑﺴﺘﻦ ﻗﺎﻋﺪه »ﺳﻘﻮط« و ﻇﻬﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ )اﻧﻘﻼب و ﻇﻬﻮر ﮔﺮاﺋﻲ( ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻏﺮب و ارﻛﺎن ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﻏﺮب در دو ﺑﻌﺪ ﻛﻠﻲ از ﻧﺎﺣﻴﺔ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ و در ﻛﺘﺐ ﻛﻬﻦ و ﻣﻘﺪس ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﺪﻳﺸﺔ‬
‫ﻫﻨﺪو‪ ،‬در ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻮاداﺋﻲ‪ ،‬در آﺋﻴﻦ زرﺗﺸﺖ و در ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻳﻮﺣﻨﺎي ﻣﺴﻴﺤﻲ‪ ،‬دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫دورهﻫﺎي ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬واﻗﻌﻪ »آرﻣﺎﮔﺪون« ﻳﺎ »ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ« ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آن ﭼﻪ در ﺑﺎب ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻳﻮﺣﻨﺎي‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻲ در ﻋﻬﺪ ﺟﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﮕﻮﺋﻲ ﺣﺮﻗﻴﺎل )ﻓﺼﻞ ‪ 38‬و ‪ (39‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آراء ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻏﺮب از ﺟﻤﻠﻪ »ﻧﻴﭽﻪ« ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اورﭘﺎﺋﻲ« )ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ( و ﺳﭙﺲ در آراء ﻋﻠﻤﻲ‬
‫و ﺗﺎرﻳﺨﻲ »اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ« ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »اﻧﺤﻄﺎط ﻏﺮب« )ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎن ﻏﺮب( ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮان از »ﻧﻮﺳﺘﺮ آداﻣﻮس« ﭘﻴﺸﮕﻮي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻧﻴﺰ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﻧﺎم ﺑﺮد‪» .‬رﺟﻲ‬
‫رﻳﻨﮕﺮ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﻲ ﺑﻠﻴﻎ او اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻪاي ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰ‬
‫ﺳﻄﺤﻲ و ﻣﻀﺤﻜﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ او ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮع »ﺳﻘﻮط ﻏﺮب« را ﻟﻮث و ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» .‬ﺋﻲ‪.‬‬
‫اﻳﭻ‪ .‬ﻛﺎر« ﻧﻴﺰ اﺣﺴﺎس ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻏﺮب در ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲاش ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻓﺴﺎد و‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻘﻮﻃﻲ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫و ﺑﻴﺮاه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺻﺮف اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ »ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪة ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻳﺎري ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻛﺎﻣﮕﻲ ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻘﻮط ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺧﻮدﻛﺎم ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .«1‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﻧﺤﻄﺎط و ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﺑﻌﺎد ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮع »ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ« و »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﻛﺜﺮي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮﺑﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﻪ و زﻧﮓ ﺧﻄﺮ آن را ﺑﻪ ﺻﺪا در آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و اﺗﻬﺎﻣﺎﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‬
‫وارد ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« در ﮔﺮو ﺣﺼﻮل ﺑﻪ »آﻳﻨﺪه«اي ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ در ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻟﻴﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎدﻳﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ واﻗﻌﻴﺖ و ﺿﺮورت ﻋﻴﻨﻲ )ﺑﻪ ﺻﺮف وﺻﻮل ﺑﻪ آن ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ( اﻣﻜﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﺒﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺑﺎ ﺳﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ در راﺳﺘﺎي ﺣﺼﻮل اﻳﺪة ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم و »ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن« ﻧﻴﺰ در درون‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎم ﻓﻜﺮي ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮد و ﻛﺎرﺑﺮد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮي ﺑﺎ اﻧﻀﺒﺎط ﺳﺨﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ »ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ« و ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﮔﺮي )ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ( و اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻳﻚ واﻛﻨﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ »ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ« و »ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫آﻳﻨﺪه« از ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ در ﻣﻘﺎم دﻓﺎع ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي آن ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫)از ﻃﺮﻳﻖ اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﺋﻲ( اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﻳﻨﺪة ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎﻳﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻏﻴﺮ اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮ )ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺮف ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻣﺤﻤﻞ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻮر در ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬روﻧﻖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫آﻗﺎي اﻟﺘﻦ در ﻳﻜﻲ از ﻣﺠﻠﺪات ﺗﺎزة ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ )ﻛﻴﻤﺒﺮﻳﺞ( ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» ،‬آن ﭼﻪ ﻣﻮرخ را از ﮔﺮد آورﻧﺪة اﻣﻮر‬
‫واﻗﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ اﺳﺖ« و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﻓﺮد‬

‫
‪., 4g <= *
/" - 0!T - , .V) .#W .&' ()* .‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻳﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪة ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﺳﺖ‪ ...‬ﻧﻘﻄﺔ ﺣﻘﻴﻘﻲ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻤﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از راه آن ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ از ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺰ‬
‫ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬و دﺳﺘﺎورد ﻳﻚ رﺷﺘﻪ روﻳﺪاد را ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ روﻳﺪاد دﻳﮕﺮ ﺷﻤﻮل ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ :‬از ﺗﻌﻤﻴﻢ‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﻪ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻗﺼﺪي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺗﻌﻤﻴﻤﻨﺪ و اﺻﺮار ﻣﻲورزﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ ﺑﺎ ﺧﺎص ﺳﺮو ﻛﺎر دارد‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﺎ‬
‫اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزﻧﺪﮔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ «1‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﻚ ﻋﺪه از ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻋﺼﺮ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺶ‪ ،‬از ﻋﻮاﻣﻞ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﺎص اﻧﺤﻄﺎط در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻼً ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺳﻘﻮط ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﺣﻮزه ﻧﻈﺮ را واﻛﻨﺶ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭼﻬﺮهاي‬
‫ﻣﺨﻮف و ﻫﻴﻮﻻﺋﻲ از ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ )ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﻴﭽﻪ و ﻣﺎرﻛﺲ و ﻫﮕﻞ ﻣﻲداﻧﻨﺪ(‬
‫در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آن ﭼﻪ را ﻫﮕﻞ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﺎزورهﻫﺎي ﭘﻠﻴﺴﻲ« ﻣﻌﻨﻮن ﻣﻲﺳﺎزد و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ وﺳﻴﻠﺔ وﺣﺪت و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺪﻧﻲاش ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﻣﺮگ وي در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و آﻟﻤﺎن ﻗﺪم ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ وﺟﻮد ﻣﻲﮔﺬارد و در اﻳﻦ دو‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ و ﻫﻴﺘﻠﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﺔ زﻳﺮ ﻛﻪ از ﻫﮕﻞ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻣﺘﻌﻴﻦ و ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﮕﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﺎر دوﻟﺖ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ و ﻫﻢ اراده و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﺮد را ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ذاﺗﻲ ﻋﺎم ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺪرت‬
‫آزاد ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻄﻪﻫﺎي ﺗﺒﻌﻲ و ﻓﺮﻋﻲ را در ﻫﻢ ﻧﻮردد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را در وﺣﺪت ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ و ذاﺗﻲ دوﻟﺖ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ«‪ .‬آري ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﺰﻫﺎي ﺧﻠﺴﻪاي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺗﺼﻌﻴﺪ و ﺗﻌﻠﻴﻪ ﻛﻪ ﺿﻤﻨﺎ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري )‪ (aufhben‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﮕﻞ‬
‫را در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑﻲ واﺳﻄﺔ دﻛﺘﺮﻳﻦﻫﺎي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮﻳﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻫﮕﻞ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻤﺪة آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﻳﻖ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﺪﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪«.2‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻴﺘﻠﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻴﻮﻻي ﺟﻬﺎن ـ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺣﺮﺑﺔ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﺋﻲ ﻓﺠﺎﻳﻊ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫دوم‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻃﺮد ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻼﻃﻔﺖ »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« و »ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ« را در ﻣﻘﺎﺑﻞ »ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ« ﻧﺸﺎن داده و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺮا را ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﻨﻔﻮر اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺿﺮورت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﺤﻜﻮم‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺜﺎل ﻫﻴﺘﻠﺮ را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺗﺒﻬﻜﺎري ﻓﺮدي ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺤﻄﺎط ﻏﺮب ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎرت زﺑﺎﻧﺰدي ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ »دﻳﮕﺮ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ داﺧﻞ »ﮔﻴﻮﻣﻪ« ﮔﺬارده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ »ﺳﻘﻮط ﻏﺮب« از ﻧﺎﺣﻴﺔ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ و »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎﺋﻲ« از ﻃﺮف ﻧﻴﭽﻪ و »ﺳﻘﻮط ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري« از ﺳﻮي‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ و دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮداز‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوي ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﺮد آورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي و ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع »ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ« را ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﻨﺘﻔﻲ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺗﻤﻬﻴﺪاﺗﻲ ﻣﻲﻳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ اﻣﻜﺎن وﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎء ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ آﻧﻬﺎ در ﻣﻮازات‬

‫
‪, 4g D= *
/! -
// - , .V) .#) %&' ()* .‬‬
‫‪.#S'Sg 4g <= *

T -
+)K ^^
\'b5) #5 L '9 .0‬‬
‫ﻧﻔﻲ آراء ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن ﻋﻤﻠﻲ وﻗﻮع ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ را دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎدﺛﻪ و اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﭙﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ »ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ از ﺗﺎرﻳﺦ درس ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻣﻮﺧﺖ ﭼﻮن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻠﻢ‪ ،‬آﻳﻨﺪه را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻲ ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ در آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬اﻣﺮوزه ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎد آور ﺷﻮد ﻛﻪ اﺳﺘﻘﺮاء ﻣﻨﻄﻘﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻳﺎ ﺑﺎور داﺷﺖ ﻣﻌﻘﻮل راه ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﻖ اﺳﺖ اﺣﻜﺎم ﺧﻮد را ﻗﻮاﻋﺪ ﻳﺎ راﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻛﻠﻲ اﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻓﻘﻂ در ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان آزﻣﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﻛﻨﺖ »ﻋﻠﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻞ«‪ .‬ﻛﻠﻴﺪ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺎﻟﻪي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ در اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﻋﺎم و ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻲ و ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرخ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ اﺳﺖ؛ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر راﻫﻨﻤﺎﻳﻴﻬﺎي ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ آﻳﻨﺪه ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ـ ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻴﻬﺎي‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ـ وﻟﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺑﺮرﺳﻲ وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك روﻳﺪادﻫﺎ ﻛﻪ داراي ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ و اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت‬
‫ﻛﻠﻲ و ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﺎﻋﺪهاي ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﺔ اﻳﻦ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه »ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﺎً در دورهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﺗﺴﺮي اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه و ﺗﻌﻤﻴﻢ آن ﺑﻪ ﻛﻞ‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻧﻴﺎن و ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻏﺮب در‬
‫ﻳﻚ واﻛﻨﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﺻﻒ آراﺋﻲ و اﻳﺠﺎد »آﻟﺘﺮ ﻧﺎﺗﻴﻮ« ﻣﻲﭘﺮازﻧﺪ و ﺑﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ) ﺿﻤﻦ اﻧﻜﺎر و ﻧﻔﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه اي( روﻧﺪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ و در راﺳﺘﺎي ﺗﺪوام ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫اذﻋﺎن ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ از ﺳﻮي ﻣﺎرﻛﺲ ـ ﻧﻴﭽﻪ و اﺷﭙﻨﮕﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و اﻋﻼم ﮔﺮدﻳﺪه و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش واﻗﻌﮕﺮاﻧﻪاي ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ آن آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎوﻳﺰ اﺑﺰار و وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آن ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن ﺳﻘﻮط ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺗﻼﺷﻬﺎي اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد در واﻗﻊ اﻳﺠﺎد ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن وﺻﻮل ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺴﺮﻳﻊ در ﺳﻘﻮط‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺧﻮد در واﻗﻊ ﺗﻤﻬﻴﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزﻣﺔ ﺑﺮوز‬
‫و رﺷﺪ و ﻇﻬﻮر ﻃﻔﻞ ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪» .‬ﺻﺪ ﻫﺰاران ﻃﻔﻞ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪ ـ ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻢ اﷲ ﺻﺎﺣﺐ دﻳﺪه ﺷﺪ« ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و دﺳﺖ و ﭘﺎ زدﻧﻬﺎ و ﺻﻒ آراﺋﻴﻬﺎ و اﻳﺠﺎد آﻟﺘﺮ ﻧﺎﺗﻴﻮ و‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ در ﺑﻄﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺿﺮورت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺚ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺮ ﻳﻚ در ﺑﻠﻮغ اﻳﻦ ﻃﻔﻞ ﺗﻘﺪﻳﺮ و‬
‫ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪن ﻏﺮب( ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫
‪, 4g D= *
/Y - , .V) .#W .&' ()* .‬‬
 ‫‪  (X N‬‬
‫اﻣﺎ در ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﺑﺎ »ﻧﻈﺮي ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺮ ﻟﺤﻈﻪاي زود ﮔﺬر« و ﺑﺪون ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺪﻣﻲ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ ﻧﻤﻲﮔﺬرد(‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪن ﻏﺮب در دو ﺑﻌﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﻴﺰ از آن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻜﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ آراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان در ﺣﻮزة‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﻈﺮ و ﺗﺌﻮري )ﺑﺎ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ و اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮي و اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﺋﻲ( ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻴﻨﻲ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن را ﻧﻴﺰ‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در راﺳﺘﺎي دوام و ﺑﻘﺎء ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺘﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺑﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ اﺳﺎﺳﺎً »ﻣﻮﺿﻮع« ﺳﻘﻮط را ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻮد‪ .‬و ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي رﻫﺎ ﺷﺪن از ﺳﺎﻳﻪ ﻣﺮﮔﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را دﻣﻲ ﻧﻤﻲآﺳﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬در ﺻﺪد ﻧﻔﻲ ﻣﺮگ و »ﭘﺎﻳﺎن« ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﺎرﻳﺦ را‬
‫ﻃﺮد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻇﻬﻮري و ﻧﻪ ﺳﻘﻮﻃﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﻨﻬﺎﺗﺮﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻤﻜﻦ )اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﻋﻨﻮان ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎد( ﺑﻪ ﺣﻴﺎت و ﺑﻘﺎء ﺧﻮد ﻫﻤﭽﻨﺎن »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن وار« اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﺎز ﻣﻮﺿﻮع »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« را ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺶ رو ﻧﻬﺎد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ را‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﻋﻼم دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ »ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺦ« و ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻃﺮد ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ )روش اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ( و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﻄﻴﻊ و ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﻮدن »ﻣﻮﺿﻮع« ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪاي زود ﮔﺬر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﻜﺮ ﺗﻮاﻟﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺑﻌﻀﺎ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك در ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﺮدن ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺰﺋﻲ آن‪ ،‬ﻧﺎ ﮔﺰﻳﺮ‬
‫از اﻧﻜﺎر ﺳﻴﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻛﻠﻲ روﻳﺪادﻫﺎ و »ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ« ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺘﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺧﺮد ﻛﺮدن‬
‫و رﻳﺰ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﻧﻤﻲﮔﺬرد ﺗﺎ از ﺷﺪت ﺟﺮاﺣﻲ و‬
‫»ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ« ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺎ ﭘﻴﺪا و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ‬
‫و ﻗﺎﻋﺪة »ﺳﻘﻮط« ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﻃﺮد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻔﻲ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس و آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﻗﺪم اول ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻈﻴﻢ اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫در ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮاء و ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺗﺨﺼﺺ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺻﺮﻓﺎً در اﺧﺘﻴﺎر »داﻧﺶ«‪ ،‬و در زﻳﺮ ﭼﺎﻗﻮي‬
‫ﺟﺮاﺣﺎن و ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﺑﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ »اﺗﻤﻴﺴﻢ« ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آراء و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺘﻮان درﺑﺎرة آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺰﻳﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻠﺖ ﮔﺮدﻳﺪه و آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺎﻳﺔ ﺛﺒﺎت و اﺛﺒﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ را ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻜﺲ آن ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻪ ﭼﻴﺰي از ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؟!‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در راﺳﺘﺎي ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و در ﺟﻬﺖ ﺣﺬف ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﻘﻮط اﺗﺨﺎذ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻬﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺧﺮد و ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫و ﭘﺮاﻛﻨﺶ آن در زﻣﺮة ﻣﻘﻮﻻت‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده و »ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ« در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻪ ﺧﺮوج‬
‫از ﺣﻮزة ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﺎﻟﻲ و ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رﺷﺪ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﺰه ﻧﻤﻮدن ﻋﻠﻢ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﭘﺨﺶ و ﭘﻼ ﻧﻤﻮدن آن در ﺳﻄﺢ ﻧﺎزﻟﺔ اﻛﺜﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺧﺮوج ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ از ﺣﻮزة ﺧﻮاص و‬
‫ﺷﻴﻮع آن در ﺑﻴﻦ ﻋﻮام اﺳﺖ‪ .‬دوم‪ :‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﭼﻨﺎن ﻓﺮاﮔﻴﺮ و آﻧﭽﻨﺎن »ﻣﺴﻠﻢ« ﻓﺮض‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ »ﺟﺰﻣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮده« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ ﺟﺮاﺣﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﺳﺎﺳﺎً در ﺟﺮاﺣﻲ »ﻫﺴﺘﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ« ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻤﻬﻴﺪ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺗﺴﺮﻳﻊ در ﺳﻘﻮط ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ روش ﻋﻠﻤﻲ در ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﺎ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺗﻤﻬﻴﺪ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻼً در ﻧﻔﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﻘﻮط ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺗﻤﻬﻴﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻘﻮط‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪«,P < ,P<9 ( »  Y‬‬

‫ﻧﻴﭽﻪ در ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻛﺘﺎب »اراده ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺪرت« ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎﺋﻲ در دو ﺳﺪة آﻳﻨﺪه )ﺳﺎل دو‬
‫ﻫﺰار( و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻨﺎن از آﻳﻨﺪه و ﻓﺎﺟﻌﻪ و ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻟﺤﻨﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫اوراد ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﺎن ﺑﺰرگ ﻫﻤﭽﻮن »ﻧﻮﺳﺘﺮ آداﻣﻮس« ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ‪» :‬آن ﭼﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲآورم ﺗﺎرﻳﺦ دو ﺳﺪه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ و آن‬
‫ﭼﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﺟﺰ آن ﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬ﺑﺮآﻣﺪن ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را‪ .‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﺿﺮورت اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ در ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺻﺪ زﺑﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از ﺧﻮد‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮاي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﮔﻮﺷﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اروﭘﺎﺋﻲ ﻣﺎ ﺳﺮﺑﻪ ﺳﺮ از زﻣﺎﻧﻲ دراز‪ ،‬ﺑﺎ رﻧﺞ و‬
‫ﺗﻤﺪد ﻛﻠﻴﺔ ﻗﻮا ﻛﻪ از دﻫﻪ ﺑﻪ دﻫﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻮﺋﻲ ﺑﻲ ﭘﺮوا ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺎﺟﻌﻪاي در ﺟﻨﺒﺶ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻲ آراﻣﺶ و ﺑﺎ زور و‬
‫ﺷﺘﺎب‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ و از آن ﺗﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اروﭘﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﭘﺮوا ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺎﺟﻌﻪاي ﻋﻈﻴﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود و ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط و ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻧﻴﭽﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎﺋﻲ« و در آﻣﻮزهاي ﻛﻪ اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ از ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻲآﻣﻮزد در ﻗﺎﻟﺐ »اﻧﺤﻄﺎط‬
‫ﻏﺮب« ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ را در ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ اروﭘﺎﺋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده دور اﻧﺪﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﻮ او در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر روﻧﺪ‬
‫اﻧﺤﻄﺎط و ﺳﻴﺮ آن ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺧﺎرج از آن زﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﭽﻪ‬
‫داراي اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﺴﻴﻂ و آزاد اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از ﺣﻮزة روزﻣﺮﮔﻲ و از ﺿﺮورت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺣﺘﻲ از آن ﭼﻪ‬
‫ﻛﻪ او از آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ« ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ ﻛﺸﺪ و ﺑﺎري دﻳﮕﺮ از ﻓﺮازي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﺼﻮل ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﭽﻪ ﻳﻚ آﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪» .‬او آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي‬
‫اروﭘﺎي ﺧﻮب و واﺣﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ«‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ »ﻓﺮزﻧﺪ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮد ﻣﻨﺤﻄﻲ ﻫﺴﺘﻢ وﻟﻲ ﻣﻦ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ را درك ﻣﻲﻛﻨﻢ و از ﺧﻮدم در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺴﺎد دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻧﻴﭽﻪ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را در ﻋﺼﺮي ﻛﻪ در آن )ﻋﺼﺮ اﻧﺤﻄﺎط( زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﺎز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آن ﻛﺲ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺷﺘﺔ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻧﻜﺮده ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﺪ و درﻧﮓ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻜﻴﻢ و ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﻛﻪ ﺻﻼح ﺧﻮﻳﺶ را در ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮي و در ﺑﻴﺮون ﺑﻮدن و در ﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ و در‬
‫ﺗﺄﺧﻴﺮ و در ﭘﺲ اﻓﺘﺎدﮔﻲ دﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﭘﺮوا و وﺳﻮﺳﻪ ﮔﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺧﻮد را در ﻫﺮ راه ﭘﻴﭻ در ﭘﻴﭻ آﻳﻨﺪه‬
‫ﻻاﻗﻞ ﻳﻜﺒﺎر ﮔﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎن ﭘﻴﺸﮕﻮ ﻣﺮﻏﻲ و ﻣﺮﻏﻮا ﺟﺎﻧﻲ ﻛﻪ وا ﭘﺲ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻴﺎر اروﭘﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ راه ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ را در درون ﺧﻮﻳﺶ‬
‫دﻳﺮﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﭙﺮده و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ و زﻳﺮ ﭘﺎ و ﺑﻴﺮون از ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺪرت ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﻳﻨﺪهﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ و »ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ و از درون ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﭘﺎداش‬
‫ﻟﻮﻟﻴﺪن در درون ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻔﻦ ﭘﻮﭼﻲ و اﻧﺤﻄﺎﻃﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﺑﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻠﺦ ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ »آن ﻫﻢ ﭘﻴﺶ از زﻣﺎن‬
‫ﺧﻮدش« ﺗﺎواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻲ زﻫﺮاﮔﻴﻦ در ﺑﻴﺎن ﻧﻴﭽﻪ ﻋﺠﻴﻦ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ آزار دﻫﻨﺪه اروﭘﺎﺋﻴﺎن را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﻤﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ ﺧﻮد را در ﭘﺲ ﺳﻜﻮت ﻣﻌﻨﻲ داري در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﭽﻪ از ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اروﭘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ را در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺿﺮورت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻻزم ﻣﻲداﻧﺪ ﺗﺎ آن ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫در آﻳﻨﺪه ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮد‪ .‬ﻇﻬﻮر ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪» .‬اﺑﺮ ﻣﺮد ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬و زﻣﻴﻦ روزي‬
‫ﺟﺎي او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« ﻇﻬﻮري ﻛﻪ ﺷﺮط وﺟﻮدي آن »ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ :‬ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ و‬
‫از درون ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ آن روش و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫)ﺟﺮاﺣﻲ( ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﻛﻪ در ﮔﺎم ﺑﻌﺪي و در دو ﺳﺪة آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺿﺮوري ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )ﻣﺮگ ﺧﺪا(‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﺎﺗﻮرآﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ و ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ ﻓﻠﺴﻔﺔ آﻛﺎدﻣﻴﻚ و ﻛﻼﺳﻴﻚ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﺗﺎ دورة ﺟﺪﻳﺪ‬
‫)ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮاﺣﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ و ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺘﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ »ﻋﻴﻨﻲ« و »ذﻫﻨﻲ«‪،‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻓﻴﺰﻳﻚ )اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﺟﻬﺎن( ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از ﻃﺮف ﺳﻘﺮاط اﺣﻴﺎء و ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ وا ﻧﻬﺎدن ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻧﻴﻤﻲ دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﻼﻃﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ و در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ »ﻣﻨﻄﻖ« ﺧﻠﻞ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ آن را ﻃﺮح و ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﻘﺮاط )ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ( ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻫﺴﺘﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ و اﺑﺪي )ﺷﺪن( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﻛﻠﻴﺖ وﺟﻮد را ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮدة‬
‫درﻫﻤﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻣﻲدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﺳﺘﻴﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬درﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮﻫﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﻫﻠﻨﻲ از ﻃﺮف ﺳﻘﺮاط اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﻧﺴﺎﻧﺲ و در ﻋﺼﺮ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ »ﻣﺪرن« ﻧﻴﺰ در ﺑﻄﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻛﺎدﻣﻴﻚ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ و ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﺧﻠﻞ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺧﻠﻖ و اﺑﺪاع‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﻞ و اﺧﺘﺮاع ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻨﺎم »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« ﺑﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﻘﻮل و اوﻟﻲ ﺑﺮﺗﺮ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ از ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس و‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺴﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺸﺖ‪ ،‬اﻛﻨﻮن در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )و آن ﺟﻬﺎن و ﺧﺪا( ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﭼﻪ‬
‫ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از اﺳﺎس رد و اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻏﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را ﻧﻔﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﮕﺎه راه آن را ﻧﻴﺰ اﺑﺪاع ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ )اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ( ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﻫﻮم و ﺑﻴﻬﻮده ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و آن ﭼﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ و واﻗﻌﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از اﺳﺎس ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ را ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ‬
‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰ داوري از وﺳﻂ ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺟﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻧﻴﻤﻲ از آن را »ﻓﻴﺰﻳﻚ« و ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ آن را‬
‫»ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻔﻲ ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮ ﻧﻴﻤﺔ دﻳﮕﺮ )ﻓﻴﺰﻳﻚ( ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻮد؟‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻃﺮد ﮔﺮدﻳﺪ و ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و زﻳﺮ ﭼﺎﻗﻮي »ﺗﺨﺼﺺ« و ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻪ اﺟﺰاء ﻛﺜﻴﺮ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از ﻧﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ و ﭘﺴﺘﻲ ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ و از ﺷﺪت ﻛﻮﭼﻜﻲ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ و ﻧﻴﺴﺘﻲ‪.‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس در ﺑﺮرﺳﻲ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ وﺿﻊ رواﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮا ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺑﺪي )ﺷﺪن( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﺗﻮان در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫ﻣﻘﻮﻟﺔ ﻛﻠﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬ﻛﻪ ﺻﻴﺮورت و ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺸﺎﻧﺔ »ﺗﻐﻴﻴﺮ« و ﺗﺤﻮل اﺳﺖ و ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن اﺿﺪاد و‬
‫دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎﺳﺖ و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮدة درﻫﻤﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻛﻠﻴﺖ وﺟﻮد ﻫﺴﺘﻲ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺰ ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ‬
‫اﺑﺪي‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎي درﻫﻤﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس را ﺑﺎز ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻫﻤﺔ ﻣﻮارد ﻓﻮق ﺑﺪون ﺟﺮاﺣﻲ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﺷﺘﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس را ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ ﭼﺎﻗﻮي ذﻫﻦ‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ و آن را از‬
‫ﻣﻌﻨﺎي واﺣﺪ ﺧﻮد ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ« از ﻟﺤﺎظ وﺿﻊ رواﻧﻲ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎآراء ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺳﻪ ﻧﻮع ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و دﺳﺖ دادن اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻟﺤﺎظ وﺿﻊ رواﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮش ﺗﻚ ﺑﻌﺪي و ﺟﺮاﺣﻲ‬
‫ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ و ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ‪» ،‬ﻫﺴﺘﻲ« ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ را ﺑﻪ اﺟﺰاء ﻛﺜﻴﺮ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و در‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آن ﻣﻲﭘﺮدازد ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ ﻻزﻣﻪاش ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از دﻳﮕﺮ وﺟﻮه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وا ﻧﻬﺎدن اﺑﻌﺎد و ﺗﺒﻌﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻧﺴﺎن را در ﻣﺠﺮاﺋﻲ ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و او را ﺑﻪ ﺟﺰﻣﻴﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻧﺎﻗﺺ رﻫﻨﻤﻮن‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬و ﺑﻪ ﺟﺎي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﺰار ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ‪ ،‬ﮔﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل‪ ،‬و ﺻﻴﺮورت و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺪون ﻟﺤﺎظ »ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ« ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺛﺒﺎت و ﻛﻠﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن و ﺑﺮ اﺳﺎس آن‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎن ﻓﻜﺮي )ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ( و ارزﺷﻲ )اﺧﻼﻗﻲ( را در اﻓﻜﻨﺪ‪) .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻓﻼﻃﻮن آن را در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﻞ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ(‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮا از ﺑﻄﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮري ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ را در ﺑﻄﻦ ﺣﻴﺎت ﮔﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻏﺎﻳﺘﻲ و و ﻣﻘﺼﺪي در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻮن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺻﺮف ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ و‬
‫ﻛﻠﻴﺖ در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﻦ ﻗﻮاي ﻓﻜﺮي ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻖ«‬
‫در ﺿﺮورت و ﺟﺒﺎرﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت دوم از ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮا‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺗﻚ ﻣﺤﻮر و ﻳﻚ ﺑﻌﺪي )ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻳﺎ اﻳﺪآﻟﻴﺴﺘﻲ( را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‪ .‬وا ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ ﺗﻮده از‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮدة دﻳﮕﺮ و ﻳﺎ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎدن ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ »دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ« در ﻗﺒﺎل ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻔﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻃﺮد ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎي »ﻋﻴﻦ و ذﻫﻦ‪ ،‬ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪،‬‬
‫ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﺟﻬﺎن‪.«...‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ وﺿﻊ رواﻧﻲ در ﺑﻴﺎن ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺒﺎﺋﻲ )در ﻛﺘﺎب ارادة ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺪرت ص ‪ (65‬آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻛﻼم ﻧﻴﭽﻪ ﮔﻮش ﻣﻲﺳﭙﺎرﻳﻢ‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ »ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ« ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در آن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﻮﻳﻨﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﺴﺎرت را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ و‪ ...‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻏﺎﻳﺘﻲ و ﻣﻘﺼﺪي‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺒﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي وﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻪ ﻧﺎرﺳﺎﺋﻲ ﻫﻤﺔ ﻓﺮوض ﻣﻮﺟﻮدة ﻏﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻠﻲ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪) .‬اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫دوم اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ وﺿﻊ رواﻧﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻫﻤﺔ ﺣﺎدﺛﺎت و در اﺳﺎس ﻫﻤﺔ ﺣﺎدﺛﺎت‬
‫»ﻛﻠﻴﺘﻲ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺘﻲ« و ﺳﺎزﻣﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن دادﻧﻲ و ﺗﺸﻜﻠﻲ ﻓﺮض ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن‪ ،‬ﻛﻪ روح ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺔ ﭘﺮﺳﺶ و ﺣﻴﺮت اﺳﺖ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺗﺼﻮر ﻛﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ از ﺳﻠﻄﺔ ﻛﺎﻣﻠﻪ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ دﻟﺨﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪... .‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ دو ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮن و ﺷﺪن ﭼﻴﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﻦ ﺣﺎدﺛﺎت ﻫﻴﭻ ﻧﻮع وﺣﺪت ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در آن‪ ،‬ﮔﻮﺋﻲ در ﻋﻨﺼﺮي ﺑﺎ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ارزش‪ ،‬ﻏﻮﻃﻪ زد‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ راه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﺔ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻮن را ﺑﻪ ﺳﺎن اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺮود دارﻧﺪ و ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﺳﻮي ﺟﻬﺎن ﺷﺪن و در وراي ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻮن‬
‫ﺟﺎي ﮔﺰﻳﻨﺪ و آن را ﻫﻤﭽﻮن »ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻨﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت رواﻧﻲ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﻣﺤﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺟﻠﻮه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﺑﺎوري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ در ﺑﺮدارد ـ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ واﻗﻊ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻲ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آن ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺮﻳﺎن و ﺷﺪن ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻌﺘﺮف ﻣﻲﮔﺮدد و ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ راه دزدﻛﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻘﺒﻲ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﻳﺎن دروﻏﻲ ﻣﺴﺪود ﻣﻲﺳﺎزد ـ ﻟﻴﻜﻦ ﺟﻬﺎن را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ...‬اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻪ روي داده اﺳﺖ؟ اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ارزﺷﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »ﻏﺎﻳﺖ« ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »وﺣﺪت« و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »ﺣﻘﻴﻘﺖ« ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻛﻠﻲ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮده آﻳﺪ‪... .‬‬
‫ﻛﻮﺗﺎه‪ :‬ﻣﻘﻮﻻت »ﻏﺎﻳﺖ« و »وﺣﺪت« و »وﺟﻮد« را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ارزش ﻧﻬﺎده اﻳﻢ‪ ،‬دوﺑﺎره از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ در‬
‫آورﻳﻢ و ﺑﻴﺮون ﻣﻲاﻧﺪازﻳﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ارزش ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﮕﺎر داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺟﻬﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﻮد و داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻛﻢ ﻛﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻲ‬
‫ارزش ﻣﻲﮔﺮدد‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻋﻘﻴﺪة‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺴﺦ ﻛﻨﻴﻢ!‪...‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ارزش ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﻗﻴﺎس ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﺗﺨﻴﻠﻲ راﺟﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻧﻬﺎﺋﻲ‪ :‬ﻫﻤﺔ ارزﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻢ ﺟﻬﺎن را اﺑﺘﺪا ارﺟﻤﻨﺪ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﭼﻮن آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ارزش ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪. ...‬‬
‫و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ذات اﺷﻴﺎء اﻧﺪر اﻓﻜﻨﺪه اﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻨﻮز اﺛﺮ ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻲ اﻏﺮاق آﻣﻴﺰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻘﻴﺎس اﺷﻴﺎء ﺑﺪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺟﺮاﺣﻲ در ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺘﻲ »اﻳﻦ ﺟﻬﺎن« در ﻗﺒﺎل آن ﺟﻬﺎن ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻴﺴﺘﻲ »آن ﺟﻬﺎن« در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬و اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ راه ﺑﺮ ﺳﻌﺎدت ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا در ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ در دو ﺳﺪة آﻳﻨﺪه )ﺳﺎل ‪ 2000‬و ﺑﻌﺪ از آن(‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻧﺎﮔﻮار ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬از ﻃﺮف ﻧﻴﭽﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺟﺮاﺣﻲ اوﻟﻴﺔ‬
‫ﺳﻘﺮاﻃﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ )ﻧﻴﺴﺘﻲ( ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺖ و ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻮادث و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﮔﻮار و‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰي را در ﭘﻲ آورد )ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را در ﺑﻄﻦ ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
 ‫‪<) Z‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻲ ارزش ﺷﺪن ارزﺷﻬﺎ )ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ( و »ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب »ﻃﻠﻮع اﺑﺮ اﻧﺴﺎن«‬
‫از واﻗﻌﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻣﺮگ ﺧﺪا و ﻣﺮاد ﻧﻴﭽﻪ از اﻳﻦ ﻛﻼم ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب »ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ« ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ از ﺳﻮﺋﻲ ﺷﺎدﻣﺎن و ﭘﺎﻳﻜﻮﺑﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺧﺪاﻳﺎن‬
‫ﻣﺮده اﻧﺪ« و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻛﺘﺎب »داﻧﺶ ﻃﺮﺑﻨﺎك«‪» ،‬دﻳﻮاﻧﻪ« در ﺳﻮگ ﻣﺮگ »ﺧﺪاي واﻗﻌﻲ و اﻟﻮﻫﻲ« ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﭽﻪ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺟﺎي ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت ﺧﻮد از »ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ« و ﺑﻲ ارزش ﺷﺪن ارزﺷﻬﺎ و از »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ‬
‫اروﭘﺎﺋﻲ« و ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺪف و ﻏﺎﻳﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ )ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن( ﺑﺮ ﻣﻲآﺷﻮﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﺧﺪاي واﻗﻌﻲ و اﻟﻮﻫﻲ و ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺣﺬف ﻣﺎوراء ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺑﻲ ارزش ﺷﺪن‬
‫ارزﺷﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ارزﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﺎوراء و ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎ ﭼﻴﺰ و ﺣﻘﻴﺮ و ﭘﺴﺖ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ و دﻳﻦ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺳﻮدﻣﻨﺪي و ﻓﺎﻳﺪه‬
‫ﺑﺎوري ﺗﻨﺰل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎن در ﺣﻴﺎت اﺿﻤﻬﻼل ﻣﻌﻨﻮي و در داﻳﺮة ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ از ﺑﻲ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫راﺑﻄﺔ ﻣﺮگ ﺧﺪا و ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ﺑﻴﺎن ﻧﻴﭽﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺘﺮاء و اﺑﻬﺎم اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺎدي زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻨﺪﻳﺴﻬﺎي ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺠﻌﻮل و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻟﻬﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺣﺘﻲ ﺧﺪاي‬
‫»ﻣﺴﻴﺤﻲ« ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺻﻠﻴﺐ ﺟﺎن ﺳﭙﺮد!‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺧﺪاﻳﺎن )ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎري ﻛﻪ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻣﻲرﻓﺖ( ﺧﻼﺋﻲ را ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد »ﺧﺪاي واﻗﻌﻲ و اﻟﻮﻫﻲ« ﭘﺮ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي اﻟﻬﻪﻫﺎ و ﺧﺪاي اﻓﻼﻃﻮن و ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺣﺘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﺮن ﻧﻮزده »اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« و ارزﺷﻬﺎي »اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻲ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ« ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺧﺪا و ارزﺷﻬﺎي ﺑﺎﻻﺋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ زرﺗﺸﺖ در اﻧﺪوه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻲآﺷﻮﺑﺪ و »دﻳﻮاﻧﻪ«‬
‫ﻓﺎﻧﻮس ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻘﺎﺑﻞ »اﻳﻦ دﻧﻴﺎ« و »آن دﻧﻴﺎ« ﺑﺎ آﻏﺎز رﻧﺴﺎﻧﺲ و در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬آن دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺪا ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮ ﺷﺪه ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪» .‬در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺮده اﺳﺖ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺪرن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻗﺮن »ﺑﻲ ﺧﺪا« ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ »ﺧﻮد ﺧﺪا« اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪا ﻣﻲﮔﺬارد و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺪا ﻣﻲﺳﺎزد«‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻮﭼﻚ ﺷﻤﺮدن زﻧﺪﮔﻲ و ﻧﻪ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ارزﺷﻬﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻧﻔﻲ ﻫﻤﺎن ارزﺷﻬﺎ و اﻧﻜﺎر آن دﻧﻴﺎ در ﻗﺒﺎل ارزﺷﻬﺎي اﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻧﻮﻳﺪ ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫در ﺣﻴﺎت اﺿﻤﻬﻼل ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺑﻪ وﻋﺪة ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎن از ﺗﺎرﻳﺦ و از ﺻﻮرت ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪ و‬
‫در ورﻃﺔ ﭘﻮﭼﻲ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﻛﻪ راه ﺑﺮ دور دﺳﺘﻬﺎ ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرد و ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي واﻻﻳﺶ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در‬
‫»اﻣﺮوزش« ﻓﺮو اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺧﺪا و آﺧﺮت‪ ،‬راه را ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻳﻨﺪهاش ﻣﺴﺪود ﻣﻲﺳﺎزد و در »ﺑﻦ ﺑﺴﺖ« ﻫﻢ اﻛﻨﻮﻧﺶ‪ ،‬ﻏﺮق در ﻧﺨﻮت و ﻫﻴﭽﻲ ﺑﻲ ﻛﺮان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪا و ارزﺷﻬﺎي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت و ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺎوراء را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻤﺎن را در دﻟﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و اﺧﻼق ﻓﺎﻳﺪه ﺑﺎوري و از آرﻣﺎن »اﻣﺮوزش« ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺧﻮرده ﻣﻲﺷﻮد و راه ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻧﻤﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺻﻮرت ﭘﻴﺸﻴﻦ و از ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪاش ﻣﻨﻘﻄﻊ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﺧﺪا و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ از آﻳﻨﺪه و آن دﻧﻴﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه و ﺣﺘﻲ از »ﻫﻢ اﻛﻨﻮﻧﺶ« ﻧﻴﺰ ﺳﺮﺧﻮرده ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ را ﻋﻠﺖ »ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ« ﻫﻢ در ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻫﻢ در‬
‫ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻞ و ارزﺷﻬﺎ‪ .‬او ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻜﺎري را ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ دو ﮔﺮاﺋﻲ )دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ(‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ از داﻳﺮة ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ وا ﻧﻬﺎدن ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎي‬
‫»ﻋﻴﻦ و ذﻫﻦ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻏﺮﻳﺰه و ﻓﻄﺮت‪ ،‬ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ و‪ «...‬در ﻗﺒﺎل ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ روﻧﺪ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺘﻌﺎدل را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺎن و ﭘﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎي ﻓﻮق )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو وﺟﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ‪ ،‬از دو روش ﻣﺘﻔﺎوت و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﻬﺖ ﻫﻢ در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪» .‬ﻣﺮگ ﺧﺪا« و‬
‫»ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ« ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻫﻢ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در آن ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در ﺑﻴﺎن ﻧﻴﭽﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺘﺮاء و اﺗﻬﺎم ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎ‬
‫»ﺣﺪوﺳﻂ« ﺑﻮدن ﻳﺎ »ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ« ﻛﻪ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎزش و ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن در ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺮگ ﺧﺪا ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻃﺮد ﻣﺎوراء و ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻴﭽﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻓﺸﺮده‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ :‬ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ »ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ«‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‬
‫ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ در ﻗﺒﺎل ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﺮ و در زﻣﺮة ﻣﻘﻮﻻت ﭘﺴﺖ و ﺑﻴﻬﻮده در ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻴﻤﻲ از‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻲ »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻣﻴﺎن اوﺑﺎش رﻧﮕﻴﻦ »ﺣﻮاس«‬
‫و آن ﭼﻪ »ﺑﺴﺎوﻳﺪﻧﻲ« اﺳﺖ ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺮﺻﺔ ﺗﻨﮓ و ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺟﺰاء ﻛﺜﻴﺮ و ﻣﻮارد رﻳﺰ‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺨﺼﺺ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺗﺒﻬﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺲ از ﺟﺮاﺣﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ‪ ،‬از ﺷﺪت ﻧﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ »ﭘﺴﺘﻲ«‬
‫ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ و از ﻧﻬﺎﻳﺖ »ﺧﺮدي« ﺑﻪ »ﻧﻴﺴﺘﻲ« )ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ( روي ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ و اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ »ﻏﺎﻳﺖ« و »ﻫﺪف ﻣﻌﻴﻦ« در ﻓﺮاﺳﻮي ﺗﺎرﻳﺦ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﮕﺮاﺋﻴﻬﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬
‫ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻧﺴﺎن ﻏﺎﻳﺘﻲ و ﻣﻘﺼﺪي در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺒﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮاي وﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ در ارزﺷﻬﺎ‪» :‬روي ﮔﺮداﻧﻲ از ارزﺷﻬﺎ و از ﻣﻌﻨﻲ و از آرزوﻣﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ارزﺷﻬﺎ ارزش ﺧﻮد را از‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪﻓﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ »ﭼﺮا« را ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﺔ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ )زﻣﺎن ﻣﺪرن(‪» :‬آدم در ﻧﻈﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺪر ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺿﻌﻲ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ از دﺳﺖ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از زﻣﺎﻧﻲ دراز دﻳﮕﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ آن ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‪ .‬ﭘﺲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮد ﺧﻮد ﺑﺴﺎن ﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﺮ ارزشﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ وﺟﻮد ﺟﻠﻮه دﻫﺪ و ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻤﺔ ﭘﻴﺮوان ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﺤﻜﻢ ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ ﻛﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ارزﺷﻬﺎي ﻣﻬﻢ و اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬آري‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا را رﻫﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﺧﻼق را ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد«‪.‬‬
‫دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻗﺮار دادن ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ )ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺿﻊ آن ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ( در واﻗﻊ ﺧﻠﻊ ﺳﻼح‬
‫ارزﺷﻬﺎي دﻳﻨﻲ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺧﻼق ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻸ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺧﺪاي واﻗﻌﻲ و اﻟﻮﻫﻲ را در ﺣﻴﺎت‬
‫اﺿﻤﻬﻼل ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﭘﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» .‬ﻛﺎﻧﺖ« ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ از ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺧﺪا را در ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫و اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن »اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻪ وﺿﻊ اﺧﻼق ﺳﻮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﻓﺎﻳﺪه‬
‫ﺑﺎوري ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺧﻮد ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪5*[+< &<<  Y‬‬

