T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS DL ARKLAR

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. KONK DL YAPIM RESM ........................................................................................... 3 1.1. Konik Dilinin Tanm eitleri ve Kullanld Yerler................................................ 4 1.2. Konik Dililerin alma Pozisyonlar .......................................................................... 4 1.2.1. Dik alan Konik Dililer ..................................................................................... 4 1.2.2.ten alan Konik Dililer .................................................................................... 5 1.2.3. Dtan alan Konik Dililer................................................................................. 5 1.3. Konik Dili Elemanlar .................................................................................................. 6 1.4. Konik Dili Elemanlarnn Hesaplarnn Yaplmas ...................................................... 8 1.5. Konik Dili Yapm Resmi izimi ................................................................................. 9 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 13 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 14 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 16 2. SONSUZ VDA YAPIM RESM ...................................................................................... 16 2.1. Sonsuz Vidann Kullanld Yerler ............................................................................ 17 2.2. Sonsuz Vida Elemanlar .............................................................................................. 18 2.3. Sonsuz Vida Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formllerin Aklanmas . 21 2.4.Sonsuz Vida ve Elemanlarnn Hesaplarnn Yaplmas............................................... 21 2.5. Sonsuz Vida Yapm Resmi izimi.............................................................................. 22 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 23 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 24 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 25 3. KARILIK DLS YAPIM RESM................................................................................ 25 3.1.Karlk Dilisinin Kullanld Yerler ......................................................................... 26 3.2. Karlk Dilisi Elemanlar .......................................................................................... 27 3.3. Karlk Dilisi Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formllerin Aklanmas ............................................................................................................................................ 29 3.4.Karlk Dilisi Yapm Resmi izimi........................................................................... 31 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 33 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 34 RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 36 4. ZNCR DLLER............................................................................................................ 36 4.1. Zincir Dilinin Tanm eitleri ve Kullanld Yerler .............................................. 36 4.2. Zincir Dili Elemanlar ................................................................................................ 38 4.3. Zincir Dili Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formllerin Aklanmas ... 38 4.4. Zincir Elemanlarnn Hesaplarnn Yaplmas ............................................................. 40 4.5.Zincir Dili Yapm Resmi izimi................................................................................. 40 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 42 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 43 KAYNAKA ......................................................................................................................... 44

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 520TC0026 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malat Dili arklar Konik dili arklar, sonsuz vida ve karlk dilisi ile zincir dili arklarn hesaplanmasn ve izimini reten renme materyalidir. 40/24 Grn karma, llendirme, kesit alma, yzey iaretleri ve toleranslara ait modlleri alm olmak. Dili arklarn yapm resimlerini izmek ve okumak.

Genel Amalar Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda dili arklarn yapm resimlerini izebilecek ve okuyabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar Konik dili yapm resimlerini okuyabilecek ve belirtilen srede izebileceksiniz. Sonsuz vida yapm resimlerini okuyabilecek ve belirtilen srede izebileceksiniz. Karlk dilisine ait yapm resimlerini okuyabilir ve belirtilen srede izebilir.
Zincir diliye ait yapm resimlerini okuyabilecek ve belirtilen srede izebileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Teknik resim masas, teknik resim izim aletleri, resim ktlar, model dili arklar ve karlk dilileri Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme sorular ve performans testleri ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz modl sonunda, size lme teknikleri uygulayarak kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir. ii

LME VE DEERLENDRME

GR GR

Sevgili renci, Dili arklar uzun yllardr bilinen, kullanlan ve zerinde aratrmalar yaplan bir makine elemandr. Bu aratrmalar sonucu aada belirtilen zellikler konusunda birok aamalar kaydedilmi ve nemli baarlar elde edilmitir. Mekanizmalar daha kk boyutlarda imal edilmitir. Ayn boyuttaki makinelerle daha byk momentler nakledilmitir. Kademe saylar azaltlarak yksek evrim oranlar elde edilmitir. Daha ucuz ve daha yksek verimli mekanizmalar elde edilmitir.

Yukarda belirtilen zelliklerin iyiletirilmesi amacyla eitli zel dili tasarmlar yaplm ve bazlar gelitirilmitir. Gnmz teknolojisinde dili arklar nemli bir yer kaplamaktadr. Her makinenin tasarmnda mutlaka dili arklar mevcuttur. En kk saatten tutun en byk uaklara kadar dili ark sistemlerinden olutuunu grrz. Bu nedenle dili arklar makineciliin ve tasarmn temel elemanlarndandr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme faaliyeti sonunda uygun alma koullar ve gerekli materyal salandnda istenilen konik dili yapm resmini okuyabilecek ve izebileceksiniz.

ARATIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken nemli faaliyetler unlardr: Atlyenizdeki ve dier atlyelerdeki i tezghlarnn paralel ve ayn dorultuda olmayan millerin hareket aktarmlarn inceleyiniz. ok yksek hzda alan konik dili ark sistemleri hakknda n bilgi alnz. Farkl alardaki miller ile dairesel hareket ileten sistemleri inceleyiniz.

1. KONK DL YAPIM RESM

Eksenleri kesien millerde kuvvet ve hareket iletmek iin kullanlan ve yanal yzeylerinin evresine ve kesik koni tepe noktasnda birleecek ekilde diler alm dili arklardr. Dz konik dili arklar ince taraf tabana paralel bir ekilde kesilmi bir koninin yan yzeylerine zel tezghlarda eit aralklarla di almas ile meydana gelir.Bu dililer genel olarak eksenleri arasndaki a 90 olan miller iin kullanlr. Herhangi bir a iinde konik dililer retilebilir. Yksek hz ve fazla g aktaran miller iin helisel konik dililer, eksenleri kesimeyen miller iinde hypoid konik dililer kullanlr. Konik dililerin dileri dklerek, frezelenerek veya zel dili ama tezghlarnda biimlendirilir. Diler koni tepesine doru incelir. Dilinin blm dairesi ap ilkel koninin taban dairesidir. evresel adm bu daire zerinden llr. Modl bu daire apnn di saysna orandr. Konik dilileri izerken genellikle bir grn yeterlidir. Delik ve kama kanal zelliklerini gstermek iin yardmc bir daire ve kama kanal izilir. Dklerek biimlendirilecek dililer iin di profillerin gstermek gerekirse sanal daire evresine bir-iki di izilir. Kollu dili ark yapm resimlerinde kol boyutlarn belirtmek iin ikinci grn izilmelidir.

1.1. Konik Dilinin Tanm eitleri ve Kullanld Yerler

Genellikle kuvvet ve hz aktarmalarnn, eksenleri kesien miller aracl ile yapld sistemlerde kullanlr. Olduka byk kuvvetlerin tanmasnda, kuvvet makinelerinin tanmasnda ve tatlarn dili kutularnda ok kullanlr.

