mgr in. Fryderyk asak Czonek Oddziau Nowohuckiego SEP Zakad Bada Elektrycznych El-Fred 31-621 Krakw o.

Bohaterw Wrzenia 61A/23 tel./fax (0-12) 6811541 kom 0-503 750306 e-mail: flasak@tlen.pl

Wykonywanie pomiarw odbiorczych i okresowych w instalacjach elektrycznych niskiego napicia

(nowelizacja stycze 2010 r.)

1. Wstp
Od 1 stycznia 1992 r. obowizuj postanowienia wieloarkuszowej Polskiej Normy PN -92/E05009 (obecnie PN IEC-60364) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych bdcej cisym odpowiednikiem midzynarodowej normy arkuszowej IEC -364 o identycznym tytule, zakresie, treci i ukadzie. Wieloarkuszowa norma PN IEC -60364 jest ostatnio nowelizowana i poszczeglne arkusze wydawane s jako dokumenty harmonizacyjne (HD) w Polsce ja ko PNHD 60364, 1.1. Przedmiotowa norma przewiduje nastpujce rodzaje ochrony: rwnoczesna ochrona przed dotykiem bezporednim i porednim przez stoso wanie bardzo niskich napi bezpiecznych, ochrona podstawowa (poprzednio ochrona przed dotykiem bezporednim), ochrona przy uszkodzeniu (poprzednio ochrona przed dotykiem porednim ochrona przed skutkami termicznymi, ochrona przeciwpoarowa ochrona przed prdem przeteniowym, ochrona przed spadkiem napicia ochrona przed prdem zakceniowym, ochrona przed przepiciami. W normie PN-IEC 60364-4-41 [18-N-1] obowizyway rodki ochrony: ochrona w normalnych warunkach (obecnie ochrona podstawowa) odpowiadaa ochronie przed dotykiem bezporednim, ochrona w warunkach uszkodzenia (obecnie ochrona przy uszkodzeniu) odpowiadaa ochronie przed dotykiem porednim. Norma PN-HD 60364-4-41 [18-N-2] wymaga aby w kadej czci instalacji by zastosowany jeden lub wicej rodkw ochrony, biorc pod uwag uwarunkowania od wpyw w zewntrznych. Nastpujce rodki ochrony s powszechnie dopuszczalne: samoczynne wyczenie zasilania, izolacja podwjna lub izolacja wzmocniona, separacja elektryczna do zasilania jednego odbiornika, napicie bardzo niskie (SELV i PELV) rodki ochrony zastosowane w instalacji powinny by rozwaane podczas doboru i montau urzdze. Dla specjalnych instalacji lub lokalizacji, powinny by stosowane szczeglne rodki ochrony zgodne z Czci 7 PN-HD 60364.

2
rodki ochrony takie jak przeszkody i umieszczenie poza zasigiem rk, mog by stosowane tylko w instalacjach dostpnych dla: osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych albo osb bdcych pod dozorem osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych. rodki ochrony takie jak: izolowanie stanowiska, nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe, elektryczna separacja do zasilania wicej ni jednego odbiornika, mog by stosowane tylko, gdy instalacja jest pod nadzorem osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych tak, e nieautoryzowane zmiany nie mog by dokonywan e. Jeeli pewne warunki dotyczce rodka ochrony nie mog by spenione, naley zastosowa dodatkowe rodki tak, aby zastosowana cznie ochrona osigna ten sam stopie bezpieczestwa. Mona wtedy zastosowa bardzo niskie napicie funkcjonalne (FELV). Rne rodki ochrony zastosowane w tej samej instalacji lub jej czci nie powinny mie wzajemnego wpywu tak, e awaria jednego rodka ochrony mogaby osabi inny rodek . W obecnie obowizujcych normach: 1.2. Znikny pojcia i rodki ochrony znane poprzednio jako: ZEROWANIE, UZIEMIENIE OCHRONNE, SIE OCHRONNA. 1.3. Zosta wprowadzony rodek ochrony przed poraeniem za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania. 1.4. Wprowadzono nowe nazwy ukadw sieciowych TN (TN -C, TN-S, TN-C-S); TT, i IT 1.5. Powszechnie s stosowane poczenia wyrwnawcze gwne i miejscowe nawet jako samodzielny rodek ochrony. 1.6. Z uwagi na dugie czasy wycze i duy rozrzut charakterystyk prdowo -czasowych bezpiecznikw topikowych ogranicza si ich rol jako elementu zabezpieczajcego na rzecz wycznikw instalacyjnych nadmiarowoprdowych lub wycznikw z wyzwalaczami. 1.7. W ochronie przeciwporaeniowej wprowadza si bardzo krtkie czasy wycz ania nawet rzdu 0,1 s, co powoduje konieczno doboru elementw szybkiego wyczania na podstawie charakterystyk czasowo-prdowych elementw zabezpieczajcych. 1.8. Zasad jest powszechne stosowanie wycznikw ochronnych rnicowoprdowych jako rodka ochrony przy uszkodzeniu (ochrona przed dotykiem porednim ), oraz jako uzupeniajcego rodka ochrony podstawowej (ochrona przed dotykiem bezporednim), we wszystkich ukadach sieciowych za wyjtkiem ukadu TN -C za wycznikiem rnicowoprdowym. 1.9. Zasad jest ochrona obiektw budowlanych przed poarami wywoanymi prdami doziemnymi przez zastosowanie wycznikw ochronnych rnicowoprdowych o wikszym znamionowym prdzie rnicowym do 500 mA. 1.10. Koniecznoci jest rozdzielenie funkcji przewodu ochronno -neutralnego PEN na przewd neutralny N i ochronny PE, poniewa przewodw o przekrojach poniej 10 mm 2 Cu i 16 mm2 Al nie wolno stosowa jako przewodu PEN. 1.11. Do roli samodzielnych rodkw ochrony oprcz zabezpiecze i ochrony przed poraeniami dochodz: - ochrona przed skutkami termicznymi (poar, poparzenie, inne zakcenia), - ochrona przed przepiciami (czeniowymi i atmosferycznymi), - ochrona przed obnieniem napicia. W latach 90-tych nastpiy zmiany w zasadach budowy instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych oraz zmieniy si zasady ochrony od porae prdem elektrycznym. Zmiany wprowadzone przez nowe Prawo Budowlane [18-5], zmiany w Warunkach Technicznych jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie [18-8] oraz w przepisach dotyczcych ochrony przeciwporaeniowej (norma PN-HD 60364-4-41) [18-N-2] spowodoway zmiany w wymaganiach

3
dotyczcych wykonywania pomontaowych pomiarw odbiorczych i okresowych pomiarw ochronnych, dla oceny stanu ochrony przeciwporaeniowej w eksploatowanych urzdzeniach elektrycznych o napiciu znamionowym do 1 kV.

1.1 Akty prawne zwizane

Zmianie ulego kilka aktw normatywnych zwizanych z wykonywaniem pomiarw ochronnych i z przyrzdami stosowanymi do wykonywania pomiarw. S to nastpujce akty no rmatywne: 1. Ustawa o Normalizacji z wrzenia 2002r. [18-2], ktra wprowadzia zasad, e od 1 stycznia 2003r. stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne oraz, e PN mog by powoywane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w jzyku polskim i wtedy staj si obowizk owe. Stosowanie norm w krajach Unii Europejskiej jest dobrowolne, lecz przedstawiaj one tam najwyszej rangi uznane reguy techniczne. Nie mona ich bezkarnie lekceway, omija i postpowa wbrew ich postanowieniom. W razie wtpliwoci do jakoci produktu lub usugi, kwestie sporne rozstrzygane s w oparciu o wymagania norm. W razie wypadku z ludmi, awarii, zagroenia dla rodowiska, sprawdzenie czy urzdzenie byo zbudowane i eksploatowane zgodnie z zasadami sztuki inynierskiej, dokonuje si w oparciu o wymagania norm. Na wymagania norm powouj si poszkodowani klienci, organizacje konsumenckie, organy nadzoru rynku, niesusznie obwinieni producenci, instytucje ubezpieczeniowe, organy cigania i kada osoba fizyczna lub prawna wystpujca jako strona albo rozjemca w sporze zarwno w postpowaniu sdowym karnym jak i cywilnym. Kady, kto chce, aby zlecano mu projekty, nadzory, wykonawstwo, ekspertyzy, czy okresowe badania stanu urzdze, ten musi przestrzega dobrowolnych norm technicznych, bo jest to gwarancj naleytej jakoci wytworw umysu i rk, gwarancj akceptacji obiektu przez firmy ubezpieczeniowe czy inspekcj pracy i gwarancj sp okoju wykonawcy ze strony prokuratora. Faktu dezaktualizacji normy nie naley wiza z prawnym zakazem jej stosowania. Zbir norm wycofanych nie jest zbiorem norm, ktrych stosowanie jest zakazane. Normy wycofane tym rni si od norm aktualnych, e prezentuj mniej nowoczesne rozwizania z punktu widzenia postpu naukowo-technicznego, jednak rozwizania te nie s bdne. Normy wycofane czsto s bardziej przystpnie opracowane i zredagowane, dlatego warto je zachowa. 2. Ustawa z 11 maja 2001r. [18 -1] Prawo o miarach znowelizowana w styczniu 2004 r. obowizuje od 1 I 2003 r. Celem ustawy Prawo o miarach jest zapewnienie jednolitoci miar i wymaganej dokadnoci pomiarw wielkoci fizycznych w Rzeczpospolitej Polskiej. Ustawa reguluje zagadnienia legalnych jednostek miar i ich pastwowych wzorcw, prawnej kontroli metrologicznej przyrzdw pomiarowych, kompetencji i zada organw administracji rzdowej waciwych w sprawach miar, sprawowania nadzoru nad wykonywaniem przepisw ustawy. 3. Ustawa z 27 marca 2003r. [18-5] nowelizuje Prawo Budowlane i wprowadza wymaganie, e kontrol stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych i gazowych powinny przeprowadza osoby posiadajce kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacj urzdze, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych . Zatem osoba wykonujca pomiary ochronne w ramach kontroli stanu technicznego instalacji i podpisujca protokoy z tych pomiarw powinna mie wiad ectwa kwalifikacyjne D i E z uprawnieniami do wykonywania pomiarw ochronnych. Gdy pomiary wykonuje osoba ze wiadectwem kwalifikacyjnym E, protok musi by sprawdzony i podpisany przez osob ze wiadectwem kwalifikacyjnym D. 4. Ustawa z 4 marca 2005r. [18-6] o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony rodowiska, wprowadzia zmiany do tekstu obowizujcego Rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoec znej z 28 kwietnia 2003r., ktre nie wymagao powtarzania sprawdzania speniania wymaga kwalifikacyjnych na podstawie egzaminu co 5 lat. [18 -13]. Zmiana ta przywrcia obowizek sprawdzania co 5 lat kwalifikacji osb zajmujcych si eksploatacj urzdze, instalacji i sieci energetycznych. Wynika std konieczno zamieszczania obecnie w wiadectwach kwalifikacyjnych , terminu ich wanoci.

4
wiadectwa kwalifikacyjne wydane bezterminowo, na podstawie poprzednio obowizujcych przepisw, zgodnie z art. 16 nowej ustawy, zachowuj moc do dnia 3 maja 2010 r., tj. przez 5 lat od dnia wejcia w ycie ustawy wprowadzajcej t nowelizacj. 5. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie rodzajw przyrzdw pomiarowych podlegajcych prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli. [18 -18] na podstawie tego rozporzdzenia prawnej kontroli metrologicznej z przyrzdw pomiarowych suce do pomiaru wielkoci elektrycznych podlegaj tylko liczniki energii elektrycznej czynnej prdu przemiennego, klasy dokadnoci 0,2; 0,5; 1; 2. 6. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 stycznia 2008 r. [18 -19] uchylajce rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2007 r. w sprawie wymaga, ktrym powinny odpowiada przekadniki klasy dokadnoci 0,5 i dokadniejsze do wsppracy z licznikami energii elektrycznej czynnej prdu przemiennego , oraz szczegowego zakresu bada wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrzdw pomiarowych. Jak wida, obszar przyrzdw pomiarowych podlegajcych obecnie prawnej kontroli metrologicznej zosta ograniczony. 7. Najwaniejsza zmiana to norma PN-IEC 60364-6-61:2000 [18-N-5]. zostaa zastpiona norm PN-HD 60364.6:2008 [18-N-6] Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Cz 6: Sprawdzanie. Norma ta wprowadza pewne nowe definicje i postanowienia Po wejciu Polski do Unii Europejskiej obowizkowe stao si oznakowanie wyrobw symbolem CE. Oznakowanie CE symbolizuje zgodno wyrobu ze wszystkimi wymaganiami naoonymi na wytwrc danego wyrobu poprzez dyrektywy wymagajce takiego oznakowania. Oznakowanie CE zastpuje wszystkie obowizujce poprzednio krajowe oznakowania zgodnoci i bezpieczestwa.

1.2. Obowizujca zasada w ochronie przeciwporaeniowej

Nowe przepisy ochrony przeciwporaeniowej wprowadziy zasad: najpierw chroni, potem zasila. Z tej zasady wynika kilka wymaga, ktrych przestrzeganie znakomicie zwiksza bezpieczestwo uytkowania urzdze elektrycznych, szczeglnie w mao bezpiecznym systemie sieci TN-C. Nale do nich: sposb przyczania przewodu ochronno -neutralnego do obudowy urzdze 1-szej klasy ochronnoci i sposb przyczenia przewodw w gniazdach wtyczkowych w ukadzie TN-C (rys 1.1). W gniazdach bezpiecznikowych zasilajcy przewd fazowy naley przycza do ruby stykowej a odpywowy do gwintu gniazda, w oprawach arwkowych przewd fazowy naley przycza do dolnego styku a ochronno-neutralny do gwintu oprawki. Zalecany sposb przyczania przewodw fazowego, neutralnego i ochronnego w gniazdach wtyczkowych w ukadzie TN-S przedstawia rys. 1.2. Zalecany sposb podczania przewodw w gniazdach wtyczkowych , jest szczeglnie wany w sieciach komputerowych, aby nie eliminowa filtrw przeciwzakceniowych , lub nie podawa napicia na obudow urzdze jak na rys 1.3c. czenie gniazd wtyczkowych wg. rys. 1.2, przewd fazowy na lewy styk a neutralny na prawy styk, jest szczeglnie wane dla pomiarowcw, gdy znacznie uatwia wykonywanie p omiarw. Wyczniki w instalacji owietleniowej powinny by umieszczane w przewodzie fazowym. Powysze jest szczeglnie wane w ukadzie TN-C, gdy umieszczenie wycznika w przewodzie PEN uniemoliwia zapewnienie skutecznej ochrony przeciwporaeniowej opraw owietleniowych zaczanych tym wycznikiem.

Rys.1.1 Sposb przyczania przewodu ochronno-neutralnego w gniazdach wtyczkowych i do obudowy urzdze I klasy ochronnoci

Rys. 1.2 Zalecany sposb przyczania przewodw w gniazdach wtyczkowych w sieci TN-S

Rys 1.3 Bdne poczenie przewodw eliminuje filtry lub powoduje podanie napicia na obudow

1.3. Bdy popeniane przy podczaniu urzdze w ukadzie sieci TN-C

Podczanie gniazd wtyczkowych w ukadzie sieci TN -C najczciej wykonywane jest w sposb stwarzajcy zagroenie poraenia, gdy przewd PEN przyczany jest do styku N a dopiero potem (mostek) do styku ochronnego PE (bolca). Na rys, 1.1. pokazano to c ienk lini. Taki sposb czenia stwarza niebezpieczestwo poraenia po uszkodzeniu zasilanego odbiornika przy przerwanym poczeniu N-PE w gniedzie wtyczkowym. Niebezpieczne napicie dotykowe bdzie utrzymywa si na obudowie odbiornika, a zabezpieczenie nie zadziaa. czenie zgodnie z rys. 1.1. powoduje nie dziaanie odbiorn ika, gdy powstanie przerwa N-PE i wymusi szybk interwencj elektryka, co spowoduje wyeliminowanie wystpujcego zagroenia. Inne bdy to czenie przewodu fazowego L z gwintem gniazd bezpiecznikowych oraz czenie przewodu fazowego L z gwintem w oprawkach owietleniowych. Umieszczenie wycznika owietleniowego w przewodzie PEN uniemoliwia zrealizowanie ochrony opraw owietleniowych I klasy ochronnoci w ukadzie sieci TN-C. Wycznik owietlenia zarwno w ukadzie TN-S jak i TN_C powinien by umieszczony w przewodzie fazowym.

2. Wymagania dotyczce pomiarw

2.1. Efekty pomiarw
Wykonujc pomiary elektryczne uzyskujemy informacje o stanie technicznym badanych urzdze. Dobry stan techniczny eksploatowanych urzdze, czy te dopiero zmontowanych i przekazywanych do eksploatacji, jest gwarancj ich bezawaryjnej i bezpiecznej pr acy. Pomiary w okresie eksploatacji su dla oceny aktualnego stanu technicznego urzdze pod

7
wzgldem niezawodnoci i bezpieczestwa pracy. Wyniki pomiarw s podstaw decyzji o dalszej eksploatacji lub dokonaniu odpowiednich napraw, wymian czy remontw generalnych. Zastosowanie najlepszych rodkw ochrony przeciwporaeniowej nie jest wystarczajce, jeeli nie bd one prawidowo dziaay. Okresowe pomiary maj potwierdzi prawidowo dziaania zastosowanych rodkw ochrony.

2.2. Podzia pomiarw

Oglnie pomiary dzielimy na trzy grupy: I. pomiary wykonywane na urzdzeniach elektrycznych u wytwrcy, dla sprawdzenia, e wykonane urzdzenie jest w peni sprawne i spenia wymagania okrelonych norm lub aprobat technicznych. Karta kontroli technicznej jest podstaw udzielenia gwarancji na dane urzdzenie. II. pomiary pomontaowe urzdze elektrycznych zamontowanych w obiek cie przed przekazaniem do eksploatacji. Od tych pomiarw oczekujemy odpowiedzi czy: urzdzenia zostay prawidowo dobrane, zamontowane zgodnie z dokumentacj, nie s uszkodzone, waciwie wykonano nastawy zabezpiecze, sprawdzona zostaa funkcjonalno dziaania, sygnalizacja dziaa poprawnie, speniono wszystkie warunki aby obwody elektryczne w caoci mogy spenia stawiane im dokumentacj techniczn wymagania i mogy by bezpiecznie eksploatowane. Efektem tych pomiarw powinny by protokoy pomiarw pomontaowych. III Pomiary okresowe podczas eksploatacji urzdze, majce da odpowied jaki jest aktualny stan techniczny urzdze pod wzgldem niezawodnoci i bezpieczestwa pracy, czy nie uleg on pogorszeniu w ostatnim okresie. Wyniki tych pomiarw maj by podstaw do podjcia decyzji o dalszej eksploatacji lub dokonaniu odpowiednich napraw, wymian czy remontw generalnych. Pomiary zawsze powinny by wykonywane poprawnie, aby wycigane wnioski byy waciwe. Przed wykonywaniem pomiarw elektrycznych powinnimy odpowiedzie na pytania: 1. kto moe wykonywa pomiary zwizane z ochron ycia, zdrowia, mienia i ochron rodowiska ?, 2. czym naley wykonywa powysze pomiary ?, 3. w jaki sposb naley je wykonywa - aby uzyskane wyniki byy poprawne ?. Ad. 1 - pomiary skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej z racji swojego charakteru i sposobu wykonywania (mierzone urzdzenia pod napiciem) nios zagroenia zarwno dla osb wykonujcych te pomiary, jak i dla osb postronnych. Zgodnie z Rozporzdzeniem Minis tra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie prac, ktre powinny by wykonywane przez co najmniej dwie osoby [18-14], prace przy wykonywaniu prb i pomiarw zaliczane s do prac w waru nkach szczeglnego zagroenia dla zdrowia i ycia ludzkiego. Dlatego osoby wykonujce pomiary powinny posiada odpowiednie wyksztacenie techniczne, dowiadczenie eksploatacyjne oraz posiada aktualne wiadectwa kwalifikacyjne, upowaniajce do wykonywania pomiarw jako uprawnienia w zakresie kontrolno-pomiarowym. Pomiary ze wzgldu bezpieczestwa i wzgldw praktycznych powinny by wykonywane dwuosobowo. Ustawa Prawo Energetyczne [18-4] w art. 54 stanowi, e osoby zajmujce si eksploatacj sieci oraz urzdze i instalacji obowizane s posiada kwalifikacje potwierdzone wiade ctwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne, oraz wymaga aby, sprawdzanie speniania wymaga kwalifikacyjnych powtarzane byo co pi lat. Komisje kwalifikacyjne zostay powoane przez Prezesa Urzdu R egulacji Energetyki (URE) oraz waciwych Ministrw wymienionych w Prawie Energetycznym. W tej sprawie obowizuje

8
obecnie Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoec znej z 28 kwietnia 2003r. [18 -13] w sprawie szczegowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujce si eksploatacj urzdze instalacji i sieci. Rozporzdzenie to wprowadzio nastpujce zmiany: 1. Znikn brak wymagania potwierdzenia posiadania kwalifikacji przy eksploatacji w zakresie obsugi urzdze i instalacji w gospodarstwach domowych i rolnych. 4.1. obecnie brzmi: Nie wymaga si potwierdzenia posiadania kwalifikacji w zakresie obsugi urzdze i instalacji u uytkownikw eksploatujcych urzdzenia elektryczne o napiciu nie wyszym ni 1 kV i mocy znamionowej nie wyszej ni 20 kW, jeeli w dokumenta cji urzdzenia okrelono zasady jego obsugi. 2. W zaczniku nr 1, grupa 1. posiadanie kwalifikacji wymagane jest dla zespow prdotwrczych o mocy powyej 50 kW, poprzednio wymagano cznie od 20 kW wzwy. 3. Rozporzdzenie nie wymagao powtarzania sprawdzania speniania wymaga kwalifikacyjnych na podstawie egzaminu co 5 lat. Ad. 2.- Obecnie caoksztat spraw zwizanych z metrologi i wymaganiami dotyczcymi przyrzdw pomiarowych reguluje obowizujca od 1 I 2003r. nowa ustawa p.t. Prawo o miarach z dnia 11 maja 2001 r. [18 -1] znowelizowana w styczniu 2004 r.. Zgodnie z ustaw przyrzdy pomiarowe wprowadzone do obrotu w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej, zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej, dopuszcza si do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2.3. Prawna kontrola metrologiczna

Prawnej kontroli metrologicznej podlegaj przyrzdy pomiarowe, ktre mog by stosowane: 1) w ochronie zdrowia, ycia i rodowiska, 2) w ochronie bezpieczestwa i porzdku publicznego, 3) w ochronie praw konsumenta, 4) przy pobieraniu opat, podatkw i innych nalenoci budetowych oraz ustalaniu opustw, kar umownych, wynagrodze i odszkodowa, a take przy pobieraniu i ustalaniu p odobnych nalenoci i wiadcze, 5) przy dokonywaniu kontroli celnej, 6) w obrocie Zakres prawnej kontroli metrologicznej w zalenoci od rodzaju przyrzdu pomiarowego moe obejmowa: 1) zatwierdzenie typu i legalizacj pierwotn albo legalizacj jednostkow oraz legalizacj ponown; 2) zatwierdzenie typu i legalizacj pierwotn albo legalizacj jednostkow; 3) wycznie zatwierdzenie typu; 4) legalizacj pierwotn albo legalizacj jednostkow i legalizacj ponown. Legalizacja jednostkowa jest legalizacj pierwotn przyrzdu pomiarowego w wykonaniu jednostkowym, skonstruowanego dla okrelonego, szczeglnego zastosowania. Okres wanoci zatwierdzenia typu wynosi dziesi lat, o ile przepisy odrbne nie stanowi inaczej. Prawna kontrola metrologiczna to dziaanie zmierzajce do wykazania, e przyrzd pomiaro wy spenia wymagania okrelone we waciwych przepisach. Badanie typu to zesp czynnoci majcych na celu wykazanie, czy przyrzd pomiarowy danego typu spenia wymagania, stanowice podstaw zatwierdzenia typu. Zatwierdzenie typu to potwierdzenie, w drodze decyzji, e typ przyrzdu pomiarowego spenia stawiane mu wymagania.

9
Legalizacja to zesp czynnoci obejmujcych sprawdzenie, stwierdzenie i powiadczenie dowodem legalizacji, e przyrzd pomiarowy spenia wymagania. Legalizacja pierwotna albo legalizacja jednostkowa przyrzdu pomiarowego jest dokonywana na wniosek: 1) producenta lub jego upowanionego przedstawiciela; 2) importera. Legalizacja ponowna przyrzdu pomiarowego jest dokonywana na wniosek: 1) uytkownika; 2) wykonawcy naprawy lub instalacji przyrzdu pomiarowego. wiadectwo legalizacji, o ile jest wydane, powinno by doczone do przyrzdu pomiarowego wprowadzonego do obrotu lub uytkowania. Wzorcowanie to czynnoci ustalajce relacj midzy wartociami wielkoci mierzonej wskazanymi przez przyrzd pomiarowy a odpowiednimi wartociami wielkoci fizycznych, realizowanymi przez wzorzec jednostki miary. Obowizkowi prawnej kontroli metrologicznej obejmujcej zatwierdzenie typu i legalizacj pierwotn oraz legalizacj ponown podlegaj rodzaje przyrzdw pomiarowych do pomiaru wielkoci elektrycznych produkowane w kraju lub sprowadzane z zagranicy. Wymagania i kryteria przeprowadzania kontroli metrologicznej zawarte s w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z 14 stycznia 2008r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrzdw pomiarowych [18 -17]. Rozporzdzenie okrela : 1. tryb zgaszania przyrzdw pomiarowych do prawnej kontroli metrologicznej; 2. szczegowy sposb przeprowadzania prawnej kontroli metrologicznej przyrzdw pomiarowych; 3. dowody legalizacji wydawane dla okrelonych rodzajw przyrzdw pomiarowych; 4. okresy wanoci legalizacji okrelonych rodzajw przyrzdw pomiarowych oraz terminy, w ktrych przyrzdy pomiarowe wprowadzane do obrotu lub uytkowania po dokonaniu oceny zgodnoci powinny by zgaszane do legalizacji ponownej; 5. wzoru znakw zatwierdzenia typu, cech legalizacji i cech zabezpieczajcych. W rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z dnia 27 grudnia 2007 r. [18 -18] w sprawie rodzajw przyrz-dw pomiarowych podlegajcych prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli wyszczeglnione s tylko liczniki energii elektrycznej czynnej prdu przemiennego, klasy dokadnoci 0,2; 0,5; 1 i 2: 1. indukcyjne o mocy nominalnej nie wikszej ni 30 kW, 2. przekadnikowe, statyczne oraz inne o mocy nominalnej wikszej ni 30 kW, Okres wanoci legalizacji pierwotnej i ponownej licznikw wynosi 15 lat. Ukazao si Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 stycznia 2008r. [18-19] uchylajce rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 kwietnia 2007r w sprawie wymaga, ktrym powinny odpowiada przekadniki klasy dokadnoci 0,5 i dokadniejsze do wsppracy z licznikami energii elektrycznej czynnej prdu przemiennego, oraz szczegowego zakresu bada i sprawdza wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrzdw pomiarowych. Przyrzdy pomiarowe podlegajce legalizacji lub obowizkowi uwierzytelnienia nie mog by wprowadzone do sprzeday lub uytkowania przez wytwrc lub sprzedawc bez wanych dowodw legalizacji albo uwierzytelnienia. Zgodnie z art. 8.1.2. rozdz. 3 Prawa o miarach przyrzdy stosowane w ochronie zdrowia, ycia i rodowiska, w ochronie bezpieczestwa i porzdku publicznego , czyli przyrzdy do sprawdzania skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej, podlegaj prawnej kontroli metrologicznej, mimo, i nie zostay wymienione w rozporzdzeniu ministra. W tej sprawie naley stosowa nieobowizujce zarzdzenia Prezesa Gwnego Urzdu Miar

traktowane jako zasady wiedzy technicznej:

10
Zarzdzenie Prezesa Gwnego Urzdu Miar nr 12 z dnia 30.03.1999 r. [18 -24] w sprawie wprowadzenia przepisw metrologicznych o miernikach oporu ptli zawarcia . Zarzdzenie Prezesa Gwnego Urzdu Miar nr 18 z dnia 11.07.2000 r. [18 -25 w sprawie wprowadzenia przepisw metrologicznych o miernikach oporu izolacji . Ad. 3. - Przy wykonywaniu pomiarw naley zwrci uwag na warunki mogce mie istotny wpyw na dokadno pomiaru, mie wiadomo moliwoci popeniania bdw i waciwie interpretowa uzyskane wyniki.

