ZGRLK

zgrlk evete ihtiya duyulduunda evet deme, hayra ihtiya duyulduunda hayr deme ve bazen de bir eye ihtiya olmadnda sessiz kalma; bir ey sylememe, susma kapasitesi demektir. Tm bu boyutlar mevcutsa o zaman zgrlk vardr.

nsz zgrln Boyutu Kleliin Kkenlerini Anlamak Bir Mlakat: Toplum ve Bireyin zgrl Tanr Problemi Alnyazs ve Kader Fikri Uma Korkusu zgrle Giden Yollar Deve, Aslan, ocuk Sevgiden Sevgi Dolu Olmaya Tepkiden Eyleme Devrim Deil Bakaldr Engeller ve Atlama Talar: Sorulara Verilen Yantlar Sonsz Hakiki zgrlk Manevidir

NSZ
ZGRLN BOYUTU zgrlk boyutlu bir olgudur. Birincisi fiziksel boyuttur. Fiziksel olarak kleletirilebilirsin ve binlerce yldr insan pazarda tpk herhangi bir malm gibi satlmtr. Dnyann her yerinde kleler var olmutur. Onlara insan haklar tannmamtr; onlar gerekte insanolu olarak kabul edilmemitir, onlarn insanln alt seviyesinde olduklar dnlmtr. Ve insanlara hl insanlardan daha alt seviyedeymiler gibi davranlr. Hindistan'da surdalar, dokunulmazlar vardr. Hindistan'n ou hl esaret altnda yayor; lkede hl bu insanlarn be bin yl nce gelenek tarafndan belirlenmi olan mesleklere giremedii, eitim gremedii yerler var. Onlara dokunmak dahi senin safln yitirmen iin yeterlidir; hemen ykanmak zorundasn. O kiiye dokunmam ama onun glgesine dokunmu bile olsan du almak zorundasn. Ve dnyann her tarafnda kadnn bedeni erkein bedeni ile eit kabul edilmez. O erkek kadar zgr deildir. Asrlar boyunca in'de kocalar cezalandrlmadan karlarn ldrme hakkna sahipti nk kars onun malyd. Nasl ki sandalyeni paralayabilirsin veya evini yakabilirsin nk o senin sandalyen, o senin evin o senin karnd. in kanununda koca karsn ldrrse bir ceza yoktu nk onun ruhsuz olduu dnlrd. O sadece bir reme mekanizmasyd, bir ocuk fabrikasyd. Demek ki fiziksel klelik ve bedeninin zincirlenmedii, kimseninkinden daha aada kategorize edilmedii, beden sz konusu olduu srece eitliin olduu fiziksel zgrlk vardr. Fakat bugn bile bu zgrlk her yerde mevcut deildir. Bu giderek azalyor ancak tamamen yok olmamtr. Bedenin zgrl siyah ve beyaz arasnda ayrm olmamas, kadn ve erkek arasnda bir ayrm olmamas, bedenler sz konusu olduu srece herhangi bir ayrm olmamas anlamna gelecektir. Hi kimse saf deildir, hi kimse kirli deildir; tm bedenler ayndr. zgrln en temelinde bu yatar. Sonra ikinci boyut vardr: Psikolojik zgrlk. Dnyada psikolojik olarak zgr olan ok az birey vardr... nk ayet bir Mslman isen psikolojik olarak zgr deilsin; eer Hindu isen psikolojik olarak zgr deilsin. Bizim ocuklar yetitirme tarzmz tamamen onlar kleletirmektir; politik ideolojilerin, sosyal ideolojilerin, dinsel ideolojilerin kleleri. Onlarn kendi kendilerine dnmeleri iin kendi kendilerine aratrmalar iin bir ans tanmayz. Onlarn zihinlerini belirli bir kalbn iine girmeye zorlarz. Onlarn zihinlerini bizim bile deneyim sahibi olmadmz eylerle doldururuz. Anne babalar ocuklara bir Tanr olduunu retirler ve onlar Tanr hakknda hibir ey bilmezler. Onlar ocuklara bir cennet ve bir cehennem olduunu sylerler. Ve onlar cennet ve cehennem hakknda hibir ey bilmiyorlar. Sen bilmediin eyleri ocuklarna retiyorsun. Onlarn zihinlerini koullandryorsun nk senin zihnin de anne baban tarafndan koullandrld. Bu ekilde hastalk bir kuaktan dier kuaa geer. Psikolojik zgrlk, ocuklarn gelimesine izin verildiinde, daha ok entelekt, daha ok zek, daha ok bilin, daha ok uyanklk gelitirmelerine yardm edildiinde mmkn olacaktr. Onlara hi inan verilmeyecek. Onlara hibir eidinden iman retilmeyecek ama hakikati aramak iin mmkn olduunca ok drt verilecek. Ve onlara en bandan u

hatrlatlacak: "Senin kendi hakikatin, senin kendi bulduklarn seni zgrletirecek; baka hibir ey bunu senin iin yapamaz." Hakikat dn alnamaz. O kitaplardan allamaz. Hi kimse sana onun hakknda bilgi veremez. Senin zekn keskinletirmen zorunludur, bu sayede sen varoluun iine bakarsn ve onu bulursun. Eer bir ocuk ak, alc, uyank braklrsa ve aratrmak iin arzu verilirse onun psikolojik zgrl olacaktr. Ve psikolojik zgrlk ile birlikte muazzam bir sorumluluk gelir. Ona bunu retmek zorunda deilsin; o psikolojik zgrln glgesi gibi gelir. Ve o sana mteekkir olacak. Aksi taktirde btn ocuklar anne babalarna kzgndr nk onlar onu mahvetti: Onun zgrln yok ettiler, zihnini koullandrdlar. O bir soru dahi sormadan nce hepsi, kendi deneyimlerine dayanmad iin sahte olan cevaplarla zihnini doldurdular. Btn dnya psikolojik esaret altnda yayor. Ve nc boyut, beden olmadn bildiin, zihin olmadn bildiin, sadece saf bilin olduunu bildiin nihai zgrlktr. Bu bilgi meditasyon araclyla gelir. O seni bedenden ayrr, o seni zihinden ayrr ve nihai olarak saf bilin, saf farkndalk olarak sen oradasn. Bu ruhsal zgrlktr. Bunlar birey iin temel zgrlk boyutudur. Kolektif olann ruhu yoktur, kolektif olann zihni yoktur. Kolektifin bedeni de yoktur; o sadece bir isimdir. O sadece bir szcktr. Kolektif iin zgrle ihtiya yoktur. Tm bireyler zgr olduunda kolektif olan zgrleecektir. Ancak biz szcklerden ok etkileniriz, o kadar ok bu byledir ki szcklerin bir maddesinin olmadn unuturuz. Kolektif olan, toplum, topluluk, din, kilise; bunlarn hepsi laftr. Onlarn ardnda gerek hibir ey yoktur. Kk bir yk aklma geldi. Alice Harikalar Diyarnda masalnda, Alice kralienin sarayna gelir. Vardnda kralie ona sorar, "Yolda bana doru gelen bir haberciye rastladn m?" Ve kk kz, "Hi kimseye," der. Ve kralie, "Hi kimse"nin birisi olduunu dnr ve sorar, "Fakat o zaman niin Hi Kimse buraya ulamad?" Kk kz, "Hi kimse hi kimsedir" der. Ve kralie der ki, "Aptal olma! Anlyorum: Hi Kimse Hi Kimse olmak zorunda ama o sen buraya gelmeden nce burada olmalyd. Anlalan Hi Kimse senden daha yava yryor." Ve Alice der ki, "Bu kesinlikle yanl! Hi kimse benden hzl yr yemez." Diyalog bu ekilde devam eder. Tm diyalog boyunca "hi kimse" birisi olur ve Alice'in kralieyi bu "hi kimse"nin hi kimse olmadna ikna etmesi mmkn olmaz.

