HOOGGEREGSHOF SIVIELE PROSESREG

STUDIEGIDS VIR

JURI 323 A
*JURI323A*
FAKULTEIT REGTE

Studiegids saamgestel deur:

Prof AJ Crous

Bladuitleg deur Lysandre le Roux, Fakulteit Regte. Hantering van drukwerk en verspreiding deur Departement Logistiek (Verspreidingsentrum). Gedruk deur Platinum Press (018) 299 4226.

Kopiereg

2010-uitgawe. Hersieningsdatum 2011.

Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus.
Kopiereg voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek, mag in enige vorm of op enige manier, sonder skriftelike toestemming van die publiseerders, weergegee word nie. Dit sluit fotokopie.

ii

INHOUDSOPGAWE
Welkom................................................................................................................................. vii Rasionaal.............................................................................................................................. vii Module uitkomste .................................................................................................................. vii Inligting ................................................................................................................................. vii My rol as dosent .................................................................................................................. viii U rol as student.................................................................................................................... viii Doel van studiegids en werksprogram ................................................................................. viii Module plan ...........................................................................................................................ix Studiemateriaal ......................................................................................................................ix Onderrigleerplan .................................................................................................................... x Evalueringstegnieke............................................................................................................... x Afwesigheid van 'n evalueringsgeleentheid ........................................................................... xii Evaluasiedatums .................................................................................................................. xii Samestelling van kursuspunt ............................................................................................... xiii eFundi.................................................................................................................................. xiii Studie ikone ..........................................................................................................................xv Aksiewerkwoorde ................................................................................................................. xvi Waarskuwing teen plagiaat ................................................................................................ xviii Leereenheid 1 Leergedeelte 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 Leergedeelte 1.2 Leergedeelte 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6 1.3.7 1.3.8 1.3.9 1.3.10 1.3.11 Inleiding tot Hooggeregshof Siviele Prosesreg............................. 1 Bronne van die Hooggeregshof Siviele Prosesreg ............................. 5 Wet en die rels................................................................................. 5 Handboeke ........................................................................................ 5 Proses- en pleitstukke asook kennisgewings ..................................... 5 Geskiedenis van die Hooggeregshof ................................................. 7 Amptenare van die Hooggeregshof ................................................... 9 Regters (Art 10 en 11 Wet 59 van 1959) ........................................... 9 Griffier (Rel 3/Art 34 Wet 59 van 1959) ............................................ 9 Balju (Rel 4/Art 36 Wet 59 van 1959)............................................... 9 Takseermeester (Rel 70 Wet 59 van 1959) ..................................... 9 Gesinsadvokaat ............................................................................... 10 Tolke ............................................................................................... 10 Hofordonnans .................................................................................. 10 Regtersklerke .................................................................................. 10 Stenografiste ................................................................................... 10 Prokureurs ....................................................................................... 11 Advokate ......................................................................................... 11 iii

1.3.12 1.3.13 Leergedeelte 1.4 Leergedeelte 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.5.4 Leergedeelte 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.6.4 1.6.5 Leergedeelte 2 Leergedeelte 2.1 2.1.1 2.1.2 Leergedeelte 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 Leereenheid 3 Leergedeelte 3.1 3.1.1 Leergedeelte 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.2.7 iv

Die Meester van die Hooggeregshof................................................ 11 Die Direkteur van Openbare Vervolgings ......................................... 11 Verskillende afdelings van die Hooggeregshof (High Court) ............ 14 Locus standi in iudicio...................................................................... 16 Minderjariges (natuurlike persone O/18 jaar) ................................... 16 Persone onder kuratele (bv. geestesongestelde persone) ............... 17 Insolvent .......................................................................................... 17 Getroude persone............................................................................ 17 Jurisdiksie........................................................................................ 21 Inleiding: Betekenis van die woord jurisdiksie ............................... 21 Beginsels waarop die Hooggeregshof jurisdiksie sal uitoefen .......... 22 Die beginsels van jurisdiksie ten aansien van geldelike eise............ 25 Jurisdiksie ten aansien van eise wat betrekking het op sake ........... 30 Jurisdiksie ten aansien van huweliksaangeleenthede ...................... 31 Aansoekprosedure (Mosieprosedure).......................................... 39 Soorte siviele prosedures/verrigtinge ............................................... 41 Soorte prosedures ........................................................................... 42 Verskille tussen aansoek- en aksieprosedures ................................ 44 Soorte aansoeke ............................................................................. 48 Ex parte aansoeke ........................................................................... 49 Kennisgewing van Mosie ................................................................. 52 Interlokutre (tussentydse) aansoeke .............................................. 56 Betekening van aansoeke................................................................ 59 Verdere bedigde verklarings .......................................................... 60 Teenaansoek ................................................................................... 60 Die aanhoor van aansoeke .............................................................. 61 Aksieprosedure ............................................................................. 69 Voor-pleitstukstadium (Stadium 1) ................................................... 72 Aanmaning ...................................................................................... 73 Pleitstukstadium (Stadium 2) ........................................................... 76 Dagvaardings .................................................................................. 78 Uitreiking van dagvaarding .............................................................. 93 Betekening van dagvaarding ........................................................... 94 Verstekvonnis .................................................................................. 97 Kennisgewing van voorneme om te verdedig................................. 100 Summiere vonnis ........................................................................... 102 Toestemming tot vonnis................................................................. 107

3.2.8 3.2.9 3.2.10 3.2.11 3.2.12 3.2.13 3.2.14 3.2.15 3.2.16 Leergedeelte 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.3.9 3.3.10 3.3.11 3.3.12 3.3.13 3.3.14 3.3.15 3.3.16 3.3.17 3.3.18 3.3.19 3.3.20 3.3.21 3.3.22 Leergedeelte 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3

Eksepsie........................................................................................ 108 Onrelmatige verrigtinge ............................................................... 110 Pleit/verweerskrif ........................................................................... 111 Spesiale pleit ................................................................................. 113 Teeneis / eis in rekonvensie .......................................................... 115 Repliek/replikasie .......................................................................... 116 Dupliek .......................................................................................... 117 Sluiting van pleitstukke (litis contestatio)........................................ 117 Wysiging van pleitstukke ............................................................... 119 Voorbereiding vir verhoor (Stadium 3) ........................................... 121 Plasing .......................................................................................... 122 Blootlegging................................................................................... 123 Kennisgewing om dokumente by verhoor beskikbaar te stel.......... 126 Kennisgewing om dokumente vir inspeksie beskikbaar te h......... 126 Kennisgewing om aan te dui watter dokumente tydens die verhoor gebruik sal word ............................................................... 127 Kennisgewing om dokumente te erken .......................................... 127 Nadere besonderhede vir verhoor ................................................. 127 Inspeksies en ondersoeke ............................................................. 128 Deskundige getuienis .................................................................... 131 Voorverhoorkonferensie ................................................................ 131 Getuiedagvaardings (subpoena).................................................... 133 Konsultasie met getuies................................................................. 133 Verklarings van getuies ................................................................. 133 Instruksies aan die advokaat ......................................................... 134 Voorbereiding van hofstukke indeksering, paginering en bundel van dokumente .............................................................................. 135 Skeiding van verhore ..................................................................... 136 Konsolidasie van aksies ................................................................ 136 Tolk ............................................................................................... 137 Navorsing ...................................................................................... 137 Getuienis op kommissie................................................................. 137 Getuienis deur middel van bedigde verklarings............................ 138 Oorplasings, uitstelle en terugtrekkings van aksies........................ 138 Verhoor (Stadium 4) ...................................................................... 140 Verhoor ......................................................................................... 140 Hofbevele ...................................................................................... 144 Kostes ........................................................................................... 146

Leereenheid 4 Leergedeelte 4.1 Leergedeelte 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6 4.2.7 Leergedeelte 4.3 4.3.1 4.3.2 Leereenheid 5 Leergedeelte 5.1 5.1.1 5.1.2 Leergedeelte 5.2 5.2.1 5.2.2

Besondere prosedures (capita selecta) ..................................... 149 Rel 43 tussentydse regshulp in huweliksaangeleenthede ............ 151 Derdepartyprosedure ..................................................................... 155 Betekenis van "derdeparty"............................................................ 155 Doel met derdepartyprosedure ...................................................... 155 Omstandighede waaronder derdeparty tot aksie gevoeg kan word .............................................................................................. 156 Inhoud van die derdepartykennisgewing wat aan die derdeparty gestuur word (Bylaag 1 Vorm 7) .................................................... 156 Tydstip van betekening .................................................................. 156 Wie maak gebruik van derdepartyprosedure?................................ 156 Skematies sien derdepartyprosedure soos volg daaruit ................. 157 Skikkings ....................................................................................... 160 Soorte tenders (Rel 34) ............................................................... 161 Tussentydse betalings (Rel 34(A), 33(4) en 6(11))....................... 161 Na-verhoorstadium (Stadium 5).................................................. 165 Applle en hersienings .................................................................. 167 Hersiening (Rel 53) ...................................................................... 167 Applle .......................................................................................... 169 Tenuitvoerleggingsprosedure ........................................................ 173 Tenuitvoerleggingsprosedure (Eksekusie) ..................................... 173 Lasbrief tot uitwinning (Rels 45 en 46) ......................................... 174

vi

WELKOM
Welkom aan jou en ander studente in JURI 323. Die meeste regsstudente het regsstudies gekies met die doel om regslui te word. Daar is ook studente wat reeds besluit het om n akademiese bydrae te lewer en diegene wat dit nog nie gedoen het nie. Ek glo dat hierdie module kan bydra tot die vorming van n regsingesteldheid en n deeglik begronde loopbaankeuse. Jy sal die geleentheid gebied word om jou potensiaal te ontsluit en te ontwikkel as n siviele amptenaar binne die relatiewe veiligheid van n leersituasie. Sodra jy eers as prokureur, of watter loopbaan jy ook mag kies, begin praktiseer, sal die basiese vaardighede wat jy in hierdie module bemeester het vir jou van onskatbare waarde wees.

RASIONAAL
'n Geheelsiening van die Siviele Prosesreg in die Hooggeregshof (JURI 323) is van die uiterste belang. Die kursuseenheid behels hoofsaaklik grondtrekke van die Siviele Prosesreg in die Hooggeregshof in Suid-Afrika. Die kursuseenheid behoort uiters waardevol en stimulerend te wees vir studente wat hulle veral in die regspraktyk hetsy as prokureursleerklerke en/of advokaat-pupille wil begewe. Klem word gel op die aanwendingsgebied en aanwendingswyse (aansoek- en aksieprosedure) van die Siviele Prosesreg in Hooggeregshowe.

MODULE UITKOMSTE
Na suksesvolle voltooiing van die kursuseenheid behoort u 'n deeglike kennis van Siviele Prosesreg te h, wat insluit: 'n basiese kennis van die Wet op Hooggeregshof, 59 van 1959 (die Wet) te h; 'n basiese kennis van die Rels van die Hooggeregshof (die Rels) te h; basiese vaardighede te besit by die opstel van pleitstukke en aansoeke; die Wet en die Relsgentegreerd te hanteer ten einde prosesvoering in die Hooggeregshof te kan bemeester; advies te kan verskaf in 'n probleemsituasie; u kennis op 'n gegewe feitestel te kan toepas; 'n praktiese oplossing aan die hand te kan doen; bepaalde insigte, vermons, houding en gesindhede gevorm het; en ontwikkel het tot 'n metodologiese, kreatiewe, kritiese denker.

INLIGTING
Dosent: Telefoonnommer: Kantoor: Prof Hannelie Crous (W) 018 299 1951 / 018 299 1935 / 082 551 5115 F5 - G31 (Hoofgebou).

vii

MY ROL AS DOSENT
Die studiegids verskaf aan u as student 'n raamwerk van die leerinhoud aan die hand van verskillende leereenhede. Omdat ek selfwerksaamheid onderskryf, wil ek dit beklemtoon dat ek nie volledig die leergang in detail behandel nie. Ek laat my grotendeels lei deur probleemstellings, toepassingsmoontlikhede en moeilikheidsgraad in oefeninge, opdragte, individuele en groepsaktiwiteite. Voorbereiding deur die student is essensieel vir elke klasbyeenkoms. Evaluering vind onder andere plaas deur kort onderrig- en klastoetse, referaatopdragte, ensovoorts. My rol as dosent sien ek hoofsaaklik as studieleier.

U ROL AS STUDENT
Dit is baie belangrik om elke klasbyeenkoms by te woon. Die leereenhede volg logies op mekaar en u sal in staat wees om die verloop met gemak te kan volg. U ontvang nie leerstof in die vorm van 'n diktaat nie, omdat dit myns insiens nie selfwerksaamheid stimuleer nie. Ek dikteer nie in die klas nie, omdat u alles probeer aanteken en konsentrasie verloor. 'n Lesing is kernagtig en moet in di vorm afgeneem word. Vanwe die selfwerksaamheidsbeleid moet u in staat wees om na afloop van elke klasbyeenkoms u eie volledige stel notas saam te stel aan die hand van gegewens bekom by die klasbyeenkoms, in die studiegids en in die voorgeskrewe bronne en dit voor te berei vir die volgende klasbyeenkoms. Die onus rus op u om die nodige kennis, insig, begrip, ensovoorts te bekom.

DOEL VAN STUDIEGIDS EN WERKSPROGRAM

In die studiegids is die onderrigleerproses beplan/uiteengesit. Dit sal u help om die werk te organiseer en te beheer. Ek is nie 'n oordraer van kennis en insigte nie. Vir u bly kennisverwerwing essensieel. Onder my leiding moet u selfstandig studeer, inligting opspoor, probleme oplos, ensovoorts. Hierdie studiegids is nie noodwendig 'n ideale gids nie dit is bloot 'n beplanningsdokument vir doeltreffende en ekonomiese leer. Die essens op universiteit bly immers begeleide, selfstandige studie. U moet die studiegids gedurig in die klas byderhand hou asook tydens u voorbereiding en studie. Nie alleen gee dit vir u 'n aanduiding van die tempo van werkverrigting nie, maar stel u in staat om 'n geheelbeeld te bly behou van die inhoud en die verloop daarvan.

viii

MODULE PLAN
Leereenheid: Leereenheid 1: Inleiding tot Siviele Prosesreg Leergedeelte 1.1 Bronne Leergedeelte 1.2 Geskiedenis Leergedeelte 1.3 Amptenare Leereenheid 2: Aansoekprosedure Leereenheid 3: Aksieprosedure Leereenheid 4: Besondere prosedures Leergedeelte 2.1: Soorte Siviele Prosedures Leergedeelte 3.1: Voorpleitstukstadium Leergedeelte 4.1: Rel 43 tussentydse regshulp in huweliksaangeleenthede Leergedeelte 5.1: Applle en hersienings Leergedeelte 2.2: Soorte aansoeke Leergedeelte 3.2: Pleitstukstadium Leergedeelte 4.2: Derdepartyprosedure Leergedeelte 3.3: Voorbereiding vir verhoor Leergedeelte 4.3: Skikkings Leergedeelte 3.4: Verhoor Leergedeelte(s): Leergedeelte 1.4 Afdelings Leergedeelte 1.5 Locus Standi Leergedeelte 1.6 Jurisdiksie

Leereenheid 5: Na-verhoorstadium

Leergedeelte 5.2: Tenuitvoerleggingsprosedure

STUDIEMATERIAAL
Voorgeskrewe bronne: HARMS LTC Civil Procedure in the Supreme Court: Student's Edition (Butterworths Durban 1995) Wet en Rels: Die heel belangrikste bron is die Wet op die Hooggeregshof 59 van 1959 en die rels wat ingevolge artikel 43 daarvan uitgevaardig is. Losblad volume Juta / Butterworths. Aanbevole werke: HERBSTEIN J & VAN WINSEN L de V The Civil Practice of the Superior Courts in South Africa (Juta Kaapstad 1979) MORRIS E Technique in Litigation (Juta Kaapstad 1985) HARMS LTC & HUGO JH Amler's Precedents of Pleadings (Butterworths Durban 1989) HARMS LTC Superior Court Practice (Butterworths Durban 1990) ix

ERASMUS HJ, BREITENBACH AM and VAN LOGGERENBERG DE Superior Court Practice (Juta Kenwyn 1994)

ONDERRIGLEERPLAN
Om u in staat te stel om self te werk en te studeer word die kursuseenheid in leereenhede, gemerk A, B, C, ensovoorts verdeel. Dit word weer in leergedeeltes verdeel. U weet presies watter werk om vooraf (dit wil s voor die klasbyeenkoms) aandagtig deur te lees en u weet presies watter werk om te bestudeer vir evalueringsdoeleindes (sien evaluering onder punt 8). Die leergedeeltes strek oor 'n week/weke. Gedurende die klasbyeenkoms word 'n kort lesing aangebied oor die leergedeeltes wat vir die betrokke week in die studieprogram geskeduleer is. U behoort die verloop te kan volg omdat u reeds vooraf die inhoud aandagtig deurgelees het. In geval van onduidelikhede is u nou in staat om dit aan my te opper. U moet die werk van di klasbyeenkoms daarna bestudeer en in staat wees om by die daaropvolgende klasbyeenkoms 'n onderrigtoets te skryf en/of te kan deelneem aan 'n klasgesprek (sien evaluering onder punt 8) individueel en/of in groepsverband. U moet in staat wees om kort onaangekondigde onderrigtoetse oor die leeswerk wat vooraf vir die betrokke periode gegee is, te kan afl. Die formele lesingmetode word grotendeels afgewissel en gekombineer met ander onderrigmetodes. Diagnostiese toetsing, korrigering en remediring is belangrike fasette in die onderrigleermetodiek. Dus, om hierdie kursuseenheid suksesvol te voltooi moet u: die studiegids korrek gebruik; die voorgeskrewe werk soos aangedui per leergedeelte, aandagtig bestudeer en/of deurlees (waar van toepassing) vir doeleindes van: bywoning en deelname aan die klasbespreking; verrig van individuele aktiwiteite; verrig van groepsaktiwiteite; doen van selfevaluasie oefeninge; doen van werksopdragte; skryf van toetse; die modelantwoorde op die oefeninge, werkopdragte en toetse bestudeer; skryf van eksamen.

EVALUERINGSTEGNIEKE
In die evaluering van u werk word van die volgende evalueringstegnieke gebruik gemaak: Opsteltipe: U moet op 'n uitgebreide wyse 'n antwoord verskaf. Kwaliteit en korrektheid word beoordeel. Hierdie tipe evaluering sal nie by onderrigtoetse gebruik word nie. Vertraagde-aksietoets: Vrae sal vooraf aan u verskaf word. U moet self inligting versamel en verwerk, daarna word 'n toets afgeneem. x

Van u word verwag om selfevaluering toe te pas ingevolge waarvan u u prestasie beoordeel. (Sien jou soos andere jou sien.) Stel vir uself toetsvrae op, beantwoord dit en kontroleer met my. Vir die onderrigtoetse word meestal die volgende evaluering gedoen: Invultipe/voltooi; Waar/Onwaar en motiveer; Veelkeusige tipe; Afpaartipe. Ter motivering van die reeks klas- en onderrigtoetse word die volgende aangevoer: Selfwerksaamheid word aangemoedig en gestimuleer. U hou tred met die kursuseenheidverloop en kan die kursuseenheidinhoud in die regte perspektief per klasbyeenkoms peil. U kennis word op standaard gebring voordat met nuwe werk sinvol voortgegaan kan word. Ek en u kan bepaal tot welke mate die uitkomste van die kursuseenheid verwesenlik is. U moet ook bedag wees op reekse vrae (Toets uself (kennis/insig) / Opdrag ens.) in die praktiese gids wat uitgewerk moet word, vir klasbesprekings voorgel moet word en met die oog op toetse en die eksamen bestudeer moet word. Van u kan in toetse en eksamens die volgende tipes vrae verwag word om te beantwoord: Die gewone "noem-vrae" waarin u slegs dit wat van u gevra word, kortliks en puntsgewys moet neerskryf. Langer vrae waarby veral, benewens parate kennis, die volgende van u verwag word: om beginsels met mekaar te kan vergelyk en onderskei. Hierin moet u die ooreenkomste en verskille kan uitwys. Moenie eers oor die een saak skryf en dan oor die ander nie; om beginsels op 'n praktiese feitestel te kan toepas. By die beantwoording van die "probleem-tipe" vrae moet u eerstens die probleem of regsvraag in die gegewe feite identifiseer. Daarna moet u die toepaslike regsbeginsels weergee en dit dan op die praktyk toepas; om u eie mening te kan gee oor 'n hofuitspraak of regsbeginsel; om 'n groot hoeveelheid werk te redigeer en te sistematiseer; en "gee u eie mening" vrae u sal te alle tye krediet ontvang as u 'n eie gefundeerde (nie "gorrel" nie) mening oor die studiemateriaal na selfstandige navorsing en besinning kan gee. Ander evalueringsbegrippe wat gebruik sal word: BESKRYF BESPREEK KRITISEER STEL skryf eienskappe van iets neer op 'n logiese, goed gestruktureerde wyse. ondersoek en stel op analitiese wyse die kante van 'n saak. gee die essensile eienskappe van 'n saak. goeie en swak punte moet uitgelig word na oorweging van die feite/standpunte. gee inligting sonder bespreking of kritiek. xi

IDENTIFISEER

EVALUEER NOEM

maak 'n waardebeoordeling o.g.v. bepaalde uitgangspunte of kriteria (moenie beskryf nie). stel slegs puntsgewys. maak duidelik; stel eenvoudig die leser moet dit verstaan. Gebruik voorbeelde/illustrasies. skei in dele en verduidelik. besonderhede wat die een van 'n ander onderskei, word uitgewys (gedifferensieer). gee 'n oorsig lig die hoofsake van die geheel uit, maar die essensie moet behoue bly.

VERDUIDELIK ANALISEER ONDERSKEI SOM OP

AFWESIGHEID VAN 'N EVALUERINGSGELEENTHEID

Klas- en/of voorbereidingstoetse: Geen aanvullende toets of siektetoets word ten opsigte van gewone klas-en/of voorbereidingstoetse geskryf nie, vanwe ruim geleenthede daartoe. Eksamen: Die student word twee (2) geleenthede gebied tot die eksamen indien die student se deelnamepunt dit toelaat.

EVALUASIEDATUMS
Klastoetse: Dag: Datum: Tyd:

Eksamen: Dag: Datum: Tyd:

xii

SAMESTELLING VAN KURSUSPUNT

Klas- en voorbereidingstoetse: 100% van die kursuspunt 'n Onderrigtoets handel oor die werk wat die vorige (hoogstens) twee klasgeleenthede behandel is, tensy anders bepaal is in die klas. 'n Klastoets handel oor voorbereidingswerk wat vooraf aan u opgedra is. Geen aanvullende toetse word afgeneem nie. Studente moet daarop let dat u kursuspunt benvloed word deur u deelname (individueel en in groepsverband) gedurende aktiwiteite in die klas aan gesprekke met dosent in die klas en 'n stygende tendens in u klas- en onderrigtoetse sal ook 'n positiewe invloed h op die samestelling van die semesterpunt. Evaluering: Om toegelaat te word tot die eksamen moes u: ten minste 80% van die klasse in die betrokke vak bygewoon het. Vir voldoende, bevredigende klasbywoning moet u u vergewis van regulasie A.7.3.1. (Ek onderskryf 'n 100% klasbywoning vir u eie beswil in ag genome die moeilikheidsgraad van die vak.) 'n kursuspunt van 40% behaal het. Eksamenpunt: Minimumpunt 45% Gedurende die eksamenreeks November - Desember 2010 sal u een vraestel van drie (3) ure skryf. Om te slaag in die eksamen moet u 'n finale punt van 50% behaal. Die finale punt is die gemiddeld van die kursuspunt en die punt in die eksamen behaal. U moet voor die aanvang van 'n klasbyeenkoms persoonlik verskoning maak indien u nie 'n klas kan bywoon nie. Ek behou die reg voor om u op grond van onvoldoende klasbywoning eksamentoelating te weier ongeag enige punte wat in toetse behaal is.

EFUNDI
Algemene inligting: Wat is eFundi? eFundi is 'n leer-bestuurstelsel, soortgelyk aan Varsite. Hierdie stelsel maak kommunikasie tussen u en die NWU moontlik. eFundi webadres / URL : http://eFundi.nwu.ac.za Aantekenprosedure: Teken aan met u Novell gebruikersnaam (u studentenommer) en u Novell wagwoord. "My Workspace": Elke eFundi-gebruiker het 'n werksruimte, of te wel "Workspace site". Hier sal u alle inligting soos aankondigings vind. U het nou toegang tot al die modules waarvoor u geregistreer is. Modules: Maak gebruik van die module toepaslike vlaggies om deur jou modules te blaai. modules se dokumente l in die Resources ler. Die

xiii

Belangrik : e-pos eFundi gebruik e-posse vir kommunikasie met studente. Maak asseblief seker dat die eposadres wat u aan die NWU verskaf het, die adres is wat u gebruik. Add honour pledge Plegtige verklaring: Studente bevestig hiermee dat die werk wat ingehandig is hul eie werk is. U moet telkens wanneer u werkopdrag indien hierdie verklaring aanheg. So lyk eFundi:

Die modules waartoe u toegang het verskyn hierbo as vlaggies (tabs) . Indien die spasie hierbo te klein raak om al die modules te hanteer sal 'n aftreklysie verskyn met die res van die modules.

Opdragte: Let wel: eFundi is interaktiewe webblad waar studente alle inligting kan ontvang soos deur die dosent of die Fakulteitbestuur gepubliseer. Dit is dus belangrik dat studente van hierdie fasiliteit gebruik maak. Indiening van opdragte Indiening van opdragte moet elektronies via eFundi gedoen word. Opdragte moet voor of op die datum volgens die rooster ingedien word. Die rooster is op eFundi beskikbaar. Laat indiening van opdragte: Geen laat opdragte sal aanvaar word nie. Indien opdrag nie betyds ingehandig is nie moet die student skriftelike/elektroniese toestemming vanaf die Administratiewe bestuurder ontvang om dit wel in te handig. Geen opdragte mag gefaks en ge-epos word nie. Formaat van opdragte: Gebruik asb. Microsoft Word Formaat Maak gebruik van die korrekte verwysingsvoorskrifte en skryf u opdrag volgens die wetenskaplike metode. Punte word toegeken vir korrekte stylgebruik. xiv

Gebruik as die volgende inligting om te verseker dat u opdrag in die korrekte formaat ingehandig word. www.nwu.ac.za/fakulteite/regte/per/infostyle.html Punte toekenning: Opdragte word gemerk op eFundi. Punte en terugvoer sal via eFundi geskied. Memoranda en persoonlike terugvoer sal ook via eFundi geskied. Indien daar enige navrae is rakende puntetoekenning moet u die dosent kontak binne 5 dae nadat die punte bekend gemaak is. BELANGRIK: Alle opdragte moet volgens die datums van die rooster ingehandig word. Alle opdragte moet ingehandig word. Geen opdragte mag per e-pos of faks gestuur word nie slegs via eFundi. Geen opdragte sal aanvaar word indien dit nie volgens die korrekte prosedure ingehandig is nie. Elke opdrag moet vergesel word van die volgende inligting op die eerste bladsy: student se naam, studentenommer, adres, module kode, opdrag nommer en plegtige verklaring. Hou altyd kopie van u opdrag.

Maak seker dat u opdrag suksesvol ingehandig is deur dit na te gaan op eFundi. Alle opdragte moet die werk wees van individuele studente en geen groepwerk sal gemerk word nie. Alle navrae oor opdragte moet geskied deur eFundi. Let wel: Gebruik slegs jou PUK studentenommer en e-pos adres.

STUDIE IKONE
Toets die stand van u kennis/insig Individuele oefening

Belangrike inligting

Berei uself voor vir deelname oor hierdie onderwerp tydens die kontaksessie/ groepbyeenkoms Dit is 'n goeie voorbeeld van 'n eksamenvraag

Neem u antwoorde saam na die kontakgeleentheid/ groepbyeenkoms vir bespreking

Praktiese voorbeeld

Inleidende opmerkings

Algemene oorsig

xv

Bestudeer nou die volgende gedeelte/ verduideliking/ bespreking, aandagtig

Bestudeer die aangetoonde materiaal in die handboek / artikel, ens

Uitkomste

Werksopdrag

Voorbereiding vir die kontaksessie/ groepbyeenkoms

Antwoorde/oplossings

Opsomming van kernpunte / aantekeninge

Studiewenke

Hersiening

Studietyd

AKSIEWERKWOORDE
Vrae, hetsy in toetse of eksamens, bevat altyd sekere sleutel- of aksiewerkwoorde. Studente moet weet wat die aksiewoorde beteken en wat van hulle by die beantwoording van die vraag verlang word. Met die oog hierop word hier onder n kort lysie van sulke woorde verskaf. 'n Kort omskrywing van aksiewerkwoorde met 'n ho gebruiksfrekwensie in vraestelle sal die lysie nog meer toepaslik maak. Noem Hier word net die feite kort en saaklik neergeskryf. Beskryf Hier word prestasie op die kennisvlak verwag. Eienskappe, feite of resultate word op 'n logiese, goed gestruktureerde wyse weergegee. Geen kommentaar of beredenering is nodig nie. Definieer Kennisreproduksie word vereis. Dit is 'n duidelike, kernagtige en gesaghebbende beskrywing van 'n begrip sodat die betekenis daarvan duidelik blyk. Gee 'n oorsig 'n Groot volume kennis moet op 'n logiese en sistematiese wyse saamgevat en weergegee word, sonder dat die essensie van die saak verlore raak.

xvi

Verduidelik Die saak word eenvoudig gestel sodat die leser dit sal verstaan. Hier moet van illustrasies, beskrywings en voorbeelde gebruik gemaak word, terwyl ook redes vir uitsprake en resultate gegee word. Bewys Staaf die feite deur die logiese aanvoering van aanvaarbare feite. Vergelyk Hierdie vraag moet versigtig hanteer word. Die een saak moenie eers beskryf of bespreek word en dan later die volgende nie. Feite, gebeure of probleme word teenoor mekaar gestel en ooreenkomste en verskille word na vore gebring. Bespreek Hierdie tipe vraag veronderstel insig en onderskeidingsvermo wanneer 'n toepassing en beoordeling gemaak word. Hier word op analitiese wyse die verskeie aspekte van die saak of stelling ondersoek en gestel. Ontleed/analiseer Die inhoud word in dele of elemente verdeel en bespreek. Oorsake en gevolge word bepaal en onderlinge verwantskappe word vasgestel. Evalueer Met evalueer word verwag dat 'n saak aan die hand van sekere kriteria beoordeel word. 'n Waarde-oordeel word oor die saak uitgespreek en dit moet gemotiveer word. Dosente sal waar nodig in die klasse ook verdere toeligting oor hierdie (en ander tersaaklike terme) verskaf. Vir u eie doel is dit egter belangrik om vooraf te weet wat van u verwag word as so 'n aksiewerkwoord in 'n vraestel voorkom.

xvii

WAARSKUWING TEEN PLAGIAAT

WERKSTUKKE IS INDIVIDUELE TAKE EN NIE GROEPAKTIWITEITE NIE (TENSY DIT UITDRUKLIK AANGEDUI WORD AS N GROEPAKTIWITEIT) Kopiring van teks van ander leerders of uit ander bronne (byvoorbeeld die studiegids, voorgeskrewe studiemateriaal of direk vanaf die internet) is ontoelaatbaar net kort aanhalings is toelaatbaar en slegs indien dit as sodanig aangedui word. U moet bestaande teks herformuleer en u eie woorde gebruik om te verduidelik wat u gelees het. Dit is nie aanvaarbaar om bestaande teks/stof/inligting bloot oor te tik en die bron in 'n voetnoot te erken nie u behoort in staat te wees om die idee of begrip/konsep weer te gee sonder om die oorspronklike skrywer woordeliks te herhaal. Die doel van die opdragte is nie die blote weergee van bestaande materiaal/stof nie, maar om vas te stel of u oor die vermo beskik om bestaande tekste te integreer, om u eie interpretasie en/of kritiese beoordeling te formuleer en om 'n kreatiewe oplossing vir bestaande probleme te bied. Wees gewaarsku: Studente wat gekopieerde teks indien sal 'n nulpunt vir die opdrag ontvang en dissiplinre stappe mag deur die Fakulteit en/of die Universiteit teen sodanige studente geneem word. Dit is ook onaanvaarbaar om iemand anders se werk vir hulle te doen of iemand anders in staat te stel om u werk te kopieer moet dus nie u werk uitleen of beskikbaar stel aan ander nie!

xviii

Leereenheid 1

1.

INLEIDING TOT HOOGGEREGSHOF SIVIELE PROSESREG

U sal ongeveer 20 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

LEEREENHEID 1: WEEK 1 KONTAKDATUM WEEK 2 KONTAKDATUM WEEK 3 KONTAKDATUM WEEK 4 KONTAKDATUM

INLEIDING TOT HOOGGEREGSHOF SIVIELE PROSESREG

SKEDULERING VAN KAMPUSAKTIWITEITE Tye Aktiwiteit Lesing Werksopdrag / groepsbespreking / toets

Leereenheid 1

Inhoudsopgawe
Leergedeelte 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 Leergedeelte 1.2 Leergedeelte 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6 1.3.7 1.3.8 1.3.9 1.3.10 1.3.11 1.3.12 1.3.13 Leergedeelte 1.4 Leergedeelte 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.5.4 Leergedeelte 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.6.4 1.6.5 Bronne van die Hooggeregshof Siviele Prosesreg ............................. 5 Wet en die rels................................................................................. 5 Handboeke ........................................................................................ 5 Proses- en pleitstukke asook kennisgewings ..................................... 5 Geskiedenis van die Hooggeregshof ................................................. 7 Amptenare van die Hooggeregshof ................................................... 9 Regters (Art 10 en 11 Wet 59 van 1959)............................................ 9 Griffier (Rel 3/Art 34 Wet 59 van 1959) ............................................ 9 Balju (Rel 4/Art 36 Wet 59 van 1959)............................................... 9 Takseermeester (Rel 70 Wet 59 van 1959)...................................... 9 Gesinsadvokaat ............................................................................... 10 Tolke ............................................................................................... 10 Hofordonnans .................................................................................. 10 Regtersklerke .................................................................................. 10 Stenografiste ................................................................................... 10 Prokureurs ....................................................................................... 11 Advokate ......................................................................................... 11 Die Meester van die Hooggeregshof................................................ 11 Die Direkteur van Openbare Vervolgings ......................................... 11 Verskillende afdelings van die Hooggeregshof (High Court) ............ 14 Locus standi in iudicio...................................................................... 16 Minderjariges (natuurlike persone O/18 jaar) ................................... 16 Persone onder kuratele (bv. geestesongestelde persone) ............... 17 Insolvent .......................................................................................... 17 Getroude persone............................................................................ 17 Jurisdiksie........................................................................................ 21 Inleiding: Betekenis van die woord jurisdiksie ............................... 21 Beginsels waarop die Hooggeregshof jurisdiksie sal uitoefen .......... 22 Die beginsels van jurisdiksie ten aansien van geldelike eise............ 25 Jurisdiksie ten aansien van eise wat betrekking het op sake ........... 30 Jurisdiksie ten aansien van huweliksaangeleenthede ...................... 31

Leereenheid 1

Na afhandeling van hierdie leereenheid, behoort u in staat te wees om die:

Geskiedkundige agtergrond van die Suid-Afrikaanse Hooggeregshof SivieleProsesreg te gee. Onderskeie ampte in die Hooggeregshof te noem. Onderskeie afdelings van die Hooggeregshof te identifiseer vir jurisdiksiedoeleindes met die oog op die uitreiking van hofstukke. Minderjariges, getroude vroue, persone onder kuratele en insolvente persone korrek te siteer vir doeleindes van die opstel van prosesstukke. Begrip jurisdiksie korrek te definieer en jurisdiksie oor persone aan die hand van die leerstukke van doeltreffendheid en onderwerping asook die eenheidsbeginsel te kan toepas op praktiese feitestelle. Jurisdiksie baseer op eisoorsake prakties toe te pas op feitestelle. Vernaamste bron/ne van die Siviele Prosesreg (Hooggeregshof) te noem.