1.2. Konik Dililerin alma Pozisyonlar

Konik dililer, alma pozisyonlarna gre guruba ayrlr.

1.2.1. Dik alan Konik Dililer

Eksenlerin kesime noktas byk dilinin blm dairesi yzeyinin st tarafndadr. Eksen alar = 90 0 dir. ( 1 + 2 = 90 0 ).

Resim 1.1: Dik alan konik dili

1.2.2.ten alan Konik Dililer

Kesime noktas blme dairesi yzeyi altndadr. Nadiren kullanlan dili ark eitlerindedir. Eksen alar 90den byk olan dili arklar Eksenler aras a > 90 . ( 1 + 2 > 90)

Resim 1.2: ten alan konik dili

1.2.3. Dtan alan Konik Dililer

Eksen alar 90den kk olan dili arklar Eksenler aras a > 90 . ( 1 + 2 > 90)

Resim 1.3: Dtan alan konik dili

1.3. Konik Dili Elemanlar

Konik dililerin hesaplanmasnda kullanlan formller aada verilmitir.

ekil 1.1: Dtan alan konik dili

ADI Modl Di says Adm Blm dairesi ap Di st dairesi ap deal di says Di st as Di dibi as Di ba as Di alt as Di st ykseklii Di derinlii Di dibi derinlii Di genilii Koni ana uzunluu Merkez ile dairesi aras Di genilii

DNDREN DL ARK 1 DNDRLEN DLARK 2

d1 z1
d1 m d1 z1

d2 z2

z1 =

z2 =

d2 m

p = m* =

p = m* =

d2 z2
p*z
2

d 1 =z 1 *m 1 =
d a1 = Zi1 =

p * z1

d 2 =z 2 *m 2 =

d1 + 2m * cos 1
z1 cos 1

d a 2 = d 2 + 2m * cos

t g 1 =

z1 + 2 * cos 1 z 2 2 * sin 1
2 * sin 1 z1
2 * 1.167 * sin 1 z1

1 = 1 f 1
tan a1 = tan f 1 =

z1 2 * sin 2 2 = 2 f 2 2 * sin 2 tan a 2 = z2

tan f 2 =

tg 2 =

z 2 + 2 * cos 2

2 * 1,167 * sin 2 z2

ha1 = m
h 1 =2,167*m

ha 2 = m
h 2 =2,167*m =1,167m

hf 1 = m =
b1 =

hf = m =
2

=1,167m

R m * z1 = a1 6 * sin 1 3

b2 =

R m * z2 = a2 6 * sin 2 3

doru Ra1 =

d1 2 * sin 1

Ra 2 =

d2 2 * sin 2

blm F1 = Ra1 * cos 1

F2 = Ra 2 * cos 2

b=

m * z1 6 sin 1

Tablo 1.1: Konik dili formlleri

1.4. Konik Dili Elemanlarnn Hesaplarnn Yaplmas

rnek 1 Modl m=2 di says Z1 = 30 ve Z2 = 120, eksenler aras as 90 olan konik dililerin gerekli elemanlarn hesaplaynz. zm Dndren dili iin: Blm dairesindeki koniklik as: tg 1 =

z1 = 30/120 = 0,25 buradan z2

1 = 14 02
d 1 = z 1 * m = 30 * 2 = 60 mm
d a1 =
d 1 + 2m * cos 1 = 60 + 2 * 2 * 0,9702 = 63,88 mm
z1 + 2 * cos 1 30 + 2 * 0,9702 = = 0,267 1 = 14 58 z 2 2 * sin 1 120 2 * 0,242

t g 1 =

Dndrlen dili iin

2 =

z2 = 120/30 = 4 2 = 75 58 z1

d 2 = z 2 * m = 120*2 = 240 mm

d a 2 = d 2 + 2m* cos 2 =240 +2 * 2 * 2 20,242 = 240,97 mm

tg 2 =

z 2 + 2 * cos 2 z1 2 * sin 2

120 + 2 * 0,242 = 4,2946 2 = 76 54 30 2 * 0,902

b=

m * z1 = 2 * 30 / 6 * 0,242 = 40 mm 6 sin 1

1.5. Konik Dili Yapm Resmi izimi

Konik dililerin yapm resimlerinde, imalat iin gerekli ller verilmelidir. Dilerin almas iin gerekli ller ve aklamalar di izelgesinde belirtilir. rnek 2 Eksenler aras d = 90 mm olan iki konik diliden byk dii mevcut olduuna gre, kk dilinin llerini hesaplayarak bulunuz. izilecek dilide mil ap 30 mm olduunu kabul edilecek ve gere Fe 60 alnacaktr. Ayrca evirme oran () belirtiniz. Mevcut Byk Konik Dili m=6 p = 18.850 mm d2 = 156 mm Z2 = 26 =60dir. zm: Kk Dili Hesab m =6 ve p=18.850mm

= 1+ 2den 1= - 2=90-60=30 z1 den, z1= z2. tg 1=26.tg30 tg 1= z2

z1 = 26*0,5774 = 15 Blm dairesi ap (d1) d1=m. z1=6.15=90mm Di ba dairesi ap (da1) da1= d1+2.m.cos 1=90+2*6*cos30 =90+12.0,8660=100,39mm Di ykseklii (h) h=2,167m=2,167.6=13mm

Eksenler as

Di ba as ( a1) tg a1=

2. sin . 1 2. sin 30 2.0,5 1 = = = = 0,0666 z1 15 15 15

a1 = 350

Di alt as( f1) tg f1=

2.1,167. 1 2.1,167. sin 30 = z1 15 2,334.0,5 1,167 = = =0,0778 15 15

f1=426

Di genilii (b1) b 1=

6.15 90 m.z1 = = =30mm 6. sin 1 6. sin 30 3 z1 15 1 = = z 2 26 1,733

i=

rnek 3 Dndrme oran i = 25:1 olan sistemde vida dnme says 1500 d/d ve az says z1=3 olduuna gre arkn devir ve di saysn hesaplaynz. zm i=

n1 z 2 = n2 z1

n2=

n1 1500 = =60 i 25

10

ekil 1.2: Konik dili izimi

1- a-Dili ekseni izilir. b-Eksen zerinde konik tepe noktas (0) iaretlenir. 2- Di blm dairesi as 3-

iaretlenerek temel koni ana izgileri izilir.

a-Eksene paralel izgilerle (d) ap izilir. b-(A) kesime noktasndan temel koni izgilerine dikler izilir.