Kolektiflik, toplum; tm bunlar sadece laftr. Gerekten var olan bireydir; aksi taktirde bir sorun olacaktr. Bir Rotary kulbnn zgrl nedir? Lions kulbnn zgrl nedir? Bunlar sadece isimdirler. Kolektiftik ok tehlikeli bir fikirdir. Kolektif olmak adna birey, gerek her zaman kurban edilmitir. Ben kesinlikle ona karym. Uluslar bireyleri ulus adna kurban ediyor; ve "ulus" sadece bir laftr. Haritann zerine izdiin izgiler yeryznde hibir yerde yoktur. Onlar sadece senin oyunundur. Fakat haritann zerine izmi olduun bu izgiler iin savamak adna milyonlarca insan lmtr; gerek insanlar gerek olmayan izgiler iin lyor. Ve sen onlar kahraman yapyorsun, ulusal kahramanlar yapyorsun! Kolektiflik fikri tamamyla yok edilmelidir; aksi taktirde u veya bu ekilde bireyi kurban etmeye devam edeceiz. Bireyi din adna bile, din savalarnda kurban etmi durumdayz. Dini savata len bir Mslman kendisinin cennetlik olduunun garanti olduunu bilir. Ona imam tarafndan, "Eer slam iin lrsen hayal ettiin ya da ryasn grdn tm zevkleriyle cennetlik olman kesindir. Ve ldrdn kii de bir Mslman tarafndan ldrld iin cennete ulaacaktr. Bu onun iin bir ayrcalktr; o nedenle bir insan ldrdn iin sululuk hissetmene gerek yok" denmitir. Hristiyanlarn Hal Seferleri vardr bir cihat, bir dini sava ve binlerce insan ldrlr, insanlar canl canl yaklr. Ne iin? Kolektif olmak adna; Hristiyanlk iin, Budizm iin, Hinduizm iin, komnizm iin, faizm iin herhangi bir ey olabilir. Kolektif olmay temsil eden herhangi bir szck ve birey kurban edilebilir. Kolektifliin var olmas iin bile bir neden yoktur: Bireyler yeterlidir. Ve ayet bireylerin zgrl varsa psikolojik olarak zgrlerse, ruhsal olarak zgrlerse o zaman doal olarak kolektif olan da manevi olarak zgr olacaktr. Kolektif bireylerden oluur tersinden deil. Bireyin sadece kolektif olann bir paras olduu sylenmektedir; bu doru deildir. Birey kolektifin sadece bir paras deildir; kolektif bir araya gelen bireyler iin sadece bir semboldr. Onlar hibir eyin paras deildir; onlar bamsz kalrlar. Onlar organik olarak bamsz kalrlar, onlar kolektifin paras haline gelmezler. ayet biz zgr bir dnya istiyorsak o zaman unu anlamalyz ki kolektiflik adna pek ok katliam gereklemitir. Ve artk durmak zaman gelmitir. Tm kolektif isimler gemite sahip olduklar grkemi kaybetmelidir. Bireyler en yksek deer olmaldr. Bir eyden zgrlemek hakiki zgrlk deildir. stediin bir eyi yapma zgrl de benim bahsettiim zgrlk deildir. Benim zgrlk vizyonum kendin olmandr. Bu zgrln bir eyden elde etme meselesi deildir. Bu zgrlk, zgrlk olmayacaktr nk bu sana verilmitir; bunun iin bir neden vardr. Baml olduunu hissettiin ey hl zgrlnn iindedir. Ona vefa borcun var, o olmadan zgr olmazdn. stediin her eyi yapma zgrl de zgrlk deildir nk bir eyi yapmay istemek, arzulamak zihinden gelir. Ve zihin senin esaretindir.

Hakiki zgrlk senin seimsiz farkndalndan gelir; ancak seimsiz farkndalk varken zgrlk ne eylere bamldr ne de bir ey yapmaya bamldr. Seimsiz farkndal izleyen zgrlk sadece kendin olma zgrldr. Ve sen zaten kendinsin, sen onunla birlikte dodun; o yzden de o baka hibir eye bal deildir. Kimse onu sana veremez ve hi kimse onu senden alamaz. Bir kl senin ban kesebilir ama o senin zgrln, senin varln kesemez. Bu senin kendi doal, varolusal znn iinde merkezlendiini, kklendiini sylemenin baka bir yoludur. eylerden zgrlemek darya baml olmaktr. Bir ey yapma zgrl de darya baml olmaktr. Nihai olarak saf olma zgrl senin dndaki hibir eye baml deildir. Sen zgrlk olarak dodun. Sen sadece onu unutmak iin koullandrldn. Katman katman koullanmalar seni bir kuklaya dntrmtr. pler bakalarnn elinde. Eer bir Hristiyan isen sen bir kuklasn. plerin var olmayan bir Tanr'nn elinde, bu nedenle Tanrnn var olduu hissini sana vermek iin Tanry temsil eden peygamberler, Mesihler var. Onlar hi kimseyi temsil etmiyor, onlar egoist insanlar ve hatta ego bile seni bir kuklaya indirgemek ister. Onlar sana ne yapacan syler, onlar sana On Emir verir. Onlar sana kiiliklerini verir; senin bir Hristiyan, bir Yahudi, bir Hindu, bir Mslman olman, onlar senin szde bilgini verir. Ve doal olarak sana ocukluundan beri vermeye baladklar ok byk arln altnda tadn Himalayalar kadar yk gizli olan, bastrlm kendi doal zn var. ayet tm koullanmalardan kurtulabilirsen, ayet ne bir komnist, ne bir faist, ne bir Hristiyan, ne bir Mslman olduunu dnebilirsen... Sen bir Hristiyan ya da Mslman olarak domadn; sen sadece saf, masum bilin olarak dodun. Yeniden bu saflkta, bu masumiyette, bu bilinte olmaktr benim zgrlkten kastettiim ey. zgrlk hayatn nihai deneyimidir. Bundan daha yksekte bir ey yoktur. Ve zgrlkten kaynaklanan pek ok iek senin iinde aar. Sevgi senin zgrlnn ieklenmesidir. efkat senin zgrlnn dier ieklenmesidir. Hayattaki kymetli olan her ey senin varlnn iindeki masumiyetin, doal halin iinde iek aar. O yzden zgrl bamszlkla ilikilendirme. Doal olarak bamszlk bir eyden, bir kimseden olur. zgrl yapmak istediin eylerle ilikilendirme nk bu senin zihnin, o sen deilsin. Bir eyi yapmak istemek, bir eyi arzulamak demek senin isteinin ve arzunun esareti altnda olman demektir. Benim bahsettiim zgrlk ile sen tamamyla sessiz, sakin, gzel, mutlusun.