3. Dokadno wykonywania pomiarw

Dokadno wykonywania pomiarw zaley od klasy dokadnoci uytych przyrzdw, doboru waciwej metody wykonywania pomiarw i uwzgldnienia uwarunkowa wynikajcych ze specyfiki badanego obiektu i jego parametrw. Naley dy do wykonywania pomiarw z moliwie du dokadnoci, z uchybem pomiaru poniej 20 %. Analogowe przyrzdy pomiarowe Dokadno pomiaru analogowym przyrzdem pomiarowym zaley od uytego zakresu i aby bya jak najwiksza, odczytu na przyrzdzie analogowym naley dokonywa na takim zakresie, aby wskazanie przyrzdu wynosio co najmniej 3/4 zakresu pomiarowego. Przy pomiarze napicia 10 V woltomierzem o klasie dokadnoci 2,5%: - na zakresie 100 V popeniany bd moe wynie 2,5 V co powoduje uchyb 25% - na zakresie 50 V popeniany bd moe wynie 1,25 V, co powoduje uchyb 12,5% - na zakresie 10 V popeniany bd moe wynie 0,25 V co zapewnia uchyb do 2,5%. Obecnie przy stosowaniu przyrzdw cyfrowych do pomiaru impedancji ptli zwarcia , automatycznie dobierajcych zakres pomiarowy, ten problem straci na znaczeniu. Cyfrowe przyrzdy pomiarowe Przy pomiarze przyrzdem cyfrowym dokadno pomiaru zaley od jego rozdzielczoci (np. 0,01) zwizanej z zakresem pomiarowym (np.: 0,00...200) i jego bdem podstawowym. Na bd podstawowy przyrzdu cyfrowego skada si: - bd czci analogowej np. 2% wartoci wskazanej i, - bd czci cyfrowej np. 4 cyfry.

Przykadowo przyrzd MIE-500 zapewnia rozdzielczo 0,01 , a jego bd podstawowy to 2% w. w. 4 cyfry. Zakres wywietlania: 0,00...200 , poprawny zakres pomiarowy 0,15...200 Tabela 1 Okrelenie bdu pomiaru wykonanego przyrzdem cyfrowym Warto wywietlana 1,00 0,50 0,10 0,15 0,13 0,10 0,05 Bd 2% w.w 0,02 0,01 0,004 0,003 0,0026 0,002 0,001 Bd 4 cyfry 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 czny bd 0,06 0,05 0,044 0,043 0,0426 0,042 0,041 czny bd jako % wartoci zmierzonej 6% 10% 22% 28,6% 32,7% 42% 82%

11
Pomiar bardzo maych impedancji ptli zwarcia przyrzdem cyfrowym Do pomiaru bardzo maych impedancji ptli zwarcia naley stosowa mierniki z wiksz rozdzielczoci np. MZC-310S, ktry ma rozdzielczo 0,1 m i wykonuje pomiar prdem rzdu 150 A przy 230 V, a jego bd podstawowy to 2% w. w. + 2 m . Przy pomiarze ptli o impedancji 7,2 m ten przyrzd daje bd 29,8 %. Czyli 7,2 m to minimalna warto ptli mierzona z dopuszczalnym bdem poniej 30%. Dla MIE 500 jest to warto 150 m

3.1 Klasa dokadnoci przyrzdu pomiarowego

Klasa dokadnoci przyrzdu pomiarowego jest to maksymalny bd bezwzgldny popeniany w dowolnym miejscu skali, obliczony jako bd procentowy w stosunku do penego zakresu pomiarowego, zaokrglony do jednej z siedmiu znormalizowan ych klas: 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5 i 5.

m=

Wmax

100 % =

Wm Wrz Wmax

100 %

(3.1)

uchyb wzgldy przyrzdu, m - bd bezwzgldny, W m - warto mierzona, Wrz - warto rzeczywista, W max - aktualny zakres pomiarowy. Dla przyrzdw z zerem porodku skali W max jest sum wartoci bezwzgldnych lewej i prawej strony skali. gdzie:
m-

3.2. Dobr waciwej metody pomiarw

Zastosowana metoda wykonywania pomiarw powinna by metod najprostsz, zapewniajc osignicie wymaganej dokadnoci pomiarw. Wybr metody pomiarw wynika ze znajomoci obiektw mierzonych i rozpoznania dokumentacji technicznej badanego obiektu oraz wymaga przepisw. Sposb przeprowadzania bada okresowych musi zapewnia wiarygodno ich przeprowadze nia (wzorce, metodyka, kwalifikacje wykonawcw, protokoy). Zastosowanie nieprawidowej lub mao dokadnej metody i niewaciwych przyrzdw pomiarowych moe by przyczyn zagroenia, w nastpstwie dopuszczenia do uytkowania urzdze, ktre nie speniaj warunkw skutecznej ochrony przeciwpor aeniowej.

3.3 Wymagania odnonie dokadnoci pomiarw

Podczas bada instalacji elektrycznych , naley dy do wykonywania pomiarw z moliwie najwiksz dokadnoci, lecz jest to trudne do osignicia. W Polsce wymaga t ych nie okrelay adne przepisy, a jedynie zalecenia wprowadzane przez instrukcje pomiarowe. Instrukcje te stawiaj wymg, aby uchyb pomiarowy przy badaniach instalacji elektrycznych nie przekracza 20 %. Natomiast norma PN-E-04700:2000 dotyczca wytycznych przeprowadzania pomontaowych bada odbiorczych [18 -N-12] w p. 3.2.6 stawia wymaganie, i Bd pomiaru nie powinien by wikszy ni 5 %, jeeli w wymaganiach szczegowych zawartych w innych punktach normy nie ustalono inaczej, bd nie wymagaj mniejszego bdu inne normy i dokumenty. W tabeli 3.1 podano graniczne dopuszczalne bdy pomiarw przy badaniach instalacji elektrycznych, zgodne z wymaganiami normy PN-EN 61557 i niemieckiej normy DIN VDE 0413 okrelajcych graniczne bdy pomiarw,

12
Tabela 3.1. graniczne bdy pomiarw przy badaniach instalacji elektrycznych wg PN-EN 61557 i DIN VDE 0413 Rodzaje pomiarw Pomiar rezystancji izolacji Kontrola stanu izolacji sieci Pomiar impedancji ptli zwarciowej Pomiar rezystancji przewodw ochronnych i pocze wyrwnawczych Pomiar rezystancji uziemienia Badania ochrony przeciwporaeniowej z wycznikami rnicowoprdowymi: a) pomiar napicia uszkodzenia b) pomiar prdu rnicowego Bd graniczny 30 % 15 % 30 % 30 % 30 %

20 % 10 %

3.4. Zasady wykonywania pomiarw

Przy wykonywaniu wszystkich pomiarw odbiorczych i eksploatacyjnych naley przestrzega nastpujcych zasad: a) pomiary powinny by wykonywane w warunkach identycznych lub zblionych do warunkw normalnej pracy podczas eksploatacji urzdze czy instalacji, b) przed przystpieniem do pomiarw naley sprawdzi prawidowo funkcjonowania przyrzdw (kontrola, prba itp.), c) przed przystpieniem do pomiarw naley zapozna si z dokumentacj techniczn celem ustalenia poprawnego sposobu wykonania bada. d) przed rozpoczciem pomiarw naley dokona ogldzin badanego obiektu dla stwierdzenia jego kompletnoci, braku usterek oraz prawidowoci wykonania i oznakowania, sprawdzenia stanu ochrony podstawowej, stanu urzdze ochronnych oraz prawidowoci pocze, Przed przystpieniem do pomiarw naley dokona niezbdnych ustale i oblicze warunkujcych: wybr poprawnej metody pomiaru, jednoznaczno kryteriw oceny wynikw, moliwo popenienia bdw czy uchybw pomiarowych,

konieczno zastosowania wspczynnikw poprawkowych do wartoci zmierzonych. e) nie naley bez potrzeby dotyka bezporednio czci czynnych i czci przewodzcych oraz czci obcych, pamitajc, e ochrona przeciwporaeniowa moe by niesprawna. f) naley pamita, e urzdzenia charakteryzujce si du pojemnoci, jak kable i kondensatory po wyczeniu napicia zagraaj jeszcze poraeniem.

3.5. Okresowe sprawdzanie przyrzdw pomiarowych

Przyrzdy uywane do sprawdzania stanu ochrony przeciwporaeniowej dla zach owania wiarygodnoci wynikw bada powinny by poddawane okresowej kontroli metrologicznej, co najmniej raz na rok. Zgodnie z nieobowizujcym Zarzdzeniem nr 12 Prezesa Gwnego Urzdu Miar z 30 marca 1999 r. [18 -24] w sprawie wprowadzenia przepisw metrologicznych o miernikach oporu ptli zwarcia. Wedug tego rozporzdzenia okres wanoci dowodw kontroli metrologicznej miernikw tego typu wynosi 13 miesicy, liczc od pierwszego dnia miesica, w ktrym dokonano okresowej kontroli metrologicznej .

13
Przyrzdy uywane do pomiaru rezystancji izolacji powinny by poddawane okresowej kontroli metrologicznej uwierzytelnienia w razie uszkodzenia lub stwierdzenia, e bdy wskaza przekraczaj graniczny bd dopuszczalny wynoszcy 20 %. Takie wymagania wynikaj z nieobowizujcego Zarzdzenia nr 18 Prezesa Gwnego Urzdu Miar z 11 lipca 2000r. [18 -25] w sprawie wprowadzenia przepisw metrologicznych o miernikach oporu izolacji.

4. Zakres wykonywania pomiarw odbiorczych i okresowych

4.1. Dwie czci pomiarw ochronnych
Na wyniki pomiarw ochronnych skadaj si dwie czci: pierwsza to ogldziny majce da odpowied, czy zainstalowane na stae urzdzenia elektryczne speniaj wymagania bezpieczestwa podane w odpowiednich normach przedmiotowych, i czy zainstalowanie wyposaenia jest zgodne z instrukcjami wytwrcy tak, aby zapewniao jego poprawne dziaanie. druga to prby i pomiary majce da odpowied czy zachowane s wymagane parametry techniczne i spenione s podane w normach i dokumentacji wymagania, dotyczce zainstalowanych urzdze i instalacji elektrycznych. Podczas przyjmowania do eksploatacji elektrycznych instalacji i urzdze w pomieszczeniach normalnych i zagroonych wybuchem naley wykona pomiary odbiorcze pomontaowe zgodnie z wymaganiami normy PN-HD 60364.6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napicia. Sprawdzanie. Norma wymaga, aby kada instalacja przed przekazaniem do eksploatacji bya poddana ogldzinom i prbom celem sprawdzenia, czy zostay spenione wymagania normy. Przed przystpieniem do prb naley udostpni wykonujcym sprawdzenie instalacji, dokumentacj techniczn wraz z protokoami ogldzin i prb czstkowych wykonanych podczas montau instalacji. Obecnie norma ta jest ju przetumaczona, zostaa zatwierdzania, i jest powoana w rozporzdzeniu M I z 12 marca 2009r. [18 -8], (ktre zostao opublikowane w Dz. U. nr 56, poz. 461) wic naley j stosowa jako powoan. Norma PN-HD 60364.6 2008 zawiera aktualne wymagania dotyczce sprawdzania odbiorczego i sprawdzania okresowego instalacji elektrycznej. Sprawdzenie odbiorcze ma miejsce po wykonaniu nowej instalacji lub zakoczeniu uzupenie i zmian instalacjach istniejcych. Norma ta stanowi w punktach: 61.1.1 Kada instalacja powinna by sprawdzana podczas montau, na ile jest to w praktyce moliwe, i po jego ukoczeniu, a przed przekazaniem uytkownikowi do eksploatacji. 61.1.2 Osobie dokonujcej sprawdzania odbiorczego naley udostpni informacje o wymaganiach 514.5 z Czci 5-51 i inne informacje niezbdne do wykonania tego sprawdzania. 61.1.3 Sprawdzanie odbiorcze powinno obejmowa porwnanie wynikw z odpowiednimi kryteriami w celu stwierdzenia, e wymagania HD 60364 zostay spenione. 61.1.4 Naley zastosowa rodki ostronoci w celu upewnienia si, e sprawdzanie nie spowoduje niebezpieczestwa dla osb lub zwierzt domowych oraz nie spowoduje to uszkodzenia obiektu i wyposaenia nawet, gdy obwd jest wadliwy. 61.1.5 W przypadku rozbudowy lub zmiany istniejcej instalacji naley sprawdzi czy ta rozbudowa lub zmiana jest zgodna z HD 60364 i czy nie spowoduje pogorszenia stanu bezpieczestwa istniejcej instalacji. W zaczniku C norma PN-HD 60364.6 2008 podaje wskazwki stosowania postanowie rozdziau 61: Sprawdzanie odbiorcze.

14
1. Wprowadza wymaganie sprawdzania poprawnoci wykonania przegrd ogniowych i innych rodkw zapobiegajcych rozprzestrzenianiu si ognia oraz ochrony przed skutkami dziaania ciepa. 2. Wymaga sprawdzania doboru przewodw do obcialnoci prdowej i spadku napicia oraz sprawdzania doboru i nastawienia urzdze zabezpieczajcych i ostrzegawczych. 3. Wymaga sprawdzania poprawnoci pocze przewodw. W tym celu naley zbada czy zaciski s odpowiednio dobrane do przewodw, ktre maj by poczone i czy poczenia s wykonane poprawnie. W razie wtpliwoci zaleca si pomiar rezystancji pocze. Rezystancja poczenia nie powinna by wiksza ni rezystancja przewodu o dugoci 1 m i o przekroju rwnym najmniejszemu przekrojowi czonych przewodw. 4. Wymaga sprawdzania istnienia schematw, napisw ostrzegawczych lub innych podobnych informacji 5. Wymaga sprawdzania poprawnoci pocze przewodw. Celem tego sprawdzenia jest zbadanie, czy zaciski s odpowiednio dobrane do przewodw, ktre maj by poczone i czy poczenie jest wykonane poprawnie. W razie wtpliwoci zale ca pomiar rezystancji pocze. Rezystancja poczenia nie powinna by wiksza ni rezystancja przewodu o dugoci 1 m i o przekroju rwnym najmniejszemu przekrojowi czonych przewodw. 6. Przy pomiarze impedancji ptli zwarciowej w niskiej temperaturze przy maych prdach pomiarowych, przewiduje uwzgldnianie wzrostu rezystancji przewodw ze wzrostem temperatury spowodowanej zwarciem, aby zmierzona warto impedancji ptli zwarciowej speniaa wymagania 411.4. w Czci 4-41. Wymagania te uwaa si za spenione, jeeli zmierzona warto impedancji ptli zwarciowej spenia nastpujc zaleno: ZS (m) <

2 Uo ( ) 3 Ia

(1)

gdzie: ZS (m) jest zmierzon wartoci impedancji ptli zwarciowej obejmujcej faz i uziemiony punkt neutralny, w omach; Uo jest napiciem znamionowym wzgldem ziemi w woltach; Ia jest prdem powodujcym samoczynne zadziaanie zabezpieczenia w czasie okrelonym w tabeli 8.1 Norma podaje tryb postpowania gdy zmierzona warto impedancji ptli zwarciowej przekracza warto ze wzoru (1) Wymaganie to jest uzasadnione dla pomiarw pomontaowych instalacji w stanie zimnym, szczeglnie dla czasu 5 s. W przypadku pomiarw instalacji eksploatowanej, bdcej w stanie nagrzanym wymaganie stawia zbyt ostre kryteria dla ins talacji, zupenie nieuzasadnione dla krtkich czasw wyczenia 0,2 i 0,4 s i dyskusyjne dla czasu 5 s. 7. Norma wymaga sprawdzania dostpu do urzdze umoliwiajcego ich wygodn obsug, identyfikacj i konserwacj W zaczniku E norma podaje informacyjnie zalecenia dotyczce wyposaenia elektrycznego, ktre ponownie zastosowano w instalacjach elektrycznych. Wyposaeniem ponownie zastosowanym jest to wyposaenie, ktre byo ju wczeniej zainstalowane. W czasie sprawdzania instalacji powinny by dostpne dokumenty dotyczce ponownie zastosowanego wyposaenia, zawierajce co najmniej informacje na temat: typu wyposaenia ponownie zastosowanego jego producenta stosownych szczegw instalacyjnych urzdze probierczych wynikw ogldzin

15
wykonanych prb, cznie ze sprawdzeniem czasw wyczania urzdze RCD i wynikami innych prb. Zacznik F zawiera wymaganie opisu instalacji przeznaczonej do sprawdzania, zawierajcy tabele opisujce instalacj. Norma wymaga aby poda rodzaj sprawdzania: odbiorcze, cz y okresowe, nazwisko i adres uytkownika, adres instalacji, nazwisko instalatora oraz opis instalacji, podajc czy jest to instalacja nowa; istniejca; modyfikowana, czy rozbudowywana. Naley poda charakterystyki zasilania i ukady uziemienia, oraz szczegy uziomu odbiorcy. Naley poda dane dotyczce przewodw uziemiajcych i wyrwnawczych gwnych, oraz opisa urzdzenia izolacyjne i ochronne przy zczu instalacji W zaczniku G.1 podano formularz ogldzin instalacji elektrycznych, gdzie wymaga si opisu ochrony przed dotykiem bezporednim, opisu wyposaenia oraz podania sposobu identyfikacji elementw instalacji. W zaczniku G2 normy PN-HD 60364.6 2008 szczegowo podano przykady tematw, ktre naley sprawdzi podczas ogldzin instalacji, zostay one przytoczone w 4.2.1:

4.2. Ogldziny
Ogldziny to pierwszy etap sprawdzania instalacji, ktry naley wykona przed przystpieniem do prb przy odczonym zasilaniu, z zachowaniem ostronoci celem zapewnienia bezpieczestwa ludziom i uniknicia uszkodze obiektu lub zainstalowanego wyposaenia. Jest to kontrola instalacji elektrycznej za pomoc zmysw, celem upewnienia si czy wyposaenie elektryczne zostao prawidowo dobrane i zainstalowane. Ogldziny maj potwierdzi, e urzdzenia: - speniaj wymagania bezpieczestwa podane w odpowiednich normach; - zostay prawidowo dobrane i zainstalowane zgodnie z wymaganiami normy - nie maj uszkodze pogarszajcych bezpieczestwo; - maj waciwy sposb ochrony przed poraeniem prdem elektrycznym; - waciwie dobrano przekroje i oznaczono przewody neutralne, ochronne, i fazowe; - waciwie dobrano i oznaczono zabezpieczenia i aparatur; - s wyposaone w schematy i tablice ostrzegawcze i informacyjne; - zapewniony jest dostp do urzdze dla wygodnej obsugi, identyfikacji, konserwacji i napraw. 4.2.1. Przykady tematw, ktre naley sprawdzi podczas ogldzin instalacji Postanowienia oglne Dobra jako wykonania i uycie waciwych materiaw Obwody, ktre powinny by separowane (brak wzajemnego poczenia punktw neutralnych obwodw) Obwody, ktre powinny by rozpoznane (przewody neutralny i ochronny w takiej samej kolejnoci jak przewody fazowe) Czasy wyczania, moliwe do spenienia przez zainstalowane urzdzenia ochronne Wystarczajca liczba obwodw Wystarczajca liczba przewidzianych gniazd wtyczkowych Wszystkie obwody waciwie oznaczone Waciwie dobrany cznik gwny Gwne odczniki do wyczenia wszystkich przewodw czynnych, jeeli ma to zastosowanie Gwny zacisk uziemiajcy, atwo dostpny i oznaczony Przewody waciwie oznaczone

16
Zainstalowane waciwe bezpieczniki lub wyczniki Wszystkie poczenia bezpieczne Caa instalacja uziemiona zgodnie z normami krajowymi Poczenia wyrwnawcze gwne cz instalacje przychodzce oraz inne czci przewodzce obce z gwnymi urzdzeniami uziemiajcymi Poczenia wyrwnawcze dodatkowe zostay przewidziane we wszystkich azienkach i pomieszczeniach z prysznicem Wszystkie czci czynne s albo izolowane, albo umieszczone w obudowac h. Izolacja czci czynnych Przegrody (sprawdzenie adekwatnoci i pewnoci) Obudowy maj stopie ochrony odpowiadajcy wpywom zewntrznym Obudowy maj prawidowo uszczelnione otwory do wprowadzenia przewodw Obudowy maj zalepione nieuywane otwory do wprowadzenia przewodw, jeeli to konieczne

A Ochrona podstawowa (Ochrona przed dotykiem bezporednim)

B Wyposaenie
1 Przewody i przewody sznurowe Przewody inne ni gitkie i przewody sznurowe Prawidowy typ Prawidowy prd znamionowy Przewody nieosonite chronione obudow rury instalacyjnej, kanau kablowego lub listwy Przewody osonite prowadzone w dozwolonych strefach lub majce dodatkow ochron mechaniczn Odpowiedni typ, jeeli s naraone na bezporednie dziaanie wiata sonecznego Prawidowo dobrane i zainstalowane do uytkowania, np. wbudowane Prawidowo dobrane i zainstalowane do uytkowania na cianach zewntrznych Wewntrzne promienie gicia zgodne z odpowiednimi normami Prawidowo zamocowane Zcza i poczenia elektrycznie i mechanicznie w dobrym stanie i odpowiednio izolowane Wszystkie przewody pewnie umieszczone w zaciskach itp. nie s naprone Osony zaciskw Instalacja pozwalajca na atw wymian w przypadku uszkodzenia przewodw Instalacja przewodw taka, aby unikn nadmiernych napre przewodw i zakocze Ochrona przed skutkami oddziaywania cieplnego Jedna rura instalacyjna do przewodw tego samego obwodu (odstpstwo - patrz 521.6 w HD 384.5.52) Poczenie przewodw (rozmiar zaciskw przystosowany do przekroju przewodw); powinien by zagwarantowany wystarczajcy docisk stykowy. Dobr przewodw do obcialnoci prdowej i spadku napicia z uwzgldnieniem metody ukadania Oznaczenie przewodw N, PEN i PE. Przewody gitkie i przewody sznurowe Dobrane pod wzgldem odpornoci na uszkod zenie spowodowane nagrzewaniem Zabronione barwy y nie s uywane Poczenia, ktre maj by wykonane z uyciem zczek do przewodw

17
Poczenia kracowe z innymi odbiornikami prdu, waciwie zabezpieczone lub rozmieszczone tak, aby zapobiec napreniom przewodw Zawieszone masy nie przekraczaj prawidowych wartoci Przewody ochronne Przewody ochronne doprowadzone do kadego punktu i osprztu Rura elastyczna z dodatkowym przewodem ochronnym Minimalny przekrj przewodw miedzianych Izolacja, osony i zakoczenia oznaczane kombinacj barw zielonej i tej Zcza solidne Prawidowy rozmiar gwnych i dodatkowych przewodw wyrwnawczych 2 Akcesoria oprzewodowania (oprawy owietleniowe patrz niej) Postanowienia oglne (waciwe dla kadego typu akcesoriw) Widoczne wskazanie zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest to w niej wymagane Puszka lub inna obudowa pewnie zamocowana Krawdzie puszek do wbudowania nie wystaj nad powierzchni ciany Brak ostrych krawdzi na otworach do wprowadzenia przewodw, bach wkrtw itd., ktre mogyby powodowa uszkodzenie przewodw Nieosonite przewody i yy przewodw, z ktrych usunito oson, nie wystaj poza obudow Prawidowe poczenie Przewody prawidowo oznaczone Goe przewody ochronne z nasadk o barwie na przemian zielonej/tej Zaciski docinite i obejmujce wszystkie yy przewodw Zacisk przewodu sznurowego zastosowany prawidowo lub uchwyty dopasowane do przewodw w taki sposb, aby chroniy zaciski przed napreniem Waciwa warto znamionowa prdu Dostosowane do przewidywanych warunkw Gniazda wtyczkowe Zamontowane na odpowiedniej wysokoci nad podog lub powierzchni robocz Prawidowa biegunowo Przewd ochronny obwodu podczony bezporednio do zacisku uziemiajcego gniazda wtyczkowego Puszki poczeniowe Poczenia dostpne do ogldzin Poczenia chronione przed uszkodzeniem mechanicznym Element zcza Umieszczony poza zasigiem rki osoby korzystajcej z azienki lub prysznica Prawidowe dane znamionowe zastosowanego bezpiecznika Blok sterujcy kuchenki Umieszczony z boku i wystarczajco nisko, aby zapewni dostp i zapobiec przeciganiu izolowanych przewodw gitkich przez pyty grzewcze. Przewd do kuchenki zamocowany tak, aby zapobiec napreniu pocze Urzdzenia sterujce owietleniem czniki jednobiegunowe wczone tylko w przewody fazowe Prawidowy kod barwny lub oznakowanie przewodw Uziemienie dostpnych czci metalowych, np. metalowej pyty cznika

18
Umieszczenie cznika poza zasigiem rki osoby korzystajcej z azienki lub prysznica Poczenia stae odbiornikw (cznie z oprawami owietleniowymi) Instalacja wedug zalece producenta Ochrona podstawowa (Ochrona przed dotykiem bezporednim)

3 Rury instalacyjne
Postanowienia oglne Widoczny znak zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest wymagany w takiej normie Pewnie zamocowane, pokrywy na swoich miejscach i odpowiednio chronione przed uszkodzeniem mechanicznym Liczba przewodw, umoliwiajca atwe wciganie, nie zostaa przekroczona Puszki odpowiednie do wcigania przewodw Promie gicia taki, aby przewody nie ulegy uszkodzeniu Stopie ochrony odpowiadajcy wpywom zewntrznym Rury instalacyjne metalowe sztywne Poczone z gwnym zaciskiem uziemiajcym Przewody fazowe i neutralne osonite t sam rur instalacyjn Rura instalacyjna dostosowana do warunkw wilgotnociowych i korozyjnych Rura metalowa elastyczna Zapewniony oddzielny przewd ochronny Odpowiednio podtrzymywana i zakoczona Rura niemetalowa sztywna Rezerwa na wyduanie i kurczenie Puszki i osprzt mocujcy dostosowany do masy zawieszonej oprawy owietleniowej w spodziewanej temperaturze Zapewniony przewd ochronny

4 Listwy instalacyjne
Postanowienia oglne Widoczny znak zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest wymagany w takiej normie Pewnie zamocowane i odpowiednio chronione przed uszkodzeniem mechanicznym Dobrane, zainstalowane i prowadzone w taki sposb, aby nie wystpio uszkodzenie powodowane wnikaniem wody Mocowanie przewodw w cigach pionowych Waciwy stopie ochrony przy zewntrznych wpywach i lokalizacjach Listwa instalacyjna metalowa Wymagania dodatkowe Przewody fazowe i neutralne osonite t sam listw metalow Chroniona przed wilgoci i korozj Prawidowo uziemiona Pewne poczenia mechaniczne i odpowiednia cigo z dopasowanymi powizaniami

5 Wyposaenie rozdzielcze
Widoczny znak zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest wymagany w tej normie Odpowiednie do zamierzonego celu Pewnie zamocowane i odpowiednio opisane

19
Nieprzewodzce pokrycia aparatury rozdzielczej usunite w miejscach przyczenia przewodu ochronnego i, jeeli konieczne, dobrze zabezpieczone po przyczeniu Prawidowo uziemione Uwzgldnienie moliwych do wystpienia warunkw, np. waciwych dla przewidywanego rodowiska Prawidowo przyjty stopie ochrony IP Odpowiednie, jako rodki do izolowania, jeeli maj zastosowanie Niedostpne dla osoby korzystajcej prawidowo z azienki lub prysznica Spenienie wymaga dotyczcych koniecznego odczenia izolacyjnego, mechanicznej konserwacji oraz awaryjnego i funkcjonalnego czenia Pewne wszystkie poczenia Przewody prawidowo zakoczone i oznaczone Brak ostrych krawdzi na otworach do wprowadzenia przewodw, bach wkrtw itd., ktre mogyby powodowa uszkodzenie przewodw Wszystkie pokrywy i wyposaenie na swoich miejscach i bezpieczne Odpowiedni dostp i odpowiednia przestrze do pracy Obudowy odpowiednie do ochrony mechanicznej i, tam gdzie maj zastosowanie, do ochrony przed ogniem Ochrona podstawowa (Ochrona przed dotykiem bezporednim) Wyposaenia prawidowo poczone Dobr i nastawienie zabezpiecze (przeteniowych) Zabezpieczenie przypisane indywidualnie do kadego obwodu Oprzewodowanie prawidowo zamocowane w rozdzielnicy tablicowej

6 Oprawy owietleniowe
Punkty wietlne Prawidowo zakoczone lub umieszczone we waciwym osprzcie Nie wicej ni jeden przewd gitki, chyba e instalacj zaprojektowano do wielopunktowych lamp wiszcych Uyte wsporniki izolowanych przewodw gitkich Zidentyfikowane przewody cznikw Otwory w suficie nad rozetk wykonane tak, by zapobiec rozprzestrzenianiu si ognia Dostosowane do zawieszonej masy Prawidowo zlokalizowane Owietlenie awaryjne

7 Ogrzewanie
Widoczny znak zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest wymagany w tej normie Izolacja klasy ochronnoci 2 lub przyczony przewd ochro nny Widoczny znak zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest wymagany w tej normie Urzdzenia RCD zastosowane tam, gdzie s wymagane Uwzgldniona koordynacja midzy urzdzeniami RCD

8 Urzdzenia ochronne

9 Inne C Identyfikacja
Etykietowanie Napisy ostrzegawcze

20
Napisy informujce o niebezpieczestwie Identyfikacja przewodw Odczniki izolacyjne czniki Schematy i plany Urzdzenia ochronne Z normy PN-HD 60364.6 2008 usunito zacznik B Sprawdzanie dziaania urzdze ochronnych rnicowoprdowych

4.3. Prby
Norma PN-HD 60364-6:2008 [18 -N-6] zawiera zakres prb odbiorczych, ktre w zalenoci od potrzeb s nastpujce: prba cigoci przewodw ochronnych, w poczeniach wyrwnawczych gwnych i dodatkowych oraz cigo przewodw czynnych w przypadku piercieniowych obwodw odbiorczych; pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej; sprawdzenie ochrony za pomoc SELV, PELV lub separacji elektrycznej; pomiar rezystancji/impedancji podg i cian; ochrona za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania; pomiar rezystancji uziomw; sprawdzenie biegunowoci; sprawdzenie kolejnoci faz; prba wytrzymaoci elektrycznej; prba dziaania; sprawdzenie skutkw cieplnych; pomiar spadku napicia. Opisane w normie metody wykonywania prb, s podane jak o zalecane, dopuszcza si stosowanie innych metod, pod warunkiem, e zapewni rwnie miarodajne wyniki. W przypadku, gdy wynik ktrejkolwiek prby jest niezgodny z norm, to prb t i prby poprzedzajce, jeeli mog mie wpyw na jej wynik, naley powtrzy po usuniciu przyczyny niezgodnoci.