Herbstein en Van Winsen pp 2 - 7 Art 19 van die Wet op die Hooggeregshof 59 van 1959 Art 165 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika 108 van 1996 Harms Civil Procedure in the Supreme Court Students' Edition pp 3 - 10, 35 - 42, 43 - 74 Veneta Mineraria Spa v Carolina Collieries (Pty) Ltd (in liquidation) 1987 4 SA 883 (A) Roberts Construction Co Ltd v Willcox Bros (Pty) Ltd 1962 4 SA 326 (A)

Lees sorgvuldig in die Wet op Hooggeregshof 59 van 1959 die volgende artikels en rels: Artikels 2 - 5, 10 - 13, 19, 28, 34 en 43 Rels 1 - 3, 34, 70

Leereenheid 1

Siviele prosesreg 'n Onderskeid word dikwels gemaak tussen die materile en formele reg ("substantive law and adjective law"). Die materile reg, wat gebiede van die reg soos die kontraktereg, deliktereg en erfreg omvat, omskryf regte en verpligtinge, terwyl die formele reg, wat die prosesreg en die bewysreg insluit, di regsrels omvat waardeur die materile reg toepassing in die praktyk vind: Substantive law is concerned with the ends which the administration of justice seeks: procedural law deals with the means and instruments by which those ends are to be attained. In Universal City Studios Inc v Network Video (Pty) Ltd 1986 2 SA 734 (A) onderskryf applregter Corbett hierdie omskrywing en s dat: it is difficult to compose a closer definition of the distinction than this. Kennis van die materile privaatreg alleen sal die regspraktisyn nog nie in staat stel om die regte van sy klint af te dwing of te beskerm nie. Die regspraktisyn het nog net gedeeltelik sy taak verrig wanneer hy homself die volgende vrae afgevra het: 1 2. 3. Het my klint 'n reg? Is daar inbreuk gemaak op daardie reg? Wat is sy remedie?

Die nodige stappe moet nou gedoen word om die klint se regte te beskerm, om sy remedie by wyse van 'n bevel van 'n bevoegde hof te verkry en af te dwing. A practitioner who embarks upon litigation faces a host of problems of a purely procedural nature, quite apart from questions of substantive law. In what court should he proceed? What form should the proceedings take? What documents must be prepared and filed with the court? How must they be served on the other side? How must the proceedings be conducted in court? How must the judgment of the court, if obtained, be executed? Should judgment go against his client, to what court should he appeal, or in what court should he seek to have the proceedings reviewed? Is the proper remedy an appeal or a review, and what is the procedure in either case? (Herbstein en Van Winsen) Hierdie vrae word deur die Siviele Prosesreg beantwoord. Die Siviele Prosesreg handel dus oor aangeleenthede soos die jurisdiksie (regsbevoegdheid) van die howe om privaatregtelike geskille te bereg, die verskillende maniere waarop 'n geskil aangangig gemaak en gevoer kan word, die wyse waarop prosesstukke beteken word, die manier waarop 'n proses in die hof gevoer word, die wyses waarop 'n bevel van die hof afgedwing kan word, en applle teen en hersienings van vonnisse van die hof.

Leereenheid 1

1.1

BRONNE VAN DIE HOOGGEREGSHOF SIVIELE PROSESREG

Study Harms A1 - A6 pp 3 - 10 die Wet op die Hooggeregshof Wet 59 van 1959

1.1.1

Wet en die rels

Die heel belangrikste bron is die Wet op die Hooggeregshof Wet 59 van 1959 en die rels wat ingevolge artikel 43 daarvan uitgevaardig is. Teken in op 'n los blad volume wat gereeld opdateer word bv. di van Butterworths of Juta.

1.1.2

Handboeke

HERBSTEIN J & VAN WINSEN L de V The Civil Practice of the Superior Courts in South Africa (Juta Kaapstad 1979) MORRIS E Technique in Litigation (Juta Kaapstad 1985) HARMS LTC & HUGO JH Amler's Precedents of Pleadings (Butterworths Durban 1989) HARMS LTC Superior Court Practice (Butterworths Durban 1990) ERASMUS HJ, BREITENBACH AM and VAN LOGGERENBERG DE Superior Court Practice (Juta Kenwyn 1994) HARMS LTC Civil Procedure in the Supreme Court: Students' Edition (Butterworths Durban 1995)

1.1.3

Proses- en pleitstukke asook kennisgewings

'n Prosesstuk is di hofdokument wat siviele verrigtinge in 'n hof begin bv. 'n dagvaarding waardeur aksie begin word en 'n kennisgewing van mosie waardeur 'n aansoek begin word. Dit is 'n hofdokument wat deur die griffier uitgereik word en deur die balju beteken word. 'n Pleitstuk is 'n hofdokument waarin partye onderskeidelik hulle eise en verwere uiteensit, bv. 'n dagvaarding, 'n verweerskrif, ens. 'n Kennisgewing is presies dit wat die naam aandui, naamlik 'n dokument waarin kennis gegee word van 'n voorgenome gebeurtenis bv. kennisgewing van terrolleplasing/onttrekking. 5

Leereenheid 1

1.

Noem kortliks in ongeveer 6 rels die bronne van die Hooggeregshofprosesreg. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Wat is die belangrikste bron van die Hooggeregshof Siviele Prosesreg? Noem slegs in die onderstaande spasie. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.

Bespreek kortliks die kern van die artikel 165 van die Grondwet van die RSA (Wet 108/1996) in ongeveer 7 rels. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

Leereenheid 1

1.2

GESKIEDENIS VAN DIE HOOGGEREGSHOF

Herbstein en Van Winsen pp 23 ev Kruger en Snyman Studiegids 229/1995 pp 3 - 4

Voor die totstandkoming van die Unie van Suid-Afrika in 1910 het daar afsonderlike Hooggeregshowe in elk van die twee Britse kolonies (Kaapkolonie en Natal) en die eertydse Boererepublieke (Transvaal en die OVS) bestaan. Sedert 1910 bestaan daar een Hooggeregshof vir die hele land, weliswaar met verskillende afdelings. Die Applafdeling is gesetel in Bloemfontein en hoor in die finale instansie applle (van 'n nie-konstitusionele aard) vanaf alle ander afdelings aan. Verder bestaan die Hooggeregshof uit Provinsiale en Plaaslike Afdelings. Die Hoofregter staan aan die hoof van die Applafdeling en Regters-Presidente aan die hoof van Provinsiale Afdelings. Elke Provinsiale Afdeling het 'n eie setel, byvoorbeeld die Transvaalse Provinsiale Afdeling in Pretoria, die Afdeling Kaap die Goeie Hoop in Kaapstad, die Natalse Provinsiale Afdeling in Pietermaritzburg, ensovoorts. Provinsiale Afdelings se jurisdiksie strek oor 'n bepaalde geografiese gebied en kan volgens "binne daardie gebied" beginsel enige saak bereg: ongeag die grootte van die eisoorsaak (in 'n siviele saak) of die aard van die misdryf (in 'n strafsaak). Applle kan ook aangehoor word. Di jurisdiksie van die Hooggeregshof is 'n inherente jurisdiksie. Dit het as hof die gesag om te doen wat dit doen, behalwe in soverre di gesag deur 'n wet beperk word. Andersom gestel: die Hooggeregshof verkry nie sy jurisdiksie uit hoofde van wetsbepalings nie (in hierdie opsig verskil dit van laerhowe); dit beskik in elk geval oor jurisdiksie wat slegs deur wetgewing beperk kan word. Die oorsprong of bron van di inherente jurisdiksie van die Hooggeregshof het historiese redes ten grondslag: die Hooggeregshof is die produk of opvolger van howe wat al deur eeue heen met die gesag van inherente jurisdiksie beklee is. Die wyse waarop die Hooggeregshof funksioneer word gerel deur die Wet en die Rels, sowel as deur sekere (somtyds ongeskrewe) "praktyksrels" wat deur die jare heen deur die howe self ontwikkel is en wat geskoei is op oorwegings van billikheid, gerief, doeltreffende funksionering, geregtigheid en ordelikheid. Die Plaaslike Afdelings (aangetref in byvoorbeeld Johannesburg, Durban, Port Elizabeth, ensovoorts) funksioneer binne die grondgebied van Provinsiale Afdelings en het (normaalweg) geen appljurisdiksie nie. Hulle het egter gekordineerde jurisdiksie met 'n 7

Leereenheid 1 Provinsiale Afdeling. Dit beteken dat as 'n saak in 'n bepaalde Provinsiale Afdeling ingestel mag word (omdat laasgenoemde jurisdiksie het om die saak te verhoor) s 'n saak net sowel in die Plaaslike Afdeling kan dien. Hierbo is reeds daarop gewys dat die Hooggeregshof se jurisdiksie nie deur wette toegeken word nie, maar bloot deur wette beperk kan word. Voorheen was die belangrikste beperking wat deur 'n wet op die Hooggeregshof gel was, die beperking daargestel deur artikels 32 en 34 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, Wet 110 van 1983. Daarvolgens mag die Hooggeregshof slegs ondersoek ingestel het om vas te stel of 'n wet op 'n formeelkorrekte wyse deur die Parlement daargestel is. Die hof mag egter nie beslis het of 'n wet na die materile inhoud daarvan (naamlik dit wat in die wet staan of deur die wet bepaal word) op morele of billikheidsgronde geldige reg daarstel nie. Die Hooggeregshof het dus nie oor 'n sogenaamde "toetsingskompetensie", naamlik om wette van die parlement na die inhoud daarvan te "toets", beskik nie. Die nuwe grondwet, Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 108 van 1996, wat 'n resultaat van die polities-staatkundige onderhandelingsprosesse was, verleen aan die Hooggeregshof tans so 'n toetsingskompetensie. Die Grondwet is tans die hoogste gesag in die RSA wat die wetgewende, uitvoerende en judisile organe bind. Artikel 165 Regsprekende gesag (1) (2) (3) (4) Die regsprekende gesag van die Republiek berus by die howe. Die howe is onafhanklik en onderworpe slegs aan die Grondwet en die reg, wat hulle onpartydig en sonder vrees, begunstiging of vooroordeel moet toepas. Geen persoon of staatsorgaan mag op die funksionering van die howe inbreuk maak nie. Staatsorgane moet die howe deur middel van wetgewende en ander maatrels bystaan en beskerm ten einde die onafhanklikheid, onpartydigheid, waardigheid, toeganklikheid en doeltreffendheid van die howe te verseker. 'n Bevel of beslissing deur 'n hof uitgereik, bind alle persone op wie en staatsorgane waarop dit van toepassing is.

(5)

Die Konstitusionele Hof is in die lewe geroep om die hoogste gesag rakende konstitusionele reg, insluitende die afdwinging van fundamentele regte soos vervat in die Handves van Menseregte, te wees. Die veranderde struktuur en jurisdiksie van die Hooggeregshof hang ook saam met ander faktore wat vir regslui van belang is. Onder di faktore tel die struktuur van die regsprofessie (naamlik die verdeling tussen die sybalie oftewel die prokureurs aan die een kant, en die balie oftewel die advokate aan die ander kant), die vereistes wat vir toelating tot die regsprofessie gestel word, asook die hele aangeleentheid rakende die toeganklikheid van die reg. Wat laasgenoemde betref, kan verwag word dat die funksie van alternatiewe geskilbeslegtingsmetodes in die toekoms toenemend belangrik gaan word en dat maniere bedink sal moet word om die reg tot 'n baie groter mate as wat tot dusver die geval was, vir almal meer en ewe toeganklik te maak.

Leereenheid 1

1.3

AMPTENARE VAN DIE HOOGGEREGSHOF

1.3.1

Regters (Art 10 en 11 Wet 59 van 1959)

Regters is regsprekers in die Hooggeregshof en word gewoonlik uit die geledere van die senior advokate aangestel. Wetlik word slegs vereis dat regters geskikte persone moet wees, deur die Staatspresident aangestel.

1.3.2

Griffier (Rel 3/Art 34 Wet 59 van 1959)

'n Griffier is 'n administratiewe amptenaar (verbonde aan die Departement Justisie) en staan aan die hoof van die hofadministrasie by elke provinsiale of plaaslike afdeling. Die prosesstukke word deur sy kantoor uitgereik en ook daar geliasseer. Die Griffier is in beheer van die hoflers (Rel 3). Die Minister stel met inagneming van die wetsbepalings op die Staatsdiens vir die Hooggeregshof griffiers, assistent-griffiers en ander beamptes aan wanneer hulle vir die regspleging of die uitoefening van die bevoegdhede en gesag van daardie hof nodig is (Art 34 Wet 59/59).

1.3.3

Balju (Rel 4/Art 36 Wet 59 van 1959)

Baljus is die uitvoerende amptenare van die hof. Die baljus word deur die Minister op die voorgeskrewe wyse vir 'n laer- of horhof aangestel en die balju verrig al die uitvoerende handelinge wat hy kragtens wet mag verrig binne die regsgebied van die hof waarvoor hy aangestel is (Wet op Baljus Wet 90 van 1986). Baljus val onder die Raad van Baljus wat ingevolge artikel 7 van di wet ingestel is. Die balju is verantwoordelik vir onder andere die betekening van alle prosesstukke waardeur 'n aksie begin word sowel as vir die uitvoering van beslagleggings en verwyderingsbevele wat deur die hof gemaak is (Rel 4).

1.3.4

Takseermeester (Rel 70 Wet 59 van 1959)

'n Takseermeester is 'n beampte van die hof in die kantoor van die Griffier wat moet toesien dat die rekeninge van alle praktisyns in gevalle waar koste toegeken is, behoorlik voldoen aan die bepalings van die rels met betrekking tot koste (takseerkosterekeninge Rel 70). Voordat 'n suksesvolle party dus geregtig is om die koste van die aksie van die teenparty te verhaal moet sy rekening eers takseer word, tensy die koste by ooreenkoms tussen die partye bepaal word. Die takseermeester laat by elke taksasie al die koste en uitgawes toe wat syns insiens nodig of gepas was om reg te laat geskied of om die regte van enige party te beskerm (Rel 70(3)).

Leereenheid 1

1.3.5

Gesinsadvokaat

Die gesinsadvokaat word aangestel deur die Minister van Justisie by elke afdeling van die Hooggeregshof ingevolge die Wet op Bemiddeling in Sekere Egskeidingsaangeleenthede Wet 24 van 1987. Die gesinsadvokaat moet na die instelling van 'n egskeidingsgeding of na indiening van 'n aansoek om wysiging, intrekking of opskorting van 'n bevel met betrekking tot die bewaring van, of voogdy oor of toegang tot 'n kind ingevolge die Wet op Egskeidings, Wet 70 van 1979, indien die gesinsadvokaat daartoe versoek word deur enige party of deur die betrokke hof, 'n ondersoek instel ten einde hom in staat te stel om die hof by die verhoor van die geding of aansoek van 'n verslag of aanbevelings te voorsien oor enige aangeleentheid rakende die welsyn van elke minderjarige of afhanklike kind uit die betrokke huwelik of om verslag te doen oor sodanige aangeleentheid as wat deur die hof na hom verwys word (Art 4 Wet 24 van 1987).

1.3.6

Tolke

Elke litigant wil in sy/haar moedertaal litigeer en daarom speel tolke 'n belangrike rol in die Suid-Afrikaanse regspleging.

'n Tolk moet behoorlik ingesweer word.

1.3.7

Hofordonnans

Die hofordonnans is 'n amptenaar in die Griffier se kantoor. Sy hoofdoel is om behulpsaam te wees by die ordelike verloop van hofverrigtinge, byvoorbeeld deur toe te sien dat die regter in staat gestel word om sy hof se proses ordelik te laat verloop, die getuies se name uit te roep en die dokumente wat opgehandig word by die regspraktisyns te kry en aan die regter oorhandig.

1.3.8

Regtersklerke

Elke regter beskik oor 'n regtersklerk ('n persoonlike sekretaris). Die regtersklerk is gewoonlik 'n regstudent wat deur die Staatsdiens vergoed word. Dit is gebruiklik en etiket dat geen regspraktisyn 'n regter in kamers mag spreek tensy hy/sy 'n afspraak met die regtersklerk gemaak het en deur die regtersklerk na die regter geneem word nie. Die regtersklerk tref persoonlike relings vir die regter, neem sy boodskappe en help om navorsingsmateriaal te versamel.

1.3.9

Stenografiste

Stenografiste is gewoonlik dames wat deur 'n privaat organisasie in die howe geplaas word en wat daarvoor verantwoordelik is dat al die verrigtinge in die Hooggeregshof meganies op band opgeneem word sodat dit, indien nodig, by wyse van 'n oorkonde beskikbaar gestel kan word. Oorkondes word alleenlik getik waar prokureurs aansoek doen daarvoor of indien die hof aldus gelas. 10

Leereenheid 1

1.3.10

Prokureurs

'n Prokureur is 'n persoon toegelaat as prokureur deur die Hooggeregshof en wie se naam op die rol van praktiserende prokureurs in terme van die Wet op Prokureurs Wet 53 van 1979 is.

1.3.11

Advokate

'n Advokaat is 'n persoon toegelaat as advokaat deur die Hooggeregshof en wie se naam op die rol van praktiserende advokate in terme van Rel 3A en die Wet op Toelating van Advokate Wet 74 van 1964 is. Beide is amptenare van die Hooggeregshof. Gewoonlik word die saak deur die advokaat voorgedra. Hy lei die getuienis, doen die kruisondervraging en lewer die betoog met die prokureur wat hom bystaan. Slegs 'n advokaat dra 'n toga in die Hooggeregshof. In die Landdroshof daarenteen dra weer slegs die prokureurs n toga en nie die advokate nie.

1.3.12

Die Meester van die Hooggeregshof

Die Meester van die Hooggeregshof is 'n amptenaar van die Departement van Justisie, hoewel hy indirek met die hof te doen het. Die Meester van die Hooggeregshof is verantwoordelik vir onder andere die voorlegging van verslae aan regters insake bestorwe en insolvente boedels.

1.3.13

Die Direkteur van Openbare Vervolgings

Die Prokureur-Generaal is in beheer van alle strafregtelike vervolgings in 'n bepaalde afdeling van die Hooggeregshof. Staatsadvokate tree op onder sy beheer.

1.

Wie stel regters aan? Noem. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2. 2.1

Wat is die funksies van die volgende hofamptenare? Antwoord in elke geval in nie meer as 2 - 3 rels nie. Die Direkteur van Openbare Vervolgings _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 11

Leereenheid 1 2.2 Tolke _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.3 Hofordonnanse _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.4 Meester van die Hooggeregshof _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.5 Stenografiste _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.6 Regtersklerke _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.7 Takseermeester _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

12

Leereenheid 1 2.8 Gesinsadvokaat _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Voltooi: Die .................... staan aan die hoof van die Applafdeling en die .......... staan aan die hoof van die provinsiale en plaaslike afdelings. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

13

Leereenheid 1

1.4

VERSKILLENDE AFDELINGS VAN DIE HOOGGEREGSHOF (HIGH COURT)

Lees die eerste aanhangsel/bylaag tot die Wet op die Hooggeregshof Wet 59 van 1959 en artikels 2 - 5 en 12 - 13.

Naam van hof: KwaZulu-Natal Ho Hof, Durban (Durban en Kus Plaaslike Afdeling) KwaZulu-Natal Ho Hof, Pietermaritzburg (Natalse Provinsiale Afdeling) Limpopo Ho Hof, Thoboyandou (Venda Hooggeregshof) Noord Gauteng Ho Hof, Pretoria (Transvaalse Provinsiale Afdeling) Noord-Kaap Ho Hof, Kimberley (Noord-Kaapse Provinsiale Afdeling) Noordwes Ho Hof, Mafikeng (Bophuthatswana Hooggeregshof) Oos-Kaap Ho Hof, Bhisho (Ciskei Hooggeregshof) Oos-Kaap Ho Hof, Grahamstad (Oos-Kaapse Provinsiale Afdeling) Oos-Kaap ho Hof, Mthalha (Transkei Hooggeregshof) Oos-Kaap Ho Hof, Port Elizabeth (Suid-Oos Kaapse Plaaslike Afdeling) Suid Gauteng Ho Hof, Johannesburg (Witwatersrandse Plaaslike Afdeling) Vrystaat Ho Hof, Bloemfontein (Oranje-Vrystaatse Provinsiale Afdeling) Wes-Kaap Ho Hof, Kaapstad (Kaapse Provinsiale Afdeling)

Afkorting: KZD (D) KZP (N) LT (V) GNP (T) NKK (NK) NWM (B) OKB (Ck) OKG (OK) OKM (TK) OKP (SOK) GSJ (W) VB (O) WKK (K)

14

Leereenheid 1

Antwoord WAAR of VALS op die volgende vrae; motiveer u antwoord: 1.

korrigeer die stelling waar nodig en

Die Oos-Kaapse Afdeling van die Hooggeregshof met sy setel in Grahamstad het konkurrente jurisdiksie met die Suid-Oos Kaapse Plaaslike Afdeling met sy setel in Port Elizabeth. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Antarktika val binne die jurisdiksie van die Transvaalse Provinsiale Afdeling. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

15

Leereenheid 1

1.5

LOCUS STANDI IN IUDICIO

Leer Harms CI - C12 pp 35 - 42

Locus standi in iudicio is die bevoegdheid om as gedingvoerder (Eiser/Verweerder) op te tree (verskyningsbevoegdheid). Die uitdrukking locus standi in iudicio word egter ook in die praktyk in 'n ander betekenis gebruik, naamlik dat 'n party tot litigasie 'n direkte en substansile belang in die geskil en die uitslag van die saak moet h. So, byvoorbeeld, kan A normaalweg nie vir B dagvaar op grond van 'n kontrak wat tussen B en C gesluit is nie: C is die persoon met die direkte belang by en tot die kontrak, en gevolglik by die uitslag van die hofsaak. Gevolglik beskik C oor locus standi in iudicio om vir B te dagvaar, en nie A nie. Die volgende persone beskik nie/beskik nie ten volle oor locus standi in iudicio nie:

1.5.1

Minderjariges (natuurlike persone O/18 jaar)

Minderjariges onder 7 jaar (infantes) is volkome selfhandelingsonbevoeg. So 'n persoon mag nie (selfs met die bystand van sy ouer/voog) optree as gedingvoerder nie. Sy ouer of voog moet namens hom die geding instel, alhoewel die minderjarige steeds die aksiereghebbende is. Indien hy nie 'n voog het nie, sal die hof by wyse van aansoekprosedure genader moet word sodat 'n curator ad litem vir hom aangestel kan word. Minderjariges tussen die ouderdom van 7-18 jaar is beperk selfhandelingsbevoeg. Hulle kan self as gedingvoerder optree mits hulle die bystand van 'n ouer of voog het. Die minderjarige is die aksiereghebbende, die geding word in sy/haar naam ingestel terwyl sy/haar ouer/voog hom/haar bystaan. Die ouer of voog kan ook soos in geval van 'n infans die geding namens die minderjarige instel.

16

Leereenheid 1

Wie is die aksiereghebbende? X doen beserings op in 'n motorbotsing en eis vir kompensasie weens die nalatige veroorsaking van pyn en lyding. X is 'n aksiereghebbende.

1.5.2

Persone onder kuratele (bv. geestesongestelde persone)

Kuratele is die amptelike toesig waaronder 'n meerderjarige persoon (of sy boedel) verkeer waar sodanige persoon nie bevoeg is om sy eie sake te behartig nie. 'n Kurator bonis word aangestel om toesig te hou en beheer uit te oefen oor 'n persoon se goed en algemene sake. 'n Kurator ad litem word deur die hof aangestel ten einde 'n geestesongestelde persoon wat nie beskik oor die vermo om die aard van die regsproses te kan volg weens sy geestestoestand nie, te kan verteenwoordig.

1.5.3

Insolvent

'n Insolvent het 'n verminderde locus standi in iudicio. Hy mag wel in sy eie naam dagvaar of gedagvaar word in aangeleenthede met betrekking tot sy status, of met betrekking tot enige reg wat nie betrekking het op sy boedel of op 'n vorderingsreg in sy guns of teen hom nie.

1.5.4
1.5.4.1

Getroude persone
Vrouens onderhewig aan die maritale mag voor 1 November 1984 en wat nie hulle huweliksbedeling ingevolge artikel 25(2) van die Wet op Huweliksgoedere Wet 88 van 1984 verander het nie.

In hierdie geval moet die vrou dagvaar of gedagvaar word behoorlik bygestaan deur haar man. Waar 'n vrou dagvaar of gedagvaar word moet haar huwelikstatus in die dagvaarding gemeld word [Rel 17(4)(a-b)]. Daar is egter sekere gevalle waar 'n vrou binne gemeenskap van goed getroud en onderhewig aan haar man se maritale mag mag dagvaar of gedagvaar word sonder sy bystand: Waar sy 'n openbare koopvrou is in verband met kontrakte wat verband hou met haar beroep; Waar sy die verlof van die hof het om so te dagvaar; In huweliksaangeleenthede; 17

Leereenheid 1 Waar sy locus standi het ingevolge die bepalings van die Huweliksgoedere Wet; In verband met gedinge wat betrekking het op eiendom wat spesifiek van haar man se beheer uitgesluit is; Waar sy ingevolge 'n statuut as sodanig mag dagvaar of gedagvaar word.

1.5.4.2

Huwelike in gemeenskap van goed gesluit sedert 1 November 1984

Dit is onnodig om die vrou se locus standi te beskryf dat sy dagvaar of gedagvaar word behoorlik bygestaan deur haar man aangesien die maritale mag afgeskaf is. Let egter daarop dat sodanige gades wat in gemeenskap van goed getroud is nie mag dagvaar of 'n regsproses mag verdedig sonder die skriftelike toestemming van die ander gade nie (Artikel 17(1) van die Huweliksgoedere Wet). Geskrewe toestemming is egter nie nodig met betrekking tot: aksies tussen die gades; die gades se afsonderlike goedere; die verhaal aan skadevergoeding as gevolg van 'n delik gepleeg teen een van die gades; enige aangeleentheid rakende sy of haar professie, ambag of besigheid nie.

1.5.4.3

Huwelike in gemeenskap van goedere gesluit voor 1 November 1984 ten opsigte waarvan 'n notarile kontrak gesluit is ingevolge artikel 25(2)(a) van die Wet op Huweliksgoedere

Hier geld dieselfde beginsels as by 5.4.1 hierbo uiteengesit.

1. 1.1

Waar/Vals: Korrigeer die stelling waar nodig en motiveer u antwoord. 'n Minderjarige onder die ouderdom van 7 jaar is verskyningsonbevoeg omrede hy/sy slegs in die naam van sy/haar voog in die laasgenoemde se hoedanigheid as voog kan litigeer. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.2

Vroue getroud binne gemeenskap van goed moet as gevolg van die maritale mag deur hul mans in enige litigasie bygestaan word. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

18

Leereenheid 1 Beantwoord die volgende vrae kortliks in die toegelate ruimte: 2. Het die volgende persone locus standi in iudicio? Motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.2 'n Vrou getroud buite gemeenskap van goed op 1 Julie 1998? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.3 'n Vrou getroud binne gemeenskap van goed op 1 Julie 1998? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.4 'n Vrou getroud buite gemeenskap van goed op 18 Julie 1945? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.5 Wat beteken locus standi in iudicio? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.1 'n Vrou getroud binne gemeenskap van goed op 18 Julie 1970?

19

Leereenheid 1 3. 3.1 'n Vyftienjarige meisie was betrokke in 'n motorongeluk waarin sy ernstige beserings opgedoen het. Het sy locus standi om 'n eis in te stel? Verduidelik volledig. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3.2 Wat sou die geval wees as sy vyf jaar oud was? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

20

Leereenheid 1

1.6

JURISDIKSIE

Harms D1 - D23 pp 45 - 73

1.6.1

Inleiding: Betekenis van die woord jurisdiksie

Enige party wat van voorneme is om 'n aksie in 'n bepaalde hof in te stel, moet eerstens vasstel of die betrokke hof bevoeg is om die aangeleentheid te bereg. Jurisdiksie is die bevoegdheid om 'n saak aan te hoor en uitspraak daaroor te gee. Die Hooggeregshof ontleen nie sy jurisdiksie uit bepaalde wetgewing nie, maar beskik om historiese redes daaroor. Wetgewing kan slegs daardie inherente jurisdiksie beperk, kwalifiseer of omskryf. (Inherente jurisdiksie) Die territoriale beperkinge wat geplaas word op die bevoegdheid van 'n hof om jurisdiksie uit te oefen, het die formulering van sekere fundamentele jurisdiksionele rels benvloed. As algemene beginsel kan dit gestel word dat die jurisdiksionele bevoegdheid van 'n Hooggeregshof territoriaal beperk is tot die geografiese grense van die staat wat daardie hof in die lewe geroep het. Hierdie bre beginsel word duidelik indien sekere spesifieke Rels ontleed word: 'n hof sal byvoorbeeld nie 'n saak tussen peregrini (vreemdelinge) bereg in 'n geval waar beide litigante hulself aan die hof se jurisdiksie onderwerp het nie indien daar geen nexus bestaan nie; die hof mag ook nie jurisdiksie uitoefen in 'n saak tussen peregrini waar die skuldoorsaak nie binne die Republiek ontstaan het nie en daar geen ander grond is waarop die hof sy jurisdiksie kan baseer nie. Sekere jurisdiksionele verbindingsfaktore moet teenwoordig wees alvorens 'n hof jurisdiksie kan h. Die erkende jurisdiksionele faktore is: domisilie, woning, kontraksluiting en kontrakbreuk, pleging van 'n onregmatige daad, onderwerping en die ligging van die onderwerp in geskil. 'n Jurisdiksionele verbindingsfaktor vorm derhalwe 'n band (nexus) tussen die gebied waarin die hof funksioneer en die partye of die feite waaruit die dispuut ontstaan het.

21

Leereenheid 1 Artikel 19 Wet 59 van 1959 Artikel 19 van die Wet is die grondliggende statutre bepaling ten aansien van jurisdiksie. Dit handel met persone oor wie en aangeleenthede met betrekking waartoe provinsiale en plaaslike afdelings regsbevoeg is. (Met regsbevoeg word verwys na jurisdiksie.) In bre kan ges word dat artikel 19(1) bepaal dat 'n provinsiale of plaaslike afdeling jurisdiksie het: oor alle persone wat binne die betrokke hof se regsgebied woon of teenwoordig is; met betrekking tot alle gedinge (eisoorsake) wat binne die bepaalde gebied ontstaan; met betrekking tot alle ander aangeleenthede regtens deur die betrokke hof beregbaar. Wat dit beteken, is dat elke afdeling van die Hooggeregshof enige geding wat binne sy regsgebied ontstaan, kan bereg, al is die bedrag in geskil hoe klein, behalwe in die geval waar 'n ander regsprekende liggaam met uitsluitlike jurisdiksie beklee is. Voorbeelde van hierdie howe is waterhowe, spesiale howe vir inkomstebelastingapplle, die hof van die kommissaris van patente en die ongevallekommissaris. Dit het ook jurisdiksie oor alle persone binne die gebied, behalwe, weer eens, waar 'n wet anders bepaal, byvoorbeeld regters van die Hooggeregshof, lede van die Parlement, persone wat diplomatieke immuniteit geniet ensovoorts. Die gevolg is dat elke afdeling van die Hooggeregshof slegs territoriaal beperk word, dit wil s sy jurisdiksie word beperk tot gedinge wat binne sy gebied ontstaan en tot persone daarbinne. Binne hierdie grense word jurisdiksie uitgeoefen ooreenkomstig gemeenregtelike beginsels, behalwe waar dit gewysig is deur wetgewing. Artikel 19 is derhalwe so opgestel dat dit die grondbeginsel van inherente jurisdiksie behou. Anders as by landdroshowe, word jurisdiksie afgelei uit die gemene reg en is dit nie onderworpe aan statutre uitleg nie. Dit kan voorts ook gebeur dat meer as een afdeling van die Hooggeregshof met jurisdiksie beklee is ten aansien van dieselfde aksie. In so 'n geval kan die eiser, as dominus litis (meester van die geding), kies in welke afdeling hy van voorneme is om sy aksie in stel. Die uitdrukking alle gedinge word voorts wyd genterpreteer. Die woord geding sluit nie net aksies in nie, maar ook alle siviele verrigtinge ongeag vorm of soort.

1.6.2

Beginsels waarop die hooggeregshof jurisdiksie sal uitoefen

Leerstuk van doeltreffendheid

1.6.2.1

Die hof moet in 'n posisie wees om 'n betekenisvolle (doeltreffende) uitspraak te lewer. A court can only be said to have jurisdiction in a matter if it has the power not only of taking cognizance of the suit but also of giving effect to its judgment. Steytler v Fitzgerald 1911 AA 436 'n Doeltreffende uitspraak is een waaraan voldoening verwag kan word. 'n Hof kan alleen jurisdiksie uitoefen indien dit die bevoegdheid het om die aangeleentheid aan te hoor. Selfs indien 'n hof met jurisdiksie beklee is, kan dit nie jurisdiksie uitoefen nie tensy dit uitvoering kan gee aan sy uitspraak. 'n Hof sal nie in die posisie kan wees om uitvoering te gee aan sy uitspraak indien dit nie 'n sekere mate van beheer kan uitoefen oor die persoon of eiendom van die verweerder nie. 22

Leereenheid 1 Die kernvraag is of die persoon ten aansien van wie die hofbevel gemaak word, binne die trefwydte van die tenuitvoerleggingsproses gebring kan word. Die feit dat hy byvoorbeeld nie die middele het om aan die vonnis te voldoen nie, speel nie 'n rol nie. Aan die ander kant sou dit niks baat indien 'n persoon binne die jurisdiksiegebied van die hof woonagtig is, maar die tenuitvoerlegging van die hofbevel slegs kan geskied in 'n gebied waaroor die hof nie jurisdiksie het nie (byvoorbeeld dat eiendom wat oorgedra moet word in die naam van die eiser, in Argentini gele is). Die leerstuk van doeltreffendheid is verantwoordelik vir die rel dat die persoon/eiendom van 'n peregrinus verweerder ('n buitelandse verweerder) arresteer/in beslag geneem moet word alvorens die hof jurisdiksie sal h. Die leerstuk hou bloot in dat die hof 'n mate van beheer oor 'n verweerder kan uitoefen; nie dat die hof by magte is om hom te dwing om hom ten volle by die uitspraak te hou nie. 'n Belangrike onderskeid vir die doeleindes van jurisdiksie oor persone, is die onderskeid tussen incola en peregrini. 'n Incola is 'n persoon wat woonagtig of gedomisilieerd is binne die regsgebied van 'n bepaalde hof. 'n Regspersoon kan ook 'n incola van sodanige gebied wees as hy sy hoofplek van besigheid of sy geregistreerde kantoor binne sodanige gebied het. 'n Peregrinus is iemand wat nie woonagtig of gedomisilieer is binne die hof se regsgebied nie. Dit is ook nodig om te onderskei tussen peregrini wat, hoewel hulle woonagtig of gedomisilieerd is buite die regsgebied van die betrokke hof in Suid-Afrika, nieteenstaande ook woonagtig of gedomisilieerd is in die Republiek. Verder is daar ook peregrini wat hoewel hulle tydelik in Suid-Afrika mag wees, woonagtig of gedomisilieerd is buite die Republiek.

1.6.2.2

Die Rel: Actor sequitur forum rei

Die Eiser moet die Verweerder opsoek in die gebied waar die Verweerder woonagtig is. The general rule in regard to the bringing of actions is actor sequitur forum rei. The plaintiff ascertains where the defendant resides, goes to his forum and serves him with the summons there. Sciarcero v CSAR 1910 TS 119 op 121 Hierdie rel spruit voort uit die leerstuk van doeltreffendheid. Dit spreek vanself dat 'n uitspraak meer effektief ten uitvoer gel kan word in die gebied waarin die verweerder woonagtig is (en waar sy eiendom gele is). Artikel 26(1) van die Wet maak voorsiening vir die uitbreiding van jurisdiksie in di sin dat die hofbevel van 'n provinsiale of plaaslike afdeling dwarsdeur die Republiek van Suid-Afrika uitgevoer mag word. Dit sou byvoorbeeld beteken dat 'n bepaalde hofbevel beteken en uitgevoer kan word selfs in 'n gebied waar 'n ander Hooggeregshof jurisdiksie het. Siviele prosesstukke geld dwarsdeur Suid-Afrika.