KLELN KKENLERN ANLAMAK

Btnyle zgr olmak iin bir kimsenin btnyle farknda olmas gerekir nk bizim esaretimizin kkleri bilinsizliimizin iindedir; o dardan gelmez. Hi kimse seni zgr olmaktan alkoyamaz. Sen yok edilebilirsin ama senin zgrln sen onu vermediin srece senden alnamaz. En son tahlilde her zaman iin senin zgr olmama arzundur seni zgrlkten alkoyan ey. Senin baml olma arzun, senin kendin olma sorumluluunu brakmandr zgrlkten alkoyan seni. Bir kimse sorumluluu ald an... Ve unutma sadece gller deil dikenler de var; sadece tatl deil onun iinde ac anlar da var. Tatl her zaman ac ile dengelenir, onlar her zaman ayn oranda gelir. Gller dikenlerle, gnler gecelerle, klar yazlarla dengelenir. Hayat zt kutuplar arasndaki dengeyi korur. O nedenle tm gzellikleriyle, aclaryla, keyifleriyle ve kederleriyle birlikte kendisi olmay kabule hazr olan bir kimse zgr olabilir. Sadece byle bir kimse zgr olabilir... Onu tm kederleriyle ve tm sarho edici zevkleriyle yaa; her ikisi de senindir. Ve unutma, sarho edici zevk ac olmadan yaayamaz, hayat lm olmadan var olamaz ve coku znt olmadan mevcut olamaz. Olan ey bundan ibarettir; bunun iin bir ey yaplamaz. Eyann tabiat budur, eyann Tao'su budur. Tm iyi eyleriyle ve tm kt eyleriyle, tm gzel ve tm gzel olmayan eyleriyle neysen o olarak kendin olma sorumluluunu kabullen. Bu kabullenmenin iinde bir aknlk hali gerekleir ve kii zgrleir. BR MLAKAT: TOPLUM VE BREYN ZGRL Toplumsal kurallarn insanlar iin temel bir ihtiya olduu anlalyor. Yine de hibir zaman, hibir toplum bir insann kendini tanmasna yardm etmemitir. Ltfen bireyle toplum arasnda ne trden bir iliki mevcut olduunu ve birbirlerine gelimekte nasl yardm edebileceklerini aklar msnz? Bu ok karmak, ancak ayn zamanda da ok temel bir soru. Tm varoluun iinde sadece insann kurala ihtiyac vardr. Baka hibir hayvann kurala ihtiyac yoktur. Anlalmas gereken ilk ey kurallarla ilgili bir eyin yapay olduudur. nsann kurallara ihtiyac olmasnn ardndaki neden onun hayvan olmaktan kmas, ancak henz bir insan haline de gelememi olmasndandr; o arada kalmtr. Tm kurallara duyulan ihtiya bundandr. ayet o bir hayvan olsayd hi ihtiya olmazd. Hayvanlar kurallar, kanunlar, anayasalar, mahkemeler olmadan mkemmel olarak yaar. ayet insanolu gerekten insan olabilirse sadece lafta deil, gerekte de hibir kurala ihtiya duymayacaktr. Bugne kadar bunu ok az insan hayata geirebilmitir. rnein, Sokrates, Zerdt, Bodhidharma gibi adamlar iin hibir kurala gerek yoktur. Onlar hi kimseye zarar vermeyecek kadar uyank haldedirler. Hibir kanuna, hibir anayasaya ihtiya yoktur. Eer tm toplum hakiki anlamda insan olma ynnde evrim geirebilirse, sevgi olacaktr ama kanun olmayacaktr. Sorun insann bir hayvann sahip olduu doal davranlarn yitirmi olmas ve henz yeni, doal bir hali de elde edememi olmas nedeniyle kurallara, kanunlara, hkmetlere, mahkemelere, ordulara, bir polis gcne ihtiya duymu olmasdr. O sadece aradadr. O hibir yerde deildir, o bir kaostur. Bu kaosu kontrol etmek iin tm bu eylere gerek vardr.

Sorun daha da kompleks bir hale gelir nk insan kontrol etmek iin olumu olan gler dinler, devletler, mahkemeler ok glenmilerdir. Onlara g verilmek zorundayd; aksi taktirde nasl insanlar kontrol edebilirlerdi? Bu demek oluyor ki bir nevi kendi kendimizi kleletirmi oluyoruz. Artk bu kurumlar kuvvetlenmi olduklarndan, karlarndan vazgemek istemiyorlar. Onlar insann evrim geirmesini istemiyorlar. nsann ve toplumun, bireyin ve toplumun nasl evrimleebileceini soruyorsun. Sen problemi pek anlamyorsun. Eer birey evrim geirirse, toplum yok olur. Toplum sadece bireyin evrimlemesine izin verilmedii iin mevcuttur. Tm bu gler yzyllardr insan kontrol etmekte ve kendi glerinin ve prestijlerinin keyfini kartmaktadr. Onlar insann evrimlemesine, insann onlarn ve kurumlarnn gereksiz hale gelecei bir noktaya kadar gelimesine izin vermeye hazr deildir. Bunu anlamana yardm edecek pek ok durumlar vardr. in'de yirmi be yzyl nce yle bir ey olmutu: Lao Tzu ok nl, bilge bir adam haline gelmiti ve hi phe yok ki gelmi gemi en bilge olanlardan biriydi. in imparatoru ona gayet alakgnll bir ekilde yksek mahkemenin bakan olmasn nerdi nk lkenin kanunlarna onun yapabileceinden daha iyi bir ekilde hi kimse rehberlik edemezdi. mparatoru, "Ben doru kii deilim" diye ikna etmeye alt fakat imparator ok srarcyd. Lao Tzu, "Eer beni dinlemezseniz... sadece mahkemede bir gn yeter ve benim doru insan olmadma ikna olacaksnz nk sistem yanl. Alakgnlllk nedeni ile size hakikati sylemiyordum. Ya ben var olurum ya da sizin kanununuz ve sizin hkmdarlnz ve sizin toplumunuz var olabilir. O nedenle... bunu bir deneyelim," dedi. lk gn bakentin en zengin adamnn neredeyse tm hazinesinin yarsn alm olan bir adam getirildi. Lao Tzu olay dinledi ve sonrasnda hrszn ve en zengin adamn her ikisinin de alt aylna hapse gitmeleri gerektiini syledi. Zengin adam, "Siz ne diyorsunuz? Soyguna urayan, hrszlk yaplan kii benim; bu nasl adalettir ki hrszla ayn sreliine beni hapse gnderiyorsunuz?" dedi. Lao Tzu, "uras kesin ki ben hrsza hakszlk ediyorum. Senin hapiste olman gereken sre ok daha byktr nk sen ok fazla paray kendin iin topladn, pek ok insan paradan mahrum ettin... binlerce insan hakszla uramtr ve sen para toplayp, para toplayp duruyordun. Ne iin? Senin agzllnn kendisi bu hrszlar yaratyor. Sorumlu sensin. lk su sana ait," dedi. Lao Tzu'nun mant tamamyla nettir. Eer ok fazla fakir insan ve sadece birka tane zengin insan olacaksa hrszl durduramazsn, almay durduramazsn. Bunu durdurmann tek yolu herkesin ihtiyalarn giderebilecei kadar eye sahip olmas ve hi kimsenin a gzllk yznden gereksiz birikimlere sahip olmamasdr. Zengin adam, "Beni hapse gndermeden nce imparatoru grmek istiyorum nk bu anayasaya aykrdr; bu lkenin kanunlarna gre deildir," dedi. Lao Tzu, "Bu lkenin kanunlarnn ve bu lkenin anayasasnn yanldr. Bunun sorumlusu ben deilim git ve imparatoru gr,"dedi. Zengin adam imparatora dedi ki: "Dinleyin, bu adam hemen grevinden uzaklatrlmaldr; o tehlikeli. Bugn ben hapse gidiyorum, yarn siz hapiste olacaksnz. Eer kendinizi kurtarmak