‫اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ در ﻛﺘﺎب »ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ« )ﺳﻘﻮط ﻏﺮب( ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻠﻲ در ﺧﺼﻮص ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻓﻮل ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮع ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب وي اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﻲ و‬
‫ارزﺷﻬﺎي ﻣﺴﻠﻂ آن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻴﻮد و ﺳﻨﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻪ در ﺣﺎل ﺗﻼﺷﻲ و رﺷﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻨﺪه زﻧﺪﮔﻲ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺗﻔﻜﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺣﺎل ﮔﺴﺴﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ او‪ ،‬ﻏﺮب ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮ ﺗﻤﺪن‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از ﭼﺮﺧﺔ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺧﺰان )ﺗﺎﻛﻨﻮن وﻳﺮاﻧﮕﺮ( »روﺷﻨﮕﺮي« ﻳﺎ »روﺷﻦ اﻧﺪﻳﺸﻲ« ﺑﻪ زﻣﺴﺘﺎن‬
‫ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻮچ ﺑﺎوري ﮔﺬر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.«1‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ در ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اراﺋﺔ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻠﻲ و ﺗﻌﻤﻴﻢ آن ﺑﻪ ﻛﻞ و آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺴﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻋﺪهاي ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را رو ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺑﻌﻀﻲ آﻧﺮا رو ﺑﻪ‬
‫اﻓﻮل و ﺳﻘﻮط )ﻳﺎ در ﺧﻂ و ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻳﺎ در ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ دوري و ﺗﻜﺮاري( داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺿﻤﻦ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن‬
‫ﺑﻪ دوري ﺑﻮدن ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ روي ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺻﻌﻮد ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ و اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﺑﺰرگ آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي زﻣﺎن و رﺷﺘﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻤﻪ ﺑﻌﺪي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ را‬
‫در دو ﺳﺪة آﻳﻨﺪه ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﺰار ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ ﮔﻤﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺷﺪﻳﺪا‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﻴﭽﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﺬ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﻧﻴﭽﻪ و ﺑﺎ ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش آن ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺑﺎ‬

‫
‪.
Y/ -
9F  X
) )  3)EK
(1 DR=@) L <*  A'LF .‬‬
‫ﻋﺒﺎرت »ﺷﻬﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ و اﻧﺤﻄﺎط ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب را )‪ 18‬ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻧﻴﭽﻪ( اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ از »ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس« اﻟﻬﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺗﺰ دﻛﺘﺮاي ﺧﻮد را درﺑﺎرة ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺑﻪ رﺷﺘﺔ ﺗﺤﺮﻳﺮ در آورده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ادواري ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان« ﻧﻴﭽﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻔﻲ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ و »ﺷﺪن« ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان« ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺟﺮاﺣﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ و ﻫﺴﺘﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ و دوﻧﻴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﺎ‬
‫ﺧﻂ ﻛﺶ ذﻫﻦ ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬را ﺗﺠﺰﻳﺔ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻫﻠﻨﻲ و اﺑﺪاع ﺟﻬﺎن ﻣﻀﺎﻋﻒ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ .‬و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ از ﺑﻴﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﺋﻲ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬را ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻲاﻧﮕﺎرد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﺧﺪاي ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻀﺎﻋﻒ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻣﺠﺰا از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و آﻧﺮا )ﺧﺪاي واﻗﻌﻲ و اﻟﻮﻫﻲ( در‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ و ﺣﻴﺎت )ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﻴﺮوي ﺗﻮدهﻫﺎي درﻫﻤﻲ اﺳﺖ( ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان ﻓﺎﺋﻖ آﻳﺪ‪ .‬او ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﺻﻴﺮورت و »ﺷﺪن« ﻣﺴﺘﻤﺮ و اﺑﺪي ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬در ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﺔ ﺑﻴﺸﻤﺎر »ﻋﻘﺎب« و »ﻣﺎر« را درﮔﻴﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻞ »ﻋﻘﺎب« ﻣﻈﻬﺮ آﺳﻤﺎن و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و »ﻣﺎر«‬
‫ﺳﻤﺒﻞ زﻣﻴﻦ و اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو در ﻓﻀﺎي ﮔﺮدان‪ ،‬ﻣﻲﭼﺮﺧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎر دور ﮔﺮدن ﻋﻘﺎب ﺣﻠﻘﻪ زده اﺳﺖ و ﻋﻘﺎب در‬
‫داﻳﺮهﻫﺎي ﭘﻬﻨﺎور در ﻫﻮاي ﭼﺮﺧﺎن ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮدش در دواﻳﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﺔ »ﮔﺮد ﺑﺎدي ﺷﻜﻞ« اوج ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻢ »ﺟﻨﮓ اﺿﺪاد« و ﻫﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ )زﻣﻴﻦ( و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )آﺳﻤﺎن( در ﻳﻚ »ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﺪاﻟﺖ واﻻ« در »ﺷﺪن« و ﺻﻴﺮورﺗﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺮ و اﺑﺪي روي ﺑﻪ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﺴﺘﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫واﺣﺪي ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺮاﺣﻲ ﻫﺴﺘﻲ و ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺗﺠﺰﻳﺔ آن ﺑﻪ اﻳﻦ و آن و دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر‪ ،‬ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﺮدن ﺳﺎزوارة‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اوﻻً ﻧﻴﭽﻪ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ را ادواري ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻛﻠﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ را روي ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و روي ﺑﻪ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺎس ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر‪ ،‬ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ و‪ ...‬را ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻣﻲدارد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻳﻚ ﺳﺮﺷﺖ ﻣﺮﻛﺐ و در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ )در ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺪور‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﺔ »ﮔﺮد ﺑﺎدي« رو ﺑﻪ ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ( اﻣﺘﺪاد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ آﻣﻮزهاي ﻛﻪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ از ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻲآﻣﻮزد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﻨﻴﺎن ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ در دواﻳﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﺔ ﮔﺮد ﺑﺎدي اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ »ﻋﻘﺎب« و ﺗﻤﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺎر« درﮔﻴﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻏﺮب روي ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻏﻠﺒﺔ ﻣﺎر )ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺰﻧﺪة زﻣﻴﻨﻲ( ﺑﺮ ﻋﻘﺎب )اوج ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و ﭘﺮواز روح( ﻧﺸﺎﻧﺔ ﺑﻲ ارزش ﺷﺪن ارزﺷﻬﺎ و »ﻣﺮگ ﺧﺪا«‬
‫و اﻧﺤﻄﺎط ﻏﺮب اﺳﺖ‪.‬‬

‫<‪ 
  5*[+‬‬
‫اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬او‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﻔﻮق ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدي »ﺗﻤﺪن« ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ و اوﻟﻲ »ﻓﺮﻫﻨﮓ« اﺣﺘﻀﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻣﺮگ ﺗﻤﺪن را‬
‫ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺗﻤﺪن اﺳﺖ و ﺗﻤﺪن ﻣﺆﺧﺮ از آن‪ .‬و ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﻮق ﻋﻨﺼﺮ اوﻟﻲ و اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺗﻤﺪن )ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮﻋﻲ و ﻣﺆﺧﺮ( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﺑﺰرگ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﭘﺲ از رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ و ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬روي ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط و ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ﻧﻬﺎده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻳﻮغ ﺗﻤﺪن ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺌﻮﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺒﻴﻴﻦ آن در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ )ﻣﻌﻨﻮي( و‬
‫ﺗﻤﺪن )ﻣﺎدي(‪ ،‬ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ )ﻫﺰاره( و در ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻳﻜﺒﺎر ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻮ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در‬
‫ﺷﺮف اﺣﻴﺎي ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺗﻤﺪن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫در اوج ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﻗﺮار دارد رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در ﻳﻮغ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدي روي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎده و ﭘﺲ از ﺳﭙﺮي ﺷﺪن ﻳﻜﺪورة ﻫﺰار‬
‫ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن از ﺳﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﻣﻮازﻧﺔ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن و ﺑﺎ ﺗﻔﻮق‬
‫ﻛﻔﺔ ﺗﻤﺪن ﺑﺮ ﻛﻔﺔ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬دوم‪ :‬ﺗﻤﺪن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ زﻣﻴﻨﻪ اﺿﻤﻬﻼل و اﻧﺤﻄﺎط دروﻧﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺪي و ﺗﻬﺎﺟﻢ رﻗﺒﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﻨﻲ و ﭘﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ در ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻏﺮب ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل‬
‫ﻗﺎﻋﺪة ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﺳﻴﻤﻲ ﻛﻪ دورادور اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ از ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻏﺮب )‪ 84‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫او ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪ » :‬اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺴﻴﺮ ﺣﻴﺎت ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺰرگ ﻫﻴﻜﻞ ﺳﻨﮕﻲ ﻋﻈﻴﻢ »ﺷﻬﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم‬
‫آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻣﺮداﻧﮕﻴﺸﺎن دﺳﺖ ﭘﺮوردة زﻣﻴﻨﻬﺎ و دﺷﺘﻬﺎ و ﻣﺰارع وﻃﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﭼﻨﮕﺎل ﺟﺎﻧﻮري ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﻧﺪ‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ( ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪهاي ﻣﻄﻴﻊ آن ﮔﺸﺘﻪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﺳﻨﮕﻲ‬
‫»ﺷﻬﺮ ﻣﻄﻠﻖ« را ﻣﺠﺴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﺮهﻫﺎي آن ﺑﺎ زﻳﺒﺎﺋﻲ ﺷﮕﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺑﺸﺮي را ﺧﻴﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺮگ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻼل و ﺷﻜﻮه وﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه و در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ...‬ﺗﻤﺎم اﺟﺰاي اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻧﻬﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻫﻮش و ذﻛﺎوت اﺳﺖ )اﻣﺎ از ﻋﻘﻞ و روح در آن ﺧﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ( ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﻮﻧﻴﻚ و‬
‫ﺑﺎروك ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ...‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺟﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻜﻨﺎي »وﺳﺘﺎ« و »ژاﻧﻮس« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﺴﺘﻐﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر اﺣﺘﻴﺎج و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺧﻮن و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﮋادي ﻧﺪارد ‪ ...‬ﻣﺎدام‬
‫ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪» ،‬اﺟﺎﻗﻲ« وﺟﻮد دارد و ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻃﻨﻲ آن ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ و ﻛﺎﻧﻮن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻗﺪﻳﻤﻲ‬
‫ﺑﺎ زﻣﻴﻦ و ﺧﺎك وﻃﻦ ﻛﺎﻣﻼ ﻗﻄﻊ ﻧﺸﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﮋادي ﻫﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﺛﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ زاوﻳﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ اﻓﻜﻨﺪه‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﺮاﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ و اﻧﺒﻮﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺨﺘﺨﻮاﺑﻲ ﻗﺎﻧﻌﻨﺪ‪ ،‬در درﻳﺎﺋﻲ از ﻣﺴﺘﻐﻼت ﻏﺮق ﺷﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺪوﺷﻲ ﺷﺎﻳﻊ ﮔﺸﺖ و ﻣﺮدم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن و ﺷﺒﺎﻧﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﻮي ﺑﻪ آن ﻛﻮي روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫ﻋﻘﻠﻲ و ﻓﻜﺮي ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ اﻟﺒﺘﻪ دﻧﻴﺎﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻞ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﻂ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻜﻨﻲ و‬
‫اﻋﺎﺷﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮي ﺣﺎﺋﺰ ﻣﻌﻨﺎ و اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺎرﺗﻬﺎي آن ﺑﻴﺶ از ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ارزش ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫آن ﭼﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺿﻤﻬﻼل و اﻧﺤﻄﺎط ﻳﻚ ﺗﻤﺪن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮي و ﺷﻜﻞ و ﻫﻴﻜﻞ ﺳﻨﮕﻲ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻨﻴﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ آن ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﻮﻧﻪاي از ﺗﻔﻜﺮات ﻣﻨﺤﻂ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﻗﻠﺐ درون‪ ،‬ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺧﺎرج آن را ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ درون ﺗﻬﻲ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﻠﻨﮕﺮي ﻧﻴﺮوي ﺧﺎرﺟﻲ و داﺧﻠﻲ‪ ،‬از ﺻﻮرت‬
‫ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻼﺷﻲ و ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻬﻲ ﺷﺪن دروﻧﻲ ﻳﻚ ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﺗﻬﻲ ﺷﺪن آن از ﻫﺴﺘﺔ اوﻟﻴﻪ و ﭘﺎﻳﺪار‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﺔ او در ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻳﺎ ﻃﺒﻖ‬
‫ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬آزادي ﻓﺮدي ﺑﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت در ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪ »ﻟﻴﭙﻴﺪو« ﻓﺮوﻳﺪ‬
‫ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة اﺷﭙﻴﻨﮕﻠﺮ ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻏﺮب ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺨﺶ ﭼﭗ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ و ﺑﺨﺶ راﺳﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻫﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد ﻛﻪ »ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﻢ راﻫﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ ﺻﺎف ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪ .‬اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ و ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺘﻲ در ﻋﻴﻨﻴﺖ و ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻏﺮب را )در ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻲ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻫﺴﺘﺔ ﭘﺎﻳﺪار‬
‫اﺟﺘﻤﺎع( اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»اداﻣﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮﻧﻲ ﺟﺰو وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺪن ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺪن را ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﺴﻞ و‬
‫آﺧﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﮋاد ﻣﻲﺳﺎزد اﺑﺪا در آﻧﻬﺎ وﺣﺸﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻧﺎزاﺋﻲ و ﻗﻄﻊ ﻧﺴﻞ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اوﻻد‬
‫اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮش و ذﻛﺎوت وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎ درﺟﺔ ﺷﺪت و ﻓﺸﺎر رﺳﻴﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي‬
‫وﺟﻮد اوﻻد دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ...‬در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺮدان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻧﻈﺮ دﻳﮕﺮي اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف دﻫﻘﺎﻧﺎن‬
‫و ﻛﺸﺎورزان ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ازدواج ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﺪه ﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻻًد آﻳﻨﺪه ﺧﻮد ﻣﺎدري ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان ﻣﺘﻤﺪن در‬
‫ﻓﻜﺮ اﻳﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮد »رﻓﻴﻘﻲ« ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﻮدا و ﭼﻪ در ﺑﺎﺑﻞ و ﭼﻪ در رم ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻮال ﺑﻮد و در ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻣﺮوزي اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﻲ و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام ﺑﺪوي و ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫زن ﺑﺮاي ﻣﺎدري اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم آﻣﺎل و آرزوﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ از اوان ﻛﻮدﻛﻲ در ﻗﻠﺐ او ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﻛﻠﻤﺔ »ﻣﺎدر« ﺟﻤﻊ‬

‫
‪!! - C B s &) LC <= * 83{; L5 9 .&9'9 D]B .‬‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺤﺒﻮﺣﺔ ﺗﻤﺪن زن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺪﻳﺪي در ﻣﻲآﻳﺪ‪» :‬رﻓﻴﻘﻪ«‪» ،‬ﺧﺎﻧﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻋﺸﻘﻲ و‬
‫ادﺑﻲ«‪» ،‬ﻋﺎﺷﻖ آزادي ﻛﺎﻣﻞ« ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺎﻧﻤﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ اوﻻد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت روﺣﻲ دارد! در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ازدواج ﺗﻘﺪس ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺒﺘﺬل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ...‬اﻣﺎ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﭽﻪ داري اﻗﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻃﺮف آن ﺧﺎﻧﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺣﻴﻔﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﮔﺮدش ﻓﺼﻠﻬﺎ را ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺮﮔﺰار ﻧﻜﻨﺪ و ﻫﺮ ﻓﺼﻠﻲ را در‬
‫ﺗﻔﺮﻳﺤﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻤﺎن ﻓﺼﻞ ﻧﮕﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻢ ﭘﺎرﻳﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ ﭘﺲ از زاﺋﻴﺪن‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﺶ از او دﺳﺖ‬
‫ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻃﺮف آن ﺧﺎﻧﻢ آزادي ﻃﻠﺐ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ و زﻳﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺎري ﻧﺮود‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ در ﻳﻚ‬
‫ردﻳﻔﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ اﻳﻦ زﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن و ﻫﻤﻪ ﻫﻢ ﺑﻲ ﺛﻤﺮ و اﺑﺘﺮﻧﺪ‪ ...‬ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ اوﻻد ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫وﺳﻴﻠﺔ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺨﺮه و ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮر ﻣﻲداﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از »ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن« در ﻗﺎﻟﺐ »ﺷﻬﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ« ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﺗﻮﻟﺪ ﺷﻬﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺮگ‬
‫ﺣﺘﻤﻲ آن را ﭘﻴﺶ ﮔﻮﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫ ‪$<     MB‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻃﺮد ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از ﺣﻮزة ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎدي ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﻘﺎء ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺿﺮوري ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ »ﻣﺮگ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﺻﻠﻲ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب )ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري( ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل »ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« ﺑﺎ ﻃﺮح اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ »ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻫﺪف )ﭘﺎﻳﺎن( ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺑﻘﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎء ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻘﻮط ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ را رﺳﻴﺪن ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮد )دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال( ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ »ژان ﺑﻮدرﻳﺎ«‪ :‬ﻣﻀﺤﻚﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻃﻨﺰ ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮي‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ...‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻛﺎر ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺮد‪ ...‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﻛﺲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻤﻴﺮد و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬
‫ﻧﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن راه ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ...‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ رﻗﻴﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺣﺘﻲ دﻳﮕﺮ آن ﭼﻬﺮهاي را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺎرﻛﺲ از آن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ وا رﻓﺘﻪ و ﮔﺎز دار ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺎرﻛﺲ در ﻣﻮرد ﺷﻜﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺤﺘﻮا‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﻛﺲ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻟﺰوﻣﺎً آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮگ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻨﻄﻖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻘﻮط‬
‫ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﭼﻴﺰي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺤﻚ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﺎرﻛﺲ ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ از‬
‫»ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در اﻧﺪﻳﺸﺔ او ﻧﻜﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻛﻤﺎﻛﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ‪ ...‬اﻧﺪﻳﺸﺔ‬
‫او زﻳﺎده از ﺣﺪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪاي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ او ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻳﻜﻲ از‬

‫
‪!Z - C B s &) LC D= * . 83{; L5 9

&9'9 D]B .‬‬
‫ﺿﻌﻔﻬﺎي اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻢ‪ .‬از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ اﻧﺪﻳﺸﺔ او ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻤﻖ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ وي را ﺑﻪ ﺳﻮي اراﺋﻪ ﺗﺮاز ﻧﺎﻣﺔ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺳﺎده اﻧﮕﺎراﻧﻪاي درﺑﺎرة ﭘﺎﻳﺎن اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺎرﻛﺲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﻣﺎرﻛﺲ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.«1‬‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازي در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﺑﻄﻦ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺪه آل ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري از راه ﻣﻴﺎن ﺑﺮ و ﺑﺎ ﻣﺘﺪﻟﻮژي »ﺑﺎز«‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را دور زد و آن را اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد ﺗﺎ در ﻣﺼﺪاق و وﺟﻮد ﻧﻴﺰ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺗﺮك ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري در ورﻃﺔ اﻧﺠﻤﺎد و رﻛﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮔﺮدﻳﺪ و زود ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ اﺑﺪاع‬
‫ﺷﺒﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺷﺒﺢ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ در ﻗﺎﻟﺐ آﺧﺮﻳﻦ »رﻗﻴﺐ ﻓﺮﺿﻲ« ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎزد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺗﻚ‬
‫ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻮﭼﻚ از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را در ﺑﻠﻮك ﺷﺮق وا ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﻮد ﺳﻮﭘﺎپ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺸﻮدن‬
‫ﻃﺮﺣﻬﺎ و ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻬﻢ »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺗﺮﻓﻨﺪ ﺗﺎزه اﺋﻲ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﺒﺾ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري را در‬
‫اﻳﻦ ورﻃﺔ رﻛﻮد و اﻧﺠﻤﺎد ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آورد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫روﺷﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮات آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪاي واﺣﺪ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ـ »ﻣﺎرﻛﺲ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﺗﺸﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ را ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ را »ﻛﺎﻣﻞ« ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ از ﻗﺒﻴﻞ آزادي و ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ و وزﻳﻦ ﺗﺮ از‬
‫ﺧﻮد ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪ 2.‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﻄﺐ از دو ﻗﻄﺐ ﺟﻬﺎن و ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ از ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﺎﻫﻴﺖ دروﻧﻲ آن در ﺷﻜﻞ و ﺷﻴﻮة‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺗﻨﺎﺳﺦ روح ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻤﺰوج ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻞ ﺳﻘﻮط ﺻﻮري ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﻋﺪول از اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻣﺎرﻛﺲ‪ .‬دوم‪:‬‬
‫ﻋﺪم ﺣﻀﻮر رﻗﻴﺐ ﻓﺮﺿﻲ )ﺣﺘﻲ در ﺷﻜﻞ ﺗﺼﻨﻌﻲ آن( در درون دﻳﻮارﻫﺎي آﻫﻨﻴﻦ‪ .‬ﺳﻮم‪ :‬اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ از ﻃﺮف‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻣﺼﺎدرة ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و آﮔﺎﻫﻲ آن ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي »ﺑﺎز« و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ »ﺳﻘﻮط ﻏﺮب« را از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺳﻘﻮط ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬
‫)ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( را در ﺑﻄﻦ ﺳﻘﻮط ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫
‪
// - .8S 4'  U L QR L .‬‬

