Fietshersteller

Opleiding Fietstechniek
CURSUS Fietshersteller
Colofon
Titel: Fietstechniek – Fietshersteller
Auteurs: Glenn Bobbaers, Marc Govaerts
Uitgever: SYNTRA Limburg vzw
Editor: Bart Roux
© SYNTRA Limburg vzw 2016
Niets uit deze opgave mag vermenigvuldigd worden en/of openbaar gemaakt door middel
van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaandelijke
toestemming van de uitgever.
Pagina 1
INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................. 2
Moduleproef .................................................................................................................... 6
Modules traject fietsvakhandelaar .................................................................................... 6
1. Voorbereiding ............................................................................................................ 7
1.1. Persoonlijke beveiliging ............................................................................................... 7
1.1.1. werkkledij ............................................................................................................. 7
1.1.2. oogbescherming ................................................................................................... 7
1.1.3. oorbescherming ................................................................................................... 7
1.1.4. handbescherming ................................................................................................. 7
1.1.5. voetbescherming .................................................................................................. 7
1.1.6. werken met machines en toestellen .................................................................... 7
1.2. Milieu ........................................................................................................................... 7
1.2.1. oliën ...................................................................................................................... 8
1.2.2. banden.................................................................................................................. 8
1.2.3. papier en karton ................................................................................................... 8
1.2.4. houtafval .............................................................................................................. 8
1.2.5. metaal en kunststoffen ........................................................................................ 8
1.2.6. batterijen .............................................................................................................. 8
1.2.7. solventen .............................................................................................................. 8
1.2.8. aërosolen .............................................................................................................. 8
1.2.9. reinigingsmiddelen ............................................................................................... 8
1.3. Brandbeveiliging .......................................................................................................... 8
1.3.1. brandklassen A,B,C ............................................................................................... 8
1.3.2. Soorten brandblussers: ........................................................................................ 8
1.3.3. Benadering en blussen van een brandhaard....................................................... 8
1.4. Plannen en organiseren van eigen werk ..................................................................... 8
1.5. Omgaan met materieel en grondstoffen..................................................................... 8
1.5.1. Identificatie systemen voor gereedschappen ...................................................... 8
1.5.2. Analyse van verschillende bestelbons ................................................................. 8
Pagina 2
2. Het frame .................................................................................................................. 9

3. De besturing ............................................................................................................ 10
3.1. De gewone vork ......................................................................................................... 10
3.2. Het balhoofdstel ........................................................................................................ 10
4. De wielen................................................................................................................. 11
4.1. Velg ............................................................................................................................ 11
4.2. Naaf............................................................................................................................ 12
4.3. Spaken ....................................................................................................................... 13
4.3.1. Straight gauge (plain) ......................................................................................... 14
4.3.2. Double butted .................................................................................................... 15
4.3.3. Tripple butted ..................................................................................................... 15
4.3.4. Bladed (aero) ...................................................................................................... 15
4.4. Nippels ....................................................................................................................... 15
4.5. Spaaklengte ............................................................................................................... 17
4.6. Krachten op het wiel.................................................................................................. 18
4.7. Spaakpatronen........................................................................................................... 19
4.8. Duwende en trekkende spaak ................................................................................... 21
4.8.1. Standaard ........................................................................................................... 22
4.8.2. Schijfremmen ..................................................................................................... 23
4.9. Richten van het wiel .................................................................................................. 24
4.9.1. Zijdelingse slag.................................................................................................... 24
4.9.2. Hoogteslag .......................................................................................................... 24
4.9.3. Centreren ........................................................................................................... 25
4.10. Opspaken van een wiel .......................................................................................... 26
5. De aandrijving .......................................................................................................... 37
5.1. Trapassen (Bottom Brackets) .................................................................................... 38
5.1.1. Trapas / Bottom bracket standaarden ............................................................... 39
5.1.2. Trapassen met draad (threaded bottom brackets)............................................ 40
5.1.3. Geperste trapassen (oude modellen) ................................................................ 43
5.1.4. BB30.................................................................................................................... 44
Pagina 3
5.1.5. BB86/92 PressFit ................................................................................................ 44

5.1.6. BB30 PressFit / PF30........................................................................................... 45
5.1.7. BBRight (Cerélo) ................................................................................................. 46
5.1.8. BB90/95 (Trek) ................................................................................................... 47
5.1.9. BB386 EVO .......................................................................................................... 47
5.2. Trapassen ................................................................................................................... 49
5.2.1. Shimano .............................................................................................................. 49
5.2.2. Campagnolo........................................................................................................ 49
5.2.3. Sram.................................................................................................................... 50
5.2.4. FSA ...................................................................................................................... 51
5.2.5. Rotor ................................................................................................................... 53
5.3. Adapters..................................................................................................................... 55
5.3.1. Adapter bussen .................................................................................................. 56
5.3.2. Threaded adapter ............................................................................................... 56
5.3.3. Schroefdraad adapters ....................................................................................... 56
5.3.4. Van BSA naar BB30 ............................................................................................. 57
6. De remmen .............................................................................................................. 59
6.1. Hydraulische velgremmen ......................................................................................... 60
6.1.1. Magura velgremmen .......................................................................................... 60
6.1.2. Versies ................................................................................................................ 60
6.1.3. Remblokken ........................................................................................................ 62
6.1.4. Ontluchten (HS) .................................................................................................. 62
6.1.5. Leiding vervangen .............................................................................................. 63
6.1.6. Remblokken vervangen ...................................................................................... 64
6.1.7. Overzicht Magura HS33 ...................................................................................... 64
6.1.8. Brake booster ..................................................................................................... 65
6.2. Schijfremmen ............................................................................................................. 66
6.2.1. Mechanische schijfremmen ............................................................................... 66
6.2.2. Hydraulische schijfremmen ................................................................................ 66
7. Toebehoren ............................................................................................................. 83
Pagina 4
8. Montage .................................................................................................................. 84
Pagina 5
Moduleproef
De moduleproef duurt 8 uur en bestaat uit een theoretisch en praktijkgedeelte:
 Theorie:
40 punten – duurtijd 2u: je beantwoordt schriftelijk 10 open vragen die door de
docent worden geselecteerd uit de lijst die door de Beroepscommissie fiets werd
samengesteld en die de hele leerstof v/d module behandelt.
 Praktijk:
60 punten – duurtijd 6u: praktische opdrachten zoals beschreven in de lijst
samengesteld door de BC fiets. Nr 1, 2, plus uit nr 3 combinaties licht/zwaar te kiezen
door docent. Lijst toevoegen!!!!
Modules traject fietsvakhandelaar

Basismodules Basisvaardigheden mechanica fiets 44u
Basis fietstechniek 84u
Ondernemersmodules Fietshersteller 108u
Certificaat fietshersteller
Fietstechnicus 104u
Certificaat fietstechnicus
Bedrijfsorganisatie fietsvakhandel 32u
Getuigschrift fietsvakhandelaar
Pagina 6
1. VOORBEREIDING
Doelstellingen
Na het doornemen van dit hoofdstuk heb je inzicht in:

 Veiligheid
o Veiligheid in het algemeen, de eigen veiligheid in het bijzonder en met het
milieu.
o Veilig gebruik van gereedschappen en toestellen.
o De brandklassen en blusmiddelen.
 Milieu
o Het naleven van een milieuplan voor opslag, verwijdering en verwerking van
afvalstromen.
 Plannen en organiseren van eigen werk
o Inhoudelijk analyseren van werkopdracht en gepaste werklogica,
werkvolgorde en benodigde gereedschappen en onderdelen bepalen.
o Onduidelijkheden bespreken met verantwoordelijke.
o Het gebruik van werkplaatsboeken en dealer-communicatiesystemen.
 Omgaan met materieel en grondstoffen
o Ordelijke en zorgzame manier toestellen, gereedschap en machines beheren.
o Beheersysteem gebruiken: controle en informatie.
o Aan de hand van een werkopdracht een opgave maken van de nodige
onderdelen en gereedschappen.
o De logische volgorde van een bestelprocedure schetsen met een
terugkoppeling naar alle betrokken niveaus.
1.1. Persoonlijke beveiliging
1.1.1. werkkledij
1.1.2. oogbescherming
1.1.3. oorbescherming
1.1.4. handbescherming
1.1.5. voetbescherming
1.1.6. werken met machines en toestellen
1.2. Milieu
Pagina 7
Opslag, verwijdering en of verwerking van:
1.2.1. oliën
1.2.2. banden
1.2.3. papier en karton
1.2.4. houtafval
1.2.5. metaal en kunststoffen
1.2.6. batterijen
1.2.7. solventen
1.2.8. aërosolen
1.2.9. reinigingsmiddelen
1.3. Brandbeveiliging
1.3.1. brandklassen A,B,C

1.3.2. Soorten brandblussers:
poeder
CO2
watergedragen blussers
1.3.3. Benadering en blussen van een brandhaard
1.4. Plannen en organiseren van eigen werk
1.5. Omgaan met materieel en grondstoffen
1.5.1. Identificatie systemen voor gereedschappen