4- (A) noktasndan balayarak (h,ha)di ykseklii bu dikler zerinde iaretlenir. 5- a-Di ykseklii (b) izilir. b-Dili tavan kenarlar izimi yaplr. 6- a-Dili taban (srt)izimi yaplr. b-Delik ve kama kanal izilir. c-Taramalar yaplr. 7- Hesaplamalarda elde edilen deerler yerlerine konularak resim llendirilir.

11

KONK DL ARK Modl m 4 Di says z 15 Adm P 12,56 Di ykseklii h 8,66 Di profili TS deal di says Zi 17 E dili di says Z2 26 Eksen as 90
ekil 1.3: Konik dili izimi

12

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER Uygun resim masas seiniz. Resim masasnn standartlara uygun olmasna izim ara ve gereleri dikkat ediniz. hazrlaynz. izim takmlarnz kontrol ediniz. izim iin gerekli l ve hesaplaynz. Tablodaki formlleri kullannz. Dili arkn izilebilmesi gerekli hesaplamalar yapnz. alar

Resminizin sabilecei bir resim kd belirleyiniz. iin

Resmin toplam genilik ve yksekliini kabaca hesaplaynz (l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz). Silindirik ve simetrik paralar izerken eksen izgisi ile balamanz gerektiini unutmaynz. Resminizi kurallar erevesinde llendiriniz. Dilinin alma pozisyonunu dnerek Konik dilinin yapm resmini ilem gerekli toleranslar veriniz. srasna gre iziniz. Dili iin gerekli yzey ileme iaretleri kullannz. Dili iin gerekli olan kk dili bilgilerini ieren tabloyu oluturunuz. Resim iin gerekli olan antedi iziniz. izilmi konik okuyunuz. dili resmini Resmi son kez dikkatlice kontrol ediniz. Resim tamamlanmsa kd dikkatlice masadan sknz.

13

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Eksenler aras as 90 0 olan iki konik diliden kk dilinin di says 30 byk dilinin di says 60 tr. Modl 1,5 olduuna gre 1 ve 2 dilinin tm elemanlarn hesaplayarak byk dilinin yapm resmini iziniz. Verilen konik dili arkn yapm resmini iziniz. Bunun iin: Uygun izim ara ve gereleri kullannz. Paraya ait yeterli grnleri gerekiyorsa kesit alarak iziniz. llendiriniz (Eksik llendirme yapmaynz. l tekrarndan kannz). Yzey kalite iaretlerini resimde gsteriniz. Tolerans deerlerini resmi llendirirken gsteriniz. Antet bilgilerini yaznz. Sreniz 80 dakikadr.

14

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 izim takmlarn hazrlayabildiniz mi? Konik diliyi izmek iin gerekli izim ara ve gerelerini (kalem, silgi, kareli kt) kullanabildiniz mi? parasnn ekline gre bak ynn ve yeterli grn saysn belirleyebildiniz mi? Konik dilinin gerekli elemanlarn hesaplayabildiniz mi? Konik dili izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanabildiniz mi? Belirlenen kesit dzlemine ve TS 88 de verilen kurallara gre kesit grn veya grnleri izebildiniz mi? izilen konik dili grnlerini standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi? izilen konik diliyi parasn llendirebildiniz mi? lme aralaryla i paras zerinden lleri alp resim zerine yazabildiniz mi? Uygun toleranslar belirleyip kroki resmin ilgili yerlerinde gsterebildiniz mi? Konik diliyi uygun olan yapm resmi antedini izip eksiksiz doldurabildiniz mi? Resmi istenilen srede izdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

15

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu renme faaliyeti sonunda uygun alma koullar ve gerekli aragere salandnda sonsuz vidann gerekli elemanlarn tanyacak, hesaplayabileceksiniz. Ayrca uygun teknik resim izim malzemeleri kullanarak sonsuz viday izebileceksiniz.

ARATIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Bir karlk dili ark bularak yakndan inceleyip dier dili arklarla karlatrnz. Dier dili arklarla arasndaki benzerlikleri ve farkllklar tespit etmeye alnz. Karlk dilisinin kullanm amalarn, zelliklerini ve kullanld sistemleri inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, dili ark imalat ve satn yapan firmalar ile sonsuz vida ve karlk dilisinin kullanld eitli sistemleri (divizrler, dner tablalar, vinler, direksiyonlar vb.) inceleyiniz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada grubunuz ile paylanz. Karlk dilisinin evresi dz veya sonsuz viday kavrayacak ekilde kavisli olarak yaplr. Atlyenizdeki freze tezghlarnda kullanlan divizrlerin alma sistemlerini aratrnz ve divizr skerek sonsuz vida ve karlk dilisinin alma sistemlerini inceleyiniz.

2. SONSUZ VDA YAPIM RESM

Sonsuz vida ve dilisi bir mekanizmadr. Sonsuz vida ve karlk dilisi eksenleri dik, apraz ve kesimeyen millerde kullanlr. Sistem, bir vidal mil ile bir somundan meydana gelmitir. Vidal mil eksenel ilerleme yapmakszn dnebilecek ve somunun da dnemeyecek ekilde emniyete alnd kabul edilirse, bu durumda somun bir teleme (eksenel ilerleme) hareketi yapar. Sonsuz vida bir trapez vidadr. letilen gcn byklne ve iletme oranna gre tek, iki, veya drt azl olarak yaplr. Sonuz viday dier vidalara benzetmek mmkndr. Tek ayrcal vida kanallarnn frezelenmesinden bildiimiz gibi, sonsuz vidann admnn Modlcinsinden olmasdr. 16

Dolaysyla vidann dier lleri bulunduunda profiline uygun olarak yaprak aklaryla, niversal freze tezghlarnda alabilir. Diler, dili mili etrafnda belirli bir a ile dnen helislerden teekkl eder. Eksenler birbirine paralel veya deiik olabilir. En yaygn bilinen sonsuz vida mekanizmas, silindirik sonsuz vida ve sonsuz vidann evresini ksmen saran diliden meydana gelir. Sonsuz vida ve dilinin dileri arasndaki temas bir izgi boyuncadr, ayrca g iletimi kapasitesi olduka iyidir. Sonsuz vida yksek hzl mil zerinde bulunarak alm olduu hareketi karlk dili arkna ileterek dnme hareketini belirli oranlarda yavalatmaya yarar. Sonsuz vida bir devir yaptnda karlk dilisi, 1/z orannda dner. Veya sonsuz vida z defa dndnde karlk dilisi bir devir yapar. Z = Karlk dilisinin di says Yalnz sistemde sonsuz vidann eviren(dndren), karlk dilisinin ise evrilen(dndrlen) olarak kullanlaca bilinmelidir. Ancak aksi mmkn deildir. Yani hareket tek ynl akar.Hareketin arktan ,sonsuz vidaya gemesi sz konusu deildir.Aksi taktirde bu dili metodunda, di kilitlenmesi sz konusudur.te bu zelliinden dolay; vinlerde, kaldrma makinelerinde, tama aralarnda ve endstrinin eitli dallarnda hz drme sistemlerinde yaygn olarak kullanlr.