1.6.2.3

Die Leerstuk van Onderwerping

'n Verdere beginsel waarop jurisdiksie berus, is di van onderwerping. Dit beteken dat waar 'n hof nie jurisdiksie het nie omdat daar nie uitvoering aan sy vonnis gegee kan word nie, sodanige jurisdiksie verleen kan word deur 'n party wat onderneem om hom daaraan te onderwerp. Ondanks toestemming word 'n hof nie toegelaat om jurisdiksie uit te oefen in egskeidingsaksies nie. Oor onderwerping deur 'n peregrinus sonder die gebruiklike beslaglegging op sy persoon/eiendom bestaan daar nie eensgesindheid in standpunte nie. Indien sowel die eiser as verweerder peregrini van 'n hof is, kan hulle nie op grond van onderwerping alleen aan die hof jurisdiksie verleen nie. Dit is noodsaaklik dat daar 'n voorafgaande nexus byvoorbeeld ratione rei sitae, ratione rei gestae, tussen die hof enersyds en die partye of die skuldoorsaak andersyds bestaan. 23

Leereenheid 1

Waar Eiser 'n incola dagvaar, is onderwerping deur die incola onnodig (hof het alreeds jurisdiksie ratione domicilii). Waar Eiser 'n verweerder dagvaar wat 'n peregrinus van die afdeling is (en 'n incola van die RSA is) dien onderwerping geen doel nie. Die hof sal slegs die saak aanhoor indien die skuldoorsaak in sy regsgebied ontstaan. Waar die verweerder 'n peregrinus van die hele RSA is, kan hy hom slegs aan die jurisdiksie van die hof onderwerp indien f die eiser 'n incola van die hof is f die skuldoorsaak binne die hof se regsgebied ontstaan het. 'n Nexus moes alreeds bestaan en onderwerping beklee nie die hof met jurisdiksie nie, maar vervang slegs die arres/beslaglegging van die verweerder se persoon/eiendom wat andersins nodig sou wees.

1.6.2.4

Die eenheidsbeginsel (Causa continentia)

Die eenheidsbeginsel (die sogenaamde causa continentia) kan 'n belangrike rol speel by die bepaling van die vraag of die hof jurisdiksie het om 'n saak aan te hoor en 'n bevel te gee. Die beginsel kom daarop neer dat een aangeleentheid waaroor die hof normaalweg nie jurisdiksie sal h nie, so nou verweef kan wees met 'n ander aangeleentheid waaroor die hof wel jurisdiksie het, dat die hof vanwe die samehang daarvan en vanwe doelmatigheidsoorwegings ook jurisdiksie daaroor verkry. (Die eenheidsbeginsel hou veral verband met jurisdiksie gegrond op eisoorsake.)

Bespreek die beginsels wat geld ten opsigte van die onderwerping aan jurisdiksie van 'n Hooggeregshof soos uiteengesit in Veneta Mineraria Spa v Carolina Collieries (Pty) Ltd (in liquidation) 1987 4 SA 883 (A). __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________

24

Leereenheid 1

'n Goeie voorbeeld van die toepassing van die leerstuk van causa continentia in geval van geldelike vorderings word gevind in Roberts Construction Co Ltd v Willcox Bros (Pty) Ltd 1962 4 SA 326 (A). Lees di hofsaak en som dit kortliks op. Konsentreer op die toepassing van die causa continentia leerstuk. __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________

1.6.3

Die beginsels van jurisdiksie ten aansien van geldelike eise

'n Geldelike eis beskryf 'n aksie wat baseer is op 'n eis wat f gerig is op betaling van geld as sodanig f betaling van 'n bedrag geld as 'n alternatief vir 'n ander bevel byvoorbeeld 'n bevel vir spesifieke nakoming. Elke aksie wat ingestel word is, baseer op 'n skuldoorsaak (ook genoem 'n eisoorsaak). Die skuldoorsaak ontstaan hoofsaaklik f uit kontrak (ex contractu) f uit delik (ex delicto). Verbandhoudend hiermee het daar sekere jurisdiksiegronde in die gemenereg ontstaan wat ons vandag steeds in die praktyk tekom. Volgens die gemenereg sal 'n hof dan in die volgende gevalle jurisdiksie h (di gronde is ratione rei gestae): (a) as die kontrak op grond waarvan gedagvaar word binne die regsgebied van die hof gesluit is of prestasie kragtens die kontrak binne die regsgebied van die hof moet geskied, of kontrakbreuk waarop gesteun word binne die betrokke gebied plaasgevind het, met ander woorde een van hierdie handelinge op sigself is voldoende om jurisdiksie te vestig. In hierdie geval word ges dat die hof ratione contractus jurisdiksie het. as die delik op grond waarvan gedagvaar word, gepleeg is binne die regsgebied van die hof. In hierdie geval word ges dat die hof ratione delicti commissi jurisdiksie het.

(b)

In die geval van 'n kontrak is die partye daartoe kontraktueel teenoor mekaar gebind en indien die een party kontrakbreuk sou pleeg, sal die ander party in beginsel geregtig wees om die kontrak te kanselleer en skadevergoeding te vorder. In die geval van 'n delik, sal die verontregte party geregtig wees om skadevergoeding van die delikpleger te vorder of indien daar 'n dreigende onreg is, om by wyse van 'n interdik die ander party te verhoed om die delik te pleeg. 25

Leereenheid 1

Die volgende 3 gevalle kan onderskei word: GEVAL 1: Die geval waar Verweerder 'n incola van die hof is. GEVAL 2: Die geval waar die Verweerder 'n peregrinus van die hof en die hele Republiek is. GEVAL 3: Die geval waar die Verweerder 'n peregrinus van die hof, maar 'n incola van die Republiek is.

Jurisdiksie ratione rei gestae (geldelike eise) GEVAL 1 VERWEERDER INCOLA E dagvaar V. Actor sequitur forum rei. Maak nie saak of E incola/peregrinus is nie. Hof van plek waar V woon. 1. Nexus (verband) moet bestaan tussen hof en V. Nexus = causa gele in skuldoorsaak. Indien skuldoorsaak ontstaan het binne hof se gebied (ratione rei gestae) sal hof jurisdiksie ten opsigte van V h. GEVAL 2 VERWEERDER PEREGRINUS HOF GEVAL 3 VERWEERDER PEREGRINUS RSA Geen nexus 1. Arrestasie/ beslaglegging om jurisdiksie te vestig. (ad fundandam iurisdictionem).

EISER

Incola

Wel n Nexus 2. V onderwerp hom aan hof se jurisdiksie (geen ander nexus vereis nie). 2. (In gevalle waar daar 'n nexus bestaan tussen V en die hof) arrestasie/ beslaglegging nodig om jurisdiksie te bevestig (ad confirmandam iurisdictionem). 3. V onderwerp hom aan hof se jurisdiksie (ongeag nexus/nie) arres/beslaglegging in (1) en (2) word nie vereis nie.

3. Art 28: Arres/beslaglegging om jurisdiksie te bevestig is verbode.

26

Leereenheid 1 GEVAL 1 VERWEERDER INCOLA E dagvaar V. Hof van plek waar V woon. Maak nie saak of E incola/peregrinus is nie. E kan gevra word om sekuriteit te stel. Peregrinus 2. Waar V en E peregrini is van die hof, is geen onderwerping moontlik nie. 2. Jurisdiksie kan nie gevestig word agv arres/ beslaglegging nie (geen nexus). 3. E en V is peregrini en onderwerping is slegs moontlik indien eisoorsaak binne regsgebied ontstaan het (nexus). GEVAL 2 VERWEERDER PEREGRINUS HOF 1. Sien (2) hierbo - van toepassing hier (nexus bevestig). GEVAL 3 VERWEERDER PEREGRINUS RSA 1. Sien (1) en (3) hierbo van toepassing hier LW nie (2) nie.

EISER

Vervolgens 'n bespreking van gevalle 1 - 3. U moet bogenoemde diagram byderhand hou wanneer u die bespreking van gevalle 1 - 3 volg. GEVAL 1: DIE GEVAL WAAR DIE VERWEERDER 'N INCOLA VAN DIE HOF IS Di jurisdiksiegrond word na verwys as ratione domicilii en is baseer op die rel: actor sequitur forum rei. Die hof sal jurisdiksie uitoefen oor 'n verweerder wat 'n incola is van sy gebied ten tyde van die instelling van die aksie. Dit maak nie saak of die eiser 'n incola of 'n peregrinus is, of waar die skuldoorsaak ontstaan het nie. 'n Peregrinus-eiser kan egter versoek word om sekuriteit te verskaf vir koste. Die rel bepaal dat die verweerder in die hof se regsgebied gedomisilieerd of woonagtig moet wees ten tyde van die instelling van die aksie. VRAAG: Wanneer is die aksie ingestel? ANTWOORD: By die uitreik van die dagvaarding. Geen arrestasie of beslaglegging mag in so geval ter vestiging of bevestiging van jurisdiksie plaasvind nie (a 28 van die Wet op die Hooggeregshof 59 van 1959).

27

Leereenheid 1

GEVAL 2:

DIE GEVAL WAAR DIE VERWEERDER 'N PEREGRINUS VAN DIE HOF, MAAR 'N INCOLA VAN DIE REPUBLIEK IS

Die huidige posisie ten opsigte van 'n verweerder wat 'n peregrinus van die betrokke hof, maar 'n incola van 'n ander hof in die Republiek is, is soos volg: Dit maak eerstens geen verskil of die eiser 'n incola of peregrinus is van die betrokke hof nie. Tweedens is die eiser nie verplig om sy aksie in te stel in die forum waar die skuldoorsaak plaasgevind het nie. Hy kan as dominus litis ook die forum kies van die verweerder se domisilie of woonplek. In so 'n geval het die volgende afdelings jurisdiksie: (a) (b) Die hof waar V 'n incola is, want actor sequitur forum rei. Die hof waar die kontrak wesenlik gesluit of uitgevoer is of kontrakbreuk gepleeg is (forum contractus) of waar die delik wesenlik gepleeg is (forum delicti commissi) ('n Hof ten opsigte waarvan daar 'n ratione rei gestae bestaan). Die hof waar E 'n incola is, mits die verweerder hom aan die jurisdiksie van sodanige hof onderwerp het.

(c)

LW: Waar E en V peregrini is van die hof, is geen onderwerping aan jurisdiksie moontlik nie. Geen arrestasie of beslaglegging mag in sodanige geval ter vestiging of bevestiging van jurisdiksie plaasvind nie (a 28 van die Wet op die Hooggeregshof 59 van 1959).

GEVAL 3:

DIE GEVAL WAAR DIE VERWEERDER 'N PEREGRINUS VAN DIE HOF EN DIE HELE REPUBLIEK IS

In bogemelde geval is die hof met jurisdiksie beklee op die basis van inhegtenisneming of beslaglegging van die verweerder se persoon of eiendom ad confirmandam iurisdictionem of ad fundandam iurisdictionem. Dit is belangrik om die volgende in gedagte te hou ten opsigte van peregrini. Die woord inhegtenisneming verwys nie na 'n strafregtelike inhegtenisneming nie, en ook nie na siviele gyseling nie (laasgenoemde is afgeskaf). Die woord beslaglegging beteken ook nie beslaglegging op eiendom vir eksekusiedoeleindes nie. Die woorde inhegtenisneming en beslaglegging in die konteks van die uitoefening van jurisdiksie ten aansien van geldelike eise, dui alleen een van die gronde aan waarop 'n hof die uitoefening van jurisdiksie in hierdie verband kan regverdig. Inhegtenisneming of beslaglegging hou verder ook verband met die verweerder, aangesien die hof in beginsel daartoe in staat moet wees om uitvoering te laat geskied aan sy vonnis, wat onmoontlik sou wees indien die hof nie beheer, hoe gering ook al, oor die verweerder kan uitoefen nie. Die inhegtenisneming van die verweerder of beslaglegging op sy eiendom moet die hoofgeding voorafgaan. Met ander woorde, voor die aanvang van die hoofaksie, word 'n aansoek by wyse van kennisgewing van mosie gerig waarin 'n bevel tot die inhegtenisneming of beslaglegging van die verweerder se persoon of eiendom aangevra word.

28

Leereenheid 1 Arres of beslaglegging ad confirmandam iurisdictionem (ter bevestiging van jurisdiksie). Waar 'n verweerder 'n peregrinus van die hele Republiek is, is 'n hof bevoeg om jurisdiksie uit te oefen as die skuldoorsaak in sy regsgebied ontstaan het en as inhegtenisneming of beslaglegging van die verweerder op sy eiendom plaasgevind het. Dit staan bekend as inhegtenisneming of beslaglegging ad confirmandam iurisdictionem. Die inhegtenisneming of beslaglegging bevestig of versterk met ander woorde die gedeeltelike of onvoltooide (imperfekte) jurisdiksie waarmee 'n hof beklee is vanwe die feit dat die skuldoorsaak binne die hof se regsgebied ontstaan het. Anders gestel: alhoewel 'n hof gedeeltelike of onvoltooide jurisdiksie het op grond daarvan dat die skuldoorsaak binne sy regsgebied ontstaan het (ook na verwys as die ratione rei gestae), sal die hof nie bevoeg wees om hierdie jurisdiksie uit te oefen nie tensy inhegtenisneming of beslaglegging ad confirmandam iurisdictionem plaasgevind het nie. Dit maak geen verskil aan die bogemelde rels of die eiser 'n incola of peregrinus van die betrokke hof is nie.

In 'n geval waar 'n verweerder 'n peregrinus van die Republiek as 'n geheel is, is inhegtenisneming of beslaglegging toelaatbaar indien die skuldoorsaak binne die hof se regsgebied ontstaan het, ongeag daarvan of die eiser 'n incola of peregrinus van die betrokke hof is. Arres of beslaglegging ad fundandam iurisdictionem (ter vestiging van jurisdiksie) In 'n geval waar die verweerder 'n peregrinus van die Republiek as geheel is, sal die hof met jurisdiksie beklee wees as die eiser 'n incola van die hof is en indien inhegtenisneming of beslaglegging van die verweerder se persoon of eiendom plaasgevind het. Dit staan bekend as inhegtenisneming of beslaglegging ad fundandam iurisdictionem. Wat van wesenlike belang in hierdie verband is, is dat die bevel vir inhegtenisneming of beslaglegging jurisdiksie fundeer (vestig). Dit is nie nodig dat die skuldoorsaak binne die hof se jurisdiksie moes ontstaan het nie; inhegtenisneming of beslaglegging alleen, fundeer jurisdiksie en vorm die gronde waarop die aanname van jurisdiksie geregverdig word sou Eiser 'n incola wees. 'n Bevel vir inhegtenisneming of beslaglegging ad fundandam iurisdictionem is egter alleenlik toelaatbaar indien aan 'n verdere voorwaarde voldoen is, naamlik dat die eiser 'n incola van die betrokke hof moet wees. Ons howe sal nie 'n aksie tussen peregrini bereg nie tensy daar 'n voldoende nexus (band) bestaan met die regsgebied van die hof nie. So het daar 'n regsrel ontwikkel dat tesame met inhegtenisneming of beslaglegging ad fundandam iurisdictionem die eiser ook 'n incola van die hof moet wees. Opsommenderwys kan dit gestel word dat in 'n geval waar 'n verweerder 'n peregrinus van die Republiek as 'n geheel is, inhegtenisneming of beslaglegging ad fundandam iurisdictionem toelaatbaar is, met dien verstande dat die eiser 'n incola van die betrokke hof is.

29

Leereenheid 1

1.6.4

Jurisdiksie ten aansien van eise wat betrekking het op sake

Ten aansien van regshulp met betrekking tot eiendom, sal die hof in wie se gebied die eiendom gele is, oor die algemeen jurisdiksie h om die aangeleentheid te bereg, byvoorbeeld met betrekking tot eiendomsreg op sake of 'n bevel aan die registrateur van aktes om sekere aktes te wysig. Die aangewese uitdrukking vir daardie hof, is die forum rei sitae die hof in wie se territoriale gebied die on/roerende saak gele is. Ten aansien van eiendom waaroor die geskil gaan, is die leerstuk van doeltreffendheid belangrik. So, byvoorbeeld waar daar 'n eis vir die oordrag van onroerende goed ingestel moet word, sal 'n hof: nie jurisdiksie h nie waar die eiendom gele is buite die grense van die Republiek, selfs al is die verweerder 'n incola van die hof; wel jurisdiksie h ten aansien van eiendom wat binne die Republiek gele is mits die verweerder 'n incola van die hof is; wel jurisdiksie h ten aansien van eiendom wat binne sy jurisdiksiegebied gele is mits die verweerder 'n incola van die Republiek is. Dieselfde beginsels geld ten aansien van roerende goed.

Voorbeelde van aksies Vir die vasstelling van eiendomsreg oor 'n onroerende saak; vir die oordrag van 'n onroerende saak; vir die verdeling van onroerende goed; waarin 'n saaklike reg ten opsigte van onroerende goed in geskil is; waarin besit van onroerende goed geis word; waarin kansellasie van 'n kontrak vir die oordrag van onroerende eiendom gevra word; vir die vasstelling van die eiendomsreg oor die roerende saak; vir lewering van die roerende saak; en waarin 'n saaklike reg ten opsigte van sodanige roerende saak in geskil is.

30

Leereenheid 1

1.6.5

Jurisdiksie ten aansien van huweliksaangeleenthede

Artikel 2 Wet op Egskeiding 70 van 1979 1. (1) Jurisdiksie 'n Hof het jurisdiksie in 'n egskeidingsgeding indien die partye of enigeen van die partye (a) (b) op die datum waarop die geding ingestel word, in die regsgebied van die hof gedomisilieer is; of op daardie datum gewoonlik in die regsgebied van die hof woonagtig is en vir 'n tydperk van een jaar onmiddellik voor daardie datum gewoonlik in die Republiek woonagtig was.

(2) (3)

'n Hof wat kragtens subartikel (1) jurisdiksie het, het ook jurisdiksie ten opsigte van 'n teeneis of 'n teenaansoek in die betrokke egskeidingsgeding. 'n Hof wat kragtens hierdie artikel jurisdiksie het in 'n geval waar die partye nie in die Republiek gedomisilieer is nie, beslis enige geskilpunt ooreenkomstig die reg wat van toepassing sou gewees het indien die partye op die datum waarop die egskeidingsverrigtinge ingestel is, in die regsgebied van die betrokke hof gedomisilieer was. Die bepalings van hierdie Wet doen nie afbreuk aan die jurisdiksie wat 'n hof ingevolge 'n ander wet of die gemene reg het nie. Egskeiding word weer omskryf as: 'n geding waarby 'n egskeidingsbevel of ander regshulp wat daarmee in verband staan, aangevra word, en ook (a) 'n aansoek pendente lite om 'n interdik of om die tussentydse bewaring van of toegang tot 'n minderjarige kind uit die betrokke huwelik of om die betaling van onderhoud; of 'n aansoek om 'n bydrae tot die koste van so 'n geding of om so 'n geding of so 'n aansoek in forma pauperis in te stel of te doen of om die plaasvervangende betekening van prosesstukke, of die ediktale sitasie van 'n party, in so 'n geding of aansoek;

(4)

(b)

Ons reg onderskei tussen nietige en vernietigbare huwelike. 'n Aksie om die nietigverklaring van 'n (nietige) huwelik bring nie 'n verandering in status van die partye mee nie, want dit is eintlik net verklarend van aard. Daar was inderdaad geen huwelik nie, en die partye soek slegs regsbevestiging van hierdie feit voordat hulle byvoorbeeld met ander persone in die huwelik tree. Volgens ons regspraak het die volgende howe jurisdiksie: Die forum loci celebrationis (die hof van die plek waar die huwelik voltrek is). Die hof van die partye se gemeenskaplike domisilie ten tyde van instelling van die aksie (maar let egter op dat Pollak, a.w. 184-186 die teenoorgestelde mening huldig). Die hof van eiser se domisilie ten tyde van instelling van die aksie. Die hof van die eggenoot of eggenote se domisilie ten tyde van die huwelik (Pollak, a.w., 187). 31

Leereenheid 1 In 'n aksie om die vernietiging of ontbinding van 'n huwelik wat nie nietig is nie maar slegs vernietigbaar vind daar wel 'n statusverandering plaas. Tot tyd en wyl die huwelik tersyde gestel word, is dit in alle opsigte 'n geldige huwelik. Sodra dit egter ter syde gestel word, verander die status van die partye en word hulle vir alle praktiese doeleindes in dieselfde posisie geplaas as wat hulle was toe die huwelik aangegaan is. Die enigste hof wat jurisdiksie het, is die hof van die man se domisilie ten tyde van instelling van aksie.

Beantwoord die volgende vrae in die toegelate ruimte: 1. Gee 'n definisie van jurisdiksie. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Bespreek die begrip inherente jurisdiksie _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Wat verstaan u onder die leerstuk van doeltreffendheid? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. Wat beteken konkurrente jurisdiksie? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5. Gee 'n kort omskrywing van: 5.1 incola _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 32

Leereenheid 1 5.2 peregrinus _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. Verduidelik die stelrel actor sequitur forum rei. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7. Op watter tydstip word 'n geding geag te begin vir doeleindes van vasstelling van jurisdiksie? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8. Hoe benvloed territoriale beperkings die uitoefening van jurisdiksie deur 'n hof? Noem kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 9. WAAR/VALS - Motiveer Die twee gronde ratio contractus en ration delicti word gesamentlik rationes rei gestae genoem. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

33

Leereenheid 1

1.

A is die eienaar van 'n plaas in Natal en ook die eienaar van 'n plaas in die Vrystaat. B het 'n plaas langs A in die Vrystaat. 'n Dispuut ontstaan ten opsigte van die Vrystaatse plaas van A en wel of dit onderworpe is aan 'n serwituut ten gunste van B. B woon in Bloemfontein en wil 'n geding teen A instel om 'n verklarende bevel te kry om die geldigheid van die serwituut. Watter hof/howe het jurisdiksie? Waarom? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

V1 woon in Pretoria en koop vir sy verloofde V2 'n diamantring. V2 is woonagtig in Kaapstad. V1 koop die ring by J, 'n inwoner van Kaapstad. Die ooreenkoms tussen V1 en J word in Bloemfontein gesluit en die ring word gestoor in die kluis in Pretoria. V1 betaal J R2000 000, maar J weier om die ring te oorhandig. Watter hof het jurisdiksie om 'n geding wat V1 instel vir terugbetaling van die R200 000 aan te hoor? Motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.1

2.2

Watter hof sal jurisdiksie h om 'n geding wat V1 instel vir lewering van die ring aan te hoor? Motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.

M en V is 'n Duitse egpaar en hou vakansie in Suid-Afrika. Na 'n week se vakansie in Durban maak hulle so rusie dat M sy goed vat en teruggaan na Duitsland. V bly egter sonder 'n sent geld, sy verkry 'n verblyf- en werkspermit en na 2 jaar wat sy in Durban gewoon en gewerk het, het sy geld om M te dagvaar. Sal Durban se Plaaslike Afdeling/Pietermaritzburg se Provinsiale Afdeling jurisdiksie h om die egskeidingsbevel te verleen? Motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

34

Leereenheid 1 4. X woon in Pretoria. Y 'n Griekse burger woon in Kaapstad. Y belaster X en 'n Johannesburgse koerant publiseer die sappige storie. X wil Y dagvaar op 'n stadium toe Y vakansie hou in Durban. Watter hof/howe het jurisdiksie en waarom? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5. A en B sluit 'n kontrak waarvolgens A goedere ter waarde van R280 000 by B koop. A bly in die Kaap waar die kontrak gesluit is. Lewering moet in Pretoria plaasvind. B woon in Bloemfontein. A betaal die koopprys waar B versuim om die goedere te lewer. Watter hof/howe het jurisdiksie en waarom? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. 6.1 Dui aan of die Hooggeregshof in elk van die volgende gevalle jurisdiksie het al dan nie en motiveer u antwoord: A is woonagtig en werksaam in Transvaal. A sluit in die Vrystaat 'n koopkontrak met D wat in die Vrystaat woon en besigheid dryf. Ingevolge die kontrak verkoop A aan B 'n stuk grond wat in Oos-Londen gele is. Betaling moet geskied in Johannesburg. B beweer dat die kontrak deur hom gesluit is as gevolg van sekere bedrieglike voorstellings deur A se agente in Kroonstad. B eis derhalwe:

6.1.1 kansellasie van die kontrak; 6.1.2 terugbetaling van die koopprys; 6.1.3 koste van die geding. B stel sy eis in die Oos-Kaapse afdeling in. A teken eksepsie aan op grond daarvan dat ex facie B se dagvaarding dit blyk dat hierdie hof nie jurisdiksie het nie. Watter hof/howe het jurisdiksie en waarom? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7. Die eiser (E) is 'n incola van die Provinsiale Afdeling van die Ho Hof in Pretoria. Die verweerder (V) is 'n peregrinus van die Republiek van Suid-Afrika. Watter hof/howe het jurisdiksie? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 35

Leereenheid 1 8. Wat verstaan u onder die leerstuk van onderwerping? Bespreek aan die hand van regspraak. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 9. Waardeur word die Hooggeregshof se jurisdiksie bepaal? Noem kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 10. Watter hof het jurisdiksie in die volgende gevalle? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 10.2 Nietigverklaring van 'n huwelik te gelas? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 11. Watter drie vrae moet oorweeg word alvorens enige litigasie aanhangig gemaak word? Noem kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 12. 'n Amerikaanse maatskappy Big Mouth (Pty) Ltd met geregistreerde hoofkantoor te Detroit, Michigan, besit eiendom in Margate. Big Mouth kontrakteer met Sol Arenstein, 'n Suid-Afrikaanse sakeman, woonagtig en werksaam in Kaapstad. Die partye sluit die kontrak in Johannesburg, waar Big Mouth weier en/of versuim om te betaal vir die goedere in Johannesburg ontvang, ondanks aanmaning. Sol is woedend en wil sy geld van Big Mouth verhaal. Watter hof/howe het jurisdiksie en waarom? Motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 36 10.1 'n Egskeiding te beveel?

Leereenheid 1 13. Wat beteken dit as ges word die Hooggeregshof het inherente jurisdiksie? Verduidelik kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 14. JR wat in Ann Arbor, Michigan, VSA woon, hou vakansie in Pretoria. JR huur 'n motor by Cowboys for Africa (Edms) Bpk se geregistreerde hoofkantoor te Sandton. As gevolg van JR se nalatige bestuur veroorsaak hy 'n botsing in Bloemfontein. JR bevind hom in Margate aan die Natalse Suidkus by sy strandhuis toe Cowboys for Africa R110 000 aan skadevergoeding van hom wil verhaal. Watter Hooggeregshof het jurisdiksie, indien enige? Motiveer u antwoord. Sou u antwoord verskil het indien JR nie eiendom besit het nie en op daardie stadium deur die Vrystaat gereis het? Bespreek volledig. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 15. A koop goedere van B ten bedrae van R120 000 in terme van 'n kontrak. A woon in Kaapstad waar die kontrak gesluit is. B moet die goedere in Pretoria lewer. B woon in Bloemfontein. A betaal die koopprys maar B weier/versuim om die goedere te lewer. A wil B dagvaar vir skadevergoeding. Watter hof/howe het jurisdiksie en waarom? Motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 16. Kyk weer na die feite in Vraag 15, maar aanvaar nou dat B in Hamburg Duitsland woon, sal u antwoord verskil? Indien wel, motiveer u antwoord. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

37

Leereenheid 1

38

Leereenheid 2

2.

AANSOEKPROSEDURE (MOSIEPROSEDURE)

U sal ongeveer 20 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

LEEREENHEID 2: WEEK 5 KONTAKDATUM WEEK 6 KONTAKDATUM

AANSOEKPROSEDURE (MOSIEPROSEDURE)

SKEDULERING VAN KAMPUSAKTIWITEITE Tye Aktiwiteit Lesing Werksopdrag / groepsbespreking / toets

Inhoudsopgawe
Leergedeelte 2.1 2.1.1 2.1.2 Leergedeelte 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 Soorte siviele prosedures/verrigtinge ............................................... 41 Soorte prosedures ........................................................................... 42 Verskille tussen aansoek- en aksieprosedures ................................ 44 Soorte aansoeke ............................................................................. 48 Ex parte aansoeke........................................................................... 49 Kennisgewing van Mosie ................................................................. 52 Interlokutre (tussentydse) aansoeke .............................................. 56 Betekening van aansoeke ............................................................... 59 Verdere bedigde verklarings .......................................................... 60 Teenaansoek................................................................................... 60 Die aanhoor van aansoeke .............................................................. 61 39

Leereenheid 2

Na afhandeling van Leereenheid 2 behoort u in staat te wees om:

'n proses in die Landdroshof wat op verskillende wyses kan verloop, naamlik aksie en/of aansoek te kan beskryf en te kan onderskei tussen mosie en aksieverrigtinge onder andere in die sin dat mosieverrigtinge by wyse van 'n aansoek (kennisgewing van mosie) genisieer word en aksieverrigtinge by wyse van 'n dagvaarding ingestel word; die faktore wat die keuse tussen die twee verrigtinge beinvloed, te noem; u kennis dra van die onderskeie soorte hofprosedures asook van die regsdokumente wat die aansoekprosedure inisieer.

Harms pp 11 - 20, 111 - 139 Rels 6 Crous Studiegids JURI 311 (gedeelte oor wat oor aansoeke handel) Luna Meubelvervaardigers (Edms) Bpk v Makin and Another 1977 4 SA 135 (W)

40

Leereenheid 2

2.1

SOORTE SIVIELE PROSEDURES/VERRIGTINGE

U sal ongeveer 4 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Na afhandeling van Leereenheid 2 behoort u in staat te wees om:

'n proses in die Landdroshof wat op verskillende wyses kan verloop, naamlik aksie en/of aansoek te kan beskryf en te kan onderskei tussen mosie en aksieverrigtinge onder andere in die sin dat mosieverrigtinge by wyse van 'n aansoek (kennisgewing van mosie) genisieer word en aksieverrigtinge by wyse van 'n dagvaarding ingestel word; die faktore wat die keuse tussen die twee verrigtinge beinvloed, te noem; u kennis dra van die onderskeie soorte hofprosedures asook van die regsdokumente wat die aansoekprosedure inisieer.

Harms pp 11 - 20, 111 - 139 Rel 6 Crous Studiegids JURI 311 (gedeelte wat oor aansoeke handel) Luna Meubelvervaardigers (Edms) Bpk v Makin and Another 1997 4 SA 135 (W) Room Hire Company (Pty) Ltd v Jeppe Street Mansions (Pty) Ltd 1949 3 SA 1155 (T) Republikeinse Pers Publikasies (Edms) Bpk v Afrikaanse Pers (Edms) Bpk 1972 (1) SA 773 (A)

41

Leereenheid 2

2.1.1

Soorte prosedures

Daar is twee tipes prosesse waardeur 'n geding aanhangig gemaak kan word in die Hooggeregshof, naamlik aansoekprosedure en aksieprosedure.

2.1.1.1

Aansoekprosedure

Die dokumente waaruit 'n aansoek bestaan, word gewoonlik na verwys as aansoekstukke. Aansoekstukke bestaan normaalweg uit twee onderskeibare gedeeltes, naamlik: (i) (ii) Die formele kennisgewing van mosie waarin die bedes vervat is en Die funderende (vestigende) bedigde verklaring waarop die aansoek baseer word, tesame met soveel ondersteunende verklarings en bewysstukke daarby aangeheg as wat die applikant nodig ag (stawende dokumentasie).

In aansoekprosedure is daar nie regtig 'n onderskeid tussen pleitstuk- en verhoorstadium nie. 'n Aansoek bevat beide. Die bedigde verklarings vat die plek van pleitstukke, formuleer die geskilpunte en bevat ook die getuienis wat die partye wil aanbied. Die aansoek se verhoor geskied op papierstukke en daar word normaalweg nie viva voce getuienis afgeneem nie. In hierdie leereenheid word konsentreer op aansoeke wat as 'n selfstandige proses aangewend word om regshulp te verkry. Di aansoek word ooreenkomstig Vorm 2 van die Rels gedoen. Di aansoek word uitgereik in die Griffier se kantoor. Dit is 'n nuwe prosesstuk en verkry sy eie nommer en ler in die Griffier se kantoor. 'n Inkomstesel word op die aansoek aangebring (R 67(a)(I)). In die aansoek moet kennis gegee word aan die Griffier en aan die betrokke respondent sowel as aan alle belanghebbendes wat moontlik deur die bevel wat die hof gee, geraak kan word.

2.1.1.2

Aksieprosedure*

*Word hierna in Leereenheid 3 bespreek.

Alhoewel dit gebruiklik is dat 'n aansoek uitgereik moet word in die Griffier se kantoor voordat dit beteken word, is dit nie 'n vereiste nie en betekening van so 'n aansoek voordat dit uitgereik word is nie nietig nie.

42

Leereenheid 2 Waar/Vals Motiveer u antwoord Alhoewel dit gebruiklik is dat 'n aansoek uitgereik moet word in die Griffier se kantoor voordat dit beteken word, is dit nie 'n vereiste nie en betekening van so 'n aansoek voordat dit uitgereik word is nie nietig nie. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

Doen nou verder die volgende opdrag. Lees Republikeinse Pers Publikasies (Edms) Bpk v Afrikaanse Pers (Edms) Bpk 1972 1 SA 773 (A). 1. Die feite van die saak is kortliks: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Die beslissing in die saak is: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Die rede vir die beslissing is: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

43

Leereenheid 2

2.1.2

Verskille tussen aansoek- en aksieprosedures

Crous Studiegids JURI 311 pp 143 - 154 Daar bestaan talle verskille tussen aksie- en aansoekprosedure (u word verwys na die studiemateriaal van JURI 311).

Lees Room Hire Company (Pty) Ltd v Jeppe Street Mansions (Pty) Ltd 1949 3 SA 1155 (T). Dit is di toonaangewende saak om aan te dui wanneer aansoekprosedure en wanneer aksieprosedure gebruik moet word. 1. Sit kortliks die feite van di saak uiteen: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Die beslissing is: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Gee kortliks die redes vir die beslissing: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

44

Leereenheid 2

Voorbeelde van regshulp wat gewoonlik by wyse van aansoek aangevra word: Uitsetting Interdikte Rei vindicatio Kansellasie van kontrakte Spoliasie

Voorbeelde van regshulp wat verpligtend by wyse van aansoek aangevra moet word: Hersiening Sekwestrasie Likwidasie Sekere tussentydse regshulp in huweliksaangeleenthede (Rel 43-aansoeke)

Voorbeelde van regshulp waar aansoekprosedure glad nie gebruik mag word nie (aksieprosedure is verpligtend vanwe feitegeskil en getuienis wat bestaan): Skadevergoeding Egskeiding Daar is tipe gevalle waar daar 'n keuse tussen aksie- en aansoekprosedure bestaan. Die toets is egter telkens of daar voorsien kan word dat 'n wesenlike feitegeskil sal ontstaan wat nie bevredigend beslis kan word sonder die noodsaaklikheid van mondelinge getuienis nie.

45

Leereenheid 2

'n Wesenlike feitegeskil sal ontstaan: (a) (b) (c) Waar die respondent wesenlike feitebewerings van die applikant ontken en daarteenoor strydige feitebewerings maak wat die applikant op sy beurt weer ontken; Waar die respondent wesenlike feitebewerings van die applikant erken, maar daarteenoor ander feite aanvoer wat die applikant betwis; Waar die respondent toegee dat hy nie kennis dra van die bewerings wat die applikant maak nie, maar aanvoer dat die applikant of sy deponente onbetroubaar, ongeloofwaardig of bevooroordeeld is en hy derhalwe die bewerings wat die applikant maak, ontken.

Waar die respondent egter die bewerings wat die applikant maak, bloot ontken sonder om teenbewerings aan te voer, ontstaan daar nie 'n wesenlike feitegeskil nie. (a) As 'n aansoek nie behoorlik op 'n bedigde verklaring beslis kan word nie (byvoorbeeld omdat daar 'n wesenlike feitegeskil ontstaan het) kan die hof die aansoek van die hand wys of na goeddunke 'n bevel gee om 'n regverdige en spoedige beslissing te verseker. In die besonder, maar sonder om die omvang van die voorgaande in te kort, kan die hof beveel dat mondelinge getuienis aangehoor word ten einde 'n bepaalde feitegeskil te beslis en kan die hof vir daardie doel 'n deponent beveel om persoonlik te verskyn of kan die hof verlof gee dat die deponent of enige iemand anders gedagvaar word om te verskyn en ondervra en gekruisvra te word as 'n getuie, of kan die hof die saak vir verhoor verwys met gepaste voorskrifte betreffende pleitstukke, die omskrywing van geskilpunte, of iets anders. Indien die feitegeskil voorsienbaar was, kan die hof die aansoek van die hand wys met koste; Indien die feitegeskil nie voorsienbaar was nie, kan die hof die aansoek vir die getuienis verwys waar die geskilpunt eenvoudig is en 'n spoedige beslissing daaroor wenslik is (R6(5)(g); Indien die feitegeskil nie voorsienbaar was nie en die geskilpunt omvangryk of ingewikkeld is, kan die hof die aansoek vir verhoor verwys met 'n gepaste bevel betreffende die wisseling van pleitstukke (R6(5)(g)).