1.5.2. Analyse van verschillende bestelbons
Pagina 8
2. HET FRAME
Doelstellingen

 De geometrie en de stuureigenschappen van de niet-klassieke fietsen verklaren.
 De voor- en nadelen van alle gebruikte materialen op alle types fietsen en verklaren
waarom ze (niet) gebruikt worden.
 Een frame- en kettinglijn controleren en afstellen.
 Alle nodige technieken toepassen en gereedschappen gebruiken om geleverde
frames van de fabrikant op te kuisen en voor te bereiden op de verdere afmontage
volgens de wensen v/d klant.
 Het onderscheid tussen alu 5000-6000-7000 en je weet wat wel / niet kan hersteld
worden door tig lassen.
 De vering achteraan (de)monteren en op druk zetten.
- Opbouw en geometrie van niet-klassieke frames (ATB, race, trekking, hybride, vouwfiets, …)
- Frameconstructie, trapas, framewijdte, framelijn, kettinglijn
- Gebruik van klassieke materialen (staal – alu) en high-tech materialen voor frames (carbon,
titanium, …): eigenschappen, voor- en nadelen
- Specifieke gereedschappen voor frames
- Meettechnieken: per type fiets de juiste zithouding kunnen bepalen voor elke fietser
o Binnen de standaard frames v/d merken
o Via op maat gemaakte frames indien nodig
- Herstellingen aan frames: wat mag en kan (niet)?
- Geleverde frames opkuisen en klaarmaken voor verdere afmontage: frezen, tappen, ruimen,
uitmeten, patten richten, vork uitmeten, trapasbus afvlakken
- reparatie van een frame: laten lassen, richten van een frame,
- breuken in vaststellen in alle soorten frames
Praktijkopdracht
 Je maakt een frame klaar voor afmontage.

 Je richt een kromme pat.
Pagina 9
3. DE BESTURING
Doelstellingen

 De berekening van de vlucht, sprong en naloop van de vork en de voor – en nadelen
hiervan.
 De verschillende diameters van de balhoofdbuizen.
 De vork op de juiste lengte afzagen en (de)monteren.
 Welke invloed de vering op het stuurgedrag heeft. Je kan deze afstellen voor de
klant en op druk zetten.
 De vork op maat afzagen en de formule om op de juiste maat af te zagen.
 De aandraaimomenten waarmee de headset (de sterclutch) moet vastgezet worden
i.f.v. het gebruikte materiaal (alu,staal, carbon).
 Alle soorten balhoofdsets op de juiste manier (de)monteren, rekening houdende
met de diameters en de lengte van de balhoofdbuis.
3.1. De gewone vork
de vlucht, de spong en naloop
3.2. Het balhoofdstel
gewone met bilringen, a-headset met sterclutch, semi-geïntegreerd, en geïntegreerde

kopseries
Praktijkopdracht
 Je demonteert de vork, vervangt en zet op druk.

 Je vervangt het balhoofd.
 Je kan alle soorten balhoofden juist plaatsen, zowel ahead als met draad; deze
spelingvrij maken en de juiste benaming noemen.
 Je kan alle inch maten benoemen.
 Je past een koersstuur aan naar een recht stuur.
Pagina 10
4. DE WIELEN
Doelstellingen

 De spaakdiktes en spaken berekenen.
 De lengte van de spaken bepalen aan de hand van een computerprogramma in
functie van velgen en naven.
 Welke spaakdikte mag gebruikt worden volgens velgtype.
 Een wiel vlechten volgens een opgegeven spaakpatroon. Je kent de trekkende en
duwende spaken en je kan op de juiste wijze spanning opbouwen (schijfremmen).
 Hoe de spaakspanning het veercomfort bepaalt.
 1 spaak vervangen en terug richten.
 Het gebruik van gepaste sleutels.
Om zelf een wiel te spaken heb je verschillende onderdelen nodig: een velg, een naaf,
spaken en nippels. Deze vier onderdelen vind je in verschillende type, maten en kleuren.
4.1. Velg
Eén van de belangrijkste onderdelen van het wiel is de velg. Deze bepaalt voor een groot
deel de rijeigenschappen en stijfheid van het wiel. Velgen vinden we in diverse materialen,
maar voornamelijk in aluminium en carbon.
Er zijn een paar eigenschappen die je als wielbouwer graag

terug ziet in een velg. Hoe rechter de velg, hoe gemakkelijker
je het wiel kunt opbouwen. De afwerking waar de velg aan
elkaar is gezet, is belangrijk. Dit is altijd een punt waar de
velg afwijkt en niet helemaal rond is. Hoe beter dit afgewerkt
is, des te ronder de velg (minder hoogteslag).
Velgen zijn door de jaren sterk geëvolueerd. Vroeger waren
de velgen enkelwandig, nu zijn de meeste velgen
dubbelwandig en voorzien van potjes (eyelets).
Dubbelwandig velgen en potjes zorgen ervoor dat je de
spaken op een hogere spanning kunt zetten zonder dat de
velg doorscheurt. Hierdoor kan je een veel steviger en stijver
wiel bouwen.
Pagina 11
De nippelgaten liggen meestal niet in het midden van de velg. Er zijn 2 soorten velgen, linkse
(links op de afb.) en rechtse (rechts op de afb.). Afhankelijk van het eerste nippelgat, links of
rechts van het ventiel, dat naar boven staat. Dit is belangrijk voor het opspaken van het wiel.
De meeste hedendaagse velgen zijn links. In sommige gevallen liggen de nippelgaten in het
midden van de velg.
Linkse velg Rechtse velg
4.2. Naaf
De keuze in naven is enorm. Er zijn honderd verschillende merken en types verkrijgbaar met
elk hun eigen kenmerken.
Voor welke fiets ga je een wiel opspaken, race of mtb? Een racefiets heeft een
inbouwbreedte van 130mm en een mountainbike van 135mm achteraan. Vooraan is dit
100mm voor beide. Deze afmetingen gelden voor de standaard naven met snelspanner (die
je het vaakst tegenkomt).
De technologie staat niet stil. Vaker en vaker worden er schijfremmen gemonteerd op

racefietsen en cyclocross fietsen. Hierbij neem je de afmetingen van de mtb achternaaf over
(om genoeg ruimte te hebben voor de schijf) en bedraagt de inbouwbreedte 135mm.
Tegenwoordig vind je ook vaak steekassen op fietsen met schijfremmen. Bij naven van
steekassen varieert de inbouwbreedte naar gelang de dikte van het steekas (12, 15 of
20mm). Hieronder een beperkt overzicht:
 Voornaaf 15mm steekas 100mm

 Voornaaf 20mm steekas 110mm
 Achternaaf 12mm steekas 135mm en 142mm (standaard voor mtb)
De zijkant van de naaf waar de gaten voor de spaken , noem je flens. Deze kan variëren in
hoogte en diameter. Hoe hoger en breeder (diameter) hoe stijver de naaf. Hoge flensen vind
je voornamelijk terug op pistenaven.
In de naafflens zijn de gaten voor de spaken ook meestal conisch uitgefreesd. Vaak is dit met
alle gaten gedaan aan weerszijden. Dit zorgt ervoor dat de gaten van de naafflens niet
Pagina 12
kunnen snijden in de spaak. Wanneer slechts één zijde om en om conisch is uitgefreesd

plaats je de spaak, in tegenstelling tot wat logisch lijkt, met de spaakkop tegen de niet
uitgefreesde kant. De uitsparing is er niet om de spaakkop mooi te laten passen, maar om de
spaak tegen de scherpe rand van het gat in de flens te beschermen.
Naaf met om en om uitgefreesde gaten Links: fout! - Rechts: correct
4.3. Spaken
Hedendaagse spaken zijn vervaardigd uit RVS en bestaan standaard in het zilver en zwart.
Door de spaak op de juiste spanning te brengen creëer je een sterk en stijf wiel. De gekozen
kruising van de spaken bepaalt het comfort van het wiel.
Spaken bestaan in verschillende lengtes (standaard tussen de 135-310mm) en verschillende

diktes; 15G - 1.8 mm, 14G - 2.0 mm, 13G - 2.3 mm, 12G - 2.6 mm en 11G - 2.9 mm. Bij
stadsfietsen en elektrische fietsen vind je vaak de iets dikkere 13G spaken terug. Voor een
racefiets en een mountainbike gebruik je 14G spaken. Om enkele grammen te besparen
worden bij lichte wielset ook wel eens 15G spaken gebruikt.
Het is belangrijk dat de spaakkop goed past in de flens van de naaf. Als deze spelling heeft, is
er meer kans op spaakbruik (aan de kop van de spaak). Als de spaakkop teveel ruimte heeft
in de flens gebruik je spaakrondellen. Dit kan bijv. voorkomen als je een naaf hergebruikt.
Pagina 13
Er zijn verschillende type spaken: straight gauge (plain), double butted, triple butted en
bladed (aero).
4.3.1. Straight gauge (plain)
 Bijv. Sapim Leader 14G - 2.0mm (treksterkte 1080-1180N/mm2).