Resim 2.1: Sonsuz vida ve karlk dilisi

2.1. Sonsuz Vidann Kullanld Yerler

Sonsuz vida ve karlk dili sistemi, birbiriyle kesimeyen miller arasnda g iletiminde kullanlr ve vidann diliyi evirmesi eklinde alan makine elemanlardr. Sonsuz vida ve karlk dili sistemi, genel olarak dnme hznn yksek oranlarda drlmesi gereken yerlerde ve eksenleri 90 a yapan birbirini kesmeyen millerde kullanlr. rnek olarak divizrlerde, dner tablalarda, vinlerde, direksiyonlarda vb.sistemlerde kullanlr. 17

ekil 2.1: Sonsuz vida ve karlk dilisi eitleri

2.2. Sonsuz Vida Elemanlar

Vida kenar yzleri dz birer eikten teekkl etmi ve di as 30 olan bir kremayerdir. Bu vidalar dier vidalarda olduu gibi, karlklarnn iinde deil dnda alr. Sonsuz vidann adm, karlk dilisinin evresel admdr. Vidann Ykselim as dilinin Helis asna eittir. Bu ay genelletirerek vidalarda olduu gibi Eim as demek normaldir. ile gsterilir. Ayrca vidalarda Ykselimi vidann az says ile admnn arpmndan bulabiliriz. Sonsuz vidalar, mil zerinde kamalanarak kullanlacak biimde yapld gibi, mil ile birlikte de yaplabilir. Sonsuz vidalar alma durumlarna gre sa veya sol yaplmakta olup 1, 2, 3, 4 ve daha ok azl olabilir. Vidann iletimindeki balca zellii, byk hzlar kk hzlara evirmi olmasdr.

15 0 standart evolent dili sonsuz vida ve karlk dilisine ait formller aada
verilmitir.

18

ekil 2.2: Sonsuz vida ve karlk dilisi

19

Tablo 2.2: Konik dili elamanlar

Resim 2.2: Sonsuz vida

20

2.3. Sonsuz Vida Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formllerin Aklanmas

Sonsuz vidann, dili arklarda olduu gibi nemli apndan (di st ap, di dibi ap, blm dairesi ap) baka nemli elemanlar unlardr. Az says: Z1 = n2.Z2 / n1 n1:Sonsuz vidann devir says n2:Dilinin devir says Z2:Dili arkn di says Di adm: P = .m (Di adm, vidann bir di dolusu ile bir di boluunun blm izgisinde ki zincirleme uzunluudur. Di adm, karlk dilisinin admna eittir). Helis adm: Pz = Z1.P (Helis adm, di adm ile az saysnn arpmna elittir. Helis adm, ayrca vidann ykselim olarak bir devirde ald yoldur) Vida boyu: L =2m(Z2 + 1) (Vida boyu, helis oluklarn dnme ekseni zerindeki uzunluudur). Sonsuz vida elamanlarnn hesaplanmasn yukardaki tabloda verilen formllerden de yararlanarak rnekle inceleyelim.

2.4.Sonsuz Vida ve Elemanlarnn Hesaplarnn Yaplmas

rnek Di says 40 karlk dilisinin, sonsuz vidas 2 azl olup modl 2 mm ve d1=40 mmdir. Sonsuz vida yapm iin gerekli olan elemanlar hesaplaynz. ( =3,14) zm Helis adm Pz= .z1.m = 3,14 . 2 . 2 = 12,56 mm Di st ap da1=d1+2.m= 40+2 .2 = 44 mm Eksenler aras uzaklk a=(d1+d2) / 2 = (40+80) / 2 = 60 mm

Dili ark donanm hesab

Divizrn sonsuz vidas arktan kurtarlr ve i paras divizre balanr. Frezenin tabla miline Z dilisi, divizrn kuyruk malafasnada Z1 dilisi taklarak tabla milinin dndrlmesi ile tabla zerindeki i paras ilerleme hareketi, Z ve Z1 dilileri yardm ile de ekseni etrafnda dnme hareketi alr. parasnn bir devirde ald yol helis adm kadar olur. 21

H = Helis adm Ht = Tabla mili adm Z = eviren dili ark ( Tabla miline taklr ). Z1 = evrilen dili ark ( Divizr kuyruk malafasna taklr ). Z = Z1 alnarak tabla miline bir devir yaptrlrsa; Z dilisi, Z1 dilisi ve i paras da birer devir yapar. Tabla Ht kadar ilerleyeceinden H = Ht olur. 2Z = Z1 alnarak tabla miline iki devir yaptrlrsa; Z1 dilisi ve i paras birer devir yapar ve H = 2Ht olur. 2Z = Z1den, Z / Z1 = 1/2 olur. H = 2Htden, Ht / H = 1/2 olur. Yukardaki iki eitliin sa taraflar eit olduundan sol taraflarda eit olur. Z / Z1 = Ht / H bulunur. rnek: Tabla mili adm 8 mm olan bir freze tezghnda 12 mm adml bir sonsuz vida alacaktr. arklar ne olmaldr? zm: eviren / evrilen = Z / Z1 = Ht / H = 8 / 12 = 8 x 4 /12 x 4 = 32 / 48 32 Dilisi = eviren ark olarak tabla miline taklr.48 Dilisi = evrilen ark olarak divizr kuyruk malafasna taklr.

2.5. Sonsuz Vida Yapm Resmi izimi

ekil 2.3: Sonsuz vida

22

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Resim ktlarn balaynz. izim Resim masasnn standartlara uygun olmasna ara gerelerini hazrlaynz. dikkat ediniz.

izim takmlarnz kontrol ediniz.

Yapm resimleri izilecek olan dili izim iin gerekli l ve arklarn elemanlarn hesaplaynz. hesaplaynz. Tablodaki formlleri kullannz.

alar

Resminizin sabilecei bir resim kd belirleyiniz. Resmin toplam genilik ve yksekliini kabaca hesaplaynz (l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz). Silindirik ve simetrik paralar izerken eksen izgisi ile balamanz gerektiini Sonsuz vida yapm resmini ilem unutmaynz. srasna gre iziniz. Resminizi kurallar erevesinde llendiriniz. Dilinin alma pozisyonunu dnerek gerekli toleranslar veriniz. Dili iin gerekli yzey ileme iaretleri kullannz. Dili iin gerekli olan kk dili bilgilerini ieren tabloyu oluturunuz. Resim iin gerekli olan antedi iziniz. izilmi sonsuz okuyunuz. vida resmini Resmi son kez dikkatlice kontrol ediniz. Resim tamamlanmsa kd dikkatlice masadan sknz.