istiyorsanz bu adam kovulmal, o kesinlikle ok tehlikeli. Ve o ok mantkl da. Syledii eyde hakl bunu anlayabiliyorum. Ama o bizi mahvedecek." mparator bunu ok iyi anlad, "Eer bu zengin adam bir sulu ise o zaman ben lkedeki en byk sulu oluyorum. Lao Tzu beni hapse gndermekten kanmayacaktr." Lao Tzu grevinden alnd. "Size bunu daha nceden sylemeye altm; gereksiz yere benim zamanm harcyorsunuz. Size doru adam olmadm sylemitim. Gerek u ki sizin toplumunuz, sizin yasanz ve sizin anayasanz doru deildir. Bu tamamyla yanl sistemi yrtmek iin yanl insanlara ihtiya var," dedi. Sorun udur ki insan kaosun iinde dalmaktan korumak iin yarattmz gler artk o kadar gl ki seni zgrce gelimen iin brakmak istemiyorlar. nk eer sen gelimeye, bir birey olmaya, uyank, farknda ve bilinli olmaya muktedir olursan tm bu insanlara ihtiya olmayacaktr. Onlarn hepsi ilerini kaybedecek ve ileri ile birlikte prestijlerini, glerini, liderliklerini, rahipliklerini, papalklarn da kaybedecekler; her ey bitmi olacak. Bu nedenle artk balangta koruma iin ihtiya duyulanlar insanln dmanlarna dnmlerdir. Benim yaklamm bu insanlara kar savamak deildir nk onlar gldr, onlarn ordular vardr, onlarn paras vardr, onlarn her eyi vardr. Onlarla savaamazsn, sen yok olacaksn. Tm bu pisliin dna kmann tek yolu sessizce kendi bilincini gelitirmeye balamaktr ki onlar bunu hibir g ile engelleyemezler. Aslnda onlar senin iinde ne olduunu bilemezler bile. Ben sana isel dnmn simyasn sunuyorum. sel varln deitir. Ve sen deitiin, tamamyla dntn an birden mahkmiyetinin dna ktn greceksin, sen artk bir kle deilsin. Sen kaosun yznden bir kle idin. Rus devrimi srasnda: Devrimin baarya ulat gn bir kadn Moskova'da yolun ortasnda yrmeye balad. Polis, "Bu doru deil. Yolun ortasndan yryemezsiniz," dedi. Kadn, "Artk zgrz" dedi. zgr bile olsan trafik kurallarna uymak zorunda kalacaksn; aksi taktirde trafik iinden klmaz hale gelecektir. Eer arabalar ve insanlar istedikleri her yere koturur, nereye isterse dner, trafik klarn dikkate almazsa insanlar kazaya urayacaklar ve leceklerdir. Bu, sadan ya da soldan, lke hangisini tercih etmise seni o ekilde yrmeye zorlamak iin orduyu devreye sokacaktr ama hi kimse ortadan yryemez. O zaman zerine bir silah dorultulmuken kurallara uymak zorunda kalacaksn. Ben her zaman bu kadn hatrlarm; o ok semboliktir. zgrlk kaos demek deildir. zgrlk daha ok sorumluluk; o kadar ok sorumluluk demektir ki hi kimsenin senin hayatna karmasna gerek olmaz. Yalnz braklabilirsin, hkmetin sana karmasna gerek yok, polisin sana karmasna gerek yok, kanunun seninle hibir ii olmaz; sen basite onlarn dnyasnn dndasn. Benim yaklamm budur; ayet gerekten insanl dntrmek istersen her birey kendi kendine gelimeye balamaldr. Ve aslnda gelimek iin bir kalabala gerek yoktur.

Geliim, annesinin rahminde gelien bir ocuk gibi bir eydir. Kalabala gerek yoktur, annenin dikkatli olmas yeterlidir. Senin iinde yeni bir insan domak zorundadr. Sen yeni bir insanolunun rahmi haline gelmelisin. Hi kimse bunu bilmeyecektir ve kimsenin onu bilmemesi daha iyidir. Sen basite sradan iini yapmaya devam edersin, sradan dnyada yaarsn, sradan ve basit olursun; bir devrimci, muhalif, punk ya da dazlak olmadan. Bunun bir faydas olmaz. Bu safi aptallktr. Bunun engellenmilik yznden olduunu anlayabiliyorum ama bu yine de deliliktir. Toplum delirmitir ve sen de engellenmi olduun iin mi deliriyorsun? Toplum bu insanlardan korkmaz; toplum sadece ok merkezinde, ok bilinli olmas nedeniyle kanunlarn onlar iin anlamsz hale geldii insanlardan korkar. Onlar her zaman doru olan yapar. Onlar szde gl karlarn cenderesinin tesindedir. Bireyler geliirse toplum klecektir. Onlarn bildii ekliyle hkmetle, orduyla, mahkemelerle, polislerle, hapishanelerle bu toplum klecektir. Kesinlikle, nk pek ok insanolu vardr, kolektifliin yeni ekilleri hayata gemi olacaktr. Szckler arasnda bir kafa karkl yaratmamak iin onlara "toplum" demek houma gitmiyor. Yeni kolektiflii komn olarak adlandryorum. Bu szck nemlidir: Bu insanlarn sadece birlikte yaad deil derin bir paylamn iinde olduu bir yerdir. Birlikte yaamak bir eydir; biz onu yapyoruz: Her ehirde, her kasabada binlerce insan birlikte yayor ama birliktelik bunun neresinde? nsanlar komularn dahi tanmyor. Onlar, binlerce insan, ayn gkdelende yayor ve onlar asla ayn evde yaadklarn bilmiyorlar. Bu birliktelik deildir nk paylam yoktur. O basit bir kalabalktr, bir topluluk deil. Bu yzden toplum szcn komn szc ile deitirmek istiyorum. Toplum belirli temel prensipler zerinde var olmutur. Onlar ortadan kaldrmak zorunda kalacaksn yoksa toplum ortadan kalkmayacaktr. Toplumun birinci ve en nemli bileeni aile olmutur: Eer aile olduu ekli ile kalrsa o zaman toplum ortadan kalkamaz, kilise ortadan kalkamaz; dinler ortadan kalkamaz. O zaman tek bir dnya, tek bir insanlk yaratamayz. Ailenin psikolojik olarak modas gemitir. Onun her zaman var olduu doru deildir; ailenin olmad, insanlarn kabilelerde yaad bir dnem vard. Aile zel mlkiyet yznden ortaya kt. Baka herkesten daha fazla zel mlkiyete sahip olmay baaran gl insanlar vard. Ve onlar bunlarn kendi ocuklarna verilmesini istedi. O zamana kadar aile diye bir ey sz konusu deildi. Erkekler ve kadnlar sevgileri iin bir arada olurdu; evlilik ve aile yoktu. Fakat bir kez mlkiyet ortaya knca erkek kadn fazlasyla sahiplenmeye balad. O kadn da kendi mlkiyetinin paras haline dntrd. Hint dillerinde kadn aslen "mal" olarak adlandrlr. in'de kadn o kadar mal gibiydi ki koca karsn ldrecek olsa bunu yasaklayan bir kanun yoktu. lenmi bir su yoktu; kendi maln yok etmekte kesinlikle zgrd. Mobilyalarn yakabilirsin, evini yakabilirsin; bu bir su deildi, o senin evin. Karn ldrebilirsin... zel mlkiyetle birlikte kadn da zel bir mlke dnmtr ve karsndan doan ocuun kesinlikle onun olduundan emin olabilecei her trl strateji kullanlmtr. imdi bu zor bir problemdir: baba asla kesinlikle emin olamaz; sadece anne bilir. Ancak baba, kadnn hareketinin nnde her trden engeller yaratt iin kadn baka erkeklerle temasa geememitir. Tm olaslklar ve tm kaplar kapalyd.