 Toepassing: goedkope wielsets.
Pagina 14
4.3.2. Double butted
 Bijv. Sapim Race 14G - 2.0-1.8-2.0mm (treksterkte 1300N/mm2)

 Toepassing: standaard spaak voor race en mtb wielsets
4.3.3. Tripple butted
 Bijv. Sapim Strong - 2.3-2.0mm (treksterkte 1250N/mm2)

 Toepassing: tandem, achterwiel (bij zware personen)
 Bij triple butted is de spaakkop (dikker) 13G en de schroefdraad (uiteinde spaak) 14G.
 Let op! Deze spaken zijn moeilijker te monteren in sommige naven.
4.3.4. Bladed (aero)
 Bijv. Sapim CX-RAY 14G – 2.0-(0.9x2.2)-2.0mm (treksterkte 1600N/mm2)

 Toepassing; high end wielsets
4.4. Nippels
Spaaknippels vind je terug in 2 materialen messing (brass) en in aluminium. De standaard

messing nippels bestaan in het zilver en zwart. Aluminium vind je terug in diverse kleuren
zoals rood, paars, groen, blauw, goud,… Standaard zijn de nippels 12mm, 14mm of 16mm
lang.
Tip. Wanneer je met aluminium nippels werkt zorg dan altijd voor voldoende smering. Deze
nippels hebben de eigenschap te verlijmen. Hierdoor kan nastellen moeilijk of onmogelijk
worden indien niet voldoende gesmeerd.
Hedendaagse nippels zijn afgerond zodat ze de richting van de spaak volgen (bijv. Sapim
Polyax).
Pagina 15
Bij een standaard nippel wordt de nippel vaster of losser gedraaid met een spaaksleutel. Als
je werkt met een hoge velg is dit niet altijd mogelijk, dan gebruik je nippels met een
zeshoekige kop (hexagonal). Deze kan je vaster of losser draaien via de binnenkant van de
velg.
Pagina 16
4.5. Spaaklengte
Voor je kunt beginnen met het opbouwen van jouw wiel

moet je de spaaklengte bepalen. Hiervoor moet je de velg
en naaf opmeten. Het is belangrijk dat dit zeer
nauwkeurig gebeurt.
Wanneer jouw wiel klaar is, moet de spaakdraad volledig

in de nippel zitten en met de bovenkant gelijk komen. Als
dit niet het geval is, komt meer stress op de nippelkop en
zal deze sneller afbreken.
Om de spaaklengte te berekenen volg je de stappen op de website van Sapim. Hier moet je

al jouw maten manueel ingeven.
www.sapim.be/spoke-calculator
Een andere goede calculator is die van DT Swiss. Deze bevat een database met alle DT Swiss
naven, spaken en velgen. Je kan ook de afmetingen handmatig ingeven als je bijv. met een
velg van een ander merk werkt.
http://spokes-calculator.dtswiss.com/Welcome.aspx?language=en
Op de website van ProWheelBuilder vind je een database met alle merken . Deze bevat de
meeste velgen, naven en spaken. Hierdoor moet je niet zelf gaan meten.
www.prowheelbuilder.com/spokelengthcalculator/
Je zal zien dat deze calculators vrij nauwkeurig zijn en een spaaklengte geven tot achter de
komma. Wanneer je bijv. 291,8 uitkomt wordt er afgerond naar 292.
Bij een standaard wiel hebben de voorste spaken dezelfde lengte. Achteraan links gebruik je
ook deze lengte en rechts (tandwielkant 2mm korter). Let op: bij naven voor schijfremmen,
versnellingsnaven,… is dit niet van toepassing.
Voorbeeld
Velg Mavic Open Pro (32 gaats), naaf Shimano Dura Ace (32 gaats)en spaken Sapim
Race.
Spaaklengte links en recht voorwiel: 294mm
Spaaklengte links achterwiel: 294mm
Spaaklengte rechts achterwiel: 292mm
Pagina 17
Tip: heb je een wiel gespaakt, schrijf dan altijd de spaaklengte op. Zo krijg je een handige lijst
die je heel je carrière kan gebruiken.
4.6. Krachten op het wiel
De radiale druk op het wiel ontstaat tijdens het rijden. Je ziet dat de bovenste spaken
aanspannen en de onderste ontspannen. Het aantal kruisingen zorgt hierbij voor het
comfort.
Bij het aanzetten met de fiets krijg je te maken met de laterale druk op het wiel. Hierbij
wordt vaak gesproken van de “stijfheid” van het wiel. Je wilt dat het wiel zo min mogelijk
vervormt en de kracht optimaal overbrengt. De laterale stijfheid is voornamelijk afhankelijk
van de spaakspannig en het type velg (hogere velg = stijver).
Wanneer je trapt, wordt het wiel aangedreven en krijg je torsie. Afhankelijk van de fietser,
het verzet en de naafflens hoogte worden de spaken belast. Omdat de spaken deze torsie
moeten kunnen opvangen, kan je de rechter(aandrijf)zijde van het achterwiel nooit radiaal
spaken.
Als we met schrijfremmen werkt, krijg je ook te maken met torsie van het remmen (bij
velgremmen is dit te verwaarlozen). (Meer info bij “duwende en trekkende spaak”.)
Pagina 18
4.7. Spaakpatronen
Je sprak al enkele keren hierboven over

radiaal en gekruist. Wanneer je een wiel
radiaal opspaakt, volgt de spaak de kortste
weg van naaf naar velg. Hierdoor krijg je een
zeer stijf maar minder comfortabel wiel.
Wanneer je kruist, kunnen de spaken beter

doorbuigen, meer krachten opvangen en het wiel wordt comfortabeler. Let op want niet alle
(voor)naven mogen radiaal gespaakt worden. De naafflens moet hierop voorzien zijn. Volg
de richtlijnen van de fabrikant.
Het populairste en meest bewezen

spaakpatroon is over 3 gekruist (3x). Dit
wordt zeer vaak toegepast bij de
traditionele 32 en 36 gaats wielen. Maar je
kunt ook kruisen over 1, 2 en 4 spaken.
Als je minder spaakgaten (bijv. 24 of 28)

hebt, kruis je minder. Heb je meer
spaakgaten (bijv. 40) kruis je meer.
Er bestaan ook nog andere diverse andere

spaakpatronen zoals crows foot (linkse
foto) of twisted (opgedraaid – rechtse
foto). Deze patronen zie je minder vaak
terug. Ze zijn optisch mooi maar zeker niet
zo sterk als de normale kruispatronen.
Pagina 19
Welk patroon je ook spaakt, zorg er altijd voor dat je een grote opening hebt bij het ventiel.
Dit is de regel, maar natuurlijk ook handig bij het oppompen van de band.
Correct
Fout
Fout
Fout
Pagina 20
4.8. Duwende en trekkende spaak
Bij de gewone kruisspaakpatronen zit er afwisselende een spaak met de spaakkop naar
buiten en naar binnen. Het is van belang hoe je de spaak plaatst, want je hebt een duwende
en trekkende spaak. Bij een goed wiel zit de duwende spaak met de spaakkop aan de
buitenkant en de trekkende spaak met de spaakkop aan de binnenkant van de naaf.
Pagina 21
4.8.1. Standaard
Je krijgt dan onderstaand patroon. De pijl geeft de rijrichting/draairichting van het wiel aan.
Dit kan verwarrend zijn, wanneer je het wiel omdraait is dit omgekeerd.
Pagina 22
4.8.2. Schijfremmen
Wanneer je met schijfremmen werkt, verandert het patroon. Achter aan de aandrijfzijde
verandert niets, omdat de torsiekrachten van de aandrijving groter zijn dan de remkrachten
van de schijfrem. Vooraan en aan de linkerzijde achteraan plaats je de duwende spaak
(remspaak) met de spaakkop naar binnen en de trekkende spaak met de spaakkop naar
buiten.
Pagina 23
4.9. Richten van het wiel
Wanneer je het wiel ingevlochten hebt, moet je dit natuurlijk nog recht, rond en in center
maken.
4.9.1. Zijdelingse slag
Wanneer de slag in het wiel naar rechts zit, zoals op de afbeelding,

draai je de linker spaken vaster en de rechter spaken losser.
Bij kleine slagen is het voldoende om enkel te lossen of enkel

vaster te draaien. Bij grote slagen draai je altijd meerdere spaken
vast en los.
Bij een goed gericht wiel bedraagt de afwijking slechts 0,2mm.
4.9.2. Hoogteslag
De hoogteslag is vaak iets moeilijker te verwijderen. Je hebt al gezien dat de velg altijd een
beetje afwijkt waar deze aan elkaar is gezet. Daarom moet je in acht nemen dat je met
hoogteslagen iets minder nauwkeuriger kunt werken waar de velg aan elkaar is gezet.
Een hoogteslag kan je op 2 manieren uit het wiel halen. Waar de velg de wielrichter raakt
draai je de spaken vaster, altijd minimum per 2. Als de spaken hier al te vast staan, draai je
de spaken tegenovergesteld van de hoogte een slag losser. Ook hier altijd minimum per 2.
Pagina 24
4.9.3. Centreren
Het is zeer belangrijk dat je wielen goed gecentreerd zijn. Als bijv. je voorwiel meer naar
rechts staat dan je achterwiel, loopt de fiets niet mooi in lijn. Centreren van de wielen
gebeurt met een centreerboog. Je plaatst de boog op de velg en draait de regelschroef tegen
de naaf.
Door middel van de spaken aan één zijde van het wiel aan te draaien of te lossen kan je
ervoor zorgen dat het wiel naar links of naar rechts gaat.
Wanneer je de centreerboog op het

wiel plaatst en je hebt ruimte tussen
de centreerboog en de velg, dan
moet de correctie gebeuren naar
deze kant (zie afb.).
Je draait de spaken aan de linkerkant