23

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Bir sonsuz vida sisteminde normal modl 2,5, vida az says 2 ( 2 azl ) blm dairesi ap 40 mm, karlk dilisi di says 40 olduuna gre gerekli dier elemanlarn hesaplaynz ( Helis as 11 30 dr). Aada gerekli lleri verilen sonsuz vidann yapm resmini iziniz. Bunun iin: Uygun izim ara ve gereleri kullannz. Paraya ait yeterli grnleri gerekiyorsa kesit alarak- iziniz. llendiriniz (Eksik llendirme yapmaynz. l tekrarndan kannz). Yzey kalite iaretlerini resimde gsteriniz. Tolerans deerlerini resmi llendirirken gsteriniz. Antet bilgilerini yaznz (Parann gereci DDL 20 dir). Sreniz 40 dakikadr.

KONTROL LSTES
AIKLAMA Aada listelenen davranlar gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz. DEERLENDRME KRTERLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Sonsuz vida izmek iin gerekli izim ara ve gerelerini kullanabildiniz mi? Resmin bak ynn ve yeterli grn saysn belirleyebildiniz mi? Sonsuz vida izilmesi iin gerekli elemanlar hesaplayabildiniz mi? Sonsuz vida izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanabildiniz mi? Belirlenen kesit dzlemine ve TS 88 de verilen kurallara gre kesit grn veya grnleri izebildiniz mi? izilen kesit grn veya grnleri standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi? Sonsuz viday llendirebildiniz mi? Sonsuz vidaya uygun olan tek para yapm resmi antedini izip eksiksiz doldurabildiniz mi? i istenilen srede izimi yapabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz. 24

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu renme faaliyeti sonunda uygun alma koullar ve gerekli materyal salandnda karlk dilisinin gerekli elemanlarn tanyacak ve hesaplayabileceksiniz. Ayrca uygun teknik resim izim malzemeleri kullanarak karlk dilisini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Bir karlk dili ark bularak yakndan inceleyip dier dili arklarla karlatrnz. Dier dili arklarla arasndaki benzerlikleri ve farkllklar tespit etmeye alnz. Karlk dilisinin kullanm amalarn, zelliklerini ve kullanld sistemleri inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, dili ark imalat ve satn yapan firmalar ile sonsuz vida ve karlk dilisinin kullanld eitli sistemleri (divizrler, dner tablalar, vinler, direksiyonlar vb.) inceleyiniz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada grubunuz ile paylanz. Karlk dilisinin evresi dz veya sonsuz viday kavrayacak ekilde kavisli olarak yaplr. Atlyenizdeki freze tezghlarnda kullanlan divizrlerin alma sistemlerini aratrnz ve divizr skerek sonsuz vida ve karlk dilisinin alma sistemlerini inceleyiniz.

3. KARILIK DLS YAPIM RESM

Karlk dilisi sonsuz viday bir somun gibi kavrad iin ikisinin de helis ynleri ayndr. Vidann ykselme as, dilinin helis asna eittir. Karlk dilisinin eksenel kesitindeki di profilleri dz dili profillerinin aynsdr. Karlk dilisinin evresi dz veya sonsuz viday kavrayacak ekilde kavisli olarak yaplr.

25

Karlk dilisi sonsuz viday bir somun gibi kavrad iin ikisinin de helis ynleri ayndr. Vidann ykselme as, dilinin helis asna eittir. Karlk dilisinin eksenel kesitindeki di profilleri dz dili profillerinin aynsdr. Sonsuz vidann adm karlk dilisinin evresel admdr. Sonsuz vida ve karlk dililerinde kullanlan kuvvet as ykselme asna baldr. Ykselim as = 0 0 ile16 0 iin kuvvet as 15 0 , = 16 0 ile 25 0 iin 20 0 dir. Sonsuz vida mil mil zerinde kamaland gibi mil ile birlikte yaplr.

3.1.Karlk Dilisinin Kullanld Yerler

Karlk dilisi, dileri dz veya kavisli biimde olan zel bir helis diliden oluur. Karlk dilisinin dileri, sonsuz viday bir somun gibi kavrad iin kavisli olarak, sonsuz vida admnda ve ayn modlle alr. Sonsuz vida karlk dilileri, alacaklar yere, grecekleri i ve dolaysyla verimleri bakmndan birok ekillerde yaplmlardr. Bunlardan mekanik alanda en ok kullanlanlar unlardr. Konkav yan profilli karlk dililer: Bu dililerde, ykn ar ve hz orannn kk olduu yerlerde, az bir kuvvet ile byk verimler elde edilmekte ve di profillerinin (Evolent) olmas dolaysyla dier dililere nazaran daha ok tercih edilir.

ekil 3.1: Konkav yan profilli karlk dilisi

Konveks yan profilli karlk dililer: Bu dililer, genellikle ykn orta ve hz orannn az olduu yerlerde kullanlr.

ekil 3.2: Konveks yan profilli karlk dilisi

26

Dz yan profilli karlk dililer: Bu dililer, genellikle yk ve hz orannn az olduu yerlerde kullanlr.

ekil 3.3: Dz yan profilli karlk dilisi

ki paral karlk dilileri: Aadaki ekilde de grld gibi, di tac ve gbek ayr ayr yapldktan sonra,cvata ve bilezik iine gerek kalmadan sadece ufak vidalarla ta gbee tespit edilerek,tercihen kullanlr.

Ayn zamanda bu yapm ekli daha kolay ve ekonomiktir.

ekil 3.4: ki paral karlk dilisi

3.2. Karlk Dilisi Elemanlar

Sonsuz vida karlk dili arknn elemanlar, aadaki sonsuz vida ve karlk dilisinin yapm resmi zerinde gsterilerek tabloda formlleriyle birlikte verilmitir.

ekil 3.5: Karlk dilisi elemanlar

Sonsuz vida dilisinin, dier dililerde olduu gibi di st ap, di dibi ap ve blm dairesi apna ek olarak dier nemli olan elemanlar unlardr. En byk ap: dA = da2 + m (En byk ap, dili taslann tornaland d aptr.) 27

Profil yarap: rk = d1/2 m (arkn dilerine, sonsuz viday somun gibi uyumlu kavramas iin rk yarapl profil verilir.) Pah as (): Profilden dolay di ularnn keskin ve krlgan olmamas iin kadar pah krlr. Helis ayar as (): tan = tandr. arkn dilerinin sonsuz vidann helisine uymas iin verilen adr (Helis alar, hem sonsuz vida da hem de karlk dilisinde ayndr).