Sadece yal kadnlarn kiliselere ve tapnaklara gidiyor olmas bir rastlant deildir nk asrlardr kilisenin aileyi koruduu ok iyi bilindii iin bu onlarn gitmesine izin verilen yegne yerdir. Ve kilise, bir kez aile giderse kilisenin de ortadan kalkacan bilir. Ve kilise romantik bir ilikinin oluabilecei en son yerdir. Onlar her trl nlemi almtr. Ve rahibin cinsel perhizde olmas gerekir bunlar garantilerdir rahibin cinsel hayat yoktur, deiik dinlerde deiik ekillerde o sekse kardr, o kadnlara kardr. Jaina rahibi bir kadna dokunamaz; aslnda kadn Jaina rahibine drt metreden fazla yaklamamaldr. Budist rahibin bir kadna dokunmasna izin verilmez. Kadnlarn dini meknlara girmesine izin verilmeyen, ya da blmelerle ayr tutulduu dinler vardr. Erkekler tapnan ya da caminin en byk ksmn igal eder ve kadnlarnsa kk bir alan vardr ama ayrdr. Erkekler onlar gremez bile; birisiyle bulumak imknszdr. slam gibi pek ok din kadnlarnn yzn kapatmtr. Mslman kadnlarn yzleri hi gn almadndan soluklamtr. Onlarn yzleri, onlarn bedenleri mmkn olan her ekilde kapatlmtr. Kadn eitilmemelidir nk eitim insanlara garip fikirler verir. nsanlar dnmeye balar, insanlar tartmaya balar... Kadnn maa denen bir kariyere sahip olmasna izin verilmez nk bu bamszlk demektir. O her kesinden srf tek bir neden yznden budanmtr; bu sayede erkek, olunun kendi olu olduundan emin olabilecektir. Gerekten gl olanlar rnein krallar hizmetkrlar hadm ettirmitir nk onlar sarayn iinde dolap alyor ve bakalarna hizmet ediyorlard. Onlar hadm edilmek zorundaydlar; aksi taktirde tehlike vard... Ve tehlike vard nk her imparatorun pek ounu hi grmedii yzlerce kars vard. Doal olarak onlar herhangi birisine k olabilirdi. Ancak sadece hadm edilmi erkeklerin saraya girmesine izin verilebilirdi, bylece bir kadn k olsa bile ocuk yapamazlard. nemli olan ey buydu. Aile ortadan kalkmak ve yerini komne brakmak zorundadr. Bir komn bizim tm enerjimizi, tm paramz, her eyi tek bir havuzda biriktirmi olduumuz anlamna gelir; ve bu tm insanlarn ihtiyacn giderir. ocuklar komne ait olacak, o nedenle bireysel miras meselesi olmayacaktr. Ve ayet sen tm enerjini, tm paran ve tm kaynaklarn havuza koyarsan her komn zengin olabilir ve her komn eit dzeyde canl olmann keyfini karabilir. Bir kez bireyler ve komnler yan yana gelitiinde toplum kaybolacak ve toplumla birlikte toplumun yaratt tm ktlkler kaybolacak. Bir rnek vereyim. in'de 2000 yl nce bir adm atlmt. Yeni sistem iinde, doktora hasta salkl kald srece para denmek zorundayd. Hasta kt hissettiinde, doktora para denmiyordu. Bu ok garip grnr. Biz doktora hasta olduumuzda para deriz ve o bizi yeniden salkl hale getirir. Ancak bu tehlikelidir nk sen doktoru hastalna baml klyorsun. Hastalk onun kar haline gelir: Ne kadar ok insan hasta olursa o kadar ok para kazanacaktr. Onun kar salk deil hastalk olur. Eer herkes salkl kalrsa, o zaman hasta olacak tek kii doktor olacaktr! Onlar her kiinin kendi doktorunun olaca ve kii salkl kald srece doktora her ay para denecei ok pratik, devrimci bir fikirle ortaya ktlar. Kiiyi salkl olarak tutma doktorun grevidir; ve doal olarak o bunu yapacaktr nk ona bunun iin para denir. Hasta kt hissettiinde doktor para kaybeder. Salgn hastalklar olduunda doktor iflas eder.

imdi ise tam tersi vardr. yle bir yk duydum: Doktor Nasrettin Hocaya geldi ve "ocuunu iek hastalndan iyiletirdiimi hatrlatmak iin sana defalarca geldim. Ve sen deme yapmadn ve dinlemiyorsun" dedi. Hoca dedi ki: "yisi mi sen dinle; yoksa seni mahkemeye vereceim." Doktor da "Bu ok garip... ben ocuunu iyiletirdim" dedi. Hoca da, "Evet bunu biliyorum ama tm kasabaya salgn yayan kim? Benim ocuum! O yzden kazandn btn paray benimle blmek zorundasn" dedi. O haklyd. ocuu muhteem bir i baarmt. Ve o gnden sonra doktor asla para istemek iin geri gelmedi. Molla'nn tespiti doruydu. Doktor salgndan epey para kazanmt. Ama bu ok yanl bir sistemdir. Komn, doktora komn salkl tuttuu iin para demeli ve eer komnde birisi hastalanrsa doktorun geliri kesilmelidir. Yani doktorun ii salktr, hastalk deil. Ve aradaki fark grebilirsin: Bat'da doktorun iine hastalkla ilikili olan tp ("ngilizce'de ila anlamna gelen "medicine") denir. Dou'da ona "hayatn hastaln deil bilimi"; anlamna gelen "ayurveda" denir. Doktorun temel ii insanlarn uzun yaamas, salkl, btn yaamas olmaldr ve bunun iin ona para denmelidir. Bylece her komn kolaylkla bir doktor, bir tesisat, bir mhendis; her ne hizmete ihtiya varsa onu kolaylkla karlayabilir. Bu komnn sorumluluu olmaldr ve komne hizmet eden insanlar dnml olarak almaldr bylelikle bir g merkezi yeniden olumaz. Komnn ynetim komitesi yeleri her sene deimelidir. Yeni insanlar gelmeli ve eski insanlar gitmelidir bylelikle kimse iktidara baml olmaz. nsanlarn bamllk gelitirecei en kt uyuturucu gtr; onu vermek gerekir ama kk dozlarla ve ksa srelerle. Birey gelimeli ve komn gelimeli. Ancak imdilik toplumu tamamen unut onunla savama. Toplumla hi iin olmasn; brak toplum olduu gibi devam etsin. ayet yaamak isterse eklini, yapsn deitirmek zorunda kalacak. lmek isterse brak lsn. Bir zarar yok. Dnyann nfusu ar oald; onun sadece imdiki nfusunun drtte birine ihtiyac var. O nedenle yeni hibir eyi kavrayamayan, yaptklar eylerin ne olduunu gremeyen ve tamamyla krlemi olan eski, kokumu kafalar zararldr ve zehirlidir... Eer onlar lmeye karar verirse, brak sessizce lsnler. Onlar rahatsz etme. Ben sana devrimci olmay retmiyorum. Ben senin ok sessiz, neredeyse yeraltndaki bir dntrc olman istiyorum. nk tm devrimler baarsz olmutur, artk mmkn olan tek yol bizim onu ok sessizce ve barl olarak yapmamz ve bu sayede de onun gereklemesidir. Sadece dinginlik ierisinde gerekleebilecek eyler vardr. rnein eer aalar seviyorsan kklerine bakmak iin her gn onu kazmamalsn; aksi taktirde onu ldrrsn. Bu kkler sakl kalmaldr. Onlar sessizce kendi iini yapar. Benim insanlarm tpk kkler gibi olmal: Sessizce ilerini yapmaya devam edip, kendilerini deitirip, ilgilenen kim olursa onu deitirip; deiim yaratabilecek metotlar yaymal, kk havuzlar, kk gruplar, kk komnler ve ne zaman mmkn olursa da daha byk