van het wiel vaster of als deze al te
vast staan los je de spaken aan de
rechterkant.
Bij ruimte tussen de centreerboog en

de naaf gebeurt de correctie naar de
andere kant (zie afb.)
Je draait de spaken van de

rechterkant van het wiel vaster of als
deze al te vast staan los je de spaken
aan de linkerkant.
Pagina 25
4.10. Opspaken van een wiel
Het stappenplan hieronder is voor een wiel met 32 spaken gekruist over 3 (met een linkse
velg).
Plaats de spaken met de spaakkop naar

buiten in de rechter flens van de naaf. Dit
telkens met één open gat in de flens tussen
elke spaak.
Plaats de eerste spaak links van het

ventielgat in de velg.
Pagina 26
Plaats de volgende spaak links van je eerste

spaak met 3 nippelgaten ertussen in het 4de
nippelgat in je velg, geteld vanaf je eerste
spaak.
Doe dit vervolgens voor de rest van de

spaken. Telkens met 3 nippelgaten ertussen
geteld vanaf je laatste spaak.
Pagina 27
Draai je naaf zo ver als mogelijk naar links.
Nu maak je de eerste kruising.
Steek een spaak met de spaakkop naar

binnen rechts van je eerste spaak. Dit in het
5de gat in de naafflens, met 4 gaten ertussen,
gezien vanaf je eerst geplaatste spaak.
Kruis deze onder je eerste spaak. De spaak

gaat boven de eerste 2 spaken en onder de
3de spaak (boven-boven-onder).
Plaats de spaak met 1 open nippelgat tussen

je eerste spaak in de velg.
Pagina 28

spaken met de spaakkoppen aan de
binnenkant van de naafflens.
Het kruispatroon blijft steeds hetzelfde

(boven-boven-onder).
Laat telkens 1 nippelgat open in de velg

tussen de spaak waarmee je kruist.
Draai het wiel om met het ventielgat naar

boven.
Pagina 29
Vervolgens plaats je de eerste spaak.
Hiervoor volg je de eerste spaak links van

het ventielgat. Steek een spaak door je
naafflens en kijk welk gat het beste
overeenkomt met de spaakkop van de
eerste spaak links van het ventiel.
De gaten van de naafflens staan niet recht

tegenover elkaar. Je zoekt naar het gat dat
het dichtst in de buurt komt.
De eerste spaak links van het ventielgat zit

met de spaakkop naar binnen, dus deze
spaak steek je ook met de spaakkop naar
binnen. Zodat de twee spaakkoppen naar
elkaar toewijzen.
Goed Fout
Pagina 30
Steek nu je volgende spaak rechts van de

geplaatste spaak in het 5de gat in de
naafflens, met 4 gaten ertussen.
Kruis de 2 spaken. De eerst geplaatste spaak

(spaakkop naar binnen) gaat onder de
tweede spaak (spaakkop naar buiten).
Plaats de eerste spaak in het eerste

nippelgat in de velg links van je ventielgat.
Plaats de tweede spaak met 1 nippelgat

ertussen ten opzichte van je eerste spaak in
de velg.
Pagina 31
Controle
Ter controle kan je nagaan of je spaken mooi
uitkomen ten opzichte van het eerste en
derde nippelgat in de velg links van het
ventiel.
Is één spaak langer en de andere korter bij

deze nippelgaten in de velg dan zitten ze
waarschijnlijk fout in de naafflens.
Controleer alles opnieuw vanaf stap 9.
Plaats nu de volgende spaak met de

spaakkop naar buiten. Laat 1 gat open in de
naafflens ten opzichte van de eerste spaak.
Pagina 32
Plaats deze spaak (spaak 3) met 3

nippelgaten tussen je laatste spaak (spaak 2)
in de velg.
De spaak (spaak 3) gaat onder de eerst

geplaatste spaak van deze zijde (spaak 1)
door.
Doe dit nu vervolgens voor alle spaken met

de spaakkop naar buiten tot je volledig rond
bent.
Pagina 33
Opgelet
Let wel op bij het plaatsen van de vierde

spaak. Je moet telkens 1 gat open laten in de
naafflens, maar hier zit al de eerste spaak.
De vierde spaak plaats je direct hierna.
Vervolg met de laatste reeks spaken.
Deze spaken zitten met de spaakkop naar

binnen.
De huidige spaak steek je in de flens links

naast je eerste spaak met 1 gat er tussen
(hier zit al een andere spaak). Je kruist met
de derde spaak (groen), de spaak gaat dus
boven-boven-onder de andere spaken.
Deze spaak zit ook weer met 3 nippelgaten

tussen je eerste spaak in de velg. In de
andere nippelgaten zitten al spaken.
Pagina 34

spaken tot je helemaal rond bent.
Let altijd goed op bij het kruisen. Dit gebeurt

telkens met de derde spaak (boven-boven-
onder).
Het wiel is nu volledig gespaakt.
Om te starten met het richten van het wiel draai je alle nippels gelijkmatig aan. Dit doe je
tot er geen draad op de spaak meer zichtbaar is.
Maak het wiel recht, rond en plaats het in center volgens de stappen beschreven in punt 9
“Richten van het wiel”.
Pagina 35
4.10.1. aanbrengen van speciale nippellijm
Praktijkopdracht
 Je vlecht een wiel volgens de regels van de kunst.

 Je kan de spanning van de spaken nameten met een spanningsmeter.
 Je kan het wiel nameten met een centreerboog.
 Je kan een buitenband vervangen bij een fiets met een versnellingsnaaf van een
alufiets.
 Je kan een gewone wielnaaf demonteren, ook het onderhoud hierop, terug
monteren, spelingvrij maken en controle op slijtage van de kogels en conen
loopvlakken. Zowel holle assen als volle assen.
 Je kan industrielagers demonteren en terug plaatsen.
 Je kan een lager nameten, zowel binnen- als buitendiameter en dikte en afschuining.
Pagina 36
5. DE AANDRIJVING
Doelstellingen

 Welke onderdelen zorgen voor de aandrijving van de fiets en welke krachten er
uitgeoefend moeten worden.
 De overbrengingsverhouding en het bereik in meters.
 De begrippen van de overbrenging.
 Alle soorten trapassen (de)monteren en onderhouden.
 Welke trapaslengte bij welke cranks je moet gebruiken.
 Cassettes op de body’s (de)monteren.
 Naven spelingvrij afstellen.
 Welke cassettes op welk wiel passen volgens kettinglijn. Je kan ze aanpassen en
verder afstellen (gebruik maken van dealerboeken).
 De body (de)monteren.
 Het onderscheid tussen de verschillende vormen en afwerkingen van de cranks (in
dealerboeken).
 Kettingbladen vervangen, rekening houdend met de uitwisselbaarheid.
 Kettingbladen controleren (slijtage, bramen, bevestiging, hoogte van het
kettingblad, slingeringen in het kettingblad, breedte).
 De kwaliteiten van derailleurs onderscheiden, ze (de)monteren, aansluiten en
afstellen.
 De wieltjes van de achterderailleur vervangen.
 De capaciteit van de derailleur en je weet wanneer er een korte of lange kooi nodig
is.
 De verschillende vormen van derailleurpatogen.
 De pat richten en je weet wanneer deze niet mag gericht worden.
 Een vervangbare pat vervangen.
 De voorderailleur correct plaatsen op het frame, het onderscheid tussen down en up
swing, de capaciteit van de voorderailleur.
 Een diagnose stellen voor alle mogelijke storingen aan derailleurstystemen.
 Alle mogelijke shifters herkennen, benoemen, gebruiken + kabels vervangen.
 De uitvoering van het planetair tandwielstelsel. Je hebt kennis over de relatie tussen
de tandwielen. Kennis van werking, afstelling, handleiding van fabrikant (internet),
(de)monteren en smeren.
 De toepassingen met twee en drie zonnewielen. Je kent het principe van achter
elkaar geplaatste meervoudige planetaire tandwielstelsels.
Pagina 37
 Het principe van de getrapte planeetwielen.

 De werking van de 3-4-5-7-8-12-14 versnellingsnaven en je kan de versnellingen juist
afstellen.
 De juiste ketting leggen voor het juiste type van versnellingen, de ketting sluiten met
verschillende types van verbindingsschakels.
5.1. Trapassen (Bottom Brackets)
De open neergaande beweging van de benen wordt via het trapas omgezet in een
roterende beweging die door het kettingwiel en de ketting wordt overgebracht naar het
achterwiel.
Door alle ‘standaarden’ zie je door de bomen het bos niet meer. Hoe weet je nu welk
bottom bracket je hebt? Welke trapas heb je nodig, en hoe kun je de ene standaard met de
andere standaard combineren?
Pagina 38
5.1.1. Trapas / Bottom bracket standaarden
Overzicht
Voor je een keuze kunt maken voor het goede trapas, zal je eerst moeten weten welke
bottom bracket standaard er in je frame zit. In dit deel vind je ook de afmetingen, zodat je je
frame zelf kunt nameten.
 Draad oftewel ‘threaded bottom brackets’

 BB30
 BB30 Press Fit
 BB86/(89)92 Press Fit
 BB Right
 BB90/95
 BB386
Trapassen
Welke trapas heb je nodig? Dit is meestal afhankelijk van de fabrikant van de crank. Dit deel
is daarom ingedeeld in de verschillende merken en de standaarden die zij hanteren op dit
gebied.
 Shimano
 Campagnolo
 SRAM
 FSA
 Rotor
Van de ene naar de andere standaard

Het is in sommige gevallen mogelijk om gebruik te maken van een convertor om je crank
passend te maken op je frame. Stel je hebt een BB30 bottom bracket, maar een ‘normale’
crank: welke trapas heb je dan nodig?
Draad oftewel threaded bottom brackets

Veel frames hebben nog schroefdraad links en rechts in het bottom bracket, de zogenaamde
‘threaded bottom brackets’.
Pagina 39
Deze komen in 2 soorten het vaakst voor:
 De BSA/Engelse draad, met linkse en rechtse schroefdraad.