‫‪.Y!T - 9e)6 #6
A'5 S'5 t9  u .0‬‬
‫ﻋﺪول ﻟﻨﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ از »اﺻﻮل اﺻﻠﻲ ﻣﺎرﻛﺲ« را ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﺳﻘﻮط ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً‬
‫ﻟﻨﻴﻦ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺑﺮ ﺧﻼف دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﺎرﻛﺲ و ﺑﺎ ﻋﺪول از اﺻﻞ دراز ﻣﺪت »اﻧﻘﻼب ﺑﺮوژوا«‪ ،‬ﻗﻴﺎدت »اﻧﻘﻼب ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ«‬
‫را ﺷﺨﺼﺎً ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ آﺗﻲ و در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺤﺮﻳﻒ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺎرﻛﺲ را »ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ و ﻋﻠﻨﺎ ﺧﻮد را ﻃﺮﻓﺪار »ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺧﻼﻗﻪ اي«‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ را در اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﺳﻘﻮط ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎرﺑﺮي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﻌﺎﺑﻴﺮي ﻛﻪ ﺗﺪاﻋﻲ ﮔﺮ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﺑﺎ »روش ﻣﻴﺎن ﺑﺮ« دور زد و ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ »ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي« ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪي رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻴﺎﻧﺔ راه از آن ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ و از دور ﺑﺎزي ﺧﺎرج ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺣﺮف آﺧﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‬
‫)ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ( را در اول زد و از ﻫﻤﻴﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﮔﺎم )آزادي ﺟﻨﺴﻲ( ﻗﺪﻣﻬﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻜﻠﻮارة ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‬
‫را درﻫﻢ رﻳﺰد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﻣﺠﺰا از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻫﻢ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ داراي ﻣﺘﺪي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﺗﻴﻐﺔ ﻳﻚ ﻗﻴﭽﻲ در دﺳﺖ ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ و ﻗﺪرت واﺣﺪ ﺟﻬﺖ اﻫﺪاف ﻣﻌﻴﻦ »ﻏﺮب« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪» .‬ﺗﺰ«‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و »آﻧﺘﻲ ﺗﺰ« ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪاي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﻮد )ﺳﻨﺘﺰ( ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖ »ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻬﻮد« ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ واﺣﺪ و اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻬﻮد ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ و اﻳﺠﺎد ﺷﻜﺎف و ﺗﺠﺰﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‪ ،‬و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ )ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ(‪ ،‬اﻫﺮم ﻓﺸﺎر و ﺣﺮﻛﺖ و ﭼﺎﻟﺶ )در راﺳﺘﺎي ﻧﺘﻴﺠﻪاي واﺣﺪ( را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري درﻳﺪ و اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از ﺑﺪو آﻏﺎز ﺟﻨﺒﺶ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬از اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬در‬
‫اﻳﺠﺎد زﻣﻴﻨﻪاي ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ دراز ﻣﺪت ﺧﻮد ﺳﻮد ﻛﻼﻧﻲ ﺑﺮد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺲ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز اﻧﻘﻼب ﺑﻠﺸﻮﻳﻜﻲ‬
‫ﮔﺸﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﻛﻤﭙﺎﻧﻴﻬﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻼن و دراز ﻣﺪت در آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و روﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻘﻼب‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ داﻣﻨﻪ و ﺟﺎي ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﻗﻴﺐ )ﻓﺮﺿﻲ( ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺻﻒ آراﺋﻲ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ »ﻗﺪرت و ﺗﻔﻜﺮ واﺣﺪ و‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻬﻮد« )ﻏﺮب( در اﻗﺼﻲ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﺑﺎﻧﻚ و ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ( روﻧﺪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روﻳﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻲراﻧﺪ‪ .‬و ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻬﻮد ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي ﺟﻬﺎﻧﻲ را وﺿﻊ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي درﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪة ﺟﻬﺎﻧﻲ را در ﻣﻮازات ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺧﻮد دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ »ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﺔ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﺎ ﺳﭙﺮي ﺷﺪن ‪ 1980‬و زﻳﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺗﻌﻬﺪات اﺳﺘﻘﺮاﺿﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺮ ﺣﺮﻛﺖ »ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري« ﻛﺸﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬دهﻫﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻣﻠﻠﻲ ﭘﻮل‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل »ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي« ﺑﻮد از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬در دﻫﺔ ‪ 1990‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻢ در اﻳﻦ دام ﻗﺪرت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫»ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري« ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ وﺳﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‬
‫ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﺿﻮاﺑﻂ ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.«1‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺮب ﺗﺎﺟﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﮔﺎن ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﺿﺮب ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ » ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري« و »ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ« ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﺪﻛﻲ ﻧﻔﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪة آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪» .‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ«‬
‫و »ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ« ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو از دو راه ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ آن رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻌﺎر ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ و در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ ﺑﺎ اﻫﺮم ﻓﺸﺎر ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻐﻮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﺣﺬف ارﻛﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ در ﻗﺎﻟﺐ زﻧﺪﮔﻲ اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و آزادي ﻓﺮدي‬
‫ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ )از رﻫﮕﺬر ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺬف ﺧﺎﻧﻮاده و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ راﻫﺒﺮ ﻣﻲﺷﻮد(‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺻﻮﻻ ﺧﻮد ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ از درون ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‬
‫و وﺟﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دراي ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻫﻮن وﺟﻮد اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻛﺎر ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ »ﺧﻼﻗﻪ« در ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻛﺎر ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و در ﺟﺎﻳﮕﺎه آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺮگ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان دور از اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان و ﺗﺤﺖ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ ﺟﻨﺎح ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و ﻗﻄﺐ ﭼﭗ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﭼﺎر ﺳﻘﻮط و اﻧﺤﻄﺎط ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻨﺎح ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﻧﻴﺰ در ﺷﺮف اﻧﺤﻄﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻠﻴﺖ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮه اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲاش )ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري( روي ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر و ﻣﺮگ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در اﺣﻴﺎي ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺎرﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪان دور رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در اﻧﺪﻳﺸﺔ‬
‫اﺳﺘﻤﺮار‪ ،‬دوام و ﺑﻘﺎء ﺣﻴﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ ﻧﺒﻮﻏﻲ دﻳﮕﺮ دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺣﻴﺎي ﺷﺒﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮاﺷﻴﺪن و وﺿﻊ رﻗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺣﺪ ﻓﺮﺿﻲ و ﺗﺼﻨﻌﻲ آن‪ ،‬از آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﺔ ﺳﻘﻮط ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮاﺟﻬﺔ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري اﺣﺘﺮاز ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر رﻗﻴﺐ ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺷﺪ و ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻜﺮي ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻛﺎﻧﻪاي ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن‬
‫ﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺘﻴﻼي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ »اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮال را‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻧﺠﺎت آن ﻧﻘﺶ داﺷﺖ‪ .‬اول ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ارﺗﺶ آﻟﻤﺎن و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺘﺎزي در اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻮع ﻛﻴﻨﺰي آن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺜﺒﻴﺖ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دراي ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻃﺒﻘﺎت‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ ﻏﺮﺑﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻪ در دول ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ‬
‫ﺷﻮروي در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮد ﺑﺮد‪ .«2‬ﺧﺼﻮﺻﺎً وﺟﻮد ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﻮد ﺗﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﻗﻴﺐ ﺑﺎ‬

‫
‪.
T/ -
9F  X ) )  3)EK
L <*  A'LF .‬‬
‫‪.
.! -
9F  X L <*  A'LF .0‬‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي »ﺳﻴﺘﻮ‪ ،‬ﺳﻨﺘﻮ و ﻧﺎﺗﻮ« ﺟﺎي ﭘﺎي ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﺷﻮروي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮ ﺗﺠﺎوزات ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮد و در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﺮاي رﻫﺎﺋﻲ از ﺷﺮ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺰاﺣﻢ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻣﺴﻠﺢ‬
‫ﻛﺮدن ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮار از رﻗﺎﺑﺖ در ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت اﻣﺮي ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﻧﻤﻮد و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺪه آل ﻗﺪرت واﺣﺪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺖ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اش‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺸﺘﺮك ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮال در ﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ )دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ( ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﭘﻴﺶ از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﺮﻫﻮن‬
‫روش و راه ﻣﻴﺎن ﺑﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻬﺎد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺴﻢ و ﻣﻴﻠﻴﺘﺎرﻳﺴﺘﻲ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻴﺪ ﺿﻤﺎﻧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻴﺸﺘﺮ داده ﺑﻮد‪ ،‬او را ﺷﺮﻣﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻜﺮر و ﺑﺲ ﻣﻬﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫دو روش ﻣﺘﻔﺎوت در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺟﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻳﺎ ﻟﻴﺒﺮال ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻓﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ‪ ،‬ﺟﺎن ﻻك‪ ،‬ﻣﻮر‪ ،‬ﺑﻨﺘﺎم و‪ ...‬ﺟﺎي ﺳﻮﺳﻴﺎل رادﻳﻜﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺎرﻛﺲ و ﻟﻨﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرت اﺣﻴﺎي ﻋﻴﻨﻲ آن در واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت و زﻳﺴﺖ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺟﺰ در ﺷﻜﻞ و ﻣﺼﺪاق و وﺟﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوت ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ در‬
‫ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻀﻮر آن را در ﻋﺮﺻﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت )ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ( ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﺷﻌﺎر آزادي ﻓﺮدي )اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ( »از ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ« و‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ و ﻟﻐﻮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي از »ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﺟﻨﺴﻲ« رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻴﺮاه‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ »ﻳﻚ ﻟﻴﺒﺮال ﺗﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺷﺪن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺧﻴﺰ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ راه ﺧﻮد را از ﻟﻴﺒﺮال‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﺪن آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري در ﺑﻠﻌﻴﺪن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺌﻮري »ﻧﺴﺒﻴﺖ« ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺎﺋﻲ را ﺑﺮاي »ﺑﺎزي« ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎزي را ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺒﺎزد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻜﺘﺐ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺎرﻛﺲ ﻧﻪ ﺟﺎﺋﻲ و ﻧﻪ ﺑﺎزﻳﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺎزي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﺑﺎزي را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ و ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ و ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﭘﺎﻳﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻟﻴﺒﺮال ﺧﻮد ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺬارد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﻌﻄﺎﻓﻲ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﭘﺬﻳﺮي دارد ﺷﻜﻞ‬
‫ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﻜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻲ ﻣﻜﺘﺒﻲ )ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻜﺘﺒﻲ اﺳﺖ( ﻇﻬﻮر‬
‫و ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﻏﻴﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﺿﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫»ﺗﻘﺒﻴﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ )ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ آﻧﺘﻮﻧﻲ‬
‫آردﺑﻼﺳﺘﺮ( »آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻐﺎن آن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﻨﺪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﺮاﻣﻲ ﻣﻼﻳﻢ و ﻟﻄﻴﻒ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﭼﻪ‬

‫
‪._"_ - 9e6 #6

A'5 S'5 t9  u .‬‬
‫در ﺳﺎﺣﺖ ﻧﻈﺮ و ﭼﻪ در ﻋﻤﻞ داراي ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺘﻮان ﻫﻴﭻ دورة دﻳﮕﺮي را ﺳﺮاغ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه دورة وﺳﻮاس ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1945‬ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 1960‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻔﺘﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل‬
‫ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دورهاي ﻛﻪ در آن دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎدﻳﺎن و ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺗﻌﻘﻴﺐ و آزار‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎم ﺧﻮف اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻧﺎﻓﺬ آن ﻣﻚ ﻛﺎرﺗﻴﺴﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻟﺬا آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺮاي »ﺑﺎزي« ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را در ﺑﺎزي اﻛﺜﺮي و در وﺳﻌﺖ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻮع اﻛﺜﺮي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ در ﻗﺎﻟﺐ آزادﻳﻬﺎي‬
‫ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺟﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺳﺮ ﺑﺎز زدن وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﺳﻮﭘﺎپ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻨﮕﻨﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﺿﺮورﺗﻲ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺴﺎس ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫آزادي ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻲ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎري اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎري ﻧﻬﺎد اوﻟﻴﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و‬
‫ﻓﺮوﺷﮕﺎﻫﻬﺎي زﻧﺠﻴﺮهاي ﺑﺎ ﻛﺎرﺗﻬﺎي اﻋﺘﺒﺎري و‪ ...‬ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﻮدي از »زﻧﺪﮔﻲ اﺷﺘﺮاﻛﻲ« و ﺗﺠﺎﻧﺲ آرﻣﺎﻧﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ »ﻓﺮد« در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ آزاد اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و‬
‫آزادﻳﻬﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده را درﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻨﻴﺎن و ﺷﺎﻟﻮده آن را ﺗﺎ ﺣﺪ اﺿﻤﻬﻼل ـ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮد را در ﺗﻤﺎم وﺟﻮه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده اﺳﺖ( ﻓﺮد »آزاد« و‬
‫ﻣﺨﺘﺎر را »ﺿﺮورﺗﺎ« و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در ﺣﻘﻮق و اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ روز ﻣﺮه )ﺟﻴﺮه روزاﻧﻪ( ﻣﻬﺎر ﻣﻲﺳﺎزد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ آزادي در‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻋﻤﻼً در ﻃﻴﻒ ﻣﺤﺪودي از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران )ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ( ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮان دوﻟﺖ در ﻧﻈﺎم ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ )ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ( ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮق و ﺟﻴﺮة روزاﻧﻪ و ﻣﺤﺪودي ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ در‬
‫ﻧﻈﺎم ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮدي از اﺟﺘﻤﺎع در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ در وادي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري از اﺻﻮل‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺎرﻛﺲ )اﻗﺘﺼﺎد( ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺣﺘﻲ »ﻓﺮﻫﻨﮓ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﺑﺮ آورد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎزار ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎزار در ﻣﻮرد ﺑﻘﺎء‪ ،‬اﺳﺘﻤﺮار و ﭘﺬﻳﺮش و ﺣﺬف و اﺧﺮاج ﻳﻚ‬
‫ﻛﺎﻻي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ در ﺑﺎزار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﻳﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﻛﻪ ﮔﺬار از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻫﻜﺪة ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ راه ﻣﻴﺎن ﺑﺮي ﻛﻪ ﻣﻴﺰﻧﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از دور‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ در ﻋﺮﺻﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ ﭼﻴﺰي )ﻧﺘﻴﺠﻪ و آرﻣﺎﻧﻲ( ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﭘﺲ از‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدن ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻃﺒﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ )زﻧﺪﮔﻲ اﺷﺘﺮاﻛﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ( در ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺎ »ﻟﻴﭙﻴﺪو« ي ﻓﺮوﻳﺪ در ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ و در ﺷﻜﻠﻲ از زﻧﺪﮔﻲ اﺷﺘﺮاﻛﻲ و‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻴﺰ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را در ﺧﻮد ﻫﻀﻢ و ﻓﺮو‬
‫ﺑﻠﻌﺪ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﺪه آل ﮔﺮاﺋﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ )رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ(‪ ،‬دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻧﻈﺮي و ﻓﻀﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ را از‬

‫
‪._"
- 9e6 #6

A'5 S'5 t9  u .‬‬
‫زﻣﻴﻦ و واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دور ﺳﺎﺧﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻨﻴﺎن ﺧﻮد را درﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن »اﻗﺘﺼﺎد« و »ﺑﺎزار« )در‬
‫ﻣﻮازات ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎرﻛﺲ( اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﺗﺮﻓﻨﺪ اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد ﺷﺒﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ ﺧﻄﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮة ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در راﺳﺘﺎي اﺳﺘﻴﻼي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮري ﺳﺎده ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در ﻋﺮﺻﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺣﻴﺎت ﻇﻬﻮر ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﻋﺪم ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ رو ﺑﻪ اﻓﻮل و ﺳﻘﻮط ﻧﻬﺎد‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻳﻚ روي اﻳﻦ ﺳﻜﻪ اﺳﺖ‪ .‬آن ﺳﻮي ﺳﻜﻪ ﮔﻮاه‬
‫و ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮﻻ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻧﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺷﻜﻞ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و اﻧﺘﻈﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮد ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و آرﻣﺎن‬
‫و اﻫﺪاف آن در درون ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺲ از ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﻓﻜﺮي و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﻴﻨﻲ ﭘﻼﺳﻴﺪه‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺳﻘﻮط ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﻓﻨﺪ اﺣﻴﺎي ﺷﺒﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻳﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻬﺎدن ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و ﺗﻚ ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺳﻮﭘﺎپ اﺣﺘﻴﺎط و اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰش و ﭼﺎﻟﺶ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﻛﺘﺒﺮ روﺳﻴﻪ ﻛﻪ در ﺑﺮ ﭘﺎﺋﻲ آن اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﻛﻤﭙﺎﻧﻴﻬﺎي ﺑﺰرگ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا و آﻏﺎز اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ و اﻋﻄﺎي ﻛﻤﻜﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﻠﺸﻮﻳﻚ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺰار و‬
‫ﻣﻨﺸﻮﻳﻚﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ دراز ﻣﺪت ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺧﺰﻧﺪه ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ وﺟﻮد ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎي ﭘﺎي ﺧﻮد را در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ و ﻋﻮاﻣﻞ رﺷﺪ و ﭘﻮﻳﺎﺋﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻜﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫داري ﻟﻴﺒﺮال را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ زﻳﺮﻛﺎﻧﻪاي ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺪاري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪاي در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ و ژﺋﻮﭘﻠﺘﻴﻚ‬
‫ﻣﺒﺎدرت ورزد‪ .‬ﻟﺬا در ﺻﻮرت اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد ﺷﺒﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ را در ﭘﻴﺶ رو دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ اﻛﻨﻮن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻛﻪ »ﭼﻨﺎن ﻓﺮاﮔﻴﺮ و آﻧﭽﻨﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دارد ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﻴﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ »ﻫﺮ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﭼﺎﻟﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ »ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ زﻧﺪه« ﺑﺎﺷﺪ »ﺟﺰ ﻣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮده‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ »ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﻨﻬﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ در زﻣﺮة ﻣﻘﻮﻻت‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻋﺼﺮ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ ...‬در ﻏﺮب ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎ ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺒﻬﻢ درﺑﺎرة ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺻﻮل ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﺘﺎ در ﻫﻤﺎن‬
‫ﺣﺎل ﻛﻪ آواز دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺳﺘﺎﻳﺶ از ﺧﻮد ﺳﺮ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺻﻮل ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺗﻀﻌﻴﻒ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺧﻤﻴﺎزه ﻛﺸﻴﺪن و‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺮف ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻴﺶ از آن ﻛﻪ »ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫»ﺟﺰﻣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮده« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻳﺎ در ﺧﻄﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺎور و ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ و ﻣﺎرﻛﺲ و‪ ...‬ﺑﻪ اﻳﺠﺎد دﻳﻮار دﻓﺎﻋﻲ ﭘﺮداﺧﺖ وﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺿﻮع »ﺳﻘﻮط« اﺳﺎس ﺳﻘﻮط را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻛﻨﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ واﻛﻨﺶ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺦ روﺑﺮو ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻠﻜﺘﺮ از ﻧﻮع ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻏﺮب دﺳﺖ و ﭘﺎ زﻧﺪ و ﺗﻘﻼ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ در ﺑﺎﺗﻼق ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﺑﻴﺪن و ﻣﺮگ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺧﻤﻴﺎزه ﻛﺸﻴﺪن و ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺣﻴﺎي ﺷﺒﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ واﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺪاري و دﻣﻴﺪن روح ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮده رﻳﮓ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ از‬
‫ﺳﻘﻮط آن ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﮔﺸﺘﻦ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﻣﺮوز ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺑﺎﻓﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ »ﻣﺪرن« ﺧﻮد ﻣﺴﺎﺋﻞ و دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻴﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﺮاي ﭘﻲ‬
‫ﮔﻴﺮي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ در دﻓﺎع از ﺑﻘﺎ و اﺳﺘﻤﺮار ﺣﻴﺎت ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻟﻴﺒﺮال‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﮔﺸﺘﻦ و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ »ﺟﺰ ﻣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮده« از ﺟﻤﻠﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ و دل‬
‫ﻣﺸﻐﻮﻟﻲﻫﺎي اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و واﺿﻌﺎن اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫
‪.
0 - A'5 S'5 t9  u U 9e6 #6 .‬‬

 ‫  &‪   :%‬‬

‫'&‪« 4<»  () *+ $%‬‬

‫در ﻓﺼﻞ اول و در ﻳﻚ دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« از روش ﻋﻘﻼﻧﻲ ـ ﻓﻠﺴﻔﻲ و از روش اﺷﺮاﻗﻲ ـ‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ .‬و روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ را ﻧﻴﺰ در »ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻣﺪاﻗﻪ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺪون‬
‫اﻃﺎﻟﻪ ﻛﻼم ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻪ روش ﻓﻮق را ﻛﻪ در دو دورة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﻴﻦ از آن ﺑﺤﺚ ﺷﺪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ »ﻣﺘﺪوﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﻠﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎع روﻳﻜﺮدي ﻛﻮﺗﺎه ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ »راه ﺳﻮم« را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬
‫از دو روش ﻓﻮق‪ ،‬وﺿﻮح و روﺷﻨﻲ ﺑﺨﺸﻴﻢ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻣﺠﺪداً ﻧﻤﻮدار ﻗﺒﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺪاﻋﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و واﺿﺤﻲ از وﺟﻮه اﺷﺘﺮاك و اﻓﺘﺮاق اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺣﺼﻮل و وﺻﻮل ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻪ روش ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ و ﻋﻠﻤﻲ را در ذﻳﻞ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪:‬‬
‫روش ﻋﻘﻼﻧﻲ ـ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ :‬ﻋﻘﻞ ـ ﻋﻘﻠﻲ ـ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ـ ذﻫﻨﻲ ـ ﻛﻠﻲ ـ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ـ ﺑﺴﺘﻪ ـ ﻃﻮﻟﻲ ـ ﺻﻌﻮدي = ﻣﻄﻠﻖ‬
‫)ﻣﻌﺮﻓﺖ(‪.‬‬
‫روش اﺷﺮاﻗﻲ ـ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ :‬دل ـ ﺷﻬﻮدي ـ ﻛﺸﻔﻲ ـ ذﻫﻨﻲ ـ ﻓﺮدي ـ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ـ ﺑﺎز ـ ﻃﻮﻟﻲ ـ ﺻﻌﻮدي = ﻣﻄﻠﻖ )ﺧﺪا(‪.‬‬
‫روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ـ ﻋﻴﻨﻲ ـ ﺟﺰﺋﻲ ـ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ـ ﺑﺎز ـ ﺳﻄﺤﻲ = ﻧﺴﺒﻲ )اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ(‪.‬‬
‫»راه ﺳﻮم« ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻻﻛﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ ﺳﻪ روش ﻓﻮق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ‬ ‫ﻋﻘﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺟﻬﺖ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﺷﻬﻮدي‬ ‫دل‬ ‫راه ﺳﻮم‬
‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫روش ﻋﻘﻼﻧﻲ ـ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﻨﻬﺎ »اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ درك ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺟﻬﺎن داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻋﻘﻞ در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ و آن را در اﻳﻦ ﺗﻼش از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ از ﻗﺒﻴﻞ وﺣﻲ‪ ،‬اﻳﻤﺎن و اﺷﺮاق دروﻧﻲ ﺑﻲ ﻧﻴﺎز‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ«‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺗﺴﺎﻫﻞ در »اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ اوﻟﻴﻪ« و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ در ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬و در ﺗﻮﺟﻴﻪ »ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ«‬
‫)ﺻﺎدرة اول و ﻋﻘﻮل ﻋﺸﺮه و‪ (...‬آﻧﻬﺎ را از »اﺷﺮاق« ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ روش ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ و روش اﺷﺮاﻗﻲ – ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬داراي روﺷﻲ واﺣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮل ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﻼﻓﺎﺗﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮا روش آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻨﺪان ﺑﺰرگ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼ روش آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا و ﻣﺘﺒﺎﻳﻦ ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﻣﺘﺒﺎﻳﻦ از روش ﻋﻘﻼﻧﻲ ـ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺎ روش اﺷﺮاﻗﻲ ـ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ )ﺑﺮ ﺧﻼف ﺻﻮرت ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه اش(‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫»اﺷﺮاﻗﻴﻮن« ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮ درﻳﺎﻓﺘﻬﺎي ﺑﺎﻃﻨﻲ و ذوﻗﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻠﻮك ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺠﺎﻫﺪات‬
‫دروﻧﻲ ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺘﻪ و ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﺪون ﺳﻮاﻧﺢ ﻧﻮري و اﺷﺮاﻗﺎت ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﺮاي درك ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺟﻬﺎن ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫»ﻋﺮﻓﺎ« ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻬﺎن ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ و اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﻴﺮ و ﺳﻠﻮك و رﻳﺎﺿﺖ و ﻣﺠﺎﻫﺪه و‬
‫اﺷﺮاق و ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻮده و ﻫﺪف آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي درك و ﻓﻬﻢ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬وﺻﻮل و اﺗﺤﺎد و ﻓﻨﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان »ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺴﻠﻚ« ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ »اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آﺛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﺣﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ روش ﻋﻘﻼﻧﻲ از روش اﺷﺮاﻗﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺰ روش‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ از روش اﺷﺮاﻗﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ روش اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﺎ اﻗﺎﻣﺔ ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬و روش ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روش ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺪاد از روش اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ دو روش اﺷﺮاﻗﻲ و‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺑﺎ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ »اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ« و »ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ« ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻠﻲ و ﻧﻤﻮدار »ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ«‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن روش ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﺎ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ را در ﻣﺒﺤﺚ »ﻋﻠﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎع« اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫روش ﻋﻘﻼﻧﻲ ـ اﺷﺮاﻗﻲ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان(‪:‬‬
‫‪1‬ـ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻋﻘﻞ )راﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ( ‪2‬ـ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ‪3‬ـ ﻃﺮﻓﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل )رادﻳﻜﺎﻟﻴﺴﻢ( ‪4‬ـ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﻮﻧﻴﺴﻢ‬
‫)ﺑﺴﺘﻪ( ‪5‬ـ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت ‪6‬ـ ﺗﻼش در اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﻃﺒﻖ ﻧﻘﺸﺔ ﻣﻄﺮوﺣﺔ ﻗﺒﻠﻲ )ذﻫﻨﻲ( اداره ﻛﻨﻨﺪ )اﺗﻮرﻳﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺴﻢ(‪.‬‬
‫روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ(‪:‬‬
‫‪1‬ـ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ )آﻣﭙﺮﻳﺴﻢ( ‪2‬ـ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ »ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ‪3‬ـ ﻃﺮﻓﺪار وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد )ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر( ‪4‬ـ ﻃﺮﻓﺪار‬
‫»ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ« )ﺑﺎز( ‪5‬ـ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪6‬ـ ﺗﻼش در اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﻃﺒﻖ واﻗﻌﻴﺎت ﺟﻬﺎن )ﻋﻴﻨﻲ( ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد )اﻧﺪﻳﻮاﻟﻴﺴﻢ(‪.‬‬
‫»راه ﺳﻮم« ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﻦ روﺷﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راه ﭘﺲ از »ﻧﻔﻲ« ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻪ روش ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻬﺎي ﻗﻄﺒﻲ و ﺟﺰم ﮔﺮا( از در اﺛﺒﺎت )ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن اﺛﺒﺎت و ﻧﻔﻲ( ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺬرا از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﻲ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي »ﻋﻠﻢ‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف« ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم و ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ در ﻋﺼﺮ ﺳﻮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺿﻤﻦ ﻧﻔﻲ روش ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان )روش ﻋﻘﻼﻧﻲ‪،‬‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ( و روش ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ )ﺗﺠﺮﺑﻲ ـ ﻋﻠﻤﻲ( روﺷﻲ را ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ اول ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرت ﻃﺮح آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺪﻳﻬﻲ و ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺟﻠﻮه ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ آدﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻲ را از ﭘﻴﺶ ﻓﺮا‬
‫روي ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮي اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻼم ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و در ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻻ ﺟﺒﺮ و ﻻ‬
‫ﺗﻔﻮﻳﺺ‪ ،‬ﺑﻞ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ روﺷﻬﺎي ﻛﻠﻴﺸﻪاي و ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ از ﻗﺎﻋﺪة ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﺗﻮان آﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬ﺳﻪ آﻣﻮزة ﻛﻠﻲ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ »ﻧﻔﻲ« اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻔﻲ روﺷﻬﺎي ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﺟﺰﻣﻲ و ﻛﻠﻴﺸﻪاي ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﺎم دوم »اﺛﺒﺎت« اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎﻃﻲ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن آن دو‪ .‬ﮔﺎم ﺳﻮم ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎ »ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن اﺛﺒﺎت و ﻧﻔﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫راه ﺳﻮم‬

‫» ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺎره ﺳﻮم«‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﮔﺮ در ﭘﻲ اراﺋﻪ ﻃﺮح ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﻃﺮح ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬از ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻟﻮژي‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬر ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮري ﺑﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺟﺮاﺣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ دو ﺷﻖ ﻛﻠﻲ‬
‫)ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪة( ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﺑﺎ وﺿﻊ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن آن دو‪ ،‬وارد »ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم«‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻼم ﺷﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﻻ‬
‫ﺟﺒﺮ و ﻻ ﺗﻔﻮﻳﺾ‪ ،‬ﺑﻞ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻷﻣﺮﻳﻦ« ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ دو روش و دو ﻣﺮﺣﻠﺔ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و وﺻﻮل‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﺔ درﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻠﺒﻲ و ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و ﻧﻔﻲ دو ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﻳﺎد ﺷﺪه )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ(‪ ،‬ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﺛﺎﻟﺚ ﻣﺒﺮﻫﻦ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ از ﻗﺎﻋﺪة اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه‬
‫ﺑﺎ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎ و ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﻌﻤﻮل ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺎرج از ﻗﺎﻋﺪة ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻗﺎﻋﺪة اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ را در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻈﻢ ﻫﻨﺪﺳﻲ و رﻳﺎﺿﻲ در آورﻳﻢ )ﭼﻪ در ﺣﻮزة ذﻫﻨﻲ و‬
‫ﭼﻪ در ﺣﻴﻄﺔ ﻋﻴﻨﻲ(‪ ،‬در واﻗﻊ آن را ﺑﺴﺎن ﻗﻮاﻋﺪي ﻃﺮح ﻧﻤﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻗﻮاﻋﺪ را ﻧﻔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ دو روش ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬روش ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت و دﻳﮕﺮي را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪهاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ روش ﺳﻠﺒﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮاﻋﺪي ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺔ ﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻗﺎﻋﺪة ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر »ﻣﻄﻠﻖ« ﺑﻪ ﻧﻔﻲ )اﻧﻜﺎر( دو روش ﻓﻮق ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ‪ ،‬از در‬
‫اﻳﺠﺎب ﺑﺮ آﻣﺪه و ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ را ﻣﻴﺎن »ﻃﺮﻓﻴﻦ« ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ »ﺑﻴﻦ اﻷﻣﺮﻳﻦ« ﻧﺎﻣﺘﻌﻴﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻇﺎﻫﺮي )ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن اﺛﺒﺎت و ﻧﻔﻲ( اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه را از اﻓﺘﺮاء ﺑﻪ ﻗﻄﺒﻲ ﮔﺮي و ﺗﻚ ﺑﻌﺪي ﺑﻮدن ﻣﺼﻮن ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ »ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎ ﺟﻤﻊ آن دو و »ﺣﺪ وﺳﻂ« ﺑﻮدن ﻳﺎ »ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ« ﻛﻪ از ﻫﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎزش و »ﺗﺴﺎﻣﺢ« ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم ﻣﻲآﻣﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« )ﻛﻪ ﺧﻮد روﺷﻲ اﺳﺖ ﺟﻬﺖ ﻧﻔﻲ دو‬
‫روش ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ دو روش در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻮار و آن را از ﻃﺮﻓﻴﻦ در راﺳﺘﺎي ﻳﻚ ﻧﻘﻄﺔ واﺣﺪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ( ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ را از ﺳﺮ ﺑﮕﺬراﻧﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﺑﺎﻋﺚ اﻃﺎﻟﻪ ﻛﻼم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮه اﺷﺘﺮاك و اﻓﺘﺮاق ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﻄﺮح در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺑﺎز ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ‪:‬‬
‫ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« اول ﺳﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﺠﺎﺑﻲ‪ .‬دوم‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ »راه« اﺳﺖ ﺗﺎ »ﻣﻘﺼﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﻗﻄﺒﻲ ﮔﺮي و ﺗﻚ ﺑﻌﺪي ﺑﻮدن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ »ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« »ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ«‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ »ﻧﺘﻴﺠﻪ« ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ »راه« اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ »ﻣﻘﺼﺪ«‪» ،‬روش« اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫»ﻧﺘﻴﺠﻪ«‪ .‬ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ ﻗﻄﺒﻲ ﮔﺮي از در اﻳﺠﺎب ﺑﺮ آﻣﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ‬
‫راﻫﺒﺮ ﺷﻮد‪» .‬ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ« ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪهاي را از اﻓﺘﺮاء ﺑﻪ »ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ«‪» ،‬ﺣﺪ وﺳﻂ« و »ﺗﺴﺎﻣﺢ« و »ﺗﺴﺎﻫﻞ« ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻢ »ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ« و ﻫﻢ »روش ﺳﻠﺒﻲ« اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه را از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﻤﻜﻦ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﺤﻠﻴﻞ در ﻗﺎﻟﺒﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ و ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﻛﻠﻴﺸﻪاي ﺷﺪه و ﺟﺰﻣﻲ )دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم( در‬
‫ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ »ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺴﻴﻂ« و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ )و ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ( از ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻄﺮح‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻜﺮر دو روش ﭘﻴﺸﻴﻦ در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫اﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺟﺪوﻟﻲ ﻧﻴﺰ از ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت و ﻗﻄﺒﻲ ﮔﺮي و ﺗﻚ ﺑﻌﺪي ﮔﺮاﺋﻲ اﻳﻦ دو روش در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻪ اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺰﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ و ﻧﻪ ﭘﻴﺶ داوراﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺘﻲ ﻧﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺳﻠﺒﻲ و ﻧﻪ اﻳﺠﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻌﺎرف آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺴﺘﻔﺎد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ »راه« اﺳﺖ ﺗﺎ »ﻣﻘﺼﺪ«‪ .‬دوم‪ :‬در اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺿﻤﻦ ﻧﻔﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ )ﺗﺰو‬
‫آﻧﺘﻲ ﺗﺰ( ـ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر »اﻣﺮﻳﻦ«‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ و »ﺳﻨﺘﺰ« را ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲدﻫﺪ )ﺑﻴﻦ اﻷﻣﺮﻳﻦ ﻧﺎ ﻣﺘﻌﻴﻦ(‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬در اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﻪ رﻳﺴﻤﺎن ﺣﺮﻛﺖ از ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ وﺟﻮد دارد )ﺳﻘﺮاط( ﻧﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻗﻴﺎﺳﻲ‬
‫)ارﺳﻄﻮ( و ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ از راه ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و ﻫﻨﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮ )و ﻳﺎ ﻫﻨﺮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻟﻔﺎﻇﻲ ﭼﺎﺑﻜﺪﺳﺘﺎﻧﻪ( دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ )ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﻴﺎن(‪ ،‬و ﻧﻪ‬
‫از ﺗﺰو آﻧﺘﻲ ﺗﺰ و ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺛﺎﻟﺚ از ﺟﺪال دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ آن دو )ﻫﮕﻞ(‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻗﺎﻋﺪة اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ روش و روش ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻘﺪ و ﻧﻔﻲ روﺷﻬﺎي ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد‬
‫روﺷﻬﺎي ﻗﻄﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﻃﺮﻳﻖ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ اﻳﺠﺎﺑﻲ ﻣﻴﺎن روﺷﻬﺎي ﻗﻄﺒﻲ ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺟﺮاﺣﻲ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻄﺒﻴﻦ و ذو وﺟﻬﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺎرف‪ ،‬داﻧﺶ‪ ،‬و ﻋﻠﻮم ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺗﻚ ﺑﻌﺪي ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ &‪«C& P K[» J'K‬‬