4.4. Zakres wykonywania pomiarw okresowych

Zgodnie z PN-HD 60364-6:2008 okresowe sprawdzania i prby powinny obejmowa , co najmniej: ogldziny dotyczce ochrony podstawowej (przed dotykiem bezporednim ) i ochrony przeciwpoarowej; pomiary rezystancji izolacji; badania cigoci przewodw ochronnych; badania ochrony przy uszkodzeniu (przed dotykiem porednim ); czyli sprawdzenie skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej; prby dziaania urzdze rnicowoprdowych. Zgodnie z PN-HD 60364-6:2008 okresowe sprawdzanie obejmujce szczegowe badanie instalacji naley przeprowadzi bez jej demontau lub z czciowym jej demontaem i uzupeni waciwymi prbami i pomiarami, cznie ze sprawdzeniem wykazujcym, e spenione s wymagania dotyczce czasw wyczania RCD aby zapewni: a) bezpieczestwo osb i zwierzt domowych przed skutkami poraenia elektrycznego i

21
oparzenia, oraz b) ochron mienia przed uszkodzeniem spowodowanym poarem lub ciepem powstaym na wskutek uszkodzenia instalacji, oraz c) przekonanie, e instalacja nie jest uszkodzona lub obnione jej waciwoci nie pogorsz bezpieczestwa, oraz d) identyfikacj wad instalacji i odchyle od wymaga normy, ktre mog spowodowa niebezpieczestwo. Jeeli poprzedni protok nie jest dostpny, konieczne jest dodatkowe badanie. Zgodnie z postanowieniem nowego wydania PN-HD 60364-4-41 podczas sprawdzania czasw wyczania RCD, prba powinna by wykonana prdem 5 n Okresowe badania i pomiary wykonujemy takimi samymi metodami jak prby odb iorcze.

5. Czsto wykonywania okresowych pomiarw i bada

5.1 Wymagania okrelajce czsto wykonywania pomiarw
Norma PN-HD 60364-6 wymaga, aby czsto okresowego sprawdzania instalacji bya ustalana z uwzgldnieniem rodzaju instalacji i wyposaenia, jej zastosowania i dziaania, czstoci i jakoci konserwacji oraz wpyww zewntrznych na ktre jest naraona. Najduszy okres midzy badaniami ustalony p rzez Prawo Budowlane [18-3.] wynosi 5 lat. Norma PN-HD 60364-6 proponuje krtszy kilkuletni okres bada (np. 4 lata), za wyjtkiem podanych poniej przypadkw, w ktrych wystpuje wiksze ryzyko i zalecany jest roczny czasokres bada i przegldw. Nale do nich: miejsca pracy lub pomieszczenia, gdzie wystpuje ryzyko poraenia elektrycznego, poaru lub wybuchu spowodowanego degradacj; miejsca pracy lub pomieszczenia, gdzie wystpuj instalacje zarwno niskiego jak i wysokiego napicia; obiekty komunalne; tereny budowy; miejsca, w ktrych uywany jest sprzt przenony. Dla budownictwa mieszkaniowego mona stosowa dusze okresy (np. 10 lat co jest niezgodne z postanowieniem Prawa Budowlanego ). Gdy uytkownicy mieszka zmieniaj si, sprawdzanie instalacji elektrycznej jest bardzo zalecane. W przypadku instalacji, ktre objte s systemem skutecznego zarzdzania zapewniajcym profilaktyczn konserwacj podczas normalnego uytkowania, sprawdzenia okresowe mog by zastpione odpowiednim systemem staej kontroli i konserwacji przez osoby wykwalifikowane. Naley zachowa odpowiednie zapisy. W zalenoci od warunkw rodowiskowych naley stosowa rne okresy. Czsto bada naley ustali uwzgldniajc warunki rodowiskowe, w jakich pracuje instalacja, w oparciu o wymagania Ustawy Prawo Budowlane [18-3], Ustawy Prawo Energetyczne [18-4], o wymagania przepisw o ochronie przeciwporaeniowej [18-N-2] i przeciwpoarowej [18 -12] oraz w oparciu o zasady wiedzy technicznej. W oparciu o wymagania nie obowizujcego obecnie zarzdzenia MGiE z 1987 r. wszystkie urzdzenia i instalacje elektryczne mona podzieli na cztery grupy w zalenoci od warunkw rodowiskowych, w jakich s eksploatowane i wymaganej czstoci bada (tabela 5.1). - 1 grupa - urzdzenia i instalacje badane w penym zakresie nie rzadziej ni, co rok, - 2 grupa - urzdzenia i instalacje badane pod wzgldem bezpieczestwa przeciwporaeniowego nie rzadziej ni co rok i pod wzgldem bezpieczestwa przeciwpoarowego, przez pomiar rezystancji izolacji nie rzadziej ni co 5 lat,

22
- 3 grupa - urzdzenia i instalacje badane pod wzgldem bezpieczestwa przeciwporaeniowego nie rzadziej ni co 5 lat i pod wzgldem bezpieczestwa przeciwpoarowego, nie rzadziej ni co rok - 4 grupa - urzdzenia badane w penym zakresie, nie rzadziej ni co 5 lat. Poniewa nie ma obecnie aktu normatywnego okrelajcego czasokresy okresowego wykonywania pomiarw i bada, gdy rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 4 maja 2007 w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego [ 18 -16] nie ujmuje tego zagadnienia, wic zgodnie z wymaganiem nieobowizujcego Rozporzdzenia Ministra Gospodarki z 20 grudnia 2000 r. w sprawie szczegowych warunkw przyczenia podmiotw do sieci elektroenergetycznych, obrotu energi elektryczn, wiadczenia usug przesyowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardw jakociowych obsugi odbiorcw [18 -10] (traktowanego jako zasady wiedzy technicznej), podmioty zaliczane do grup przyczeniowych I-III i VI powinny opracowa instrukcj ruchu i eksploatacji. Podobnie podmioty zaliczane do grup przyczeniowych IV i V powinny opracowa instrukcj eksploatacji. Instrukcje te powinny okrela zakres, procedury i czynnoci zwizane z ruchem i eksploatacj urzdze, instalacji i sieci elektroenergetycznych nalecych do tych podmiotw. Tabela 5.1. Zalecane czasokresy pomiarw eksploatacyjnych urzdze i instalacji elektrycznych Rodzaj pomieszczenia Okres pomidzy kolejnymi sprawdzaniami skutecznoci ochrony rezystancji izolacji przeciwporaeniowej instalacji nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 5 lat nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 5 lat

1. O wyziewach rcych 2. Zagroone wybuchem 3. Otwarta przestrze 4. Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100% i wilgotne przejciowo 75 do 100% 5. Gorce o temperaturze powietrza nie rzadziej ni, co 1 rok nie rzadziej ni, co 5 lat ponad 35 oC 6. Zagroone poarem nie rzadziej ni, co 5 lat nie rzadziej ni co 1 rok 7. Stwarzajce zagroenie dla ludzi nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni, co 1 rok (ZL I, ZL II, ZL III) 8. Zapylone nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat 9. Pozostae nie wymienione nie rzadziej ni, co 5 lat nie rzadziej ni, co 5 lat W omawianych instrukcjach powinny by podane czasokresy bada okresowych dostosowane do warunkw rodowiskowych panujcych w danym zakadzie. Omawiane instrukcje powinny by zatwierdzone przez Dyrektora Zakadu, co znacznie uatwia prawidow eksploatacje urzdze w danym zakadzie.

5.2. Czsto wykonywania okresowych bada na terenach budowy.

W normach brak jest wymaga dotyczcych terminw i zakresw bada okresowych urzdze i wycznikw przeciwporaeniowych rnicowoprdowych na terenach budowy. Naley stosowa terminy zawarte w Rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy wykonywaniu robt budowlanych [18 -11], ktre stanowi: W 58 Okresowa kontrola stanu stacjonarnych urzdze elektrycznych na terenach budowy pod wzgldem bezpieczestwa odbywa si, co najmniej jeden raz w miesicu, natomiast kontrola stanu i opornoci izolacji tych urzdze, co najmniej dwa razy w roku, w okresach najmniej korzystnych dla stanu izolacji tych urzdze i ich opornoci a ponadto: 1) przed uruchomieniem urzdzenia po dokonaniu zmian, przerbek i napraw zarwno elektrycznych jak i mechanicznych, 2) przed uruchomieniem urzdzenia, ktre nie byo czynne przez okres jednego miesica lub duej, 3) przed uruchomieniem urzdzenia po jego przemieszczeniu.

23
Przy zastosowaniu wycznikw ochronnych rnicowoprd owych, w rozdzielnicach budowlanych, naley sprawdza przyciskiem TEST dziaanie tego wycznika na pocztku kadej zmiany. Dla porwnania, niemieckie przepisy VDE wymagaj, aby w ramach bada eksploat acyjnych przeprowadzano: a) Sprawdzanie dziaania wycznikw przeciwporaeniowych rnicowoprdowych oznaczanych jako wyczniki FI przyciskiem kontrolnym Test i ogldziny w obiektach niestacjonarnych np. placach budowy - na pocztku kadego dnia roboczego, przez obsug danego urzdzenia. w obiektach stacjonarnych, - co najmniej raz na 6 miesicy, przez obsug urzdzenia. b) Pomiary skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej w instalacjach z wycznikami FI naley wykona: w obiektach niestacjonarnych np. place budowy, kopalnie, przewona aparatura w szpitalach, - co najmniej raz w miesicu przez elektryka z uprawnieniami. w instalacjach elektrycznych w przewonych i stacjonarnych pomieszczeniach warsztatowych, - co najmniej raz na 6 miesicy przez elektryka z uprawnieniami. w pomieszczeniach biurowych, - co najmniej raz w roku przez elektryka z uprawnieniami. - w instalacjach elektrycznych i urzdzeniach stacjonarnych, - co najmniej raz na 4 lata przez elektryka z uprawnieniami. Kwalifikacja budynkw i pomieszcze ze wzgldu na zagroenia dla ludzi zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. [18-8] jest podana poniej. Budynki oraz czci budynkw stanowice odrbne strefy poarowe, okrelone jako ZL, zalicza si do jednej lub do wicej ni jedna spord nastpujcych kategorii zagroenia ludzi: ZLI zawierajce pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego p rzebywania ponad 50 osb nie bdcych ich staymi uytkownikami, a nie przeznaczone dla przede wszystkim do uytku ludzi o ograniczonej zdolnoci poruszania si, ZLII przeznaczone przede wszystkim do uytku ludzi o ograniczonej zdolnoci poruszania si, takie jak szpitale, obki, przedszkola, domy dla osb starszych, ZLIII uytecznoci publicznej nie zakwalifikowane do ZLI i ZL II, ZL IV mieszkalne, ZL V zamieszkania zbiorowego, nie zakwalifikowane do ZLI i ZL II. Bezpieczestwo przeciwpoarowe zaley od prawidowego doboru przekroju przewodw, waciwego doboru zabezpiecze, oraz od warunkw chodzenia przewodw i aparatury. Bezpieczestwo przeciwpoarowe sprawdzamy kontrolujc stan izolacji przez ogldziny i pomiar jej rezystancji, przez sprawdzenie czy zabezpieczenia s prawidowo dobrane do aktualnych warunkw obcieniowych i czy spenione s warunki chodzenia urzdze nagrzewajcych si podczas pracy, czy otwory i kanay wentylacyjne s drone i nie ulegy zatkaniu. Skuteczno ochrony przeciwporaeniowej polepsza skuteczno ochrony przeciwpoarowej.

6. Dokumentowanie wykonywanych prac pomiarowo-kontrolnych

6.1. Sposb dokumentowania pomiarw
Kada praca pomiarowo-kontrolna (sprawdzenie odbiorcze lub okresowe) powinna by zakoczona wystawieniem protokou z przeprowadzonych bada i pomiarw. Protok z prac pomiarowo - kontrolnych powinien zawiera:

24
1. nazw firmy wykonujcej pomiary i numer protokou; 2. nazw badanego urzdzenia, jego dane znamionowe i typ ukadu sieciowego; 3. miejsce pracy badanego urzdzenia; 4. rodzaj i zakres wykonanych pomiarw; 5. dat ich wykonania; 6. nazwisko osoby wykonujcej pomiary i rodzaj posiadanych uprawnie ; 7. dane o warunkach przeprowadzania pomiarw; 8. spis uytych przyrzdw i ich numery; 9. szkice rozmieszczenia badanych urzdze, uziomw i obwodw, lub inny sposb jedno znacznej identyfikacji elementw badanej instalacji 10. liczbowe wyniki pomiarw; 11. uwagi, wnioski i zalecenia wynikajce z ogldzin i pomiarw; 12. wniosek kocowy. Kade badanie instalacji elektrycznych zarwno z bezpiecznikami, z wycznikami nadmiarowo prdowymi jak i z wycznikami rnicowoprdowymi, powinno by udokumentowane protokoem z tych bada, ktry powinien zawiera szczegowe informacje o wynikach ogldzin i bada oraz informacje dotyczce zmian w stosunku do dokumentacji oraz odchyle od norm i przepisw, cznie z wadami i usterkami, z podaniem czci instalacji, ktrych to dotyczy. Protok sprawdzenia okresowego moe zawiera zalecenia dotyczce napraw lub ulepsze, takich jak modernizacja instalacji w celu doprowadzenia do zgodnoci z aktualnymi normami Jako wzory protokow mona wykorzysta zaczniki nr 1 do nr 9. Prace pomiarowo-kontrolne mog wykonywa wycznie osoby posiadajce aktualne zawiadczenia kwalifikacyjne w zakresie pomiarowo-kontrolnym. Osoba wykonujca pomiary moe korzysta z pomocy osoby nie posiadajcej zawiadczenia kwalifikacyjnego, lecz musi ona by przeszkolona w zakresie bhp dla prac przy urzdzeniach elektrycznych i zna sposoby udzielania pomocy przedlekarskiej, a protok z pomiarw traktowanych jako kontrola stanu technicznego instalacji elektrycznej musi by podpisany przez osob z uprawnieniami D. Odbir instalacji elektrycznej powinien odbywa si komisyjnie i by zakoczony protokoem bada odbiorczych. Wzory takich protokow i instrukcja przeprowadzania bada odbiorczych podane s w zaczniku 10. Protokoy z wszystkich kontroli i bada powinny by zacznikiem do wpisu w ksice obiektu budowlanego zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji [18 -15] W protokole sprawdzenia odbiorczego naley poda osob odpowiedzialn za bezpieczestwo, budow i sprawdzenie instalacji. Protok odbiorczy instalacji powinien zawiera zalecenie dotyczce okresu midzy sprawdzaniem odbiorczym a pierwszym sprawdzaniem okresowym.

6.2. Bdy w dokumentowaniu pomiarw

Protokoy z wykonanych pomiarw ochronnych spotykane w praktyce czsto nie speniaj podstawowych wymogw stawianych tej dokumentacji. Podstawowymi brakami s: brak nr protokou, brak nazwy firmy wykonujcej dokumentowane pomiary, niezgodno parametrw i rodzaju aparatury zabezpieczajcej ze stanem faktycznym, brak szkicu rozmieszczenia badanych urzdze, uziomw i obwodw, lub innego sposobu jednoznacznej identyfikacji elementw badanej instalacji, uwagi i wnioski niezgodne z uzyskanymi wynikami z wykonanych pomiarw, brak konstruktywnego wniosku kocowego.

25

7. Wykonywanie poszczeglnych rodzajw bada

7.1. Cigo przewodw ochronnych i pocze wyrwnawczych oraz pomiar rezystancji przewodw ochronnych.
a) Norma PN-IEC 60364-6-61 wymaga, aby prb cigoci przewodw wykonywa przy uyciu rda prdu staego lub przemiennego o niskim napiciu 4 do 24 V w stanie bezobcieniowym (U1) i po obcieniu prdem co najmniej 0,2 A (U2). Prd stosowany podczas prby powinien by tak may, aby nie stwarza ryzyka powstania poaru lub wybuchu. Sprawdzenie moe by rwnie wykonane przy uyciu mostka lub omomierza z wb udowanym rdem napicia pomiarowego lub przeprowadzone metod techniczn. b) Pomiar rezystancji przewodw ochronnych polega na przeprowadzeniu pomiaru rezystancji R midzy kad czci przewodzc dostpn a najbliszym punktem gwnego przewodu wyrwnawczego, ktry ma zachowan cigo z uziomem. Wedug PN-IEC 60364-6-61 zmierzona rezystancja R powinna spenia nastpujcy warunek: R

UC Ia

(7.1)

gdzie: UC - spodziewane napicie dotykowe podane w tabeli 7.1, okrelone na podstawie IEC 479 -1, a Ia - prd zapewniajcy samoczynne zadziaanie urzdzenia ochronnego w wymaganym czasie 0,2; 0,4 lub 5 s. Tabela 7.1. Spodziewane napicie dotykowe
Czas wyczenia [s] 0,1 0,2 0,4 0,8 5 Spodziewane napicie dotykowe [ V ] 350 210 105 68 50

Warunek ten dotyczy przypadkw, gdy zapewnione jest szybkie wyczenie w czasie podanym w tabeli, lecz nie dotyczy pocze wyrwnawczych dodatkowych (miejscowych). Dla pocze wyrwnawczych dodatkowych oraz we wszystkich przypadkach budzcych wtpliwo, co do wartoci zapewnienia napicia dopuszczalnego dugotrwale, naley sprawdza czy rezystancja pocze wyrwnawczych R midzy czciami przewodzcymi jednoczenie dostpnymi, spenia warunek (7.2) R

UL Ia

(7.2)

gdzie: UL - dopuszczalne dugotrwale napicie dotyku 50 V - warunki normalne, 25 V warunki o zwikszonym niebezpieczestwie poraenia np. plac b udowy Ia - prd zapewniajcy samoczynne zadziaanie urzdzenia ochronnego w wymaganym czasie Normy DIN/VDE zalecaj ukad pomiarowy metod techniczn (rys.7.1. - cznia napiciowa) zasilany z obcego rda o napiciu przemiennym do 24 V. Rezystancje pocze ochronnych obliczamy ze wzoru (7.3). Pomiar rezystancji przewodw mona rwnie wykona przy uyciu mostka Thomsona (rys. 7.2) albo z wykorzystaniem miernika do pomiaru maych rezystancji.

26

U 1 U2 I

RL

(7.3)

U1 - napicie w stanie bezprdowym U2 - napicie pod obcieniem I - prd obcienia RL - rezystancja przewodw pomiarowych T - transformator zasilajcy 150 VA P - potencjometr regulacyjny SPW - szyna pocze wyrwnawczych Rys. 7.1. Ukad do pomiaru rezystancji przewodw ochronnych Norma PN-HD 60364-6 wymaga wykonania prby cigoci elektrycznej: a) przewodw ochronnych, w tym przewodw ochronnych w poczeniach wyrwnawczych gwnych i dodatkowych oraz, b) przewodw czynnych w przypadku piercieniowych obwodw odbiorczych.

7.2. Bdy przy wykonywaniu pomiarw maych rezystancji

Pomiary maych rezystancji mog by wykonywane metod techniczn, mostkiem technicznym Thomsona lub przyrzdem do pomiaru maych rezystancji. Przy pomiarze maej rezystancji metod techniczn naley stosowa tzw. czni napiciow rys 7.2.a. (poprawny pomiar napicia), wtedy amperomierz mierzy sum prdu pyncego przez rezystor i woltomierz. Prd pyncy przez woltomierz o duej rezystancji jest wielokrotnie mniejszy o prdu pyncego przez mierzony rezystor. W przypadku zastosowania tzw. czni prdowej rys 7.2.b (poprawny pomiar prdu), gdy woltomierz mierzy czny spadek napicia na rezystorze poczonym szeregowo z amperomierzem wystpuje duy bd pomiaru, gdy spadek napicia na amperomierzu jest porwnywalny ze spadkiem na mierzonym maym rezystorze.

Rys. 7.2. Ukady do pomiaru rezystancji metod techniczn Przy pomiarze przyrzdem do pomiaru maych rezystancji naley zwrci uwag na rezystancj przewodw czcych, ktre przez niektre przyrzdy mog by skompensowane, lub naley zmierzy je oddzielnie i odj od uzyskanego wyniku.

27
Przy pomiarze mostkiem technicznym Thomsona naley stosowa cztery przewody pomiarowe, odpowiednio poczone, jak przedstawiono na rys 7.3., uzyskany wynik jest dokadny i poprawny. Rezystancja przewodw czcych nie wpywa na wynik pomiaru .

Rys. 7.3. Poczenie przewodw przy pomiarze mostkiem Thomsona

7.3. Pomiar rezystancji izolacji

Stan izolacji ma decydujcy wpyw na bezpieczestwo obsugi i prawidowe funkcjonowanie wszelkiego rodzaju urzdze elektrycznych. Dobry stan izolacji to obok innych rodkw ochrony, rwnie gwarancja ochrony przed dotykiem bezporednim, czyli przed poraeniem prdem elektrycznym, jakim gro urzdzenia elektryczne. Mierzc rezystancj izolacji sprawdzamy stan ochrony przed dotykiem bezporednim. Pomiary rezystancji izolacji wykonywane s w instalacji odczonej od zasilania. Rezystancj izolacji naley mierzy pomidzy kolejnymi parami przewodw czynnych oraz pomidzy kadym przewodem czynnym i ziemi. Przewody ochronne PE i ochronno -neutralne PEN traktowa naley jako ziemi, a przewd neutralny N jako przewd czynny. Przy urzdzeniach z ukadami elektronicznymi pomiar rezystancji izolacji naley wykonywa pomidzy przewodami czynnymi poczonymi razem a ziemi, celem uniknicia uszkodzenia elementw elektroniki. Bloki zawierajce elementy elektroniczne, o ile to moliwe naley na czas pomiaru wyj z obudowy. Podczas pomiaru rezystancji izolacji kabli w obwodach z przemiennikami czstotliwoci i falownikami, przed pomiarem naley kable odczy od urzdzenia energoelektronicznego. Urzdzenia nagrzewajce si w czasie pracy powinny by mierzone w stanie nagrzanym 7.3.1. Wykonywanie pomiarw rezystancji izolacji instalacji Rezystancja izolacji zaley od wielu czynnikw: 1 wilgotnoci atmosfery, 2 - temperatury (rys 7.4.a) - Przy pomiarze rezystancji izolacji w temperaturze innej ni 20 oC naley wyniki przeliczy do temperatury odniesienia 20 oC. Wartoci wspczynnika przeliczeniowego K20 podaje tabela 7.2. Dla urzdze nagrzewajcych si podczas pracy pomiar rezystancji izolacji naley wykona w stanie nagrzanym.

28
Tabela 7.2. Wartoci wspczynnika przeliczeniowego K20 Temperatura oC Wspczynnik K20dla uzwoje silnika izolacja papierowa kabla izolacja gumowa kabla izolacja polwinitowa kabla 4 0,63 0,21 0,47 0,11 8 0,67 0,30 0,57 0,19 10 0,7 0,37 0,62 0,25 12 0,77 0,42 0,68 0,33 16 0,87 0,61 0,83 0,625 20 1,0 1,0 1,0 1,0 24 1,13 1,57 1,18 1,85 26 1,21 2,07 1,26 2,38 28 1,30 2,51, 1,38 3,125

Dla kabli o izolacji polietylenowej z uwagi na wysok warto rezystancji izolacji nie stosuje si wspczynnika przeliczeniowego K20 . 3 - napicia przy, jakim przeprowadzany jest pomiar (rys 7.4.b), Prd upywu przez izolacj nie jest proporcjonalny do napicia w caym jego zakresie. Ze wzrostem napicia rezystancja maleje pocztkowo szybciej, potem wolniej, po czym ustala si. Po przekroczeniu granicy wytrzymaoci nastpuje przebicie izolacji i rezystancja spada do maych wartoci lub zera. Pomiar naley wykonywa napiciem wyszym od nominalnego zgodnie z wymaganiami przepisw podanymi w tabeli 7.3. 4 - czasu pomiaru (rys 7.4.c). Po przyoeniu napicia, podczas pomiaru rezystancji izolacji, przez pewien czas jej warto nie jest staa, lecz stopniowo wzrasta, co spowodowane jest zmianami fizycznymi lub chemic znymi zachodzcymi w materiale izolacyjnym pod wpywem pola elektrycznego i przepywajcego prdu. Izolowane czci metalowe (kabel) stanowi kondensator i pocztkowo pynie prd pojemnociowy - (adowanie kondensatora) wikszy od docelowego prdu upywowego. 5 - czystoci powierzchni materiau izolacyjnego. Rezystancja izolacji to poczona rwnolegle rezystancja skrona - zalena od rodzaju materiau izolacyjnego i rezystancja powierzchniowa - zalena od czystoci powierzchni. Pomiar rezystancji izolacji powinien by przeprowadzany w odpowiednich warunkach: temperatura 10 do 25oC, wilgotno 40% do 70%, urzdzenie badane powinno by czyste i nie zawilgocone. Pomiar rezystancji izolacji wykonujemy prdem staym, aby wyeliminowa wpyw pojemnoci na wynik pomiaru. Odczyt wyniku pomiaru nastpuje po ustaleniu si wskazania (ok. 0,5 do 1 min). Odczytujemy wtedy natenie prdu pyncego przez izolacj pod wpywem przyoonego napicia na skali przyrzdu wyskalowanej w M . Graniczny bd pomiaru rezystancji izolacji wynosi 30%.

a)

b)

c)

Rys. 7.4. Zaleno rezystancji izolacji od temperatury, napicia i czasu pomiaru Miernikami rezystancji izolacji s induktory o napiciu 250, 500,1000 , 2500 i 5000 V.