Daarbij is de diameter van het bottom bracket 33.6-33.9 mm en zijn er twee
verschillende breedtes; 73 mm(MTB) en 68 mm (road).
 Italiaanse draad, met aan beide zijden rechtse schroefdraad.
De diameter van het bottom bracket is daarbij 34.6-34.9 mm en er is maar één
breedtemaat, namelijk 70 mm.
5.1.2. Trapassen met draad (threaded bottom brackets)
Vierkant
De eerste vierkante trapassen bestonden uit cups, lagers en een as voorzien van conussen.
De linkerkant werd voorzien van een aparte lockring waardoor het trapas met de linkercup
kon afgesteld worden.
De opvolger werd het vierkante cartridge trapas. Dit wordt nog vaak gebruikt in combinatie
met goedkopere crankset op mountainbikes en stadsfiets. De vierkante trapassen bestaan in
diverse lengtes.
Pagina 40
Shimano (JIS) Campagnolo (ISO)

JIS: meest voorkomende standaard bij ISO: is de Europese standaard voor
vierkante trapassen. vierkante trapassen. Er is ongeveer een
0,3mm verschil met JIS. Campagnolo
gebruikt deze standaard sinds 1994,
trapstellen voor ’94 gebruiken de JIS
standaard.
Octalink
Shimano ontwikkelde hierop een “oversized” variant die Octalink werd gedoopt. Er bestaan
2 verschillende versie.
Versie 1: spline 5mm lang en 2,2mm breed Versie 2: spline 9mm lang en 2,8mm breed
Race: Dura Ace, Ultegra, 105 Race: Tiagra en Sora
MTB: XTR MTB: XT, LX, Deore
Pagina 41
ISIS
Het ISIS trapas werd ontwikkeld als reactie op Shimano’s Octalink. De standaard werd
openbaar gemaakt en niet onder patent gelegd. Verschillende fabrikanten zoals Truvativ,
Race Face en FSA brachten ISIS trapassen op de markt.
FSA ISIS Truvativ Giga Pipe
Cups (buiten het frame / BB cups)

Met de komst van Shimano Hollowtec 2, Campagnolo Ultra Torque en Sram GXP cranksets
zijn de lagers verplaatst naar de buitenkant van het frame. Hierdoor werd het mogelijk
grotere assen te gebruiken en staan de lagers verder uit elkaar. Dat zorgt voor meer
stijfheid.
Shimano (24mm) Campagnolo Sram (24mm/22mm)
Pagina 42
5.1.3. Geperste trapassen (oude modellen)
Thompson
Fauber
Pagina 43
5.1.4. BB30
BB30 maakt gebruik van een crankset met een crankas-diameter van 30mm. Tegenwoordig
wordt BB30 steeds minder vaak gebruikt, omdat de toleranties bij het produceren van de
bracketpot zeer nauw zijn.
Hoe weet je of je BB30 bottom bracket hebt?

 Geen gebruik van cups. Een echt BB30 bottom bracket heeft losse lagerschalen.
 De binnendiameter van de bracket pot is 42 mm, breedte 68 mm (road) of 73 mm
(MTB).
5.1.5. BB86/92 PressFit
Pagina 44
PressFit is tegenwoordig één van de meeste gebruikte bottom brackets. Het maakt gebruikt
van een plastieken huls met een lager erin, dat je perst in je bottom bracket. Doordat er
gebruik wordt gemaakt van een (relatief zachte) plastic huls, zijn de toleranties van de
bracketpot minder strikt, waardoor het goedkoper te produceren is voor de frame-fabrikant.
Er bestaan een aantal verschillende varianten

 86.5mm (Road), dit is tevens de breedte van je bracketpot.
 89.5mm (MTB), dit is tevens de breedte van je bracketpot.
 92mm (MTB), dit is tevens de breedte van je bracketpot.
De binnendiameter is meestal 41mm en uitzonderlijk 42mm (bij racefietsen).
5.1.6. BB30 PressFit / PF30
Naast de PressFit is er ook een PressFit 30 variant. PressFit 30 is gebaseerd op BB30, met als
verschil dan de bottom bracket diameter groter is (46mm in plaats van 42mm). Deze extra
ruimte wordt benut door een plastieken huls, die het plaatsen van de trapas eenvoudiger
maakt. PressFit 30 trapassen zijn compatibel met zogenaamde BB30 cranks.
Hier zijn er ook weer een aantal varianten:

 68mm (road), dus een bracketpot van 68 mm.
 73mm (MTB), dus een bracket pot van 73 mm.
Pagina 45
5.1.7. BBRight (Cerélo)
BBRight is de eigen bottom bracket standaard van Cervélo. Technisch gezien is BBRight een
extra brede BB30 variant.
Er zijn momenteel twee BBRight uitvoeringen:

 BBright, Direct Fit. Met een bracket breedte van 79mm en een diameter van 42mm.
 BBright Press Fit. Met een bottom bracket breedte van 79mm en een diameter van
46mm.
Pagina 46
5.1.8. BB90/95 (Trek)
BB90/95 is de laatste uitvinding van Trek. Het maakt gebruik van een bottom bracket
diameter van 37mm en is in 2 uitvoeringen verkrijgbaar. Het is alleen geschikt voor 24mm
crank-assen. De lagers worden zoals bij BB30 rechtstreeks in het frame geplaatst.
Er zijn twee varianten:

 Een bracket breedte van 90.5 mm (Road)
 Een bracket breedte van 95.5 mm (MTB)
5.1.9. BB386 EVO
Pagina 47
BB 386 EVO, een uitvinding van FSA, heeft veel overeenkomsten met PressFit 30 en BBRight
Pressfit, maar is met een bottom bracket breedte van 86,5mm nóg breder. De bottom
bracket diameter meet 46mm en de trapas is geschikt voor assen met een diameter van
30mm. Maar door gebruik van een reducer kunnen crankset met 24mm assen ook gebruikt
worden.
Pagina 48
5.2. Trapassen
Indien je nu weet van welke bottom bracket standaard je fiets gebruik maakt, is de volgende
stap het goede trapas selecteren. Dit hangt meestal af van de crankset die je wilt gebruiken.
Omdat merken nogal wat onderscheid maken op dit gebied, krijg je hier een overzicht per
merk.
5.2.1. Shimano
Shimano maakt tegenwoordig maar gebruik van een type crank-as, namelijk de 24 mm
crank-as (Hollowtech II). Als je de maten van je bottom bracket hebt opgenomen, kun je via
de onderstaande informatie de goede lagers selecteren.
5.2.2. Campagnolo
Campagnolo kent tegenwoordig twee crank-as uitvoeringen, namelijk Ultra-Torque en