(b)

In die praktyk word voormelde beginsels normaalweg soos volg toegepas: (a) (b)

(c)

Indien daar 'n feitedispuut voorsien word waarin daar mondelinge getuienis aangevoer sal moet word, dan mag daar nie van die aansoekprosedure gebruik gemaak word nie maar moet die dagvaardingprosedure gebruik word. In geval 2 sal die regter bloot 'n aantal geskilpunte identifiseer wat tussen die partye bestaan, en dan gelas dat mondelinge getuienis oor die gedentifiseerde geskilpunte aangehoor moet word. In geval 3 is die bevel wat gemaak word baie meer omvattend: die aansoekstukke word nou geag pleitstukke te wees (soos in 'n verhoor) en die res van die proses is in die aard van 'n volskaalse verhoor. Waar 'n applikant dus 'n proses by wyse van aansoek (ook genoem mosie of mosieverrigtinge) wil instel, moet hy vooraf vir homself uitmaak of daar 'n feitegeskil is of kan ontstaan. Indien dit by die verhoor van die aansoek blyk dat hy by die instel van die aansoek redelikerwys moes geweet het dat 'n wesenlike feitegeskil kan ontstaan, loop hy die risiko dat die aansoek afgewys kan word met koste. Selfs waar die hof die aansoek nie afwys nie maar mondelinge getuienis of 'n verhoor beveel, kan die hof nog 'n gepaste kostebevel teen die applikant maak. 46

Leereenheid 2

1.

Wat is die verskil tussen aansoekprosedure en aksieprosedure? Noem dit kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Bespreek kortliks die vernaamste faktore wat in ag geneem moet word wanneer daar besluit word watter vorm van gedingvoering in 'n bepaalde geval gebruik moet word. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.

Onder watter omstandighede kan daar ges word dat 'n feitegeskil ontstaan? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

4.

Onderskei tussen pleit- en prosesstukke. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

5.

Noem die vernaamste funksies van pleitstukke. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

47

Leereenheid 2

2.2

SOORTE AANSOEKE

U sal ongeveer 16 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Na afhandeling van leergedeelte 2.2, behoort u in staat te wees om:

Die verskillende vorme van aansoeke te onderskei en toe te pas. Aan te dui wat die prosedure is by die aanhoor van 'n ex parte aansoek met spesifieke verwysing na die eerbiediging van die audi alteram partem rel. Te beskryf hoe 'n ex parte bevel opgehef kan word. Die volgende te kan opstel: * * * * * * * Dringende aansoek om beslaglegging ad confirmandam jurisdictionem. Aansoek om 'n verbiedende interdik. Aansoek om sekwestrasie. Aansoek om rehabilitasie. Aansoek vir die aanstelling van 'n kurator ad litem. Aansoek vir die aanstelling van 'n kurator bonis. Aansoek om ediktale sitasie.

* Aansoek om vervangende betekening. Die vereistes gestel vir bedigde verklarings op te noem en toe te pas wanneer die aansoek opgestel word (ondersteunende, beantwoordende en repliserende eedsverklarings). Die stappe wat 'n respondent kan neem ter opponering van 'n aansoek op te noem. Die tydperk waarbinne aansoek gedoen kan word en die aansoek opponeer kan word aan te dui.

48

Leereenheid 2

By voltooiing van Leergedeelte 2.2 behoort u in staat te wees om te onderskei tussen die verskillende vorms van aansoeke en om die vereiste kennisgewings plus bedigde verklarings op te stel.

Harms pp 111 - 128

Die volgende soorte aansoeke bestaan: Ex parte-aansoeke (Vorm 2). Aansoeke op kennisgewing (mosie-aansoeke) (Vorm 2a). Interlokutre (tussentydse) aansoeke. Dringende aansoeke ('n dringende aansoek kan na die vorm en inhoud daarvan deel uitmaak van enige van die vorige drie aansoekvorme). Hersieningsaansoek Rel 43 aansoek

2.2.1

Ex parte aansoeke

Harms pp 111 113 G1

49

Leereenheid 2

2.2.1.1

Wat is 'n ex parte aansoek?

'n Ex parte aansoek is 'n aansoek waar daar nie kennis van die aansoek aan 'n teenparty (Respondent) gegee word nie. Die prosedure word gewoonlik gebruik: Waar daar 'n bevel by die hof aangevra word wat nie 'n ander persoon raak nie en die applikant die enigste persoon is wat 'n belang by die verrigtinge het, byvoorbeeld 'n aansoek om toelating as prokureur of as advokaat. Waar onmiddellike regshulp noodsaaklik is en kennis van die aansoek aan die teenparty die aangevraagde regshulp sal fnuik, byvoorbeeld 'n aansoek vir arres suspectus de fuga. Waar voorafgaande regshulp noodsaaklik is in 'n proses wat later opgevolg sal word met kennis aan die teenkant, byvoorbeeld 'n aansoek om by wyse van ediktale sitasie te kan dagvaar of 'n aansoek vir die aanstelling van 'n kurator ad litem vir 'n minderjarige. Dringende aansoeke word gewoonlik gebring op die basis dat die regshulp wat verlang word so dringend is dat die gewone bepalings van die hofrel met betrekking tot tydperke nie nagekom kan word nie. Daar word nie tyd verspil om die stukke eers op die ander party te beteken nie. Aangesien daar by 'n ex parte-aansoek nie ander partye betrokke is nie, word die aansoek slegs aan die Griffier van die betrokke hof gerig. Die Kennisgewing van Mosie moet vergesel wees van 'n bedigde verklaring waarin die feite waarop die applikant staatmaak, uiteengesit is. Aangesien daar uiteraard net een kant van die saak voor die hof geplaas word, moet die applikant die hoogste mate van goeie trou openbaar en alle tersake feite voor die hof plaas. Om dieselfde rede sal die hof soms nie by die toestaan van die regshulp wat in die aansoek gevra word, 'n finale bevel verleen nie maar sal die hof 'n bevel nisi uitreik, dit wil s 'n keerdatum bepaal waarop die aangeleentheid weer voor die hof sal dien. Intussen sal die applikant gelas word om die stukke sowel as die hofbevel (die bevel nisi) op alle ander belanghebbende partye te laat beteken ten einde hulle in staat te stel om beantwoordende bedigde verklarings te liasseer (indien hulle dit sou verkies) en op die keerdatum voor die hof te verskyn en hulle kant van die saak te stel. Ingevolge die bepalings van rel 6(4)(a) moet elke aansoek wat ex parte gedoen word, by die Griffier liasseer en vir verhoor terrolle geplaas word voormiddag van die tweede hofdag voor die dag waarop dit aangehoor moet word. Enige ander aansoek wat by wyse van vorm 2a gebring word en wat onbestrede is, moet by wyse van 'n Kennisgewing van Terrolleplasing gerig aan die Griffier terrolle geplaas word voormiddag op die tweede hofdag voor die dienende dag. In die geval van 'n ex parte aansoek waar geen ander persoon 'n belang by die aangevraagde regshulp het nie, kan die hof 'n finale bevel toestaan soos aangevra. In die geval van 'n ex parte aansoek waar 'n ander persoon 'n belang by die aangevraagde regshulp het, sal die hof normaalweg 'n bevel nisi toestaan. Dit is 'n bevel wat enige belanghebbende persoon oproep om op 'n bepaalde dag redes aan te voer (indien enige) waarom die bevel nisi (voorlopige bevel) nie finaal gemaak moet word nie. In die geval van 'n dringende aansoek wat op 'n ex parte basis gebring is, sal die hof nog steeds 'n bevel nisi toestaan, maar dit kan ook 'n gedeelte daarvan met tussentydse werking beklee. Enige vorm van 'n bevel nisi moet op alle belanghebbende persone beteken word.

50

Leereenheid 2

Waar/Vals en motiveer u antwoord 1. In gevalle van ex parte aansoekprosedures waar geen kennisgewing aan die teenparty vereis word nie, vestig jurisdiksie die oomblik as die kennisgewing uitgereik word. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Verduidelik onder watter verskillende omstandighede 'n ex parte aansoek gebring kan word. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Beskou u die ex parte aansoek as 'n uitsondering op die leerstuk audi alteram partem? Verduidelik kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. Wat is die bepalings van artikel 6(5)(g) van die Hooggeregshofwet wat handel met die bevoegdhede van die hof wat 'n aansoek aanhoor waar 'n feitegeskil ontstaan wat nie sonder die aanhoor van viva voce-getuienis opgelos kan word nie. Verduidelik kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

51

Leereenheid 2

2.2.2

Kennisgewing van Mosie

Harms pp 120 - 121 G2 Skryf in u eie woorde wat 'n Kennisgewing van Mosie is en bestudeer dan die volgende

Alle aansoeke wat nie as ex parte-aansoeke na die hof toe gebring word nie, word by wyse van Kennisgewing van Mosie gebring. Die Kennisgewing van Mosie moet so na as moontlik voldoen aan die voorgeskrewe vorm soos vervat in vorm 2(a) van die Eerste Skedule van die hofrels. 'n Kennisgewing van Mosie bevat die regshulp waarvoor gevra word, verwys na die ondersteunende bedigde verklaring(s) waarop ter ondersteuning van die regshulp staatgemaak word en maak melding van 'n adres waar die applikant betekening van stukke sal ontvang (Rel 6(5)(b)). Die Kennisgewing van Mosie stel die respondent ook in kennis van die tydsbeperking waarbinne die respondent kennisgewing van opponering kan gee en waarbinne beantwoordende bedigde verklarings deur die respondent geliasseer moet word en roep die respondent op om 'n adres aan te dui waar hy prosesstukke sal ontvang. 'n Kennisgewing van Mosie word in alle gevalle vergesel van 'n bedigde verklaring waarin die feite waarop die applikant staatmaak vir die regshulp wat hy aanvra, uiteengesit word.

2.2.2.1

Betekening van die aansoek

Bestudeer volledig Harms pp 131 G12 Betekening van die aansoek geskied deur die balju aan die respondent

2.2.2.2

Tydperk waarbinne aansoek opponeer kan word

Lees ter verduideliking Harms pp 131 G13 en bestudeer

52

Leereenheid 2

Let op die tydperke wat gegee moet word aan die respondent om die aansoek te opponeer en die tydperk vir die liassering van verdere bedigde verklarings (Rel 6(5)(b), (c), (d) en (e)) en art 27. Waar die respondent binne die regsgebied van die hof is, moet hy nie minder as 5 dae na betekening kennis van sy voorneme om te bestry, gee. Nadat hy kennis gegee het van sy voorneme om te bestry, moet die respondent binne 15 dae sy opponerende bedigde verklaring aflewer. Die applikant kan dan binne 10 dae daarvan sy respliserende verklaring aflewer. Waar kennis nie gegee is nie mag die hof nie 'n bevel gee nie, behalwe om dit uit te stel [rel nisi waar van toepassing].

2.2.2.3

Die inhoud van die bedigde verklaring

Lees vooraf Harms pp 124 - 130, G7 - G11 en bestudeer dan die volgende inligting (a) Die beskrywing van die partye [R17(4)]

Dit is gebruiklik om die eerste paragraaf C te wy aan 'n beskrywing van die applikant (soos volg): Ek, die ondergetekende, JAN ADRIAAN FALK verklaar hiermee onder eed soos volg: 1. Ek is die Applikant in bogemelde aansoek en die feite hierna gemeld val binne my persoonlike kennis tensy uitdruklik anders gemeld. 2. Ek is 'n meerderjarige sakeman verbonde aan van en woonagtig te , 3. Die Respondent is , 'n meerderjarige sakeman woonagtig te , Waar die deponent (die persoon wat die bedigde verklaring maak) nie in sy persoonlike hoedanigheid optree nie, maar in 'n verteenwoordigende hoedanigheid, byvoorbeeld as belanghebbende van 'n beslote korporasie of 'n aandeelhouer van 'n maatskappy, moet hy uitdruklik meld dat hy die nodige magtiging het om namens die beslote korporasie of die

53

Leereenheid 2 maatskappy die aansoek te bring. (In hierdie gevalle sal die beslote korporasie of die maatskappy natuurlik die applikant wees.) Waar 'n regspersoon as applikant optree is dit altyd wenslik dat 'n resolusie van regspersoon verkry word, wat die persoon wat die verklaring maak, magtig om dit te doen.

Toets: 'n Voldoende beskrywing om die hof en die opposisie in staat te stel om partye te identifiseer en locus standi te bepaal.

(b)

Jurisdiksie

Die gronde waarop die hof jurisdiksie het, moet uit die bedigde verklaring blyk. (c) Formele vereistes met betrekking tot bedigde verklarings

Hier volg enkele belangrike opmerkings in di verband: Handtekening 'n Kennisgewing van mosie moet die handtekening van die applikant of sy prokureur bevat. Volmag Dit is nie nodig dat 'n prokureur wat namens 'n applikant optree, 'n volmag van sy klint hoef te h nie. Soorte bedigde verklarings Die bedigde verklaring(s) waarop die applikant staatmaak vir die regshulp wat hy aanvra, word gewoonlik na verwys as die funderende (vestigende) bedigde verklaring(s). Twee belangrike aspekte moet uit di verklaring blyk, naamlik: * * Die noodsaaklike bewerings om die skuldoorsaak uit te maak en die regshulp te regverdig. Die getuienis om die aangevraagde regshulp te staaf.

Die respondent se bedigde verklaring(s) word na verwys as die beantwoordende bedigde verklaring(s). Die applikant het geleentheid om 'n volgende stel bedigde verklarings te liasseer in antwoord op die respondent se verklarings. Na hierdie verklarings van die applikant word verwys as die repliserende bedigde verklarings.

54

Leereenheid 2 (d) Uiteensetting van feite

Paragrawe Die bedigde verklaring moet bestaan uit paragrawe wat elk afsonderlike feitebewerings bevat. Indien daar meer as een feitebewering in 'n paragraaf voorkom behoort die applikant dit by wyse van subparagrawe te noem. Dit is belangrik om die funderende bedigde verklaring so op te stel dat die respondent eenvoudig in sy beantwoordende bedigde verklaring na die paragrawe van die applikant kan verwys en net kortliks kan s of hierdie bewerings ontken of erken word. Relevante feite Alle tersaaklike feite moet genoem word. (Die gronde waarop applikant steun uit die regshulp aangevra.) Daar moet voldoende feite wees om 'n saak uit te maak, om 'n eisoorsaak te openbaar by die aanvang van die aansoek Die algemene rel is dat 'n applikant sy saak in sy funderende eedsverklaring moet stel. Hy sal nie toegelaat word om noodsaaklike bewerings wat in sy funderende verklaring ontbreek het daarna in sy repliserende verklaring te maak nie. Dringendheid Die gronde van dringendheid moet duidelik uit die bedigde verklaring blyk. Regshulp aanvra Die applikant moet in sy funderende eedsverklaring weereens sy regshulp wat hy aanvra, uiteensit, tensy hy verwys na sy Kennisgewing van Mosie.

Byvoorbeeld die applikant s ter afsluiting: Ek versoek dus die Agbare Hof eerbiedig om aan my die regshulp toe te staan soos in my Kennisgewing van Mosie uiteengesit. Bevestigende eedsverklarings Die applikant heg by sy funderende eedsverklarings aan sogenaamde bevestigende bedigde verklarings. Dit sal bedigde verklarings wees van persone wat in hulle bedigde verklarings getuienis gee waarin hulle kortliks dan die feitebewerings wat die applikant in sy funderende verklaring maak, ondersteun. Getuienis vir die applikant is stawend van aard. Stawende dokumentasie Dit is ook belangrik dat die applikant alle stawende dokumentasie by wyse van aanhangsels aan sy bedigde verklaring moet heg. Die aanhangsels moet baie duidelik in groot swart letters gemerk word sodat die hof nie sukkel om die aanhangsels te vind nie, byvoorbeeld Aanhangsel A, B ensovoorts. Die hof moet uit die stukke voor hom noodwendig gevra word om 'n feitebevinding te maak en dat die hof dit slegs kan doen as die hof ten volle oor alle feite beskik.

55

Leereenheid 2 Indien die aanhangsels tot die applikant se funderende eedsverklaring byvoorbeeld bestaan uit handgeskrewe dokumente (byvoorbeeld briewe), moet 'n getikte weergawe van die handgeskrewe dokument ook aangeheg word. Die aanhangsels hoef nie oorspronklikes te wees nie, maar die oorspronklikes moet beskikbaar wees vir inspeksie deur die hof. Verklaring afsluiting bedig/plegtig verklaar Die funderende eedsverklaring word afgesluit by wyse van bedigde verklaring of by wyse van 'n plegtige verklaring. (Wat betref die bedigde verklaring se prosedure moet verwys word na Regulasie 1 4 van Wet 16 van 1963.)

Die Kennisgewing van Mosie (Kennisgewinggedeelte) bevat die regshulp (bevel) wat die applikant die hof vra om te maak. (Dit bevat geen getuienis nie.) Die bedigde verklaring(s) gee 'n uiteensetting van die feite waarop die aansoek berus. Die getuienis waarop 'n applikant staat maak, verskyn in die bedigde verklaring.

2.2.3

Interlokutre (tussentydse) aansoeke

Harms pp 121 - 123 G3 Rel 6(11) Dit is aansoeke wat verband hou met hangende aangeleenthede. verbonde aan sodanige aansoeke, sien rel 6(11). Vir die vereistes

2.2.3.1

Dringende aansoeke

Harms pp 122-123 G4 (R 6 (12)) In die geval van dringende aansoeke word die hof gevra om af te sien van die vorme en betekening wat die Rels voorskryf en om die saak op so 'n tyd en plek en op so 'n wyse aan te hoor wat onder die omstandighede gepas is. Die Rels van die hof moet egter steeds sover as moontlik nagekom word. Daar is verskillende grade van dringendheid waarvolgens dringende aansoeke behandel word. 56

Leereenheid 2

Luna Meubelvervaardigers (Edms) Bpk v Makin and Another 1977 4 SA 135 (W) 1. Skryf kortliks in nie meer as 10 rels die feite van die hofsaak. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Die beslissing in di saak was die volgende: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Die rede vir die beslissing was: _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

Daar bestaan verskillende grade van dringendheid: Die applikant moet in sy bedigde verklaring die omstandighede uiteensit op grond waarvan hy beweer dat die saak dringend is. Of 'n bepaalde geval so dringend van aard is dat daar van die prosedure waarvoor rel 6(12) voorsiening maak gebruik gemaak kan word, sal van die feite van elke betrokke geval afhang. Die hof beskik oor 'n diskresie om te besluit of 'n saak as 'n dringende aansoek gehoor kan word, al dan nie. Voorbeelde van gevalle waar dringende aansoeke in die praktyk voorkom, is byvoorbeeld waar 'n peregrinus op die punt staan om die jurisdiksiegebied van die hof te verlaat, waar 'n skip of vliegtuig wat in 'n ander land geregistreer is, op die punt is om te vertrek, waar 'n ter dood veroordeelde binnekort gehang gaan word, waar 'n skuldenaar op 'n onregmatige wyse besig is om sy bates te vervreem ten koste van die applikant, ensovoorts. In 'n dringende aansoek is dit selfs toelaatbaar om na hoorsgetuienis te verwys. Die applikant moet egter redes aanvoer waarom direkte getuienis nie beskikbaar is nie en waarom hy inderdaad glo dat die hoorsgetuienis waar en korrek is. (Mias Trustee v Mia 1944 WLD 102 en Gemeenskap Ontwikkelingsraad v Williams 1077 2 SA 692 (W)) 57

Leereenheid 2

1.

A se prokureur kry opdrag om 'n dringende aansoek te bring vir beslaglegging ad confirmandam jurisdictionem. Beantwoord die vrae WAAR of VALS en motiveer u antwoord. (2 punte elk) Die gronde vir dringendheid moet in A se Kennisgewing van Mosie uiteengesit word. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.1

1.2

A se prokureur hoef nie die Kennisgewing van Mosie te onderteken nie, maar sy advokaat moet dit doen. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.3

A moet die feite wat nodig is om te slaag duidelik in sy repliserende eedsverklaring uiteensit. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.4

A moet in sy Kennisgewing van Mosie aandui dat die Verweerder 'n peregrinus is maar dat hy oor eiendom binne die regsgebied van die hof beskik. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.5

A sal van 'n ex parte aansoek gebruik kan maak. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

58

Leereenheid 2 2. Wat moet 'n party bewys om met 'n finale interdik te slaag? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.2.4

Betekening van aansoeke

Harms pp 131 G12 Rel 4(1)(a), (b), (c), (d) en 4(2) Rel 6 (5)(a) Rel 4 en Rel 6(5)(d) (laasgenoemde met betrekking tot tydperke) bepaal hoe betekening moet geskied. Ware afskrifte van die Kennisgewing van Mosie en al die aanhangsels daartoe moet op elke belanghebbende party beteken word deur die balju en wel by die adres of adresse van die respondent(e) soos dit in die stukke voorkom. Spesifieke maatrels geld met betrekking tot regspersone.

Betekening kan, opsommend, op een van die volgende wyses geskied: a) b) c) d) e) f) g) persoonlik (op die Respondent) by die woon- of besigheidsplek van die betrokkene by die werkplek van die betrokkene by die gekose domicilium citandi indien die respondent 'n maatskappy is, by sy geregistreerde kantoor of hoofplek van besigheid binne die hof se jurisdiksiegebied aan 'n skriftelik gemagtigde verteenwoordiger op 'n vennootskap, firma, vrywillige vereniging, plaaslike owerheid of statutre liggaam op die wyse(s) soos deur die rels voorgeskryf

59

Leereenheid 2

2.2.5

Verdere bedigde verklarings

Harms pp 133 - 134 G18 Rel 6(5)(e) Die algemene rel is dat daar slegs drie stelle bedigde verklarings in elke aansoek voor die hof geplaas mag word, naamlik die funderende, beantwoordende en repliserende bedigde verklarings. Die hof het egter 'n diskresie om verdere stelle bedigde verklarings toe te laat. (Rel 6(5)(e).) Die hof sal egter nie sonder goeie rede verdere bedigde verklarings toelaat nie. Die hof sal sodanige verdere bedigde verklarings slegs toelaat wanneer oorwegings van regverdigheid en billikheid dit noodsaak en daar nie benadeling vir ander partye daaruit sal voortspruit nie.

2.2.6

Teenaansoek

Harms pp 132 G15 Rel 6(5)(d)(iii) en Rel 6(7)

Indien 'n respondent meer van die hof wil vra as dat die aansoek bloot van die hand gewys sal word met koste, moet hy 'n teenaansoek tot die hof rig. [Rel 6(5)(d)(iii) en Rel 6(7)]. Vir die doeleindes van 'n teenaansoek is dit nie vir die respondent nodig om 'n aparte kennisgewing van mosie te liasseer nie: hy kan bloot die regshulp waarom hy in sy teenaansoek vra, in sy beantwoordende verklaring uiteensit. Die Respondent vra dan in sy bedigde verklaring dat die hof aan hom die gevraagde regshulp sal toestaan. Die respondent kan 'n teenaansoek bring of kan enige party daarby voeg soos wat hy dit sou kon gedoen het as hy 'n verweerder in 'n aksie was en die ander partye tot die aansoek partye tot so 'n aksie was. In hierdie verband geld die bepalings van rel 10 mutatis mutandis.

60

Leereenheid 2

2.2.7

Die aanhoor van aansoeke

Harms pp 135 - 145 G21 - G36

2.2.7.1

Ex parte-aansoeke

Die hof sal slegs 'n finale bevel in sodanige aansoek toestaan indien die hof tevrede is dat geen ander persone deur die toestaan van sodanige regshulp, geaffekteer of benadeel sal word nie. Normaalweg (en soos hierbo aangetoon) vereis die hof dat ander belanghebbende partye eers in die geleentheid gestel moet word om hulle saak voor die hof te plaas. Vir daardie doel reik die hof dan 'n voorlopige bevel uit (genoem 'n bevel nisi). 'n Bevel nisi is 'n bevel waardeur ander belanghebbende partye opgeroep word om, op 'n bepaalde datum redes aan te toon waarom die bevel nisi nie finaal gemaak sal word nie. 'n Bevel nisi word op dieselfde wyse aan belanghebbende partye beteken as ander prosesstukke.

2.2.7.2

Onbestrede aansoeke

Indien 'n respondent nie binne die voorgeskrewe tydperk kennis gee van sy voorneme om die aansoek teen te staan nie, word die aansoek op die onbestrede hofrol geplaas. Dit word gedoen deur aan die Griffier van die betrokke hof 'n kennisgewing te bestel waarin hy versoek word om die saak aldus terrolle te plaas. Rel 6(5).

2.2.7.3

Bestrede aansoeke

Die tydperke by bestrede aansoeke

Harms pp 131 G13 Maak 'n lysie van die toepaslike dies induciae. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________

61

Leereenheid 2

Kennisgewing van bestryding Waar die respondent die aansoek wil bestry moet hy binne vyf dae na betekening sy kennisgewing van voorneme om die aansoek te bestry, liasseer. Beantwoordende eedsverklaring Harms p 131 G14 Binne 15 dae na betekening moet die respondent sy beantwoordende bedigde verklaring aflewer tesame met enige dokumentasie waarop hy staat maak en ook tesame met enige bevestigende eedsverklarings van getuies wat die respondent se weergawe bevestig. Watter van die applikant se bewerings erken/ontken hy en wat is sy weergawe. Let daarop dat die respondent as hy 'n regspunt wil opper nie 'n beantwoordende bedigde verklaring hoef af te lewer nie, maar dat hy dan net 'n kennisgewing indien waarin hy die regspunt wat hy wil opper, uiteensit. (Rel 6(5)(b)(iii)). 'n Erkenning onder eed mag teruggetrek word indien foutiewelik gemaak maar die deponent sal volledig en bevredigend moet verduidelik in 'n bedigde verklaring. Repliserende eedsverklaring

Harms pp 133 G17 Die applikant kan binne 10 dae na betekening aan hom van die respondent se beantwoordende bedigde verklaring, 'n repliserende bedigde verklaring aflewer. Die hof kan na goeddunke die indiening van verdere bedigde verklarings toelaat.

Terrolleplasing

Lees Harms p 135 G20 ter inligting Die applikant kan binne vier dae na die aflewering van sy repliserende bedigde verklaring, of as hy nie een indien nie, binne vier dae die verstryking van die tydperk van 15 dae waarbinne die applikant sy beantwoordende bedigde verklaring kon indien, 'n datum aanvra vir verhoor. As die applikant versuim om binne gemelde tyd 'n datum vir verhoor aan te vra, kan die respondent dit onmiddellik doen. Skriftelike kennisgewing van die toegewese datum word 62

Leereenheid 2 onverwyld deur die applikant of die respondent, na gelang van die geval, aan die teenparty gegee. Sodra die saak ter rolle geplaas is, moet die aansoek gendekseer en gepagineer word. In die Transvaalse Provinsiale afdeling is dit gebruiklik dat alle bestrede mosies op Dinsdagmiddag geroep word deur die voorsittende regter. Die advokate moet dan toesien dat daar 'n praktyksnota geliasseer word. Indien dit blyk dat die aangeleentheid ingewikkeld is, of wat betref die feite daarvan of wat betref die reg, of beide, moet die applikant se prokureur nie later nie as 5 hofdae voor die aanhoor van die geopponeerde aansoek: i. 'n Sertifikaat liasseer tot die effek dat die aangeleentheid gereed is om aangehoor te word (dit wil s dat alle bedigde verklarings reeds geliasseer is en dat die stukke gendekseer en gepagineer is) en dat die aangeleentheid inderdaad voortgaan; Hoofde van Argument liasseer.

ii.

Dit is primr die advokaat se plig om die praktyksnotas te liasseer. (Praktykshandleiding, Transvaal.) Indien daar voorsien word dat die aansoek longer as 40 minute gaan duur, moet die advokate ook verkorte betoogshoofde indien. Hou in gedagte dat bestrede aansoeke soms vir 'n dag of longer kan duur en dat bestrede aansoeke met dieselfde mate van erns bejen moet word as enige saak waarin getuienis aangebied word. Dieselfde bepalings wat geld ten opsigte van die teenwoordigheid van die prokureur of sy klerk by die aanhoor van verhore geld ook met betrekking tot bestrede aansoeke.

Lees deur die volgende feitestelle en stel die volgende aansoeke volledig op. (Kennisgewing plus bedigde verklaring). Bring u resultaat na die kontaksessie vir voorlegging en bespreking.

1.

A, wat in Johannesburg woon, sluit in Engeland 'n kontrak met B ('n Engelse burger) wat tydelik in Pretoria woon. Die kontrak moet in Johannesburg uitgevoer word. B kom nie sy verpligtinge ingevolge die kontrak na nie, as gevolg waarvan A 'n geweldige verlies ly. A wil in die Witwatersrandse Plaaslike Afdeling 'n aksie vir skadevergoeding teen B instel. A laat stel 'n ex parte-aansoek op vir 'n bevel: "authorizing the attachment ad confirmandam jurisdictionem alternatively ad fundandam jurisdictionem of the person of the respondent, B, presently resident at Royal House, Pretoria " _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 63

Leereenheid 2 _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. A en B praktiseer albei as mediese dokters in Potchefstroom. Ingevolge 'n kontrak tussen hulle mag B by ontbinding van die kontrak nie binne die regsgebied van Potchefstroom 'n eie praktyk te bedryf nie. Die ooreenkoms tussen die partye word ontbind en B begin 'n afsonderlike praktyk in 'n gebou langs di waar A praktiseer. A wil nou aansoek doen om 'n interdik om B te verhoed om sy praktyk voort te sit. A wil verder sy eis in die Witwatersrandse Plaaslike Afdeling in Johannesburg instel. B ontken dat hy "in restraint of trade" praktiseer, maar stem nogtans toe tot die jurisdiksie van die plaaslike afdeling. Adviseer A en stel die nodige hofstukke op om effek te gee aan u advies. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. B, 'n geskeide man, skuld A R500 000 ten aansien van gelde geleen en voorgeskiet, welke bedrag nou opeisbaar en betaalbaar is. B het verlede maand sy huis aan K vir R1 miljoen verkoop en registrasie (transport) sal binne die volgende 14 dae plaasvind. B het geen ander bates behalwe die huis nie. Sy skuldlas sien soos volg daaruit: 'n Verband van R500 000, 'n oortrokke bankrekening van R400 000 en krediteure van R100 000. Doen die nodige stappe om B te sekwestreer. Stel die applikant se ondersteunende eedsverklaring op. Gebruik u eie inisiatief om die stukke op te stel. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. Meneer en mevrou Koos van der Merwe kom spreek u en deel u mee dat mevrou Van der Merwe se ryk moeder, ene mevrou Broodryk, by hulle inwoon en dat die ou dame snaaks begin optree. Hulle is van mening dat die ou dame seniel begin raak en deel u mee dat die situasie al so ernstig is dat sy haarself as Florence Nightingale beskou, en sonder diskresie haar geld en klere aan verbygangers uitdeel, menende dat sy na die "armes omsien". Die klinte wil weet of iemand nie aangestel kan word om mevrou Broodryk se sake te behartig nie. Hulle wil ook weet, indien dit moontlik is, hoe daar verder te werk gegaan moet word. Adviseer die klinte volledig oor die regshulp wat u sal aanvra, die stappe wat u sal neem asook oor die aard en inhoud van die stukke en dokumente wat benodig sal word. Stel die hofdokumente op. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 64

Leereenheid 2 5. Watter bewerings sal u maak in 'n ondersteunende eedsverklaring tot 'n aansoek om ediktale sitasie? LW: U moet slegs kortliks die bewerings lys en nie ten volle uitskryf soos in 'n bedigde verklaring nie. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. U konsulteer met u klint mnr. James Hayman en hy deel u mee dat hy in 1995 vrywillig boedel oorgegee het as insolvent. Hy werk die afgelope vier jaar reeds as hoog aangeskrewe werknemer by 'n maatskappy en kom nou in aanmerking vir 'n direkteurspos. Stel sy aansoek om rehabilitasie op. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7. Stel 'n lys op van al die noodsaaklike bewerings wat gemaak moet word in die onderstaande eedsverklaring by 'n aansoek om die aanstelling van 'n kurator bonis. Watter dokumente behoort u aan te heg? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8. E stel 'n skadevergoedingseis teen V in. Die balju verneem dat V wel binne die grense van die RSA is, maar V blyk onopspoorbaar te wees. Verduidelik aan u klint E watter stappe u sal neem om die dagvaarding onder V se aandag te bring in die betrokke omstandighede. Stel die nodige hofstukke op. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 9. Simon van der Stel II nader u om regsadvies ('n hofbevel) om sy buurman Jan van Riebeeck IV te laat verbied om die historiese eikeboomlaning tussen di twee se herehuise in Stellenbosch af te kap vir brandhout. Watter tipe remedie is tot Simon se beskikking? Noem. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 65

9.1

Leereenheid 2 9.2 Watter bevel sal die hof waarskynlik gee? Verduidelik ook die prosedure wat Simon moet volg. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 10. Mnr. S.O.L. Vent (S) doen aansoek vir die sekwestrasie van mnr. I.N. Solvent (I) se boedel. In sy eedsverklaring voer S aan dat I 'n verkwister en 'n skelm van geaardheid is. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 10.2 Dui die verskillende aansoekstukke aan, die doel van elk en die volgorde van elk. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 10.3 Wat kan I doen oor die "neerhalende opmerkings" van S? Adviseer S. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

10.1 I wil die aansoek opponeer. Hoe sal I te werk gaan om dit te doen? Beskryf kortliks.

Aansoek (mosie) -prosedures is een van twee tipes prosedures in siviele hof die ander een is die mees algemene tipe prosedure, wat in 90% van al die siviele hofsake toegepas word, naamlik aksieprosedures. Mosieprosedures deur middel van aansoek (kennisgewing plus bedigde verklaring) genisieer en aksieprosedures deur middel van n dagvaarding ingestel (bespreek in Leereenheid 3) verskil aansienlik, maar elk dien sy eie doel. Wanneer daar ook al feitegeskille of dringende aansoeke voorkom, sal aansoekprosedures toegepas word. Voorbeelde van aansoekprosedures is: hersiening, sekwestrasie, likwidasie, Rel 43aansoek, uitsettingsbevele, interdik, plundering, kansellasie van kontrakte, ens. Twee tipes aansoeke kan onderskei word, naamlik ex parte en algemene aansoeke. Ex parte aansoek is n aansoek waar kennisgewing van die aansoek nie aanvanklik aan die verweerder gegee word nie omdat die kennisgewing van die verweerder die hulpversoek sal 66

Leereenheid 2 frustreer of die saak is so dringend dat die gewone bepalings van die hofrels, wat tyd betref, nie aan voldoen kan word nie. In die geval van ex parte verhoor, sal die hof normaalweg rel nisi toestaan. Dit is bevel wat enige party beveel om redes aan te voer waarom die bevel nisi nie op bepaalde dag finaal gemaak moet word nie. Algemene aansoek (kennisgewing van mosie) behels die regshulp waarvoor gevra word en verwys na die funderende bedigde verklaring(s) waarop essensile bewerings uiteengesit word om die gevraagde hulp te regverdig. Die verweerder het die geleentheid om op die applikant se aansoek te reageer (soos in die kennisgewing van mosie en funderende bedigde verklaring uiteengesit) deur middel van beantwoordende bedigde verklaring. Kennisgewings van mosie moet deur die balju beteken word en word in mosiehof voltrek.

67

Leereenheid 2

68

Leereenheid 3

3.