Tablo 3.1: Karlk dilisi elamanlar

28

3.3. Karlk Dilisi Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formllerin Aklanmas

rnek: Helis adm Pz = 22 mm olan Z1 = 2 azl sonsuz vidann blm dairesi ap d1 = 50 mmdir. Sonsuz vida dilisinin di says Z2 = 60 olacana gre gerekli elemanlarnn hesaplanmas: Dili ve sonsuz vida admlar eit olduu iin grnen adm; Px (vida) =Pz / Z1 =22 / 2 = 11 mm = P (dili) Modl m = P / = 11 / 3,14 m = 3,5 Blm dairesi ap D01 =

T d2 = m.Z2 = 3,5 . 60 = 210 mm * tg

Di st ap da2 = d2 + 2.m = 210 + 2 . 3,5 = 217 mm Di dibi ap df2 = d2 2,33 . m = 210 2,33 . 3,5 =201,85 mm Di derinlii h = 2,167 . m = 2,167 . 3,5 = 7,58 mm En byk ap dA = da2 + m = 217 + 3,5 = 220,5 mm Profil yarap rk = ( d1 / 2 ) m = ( 50 / 2 ) 3,5 = 21,5 mm

Dili tornada hazrlanrken dA apnda torna edilir.ki tarafna pahlar krlarak, profil yarap da 21 5 mm olan zel kalem ile yan yzeyin ortasndan da2 apna profil torna edilir.Bylece arkn di st, sonsuz vida di dibini kavrayacak ekilde kavisli (profili) hazrlanm olur. arkn dilerini, sonsuz vida helisine uygun duruma getirmek iin: Helis ayar as () : cot = Pz / . d1 veya tan = .d1 / Pz = 3,14 . 50 / 22 = 7,136 ve = 82 Buradan helis eim as = 8 olur. < 15 ise arkn hesab dz diliye gre, > 15 ise arkn hesab helis diliye gre yaplr.Delikli ayna hesab nk = i / z = 40 / 60 veya 20 / 30 Sonsuz vida ve karlk dililerin yapm resimleri dier dililerdeki kurallara uygun olarak ayr ayr izilir. Resimlerin zerinde di profilleri gsterilmez. Dier dililerde olduu gibi modelci ve tornac iin gerekli ller resim zerinde gsterilmelidir. Dilinin almas iin gerekli olan ller ise izelgede belirtilmelidir. Eer sonsuz vidann di profilini belirtmek gerekirse, resmin yanna bir iki di profili izilir.Di profili ile ilgili ller bu resim zerinde belirtilir. Karlk dilisinin evresi, genellikle kavisli ve dz yaplr.Ykn ar ve hz orannn kk olduu yerlerde az bir kuvvetle byk verim almak iin sonsuz vidadan daha dar olan karlk dilileri seilmelidir. Ykn ve hzn az olduu yerlerde ise karlk dilileri daha geni seilmelidir. 29

KARILIK DLS FORMLLER

SM Sonsuz vida M dilisi modl Normal modl Normal adm Aln adm tn ts Sonsuz Vida t/ = H/(.Z1) Ms Sonsuz Vida Dilisi ts/=Dt2/Z2=(2EDF1)/(Z1+2Mn+Sk)

Mn M.Cos=tn/ Mn.=ts.Cos Dm..tg=tn/ ts tn/Cos=Ms. (n1.Z1)/Z2=Dt2/M =Helis ayar Cot=H/(.Dt1) as (n2.Z2)/Z1:Az says Z2 1,2,3...daha fazla H=t*agz says .Dt1.tg1 =Helis as tg=H/(Dm1.) Bir azlar iin H yerine ts yazlr. 30-40 TS standarta uygun -

Di says(Vida Z1 az says ) Helis adm Helis as H

Vida profil as

Blm dairesi H/(.tg)=2E-Dt2 ap Dm1 Z1.ts/(.tg)=Z1.Ms/tg Z1 = 1 ise, Z1>1 ise. Di st ap Dk1 Dm1+2Mn Dilinin en byk ap Dilinin di dibi Df1 Dm1-2(Mn+Sk1) ap 0,167 Mn~0,3 Mn Diba boluu Sk1 Ortalama Sk1=0,2Mn Vida boyu ve L 2Mn(Z1+1) dili genilii Eksenler aras Di st oyuu yarap Di pah iin Z1 28 1,9 E (Dm1+Dt2)/2 36 45 56 62 3

Dt2 2E-Dt2 Ms.Z2=Mn.Z2/Cos Da2 Dt2+2Mn DA DA=Da(Dt-2M)(1-Cos) Df2 Dt-2(Mn-Sk2) Sk2 b 0,167 Mn~0,3 Mn Ortalama Sk=0,2Mn2 0,8 Dm1=Dk1 Sin+0,25

r 6

Mn.Dm1)/2=E-Da2/2 Pah as 4 2,9 tg=(2a.ts)/(D t+1,2ts)

Di oturma a faktr Di ba yk. hf Di dibi yk. Di ykseklii hk h

2,1 2,3 2,5 M 1,166*M 2,166*M

2,7 2,8

Tablo 3.2: Karlk dilisi elamanlar

30

3.4.Karlk Dilisi Yapm Resmi izimi

Sonsuz vida ve karlk dililerin yapm resimleri dier dililerdeki kurallara uygun olarak ayr ayr izilir. Resimlerin zerinde di profilleri gsterilmez.Dier dililerde olduu gibi modelci ve tornac iin gerekli ller resim zerinde gsterilmelidir. linin almas iin gerekli olan ller ise izelgede belirtilmelidir. Eer sonsuz vidann di profilini belirtmek gerekirse, resmin yanna bir iki di profili izilir.Di profili ile ilgili ller bu resim zerinde belirtilir. Karlk dilisinin evresi, genellikle kavisli ve dz yaplr.Ykn ar ve hz orannn kk olduu yerlerde az bir kuvvetle byk verim almak iin sonsuz vidadan daha dar olan karlk dilileri seilmelidir. Ykn ve hzn az olduu yerlerde ise karlk dilileri daha geni seilmelidir.

31

ekil 3.6: Karlk dilisi izimi

32

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Resim ktlarn balaynz. izim ara gerelerini hazrlaynz. Resim masasnn standartlara uygun olmasna dikkat ediniz. izim takmlarnz kontrol ediniz.