Power-Torque.
Ultra-Torque heeft een lager geperst op beide zijden van de crank en maakt gebruik van een
deelbare as. Hiervoor kun je alleen een Ultra-Torque trapas gebruiken, en koop je dus als het
ware lege trapas cups.
Pagina 49
Power-Torque maakt gebruik van een as uit één geheel en bij deze variant zit alleen aan de
aandrijfzijde een lager op de as geperst. Je koopt dus een trapas, met aan de niet-
aandrijfzijde een lager in de trapas-cup.
5.2.3. Sram
Sram levert cranks in haar eigen GXP systeem en een BB30 systeem. De SRAM GXP systemen
maken gebruik van een crank-as die aan de aandrijfzijde een diameter van 24mm heeft, en
aan de niet-aandrijfzijde 22mm meet. Een GXP crank betekent dus dat je een GXP trapas
moet gebruiken, of in ieder geval een trapas dat GXP-compatibel is.
Pagina 50
Daarnaast heeft SRAM ook BB30 cranks met een 30mm crank as.
5.2.4. FSA
FSA maakt onderscheid tussen de BB386 Evo cranks, Mega Exo cranks, BB30 cranks en Mega
Exo 19mm. Met name deze laatste wordt vaker gebruikt in eerste af montage van fietsen.
 De BB386 heeft een as met een crank-as diameter van 30 mm en een lengte van
103.8 mm. In tegelstelling tot BB30 crankset passen de BB386 ook in een traditionele
bottom bracket (BSA) en die je bij een BSA bottom bracket spacers te gebruiken.
Pagina 51
 De Mega Exo lijn heeft een crank-as diameter van 23,5mm en een lengte van
103.8mm.
 De BB30 serie heeft een crank-as diameter van 30mm en een lengte van 84.2mm.
Pagina 52
 Mega Exo 19mm heeft een Road en MTB crankset met een crank as van 19mm. In de
road serie is dat de Omega. In de mountainbike serie de Comet en V-Drive.
5.2.5. Rotor
Rotor heeft een aantal verschillende type cranks binnen het assortiment.
 3DF serie, met een 30mm crank as, te gebruiken in nagenoeg alle frames, zelfs
frames met een BSA bottom bracket. De verschillen in breedte worden opgevuld
door een bus te plaatsen. Deze serie gebruikt ook de UBB30 lagers.
 3D serie, met een 24mm crank as, zoals Shimano Hollowtech II.
 3D+ serie, met een 30mm crank as, is de lichtere (en daardoor ook duurdere )
uitvoering van de 3DF serie.
Pagina 53
Nog voor de volledigheid even de compatibilty tabel van Rotor zelf.
Pagina 54
5.3. Adapters
De vraag die vaak gesteld wordt, is hoe je van de ene standaard naar de andere komt. Veel
frames zijn BB30 geschikt, maar veel cranks niet of nog niet. Met name bij Shimano doet zich
dit probleem voor. Een aantal oplossingen.
Pagina 55
5.3.1. Adapter bussen
Zoals je op onderstaande afbeelding kunt zien, druk je de bussen in het bestaande bb30
trapaslager. Een soort van dubbele lager functie.
5.3.2. Threaded adapter
Hoewel deze optie nogal aanlokkelijk lijkt, moet deze bus er met loctite ingeperst worden.
Een bus als deze kan nogal eens tot kraken leiden, bovendien is dit alleen te doen door
specialistische dealers. Je bekijkt ook best de garantiehandleiding van je frame. Niet zelden
vervalt de garantie bij het toepassen van deze conversie.
5.3.3. Schroefdraad adapters
Dit is op dit moment nog de beste oplossing voor een BB30 conversie. Het in elkaar
schroeven van beiden helften, of erin persen als je PressFit 30 hebt, is in ieder geval de
veiligste conversie.
Pagina 56
5.3.4. Van BSA naar BB30
Tegenwoordig is het ook mogelijk om van de stijfheid van BB30 Rotor cranks te profiteren in
een BSA draad frame. Rotor heeft hiervoor zijn eigen trapas ontwikkeld, dat je in je threaded
bottom bracket kunt schroeven, maar vervolgens wel gebruik kunt maken van een Rotor
BB30 30 mm crankas. Let op, dit kan dus alleen met Rotor cranks, omdat deze een langere
30mm as hebben dan gebruikelijk is bij de andere merken.
Praktijkopdracht 1
 Je zoekt in het dealerboek welke trippel of dubbel plateau of compac overeenkomt

met welke lengte van trapas.
 Je vervangt de body.
 Je steekt een nieuwe trapas.
 Je kan zowel singelspeed ketting als een derrailleur ketting demonteren en correct
opnieuw monteren.
 Je kan singel speed tandwielen vervangen van versnelling naven, alsook onderhoud
van de naaf.
 Je kan een voorderailleur afstellen met een biobace crankstel.
 Je kan binnenkabels van draaischifters van diverse soorten vervangen.
 Je kan 7 speed cassette op een 9 speed body plaatsen en afstellen.
Pagina 57
Praktijkopdracht 2
 cranks, trippel of dubbel.

 Je vervangt tandwielen volgens uitwisselbaarheidslijsten van dealerboek.
 Je geeft de juiste kettinglijn aan.
 Je zoekt de juiste kettingbreedte bij de juiste tandwielen.
 Je vervangt de versnellingskabel van een versnellingsnaaf nexus 7 of 8.
 Je weet met welke punten rekening te houden indien een derailleursyst 7
versnellingen naar een 9 versnellingsgroep wordt geplaatst.
 Je demonteert en monteert een sturmey-archer naaf.
 Je kent de volgorde om een achter derailleur perfect te monteren en af te stellen op
een zelf gemonteerde fiets.
Pagina 58
6. DE REMMEN
Doelstellingen

 De werking van schijfremmen. Je kan ze afstellen en (de)monteren.
 Het gebruik van de juiste oliën.
 De verschillende remschoenen (hard-zacht). Je kan de klant inlichten m.b.t. het
inremmen.
 De hydraulische remmen ontluchten, de leiding inkorten of vervangen, olie
vervangen en/of ontluchten.
 De werking en het gebruik van types hydraulische velgremmen (bv. Magura). Je kan
deze afstellen en de juiste olie toepassen.
 De krachtvermeerdering bij hydraulische velgremmen.
 De principes en de werking van rollerbrakes en je kan ze afstellen.
 Met welk vet de remnaaf mag gesmeerd worden als onderhoud.
 Wat te doen bij slepen of geluid van de koelschijf.
 De verschillende diameters van de koelschijven en je weet waarom ze van diameter
verschillen.
 Een achterwiel met rollerbrake terugplaatsen.
 De werking en het gebruik van rollerbrakes en je kan deze afstellen.
 Trommelremmen (de)monteren voor onderhoud. Je kan de kabel vervangen met
verschillende eindboutjes en regelboutjes.
 De werking van de rotorrem (bv. BMX) met ronddraaiend stuur.
 De werking van de terugtraprem. Je kan hem afregelen en het binnenwerk
vervangen bij schade of slechte werking.
 De verschillende soorten van krachtvermeerdering.
Pagina 59
6.1. Hydraulische velgremmen
6.1.1. Magura velgremmen
De remblokken zitten in een houder die aan

weerszijden naast de velg wordt aangebracht. De
blokjes kunnen schuiven en worden met een
drukknopsluiting aan de zuiger verbonden zodat
ze ook weer teruggetrokken kunnen worden. De
twee (nagenoeg) identieke houders worden met
een leiding met elkaar verbonden, een andere
opening dient om een vulschroef of de
hoofdleiding naar de greep op te monteren.
De remgreep op het stuur bevat de hoofdremcilinder en is uitgerust met een stelschroef om
de remblokslijtage bij te kunnen regelen (je duwt de zuiger in de hoofdremcilinder wat
verder in). Magura remsystemen zijn geconstrueerd op het gebruik met minerale olie. Deze
olie neemt geen vocht op (wat Dot remvloeistof wel doet) en hoeft dus ook niet of zelden
ververst te worden.
6.1.2. Versies
 (HydroStop: de oerversie)
 (HS22: oerversie met kleine wijzigingen)
 HS11: eco versie van de standaard remmen, vaak met kunststof grepen.
 HS33: standaard remversie met slijtage stelschroeven op de hendels. Grepen zijn
standaard tweevinger, als optie zijn er ook 4-vinger grepen.
 Firm-tech, HS33 grepen en wielcilinders die alleen op speciale nokken passen.
 (HS66: HS33 met raceremgrepen voor een race stuur.)
Pagina 60
 (HS77: de (oude)raceremgrepen met een schaarrem met enkele cilinder voor

racefietsen. )
 RT8: voor race en tijdrit fietsen
 RT6: kleine broer RT8, voor race en tijdrit fietsen
Magura website overzicht modellen: www.magura.com/en/bike/products/79-2014/rim-

brakes.html
4 en 2 vinger grepen
HS33(/HS11) wielremcylinders gemonteerd op v-brake nokken.