komnler yaratmaldr. Fakat brak tm bu ey ok sessizce, herhangi bir karmaa yaratmakszn gereklesin. Birey sadece toplum lrse var olabilir; ikisi birlikte var olamaz. Toplumun lmesi iin zaman gelmitir ve biz birlikteliin resmi olmayan, daha ok kalbe ait olan yollarn bulacaz. Aile bunu nler. Aile her ocuun etrafnda snrlar izer. Der ki; "Ben senin babanm o nedenle sev beni. Ben senin annenim o nedenle sev beni. Senin ailen bu. Eer gerek olursa kendini ailen iin feda et." Ayn fikir daha byk bir lekte ulusa yanstlr: "Senin ulusun bu. Eer sana ihtiya duyarsa, kendini feda et." Aile, toplum, ulus...giderek byyen ayn fikirdir o. O nedenle benim en temel eletirim aileye yneliktir. Aile tm problemlerin kkenidir. Yoksulluumuz, hastalmz, deliliimiz, bo oluumuz, sevgisizliimiz; sebep ailedir. Ve tm koullanmalarmzn nedeni ailedir. En bandan itibaren senin zihnini koullandrmaya balar: "Sen bir Yahudi'sin, sen bir Hristiyan'sn, sen bir Hindu'sun, sen usun ve sen busun" ve zavall ocuk senin ne samalklardan bahsettiini bilmez. Bir haham ve bir piskopos hakknda u hikyeyi duymutum: Onlar karlkl yayorlarm ve doal olarak da srekli bir biimde her ey hakknda rekabet ediyorlarm. Onlarn saygdeer dinlerinin prestijiymi sz konusu olan. Bir sabah haham piskoposun yeni bir arabas olduunu grm: "Ne yapyorsun?" diye sormu. Piskopos arabann zerine su dkyormu. "Onu vaftiz ediyorum. Yeni bir araba aldm, bir Cadillac" demi. Hahamn kalbi krlm. Kapsnn nnde, kendi gzlerinin nnde bir araba Hristiyan yaplyormu! Ertesi gn piskopos dar ktnda arm. Hahama, "Ne yapyorsun?" diye sormu. Gzel bir Rolls Royce orada duruyor ve haham da onun egzoz borusunu kesiyormu. "Rolls Royce'umu snnet ediyorum. O artk bir Yahudi" demi. Her ocua yaptklar ey budur. Ve her ocuk bir Cadillac ve bir Rolls Royce kadar masumdur; ona ne yapldn bilmez. Tm koullanmalarn zemini ailedir; o sana tm gemii ve tm arl; yzlerce yldr yanl olduu kantlanm tm u eyleri miras olarak brakr. Sen tm bu yanl eylerle yklenirsin ve senin zihnin onun kart olan yeni her eye kapaldr ve engel tekil eder. Senin zihnin basite yanl eylerle doludur. ayet ocuklar komnn kollarnda olursa...ben bunu denedim ve son derece baarl buldum. ocuklar daha mutlular nk daha zgrler. Hibir koullanma zerlerine damgalanmaz; onlar daha erken olgunlar ve hi kimse onlar baml klmaya almadndan daha bamsz olurlar. Hi kimse onlara yardm etmek iin yollarna kmaz, o nedenle onlar da kendi kendilerine yardm etmek zorunda kalrlar. Bu olgunluk, netlik, belirli bir dayankllk getirir. Ve onlarn hepsi meditasyon yapyor: Meditasyon koullanma deildir; o sessiz bir

ekilde bir ey yapmadan, sadece sessizlikten; gecenin sessizliinden, sabahn erken saatlerinin sessizliinden zevk alarak basite oturmaktr...ve yava, yava senin isel varln kaplayan sessizliinle tanacaksn. O zaman gzlerini kapattn anda dipsiz bir gln sessizliine dersin. Ve bu sessizliin iinden her an tazelenmi karsn. Bu sessizliin iinden senin sevgin, senin gzelliin, gzlerine zel bir derinlik; varlna zel bir aura, bireyselliine bir g ve kendine sayg gelir. Bir tarafta bireysel zgrlk ve otorite dier tarafta otoriterlik ve diktatrlk insann hayatn ve onun zlemlerini harekete geiriyor ltfen bunun hakknda yorumda bulunur musun? Bu ayn problemdir, farkl ekilde sorulmu ayn sorudur. Toplum otoriterdir; kilise otoriterdir; eitim sistemi otoriterdir. Hepsi der ki, "Biz ne dersek dorudur ve onu sorgulamana gerek yoktur. Sen sadece onu takip et." Ve problemler vardr, rnein eitim sistemi. Ben rencilik yaptm, ben bir profesrdm ve biliyorum ki bir kiinin hayatnn en iyi ksm okullardaki, kolejlerdeki, niversitelerdeki otoriter insanlar tarafndan harap edilir. Pek ok kolejden hibir otoriterlii kabul edemediim gibi basit bir neden yznden atldm. "Kantlayn ve onu kabul etmeye hazrm. Ancak kantlanmadan onun iin doru gerekeler verilmeden, rasyonel bir aklama haline getirmeden onu kabul etmeyeceim" dedim. Ve ben her snfta mcadele ediyordum nk her snfta retmenler sadece ders veriyordu. renciler not alyordu nk ihtiya duyulan tek ey retmenin onlara sylemi olduu eyi snavda tekrar etmekti. Ve ne kadar tam bir papaan gibi tekrar edersen o kadar iyi not alrsn. Ancak bu profesrler kck eyleri kantlamakta dahi zorlandlar ve bu onlar utandrd. Bu her gn mevzu oldu. Syledikleri herhangi bir eyde hemen ayaa kalkp sorgulardm ve konuyla alakal sorular soruyordum "hangi temele dayanarak..." rnein dinleri reten profesrlerden birisi Vedalar'n kutsal Hindu metinleri Tanr tarafndan yazldn syledi. Protesto etmek zorundaydm. "Kar kyorum. Her eyden nce Tanr'nn varln dahi kantlayamam durumdasnz. kinci olarak da samalkla dolu bu kitaplarn Tanr tarafndan yazldn sylyorsunuz. Siz hi Vedalar'a baktnz m?" dedim. "Siz hi ilk sayfasndan son sayfasna kadar okudunuz mu?" diye sordum. Drt tane byk ciltli Vedalar vardr. "Drdn de yanmda getirdim ve rasgele ap okuyabilirim ve brakalm bu ifadeleri, Tanr'nn yazp yazmadna tm snf karar versin." Vedalar dualarla doludur. imdi, Tanr dua edemez; kime dua edecek? Ve bylesine sama sapan eyler iin edilen dualarn Tanr tarafndan yazldn sylemek basite komiktir. Bir Brahmin dua ediyor, "Tm ayinleri srekli yapmaktaym, kutsal metinlere gre yayorum ve sen hl bana bir ocuk vermedin. Bana bir ocuk ver; bu benim dualarmn duyulduunun bir kant olacaktr." "Bu pasajlar Tanr nasl yazm olabilir? Bu bir kimse tarafndan yazlmtr ve Tanr'ya hitap edilmitir. Ancak bu Tanr'nn kendisi tarafndan yazlm olamaz. Ve ayet Tanr'nn durumu buysa, o zaman bu zavall adama yklenmemeliyiz. Tanr baka birisinden bir ocuk istiyor, o halde niin biz de ayn kaynaktan istekte bulunmayalm? Niin bu zavall adam rahatsz edelim?" diye sordum ona.