‫»ژرژ ﮔﻮروﻳﭻ« درﻛﺘﺎب ﺧﻮد از زاوﻳﻪاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻘﺪر ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از زواﻳﺔ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬آن ﭼﻪ را ﻛﻪ او دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي »ﺟﺰﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺪﺣﻲ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬و ﻓﺮاﻳﺎز )ﺻﻌﻮدي( و ﻓﺮوﻳﺎز )ﻧﺰوﻟﻲ(‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎ آﻧﺮا »ذﻫﻨﻲ« و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ و در ﻋﺼﺮ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي ﻣﺎرﻛﺲ و ﭘﺮودن »ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزة واﻗﻌﻲ و ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد« را ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﭼﻮب ﻣﻲراﻧﻴﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺟﺰﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﺎز و در ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲ ﻃﺒﻘﻪ )ﻣﻄﻠﻖ( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎ از ﺳﻘﺮاط و اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ )ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان( ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ »واﻗﻌﻴﺖ« )ﻋﻴﻦ( ﺑﻪ ﭘﺎي‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﮕﻲ »ﺣﻠﻘﻪ ﺑﮕﻮش ﻧﻈﺮﮔﺎﻫﻬﺎي ﺟﺰﻣﻲ و از ﭘﻴﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ«‪ .‬ﻟﺬا »ژرژ‬
‫ﮔﻮروﻳﭻ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﻠﻴﺔ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺟﻨﺒﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﺘﻌﻴﻦﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ )ﻛﻪ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺲ و ﭘﺮودن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ( از ﻟﻐﺰش ﻣﺼﻮن ﻧﻤﺎﻧﺪه و دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﺪﺣﻲ و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ درﺟﺎﺗﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻧﻈﺮﮔﺎﻫﻬﺎي ﺟﺰﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ :‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻓﺮاﻳﺎز اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺮوﺟﻲ ﺗﻮاﻧﻔﺮﺳﺎ و دﺷﻮار ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﺜﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻓﺮوﻳﺎز و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ در ﺳﻴﺮ از واﺣﺪ ﺑﻪ ﻛﺜﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻻﻳﺐ ﻧﻴﺘﺲ وﺿﻊ ﻣﺠﺎﻣﻊ واﺣﺪ‬
‫و ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﮕﻞ ﺷﺎرح ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﺴﺴﺘﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﮔﺰارﺷﮕﺮ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫رﺟﻌﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻇﺮف زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ واﻗﻌﻲ را ﺗﻌﻠﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ از آن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ و آن را ﺑﻪ »ﺳﺮﻣﺪﻳﺖ ﺣﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺪ )‪ (Aufheben‬و ﻫﻢ زﻣﺎن و روح و ﻋﻘﻞ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ و اﻟﻮﻫﻴﺖ را ﻫﻮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻮﻳﻪ و ﻳﻜﻲ ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺣﻠﺔ آﻏﺎزﻳﻦ در ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي ﻗﻄﺒﻲ و ﺗﻚ ﺑﻌﺪي را ﺳﻠﺐ و ﺑﺎز‬
‫ﭘﺲ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺟﺰﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ و ﭘﻴﺶ دواراﻧﻪ و اﺳﺎﺳﺎً ﺻﺮﻓﺎً ذﻫﻨﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي »ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎﺑﻲ و ﺛﺒﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺸﻴﻨﻲ و ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ در واﺣﺪ ﻳﺎ در ﺧﺪا ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬وا‬
‫ﮔﺮدي ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ روح ﮔﺮاﺋﻲ ﻇﻬﻮري را در ﺑﺮ دارد«‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ »ژرژ ﮔﻮروﻳﭻ« ﺑﺎ ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﺮك ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد از زاوﻳﻪ و ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺎﺻﻠﺔ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ او ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي ﻓﻮق )اﻧﺘﺰاﻋﻲ( و اﻣﺮ‬
‫واﻗﻊ )اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد »آﻣﭙﺮﻳﻜﻮ ـ رآﻟﻴﺴﻢ« دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ او از ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ ﻗﻄﺐ و‬
‫ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮ روش وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ )ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ( ﻏﻔﻠﺖ ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺮازﻳﺮي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ و اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ‬
‫ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ )ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ( ﻓﺮو ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ او از دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ »اﻛﻤﺎل ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ اﻣﻮاج و ذرهﻫﺎ« و »ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺳﺮﻋﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ« و »ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﺎن ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرﮔﻬﺎ و ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻬﺎ« در ﻓﻴﺰﻳﻚ و رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬و‬
‫ﻋﻠﻮم دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺳﺮاب ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺮا ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﺎ را ﻛﻪ »ﺧﻮد‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺤﺮ ﻛﻨﺪ و ﻻ ﻳﻨﻘﻄﻊ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ آﻣﭙﺮﻳﻜﻮ‬
‫رآﻟﻴﺴﻢ از ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت ذﻫﻨﻲ رﻫﺎﺋﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪» :‬ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺎ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ را در ﻣﻘﺎم ﺣﺮﻛﺖ واﻗﻌﻲ و‬

‫
‪.

- #S'Sg 4g <= *

V)K ^^ .#93; D  #5 L 9 )
\'b5) .‬‬
‫ﻋﻴﻨﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻲ از ﻗﻴﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻼﻗﻪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺒﻠﻲ آزاد ﺳﺎزﻳﻢ‪ «.‬و آﻧﮕﺎه ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪» :‬ﻗﺼﺪ و‬
‫آﻫﻨﮓ ﻣﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺗﻮﺳﻂ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻏﻴﺮ ﺟﺰﻣﻲ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫رﻫﻨﻤﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺰرگ را‬
‫ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻏﺮض آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻃﻔﺮه‬
‫رﻓﺘﻦﻫﺎي ﻟﻔﻈﻲ ﺟﻬﻞ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﻏﺮض آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﺎ آن ﺑﺎزي و اﻳﻦ ﻃﻔﺮه رﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﻢ‪.«1‬‬
‫ﻧﻔﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ )ﺟﺰﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ و ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﻟﻔﻈﻲ و زﺑﺎﻧﻲ( ﺑﺎﻋﺚ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎي »ﻣﺎرﻛﺲ« و »ﭘﺮودن« آﻧﺴﻮي ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ژوژ ﮔﻮروﻳﭻ‪ ،‬ﻓﺎﺧﺮاﻧﻪ ﻧﻔﻲ‬
‫آن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ اﺣﺘﺮاز از ﻓﺮو اﻓﺘﺎدن در ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ در »واﻗﻊ ﮔﺮاﺋﻲ ﻋﻠﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎع« اﻓﺮاﻃﻲ‪» ،‬ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ« ﻳﺎ ﻫﺮ ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎد )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮش دواﻧﺪن ﺑﺮاي ﻣﻐﺸﻮش ﻛﺮدن اﻓﻜﺎر و واروﻧﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﺎرﻛﺲ و ﭘﺮودن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم واﻗﻊ ﮔﺮاﺋﻲ ﻋﻠﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﺷﺎن ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻜﺎﻣﻞ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﺣﺘﻲ اﺷﺮاﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺟﺰﻣﻴﺖ ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻴﺶ داورﻳﻬﺎ و ﺗﺴﻠﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن‪.‬‬
‫از ﺳﻮﺋﻲ ﻧﻔﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﺎرﻛﺲ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻜﻴﺔ ﮔﻮروﻳﭻ ﺑﻪ اﻣﺮ واﻗﻊ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﺮﻛﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ آﻣﭙﺮﻳﻜﻮرﺋﺎﻟﻴﺴﻢ او‪ ،‬ﺑﻲ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ »ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺧﻼﻗﻪ« )ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻛﺮآﺗﻮر( ﻟﻨﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم در ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ )در اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻣﺎرﻛﺲ( ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت زﻣﺎن و ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ در اوﺿﺎع‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻲرود‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻃﺮح ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﭘﻮﭘﺮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ« ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ‬
‫ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﭘﻴﺶ ﻓﺮض و ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻛﻠﻲ و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ درس و ﻛﺎر آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻼﺗﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺮ ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي زود ﮔﺬر‪) ،‬ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻫﺎ و وﻗﺎﻳﻊ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﻮادث اﻧﺠﺎم‬
‫ﭘﺬﻳﺮد( ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﻴﺶ راﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ آﻣﭙﺮﻳﻜﻮرآﻟﻴﺴﺖ ژرژ ﮔﻮروﻳﭻ »ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺤﺮك ﺗﺪرﻳﺠﻲ‪ ،‬و ﺧﻮد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ« اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻋﺼﺮ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« از آن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻲ و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮآن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫»ﭘﻮﭘﺮ« آﻧﺮا ﺑﻪ »ﻋﻠﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎع« ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪه‪ ،‬ﺗﺎ »ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ« دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ آﻣﭙﺮﻳﻜﻮرﺋﺎﻟﻴﺴﻢ را در ﻋﻴﻨﻴﺖ‬
‫ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز« ﻋﻤﻼً ﭘﻴﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» .‬ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ« در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي دوﻟﺖ وﻗﺖ را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﺪ‬

‫
‪.#S'Sg 4g <= *
! - .V)K ^^ .#93; D   L '9 ) \'5) .‬‬
‫وﻟﻲ اﺟﺎزه ﻧﺪارد درﺑﺎرة ﭘﻴﺶ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﻳﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻏﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﺎزﻧﻴﻦ ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻘﻴﻖ را‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺟﺎده ﻧﮕﺎﻫﺪارد«‪.‬‬

‫‪J'K&  ,N 1‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻴﺎن و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﺮاي ﺗﺪاﻋﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و آﺳﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻋﺪة »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﺑﻪ آوردن »ﻗﻄﻌﺎت‬
‫ﻗﺼﺎر« از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ اﻛﺘﻔﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮاد از »راه ﺳﻮم« و »ﺗﻌﺎﻃﻲ‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ« ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﺼﺮ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ ﻣﻴﺎن »ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬و در ﻋﺼﺮ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺗﻘﺎﺑﻞ و‬
‫ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ ﻣﻴﺎن »ﻣﻮرخ و اﻣﻮر واﻗﻊ« ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ )راه ﺳﻮم( ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺎن »ﺗﺎرﻳﺦ« و »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫ﻣﻴﺎن »ﻣﻮرخ« و »اﻣﻮر واﻗﻊ« ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻴﺎن دو روش و دو ﺷﻴﻮة ﺗﻔﻜﺮ »ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﺮدازان« و »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‪ :‬آﻳﺎ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را ﻣﻲﺳﺎزد؟«‪» ،‬آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻮرخ ﻫﺴﺖ؟«‪» ،‬آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻣﺮ‬
‫واﻗﻊ و اﻣﻮر ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ؟« و‪ ...‬از ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺐ و ﻳﻚ ﺑﻌﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ در زﻳﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭘﺎﺳﺦ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﺮوه اﻟﻒ(‬
‫‪1‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎن‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎﻣﺔ ﻣﺮدان ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪» ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻋﺼﺮ ﺧﻮد را ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ«‪» ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﻮرخ )ﺗﻔﺴﻴﺮ( و اﻣﺮ واﻗﻊ‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻮرخ اﺳﺖ«‪» ،‬ﻣﻮرخ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ اﻣﻮر واﻗﻊ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪،‬‬
‫»ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻣﻮرخ اﺳﺖ«‪» ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﺷﺘﻦ آن اﺳﺖ«‪» ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻣﻮرخ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ«‪» ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻣﺘﺤﺮك« »ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ«‪» ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺮاي ﻣﺠﺪد اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﺮوه ب(‬
‫‪1‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻗﻬﺮﻣﺎن‪» :‬ﻣﺮدان ﺑﺰرگ ﺑﻼي ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ«‪» ،‬ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮاوردة زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺪ«‪» ،‬ﻣﺮدان‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﺮﭼﺴﺒﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪» ،‬اﻛﻨﻮن ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎن ﮔﺮاﺋﻴﻬﺎي‬
‫ﻓﺮدي اﺳﺖ«‪» ،‬ﻣﺨﻠﻮق ﻧﻮﻋﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻴﻮان ﮔﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻮﻳﺶ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮدﻳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ«‪» ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن زﻳﺮ‬
‫ﭼﺰخ اراﺑﺔ ﺗﺎرﻳﺦ درﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﻮرخ )ﺗﻔﺴﻴﺮ( و اﻣﺮ واﻗﻊ‪» :‬ﻣﻮرخ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ«‪» ،‬ﻣﻮرخ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺗﻌﻠﻖ دارد«‪» ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻴﻨﻲ واﻗﻌﻴﺎت اﺳﺖ«‪» ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻓﻘﻂ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻣﻮر واﻗﻊ اﺳﺖ«‪» ،‬اﻣﻮر واﻗﻊ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪» ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ در اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻫﺴﺖ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ«‪» ،‬اﺑﺘﺪا اﻣﻮر واﻗﻊ را ﮔﺮد آور‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻦ«‪» ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻴﻨﻲ واﻗﻌﻴﺎت اﺳﺖ«‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« ﺿﻤﻦ ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﭘﺎﺳﺦ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﻄﺒﻲ و ﻛﻠﻴﺸﻪاي دو ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ »اﻣﺮٌ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« و ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن آن دوﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ‪-‬‬
‫آورد و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻮرخ اﺳﺖ و ﻣﻮرخ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫و ﺗﺄوﻳﻞ اﻣﻮر واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرخ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش و ﺗﻘﺮﻳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ »ﻧَﻪ اﻳﻦ« و »ﻧَﻪ آن« ﻫﻴﭻ ﻳﻚ راه راﺳﺖ ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫واﻗﻌﻴﺖ »ﻫﻢ اﻳﻦ« و »ﻫﻢ آن« ﻫﺮ دو ﺣﻀﻮري ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﺣﻮزه ﺗﻔﻜﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و روﻧﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دور اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﻋﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺳﻮﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )درﺳﺖ ﻳﺎ ﻏﻠﻂ( در‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻮرخ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮرخ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻮﻟﻮد ﻋﺼﺮ ﺧﻮد و ﻣﺤﺼﻮل ﺿﺮورت زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن »اﻣﺮٌ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻧﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ و‬
‫دور از دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻪ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ »دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ« ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺑﻴﻦ »ﻧَﻪ اﻳﻦ« و »ﻧَﻪ آن«‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪون ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻪ »ﻫﻢ اﻳﻦ« و »ﻫﻢ آن« ﺧﻮد ﺟﻠﻮه ﻛﺎﻣﻞ و ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ از ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺣﻴﺎت زﻧﺪه و ﺟﺎﻧﻤﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ »ﻋﻠﻢ« ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ را ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزد؟ آﻳﺎ »داﻧﺶ« ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ »ﺣﻴﺎت« ﻣﻘﺪم ﺑﺮ داﻧﺶ اﺳﺖ؟‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ و ﻓﻜﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ »ﺗﻔﻜﺮ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و »ﺗﺎرﻳﺦ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻓﻜﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ در ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ و در ﻳﻚ داد و ﺳﺘﺪ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺤﻮه »اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن« ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ »زﻧﺪﮔﻲ« را ﺑﺮ ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ و ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺤﻮة اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن را ﺑﺎز ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا در ﺻﻮرت ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ »داﻧﺶ« ﺑﺮ »ﺣﻴﺎت« ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪاي از ﻣﻮرخ و ﻣﻔﺴﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻘﺪم ﺣﻴﺎت ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت »راه ﺳﻮم« ﺿﺮورت ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻜﺮ و ﺑﺎ ﻃﺮاوت را در ﭘﻴﺸﺨﻮان ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻼﺧﻲ و آن‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ »اﻳﻦ« و »آن«‪ ،‬ﺑﻪ »ﻋﻴﻦ« و »ذﻫﻦ« و‪ ...‬ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ درﺟﺎت‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮ از ﺑﺎژﮔﻮﻧﻲ از وﺿﻊ وﻗﺎﻳﻊ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﺣﻘﺎﻳﻖ دروﻏﻴﻦ درآورد و دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ »ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﻳﺎن« ﺑﺎ‬
‫»ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﺴﺖ«ﻫﺎ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ادﺑﻲ و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ ﮔﺮدد‪ .‬و ﻳﺎ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﺟﺎﻧﺐ »ﻓﺮد« و »ﺟﺎﻣﻌﻪ« در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﻳﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻘﺶ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و »ﺗﺎرﻳﺦ« ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﺘﺪوﻟﻮژي »راه ﺳﻮم« ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢﻫﺎي ﻣﻄﺮح در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻼﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﺮاﺣﻲ ﺣﻴﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ در‬
‫ﭘﻴﺸﺨﻮن ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﻳﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ »ﻣﺘﻦ« آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪» ،‬ﻣﺆﻟﻒ« ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﭘﺰﻳﺮد؟ ﻳﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ آراء ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر »ﻣﺆﻟﻒ«‪» ،‬ﻣﺘﻦ« ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد؟ آﻳﺎ اﻳﻦ »ﻓﺮد« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻲﺳﺎزد و‬
‫ﻳﺎ اﻳﻦ »ﺟﺎﻣﻌﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد؟ آﻳﺎ »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن« ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را‬
‫ﺑﺎرور ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟‪ ،‬آﻳﺎ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ آﻳﺎ »ﺟﺒﺮ« اﺳﺖ ﻳﺎ »اﺧﺘﻴﺎر« و‪. ...‬‬
‫»راه ﺳﻮم« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪» .‬راه ﺳﻮم« وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫دو راه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ »اﻣﺮٌ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 0&<  $9 $</‬‬

‫»ﺧﺪا ﻣﺮده اﺳﺖ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ از زﺑﺎن »دﻳﻮاﻧﻪ« ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ راهﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫)ﻋﻘﻼﻧﻲ( و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ )اﺷﺮاﻗﻲ( ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رو ﺑﺮو ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺳﺎزد‪ ،‬او را ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺮاﻫﻪ و ﺑﻪ دروازهﻫﺎي ﻛﻔﺮ و اﻟﺤﺎد رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ اﻟﺤﺎد »ﻫﻤﻪ ﺧﺪاﺋﻲ« و »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﺋﻲ« ﻣﺴﺘﺘﺮ و ﭘﻨﻬﺎن در دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ را ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت »ﺧﺪا ﻣﺮده‬
‫اﺳﺖ«‪ ،‬از »ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ آورده و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً آﺷﻜﺎر و ﻣﺸﻬﻮدي ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك را ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ﻫﺮاس آوري اﻋﻼم ﻣﻲدارد‪ .‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺗﺎ »اﻧﺴﺎن« را ﺗﻜﺎن دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻓﻮرﻳﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ آﮔﺎه ﺳﺎزد‪«.‬‬
‫»دﻳﻮاﻧﻪ« در ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻼ و ﺧﺮد ﻣﻨﺪان ﻣﻠﺤﺪ و ﺑﻲ ﺧﺪا ﻣﻲدود و در ﺑﺎﻣﺪاد روز روﺷﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻮﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﻲاﻓﺮوزد ﺗﺎ وﺿﻮح‬
‫واﻗﻌﺔ ﻫﻮﻟﻨﺎك »ﻣﺮگ ﺧﺪا« را ﻛﻪ در روﺷﻨﻲ روز روﺷﻦ از ﻳﺎدﻫﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ را ﻓﺮاز ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬واﻗﻌﻪاي ﻏﺮﻳﺐ را ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎن ﭘﺮو ﭘﺎ ﻗﺮص و دوﺳﺘﺎران و ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن ﻧﺎدان و ﺟﺎﻫﻞ ﺧﺪا ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا را ﻛﺸﺘﻪ اﻧﺪ! آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وﺟﻮد‬
‫ﺧﺪا را ﭼﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺴﺘﻲ و ﭼﻪ در ﺣﻮزة ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﻬﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎﻋﺚ وا‬
‫ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ اوﻟﻮﻫﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ »ﭘﺪران ﻣﻘﺪس« در ﻗﺮون وﺳﻄﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺼﻠﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪا‪ ،‬آﺋﻴﻨﻬﺎي ﺗﻮﺑﻪ و ﺑﺎزﻳﻬﺎي‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻲ را اﺑﺪاع ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ آن ﭘﺎﺳﺨﻲ در ﺧﻮر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‪» :‬اﮔﺮ اﻣﺮوز ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺒﺮهﻫﺎ و ﺗﺎﺑﻮﺗﻬﺎي ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻴﺴﺘﻨﺪ؟«‬
‫ﭼﻪ ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ )ﻋﻘﻼﻧﻲ(‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ )اﺷﺮاﻗﻲ( و ﭼﻪ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ دﻳﻨﻲ )اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ( ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺰﻣﻲ راﺳﺦ و ﺗﻼﺷﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ در راﺳﺘﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪا و ﻳﺎ در ﺗﺒﻴﻴﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬اﻟﺤﺎد و ﻛﻔﺮ را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‬
‫و اﻣﻜﺎن وا ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ اوﻟﻮﻫﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﮕﻴﺰة »آﮔﺎه« آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻟﺤﺎد‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻟﺤﺎد ﻧﺘﻴﺠﺔ روش ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﺷﺮاﻗﻲ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﻗﺎﻣﺔ ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ و ﺷﻬﻮدي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺧﻮد را از ﺗﻔﻜﺮ »ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ« ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﻪ داﺷﺖ‪ .‬از آﻏﺎز ﺗﻔﻜﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻔﻜﺮ درﺑﺎرة ﺧﺪا را ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻨﻲ ﺧﺪا ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در ﺑﻄﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ‪ .‬و ﺧﻮد را زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﻠﺴﻔﺔ »ﻛﻼﺳﻴﻚ« و زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﺎم »اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ« و در ﺑﺮﻫﻪاي ﺗﺤﺖ ﻟﻮاي »ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ« و اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« و »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در »ﺗﻔﻜﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻞ ﺣﺎﻛﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻣﻐﻠﻄﻪاي ذﻫﻨﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و ﻃﺒﻌﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮي ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻜﺎﻓﻲ ذﻫﻨﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻳﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﺪا« و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد آن ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬اﻣﺮي ﻣﺠﻬﻮل و ﻣﺸﻜﻮك‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﭘﺲ از ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﺤﺺ و ﺑﺤﺚ ﺑﺪان ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﺑﻴﻨﺶ »راه ﺳﻮم«‪» ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ذﻫﻨﻲ و ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺮاﻫﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺘﺰاﻋﻲ وﺟﻮدش اﺛﺒﺎت ﺷﻮد«‪ .‬اﺷﺘﺒﺎه از آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺗﻔﻜﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ )ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ( ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ذﻫﻨﻲ )و ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻋﻴﻨﻲ( اﻣﺮي ﻣﺠﻬﻮل و ﺣﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺘﺰاﻋﻲ‪ ،‬درﺑﺎرة آن ﺑﻪ ﻓﺤﺺ و ﺑﺤﺚ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻫﻴﻦ‬
‫ﻋﻘﻠﻲ و ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ در ﻣﻮرد ﺧﺪا ﺗﺼﻮر و ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻗﻬﺮا ﺳﻴﻤﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ و‬
‫ﺗﺼﻮرات )اﻧﺴﺎﻧﻲ( ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .2‬ﺗﻌﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺟﺰ ﺗﻮﻫﻢ و ﺗﺠﺴﻢ و اﻟﺤﺎد و »ﻣﺮگ‬
‫ﺧﺪا« در ﭘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ اﻣﻜﺎن اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ »ﻻادري ﮔﺮي« اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو و ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و داوري ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﻧﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺎ ﻣﺤﺪود ﺧﺪا »ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﺪم ﺳﻨﺨﻴﺖ و ﺷﻤﻮل آن ﺑﺎ ﻧﺎ ﻣﺤﺪود(‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از ﻗﻠﻤﺮوي ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﺮﺗﺒﺔ ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ و در واﻗﻊ ﻣﻌﻴﺎر‬
‫آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن را ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻴﻢ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻓﺮدوﺳﻲ ﻧﻴﺰ در »آﻏﺎز ﻛﺘﺎب« و »ﮔﻔﺘﺎر اﻧﺪر ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺮد« از ﻋﺪم راه ﻳﺎﻓﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺧﺮد ﺑﻪ ذات‬
‫ﺧﺪا ﺳﺨﻦ ﻣﻲراﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻛﺰﻳﻦ ﺑــﺮﺗﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑـــــﺮ ﻧﮕﺬرد‬ ‫ﺑﻨــــﺎم ﺧﺪاوﻧــــﺪ ﺟﺎن و ﺧـــﺮد‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑـــــﺮ ﺷﺪه ﮔﻮﻫـــﺮ اﺳﺖ‬ ‫ز ﻧـــﺎم و ﻧﺸﺎن و ﮔﻤﺎن ﺑـﺮﺗﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻧــــﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮﻧــﺠﺎن دو ﺑﻴﻨﻨﺪه را‬ ‫ﺑـــــــﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎن آﻓﺮﻳﻨﻨــــﺪه را‬
‫ﻛﻪ او ﺑـﺮﺗﺮ از ﻧــﺎم و از ﺟﺎﻳــــﮕﺎه‬ ‫ﻧﻴﺎﺑــــﺪ ﺑــــﺪو اﻧـــــﺪﻳﺸﻪ راه‬
‫ﻧﻴﺎﺑـﺪ ﺑــــــﺪو راه ﺟﺎن و ﺧـــﺮد‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻫﺮ ﭼــﻪ زﻳﻦ ﮔﻮﻫﺮان ﺑﮕﺬرد‬
‫ﻫﻤــﺎن را ﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻨــﺪ ﻫـــﻤﻲ‬ ‫ﺧــﺮد ﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ﻫـــــﻤﻲ‬
‫ﻣﻴــــﺎن ﺑﻨــﺪﮔﻲ را ﺑـﺒﺎﻳﺪت ﺑﺴﺖ‬ ‫ﺳﺘﻮدن ﻧﺪاﻧﺪ ﻛﺲ او را ﭼــﻮ ﻫﺴﺖ‬
‫در اﻧﺪﻳﺸــﻪ ﺳﺨﺖ ﻛـــﻲ ﮔﻨﺠﺪ او‬ ‫ﺧﺮد را و ﺟــﺎن را ﻫﻤــﻲ ﺳﻨﺠﺪ او‬
‫ز ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻴﻜﺎر ﻳـــــﻚ ﺳـــﻮ ﺷﻮي‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻴـﺶ ﺑـﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺴﺘـﻮ ﺷﻮي‬
‫ﺑــﻪ ﻫﺴﺘﻴـﺶ اﻧﺪﻳﺸﻪ را راه ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫از اﻳﻦ ﭘـﺮده ﺑـﺮﺗﺮ ﺳﺨﻦ ﮔـﺎه ﻧﻴﺴﺖ‬

‫
‪.
. - b@   .#5 )  ) <]B  #93; LX #S .‬‬
‫‪.;   #f*  9 `'5* «   4''S*» w, D .0‬‬
 ‫و آﻧﮕﺎه در وﺻﻒ ﺧﺮد و ﺣﺪود اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﺨﻦﻫﺎي ﻧﻐﺰ و ﮔﺮان ﻣﻲﺳﺮاﻳﺪ‪.1‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي ﺑﻪ وراي ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آن‪ ،‬در ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻛﺎﻧﺖ »ﻣﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ« ﺧﺼﻮﺻﺎً اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪا را از ﺣﻮزه ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي ﺑﻴﺮون ﻣﻲداﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﺣﻮزة ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻮﻛﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ دو ﻓﺮاﻳﻨﺪ و ﺑﺮادﺷﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ‬
‫درﺑﺎرة ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻘﻞ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ را از ﺟﻤﻠﺔ ﻣﻘﻮﻻت ﺛﺎﻧﻮي و ﻣﺎدون ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﺟﻬﺖ ارزش و ﺟﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ در ذﻳﻞ ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎور دوم ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ را ﺗﻨﺰل ﻧﺒﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻮزة آن را ﺑﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي وﺳﻌﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮزة‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻛﻪ از ﺗﻔﻜﺮ درﺑﺎرة ﺧﺪا ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ(‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﺧﺪاي ﻻ ﻳﺘﻨﺎﻫﻲ ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺤﺪود‬
‫ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻈﺮي )ﻛﻪ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺾ ﺧﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻘﺪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ و ﺣﺼﺮ ﻋﻘﻞ و ذﻫﻨﻴﺖ اﺳﺖ( ﻗﺮار دارد و ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻞ‬
‫ﻣﺤﺪودي ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وراي ﺣﻮزة ﻓﻌﻠﻴﺖ ﺧﻮد )در ﻧﺎ ﻣﺤﺪود( ﺑﻪ داوري ﻧﺸﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف اﺳﻼف ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮد‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻟﻴﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و از اﺧﻼق ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ درﺑﺎرة ﺧﺪا و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد او ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ ﻛﺎﻧﺖ را از ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪا در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات ﺑﺎز ﻣﻲدارد ﻟﻴﻜﻦ او را در ﺑﺴﺘﺮ اﻓﺘﺮاء ﺑﻪ »اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫»ﻻادري ﮔﺮي« ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از راهﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه )ﭼﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻋﻘﻞ‬
‫ﻧﻈﺮي و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺘﺪوﻟﻮژي ﻋﻠﻤﻲ و ﻳﺎ اﺷﺮاق و ﺷﻬﻮد( در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺘﻴﻘﻦ و آرام ﺑﺨﺶ رﻫﻨﻤﻮن ﻧﺸﺪه و ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رو ﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ )آدم وارهﻫﺎ( از روي‬
‫ﻳﺄس و ﻧﺎ اﻣﻴﺪي در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎك ﻛﺮدن ﺻﻮرت ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻞ ﻛﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎء ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﺎرﻛﺲ و ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬و ﭘﺲ از روي ﻧﻬﺎدن »ﻣﺮگ ﺧﺪا« از ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮد‬
‫آﮔﺎه ﺑﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮد آﮔﺎه‪ ،‬ﺧﺪا ﻋﻠﻨﺎ ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﻨﺒﺶ رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫در آﻏﺎز راه اﺻﻼﺣﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻘﻬﻮر ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺮ ﻫﺮ ادﻟﻪ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﺧﺪا ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺮه و ﭘﻴﺶ ﻓﺮض اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰة ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ واﻳﻦ ﻋﻘﺪة ﺳﺮ ﺑﺴﺘﺔ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪة ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰه و ﺷﻮر آﻣﺮاﻧﻪ را ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺪون ﺧﺪا و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﻧﻴﭽﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ »ﻛﻠﻴﺴﺎ« و »ﺧﺪا«‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺗﺎزهاي اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﺮگ ﺧﺪا« را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬

‫
‪« X )9 L ]K»  «w, :c6» #9 B A95  A'bg D3C; .‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎ آﺷﻜﺎرﮔﻲ ﻫﻮﻟﻨﺎك اﻋﻼم داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺑﻪ رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ »ﻣﺮگ ﺧﺪا« واﻗﻌﻪ و روﻳﺪادي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ اﻛﻨﻮن اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻨﻲ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﻴﺮاﺛﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺷﻮم ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن »ﻗﺪﻳﺲ« ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر دارد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻫﻨﮕﺎم آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮف »ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« و در اﻣﺘﺪاد »راه ﺳﻮم« ﻗﺮار دارد در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻧﻮﺳﻲ ﺑﺮ اﻓﺮوزد و ﭘﺮﺳﺶ ﺧﻮد را ﻓﺮﻳﺎد زﻧﺪ‪ :‬ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ اﻳﻦ زﻳﺮ و ﺑﺮ ﺷﺪﻧﻬﺎي »واﺣﺪ« و »ﻣﻄﻠﻖ«و »ﺧﺪا« آﻳﺎ ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﺟﺰ وا ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ اﻟﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ و ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه و دﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻦ »ﻓﻴﻀﺎن و ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور« )آﻧﻬﻢ‬
‫ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ( ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن »ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﻧﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﻨﺎوﻳﻦ )ﻓﻴﻀﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺠﻠﻲ و ﺻﺪور( ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺠﺎت ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪل و ﺑﺮاي ذﻫﻨﻬﺎي ﺣﺴﺎس و ﻛﻨﺠﻜﺎو اﻏﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ زﻳﺒﺎ و روﻣﺎﻧﺘﻴﻚ )ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ( ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﺑﺪاع ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﺎﻟﻴﻪ اي‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي ﺗﻮﻫﻤﺎت و ﺗﺼﻮرات ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪا )و‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺳﻴﻤﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن( رﻧﮓ اﻟﻮﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻛﻼﻫﺒﺮاداري ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮة اﻏﻮا ﮔﺮي‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ در »ﻓﻴﻀﺎن« ﻧﻮﻋﻲ »ﺿﺮورت« و اﺟﺒﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﭼﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻄﻠﻖ و »واﺣﺪ« اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺪهاي ﻧﻴﺰ )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻋﺮﻓﺎ( ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﻓﻨﺪي دﻳﮕﺮ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻣﺎدﻳﻨﻪ ﺑﺎزي )ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق( واﺣﺪ و ﻣﻄﻠﻖ را در ﺑﻨﺪ ﺧﻮد آراﺋﻲ و »آﮔﺎﻫﻲ» و »ﺗﺠﻠﻲ« ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮔﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮي )ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ( ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ رﻳﺴﻤﺎن ﻃﻨﺎﺑﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ »ﺻﺪور« ﻗﺪوم ﻣﺒﺎرك »ﻣﻄﻠﻖ« را در ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺜﺮات‬
‫ﺟﺸﻦ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ »دﻳﻮاﻧﻪ« ﻛﻪ از »ﻣﺮگ ﺧﺪا« ﭘﺮده ﺑﺮ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺻﻮرت ﭘﺮ وﺿﻮح و دﻗﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ :‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻣﻨﺸﺎء اﺑﺪاع اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻳﺒﺎ و ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ وﻗﺖ آن ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﺒﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬از ﻛﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻧﺎ ﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ ﺑﺮ زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ داورﻳﻬﺎ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ رأﻳﻬﺎ )ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺼﻮرات و ﺗﺼﺪﻳﻘﺎت ﺧﻮد و ﺗﺴﺮي ﺳﻴﻤﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا( ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﭼﻴﺮه‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫و ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺑﺎ وﺻﻒ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻪ وﺳﻴﻤﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا روح اﺳﺖ«‪ ،‬آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻋﺸﻖ اﺳﺖ«‪ .‬آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻋﻘﻞ اﺳﺖ«‪ .‬آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا‬
‫ﻋﻠﺖ اﻟﻌﻠﻞ‪ ،‬واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد و‪ «...‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ ﺳﺮ آﻣﺪ ﻫﻤﺔ ﻣﻠﺤﺪﻳﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪا »ﺧﺎﻟﻖ« اﺳﺖ و ﻣﺎ و ﻏﻴﺮ از آن ﭼﻪ‬
‫اوﺳﺖ »ﻣﺨﻠﻮق«‪.‬‬