Met de bovenste inbusbout zet je een tegenhouder vast die tegen de vorkpoot steunt.
Rechts zie je de snelspanner om de remhelft van de nok te kunnen pakken om het wiel te
wisselen.
Pagina 61
Firmtech rem op speciale framenok.
6.1.3. Remblokken
De remblokken zijn specifiek Magura:
 Zwart (standaard)
 Grijs (voor alu velgen)
 Groen (voor ceramische velgen)
 Magura rood (voor regen)
De standaard leiding bestaat uit zwart kunststof.
6.1.4. Ontluchten (HS)
Als je een leiding vervangt, moet je ontluchten. Je hebt dan een spuit, minerale olie (Magura
blood), twee doorzichtige slangetjes met een m6 fitting en een opvangreservoir (fles of
plastic zakje met elastiek) nodig.
 De lucht stijgt in de olie, dus je spuit de olie van onder naar boven. Draai de greep zo
dat de ontluchtingsnippel het hoogst staat en draai de remblokslijtageknop weer
terug.
 Verwijder de onderste vulnippel uit de remciclinder,
vul de spuit en slang met olie, spuit en tik de lucht er
uit en draai de slang in de rem.
 Open nu de ontluchtingsnippel in de greep en
bevestig de doorzichtige afvoerslang.
 Spuit rustig de spuit leeg totdat er geen bellen meer
in de afvoerslang langskomen. Bij moeilijke gevallen
helpt het om de greep ook een keer in te knijpen en
Pagina 62
weer rustig te lossen voor je de spuit leeg hebt. Verwijder de afvoerfles en slang, sluit het
systeem boven met de afdichtschroef en doe nu hetzelfde met de wielcilinder en de spuit.
Soms moet je nog een keer ontluchten afhankelijk van hoeveel lucht er in het remsysteem
zit.
6.1.5. Leiding vervangen
 Snij de leiding haaks af met een stanleymes. Haaks is belangrijk, een scheve leiding
scheurt gemakkelijk in.
 Klem de leiding in de bankschroef met behulp van de klemblokjes uit de servicekit,
laat de leiding ca. 20mm uitsteken.
 Sla met een kunststof hamer de slangpilaar in de leiding. Hou de pilaar hierbij goed
recht. De leiding mag je hiervoor niet verwarmen van Magura. Werk op
kamertemperatuur, dan zal de leiding veel minder snel scheuren. De slangpilaar
schroef je in de rem, de leiding kan desgewenst wel iets draaien op de pilaar als dat
zo uitkomt om de boel uiteindelijk uit te lijnen.
Pagina 63
6.1.6. Remblokken vervangen
Verwijder het wiel, trek het blokje van de cilinder, poets de houder schoon en druk een
nieuw blokje op zijn plaats. Blokjes zijn aan vervanging toe als ze niet meer goed terug
komen, de sleufjes in de blokken zijn dan nog 1-2mm diep.
Er zijn 4 verschillende compounds (zie 6.1.3 Remblokken), zorg dat je de juiste monteert
voor het type velg.
6.1.7. Overzicht Magura HS33
Pagina 64
6.1.8. Brake booster
Voor extra stijfheid en om het frame of de vork te beschermen wordt er vaak bij Magura
velgremmen een brake booster voorzien.
Pagina 65
6.2. Schijfremmen
Er zijn twee types schijfremmen: een mechanische en hydraulische versie.
6.2.1. Mechanische schijfremmen
Dit type rem werkt niet met hydraulische leidingen maar met gewone remkabels en
remgaine. Dit systeem vind je terug op goedkopere fietsen of op race/cyclocross fietsen
waarvan de shifter/remhendel niet compatibel is met hydraulische schijfremmen.
6.2.2. Hydraulische schijfremmen
Schijfremmen vind je tegenwoordig terug op alle type fietsen.
Pagina 66
Het systeem werkt vrij eenvoudig. Door de vloeistof in de leiding wordt de kracht doorgeven.
Wanneer je in de remhendel knijpt, worden de krachten doorgegeven door de vloeistof (die
niet kan samengedrukt worden). Door het aanpassen van de grootte van de pistons kunnen
deze krachten vermenigvuldigd worden.
Voordelen
 Altijd optimale remwerking: zelfs onder natte omstandigheden en bij sneeuw en ijs,
is er geen vermindering van remkracht zoals dat het geval is bij velgremmen.
 Geen verhitting van de velgen: schade veroorzaakt door oververhitte velgen tijdens
het remmen (denk aan een klapband), kan worden vermeden met schijfremmen. Dat
werkt vooral goed bij fietsen met een kleine wieldiameter zoals bij ligfietsen.
Opmerking: de schijven kunnen wel zeer heet worden, niet aanraken dus.
 Geen slijtage van de velgen: in tegenstelling tot velgremmen worden bij
schijfremmen de wielen, die vooral ook een dragende functie hebben, niet langer
gebruikt als onderdeel van de remmen. Doorgesleten velgen heb je in ieder geval niet
bij schijfremmen.
 Minder handkracht vereist: om eenzelfde remwerking te bereiken kan bij
schijfremmen met minder handkracht worden volstaan dan bij een velgrem.
 Een slag in het achterwiel heeft geen invloed op de remprestaties bij schijfremmen.
Je kan met een werkende rem naar huis fietsen.
Nadelen
 De prijs: schijfremmen zijn over het algemeen duurder dan velgremmen.
Pagina 67
 Het gewicht: schijfremmen zijn over het algemeen zwaarder dan eenvoudige
mechanische velgremmen. Wel zijn ze doorgaans lichter dan hydraulische
velgremmen.
 Reparatie: schade bij hydraulische schijfremmen is slechts mogelijk met een
servicekit (speciale onderdelen, hydraulische vloeistof) van de fabrikant. Dat geldt
trouwens ook voor hydraulische velgremmen, maar niet voor mechanische
schijfremmen.
 Geluid: bij bepaalde schijfremmen hoor je altijd een licht schurend geluid tijdens het
rijden. En bij andere schijfremmen doet zich dat voor na het vervangen van de
remblokken. Voor een perfecte vrijloop is een zorgvuldige montage en speciaal
gereedschap noodzakelijk.
 Spanning op de spaken: schijfremmen veroorzaken door een andere wijze van
krachtoverbrenging een grotere belasting op de spaken dan velgremmen.
 Kwetsbaar: door de kwetsbare positie (met name op de voorvork) kan de schijfrem
bij omvallen van de fiets of bij transport ervan, gemakkelijk verbogen worden.
Componenten schijfrem
 Master cilinder (remhendel)
 Slave cilinder (remklauw)
 Leiding
 Vloeistof
 Remblokken
 Schijf
Remleiding
Pagina 68
Remklauw
Schijven
Centerlock 6 gaats (ISO / 6 bolt)
Pagina 69
Centerlock naar 6 gaats adapter
De meeste remschijven kunnen op diverse remsystemen gebruikt worden. Ze verschillen

bijna niet van dikte. Toch kan soms een klein verschil voor onvoldoende ruimte zorgen
tussen de schijf en blokken.
De meeste modellen zijn opengewerkt voor modder af te voeren en de schijf lichter te

maken. Dit kan een invloed hebben op de slijtage van de remblokken.
Sommige schijven zijn voorzien van een aluminium body. Deze voert beter de warmte af dan
RVS. Meestal zijn deze schijven ook lichter door het gebruik van aluminium. Nadeel kan zijn
dat er speling komt op de bevestigingspunten tussen de 2 materialen.
Pagina 70
Schijfremdiameter
Een schijfrem die overbelast is, raakt oververhit en verliest vervolgens aan remkracht. Punt
van aandacht daarbij is vooral de diameter van de schijf. Hoe groter de schijf, hoe langer je
krachtig kunt remmen. Hoe zwaarder het rijwiel (fietser en bagage), en hoe meer je
aangewezen bent op continue remkracht (lange steile afdalingen) hoe groter de schijf moet
zijn. Wie het doorgaans kan stellen zonder continue remkracht, heeft geen problemen met
oververhitting en heeft de vrije keuze.
Een door de fabrikant eventueel aangegeven gewichtsbeperking moet zeer zeker worden
opgevolgd. Omdat de remkracht bij schijfremmen door de hele vork verloopt, moet je altijd
aan de specificaties daarvan aandacht besteden. Vooral bij grote schijfdiameters moet je je
ervan overtuigen dat de vork daarvoor geschikt is. Niet elke vork is goedgekeurd voor grote
remschijven. Bij oudere modellen mogen, in geval van twijfel, geen grotere remschijven
gemonteerd worden. Maar al bij al is een eenduidige aanbeveling voor de keuze van
schijfremmen moeilijk te geven.
Post mount & International standard
Pagina 71
Adapters
Als de schijfremklauw niet rechtstreek op de vork of het frame kan gemonteerd worden
gebruik je een adapter. Afhankelijk van de schijfgrote of om te wisselen tussen IS en PM.
Er bestaan veel verschillende adapters Let op “UP”, de bovenkant
Wisselen tussen IS en PM Adapter voor grotere schijfdiameter
Remblokken
De remblokken voor schijfremmen bestaan in verschillende vormen afhankelijk van de
fabrikant en het type rem.
Verschillende materialen
Organic (resin)
Pagina 72
Semi-metallic
metaal deeltjes 30-65%
Sintered (metal)
Met koelvinnen (ICE Tech)
Veer
Pagina 73
Overzicht remblokken
Dit overzicht geeft een weergave van de verschillende remblokken. Er zijn natuurlijk nog
meer merken en type blokken.
Pagina 74
Inremmen
Nieuwe remblokjes moeten altijd ingeremd worden. Door het
warm worden zullen de blokken harden. Wanneer dit niet
gebeurt zullen de blokjes zeer snel slijten.
Inremmen gebeurt door verschillende keren op de weg met

een snelheid van ongeveer 25km/u krachtig te remmen.
Om dit proces gemakkelijker te laten verlopen ontwierp

Cyclon een handige machine voor in de werkplaats.
Remklauw centreren
Om een goede werking van de schijfrem te garanderen moet de remklauw gecentreerd
staan ten opzichte van de schijf. Wanneer dit niet het geval is, zal de rem aanlopen en zullen
de blokjes ongelijkmatig afslijten.
PM
Bij een postmount schijfrem draai je de
2 bouten los. Je zorgt ervoor dat de
remklauw los zit, knijpt een paar keer in
rem en houdt deze vast. Daarna draai je
de bouten terug vast.
Wanneer dit niet lukt, neem je een wit