AKSIEPROSEDURE

U sal ongeveer 50 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

LEEREENHEID 3: WEEK 7 KONTAKDATUM WEEK 8 KONTAKDATUM WEEK 9 KONTAKDATUM

AKSIEPRODURE

SKEDULERING VAN KAMPUSAKTIWITEITE Tye Aktiwiteit Lesing Werksopdrag / groepsbespreking / toets

69

Leereenheid 3

Inhoudsopgawe
Leergedeelte 3.1 3.1.1 Leergedeelte 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.2.7 3.2.8 3.2.9 3.2.10 3.2.11 3.2.12 3.2.13 3.2.14 3.2.15 3.2.16 Leergedeelte 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.3.9 3.3.10 3.3.11 3.3.12 3.3.13 3.3.14 3.3.15 Voor-pleitstukstadium (Stadium 1) ................................................... 72 Aanmaning ...................................................................................... 73 Pleitstukstadium (Stadium 2) ........................................................... 76 Dagvaardings .................................................................................. 78 Uitreiking van dagvaarding .............................................................. 93 Betekening van dagvaarding ........................................................... 94 Verstekvonnis .................................................................................. 97 Kennisgewing van voorneme om te verdedig................................. 100 Summiere vonnis ........................................................................... 102 Toestemming tot vonnis................................................................. 107 Eksepsie ........................................................................................ 108 Onrelmatige verrigtinge ............................................................... 110 Pleit/verweerskrif ........................................................................... 111 Spesiale pleit ................................................................................. 113 Teeneis / eis in rekonvensie .......................................................... 115 Repliek/replikasie .......................................................................... 116 Dupliek .......................................................................................... 117 Sluiting van pleitstukke (litis contestatio) ........................................ 117 Wysiging van pleitstukke ............................................................... 119 Voorbereiding vir verhoor (Stadium 3) ........................................... 121 Plasing........................................................................................... 122 Blootlegging ................................................................................... 123 Kennisgewing om dokumente by verhoor beskikbaar te stel .......... 126 Kennisgewing om dokumente vir inspeksie beskikbaar te h......... 126 Kennisgewing om aan te dui watter dokumente tydens die verhoor gebruik sal word ............................................................... 127 Kennisgewing om dokumente te erken .......................................... 127 Nadere besonderhede vir verhoor ................................................. 127 Inspeksies en ondersoeke ............................................................. 128 Deskundige getuienis .................................................................... 131 Voorverhoorkonferensie ................................................................ 131 Getuiedagvaardings (subpoena) .................................................... 133 Konsultasie met getuies................................................................. 133 Verklarings van getuies ................................................................. 133 Instruksies aan die advokaat ......................................................... 134 Voorbereiding van hofstukke indeksering, paginering en bundel van dokumente .............................................................................. 135

70

Leereenheid 3 3.3.16 3.3.17 3.3.18 3.3.19 3.3.20 3.3.21 3.3.22 Leergedeelte 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 Skeiding van verhore ..................................................................... 136 Konsolidasie van aksies ................................................................ 136 Tolk ............................................................................................... 137 Navorsing ...................................................................................... 137 Getuienis op kommissie................................................................. 137 Getuienis deur middel van bedigde verklarings............................ 138 Oorplasings, uitstelle en terugtrekkings van aksies........................ 138 Verhoor (Stadium 4) ...................................................................... 140 Verhoor ......................................................................................... 140 Hofbevele ...................................................................................... 144 Kostes ........................................................................................... 146

Na die afhandeling van die leergedeeltes behoort u in staat te wees om:

Die basiese beginsels en inhoud van die hofrels ten opsigte van onderstaande hofdokumente te ken en prakties toe te pas deur die opstel daarvan: Aanmaningskrywe Gekombineerde dagvaarding Enkelvoudige dagvaarding Voorlopige vonnisdagvaarding Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig Verstekvonnis Summiere vonnis Kennisgewing van Belet Verweerskrif Teeneis Spesiale pleit

Harms pp 25 - 32, 95 - 108, 147 - 163, 175 - 229 Rels 3, 4, 8, 12, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 31, 32

71

Leereenheid 3

3.1

VOOR-PLEITSTUKSTADIUM (STADIUM 1)

U sal ongeveer 5 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

By voltooiing van Leergedeelte 3.1 behoort u die volgende te ken:

die voorvereistes vir regstappe; die doeleindes van watter statute opstel aanmaning, d.i. regshulp en regstappe;

aanmaning vereis; en

aanmaning.

SIVIELE LITIFASIE (AKSIE PROSEDURE) BESTAAN UIT DIE VOLGENDE STADIUMS

Stadium 1
Voorpleitstuk Aanmaning

Stadium 2
Pleitstukke

Stadium 3
Voorverhoor voorbereiding

Stadium 4
Verhoor

Stadium 5
Na-verhoor ten uitvoerlegging Appl en Hersiening

72

Leereenheid 3

3.1.1

Aanmaning

Harms pp 25 - 32 B1 - B10

Voor 'n litigant met regstappe begin, rig hy gewoonlik 'n aanmaning ten opsigte van die regshulp wat hy wil eis met die regstappe of hy gee 'n aanduiding van regstappe wat hy wil begin.
Regshulp AANMANING Regstappe

'n Aanmaning is nie normaalweg 'n voorvereiste vir regstappe nie tensy 'n aanmaning essensieel is om die skuldoorsaak te voltooi of tensy wetgewing dit vereis.

3.1.1.1

Voorvereiste vir regstappe

Waar 'n aanmaning 'n essensile element is van die skuldoorsaak met ander woorde as 'n aanmaning vooraf 'n voorwaarde is vir aanspreeklikheid, mag regstappe nie ingestel word voordat die aanspreeklikheidsvoorwaarde nie voltooi is nie.

Die skuldoorsaak moet bestaan ten tye van die aanvang van regstappe Hoe word die vraag na die voorvereiste beantwoord? Antwoord Kyk na die materile reg. Wat die koste-aspek aanbetref, onthou net as regstappe ingestel word sonder 'n aanmaning en die Verweerder/Respondent maak 'n tender/betaal vooraf, is hy nie aanspreeklik vir aanmaningskoste nie.

73

Leereenheid 3

3.1.1.2

Wetgewing wat vooraf aanmaning vereis

Howe het geen gesag om buite tyd regsoptrede te kondoneer nie 1. 2. Regstappe moet binne 'n sekere voorgeskrewe tydperk ingestel word en tensy 'n minimum tydperk van skriftelike kennisgewing gegee is voor aanvang van regstappe, is dit nutteloos.

LW: Nie-nakoming mag wel gegee word deur 'n gemagtigde beampte of verteenwoordiger van die staat. Polisie Binne 6 maande na die eisoorsaak ontstaan het, moet met verrigtinge begin word. Voor met regstappe begin word, moet 'n skriftelike aanmaning ten minste een maand voordat di verrigtinge ingestel word, gestuur word. Di aanmaning moet die eisoorsaak uiteensit. Begin van regstappe ("commencement of action/motion") vind plaas by die uitreik van 'n dagvaarding Geen aksie mag ingestel word teen die staat, sy liggame of teen enige persoon in hierdie verband tensy die aksie ingestel is voor die verstryking van 'n 12 maande (kalendermaande) na die datum waarop die eiser kennis gehad het of redelikerwys kennis moes gehad het van die beweerde handeling/late (wat ook al die vroegste is). Die regsaksie mag nie ingestel word nie tensy ten minste een kalendermaand na skriftelike kennisgewing van voorneme om aksie in te stel op die Verweerder beteken is nie. Die kennisgewing moet besonderhede gee van die beweerde delik. Weermag Binne ses maande vanaf die datum waarop die skuldoorsaak ontstaan het. Skriftelike kennisgewing van ten minste een maand voor die instel van die proses. Hoof van SA Weermag is kennis geag van die staat.

74

Leereenheid 3

AKSIEPROSEDURE

1. Voorpleitstuk stadium

2. Pleitstukstadium

3. Voorverhoorstadium

4. Verhoorstadium

5. Naverhoorstadium

U bevind u nou hier in die siviele verrigtinge.

75

Leereenheid 3

3.2

PLEITSTUKSTADIUM (STADIUM 2)

U sal ongeveer 35 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

By voltooiing van Leergedeelte 3.2 sal u in staat wees om:

die drie tipes dagvaardings aan te dui, naamlik gewone, gekombineerde en voorlopige vonnis dagvaarding; die gevalle waar elk van die drie dagvaardings gebruik word te ken; die besonderhede van vordering van elke dagvaarding te kan opstel; aan te dui hoe dagvaarding uitgereik en beteken word en in die besonder hoe dagvaarding, wat nie op die gewone manier beteken kan word nie, onder die aandag van die verweerder gebring word deur middel van n vervangende betekening of ediktale sitasie wanneer die verweerder oorsee is; die verskillende beskikbare opsies vir verweerder aan te dui wanneer (verdedigde en onverdedigde aksies) ontvang word; die vinnige werking van pleitstuk en summiere vonnis in sekere gevalle te beskryf; dagvaarding

teeneis op te stel;

die stappe wat in gevalle van onrelmatighede geneem moet word aan te dui.

Hierdie leergedeelte handel oor die pleitstadium in die aksieprosedure soos in die meegaande diagram hieronder uiteengesit:

76

Leereenheid 3

AKSIEPROSEDURE

1. Voorpleitstuk stadium

2. Pleitstukstadium

3. Voorverhoorstadium

4. Verhoorstadium

5. Naverhoorstadium

U bevind u nou hier in die siviele verrigtinge.

2. PLEITSTUKSTADIUM

STAP 1

Soorte dagvaardings

1. Gewone (Eenvoudige)

2. Gekombineerde

3. Voorlopige vonnis

Illikwiede dagvaarding

Likwiede dagvaarding

77

Leereenheid 3

Harms pp 167 - 175 J1 - J8 Harms pp 175 - 178 J1 - J4 Harms pp 180 J7 Harms pp 186 - 187 J13 - J15

3.2.1
3.2.1.1

Dagvaardings
Gewone Eenvoudige dagvaarding

Vorm van di dagvaarding Gevalle waar di dagvaarding gebruik word Die verweerder verdedig Die verweerder verdedig nie Vorm van die gewone dagvaarding Hoe lyk die gewone dagvaarding?

Vorm 9 ter inligting Rels 17(2) en 20

Die dagvaarding bevat minimum besonderhede maar moet die eisoorsaak waarop die eiser steun duidelik stel. (Dit word sonder enige aanhangsel met besonderhede van vordering uitgereik en beteken.) Die dagvaarding word slegs deur die eiser se prokureur onderteken (nie ook deur sy advokaat nie). Gevalle waar van 'n gewone dagvaarding gebruik gemaak word.

'n Gewone dagvaarding mag gebruik word wanneer die eis een is vir 'n skuld/gelikwideerde geldsom. Debt or liquidated demand word gedefinieer as a claim for a fixed or definite 78

Leereenheid 3 thing, as, for instance, a claim for transfer or ejectment, for the delivery of goods, for rendering an account by a partner, for the cancellation of a contract or the like.

i. Eise vir betaling

'n Eis vir skuld (gewoonlik ex contractu) is 'n gelikwideerde vordering, 'n Eis vir die betaling van die (balans) koopprys ten opsigte van goedere verkoop en gelewer, geld geleen en voorgeskiet, dienste verskaf op die verweerder se spesiale aandrang en versoek. Let daarop dat 'n eis vir betaling van skadevergoeding (ex contractu of ex delicto) in feitlik alle gevalle ongelikwideerd is en in al hierdie gevalle moet die eenvoudige dagvaarding NIE gebruik word NIE. Byvoorbeeld die koste om gebrekkige en onvakkundige werk te herstel (kontraktuele skadevergoeding) en eise vir beserings of herstelkoste wat deur motorbotsings veroorsaak is (deliktuele skadevergoeding). ii. Eise vir lewering

Eise vir lewering van 'n bepaalde roerende saak of van 'n rekenstaat, is 'n gelikwideerde vordering; iii. Eise vir oordrag

Eise vir oordrag: 'n Eis vir die registrasie van oordrag van onroerende goed, is 'n gelikwideerde vordering; iv. Eise vir uitsetting

Eise vir uitsetting van 'n persoon uit 'n bepaalde perseel, is 'n gelikwideerde vordering; v. Eise vir kansellasie van 'n kontrak

79

Leereenheid 3

Eise vir die kansellasie van 'n kontrak is 'n gelikwideerde vordering. Sal u van 'n gewone dagvaarding in die volgende gevalle gebruik maak? antwoord. 1. Eis vir 'n egskeiding? (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Eis vir nietigverklaring van 'n huwelik? (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Eis vir 'n verklarende bevel? (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. Eis vir skadevergoeding waar 'n skrynwerker nie ooreengekome spesifikasies gemaak het nie? (2 punte). kombuiskaste volgens Motiveer u

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5. Eis vir skadevergoeding vir die herstel van 'n motorvoertuig wat in 'n motorbotsing beskadig is? (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

80

Leereenheid 3 6. 6.1 U tree op vir die verweerder in 'n saak. U klint het 'n enkelvoudige dagvaarding ontvang. U beteken 'n kennisgewing van voorneme om te verdedig. Wat is die eiser se volgende stap in die verrigtinge? Noem slegs. (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6.2 Wat is die doel van die eiser se stap in 6.1 genoem? Noem slegs. (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6.3 Wat is u remedie indien die eiser nie hierdie stap doen nie? Noem slegs. (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7. U tree op vir 'n eiser in 'n bestrede aksie. Paragraaf 3 van u klint se deklarasie lees soos volg: "Op of omtrent 24 Mei 1998 en te Schoemanstraat, Pretoria, het die eiser, persoonlik en die verweerder, verteenwoordig deur AB Cronj, 'n skriftelike koopkontrak aangegaan ingevolge waarvan die verweerder sekere vaste eiendom van die eiser gekoop het, naamlik erf 123, Schoemanstraat, Pretoria, vir die bedrag van R1 miljoen." Tydens 'n latere konsultasie blyk dit dat: (i) (ii) 7.1 die ooreenkoms te Atterburyweg, Faerie Glen gesluit is; die verweerder nie deur AB Cronj verteenwoordig is nie, maar deur AB Fourie. Watter stappe moet u doen om die pleitstuk reg te stel? (3 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7.2 Stel die hofdokument op wat uitvoering aan u antwoord op 7.1 sal gee. (5 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 81

Leereenheid 3 7.3 Wat moet u doen indien die verweerder beswaar aanteken teen die stappe wat u gedoen het? (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7.4 Wat moet u doen as die verweerder nie beswaar aanteken nie? (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8. 8.1 Mnr. X reik 'n enkelvoudige dagvaarding uit teen mev. Y waarin hy 'n egskeidingsbevel vorder: Mev. Y se prokureur is van mening dat 'n foutiewe dagvaarding gebruik is. Bespreek volledig wat mev. Y se prokureur te doen staan. (6 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8.2 Veronderstel mev. Y se prokureur verdedig die aksie (kennisgewing van verdediging afgestuur) en neem dan verdere stappe soos in vraag 1.1, sal dit hom verhoed om wel die stappe in vraag 1.1 te neem? (3 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8.3 Stel die gebruik van 'n foutiewe dagvaardingsvorm 'n nietige dagvaarding daar? (3 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

82

Leereenheid 3 Die verweerder verdedig

Indien die verweerder 'n Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig aflewer op die enkelvoudige dagvaarding wat hy ontvang het, is die eiser verplig om 'n deklarasie af te lewer (Rel 20(1)). Die deklarasie moet voldoen aan die vereistes wat ten aansien van 'n Besonderhede van Vordering geld. Die deklarasie is 'n dokument wat 'n kort uiteensetting lewer van die feite waarop die eiser se eis baseer is. Die aanwending van die deklarasie is beperk tot, en verpligtend in daardie gevalle waar: (a) (b) die eis 'n eis vir skuld of 'n gelikwideerde eis is, EN die verweerder 'n kennisgewing van voorneme om te verdedig afgelewer het. Wesenlik is die deklarasie identies met die besonderhede van die eiser se vordering vervat in die aanhangsel tot die gekombineerde dagvaarding, en die feitlike bewerings wat die grondslag van die aksie uitmaak, word op identiese wyse hanteer en aangebied.

Die verweerder verdedig nie

Indien Verweerder nie 'n Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig aflewer op die Enkelvoudige Dagvaarding wat op hom beteken is nie, kan Eiser 'n aansoek by die hof bring ten einde vonnis by verstek teen die verweerder te kry (Rel 31(2)). Sodanige vonnis word (gewoonlik) toegestaan sonder dat mondelinge getuienis aangehoor word. Daar moet bloot behoorlike bewys voor die hof wees dat die eenvoudige dagvaarding in terme van die hofrels (dus behoorlik) op die verweerder bestel of beteken is en dat die dies verstryk het. Indien Eiser se eis vir skuld of 'n gelikwideerde eis is en dit word redelikerwys verwag dat die verweerder verdediging sal aanteken, is dit beter om 'n gekombineerde dagvaarding uit te reik in plaas van 'n enkelvoudige dagvaarding.

3.2.1.2

Gekombineerde dagvaarding

Vorm van die gekombineerde dagvaarding Gevalle waar die gekombineerde dagvaarding gebrui word

Harms pp 181 J8 Sien Vorm 10 Rels 17, 18 en 20

83

Leereenheid 3 Vorm van 'n gekombineerde dagvaarding

Die dagvaarding is gekombineerd omdat, benewens vir die voorgeskrewe vorm waarin 'n dagvaarding moet wees daar ook nog 'n ander dokument by die gemelde dagvaarding aangeheg word. Die laasgenoemde dokument staan gewoonlik bekend as die Besonderhede van Vordering. Die besonderhede van vordering moet die volledige eisoorsaak waarop die eiser steun, bevat. Die besonderhede van vordering moet die volgende bevat: (a) (b) 'n Beskrywing van die partye. 'n Duidelike uiteensetting van die materile feite. * * Voldoende feite om die eisoorsaak te ondersteun, vermeld moet word.

(c) (d) (e)

Aan die ander kant, nie meer feite as wat nodig is om die eisoorsaak te ondersteun, vermeld mag word nie. Sou dit gebeur dat te veel feite vermeld word, word ges dat getuienis gepleit word. (Laasgenoemde kan aanleiding gee tot 'n aansoek vir deurhaling.) Die uiteensetting van die eisoorsaak, dit wil s die wesenlike bewerings wat nodig is ten einde die regsgrond waarop die eiser staatmaak, te fundeer. 'n Uiteensetting van die kwantum van die eis. Die bedes waarin die regshulp gevra word.

Die besonderhede van vordering moet voldoende wees om die verweerder in staat te stel om daarop te kan pleit. Indien die Besonderhede van Vordering in daardie opsig gebrekkig is, sal die verweerder onder bepaalde omstandighede geregtig wees om te vra dat dit as 'n onrelmatige stap beskou word (Rel 18(12)) en tersyde gestel word deur hof (Rel 30). Hierdie vorm van dagvaarding word van 'n gewone dagvaarding onderskei deurdat 'n verklaring (Besonderhede van Vordering) daar aangeheg moet word wat die wesenlike feite bevat waarop die eiser ter stawing van sy eis steun. Besonderhede van Vordering word deur beide prokureur en advokaat onderteken. Soort aksies Met betrekking tot die soort aksies waarna vervolgens verwys word, geld besondere rels wat by die opstel van die Besonderhede van Vordering, in gedagte gehou moet word. Dokumente Waar 'n eiser op 'n dokument staatmaak (byvoorbeeld 'n kontrak) moet hy f die dokument waarop hy staatmaak by die Besonderhede van Vordering aanheg, f in die Besonderhede van Vordering volledig na die ter saaklike gedeeltes van die dokument verwys. 'n Party wat op 'n kontrak staatmaak moet in sy Besonderhede van Vordering s of die kontrak mondeling of skriftelik is en wanneer, waar en deur wie dit aangegaan is. Skadevergoeding 'n Eiser wat vir skadevergoeding dagvaar moet genoeg besonderhede gee ten einde die verweerder in staat te stel om die omvang van die eis te kan evalueer (Rel 18(10)).

84

Leereenheid 3 Egskeiding Waar 'n derde party beweer word ter sake te wees, moet sy identiteit geopenbaar word (Rel 18(8)). Waar 'n verdeling van die gemeenskaplike boedel of die verbeurdverklaring van voordele uit 'n huwelik buite gemeenskap van goed gevra word, moet besonderhede daarvan verskaf word (Rel 18(9)). * Bede 1: Regshulp wat direk uit die eisoorsaak vloei In die bedes dui die eiser aan wat die regshulp is wat hy die hof gaan vra om aan hom toe te staan. Die bedes kom aan die einde van die Besonderhede van Vordering voor (dus nadat alle ander bewerings gemaak is) en begin gewoonlik met die woorde: Derhalwe vorder die eiser. Die eerste bede het gewoonlik te doen met regshulp wat direk voortvloei uit die eisoorsaak.

Sou die eiser dus vir die betaling van 'n geldsom dagvaar, sou die eerste bede lui: 1. Betaling van die bedrag van R........... Sou die eiser eweneens vir lewering, uitsetting of oordrag van eiendom in sy naam eis, sou die bede dienooreenkomstig lui: 1. 1. 1. * Lewering van die Voertuig (registrasienommer) alternatiewelik skadevergoeding ten bedrae van R, Uitsetting van die verweerder van die perseel bekend as , of Oordrag van die eiendom bekend as (beskrywing) in die naam van die eiser, ensovoorts. Egskeidingsbevel ensovoorts. Bede 2: Eis van rente

Die tweede bede het (gewoonlik) te make met die eis van rente in gevalle waar rente geis mag word. (In watter gevalle rente wel deur 'n eiser geis mag word, word bepaal deur die beginsels van die materile reg.) Die algemene rel is dat 'n eiser nie op rente geregtig is waar sy eis vir skadevergoeding is nie; hy is egter normaalweg wel op rente geregtig waar dit 'n eis ex contractu is. Die koers waarteen rente geis word, hang af van 'n aantal faktore. Indien die partye vooraf ooreengekom het dat enige uitstaande gelde rente sal dra teen 'n bepaalde koers, dan word rente teen die ooreengekome koers geis. Indien daar egter nie so 'n ooreenkoms tussen die partye bestaan nie, word sogenaamde moratore rente geis. Die koers van moratore rente word wetlik vasgestel en wissel saam met ekonomiese faktore, soos byvoorbeeld die inflasiekoers. Die bede vir rente kan gevolglik soos volg lyk: "2. "2. Rente op die geisde bedrag (R) bereken teen 'n (ooreengekome) koers van 21% per jaar a tempore morae", of Moratore rente bereken teen 'n koers van 15,5% per jaar a tempore morae".

85

Leereenheid 3 Die woorde a tempore morae dui op die tydperk waartydens rente verskuldig is. In sommige gevalle sou die rente verskuldig wees vanaf 'n datum selfs voordat dagvaarding uitgereik is (byvoorbeeld in 'n geval van kontrakbreuk deur die verweerder, dan vanaf die datum van kontrakbreuk), en in ander gevalle mag rente eers betaalbaar wees vanaf datum van uitreik van dagvaarding of datum van toestaan van vonnis in die guns van die eiser. Dit wissel van geval tot geval, afhangende van die tipe saak en die omstandighede. Bede 2 kan ook voortspruit uit bede 1 byvoorbeeld beheer en toesig. * Bede 3: Koste-aspek

Die volgende bede het te make met die koste-aspek. Normaalweg vorder die eiser slegs 'n bevel vir koste van die geding, wat op die sogenaamde party-en-party-koste slaan. In besondere gevalle (byvoorbeeld waar 'n kontrak tussen die partye daarvoor voorsiening maak) vorder die eiser koste van die geding op die skaal van prokureur-en-klint. Normaalweg sal die bede vir koste so daar uitsien: "3. * Koste van die geding". Bede 4: Alternatiewe en/of verdere regshulp

Dit is gebruiklik om 'n verdere bede "alternatiewe en/of verdere regshulp" by te voeg. Die doel hiermee is om aan die eiser "beweegruimte" te gee om, indien sy bedes nie presies korrek is of voldoende voorsiening maak vir die regshulp wat die hof uiteindelik aan hom wil/sal toestaan nie, sy bedes effens te kan aanpas (wysig). So 'n wysiging sal aangevra word deur op die bede vir "alternatiewe regshulp" te steun. Gevalle waar die gekombineerde dagvaarding gebruik word 'n Gekombineerde dagvaarding word gebruik waar die eis nie vir 'n skuld of 'n gelikwideerde geldsom is nie. 'n Gekombineerde dagvaarding kan in alle gevalle gebruik word waar die aksieprosedure toepaslik is. In hierdie geval hoef nie onderskei te word tussen gelikwideerde en ongelikwideerde vorderings nie.

1.

Stel 'n gekombineerde dagvaarding se Besonderhede van Vordering op en baseer dit op die volgende feitestel: Jan Adriaan Falk is getroud met Johanna Susanna Falk (gebore Schreuder) binne gemeenskap van goed op 14 Maart 1988 te Kroonstad en uit die huwelik is twee kinders gebore (Janneman gebore op 15 September 1992 en Hannah gebore op 16 April 1996). Jan, 'n polisieman van beroep woon tans te Kerkstraat 123, Potchefstroom en San en die kinders woon tans te Kerkstraat 456, Kroonstad. San wat u opdrag gegee het om te dagvaar vir egskeiding deel u mee dat sy reeds 31

86

Leereenheid 3 Desember 1997 die gemeenskaplike woning in Kerkstraat 123, Potchefstroom verlaat het, waarna partye nie langer as man en vrou saamgeleef het nie. Jan het vir 'n geruime tyd 'n beweerde verhouding met 'n gim-instruktrise ene Patricia de Wildt. Wanneer San hom daaroor konfronteer, wil hy teiken skiet op haar met sy diensrewolwer. Die partye kommunikeer hoegenaamd nie meer sinvol nie en elke poging loop uit op 'n hewige rusie. Wedersydse liefde en respek bestaan hoegenaamd nie meer tussen die partye nie. San wil skei asook beheer en toesig oor die kinders h sowel as onderhoud vir beide ten bedrae van R500 per maand per kind. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. 2.1 Anne Braun wil van haar man skei en raadpleeg u vir advies. Skryf puntsgewys die vrae neer wat u aan haar sal stel ten einde u in staat te stel om die besonderhede van vordering op te stel. (1 Bladsy 300 woorde). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.2 Watter dokumente word benodig om u in staat te stel om dagvaarding uit te reik indien minderjarige kinders uit die huwelik gebore is? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. U tree op namens die eiser wat u opdrag gee om dagvaarding uit te reik vir skadevergoeding wat voortspruit uit persoonlike beserings. Watter bewerings moet u in die besonderhede van vordering maak ten einde te voldoen aan Rel 18 se bepalings? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. U tree op vir 'n verweerder. Wat staan u te doen as 'n dagvaarding op hom beteken is wat nie aan die bepalings van Rel 18 voldoen nie? Noem kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

87

Leereenheid 3 5. Wat is die uitwerking van 'n geslaagde beroep op die prosedure wat vervat is in Vraag 4? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. A en B sluit 'n koopkontrak. A wil B dagvaar vir terugbetaling van R900 000 asook skadevergoeding ten bedrae van R90 000 op grond van kontrakbreuk. Dui aan watter tipe dagvaardings in die volgende gevalle gebruik moet word en verstrek redes vir u antwoord. Eis vir die terugbetaling van die R900 000 koopprys (enigste eis). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6.2 Eis vir die betaling van skadevergoeding ten bedrae van R90 000 (enigste eis). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6.3 Eis in vraag 1.1 en in vraag 1.2 gekombineer word in een dagvaarding. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

6.1

3.2.1.3

Voorlopige Vonnisdagvaarding (Namptissement) (Provinsionele vonnisdagvaarding) (Handvulling)

Vorm 3 Rel 8(1) Harms pp 147 - 163 (H1 - H16) 88

Leereenheid 3

Vorm van die voorlopige vonnisdagvaarding Gevalle waar die voorlopige vonnisdagvaarding gebruik word Die effek van 'n voorlopige vonnisdagvaarding Vorm van die voorlopige vonnisdagvaarding

Afgesien van die formele aspek (dagvaarding) verbonde aan voorlopige vonnisprosedure (namptissement) is die prosedure baie ooreenstemmend met die aansoekprosedure. Die aangeleentheid word op stukke/dokumente beslis en in die mosiehof voltrek. Die verweerder word opgeroep om die geisde bedrag soos in die dagvaarding uiteengesit te betaal. Indien verweerder sy aanspreeklikheid ontken, moet hy in 'n bedigde verklaring die gronde van sy verweer uiteensit. Dus, indien die verweerder die saak wil verdedig, moet hy persoonlik of deur middel van sy regsverteenwoordiger die saak debatteer. Die verweerder moet ook ingelig word dat indien hy sou versuim om die eisbedrag te betaal of 'n verweer te opper, voorlopige vonnis teen hom toegestaan sal word met koste, maar dat hy geregtig sal wees om teen betaling van die eis, rente en koste, sekuriteit de restituendo van die eiser te eis. Die likwiede dokument waarop die eis baseer is, moet aangeheg word aan die dagvaarding. Die eiser sal by die aanhoor van die saak die oorspronklike likwiede dokument (waar sy saak staan) ophandig aan die hof en vra vir vonnis. Die verweerder of sy regsverteenwoordiger stel sy saak (soos uit die bedigde verklaring blyk). Eiser kan hierop repliseer. Word die aansoek om voorlopige vonnis van die hand gewys, gaan dit voort asof dit 'n gewone verdedigde aksie is. Staan die hof die voorlopige vonnis toe, is dit presies wat die eiser kry 'n voorlopige vonnis. Die verweerder mag die prinsipale saak verdedig. Hy moet egter binne 2 maande nadat voorlopige vonnis teen hom toegestaan is, kennis gee van sy voorneme en die verskuldigde bedrag plus koste betaal (of sekuriteit daarvoor stel) (Rel 8(10)). Die verweerder sal die hof moet oortuig dat die waarskynlikhede van sukses in die hoofaksie aan die kant van die verweerder l. Gevalle waar die voorlopige vonnisdagvaarding gebruik word

Dit is 'n buitengewone en summiere prosedure vir 'n eiser wat met voldoende dokumente bewys (likwiede dokument) gewapen is. Fundamenteel is dit eintlik 'n tenuitvoerleggingsprosedure. Die verlening van 'n vonnis word bespoedig (hoewel voorlopig) en die suksesvolle eiser word in staat gestel om die vonnis onmiddellik ten uitvoer te laat l, onderworpe aan die nodige sekuriteit de restituendo wat aan die verweerder verskaf moet word. Die hof sal voorlopige vonnis toestaan indien 89

Leereenheid 3 (a) (b) die eiser se eis gebaseer is op 'n likwiede dokument en die eiser die hof oortuig dat die uitspraak in die hoofgeding waarskynlik in sy guns sal wees (waar die bewyslas by hom berus) of waar die bewyslas by die verweerder berus, die verweerder nie in staat is om teenbewyse voor te l wat die hof oortuig dat die uitspraak in die hoofgeding waarskynlik nie in eiser se guns sal wees nie.

Die wese van voorlopige vonnisprosedure is that it provides a creditor who is armed with sufficient documentary proof (a liquid document) with a speedy remedy for the recovery of his money without his having to resort to the more expensive cumbersome and often dilatory machinery of an illiquid action. From the fact that the creditor has in his possession a liquid document, i.e. a document wherein the debtor had acknowledge, or is in law regarded as having acknowledged, his indebtedness in a fixed and determinate sum of money, there arises a presumption of indebtedness sufficient, in the absence of facts destroying that presumption, for the Court to hold itself justified in granting the creditor a judgment by means of which he can obtain payment at once. (Herbstein en Van Winsen) Rich v Lagerway 1974 (4) SA 748 (A) op 754. A liquid document may be defined as a document wherein the debtor acknowledges over his signature, or that of a duly authorised agent, or is in law regarded as having acknowledged, without his signature being actually affixed thereto, his indebtedness in a fixed and determinate sum of money.

1. 2.

Die bedrag van die skuld moet vasgestel en bepaal wees. Die verpligting moet ex facie die dokument blyk: Indien getuienis nodig is om die verpligting vas te stel is die dokument nie 'n likwiede dokument nie.

L.W. Waar die betaling in teenstelling met die verpligting ooreenkomstig die dokument afhanklik gestel word van die plaasvind van die een of ander eenvoudige gebeurtenis, word die likwiede aard van die dokument nie daardeur vernietig nie. Soos regter Ramsbottom in Inglestone v Pereira 1939 WPA 55 op 62 beslis het: the distinction between the indebtedness being subject to the happening of an event and the payment being so subject is a vital one and should not be overlooked. The principle is readily understood. Where the existence of the obligation to pay, i.e. the debt, is dependent upon the fulfilment of a condition, there is no obligation until the condition has been fulfilled, and where the document shows that the obligation is conditional, in this sense, then it does not appear from the document itself that any obligation has ever come into existence, the document is not a liquid document and provisional judgment cannot be given. Where, however, the document shows the existence of an obligation by the debtor but payment is claimable on the happening of some simple event, e.g. that notice demanding payment has been given or that the debtor has made default, the happening of that event can be proved by extrinsic evidence, if put in issue, but unless put in issue, is proved by simple allegation in summons.

90

Leereenheid 3 Die effek van 'n voorlopige vonnis

Die eiser is regtens op betaling geregtig, of by gebreke aan voldoening daaraan, om 'n lasbrief vir eksekusie uit te neem teen die verweerder se eiendom met sekerheidstelling de restituendo. Sekerheidstelling de restituendo is die sekuriteit wat die eiser moet verskaf vir die teruggawe van die geld wat hy ooreenkomstig die vonnis van die verweerder ontvang het in geval verweerder die hoofgeding sou verdedig en sou slaag. Die vonnis is egter voorlopig in die sin dat die verweerder nog die hoofgeding kan verdedig, maar slegs binne twee maande nadat voorlopige vonnis toegestaan is en ook slegs as hy die vonnisskuld en getakseerde koste betaal het of as die eiser versuim om op aanvraag behoorlik sekerheid te stel. 'n Verweerder wat tot die hoofgeding mag en wil oorgaan, moet binne twee maande nadat voorlopige vonnis toegestaan is 'n kennisgewing van sy voorneme aflewer, in welke geval die dagvaarding geag word 'n gekombineerde dagvaarding te wees waarop hy (die verweerder) 'n pleit moet aflewer. By gebreke aan sodanige kennisgewing of pleit word die voorlopige vonnis outomaties 'n finale vonnis en verval die sekerheid wat deur die eiser gestel is (Rel 8(11)).

1.

U tree op vir mnr. John James Hayman, wat aan u 'n voorlopige vonnisdagvaarding oorhandig. Die eiser Jan Falkon se eis is baseer op 'n onteerde tjek. Hayman erken dat hy die tjek getrek het ten gunste van die eiser, maar beweer dat die tjek gegee is om graad 1 lusern aan te koop vir sy stoetkoeie. Die eiser was bewus hiervan, maar het desondanks gemufte vuil lusern aan u klint gelewer. Beskryf die stappe wat u sal neem om u klint se belange te beskerm. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.1

1.2

Stel die nodige hofdokument op om gevolg te gee aan u advies. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

91

Leereenheid 3 2. Kyk nou weer na die feitestel in Vraag 1. Veronderstel u tree nou op vir die eiser John James Hayman. Hayman toon aan u die tjek en deel u mee dat hoewel die skuld waarvoor die tjek gegee is, regsgeldig is, hy verwag dat die trekker van die tjek 'n verweer sal opper ten einde sy eis te vertraag. Beskryf die prosedure wat u sal volg om u klint Hayman te help. antwoord. Motiveer u

2.1

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2.2 Stel die betrokke dagvaarding volledig op. Gebruik u eie besonderhede. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

Ten opsigte van dagvaardings 1, 2 en 3 moet u die volgende in gedagte hou Hoe word die partye beskryf? Die naam (met waar moontlik die voornaam of voorletters) waaronder die verweerder aan die eiser bekend is, sy woon- of besigheidsplek en indien bekend, sy beroep (en indien hy as verteenwoordiger gedagvaar word, die hoedanigheid waarin hy gedagvaar word), sy geslag en in die geval van 'n vroulike persoon moet haar huwelikstaat vermeld word (Rel 17(4)).

1.

U het opdrag om 'n dagvaarding teen 'n maatskappy uit te reik. Die maatskappy dryf nie meer handel nie en u beskik ook nie oor die maatskappy se adres nie. Hoe sal u uitvind wat die adres is van die maatskappy sodat u dagvaarding kan uitreik? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

92

Leereenheid 3 2. 'n Eiser word in 'n dagvaarding soos volg beskryf: "Eiseres is M. Smith". Hierdie beskrywing is in verskeie opsigte foutief. Noem die defekte en doen ook die regstelling. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

Dies induciae

Gewone en gekombineerde dagvaarding. Indien verweerder binne die regsgebied van die hof is, is dies 'n minimum van 10 hofdae na betekening van die dagvaarding (Rel 19(1)). Gewone en gekombineerde dagvaarding. Waar verweerder buite die regsgebied van die betrokke hof is, is dies 'n minimum tydperk van 14 tot 21 dae (Artikel 27 van Wet 59 van 1959). Gewone en gekombineerde dagvaarding. In 'n aksie teen 'n minister, adjunk-minister, administrateur, amptenaar of werknemer van die Staat in sy amptelike hoedanigheid, die Staat, die Administrasie van 'n Provinsie, is dies minstens 20 dae na betekening van die dagvaarding (Rel 19(2)). Voorlopige vonnisdagvaarding. Dies is nie minder nie as 10 hofdae na die datum van betekening van die dagvaarding (Rel 8(1)). NB: Let daarop dat die tydperk van 16 Desember tot en met 15 Januarie nie ingereken word by enige toegestane tyd om verskyning om te verdedig aan te teken nie. Hierdie tydperk staan bekend as die sogenaamde dies non (Rel 19(1)).