29
Sposb wykonywania pomiaru i wymagane wartoci napi probierczych i minimalnej rezystancji izolacji dla instalacji elektrycznej podczas bada odbiorczych i okresowych podaje norma PN-HD 60364-6 [12-N-5]. Wymagane wartoci napi probierczych i minimalnych wartoci rezystancji izolacji zamieszczone s w tabeli 7.3. Rezystancja izolacji zmierzona napiciem probierczym podanym w tabeli 7.3. jest zadowalajca, jeeli jej warto nie jest mniejsza od wartoci minimalnych podanych w tej tabeli. Tabela 7.3. Aktualnie wymagane wartoci napi probierczych i minimalnych wartoci rezystancji izolacji Napicie probiercze prdu staego [V] 250 500 1000 Minimalna warto rezystancji izolacji [M ] 0,5 1,0 1,0

Napicie znamionowe badanego obwodu [V] do 50 SELV i PELV 50 < U 500 > 500

Jeeli zmierzona rezystancja jest mniejsza od podanej w tabeli 7.3 to instalacja powinna by podzielona na szereg grup obwodw i zmierzona rezystancja izolacji dla kadej grupy, celem ustalenia obwodu o obnionej wartoci rezystancji izolacji. 7.3.2. Pomiar rezystancji izolacji obwodw owietleniowych Instalacj owietleniow naley odpowiednio przygotowa do pomiaru rezystancji izolacji. Przygotowanie badanych obwodw owietleniowych do pomiaru polega na zczeniu wszystkich wycznikw owietleniowych i wyczeniu zabezpieczenia obwodu, aby pomiar obejmowa ca instalacj cznie z czci sufitow obwodu owietleniowego. W ukadzie sieciowym TN-S jeeli zabezpieczenie wystpuje tylko w przewodzie fazowym , naley wykona przerw rwnie w przewodzie neutralnym N. W ukadzie sieciowym TN-C naley wykona przerw w przewodzie ochronno-neutralnym PEN, aby przerwa poczenie obwodu przez rda wiata z ziemi. Taki sposb wykonania pomiaru rezystancji izolacji powoduje sprawdzenie caej instalacji owietleniowej cznie z jej czci sufitow. 7.3.3. Pomiar rezystancji izolacji uzwoje transformatorw Podczas pomiaru rezystancji izolacji uzwoje transformatora odczytujemy warto rezystancji po 15 s.- R15 i po 60 s.- R60 nastpnie obliczany jest wspczynnik absorbcji K = R60/R15, okrelajcy stan oleju transformatorowego, ktrego warto powinna by nie mniejsza ni: - 1,15 dla transformatorw III grupy, - o mocy 1,6 MV.A i mniejszej - 1,2 dla rezystancji uzwoje do ziemi i 1,4 dla rezystancji midzy uzwojeniami dla transformatorw II grupy, - o mocy wikszej od 1,6 MV.A a nie nalecych do grupy I - 1,3 dla rezystancji uzwoje do ziemi i 2,0 dla rezystancji midzy uzwojeniami dla transformatorw I grupy, - 220 kV i o mocy 100 MV.A i wikszej. Zgodnie z wymaganiem normy PN-E-04700: czerwiec 2000 [18-N-12], pomiar rezystancji uzwoje transformatora naley wykona miernikiem izolacji o napiciu, co najmniej 2,5 kV, przy czystych i suchych izolatorach w temperaturze powietrza od 5 do 35 oC. Uzyskane wyniki naley przeliczy do temperatury w jakiej wykonano pomiar u wytwrcy wedug zasady: obnienie temperatury o 15 oC powoduje dwukrotny wzrost rezystancji i przeciwnie podwyszenie temperatury o 15 oC powoduje dwukrotne zmniejszenie rezystancji izolacji. Wymaganie dotyczce obliczania wskanika zmiany rezystancji (dla transformatorw nowych), tzw. wspczynnika absorbcji K = R60/R15, zostao usunite z normy w 2000r. Rezystancja izolacji uzwoje transformatora olejowego nie powinna by mniejsza ni 70% wartoci zmierzonej w wytwrni, przy temperaturze oleju 20 oC

30
Rezystancja izolacji uzwoje transformatora suchego zmierzona w temperaturze 20 oC po 60 s od chwili przyoenia napicia, nie powinna by mniejsza ni 25 M w przypadku napi znamionowych powyej 10 kV oraz 15 M w przypadku napi znamionowych 10 kV i niszych, przy wilgotnoci wzgldnej powietrza do 65%. 7.3.4. Pomiar rezystancji izolacji kabli Pomiar rezystancji izolacji kabli sterowniczych o napiciu znamionowym izolacji 250 V wykonuje si induktorem o napiciu 1000 V, a kabli energetycznych niezalenie od napicia znamiono wego badanego kabla, wykonuje si induktorem o napiciu 2500 V. Pomiarowi podlega rezystancja izolacji kadej yy kabla wzgldem pozostaych y zwartych i uziemionych. Rezystancja izolacji kabla podawana jest w M /km dla temperatury 20oC. Rezystancja izolacji y roboczych i powrotnych powinna by zgodna z danymi wytwrcy. Zgodnie z PN-E-04700:2000r. [18-N-12] rezystancja izolacji kabli o dugoci do 1 km i kabli duszych, przeliczona na 1 km dugoci kabla, powinna ona wynosi, co najmniej: - kable do 1 kV - 75 M km - dla kabli z izolacj gumow, - 20 M km - dla kabli z izolacj papierow, - 20 M km - dla kabli z izo lacj polwinitow, - 100 M km - dla kabli z izolacj polietylenow.

- kable powyej - 50 M km - dla kabli z izolacj papierow, 1 kV - 40 M km - dla kabli z izolacj polwinitow, - 100 M km - dla kabli z izolacj polietylenow (o napiciu do 30 kV), - 1000 M km - kable do zasilania elektrofiltrw, kable olejowe oraz kable z izolacj polietylenow o napiciu powyej 30 kV. Aby obliczy rezystancj kabla o dugoci 1 km w temperaturze 20 oC: - rezystancj zmierzon Rzm naley pomnoy przez dugo kabla w km, np. gdy kabel o dugoci 2,7 km ma rezystancj 100 M , std 2,7 x 100=270 M /km i przez wspczynnik K20 dla temperatury pomiaru z tabeli 7.2. czyli R iz 20/km = Rzm . L . K20 gdzie L jest dugoci kabla, w km Prb napiciow izolacji kabla przeprowadza si napiciem staym o wartociach i w czasach podanych w tabelach 7.4 i 7.5. Prb napiciow powoki polwinitowej kabli o napiciu do 18/30 kV, wykonuje si napiciem staym 5 kV przez 1 min., a kabli o napiciu powyej 18/30 kV, napiciem 10 kV przez 1 min. Warto prdu upywu nie powinna by wiksza ni 300.L w A, a warto prdu upywu linii o dugoci do 330 m nie powinna by wiksza ni 100 A. L to dugo badanego kabla w km. Tabela 7.4. Napicie probiercze dla kabli o izolacji polwinitowej
Napicie znamionowe kabla U0/U [kV] 0,6/1 3,6/6 6/10 8.7/15 12/20 18/30 Napicie probiercze przemienne [kV] Kabel Linia nowy kablowa 3,5 2,62 11 8,25 15 11,25 22 16,5 30 22,5 45 33,75 Napicie probiercze wyprostowane [kV] Kabel Linia nowy kablowa 8,4 6,28 26,4 19,8 36 27 52,8 39,6 72 54 108 81 Czas prby 5 min. dla kabli nowych 10min. dla linii kablowych eksploatowanych

31
Tabela 7.5. Napicie probiercze dla kabli o izolacji papierowej i z powok metalow
Napicie znamionowe kabla U0/U [kV] 0,6/1 3,6/6 6/10 8.7/15 Napicie probiercze przemienne [kV] Kabel Linia nowy kablowa 3,51) 2,621) 2) 4,0 3,02) 1) 1) 11 8,25 2) 14 10,52) 1) 15 11,251) 2) 20 152) 22 16,5 Napicie probiercze wyprostowane [kV] Kabel Linia nowy kablowa 8,41) 6,281) 2) 9,6 7,22) 1) 1) 26,4 19,8 2) 33,6 25,22) 1) 36 271) 2) 48 362) 52,8 39,6 Czas prby

5 min. dla kabli nowych 10 min. dla linii kablowych eksploatowanych

12/20 18/30
23/40

30 45
57

22,5 33,75
42,75
2)

72 108
136,8

54 81
102,6

Uwaga:

1)

kable jednoyowe

kable wieloyowe

7.3.5. Przyrzdy do pomiaru rezystancji izolacji Do wykonywania pomiarw rezystancji izolacji stosuje si mierniki izolacji tzw. megaomomierze. Wyrnia si dwa podstawowe rodzaje tych miernikw miernik i induktorowe i elektroniczne mierniki izolacji. Mierniki induktorowe ze wzgldu na rodzaj stosowanego ukadu i ustroju pomiarowego dziel si na: 1. mierniki magnetoelektryczne ilorazowe, z ustrojem pomiarowym ilorazowym mierzcym rezystancje, 2. mierniki z ustrojem pomiarowym szeregowym, mierzce prd upywajcy prze izolacj , wyskalowane w M . Przykadem megaomomierzy ilorazowych s mierniki typu IMI-11, IMI-21, IMI-31 o napiciu pomiarowym odpowiednio 500, 250 i 1000 V, oraz miernik typu IMI-33 posiadajcy moliwo wyboru napicia spord wartoci: 250, 500 i 1000 V. S to mierniki o maym zakresie pomiarowym do 10, 20, 50 lub 100 M . Do czciej stosowanych miernikw izolacji o ukadzie szeregowym nale dwuzakresowe mierniki typu IMI-41 w tym najczciej spotykany IMI-413 o napiciu pomiarowym 2500 V. Mierniki induktorowe s miernikami niezawodnymi i pewnymi w eksploatacji. Wad tych miernikw jest konieczno krcenia korbk podczas wyk onywania pomiarw. Elektroniczne mierniki izolacji s atwiejsze w obsudze. rdem napicia staego w tych miernikach jest bateria lub akumulator. Napicie rda przetwarzane jest na napicie wymagane do wykonania pomiarw. Przykadem tego typu przyrzdw s cyfrowe mierniki MIC-1000, MIC-2500 i MIC 5000, firmy SONEL S. A. Zasada pomiarw tymi przyrzdami polega na podaniu wymaganego napicia pomiarowego do badanego obiektu i po okreleniu prdu pyncego w obiekcie, obliczona zostaje przez mikroprocesor warto rezystancji i wywietlona na wywietlaczu ciekokrystalicz nym. Napicie pomiarowe w tych miernikach wytwarzane jest w programowalnej przetwornicy o duej sprawnoci i dobrej stabilnoci, nawet przy znacznych zmianach charakteru obcienia. Napicie to mona ustala na predefiniowane wartoci 100, 250, 500, 1000 i 250 0 V lub wybiera od 50 V do 1000 lub 2500 V, skokowo co 10 V, a dla MIC 5000 napicie moe by wybierane od 250 do 5000 V skokowo co 50 V. W miernikach tych mona uzyska wywietlenie prdu upywu zamiast wartoci rezystancji izolacji, po wciniciu przyc isku SEL w czasie trwania pomiaru.

32
rdem napicia staego w miernikach cyfrowych MIC-1000 i MIC-2500, jest pakiet akumulatorw NiCd 9,6 V. Akumulatory te, z uwagi na wystpujce w nich zjawisko tzw pamici naley adowa po cakowitym ich rozadowaniu, aby mona byo wykorzysta pen ich pojemno i potem mona odpowiednio dugo korzysta z induktora. W przypadku ich doadowania, do wykorzystania pozostaje tylko cz energii ostatnio doadowana i przydatno uytkowa induktora w takim przypadku jest znacznie mniejsza. Celem cakowitego rozadowania akumulatorw w tych miernikach naley zablokowa funkcj automatycznego wyczenia. W tym celu naley wczy miernik przy wcinitym przyc isku T1,2,3. Operacj t naley powtrzy kilkakrotnie, a wskanik naadowania akumulatorw bdzie wykazywa 0. 7.3.6. Bdy popeniane przy pomiarze rezystancji izolacji Przy wykonywaniu pomiarw rezystancji izolacji mog by popenione bdy do ktrych nale: a) uycie miernika o niewaciwym napiciu probierczym, b) zbyt krtki czas pomiaru, c) niewaciwe przygotowanie badanej instalacji lub urzdzenia do pomiaru, d) nieprawidowy odczyt zmierzonej wartoci rezystancji. Wykonanie pomiaru niewaciwym napiciem dotyczy gwnie wykonanie pomiaru zbyt niskim napiciem. Tak wykonany pomiar moe nie wykaza zego stanu izolacji badanego urzdzenia. Napicie pomiarowe powinno by zgodne z wymaganym dla danego urzdzenia przez norm. Wykonanie pomiaru zbyt wysokim napiciem moe prowadzi do uszkodzenia badanych urzdze, szczeglnie dotyczy to urzdze zawierajcych elementy elektroniczne. Zbyt krtki czas pomiaru moe wykaza nieprawidow warto rezystancji izolacji, szczeglnie przy pomiarach obwodw lub urzdze o duej pojemnoci. Odczyt powinien by dokonany po ustaleniu si wartoci mierzonej. Odczyt moe by wykonany wczeniej w przypadku, gdy warto mierzona jest znacznie wiksza od wartoci wymaganej dla danego urzdzenia i wskazanie przyrzdu ju nieznacznie si zmienia. Krtki czas pomiaru nie spowoduje rwnie bdu w p rzypadku pomiaru uszkodzonego obiektu, kiedy wynik pomiaru bdzie bliski zera. Niewaciwe przygotowanie badanej instalacji do pomiaru dotyczy gwnie obwodw owietleniowych, kiedy pomiar jest wykonany przy otwartych wycznikach owietlenia. Taki pomiar powoduje sprawdzenie tylko czci instalacji od zabezpieczenia do wycznika, bez pomiaru czci sufitowej obwodu owietleniowego. Przydatno takiego pomiaru w profilaktyce przeciwpoarowej jest niewielka. Takie upraszczanie pomiarw jest niedopuszczalne. Pomiar rezystancji izolacji uwaany jest za wystarczajco dokadny, jeeli uchyb nie przekracza 20 %.

7.4. Sprawdzenie ochrony przez oddzielenie obwodw

Sprawdzenie ochrony przez oddzielenie obwodw czci czynnych jednego obwodu od czci czynnych innych obwodw i od ziemi wykonuje si przez pomiar rezystancji izolacji oddzielajcej. Wymagania dla tej izolacji s takie same jak podano w tabeli 7.3.

7.5. Prba wytrzymaoci elektrycznej.

Prb wytrzymaoci izolacji naley wykonywa podczas bada odbiorczych dla izolacji wykonanych podczas montau instalacji oraz na urzdzeniach w miejscu ich zainstalowania. Okresowe badania eksploatacyjne wymagaj tylko wykonania pomiaru rezystancji.

7.6. Rezystancja podg i cian

W przypadku koniecznoci sprawdzenia rezystancji podg i cian naley wykona przynajmniej 3 pomiary w pomieszczeniu - pierwszy w odlegoci ok. 1 m od dostpnych obcych czci przewodzcych, pozostae dwa w odlegociach wikszych.

33
Norma PN-HD 60364-6:2008 zaleca wykonywanie pomiaru rezystancji, a waciwie impedancji stanowiska prdem przemiennym Ukad zalecany przez norm PN-HD 60364-6:2008 przedstawia rysunek nr 7.5.

Rys.7.5. Ukad pocze przy pomiarze rezystancji izolacji stanowiska prdem przemiennym wg. PN-HD 60364-6:2008 Przy pomiarze rezystancji stanowiska w ukadzie podanym w normie PN -HD 60364-6:2008 impedancj stanowiska obliczamy ze wzoru: ZX =

UX I

(7.4)

Ukad pocze, zalecany przez norm PN-IEC 60364-6-61 przedstawia rysunek 7.6.

Rys. 7.6. Ukad pocze przy pomiarze rezystancji izolacji stanowiska prdem staym 1- obcienie 750 N dociskajce elektrod do podogi i 250 N dociskajce elektrod do cian, 2- pytka izolacyjna dociskowa, 3- metalowa elektroda pomiarowa o wymiarach 250 x 250 mm (elektroda probiercza 1), 4- element uatwiajcy poczenie. Pomiary rezystancji podg i cian zgodnie z PN-IEC 60364-6-61 naleao wykonywa prdem staym. Jako rdo prdu stosowa omomierz induktorowy lub prbnik izolacji z zasilaniem bateryjnym, wytwarzajce w stanie bez obcienia napicie o wartoci okoo 500 V (lub 1000 V przy napiciu znamionowym instalacji przekraczajcym 500 V). W zaczniku A do normy PN-IEC 60364-6-61 [18-N-5] przedstawiono now konstrukcj elektrody probierczej (3), o ksztacie trjktnym jako drugi typ elektrody do pomiaru rezystancji podg i cian. Elektroda ta jest metalowym statywem trjnonym, ktrego elementy spoczywajce na pododze tworz wierzchoki trjkta rwnobocznego. Kady z podtrzymujcych element w jest wykonany jako elastyczna podstawa (guma przewodzca), zapewniajca po obcieniu dokadny styk z badan powierzchni na paszczynie wynoszcej okoo 900 mm 2, o rezystancji mniejszej ni 5000 .

34
W przypadkach spornych zalecana jest prba z uyciem e lektrody probierczej 1. W literaturze [18-P-1] oraz w normie PN-HD 60364-6:2008 [18-N-6] zalecane jest wykonywanie pomiaru rezystancji a waciwie impedancji stanowiska prdem przemiennym. Pomiar mona wykona przy uyciu: - woltomierza i wtedy rezystancj stanowiska oblicza si ze wzoru: Rst = RV (

U1 - 1) [k U2

(7.5),

lub - miliamperomierza, gdy woltomierz zostaje zastpiony miliamperomierzem a w przewodzie N wczony jest rezystor RW . Rezystancj stanowiska si ze wzoru: Rst =

I1 . RW [k I2

(7.6)

Przy pomiarze rezystancji stanowiska prdem przemiennym uzyskuje si jako wynik nieco wiksz warto, gdy wynikiem jest warto impedancji mierzonego stanowiska a wymagany jest pomiar rezystancji stanowiska. W zaczniku A do normy PN-HD 60364-6:2008 [18-N-6] elektrod probiercz, o ksztacie trjktnym, chyba pomykowo uznano jako elektrod probiercz 1 do pomiaru rezystancji podg i cian a elektrod z metalow pytk kwadratow uznano jako elektrod probiercz 2.

8. Samoczynne wyczenie zasilania w sieci TN

8.1. Warunek skutecznoci ochrony w sieci TN
Sprawdzenie skutecznoci ochrony przez samoczynne wyczenie zasilania w sieci TN polega na sprawdzeniu czy speniony jest warunek:

ZS

UO Ia

(8.1),

gdzie: ZS - impedancja ptli zwarciowej w [ , Ia - prd zapewniajcy samoczynne zadziaanie urzdzenia zabezpieczajcego w wym aganym czasie; Uo - napicie znamionowe sieci wzgldem ziemi w [V]. Sprawdzajc skuteczno ochrony przeciwporaeniowej przeprowadza si pomiar impedancji ptli zwarciowej ZS i porwnuje z obliczon wartoci ZS ze wzoru 8.1. Prd Ia okrela na postawie charakterystyk czasowo-prdowych zastosowanego urzdzenia zabezpieczajcego (dla bezpiecznika rys. 8.1 i wycznikw rys. 8.2) lub znamionowego prdu rnicowego urzdze ochronnych rnicowoprdowych I n. Prd Ia dobierany jest z charakterystyki zastosowanego urzdzenia zabezpieczajcego tak, aby wyczenie nastpowao w wymaganym czasie okrelonym w tabeli 8.1. W obwodach rozdzielczych mona przyjmowa duszy czas wyczania od wymaganego w tabeli 8.1., lecz nie przekraczajcy 5 sekund. Tabela 8.1. Maksymalne czasy wyczenia dla normalnych warunkw rodowiskowych Ukad sieci a.c. TN TT 0,8 0,3 50 V< Uo 120 V s d.c.
Wyczenie moe by wymagane z innych przyczyn ni ochrona przeciwporaeniowa

120 V< Uo 230 V s a.c. 0,4 0,2 d.c. 5 0,4

230 V< Uo 400 V s a.c. 0,2 0,07 d.c. 0,4 0,2

Uo > 400 V s a.c. 0,1 0,04 d.c. 0,1 0,1

35
Uwagi do tabeli 8.1.: 1. Maksymalne czasy wyczenia podane w tabeli 8.1. powinny by stosowane do obwodw odbiorczych o prdzie znamionowym nieprzekraczajcym 32 A , z ktrych zasilane s bezporednio lub poprzez gniazda wtyczkowe urzdzenia I klasy ochronnoci atwo dostpne, rczne lub/i przenone, przeznaczone do rcznego przemieszczania podczas uytkowania. 2. Jeeli w ukadzie sieci TT wyczenie jest realizowane przez zabezpieczenia nadprdowe, a poczenia wyrwnawcze ochronne s przyczone do wszystkich dostpnych czci przewodzcych w obrbie instalacji, to mog by stosowane maksymalne czasy wyczenia waciwe dla ukadu sieci TN. 3. W ukadach sieci TN czas wyczenia nieprzekraczajcy 5 s jest dopuszczony w obwodach rozdzielczych i w obwodach niewymienionych w pkt. 1. 4. W ukadach sieci TT czas wyczenia nieprzekraczajcy 1 s jest dopuszczony w obwodach rozdzielczych i w obwodach niewymienionych w pkt. 1. 5. Jeeli samoczynne wyczenie zasilania nie moe by uzyskane we waciwym czasie, to powinny by zastosowane dodatkowe poczenia wyrwnawcze ochronne. Impedancja ptli zwarcia wynika z sumy impedancji przewodw doprowadzajcych, impedancji uzwoje transformatora, impedancji wszystkich urzdze i przewodw znajdujcych si w instalacji odbiorczej a do punktu pomiaru. Przy obliczaniu impedancji ptli zwarcia przez projektanta wynik naley powikszy o 25 %. Norma wymaga, aby pomiar impedancji ptli zwarciowej wykonywa przy czstotliwoci znamionowej prdu obwodu.

8.2. Pomiar metoda techniczn

Pomiar ten wykonywano przy uyciu woltomierza i amperomierza, lecz obecnie praktycznie tej metody nie stosuje si. Przy tej metodzie osobno mierzono i obliczano rezystancj R badanej ptli zwarcia nastpnie mierzono i obliczano reaktancj XL ptli zwarcia. Z uzyskanych wartoci obliczano impedancj ptli zwarcia, ktra jest sum geometryczn rezystancji i reaktancji i wynosi: ZS =

R2

2 XL

(8.2)

Stosowanie tej metody grozi pojawieniem si niebezpiecznego napicia dotykowego na chronionych odbiornikach, ktre moe wystpi przy przerwie w przewodzie ochronnym. Dlatego przed waciwym pomiarem naleao wczy w badan ptl rezystor kontrolny rzdu 6 k .

Rys. 8.1. Charakterystyka pasmowa wkadki topikowej Bi-Wts 20 A

36

Rys. 8.2. Charakterystyki B, C, D wycznikw nadmiarowoprdowych

8.3. Pomiar impedancji ptli zwarciowej metod spadku napicia.

Impedancj ptli zwarciowej sprawdzanego obwodu naley zmierzy zaczajc na krtki okres obcienie o znanej rezystancji jak przedstawiono na rys. 8.3. Impedancja ptli zwarcia obliczana jest ze wzoru: ZS =

U1 U 2 IR

(8.3)

gdzie: ZS - impedancja ptli zwarciowej; U1 - napicie zmierzone bez wczonej rezystancji obcienia; U2 - napicie zmierzone z wczon rezystancj obcienia ; IR - prd pyncy w obwodzie pomiarowym ograniczony rezystancj obcienia R. Rnica pomidzy U1 i U2 powinna by znaczco dua. Na tej metodzie oparta jest zasada dziaania prawie wszystkich miernikw impedancji ptli zwarcia, takich jak: MOZ, MR-2, MZC-2, MZC 300 i wiele innych.

Rys. 8.3. Metoda pomiaru impedancji ptli zwarcia

37 8.4. Skuteczno ochrony przeciwporaeniowej w ukadzie TT

Sprawdzenie skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej w ukadzie TT moe polega na sprawdzeniu czy speniony jest warunek samoczynnego wyczenia zasilania w przypadku zastosowania zabezpieczenia o maym prdzie Ia i wtedy powinien by speniony warunek: Z S x I a UO ( 8.4)] lub zgodnie z norm sprawdza si czy speniony jest warunek obnienia napicia dotykowego poniej wartoci dopuszczalnej dugotrwale: RA x I a UL (8.5) gdzie: RA - rezystancja uziomu dostpnych czci przewodzcych; Ia - prd zapewniajcy samoczynne zadziaanie urzdzenia ochronnego w wymaganym czasie; UL - napicie dotykowe dopuszczalne dugotrwale 50 V - warunki rodowiskowe normalne oraz 25 V i mniej - warunki rodowiskowe o zwikszonym niebezpieczestwie poraenia. Jeeli urzdzeniem ochronnym jest urzdzenie rnicowoprdowe to 5 x znamionowy prd wyzwalajcy I n jest prdem Ia, czyli Ia = 5 I n Przeprowadzi naley pomiar rezystancji uziemienia dostpnych czci przewodzcych, aby sprawdzi czy rezystancja zastosowanego uziomu jest dostatecznie maa i czy speniony jest warunek skutecznoci ochrony przez obnienie napicia dotykowego poniej wartoci dopuszczalnej dugotrwale UL.

8.5. Skuteczno ochrony w ukadzie IT

W ukadzie IT przy pojedynczym doziemieniu samoczynne wyczenie nie jest wymagane. Wtedy naley sprawdzi czy speniony j est warunek : R A x I d UL (8.6) gdzie Id to prd pojemnociowy przy pojedynczym zwarciu z ziemi, przy pomijalnej impedancji pomidzy przewodem fazowym i czci przewodzc d ostpn (obudow). Przy wyznaczaniu wartoci prdu Id naley uwzgldni prdy upywowe oraz cakowit impedancj uziemie w ukadzie, to jest reaktancje pojemnociowe i rezystancje pomidzy przewodami fazowymi a ziemi oraz impedancj pomidzy punktem neutralnym tran sformatora a ziemi (o ile ona istnieje). Pozostae oznaczenia jak w ukadzie TT. Przy podwjnym doziemieniu w ukadzie IT musz by spenione nastpujce warunki: - jeeli nie jest stosowany przewd neutralny to ZS - jeeli jest stosowany przewd neutralny to Z`S

3 UO 2I a UO 2I a

(8.7) (8.8)

gdzie: ZS - impedancja ptli zwarcia obejmujca przewd fazowy i przewd ochronny w , Z`S - impedancja ptli zwarcia obejmujca przewd neutralny i przewd ochronny w , Ia - prd [A] zapewniajcy samoczynne zadziaanie urzdzenia ochronnego w wymaganym czasie zalenym od napicia znamionowego instalacji i od rodzaju sieci. Sprawdzenie skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej w ukadzie IT, dla przypadku podwjnego zwarcia z ziemi polega na sprawdzeniu czy spenione s podane powyej warunki. Pomiar impedancji ptli zwarciowej wykonuje si po uziemieniu punktu gwiazdowego transformatora na czas pomiaru, wykonywanego jak w ukadzie TN.