Sonu olarak btn kolejler beni reddedecekti. Onlarn cevab buydu. Mdr bana, "zgnz. Senin hakl olduunu biliyoruz ama koleji idare etmek zorundayz. Sen tm kurumu yok edeceksin. Profesrler istifa etmekle tehdit ediyor, renciler senin profesrlerin retmesine izin vermediini sylyor nk tek bir noktada, her gn, btn bir ders kayboluyor. Sekiz ay geti ve ayet ayn ekilde devam ederse nmzdeki iki ayda bu ders konular bitmemi olacak. Onlar buraya snavlar vermek iin geldiler; onlar hakikatle ilgilenmiyorlar, onlar herhangi bir iddiann geerlilii ile ilgilenmiyorlar. Burada olmann tek nedeni bir diploma almak ve sen garip bir insansn; yle grnyor ki sen diplomalarla ilgili deilsin" dedi. Ben de, "Diplomalarla hi ilgilenmiyorum. Hibir ey bilmeyen bu profesrlerden alnacak diplomalarla ne yapacam? Bu insanlar beni snava sokacak kiiler olarak grmyorum. Bana diplomay verdiiniz gn, onu hemen sizin nnzde yrtacam nk bu insanlar en basit soruyu dahi yantlayamyorlar" dedim. Ancak tm sistem bu ekilde ilemektedir. Ben kendim bir profesr olduumda yeni bir dzenleme yapmam gerekti. Dzenleme uydu: Krk dakikalk dersin ilk yirmi dakikasnda okutulan kitabn metnini aynen yazld gibi retiyordum ve yirmi dakika boyunca da onu eletiriyordum. rencilerim, "Delireceiz!" dediler. "Bu sizin probleminiz; ama ben bu sylenenlerin eletirilmeden kalmasna izin veremem. Seebilirsiniz; snav olduunda hangisini isterseniz yazabilirsiniz. ayet kalmak istiyorsanz benim sylediim ksm sein. Eer gemek isterseniz ilk ksm sein. Ben bunu aka ifade ediyorum; kimseyi kandrmyorum; fakat sizleri kesinlikle yanl olduunu dndm eyleri reterek kandramam" dedim. Sonunda rektr beni yanna ard ve bana, "Bu garip bir retme tarz. Her gn zamannn yarsnda dersi retiyor ve dier yarsnda da onlara retmi olduun dersi tamamen yok eden kendi iddialarn olduunu duyuyorum. Bu durumda onlar snftan karken geldikleri kadar bo olarak kyorlar... aslnda daha da karm olarak!" dedi. "Ben kimse hakknda endielenmiyorum. Ben bir renci iken renci olduum tm yllar boyunca bana ne yaptlar? Bir kolejden dierine srldm. Ve bir gn gelip tanmlanan derse hakszlk edip etmediimi dinleyebilirsiniz. Ak olmak gerekirse mfredattaki dersi mmkn olduu kadar tam bir ekilde retiyorum" dedim. Bir gn geldi ve dersi dinledi ve yirmi dakika sonra, "Bu gerekten muhteem. Ben de bir felsefe rencisi idim fakat hi kimse bana bu ekilde retmemiti" dedi. "Bu dersin sadece yars. Sadece bekleyin nk imdi onu adm adm yok edeceim" dedim. Ve ben onu tamamen yok ettiimde, "Aman Tanrm! imdi zavall rencilerin bana sylediklerini anlayabiliyorum. Senin bu trden bir kurumda profesr olmaman gerekir. Yaptn eyin kesinlikle drstlk olduunu anlayabiliyorum ama bu sistem zeki insanlar yaratmyor; bu sistem sadece iyi hafzaya sahip insanlar yaratyor ve ihtiya olan ey de bu. Bizim memurlara ihtiyacmz var, bizim brokratlara ihtiyacmz var ve bu iler zek deil iyi bir hafzaya ihtiya duyar" dedi.

"Dier bir deyile sizin insanlara deil bilgisayarlara ihtiyacnz var. Eer eitim sisteminiz buysa o zaman er ya da ge insanlar bilgisayarlarla deitireceksiniz" dedim. Ve onlarn yapt ey de budur. Her yerde nemli pozisyonlar bilgisayarlarla deitiriyorlar nk bilgisayarlar daha gvenilirdir. Onlar sadece hafzadr, zek yoktur. Ne kadar bastrlm olursa olsun bir insanolu belirli bir zekya sahiptir. Hiroima ve Nagazaki'ye atom bombasn atan adam... ayet o bir bilgisayar olsayd hibir sorun olmazd: tam saatinde, tam srasnda bombay atar ve geri dnerdi. O tamamyla mekanik olurdu. Ancak onun zeksn ne kadar yok etmi olursan ol bombay atan adam yapt ey hakknda bir kez daha dnmek zorunda kald. Tamamyla masum, sivillerden oluan, asker olmayan, hi kimseye bir zarar dokunmam yz bin insan ldrmek; doru mudur? Artk her yerde tm nkleer silahlar insanlarn ellerinde deil bilgisayarlarn ellerindedir. nc dnya savanda bilgisayarlar savaacak. nsanlar ldrlecek; bu baka bir konudur. Bilgisayarlar insanlarn hayatta kalmasn ya da yok olmasn umursamaz; bu onlar balamaz. Ancak onlar bir insann yapamayaca ii tam olarak ve verimli bir ekilde yapacaktr. Bir insan insanln tmn yok ederken phe duyabilir. Zeks olan bir ey, birazck zeks olan bir ey, "Ne yapyorum?" sorusunu yaratmak iin yeterlidir. Tm kurumlarmz, dinlerimiz otoriterdir. Onlar sana nedeni sylemez: "Kitapta yazd iin, sa yle syledii iin, sadece yap." sa onun niin yaplmas gerektiine ilikin tek bir gereke vermemitir; o kendi doktrinleri iin tek bir rasyonel temel vermemitir. Ne Musa ne de Krishna bunu yapmamtr. Krishna Arjuna'ya basite yle der: "Bu Tanr'dandr: Savamak zorundasn" otoriterlik budur. Her durumda sylediin her eyin, her ne olursa olsun kesinlikle sorgulanamaz olmas iin Tanr kullanlr, maniple edilir. Dnyadaki tm otoriterlii yok etmeliyiz. Otorite tamamen farkldr. Otoriterlik toplumla, kilise ile balantldr; otorite bireysel fark edile ilgili bir eydir. Sana bir ey sylersem, otorite ile sylerim. Bu basite u anlama gelir, bunu sylyorum nk o benim deneyimimdi; ancak bu senin ona inanmak zorunda olduun anlamna gelmez. Onu dinlemi olman yeterlidir; artk onun zerinde dnebilir, onun yannda ya da karsnda olmaya karar verebilirsin. Benim iin nemli olan ey onun yannda olmaya karar vermen deildir; benim iin nemli olan ey senin kendi bana karar vermendir. Senin kararn onun karsnda olabilir, bu nemli deildir fakat karar senin kendi varlndan gelmelidir. ayet o senin varlndan gelmezse o zaman sen beni otoriter yapyorsun. Ben kendi otoritemden konuuyorum. Ltfen beni bir otoriter haline getirme nk ben gerei, basite mmkn olan en byk kuvvetle ve ateli bir ekilde ifade ediyorum. Bu sayede o senin iin kesinlikle netleir ve artk sen karar vermekte zgrsndr. Ben senin iin karar vermiyorum ve senin bana inanman ya da iman etmeni istemiyorum.