3.2.2

UITREIKING VAN DAGVAARDING

Lees ter agtergrond Harms pp 178 - 179 J5 - J6

Elke dagvaarding word deur die Griffier uitgereik (R70 inkomstesel). 'n Dagvaarding wat nie so uitgereik is nie, is nietig. Die dagvaarding word uitgereik op enige hofdag (weeksdag) vanaf 9 voormiddag tot 1 namiddag vanaf 2 namiddag tot 3 namiddag. Prosesstukke word egter nie na 3 namiddag 93

Leereenheid 3 uitgereik nie, en mag ook nie ingedien word nie behalwe 'n kennisgewing van voorneme om te verdedig en dit nie later as 4 namiddag nie (Rel 3). In buitengewone omstandighede en indien 'n regter dit gelas moet die griffier egter te enige tyd prosesstukke uitreik en dokumente ontvang (Rel 3).

3.2.3

BETEKENING VAN DAGVAARDING

Harms pp 95 - 108 F1 - F27

3.2.3.1

Gewone betekening

Elke prosesstuk waardeur 'n aksie/aansoek begin word, moet deur die balju beteken word. Alle ander dokumente word egter deur die party self indien hy in persoon optree beteken of waar hy deur 'n prokureur verteenwoordig word, deur sy prokureur. Betekening moet geskied so na as moontlik tussen 7 voormiddag en 7 namiddag. Geen geldige betekening kan op 'n Sondag geskied nie behalwe die uitreiking of tenuitvoerlegging van 'n lasbrief vir arres, tensy die regter dit gelas het (Rel 4(1)(b)(c). Wyses van betekening deur die balju: Persoonlike betekening (Rel 4(1)(a)(I)); By die woon- of besigheidsplek (Rel 4(1)(a)(ii)); By die werksplek (Rel 4(1)(a)(iii)); By die domicilium citandi; By die geregistreerde kantoor van 'n regspersoon of by sy vernaamste besigheidsplek wat binne die hof se regsgebied gele is (Rel 4(1)(a)(v); Op 'n agent van die betrokke party wat skriftelik gemagtig is om betekening te aanvaar; Op 'n vennootskap, firma of vrywillige vereniging soos die rel voorskryf; Op 'n plaaslike bestuur soos die betrokke rel voorskryf; Waar twee of meer persone as medeverweerders (of respondente) aangespreek word, in hulle gesamentlike verteenwoordigende hoedanigheid; Op 'n gevangene soos deur artikel 87(3) van wet 8 van 1959 bepaal deur 'n afskrif van die prosesstuk aan die hoof van die gevangenis te beteken en aan die gevangene persoonlik. Betekening geskied deurdat die balju die oorspronklike prosesstuk aan die persoon op wie betekening moet geskied toon en die aard en strekking daarvan aan hom verduidelik en 'n afskrif by hom laat. Die balju maak dan 'n relaas uit waarin hy verduidelik hoe die betekening 94

Leereenheid 3 geskied het. Die oorspronklike relaas word in die hofler geliasseer. Die afskrif daarvan word aan die prokureur terug gestuur. Indien betekening nie op een van die voorgaande wyses kan geskied nie byvoorbeeld omdat die persoon op wie betekening moet geskied, betekening ontwyk of omdat hy nie opgespoor kan word nie, dan kan die hof om verdere instruksies van hoe betekening bewerkstellig kan word, genader word.

3.2.3.2

Vervangende betekening

Wanneer 'n persoon binne die Republiek is, maar betekening aan hom nie kan geskied ingevolge die Rels van die Hof nie, kan daar by die Hooggeregshof aansoek gedoen word om verlof om te dagvaar by wyse van vervangende betekening en die hof sal aandui hoe sodanige betekening moet geskied. Aansoek word tot die hof gerig by wyse van kennisgewing van mosie waardeur die hof se toestemming verkry word om die dagvaarding by wyse van vervangende betekening te beteken en die hof versoek word om aanwysings te gee oor hoe die dagvaarding beteken moet word. 'n Verkorte dagvaarding moet ingesluit word in die aansoek vir oorweging daarvan deur die hof. By die aanhoor van die aansoek, en indien hy hom vergewis het dat 'n saak vir vervangende betekening uitgemaak is, sal die hof aanwysings gee van hoe betekening moet geskied, byvoorbeeld deur geregistreerde pos, deur betekening aan 'n familielid, deur publikasie in 'n nuusblad, deur publikasie in die Staatskoerant, of enige kombinasie van hierdie metodes.

3.2.3.3

Betekening binne die Republiek buite die hof se jurisdiksie

Kragtens artikel 26(1) van die Wet op die Hooggeregshof, 1959 is 'n prosesstuk van 'n provinsiale afdeling of plaaslike afdeling geldig dwarsdeur die Republiek en kan dit beteken of uitgevoer word binne die regsgebied van enige afdeling. Dagvaarding kan derhalwe in enige afdeling van die Hooggeregshof beteken word.

3.2.3.4

Ediktale sitasie

Indien die verweerder buite die Republiek is, moet hy gedagvaar word by wyse van ediktale sitasie. Dit moet gedoen word selfs wanneer dit bekend is waar hy hom werklik bevind, en selfs waar persoonlike betekening moontlik is. Sodanige persoon kan nie voor ons howe gedagvaar word op enige ander wyse as by wyse van ediktale sitasie nie. Die hof se toestemming moet verkry word om (a) enige prosesstuk of dokument wat verrigtinge begin of 95

Leereenheid 3 (b) enige ander dokument as 'n dokument wat verrigtinge begin, te beteken. Kragtens Rel 5(2) moet verlof om met betrekking tot kategorie (a) te beteken, verkry word deur middel van 'n aansoek by wyse van kennisgewing van mosie. Verlof om met betrekking tot kategorie (b) betekening te bewerkstellig word deur Rel 5(3) gereguleer, wat voorsiening maak vir 'n alternatiewe informele prosedure.

Sodra verlof toegestaan is om deur middel van sitasie te dagvaar, staan die dagvaarding bekend as 'n sitasie.

1. 1.1

U moet ten opsigte van die volgende relase deur onderskeie balju's aandui in welke opsigte dit nie aan die Rels voldoen nie: "Betekening het geskied aan mnr Tim Naud, die verteenwoordiger van die verweerder". (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.2

"Betekening het geskied aan die verweerder by sy werkplek deur 'n afskrif te oorhandig aan me Judy Bruwer". (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.3

"Betekening het persoonlik geskied op die verweerder, 'n minderjarige, by haar woning". (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.4

"Betekening het geskied aan die verweerder-maatskappy by sy kantoor waar ek 'n afskrif van die dagvaarding oorhandig het aan mnr. Tim Naud, 'n direkteur van die verweerder-maatskappy". (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

96

Leereenheid 3 1.5 "Betekening het geskied deur die dagvaarding persoonlik te beteken op die verweerder by sy huis op Sondag 12 Januarie 2010". (2 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

U bevind u nou hier in die aksieverrigtinge

3.2.4

Verstekvonnis

Bestudeer Rel 31(2) Harms pp 214 - 219 K3 - K6

97

Leereenheid 3

3.2.4.1

Gevalle waar 'n verstekvonnis versoek kan word

GEVAL 1 E V dagvaar V versuim/weier om te verdedig E Of GEVAL 2 E V dagvaar V E Kennisgewing van Verdediging verstekvonnis V

(dit wil s V beteken geen Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig op E nie) V hoef nie verder kennis te kry nie.

V versuim/weier om te pleit (dit wil s V beteken nie sy Verweerskrif op E nie) V moet eers onder BELET geplaas word. Nadat die tydperk van belet verstryk het, moet V ten minste 5 dae kennis gegee word dat E aansoek om verstekvonnis teen V gaan doen. E V Of GEVAL 3 E V E E Of GEVAL 4 E/V versuim/weier om by die verhoor te verskyn E daag nie op nie V V V daag nie op nie daag nie op nie vra absolusie van die instansie E V V Enkelvoudige dagvaarding Kennisgewing van Verdediging Kennisgewing van Belet E V E V E E Kennisgewing van Belet V E V weier/versuim nog steeds om Verweerskrif af te lewer Verstekvonnis (na 5 dae kennisgewing)

versuim/weier om Deklarasie aan V af te lewer

versuim/weier nog steeds om Deklarasie af te lewer Verstekvonnis (na 5 dae kennisgewing)

E doen aansoek om verstekvonnis teen V (mits eis likwied is) E doen aansoek om verstekvonnis teen V (in geval van illikiede eis maar moet getuienis aanbied oor skade)

98

Leereenheid 3

3.2.4.2

Aansoekverrigtinge

Aansoekverrigtinge vind in 'n ope mosiehof plaas en is meesal onbestrede Die Griffier kan verstekvonnis toestaan in geval die eis vir 'n skuld is of andersins likwied is en die verweerder in verstek is met sy kennisgewing van verdedigin (art 27A). 'n Advokaat word nie meer brevetteer om aansoek in die ope hof te doen nie. Dit is gebiedend om hierdie skriftelike aansoeke aan die griffier te dien die aansoeke word nie meer deur 'n regter in die Ope hof aangehoor nie [Entabeni Hospital v Van der Linde; First National Bank v Puckriah 1994 (2) SA 4322 (N)]. 'n Verstekvonnis wat deur die griffier aangeteken is, word aan 'n regter in kamers voorgel vir bekragtiging en daarna word dit geag 'n vonnis van die hof te wees. Die griffier notuleer die vonnis/voorskrif en kan ingevolge die Rels die volgende bepalings maak (R 31(5)(b) en (c)]: * * * * * * vonnis soos versoek gee; vonnis vir slegs 'n gedeelte van die eis of op gewysigde voorwaardes gee; vonnis in die geheel of gedeeltelik weier; die aansoek om vonnis op die voorwaardes wat hy billik ag, uitstel; mondelinge of skriftelike voorleggings aanvra of ontvang; vereis dat die saak ter rolle geplaas word vir die verhoor in die ope hof.

'n Party wat ontevrede is met 'n vonnis of voorskrif deur die griffier gegee, kan binne 20 dae nadat so 'n vonnis of voorskrif tot sy kennis gekom het die saak vir heroorweging deur die hof ter rolle plaas [Rel 31(5)(d)]. Die feite op grond waarvan die saak vir heroorweging na die hof gebring word, moet in die Kennisgewing van Plasing uiteengesit word of by wyse van bedigde verklaring of op 'n ander aanvaarbare wyse voor die hof geplaas word.

3.2.4.3

Vorm van 'n verstekvonnis

Lees voorbeelde soos aangedui in JURI 311 Studiegids.

99

Leereenheid 3

1.

U het 'n enkelvoudige dagvaarding namens u klint uitgereik waarin betaling van die bedrag van R500 000 geis word ten opsigte van die koopprys van goedere verkoop en gelewer. Hoewel die dagvaarding behoorlik op die verweerder beteken is, het hy nie op die dagvaarding reageer nie. Watter stappe sal u doen om vonnis teen die verweerder te kry? ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

1.1

1.2

Stel die nodige hofdokumente op om gevolg te gee aan u advies. ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

1.3

Sal u antwoord verskil indien die eis een is vir skadevergoeding voortspruitend uit 'n motorongeluk? Motiveer u antwoord. ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

3.2.5

Kennisgewing van voorneme om te verdedig

Rel 19 Harms pp 185 J9 - J12

100

Leereenheid 3

U bevind u nou hier in die aksieverrigtinge

3.2.5.1

Vorm van 'n Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig

Setel van hof Kopstuk Saaknr op dagvaarding/aansoek Opskrif Inhoud

Vrystaatse Provinsiale Afdeling Partye Jurisdiksiegebied Naam van kennisgewing Voorneme om te Verdedig Kennisgewing van

Verweerder is van voornemens voornemens om die aksie te verdedig Adres van betekening Die verweerder moet 'n fisiese adres aangee binne 8 km van die kantoor van die griffier waar betekening aan hom kan geskied van alle dokumente in die aksie.

1.

Wat gebeur indien die Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig laat afgelewer word? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 101

Leereenheid 3 2. Is dit moontlik vir Verweerder om addisionele kennisgewings af te lewer saam met die Kennisgewing van Voorneme om te Verdedig? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.2.6

Summiere vonnis

Harms pp 220 - 229 K7 - K14

Kyk na die Hoofdiagram om presies vas te stel waar summiere vonnis in die siviele verrigtinge pas.

3.2.6.1

Voorvereistes vir 'n summiere vonnis

Die verweerder moes kennis gegee het van voorneme om te verdedig in een van die gevalle hieronder genoem. Die gevalle is waar die eis: op 'n likwiede dokument berus; vir 'n gelikwideerde geldsom is; vir die lewering van bepaalde roerende goed is; vir uitsetting is.

Eiser voer onder eed aan dat Verweerder geen bona fide verweer op die eis het nie en dat hy verskyning aangeteken het slegs met die doel om die aksie te vertraag.

102

Leereenheid 3

3.2.6.2

Dies waarbinne aansoek om summiere vonnis gedoen kan word

Binne 15 dae nadat die Verweerder verdediging aangeteken het (R 32(2)).

3.2.6.3

Hoe lyk 'n aansoek om summiere vonnis?

Bestudeer voorbeelde gereserveer. Die Aansoek om Summiere Vonnis bestaan uit: Kennisgewing Bedigde Verklaring Kennisgewing Die kennisgewing sien soos volg daaruit:

Geliewe kennis te neem dat Eiser voornemens is om op 19.. om vm of so spoedig moontlik daarna as wat Eiser se advokaat aangehoor kan word, aansoek te doen om summiere vonnis in terme van die bedes vervat in Eiser se dagvaarding. En geliewe voorts kennis te neem dat Eiser by die aanhoor van hierdie aansoek gebruik gaan maak van die bedigde verklaring van hierby aangeheg gemerk aanhangsel A. Geliewe die aansoek dien ooreenkomstig ter rolle te plaas. Kennis word gegee aan die Griffier en aan die teenparty.

103

Leereenheid 3 Stawende Eedsverklaring Die eedsverklaring sien soos volg daaruit:

Ek, die ondergetekende verklaar hiermee onder eed soos volg: 1. Ek is die Eiser in hierdie saak. 2. Ek dra persoonlik kennis van die feite bewerings soos uiteengesit in die dagvaarding soos in die dagvaarding uiteengesit. 3. Ek bevestig dat die feite bewerings waarop die skuldoorsaak en die eisbedrag berus waar en korrek is. 4. Na my mening het die Verweerder geen bona fide verweer teen die aksie nie en het Verweerder kennis gegee van voorneme om te verdedig bloot met die doel om die geding te vertraag.

Die bedigde verklaring moet gemaak wees deur die eiser of enige ander persoon wat onder eed die feite kan bevestig waarop die skuldoorsaak berus. Is die eiser byvoorbeeld 'n regspersoon, sou 'n amptenaar van die regspersoon wat oor eerstehandse feite insake die eisoorsaak beskik, gewoonlik die bedigde verklaring afl. Indien die eis op 'n likiede dokument berus, moet 'n afskrif daarvan aangeheg word by die bedigde verklaring. Geen bykomende getuienis mag deur die eiser afgel word nie.

LW. 'n Repliserende verklaring word nie toegelaat nie.

104

Leereenheid 3

3.2.6.4

Stappe deur verweerder (respondent) in reaksie op eiser (applikant) se aansoek om summiere vonnis

V kan f 'n bedigde verklaring liasseer waarin die aard en gronde van die verweer uiteengesit word. f V kan sekerheid stel aan E tot bevrediging van die Griffier. Voorts 'n bondige bespreking van Verweerder (V) se opsies: Aard en gronde van die verweer

Dit moet volledig wees en nie net 'n blote ontkenning nie. Die verweerder kan hom ook op 'n teeneis beroep maar moet dan die aard, gronde en wesenlike feite waarop die teeneis berus volledig uiteensit. Die teeneis kan gelikwideerd of ongelikwideerd wees. Selfs al is die quantum van die teeneis minder as die omvang van die hoofeis, sal dit genoegsaam wees om summiere vonnis af te weer. Die verweerder het nie 'n bewyslas om sy verweer te bewys nie. Sekerheidstelling

Die vorm van sekuriteit word deur die eiser en verweerder bepaal.

3.2.6.5

Bevele wat die hof kan maak by die aanhoor van aansoek om summiere vonnis

Summiere vonnis is 'n drastiese regsmiddel en die hof moet oortuig wees dat die eiser 'n onweerlegbare saak het voordat die hof die aansoek sal toestaan. Die hof het 'n diskresie om summiere vonnis te gee indien die verweerder nie sekerheid gestel het nie of nie in staat was om die hof te oortuig dat hy 'n bona fide verweer het nie. Die verweerder moet sy verweer nie in dieselfde detail uiteensit soos in 'n verweerskrif nie, maar hy moet in elke geval genoeg besonderhede verskaf om die hof in staat te stel om te oordeel of hy wel 'n bona fide verweer het. 105

Leereenheid 3 Indien die verweerder egter wel die hof oortuig het dat hy 'n bona fide verweer het of indien die verweerder wel sekerheid gestel het dan moet die hof verlof verleen om te verdedig en die aksie gaan voort asof daar geen aansoek om summiere vonnis gedoen is nie. Die deklarasie van die Eiser volg en dan die Verweerskrif. Die verlof om te verdedig kan onvoorwaardelik f onderworpe wees aan voorwaardes betreffende sekerheid, die tyd vir die aflewering van pleitstukke of enige iets anders, soos wat die hof mag goed vind. Die toets is nie of die hof oortuig is van die waarskynlikhede van die verweerder se verweer nie of sy geloofwaardigheid nie maar wel of 'n verweer uitgemaak word wat sal bly staan indien die bewerings inderdaad bewys word. Indien verlof verleen word om te verdedig is koste gewoonlik koste in die geding. Koste kan egter teen die eiser gegee word indien die hof oortuig is dat die eiser geweet het dat die verweerder 'n bona fide verweer het, maar nogtans voortgegaan het met die aansoek om summiere vonnis. Indien dit later tydens 'n verhoor blyk dat die verweerder 'n onredelike verweer geopper het en dat die eiser eintlik in sy aansoek om summiere vonnis moes geslaag het, kan die hof beveel dat die suksesvolle eiser se koste op 'n prokureur op klint basis getakseer word.

1.

U tree op vir die verweerder in 'n saak waarin die eiser aansoek gedoen het vir 'n summiere vonnis. Watter stappe kan u doen om te verhoed dat 'n summiere vonnis teen u klint gegee word? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

E dagvaar V vir R300 000 wat V aan E verskuldig is. Die eisoorsaak is baseer op 'n onteerde tjek. E is 'n maatskappy en V is 'n privaat individu. V teken verskyning tot verdediging aan. E wil aansoek om summiere vonnis doen. Stel die aansoek om summiere vonnis op. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.1

2.2

Stel die bedigde verklaring op ter stawing van die aansoek om summiere vonnis. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

106

Leereenheid 3 3. Boer A dagvaar Boer B vir die lewering van tien Simmentalerkoeie waarvoor hy volledig betaal het. Boer dagvaar Boer B ook vir rente en gedingskostes. Boer B teken verdediging aan en Boer A is van mening dat Boer B geen saak het nie en dat die aksie net vertraag. Watter stappe sal u Boer A adviseer om te doen? Hoekom? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3.2 Watter stappe sal u Boer B (indien u sy prokureur was) adviseer om te neem in reaksie op Boer A se stappe in vraag 3.1? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3.3 Bestaan daar enige verskil in die aard van die getuienis wat deur die verweerder in die aksie voorgel word? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.1

3.2.7

Toestemming tot vonnis

Rel 31(1) Harms pp 213 K1 - K2

Nadat u Harms gelees het, moet u in besonder op die volgende inligting let: * 'n Verweerder kan te enige tyd geheel/gedeeltelik toestem tot vonnis (egskeiding/ huweliksgedinge uitgesluit).

107

Leereenheid 3 * Die toestemming word deur die verweerder persoonlik onderteken en geattesteer deur 'n prokureur wat namens hom optree, f dit word by bedigde verklaring bevestig. Die toestemming word dan aan die eiser verskaf, waarop hy skriftelik deur die griffier by 'n regter aansoek kan doen om vonnis in terme daarvan. Om by 'n regter aansoek te doen, beteken dat die eiser nie die saak op die gewone manier op die hofrol plaas nie, maar eenvoudig deur middel van die griffier rel om 'n regter in kamers te spreek, waar die vonnis aan die eiser toegestaan word.

3.2.8

Eksepsie

Rel 23/12 Harms pp 195 - 201 J25 - 33

3.2.8.1

Wat is eksepsie?

Dit is beswaar wat deur 'n gedingsparty aangeteken word teen 'n pleitstuk op grond van die volgende (R23(1)): Die pleitstuk is vaag en verwarrend; Die besonderhede van vordering openbaar nie 'n skuldoorsaak nie, of die verweerskrif openbaar nie 'n verweer nie.

3.2.8.2

Dies wanneer eksepsie afgelewer moet word

Dit moet afgelewer word binne die periode wat toegelaat word vir die aflewering van 'n volgende pleitstuk.

3.2.8.3

Hoe lyk die eksepsie?

Die

Die Kennisgewing van Eksepsie moet die grond(e) vir eksepsie duidelik uiteensit. eksepsie moet 'n smeekbede bevat.

108

Leereenheid 3 Voordat 'n eksepsie aangeteken word op grond daarvan dat 'n pleitstuk vaag en verwarrend is, moet die voornemende eksipint eers aan die teenparty 'n kennisgewing gee om die oorsaak van die beswaar binne 15 dae uit die weg te ruim [Rel 12(1)].

3.2.8.4

Aanhoor van die eksepsie

Die eksepsie word as 'n bestrede mosie aangehoor en die hof kan die eksepsie handhaaf of afwys of beslis dat dit oorstaan vir beregting tydens die aanhoor van die saak.

1.

Hoe verskil eksepsie van 'n aansoek om deurhaling? Verduidelik kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2. 2.1 2.2

Voltooi die volgende in die toegelate ruimte: Waar 'n pleitstuk bewerings bevat wat kwaadwillig of (meld eksepsie/deurhaling) gedoen. 'n Voorbeeld van irrelevante bewerings ... _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ irrelevant is, word.

109

Leereenheid 3

3.2.9

Onrelmatige verrigtinge

Rel 30

3.2.9.1

Aansoek om tersydestelling

Onrelmatige verrigtinge is verrigtinge wat nie volgens die hofrels geskied nie. 'n Party tot 'n geding kan binne 15 dae nadat hy bewus geword het van 'n onrelmatige handeling, aansoek doen om die tersydestelling van die handeling met dien verstande dat geen aansoek gedoen kan word indien die partye 'n verdere stap in die geding gedoen het terwyl hy geweet het van die onrelmatigheid nie [Rel 30(1)].

3.2.9.2

Aansoek om te verplig

'n Party dwing hiermee 'n teenparty om te voldoen aan 'n versoek van die party, om te voldoen aan die Rels. Aansoek word by die hof gedoen. Nadere Besonderhede te verskaf vir doeleindes van verhoor [R21(4)].

3.2.9.3

Aansoek om skrapping

'n Party kan aan die teenparty wat in versuim is, kennis gee om binne 10 dae aan die Rels te voldoen. Indien daar nie aan die Rels voldoen word nie, kan die betrokke party aansoek doen by die hof vir die skrapping van die eis/verweer [R30(5)].

110

Leereenheid 3

3.2.10
Rel 22

Pleit/verweerskrif

Harms pp 188 - 190 J16 - J18

Nadat u bogenoemde gedeeltes klaar gelees het, moet6 u op die volgende inligting in die besonder let: * Kyk na die Hoofdiagram om presies vas te stel waar die verweerskrif in 'n siviele aksie pas.

3.2.10.1

Wat is 'n verweerskrif/pleit?

Dit is 'n pleitstuk waarin die Verweerder antwoord op elke wesenlike bewering wat die Eiser in sy dagvaarding maak deur dit te erken, ontken of met teenwerping te erken.

3.2.10.2

Dies wanneer Verweerskrif liasseer moet word

In die geval van 'n gekombineerde dagvaarding moet 'n verweerder binne 20 dae nadat hy sy kennisgewing van voorneme om te verdedig afgelewer het, 'n verweerskrif beteken. In die geval van 'n gewone dagvaarding of 'n voorlopige vonnisdagvaarding waar daar tot die hoofsaak oorgegaan word, moet die verweerder ook binne twintig dae na betekening van 'n deklarasie, sy verweerskrif aflewer. Waar 'n verweerder vir 'n voorlopige vonnis aksie kennis gegee het van sy voorneme om tot die prinsipale saak toe te tree, moet hy binne 10 dae daarna sy verweerskrif aflewer. Indien die verweerder ook 'n teeneis wil instel, moet dit saam met die verweerskrif afgelewer word, tensy die hof anders gelas of die partye anders ooreenkom [Rel 24(1)].

111

Leereenheid 3

3.2.10.3

Vereistes vir Verweerskrif

Al die wesenlike feite wat in die gekombineerde dagvaarding of in die deklarasie beweer word, moet erken of ontken of met teenwerping erken word. Elke feite-bewering van die eiser wat nie erken of ontken word nie, sal geag word erken te wees [R 22(3)].

Sou 'n bepaalde feit (wat deur die eiser beweer word soos byvoorbeeld dat die partye op 'n bepaalde dag 'n kontrak gesluit het) nie deur die verweerder ontken word nie, dan word kontraksluiting in sy pleit by implikasie deur die verweerder erken. Sou die verweerder egter ontken dat hy kontrakbreuk gepleeg het (soos wat die eiser beweer) dan sal hy daardie bewering van die eiser in sy pleit ontken. 'n Verweerder kan 'n bepaalde bewering van die Eiser op 'n gekwalifiseerde wyse erken (ja maar ). Verweerder erken dat die kontrak gesluit is, maar ontken dat die kontrak al die terme bevat wat die Eiser beweer erkenning met teenwerping (erken en ontwyk / confess and avoid). 'n Ander manier van pleit wat soms voorkom, is wanneer die verweerder nie kennis dra van die bewerings wat die eiser maak nie. In so 'n geval is dit nie streng gesproke korrek om die gemelde bewerings bloot te ontken nie, en word die metode gewoonlik gevolg dat die verweerder pleit dat hy nie kennis dra van die betrokke feite nie, dit gevolglik nie kan erken nie, maar die eiser tot die bewys daarvan stel. Bv. Waar die Eiser skadevergoeding en/of genoegdoening eis van die Verweerder op grond van 'n delik. Die eiser beweer dat as gevolg van die verweerder se nalatigheid, daar 'n motorbotsing tussen eiser en verweerder se voertuie plaasgevind het en dat eiser as gevolg van die verweerder se nalatigheid, ernstig beseer is. Die eiser eis vir hospitaalkoste, asook genoegdoening vir pyn en lyding en verlies aan lewensgenietinge. Die verweerder dra nie kennis van die omvang van die eiser se skade nie en die verweerder sal pleit dat hy nie daarvan kennis dra nie en die eiser tot die bewys daarvan stel. Al die wesenlike feite waarop die verweerder steun, moet duidelik en bondig weergegee word. Indien 'n verduideliking of kwalifisering van 'n ontkenning nodig is, moet dit vermeld word. Indien op 'n kontrak gesteun word, moet gemeld word of die kontrak skriftelik of mondeling is, wanneer, waar en deur wie die kontrak gesluit is. In geval van 'n skriftelike kontrak moet 'n afskrif by die Verweerskrif geheg word (of 'n afskrif van die gedeelte waarop gesteun word). 'n Verweerder kan die bewerings van 'n eis erken in sy verweerskrif maar vra dat uitspraak uitgestel word totdat sy teeneis wat hy saam met die verweerskrif afgelewer het, afgehandel word deur die hof. Die bede lui ongeveer soos volg: met die oog op die teeneis wat die Verweerder hiermee aflewer, versoek die verweerder dat uitspraak ten opsigte van die Eiser se eis uitgestel word totdat uitspraak op die teeneis afgelewer word [Rel 22(4)]. LW: Indien 'n Verweerskrif nie aan die vereistes van Rel 22 voldoen nie, kan dit tersyde gestel word as 'n onrelmatige pleitstuk in terme van Rel 30.

112

Leereenheid 3

3.2.10.4

Kennisgewing van Belet

Harms pp 202 - 203

1. 1.1

Wat staan Eiser te doen in die volgende gevalle? Verduidelik kortliks: As 'n verweerskrif vaag en verwarrend is? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.2

Indien 'n verweerskrif nie wesenlike bewerings bevat wat nodig is om met die verweer te slaag nie? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.2.11

Spesiale pleit

Harms pp 190 J18

113

Leereenheid 3

3.2.11.1

Wat is 'n spesiale pleit?

'n Spesiale pleit bevat nie 'n verweer op die meriete van die Eiser se eis nie, maar is 'n spesiale verweer wat buite om die meriete gele is.

3.2.11.2

Soorte spesiale Pleite

SPESIALE PLEIT

VERTRAGEND Vernietig nie Eiser se eis nie Lis Pendens Arbitrasie Nie-vergoeding

AFDOENDE Vernietig Eiser se eis Verjaring Res judicata Gebrek aan jurisdiksie

Let daarop dat die spesiale pleit altyd as deel van die verweerskrif geliasseer word. Dit word heel eerste in die verweerskrif geopper onder die opskrif spesiale pleit.

1.

Wat verstaan u onder die term res judicata? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

114

Leereenheid 3 2. Sal u 'n bevel van absolusie van die instansie as 'n finale bevel bestempel? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Wat verstaan u onder die begrip lis pendens? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. U word gekonsulteer deur James Hayman wat 'n Hooggeregshofdagvaarding aan u oorhandig. Di dagvaarding is op 31 Desember 2009 om 12h30 op hom beteken. Die relevante gedeeltes van die besonderhede van vordering lees: Op 1 Februarie 2006 het die eiser die bedrag van R500 000 aan die verweerder geleen en voorgeskiet. Die gemelde bedrag van R500 000 tesame met rente daarop was opeisbaar en betaalbaar op 31 Desember 2009. Ten spyte van skriftelike aanmaning weier en/of versuim die verweerder om die bedrag van R500 000 te betaal. Stel die pleit en spesiale pleit op. ontbreek. Gebruik u eie inisiatief waar besonderhede

4.1 4.2 4.3

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.2.12
Rel 24

Teeneis / eis in rekonvensie

Harms pp 190 - 194 J19 - J22

115

Leereenheid 3

3.2.12.1

Wat is 'n teeneis?

'n Teeneis word deur die Verweerder teen die Eiser ingestel en word tegelyk (en dikwels as deel van) die Verweerder se Verweerskrif aan die Eiser afgelewer. Dit is slegs in uitsonderingsgevalle wat 'n teeneis later ingestel kan word. 'n Teeneis is eintlik maar 'n dagvaarding van die Verweerder (dieselfde vereistes geld) waar die Verweerder glo dat hy 'n geldige eis teen die Eiser op dieselfde feitegeskille het. Koste en tyd word bespaar deur die twee eise (eis in konvensie en eis in rekonvensie) tegelykertyd af te handel. DAGVAARDING Eiser in konvensie Verweerder in konvensie TEENEIS Verweerder in rekonvensie Eiser in rekonvensie

Die verweerder kan ook 'n voorwaardelike teeneis teen die eiser instel. Dit beteken dat hy sy teeneis onderworpe stel daaraan dat die hoofeis of die verweer daarop misluk. 'n Voorwaardelike teeneis kom dikwels ter sprake by aksies vir skadevergoeding voortspruitend uit beserings wat in motorbotsings opgedoen is.

3.2.13

Repliek/replikasie

Rel 25 Harms pp 194 - 195 J23 - J24

3.2.13.1

Wat is repliek?

'n Repliek is die eiser se antwoord op die verweerder se pleit. Waar die verweerder in sy pleit nuwe bewerings gemaak het, dit wil s bewerings wat nie noodwendig voortspruit of verband hou met die bewerings wat die eiser in sy dagvaarding gemaak het nie, sal die eiser genoodsaak wees om op daardie bewerings te repliseer. 'n Tipiese geval van repliek sou wees waar die verweerder 'n ja, maar (confess and avoid) gepleit het. In so 'n geval sal die eiser ook sy weergawe van dit wat die verweerder beweer, voor die hof moet plaas by wyse van repliek. Dit is dus nie 'n noodsaaklike pleitstuk nie. 'n Replikasie wat 'n blote ontkenning van die bewerings in die vorige pleitstukke sou wees, is onnodig. 116

Leereenheid 3 Estoppel stel nie 'n eisoorsaak daar nie en kan slegs by wyse van 'n verweer geopper word. Waar die eiser dus teen die verweerder op estoppel wil staatmaak, sal die eiser nie estoppel in sy dagvaarding kan beweer nie, maar sal hy slegs nadat die verweerder gepleit het, estoppel kan repliseer.

3.2.13.2

Dies vir aflewering van 'n repliek

Binne 15 dae na aflewering van die Verweerskrif.

3.2.14

Dupliek

Binne 10 dae na aflewering van 'n repliek, kan die verweerder waar nodig 'n dupliek op die eiser se repliek aflewer. Die verweerder se dupliek kan deur die eiser met 'n tripliek opgevolg word en daarna kan 'n tweede dupliek en 'n tweede tripliek ook volg. Al hierdie verdere pleitstukke moet binne 10 dae na aflewering van die vorige pleitstuk beteken word.

3.2.15

Sluiting van pleitstukke (litis contestatio)

Harms p 204 J36 Kyk na die Hoofdiagram om presies vas te stel waar litis contestatio inpas in 'n siviele aksie

Bestudeer aanvullend tot Harms p 204 J36 Partye is vanaf 'n gegewe oomblik nie meer geregtig om verdere pleitstukke te wissel nie. Al die partye het nou voldoende geleentheid gehad om hul sake by wyse van pleitstukke te stel. Pleitstukke word ingevolge rel 29 as gesluit beskou, indien: i. ii. enigeen van die partye in geding getree het sonder om nuwe bewerings te maak en sonder om 'n verdere pleitstuk by te voeg; die laaste dag vir die indiening van 'n replikasie of daaropvolgende pleitstuk verstryk het sonder dat dit ingedien is;

117

Leereenheid 3 iii. iv. die partye skriftelik ooreenkom dat die pleitstukke gesluit is en so 'n ooreenkoms by die Griffier ingedien is; die partye nie oor die sluiting van pleitstukke kan ooreenkom nie en die hof op aansoek van 'n party, dit gesluit verklaar.

1.

Wanneer word pleitstukke in die Hooggeregshof as gesluit beskou? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2. 2.1

Wat is die effek as: Eiser voor litis contestatio sterf? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.2

Verweerder voor litis contestatio sterf? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.3

Eiser na litis contestatio sterf? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.4

Verweerder na litis contestatio sterf? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

118

Leereenheid 3 3. Gee 'n skematiese uiteensetting van 'n bestrede siviele aksie in die Hooggeregshof. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.2.16

Wysiging van pleitstukke

Harms pp 205 - 209

Voltooi: 1. Wysigings aan pleitstukke voor die verhoor vind plaas _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ Voltooi: 2. Wysigings aan pleitstukke tydens verhoor vind plaas _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Wat gebeur wanneer die opponent 'n wysiging teenstaan? Noem kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 119

Leereenheid 3 4. Gee kortliks die hof se houding jeens wysigings weer. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

U bevind u nou hier in die siviele verrigtinge

STAP 1

VOORPLEITSTUKSTADIUM

STAP 2

PLEITSTUKSTADIUM

LITIS CONTESTATIO

STAP 3

VOORVERHOORSTADIUM

STAP 4

VERHOORSTADIUM

STAP 5

NA VERHOORSTADIUM

120

Leereenheid 3

3.3

VOORBEREIDING VIR VERHOOR (STADIUM 3)

U sal ongeveer 7 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Na die afhandeling van leergedeeltes 3.3 en 3.4 behoort u die volgende te kan doen:
Alle stappe ter voorbereiding van 'n verhoor wat in 'n gewone geval vereis word, weer te gee. te weet: * * * * * watter stap om te neem in die prosedure; wanneer om dit te neem; hoe om dit te neem; wie di stap moet neem; aan wie dit gerig moet word; wat die doel met die betrokke stap in die prosedure is en dit kan toepas.