38 8.6. Stan ochrony przeciwporaeniowej w obwodach z elementami energoelektronicznymi

W wielu napdowych ukadach elektrycznych stosowane s urzdzenia energoelektroniczne takie jak sterowniki mikroprocesorowe, przetwornice czstotliwoci i falowniki. Urzdzenia energoelektroniczne charakteryzuj si wieloma specyficznymi waciwociami, ktre to czynniki utrudniaj dobr rodkw ochrony przeciwporaeniowej i przeciwpoarowej zapewniajcej bezpieczn prac obsugi oraz bezpieczne funkcjonowanie instalacji elektrycznej, ukadu energoelektronicznego i zasilanego urzdzenia roboc zego. Przy doziemieniu wewntrz przemiennika, na wyjciu prostownika w przemienniku czstotliwoci poczonego w ukadzie trjfazowego mostka, skuteczna warto prdu w przewodzie ochronnym moe osign warto 3 razy wiksz ni w przewodzie fazowym. Warto maksymalna prdu fazowego i prdu w przewodzie ochronnym jest taka sama, co znacznie utrudnia ochron przeciwporaeniow. Utrudnia to dobr zabezpiecze nadprdowych przemiennika i jego instalacji zasilajcej. Wynika std konieczno stosowania pocze ochronnych o odpowiednio duym przekroju oraz stosowania zaciskw gwarantujcych du pewno pocze tych przewodw. Przy doziemieniach wewntrz urzdzenia energoelektronicznego o napiciu dotykowym decyduje rezystancja lub impedancja pocze ochronnych. Zwykle wymaga si, aby rezystancja pocze wyrwnawczych nie bya wiksza ni 0,1 . W przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej przemiennika czstotliwoci, w przewodzie ochronnym PE obwodu gwnego moe pyn, prd stay lub przemienny o wartoci zalenej od miejsca doziemienia. Prd doziemienia moe mie rn warto w zalenoci od kta wysterowania prostownika. W zwizku z tym pojcie ptli zwarcia w ukadach przeksztatnikowych nie ma zastosowania . Istotnym elementem ochrony przed dotykiem porednim jest szyna ochronna PE, instalowana wewntrz obudowy przemiennika, ktra powinna by poczona przewodem ochronnym z zaciskiem ochronnym rozdzielnicy zasilajcej. Z szyn t powinny by poczone przewodami wyrwnawczymi, mocowanymi w sposb pewny, wszystkie czci skadowe ukadu i czci przewodzce obce, celem ograniczenia napicia dotykowego wzgldem ssiednich uziemionych czci przewodzcych w przypadku uszkodzenia izolacji do obudowy i wystpienia zwarcia. 8.6.1. Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyczenia zasilania Ochrona przy uyciu przeteniowych urzdze zabezpieczajcych Ze wzgldu na niemono wyznaczenia ptli zwarcia przy doziemieniu za przemiennikiem lub w jego obrbie, nie jest moliwe zastosowanie zewntrznego zabezpieczenia nadmiarowoprdowego, ktre umoliwiaoby prac zasilanych napdw w caym zakresie obcie bez nieselektywnych wycze i zapewniao skuteczne wyczenie w przypadku doziemienia bez wzgldu na aktualne wysterowanie przemiennik a. Zabezpieczenia ziemnozwarciowe i zwarciowe realizowane przez ukad sterowania i kontroli przemiennika i bdce jego integraln czci, mog wykry doziemienie, jednak sposb ich dziaania (zablokowanie funkcji zabezpieczenia, sygnalizacja lub zablokowanie falownika) rni si w zalenoci od wykonania przemiennika i czsto s ustawiane programowo. Uytkownik urzdzenia, jak rwnie osoba sprawdzajca skuteczno ochrony przeciwporaeniowej, nie dysponuj najczciej informacjami o sposobie dziaania za bezpieczenia ziemnozwarciowego lub zwarciowego, ani nie znaj wartoci, przy ktrych to dziaanie nastpuje (dane te nie s podawane w DTR). Ponadto zabezpieczenia powoduj, co najwyej zablokowanie zaworw falownika, co w rozumieniu przepisw o ochronie przeciwporaeniowej nie jest wyczeniem zasilania. Mona stwierdzi, i skuteczne zastosowanie zabezpieczajcych urzdze przeteniowych nie jest moliwe w tym przypadku.

39
Ochrona przy uyciu urzdze ochronnych rnicowoprdowych Urzdzenia ochronne rnicowoprdowe stosowane do zabezpieczania przemiennikw musz charakteryzowa si cechami, ktrych nie wymaga si od zabezpiecze stosowanych w instalacjach bez tych urzdze. Obszar objty ochron zaley od umiejscowienia wycznika rnicowoprdowego. Jeeli zostanie on zainstalowany na wejciu przemiennika, strefa ochronna obejmie przemiennik i zasilane z niego odbiory. Jeeli zostanie on zainstalowany na wyjciu chronione bd jedynie zasilane silniki. Obydwa rozwizania maj swoje zalety i wady. A) Wycznik zainstalowany na dopywie do przemiennika powinien by tak dobrany, aby nie powodowa wycze pod wpywem prdw upywowych w zabezpieczonym obwodzie. Przed doborem wycznika naley pomierzy prd upywowy, ktry zaley w znacznym stopniu od zastosowanego filtru, dugoci i typu przewodw zasilajcych silnik oraz od pojemnoci uzwoje silnika. Zastosowany wycznik musi w sposb skuteczny reagowa na prdy upywowe pojawiajce si w dowolnym miejscu obwodu chronionego, czyli na odksztacone prdy przemienne o zmieniajcej si w szerokich granicach czstotliwoci oraz na prdy wyprostowane o rnej zawartoci ttnie , powinien by to wycznik typu B. Przepyw prdu ziemnozwarciowego nie ustaje w chwili odczenia zasilania. Zmienia si droga jego przepywu, gdy od uszkodzonego obwodu odczone zostaje poczenie z ziemi o maej impedancji, ktrym jest punkt gwiazdowy transformatora zasilajcego sie. Z chwil wyczenia zasilania obwd ziemnozwarciowy, w ktrym rdem zasilania jest dua pojemno C wewntrz przemiennika, bdzie zamyka si przez rezystancj izolacji faz nie dotknitych doziemieniem. Prd ziemnozwarciowy, zmniejszy si szacunkowo do wartoci ok. 1 mA. B) Wycznik zainstalowany na wyjciu przemiennika powinien reagowa na prdy rnicowe o czstotliwociach mieszczcych si w zakresie regulacji przetwornicy, naley wic stosowa wyczniki typu B, ktre reaguj rwnie na przepyw prdw staych. W wikszoci ukadw napdowych w praktyce skuteczn ochron mona ju zapewni stosujc wyczniki typu A, kilkakrotnie tasze od wycznikw typu B. 8.6.2. Ochrona przy uyciu pocze wyrwnawczych W ukadach energoelektronicznych istotn rol w ochronie przeciwporaeniowej odgrywaj poczenia ochronne i wyrwnawcze, ktrych celem jest wyrwnanie potencjau midzy poszczeglnymi czciami ukadu w przypadku wystpienia doziemienia. Aby poczenia wyrwnawcze peniy rol niezalenego rodka ochronnego, musz by wykonane z uwzgldnieniem dwch zasadniczych czynnikw: A) musz zapewnia wyrwnanie potencjaw pomidzy czciami przewodzcymi dostpnymi urzdzenia bdcego rdem zagroenia (przemiennika lub silnika) a jednoczenie dostpnymi czciami przewodzcymi obcymi. Warunek ten powinien by speniony dla prdu ziemnozwarciowego, powodujcego wyczenie zasilania w wymaganym czasie przez najblisze od strony zasilania zabezpieczenie nadprdowe. Napicie dotykowe wysze od napicia dotykowego dopuszczalnego dugotrwale nie moe pojawi si pomidzy adn z czci przewodzcych objtych poczeniami wyrwnawczymi a jakkolwiek jednoczenie dostpn czci przewodzc nie objt nimi lub powierzchni gruntu. B) Przekrj przewodw uytych do wykonania pocze powinien by jak najwikszy i spenia wymagania PN-IEC 60364-5-54 [18-N-4]. C) Przekrj przewodu ochronnego dobiera si z uwagi na ochron urzdzenia i instalacji przed poraeniem lub poarem, za sposb ich prowadzenia powinien by taki, aby eliminowa zakcenia elektromagnetyczne czyli zapewnia kompatybilno elektromagnetyczn. Przewody ochronne czce sie zasilajc z przemiennikiem i silnikiem naley prowadzi cznie z przewodami przewodzcymi prd gwny. Taki sposb prowadzenia przewodw zmniejsza poziom zakce elektromagnetycznych generowanych przez obwody gwne i sprzyja ograniczaniu skadowej zgodnej przepi atmosferycznych. Przy instalowaniu ukadw energoelektronicznych naley zadba o pewno pocze ochronnych i wyrwnawczych. Zaleca si czenie przewodw ochronnych na dwie ruby, co

40
gwarantuje waciwy i pewny zestyk. Do jednego zacisku ochronnego nie powinno si czy kilku przewodw wyrwnawczych lub ochronnych, poniewa nie gwarantuje to dobrego i pewnego poczenia stykowego. W przypadku zasilania przemiennika przewodem picioyowym, kiedy zbdny jest przewd neutralny N, przewd ochronny PE, powinny stanowi dwie yy N i PE. W tym przypadku dugotrway prd zwarciowy o wartoci ok. 3 wikszej ni prd w przewodzie fazowym nie uszkodzi przewodu ochronnego, oraz skutecznie zostanie obnione napicie dotykowe, towarzyszce doziemieniu. 8.6.3. Sprawdzanie skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej Sposb sprawdzenia skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej w obwodach z elementami energoelektronicznymi zaley od zastosowanego rodka ochronnego. Sprawdzenie wycznika rnicowoprdowego polega na pomiarze prdu rnicowego powodujcego jego zadziaanie oraz pomiarze czasu tego zadziaania i porwnanie wartoci zmierzonych z dopuszczalnymi. Pomiar czasu zadziaania powinien by przeprowadzony przy wymuszeniu prdu rnicowego o wartoci, dla ktrej producent deklaruje maksymaln warto czasu. Obecnie w kraju dostpnych jest wiele testerw i mikroprocesorowych miernikw wycznikw rnicowoprdowych i to dla wszystkich typw wycznikw. Naley przestrzega zasady eby wyczniki rnicowoprdowe typu A i B byy sprawdzane odpowiednimi miernikami przeznaczonymi dla tego typu wycznikw. Zakcenia radioelektryczne wytwarzane przez przemienniki si lnie zakcaj pomiary wielkoci elektrycznych, co m oe powodowa rnic wskaza przyrzdw pomiarowych, gdy zostan zastosowane mierniki przystosowane do wykonywania pomiarw w obwodach zasilanych napiciem sinusoidalnym 50 Hz dla wycznikw typu AC. Zalecanym sposobem oceny skutecznoci pocze wyrwnawczych po ich zainstalowaniu oraz w przypadku zmiany warunkw w miejscu usytuowania chronionych urzdze mogcej mie wpyw na ich skuteczno, powinien by pomiar napi raeniowych, szczeglnie wystpujcych napi wzgldem podoa. Pomiar napi raeniowych polega na pomiarze rezystancji pocze ochronnych i obliczeniu napicia raenia, jakie moe pojawi si w przypadku przepywu prdu uszkodzeniowego przez te poczenia. W przypadku pomiarw okresowych wystarczajce wydaj si by ogldziny stanu przewodw i ich pocze. Dowiadczenia ruchowe wykazuj, e przewody wyrwnawcze, czce urzdzenia elektryczne z innymi czciami przewodzcymi lub zbrojeniami budynkw, prowadzone niezalenie od przewodw lub kabli zasilajcych, s czsto naraone na us zkodzenia mechaniczne. Ponadto nie s one kojarzone przez personel nieelektryczny z bezpieczestwem eksploatacji urzdze i bywaj np. przy pracach konserwacyjnych urzdze technologicznych odczane od tych urzdze. Dlatego przy ich stosowaniu naley s porzdza dokumentacj okrelajca jaki obszar (urzdzenia, elementy) maj one obejmowa. Ogldziny ich stanu powinny odbywa si o wiele czciej, ni wynika to z okrelonej przepisami czstoci bada kontrolnych rodkw ochr ony przy uszkodzeniu.

8.7. Mierniki do sprawdzania zabezpiecze nadmiarowo -prdowych.

Do pomiarw impedancji ptli zwarcia ZS przy ocenie skutecznoci ochrony przeciwporaenio wej w nowych i uytkowanych instalacjach elektrycznych z zabezpieczeniami nadmiarowo prdowymi i rnicowoprdowymi uywanych jest wiele miernikw takich jak: MW 3, MZK -2, MPZ-1, MIZ, MZW-5, MR-2, MOZ, MZC-2, OMER-1, MZC-300, MZC-301, MZC-302, MZC-303, MIE-500, MZC-310S i MPI-510 oraz wiele przyrzdw produkcji zagranicznej. Miernikami nowej generacji polskiej p rodukcji do pomiarw impedancji ptli zwarcia s: - Mierniki skutecznoci zerowania serii MZC -200, MZC-300, MZC-310S, MIE-500, i MPI-510

41
produkcji Firmy SONEL SA. S to lekkie przenone przyrzdy z odczytem cyfrowym, suce do pomiaru impedancji w obwodach samoczynnego wyczenia zasilania, do badania wycznikw rnicowoprdowych do pomiaru rezystancji uziemie ochronnych oraz napi przemiennych. Nadaj si do szybkiego i wygodnego sprawdzania sk utecznoci ochrony przeciwporaeniowej w obwodach o napiciu 100 do 500 V. Miernik MZC-310S suy do pomiaru bardzo maych impedancji ptli zwarcia, bo jest to miernik z wiksz rozdzielczoci ni mierniki typu MZC-300 i MIE-500.

8.8. Bdy popeniane przy pomiarze impedancji ptli zwarcia

Mierzc impedancj ptli zwarcia mona popeni bdy, dajce w wyniku zawsze nisz warto impedancji mierzonej ptli ni jej rzeczywista warto. Gdy popenione bdy sumarycznie bd wiksze ni 30% wartoci rzeczywistej, wyliczone wartoci doprowadz do wydania mylnego orzeczenia o skutecznoci ochrony. W przypadkach, gdy bdy mog przekroczy dopuszczalne dla nich wartoci, naley stosowa wspczynnik korekcyjny wikszy od jednoci. Bdy popeniane przy pomiarze impedancji ptli zwarcia mog by powodowane: 1) Niewaciwym zakresem uytych przyrzdw pomiarowych; 2) Zbyt ma wartoci prdu IR pyncego przez rezystancj R (rys. 8.3). Aby spadek napicia U1 - U2 by rzdu 5% napicia fazowego, prd ten powinien by zbliony do obliczeniowego prdu roboczego mierzonej ptli. 3) Wahaniami napicia. Bd wynikajcy z waha napicia nie stanowi wikszego proble mu, gdy korzystamy z miernika wykonujcego pomiar w bardzo krtkim czasie 10 do 20 ms, gdy wtedy wahania napicia nie maj wikszego wpywu na wynik pomiaru. 4) Charakterem ptli zwarciowej, zalenym od stosunku rezystancji R do reaktancji XL ptli zwarciowej. 5) Wartoci cos zwarciowej. prdu obcienia pyncego przed i w czasie pomiaru w mierzonej ptli

6) Tumicym wpywem stalowych obudw. Charakter impedancji zwarciowej, czyli stosunek rezystancji R do reaktancji XL ptli zwarciowej ma decydujcy wpyw na mierzony spadek napicia U 1 - U2. Na rysunku 8.5. przedstawiona jest zaleno wspczynnika korekcyjnego k, w zalenoci od stosunku R do XL obwodu ptli zwarciowej w przypadku pomiaru rezystancji ptli zwarcia. Wykres zosta sporzdzony przy zaoeniu, e: przy pomiarze napicia U1 w ptli nie pyn adne prdy obcieniowe, prd pomiarowy IR w ptli jest rwny 10 A, impedancja ptli Z jest staa, a zmieniaj si wartoci R i XL, tak, aby zawsze Z =1,41 .

42

Rys. 8.5. Wspczynnik korekcyjny k jako funkcja stosunku R do XL w mierzonej ptli zwarcia. Z przedstawionego wykresu na rys 8.5. wynika, e: przy stosunku R do XL wikszym od 3 nie potrzeba uywa wspczynnika korekcyjnego, czyli w obwodach odbiorczych o maych przekrojach, zlokalizowanych daleko od rda zasilania i wtedy moemy nawet stosowa mierniki mierzce rezystancj ptli zwarcia. w zakresie R do XL = 1 do 3 jeeli korzystamy z miernika mierzcego rezystancj ptli zwarcia to naley uywa wspczynnika korekcyjnego k, ktry wynika z wykresu, lub korzysta z miernika, ktry mierzy impedancj ptli zwarcia, w zakresie gdy stosunek R do XL jest mniejszy ni 1 czyli w ukadach rozdzielczych, na podstacjach, w pobliu transformatora zasilajcego dla poprawnego wykonania pomiaru musimy uywa tylko miernika, ktry mierzy impedancj ptli zwarcia przy duej wartoci prdu pomiarowego.

9. Wykonywanie pomiarw w instalacjach z wycznikami rnicowo prdowymi

9.1. Wyczniki rnicowoprdowe w instalacjach
Jednym z najbardziej skutecznych rodkw ochrony przeciwporaeniowej jest ochrona przy zastosowaniu urzdze ochronnych rnicowoprdowych (wyczniki ochronne rnicowoprdowe, wyczniki wsppracujce z przekanikami rnicowoprdowymi). W uziemionych sieciach elektrycznych istnieje moliwo aby prd pyn od przewodu faz owego z powrotem do rda przez ziemi, w przypadku uszkodzenia izolacji w odbiorn iku lub w jego przewodach zasilajcych, jak rwnie w przypadku dotknicia przewodw pod napiciem przez czowieka majcego poczenie z ziemi. Prd ten stwarza zagroenie zdrowia a nawet ycia dla ludzi i zwierzt oraz zagroenie zapalenia si elementw palnych w wyniku wydzielania si ciepa z zamiany en ergii elektrycznej na ciepln. Wycznik ochronny rnicowoprdowy porwnuje prdy dopywajce i powracajce w obw odzie odbiorczym oraz rozpoznaje powsta w razie uszkodzenia rnic midzy tymi prdami w wyniku pyncego do ziemi prdu rnicowego. Nie moe on zapobiec wystpieniu prdu rnicowego, lecz w przypadku wystpienia zagroe dla ludzi, zwierzt lub powstania szkd materialnych niezwocznie usunie to zagroenie poprzez szybkie wyczenie wszystkich biegunw. Wycznik ochronny rnicowoprdowy zapobiega wystpowaniu niebezpiecznych

43
napi dotykowych na korpusach urzdze I klasy ochronnoci. Gdy z powodu zwarcia z ziemi, zwikszonej upywnoci lub dotknicia przewodu fazowego przez czowieka lub zwierz rnica ta przekroczy warto prdu uszkodzeniowego I (wyzwalajcego wycznik) to wycznik odcza uszkodzon cz. Nie reaguje on jedynie na prdy uszkodzeniowe pynce tylko w przewodach czynnych (zwarciowe lub przecieniowe), gdy wtedy suma prdw obwodu nadal wynosi prawie zero. Wyczniki rnicowoprdowe mog by elementem systemu ochrony przeciwporaeniowej prz y uszkodzeniu (przed dotykiem porednim) lub uzupenieniem ochrony podstawowej (przed dotykiem bezporednim ) albo ochrony przeciwpoarowej i stosownie w tych celach kadorazowo speniaj nieco inn rol. Mog by stosowane w ukadach sieci TN, TT oraz IT, co stwarza zupenie rne warunki pracy, wpywa na skuteczno i niezawodno ochrony. Wyczniki rnicowoprdowe w instalacji wymagaj koo rdynacji midzy sob, a take z zabezpieczeniami zwarciowymi i urzdzeniami ochrony przeciwprzepiciowej. Poprawne stosowanie wycznikw rnicowoprdowych wymaga duej wiedzy i wie si z du odpowiedzialnoci. Po dczas badania wycznikw rnicowoprdowych oprcz wykonania pomiarw naley rwnie potrafi wykry wiele moliwych bdw popenianych przy ich doborze i instalowaniu Wyczniki rnicowoprdowe s wraliwe na warunki rodowiskowe zapylenie i wilgo, bez dodatkowej osony mog by instalowane jedynie w pomieszczeniach suchych i nie zapylonych. W pomieszczeniach wilgotnych i zapylonych mog by montowane jedynie w obudowach o odpowiednim stopniu ochrony IP wg PN-EN 60529:2003 [18-N-13]. Charakterystyki pasmowe wycznikw ochronnych rnicowoprdowych zwykych i selektywnych zamieszczono na rysunku 9.1.

Rys. 9.1. Charakterystyki pasmowe czasowo-prdowe wycznikw rnicowoprdowych 1 - bezzwocznego, 2 - o dziaaniu czasowo zalenym typu G, 3 - selektywnego Oznaczenia stosowane na wycznikach rnicowoprdowych podaje tabela 9.1.

44
Tabela 9.1. Oznaczenia stosowane na wycznikach rnicowoprdowych Typ AC A Oznaczenie Przeznaczenie Wycznik reaguje tylko na prdy rnicowe przemienne sinusoidalne Wycznik reaguje na prdy rnicowe przemienne sinusoidalne, na prdy pulsujce jednopowkowe, ze skadow sta do 6 mA. Wycznik reaguje na prdy rnicowe przemienne, jednopowkowe ze skadow sta do 6 mA i na prdy wyprostowane (stae) Wycznik dziaa z opnieniem minimum 10 ms (jeden pokres) i jest odporny na udary 8/20 s do 3000 A Wycznik jest odporny na udary 8/20 s do 250 A Wycznik jest odporny na udary 8/20 s do 750 A Wycznik jest odporny na udary 8/20 s do 3 kA (do 300 mA) i do 6 kA (300 i wicej mA). Minimalna zwoka czasowa 10 ms (80 ms przy I n) Wycznik selektywny. Minimalna zwoka czasowa 40 ms (200 ms przy I n). Odporny na udary 8/20 s do 5 kA0 -25oC F Wycznik odporny na temperatury do 25oC. Bez oznaczenia do 5oC. Wycznik na inn czstotliwo. W przykadzie na 150 Hz Wycznik wytrzymuje prd zwarciowy 10 000 A, pod warunkiem zabezpieczenia go bezpiecznikiem topikowym gG 80 A

kV

9.2. Metody sprawdzania skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej w obwo dach z wycznikami rnicowoprdowymi
Zacznik B do normy PN-IEC 60364-6-61 zawiera 3 metody sprawdzania dziaania urzdze ochronnych rnicowoprdowych (u.o.r.). Metoda 1 Zasada metody pokazana jest na rys. 9.1. - ukad bez sondy. Zmienna rezystancja jest wczona midzy przewodem fazowym, za urzdzeniem ochronnym a czci przewodzc dostpn chronionego odbioru. Przez zmian rezystancji R P regulowany jest prd I przy ktrym zadziaa badane urzdzenie ochronne rnicowoprdowe. Nie moe on by wikszy od I n. Metoda ta moe by stosowana dla ukadw sieci TN-S; TT oraz IT. W ukadzie IT, podczas przeprowadzania prby, w celu uzyskania zadziaania urzdzenia ochronnego rnicowoprdowego, moe by p otrzebne poczenie okrelonego punktu sieci bezporednio z ziemi. W tej metodzie nie stosuje si sondy pomocniczej umieszczonej w strefie ziemi odniesienia.

45

Rys. 9.1. Metoda 1, sprawdzania urzdze rnicowoprdowych, ukad do pomiaru prdu zadziaania i napicia dotyku bez uycia sondy pomiarowej Metoda 2 Na rysunku 9.2. przedstawiona jest zasada metody, w ktrej zmienny opr jest wczony midzy przewodem fazowym od strony zasilania a innym przewodem czynnym po stronie odbioru (zasada testera). Prd zadziaania I nie powinien by wikszy od I n. Obcienie powinno by odczone podczas prby. Metoda ta moe by stosowana dla ukadw sieci TN -S; TT oraz IT.

Rys. 9.2. Metoda 2 ukad do pomiaru prdu zadziaania wycznika ochronnego rnicowoprdowego

Metoda 3 Na rysunku 9.3. przedstawiona jest zasada metody, w ktrej stosowa na jest elektroda pomocnicza (sonda) umieszczona w ziemi odniesienia. Prd jest zwikszany przez zmniejszanie wartoci rezystancji R P. W tym czasie mierzone jest napicie U midzy dostpn czci przewodzc a niezalen elektrod pomocnicz. Mierzony jest rwnie prd I , przy ktrym urzdzenie zadziaa, ktry nie powinien by wikszy ni I n. Powinien by speniony nastpujcy warunek: U UL x I /I
n

(9.1)

gdzie: UL jest napiciem dotykowym dopuszczalnym dugotrwale w danych warunkach rodowiskowych. Metoda ta moe by stosowana dla ukadw sieci TN -S; TT oraz IT tylko wwczas, gdy lokalizacja pozwala na zastosowanie elektrody pomocniczej (np. na terenach budowy) .

46
W ukadzie IT, podczas przeprowadzania prby, w celu uzyskania zadziaania urzdzenia ochronnego rnicowoprdowego, moe by p otrzebne poczenie okrelonego punktu sieci bezporednio z ziemi.

Rys. 9.3. Metoda 3 sprawdzania urzdze rnicowoprdowych, ukad do pomiaru prdu zadziaania i napicia dotyku z wykorzystaniem sondy pomiarowej

9.3. Zakres sprawdzania wycznikw ochronnych rnicowoprdowych.

Sprawdzenie wycznikw ochronnych rnicowoprdowych powinno obejmowa: 1. sprawdzenie dziaania wycznika przyciskiem TEST; 2. sprawdzenie prawidowoci pocze przewodw L, N, PE; 3. sprawdzenie napicia dotykowego dla wartoci prdu wyzwalajcego I (nie jest wymagane przez przepisy); 4. pomiar czasu wyczania wycznika t 5. pomiar prdu wyczania I . Zgodnie z wymaganiem nowego wydania PN-HD 60364-4-41, podczas sprawdzania zgodnoci z wymaganymi maksymalnymi czasami wyczenia, prba powinna by wykonana przy prdzie 5I n.
FI

9.4. Sprawdzanie wycznikw ochronnych rnicowoprdowych testerem.

Wielu producentw oferuje rnego rodzaju testery wycznikw ochronnych rnicowo prdowych. Uywa si ich do sprawdzania poprawnoci dziaania wycznikw o dziaaniu bezporednim w instalacjach elektrycznych. Przy ich pomocy mona ustali jedynie warto prdu powodujcego wyczenie wycznika oraz w przyblieniu przedzia czasowy, w ktrym nastpuje to wyczenie.