blad en kijkt door de rem met het witte
blad eronder. Hierdoor zal je beter zien
waar de rem raakt. Stel de rem bij
zonder in de remhendel te knijpen.
IS
Bij een international standard schijfrem zit de klauw vast tegen de bevestiging aan. Je kunt
deze enkel uitvullen met rondelen (0,2 en 0,5mm).
Pagina 75
Bevestiging afvlakken
Wanneer het centreren niet lukt kan dit ook aan de bevestiging liggen waarop de remklauw
is gemonteerd. Het kan gebeuren dat deze niet helemaal vlak is waardoor de remklauw
scheef over de schijf zit.
Met een speciale tool kan je de bevestiging vlak frezen.
Sommige merken monteren dezelfde halfronde vulringen als bij v-brakes. Deze kunnen een
kleine fout marge opvangen
Schijfrem vlakfrees Halfronde ringen
Leiding inkorten
Indien mogelijk kort je de leiding in aan de remhendel (tenzij anders beschreven in de
handleiding van de fabrikant). Het afknippen van de leiding gebeurt best met een speciaal
knipmesje. Als alternatief kan een breekmes gebruikt worden.
Pagina 76
Na het inkorten van de leiding moet je deze terug voorzien van een connector zodat deze
kan aangesloten worden op de remhendel. Het onderstaande voorbeeld geldt voor Shimano,
en de meeste systemen werken volgens dit principe.
Het inbrengen van de connector pin gebeurt met behulp van de speciale blokjes waardoor
de leiding geklemd kan worden. Met een hamer wordt de connector pin ingeklopt.
Enkele fabrikanten ontwikkelden een tool, waarmee je zowel de kabel kan inkoren als de
connector pin monteren.
Zorg bij het terug plaatsen van de leiding in de remhendel dat deze recht zit. Draai de
schroef vast (5-7Nm).
Pagina 77
Ontluchten
Ontluchting kits
Universele kit VAR Magura
Shimano Avid
Pagina 78
Vloeistoffen
Het is belangrijk om de juiste vloeistof te gebruiken in het remsysteem. Anders zal dit niet
correct werken en onherstelbaar beschadigd worden. Controleer altijd bij de fabrikant welke
vloeistof vereist is.
Kookpunt minerale olie
Kookpunt DOT vloeistof
Droog (dry) wilt zeggen wanneer de dot vloeistof nieuw is in de verpakking (van het moment
dat deze geopend is begint de vochtopname van de omgeving). Na enkele jaren in het
Pagina 79
remsysteem en bij opname van 3,7% water spreek je over nat (wet). Daarom is het ook aan
te raden om de remvloeistof elke 2 jaar te vernieuwen.
Minerale olie kan geen water opnemen. Wanneer water het systeem binnendringt gaat dit
naar het laagste punt (water is zwaarder dan olie). Dit kan leiden tot het slecht werken van
het remsysteem.
DOT vloeistof is vrij agressief. Je gebruikt dan ook de nodige beschermers zoals
handschoenen en eventueel een veiligheidsbril. Let ook op voor de lak van je fiets.
Minerale olie is minder agressief, toch zijn dezelfde voorschriften aan te raden.
Na gebruik van beide vloeistoffen altijd de handen goed wassen.
Compatibiliteit vloeistoffen
Pagina 80
(Opletten met DOT 5!)
Compatibiliteit remsystemen
Meestal staat op de remhendel vermeld welke olie het systeem gebruikt. Als je twijfelt
raadpleeg je de handleiding van de fabrikant.
Werkwijze: algemene tips

De ontluchtingsprocedure is bij ieder remsysteem anders. Raadpleeg daarom altijd de
handleiding van de fabrikant. Toch zijn er enkele algemene regels die bij alle systemen terug
komen.
Verwijder de remblokjes. Leg deze veilig uit de buurt van je

vloeistof. Zo ben je er zeker van dat ze niet in contact
komen met de remvloeistof en onbruikbaar worden. Zet
ook je wielen met de remschijven weg van je werkplek met
vloeistof.
Druk de zuigers helemaal terug naar binnen en plaats een

blokje tussen de 2 zuigers zodat deze niet naar buiten
kunnen komen.
(Maak de zuigers eerst zuiver voordat je deze terug duwt.

Zorg er voor dat je geen vuil mee naar binnen duwt.)
Pagina 81
Zorg dat je spuit lucht vrij is.
Veeg de overtollige vloeistof af. Gebruik eventueel

remreiniger.
(Deze mag niet in contact komen met de remblokken.)
Onderstaande is niet altijd van toepassingen, maar wel vaak:

 Ontluchten gebeurt meestal van onder naar boven, de lucht stijgt.
 De remhendel vlak plaatsen zodat de ontluchtingsschroef op het hoogste punt zit.
 Wanneer de remklauw hoger zit dan de leiding achteraan het frame, maak je deze los
zodat deze lager komt.
Video’s ontluchten
Shimano:
www.youtube.com/watch?v=9ZYmW8i8TWQ
Avid/Hope/Magura/…:
www.epicbleedsolutions.com/resources/videos/
Praktijkopdracht
 Je vervangt olie, ontlucht hydraulisch remsysteem.

 Je centreert zijoptrekrem.
 Je kiest de juiste remblokjes voor de juiste rem.
 Je kan deze juist afstellen zoals cantielever remblokken.
 Je kan verschillende kettingkasten demonteren en monteren.
 Je demonteert en monteert een terugtraprem.
Pagina 82
7. TOEBEHOREN
Doelstellingen

 Stoelen monteren (opletten met alu frames).
 Computers installeren en de werking uitleggen aan de klant.
 Helmen aanpassen. Je kan plaatjes op de schoenen plaatsen en het onderscheid
maken tussen de verschillende klikpedalen.
Praktijkopdracht
 Je leert de diverse handleidingen interpreteren en gebruiken.

 Je installeert een fietscomputer met gebruik van handleiding.
Pagina 83
8. MONTAGE
Doelstellingen

 Het toepassen van een werkmethode om nieuw geleverde fietsen rijklaar te maken,
en alles te voorzien van olie en vet, zodat de fiets de eerste maanden verder kan. Je
weet wanneer een eerste nazicht aan de orde is.
 Uitleg geven aan de klant deze zijn fiets moet onderhouden (smeren, lucht in de
banden enz.).
Praktijkopdracht
 Je maakt de nieuwe fietsen in karton zoals ze geleverd worden door de fabrikant

rijklaar.
 Je monteert en demonteert een bagagerek.
Pagina 84

Fietshersteller

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fietshersteller

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Opleiding Fietstechniek

Titel: Fietstechniek – Fietshersteller

Auteurs: Glenn Bobbaers, Marc Govaerts

Uitgever: SYNTRA Limburg vzw

Editor: Bart Roux

© SYNTRA Limburg vzw 2016

2. Het frame .................................................................................................................. 9

5.1.5. BB86/92 PressFit ................................................................................................ 44

Modules traject fietsvakhandelaar

Na het doornemen van dit hoofdstuk heb je inzicht in:

1.1. Persoonlijke beveiliging

Opslag, verwijdering en of verwerking van:

1.3.1. brandklassen A,B,C

1.4. Plannen en organiseren van eigen werk

1.5. Omgaan met materieel en grondstoffen

1.5.1. Identificatie systemen voor gereedschappen

Na het doornemen van dit hoofdstuk heb je inzicht in:

 Je maakt een frame klaar voor afmontage.

Na het doornemen van dit hoofdstuk heb je inzicht in:

3.1. De gewone vork

de vlucht, de spong en naloop

3.2. Het balhoofdstel

gewone met bilringen, a-headset met sterclutch, semi-geïntegreerd, en geïntegreerde

 Je demonteert de vork, vervangt en zet op druk.

Na het doornemen van dit hoofdstuk heb je inzicht in:

Er zijn een paar eigenschappen die je als wielbouwer graag

Linkse velg Rechtse velg

De technologie staat niet stil. Vaker en vaker worden er schijfremmen gemonteerd op

 Voornaaf 15mm steekas 100mm

kunnen snijden in de spaak. Wanneer slechts één zijde om en om conisch is uitgefreesd

Naaf met om en om uitgefreesde gaten Links: fout! - Rechts: correct

Spaken bestaan in verschillende lengtes (standaard tussen de 135-310mm) en verschillende

4.3.1. Straight gauge (plain)

 Bijv. Sapim Leader 14G - 2.0mm (treksterkte 1080-1180N/mm2).

4.3.2. Double butted

 Bijv. Sapim Race 14G - 2.0-1.8-2.0mm (treksterkte 1300N/mm2)

4.3.3. Tripple butted

 Bijv. Sapim Strong - 2.3-2.0mm (treksterkte 1250N/mm2)

4.3.4. Bladed (aero)

 Bijv. Sapim CX-RAY 14G – 2.0-(0.9x2.2)-2.0mm (treksterkte 1600N/mm2)

Spaaknippels vind je terug in 2 materialen messing (brass) en in aluminium. De standaard

Voor je kunt beginnen met het opbouwen van jouw wiel

Wanneer jouw wiel klaar is, moet de spaakdraad volledig

Om de spaaklengte te berekenen volg je de stappen op de website van Sapim. Hier moet je

4.6. Krachten op het wiel

Je sprak al enkele keren hierboven over

Wanneer je kruist, kunnen de spaken beter

Het populairste en meest bewezen

Als je minder spaakgaten (bijv. 24 of 28)

Er bestaan ook nog andere diverse andere

4.8. Duwende en trekkende spaak

4.9. Richten van het wiel

4.9.1. Zijdelingse slag

Wanneer de slag in het wiel naar rechts zit, zoals op de afbeelding,

Bij kleine slagen is het voldoende om enkel te lossen of enkel

Bij een goed gericht wiel bedraagt de afwijking slechts 0,2mm.

Wanneer je de centreerboog op het

Je draait de spaken aan de linkerkant

Bij ruimte tussen de centreerboog en

Je draait de spaken van de

4.10. Opspaken van een wiel

Plaats de spaken met de spaakkop naar

Plaats de eerste spaak links van het