Harms pp 243 - 272 M1 - M45 Rels 11, 21, 33, 35 - 38 Artikel 30

121

Leereenheid 3

GOUE RELS BY VERHOORVOORBEREIDING VOORBEREIDING VAN 'N VERHOOR MOET VROEGTYDIG VOLLEDIG EN VERTROULIK WEES

3.3.1

Plasing

Rel 37

3.3.1.1

Hoe lyk die aansoek om verhoordatum?

Opskrif: KENNISGEWING VAN AANSOEK OM VERHOORDATUM Inhoud: Nademaal die Eiser voldoen het aan die vereistes van Rel 37 en Nademaal die pleitstukke in hierdie saak gesluit is, Geliewe kennis te neem dat die Eiser aansoek doen om verhoordatum. Eiser se advokaat is advokaat Piet Pompies en Verweerder se advokaat is advokaat Koos van der Merwe.

3.3.1.2

Wanneer vind die aansoek om verhoordatum plaas?

Aansoek om verhoordatum word in die praktyk tegelykertyd met die Blootleggingskennisgewing en Kennisgewing om Voorverhoorkonferensie (Rel 37) gedoen. Die Griffier stuur lys (nadat hy 'n Aansoek om Verhoordatum ontvang het) aan die prokureurs, waarin hy die prokureurs meedeel op watter dag die verhoor sal plaasvind. 122

Leereenheid 3 Nou is dit die prokureur vir die eiser se plig om aan sy opponent (prokureur vir Verweerder) en aan alle belanghebbende partye kennis te gee van die verhoordatum. Die kennisgewing se inhoud sien soos volg daaruit:

Opskrif: KENNISGEWING VAN VERHOORDATUM Inhoud: Geliewe kennis te neem dat die verhoor in bogemelde saak geplaas is vir verhoor op ... dag van ... 19.. om 10 v.m. of so spoedig moontlik daarna as wat die saak aangehoor kan word. Indien die eiser versuim om die saak op die rol te plaas vir verhoor, is die verweerder geregtig om die saak ter rolle te plaas.

LW: Plasingsprosedures verskil van afdeling tot afdeling.

3.3.2

Blootlegging

Rel 35 Harms pp 248 - 255 M5 - M17

3.3.2.1

Die doel van blootlegging

Blootlegging is daarop gerig om partye die geleentheid te gee om dokumente behoorlik bloot te l en in te sien alvorens sodanige dokumente tydens die verhoor gebruik word. Dit verhoed dat partye onverhoeds by die verhoor verras word deur allerhande nuwe getuienis. Onderliggend aan blootlegging l die beginsel dat geen party toegelaat word om vir enige doel hoegenaamd dokument te gebruik tydens die verhoor indien hy nie vooraf daardie dokument vooraf blootgel het nie. Dus: 1. 2. Versuim of In geval uitstel verleen word, tref kostebevel hom. 123 party om bloot te l, loop hy die volgende risikos: Dokumente wat hy in sy saak se voer wil gebruik, is nie toelaatbaar nie [Rel 35(4)].

Leereenheid 3

3.3.2.2

Wat moet blootgel word?

Alle dokumente en bandopnames wat nie gepriviligieerd (bevoorreg) is nie en wat betrekking het op n geskilpunt in die geding en wat in besit of onder beheer is of was van die party, moet nadat die teenparty dit by wyse van skriftelike kennisgewing vereis het, dit blootl onder eed aan die versoekende party. LW: Bandopnames word net soos dokumente behandel. Dit sluit ook klankbaan in, film, magnetiese band, plaat of ander materiaal waarop visuele beelde, klank of inligting opgeneem kan word [Rel 35(15)]. Party is slegs verplig om dokumente of bandopnames bloot te l wat nadelig vir sy eie saak is of wat die saak van sy opponent kan bevoordeel. Dokumente of bandopnames wat slegs die party wat moet blootl se saak kan bevoordeel, hoef nie blootgel te word tensy so party van voorneme is om dit by die verhoor te gebruik nie. Dokumente of bandopnames wat bevoorreg (gepriviligieerd) is, hoef nie ter insae van die teenparty blootgel te word nie, maar dit moet afsonderlik (en nie in die algemeen nie) vermeld en gedentifiseer word.

3.3.2.3

Wanneer moet blootgel word?

Binne 20 dae nadat die kennisgewing ontvang is van die party wat blootlegging vereis. Behalwe met verlof van regter, is blootlegging slegs van toepassing na sluiting van pleitstukke.

Byvoorbeeld verklarings van getuies vir doeleindes van verhoor mededelings tussen prokureur, advokaat en klint pleitstukke bedigde verklarings kennisgewings moet nie blootgel word nie.

3.3.2.4

Vorm van Blootlegging

Die party op wie die kennisgewing om bloot te l beteken is, l n blootleggingsverklaring af (by wyse van bedigde verklaring). In die blootleggingsverklaring word die volgende uiteensetting gegee: 124

Leereenheid 3 Dokumente en bandopnames in besit van homself of sy verteenwoordiger; Dokumente en bandopnames wat hy regmatig kan weier om bloot te l; Dokumente en bandopnames wat hy of sy verteenwoordiger in besit gehad het maar op die datum van die bedigde verklaring nie meer in besit het nie. Let ook daarop dat party wat moet blootl, verplig is om alle dokumente wat aan die bovermelde vereistes voldoen, bloot te l, selfs al sou sodanige dokumente sy eie saak tot nadeel strek en die saak van die ander party bevoordeel.

3.3.2.5

Onvoldoende Blootlegging Rel 35(3)

Indien betrokke party rede het om te glo dat, benewens vir die dokumente wat deur die ander party blootgel is, daar nog ander dokumente bestaan wat nie deur hom blootgel is nie, kan hy kennisgewing in terme van Rel 35(3) op sodanige party beteken. Van die ander party word geverg om sodanige dokumente beskikbaar te stel, of om onder eed te verklaar (binne 10 dae) dat sodanige dokumente nie in sy besit is nie.

3.3.2.6

Versuim om bloot te l

Indien party versuim om bloot te l, kan die teenparty by die hof aansoek doen vir n bevel om blootlegging te verplig. Versuim die party verder kan die hof op aansoek die eis/verweer deurhaal. Indien party in gebreke bly om behoorlik aan Rel 35(3) te voldoen, kan die hof behoorlike blootlegging gelas. Versuim die party verder, kan die hof op aansoek die eis/verweer deurhaal.

3.3.2.7

Wenke by Blootlegging

Rangskik dokumente chronologies in volgorde. Pagineer dokumente. Voorsien van inhoudsopgawe.

Maak leesbare, duidelike afskrifte van dokumente. Afskrifte vir opponent, vir advokaat, vir die hof. Kry dokumente vroegtydig gereed vir blootlegging.

125

Leereenheid 3

1.

Watter beginsel l blootlegging ten grondslag? Noem kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Wat gebeur indien

party versuim om

dokument bloot te l? Bespreek kortliks.

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.3.3

Kennisgewing om dokumente by verhoor beskikbaar te stel

Rel 35(1) In terme van hierdie rel word aan die teenparty kennis gegee om die oorspronklike van n dokument wat deur hom blootgel is, by die verhoor beskikbaar te h.

3.3.4

Kennisgewing om dokumente vir inspeksie beskikbaar te h

Rel 35(6) Vorm 13 plus Vorm 14 Party kan aan die ander party kennis gee om dokumente wat deur laasgenoemde blootgel is, beskikbaar te stel vir inspeksie. Indien die ander party nalaat om sodanige dokumente vir inspeksie beskikbaar te stel, word hy verbied om daardie dokument by die verhoor as getuienis te gebruik. In terme van Rel 35(12) word voorsiening gemaak dat enige dokument waarna in n pleitstuk of bedigde verklaring verwys word, ook by wyse van kennisgewing vir inspeksie beskikbaar gestel moet word. 126

Leereenheid 3

3.3.5

Kennisgewing om aan te dui watter dokumente tydens die verhoor gebruik sal word

Rel 35(8)

Party mag aan enige party tot aksie kennis gee om skriftelik te spesifiseer welke dokumente hy van voorneme is om by die verhoor te gebruik. Hierdie rel is veral van belang met betrekking tot dokumente wat nie in die besit van die ontvangende party is nie, aangesien sodanige dokumente nie deur hom blootgel hoef te word nie. Die toepassing van hierdie rel bring egter mee dat sodanige dokumente (wat nie in die besit van die ontvangende party is nie) egter wel deur sodanige party gedentifiseer moet word, en dat hy ook die naam en adres van die persoon in wie se besit die dokument wel is, moet verskaf.

3.3.6

Kennisgewing om dokumente te erken

Rel 35(9)

Party wat dokument byvoorbeeld titelakte/verbandakte wil gebruik as getuienis by n verhoor, kan kennis gee aan die opposisie om binne 10 dae van ontvangs van die kennisgewing, te erken dat die dokument behoorlik verly en eg is. Onnodige getuienis word met di stap uitgeskakel (onnodig om formele getuienis aan te bied). Word die erkenning nie binne di 10 dae gedoen nie, is die party wat die kennisgewing gebring het, geregtig om die dokumente by verhoor in te dien sonder bewys, behalwe dat dit dokumente is waarna verwys word en dat behoorlik kennis gegee is.

3.3.7

Nadere besonderhede vir verhoor

Rel 21 Harms pp 246 - 248 M2 - M4 127

Leereenheid 3

3.3.7.1

Wanneer kan nadere besonderhede aangevra word?

Na sluiting van pleitstukke, nie minder as 20 dae voor die verhoor.

3.3.7.2

Wie kan Nadere Besonderhede aanvra?

Enige van die partye.

3.3.7.3

Wat is die doel van Nadere Besonderhede?

Om versoekende party in staat te stel om voor te berei vir verhoor. Om die verrassingselement by verhoor te verminder.

3.3.7.4

Wanneer moet Nadere Besonderhede verskaf word?

Binne 10 dae na Kennisgewing (Versoek) afgelewer is.

3.3.7.5

Versuim om Verdere Besonderhede af te lewer

Teenparty doen aansoek by die hof om die party te verplig. Indien laasgenoemde nog steeds weier, sal hof op versoek die aksie/verhoor van die hand wys met koste.

3.3.8

Inspeksies en ondersoeke

Rel 36 Harms pp 255 - 260

Bestudeer vervolgens die diagram.

128

Leereenheid 3

3.3.8.1

Mediese ondersoeke

Rel 36(1) Harms pp 255 - 258 M18 - M22 Enige party tot aksie waarin skadevergoeding/genoegdoening ten aansien van beweerde liggaamlike beserings geis word, kan van die party wat eis vereis om hom/haar aan n mediese ondersoek te onderwerp. Dit is belangrik ter bepaling van die omvang van die skade, diagnose en prognose van die beseerde se fisiese toestand te bekom. In die kennisgewing word aan sodanige party kennis gegee wat die aard van die ondersoek wat verlang word is, asook die naam of name van die dokters wat die ondersoek sal doen en die plek en tyd wanneer sodanige ondersoek sal plaasvind. Party wat ondersoek moet word, kan sy eie mediese en regsverteenwoordiger teenwoordig h. In Rel 36(3) word gronde aangedui waarop beswaar gemaak kan word deur die persoon op wie Rel 36(1) kennisgewing beteken is.

Slaan die inhoud van Rel 36(3) na en som dit in u eie woorde op. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

129

Leereenheid 3

3.3.8.2

Dokumentre getuienis met betrekking tot skadevergoeding

Rel 36(4) Harms pp 258 M23

Enige party tot aksie waar daar eis vir skadevergoeding of genoegdoening ten aansien van liggaamlike beserings is, mag aan ander party daartoe kennis gee waarin daar van hom versoek word om alle regsmediese verslae, hospitaalrekords, X-straalplate of ander dokumentasie beskikbaar te stel.

3.3.8.3

Inspeksie van roerende/onroerende sake

Rel 36(6) Harms pp 258 M24

Indien dit wil voorkom asof sake, hetsy roerend of onroerend, relevant kan wees by die beslissing van geskilpunt in aksie, kan enige party op enige stadium kennis gee aan die party wat op die toestand van die betrokke sake steun of wat dit in sy besit of onder sy beheer het, om dit vir ondersoek beskikbaar te stel.

3.3.8.4

Getuienis in die vorm van

plan, tekening, model of foto

Rel 36(10)(a) Harms pp 259 - 260 M25 Niemand mag plan, tekening, model of foto as getuienis in hof aanbied tensy hy minstens 15 dae voor verhoor kennisgewing afgelewer het dat hy dit wil doen, dat hy dit ter insae aanbied en dat hy verlang dat die ander party die bewysstukke binne 10 dae moet erken. Versuim die party om op die kennisgewing te reageer, kan die plan, tekening, model 130

Leereenheid 3 of foto sonder verdere bewys by die hof as bewysstukke ingehandig word. Ontken die party dit, moet die foto, plan, tekening of model deur middel van die nodige getuienis voor die hof bewys word.

3.3.9

Deskundige getuienis

Rel 36(9)(a) Harms pp 260 - 261 M26 - M27

Byvoorbeeld geneesheer word as deskundige beskou ten aansien van mediese aangeleenthede.

Die party wat van voorneme is om

deskundige as getuie te roep, moet:

Kennis gee aan die ander party van sy voorneme. Kennis gee nie minder as 15 dae voor die verhoor nie; Opsomming van die deskundige getuie se menings en fundering vir sy menings aflewer aan die ander party; Die opsomming aflewer nie minder as 10 dae voor die verhoor nie; Die doel van Rel 36(9)(a) is om te voorkom dat party nie onkant gevang word deur getuienis van gespesialiseerde en deskundige aard nie.

3.3.10

Voorverhoorkonferensie

Rel 37 Harms pp 261 - 264 M28 - M32

131

Leereenheid 3

Binne 5 dae na ontvangs van die kennisgewing van die verhoordatum moet die Eiser kennisgewing aflewer waarin hy datum, tyd en plek vir die hou van voorverhoorkonferensie aanwys. Indien die Eiser dit nie kan doen nie, kan die Verweerder sodanige kennisgewing aflewer binne 30 dae nadat die 5 dae waarbinne die Eiser dit moes doen, verstryk het. Nie later nie as 10 dae voor die voorverhoorkonferensie moet elke party lys aan die teenparty verskaf van: 1. 2. 3. die erkennings wat hy verlang; die navrae wat hy gaan rig; ander aspekte omtrent voorbereiding vir verhoor wat hy vir bespreking gaan opper.

Notule van die Voorverhoorkonferensie moet opgestel word en deur of namens elke party onderteken word. Die notule handel met die volgende aangeleenthede: datum van voorverhoorkonferensie plek van voorverhoorkonferensie duur van voorverhoorkonferensie persone teenwoordig by voorverhoorkonferensie nadeel wat party meen hy ly omdat die teenparty versuim/geweier het om aan die hofrels in die verband te voldoen jurisdiksie - of die saak na ander hof oorgeplaas behoort te word

geskilpunt(e) wat deur partye verwys is na benadeling, arbitrasie ens. skikkingsvoorstelle en reaksie daarop erkennings gemaak geskil oor die plig om te begin in die verhoor geskil oor bewyslas enige ooreenkoms betreffende die voorlegging van getuienis by wyse van bedigde verklaring geskilpunte wat ooreenkomstig Rel 33(4) afsonderlik bereg behoort te word welke party vir die kopiring en ander voorbereiding van dokumente verantwoordelik sal wees; welke dokumente of kopie van dokumente sonder verdere bewys sal dien as bewys van dit wat dit voorgee om te wees, welke uittreksels bewys kan word sonder om die hele dokumente te bewys of enige ander ooreenkoms omtrent die bewys van dokumente. Die notule moet nie later as 5 dae voor die verhoordatum by die Griffier ingedien word nie. Die notule word deur al die partye se prokureurs onderteken. Regter kan indien hy dit wenslik ag, te eniger tyd op voorstel van n party of uit eie beweging die partye se prokureurs of advokate oproep om n konferensie voor n Regter in kamers te hou of voort te sit.

132

Leereenheid 3

3.3.11

Getuiedagvaardings (subpoena)

Rel 38 Artikel 30(1) Harms pp 265 - 266 M33 - M36 Indien party die bywoning van enige iemand wil verkry om getuienis by die verhoor te lewer, kan hy van regswe getuiedagvaarding vir daardie doel laat uitreik (vorm 16 in die Eerste Bylae tot die Rels), wat die name van hoogstens vier persone in sodanige getuiedagvaarding bevat. Betekening geskied deur die balju (Rel 4). Indien so getuie akte, stuk, geskrif of voorwerp in sy besit of onder sy beheer het wat die party wat sy bywoning vereis as bewys wil voorl, moet dit in die getuiedagvaarding vermeld word en moet die getuie aanges word om dit by die verhoor beskikbaar te h. So getuiedagvaarding word subpoena duces tecum genoem. Wanneer iemand wat gedagvaar is om as getuie by siviele geding aanwesig te wees, sonder redelike verskoning versuim om die dagvaarding te gehoorsaam en indien dit uit die relaas van die balju blyk dat die dagvaarding bestel is en dat die getuiefooi (bereken ooreenkomstig die tarief neergel kragtens artikel 42(1) aan hom betaal of aangebied is), of indien persoon versuim om aanwesig te bly, kan die hof lasbrief uitreik. Waar beswaar daarteen aangeteken word, verhoed sodanige beswaar nie die voer van die onderhoud nie en is die teenparty se regsverteenwoordigers ook nie geregtig om die onderhoud by te woon of om daar teenwoordig te wees nie.

3.3.12

Konsultasie met getuies

Alle relevante feite (ook nadelige feite) moet met die getuies bespreek word. Dit is onbehoorlik om getuie voor te s of sy getuienis in te kleur of reg te skaaf. Prokureur bly beampte van die hof en moet as sulks optree. Die waarheid moet voor die hof vir beslissing geplaas word.

3.3.13

Verklarings van getuies

Hoewel toelaatbaar om verklarings van getuies te verkry, behoort dit slegs afgeneem te word in gevalle waar getuienis by wyse van bedigde verklarings aangebied moet word.

133

Leereenheid 3

3.3.14

Instruksies aan die advokaat

Harms pp 266 - 269 M41 - M42

3.3.14.1

Advies op getuienis

Dit is gebruik in die Hooggeregshof dat die prokureur vir bepaalde party aan die advokaat wat gaan verskyn, opdrag gee om advies op getuienis voor te berei. Laasgenoemde is eintlik maar opinie waarin die advokaat indringende ontleding van die hele saak doen. Die doel daarmee is byvoorbeeld om aan te dui:

(a) (b) (c) (d) (e)

Wat die geskilpunte in die saak is; Watter getuies ten aansien van elke geskilpunt benodig sal word; Watter getuies waarskynlik deur die ander kant geroep sal word ten aansien van elke geskilpunt; Strategie uit te werk waarvolgens die ander kant se getuies en die saak van die ander kant, ontmoet sal word; Aan te dui of daar deskundige getuienis benodig sal word, of daar inspeksie ter plaatse benodig sal word, of daar kennisgewing gegee moet word dat die ander kant planne, tekeninge, fotos ensovoorts vir inspeksie beskikbaar moet stel, en so aan.

Hoewel die rels nie voorskryf dat advies op getuienis nodig is nie (en dit dus nie deel van die pleitstukke uitmaak of deel van die formele hofproses uitmaak nie) is dit noodsaaklik dat, veral in meer ingewikkelde sake, die advokaat advies op getuienis sal verskaf. Die advies op getuienis het dus eintlik ten doel om geheeloorsig oor die saak te bekom, voorbereidingspunte aan te dui en algemene strategie te help bepaal.

134

Leereenheid 3

3.3.14.2

Voorbereiding van Verhoor

Die advokaat moet volledige brevet vir doeleindes van verhoor ontvang. Maak seker van die volgende brevetinhoud: Afskrifte van alle: prosesstukke pleitstukke kennisgewings getuieverklarings deskundige kennisgewings en opsomming van deskundige getuienis relevante dokumentasie blootleggingsverklarings van beide partye relevante dokumente deur die teenkant blootgel relevante korrespondensie tussen onderskeie prokureurs gewissel en wat op die geskilpunte betrekking mag h opinies/memoranda deur advokate advies op getuienis gegee

3.3.15

Voorbereiding van hofstukke indeksering, paginering en bundel van dokumente

3.3.15.1

Wie is voorbereidingspligtig?

Eiser se prokureur.

3.3.15.2

Wanneer moet die voorbereiding plaasvind?

Minstens 3 dae voor die verhoor.

3.3.15.3

Hoe moet te werk gegaan word om die hofstukke voor te berei?

Pleitstukke in een bundel gebind, genommer en ge-indekseer op die hofler Kennisgewings in een bundel gebind, genommer en ge-indekseer op die hofler Teenkant moet van indeks voorsien word 135

Leereenheid 3 Handgeskrewe aanhangsels tot pleitstukke of kennisgewings moet oorgetik word sodat dit makliker leesbaar is.

3.3.15.4

Versuim om die hofler voor te berei

gepaste kostebevel teen die eiser.

Die hof sal die saak van die rol skrap met

Die hof kan selfs die prokureur van die eiser gelas om die verkwiste koste uit eie beurs te betaal.

3.3.16

Skeiding van verhore

Rel 33

Indien die hof mero motu of op aansoek van party meen dat daar in hangende aksie regs- of feitevraag is wat gerieflik beslis kan word voordat getuienis gelei word of afsonderlik van enige vraag, kan afhandeling van so vraag na goeddunke voorgeskryf word en beveel dat alle verdere verrigtinge tot dan opgeskort word. In die geval van aksie ingevolge die Wet op Verpligte Motorvoertuigversekering (1972) of die Motorvoertuigongelukkewet (1986) of die Multilaterale Motorvoertuigongelukke-fonds Wet 1989) en op aansoek van party tot sodanige geding dat die vraag van aanspreeklikheid (die meriete) afsonderlik beslis moet word van die bedrag van skadevergoeding (die quantum), moet die hof gelas dat sodanige vrae afsonderlik beslis word, tensy dit blyk dat dit nie gerieflik afsonderlik beslis kan word nie.

3.3.17

Konsolidasie van aksies

Rel 11

Waar afsonderlike aksies ingestel is en die hof meen dat hulle gerieflikheidshalwe gekonsolideer behoort te word, kan hy op aansoek van party daartoe en na kennisgewing aan alle belanghebbende partye, konsolidasie beveel waarna die aksies as een voortgesit word. Die hof kan een uitspraak gee waarin al die geskille in die aksies afgehandel word. 136

Leereenheid 3

3.3.18

Tolk

Prokureurs moet toesien dat tolk tydens verhoor beskikbaar sal wees indien een of meer getuies nie Engels/Afrikaans magtig is nie.

3.3.19

Navorsing

Dit is prokureur se plig om die nodige navorsing (oplees, inspeksies ensovoorts) te doen voor verhoor. Onvoorbereide prokureur is verdoemend vir klint.

3.3.20

Getuienis op kommissie

Rel 38(3) Harms pp 266 - 269 M37 - M40

Die hof kan op aansoek by kennisgewing, gerieflikheidshalwe of in geval dit nodig blyk te wees, ten einde reg te laat geskied, beveel dat die getuienis van getuie voor/tydens verhoor voor kommissaris afgeneem word. Persoon wat getuienis op kommissie moet afl voor kommissaris, word gedagvaar om aldus te verskyn en getuienis af te l soos by die verhoor. By voltooiing van die getuienis wat voor die kommissaris afgeneem word, word oorkonde van die getuienis deur die kommissaris voorberei en aan die griffier gestuur met sy sertifikaat dat dit die oorkonde van die getuienis is wat voor hom gelewer is en dit word daarop deel van die oorkonde van die saak. Wanneer aansoek tot die hof gerig word om te beveel dat die getuienis van getuie voor kommissaris van die hof afgeneem moet word, beskik die hof oor diskresie om sodanige bevel te verleen al dan nie. By die uitoefening van sodanige diskresie sal daar onder andere op die volgende faktore gelet word:

Die onvermo of ongerief van die getuie om getuienis tydens die verhoor af te l, byvoorbeeld waar die betrokke persoon pasint in die hospitaal is of hom in die buiteland bevind; Welke mate van benadeling daar vir die teenparty sal wees om getuienis op hierdie wyse te verkry; Die aard van die voorgenome getuienis en of dit relevant tot die geskilpunte is al dan nie.

137

Leereenheid 3 Die bedigde verklaring ter ondersteuning van so bewerings bevat: Die naam van die getuie; Die naam van die kommissaris; Die aard van die voorgenome getuienis en die belang daarvan; Die redes waarom getuienis op kommissie afgeneem moet word. aansoek moet ten minste die volgende

3.3.21

Getuienis deur middel van bedigde verklarings

Lees ter uitbreiding van onderstaande die volgende: Rel 38(2) Harms pp 269 - 270 M41 - M42

Hof kan te enige tyd indien daar voldoende rede voor bestaan, beveel dat al die getuienis (of gedeelte) by wyse van bedigde verklaring gelewer word in stede daarvan dat die betrokke persoon tydens die verhoor verskyn en mondelinge getuienis afl. Indien die hof van mening is dat die ander partye rede het om getuie te wil kruisvra, en sodanige getuie na die hof kom, sal bedigde verklaring nie toegelaat word nie. Dit is beperkte prosedure en vind gewoonlik slegs toepassing wanneer dit onmoontlik of baie ongerieflik vir getuie sal wees om die hofverrigtinge by te woon en indien sy getuienis bloot formeel van aard sal wees.

3.3.22

Oorplasings, uitstelle en terugtrekkings van aksies

Rel 39(22)/41(1)(a) Harms pp 270 - 271 M43 - M45

138

Leereenheid 3

1. 1.1

Skryf ongeveer 5 rels ten opsigte van: oorplasings van aksies _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.2

uitstelle van aksies _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.3

terugtrekking van aksies _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

139

Leereenheid 3

3.4

VERHOOR SELF (STADIUM 4)

U sal ongeveer 3 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Na afhandeling van hierdie leergedeelte 3.4 behoort u in staat te wees om die volgende te kan doen:
die verloop van siviele verhoor stap-vir-stap te verduidelik; Hooggeregshof mag maak;

aan te dui watter hofbevele

aan te dui watter tipe kostebevele gemaak kan word; en hierdie kennis in feitestelle kan toepas.

Harms pp 273 - 282 (verhoor) (N1 - N13) pp 285 - 292 (hofbevele)

pp 299 (P8) en 236 - 238 (L5 - L7) (kostes) Rel 39

3.4.1

Verhoor

Rel 39 Harms pp 275 - 282 N1 - N13 140

Leereenheid 3

Dit is prokureur se plig om die advokaat by te staan by die verhoor met die voer van die verhoor. Die prokureur moet op hoogte wees van die saak se feite, die reg van toepassing op die saak asook van bewys- en prosesrels.

U moet daarop let dat daar nie in diepte gehandel word met verhoor nie, aangesien hierdie afdeling volledig in die Bewysreg met u behandel word. Ek verwys voorts net na enkele belangrike fasette. Raadpleeg u notas oor die Bewysreg.

Woon siviele hofsaak by en skryf die onderskeie stappe wat gevolg moet word in die siviele saak neer.

1.

Wanneer word hofverrigtinge in camera gehou? Skryf u antwoord in nie meer as vyf rels nie. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Watter effek het die roep van onnodige getuies of die buitengewone lang (uitgerekte) kruisondervraging op party se saak? Antwoord in een sin. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.

Wat is die gevolge indien: 141

Leereenheid 3 3.1 die eiser afwesig is van hofsaak?

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3.2 die verweerder afwesig is van hofsaak? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. 4.1 Wat is die sogenaamde openingsrede en slotrede (betoog) en wie is verantwoordelik daarvoor? Openingsrede _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4.2 Betoog _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5. 5.1 _____________________________________________________________________ Dui kortliks die doel van die volgende aan in die toegelate ruimte: Hoofondervraging _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5.2 Kruisondervraging _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

142

Leereenheid 3 5.3 Herondervraging _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. Wie begin met die aanbied van getuienis? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7. Is dit moontlik om verdere getuies te roep as gesluit het? Bespreek kortliks en krities. regsverteenwoordiger reeds sy saak

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8. 8.1 Verduidelik in nie meer as agt rels elk hoe die volgende prosedures werk: Inspeksie in loco _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8.2 Verwysing na skeidsregter _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ Die onderstaande vrae sal u help om met gemak deur die leergedeelte C IV Verhoor te werk en dit stel u boonop in staat om slegs met die belangrikste aspekte te handel met die oog op evaluering.

143

Leereenheid 3

3.4.2

Hofbevele

Harms pp 285 - 292

1.

Wat beteken die woord vonnis/uitspraak/beslissing ("judgment") en bevel ("order")? Verduidelik in nie meer as vyf rels nie. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Die algemene rel is dat beslissing wat gegee is, finaal is en nie onderworpe is aan verandering of byvoeging deur die hof wat die beslissing gemaak het nie. Daar bestaan egter uitsonderings op hierdie rel. Noem slegs die uitsonderings. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

3.

Hoe lank is

beslissing van krag?

_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. In watter gevalle mag beslissing verontagsaam word sonder dat dit nodig is om dit tersyde te laat stel? Noem drie gevalle. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 144

Leereenheid 3 5. 5.1 Watter toets pas die hof toe ten einde: uitspraak te lewer na die eiser se saak? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5.2 uitspraak te lewer na die verweerder se saak? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. 6.1 Egskeidingsbevel verplig X om onderhoud te betaal ten opsigte van sy twee minderjarige kinders. X versuim om die onderhoud te betaal. Watter tipe bevel is die onderhoudsbevel? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6.2 Watter regsgevolge tree in vir X weens sy minagting van die egskeidingsbevel? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6.3 Y, X se gewese vrou wil nou stappe teen X doen weens sy nie-nakoming van die bevel. Watter stappe moet gedoen word en watter bevel moet aangevra word? Bespreek baie kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

145

Leereenheid 3

3.4.3

Kostes

Daar word onderskei tussen twee tipe kostes, naamlik 1. 2. Prokureur-en-klintkoste en Party-en-partykoste

Prokureur-en-klintkoste Koste aangegaan tussen klint en sy prokureur Dit bly die klint se plig om sy prokureur te vergoed

Party-en-partykoste Koste wat die onsuksesvolle party aan die suksesvolle party moet betaal Waar die verloorder nie kan betaal nie

Tydens die voorverhoorstadium word aanmaning gewoonlik na opponent gestuur voordat regstappe geneem word. Aanmaning wat die gevraagde regshulp uiteensit of die regstappe aandui wat persoon van voorneme is om te neem, is nie voorvereiste vir regstappe nie, behalwe as eis noodsaaklik is om die oorsaak of aksie te voltooi of as dit voorvereiste volgens statuut is. Die voor-pleitstukstadium word gevolg deur die pleitstukstadium wat al die pleitstukke bevat wat deur die partye gewissel is en wat met dagvaarding van die eiser begin en deur die verweerder se pleitstuk beantwoord word. Daar is drie tipes dagvaardings wat elk vir spesifieke skuldoorsaak gebruik word, byvoorbeeld, die gewone en gekombineerde dagvaardings vir illikwiede eise en die voorlopige vonnis dagvaarding vir likwiede eise. The dagvaarding word deur die balju op die verweerder beteken. Indien die verweerder nie binne die Republiek woonagtig is nie, moet hy deur middel van ediktale sitasie gedagvaar word en waar persoon binne die Republiek woonagtig is maar betekening nie in terme van die Rels uitgevoer kan word nie, kan n aansoek by die hof ingedien word om toestemming om vervangende betekening te verkry. Wanneer verweerder versuim om aksie te verdedig of versuim om pleitstuk in te dien, kan verstekvonnis verkry word. Vir die verweerder om aksie te verdedig moet hy kennisgewing van voorneme om te verdedig indien. Soms is dit moontlik om vinnige einde te maak aan aksie deur middel van summiere vonnis, wanneer n eis gebaseer is op likwiede dokument inter alia en die eis verdedig word. Andersins is dit moontlik om aksie deur middel van skikking of verlof tot vonnis te beindig.

146

Leereenheid 3 Die verweerder se pleitstuk is in antwoord op die eiser se eis deur erkenning of ontkenning of bekentenis en vermyding van bewerings wat deur die eiser in sy besonderhede van vordering gemaak word. n Spesiale pleit opper nie n verdediging op die meriete van die eiser se eis nie, maar opper n spesifieke verdediging afsonderlik van die meriete, by voorbeeld, as die saak res judicata is, het die hog geen jurisdiksie om die saak te verhoor nie, ens. Die verweerder kan teeneis liasseer indien hy glo dat hy geldige eis teen die eiser het gebaseer op dieselfde feite in geskil. Wanneer beide partye voldoende geleentheid gehad het om hul sake by wyse van pleitstukke te stel, vind litis contestatio (dit is sluiting van pleitstukke) plaas en die voorbereiding vir die verhoor neem aanvang. Tydens voorbereiding vir die verhoor word die saak vir verhoor geplaas, dokumente vir verhoor blootgel en beskikbaar gestel, verdere besonderhede vereis vir verhoordoeleindes, deskundige getuienis, asook die verkre resultate van inspeksies en ondersoeke, getuienis word geroep en mee gekonsulteer, opdrag aan advokaat gegee, hofdokumente word voorberei, gendekseer, gepagineer en gebind, navorsing gedoen en n voorverhoorkonferensie gehou. Die goue rels vir verhoorvoorbereiding is om dit betyds, volledig en vertroulik te doen. Tydens die verhoor, moet die prokureur en die advokaat die feite van die saak, die betrokke sakereg en die rels van getuienis en prosedure ken. Gedurende die verhoor kry elke party die geleentheid om sy saak te stel, gestaaf deur middel van getuienis. Die hof sal besluitvonnis in die saak lewer na aanhoor van die partye (audi alteram partem).

1.

Verweerder ontken aanspreeklikheid in sy verweerskrif, maar tydens verhoor erken hy wel aanspreeklikheid vir betaling van skadevergoeding aan die Eiser. Verweerder was al die tyd bewus van sy aanspreeklikheid, ook tydens die opstel van sy verweerskrif. Vonnis word ten gunste van die Eiser gegee. Watter tipe hofbevel behoort die hof te gee en waarom? Watter beginsels geld by die toekenning van kostes? _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

147

Leereenheid 3

148

Leereenheid 4

4.

BESONDERE PROSEDURES (CAPITA SELECTA)

U sal ongeveer 13 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

LEEREENHEID 4: WEEK 10 KONTAKDATUM WEEK 11 KONTAKDATUM

BESONDERE PROSEDURES

SKEDULERING VAN KAMPUSAKTIWITEITE Tye Aktiwiteit Lesing Werksopdrag / groepsbespreking / toets

149

Leereenheid 4

Inhoudsopgawe
Leergedeelte 4.1 Leergedeelte 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6 4.2.7 Leergedeelte 4.3 4.3.1 4.3.2 Rel 43 tussentydse regshulp in huweliksaangeleenthede ............ 151 Derdepartyprosedure ..................................................................... 155 Betekenis van "derdeparty"............................................................ 155 Doel met derdepartyprosedure ...................................................... 155 Omstandighede waaronder derdeparty tot aksie gevoeg kan word .............................................................................................. 156 Inhoud van die derdepartykennisgewing wat aan die derdeparty gestuur word (Bylaag 1 Vorm 7) .................................................... 156 Tydstip van betekening .................................................................. 156 Wie maak gebruik van derdepartyprosedure?................................ 156 Skematies sien derdepartyprosedure soos volg daaruit ................. 157 Skikkings ....................................................................................... 160 Soorte tenders (Rel 34) ............................................................... 161 Tussentydse betalings (Rel 34(A), 33(4) en 6(11))....................... 161

Harms pp 312 - 315 (Rel 43) pp 94 - 97 (Derdeparty) pp 293 - 301 (Skikkings)

Na afhandeling van Leereenheid 4 behoort u die volgende te kan doen:

Rel 43 verrigtinge aan egskeidingsklint te verduidelik en die nodige hofdokumente op te stel om uitvoering te gee aan u advies; Derdepartyprosedure te verduidelik en die nodige hofdokumente op te stel; Die implikasies van stel. skikking aan klint te verduidelik en skikkingsooreenkoms op te

150

Leereenheid 4

4.1

REL 43 TUSSENTYDSE REGSHULP IN HUWELIKSAANGELEENTHEDE

U sal ongeveer 9 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

By voltooiing van Leergedeelte 4.1 behoort u in staat te wees om u klint oor Rel 43prosedures te adviseer en om die nodige kommentaar op te stel om uitvoering te gee aan tussentydse regshulp in huweliksaangeleenthede.