9.5. Sprawdzanie wycznikw ochronnych rnicowoprdowych przyrzdami mikroprocesorowymi

Najatwiejsze i pene sprawdzenie skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej w obwodach zabezpieczonych wycznikami ochronnymi rnicowoprdowymi odbywa si przy uyciu mikroprocesorowych multitesterw. Miernik Zabezpiecze Rnicowoprdowych MRP -120 produkcji SONEL S. A. w widnicy suy do przeprowadzania penego zakresu bada wycznikw ochronnych rnicowoprd owych tylko typu AC, a miernik MIE-500 suy do bada wycznikw ochronnych rnicowoprd owych typu AC i A. Mierniki Zabezpiecze Rnicowoprdowych MRP -120 i MIE-500, s przenonymi przyrzdami przeznaczonymi do pomiaru parametrw instalacji zabezpieczonych wycznikami ochronnymi

47
rnicowoprdowymi zwykymi i selektywnymi o znamionowym prdzie rnicowym 10 mA do 500 mA. Umoliwiaj one szybkie sprawdzanie poprawnoci pocze przewodw L, N i PE w gniazdkach sieciowych i w obwodach bez gniazd wtyczkowych, pomiar wszystkich istotnych parametrw, w szczeglnoci napicia przemiennego sieci, rezystancji uziemienia zabezpieczonego obiektu i napicia dotykowego bez wyzwalania wycznika, rzeczywistego prdu wyzwalania wycznika prdem narastajcym i pomiar czasu zadziaania badanego wycznika. Miernik MRP-120 przeprowadza test zadziaania wycznikw rnicowoprdowych prdem sinusoidalnym i nie posiada moliwoci testowania prdem pulsujcym i prdem staym. Konstrukcja miernika zostaa opracowana w oparciu o najnowsz technologi montau powierzchniowego i techniki mikroprocesorowej. Jest to miernik o moliwociach zblionych do moliwoci mikroprocesorowych multitesterw produkcji zagranicznej. W kraju dostpnych jest rwnie kilka zagranicznych mikroprocesorowych miernikw wycznikw ochronnych rnicowoprdowych. Badanie przyrzdami mikroprocesorowymi odbywa si nastpujco: a) Sprawdzenie obwodu zakoczonego 1-fazowym gniazdem wtyczkowym - po woeniu wtyczki przyrzdu do gniazda i zaczeniu go nastpuje sprawdzenie poprawnoci pocze przewodw L, N, PE zgodnie z zasad podan na rysunku 1.2. Stan poczenia przewodw jest sygnalizowany wywietleniem odpowiedniego symbolu na wywietlaczu ciekokrystalicznym lub odpowiednim wieceniem lampek sygnalizacyjnych w zalenoci od zastosowanego miernika. Poprawne poczenie przewodw w mierniku MRP -120 sygnalizowane jest wywietleniem symbolu wtyczki, w przypadku zamiany miejscami przewodw L i N nad wtyczk wywietlany jest uk ze strzakami na obydwu kocach. Po zaniku napicia zasilajcego lub jego zmianie o wicej ni 15% od wartoci nominalnej symbol wtyczki mruga. W mierniku MIE 500 zamiana miejscami przewodw L i N sygnalizowana jest wywietleniem symbolu . Jeeli przewd ochronny nie jest podczony, lub napicie na przewodzie ochronnym wzgldem ziemi przekracza warto wymaganego napicia dopuszczalnego dugotrwale UL, to wywietlany jest napis PE i dalsze wykonywanie pomiarw nie jest moliwe. W przypadku koniecznoci sprawdzenia poprawnoci pocze przewodw w obwodzie bez gniazda wtykowego lub dla odbiornika zabezpieczonego wycznikiem rnicowoprdowym, przyrzd naley poczy przewodami z wtykami bananowymi i klipsami. b) pomiar parametrw technicznych wycznikw rnicowoprdowych chronicych instalacje elektryczne: - pomiar napicia dotykowego UB Badanie polega na wymuszeniu prdu o wartoci mniejszej od 50% wybranego znamionowego prdu rnicowego, dziki czemu nie nastpuje wyzwolenie wycznika rnicowoprdowego. Wbudowany mikroprocesor oblicza warto napicia odnoszc j do znamionowego prdu rnicowego badanego wycznika. - pomiar rzeczywistego prdu zadziaania wycznika rnicowoprdowego moliwy jest tylko po uprzednim wykonaniu pomiaru napicia dotykowego UB i tylko wtedy, gdy nie przekroczy ono wybranej uprzednio wartoci napicia dopuszczalnego dugotrwale U L (50, lub 25 V), i polega na wymuszeniu prdu rnicowego narastajcego liniowo od 30 do 105% wartoci I n wybranej pokrtem. Prd rnicowy narasta i zostaje zmierzony w chwili wyzwolenia wycznika, zmierzone jest rwnie napicie dotykowe wywietlane pniej na przemian ze zmierzonym prdem zadziaania.

48
- pomiar rezystancji uziemienia RE miernikami mikroprocesorowymi odbywa si podobnie jak pomiar napicia dotykowego przy

wymuszeniu prdu o wartoci mniejszej od 50% wybranego znamionowego prdu rnicowego. Wynik pomiaru napicia jest przeliczany na rezystancj uziemienia wedug wzoru: U RE = B [ (9.2) In
Zakres pomiarowy rezystancji uziemienia wynosi 0 do 12,5 k . Przy badaniu wycznikw o rnicowym prdzie 30 mA wywietlany jest zwykle wynik 0,00 k lub 0,01 k - pomiar czasu wyczania wycznika rnicowoprdowego pomiar czasu zadziaania wycznika rnicowoprdowego miernikami mikroprocesor owymi (np. MIE-500) moliwy jest tylko po uprzednim wykonaniu pomiaru rezystancji uziemienia.

Miernikiem MIE-500 pomiar czasu zadziaania mona wykona dla prdw 1, 2 i 5 x I n.

Pomiary wykonywane przyrzdami mikroprocesorowymi przebiegaj sprawnie i szyb ko.

9.6. Przyczyny bdnych wycze wycznikw rnicowoprdowych

9.6.1. Poczenie przewodu neutralnego z ochronnym Czst przyczyn bdnych wycze jest poczenie za wycznikiem rnicowoprdowym przewodu neutralnego z przewodem ochronnym, jak przedstawiono na rys. 9.4.

Rys. 9.4. Poczenie przewodu neutralnego z przewodem ochronnym za wycznikiem 9.6.2. Poczenie rwnolege przewodw neutralnych dwch odbiornikw Poczenie rwnolege przewodw neutralnych dwch ssiednich odbiornikw spowoduje wyczenie jednego lub kilku wycznikw, nawet wtedy, gdy zaczony byby tylko jeden odbiornik. Na poczeniach przewodw N dzieli bd si prdy obcienia co spowoduje wycznie. Problem przedstawia rys. 9.5.

Rys. 9.5. Poczenie rwnolege przewodw neutralnych dwch odbiornikw

49
9.6.3. Zamiana przewodw neutralnych ssiednich obwodw

Rys. 9.6. Zamiana przewodw neutralnych ssiednich obwodw Gdy w rozdzielnicy zainstalowanych jest kilka wycznikw rnicowoprdowych, naley zwraca uwag aby przewody neutralne ssiednich obwodw nie zostay zamienione. Spowoduje to, e prd przewodu fazowego jednego wycznika powraca do sieci przewodem neutralnym drugiego wycznika, co spowoduje wyczenie obydwu wycznikw. 9.6.4. Przeciwstawne poczenie przewodw fazowego i neutralnego w wyczniku Moe zdarzy si w praktyce, e przewd fazowy i neutralny zostan podczone przeciwstawnie w wyczniku rnicowoprdowym. Takie podczenie powoduje, e prd obydwu przewodw ma taki sam kierunek w obrbie wycznika. W wyniku tego nie znosz si one wzajemnie, co powoduje wyczenie wycznika, mimo i nie ma uszkodzenia powodujcego przepyw prdu do ziemi.

Rys.9.7. Przeciwstawne poczenie przewodw fazowego i neutralnego

10. Dodatkowe sprawdzenia wymagane przez norm PN-HD 60364.6

wprowadzia wykonywania.

10.1. Ochrona uzupeniajca

Skuteczno uytych do ochrony uzupeniajcej sprawdza si, wykonujc ogldziny i prb.

10.2. Sprawdzenie biegunowoci

Jeeli przepisy zabraniaj instalowania cznikw jednobiegunowych w przewodzie neutralnym, naley sprawdzi, czy wszystkie czniki s umieszczone jedynie w przewodach fazowych.

10.3. Sprawdzenie kolejnoci faz

W przypadku obwodw wielofazowych, naley sprawdzi czy kolejno faz jest zachowana.

10.4. Prby funkcjonalne

Zespoy takie jak: rozdzielnice i sterownice, napdy, blokady, powinny by poddane prbie dziaania dla sprawdzenia czy s waciwie zmontowane, nastawione i zainstalowane zgodnie z wymaganiami normy. Urzdzenia ochronne powinny by poddane prbie dziaania dla sprawdzenia czy s prawidowo zainstalowane i nastawione.

50 10.5. Spadek napicia

Jeeli jest wymagane sprawdzenie czy spadek napicia midzy zczem a urzdzeniem odbiorczym nie przekracza 4 % napicia znamionowego, to spadek napicia moe by okrelony na podstawie pomiaru impedancji obwodu, lub na podstawie diagramu z zacznika D normy. W zaczniku D norma podaje informacyjnie przedstawiony na rys 10.1 przykad diagramu odpowiedniego do wyznaczenia wartoci spadku napicia, i informuje, e diagram nie stanowi wytycznych do okrelania obcialnoci prdowej przewodw.

Rys 10.1 Przykad diagramu do wyznaczania wartoci spadku napicia

11. Pomiar rezystancji uziomu

11.1. Metody pomiaru rezystancji uziomw
Pomiar rezystancji uziemienia uziomu powinien by wykonany metod techniczn lub kompensacyjn. Rezystancj uziemie mierzy si prdem przemiennym. Nie mona wykonywa pomiarw rezystancji uziemie prdem staym, gdy siy elektromotoryczne powstajce na stykach metal-elektrolit powoduj bdy pomiarw, oraz ze wzgldu na elektrolityczny charakter przewodnoci gruntu. Pomiary rezystancji uziemienia uziomu mog by wykonywane przy uyciu miernika MRU-100 opartego na metodzie technicznej lub induktorowego miernika do pomiaru uziemie IMU opartego na metodzie kompensacyjnej. Prd dopywajcy do uziomu rozpywa si w gruncie promienicie na wszystkie strony. Gsto prdu jest najwiksza przy uziomie, powstaje lejowata krzywa potencjau, ktrej ksztat jest zaleny od rezystywnoci gruntu. W metodzie technicznej pomiaru rezystancji uziemienia uziomu z zasilaniem sieciowym:

51
Obwd prdowy ukadu pomiarowego tworz: obwd wtrny transformatora, amperomierz, uziom badany X, ziemia i uziom pomocniczy (prdowy) P. Obwd napiciowy ukadu pomiarowego tworz: uziom badany X, ziemia, napiciowa sonda pomiarowa S i woltomierz. Do poprawnego wykonania pomiaru rezystancji uziemienia metod techniczn z zasilaniem sieciowym wymagane s: woltomierz o duej rezystancji wewntrznej 1000 /V, magnetoelektryczny lub lampowy wysokiej klasy dokadnoci do - 0,5, amperomierz o wikszym zakresie od spodziewanego prdu i wysokiej klasy dokadnoci. Rezystancja sondy nie powinna przekracza 300 . Odlegoci midzy uziomem X a sond pomiarow S i uziomem pomocniczym P musz by takie by sonda bya w przestrzeni o potencjale zerowym (ziemia odniesienia), czyli midzy obszarem rezystancji uziomu i sondy prdowej.

Rys. 11.1. Ukad do pomiaru rezystancji uziemie metod techniczn: X-badany uziom, S- napiciowa sonda pomiarowa, P- uziom pomocniczy prdowy, Tr-transformator izolujcy, V-przebieg potencjau midzy uziomem badanym i uziomem pomocniczym prdowym. Wymagane odlegoci midzy badanym uziomem i sondami podczas pomiaru rezystancji uziemienia podano w tabeli 11.1. Warto rezystancji uziemienia uziomu oblicza si ze wzoru: Rx =

UX [ ] IA

(11.1)

Metoda techniczna pomiaru rezystancji uziemienia nadaje si do pomiaru maych rezystancji w granicach 0,01-1 rdo prdu uywane do prby powinno by izolowane od sieci energetycznej (np. przez transformator dwuuzwojeniowy). Wadami metody technicznej s: a) konieczno stosowania pomocniczych rde zasilania; b) na wynik pomiaru mog mie wpyw prdy bdzce; c) niemoliwo bezporedniego odczytu mierzonej rezystancji. Praktycznie metod techniczn moemy rwnie mierzy rezystancj uziomu wykorzystujc miernik rezystancji ptli zwarcia, przy pomiarze w sieci TN i TT, unikajc wymienionych wad, jak przedstawiono na rys. 11.2. W tym przypadku musimy mie pewno, i badany uziom nie jest poczony metalicznie z przewodami ochronnymi PE lub PEN ukadu sieciowego, z ktrego zasilany jest miernik rezystancji ptli zwarcia.

52
Tabela 11.1. Wymagane odlegoci midzy badanym uziomem i sondami podczas p omiaru rezystancji uziemienia

Rys. 11.2. Ukad do pomiaru rezystancji uziemie metod techniczn z wykorzystaniem miernika rezystancji lub impedancji ptli zwarcia Obecnie produkowane s mierniki umoliwiajce pomiar rezystancji uziemienia uziomw prz y uyciu cgw pomiarowych bez rozczania zaciskw kontrolnych (MRU 100, MRU 101). Lecz dotyczy to tylko wielokrotnych uziomw pojedynczych, a nie mog to by uziomy otokowe. Metoda kompensacyjna z wykorzystaniem miernika IMU przedstawiona na rys 11.3. stosowana jest do pomiarw rezystancji uziemie od kilku do kilkuset .

53

Rys. 11.3. Schemat pocze miernika IMU do pomiaru rezystancji uziemie metod kompensacyjn Miernik posiada cztery zaciski R x, Rd, RS i RP. Podczas pomiaru rezystancji uziomu zaciski Rx i Rd s zwarte i poczone z mierzonym uziomem, zacisk RS jest poczony z sond napiciow, a zacisk RP jest poczony z sond prdow. Obwd kompensacyjny miernika jest sprzony z pomiarowym obwodem prdowym przez transformator Tr. Suwak poczony z galwanometrem jest ustawiany w takiej pozycji aby w obwodzie galwanometru poczonego z sond napiciow prd by rwny zero. rdem prdu przemiennego w mierniku IMU jest induktor korbkowy z napdem rcznym. Czstotliwo wytwarzanego napicia wynosi 65 Hz przy 160 obr/min korbki. Napicie znamionowe wynosi kilkadziesit woltw i nie musi by regulowane. Odlego UX powinna spenia wymagania podane w tabeli 11.1 aby sonda napiciowa nie bya w strefie mierzonego uziomu. Zacznik i B do norm PN-IEC 60364-6-61 i PN-HD 60364-6 podaj opis sposobu sprawdzenia poprawnoci przeprowadzania pomiaru rezystancji uziemienia uziomu przy uyciu dwu dodat kowych pooe uziomu pomocniczego z sond napiciow oraz warunki, ktre powinny by spenione, jak przedstawia to rys. 11.4. Prd przemienny o staej wartoci przepywa midzy uziomem T i uziomem pomocniczym T1 sond prdow umieszczonym w takiej odlegoci (d) od T, e uziomy nie oddziauj na siebie. Drugi uziom pomocniczy T2 - sonda napiciowa, ktrym moe by metalowy prt wbity w grunt, jest umieszczony w poowie odlegoci midzy T i T1 i umoliwia pomiar spadku napicia midzy T i T2. Rezystancja uziomu to iloraz napicia midzy T i T2 i prdu przepywajcego midzy T i T1. Poprawny pomiar nastpi pod warunkiem, e uziomy nie oddziauj na siebie. Dla sprawdzenia, e zmierzona rezystancja jest prawidowa naley wykona dwa dalsze odczyty z przesunitym uziomem pomocniczym T2, raz 6 m w kierunku do uziomu T, a drugi raz 6 m do uziomu T1. Jeeli rezultaty tych trzech pomiarw s zgodne w granicach bdu pomiaru, to redni z trzech odczytw przyjmuje si jako rezystancj uziomu T. Jeeli, nie ma takiej zgodnoci, pomiary

54
naley powtrzy przy zwikszeniu odlegoci midzy T i T1 lub zmianie kierunku rozstawienia elektrod.

Rys. 11.4. Sposb sprawdzenia poprawnoci przeprowadzenia pomiaru rezystancji uziomu Taki sposb sprawdzenia poprawnoci przeprowadzenia pomiaru rezystancji uziemienia uziomu mona stosowa rwnie przy pomiarze rezystancji uziomu metod kompensacyjn.

11.2. Rezystancja uziomw pomocniczych

Dokadno pomiaru badanego uziemienia nie zaley praktycznie od rezystancji uziomw pomocniczych, wpywa ona jedynie na czuo ukadu pomiarowego; im wiksza rezystancja tym mniejsza czuo ukadu pomiarowego. Sprawdzenie przy pomiarze metod kompensacyjn polega na zmianie ustawienia potencjometru o 10%, gdy, wskazwka szybko wychyli si o 1,5 lub wicej dziaki to czuo jest wystarczajca. Gdy wskazwka bardzo wolno wychyli si mniej naley zmniejszy rezystancj uziemienia przez wbicie kilku dodatkowych prtw uziemiajcych, lub zwilenie gruntu. Badany uziom powinien by poczony z zaciskiem miernika moliwie krtkim przewodem pomiarowym, gdy miernik mierzy czn rezystancj uziemienia i przewodu. W przypadku dugiego przewodu pomiarowego, od wyniku pomiaru naley odj rezystancj tego przewodu, ktr naley zmierzy oddzielnie. Okresowo naley sprawdza stan tego przewodu przez pomiar jego rezystancji, ktra nie powinna by wiksza ni 1 . Rezystywno gruntu ma decydujcy wpyw na rezystancj uziomu. Rezystywno ta waha si od 2 do 3000 m, zaley od skadu fizycznego gleby i jej wilgotnoci. Ze wzrostem wilgotnoci rezystancja maleje, do pewnej granicy. Rezystywno gruntu ksztatuje si nastpujco: gleba bagnista 2-5 gliny i piasek gliniasty 4 - 150 kreda 0 - 400 torf powyej 200 piasek, wir 300 - 3000 grunt skalisty 2000 - 8000 m m m m m m

Rezystancja uziomu zaley od: wielkoci i ksztatu uziomu, rezystywnoci waciwej gruntu, ktra podlega zmianom sezonowym w zalenoci od opadw atmosferycznych, zmiany te s tym mniejsze im uziom jest gbszy. Najlepszymi uziomami s uziomy gbokie.

55
Czynnikiem utrudniajcym pomiary s prdy bdzce znieksztacajce wyniki pomiarw.

Rys. 11.5. Wykres zalenoci rezystywnoci gleby od jej wilgotnoci w % Wyniki pomiaru naley pomnoy przez podany w tabeli 11.2. wspczynnik Kg = 1,1 do 3,0 uwzgldniajcy aktualne nawilgocenie gruntu, rezystywno gruntu oraz sposb wykonania uziomu. Wspczynniki podane w tabeli umoliwiaj eliminowanie sezonowych zmian rezystancji uziemie. Mona przyj zasad, e: - o ile nie wykonujemy pomiarw w okresie 2 do 3 dni po opadach, - o ile wykonujemy pomiary od wrzenia do padziernika (najwiksze rezystancje uziomw w cigu roku) to nie musimy stosowa wspczynnikw korekcyjnych. Tabela 11.2. Wspczynnik kg sezonowych zmian rezystywnoci grunt Rodzaj uziomu Uziom poziomy4) Rozmiar uziomu l < 30 m SE < 900 m2 Uziom kratowy4) SE 900 m2 l = 2,5 5 m l>5m Zmierzona rezystywno gruntu . m dowolna > > dowolna dowolna Wspczynnik kg grunt w czasie pomiarw Suchy1) 1,4 1,3 1,4 1,1 1,2 1,2 1,1 Wilgotny2) 2,2 1,8 2,2 1,3 1,6 1,6 1.2 Mokry3) 3,0 2,4 3,0 1,4 2,0 2,0 1,3

Uziom pionowy
1) 2)

W okresie od czerwca do wrzenia (wcznie) z wyjtkiem trzech dni po dugotrwaych opadach poza okresem zaliczonym do 1), z wyjtkiem 3 dni po dugotrwaych opadach lub stopieniu si niegu 3) W cigu trzech dni po dugotrwaych opadach lub stopieniu si niegu 4) Gboko uoenia uziomu od 0,6 do 1 m.

Uziomy wykonywane s jako; pionowe - rurowe lub prtowe i poziome - otokowe lub promieniste.

11.3. Czynniki wpywajce na jako uziomu

O jakoci uziomu decyduj: niska warto rezystancji uziemienia, niezmienno rezystancji w czasie, odporno elementw uziomu na korozj.

56
Rezystancja uziemienia uziomu zaley od sposobu jego wykonania, gwnie od gbokoci pogrenia. Przez zwikszenie gbokoci pogrenia uziomu uzyskuje si zmniejszenie jego rezystancji. Gboko pogrenia uziomu wpywa rwnie na niezmienno rezystancji w czasie. Rezystancja uziomu gbokiego jest stabilna, gdy nie wpywa na ni wysychanie ani zamarzanie gruntu.

Rys. 11.6. Zaleno rezystancji uziomu od gbokoci pogrenia Pojedynczy uziom pogrony do 12 m ma rezystancj zblion do rezystancji 15 uziomw pogronych do gbokoci 3 m i poczonych rwnolegle bednark.

Rys. 11.7. Porwnanie uziomu 12 m z uziomami 3 m

57
Aby chroni elementy stalowe uziomw, zakopane w ziemi porywa si je powokami ochronnymi cynkowymi lub miedzianymi. Cynkowe powoki ochronne wyduaj ywotno elementw stalowych w ziemi ok. 20 do 25% w stosunku do elementw bez powoki. Natomiast szczelne naoenie powoki miedzianej szeciokrotnie zmniejsza szybko korozji elementw stalowych zakopanych w ziemi.

Rys. 11.8 Wpyw powoki ochronnej na szybko korozji uziomu

11.4. Metoda B3 pomiaru rezystancji ptli uziemienia z uyciem zaciskw prdowych.

Norma PN-HD 60364.6 2008 podaje metod B3 pomiaru rezystancji ptli uziemienia z uyciem zaciskw prdowych. Ta metoda pomiarowa ma zastosowanie do istniejcych ptli u ziemienia w obrbie kratowego ukadu uziemiajcego, jak przedstawiono na rysunku nr 11.9. Pierwszy zacisk wprowadza napicie pomiarowe U do ptli, drugi zacisk mierzy prd I w ptli. Rezystancj ptli mona obliczy, dzielc napicie U przez prd I. Poniewa wypadkowa warto poczonych rwnolegle rezystancji R1 ... Rn jest zwykle pomijalna, nieznana rezystancja jest rwna zmierzonej rezystancji ptli lub jest nieznacznie mniejsza. Kady zacisk moe by indywidualnie przyczony do miernika lub zespolony w jeden specjalny zacisk. Metod t stosuje si bezporednio w ukadach TN oraz w uziemieniach kratowych ukadw TT. W ukadach TT, w ktrych dostpne jest tylko nieznane poczenie z ziemi, ptla podczas pomiaru moe by zamknita krtkotrwaym poczeniem midzy uziomem a przewodem neutralnym (ukad quasi TN). W celu uniknicia ewentualnego ryzyka spowodowanego prdami powstaymi na skutek rnicy potencjaw midzy przewodem neutralnym a ziemi, ukad powinien by wyczony podczas przyczania i odczania zaciskw.

58

RT : uziemienie transformatora Rx : nieznana rezystancja, ktr naley zmierzy R1Rn : rwnolege uziemienia poczone poczeniem wyrwnawczym lub przewodem PEN Rysunek 11.9 Pomiar rezystancji ptli uziemiania z uyciem zaciskw prdowych

11.5. Wymagania dotyczce wartoci rezystancji uziemie odgromowych

Wymagania dotyczce wartoci rezystancji uziemie odgromowych podane w starych normach dotyczcych ochrony odgromowej s rne, zale od charakteru i wanoci chronionego obiektu. Najwiksze dopuszczalne wartoci rezystancji uziomw odgromowych wynosz: a) dla uziomw poziomych, pionowych i mieszanych oraz stp fundamentowych w zalenoci od rodzaju gruntu: dla gruntu podmokego, bagiennego, prchniczego, torfiastego, gliniastego: -10 dla wszystkich porednich rodzajw gruntu 20 dla gruntu kamienistego skalistego 40 , b) dla uziomw otokowych i aw fundamentowych: dla gruntu podmokego, bagiennego, prchniczego, torfiastego, gliniastego: -15 , dla wszystkich porednich rodzajw gruntu 30 dla gruntu kamienistego skalistego 50 , ,

Wypadkowa warto rezystancji wszystkich uziomw obiektu nie moe by wiksza ni: a) dla uziomw poziomych, pionowych i mieszanych oraz stp fundamentowych w zalenoci od rodzaju gruntu: dla gruntu kamienistego skalistego 15 dla pozostaych rodzajw gruntu 7 b) dla uziomw otokowych i aw fundamentowych: , ,

59
dla gruntu kamienistego skalistego 15 dla pozostaych rodzajw gruntu 10 , ,

Obecnie wymagania dotyczce instalacji piorunochronnych zawarte s w znowelizowanej normie regulujcej ochron odgromow obiektw. Przetumaczone i ustanowione s wszystkie cztery czci normy. 1. PN-EN 62305-1 Ochrona odgromowa cz 1 Zasady oglne. 2. PN-EN 62305-2 Ochrona odgromowa cz 2: Zarzdzanie ryzykiem. 3. PN-EN 62305-3 Ochrona odgromowa cz 3: Uszkodzenia fizyczne obiektu i zagroenia ycia. 4. PN-EN 62305-4 Ochrona odgromowa cz 4: Urzdzenia elektryczne i elektroniczne w obiektach. W normie podane s nie tylko wymagania ale rwnie zalecenia i przykady rozwiza. W zakresie zmian w terminologii przyjto termin urzdzenia piorunochronne w miejsce instalacja odgromowa W normie PN-EN 62305-3 Ochrona odgromowa cz 3: Uszkodzenia fizyczne obiektu i zagroenia ycia przewidziane jest sprawdzanie i badania LPS = urzdzenie piorunochronne obejmujce ogldziny uzupenione: sprawdzeniem cigoci, szczeglnie tych czci LPS, ktre nie byy widoczne podczas instalacji i ktre nie s dostpne do ogldzin obecnie; .przeprowadzeniem pomiaru rezystancji uziemienia ukadu uziomw. Kady lokalny uziom powinien by poddany pomiarom oddzielnie przy rozczonym zacisku kontrolnym. Jeeli rezystancja wzgldem ziemi ukadu uziomw, jako caoci przekracza 10 to naley skontrolowa czy uziom spenia wymaganie minimalnej dugoci okrelone na rysunku 2 w normie. Jeeli wystpuje znaczny wzrost rezystancji uziemienia, to naley przeprowadzi dodatkowe badania, aby znale przyczyn tego wzrostu i podj rodki dla poprawy sytuacji. Norma wymaga aby celem uniknicia zakce, pomiar rezystancji uziemienia by mierzony przy czstotliwoci rnej od czstotliwoci elektroenergetycznej i jej wielokrotnoci. W przypadku uziomw w gruncie skalistym wymaganie 10 nie ma zastosowania. W kwietniu 2009r. ukazaa si nowelizacja rozporzdzenia ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie [18.8] do ktrego zacznik zawiera normy przywoane. W zaczniku tym s normy krajowe z lat 1986 1992 dotyczce ochrony odgromowej, natomiast brak znowelizowanej w tym temacie normy PN-EN 62305 [ 18-N-20 do 23]. W tej sytuacji wszystkie stare normy zgodnie z liter prawa formalnie pozostaj aktualne, a brak znowelizowanej normy wydanej na prze omie lat 2008/2009, mimo, i PKN wycofa z listy aktualnych norm (z zastpieniem lub bez zastpienia ) wszystkie normy dotyczce ochrony odgromowej z serii PN -E-/05003 [18-N-14 do 16]; PN-IEC 61024-1 [18-N-17,18] i PN-IEC 61312.[18-N-19]

11.6. Pomiar rezystywnoci gruntu

Pomiar rezystywnoci gruntu moe by wykonany induktorowym miernikiem typu IMU lub MRU 100; MRU 101. Przy pomiarze rezystywnoci gruntu zaciski miernika naley poczy z sondami rozmieszczonymi w linii prostej z zachowaniem jednakowych o dstpw a midzy sondami jak przedstawia to rys 11.10. Odstpy a midzy sondami wynosz zwykle kilka metrw. Zmierzona warto jest wartoci redni rezystywnoci gruntu w obszarze pkuli o rednicy rwnej 3a.