Yapm resimleri izilecek olan dili izim iin gerekli l ve arklarn elemanlarn hesaplaynz. hesaplaynz. Tablodaki formlleri kullannz.

alar

Resminizin sabilecei bir resim kd belirleyiniz. Resmin toplam genilik ve yksekliini kabaca hesaplaynz (l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz). Silindirik ve simetrik paralar izerken eksen izgisi ile balamanz gerektiini Karlk dilisi yapm resmini ilem unutmaynz. srasna gre iziniz. Resminizi kurallar erevesinde llendiriniz. Dilinin alma pozisyonunu dnerek gerekli toleranslar veriniz. Dili iin gerekli yzey ileme iaretleri kullannz. Dili iin gerekli olan kk dili bilgilerini ieren tabloyu oluturunuz. Resim iin gerekli olan antedi iziniz. izilmi karlk dilisi resmini Resmi son kez dikkatlice kontrol ediniz. okuyunuz. Resim tamamlanmsa kd dikkatlice masadan sknz.

33

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Tek azl vidann ap 53,9 mm helis as 8 6, karlk dilisinin di says 40 mm di st ap 25,2 mm olduuna gre karlk dilisinin izimi iin gerekli elemanlar hesaplaynz. Yukarda lleri verilen karlk dilisinin yapm resmini iziniz. Bunun iin: Uygun izim ara ve gereleri kullannz. Paraya ait yeterli grnleri gerekiyorsa kesit alarak- iziniz. llendiriniz (Eksik llendirme yapmaynz. l tekrarndan kannz). Yzey kalite iaretlerini resimde gsteriniz. Tolerans deerlerini resmi llendirirken gsteriniz. Antet bilgilerini yaznz. Sreniz 40 dakikadr.

34

KONTROL LSTES
AIKLAMA Aada listelenen davranlar gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz. DEERLENDRME KRTERLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Karlk dilisi izmek iin gerekli izim ara ve gerelerini kullanabildiniz mi? Resmin bak ynn ve yeterli grn saysn belirleyebildiniz mi? Karlk dilisi izilmesi iin gerekli elemanlar hesaplayabildiniz mi? Karlk dilisi izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanabildiniz mi? Belirlenen kesit dzlemine ve TS 88 de verilen kurallara gre kesit grn veya grnleri izebildiniz mi? izilen kesit grn veya grnleri standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi? Karlk dilisini llendirebildiniz mi? Karlk dilisine uygun olan tek para yapm resmi antedini izip eksiksiz doldurabildiniz mi? Resmi istenilen srede izebildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

35

RENME FAALYET-4 RENME FAALYET-4

AMA
Bu renme faaliyeti sonunda, uygun alma koullar gerekli izim aletleri salandnda zincir dilileri tanyacak, gerekli elemanlarn hesaplayarak yapm resimlerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Zincir dililerin kullanld yerler ve eitleri hakknda bilgiler toplaynz. Otomotiv, Tesviye, Makine Kalp blmlerinde bulunan makine ve motorlardaki uzak eksenler arasndaki hareket iletimlerini inceleyiniz. Bir bisiklet zerinde bulunan pedal tekerlek arasndaki balanty inceleyiniz.

4. ZNCR DLLER
Zincirle iki eksen arasnda yaplan hareket iletiminde zincirin sarld dililere zincir dili denir. letimde kullanlan zincirler ok farkl olduundan zincirin tipine gre farkl dili arklar kullanlr. Zincir dili arklar bir zincir yardmyla bir milden daha uzakta bulunan bir mile hareket ileten makine elemanlardr. Millerin birbirine yakn olmad ve iletilecek harekette kaymalarn nlenmesini istendiinde bu dililer kullanlr. Zincir dilileri ayn dzlemde ve millerin birbirine paralel olmas gerekir. evresel hzlar 20 m/sn. ye kadar kabilir.

4.1. Zincir Dilinin Tanm eitleri ve Kullanld Yerler

Motor sanayinde ve deniz tamaclnda kullanlan bu zincir dililer motordan makineye kuvvet iletiminde kullanlr. 6,5 m/sn. hza kadar ok sessiz alr. Di saylar 17den az ve dnme oran 1/7den aa olmamaldr. Aksi halde grltl alr. Di saylar di profilleri ile ilgili olarak deiir. Sessiz olmalar tercih nedenidir. Bu dililere kullanm amacna gre: Dz yan profilli, orta klavuzlu ve yan klavuzlu yaplr. Orta ve yan klavuzlu zincir dililer zincirin iki tarafa kaymasn nler. elikten yaplan mafsall zincirlerin pek ok eidi vardr.Bular kullanm alanlarna gre yle snflandrabiliriz: 36

Resim 4.1: Dili zincir dililerin kullanld muhtelif yerler

Transmisyon zincirleri Tayc zincirler Yk zincirleri Zincirleri biim olarak u ekilde snflandrabiliriz: Makaral (roleli)zincirler Bilezikli zincirler Gall zinciri Lamelli zincir Bkk baklal zincirler Kovanl zincirler Dili (sessiz)zincir Zincir dililer admlarna (t) gre belirtilir. Admlarna gre Milimetre cinsinden (6 mm,8 mm gibi) Parmak cinsinden (3/8 , gibi) Bu zincirler DIN 8180, 8181,8187,8188,8190a gre standartlatrlmtr. Millerin birbirine yakn olmad yerlerde, zincir dililerde yaplan hesaplamalar kullanlan zincirin admna gre yaplr. Zincirlerde makara ap d1 ,adm t, i genilik b1 ve dililerde B,e,h boyutlar standart izelgelerden alnr.

37

4.2. Zincir Dili Elemanlar

Da: Di st dairesi ap mm Dt: Blm dairesi ap mm Df: Didip dairesi ap mm : Di ile di boluu arasndaki a d : Role ap mm t : Roleli zincirin adm mm y: Dii boluu lakalg mm

ekil 4.1: Zincir dili elemanlar

4.3. Zincir Dili Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formllerin Aklanmas

Motordan makineye byk glerin iletilmesinde kullanlr. Blok zincir dililerine benzer. 1.2.3 ve daha faza azl olarak yaplr. 2 ve 3 azl olanlar tercih edilir. Da: Di st dairesi ap mm Dt: Blm dairesi ap mm Df: Didip dairsi ap mm : Di ile di boluu arasndaki a d : Role ap mm t : Roleli zincirin adm mm y: Dii boluu lakalg mm

38

Tek sral-Makaral Zincir DIN(8180) Makara ap D1 genilik D genilik Ad B1 f1+f2 mm t