Bestudeer Harms pp 312 - 315 Ingevolge Rel 43 word tussentydse regshulp aangevra vir: Onderhoud vir Eiseres Onderhoud vir minderjarige kinders Bydrae tot koste van Eiseres Beheer en toesig vir Eiseres Reg van redelike toegang tot ..... (aantal) minderjarige kinders vir ..... Rel 43 aansoek bestaan uit kennisgewing plus bedigde verklaring.

Die kennisgewing bevat die volgende inligting: Gee kennis van aansoek (tyd, plek, datum) Verwys na Applikant se bedigde verklaring

151

Leereenheid 4 Die bedigde verklaring bevat die volgende inligting: Applikant se besonderhede (naam, van, beroep, woon/werksadres) Deponent Hoedanigheid van deponent in die saak as Eiser/Verweerder Respondent se besonderhede (naam, van, beroep, woon/werksadres) Partye gedomisilieerd in hof se jurisdiksiegebied Partye getroud (hoe, waar, wanneer en feit dat huwelik nog bestaan) Aantal kinders gebore uit die huwelik (ouderdomme en geslag) Stand in aksie

Dagvaarding is vir egskeiding uitgereik op ..... (datum) vanuit ..... (Hooggeregshof) (LW Dieselfde hof waaruit aansoek nou ook plaasvind) onder saaknr ..... Verweerder teken verdediging aan Eiseres wag vir Verweerskrif Huwelik het onherstelbaar verbrokkel en geen vooruitsigte bestaan op herstel nie Gronde in egskeidingsdagvaarding vermeld Gee besonderhede van Verweerder se finansile welstand en posisie

Voorbeeld 1: gewoond aan luukse leefwyse dien op verskeie direksies hou verskeie aandele groot salaris (netto inkomste per jaar) jaarlikse omset motor prys/versekeringsgelde/premies maandeliks betaalbaar eiendomme te gelde gemaak teen ho pryse woonhuis waarde / strandhuis waarde tipe meubels (binnehuis-versierders, duur rekenaartoerusting) goue Mastercard en ander kredietkaarte vakansies gehou, waar, hoe lank ens. in die verlede was ons uitgawes: water, ligte, erfbelasting, 3 bediendes, kruideniers, ontspanning, petrol, tennislesse, ekstra remedirende klasse, "gym", ens.

152

Leereenheid 4 Voorbeeld 2: Gee besonderhede van Eiseres se finansile posisie en welstand woon nou in huis waarop verband geregistreer is; grootte van verband en terugbetalingspaaiemente motor - uitstaande skuld daarop en hoe betaalbaar het sy spaargeld/beleggings? Grootte daarvan en wanneer opvraagbaar wat is waarde van meubels, klere ens en wat is nog verskuldig op gemelde items watter uitgawes word aangegaan en grootte daarvan watter uitstaande skuld moet betaal word en grootte daarvan (opgeloop agv egskeiding/onderhoud) watter inkomste word verdien en grootte daarvan waarvoor gekwalifiseer? Verweerder wou nie h Eiseres moes werk nie en gevolglik het sy geen praktykservaring nie Huidige onderhoud betaalbaar deur Verweerder. Hoeveel dit is en toon aan dat dit onvoldoende is. Maandelikse behoefte aan onderhoud. benodig word Maak lys van items met waardes wat

Dui aan dat Eiseres/Applikant se behoefte aan onderhoud vir haarself en die kinders groter is as die geld beskikbaar gestel deur Verweerder en haarself om die onderhoudsmiddele te bekom. Dui aan wat die werklike behoefte is en dat Verweerder/Respondent in staat is om dit te betaal. Dui aan waarom Applikant (Eiseres) beheer en toesig wil h Voorbeeld 3: in beste belang vir kinders Applikant het besondere band met kinders leerprobleem van kind reg van toegang word misbruik deur Respondent aangesien Respondent probeer om die kinders teen Applikant op te maak baklei met Applikant voor die kinders Stel alternatiewe voor vir reg van toegang wat tans onbevredigend is, sodat dit in die beste belang van die kind/ers is Wat vorder Applikant? Tussentydse onderhoud vir haarself en die kinders ten bedrae van R..... en R..... onderskeidelik Reg van toegang met relings getref vir Respondent se besoeke Bydrae tot koste Tussentydse beheer en toesig oor kinders

153

Leereenheid 4

Stel

volledige Rel 43 aansoek op. Gebruik u eie besonderhede.

__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________

154

Leereenheid 4

4.2

DERDEPARTYPROSEDURE

U sal ongeveer 2 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

By voltooiing van Leergedeelte 4.2 behoort u in staat te wees om derdepartyprosedure te herken en uitvoering te gee waar daar veelvuldige aksies ten aansien van dieselfde aangeleenthede is.

Harms pp 90 - 92 E32 - E36

4.2.1

Betekenis van "derdeparty"

party tot die aksie is nie.

Dit is iemand wat, totdat die aksie ingestel word, nie

4.2.2

Doel met derdepartyprosedure

veelvuldigheid van aksies oor

Die prosedure bied aan litigant die geleentheid om dieselfde geskilpunte, te voorkom.

155

Leereenheid 4

4.2.3

Omstandighede waaronder gevoeg kan word:

derdeparty tot

aksie

1.

Party tot aksie beweer dat hy daarop geregtig is dat die derdeparty tot die aksie gevoeg word, omdat die derdeparty teenoor hom aanspreeklik sal wees vir die geheel of gedeelte van die regshulp wat teen hom gemik word.

A dagvaar B. B is van opinie dat C en nie hy (B) teenoor A aanspreeklik is of in die alternatief dat indien A teen hom (B) sou slaag, sal hy (B) weer op sy beurt geregtig wees om dit wat hy (B) aan A betaal het, van C te verhaal. 2. Party tot aksie beweer dat die geskilpunt in die aksie wesenlik dieselfde is as wat tussen hom en die derdeparty bestaan of sal ontstaan en dat dit daarom behoorlik is dat die derdeparty tot die aksie gevoeg word.

4.2.4

Inhoud van die derdepartykennisgewing wat aan die derdeparty gestuur word (Bylaag 1 Vorm 7)

Aard en gronde waarom party hom beroep op derdepartyprosedure Die geskil wat besleg moet word Watter regshulp aangevra word Heg afskrifte van alle pleitstukke tot by betekening deur die balju van die derdepartykennis-gewing aan die derdeparty aan

4.2.5

Tydstip van betekening

daarna kan dit alleenlik met verlof van die hof

Enige stadium tot voor litis contestatio; gedoen word

4.2.6

Wie maak gebruik van derdepartyprosedure?

Gewoonlik die verweerder

156

Leereenheid 4

4.2.7

Skematies sien derdepartyprosedure soos volg daaruit

R13 Kennisgewing DP

Verdedig

Kan afsonderlik beregting aanvra

DP DP

Kennisgewing van Verdediging Pleit/Eksepieer op besonderhede van aanspraak

V V

LW: Die derdeparty is nie party teen die eiser nie; daar is geen eis tussen hulle nie; die hof kan nie in Eiser se guns teen die derdeparty beslis nie.

157

Leereenheid 4

Voorbeeld van

derdepartykennisgewing
KENNISGEWING AAN DERDE PARTY

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (...AFDELING)

In die saak tussen: Eiser en Verweerder en Derde Party AAN DIE BOGENOEMDE DERDE PARTY: NEEM KENNIS dat die bogenoemde eiser geding teen die bogenoemde verweerder ingestel het vir die regshulp in die dagvaarding uiteengesit, afskrif waarvan hiermee aan u beteken word. Die bogenoemde verweerder eis bydrae of skadeloosstelling (of so ander grond as wat voldoende is om derdepartykennisgewing te regverdig) op die gronde in die aanhangsel hiervan uiteengesit. As u daardie gronde betwis of die vordering van die eiser teen die verweerder betwis, moet u binne .. dae kennis gee van u voorneme om te verdedig. Die kennisgewing moet skriftelik wees en by die griffier ingedien word en afskrif daarvan moet aan die bogenoemde verweerder by die adres onderaan hierdie kennisgewing vermeld, beteken word. Daarin moet adres (nie synde posbus of poste restante nie) soos in rel 6(5)(b) bedoel vir die betekening aan u van kennisgewings en dokumente in die geding, aangegee word. Binne 20 dae nadat u aldus kennis gegee het, moet u ' n pleit op die eiser se vordering teen die verweerder of pleit op die verweerder se vordering teen u, of beide sodanige pleite, indien. GEDATEER te ... hierdie . dag van .2000 ......................................... Verweerder se Prokureur (Adres) Aan En aan Eiser se Prokureur (Adres)

158

Leereenheid 4

1.

Koos van der Merwe en Jan Burger se motorvoertuie is in botsing betrokke. Anna van der Merwe, passasier in Koos se motor, word beseer. Koos en Anna stel aksie in teen Jan vir onderskeidelik skade gely deur Koos ten opsigte van sy motorvoertuig en deur Anna ten opsigte van haar beserings opgedoen tydens die botsing. Jan beweer dat hy en Koos gelyke mate nalatig was en wat San se eis betref, hy op 50% bydrae van Koos geregtig is. Jan reik derdepartykennis-gewing uit teen Koos. Wat is die uitwerking van die derdepartykennisgewing? Bespreek kortliks. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

1.1

1.2

Bespreek kortliks die effek van die hofbevel waar die hof bevind dat sowel Jan as Koos nalatig was op 50% tot 50% basis. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

159

Leereenheid 4

4.3

SKIKKINGS

U sal ongeveer 2 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Na voltooiing van Leergedeelte 4.3 behoort u in staat te wees om met u klint te konsulteer en met die teenparty se regsverteenwoordiger oor skikking te onderhandel. U behoort ook in staat te wees om te onderskei tussen verskillende soorte skikkings, die mees geskikte een vir u klint toe te pas en skikking op te stel.

Harms pp 283 - 286

Partye kan te enige tyd gedurende die verloop van die saak ooreenkom om die saak te skik op terme soos wat hulle goed dink en dit vervat in hulle skikkingsooreenkoms. Daar bestaan egter ook ander metodes wat verband hou met skikking en wat deur die Rels self voorgeskryf word. Daar word in die eerste plek onderskei tussen onvoorwaardelike aanbod om te skik aan die een kant en aanbod sonder benadeling van regte aan die ander kant. (Rel 34(1) (4), 5(a).) Onvoorwaardelike aanbod of tender is daarop gemik om in gevalle waar die verweerder sy aanspreeklikheid in terme van die eis, in die geheel of gedeeltelik, erken, die eiser die geleentheid te bied om sodanige aanbod of tender te aanvaar en spoedig vonnis in sy guns te kry. Aanbod of tender sonder benadeling van regte deur die verweerder, is skikkingsaanbod gekoppel met ontkenning van aanspreeklikheid. As die eiser sodanige aanbod aanvaar, word sy eis daardeur uitgewis en het hy geen verdere eis (op dieselfde eisoorsaak) teen die verweerder nie, behalwe vir koste. 160

Leereenheid 4

4.3.1
Vervolgens (a) (b) (c)

Soorte tenders (Rel 34)

kort samevatting van Rel 34. Aanbod deur Aanbod deur verweerder om eiser se eis vir geldbedrag te

In terme van di Rel kan die volgende soorte tenders of aanbiedinge gemaak word: Rel 34(1): bevredig. Rel 34(2):

verweerder om

spesifieke handeling te verrig.

Rel 34(3): Aanbod deur bydraende of derde party. Dit is aanbod deur iemand anders as die verweerder om bydrae te maak tot dit wat die verweerder aan die eiser verskuldig sou wees, of om skriftelike vrystelling (namens die verweerder) te verskaf. Rel 34(4): Aanbod tot skikking deur tender deur enige van laasgenoemdes om mede-verweerder of derde party, of bepaalde handeling te verrig.

(d)

Die kennisgewing waarin die aanbod of tender vervat is, moet voldoen aan die vereistes van Rel 34(5)(a) (b). Die persoon aan wie die aanbod gemaak word (gewoonlik die eiser) is daarop geregtig om die aanbod of tender binne vyftien dae na ontvangs van die kennisgewing te aanvaar. Na verloop van die vyftien dae mag hy dit slegs met die skriftelike toestemming van die aanbieder aanvaar (Rel 34(6)). Spesifiek wat aanbiedinge of tenders sonder benadeling van regte betref, geld daar sekere rels. Sodanige aanbod of tender mag op geen stadium voordat die hof uiteindelik sy bevinding bekend gemaak het, aan die voorsittende regter bekend gemaak word nie. Geen verwysing na sodanige aanbod of tender mag op enige van die stukke wat in die hofler is, voorkom nie (Rel 34(1)). Die oogmerk met aanbod of tender is twerlei van aard: einde te bring en

Die tender is daarop gemik om die litigasie tot

om die aanbieder teen die oploop van verdere regskoste te beskerm.

4.3.2

Tussentydse betalings (Rel 34(A), 33(4) en 6(11))

Eiser mag onder bepaalde omstandighede by die hof aansoek doen vir bevel vir tussentydse betaling. Dit kan gebeur waar die eiser se eis een is vir persoonlike beserings (dus vir skadevergoeding en genoegdoening in daardie verband) of verband hou met die dood van ander persoon, normaalweg broodwinner (Rel 34(A)). Die laasgenoemde rel moet saamgelees word met Rel 33(4), wat die skeiding tussen die meriete en die kwantum toelaat. Die effek, wanneer Rel 34(A) en Rel 33(4) saam gelees word, is dat eiser, sodra die verweerder nalatigheid erken het of sodra hy hofbevel ten aansien van die meriete in sy guns bekom het, kan aansoek doen vir tussentydse betaling, hangende die afhandeling van appl. Die skade wat aldus geis kan word, kan slegs in die volgende gevalle geis word: (SA Eagle Versekeringsmaatskappy Bpk v Harford 1992 2 SA 786 (A) op 790G-J) (a) (b) Ten aansien van die eiser se mediese koste Ten aansien van die eiser se verlies aan inkomste wat voortspruit uit sy fisiese ongeskiktheid (byvoorbeeld om te kan werk) 161

Leereenheid 4 (c) Die eiser se verlies aan inkomste as gevolg van die dood van ander (die eiseres is byvoorbeeld die oorlewende eggenote van iemand wat dood is as gevolg van die verweerder se nalatigheid. Die eiseres en haar kinders was afhanklik van haar oorlede eggenoot se inkomste).

Die aansoek vir tussentydse betaling word op die voorgeskrewe wyse in terme van Rel 6(11) gelees saam met die bepalings van Rel 34(A)(2) gedoen.

1.

Gebruik u eie besonderhede en stel kort skikkingsooreenkoms op in egskeidingsge-ding. U tree vir die eiseres op. Waarop sal u bedag wees indien u vir die verweerder sou optree? (15 punte). _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2.

Mnr S Kim (A se prokureur) rig skrywe aan mnr B Ozo (B se prokureur) en bied bedrag ter skikking aan. Die aanbod word onvoorwaardelik gedoen en daar word aangedui dat die bedrag in mnr S Kim se trustrekening inbetaal is en dat teen aanvaarding van die aanbod, per tjek aan mnr B Ozo oorbetaal sal word. Bespreek kortliks die meriete van die aanbod. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

Ingevolge Rel 43-regshulp word onderhoud versoek vir die eiser/verweerder en/of die minderjarige kinders, bydrae tot koste van die eiser/verweerder, beheer en toesig oor die kinders aan die eiser/verweerder, reg op toegang tot die minderjarige kinders. Rel 43 is tussentydse regshulp in huweliksaangeleenthede. Derdepartyprosedure maak voorsiening om veelvuldige aksies ten aansien van dieselfde aangeleenthede te belet en word toegepas waar party in n aksie eis dat hy geregtig is op bydrae van die derdeparty of waar party in n aksie eis dat die vraag of aangeleentheid in die aksie wesenlik dieselfde is as die een wat tussen hom en die derdeparty ontstaan het en dat die derdeparty tot die aksie gevoeg word. Die laaste voorbeeld van sogenaamde spesifieke prosedures in die Ho Hof is die skikking. Partye mag te eniger tyd gedurende die module van die aksie instem om die saak deur middel van skikkingsooreenkoms te skik. Daar bestaan ook ander skikkingsmetodes wat deur die Rels voorgeskryf word. 162

Leereenheid 4 Daar word onderskei tussen onvoorwaardelike aanbod om te skik en aanbod sonder benadeling van regte. Eersgenoemde is daarop gemik om in gevalle waar die verweerder sy aanspreeklikheid vir die eiser se eis erken, die eiser die reg gee om die aanbod te aanvaar en vir die balans van sy eis te dagvaar; laasgenoemde is aanbod onder ontkenning van aanspreeklikheid. Indien die eiser sodanige aanbod aanvaar, word sy eis uitgewis en het hy geen verdere eis (op dieslefde eisoorsaak) teen die verweerder nie, behalwe vir koste.

163

Leereenheid 4

164

Leereenheid 5

5.

NA-VERHOORSTADIUM (STADIUM 5)

U sal ongeveer 12 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

LEEREENHEID 5: WEEK 12 KONTAKDATUM WEEK 13 KONTAKDATUM

NA-VERHOORSTADIUM

SKEDULERING VAN KAMPUSAKTIWITEITE Tye Aktiwiteit Lesing Werksopdrag / groepsbespreking / toets

Inhoudsopgawe
Leergedeelte 5.1 5.1.1 5.1.2 Leergedeelte 5.2 5.2.1 5.2.2 Applle en hersienings .................................................................. 167 Hersiening (Rel 53)...................................................................... 167 Applle .......................................................................................... 169 Tenuitvoerleggingsprosedure ........................................................ 173 Tenuitvoerleggingsprosedure (Eksekusie) ..................................... 173 Lasbrief tot uitwinning (Rels 45 en 46) ......................................... 174

165

Leereenheid 5

Na afhandeling van Leereenheid 5 behoort u in staat te wees om:

te verduidelik hoe beslissing op appl of hersiening geneem kan word;

te verduidelik wat die verskille tussen applle en hersienings is; te verduidelik hoe lasbrief vir eksekusie bekom word;

te verduidelik hoe beslaglegging op en verkoping van goed plaasvind.

Harms pp 317 - 328 * * pp 343 - 380 pp 381 - 394

166

Leereenheid 5

5.1

APPLLE EN HERSIENINGS

U sal ongeveer 6 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Hersiening en applle is middele om foutiewe vonnis uit party se oogpunt te verander. By voltooiing van Leergedeelte 5.1 behoort u in staat te wees om aan te dui presies watter vonnis hersien of waarteen geapplleer kan word en in der waarheid die presiese appl-/hersieningsprosedures te kan beskryf.

Harms -

pp 317 - 328

pp 343 - 380 pp 381 - 394

5.1.1
5.1.1.1
1) 2) 3) 4)

Hersiening (Rel 53)

Wat is die gronde vir hersiening?
Gebrek aan jurisdiksie of partydigheid van die voorsittende beampte.

Kwaadwilligheid of korrupsie aan die kant van die voorsittende beampte. Growwe onrelmatigheid in die proses. Die toelating van ontoelaatbare getuienis of die verwerping van toelaatbare getuienis.

5.1.1.2

Wanneer kan

hersieningsaansoek gebring word?

Prosesse van laerhof (of van tribunaal, raad of beampte wat regterlike, kwasi-regterlike of administratiewe funksie verrig) wat gronde bied vir hersiening. 167

Leereenheid 5

5.1.1.3

Hoe geskied hersiening?

hersieningsaansoek soos volg daaruit:

Skematies sien

Enkele opmerkings oor hersienings Indien die voorsittende beampte die aansoek wil bestry, moet hy binne 15 dae na ontvangs van die kennisgewing die applikant se prokureur daarvan in kennis stel en sy beantwoordende verklaring indien. Die applikant kan weer daarop repliseer en as dit afgehandel is, kan die aansoek soos gewone aansoek ter rolle geplaas word met kennisgewing aan die teenkant. Hersienings word hanteer soos gewone aansoeke en kan deur gewone mosiedag aangehoor word. enkel regter op die

Dit is die plig van die applikant se prokureur om toe te sien dat die oorkonde in orde is en moet gesertifiseer word as ware afskrif van die oorspronklike. Anders as in die gevalle van applle moet hersieningsaansoek nie beteken word binne bepaalde tydperk nie, maar dit moet wel gedoen word binne redelike tyd.

168

Leereenheid 5

5.1.2

Applle

Harms pp 343 - 380

5.1.2.1

Verskille tussen applle en hersienings

Hier volg maar slegs drie verskille. Nadat u Harms bestudeer het, probeer om die lys aan te vul tot ten minste tien verskille.

APPLLE 1. 2. Applle moet binne die statutre tyd- 1. perke aangeteken word. Die appellant is gebonde aan die oor- 2. konde By appl word daar beweer dat die 3. voorsittende beampte fouteer het ten opsigte van die reg of die feite 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

HERSIENINGS Hersienings kan te enige tyd binne redelike tyd geskied Die applikant nie gebonde aan die oorkonde nie en hy gaan gewoonlik buite die rekord By hersiening is daar by wet vasgestelde gronde waarop die aansoek gebring kan word.

3.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

169

Leereenheid 5

5.1.2.2

Siviele Applle vanaf die Landdroshof na die Hooggeregshof (Rel 51)

Hier volg die prosedure stapsgewys:

1. 2. 3. 4. Appl teen die beslissing van landdros word ingedien in die landdroshof wat die bevel gemaak het, met aanduiding van die gronde waarop die appl baseer is. Die appl word daarna voorgesit in die Hooggeregshof. Volmag vir voortsetting van die appl moet ingedien word tesame met die aansoek om verhoordatum by die griffier (voortsetting van appl). Die aansoek moet ingedien word binne 60 dae na aantekening van die appl. Hierdie kennisgewing word ook aan die teenparty afgelewer. Die griffier ken datum toe wat minstens 40 dae in die toekoms is. Sodra die prokureur die kennisgewing ontvang moet hy kennisgewing van terrolleplasing lat beteken aan die teenparty en dit indien by die griffier. Die appellant se prokureur moet sorg dat twee afskrifte van die oorkonde, behoorlik gesertifiseer deur hom as korrek, by die griffier ingedien word. Daar moet ook toegesien word deur die prokureur dat die oorkonde behoorlik gepagineer is en van inhoudsopgawe voorsien is en dat alle pleitstukke en bewysstukke in behoorlike volgorde saamgestel is. Die appellant en die respondent moet minstens 15 dae voor die verhoor twee afskrifte van die oorkonde ontvang. Die oorkonde moet as korrek sertifiseer word deur die persoon wat dit saamgestel het. Die advokaat moet nie minder nie as 15 dae voor die verhoor sy betoogshoofde waarin hy kort en bondig sy betoog uiteensit by die hof van appl indien. Die respondent moet sy betoogshoofde minstens 10 dae voor die verhoor indien. Die regterpresident kan in oorleg met die betrokke party afsien van die tydperke hierbo genoem sodat appl op dringende basis afgehandel kan word gouer as wat die rels bepaal.

5. 6. 7.

8.

9. 10. 11.

5.1.2.3

Applle na die volle hof (Art 20/Rel 49)

Hier volg die prosedure stapsgewys:

1. Verlof tot appl na die vol hof kan dadelik aangevra word by die uitspraak deur enkelregter.

170

Leereenheid 5 2. Die appellant moet sy gronde duidelik aandui. In die praktyk gebeur dit dikwels dat die advokaat van die ontevrede party (die uitspraak) onmiddellik nadat die uitspraak gelewer is, die hof toespreek en verlof vra vir appl. Waar die verlof nie onmiddellik by uitspraak aangevra word nie, moet aansoek om appl gedoen word binne 15 dae na uitspraak deur middel van kennisgewing aan die griffier. Die kennisgewing moet afgelewer word aan die teenparty en moet die gronde aandui waarop die appl berus. Gewoonlik word in die praktyk kennis gegee dat die aansoek om verlof redeneer sal word op datum wat deur die griffier in die toekoms bepaal sal word. Die betrokke regter wat die uitspraak gelewer het waarteen verlof om te appelleer aangevra word, moet die aansoek aanhoor. (Die aanhoor van die aansoek hang van die betrokke regter se beskikbaarheid af.) Die kennisgewing moet egter binne die 15 dae afgelewer word. Weier die regter die aansoek tot applverlof na die volle hof kan die appellant hom by wyse van petisie op die Applhof beroep. Die party kan aansoek doen om verlof om direk na die applafdeling te appelleer. (Hierdie aansoek word ook gerig tot die betrokke regter teen wie se uitspraak geappelleer word.) Indien die hof wel verlof verleen moet daar 20 dae vanaf die datum van verlofverlening appl aangeteken word. Die appl moet meld of daar in die geheel of gedeeltelik teen die uitspraak appelleer word en moet ook meld teen welke feite bevindings of regsbeslissings appelleer word. Binne 60 dae na betekening van die appl moet aansoek gedoen word by die griffier vir verhoordatum. Die appellant moet drie afskrifte van die applnotule by die griffier indien en twee afskrifte aan die respondent verskaf. Die stukke moet gepagineer wees en voorsien word van volledige inhoudsopgawe. Partye kan skriftelik ooreenkom oor die laat indiening of appellant kan by gebreke aan ooreenkoms bedigde verklaring indien wat die redes vir sy versuim aandui en kondonasie vra by die verhoor. Na indiening van die oorkonde gee die griffier dae in die toekoms moet wees. datum vir die verhoor wat minstens 20

3.

4. 5.

6.

7. 8.

9.

10. 11. 12. 13.

Minstens 15 dae voor die verhoor moet die appellant se advokaat die betoogshoofde indien. Minstens 10 dae voor die verhoor moet die respondent se advokaat sy betoogshoofde indien en aan die teenparty aflewer. Die hof kan afstand doen van enige tydperke en die appl kan op instruksies van die regterpresident op dringende basis hanteer word.

5.1.2.4

Applle na Applafdeling

Artikel 21 en Applhofrel 3

Hier volg die prosedure stapsgewys:

1. Indien verlof om na die Applafdeling te appelleer nie deur die hof a quo toegestaan is nie, moet verlof verkry word by wyse van petisie wat aan die Hoofregter gerig is. Die petisie word aangehoor deur twee Applregters wat deur die Hoofregter aangewys is. 171

Leereenheid 5 2. 3. 4. Twee afskrifte van die petisie en die bevestigende bedigde verklaring moet by die griffier van die Applhof geliasseer word. Die Applregters mag die aansoek weier of toestaan of die aansoek na die Applafdeling verwys vir oorweging. Elke aansoek om verlof om te appelleer moet saaklike uiteensetting bevat van al die inligting wat nodig is om die hof in staat te stel om te besluit of die verlof toegestaan moet word, en moet vergesel word van afskrif van die uitspraak van die hof a quo, en waar verlof om te appelleer deur daardie hof geweier is, ook van afskrif van die uitspraak waarin sodanige verlof geweier is. Wanneer die Applhof verlof om te appelleer toestaan, moet die hof terselfdertyd ook by bevel, die tydperk vasstel waarbinne stukke by die griffier ingedien moet word. Terrolleplasing vir aanhoring van die appl vind eers plaas nadat sekuriteit gestel is. Appellant wat reg tot appl het, moet sy kennisgewing van appl liasseer by die griffier van die Applhof en by die griffier van die hof a quo sowel as by die respondent en sy prokureur (binne 20 dae). Die kennisgewing van appl moet aandui of daar in geheel of gedeeltelik teen die uitspraak appelleer word en teen watter gedeelte van die uitspraak appelleer word. Die respondent wat teenappl wil instel moet dit binne 20 dae nadat hy kennis van appl gekry het, doen. Waar appl aangeteken is moet die appellant by die griffier van die Applafdeling ses afskrifte van die stukke in die saak in die hof waarvandaan geappelleer word indien en ook aan die respondent afskrifte oorhandig. Een van die afskrifte van die oorkonde wat by die griffier geliasseer is, moet gesertifiseer wees as ware en korrekte afskrif deur die griffier van die hof waarvandaan geappelleer word. Indien die appl behoorlik liasseer is, die oorkonde afgelewer is en sekuriteit gestel is, moet die griffier die prokureurs van die partye (of vir partye self) per geregistreerde brief van die verhoordatum in kennis stel. Die hoofregter kan ook opdragte in di verband gee.

5.

6.

7. 8. 9.

10.

11.

Betoogshoofde moet by die griffier ingedien word (nie later as 10 dae voor die aanhoor van die appl nie) deur die appellant. Afskrifte van die betoogshoofde moet aan die respondent gegee word (nie later nie as 15 dae voor die verhoor nie). Ook die respondent moet betoogshoofde indien en aflewer (nie later nie as 10 dae voor die aanhoor van die appl nie). LW: Applhofrels 5(7) (12) bevat spesifieke instruksies met betrekking tot voorbereiding van die stukke.

172

Leereenheid 5

5.2

TENUITVOERLEGGINGSPROSEDURE

U sal ongeveer 6 ure nodig h om die leereenheid te voltooi.

Die hoof doel van eksekusieprosedures is om praktiese uitvoering aan hofbevel te gee. Na voltooiing van hierdie leergedeelte behoort u in staat te wees om u klint by te staan deur middel van lasbrief vir eksekusie en verkoop in eksekusie om uitvoering aan hofbevel in sy guns te gee.

5.2.1

Tenuitvoerleggingsprosedure (Eksekusie)
hofbevel gegee.

Deur middel van die tenuitvoerleggingsproses word praktiese effek aan

Hofbevel moet effektief afgedwing word. Indien gedingsparty teen wie hofbevel gemaak is, gevolglik nie uit eie vrye wil aan die hofbevel gehoor gee nie, moet daar stappe teen sodanige party gedoen word ten einde uitvoering aan die hofbevel te gee. Die wyse waarop teen so skuldenaar ( vonnisskuldenaar) opgetree word, is by wyse van beslaglegging. Die mees algemene vorm van beslaglegging is waar daar beslag gel word op die vonnisskuldenaar se eiendom. Benewens die voorgenoemde vorm van beslaglegging, is daar ook ander vorme van beslaglegging wat van bogenoemde onderskei moet word. So kan daar byvoorbeeld beslag gel word op eiendom waarop die vonnisskuldenaar saaklike reg het, kan daar beslag gel word op eiendom ad fundandam jurisdictionem, kan skuldenaar tanquam suspectus de fuga gearresteer word en kan persoon ook gearresteer word waar hy hofbevel geminag het. Vir doeleindes van beslaglegging word daar tussen die volgende tipes hofbevele onderskei: 173

Leereenheid 5 (a) Hofbevele vir die betaling van geldsom (bevel ad pecuniam solvendam). hofbevel kan voortspruit uit verskeidenheid van eisoorsake, byvoorbeeld: * * * * (b) kontrak, skadevergoeding genoegdoening verryking So

* selfs kostebevel wat teen skuldenaar gemaak is. Hofbevele wat nie vir die betaling van geldsom is nie (bevel ad factum praestandum). Dit is hofbevele wat gelas dat die skuldenaar iets moet doen of nie moet doen nie, uitgesonderd die betaling van geldsom.

bevel om onroerende goed te laat transporteer of transport daarvan te ontvang; om roerende goed te lewer; om eiendom te ontruim, of om reg van weg toe te laat.

Die belangrike verskil tussen die twee tipe hofbevele is dat, wat die eerste betref, beslag op die vonnisskuldenaar se eiendom gel kan word. Wat bevele ad factum praestandum betref kan daar egter nie op die vonnisskuldenaar se eiendom beslag gel word nie: die enigste remedie wat die vonnisskuldeiser in sy guns het is om by die hof aansoek te doen dat die vonnisskuldenaar vir minagting van die hof ter strafsitting (gevangenisstraf) verwys word.

5.2.2

Lasbrief tot uitwinning (Rels 45 en 46)

Lasbrief tot uitwinning (lasbrief tot eksekusie) is die regsmiddel waardeur op vonnisskuldenaar teen wie bevel ad pecuniam solvendam gegee is, se eiendom beslag te l. Die vorm van die lasbrief verskil afhangende daarvan of die goedere waarop beslag gel moet word, roerend of onroerend is. Die lasbrief word gerig aan die adjunk-balju van die distrik waarbinne die goed voorkom, word uitgereik deur die persoon ten gunste van wie die hofbevel gemaak is en teen die persoon teen wie die hofbevel gemaak is. Lasbrief tot uitwinning kan deur die skuldeiser uitgereik word onmiddellik nadat bevel in sy guns toegestaan is. In die praktyk wag die skuldeiser egter totdat die koste van die saak (indien hy kostebevel in sy guns gekry het) getakseer is deur die takseermeester van die Hooggeregshof, omdat uitwinning ten aansien van koste slegs moontlik is indien koste getakseer is. Na die verloop van drie jaar vanaf die dag waarop bevel deur die hof gemaak is, kan geen lasbrief vir tenuitvoerlegging uitgereik word nie, tensy die skuldenaar toestem of tensy die vonnis deur die hof hernu word (Rel 66(1)). Sodra lasbrief tot uitwinning egter uitgereik is (dus binne die drie jaar periode) bly dit van krag totdat dit in terme van Artikel 3(2)(e)(ii) van die Verjaringswet, Wet 18 van 1943, verjaar. 174

Leereenheid 5 Die adjunk-balju gaan, gewapen met die lasbrief tot uitwinning, na die huis, werksplek of besigheid van die vonnisskuldenaar en versoek dat aan hom voldoende roerende goed, die eiendom van die vonnisskuldenaar, uitgewys moet word ten einde die vonnisskuld te delg (Rel 45(3)). Indien hy geen goed kan vind nie, stel hy sogenaamde nulla bona-relaas op. Indien geen sodanige eiendom aan hom uitgewys word nie moet die adjunk-balju na sulke goed soek (Rel 45(3)(c)). Indien daar egter wel sodanige eiendom aan hom uitgewys word, stel hy inventaris daarvan op en l beslag daarop deur dit in sy besit te neem (Rel 45(3)). Waar die adjunk-balju op roerende goed beslag gel het, kan die vonnisskuldenaar tot die bevrediging van die adjunk-balju, sekuriteit stel en skriftelike onderneming gee om die goed op die dag wat vasgestel is vir die verkoping daarvan, na die adjunk-balju vir verkoop te bring. In laasgenoemde geval laat die adjunk-balju die goed waarop beslag gel is en waarvan inventaris opgestel is, op die perseel waar dit gevind is (Rel 45(5)). Sogenaamde "onliggaamlike sake" (incorporeals) kan, onderhewig aan sekere voorwaardes wat nagekom moet word, ook op beslag gel word. Voorbeelde van "onliggaamlike sake" sluit in kontrak van verhuring, wissel of promesse, verbandakte, die aanspraak (reg) op geld in bankrekening, regte verkry uit testament, die reg op trustgeld, boekskulde en immaterile goedereregte soos outeursreg. Lasbrief tot die uitwinning van onroerende goed mag eers uitgereik word nadat lasbrief vir die uitwinning van roerende goed uitgereik is en die relaas van die adjunk-balju aangedui het dat daar nie voldoende roerende goed is om op beslag te l nie. Die enigste uitsondering op hierdie rel is waar die hofbevel spesifiek daarvoor voorsiening maak dat die onroerende goed uitwinbaar verklaar word (Rel 45(1)). Die lasbrief vir uitwinning van onroerende goed moet volledige omskrywing van die aard en plek van die onroerende goed, bevat (Rel 46(1)). Beslaglegging vind plaas deurdat die adjunk-balju skriftelike kennisgewing aan die eienaar van die eiendom en op die registrateur van aktes waar sodanige eiendom geregistreer is, bedien (Rel 46(3)). Onroerende goed waarop beslag gel is, mag slegs in eksekusie verkoop word indien die skuldeiser aan alle versekerde skuldeisers skriftelik en by wyse van geregistreerde pos, kennis gegee van sodanige verkoping (Rel 46(5)(a)).

Stel

hersieningsaansoek op. Gebruik u eie feite ter steuning van die aansoek.

__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ 175

Leereenheid 5 __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________

176