60

Rys. 11.10. Ukad pocze miernika IMU do pomiaru rezystywnoci gruntu Pomiary wykonujemy, jak przy pomiarze rezystancji uziemienia, a odczytan warto R x mnoymy przez 2 a. Szukana rezystywno gruntu wynosi: = 2 a Rx [ m] (11.2)

11.7. Pomiar rezystancji uziemie piorunochronnyc h miernikiem udarowym

Udarowy miernik uziemie jest przeznaczony do kontroli wszelkich instalacji odgromowych a zwaszcza w obiektach podlegajcych obostrzonej ochronie odgromowej, takich jak stacje paliw i gazw, zakady i magazyny brany chemicznej, drze wnej itp. Polska Norma PN-89/E-05003/03 [12-N-15] dotyczca obostrzonej obiektw budowlanych wymaga pomiaru rezystancji uziemienia mostkiem udarowym, ktry jako kryterium oceny stanu uziemienia podaje jego impedancj zmierzon przy przepywie prdu o duej stromoci narastania. W Politechnice Gdaskiej opracowano metod pomiaru impedancji uziomu jako stosunku chwilowej wartoci spadku napicia i wywoujcego go prdu o odpowiednio krtkim czasie narastania impulsu. Cyfrowy miernik WG-307 produkowany przez firm ATMOR z Gdaska realizuje pomiar w peni automatycznie i wykazuje du odporno na zakcenia. Do pomiaru wykorzystuje si dwie sondy: prdow Si i napiciow Su. Po uruchomieniu przetwornica P zasila generator udarw G napiciem 1 kV. Generator emituje do obwodu pomiarowego paczk udarw prdowych o czasie czoa ok. 4 s (WG-307W) lub ok. 1 s (WG307S) i amplitudzie 1 A. Woltomierz V porwnuje sygna z sondy pomiarowej, przeksztacony w dzielniku D, z sygnaami wzorcowymi z generatora udarw i przez kilkanacie sekund wywietla uredniony wynik pomiaru. Blok automatyki steruje prac miernika, wybierajc automatycznie zakres pomiarowy 20/200 , testuje wywietlacz i akumulatory zasilania i wycza je po wywietleniu wyniku. Omawiany miernik bada waciwoci uziemienia instalacji piorunochronnej (wersja WG -307W) w warunkach zblionych do wystpujcych w chwili uderzenia pioruna oraz umoliwia pomiary uziemie poszczeglnych supw linii elektroenergetycznych (wersja WG -307S). Bd metody oceniany jest na 4 %. Na rys. 11.11. przedstawiono schemat funkcjonalny i sposb poczenia miernika WG -307 podczas pomiaru

61

Rys. 11.11. Schemat funkcjonalny i sposb poczenia miernika WG-307 podczas pomiaru Poniewa prdy piorunowe cechuje znaczna stromo narastan ia (do 100 kA/ s), o skutecznoci uziemienia decyduj czsto indukcyjne spadki napicia na elementach systemu uziemie. Przy bardziej rozlegych ukadach uziemie znaczn rol odgrywaj zjawiska falowe zachodzce w uziemieniach. Na impedancj udarow uziomu poziomego wpywa jego dugo i rezystywno gruntu. Zwikszanie dugoci uziomu poziomego (tylko do wartoci efektywnej) i zmniejszanie rezystywnoci gruntu powoduje zmniejszanie si impedancji udarowej uziomu poziomego. Stosunek wartoci rezystancji uziomu mierzonej metod udarow do wartoci przy napiciu wolnozmiennym jest oznaczana jako wspczynnik udarowy uziomu. Szczegln przydatno miernika obserwuje si przy pomiarze uziemie supw sieci elektroenergetycznej, poniewa w przeciwiestwie do miernikw klasycznych, nie trzeba odcza uziemienia od konstrukcji supa. Pomiar rezystancji poszczeglnych uziomw instalacji piorunochronnej wykonuje si rwnie bez rozczania zaciskw kontro lnych. Na rysunku 11.12. pokazano sposb przyczania badanego uziomu i sond pomiarowych do zaciskw miernika oraz zalecany sposb rozmieszczenia sond pomiarowych. Odlego sondy prdowej od mierzonego uziomu powinna wynosi ponad 40 m a sondy napiciowej ponad 30 m. Dla uniknicia wpywu wzajemnych sprze elektromagnetycznych na wyniki pomiaru, przewody obu sond do miernika powinny by prowadzone w odlegoci od siebie nie mniejszej ni 5 m. warunek ten moe by atwo speniony, gdy sdy s rozmieszczone pod ktem w granicach 90 do 180 stopni. Przewody do sond pomiarowych powinny by cakowicie rozwinite. Miernikiem WG 307 nie wolno mierzy impedancji ptli zwarcia.

Rys 11.12. Sposb przyczania badanego uziomu i sond pomiarowych do zaciskw miernika oraz zalecany sposb rozmieszczenia sond pomiarowych Firma SONEL SA. rwnie oferuje miernik do pomiaru dynamicznej rezystancji uziemienia metod udarow 4/10 s i 10/350 s

62
11.7.1. Waciwoci udarowe uziemie Impedancja uziomu odprowadzajcego prdy udarowe do ziemi jest wysza ni przy przepywie prdu o czstotliwoci sieciowej. Z tych wzgldw waciwoci uziomw, takie jak impedancja uziemienia lub rozkad napicia na powierzchni ziemi bd inne w warunkach udarowych ni w warunkach statycznych. Poniewa prdy piorunowe cechuje znaczna stromo narastania (d o 100 kA/ s), o skutecznoci uziomu decyduj czsto indukcyjne spadki napicia na elementach systemu uziemie. Przy bardziej rozlegych ukadach uziemie naley bra pod uwag zjawiska falowe zachodzce w uziemieniach. Na impedancj udarow uziomu poziomego wpywa jego dugo i rezystywno gruntu. Zwikszanie dugoci uziomu poziomego zmniejsza jego rezystancj tylko do wartoci efekty wnej zalenej od indukcyjnoci uziomu, rezystywnoci gruntu i czasu trwania czoa udaru. Im wiksza rezystywno gruntu tym wiksza jest uyteczna dugo uziomu. Uyteczna dugo uziomu okrelona jest wzorem: l

T1 2 GL

(11.3.)

gdzie: T1 czas trwania czoa udaru, L indukcyjno uziomu (1 2 H/m), G konduktywno gruntu z podanej zalenoci wynika, e dla udaru o czole T = 1 s oraz przyjmujc L = 2 H/m dugoci, uyteczna dugo uziomu w gruncie o rezystywnoci 1000 m wynosi 50 m, a w gruncie o rezystywnoci 100 m wynosi 15 m Ze zmniejszaniem rezystywnoci gruntu zmniejsza si uyteczna dugo uziomu poziomego. Stosunek wartoci rezystancji uziomu mierzonej metod udarow do wartoci przy napiciu wolnozmiennym jest oznaczana jako wspczynnik udarowy uziomu.

11.8. Badania techniczne i pomiary kontrolne urzdzenia pior unochronnego

Rozrnia si trzy rodzaje bada kontrolnych: midzyoperacyjne (w czasie budowy obiektu), odbiorcze,

eksploatacyjne (okresowe). W zalenoci od rodzaju i przeznaczenia urzdzenia piorunochronnego badania powinny obejmowa: ogldziny zbrojenia fundamentw lub sztucznych uziomw fundamentowych przed zalaniem betonem, ogldziny czci nadziemnej, sprawdzenie cigoci galwanicznej, pomiary rezystancji uziemienia, ogldziny elementw uziemienia (po ich odkopaniu lub przed zasypaniem), ogldziny elementw ochrony wewntrznej, sprawdzenie stanu technicznego ogranicznikw przepi, sprawdzenie cigoci pocze wyrwnawczych, sprawdzenie odstpw izolacyjnych. Ogldziny dotycz sprawdzania: zgodnoci rozmieszczenia poszczeglnych elementw urzdzenia piorunochronn ego, wymiarw uytych materiaw,

63
rodzajw pocze. Sprawdzanie cigoci galwanicznej powinno by wykonane przy uyciu omomierza przyczonego z jednej strony do zwodw, a z drugiej do wybranych przewodw urzdzenia piorunochronnego. Pomiary rezystancji uziemienia powinny by wykonywane przy zastosowaniu metody technicznej lub kompensacyjnej. Ogldziny elementw uziemienia powinny by wykonywane dla 10% uziomw oraz ich przewodw uziemiajcych; wyboru badanych uziomw naley dokona losowo. W przypadku, gdy stopie korozji nie przekracza 40% przekroju j akiegokolwiek elementu, mona te elementy pokry farbami tlenkowymi przewodzcymi lub pprzewodzcymi, w celu umoliwienia dalszego ich uytkowania, zgodnie z obowizujcymi przepisami. W przypadku stwierdzenia stopnia korozji, przekraczajcego 40% przekroju jakiegokolwiek elementu, naley ten element wymieni na nowy. Kady obiekt budowlany, podlegajcy ochronie odgromowej powinien posiada metryk urzdzenia piorunochronnego. Badania urzdzenia piorunochronnego powinny by wykonane nie rzadziej ni to przew iduj przepisy dla danego rodzaju obiektw. Badania te powinny obejmowa czynnoci wyszczeglnione w protokle bada urzdzenia piorunochronnego.

11.8.1 Wykonywanie pomiarw instalacji piorunochronnej budynku

Aby poprawnie wykona pomiar rezystancji instalacji piorunochronnej budynku, naley zaciski kontrolne wszystkich uziomw instalacji rozczy, pozostawiajc nierozczny jeden najbardziej oddalony. Dla kadego uziomu naley wykona po dwa pomiary re zystancji sprawdzanego uziomu, oraz przewodu odprowadzajcego poczonego z nie rozczonym uziomem. Tym drugim pomiarem sprawdza si cigo przewodw odprowadzajcych na dachu i stan zaciskw czcych na przewodach odprowadzajcych. Tak wykonane pomiary pozwalaj na wykrycie wszystkich przerwanych uziomw i prawidow ocen stanu instalacji piorunochronnej budynku.

64

11.9. METRYKA URZDZENIA PIORUNOCHRONNEGO

Obiekt budowlany (miejsce pooenia, adres i ewentualnie nazwa): .................................................................................................................................................... Data wykonania obiektu:............................................................................................................ Data wykonania urzdzenia piorunochronn ego......................................................................... Nazwa i adres wykonawcy:........................................................................................................ Nazwa i adres jednostki, ktra sporzdzia projekt:.................................................................... .................................................................................................................................................... A. Ochrona zewntrzna 1. Opis obiektu budowlanego: rodzaj obiektu............................................................................................................... pokrycie dachu............................................................................................................. konstrukcja dachu........................................................................................................ ciany........................................................................................................................... 2. Opis urzdzenia piorunochronnego: zwody........................................................................................................................... przewody odprowadzajce.......................................................................................... zaciski probiercze......................................................................................................... przewody uziemiajce.................................................................................................. uziomy......................................................................................................................... B. Ochrona wewntrzna 1. Opis zastosowanych rodkw ochrony wewntrznej: Zastosowane urzdzenia ochrony przeciwprzepiciowej (ograniczniki prz epi) oraz ilo stopni ochrony.......................................................................................... Zastosowane poczenia wyrwnawcze.................................................................. Zastosowane odstpy izolacyjne...............................................................................

C. Schemat urzdzenia piorunochronnego Opis i schemat wykona (imi i nazwisko sporzdzajcego): ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Data:.......................................... Podpisy: 1. ................................. 2. ................................. 3. .................................

65

11.10. PROTOK BADA URZDZENIA PIORUNOCHRONNEGO

1. Obiekt budowlany (miejsce pooenia, adres i ewentualnie n azwa):

....................................................................................................................................................

2. Czonkowie komisji (nazwisko, imi, adres):

.................................................................................................................................................... 3. Badanie ochrony zewntrznej: ......................... ................................................................... 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 4. Ogldziny elementw ochrony zewntrznej: .......................................................... Sprawdzenie wymiarw: ................................................................ ......................... Sprawdzenie cigoci pocze: .......................................................................... Sprawdzenie stanu uziomw: .................................................................................. Pomiar rezystancji uziemienia: ................................................................................

Badanie ochrony wewntrznej: ......................................................................................... 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. Ogldziny elementw ochrony wewntrznej: ........................................................ Sprawdzenie stanu technicznego urzdze ochrony przeciwprzepiciowej (ogranicznikw przepi): ..................................................................................... Sprawdzenie cigoci pocze wyrwnawczych: ............................................... Sprawdzenie odstpw izolacyjnych: ....................................................................

5.

Po zbadaniu urzdzenia piorunochronnego postanowiono: 5.1. Uzna urzdzenie piorunochronne za zgodne z obowizujcymi przep isami

.................................................................................................................................................... 5.2. Uzna urzdzenie piorunochronne za nie zgodne z obowizujcymi przepisami, z nastpujcych powodw:

.................................................................................................................................................... 5.3. Zaleca si wykona nastpujce prace naprawcze:

.................................................................................................................................................... Data:.......................................... Podpisy czonkw komisji ................................................ .................................................

66
..................................................

11.11. Bdy podczas wykonywania pomiarw rezystancji uziemie

Podstawowym bdem przy wykonywaniu pomiarw rezystancji uziem ie jest pomiar przy zbyt maym rozstawie sond pomiarowych. Gdy sonda napiciowa nie zostanie umieszczona w ziemi odniesienia i znajdzie si w obszarze rezystancji badanego uziomu i tym samym podczas pomiaru nie zostanie uwzgldniony peny spadek napicia na badanym uziemieniu, w wyniku tego warto zmierzonej rezystancji uziemienia jest mniejsza od wartoci rzeczywistej. Przy wykonywaniu pomiaru rezystancji uziemie metod techniczn z uyciem miernika rezystancji lub impedancji ptli zwarcia, uzyskany zostanie bdny wynik, w przypadku gdy istnieje poczenie przewodu PE lub PEN sieci zasilajcej miernik z mierzonym uziomem. W takim przypadku zmierzona zostanie ptla poczonych przewodw zamiast ptli z badanym uziemieniem. Podczas pomiaru uziemie piorunochronnych w przypadku pomiaru rezystancji uziemie bez rozczania zaciskw kontrolnych uzyskany zostanie bdny wynik. W tej sytuacji mierzona bdzie rezystancja wypadkowa poczonych rwnolegle uziomw i w wyniku uzyskana zostanie znacznie nisza warto rezystancji oraz nie zostan wykryte uziomy o bardzo duej rezystanc ji lub nawet wykazujce przerw.

12. Pomiary natenia owietlenia

12.1. Program bada. Oglne warunki wykonywania pomiarw
Badania instalacji owietleniowej naley przeprowadza przy odbiorze nowych lub zmodernizowanych urzdze owietleniowych, okresowo co 5 lat, oraz w przypadkach uzasadnionych wtpliwoci czy wymagania obowizujcej normy s spenione. Zaleca si przeprowadzanie bada okresowych co 2 lata. Za wykonanie bada odpowiada uytkownik pomieszcze. Badania urzdze owietleniowych, za wyjtkiem urzdze owietlenia uzupeniajcego, naley wykonywa w warunkach eksploatacyjnych po zapadniciu zmroku, przy znamionowym napiciu zasilajcym, wykonujc pomiar napicia na zacisk ach rozdzielnicy, co najmniej dwa razy podczas badania, raz na pocztku, a drugi raz na kocu bada danego budynku. Natenie owietlenia naley pomierzy we wszystkich tych punktach pomiarowych, w ktrych wykonywane byy obliczenia. Projektant powinien zamieci w projekcie zestawienie punktw obliczeniowych, a osoby wykonujce pomiary powinny je wykona w tych samych punktach. Urzdzenie owietleniowe z lampami wyadowczymi naley wcza co najmniej na 30 min przed rozpoczciem pomiarw. Urzdzenie owietleniowe wyposaone w arwki zwyke lub halogenowe mona bada bezporednio po wczeniu. Jeeli w urzdzeniu owietleniowym zainstalowano lampy nowe (dotychczas nie wiecone), przed przystpieniem do bada naley podda je wywieceniu, w normalnych warun kach eksploatacyjnych. W przypadku lamp wyadowczych cznie przez co najmniej 100 godzin, a w przypadku arwek co najmniej przez 1 godzin.

12.2. Sprawdzanie natenia i rodzaju owietlenia w pomieszczeniach

Do pomiarw naley stosowa luksomierz o widmowej czuoci wzgldnej redniego oka ludzkiego przystosowanego do jasnoci, uwzgldniajcy wiato padajce pod duymi ktami. Skalowanie luksomierza powinno by sprawdzane co najmniej raz na dwa lata. Przykadem takiego miernika moe by luksomierz L -52, produkowany przez PP-U-H SONOPAN w Biaymstoku. Suy on do pomiaru natenia owietlenia promieniowania wietlnego naturalnego i sztucznego w zakresie 0,05 do 1999 lx, w czterech podzakresach, zmienianych rcznie. Dziki bardzo dobremu dopasowaniu charakterystyki spektralnej do rozkadu widmowego czuoci oka dla widzenia fotopowego, zbdne jest stosowanie wspczynnikw korekcji barwowej do wyliczenia rzeczywi stej wartoci natenia owietlenia dla rde

67
promieniowania rnych od arowego. Gowica fotometryczna zaopatrzona jest w ukad korekcji ktowej, dopasowujcy jej charakterystyk kierunkow do krzywej cosinus. Odczyt zmierzonej wartoci odbywa si na ciekokrystalicznym wywietlaczu, bezporednio w luksach. Firma SONEL SA. rwnie oferuje cyfrowy miernik natenia owietlenia LXP-1 do pomiaru owietlenia w luksach i stopokandelach. Miernik spenia wymogi krzywej CIE dla widmowej reakcji fotopowej. Fotoogniwo jest skorygowane kierunkowo do krzywej cosinus. Przed rozpoczciem pomiarw odbiornik fotoelektryczny luksomierza naley nawietli mierzonym nateniem owietlenia do czasu ustabilizowania wskaza, (co najmniej 5 min). Podczas odczytw osoba wykonujca pomiary nie powinna zaciemnia odbiornika fotoelektrycznego. Pomiary naley wykonywa w poszczeglnych punktach pomieszczenia na wysokoci powierzchni pracy, przy maych obiektach pracy bezporednio na tych obiektach, przy duych obiektach w rwnomiernie rozmieszczonych punktach, w warunkach jak najbardziej zblionych do wystpujcych podczas normalnej pracy. Ze zmierzonych wartoci naley obliczy rednie natenie owietlenia ze wzoru: Er =

1 En n

(12.1)

Gdzie: E jest nateniem owietlenia w rodku jednego pola pomiarowego, n jest iloci badanych pl. W pomieszczeniach z owietleniem oglnym, nie przeznaczonych do pracy (korytarze, hole itp.) lub pustych (bez urzdze produkcyjnych i mebli) ca powierzchni wntrza naley podzieli na kwadraty o boku okoo 1 m i mierzy natenie owietlenia w punktach pomiarowych, pooonych w rodku kadego kwadratu, na wysokoci paszczyzny roboczej. Dopuszcza si zwikszenie wielkoci kwadratw i ograniczenie liczby punktw pomiarowych w r wnomiernie owietlonych pomieszczeniach. Najmniejsz dopuszczaln liczb punktw pomiarowych, w takich przypadkach w zalenoci od wskanika pomieszczenia podano w tabeli 12.1. Jeeli punkty pomiarowe przyjte wg. tabeli 12.1 pokrywaj si z punktami zawieszenia opraw, naley zwikszy liczb punktw pomiarowych. W pomieszczeniach z owietleniem oglnym lub zoonym, wyposaonych w meble i urzdzenia produkcyjne, naley wyznaczy rednie natenie oddzielnie dla kadej paszczyzny roboczej i oddzielnie w strefach komunikacyjnych. Gdy w pomieszczeniu istnieje wycznie owietlenie oglne, a z rodzaju rozmieszczenia wyposaenia pomieszczenia wynikaj jednakowe warunki owietleniowe na wszystkich stanowiskach pracy, dopuszcza si okrelenie redniego natenia owietlenia na powierzchni roboczej w caym pomieszczeniu, tak jak w pomieszczeniach nie przeznaczonych do pracy lub pustych. Obowizujca obecnie norma wymaga, aby podczas wykonywania pomiarw natenia owietlenia instalacja i zaoenia projektowe dotyczce wspczynnika odbicia od powierzchni byy zgodne z wartociami rzeczywistymi, czyli wystrj pomieszczenia podczas pomiarw powinien mie wygld docelowy. Tabela 12.1. Najmniejsza liczba punktw pomiarowych w zalenoci od wskanika pomieszczenia Wskanik pomieszczenia w w<1 1w<2 2w<3 w3 Liczba punktw pomiarowych 4 9 16 25

68

W=

PQ H m ( P Q)

(12.2)

gdzie: P, Q dugo i szeroko pomieszczenia, Hm wysoko zawieszenia opraw nad powierzchni robocz W pomieszczeniach z wysokimi maszynami lub pkami rednie natenie owietlenia naley okreli tylko w tych czciach, ktre s niezbdne do wykonywania przewidzianych tam prac. Na regaach z pkami natenie owietlenia naley mierzy na paszczynie pionowej przy najniszej pce. Rodzaj owietlenia naley oceni przez ogldziny, uwzgldniajc wyniki pomiaru redniego natenia owietlenia. Wynik naley uzna za dodatni, jeeli s spenione wymagania owietleniowe dotyczce danych wntrz podane w tabelach obowizujcej normy PN-EN 12464-1:2004 [18-N-24].

13. Pomiar prdw upywu

13.1 Sposb wykonania pomiaru prdu upywu
Pomiar prdu upywu powinien by poprzedzony pomiarem rezystancji izolacji. Pomiar ten wykonuje si w przypadku doboru wycznikw rnicowoprdowych lub dla wykrycia przyczyny ich nieuzasadnionego dziaania. Aby zmierzy prd upywu w instalacji naley j odpowiednio przygotowa.

13.2 Przygotowanie instalacji w ukadzie TN-S

Naley wyczy instalacj wykonujc przerw w przewodach L i N, zaczy wszystkie odbiorniki i poda napicie na przewd fazowy poprzez wielozakresowy miliamperomierz o zakresie od 1 do 20 mA, jak przedstawia to rys 11.1.

13.3. Przygotowanie instalacji w ukadzie TN-C

W ukadzie sieci TN-C przed wykonaniem pomiaru naley wykona przerw w przewodzie PEN a po wykonaniu pomiaru usun t przerw, przywracajc pierwotny stan pocze.

Rys. 13.1. Ukad do pomiaru prdw upywu

69

14. Kontrola elektronarzdzi;

14.1 Czsto bada elektronarzdzi
Uytkowane w zakadzie elektronarzdzia powinny by poddawane okresowej kontroli co 6, 4, lub co 2 miesice w zalenoci od kategorii uytkowania. Nieobowizujca PN-88/E-08400/10 [18-N-10], (ktr, naley traktowa jak zasady wiedzy technicznej) ustala terminy okresowych bada kontrolnych elektronarzdzi podczas eksploatacji w zalenoci od ich kategorii uytkowania, ktre s nastpujce: kat 1 - eksploatacja dorywcza kilkakrotnie w cigu zmiany i zwrot do magazynu, - badania co - 6 mie. kat 2 - eksploatacja czsta-nie zwracane (u pracownika) kat 3 - eksploatacja ciga na kilku zmianach - badania co 4 mie. -badania co 2 mie.

Badania naley przeprowadza take po kadej zaistniaej sytuacji mogcej mie wpyw na bezpieczestwo uytkowania.

14.2 Zakres prb elektronarzdzi

Zakres prb biecych: - ogldziny zewntrzne i prba ruchu. Zakres prb okresowych: - ogldziny zewntrzne - demonta i ogldziny wewntrzne, - pomiar rezystancji izolacji wykonywany przez 1 min. induktorem 500 V Wymagana rezystancja izolacji dla urzdze II klasy ochronnoci wynosi co najmniej 7 M , a dla urzdze I i III klasy ochronnoci wynosi co najmniej 2 M , - sprawdzanie obwodu ochronnego przez pomiar spadku napicia pomidzy stykiem ochronnym a czciami metalowymi narzdzia powinno by wykonywane napiciem U <12 V i prdem I = 1,5 IN lecz nie mniejszym ni 25 A. Wymagana rezystancja R nie moe przekracza 0,1 , - sprawdzenie biegu jaowego przez 5-10 s. Prb ruchu naley wykonywa przed kadym uytkowaniem Stosowanie elektrycznych urzdze rcznych wykonanych jako urzdzenia II klasy ochronnoci, zasilanych z instalacji zabezpieczonych wycznikami przeciwporaeniowymi rnicowoprdowymi stwarza warunki o najmniejszym zagroeniu wystpowania porae prdem elektrycznym.

15. Badania spawarek i zgrzewarek

Wg. nieobowizujcego Zarzdzenia Ministra Gospodarki Materiaowej i Paliwowej (MP z 1987 r. nr 8 poz 70) [18-26] (z braku aktualnego aktu normatywnego na ten temat, naley go traktowa jak zasady wiedzy technicznej) naley wykonywa nastpujce badania spawarek i zgr zewarek: 1. Ogldziny - naley wykonywa raz na kwarta, w czasie ruchu i postoju. 2. Przegldy i pomiary - naley wykonywa 1 raz w roku. (par. 18) Rezystancja badanych transformatorw i spawarek powinna wynosi co najmniej 2 M , a dla silnikw spawarek wirujcych o napiciu do 500 V co najmniej 5 M Rezystancja urzdze spawalniczych w pomieszczeniach o duej .wilgotnoci powinna wynosi co najmniej 1,0 M Spawarki transformatorowe, niezalenie od stosowanych zabezpiecze dodatkowych nie mog by uywane do spawania rcznego : 1. w pomieszczeniach ciasnych, 2. na podou przewodzcym prd w szczeglnoci metalowym lub wilgotnym.

70

16. Badania sprztu ochronnego

16.1. Wymagania dla izolacyjnego sprztu ochronnego
Izolacyjny sprzt ochronny naley poddawa okresowo prbom wytrzymaoci elek trycznej. Sprzt, ktrego termin wanoci prby okresowej zosta przekroczony, nie nadaje si do dalszego stosowania i naley go natychmiast wycofa z uycia. Prby wytrzymaoci elektrycznej naley wykonywa w terminach ustalonych w normach przedmiotowych sprztu ochronnego.

16.2 Terminy okresowych bada sprztu

W przypadku braku takich norm prby sprztu ochronnego naley wykonywa w terminach podanych w poniszym zestawieniu: Nazwa sprztu ochronnego Rkawice elektroizolacyjne, pbuty elektroizolacyjne, kalosze elektroizolacyjne, wskaniki napicia, izolacyjne drki pomiarowe Drki izolacyjne (z wyjtkiem drkw pomiarowych). Kleszcze i uchwyty izolacyjne, dywaniki i chodniki gumowe Pomosty izolacyjne Terminy bada okresowych co sze miesicy

co dwa lata co trzy lata

16.3. Czynnoci przy biecym uytkowaniu sprztu

Przed kadym uyciem sprztu ochronnego naley sprawdzi: 1. napicie, do jakiego sprzt jest przeznaczony (sprzt izolacyjny i wskaniki) 2. stan sprztu przez szczegowe ogldziny, 3. termin wanoci prby okresowej, 4. dziaanie wskanika napicia. W przypadku ujemnego wyniku powyszych sprawdze nie wolno sprztu uywa i naley odda go do kontroli technicznej. Sprzt ochronny, uznany za niezdatny do uytku i do naprawy naley zomowa.

71

17. WZORY PROTOKOW

Zacznik nr 1

Protok Nr
(Nazwa Firmy wykonujcej pomiary) z pomiarw stanu izolacji obwodw i urzdze elektrycznych z dnia . . . . . . . . . . . . . . . Zleceniodawca: Obiekt: Warunki pomiaru: Ukad sieciowy TN-S , Data pomiaru : Rodzaj pomiaru: Przyrzdy pomiarowe: typ Pogoda w dniu pomiaru: W dniach poprzednich: TT

Napicie probiercze np. 500 V

Szkic rozmieszczenia badanych urzdze i obwodw przedstawiono na rys: lub zastosowano symbole zgodne z dokumentacj identyfikujce obiekty jednoznacznie TABELA WYNIKW Sym- Nazwa urzdzenia Lp. bol lub obwodu RezystanRezystancja zmierzona w [M ] cje wy Ilo faz L1-L2 L1-L3 L2-L3 L1 - L2 - L3 - N-PE magane PE PE PE [M ]

UWAGI: ORZECZENIE: Izolacja badanych urzdze i obwodw elektrycznych spenia / nie spenia / wymagania przepisw. Sprawdzenie przeprowadzi: (imi, nazwisko i nr wiadectwa kwalifikacyjnego) Protok sprawdzi: Protok otrzyma:

72
Zacznik nr 2

Protok Nr
(Nazwa Firmy wykonujcej pomiary) z pomiarw stanu izolacji obwodw i urzdze elektrycznych z dnia . . . . . . . . . . . . . . . Zleceniodawca: Obiekt: Warunki pomiaru: Ukad sieciowy Data pomiaru : Rodzaj pomiaru: Przyrzdy pomiarowe: typ Pogoda w dniu pomiaru: W dniach poprzednich: TN-C

Napicie probiercze np. 500 V

Szkic rozmieszczenia badanych urzdze i obwodw przedstawiono na rys: lub zastosowano symbole zgodne z dokumentacj identyfikujce obiekty jednoznacznie TABELA WYNIKW Sym- Nazwa urzdzenia bol lub obwodu Ilo faz Rezystancja zmierzona w [M ]
L1-L2 L1-L3 L2-L3 L1 PEN L2 PEN L3 PEN

Lp.