‫‪C& K   ,?<T‬‬

‫ﺑﺤﺜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد و ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد‪ ،‬و ﺟﻬﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎء و ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو‬
‫ﺑﻴﻨﺶ و ﻧﮕﺮش ﻣﺘﻔﺎوت و ﮔﺎه ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮﻛﺒﻲ اﺳﺖ از اﺑﻌﺎد دو وﺟﻬﻲ و ﻣﺘﻀﺎد روح و ﺟﺴﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻦ و روان‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻏﺮﻳﺰه و ﻓﻄﺮت‪ .‬و در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ »ذﻫﻨﻲ« و‬
‫»ﻋﻴﻨﻲ« ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬و راﺑﻄﺔ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎن و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و ﻛﻠﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻋﺪم‪ ،‬و ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ و آن دﻧﻴﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ و از ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫آن دو ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﻋﻠﻢ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان« و‬
‫»ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ« ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﺤﻠﻪ ﻓﻜﺮي‪ ،‬دو ﺷﻴﻮه‪ ،‬دو ﻧﮕﺮش و دو ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و‬
‫ﺗﻤﺪن را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﮕﺮش اﻧﺴﺎن از دو زاوﻳﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ و ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺟﺮاﺣﻲ و ﺑﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎي ﻛﺜﻴﺮي ﻣﺠﺰا ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫آن ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺳﺒﻘﺖ و رﺟﺤﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﺤﻠﺔ ﻓﻜﺮي و دو ﮔﺮوه ﻋﻤﺪة ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺧﻮد دو ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ‪ ،‬اﺑﺰار و ﻗﺪرت واﺣﺪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ وﺟﻮد واﺣﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ و ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺟﺪاﺋﻲ اﻓﻜﻨﺪه و آﻧﮕﺎه ﺟﻬﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺗﻚ ﺑﻌﺪي و ﻧﺎﻗﺺ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﭼﻪ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻲ از ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻮن در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ و اﺑﺰار و‬
‫ﻗﺪرت ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ واﺣﺪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻞ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﻴﺰ در ﻳﻚ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ و‬
‫ﻋﺪم ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ اﻓﻜﻨﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ادﻏﺎم و ﺗﺮﻛﻴﺐ‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن داراي وﺟﻮدي واﺣﺪ و ﺳﺮﺷﺘﻲ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ داراي ﻗﻮا و اﺑﺰار ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﺎوب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻫﻢ و در اﻣﺘﺪاد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻜﻤﻞ ﻫﻢ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺤﻤﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ و اﻧﻔﻜﺎك ﻣﻴﺎن ﻗﻮا و اﺑﺰار ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻳﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻳﻜﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮي و ﻳﺎ وا ﻧﻬﺎدن وﺟﻬﻲ از دو وﺟﻬﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﺿﺮر وﺟﻬﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻌﺪي و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﺧﻮدِ ﺧﻮد )ذﻫﻦ ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ( ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻧﻴﺰ در راﺳﺘﺎي ﺑﻴﻨﺶ و ﻧﮕﺮش ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ‬
‫ذﻫﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ در ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺸﺔ ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه ﮔﺸﺘﻪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺎن زاوﻳﺔ ﺗﻚ ﺑﻌﺪي‪،‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﺧﻮد را ﺑﻨﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻛﻠﻴﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ وﺟﻮد و ﻫﺴﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ و دﺳﺘﭽﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و در اﺑﻌﺎد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و در ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي وﺟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﺣﺘﻲ ﮔﺎه ﺿﺮوري ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ و وﺟﻮد ﻣﺮﻛﺐ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻚ روش در‬
‫ﻳﻚ اﻣﺮ واﺣﺪي‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ آن را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و ﺧﻮاﻫﺶ ذو وﺟﻬﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ »ﻋﻴﻨﻲ« و‬
‫»ذﻫﻨﻲ« و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ( ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺴﺎن و ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ »ﺷﺪن« )ﺟﻬﺎن ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس( ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻗﻮه و ﻓﻌﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻓﻘﻂ ﺟﻬﺎن »ﺷﺪن«‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و »ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﺷﻴﺌﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در آن ﺷﻴﺌﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻋﺪم ﺛﺒﺎت در آن ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ در آن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ« ﺷﺎﻳﺪ در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ »ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺷﺎﻫﺎﻧﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدة او ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﺮ ﺷﻬﻮدي اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺒﺎل ﺳﻨﺦ دﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺳﻨﺨﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﻜﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺮد‪ ،‬او ﺧﻮد را ﺧﻮﻧﺴﺮد‪ ،‬ﺑﻲ ﺣﺲ‪ ،‬و در واﻗﻊ دﺷﻤﻦ ﺧﻮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺷﻲ و رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺸﻒ‬
‫و ﺷﻬﻮد ﻧﻘﺾ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬او اﻳﻦ ﻛﺎر را در ﻗﺎﻟﺐ اﺣﻜﺎﻣﻲ از ﻗﺒﻴﻞ »ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺿﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد دارد«‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﭼﻨﺎن ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ او را در ﺑﺮاﺑﺮ دادﮔﺎه ﺧﺮد ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬
‫ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﺑﺮ ﺿﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﺎﻗﺾ‪.«1‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ و ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﺮدن ﺳﺎزوارة ﻳﮕﺎﻧﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﻳﺮ ﺗﻴﻐﺔ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺖ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ دﻗﻴﻖ و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺮاﺣﻲ و ﭘﺪﻳﺪ آوردن دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﺪم راﻫﺒﺮد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪة‬
‫»اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻳﻚ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻦ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺟﺎرﺣﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ و دﻗﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن در درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ دو ﺷﻴﻮة‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮاﺣﻲ‬
‫ذﻫﻨﻲ واﻗﻌﻴﺖ و ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻗﺒﻼً ذﻫﻦ ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﻜﻞ ﺑﻨﺪي و ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ در ﻗﺎﻟﺒﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎ و ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﻃﺮح ﺷﺪه و ﻣﻌﻴﻦ در آورد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬آﻳﻨﺪه را ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ذﻫﻨﻲ و ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻃﺮح‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ او در ﻗﺎﻟﺐ درﺟﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ )دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺻﻌﻮدي( و ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ )دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻧﺰوﻟﻲ( ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻓﻼﻃﻮن ﺳﻘﺮاط ﻣﻴﺎن داﻧﺶ و ﺣﻴﺎت ﺟﺪاﺋﻲ اﻓﻜﻨﺪه و ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اوﻟﻴﻪ را ﭘﺎﻳﻪ رﻳﺰي ﻛﺮد‪ .‬او ﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻞ )ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻘﻠﻲ( و ﻏﺮﻳﺰه و ﻓﻄﺮت )ﺣﻴﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ( ﻓﺎﺻﻠﻪ و اﻧﻔﻜﺎك اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﭽﻪ‬
‫از ﺳﻘﺮاط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ ﻓﺮد ﻣﻨﺤﻂ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن در داﻣﺎن آن ﻣﺎر ﺧﻮش ﺧﻂ و ﺧﺎل ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ذﻫﻦ را ﻗﺎﻟﺐ و ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ )ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه( و آﻧﮕﺎه ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس آن‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻴﺸﻪاي در آورﻧﺪ )ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺘﻜﺜﺮ و ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ‬
‫ﻣﻮارد رﻳﺰ و ﺟﺰﺋﻲ )ﻛﻪ در ﺟﺮاﺣﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮارد ﺟﺰﺋﻲ و اﻣﻮر ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪي ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ ﻛﻪ از ﺷﺪت ﻧﺎﭼﻴﺰي و ﻛﻮﭼﻜﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻣﻲزﻧﺪ( ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻠﻲ و ﻧﺎب و راﺳﺘﻴﻦ دﺳﺖ ﻳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از دﺳﺖ ﭼﻴﻨﻲ و ﺑﺎز ﺳﺎزي دوﺑﺎرة‬

‫
‪.T. - `) ; L'@ , <= *

D['
') \)^ * >R  D]B .‬‬
‫آن ﻣﻮارد ﻛﺜﻴﺮ و ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬و از ﺗﻠﻨﺒﺎر ﻧﻤﻮدن و اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻜﻪﻫﺎي ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ »ﺑﻐﭽﺔ »داده«ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮد را ﻣﻲﻛﺎود‪ ،‬ﺳﺮﻫﻢ وﺻﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻜﻞ و ﻗﻮاره ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت ﻧﺎ ﻣﺮﺑﻮط را دور ﻣﻲرﻳﺰد‪ ،‬ﺗﺎ ﻟﺤﺎف ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ از »ﻣﻌﺮﻓﺖ« را ﺑﺪوزد‪ «.‬ﻟﺬا آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ در واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺘﻜﺜﺮ و ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﺗﺪرﻳﺠﻲ )ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻜﻪﻫﺎ و ﭘﺎرهﻫﺎي ﺟﻬﺎن‬
‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ( ذﻫﻦ را ﭘﺮ از اﻧﺒﻮه اﻃﻼﻋﺎت و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه و ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻋﻠﻤﻲ )ﺟﺪوﻟﻲ( ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﻴﻨﻲ و ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﺑﻨﺪي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻌﻲ از اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان واﻗﻌﻴﺖ را در ﻗﺎﻟﺐ و ذﻫﻦ ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺘﻜﺜﺮ و ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﺳﻼﺧﻲ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫‪«\ H$» C& P‬‬

‫دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪ و دو وﺟﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از ﻧﺮ و ﻣﺎده‪ ،‬از‬
‫ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﺜﺒﺖ و از ﻗﻮه و ﻓﻌﻞ و‪ ...‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻛﻞ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ و ﺟﺪاﺋﻲ اﻓﻜﻨﺪن ﺑﻴﻦ دو وﺟﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ وا‬
‫ﻧﻬﺎدن ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮد دﻳﮕﺮي‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﺳﺮﺷﺖ ﻣﺮﻛﺐ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻧﻜﺎر واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻤﺎم و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ »آري و ﻫﻢ ﻧﻪ« را ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ آراﻣﺶ و ﺗﻔﺎﻫﻢ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ‬
‫دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ و زاد و وﻟﺪ و ﺗﻜﺜﺮ و ﻛﺜﺮت ﻣﺎﻫﻴﺖ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﺧﻮد ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﺮدن ﺳﺎزوارة ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺎﺳﺦ آن را ﻣﻲﺗﻮان در ﻧﻈﺮﻳﺔ »ﺟﻨﮓ«‬
‫)دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ( و »ﺷﺪن« )ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ( ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪) .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻴﺎن آراء ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺄﺧﺬ از آراء ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‬
‫ﻣﺪون ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺴﺘﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺷﺪن و ﺻﻴﺮورت ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در آراء ﻫﮕﻞ در ﻗﺎﻟﺐ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺟﺪاﻟﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ واﺣﺪ اﺳﺖ و »ﻧﻤﻲ ﺗﻮان در ﻳﻚ رود ﺧﺎﻧﻪ دو ﺑﺎر ﮔﺎم‬
‫ﻧﻬﺎد« ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺴﺘﻤﺮ و اﺑﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺟﺪاﻟﻲ ﻫﮕﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﻣﻘﺪﻣﺔ »ﺗﺰ« و ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ )ﺳﻨﺘﺰ( ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن وﺟﻬﺔ ﻣﻌﻘﻮل )ﺟﺮاﺣﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ( ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ »ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺟﻨﮓ« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در »ﺷﺪن«‪» ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ« و »ﺻﻴﺮورت« و »درﮔﻴﺮي« ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ وا ﻧﻬﺎدن ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﺑﺮﻗﺮاري ﻳﻚ ﺗﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ »ﻧَﻪ اﻳﻦ« و »ﻧَﻪ آن« دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻞ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق‬
‫)دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﮕﻞ( ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺑﻪ ﭼﻴﺰي واﺣﺪ و ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﺷﺪن« ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫و ﺟﺮاﺣﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻞ را در وﺳﻌﺖ ﻛﻠﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻞ ﻛﺎﺋﻨﺎت را در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ اﻋﺘﺮاف و وﻗﻮف ﺑﻪ »دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ« ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً از ﺟﺪال دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ »ﺣﻘﻴﻘﺖ«‪» ،‬ﻫﺴﺘﻲ« و »ﺣﻴﺎت« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و آن ﺟﺰ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺟﺪال دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺻﻴﺮورت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻲ واﺣﺪ اﺳﺖ و ﺟﺮاﺣﻲ آن ﺑﻪ ﻗﻮه و ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن و ﭘﻴﺶ از او ﺳﻘﺮاط ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪﮔﺎن دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺗﻴﻐﺔ ﺟﺮاﺣﻲ ذﻫﻨﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻘﺮاط »ﺗﻌﺮﻳﻒ« )ذﻫﻦ( را در ﺑﺮاﺑﺮ »ﺣﻴﺎت« )ﻋﻴﻦ( و »ﻋﻘﻞ« را در ﺑﺮاﺑﺮ »ﻏﺮﻳﺰه« ﻗﺮار داد و ﺟﺪاﺋﻲ اﻓﻜﻨﺪ و اﻓﻼﻃﻮن‬
‫دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس داده ﺑﺎﺷﺪ )ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ ﺑﻴﻦ »ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس« و »ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس« آﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ(‪.‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ دو ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻌﻘﻮل )ﻳﺎ ﻣﺜﺎل( و ﺟﻬﺎن ﺑﻮد و ﻧﻤﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﻣﻘﺮر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﺟﺮﻳﺎن و ﺻﻴﺮورت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻻ ﻳﺘﻐﻴﺮ و ﻣﺘﻴﻘﻦ و ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ »ﺛﺎﺑﺖ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ و ﻧﻈﺮ ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس ﺗﻤﻜﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﻣﻴﺰ اﻋﻼم داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺛﺎﺑﺘﻲ در ﺷﻴﺌﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در‬
‫آن ﺷﻴﺌﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻋﺪم ﺛﺒﺎت آن ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ«‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ »ﺣﺮﻛﺖ« ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ وﺟﻮدش ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺒﺮﻫﻦ و ﺣﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﻓﻼﻃﻮن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻧﻴﺰ ﻛﻨﺎر آﻳﺪ و ﭘﺲ از‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮس روي آورد ﻛﻪ ﭘﻲ در ﭘﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ راﺑﻄﺔ اﻳﻦ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ و اﻳﻦ دو ﺟﻬﺎن ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺳﺨﺖ در ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﭘﺎﺳﺨﻲ در ﺧﻮر ﺑﺮ آن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻟﺬا دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت ﺳﺨﻦ ﺧﻮد‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﺑﺪاع واژهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ﻫﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﺑﺮ اﺳﺘﺎدش ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮرياش ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و از ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‬
‫اش ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد( ﺟﺮاﺣﻲ اﻓﻼﻃﻮن ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻤﺔ ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻌﻘﻮل )ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫راﻫﻲ را ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﻓﻼﺳﻔﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﮕﻞ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﺮاﺣﻲ‬
‫ﻓﺎﺋﻖ آﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺟﺮاﺣﻲ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺑﻪ روح و ﻣﺎده و اﻳﺠﺎد ﺟﺪال دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺰﻫﺎ و آﻧﺘﻲ ﺗﺰﻫﺎ ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﻴﺶ از اﻓﻼﻃﻮن دﭼﺎر ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻀﺎﻋﻔﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ )از ﻃﺎﻟﺲ ﺗﺎ ﺳﻘﺮاط( ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻨﺎم ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ آﺷﻨﺎﺋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺎدة‬

‫اﻟﻤﻮاد ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻛﺜﺮات )ﻫﺴﺘﻲ( را ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن آن اﺳﺘﻮار ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺴﺘﺔ اوﻟﻴﺔ ﺧﻠﻘﺖ را ﺗﻮﺟﻴﻪ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺎدة اﻟﻤﻮاد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻮﻫﺮ ارﺳﻄﻮ و ﻣﺜﻞ اﻓﻼﻃﻮن و‪ ...‬ﺧﺎرج از ﺟﻬﺎن واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ و از‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﺔ ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ در دورة »اﺳﻄﻮرهﻫﺎ« ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن اﻟﻬﻪﻫﺎ )ﺧﺪاﻳﺎن( ﺑﺎ‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﻟﻤﭗ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎرزي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻟﻬﻪﻫﺎ وﺟﻬﻪاي زﻣﻴﻨﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻓﺮاﺗﺮ از ﻃﺒﻴﻌﺖ )ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد( ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺟﺮاﺣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻴﺎت‬
‫ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﻧﺎ ﻣﻨﻈﻢ و ﻧﺎ ﻣﺸﺨﺺ )ﺑﺎز و آزاد( از ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل آن ﭼﻪ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺑﻲ‬
‫ﻧﻈﻤﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮ آن ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ رؤﻳﺖ دﻗﻴﻖ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﭘﻲ ﻫﻢ در ﻧﻈﻤﻲ ﻋﺎﻟﻲ )ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل( ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬در واﻗﻊ آن ﭼﻪ را ﻛﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺗﻔﺎق و ﺣﻮادث ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﻪ در‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از ﻋﻠﺖ وﻗﻮع آن ﻧﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻪ ﻧﻈﻤﻲ ﻋﺎﻟﻲ از ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل در وﺳﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺎن ادﻳﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻓﺘﺮاء ﺑﻪ ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺣﺘﻲ ﺟﻨﻮن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ادﻳﺎن در ﭼﺎر ﭼﻮب ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻛﻞ ﻧﮕﺮش دﻳﻨﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﺮاﺣﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ن ﭼﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﺤﻮة ﺑﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ادﻳﺎن و ﻛﺘﺐ ﻣﻘﺪس ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﻧﻴﺰ از وﺳﻌﺖ و ﺷﺪت ﺟﺮاﺣﻲ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺎﻧﻬﺎي اﺳﻄﻮره اي‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻋﺼﺮ ﻫﻠﻨﻲ و آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﻴﭽﻪ و‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان« در ﺗﻤﺜﻴﻞ »ﻣﺎر و ﻋﻘﺎب« )ﻛﻪ ﻣﺎر ﻧﺸﺎﻧﺔ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮس و ﺟﺰﺋﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﻋﻘﺎب ﻛﻪ ﺳﻤﺒﻞ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻛﻠﻲ و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت و‪ ...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ( ﻳﻚ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﺠﺎد‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺧﺪاي ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻛﻪ در آراء ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ و اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺮاﺣﻲ اﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﺪاع ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻨﺎم ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد را ﺑﺪﻋﺖ در ﻓﻬﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬او ﺟﺮاﺣﻲ را اﻓﺘﺮاء و ﺑﻬﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و از زور ﻧﺎداﻧﻲ و ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻮﺑﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻬﺮ اﻓﺘﺮاء‪ ،‬از روش و راه ﺻﺤﻴﺢ‬
‫و درﺳﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط و ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ ﻓﺮو ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان‪ ،‬ﻣﺎر ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻋﻘﺎب ﺣﻠﻘﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫﺮ دو در ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻓﻀﺎي‬
‫ﮔﺮدان ﻣﻲﭼﺮﺧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان‪ ،‬دوري اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻜﺮاري ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻢ روي ﺑﻪ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺳﻴﺮ ﺟﺪاﻟﻲ و‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ را در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ دوار ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﺪاﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪» .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎودان« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و اﺳﺎﺳﺎً در آن ﻗﺎﻟﺒﻬﺎ ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻓﺸﺮده آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح رﻓﺖ‪:‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﻫﻤﮕﻲ در ﺑﻄﻦ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﺔ اﻧﺴﺎن از ﺟﺎوداﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻮد ﻧﻔﺲ و‪ ...‬در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮي و ﻣﺮگ و‬
‫ﻣﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﺟﺎن و ﻧﻔﺲ‪ ،‬اﻳﻦ دﻧﻴﺎ و آن دﻧﻴﺎ‪ ،‬و اﺳﺎﺳﺎً ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬در‬
‫ﻋﺮﺻﺔ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﻌﻘﻞ ﺑﺎ ﻓﻼﻃﻮن آﻏﺎز و ﺑﺎ ﺧﻠﻖ و اﺑﺪاع ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت و ﺟﻬﺎن ﻣﻌﻘﻮﻻت اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در دورة اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﺟﺮاﺣﻲ ﺟﻬﺎن و ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي‬
‫ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺗﻨﺎﺳﺦ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺠﺴﻢ ﺧﻮد ﻧﻤﻮد ﻋﻴﻨﻲ از ﻋﺪم ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻴﺎن آن‬
‫دﻧﻴﺎ و اﻳﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﻬﻪﻫﺎ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﻟﻤﭗ در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ رﻓﻴﻊ و ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻧﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن در رﻓﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠﻪﻫﺎ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻮﻧﻲ و ﻫﻠﻨﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻗﻀﻴﻪ و ﻫﺮ دو ﺟﻨﺒﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫درك و درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﺟﺪاﺋﻲ و اﻧﻔﻜﺎﻛﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ دﭼﺎر دو ﮔﺮاﺋﻲ و ﺛﻨﻮﻳﺖ و ﺟﺮاﺣﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ )ﺑﻪ دو ﺣﻮزة ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ( ﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫)ذﻫﻦ( و اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ او )ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج( ﺟﺪاﺋﻲ و ﺟﺮاﺣﻲ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ دﭼﺎر اﻧﻔﻜﺎك ﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮاﺋﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ در اﺗﺤﺎد و اﺗﻔﺎق ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اول زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه اﻧﺪﻳﺸﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮاز ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻀﻮري و ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬روﻧﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪاﺋﻲ اوﻟﻴﻪ و اﻧﺤﻄﺎط آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﻴﺎت ﺑﺎ ﺳﻘﺮاط آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬او ﻣﻴﺎن اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﺗﻌﻘﻞ و ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫و ﺣﻴﺎت ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺻﺪ ﭘﺎره ﻛﺮد و در ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻛﻠﻲ در ﺑﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎ ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲ و رﻳﺴﻤﺎن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺷﻤﻨﻲ و ﺗﻀﺎد اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻧﻈﺎم و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪون و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﻞ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت‪ ،‬ﺧﻂ ﻛﺶ و ﺗﺮازﻣﻨﺪ اوﻟﻴﻪاي ﺷﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻗﺮاري دﻳﮕﺮ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﭼﺎﻗﻮي ﺟﺮاﺣﻲ اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان دوﺋﺎﻟﻴﺴﻤﻬﺎ و ﺛﻨﻮﻳﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ از ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﺟﺪا و ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫)ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻼﺧﻲ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ آن را از ﺣﻴﺎت و ﻫﺴﺘﻲ ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻮد(‪.‬‬
‫در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و دﻧﻴﺎ و اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺟﺪاﺋﻲ اﻓﺘﺎد‪ .‬و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ در‬
‫ﻗﺒﺎل ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﻔﻲ ﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮون رﻧﺴﺎﻧﺲ از دو وﺟﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ از اﺳﺎس اﻧﻜﺎر ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺰ زﻳﺮ ﭼﺎﻗﻮي ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻮم ﻛﺎرﺑﺮدي در ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ و ﺗﺨﺼﺺﻫﺎي‬
‫ﻛﺜﻴﺮ ﺳﻼﺧﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻜﺮ و ﺳﺮزﻧﺪه ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺷﻜﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  < L< ]N‬‬

‫ﺑﺠﺪ ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ »ﻏﺮوب ﻏﺮب« را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‪» ،‬ﻏﺮوﺑﻲ« ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ ﺗﺎ »ﻃﻠﻮع«‬
‫ﻣﺼﻠﺢ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻓﺮاﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن زﻣﺎن ﺑﺮ آﻣﺪن »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن« اﺳﺖ‪ :‬و اﻧﺴﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ از روﻧﺪ اﻧﺤﻄﺎط آﻣﻴﺰ ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﮔﺎم در‬
‫ﻋﺼﺮ ﺳﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ »راه ﺳﻮم« و »ﺧﻂ ﺳﻮم«‪» ،‬ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« را رﻗﻢ ﺧﻮاﻫﺪ زد؟‬
‫ﺷﺮط وﺟﻮدي ﻋﺼﺮ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻜﺎن ﻇﻬﻮر اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ :‬روزي ﻛﻪ »زﻣﻴﻦ روزي‬
‫ﺟﺎي او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫واﭘﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﺳﻌﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ روﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺟﻬـﺎﻧﻲ در دﻫﻜـﺪه ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮروﺷﻦ از آﻳﻨﺪه )ﻓﺘﻮرﻳﺴﻢ( ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ازﮔﺬﺷﺘﻪ ) ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﺗـﺎ ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن‬
‫)ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( را ﺷﺮح دادم‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻘﻄﻊ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﺟﻬـﺖ‬
‫وﺿﻮح اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫»راه ﺳﻮم« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم ﭘﺲ از ﻣﻘﻄﻊ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ و ﺳﻘﻮط ﻏﺮب در ﺟﻬﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن روﺷﻲ ﻧـﻮﻳﻦ و‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺤﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻓﺘﻮرﻳﺴﻢ« و دوره آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﻣﻄـﺮح ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ را در آﻳﻨﺪه ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن »ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ ﻫﺮدو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰان ﻛﻬﻨﻪ و ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﻧﺪ « اﻳـﻦ دو ﻣﺘﻔﻜـﺮ ﻧﺎﻣـﺪار‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دو ﻧﺤﻠﻪ ﻓﻜﺮي ﺗﺎرﻳﺦ و ﭘﺮﭼﻤﺪار »ﭘﺎراداﻳﻢ «)‪(paradigm‬دو دوره ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﻮﺳﻮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‬
‫؛ ﻫﺮدو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰان ﺑﻪ آﺧﺮ ﺧﻂ و ﭘﺎﻳﺎن راه رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺳﻘﻮط ﻛﺮد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻴﺰ روي ﺑﻪ اﺣﺘـﻀﺎر و‬
‫اﻧﺤﻄﺎط ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوره اول‪:‬ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان‬
‫اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﺎ ﺳﻘﺮاط و اﻓﻼﻃﻮن درﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺎﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ اداﻣﻪ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دوره ﺑﺎﺳـﻘﻮط‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫دوره دوم ‪:‬ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ آﻏﺎزﻳﻦ اﻳﻦ دوره ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﺑﻴﻜﻦ‪ ،‬آﮔﻮﺳﺖ ﻛﻨﺖ‪ ،‬ﻣﻮر‪ ،‬ﺑﻨﺘﺎم و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ و ‪ ...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد‬
‫ﺗﺎﻛﺎرل ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬وﻳﻞ دوراﻧﺖ‪ ،‬رﻳﻤﻮن آرون و آﻳﺰﻳﺎ ﺑﺮﻟﻴﻦ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫در ﻫﺮ دوره ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﭘﻴﺴﺘﻤﻪ) ‪ ( epistemic‬و ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﻜـﺎن وﺟـﻮد‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ‪ ،‬داﻧﺶ و ﺑﺎﻓﺖ زﻳﺴﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن ﺿـﺮورت ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪﮔﻲ و‬
‫اﺟﺒﺎري ﻛﻪ در اﭘﻴﺴﺘﻤﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎرف وﺟﻮد دارد ﻧﺤﻮه ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي دوره اي از ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻌـﻴﻦ ودر ﻗـﺎﻟﺒﻲ ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ دو دوره ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﻋﻠﻤﻲ )ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن دو دوره ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﻴﺰ رﻗﻢ زده اﺳﺖ (ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺑﺎ ﺗﻴﺘﺮ درﺷﺖ» ﭘﺮاﻛﻨﺶ« و» ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬از ﻟﺤـﺎظ ﺗﻔﻜـﺮ اﻣـﺮوزﻳﻦ ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﭼﻨﺪان ﺑﻲ راه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻨﻮز زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ وﺿﻮح و ﺑﺪاﻫﺖ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺮا ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﻏﺮب‬
 ‫اﻛﻨﻮن ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎرت زﺑﺎﻧﺰدي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد »داﺧﻞ ﮔﻴﻮﻣﻪ ﮔﺬارده ﺷﻮد«!‬
‫آﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺳﻘﻮط ﻏﺮب ﺟﺰ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ )ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ دوﻧﺤﻠﻪ ﻓﻜﺮي و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫آﻳﺎ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺟﺰ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﭘﺎراداﻳﻢ اﻳﻦ دو ﻧﺤﻠﻪ ﻓﻜﺮي اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻓﺮو ﭘﺎﺷـﻲ اﻳـﻦ دو‬
‫روش ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب دواﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ واﻗﻌﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ »ﭘﺎﻳﺎن« ﻣﻲ رﺳﺪ؛ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ دﻳﮕـﺮ ﻫـﺮ ﮔـﺎه ﻓﻠـﺴﻔﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘـﺮدازان و ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري ارﺳﻄﻮﻳﻲ واﻗﻌﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺟﻬﺎن ﻋـﻴﻦ )‪ (objective‬و در ﻋـﺎﻟﻢ واﻗـﻊ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳـﺪ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺴﻴـﺴﻢ ﻧﺘﻴﺠـﻪ دﻧﻴـﻮي ﺷـﺪن ﻓﻠـﺴﻔﻪ ذﻫﻨـﻲ)‪( sobjective‬و ﺗﺒـﺪﻳﻞ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﺎﻳﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ورود ﻳﻜﺒﺎره آن از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻧﺘﺰاﻋﻴـﺎت‬
‫ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ)ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر ﺣﻖ ورود ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﮔﺎه‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﻣﺘﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺣﻖ ورود ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ اﻧﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را در ﺣﺼﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺣﺴﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺳﺎزد )و‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺘﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎرﻛﺲ اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم » ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم «‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻨﺶ و روﻳﻜﺮد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭘﺎراداﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»راه ﺳﻮم « در ﻫﺰاره ﺳﻮم ‪،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﻣﻲ ﺗﺎﺑﺪ و اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن را آﻏﺎزي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم ﺛﻤﺮه ﻋﺎﻟﻲ ﺷﺠﺮه »اﻣﺮﺑﻴﻦاﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺖ ﻛﻪ »ﭘﺎرادﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« را ﺑﻨﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﭘـﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ در‬
‫آﻏﺎز راه ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ راه ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان و ﻧﻪ راه ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ راه ﺳﻮم‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان و ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻧﻮ و ﺗﻔﻜﺮي ﻧﺎب در ﻋﺮﺻـﻪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪» ،‬راه ﺳـﻮم« ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﺤﻪ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻧﻮ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي زﻳﺎدي ﻛﻪ در ﻫﺰاره ﺳﻮم ﺑـﺮاي ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن‬
‫آﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﭘﺎرادﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« ﻋﺼﺮ ﺳﻮم را رﻗﻢ ﺧﻮاﻫﺪ زد‪» .‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ«‪» ،‬ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ« را دﮔﺮﮔـﻮن ﺧﻮاﻫـﺪ ﺳـﺎﺧﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮد ﻣﺸﺮﻗﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺸﺮق ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه از آن ﻛﻴﺴﺖ؟‬
‫آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ »ﭘﻮﭘﺮ« ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻧﻔﻲ »رواﻳﺖ ﻛﻼن« در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨـﻮن ﺗـﺪﺑﻴﺮ ﻛﻮدﻛﻤﻨـﺸﺎﻧﻪ‬
‫»ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« و ﻃﺮح ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ »ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن« در ﺗﻴﺘﺮ ﺑﺰرگ »ﺟﻨﮓ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ«‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ »ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺿﺮوري آﻳﻨﺪه« ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﺮﺳﺶ از ﺣﻜﻮﻣﺖ »ﭼﻪ ﻛﺴﻲ« ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺿـﺮوري ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در‬
‫ﻋﺼﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮد« ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪ‪ .‬و اﻛﻨﻮن در ﻋﺼﺮ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﺶ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﻬﺎن آﻳﻨﺪه« از آن ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟«‪.‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در واﭘﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬
‫‪ -2‬ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻠﻢ وﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬آﻏﺎز ﻋﺼﺮ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‬
‫‪ -3‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن‬
‫‪ -4‬رواﻳﺖ ﻫﺎي ﻛﻼن و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
‫‪ -5‬اﺣﺘﻀﺎر ﻏﺮب‬
‫‪ -6‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﻲ‬
‫‪ -7‬راه ﺳﻮم»ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم«‬
‫‪ -8‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺠﺎزي در دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫‪ -9‬آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫‪ -10‬آﻳﻨﺪه از آن ﻛﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‬

‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺧﻮد از »ﺳﻨﺖ« ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود‪ .‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻴﺰ از »ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ« ﺑﺮﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در اﻳـﻦ ﮔـﺬرﻫﺎ و‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻦﻫﺎ ﺑﺎ درﻧﮓ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﻲ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺎ اﺣﺘﻀﺎر ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﭘﺎﻳـﻪرﻳـﺰي‬
‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ در ﻋﺼﺮ رﻧﺴﺎﻧﺲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻦ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫و ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳﺸﻲ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻮع اﺧﻴﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺷﻜﻮﻓﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻓﺘﺮا آﻣﻴـﺰ »ﭘـﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ«‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ درﻧﮓ ﺗﺎﻣﻠﻲ ﺑﻴﺶ ﻻزم اﺳﺖ‪ :‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺑﺖ ﺷﻜﻨﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﺑﻴﻜﻦ و آﻏﺎز روﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫آﺑﺎء ﻛﻠﻴﺴﺎ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺪرﺳﻲ‪ ،‬آﻏﺎز و ﺑـﺎ آﮔﻮﺳـﺖ ﻛﻨـﺖ‪ ،‬ﺟـﺎن اﺳـﺘﻮارت ﻣﻴـﻞ وﺑﻨﺘـﺎم و ﻣـﻮر و ‪ ...‬در ﻏﺎﻟـﺐ ﻓﻠـﺴﻔﺔ‬
‫»ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ« و اﺛﺒﺎتﮔﺮاﺋﻲ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ورود »ﭘﻮﭘﺮ« و دﻛﺘﺮﻳﻦ »اﺑﻄﺎلﮔﺮاﺋﻲ« ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺪﻳـﺸﻲ و اﻧﺘﺰاﻋـﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان از ﻧﻮع ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ و ﻣﺎرﻛﺲ و اﻧﮕﻠﺲ‪ ،‬از اراﻳﻜﻪ ﻗﺪرت ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر »وﻳﻞ دوراﻧﺖ« اﻳﻦ ﻗﺼﻪ‬
‫ﭘﺮداز ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر »ﭘﺎراداﻳﻢ« ﻧﻮﻇﻬﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو )ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ و ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘـﺮدازان( ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎﺋﻲ از ﻧﻮع ﺷﻮﭘﻦﻫﺎور‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ و ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺲ روﻧﺪه ﺗﺎرﻳﺦ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺲ دﻳﮕﺮي از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ؟!‬
‫»ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮار و اﻓﺘﺮا آﻣﻴﺰ اﻳﻦ »ﻓﻀﺎي« ﺑﻲ ﺑﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺑﻲ ﺻﺎﺣﺐ و ﺑﺪون ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ‬
‫»ﻓﻀﺎي« رﻫﺎ ﺷﺪه در »ﻓﻀﺎ« در ﻣﻔﻬﻮم »ﻧﺎﻣﺘﻌﻴﻦ« و اﻓﺘﺮا آﻣﻴﺰ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ ﺗﺎﻣـﻞ و ﺑـﻴﺶ از آن ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲﺳﭙﺎرﻳﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺎﺳﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﻔﻜﺮي ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺘﻜﺜﺮ از ﻓﻀﺎي ﻛﻨـﻮﻧﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ« ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻫﻨﻮز راه ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ« ﮔﺬر‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻣﻔﻬﻮم زﻧﺪه ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﺑﻲ ﺷﻜﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕـﺮ ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻄﺮة ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﺻﻮرت آن‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و زﺑﺎن ﮔﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤـﺎم ﺑـﻲزﺑـﺎﻧﻲ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎ را واﻗﻌﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﻴﺎن دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻋﻤـﻖ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ آوردن وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮارهﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود و زﺑﺎﻧﻪ و زﺑﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪ .‬ﮔـﺎﻫﻲ از ﺧـﻮد‬
‫)ﻫﻤﻴﻦ ﻓﻀﺎ( ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود و اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﻲ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻌﻨﺎ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻓﻀﺎ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﺸﺘﺖ‪ ،‬در ﭘﺮاﻛﻨﺶ و در ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ درﺑﺎرة »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ« ﺳﺨﻦ ﻣﻲراﻧﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﺳﺎده دﻻﻧـﻪاي از ﻣﻌـﺼﻮﻣﻴﺖ‬
‫ازدﺳﺖ رﻓﺘﻪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ از ﺧﻮدي ﻓﺮوﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻓﺮاز ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ اﺑﺮاز اﻧﺘﻘﺎد و زﺑﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺴﻴﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ« ﮔﺬر ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز در آﻏﺎز راه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راه ﺑﺎ »ﻧﻔﻲ« و »ﺳﻠﺐ«‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﺑﻲ ﺑﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﻤﻮار ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اراﺋﻪ راﻫﻜﺎري ﻧﻮﻳﻦ و »اﻳﺠﺎﺑﻲ« ﺟﻬﺖ ﺧـﺮوج از اﻳـﻦ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬آﻏﺎز ﻋﺼﺮ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‬

‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ در ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان ﻣﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ و ﺑـﺎ اﻧﺘﺰاﻋﻴـﺎت ﺻـﺮف و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻏـﺎز رﻧـﺴﺎﻧﺲ و در ﻋـﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮة ﺗﻔﻜﺮ »آﻣﭙﺮﻳﺴﻢ« و »ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ« از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﮔﺰارهﻫـﺎي ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻏـﺎﺋﻲ و‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺎي واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﺤﺼﻮر در ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻴﻬﺎ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ را رﻗﻢ زدﻧﺪ‪ .‬ﻓـﻀﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﭘـﺴﺖ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻳﻚ ﺧﻼ ﻓﻜﺮي ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻣﻘﺎم ﺗﺼﻮﻳﺮ و ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺒﻬﻢ و ﮔﻨﮓ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫»ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ« ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻌﻨﻲداري و ﺣﺘﻲ وﺟﻮد ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻣﺎﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ‪» .‬اﺑﻄـﺎل‬
‫ﮔﺮاﻳﺎن« ﻧﻴﺰ اﻏﻮاﮔﺮاﻧﻪ زﻳﺮ آب ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را ﻣﻲزﻧﻨﺪ و آﻧﮕﺎه داﻋﻴﺔ ﻣﻌﻨﻲداري ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺳﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻄﺎلﮔﺮاﻳﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻄﺎل ﺑﻪ »اﺛﺒﺎت!« آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ و روش ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫و اﺛﺒﺎت‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ اﻣﻮر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻪ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧـﻪ اﺛﺒـﺎتﭘـﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ ﻣﻌﻨـﻲدار‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲداري اﻣﻮر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در ﭼﻴﺴﺖ؟ در واﻗﻊ اﺑﻄﺎلﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺎ ارﺟﺤﻴﺖ و ارزش‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در ﭘﻲ ﺑﻲرﻧﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﻮر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاي »ﭘﻮﭘﺮ« ﺑﺮاي ﺟﻬﺖﺑﺨﺸﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻋﻠﻢاﻻﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو وي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮون آﻳﺪ و از ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻓﻴـﻊ‬
‫ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻈﺎره ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﮕﻴﺰه و اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎي‬
‫ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﻓﻠﺴﻔﻲ و رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن ﻧﻴﺰ از ﻣﻨﻈﺮ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺘﺮگ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﮔﺴﺘﺮده ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮه ﻧﮕﺮش ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ را ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ را از ﻋﻘـﻞ ﻧﻈـﺮي‬
‫ﻃﺮد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺗﻨﻬﺎ آن را در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺧﺎرج از ﻣﻘﻮﻻت اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ اﺛﺒﺎت آن دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ ‪ .‬ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻨﻲدار ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ آن را از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻤﺎن ﻛﻪ در اﺧﻼق ﻋﻤﻠﻲ ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺧﻼق‬
‫ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﺗﻜﻠﻴﻒ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻣﻨﺠﺰ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺧـﺪا ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ او ﻧﻴـﺰ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺳـﺮ از ﻳـﻚ ﻧـﻮع‬
‫»اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« ﻣﺰﻣﻦ درﻣﻲ آورد‪ ،‬ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ اﻓﻌﺎل را اﻧﺴﺎن ﻣﻲاﻧﮕﺎرد‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ او ﺑﺮ اﻣﺮ »ﻣﻄﻠﻖ« و ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ‪ ،‬او را در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻋﻘﻞﮔﺮاي ﺧﺸﻚ ودﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ وي در واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺿﺪ ﻣﻨﻄﻖ و ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ او ﺑﻪ‬
‫ﺿﺪ اﺧﻼق و ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ و ﺗﺤﻜﻢ ﻋﻘﻠﻲ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻮرش ﻋﻠﻨـﻲ ﺑﺮﻋﻠﻴـﻪ ﺗﻜﻠﻴـﻒ‪،‬‬
‫روي ﻣﻲﻧﻬﺪ‪.‬‬
‫»ﭘﻮﭘﺮ« ﻧﻴﺰ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ را از ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻴﺰ از ﻫﻴﻮم ﺑـﻪ ﻳﺎدﮔـﺎر‬
‫دارد(‪ .‬اﻣﺎ روش ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺑﺎ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ و ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎ و ‪ ...‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪم ﺻﺮاﺣﺖ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﺎن و‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و روش ﭘﻮﭘﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻏﻮاﮔﺮي ﺧﺎص ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان آن را در ﻧﺰد وي ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻮﭘﺮ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ را ﻣﻌﻨﻲدار ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼـﻪ ﺗﻔـﺎوﺗﻲ ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲداري ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﮔﺰارهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ و دﻗﻴﻖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮﭼﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻤﻮل‪ ،‬اﺟﺰا و ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻛﻤﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫از ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻛﻠﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﺒﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲﺗﺮ و دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻨﻲدار و اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬روش و روان ﻋﻠﻤﻲ) ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً در ﻣﺤﺪوده ﻣﺤﺪود ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﺎرﺑﺮد دارد(ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪن آن ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻢاﻻﺟﻤﺎع و رواﻳﺘﻬﺎي ﻛﻼن و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﮔﺸﺘﻪ و ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ از ﺟﻬﺖﺑﺨﺸﻲ‬
‫آن ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﻠﻤﻲ در ﻳﻚ روش ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻤﻮدن اﻣﻮر و ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫ﻣﺤﺾ در ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻏﻮاﮔﺮيﻫﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ ﺳﺨﺖ ﺑﺪان ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻮﭘﺮ در »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز« ﺧﻮد روﺷﻬﺎي ﻧﻘﺎد و ﻋﻘﻠﻲ ﻣﺮﺳﻮم در ﻋﻠﻮم را درﺑﺎره ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ آزاد ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫درﻣﻲآورد‪ ،‬در واﻗﻊ روﺷﻲ را ﻛﻪ در ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲﺑﺨـﺸﺪ‬
‫و ﺣﺘﻲ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را ﻧﻴﺰ در ﻛﻠﻴﺸﻪ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺤﻚ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬
‫وي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻧﺴﺨﻪﭘﻴﭽﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻃﺮحﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ »ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ و رواﻳﺘﻬـﺎي ﻛـﻼن«‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﻪ ﺗﺨﺼﺺ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ﻃﺮح اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑـﺎ زﻳـﺮ ﺳـﺆال ﺑـﺮدن ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺟﻬﺎنﮔﺴﺘﺮ و اﺣﻴﺎﻧﺎً ﻣﻄﻠﻘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮداز و ﻳﺎ از ﺳﻮي ادﻳﺎن و ﻣـﺬاﻫﺐ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوج اﻏﻮاﮔﺮي ﺧﺎص ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﭘﻮﭘﺮ در اﻳﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬از‬
‫روش ﺗﺠﺮﺑﻲ و اﺑﻄﺎلﮔﺮاﻳﻲ وارد ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ را ﻣﻌﻨﻲدار و ﻗﺎﺑﻞ اﺑﻄﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ روش را در اﻣﻮر‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺴﺮي و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻮري از ﺣﻮزه اﺑﻄﺎل ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮﭼﺴﺐ‬
‫ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن را ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ وي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪ در رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن و ﺟﻬﺎنﮔﺴﺘﺮ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ‬
‫روش ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان ﺑﻪ اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﺑﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ و از رﻫﮕﺬر ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻋﻘﺪهﻫـﺎ و‬
‫ﺗﺴﺮي اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪﻫﺎ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ﺣﺮﺑﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﻮﭘﺮ ﻣﻄﻠﻮب »ﻣﻄﻠﻖ« اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي‬
‫از اﻧﺤﺎء ﺑﺎ ﻣﺪل دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻄﻠﻮب وي در ﻳﻚ راﺳﺘﺎ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در راﺳﺘﺎي »ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ « و »ﻧﺎزﻳﺴﻢ« ﻧﻔﻲ و ﻣﻄﺮود‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ ﺟﻮاز ورود ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻠﻲ در درﺳﺘﻲ و ﺻﺤﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﻄﻠﻖ ﺧـﻮد را‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ارﺳﺎل ﻣﺴﻠﻢ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮاي او‪ ،‬ﺗﺮازﻣﻨﺪ اوﻟﻴﻪ او در ﺳﻨﺠﺶ ﺻﺪق و ﻛﺬب و ﺻﺤﺖ‬
‫و ﺳﻘﻢ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﻋﻠﻢاﻻﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻮﭘﺮ در ﺑﺮاﻧﺪازي »ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان« ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و روش ﺗﺎرﻳﺨﻲﮔﺮي ﻣـﻲﺷـﻮد و در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﺧـﻮد از ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺨﻲاﻧﺪﻳﺸﻲ »ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان« و اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻣﺤﻜﻮم‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﻘﺒﻴﺢ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« ﺧﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻓﺮﺑﻪ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻫﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﭘـﻮﭘﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر »ﻓﻠﺴﻔﻪ« ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺮﺧﻼف ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر »ﻋﻠﻢ« ﺧﺎﺗﻤـﻪ ﺑﺨـﺸﻴﺪ و‬
‫»ﻣﺎرﻛﺲ« ﺑﻪ ﻛﺎر »ﻓﻠﺴﻔﻪ«‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺻﻌﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪ اوج ﺳﻘﻮﻃﺶ ﺑـﻮد‪ .‬و ﭘـﻮﭘﺮ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺻـﻌﻮد ﻋﻠـﻢ‪ ،‬اوج‬
‫ﺳﻘﻮﻃﺶ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻧﻪ ﻋﻠﻢ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺟﻬﺎنﮔﺴﺘﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻧﻪ رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬و ﻧﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﺧﺎص و اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻫﺮ دو ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣﻴـﺰان ﻛﻬﻨـﻪ و‬
‫ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺰاﻋﻴﺎت ﺻﺮف ذﻫﻨﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي آن ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ و ﺟﻬـﺎن ﺧـﺎرج ﺑـﻪ ﻋـﺼﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺗﺴﺮي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي و اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳـﺎن راه رﺳـﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن »ﻋﺼﺮﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ و ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻫﺮ دو ﺟﺮﻳﺎن »ﻋﺎم« و »ﺧﺎص« ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ -‬را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺟﺮاﺣﻲ و ﻃﺮدﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬از ﺑﺎب ﻣﺜﺎل ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻛﻼناﻧﺪﻳﺶ و ﺗﺎرﻳﺦﮔﺮا در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ و ﻋﻴﻨﻴﺖ دﭼﺎر ﺿﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻫﻤﺎن »ﺧﺎصﮔﺮاﺋﻲ« ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﺿﺪ ﻧﺴﺨﻪﭘﺮدازي و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘـﺎً در‬
‫دام ﻧﺴﺨﻪﭘﺮدازي و در ﻣﻐﺎك اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ از ﻛـﻼناﻧﺪﻳـﺸﻲ و اراﺋـﻪ‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎصﮔﺮاﻳﻲ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ از »ﺧـﺎصﮔﺮاﻳـﻲ« ﺷـﺮوع ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در‬
‫رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن و ﺗﺎرﻳﺨﻲاﻧﺪﻳﺸﻲ آﻏﺎزﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬و دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ﻛﻪ »ﻋﺎمﮔﺮاﻳﺎن« از ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺟﻨﺴﻲ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ » ،‬ﺧﺎصﮔﺮاﻳﺎن« از آزاديﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو از ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﺎﻓﻞاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺣﻀﻮر واﻗﻌـﻲ و ﻋﻤﻠـﻲ ﻫـﺮ دو در ﻋﻴﻨﻴـﺖ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﺎن »اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﺟﺮاﺣﻲ )ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻛﺮدن واﻗﻌﻴﺖ( و ﺑﻪ دور از‬
‫ﻏﻔﻠﺖورزي از ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ادﮔﺎرﻣﻮرن« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اذﻋﺎن دارد ﻛﻪ‪» :‬ﻧﻈﺎم اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻃﻲ دوره اﺑﺘـﺪاﻳﻲ ﺗـﺎ داﻧـﺸﮕﺎه ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ را ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ و ﺑﺨﺶ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه در رﺷﺘﻪﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺗﺨﺼﺺ ﺷﺪن اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌـﻪ ﺷـﺪن‬
‫واﻗﻌﻴﺖ در ﻳﻚ ﺑﻌﺪ ﺳﻮق ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت رﺷﺘﻪاي و ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪن داﻧﺸﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ‬
‫از دﻳﮕﺮ داﻧﺸﻬﺎ و ﺗﺨﺼﺺﻫﺎ ﻧﺎآﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ از ﻣﻌﻈﻼت ﺣﻴﺎت در ﻋﺼﺮ »ﺳﻴﺎرهاي« اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛـﻪ اﻧﺪﻳـﺸﻪﻫـﺎي‬
‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪه و ﺗﻚﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﻋﺚ رﻧﺞ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﺎﮔﻮار در ﻋﺮﺻﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺑﺨﺸﻲ از اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻦ آن را اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻛﻠﻴﺸﻪاي و ﻛﺎﻧﺎﻟﻴﺰه ﻣـﻲﻧـﺎﻣﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ واﻗﻌﻴﺖ دﭼﺎر ﺟﺮاﺣﻲ و ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪن ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دوﺋﺎﻟﻴـﺴﻢ و ﺑـﻪ‬
‫دوﺑﺨﺶ ﻋﻴﻦ و ذﻫﻦ )ﺑﻪ رﺋﺎﻟﻴﺴﻢ و اﻳﺪهآﻟﻴﺴﻢ( ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﺪه آﻧﮕﺎه در ﺑﺨﺶ »ﻋﻴﻦ« ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪن واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺤﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ »ادﮔﺎرﻣﻮن« از درك آن ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل او ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ درﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل راﻫﻲ ﻧﻮ ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﻮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺻﻼح آﻣﻮزش و ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻬﺖ اﺻﻼح و آﻣﻮزش ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﻜﺮي‪ ،‬دادن آﮔﺎﻫﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺮاﺣﻲ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب و ﺟـﺪاﻳﻲ ﻧـﺎﮔﻮار‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ )دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ( ﻋﻴﻦ و ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﻞ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت اﻓﻼﻃﻮن ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬
‫ﭘﺲ از او در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮﺟﻪ ﻳﻜﺴﻮﻳﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﺎص و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت )واﻗﻌﻴﺖ( ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ )ﺗﺨﺼﺼﻲ(‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﮔﺎم اراﺋﻪ راﻫﻲ ﻧﻮ ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »راه ﺳﻮم« و ﻳﺎ »ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫـﺰاره ﺳـﻮم« ﺑـﺎ‬
‫اﻟﻬﺎم از ﻗﺎﻋﺪه »اﻣﺮﺑﻴﻦاﻻﻣﺮﻳﻦ« در ﻋﺼﺮ ﺳﻮم ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ »ﻧﻴﭽﻪ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈـﺎم اﻧﺪﻳـﺸﻪ و ﺳﻴـﺴﺘﻢ ﻓﻜـﺮي ﺟﻬـﺎن ﻏـﺮب ﺑﺮآﺷـﻔﺖ‪ ،‬ﺳﻴـﺴﺘﻢ ﻓﻜـﺮي‬
‫ﻓﻮﻧﻜﻮﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎ آﻛﺎدﻣﻲ اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻃﻲ دوره دروس اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺗﺎ داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻓﺮد آﻣﻮﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻛﺮدن واﻗﻌﻴﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎزﻟﻲ از واﻗﻌﻴﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎ و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻧﺎﺑﺎوري ﺑﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﻓﺮارواﻳﺘﻬـﺎ و ‪ ...‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ از آن ﺳﻮ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ از »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻌﻠـﻲ را ﺑـﺪان ﺗـﺴﺮي‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ زﻣﺎن در رواﻳﺖ روﻳﺪادﻫﺎ«‪» ،‬اﻗﺘﺒـﺎس«‪» ،‬از ﻫـﻢ ﮔـﺴﻴﺨﺘﮕﻲ«‪» ،‬ﺗـﺪاﻋﻲ ﻧﺎﻣﻨﺠـﺴﻢ اﻧﺪﻳـﺸﻪﻫـﺎ« »ﭘﺎراﻧﻮﻳـﺎ«‪،‬‬
‫»دورﺑﺎﻃﻞ« و‪ ...‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺮي ﻟﻮﺋﻴﺲ« ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر و ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻋﻨﻮان ﺷﺪه در ﻛﻠﻴﺸﻪاي ﺑﻨﺎم »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺼﻮل و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺴﻠﻂ و اﺳﺘﻴﻼي ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﭘﺲ از روﻧﺴﺎﻧﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﻨﻮن اﻏﻮاﮔﺮاﻧﻪ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان »ﭘـﺴﺖ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻧﺎﻣﮕﺬاري و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻧـﺎﮔﻮار ﻣﻮﻓـﻖ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻔﻲ رواﻳﺖ ﻫﺎي ﻛﻼن و داﻧﺎي ﻛﻞ‪ ،‬اﻋﻼم ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻔﻜﺮات ﺗﺎرﻳﺨﻲاﻧـﺪﻳﺶ و اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و‬
‫ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺎﺣﺼﻞ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻴﻄﺮه و اﺳﺘﻴﻼي ﺗﻔﻜﺮ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺧﻮد »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن آن ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺪﻳﻬﻲ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« در ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از اراﺋﻪ روش و راﻫﻜﺎري ﻧﻮﻳﻦ ﺑﺮاي ﺧﺮوج از اﻳﻦ اﺳﺘﻴﺼﺎل و اﺣﺘﻀﺎر ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ ،‬ژورﻧﺎﻟﻴﺘﻪﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬آدم وارﮔﻲ و ‪ ...‬ﺟﺰ ﻣﺤﺼﻮل و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﺑﻄﻦ ﺗﻔﻜﺮ و ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي آﻣﭙﺮﻳﺴﻢ و ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ و اﺑﻄﺎلﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ« ﺧﻮد در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ« و آﻧﮕـﺎه رواﻳـﺖ ﻫـﺎ و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل ﻓﻠﺴﻔﻲ را در ﭼﻨﺒﺮه »ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﻳﻲ« ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺎز‪ ،‬ﻧﻔـﻲ و ﺑـﻲﺣﺮﻣـﺖ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﭼﺮا در ﻛﻠﻴﺸﻪ ﺑﺰرگ و اﻓﺘﺮا آﻣﻴﺰ)و ﭼﻴﺰي ﻫﻨﻮز ﻧﺎﻣﺘﻌﻴﻦ( »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻣﻌﺮﻓﻲ و اﻟﻘﺎ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮﺟﺪﻳﺪ و ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ﻃﺮح و ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ زﺑﺎن ﮔﻮﻳﺎي ﻓﻀﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬او از آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻢ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ دﺳﺖ ﺗﻮاﻧﺎي ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ آن را ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻳﻜﺴﺮه ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ داده اﺳـﺖ و‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﺤﺮان ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و اﻏﺘﺸﺎش و ﺗﺸﺘﺘﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎﺣﺼﻞ ﺗﻤﺪن و ﺗﻔﻜﺮ ﻏﺮب اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺣﻜﺎﻛﻲ‬
‫و آﻧﮕﺎه ﺣﺘﺎﻛﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً دﺳﺘﻤﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﻨﻬﺎن در ﻛﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ و ﺗﻌﺮﻳﻒ درﺳﺖ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟـﻮد را‬
‫ﺑﺮ ﻫﻢ زﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ را ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪي اﺳﺖ زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ و ﺗﺪﺑﻴﺮي اﺳﺖ اﻏﻮاﮔﺮاﻧﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ آﻧﻴﻢ و ﺗﺤﺖ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل و‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ در اداﻣﻪ و اﺳﺘﻤﺮار ﺳﻴﺮ ﭘﻴﺶ روﻧﺪه ﺳﻠﻄﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺘﺒﻠـﻮر ﮔـﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺷﺒﻲ ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر آﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻮزاد ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻮﻟﺪ آﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻲ اﻓﺮاد ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺎء اﻳﻦ آدموارﮔﻲ اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن اﻳﻦ ﺗﺸﺘﺖ آراء و اﺧـﻼق را ﺑـﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ از دﺳﺖرﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ وﻳﺮان ﮔـﺸﺘﻪ ﻣـﻲﻧﮕﺮﻧـﺪ و ﻧـﺎﮔﺮﻳﺰ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب و ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ از ﭘﻲ ﻣﺘﻬﻢ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻟﻬﻪ ﻣﺪرن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻂدﻫﻲ و اﻟﻘﺎء اﻛﺜﺮاً ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻬﻢ وﻫﻨﻮز ﻧـﺎﻣﺘﻌﻴﻦ ﭘـﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ‬
‫ﺟﺎﻣﻪ اي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻻﭘﻮﺷﺎﻧﻲ ﺗﻌﻔﻦ ﭼﺮﻛﻴﻦ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺎ اﺟﻤﺎع ﺟﻬﺎﻧﻲ درﺻﺪد آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻀﺎي ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺎﺑﻨـﺪه ﻋـﺼﺎره ﻋـﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ اﺳـﺖ را ﺗﺤﺮﻳـﻒ و‬
‫ﻣﺨﺪوش ﺳﺎزد‪ .‬و ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه داﻣﺎن آﻟﻮده ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺗﻤﺪن ﻏﺮب را از اﻳﻦ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴـﺮ ﻛـﻪ اﻛﻨـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻌﻠﻴﺖ ﺗﺎم رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﻴﺰ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻴﻠـﺴﻮف و اﻧﺪﻳـﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻋﻤﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻀﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﺮف ﺗﻘﻠﻴـﺪ دﻧﺒﺎﻟـﻪ رو اﻳـﻦ ﺗﺮﻓﻨـﺪ ﻣﻮزﻳﺎﻧـﻪ ﻏـﺮب‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﻳﻮرﮔﻦ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس« ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺑﻪ روز در ﻏﺮب و ﺷﺮق از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﻂدﻫـﻲ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺧﺰﻧﺪهاي اﻧﺘﺼﺎب و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻮرﮔﻦ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس اﻛﻨﻮن درﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻛﺮﺳﻲ دﻛﺘﺮﻳﻦ »ﭘﻮﭘﺮ« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻏﻮاﮔﺮي ﺧـﺎص ﻓﻴﻠـﺴﻮﻓﺎﻧﻪ آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﭘﻮﭘﺮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻔﻲ »ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان« و »رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن« ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﻋﺎﺻﻲ ﺑﺮ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و اﻏﻮاﮔﺮي ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﻣﺨﺪوش ﺳﺎزد‪ .‬ﭘﻮﭘﺮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﻄﻨﺖ ﻋﻠﻤﻲ و ﺑﺪﺟﻨـﺴﻲ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬دﻛﺘﺮﻳﻦ »اﺑﻄﺎلﮔﺮاﻳﻲ« و »دﺷﻤﻨﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز« ﺧﻮد را وﺿﻊ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﺮان ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﻞ »ﺣـﺴﻴﻨﻌﻠﻲ‬
‫ﻧﻮذري«‪ :‬او ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ را ﺑﺎ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﺨـﺸﻲ ﻳﻜـﺴﻮﻳﻪ از ﺳـﻮي اﻧﺪﻳـﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻳﻮرﮔﻦ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس( اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
 ‫رواﻳﺖ ﻛﻼن و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
‫در ﺧﺼﻮص رواﻳﺖ ﻛﻼن‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ادﻋﺎي »ﻟﻴﻮﺗﺎر«‪» ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﻤـﻪ ﻣـﺸﻜﻼت ﺑـﺸﺮﻳﺖ در‬
‫دﻧﻴﺎي ﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ درﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ و اﺟﺘﻤﺎع اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ادﻋﺎي »ﭘﻮﭘﺮ« ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان و ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان« ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز وي ﺳﻼﺧﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﭘﻮﭘﺮ ﺳﻼﺧﻲ و ﻣﺜﻠﻪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘـﻮس‪،‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﻟﻴﻮﺗﺎر« و »ﻳﻮرﮔﻦ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس« در ﻛﻨﺎر »ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ« و او ﻧﻴﺰ در ﺑﺮﻛﻪ ﻣﺤﺪود ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز ﭘﻮﭘﺮ ﺷﻨﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ و رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن از ﻃﺮف ﻟﻴﻮﺗﺎر‪ ،‬او را ﺑﺎ »روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺧﺎص« ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪» .‬روﺷـﻨﻔﻜﺮ ﺧـﺎص«‬
‫ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮ از ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻮﭘﺮ را ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ‪» .‬روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺧﺎص« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﻣﻬﻨـﺪس اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ«‬
‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ادﻋﺎي داﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﺎم و ﺟﻬﺎنﮔﺴﺘﺮ‪ ،‬ﻳﺎ در ﺗﻼش دﻓﺎع از ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕـﺎن‬
‫در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺸﺨﺺ زﻧﺪﮔﻲ ﺣﺮﻓﻪاي ﺧﻮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﻛﺘﺮﻳﻦ »ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوﺳﻪ »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« او ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﺎرﻛﺲ‪ -‬و وﻳﺮاﻧﻲ دﻳﻮارﻫﺎي آﻫﻨﻴﻴﻦ ﺑﺮﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻄﻠﻮب وي ﻓﺮاﮔﻴﺮﺷـﺪه و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻄﻠﻮب و ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪» ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﻗﺮن ‪ 21‬و ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺸﺮﻳﺖ در دﻧﻴﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ« رﻳﺸﻪ در ﻛﺪام ﺗﻔﻜﺮ دارد؟‬
‫آﻳﺎ اﻛﻨﻮن وﻗﺖ آن ﻓﺮا ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻃﺒﻴﺒﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﻖ آرزوﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻟﻴﻮﺗـﺎر‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺎن ﺗـﺎرﻳﺦ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣـﺎ‪،‬‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺧﺎص ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ و ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻮﭘﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز) آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔـﺴﺘﺮده و ﺟﻬـﺎﻧﻲ در ﻣﺤـﺪوده‬
‫دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ( ﺗﻤﺎم ﻣﺸﻜﻼت در دﻧﻴﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ »ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺘﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻣﻮر‪ ،‬آﻣﺮاﻧﮕﻲ و روزﻣﺮهﮔﻲ «‬
‫رﻳﺸﻪ در ﻛﺪام ﺗﻔﻜﺮ دارد؟ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ »ﺷﺎﻫﺮخ ﺣﻘﻴﻘﻲ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ ﻧﻮذري« در ﻧﺴﺒﺖ دادن آن ﺑـﻪ »ﭘـﺴﺖ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣـﺪن ﻓـﻀﺎﻳﻲ ﻛﻤـﻚ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن‬
‫ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺑﺎوري ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دﮔﻢ ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮاي زﻣﺎﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﺑﺎزﺗﺎب رﻳـﺸﻪﻫـﺎي‬
‫اﻧﺤﻄﺎط ﻣﻮﺟﻮد و از ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ آوردن آن‪ ،‬در ﺗﻜﺎﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آراء ﻣﺸﺨﺺ و اﻳﺠﺎﺑﻲ آﻧﻬـﺎ ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ راوﻳﺘﮕﺮان ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ وﭼﻴﺮه دﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﻣﺎﺣﺼﻞ ﻣﻌﻜﻮس و ﻣﻐﺸﻮش ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬و ﺗﺪاﻋﻲﮔـﺮان ﺗﻮاﻧـﺎي‬
‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ »ﺷﺎﻫﺮخ ﺣﻘﻴﻘﻲ« ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ واﺣﺪ »روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ« ﺑﻴﻦ »ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎي ﻋـﺎم و‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ و رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﻼن« ﺑﺎ »ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎي ﺧﺎص و اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺠﺮﺑﻪ« و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﻴـﺎن »روﺷـﻨﻔﻜﺮ ﻋـﺎم« ﺑـﺎ‬
‫»روﺷﻨﻔﻜﺮﺧﺎص« اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر ﻫﺮ ﻳـﻚ از آن دو ﺗﻔﻜـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻣﻮﺟـﻮد و‬
‫ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪاش در ﻛﻨﺎر و ﻣﻤﺎﺷﺎت ﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب و آﻣﻴﺰش ﺛﻮاﺑﻲ را ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﻳﻚ از آن دو ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺗﺄﺛﻴﺮ و در ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺪود اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻠﻴﺸﻪاي »ﻋﺎم« و »ﺧﺎص« ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را در ﻣﻮازات و ﻣﻤﺎﺷﺎت ﻫﻢ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫـﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از ﻫﻢ زاوﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﻮد و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺼﺎﻋﺪي ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو اﮔﺮ ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ آن‪ ،‬آن دو ﻣﻲﺑﺎﻳـﺴﺖ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ واﺣﺪ و ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﮔﺴﺘﺮه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ در ﺧـﻂ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪﺳﻲ و رﻳﺎﺿﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن آن دو‪ ،‬ﻋﺪد واﺣﺪ و ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎب »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ – ﺳﻘﻮط ﻏﺮب و آﻏﺎز ﻋﺼﺮ ﺳﻮم« ﺑﻪ ﺷﺮح آن ﭘﺮداﺧﺘﻪام و ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان »راه ﺳـﻮم« ﻳـﺎ‬
‫»ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪام‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪه »اﻣﺮ ﺑﻴﻦاﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛـﺎﻣﻼً اﻧﺘﻈـﺎر ﻣـﺬﻛﻮر را ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در آﻧﺠﺎ ﻫﺮ دو ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻠﻴﺸﻪاي و دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﻋﺎم و ﺧﺎص )ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان( ﻧﻔﻲ و ﺳـﻠﺐ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬اﺻﻮل و ﻓﺮوﻋﺸﺎن‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﺎﻟﻮدهﺷﻜﻨﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﺠﺎب ﮔﺬر ﻣﻲﺷﻮد و ﺟﻨﺒﻪ اﻳﺠﺎﺑﻲ و اﺛﺒﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﭼﻴﺰي از ﻧﻮ و ﺗﺎزه ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ ﻛﻼن و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل ﻓﻠـﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺘﻲ ﭘـﻮﭘﺮ ﺧـﻮب درﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪:‬‬
‫»ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان« ﻛﻪ ﭘﻮﭘﺮ آﻧﺎن را ﻓﺎﻟﻜﺒﺎزان ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑـﺎز ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛـﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و از ﺻﺎﻓﻲ اﺑﻄﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺬرد‪ .‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺗﻀﺎد ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز و ﺑﻪ اﺻـﻄﻼح ﺑـﺎ ﻣـﺪل‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻣﻄﻠﻮب ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻮﭘﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﻔﻲ ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ »ﭘﺴﺎ ﻣﺪرن« ﺑﻮدن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﻓﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻓـﻀﺎ ﻛـﺴﻲ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ درﺟﻪاي از ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫﺮ دو ﻃﻴﻒ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻠﻴﺸﻪاي و دوﺋﺎﻟﻴـﺴﻢ ﻣﻄـﺮح در ﻃـﻮل‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ )ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان و ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( را ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي از ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻓﺠﺎﻳﻊ و اﻧﺤﻄﺎط ﻫﺮ‬
‫دو ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻠﻴﺸﻪاي و دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم را از ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ آورد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ آوردن ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻓﺮدﮔﺮاﺋـﻲ و ﺳـﻮدﮔﺮاﺋﻲ‬
‫ﻣﻮر‪ ،‬ﺑﻨﺘﺎم و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ )ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ و آﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ( و ﻫﻢ ﺗﻮﻫﻤﺎت ﻓﺮاﮔﻴﺮ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺗﻴﺮه وﺗـﺎر ﺗـﺎرﻳﺦﭘﺮدازاﻧـﻲ‬
‫اﻣﺜﺎل ﻫﮕﻞ و ﻣﺎرﻛﺲ و ‪ ...‬را‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ دو ﺗﻔﻜﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‪.‬‬
‫در ﻓﻀﺎي ﭘﺴﺎﻣﺪرن راﺳﺘﻴﻦ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ رواﻳﺖ ﻛﻼن و داﻧﺎي ﻛﻞ و اﺗﻮﭘﻴﺎ ﻇﻬﻮر و ﺗﺠﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي زﻳﺎدي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﻮ و ﺗﺎزه ﺑﺮ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺎرﺗﻲ ﺑﺎ ﺷـﻜﻮه و ﻋﻈﻤـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ و در ﺣﺼﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ »ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ )ﭘﺮﭼﻤﺪار ﺗﺎرﻳﺦﭘـﺮدازان( و‬
‫ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﭘﺮآوازه ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ( ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰان ﻛﻬﻨﻪ و ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎﻫﻢ واﺣﺪي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان در روﺷﻨﮕﺮي ﭘﺴﺎ ﻣﺪرن ﻫﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح درﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﭼﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﭼﻪ ﺑﺮ ﻟﻪ آن‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﺲ از آن ﺑﺎﺷﺪ و ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي ﻏﻴـﺮ از آن‬
‫ﻫﻨﻮز ﺗﻔﺎﻫﻢ واﺣﺪي در ﺗﻌﺮﻳﻒ آن دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻـﻮرت ﺟﺪﻳـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻏﻨﻲ ﺷﺪه ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺤﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﺻـﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ از دو ﺻﻮرت ﺧﺎرج ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻳﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﻣﺎ در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ و ﺑﻘﺎء آن از ﻃﺮﻳﻖ روش ﺳﻠﺒﻲ و اﻳﺠـﺎد ﭼﺎﻟـﺸﻬﺎي ﻣﻮﺿـﻌﻲ و ﺗـﺼﻨﻌﻲ‪ .‬در واﻗـﻊ‬
‫اﺳﺘﻤﺮار دوام و ﺑﻘﺎء ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم واﻛﺴﻴﻨﺎﺳﻴﻮن‪ ،‬ﺗﺰرﻳﻖ وﻳﺮوﺳﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻮد ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻫﺸﺪار ﻳﺎ اﻋـﻼم ﺧﻄـﺮ‬
‫ﺟﺪي ﺟﻬﺖ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻧﻮاﻗﺺ و ﺗﻌﻮﻳﺾ اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﻻزم در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﻧﻔﻴـﺮ ﻧﺎﻗﻮﺳـﻬﺎي ﻛﻠﻴـﺴﺎ در‬
‫آﺳﻤﺎن دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ آن در ﻣﻘﺎم ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ ﻣﻘﺎم ﻓﺮواﻓﺘﺎده ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺗﻤـﺪن‬
‫ﻏﺮب و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻮرت دوم ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﻔﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻲ و ﺗﺒﺎﻫﻲ آن در ﺻﺪد اﺣﻴﺎء ﺗﻔﻜﺮي ﻧﻮﻳﻦ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﻪ ﺑﺎور اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺧﻄﺮ ﺟﺪيﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم واﻛﺴﻴﻨﺎﺳﻴﻮن و ﻧﻔﻴﺮ ﻧﺎﻗﻮﺳـﻬﺎي ﻛﻠﻴـﺴﺎ و اﻳﺠـﺎد ﭼﺎﻟـﺸﻬﺎي‬
‫ﺗﺼﻨﻌﻲ؛ از آن ﺑﺮﺣﺬر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ »ﺳﻘﻮط ﻏﺮب« ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎرت زﺑﺎﻧﺰدي ﮔﺮدﻳﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﻻزم ﻧﻴـﺴﺖ داﺧـﻞ‬
‫»ﮔﻴﻮﻣﻪ« ﮔﺬارده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻓﺮارﺑﻮدن‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ و وﺿﻮح )ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮدﮔﺮاﺋﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﻲﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ… ﻧﻴﺰ‬
‫در اﻳﻦ ﺗﻼﻃﻢ و ﺗﺸﺘﺖ آراء ﻣﻐﺸﻮش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ( از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻨﺎم »ﭘﺴﺖ‬
‫ﻣﺪرن« اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬اراﺋﻪ آﻧﭽﻪ »ﻫﺴﺖ« در واﻗﻊ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن و وﺿﻮح و روﺷﻨﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﺛﻤـﺮه آﻧﭽـﻪ ﺑـﻮده و‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ و ﺷﺎﻟﻮدهﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﺧﻮد ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ )ﻓﺮدﮔﺮاﺋـﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﻲﮔﺮاﺋﻲ و …( ﻧﻴﺰ روي ﺑﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﻧﻬﺎده و از اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻮرم ﺑﻲﻗﺎﻋﺪﮔﻲ و ﺑﻲﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪي در‬
‫رﻧﺞ و ﻋﺬاب اﺳﺖ‪» .‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن« اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺧﻮب ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺣﺘﻀﺎر ﻏﺮب‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﮕﻲ درﺑﻄﻦ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻣﻮر و ﻋﺪم اﻧﺴﺠﺎم و ﺑﻲﻗﺎﻋـﺪﮔﻲ ﻣﻌـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﻮرم ﺳﺮﻛﺸﻲ روي ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺟﻠﻮدار آن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﺧـﻮد ﻧﻴـﺰ در‬
‫ورﻃﻪ ﺟﻮﻻن ﺟﻨﻮن آﻣﻴﺰي ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ آن اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻓﺮو ﻏﻠﻄﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﭼﻴـﺰي ﻧﻴـﺴﺖ ﺟـﺰ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺻﻮرت ﺗﺼﻌﻴﺪ ﺷﺪه ﻧﺴﺒﻲ ﮔﺮاﻳﻲ و ﻓﺮد ﻣﺤﻮري )ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ(‪ .‬ﺑﺬري ﻛﻪ درﮔﺴﺘﺮه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ رﺳﻴﺪ و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ وﻳﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮدازان و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﻪ ﻗﻄﻌـﻪ‬
‫ﺷﺪن واﻗﻌﻴﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻣﻮر در ﻫﺮ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻮ ﻫﺪف و ﺟﻬﺖ ﻏﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻪزﻧﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫اﺻﻴﻞ و واﻗﻌﻲ و واﺣﺪي را ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺪاﻋﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺆﻳﺪ آن ﺗﺰﻟﺰل و ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ رو ﺑـﻪ اﺣﺘـﻀﺎر‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ و اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻮرم ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺾ اﻣﻮر‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬار از‬
‫ﻳﻚ ﺑﺤﺮان و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻠﻮغ ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﺑﻴﻦ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻲ‪ :‬ﺣﻴﺎت آﻧﭽﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺪت وﻛﺜﺮت آوارﮔﻲ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ در ﻣﻴﺎن آن و اﻳﻦ‪ ،‬و آﺷﻮب و اﻟﺘﻬﺎب ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻧﻪ در آن و ﻧﻪ در‬
‫اﻳﻦ – ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺳﺖ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ .‬زﻣﺎن ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻳـﻚ اﻟﮕـﻮي ﺟﺪﻳـﺪ ﻓﻜـﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮﺟﺎي ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ » ﺗﺎ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﻧﺮﺳﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻤﻴﺎزهﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺪ ﺧﻮاب آن را ﻣﻲداد‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻧﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب و ﺗﺐ و ﻫﺰﻳﺎن‪ ،‬ﻛـﻪ در‬
‫ﺑﺴﺘﺮ اﺣﺘﻀﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﻜﺮي ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺘﺮون و ﻋﻘﻴﻢ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ راﻛﺪ و ﺳﺎﻛﻦ در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺮﻛﻪ اي ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ آن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻮاج ‪ ،‬ﺳﻴﺎل و ﻓﺮار‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫در داﻳﺮهاي دوار از ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ داﻳﺮه دوار ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻃﺮد‬
‫ﻣﺎوراء و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ در ﺑﺮج و ﺑﺎروي دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺤﺪود ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻤﺎﻳﻪﻫﺎي روزﻣﺮه‪ ،‬ﻋﺎﻣﻲ و آﻣﺮاﻧﻪ‪ ،‬از آن ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺤﺚ و ﭼـﺎﻟﺶ‬
‫ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺮﺷﻤﻪ و ﺧﻤﻴﺎزه و ﺧﻮاب را ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ ﻧﻬـﺎده و اﻛﻨـﻮن ﭘﻴـﺮ و ﻓﺮﺗـﻮت‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﭼﺎﻟﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آن آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻜﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬
‫رو ﺑﻪ اﺣﺘﻀﺎر ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﻮز ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻔﻜﺮ ﻋﺪهاي اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ﻳﻚ ﺗﻔﻜـﺮ ﺟﺪﻳـﺪ‬
‫ﺑﻨﺎم ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ در ﺣﻮزه ﻧﻈﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺗﺮﻓﻨﺪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻈﺮ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺌﻮرﻳﻚ‬
‫و اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺣﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر و ﺑﺮوز‬
‫آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ آن ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻧﻤـﻮد ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي‬
‫ﺗﺠﻠﻲ و ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺤﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﭼﻪ ﺣﻮزهاي از ﺗﺌﻮري ﺑﺰرگ و اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻋﻈﻴﻢ راﻫﺒﺮدﻫـﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬از آن‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻮد ﺟﺴﺖ و ﻳﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ؟‬
‫ﺗﺸﺘﺖ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻋﻈﻴﻢ در ﺣﻮزه ﻧﻈﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ در ﻳﻚ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ و وﺿـﻮح اﻓﻜﻨـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﻞ »ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻧﻈﺎﻣﻲ« ﺑﺴﺎن ﺗﺌﻮري و اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﺨﻮش ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ از داﻧﺶ واز اﻧﺒﻮه اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ در راﺳﺘﺎي ﭼﻪ اﻫﺪاﻓﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳـﺴﺖ ﺳـﻮد ﺟـﺴﺖ و در‬
‫ﺗﻘﻼي ﺗﻐﻴﻴﺮ و واژﮔﻮﻧﻲ ﭼﻪ ﺣﺮﻛﺘﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫـﺮ دو ﻛـﻮر ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و در ﻳـﻚ دوران ﺳـﺮﮔﻴﺠﻪ و‬
‫ﺳﺮﺳﺎمآور‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻮ و ﭘﺎ ﺑﺮ آن ﺳﻮ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮه و ﻗﺪرت ﺟﻬﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻗﻮه ﻓﺎﻫﻤﻪ وﺑﻪ اﻫﺪاف اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﻣﺘﺨﻴﻠﻪ روي ﻧﻬﺎده و از ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺼﺪاق ﺑﺎرز ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮاي اﺑﺰار‬
‫ﺑﺮﺗﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺒﺎﺷﺖ اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﺪرت ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺮد؟ اﻳﻦ ﻛﺮه ﺧﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺮاي‬
‫ﻏﻮل ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻫﺪاف وﻫﻤﻲ آن و ﺣﺘﻲ ﺣﺘﻤﻲ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺮات دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻮردي ﺑـﺮاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده آن ﺣﺪاﻗﻞ‪ ،‬ﻓﻌﻼ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻮﻫﻮم آدﻣﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ در‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺧﻴﺎل و ﺗﻮﻫﻢ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﺘﻲ ﻣﺼﺪاق ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣـﺒﻬﻢ و ﮔﻨـﮓ و ﻛﻠـﻲ‬
‫»ﺗﺮورﻳﺴﻢ« ﺑﺮاي اﺑﺰار ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﺑﺮاز ﺑﺮﺗﺮﻳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻗﺪرت و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻛﺮان درآﻳﺪ‪ .‬ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﮔـﻮدزﻳﻼ‪،‬‬
‫آدﻣﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ و ﺣﺘﻲ آدﻣﻬﺎي واﻗﻌﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ آدﻣﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق ﻋﻴﻨﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎم آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺠﺎزي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻋﺮﺻﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ آن از ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ آن ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻮاﻳﺪ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﺮورﻳﺴﻢ« ﻳـﻚ ﻣﻔﻬـﻮم ﻣـﺒﻬﻢ و ﮔﻨـﮓ ﺑـﺮاي‬
‫اﺗﺼﺎف ﺑﻪ اﻓﺮادي ﻣﺠﻬﻮل و ﻧﺎﺷﻨﺎس و دﻗﻴﻘﺎ »اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ« اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ در ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﺷـﺌﻮﻧﺎت‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻣﺮوز ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻔﻜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻔـﻲ »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ و ﻋﻨـﺼﺮ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻲﺑﺨﺶ«‪ ،‬ﭼﻨﺪي ﺑﺮ ارﻳﻜﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮد؛ »ﭘﺎرادﻳﻤﻲ« ﻛﻪ ﭘـﺎ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﺰرگ ﺷـﺪ و ﺳـﺎﻟﺨﻮرده ﮔـﺸﺖ‪ :‬ﭘـﺲ از‬
‫ﻛﺮﺷﻤﻪﻫﺎ و ﺧﻤﻴﺎزه و ﺧﻮاﺑﻲ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎي رو ﺑـﻪ اﺣﺘـﻀﺎر آن را در ﺷـﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﺗـﻮﻫﻢ »ﺗﺮورﻳـﺴﻢ«‬
‫ﺷﺎﻫﺪﻳﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺳﺮ وﻗﺖ ﭘﺎرادﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻫﺰاره ﺳﻮم اﺳﺖ‪» .‬راه ﺳﻮم در ﻫﺰاره ﺳﻮم«‪.‬‬

‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﻲ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﺑﺎ ﺗﻴﺘﺮدرﺷﺖ »ﭘﺮاﻛﻨﺶ« و »ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺼﻮر اﻣـﺮوزﻳﻦ‪ ،‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﭼﻨﺪان ﺑﻴﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻨﻮز زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ وﺿﻮح و ﺑﺪاﻫﺖ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺮا ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن »آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ« در ﮔﺬر ﻧﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز راه ﺑﺴﻴﺎر دارد ﺗﺎ از ﺳﻠﺐ وﻧﻔﻲ ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎب و اﺛﺒـﺎت‬
‫»آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ« ﮔﺬرﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﻲ ﻫﺮ دو ﻃﻴﻒ ﺗﻔﻜﺮ »ﻋﺎم« و »ﺧﺎص« و ﻏﺎﻟـﺐ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻳـﺎ در‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ »ﻋﻴﻨﻴﺖ« و ﻳﺎ در ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ »ذﻫﻨﻴﺖ« دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺟﺰ ﻣﺪﻋﻴﺎن »ﭘﺮاﻛﻨﺶ« و »ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ« ﻧﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻮزﺗﻴﻮﻳﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬آﻣﭙﺮﻳﺴﺘﻬﺎ و ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻣﻬﻨﺪس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺧﺎص در اﻳـﻦ ﺳـﻮ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان ﺑﺎ رواﻳﺖ ﻛﻼن و ﺗﻔﻜﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻋﺎم در آن ﺳﻮ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻃﻴﻒ در ﻳﻚ زﻣﺎن و در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ و ﺑﺮﻫـﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟! آﻳﺎ اﻳﻦ ﺟـﺰ »ﺳﺮﮔـﺸﺘﮕﻲ«‪» ،‬ﻋـﺪم ﻗﻄﻌﻴـﺖ« و »ﭘـﺮاﻛﻨﺶ اﻣـﻮر« و‬
‫»ﺑﻲﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪي« اﺳﺖ؟‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﻃﻴﻒ ﺗﻔﻜﺮ ﻋﺎم و ﺧـﺎص ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﻣﺘﻌـﺎرف و ﻏﺎﻟـﺐ زﻣـﺎن )ﭘـﺎرادﻳﻢ( ﺧـﻮد ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬دورهاي‬
‫»ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان« و ﻋﺼﺮ دﻳﮕﺮ »ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ«‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺮوز ﻫﺮ دو ﻃﻴﻒ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﭘﺲ از ﺳﭙﺮي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋـﺼﺮ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ :‬آري »ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰان ﻛﻬﻪ و ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪهاﻧـﺪ« و ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ »ﭘﺎﻳﺎن« ﻋﺼﺮ ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﻧﻮﻳـﺪ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رﺧﺪاد ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺷﺮف وﻗﻮع اﺳﺖ‪ ،.‬ﺗﺎ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ از »ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ« ﻫﻨﻮز ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬
‫روﺷﻦ و درﺳﺘﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻮم ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﭘـﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ« ﭘـﺲ از‬
‫ﺑﻴﺎن واﻗﻌﻴﺖ و ﻧﻔﻲ آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﺠﺎب ﮔﺬر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و ﺑـﻪ اراﺋـﻪ ﻃﺮﻳـﻖ و روش ﻧﭙﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻓﻌﻼ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن و در ﮔﺬر ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﻔﻌﺎل ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻔﻜﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺷﺎﻫﺪ آﻧﻴﻢ وﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣـﺎل ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن آﻣﺎده اﺳﺖ و زﻣﺎن آن ﭼﻨﺪن دور ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻦ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻣﻮر را ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻔﻜﺮات ﻛﻠﻴﺸﻪاي و دﮔﻤﺎﺗﻴﺰم ﻫﺮ دو اﻧﺴﺎن »ﺧـﺎص«‬
‫و ﻣﺪرن و »ﻋﺎم« و ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت اﺧﺮي »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ«‪ .‬دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ را »ﺑﻦﺑـﺴﺖ ﺟﻬـﺎﻧﻲ« و‬
‫ﭼﺮﺧﻪ اﻣﻮر و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﺣﺮﻛﺘﻲ دوار و دوري و ﺑﺸﺮﻫﺎي اﻣﺮوزي را »آدم وارهﻫﺎ« ﻳﺎ »ﺑﺮزﺧﻲﻫﺎ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎ ﭘﺮﺳﻪ ﻣﻲزﻧﺪ و در ﺑﻼ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﺳﺮﺳﺎمآوري ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫»ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد« ﮔﺬر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻃﺮﺣﻲ ﻧﻮ در اﻧﺪازد‪ .‬ﺻﺮﻓﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ »ﮔﺬر« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ »ﺑﺮزخ« ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻏﺎزي دارد و ﻫﺮ اﺑﺘﺪاﻳﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‪» .‬ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻧﻮ و ﺟﺪﻳﺪ از ﺗـﺎرﻳﺦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ زﻣـﺎن آن‬
‫ﭼﻨﺪان دور ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻏﺎز اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻪ ﻣﺼﺎدف اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان و ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﻧﺪﻳﺸﻪاي‬
‫ﻧﻮ و ﺗﻔﻜﺮي ﻧﺎب در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪» ،‬راه ﺳﻮم« ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺤﻪ ﻇﻬـﻮر ﺧﻮاﻫـﺪ رﺳـﻴﺪ‪ .‬ﭼﻴـﺰي ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺪﻳـﺸﻪاي ﻧـﻮ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي زﻳﺎدي ﻛﻪ در ﻫﺰاره ﺳﻮم ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن آﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﭘﺎرادﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« ﻋﺼﺮ ﺳﻮم را رﻗﻢ ﺧﻮاﻫﺪ زد‪» .‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ«‪» ،‬ﺟﻬﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ« را دﮔﺮﮔـﻮن ﺧﻮاﻫـﺪ ﺳـﺎﺧﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮد ﻣﺸﺮﻗﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺸﺮق ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫راه ﺳﻮم»ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم«‬
‫راه ﺳﻮم ﺛﻤﺮه ﻋﺎﻟﻲ ﺷﺠﺮه »اﻣﺮﺑﻴﻦاﻻﻣﺮﻳﻦ« اﺳﺖ ﻛﻪ »ﭘﺎرادﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« را ﺑﻨﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬـﺎد‪ .‬ﭘـﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴـﺴﻢ در‬
‫آﻏﺎز راه ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ راه ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان و ﻧﻪ راه ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ راه ﺳﻮم‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ آﻧﭽﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﺮﮔﺮده اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﻪ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑـﺮ آن ﺣﻜـﻢ راﻧـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن »راه ﺳﻮم« اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻗﻊ اﻳﻨﻜﻪ از راه ﺳﻮم ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺸﻪ در ﮔﻴﻮﻣﻪ اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺗﻮﻗـﻊ ﻧـﺎﻣﻤﻜﻨﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬راه ﺳﻮم ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻠﻮي ﻓﺎﺧﺮاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ در ﻗﺎب و وﻳﺘﺮﻳﻦ ﻛﺮد و آن را در دﻳـﺪ اﻧﻈـﺎر ﻗـﺮار داد‪ .‬راه ﺳـﻮم ﻳـﻚ‬
‫ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭘﺎزل و ﺣﺘﻲ ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺗﺪاﻋﻲ ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﺘﺎژي را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬راه ﺳﻮم ﻳﻚ ﺣﻴﺎت و ﻫـﺴﺘﻲ‬
‫ﺗﻤﺎمﻋﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻲوﻗﻔﻪ و ﺳﺮزﻧﺪه و ﺑﺎﻧﺸﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻓﺮاﮔﻴﺮ و آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺪﻳﻬﻲاﻟﺤـﺼﻮل و ﺳـﻬﻞاﻟﻮﺻـﻮل‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺪت ﻇﻬﻮر ﮔﻮﻳﺎ در ﺧﻔﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم ﻳﻚ »اﻧﺘﺰاع« از ﻣﻴﺎن »ﻫﻢ اﻳﻦ« و »ﻫﻢ آن« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ آﻧﭽﻪ اﻧﺘﺰاع ﺻﺮف اﺳﺖ‪» ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ« و »ﻳﺎ آن« اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺎ »ﻋﻴﻦ«اﺳﺖ ﻳﺎ »ذﻫﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ »ﻓﺮد« اﺳﺖ ﻳﺎ »ﺟﺎﻣﻌﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻳﺎ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ »ﻋﻘﻞ« اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫»دل« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ »ﻓﻴﺰﻳﻚ« اﺳﺖ ﻳﺎ »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ »ﺟﺒﺮ« اﺳﺖ ﻳﺎ »اﺧﺘﻴﺎر« اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ‪...‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﻳﻜﻲ از دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢﻫﺎﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺳﻼﺧﻲ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ و‬
‫آن و آﻧﮕﺎه »اﻧﺘﺰاع« ﻳﻜﻲ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﺎﻟﺖ و واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ اﺻﺎﻟﺖاﻟﻮﺟـﻮد‬
‫و اﺻﺎﻟﺖاﻟﻤﺎﻫﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﺘﺰاع ﺗﻮﻫﻢآﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫آﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ در ﺿﺮورت ﻋﻴﻨﻲ ﺣﻴﺎت ﭼﻴﺰي ﺑﻨﺎم »ﺟﺒﺮ« و »اﺧﺘﻴﺎر« ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﻓﻀﻮﻻﻧﻪ ﺑـﺎ ﺗﻴﻐـﻪ‬
‫ﺗﻴﺰ ﺟﺮاﺣﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﺻﺮﻓﺎ اﻧﺘﺰاع ﻣﺎ از ﺣﻴﺎت ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻋﺎﻟﻲ و ﻣﻘﺘﺪراﻧﻪ از ﺣﻴـﺎت اﺳـﺖ؟ آن ﻫـﻢ‬
‫اﻧﺘﺰاع ﻧﺎدرﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﺣﻴﺎت ﻧﻪ ﺟﺒﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ »ﺣﻴﺎت« ﺑﺎ‬
‫»زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ«‪ ،‬ﺑﺎ »ﻫﺴﺘﻲ« ﺑﻜﺮ و ﺑﺎﻃﺮاوت‪.‬‬
‫»راه ﺳﻮم« اﻳﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ .‬در واﻗﻊ ﺟﺎﻧﻤﺎﻳﻪ »ﭘﺎرادﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم«‪ ،‬اﻧﺪﻳـﺸﻪ در ﺣﻴـﺎت اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﺣﻴـﺎت در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ در اﻧﺪﻳﺸﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎنوﻣﺎن و ﺑﻪ آن اﺻﻞ ﻧﮋادﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ آن اﺻﻞ زﻳﺒﺎي‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ – آﻳﻴﻦ زردﺷﺖ ﺑﺰرگ‪ .‬او ﻛﻪ ﺣﻴﺎت را »ﺧﻴﺮ ﻣﺤﺾ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و »ﺷﺮور« را ﻧﻴﺰ اﻣـﺮي ﻋـﺪﻣﻲ ﺑﺮﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻤﺎرد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت را در ﺟﻨﮓ اﻫﺮﻳﻤﻦ و اﻫﻮرﻣﺰدا‪ ،‬در ﺳﺘﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻇﻠﻤﺖ و ﻧﻮر و در درﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ ﻓﻄﺮت و ﻏﺮﻳﺰه‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ و ﻣﺘﻬﻮراﻧﻪ از واﻗﻌﻴﺖ ﺣﻴﺎت وﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻧﻴﭽﻪ ﺧـﻮب درﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪:‬‬
‫زردﺷﺖ »آن ﺑﻲﻫﻤﺘﺎي اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮخ ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺮز ﻛﺎر ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ را در ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﻴﻦ ﺧﻴـﺮ و ﺷـﺮ دﻳـﺪ‪ ...‬او‬
‫راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ ازﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ او‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ او راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮﻳﻦ در ﻧﻈﺮ دارد‪ -‬ﺑﻪ ﻛـﻼم‬
‫دﻳﮕﺮ ﻗﻄﺐ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺰدﻟﻲ »اﻳﺪهآﻟﻴﺴﻢ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﺪن واﻗﻌﻴﺖ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬زردﺷﺖ از ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬
‫دﻟﻴﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﭘﺮﺗﺎب ﺧﻮب ﺗﺮﻛﻤﺎن! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﭘﺎرﺳﻲ«‪.‬‬
‫راه ﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎراداﻳﻢ ﻫﺰاره ﺳﻮم« ﺿﻤﻦ ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﭘﺎﺳﺦ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﻄﺒـﻲ و ﻛﻠﻴـﺸﻪاي دو ﮔـﺮوه‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ »اﻣﺮٌ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« و ﺗﻌﺎﻃﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن آن دوﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ‪-‬‬
‫آورد و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻮرخ اﺳﺖ و ﻣـﻮرخ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ اﻣﻮر واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرخ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش و ﺗﻘﺮﻳـﺮ ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ »ﻧَﻪ اﻳﻦ« و »ﻧَﻪ آن« ﻫﻴﭻ ﻳﻚ راه راﺳـﺖ ﻧﻤـﻲ‪-‬‬
‫ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در واﻗﻌﻴﺖ »ﻫﻢ اﻳﻦ« و »ﻫﻢ آن« ﻫﺮ دو ﺣﻀﻮري ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﺣﻮزه ﺗﻔﻜﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و روﻧﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دور اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﻋﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺳﻮﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )درﺳﺖ ﻳﺎ ﻏﻠﻂ( در‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻮرخ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮرخ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻮﻟﻮد ﻋﺼﺮ ﺧﻮد و ﻣﺤﺼﻮل ﺿﺮورت زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن »اﻣﺮٌ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻧﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ذﻫﻨﻲ‬
‫و دور از دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻪ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ »دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ« ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺑﻴﻦ »ﻧَﻪ اﻳﻦ« و »ﻧَﻪ‬
‫آن« ﻛﻪ ﺑﺪون ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻪ »ﻫﻢ اﻳﻦ« و »ﻫﻢ آن« ﺧﻮد ﺟﻠﻮه ﻛﺎﻣﻞ و ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ از ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺣﻴﺎت زﻧﺪه و ﺟﺎﻧﻤﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت »راه ﺳﻮم« ﺿﺮورت ﺣﻴﺎت ﻋﻴﻨﻲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻜﺮ و ﺑﺎ ﻃﺮاوت را در ﭘﻴﺸﺨﻮان ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻼﺧﻲ و آن‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢ »اﻳﻦ« و »آن«‪ ،‬ﺑﻪ »ﻋﻴﻦ« و »ذﻫﻦ« و‪ ...‬ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ درﺟـﺎت‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮ از ﺑﺎژﮔﻮﻧﻲ از وﺿﻊ وﻗﺎﻳﻊ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﺣﻘﺎﻳﻖ دروﻏﻴﻦ درآورد و دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ »ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﻳـﺎن« ﺑـﺎ‬
‫»ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﺴﺖ«ﻫﺎ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ادﺑﻲ و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ ﮔﺮدد‪ .‬و ﻳﺎ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﺟﺎﻧـﺐ »ﻓـﺮد« و »ﺟﺎﻣﻌـﻪ« در ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﻳﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻘﺶ »ﻗﻬﺮﻣﺎن« و »ﺗﺎرﻳﺦ« ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﺘﺪوﻟﻮژي »راه ﺳﻮم« ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دوﺋﺎﻟﻴﺴﻢﻫﺎي ﻣﻄﺮح در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻼﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﺮاﺣﻲ ﺣﻴﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫در ﭘﻴﺸﺨﻮان ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﻳﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ »ﻣﺘﻦ« آﻏﺎز ﻣـﻲﺷـﻮد‪» ،‬ﻣﺆﻟـﻒ«‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺰﻳﺮد؟ ﻳﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ آراء ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر »ﻣﺆﻟﻒ«‪» ،‬ﻣﺘﻦ« ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد؟ آﻳﺎ اﻳﻦ »ﻓﺮد« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد و ﻳﺎ اﻳﻦ »ﺟﺎﻣﻌﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد؟ آﻳﺎ »ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن« ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ »ﺗﺎرﻳﺦ« اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را ﺑﺎرور ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟‪ ،‬آﻳﺎ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ آﻳﺎ »ﺟﺒﺮ« اﺳﺖ ﻳﺎ »اﺧﺘﻴﺎر« و‪. ...‬‬
‫»راه ﺳﻮم« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪» .‬راه ﺳﻮم« وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫دو راه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ »اﻣﺮٌ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ« ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺠﺎزي دردﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﻀﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻄﻠﻖ »دري« اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣـﺎوراء‬
‫»ﭘﻨﺠﺮهاي« اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﻀﺮﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑـﻪ ﻋـﺎﻟﻢ ﻣﻄﻠـﻖ دري اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺎوراء‬
‫ﭘﻨﺠﺮهاي اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ آدموارهﻫﺎ و »ﺑﺮزﺧﻲﻫﺎ«اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪون اﻃﺎﻟﻪ و اﻃﻨﺎب ﻛﻼم و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ارزﺷﮕﺰاري ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻋﺮﻓﺎ در ﺗﺒﻴﻴﻦ درﺟـﺎت‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﷲ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﺣﻞ ﻃﻨﺎﺑﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﭼﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﻴﺮ و ﺳـﻠﻮك‪ ،‬ﭘـﺎي در آراﻣﺠـﺎي‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﺮاﺳﻮي ﺧﻮد »دري« ﺑﻪ ﺳﻮي اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ و ﺧﺪا‪ ،‬ﮔﺸﻮده دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﻳﺎ‬
‫از ﻣﺎوراء »ﭘﻨﺠﺮهاي« ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ راﻳﺤﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ درون ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎﻧﺶ روح ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺧﺎﻧـﻪ ﺟـﺎﻧﺶ ﺑـﻪ ﻋـﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺎوراء ﭘﻨﺠﺮهاي ﺑﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ دل ﺷﻤﻪاي از راﻳﺤﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاي آدموارهﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﺑﺮزﺧﻲﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ در دﻫﻜﺪه ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧـﻪ دري ﮔـﺸﻮده اﺳـﺖ و ﻧـﻪ‬
‫ﭘﻨﺠﺮهاي ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬او در ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﻳﻚ و ﺗﻨﻬﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﺮاﻏﻲ اﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺳـﻴﺮ و‬
‫ﺳﻠﻮك ﻣﺠﺎزي‪ ،‬در ﺻﻔﺤﻪاي ﻣﺠﺎزي‪ ،‬در دﻫﻜﺪه ﻣﺠﺎزي‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد در» ﻫﻢ اﻛﻨﻮن« ﭘﺲ از ﻃﺮد ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و»ﻣﺮگ ﺧﺪا « ﺑﻪ وﺿﻮح ﺧﻮد را ﻛﺸﻨﺪه ﺧﺪا درﻳﺎﻓﺖ وآن را ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﺪا ﺷﻮد و ﺑﺮﺟﺎي او ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬او در اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ و اﺿﻤﻬﻼل ﺣﻴﺎت ﻣﻌﻨـﻮي ﺑـﻪ ﺿـﺮورت‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي وﺧﻼﻗﻴﺖ و ﻧﺒﻮغ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻣﺘﺎ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮاﺧﻮر اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا را اﺑﺪاع وﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﭘﻮﻳـﺎ و ﺗـﺪاوﻣﻲ ﺑـﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن در اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن و ﮔﺮدوﻧﻪ دوار اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﻴﻤﻮن ﻛﺮﻳﭽﻠﻲ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ دﻋﺎوي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻫﻨﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آﻣﺎل ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ‪ -‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮد ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﻫﻨﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را ﻧﺪارد‪ ،‬آﻧﭽﻪ از دﻳﺪ ﻣﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﺮاژدﻳﻚ ﻣﺪرﻧﻴﺘـﻪ اﺳـﺖ در‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ك ﺷﻜﻞ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻌﻨﻲ و ارزش ﺣﻴﺎت ﻫﻨـﻮز ﻣـﺬﻫﺒﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ ادﻋﺎﻫـﺎي‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺶ ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬و ﻣﺎ از ﻫﻤﻴﻦ رو اﻳﻤﺎن ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣـﻲﺟـﻮﻳﻴﻢ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورد«‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ دﻋﺎوي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ را ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻣﻲﺟﻮﻳﻴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ :‬اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻃﺮح دﻋﺎوي و ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻏﻴﺮ از ﻗﻠﻤﺮوﻫـﺎي ﻣـﺬﻛﻮر‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟؟ اﻳﻨﻜﻪ اﻛﻨﻮن دﻋﺎوي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ و از ﻛـﺪاﻣﻴﻦ ﻣﻨﻈـﺮ اﺳـﺖ؟‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دﻋﺎوي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از ﺑﺮداﺷـﺘﻬﺎي ﺷﺨـﺼﻲ و ذوﻗـﻲ و ﺧـﺼﻮﺻﺎ ﻫﻨـﺮي و ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ از‬
‫ﻣﺬﻫﺐ )آن ﻫﻢ ادﻳﺎن ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ( ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻋﺼﺎر ﻣﺘﻤﺎدي ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟـﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﻳﺸﺎن دﻋﺎوي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎم ﻣـﺬﻫﺐ‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺬﻫﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷـﻨﻴﺪه ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد ﺟـﺰ از ﻗﻠﻤﺮوﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻫﻤﭽﻮن اﺳﻄﻮره ﻫﺎ‪ ،‬زﻳﺒﺎ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺧﺼﻮﺻﺎ از ﺣﻮزه ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﻋﺮﻓﺎن ﻫﺎي ﻫﻨـﺮي‪ .‬در واﻗـﻊ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ‬
‫ﻣﺠﺎزي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻴﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ؟ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ و ارزش ﺣﻴـﺎت در ﻛﻨﻜـﺎش و‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻟﻬﻪ ﻫﺎ و از ﻗﻠﻤﺮو ﻫﻨﺮ و ﻋﺮﻓـﺎن و ﺗـﺼﻮف درﻳﺎﻓـﺖ ﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز اﻧﺴﺎن ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ »ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺬﻫﺒﻲ« را ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آورد و ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً در ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲاش ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶ ﺧﻮد از ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم وﻓﺮﺟﺎم و ﻏﺎﻳﺖ ﺟﻬﺎن و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آن اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻳﻞ آﻳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺌﻮاﻟﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺮاي او ﻃﺮح ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ از ﻃﺮف آن ﺣﺲ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻓﻄﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻜﺮي و وﺟﻮدي او ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻣﺠﺎزي ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﻴﺪه اﺳـﺖ ‪ ،‬از‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﻫﻨﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﺎوراء و »ﺧﺪا« و ﺑﻪ ﺻﺮف »ﻫﻨﺮ« و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪» ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ« ﻓﺮاﺧﻮر ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺘﻪ را ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫و ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ در ﻫﻨﺮ »ﻫﻔﺘﻢ« و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي دﻳﺠﻴﺘﺎل و راﻳﺎﻧﻪاي ﻣـﻲﺗـﻮان ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﭼﻮب ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪه در ﺗﺨﺘﻪ ﺑﻨﺪ ﺗﻦ‪ ،‬در اﻧﺠﻤﺎد و ﺳﺘﺮوﻧﻲ – و ﺟﻬﺎن ﻣﺠﺎزي و ﮔـﺬرا در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫دﻳﺪﮔﺎن ﺣﻴﺮان او در ﮔﺬر اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎن ﻣﺠﺎزي‪ ،‬در ﻣﻜﺎن ﻣﺠﺎزي‪ ،‬در ﺟﻬﺎن ﻣﺠﺎزي‪ -‬ﭘﺮﺳـﺶ او ﻧﻴـﺰ اﮔﺮﭼـﻪ ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺠﺎزي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺑﺪاﻋﻲ و ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺠﺎزي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻛﺎذب‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻛﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻟﺬاﻳﺬ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ او را‬
‫ﺑﺮ آورده ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺠﺎزي ﺗﺸﻨﮕﻲ را ﺑﺮ او ﻣـﻲﺧﻮراﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻄـﺶ را ﺑـﻪ او ﭘﻴـﺸﻜﺶ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ او را ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي رﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮاب رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻴﺎزش ﻣﻲﺳﺎزد و ﻫﻢ از ﺳﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﺶ ﺑﺮﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﺑـﺎزي ﺑـﺎ‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺨﻴﻼت‪ ،‬آرزوﻫﺎ‪ ،‬آزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ و ‪ ...‬در ﺟﻬﺎن ﻣﺠﺎزي ﺗﺼﺎوﻳﺮ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻳﻜـﺴﻮﻳﻪ و ﺟﻬـﺖ دار‪ ،‬ﻏﻴـﺮ از‬
‫ارﺿﺎء ﻣﺠﺎزي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﻧﺴﺎن ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد؟!‬
‫در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ در ﺑﺮرﺳﻲ رﻳﺸﻪاي روﻧﺴﺎﻧﺲ ﭘﻴﺶ از ﻃﺮد »ﻣﺎوراء« و‬
‫ﺣﺬف »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« ﺑﺎزﮔﺸﺖ روﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻟﻬﻪﻫﺎ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﻟﻤﭗ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ رﺟﻌـﺖ آن ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﺮ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﺳﺮاﻳﺸﻬﺎي اﺳﻄﻮره اي ﻫﻮﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در ﺑﻄﻦ ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ از ﻫﻨﺮ‬
‫»ﻋﺬاب« ﻗﺮون وﺳﻄﻲ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ »ﻫﻨﺮ ﻧﺸﺎط« ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣـﺪي ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻛـﻪ دﻗﻴﻘـﺎً در ﺳـﻴﺮ‬
‫ﻗﻬﻘﻬﺮاﻳﻲ روﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﻧﺴﺎﻧﺲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰده را ﻃﺮد ﺳﺎﺧﺖ و دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ارﺗﺠﺎع دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ و اﻟﻬﻪﻫﺎ و اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻛﻼﺳـﻴﻚ‬
‫ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ روﻧﺴﺎﻧﺲ در ﺑﺪو ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺧﻮد ﻧﻪ ﻻﺋﻴﻚ و ﺳﻜﻮﻻر اﺳـﺖ و ﻧـﻪ‬
‫ﻓﺎرغ از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﻜﺮ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ »ارﺗﺠـﺎع« ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎًَ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﻮد ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ‬
‫در ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ »ﺳﺎﻣﻲ« ﺑﻮدن آن و ﭘﺲ از آن اراﺋﻪ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪاي ﺗﻴـﺮه و ﺗـﺎر از »زﻣـﻴﻦ«‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﻲ »ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ« ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ » ﻫﻨﺮ« و ﭘﺮ ﻧﻤﻮدن ﺧﻸ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺣﻀﻮر »ﻧﺒﻮت« ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ »اوﻟﻴـﺎ«‬
‫و »اﻟﻬﻪﻫﺎ«؛ ﻧﻪ ﻳﻚ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻚ ﺗﻘﻠﻴﺪ ارﺗﺠﺎﻋﻲ از ﻋﺼﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺼﺮي‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن را ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺴﺨﻪ »ﻫﻨﺮ« ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداد‪ .‬ﻋﺼﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﺳﺮاب ﺳﺮﭼـﺸﻤﻪﻫـﺎي‬
‫رﻧﮕﻴﻦ »ﻫﻨﺮ« و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آن در اﻏﻨﺎي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺎدي ﭘـﻲ ﺑـﺮده ﺑـﻮد وﺧـﺴﺘﻪ و ﻧـﺎﺗﻮان از ﻧﻤﺎﻳـﺸﻨﺎﻣﻪﻫـﺎ و ﺗﺌﺎﺗﺮﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را ﺗﺸﻨﻪ و آزﻣﻨﺪاﻧﻪ در آﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﻚ ﺗﻘﻠﻴـﺪ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ از ﻳﻮﻧـﺎن و اﻟﻬـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﺼﻮل و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﻚ روﻧﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل »ﻫﻨﺮ ﻋﻈﻴﻢ« ﺗﺮاژدﻳﻚ و ﭘﺮ ﻧﺸﺎط ﻳﻮﻧﺎن رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در ﻳﻮغ داﻧـﺶ ﺗﺠﺮﺑـﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي ﺣﺎﺻـﻞ از آن ﺑـﻪ‬
‫»اﺑﺘﺬال« ﮔﺮاﻳﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻗﺎي »ﻣﺪدﭘﻮر« ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﮔﺮاﻳﺶ و ﻧﻴﺎز ذاﺗﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﻳـﺖ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻫﻴﺠﺎن و ﺷﻮر و ﻣﺴﺘﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﻮارد ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺨﺪر و ﻫﻨﺮ و ورزﺷﻬﺎي ﻫﻴﺠﺎنزا ﻫﻤﮕﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮع ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺗﺼﻨﻌﻲ اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﺧﻮشﮔﺬراﻧﻲ ﻓﺎﻗﺪ اﺻﺎﻟﺖ و‬
‫ﺧﺮد‪ ،‬دردﻫﺎي ﺟﺎﻧﻜﺎه دو ﭼﻨﺪان و اﻓﺴﺮدﮔﻲ روﺣﻲ ﻋﻤﻴﻘﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎي اﺑﺎﺣﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎر در ﺧﻢ رﻧﮓرزي ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺷﺒﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﺮب رﻧﮓ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻔﺴﺎﻧﻴﺖ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻼﺷﻲ و ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺗﺠﺪد زدﮔﺎن و ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎ و ﺷﺒﻪﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎ و آﻳﻴﻦﻫﺎي اﺳـﺎﻃﻴﺮي و ﺟـﺎدوﻳﻲ‬
‫ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻨﻲ و ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻨﻲ و ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ از وراي ﻣﻮج ﺗﻤﺪن ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻲﮔﺬرد و ﭼﻮن وﺿـﻊ اﺑـﺎﺣﻲ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻤﺪن ﻣﺪرن دارد‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً و اﺻﻼً ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻤﺪن درﮔﻴﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ روﺑـﺮو ﻧﻤـﻲﺷـﻮد«‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫»ﭼﺎﻟﺶ ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻣﺸﺮق در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﭼـﺎﻟﺶ ﻣﻌﻨﻮﻳـﺖ اﺻـﻴﻞ ﻣـﺸﺮق در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻋﺮﻓـﺎن ﻏﺮﺑـﻲ ﺷـﺪه و‬
‫ﻫﻴﺠﺎنﻫﺎي ﻣﻤﺴﻮخ ﻫﻨﺮي و ورزﺷﻲ ﻣﺪرن و ﺷﻮر و ﺣﺎل ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﺗﻮﻫﻢزاي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪه ﺗﻤـﺪن‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺷﺮﻗﻲ و اﺳﻼﻣﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺑﺎﺣﻴﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﻧﺰاع ﺟﺪي آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫روﻧﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و آﻧﮕﺎه دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻧـﺴﺎن اﻣـﺮوزي را ﺑـﻪ ﺑـﺎر آورده اﺳـﺖ‪ .‬اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮاﺳﺎس آن و اﻟﮕﻮﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه از آن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬در ﻛﻠﻴﺸﻪاي ﺑﻨـﺎم »ﺟﻬـﺎﻧﻲﺳـﺎزي« و دﻫﻜـﺪه‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺮوژه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺮوﺳﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺠﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ دﻳﺎﻟﻮگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻣﻮﻧﻮﻟـﻮگ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ وﻳﺮان ﺷﺪه ﺑﺎ ارزﺷﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻣﺠﺎزي‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﭘﺮ و اﻏﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﺷﻨﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در ﺑﻦﻣﺎﻳﻪ وﺟﻮدش ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺴﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از اﻧﺒﻮه ﺗﻠﻤﺒﺎر ﺷـﺪه‬
‫ارزﺷﻬﺎي ﻣﺠﺎزي در وﺟﻮدش ﺳﻮﺳﻮ زﻧﺪ‪ ،‬و رﺧﺘﻪ ﮔﺮﻳﺰي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻌﻨﻮي و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﻣﺪرن در ﺟﻬﺎن ﻏﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻧﺴﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺮﻗﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻣﻴﺎن ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ و ﭘﺎﺳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ اﻧـﺴﺎن ﭼﻴـﺴﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ »ﻋﺮﻓﺎن« و از رﻫﮕﺬر ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻪ »ﻫﻨﺮ« ﻣﻲرﺳﻨﺪ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻮﻻﻧﺎ و ﻋﻄﺎر و ﻣﺤـﻲاﻟـﺪﻳﻦ و‬
‫ﺻﺪرا ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻃﺮﻳﻖ و روش ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬و از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻲ از رﻫﮕﺬر »ﻫﻨﺮ« ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﺳﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻧﻘﺎﺷﻲ و ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪» .‬ﻋﻠﻤﺎ« ﻳﻚ »ﻣﺬﻫﺐ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻫﻨﺮي« اراﺋـﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬و‬
‫اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻳﻚ »ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻨﺮي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ« دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻗﻠﻤﺮوﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي ﻏﻴـﺮ از ﻣـﺬﻫﺐ ﺑﻨـﺎم‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﭘﺎﺳﺦ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻛﺬاﺋﻲ و ﮔﺬر ﺑﻪ وادي ﻫﻨﺮ ﭼﺮا؟ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي رﻓـﻊ‬
‫ﻋﻄﺶ ﺧﻮد از ﻫﻨﺮ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزد و ﺧﻮد را ارﺿﺎء و اﻏﻨﺎ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻣﻬﺪ ﺗﺸﻴﻊ ﭼﺮا اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻣﺠﺎزي و ﺳﺮاب ﻋﺮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻛﺬاﺋﻲ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎﺧﺖ؟‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ در ﺧﺼﻮص ﻧﻮع »ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« در ﻋﺼﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﭘﺮﺳﺶ اﻧﺴﺎن از ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻴﺎت در ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪام‪ .‬در آﻧﺠﺎ از »ﺑﻦﺑﺴﺖ« ﺗﺎرﻳﺨﻲ و از »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ« ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و ﻫﻢ از ﺟﻬﺎت‬
‫ﻋﻴﻨﻲ و واﻗﻌﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪام‪ .‬از ﻧﻮع ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻣﺠـﺎزي اﺳـﺖ و از ﻋﻠـﺖ ﺑـﺮوز و ﻇﻬـﻮر ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻣﺠﺎزي ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهام ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ »ﺧﺪاي اﻟﻮﻫﻲ« ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ )ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ -‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ( و ﭘﺲ از‬
‫آن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻇﻬﻮر و ﺣﻀﻮر »اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ« ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮاي »ﺧـﺪاي اﻟـﻮﻫﻲ« و واﻗﻌـﻲ ﺗﻨـﮓ ﺷـﺪه و رﻓﺘـﻪ رﻓﺘـﻪ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ و ﭘﺲ از روي ﻧﻬﺎدن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑـﻪ ﻣﻜـﺎﻧﻴﻜﻲ و از آن ﺑـﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي دﻳﺠﻴﺘـﺎﻟﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻳﻜﺴﻮﻳﻪ و ﺟﻬﺖدار‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺬف زﻣﺎن )آﻳﻨﺪه( و ﺗﺤﻠﻴـﻞ رﻓـﺘﻦ ﻣﻜﺎﻧﻬـﺎ )ﻣﺮزﻫـﺎ(‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ( دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن »ﺣﺎل« ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻘﺘﺮ دﻳﻮارﻫﺎي ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي( ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي اوﻟﻮﻫﻲ و واﻗﻌـﻲ ﭘـﺸﺖ دﻳﻮارﻫـﺎي دﻫﻜـﺪه‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ داﻳﺮه دوار )دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ( ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﻨﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺎرغ از ﻫـﺮ‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن واﻗﻌﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪار »اﻛﻨﻮن« )ﺻﻔﺮ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻣﺠﺎزي از‬
‫ﻧﻮ در »ﻫﻢاﻛﻨﻮن« ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺧﻮر ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺘﻪ و ﻋﺎري از ﺧـﺪا و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻣﺠﺎزي ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬و اﻳﻦ روﻧﺪ ﻣﺠﺎزي ﭼﻨﺪان در ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن رﺧﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ از ﻣﺠﺎز و ﺗـﻮﻫﻢ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮﺟﻮد آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺠﺎزي ﻣﺎﻧﻴﺘﻮر« در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ دﻳـﺪﮔﺎن او ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺲ از ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن دﻳﻮارﻫﺎي دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﻲﺧﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬و در ﺑﻦﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ و در ﻳﻚ‬
‫داﻳﺮه دوار و ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻜﺮاري و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ آدموارهﻫﺎﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﻤﺎﻳﻼت آﻧﻬﺎ‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﭼﺮﺧﻪ ﻛﺎذب ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻃـﻮر زﻧـﺪه و واﻗﻌـﻲ در ﺻـﻔﺤﻪ ﻣﺠـﺎزي‬
‫ﻣﺎﻧﻴﺘﻮري ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ دﻳﺪﮔﺎن او ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﺑﻴﺎن و ﺑﺮﻣﻼ ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي ﻛﺎﻣـﻞ و ﻋﻴﻨـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺼﺎره دﺳﺖﺳﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻲﺧﺪاﺳﺖ‪ :‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ و ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫـﺎ و اﺑﺮراﻳﺎﻧـﻪﻫـﺎ ﺑـﺎ آن ﺣﺠـﻢ ﻋﻈـﻴﻢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻬـﺎن ﺧـﺎرج‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـﺮ وﻓـﻮر و ﺣـﻀﻮر ﻋﻈـﻴﻢ و‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ آن‪ ،‬ﻣﺠﺎزي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺎﺳﺎً وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻢ اﻃﻼﻋﺎت و دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﻬﺎي اﻋﺘﺒﺎري و ﺗﺠﺎري‪ ،‬اﻣﻜﺎن ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻃﺮﻳـﻖ وﺑـﻼگ‪ ،‬ﭼـﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻤﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬اس ام اس و ‪ ...‬و ارﺿﺎء و اﻏﻨﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﻴﺎل و ﻫﻮﺳﻬﺎي او از ﻃﺮﻳﻖ ورود او ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻤﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﻬـﺎ‪ ،‬ﻛﻠﻮﭘﻬـﺎ و‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺤﺎت و ‪ ...‬دﻳﮕﺮﺧﻼﺋﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر در ﻋﺮﺻﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻜﺮ و ﺑﺎﻃﺮاوت ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ)ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺠﺎزي ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ دﻳﺪﮔﺎن او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ( ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫از ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﻴﺸﻪ اﻳﻲ ﺟﺬاب و ﺟﺎدوﻳﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻲﺗﺮ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻤﻨﺪﺗﺮ و ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻨﻴﻦ دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا را ﭘﺸﺖ دﻳﻮارﻫﺎي ﺑﻠﻮرﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ )ﺷﻜﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻃﺮﺣـﻲ ﺟﺪﻳـﺪ از دﻳﻮارﻫـﺎي ﻟﻨـﻴﻦ و‬
‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ( ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺧﻮد )ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺠﺎزي( ﻃﺮاوت ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺘﻌـﺎﻟﻲ ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺮﻛﺘﻬﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن درﻫﺎ و رﺧﻨﻪ ﮔﺮﻳﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬در ﻳـﻚ ﻣـﺪار دوار و ﭼﺮﺧـﻪ ﺗﻜـﺮاري‬
‫ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺚ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﺮﮔﺰ رﺧﻨﻪﮔﺮﻳﺰي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺻﻌﻮد و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻣﺪور‪ ،‬از ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و در اﻳﻦ روﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬از ﺗﺼﺎدم و ﺗﺼﺎدف ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺘﻲ از ﺧـﺮدي ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻼن ﻧﻴﺰ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﻗﻠﻤﺮو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﻮرات ﻣﻨﻘﻄﻊ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻨﻘﻄﻊ و در ﻓﻮاﺻـﻞ زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻧﻴﺎي ﺑﺸﺮ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﺮاز ﻧﻔﺮت و اﺿﻤﻬﻼل ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ واژه »ﻧﻔﺮت« در اﻳﻨﺠﺎ وﺟﻬﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ »ﻧﻔﺮت« ﺑﻮرزد‪ .‬در او ﺣﺘﻲ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻔﺮت ورزﻳﺪن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬او در ﻳـﻚ‬
‫ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ ﺳﺮﺳﺎمآور زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﺷﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫»ﻫﻢاﻛﻨﻮن« ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺬف ﻣﺴﺎﻓﺖ زﻣﺎﻧﻲ و ﺣﺪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺷـﻬﺮ‬
‫و از آن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ روي ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﻃﺮد ﻣﺎوراء‪ ،‬ﻫﺮاس از آﻳﻨﺪه‪،‬ﭼﺮﺧﻪ دوري و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮاري اﻣﻮر‪ ،‬و ﺣﻴﺎت ﺗﺼﻨﻌﻲ و ﻣﺠﺎزي اﻧﺴﺎن اﻣـﺮوزي ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺬف آﻳﻨﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺬف ﻣﺎوراء ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﭼﻨﺪ ﺑﺴﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪون ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﺗﺒﻴـﻴﻦ و‬
‫ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﻬﺎن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺎرﻛﺲ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪون ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻬﺎن و ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫روﻧﺴﺎﻧﺲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ آﻣﺮاﻧﻪ ﻣﻘﻬﻮر ﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺟﻬﺎن را ﺑﺪون ﺧﺪا ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟـﻴﻜﻦ ﺑﻌـﺪﻫﺎ داﻧـﺶ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻮر آﻣﺮاﻧﻪ را ﻣﺴﺘﺪل و ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫روﻧﺪ و اﺳﺘﻤﺮار ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻓﺎرغ از ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ و از آن ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳـﻚ دﻳﺠﻴﺘـﺎﻟﻲ‬
‫ﻳﻜﺴﻮﻳﻪاي را ﭘﺪﻳﺪ آورد و ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن دﻳﻮارﻫﺎي دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎوراء در وراي دﻳﻮارﻫﺎي آن ﻣﻄﺮود ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﭼﺮﺧﻪ اﻣﻮر ﺑﻪ درون ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﮔﺸﺖ‪ .‬درﻫﺎي و ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎ و رﺧﻨﻪﮔﺮﻳﺰﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎوراء ﻣﺴﺪود و ﻣﻌـﺪوم‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و اﻧﺴﺎن در »ﻫﻢاﻛﻨﻮن« ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬در ﺑﻦﺑﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﺒﻮس و در زﻣﺎن »ﺣﺎل« ﻣﻄﺮود و ﭘﺮت ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫»ﮔﺬﺷﺘﻪ« در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻮزهﻫﺎ و ﮔﺎﻟﺮﻳﻬﺎي ﻫﻨﺮي ﺑﺎ اﺗﻜﺖ ﺑﻬﺎ ﺑﺮ روي آن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن »ﻣﻮﺟﻮد« در »ﻫـﻢاﻛﻨـﻮﻧﺶ« ﭼـﻮب‬
‫ﺣﺮاج ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺮاس اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ )آﻳﻨـﺪه ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن »ﻧـﺎﻣﻮﺟﻮد« اﺳـﺖ(‪ .‬آﻳﻨـﺪه‬
‫»ﻫﻢاﻛﻨﻮن« او را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻲاﻧﺪازد‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي درﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟـﻮد و‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻴﺎت اوﺳﺖ‪ .‬ذﺧﻴﺮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ و ﺑﻘﺎء او در »ﻫﻢاﻛﻨﻮن« ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﻪ و ﺗﺪارك ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻗﻬﺮﻣﺎنﮔﺮاﻳﻲﻫﺎي ﻓﺮدي و ﻧﺠﺎتﺑﺨﺸﻲﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ«‪» ،‬اﻳﺜﺎر« و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮچ و ﺑﻴﻬﻮده و اﺳﺎﺳﺎً ﺳﺎﻟﺒﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺘﻔﺎع ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺷﺄن ﻧﺰول آن ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه و اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻨـﻮز وﺟـﻮد ﻧـﺪارد و‬
‫زاﻳﻴﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ » .‬اﻣﺎ ﺷﺐ آﺑﺴﺘﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ زاﻳﺪ ﺳﺤﺮ« و ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ از اﻳﻦ دور و ﺗﺴﻠﺴﻞ ﺑﺘﻮان راﻫـﻲ ﺑـﻪ آﻳﻨـﺪه‬
‫ﮔﺸﻮد‪» .‬راه ﺳﻮم « ﺑﺮ آﻣﺪن ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه از آن ﻛﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻫﺮاس از آﻳﻨﺪه در روﻧﺪ ﭘﺮوﺳﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻬﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﺣـﺬف آﻳﻨـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ :‬آﻳﻨـﺪه از آن ﻛﻴـﺴﺖ؟‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ آن ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﭘﺮوﺳﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل واﻣﻲدارد ﺗﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﺑﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺿﺮوري »ﺑﺮآﻣـﺪن ﻣـﺮد‬
‫ﻣﺸﺮﻗﻲ« از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺸﺮق‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻓﺮا ﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درون ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻘﺎء ﺧﻮد در »ﻫﻢاﻛﻨﻮن« و ﺑﻪ دوام ﺧﻮد ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ »ﭘﻮﭘﺮ« ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم رﺳـﺎﻧﻴﺪ ﻧﻔـﻲ‬
‫»رواﻳﺖ ﻛﻼن« در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺎرﻳﺦﭘﺮدازان ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﻮدﻛﻤﻨﺸﺎﻧﻪ »ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﻓﻮﻛﻮﻳﺎﻣﺎ« ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺦ«‬
‫و ﻃﺮح ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ »ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن« در ﺗﻴﺘﺮ ﺑﺰرگ »ﺟﻨﮓ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ«‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ »ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺿـﺮوري آﻳﻨـﺪه«‬
‫ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﺮﺳﺶ از ﺣﻜﻮﻣﺖ »ﭼﻪ ﻛﺴﻲ« ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺿـﺮوري ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در‬
‫ﻋﺼﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮد« ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪ‪ .‬و اﻛﻨﻮن در ﻋﺼﺮ دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﺶ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﻬﺎن آﻳﻨﺪه« از آن ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺟﻬﺎن آﻳﻨﺪه از آن ﻣﺮد ﻣﺸﺮﻗﻲ از ﺧﺎور زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻬﺎن آﻳﻨﺪه از آن ﻣﺮد ﻣﻐﺮﺑﻲ از ﺑﺎﺧﺘﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ؟‬
‫در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت وﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و از وراي دﻳﻮارﻫﺎي دﻫﻜﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﺎﻓﻲ در دﻳـﻮار و‬
‫ﻛﺎﺑﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاب آرام »ﻏﺮب« را آﺷﻔﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﺰﻳﺎن اﻫﺪاف اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ و ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﺗـﻮﻫﻢ»‬
‫ﺗﺮورﻳﺴﻢ« ﻧﺎﮔﺮﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﭘﺮوﺳﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي ﺑﺎ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮد« درﺻﺪد ﻧﻔﻲ »آﻧﻜﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد« ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﻳـﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ در ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﻘﺎء »ﻫﻢاﻛﻨﻮن« و در ﺻﺪد ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺿﺮوري ﺣﻜﻮﻣﺖ »او ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي زور‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻤﻬﻴﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ ﺑـﺮوز و ﻇﻬـﻮر‬
‫ﻃﻔﻞ ﺿﺮورت ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻢاﷲ ﺻﺎﺣﺐ دﻳﺪه ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫»ﺻﺪ ﻫﺰاران ﻃﻔﻞ ﺳﺮ ﺑﺒﺮﻳﺪه ﺷﺪ‬

‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪ *L 'B‬‬
‫‪1‬ـ ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ .‬آﻧﺘﻮﻧﻲ آرﺑﻼﺳﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﺒﺎس ﻣﺨﺒﺮ‪ .‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺋﻲ‪ .‬اﻳﭻ‪ .‬ﻛﺎر‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺣﺴﻦ ﻛﺎﻣﺸﺎد‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ‪.‬‬
‫‪3‬ـ آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم ﺗﺎرﻳﺦ‪ .‬ﻛﺎرل ﻳﺎﺳﭙﺮس‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻟﻄﻔﻲ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻓﺮاﺳﻮي ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ‪ .‬ﻓﺮﻳﺪ رﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ دارﻳﻮش آﺷﻮري‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ‪.‬‬
‫‪5‬ـ آﻧﻚ اﻧﺴﺎن‪ .‬ﻓﺮﻳﺪ رﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ رؤﻳﺎ ﻣﻨﺠﻢ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﻜﺮ روز‪.‬‬
‫‪6‬ـ اراده ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ .‬ﻓﺮﻳﺪ رﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻫﻮﺷﻴﺎر‪ .‬ﻧﺸﺮ ﻓﺮوزان‪.‬‬
‫‪7‬ـ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻋﺼﺮ ﺗﺮاژدﻳﻚ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن‪ .‬ﻓﺮﻳﺪ رﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﺠﻴﺪ ﺷﺮﻳﻒ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﺎﻣﻲ‪.‬‬
‫‪8‬ـ ﮔﺬري ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺿﻮي‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﻴﻬﺎن‪.‬‬
‫‪9‬ـ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺿﻮي‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫‪10‬ـ ﻧﻘﺪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺿﻮي‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺼﺮ ﻇﻬﻮر‪.‬‬
‫‪11‬ـ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ـ ﺳﻴﺮ ﺟﺪاﻟﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ژورژ ﮔﻮروﻳﭻ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﻴﺒﻲ‪.‬‬
‫‪12‬ـ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻣﺪرن‪ .‬راﻣﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﺒﮕﻠﻮ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮزان‪.‬‬
‫‪13‬ـ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ در ﺑﻮﺗﺔ ﻧﻘﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﺴﺮو ﭘﺎرﺳﺎ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﻪ‪.‬‬
‫‪14‬ـ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ .‬اﺳﻮاﻟﺪ اﺷﭙﻨﮕﻠﺮ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ ﻓﺮوﻫﺮ‪ .‬ﻧﺸﺮ ﻧﻈﺮ‪.‬‬
‫‪15‬ـ ﻧﻴﭽﻪ‪ .‬ج‪ .‬پ‪ .‬اﺳﺘﺮن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﺰت اﷲ ﻓﻮﻻدوﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻃﺮح ﻧﻮ‪.‬‬
‫‪16‬ـ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺣﻜﻴﻢ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻓﺮدوﺳﻲ‪.‬‬
‫‪17‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن و رم‪ .‬ﻓﺮﻳﺪرﻳﻚ ﻛﺎﭘﻠﺴﺘﻮن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺳﻴﺪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺘﺒﻮي‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫‪18‬ـ ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻈﺮي‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺔ دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻳﺤﻴﻲ ﻳﺜﺮﺑﻲ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ‪.‬‬
‫‪19‬ـ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن و ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺔ رﺿﺎ ﺑﺮﻧﺠﻜﺎر‪.‬‬
‫‪20‬ـ ﻃﻠﻮع اﺑﺮ اﻧﺴﺎن‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻮي‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺎن‪.‬‬