Dili profili (DIN 73231) Arlk 1 m

B 2,5 2,7 2,8 5,2 4,6 5,7 7 5,7 8,8 10 6 15,5

Kopma yk

Tek sral ift sral

in 1/16 3/8 5/8 1

m
mm 6 8 9,52 12,7 15,88 19,05 25,4

in 1/8 1/8 7/32 5/16 3/8 7/16 -

mm 2,8 3 3,2 5,2 5,2 6,35 7,75 6,35 9,52 1/7 17

mm 4 5 6 6,35 8,5 10,2 12,7 15,9

F1 4,7 5,45 7 7,1 8,8 9,4 10,1 9,8 10,6 13,2 24,5

F2 3,7 4,5 4,8 6,8 7,2 7,7 8,4 8,2 9,7 11,3 18

kg 250 400 600 860 1600 2000 2600 4200

kg 0,18 0,24 0,25 0,45 0,65 0,70 0,80 0,80 0,96 1,5 2,9

h 3 4 4,3 4,8 6,3 6 6,3 7,8 7,8 9,2 11,5

B 2,7 5,2 7 8,8 10,6 15,5

e 5,64 10,24 13,92 16,59 19,46 31,88

h 4 4,8 6,3 7,8 9,2 11,5

D0 API N n DEERLER
z
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

n
1,701 2,001 2,305 2,612 2,924 3,237 3,550 3,664 4,179 4,494 4,809 5,126 5,441 5,759 6,076 6,392 6,709

z
22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

n
7,027 7,344 7,661 7,979 8,296 8,614 8,931 9,250 9,567 9,885 10,202 10,521 10,838 11,156 11,474 11,792 12,109

z
39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55

n
12,427 12,746 13,063 13,382 13,699 14,018 14,336 14,654 14,672 15,290 15,607 15,926 16,244 16,562 16,880 17,194 17,517

z
56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72

n
17,835 18,153 18,471 18,769 19,107 19,425 19,744 20,061 20,380 20,698 20,017 21,335 21,653 21,971 22,289 22,608 22,926

Tablo 4.1: Zincir dilinin belirlenmi baz sabit deerleri

39

4.4. Zincir Elemanlarnn Hesaplarnn Yaplmas

rnek Problem: Di says Z= 30 , Adm t=18 mm ve role ap d= 10 mm olan bir normal zincir dilinin elemanlarn hesaplaynz. zm Z= 30 t =18 mm d= 10 mm =? Da =? Dt =? Df = ? Y=? = 180 / Z = 180 / 30 = 6 ( sin 6= 0,104 ) Dt = t / sin = 18 / sin6 =18 / 0,104 Dt = 173 mm Da = Dt + d = 173 +10 Da = 183 mm Df = Dt d = 173 10 Df = 163 mm y = 0,1 * d = 0,1 * 10 y = 1mm

4.5.Zincir Dili Yapm Resmi izimi

ZNCR DL Adm (t) ( d1 ) ( Nr ) 18 10 30

Makara ap Di says E dili no

( z1 )

E dili di says ( z 2 ) 85
ekil 4.1: Zincir dili izimi

40

ekil 4.3: Zincir dili izimi

vastas ile dairesel kuvvet ve hareket ileten dililerdir. Bu dili sist eminde, hareket iletiminde kayma olmaz. zellikle gvenli ve sessiz olmalarndan, endstrinin

ZNCR DL Adm (t) ( d1 ) 9,525 30 40

Makara ap Di says E dili no

( z1 ) ( Nr )

E dili di says ( z 2 )

115

41

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Resim ktlarn balaynz. izim Resim masasnn standartlara uygun olmasna ara gerelerini hazrlaynz. dikkat ediniz.

izim takmlarnz kontrol ediniz.

Yapm resimleri izilecek olan izim iin gerekli l ve hesaplaynz. zincir dilinin elemanlarn Tablodaki formlleri kullannz. hesaplaynz.

alar

Resminizin sabilecei bir resim kd belirleyiniz. Resmin toplam genilik ve yksekliini kabaca hesaplaynz (l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz). Silindirik ve simetrik paralar izerken eksen izgisi ile balamanz gerektiini Zincir dilinin yapm resmini ilem unutmaynz. srasna gre iziniz. Resminizi kurallar erevesinde llendiriniz. Dilinin alma pozisyonunu dnerek gerekli toleranslar veriniz. Dili iin gerekli yzey ileme iaretleri kullannz. Dili iin gerekli olan kk dili bilgilerini ieren tabloyu oluturunuz. Resim iin gerekli olan antedi iziniz. izilmi karlk dilisi resmini Resmi son kez dikkatlice kontrol ediniz. okuyunuz. Resim tamamlanmsa kd dikkatlice masadan sknz.

42

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Di says (z=50),Adm (t=10 mm) ve role ap (d=15 mm) olan bir zincir dili arkn gerekli elemanlarn hesaplayarak yapm resmini iziniz. Yukarda lleri verilen karlk dilinin yapm resmini iziniz. Bunun iin: Uygun izim ara ve gereleri kullannz. Paraya ait yeterli grnleri gerekiyorsa kesit alarak- iziniz. llendiriniz (Eksik llendirme yapmaynz. l tekrarndan kannz). Yzey kalite iaretlerini resimde gsteriniz. Tolerans deerlerini resmi llendirirken gsteriniz. Antet bilgilerini yaznz. Sreniz 40 dakikadr.

KONTROL LSTES
AIKLAMA Aada listelenen davranlar gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 Zincir dili izmek iin gerekli izim ara ve gerelerini kullanabildiniz mi? Resmin bak ynn ve yeterli grn saysn belirleyebildiniz mi? Zincir dili izilmesi iin gerekli elemanlar hesaplayabildiniz mi? Zincir dili izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanabildiniz mi? Belirlenen kesit dzlemine ve TS 88 de verilen kurallara gre kesit grn veya grnleri izebildiniz mi? izilen kesit grn veya grnleri standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi? Zincir diliyi llendirebildiniz mi? Zincir diliyi uygun olan tek para yapm resmi antedini izip eksiksiz doldurabildiniz mi? Resmi istenilen srede izebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz. 43

KAYNAKA KAYNAKA
BULUT Halit,- efik ZCAN, Atlye ve Teknolojisi I, Ankara, 1991. PEKOLU Nusret, Frezecilik, MEB Basmevi, stanbul, 1984. KARTAL Faruk, Meslek Teknolojisi I, Manisa, 2001. OKTAY efik, Makine Elemanlar Dili arklar, Birsen Yaynevi, stanbul,1982. ZKARA Hamdi, Meslek Bilgisi V ve VI, lksan Matbaas Ltd.ti, Ankara, 1998. BACI Mustafa, Yakup ERGN, Mustafa ASLANER ,Talamaclk ve Alet Bileme Teknolojisi, Mesleki ve Teknik retim Kitaplar, Etd ve Programlama Dairesi Yaynlar, NO:65, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1982. ZKARA Hamdi, Meslek Resmi III, Ankara, 2002. EN . ZekiNail ZLNGR, Makine Meslek Resmi II, stanbul, 2004.

44