Rezystancje wy magane [M ]

UWAGI: ORZECZENIE: Izolacja badanych urzdze i obwodw elektrycznych spenia / nie spenia / wymagania przepisw. Sprawdzenie przeprowadzi: (imi, nazwisko i nr wiadectwa kwalifikacyjnego) Protok sprawdzi: Protok otrzyma:

73
Zacznik nr 3 PROTOKO SPRAWDZENIA SKUTECZNOCI OCHRONY PRZECIWPORAENIOWEJ DLA INSTALACJI Z ZABEZPIECZENIAMI NADMIAROWOPRDOWYMI

Protok Nr /
Ze sprawdzenia skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej instalacji elektrycznej urzdze . . . . . . . . . . . . . w dniu Zleceniodawca: Obiekt: Instalacja elektryczna . . . . . . . . . . . . . . Ukad sieciowy TN-S /TN-C ; TT UO 220 V . UL 50 V. ta < (0,2, 0,4 lub 5s) r.

Nazwa firmy wykonujcej pomiary

Szkic rozmieszczenia badanych urzdze i obwodw przedstawiono na rys: Nazwa Typ badanego zabezurzdzenia piecze Ocena skutecznoci: tak - nie

Lp

Symbol

In [A]

Ia [A]

ZS pom [

ZS dop [

gdzie: Uo - napicie fazowe sieci In - prd znamionowy urzdz. zabezpieczajcego UL - napicie dopuszczalne dugotrwale I a - prd zapewniajcy samoczynne wyczenie ta maksymalny czas wyczenia ZS pom - impedancja ptli zwarcia - pomierzona ZS dop - impedancja ptli zwarcia dopuszczalna, wynikajca z zastosowanego zabezpieczenia

74

Przyrzdy pomiarowe: Nazwa przyrzdu

Lp. 1 2 3 4

Producent

Typ

Nr. fabr.

Uwagi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Orzeczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomiary przeprowadzi: 1 . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . .

Protok sprawdzi: . . . . . . . . . . . .

Protok otrzyma: . . . . . . . . . . .

75
Zacznik nr 4 PROTOKO SPRAWDZENIA SKUTECZNOCI OCHRONY PRZECIWPORAENIOWEJ W OBWODACH ZASILANYCH Z URZDZE ENERGOELEKTRONICZNYCH ochrona przez obnienie napicia dotyku SymLp bol Nazwa badanego urzdzenia Typ zabezpiecze In [A] Ia [A] RPE [ ] Napicie dotyku Ocena skutecz[V]
oblicz noci: dopusz tak - nie

Przyrzdy pomiarowe: Nazwa przyrzdu

Lp. 1 2 3 4

Producent

Typ

Nr. fabr.

Uwagi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Orzeczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .

Pomiary przeprowadzi:

Protok sprawdzi:

Protok otrzyma:

Gdzie: RPE - Zmierzona rezystancja przewodu ochronnego Obliczone napicie dotyku Udot = RPE . Ia

76
Zacznik nr 5 PROTOKO SPRAWDZENIA SKUTECZNOCI OCHRONY PRZECIWPORAENIOWEJ W UKADZIE SIECI IT PRZY POJEDYNCZYM ZWARCIU ochrona przez obnienie napicia dotyku

Protok Nr /
ZE SPRAWDZENIA SKUTECZNOCI OCHRONY PRZECIWPORAENIOWEJ W SIECI IT, PRZY POJEDYNCZYM ZWARCIU

Nazwa firmy wykonujcej pomiary Zleceniodawca: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiekt: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

w dniu . . . . r.

Ukad sieciowy IT z przewodem neutralnym/bez przewodu neutralnego U O . . UL . . ta . . Stan gruntu . . . . . . . . . . . . . . . . kp . . .

Szkic rozmieszczenia badanych urzdze i obwodw przedstawiono na rys:

Napicie dotyku Ocena skutecznoci: dopusz tak - nie

SymLp bol

Nazwa badanego urzdzenia

Typ zabezpiecze

In [A]

Id [A]

RA [ ] [

RE ]

[V]
oblicz

Uwagi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Orzeczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .

Pomiary przeprowadzi:

Protok sprawdzi:

Protok otrzyma:

gdzie: Uo - napicie fazowe sieci, In - prd znamionowy urzdz. zabezpieczajcego, UL - napicie dopuszczalne dugotrwale, Id - prd pojedynczego zwarcia w badanej sieci, ta maksymalny czas wyczenia, RA - Zmierzona rezystancja uziemienia ochronnego, kp wspczynnik poprawkowy uwzgldniajcy sezonowe zmiany rezystywn oci gruntu, RE = RA kp obliczona rezystancja uziemienia ochronnego uwzgldniajca stan gruntu, Obliczone napicie dotyku Udot = RE . Id

77
Zacznik nr 6 Nazwa Firmy wykonujcej pomiary

Protok nr.

.........

sprawdzenia skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej urzdze i instalacji zabezpieczonych wycznikami rnicowoprdowymi z dnia . . . . . . . . . . . . . . . .

Zleceniodawca (nazwa i adres): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiekt: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wymagania dotyczce badanych urzdze: UB dop:. . . . . . . . . . . [V], RE dop: . . . . . . . . . [ ]

Tabela wynikw bada urzdze Lp. 1 2 3 4 Sprawdzenie wycznika rnicowoprdowego zabezpieczajcego np. gniazdo wtyczkowe Dane techniczne wycznika: typ: In = . . A . I Wyniki pomiarw: zmierzony prd wyczenia: . . . A wymagany czas wyczenia: . .. ms zmierzony czas wyczenia: . . . ms napicie dotyku dopuszczalne: . . V napicie dotyku zmierzone: . . . V sprawdzenie dziaania przyciskiem TEST: dziaanie prawidowe Uwagi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Symbol Nazwa badanego urzdzenia Napicie dotykowe UB [V] Rezystancja uziemienia RE [ ]
Zapewnia skutecz no

tak/NIE

=...A

Orzeczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .

Pomiary przeprowadzi:

Protok sprawdzi:

Protok otrzyma:

78
Zacznik nr 7 Nazwa Firmy wykonujcej pomiary

Protok nr.

.........

sprawdzenia skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej urzdze i instalacji na placu budowy z dnia . . . . . . . . . . . . . . . .

Zleceniodawca (nazwa i adres): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiekt: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzaj zasilania: prd przemienny Ukad sieci zasilajcej: TN-C Napicie sieci zasil. :. . . .V TN-S TN-C-S TT IT Napicie pomierzone: Up = . . . . . . . . [V] nr fabr.:. . . . . . . . . ., producent:. . . . . . . . . . . . . . . .

Dane techniczne i wyniki pomiarw rozdzielnicy budowlanej: typ:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , rodzaj zabezp.: . . . . . . . . . . . . . . . , In:. . . . . . . . .[A], Ia: . . . . . . . [A], Zs dop: . . . . . . . . . . [ ], Zs pom: . . . . . . . . . [ ], wynik badania:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dane techniczne i wyniki pomiarw wycznika ochronnego rnicowoprdowego : typ: . . . . . . . . . , rodzaj: zwyky/selektywny, producent (kraj): . . . . . . .zasilane obwody . . . . . . . In:. . . . . . . . . . [A], I n: . . . . . . .[mA], wymagany czas wyczenia . . . . . . . [ms], k: . . . . , II n pom: . . . . . . . . [mA], czas pomierzony: . . . . . . . . [ms], sprawdzenie dziaania przyciskiem TEST wynik pozytywny/negatywny Oglny wynik badan ia: pozytywny/negatywny Wymagania dotyczce badanych urzdze: UB dop:. . . . . . . . . . . [V], RE

Tabela wynikw bada urzdze Lp. 1 2 3 4 Sprawdzenie wycznika rnicowoprdowego zabezpieczajcego np. gniazdo wtyczkowe Jak w zaczniku nr 6 Symbol Nazwa badanego urzdzenia Napicie dotykowe UB [V] Rezystancja uziemienia RE [ ]
Zapewnia skutecz no

tak/NIE

79
gdzie: Up - napicie sieci pomierzone In - prd znamionowy urzdz. zabezpieczajcego UB - napicie dotyku pomierzone Ia - prd zapewnjcy samoczynne wyczenie UB dop - napicie dotyku dopuszczalne I n - znamionowy rnicowy prd zadziaania ZS pom - impedancja ptli zwar.- zmierzona I n pom - zmierzony rnicowy prd zadziaania ZS dop - impedancja ptli zwar. dopuszczalna k - krotno I n zapewniajca samoczyne RE - zmierzona rezystancja uziemienia wyczenie w wymaganym czasie RE dop - dopuszczalna rezystancja uziemienia Przyrzdy pomiarowe: Nazwa przyrzdu

Lp. 1 2 3 4

Producent

Typ

Nr. fabr.

Uwagi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Orzeczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .

Pomiary przeprowadzi: 1 . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . .

Protok sprawdzi: . . . . . . . . . . . .

Protok otrzyma: . . . . . . . . . . .

80
Zacznik nr 8

Protok Nr
z pomiarw rezystancji uziemienia uziomw roboczych z dnia . . . . . . . . . .

(Nazwa Firmy wykonujcej pomiary) Zleceniodawca: Obiekt: Warunki pomiaru: Data pomiaru : Metoda pomiaru: Przyrzdy pomiarowe: Pogoda w dniu pomiaru: W dniach poprzednich: Uziemienie: Rodzaj gruntu: Stan wilgotnoci gruntu; Rodzaj uziomw: Szkic rozmieszczenia badanych uziomw przedstawia rys:

Wyniki pomiarw rezystancji uziemienia Cigo pocze przewodw uziemiajcych

Lp.

Symbol uziomu

Rezystancja uziemienia w zmierzona dopuszczalna

1 2 3 4 Wyniki badania rezystancji uziomw: pozytywne / negatywne Uwagi pokontrolne: Wnioski: Badane uziomy speniaj / nie speniaj wymaga przepisw i nadaj si / nie nadaj si do eksploatacji. Sprawdzenie przeprowadzi: (imi, nazwisko i nr wiadectwa kwalifikacyjnego) Protok sprawdzi: Protok otrzyma:

81
Zacznik nr 9

Protok Nr
z bada niepenych urzdze piorunochronnych (Nazwa Firmy wykonujcej pomiary) Zleceniodawca: Obiekt: Warunki pomiaru: Data pomiaru : Metoda pomiaru: Przyrzdy pomiarowe: Pogoda w dniu pomiaru: W dniach poprzednich: Uziemienie: Rodzaj gruntu: Stan wilgotnoci gruntu; Rodzaj uziomw: Szkic rozmieszczenia badanych uziemie przedstawia rys: Wyniki pomiarw rezystancji uziemienia Lp. Symbol uziomu Rezystancja uziemienia w zmierzona dopuszczalna Cigo pocze przewodw uziemiajcych cigo zachowana z dnia . . . . . . . . . .

1 2 3 4 Wyniki badania przewodw odprowadzajcych i uziemie: pozytywne / negatywne Uwagi pokontrolne: Wnioski: Instalacja piorunochronna nadaje si / nie nadaje si do eksploatacji. Sprawdzenie przeprowadzi: (imi, nazwisko i nr wiadectwa kwalifikacyjnego) Protok sprawdzi:

Protok otrzyma:

82
Z A C Z N I K 10 Zacznik skada si z: - instrukcji przeprowadzania bada odbiorczych - 3 stronicowego Protokou bada odbiorczych instalacji elektrycznej INSTRUKCJA PRZEPROWADZANIA BADA ODBIORCZYCH 1. Komisja powinna by co najmniej 3 osobowa i skada si z fachowcw dobrze znajcych wymagania stawiane instalacjom elektrycznym przez Polskie Normy 2. W maych obiektach Komisja moe by jednoczenie wykonawc ogldzin i bada, z tym e z pomiarw musz by wykonane oddzielne protokoy. 3. W duych obiektach ogldziny i badania mog by wykonywane przez oddzielne zespoy przeprowadzajce prby i badania wedug zada okrelonych w Tablicach 1 i 2, a Komisja stan faktyczny ustala na podstawie dostarczonych protokow bada czy prb. 4. W Tablicy 1 w pkt. 1.3., wymagania arkusza PN-IEC 60364-5-523. 5. W Tablicy 1 w pkt. 1.3., wymagania zeszytu 9 PBUE obowizuj tylko w zakresie dopuszczalnego spadku napicia. 6. W Tablicy 2 w pkt. 2.9., wymagania arkusza PN-IEC-), wyniki bada wpisuje si identycznie jak w Tabeli 1 pkt. 1.2.

83

PROTOK
BADA ODBIORCZYCH INSTAL ACJI ELEKTRYCZNEJ 1. OBIEKT BADANY ( nazwa, adres) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................................... .................................................................... 2. Czonkowie komisji ( imi nazwisko stanowisko) 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. BADANIA ODBIORCZE WYKONANO W OKRESIE OD . . . . . . 4. OCENA BADA ODBIORCZYCH: 4.1. Ogldziny - wg. Tablicy 1 - oglny wynik: DODATNI / UJEMNY. 4.2. Badania - wg. Tablicy 2 - oglny wynik: DODATNI / UJEMNY. 4.3. Badania odbiorcze - oglny wynik: DODATNI / UJEMNY. 5. DECYZJA : poniewa oglny wynik bada odbiorczych jest: DODATNI / UJEMNY obiekt MONA / NIE MONA przekaza do eksploatacji. 6. UWAGI: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......................................................... ......................................................... ......................................................... ......................................................... 7. PODPISY CZONKW KOMISJI: 1.................................... 2.................................... 3..................................... 4.................................... 5..................................... Miejscowo: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . DO . . . . . .

84
T A B L I C A 1 - BADANIA ODBIORCZE. OGLDZINY. Obiekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......................................................... Badania przeprowadzono w okresie od . . . . . . . . . . . . . . do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wymagania PN-HD 60364-4-41 1.1 PN- IEC 60364-4-47 PN- IEC 60364-4-42 1.2 PN- IEC 60364-4-482 PN- IEC 60364-5-523 Sprawdzenie prawidowoci doboru przewodw 1.3 PN- IEC 60364-4-43 do obcialnoci prdowej o spadku napicia PN- IEC 60364-4-473 PN- IEC 60364-4-43 Sprawdzenie prawidowoci doboru i PN- IEC 60364-4-473 1.4 nastawienia urzdze zabezpieczajcych i PN- IEC 60364-5-51 sygnalizacyjnych. PN- IEC 60364-5-53 PN- IEC 60364-5-537 Sprawdzenie prawidowoci umieszczenia PN- IEC 60364-4-46 1.5 odpowiednich urzdze odczajcych. PN- IEC 60364-5-537 Sprawdzenie prawidowoci doboru urzdze i PN- IEC 60364-03 1.6 rodkw ochrony od wpyww zewntrznych. PN- IEC 60364-4-51 Sprawdzenie prawidowoci oznaczenia PN- HD 60364-5-54 1.7 przewodw neutralnych i ochronnych. PN-HD 308 S2:2007 PN- IEC 60364-5-51 Sprawdzenie prawidowego i wymaganego PN-89/E-05028 umieszczenia schematw, tablic PN-78/E-01245 1.8 ostrzegawczych lub innych podobnych PN-87/E-01200 informacji. PN-87/E-02001 PN-90/E-05023 Sprawdzenie prawidowego i kompletnego 1.9 oznaczenia obwodw bezpiecznikw, PN- IEC 60364-5-51 cznikw, zaciskw itp. PN-86/E-06291 Sprawdzenie poprawnoci pocze 1.10 PN-75/E-06300 przewodw. PN-82/E-06290 Sprawdzenie dostpu do urzdze PN-93/E-05009/51 1.11 umoliwiajcego ich wygodn obsug i PN-91/E-05009/03 konserwacj. Oglny wynik ogldzin: DODATNI / UJEMNY. Podpisy czonkw Komisji: 1.................................... 2.................................... 3..................................... Data . . . . . . . . . . . . . . . . 4.................................... 5..................................... Lp. Czynnoci Sprawdzenie prawidowoci ochrony przed poraeniem prdem elektrycznym Sprawdzenie prawidowoci ochrony przed poarem i przed skutkami cieplnymi. Ocena DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA

UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA

UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA

85
T A B L I C A 2 - BADANIA ODBIORCZE. POMIARY. Obiekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......................................................... Badania przeprowadzono w okresie od . . . . . . . . . . . . . . do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lp. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 Czynnoci Wymagania Sprawdzenie cigoci przewodw ochronnych w tym gwnych i dodatkowych PN- HD 60364-6 61.3.2 pocze wyrwnawczych Pomiar rezystancji izolacji elektrycznej. Sprawdzenie ochrony za pomoc SELV, PELV lub separacji elektrycznej Pomiar rezystancji cian i podg. Sprawdzenie samoczynnego wyczenia zasilania. Pomiar rezystancji uziomu Pomiar impedancji ptli zwarciowej Sprawdzenie biegunowoci. Sprawdzenie kolejnoci faz. PN- HD 60364-6 - 61.3.3 PN- HD 60364-6 -61.3.4 PN- HD 60364-6 61.3.5 PN-HD 60364-4-41411.3.2 PN-HD 60364-6 61.3.6 Ocena DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA UJEMNA DODATNIA

2.10 Sprawdzenie wytrzymaoci elektrycznej. 2.11 Przeprowadzenie prbfunkcjonalnych. 2.12 2.13 Sprawdzenie ochrony przed skutkami cieplnymi. Sprawdzenie ochrony przed spadkiem lub zanikiem napicia.

UJEMNA DODATNIA PN-HD 60364-6 -61.3.6.2 UJEMNA DODATNIA PN-HD 60364-6 -61.3.6.3 UJEMNA DODATNIA PN-HD 60364-6 -61.3.8 UJEMNA DODATNIA PN-HD 60364-6 -61.3.9 UJEMNA DODATNIA PN-88/E-04300-2.12 UJEMNA DODATNIA PN-HD 60364-6 -61.3.10 UJEMNA Prby zawieszone do wynik jak w czasu ukazania si zalece Tabl.1 IEC pkt.1.2. DODATNIA PN-HD 60364-6 61.3.11 UJEMNA

Oglny wynik ogldzin: DODATNI / UJEMNY. Podpisy czonkw Komisji: 1.................................... 2.................................... 3..................................... 4.................................... 5..................................... Data . . . . . . . . . . . . . . . .

86

18 LITERATURA 18.1. Akty prawne

18-1 Ustawa z 11 maja 2001 r. Prawo o Miarach (tekst jednolity Dz. U. nr 243 z 2004r. poz. 2441; zmiany w Dz. U. z 2005r. nr 163, poz. 1362;i nr 180, poz. 1494), z 2006r. nr 170, poz. 1217 i nr 249, poz. 1834 oraz z 2007r. nr 176, poz. 1238) Ustawa o Normalizacji z 12 wrzenia 2002r. (Dz. U. nr 169 z 2002r. poz. 1386; Dz. U. nr 273 z 2004r., poz. 2703; Dz. U. nr 132 z 2005r., poz.1110;) Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo Budowlane (tekst jednolity Dz. U. nr 156 z 2006r., poz. 1118; Dz. U. nr 170 z 2006r.,poz. 1217 oraz nr 88 z 2007r., poz. 587) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo Energetyczne (tekst jednolity - Dz. U. nr 89 z 2006r., poz. 625; Dz. U. nr 104 z 2006r., poz. 708; Dz. U. nr 158 z 2006r., poz. 1123;Dz. U. nr 170 z 2006r., poz. 1217; Dz. U. nr 21 z 2007r., poz. 124; Dz. U. nr 52 z 2007r., poz. 343). Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o zmianie ustawy Prawo Budowlane (Dz. U. z 2003r. nr 80, poz.718) Ustawa z dnia 4 marca 2005r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2005r. nr 62, poz. 552) Ustawa z dnia 4 marca 2005r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2005r. nr 62, poz. 552) Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002r. nr 75, poz. 690; Dz. U. z 2003r. nr 33, poz. 270; Dz. U. z 2004r. nr 109, poz. 1156; Dz. U. z 2008r. nr 201, poz. 1238; Dz. U. z 2009r. nr 56, poz. 461) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999r., w sprawie warunkw technicznych uytkowania budynkw mieszkalnych (Dz. U. nr 74 z 1999 r., poz. 836). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 20 grudnia 2000 r. w sprawie szczegowych warunkw przyczenia podmiotw do sieci elektroenergetycznych, obrotu energi

18-2 18-3 18-4

18-5 18-6 18-7 18-8

18-9

18-10

elektryczn, wiadczenia usug przesyowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardw jakociowych obsugi odbiorcw (Dz. U. z 2000r. nr 85, poz. 957)
18-11 18-12 Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy wykonywaniu robt budowlanych (Dz. U. z 2003r. nr 47, poz. 401) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006r. w sprawie ochrony przeciwpoarowej budynkw, innych obiektw budowlanych i terenw (Dz. U. nr 80 z 2006r., poz.563). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 28 kwietnia 2003r. w sprawie szczegowych zasad stwierdzania kwalifikacji przez osoby zajmujce si eksploatacj urzdze, instalacji i sieci (Dz. U. z 2003r. nr 89, poz. 828). Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajw prac, ktre powinny by wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. z1996r. nr 62, poz. 288). Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 19 10 1998r. w sprawie ksiki obiektu budowlanego (Dz. U. z 1998r. nr 135, poz. 882). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007r. w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. (Dz. U. z 2007r. nr 93, poz.623, z 2008r. nr 162, poz. 1005).

18-13

18-14

18-15 18-16

87
18-17 18-18 Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 stycznia 2008r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrzdw pomiarowych (Dz. U. z 2008r. nr 5, poz.29). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie rodzajw przyrzdw pomiarowych podlegajcych prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (Dz. U. z 2008 nr 3 poz. 13 ) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 stycznia 2008r. uchylajce rozporzdzenie w sprawie wymaga, ktrym powinny odpowiada przekadniki klasy dokadnoci 0,5 i dokadniejsze do wsppracy z licznikami energii elektrycznej czynnej prdu przemiennego, oraz szczegowego zakresu bada i sprawdza wykonywan ych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrzdw pomiarowych (Dz. U. z 2008r. nr 8, poz. 48) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz. U. z 2003 nr 103 poz. 954). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 12 stycznia 2005 r. w sprawie tworzenia punktw legalizacyjnych (Dz. U. z 2005 nr 15 poz. 126) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 29 marca 2005 r. w sprawie upowanie do legalizacji pierwotnej lub legalizacji ponownej przyrzdw pomiarowych (Dz. U. z 2005 nr 69 poz. 615) Rozporzdzenie ministra Gospodarki z dnia 17 wrzenia 1999 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy urzdzeniach i instalacjach energe tycznych. (Dz. U. z 1999r. nr 80, poz. 912) Zarzdzenie Prezesa Gwnego Urzdu Miar nr 12 z dnia 30 marca 1999 r. w sprawie wprowadzenia przepisw metrologicznych o miernikach oporu ptli zwarcia Zarzdzenie Prezesa Gwnego Urzdu Miar nr 18 z dnia 11 lipca 2000r. w sprawie wprowadzenia przepisw metrologicznych o miernikach oporu izolacji. (Dz. U. Miar i Probiernictwa z 2000r. nr 4, poz. 20) Zarzdzenie Ministra Gospodarki Materiaowej i Paliwowej (MP nr 8 z 1987r., poz. 70)

18-19

18-20 18-21 18-22

18-23

18-24 18-25

18-26

18.2. Normy
18-N-1 PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczestwa. Ochrona przeciwporaeniowa. 18-N-2 PN-HD 60364-4-41:2007 Instalacje elektryczne niskiego napicia. Cz 4-41 Ochrona dla zapewnienia bezpieczestwa. Ochrona przeciwporaeniowa (oryg.). 18-N-3 PN-EN 61140:2005 Ochrona przed poraeniem prdem elektrycznym Wsplne aspekty instalacji i urzdze 18-N-4 PN-HD 60364-5-54:2007 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobr i monta wyposaenia elektrycznego. Uziemienia i przewody ochronne (oryg.). 18-N-5 PN-IEC 60364-6-61 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze. 18-N-6 PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napicia. Cz 6: Sprawdzanie. 18-N-7 PNH-D 60364-7-701:2007; Instalacje elektryczne niskiego napicia. Cz 7 -701; Wymagania dotyczce specjalnych instalacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wyposaone w wann lub prysznic. (org.) 18-N-8 PNH-D 60364-7-704:2007; Instalacje elektryczne niskiego napicia. Cz 7-704; Wymagania dotyczce specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie budowy i rozbirk i (oryg.). 18-N-9 PN-EN 50114-1:2004 Bezpieczestwo uytkowania narzdzi rcznych o napdzie elektrycznym. Wymagania oglne.

88
18-N-10 PN-88/E-08400/10 Narzdzia rczne o napdzie elektrycznym. Badania kontrolne w czasie eksploatacji 18-N-11 PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Oglne wymagania dotyczce kompetencji laboratoriw badawczych i wzorcujcych 18-N-12 PN-E-04700:2000 Urzdzenia i ukady elektryczne w obiektach elektroenergetycznych. Wytyczne przeprowadzania pomontaowych bada odbiorczych. 18-N-13 PN-EN 60529:2003 Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP). 18-N-14 PN-86/E-05003.01 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. Wymagania oglne. 18-N-15 PN-89/E-05003.03 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. O chrona obostrzona. 18-N-16 PN-92/E-05003.04 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. Ochrona specjalna. 18-N-17 PN-IEC 61024-1:2001 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. Zasady oglne. 18-N-18 PN-IEC 61024-1-1:2001 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. Zasady oglne. Wybr poziomw ochrony dla urzdze piorunochronnych. 18-N-19 PN-IEC 61312-1:2001 Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym. Zasady oglne. 18-N-20 PN-EN 62305-1 Ochrona odgromowa cz 1 Zasady oglne. 18-N-21 PN-EN 62305-2 Ochrona odgromowa cz 2: Zarzdzanie ryzykiem. 18-N-22 PN-EN 62305-3 Ochrona odgromowa cz 3: Uszkodzenia fizyczne obiektu i zagro enia ycia. 18-N-23 PN-EN 62305-4 Ochrona odgromowa cz 4: Urzdzenia elektryczne i elektroniczne w obiektach. 18-N-24 PN-EN 12464-1:2004 wiato i owietlenie. Owietlenie miejsc pracy. Cz 1: Miejsca pracy we wntrzach.

18.3. Publikacje
18-P-1 Z. Gryewski. Prace pomiarowo-kontrolne przy urzdzeniach elektroenergetycznych o napiciu znamionowym do 1 kV .COSiW SEP, Warszawa 2002 r. 18-P-2 Zespl autorw pod redakcj J. Strzaki: Instalacje elektryczne i teletechniczne. Poradnik montera i inyniera elektryka. Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o. o. Warszawa, aktualizacja listopad 2009 r. 18-P-3 H. Markiewicz: Instalacje elektryczne. WNT Warszawa 2000r. 18-P-4 Praca zbiorowa pod redakcj K. Kuprasa. Wytyczne. Pomiary w elektrotechnice. Wydanie VIII Warszawa 2007 r. 18-P-5 L. Danielski, S. Osiski: Budowa, stosowanie i badania wycznikw rnicowoprdowych.Warszawa, COS,iW SEP, 2004 r. 18-P-6 F. asak, B. Wiaderek: Urzdzenia ochronne rnicowoprdowe w instalacjach elektrycznych. Zasady doboru, instalowania i eksploatacji. Warszawa, COBR Elektromonta 1998 r. 18-P-7 A. Pytlak. H. wiatek Ochrona przeciwporaeniowa w ukadach energoelektronicznych. Warszawa 2005 r. 18-P-8 Boczkowski, S. Siemek, B. W iaderek. Nowoczesne elementy zabezpiecze i rodki ochrony przeciwporaeniowej w instalacjach elektrycznych do 1 kV. Wskazwki do projektowania i montau. Warszawa, COBR Elektromonta 1992 r. 18-P-9 Wiaderek. Wskazwki wykonywania bada odbiorczych i eksploatacyjnych instalacji elektrycznych do 1 kV w wietle wymaga europejskich. Warszawa, COBR Elektromonta 1996 r. 18-P-10 B Wiaderek. Wytyczne przeprowadzania bada i oceny instalacji elektrycznych pod -

89
czas odbioru kocowego obiektu budowlanego. Warszawa, COBR Elektromonta 1994 r. 18-P-11 P. Wasienko. Metody bada instalacji elektrycznych z wycznikami rnicowoprdowymi i przyrzdy pomiarowe do tych bada. 18-P-12 Instrukcja obsugi miernika instalacji elektrycznych MIE-500. 18-P-13 Instrukcja obsugi udarowego miernika uziemie.