Ben sadece, "Bana bir ans tan. Sylediim eyi bir dn" diyorum. Ve sen onun hakknda dndn iin sana minnet duyacam. Bu yeterlidir. Senin dncen sana daha keskin bir zek verecektir... ve ben zekya gveniyorum. Dnrsen ve zek keskinleirse senin varacan sonucun ne olursa olsun doru olacan biliyorum. Ve ayet bir kez senin sonucun yanl olsa bile bunun nemi yoktur. Kii pek ok kez dmeli ve yeniden kalkmaldr. Hayat budur. Kii hatalar yapmal ve onlardan ders almaldr ve her yolunu kapatan kayay bir atlama tana dntrmelidir. Fakat benim evremde inan ya da iman meselesi yoktur. Bireysel zgrlk ile birlikte otoriterlik lr ve yeni bir g doar: Otorite. Her bireyin kendi deneyimlerini yaayacak kapasitesi vardr; o zaman onun otoritesi vardr, o zaman o, "Onu grdm. Onu tattm. Ondan holandm. Onunla dans ettim. Ve ben birtakm kutsal metinlerden alnt yapmyorum, basite kalbimi sana ayorum" diyebilir. Otorite deneyime aittir. Otoriterlik baka birisine aittir sana deil; o yzden de o zgrlk deil klelik yaratr. Ve benim iin zgrlk nihai deerdir nk sadece zgrln ierisinde iek aabilirsin ve potansiyelinin tamam iek aabilir. Toplum insann varl tarafndan belirlenmi gerek bir olgu mudur yoksa o sahte bir kavram, sadece insan uykuda olduu iin var olan bir durum mudur? Toplum varolusal bir gereklik deildir. O, insan uykuda olduu iin, insan kaos iinde olduu iin, insan ahlakszla dntrmeden zgrle sahip olamad iin insan tarafndan yaratlmtr. nsann zgrle sahip olup da ondan kar salamama gc yoktur. O yzden o insann yapay ama gerekli bir yaratmdr. Toplum yapay olduu iin dalabilir. Bir kez gerekli olduu iin bu onun sonsuza dek gerekli olaca anlamna gelmez. nsan sadece onu gerekli klan koullar deitirmek durumundadr. Ve onun varolusal olmamas iyidir, aksi taktirde ondan kurtulmann hibir yolu olmazd. O bizim kendi rettiimiz bir eydir. Onu ne zaman istersek yok edebiliriz. Nasl birbiri ile savaan tekil egolarn barbarlna kaplmadan kolektifliin, uluslarn dna doru evrim geirmeli? Tm sorularn tek bir ey zerinde odaklanyor. Ben sana sadece tek bir cevap vermek istiyorum. Bir meseli hatrladm. Byk bir usta deniz kysnda, kumsalda oturuyordu. Ve hakikati arayan bir adam ona geldi, ayaklarna dokundu ve "ayet sizi rahatsz etmiyorsam hakikati bulmama yardm edecek ne nerirseniz yapmak isterim" dedi. Usta, basite gzlerini kapatt ve sessiz kald. Adam ban sallad, iinden, "Bu adam delirmi olmal. Ben ona bir soru soruyorum o ise gzlerini kapatyor" dedi. Adam sallad ve "Soruma ne oldu?" diye sordu.

"Cevapladm, onu cevapladm. Sadece sessizce otur... hibir ey yapma ve imen kendiliinden byr. Onun iin endielenmene gerek yok; her ey gerekleecek. Sen sadece sessizce otur, sessizliin tadn kart." Adam, "Ona bir isim verebilir misiniz? nk insanlar bana soruyor 'ne yapyorsun?' diye" dedi. Bunun zerine parma ile kumun stne "Meditasyon" yazd. Adam "Bu ok ksa bir cevap. Biraz daha ayrntl cevap verebilir misin?" Usta, byk harflerle MEDTASYON yazd. "Ama bunlar sadece byk harfler, ayn eyi yazyorsun" dedi. Usta, "Eer bundan daha ok ey sylersem o zaman yanl olacak. Eer anlayabilirsen o zaman sadece sana sylediim eyi yap ve bileceksin" dedi. Ve benim cevabm da budur. Her birey bir meditasyoncu, sessiz bir izleyici olmaldr. Bu sayede kendisini kefedebilir. Ve bu keif onun etrafndaki her eyi deitirecektir. Ve ayet biz pek ok insan meditasyon araclyla deitirebilirsek yeni bir dnya yaratabiliriz. Pek ok insan yzyllardr yeni bir dnya umut ediyor ancak onlar, bunu nasl yaratacaklar hakknda hibir fikre sahip deiller. Ben sana onu nasl yaratacann kesin bilimini veriyorum. Bu bilimin ad medistasyondur.

TANRI PROBLEM Nietzsche'nin khince bir sz vardr: "Tanr ld ve insan zgr." Onun bu konuda ok muazzam bir kavray vard. Onun bu beyanatnn derinliini ok az insan anlamtr. Bu insan bilincinde bir kilometre tadr. Eer bir Tanr varsa insan asla zgr olamaz; bu olaslk ddr. Tanr ve insann zgrl birlikte var olamaz nk Tanr'nn anlam onun yaratc olmas demektir; o zaman bizler kuklalara indirgeniriz. Ve ayet o bizi yarattysa, istedii an bizi yok edebilir. O bizi yarattnda bize hibir ey sormad; bizi yok etmek istediinde bize sormak zorunda deil. Yaratmak ya da yok etmek tamamen onun arzusuna kalmtr. Nasl zgr olabilirsin? Olmak iin dahi zgr deilsin. Ne doumun senin zgrlndr, ne de lmn senin zgrlndr; ve bu iki kleliin arasnda hayatnn bir zgrlk olabileceini mi dnyorsun? nsann zgrl kurtarlacaksa Tanr lmek zorundadr. Seenek aktr; boyun emek sz konusu deildir. Tanr ile birlikte insan bir kle olarak kalacaktr ve zgrlk sadece bo bir szck olarak kalacaktr. Sadece Tanr'nn olmad zgrlk anlam kazanmaya balar.

Fakat Friedrich Nietzsche'nin ifadesi sadece yarsdr; hi kimse onu tamamlamaya almad. O tam gibi grnr ancak grnmler her zaman hakiki deildir. Dnyada tanrs olmayan dinler vardr ki bu dinlerde dahi insan zgr deildir Budizm'in, Jainizm'in, Taoizm'in tm dinlerin en derin olanlarnn Friedrich Nietzsche farknda deildi. Bu din iin Tanr yoktur. Lao Tzu, Mahavira ve Gautam Buda ayn nedenden Tanr'y reddetmitir nk Tanr ile birlikte insann sadece bir kukla olduunu grebilmilerdir. O zaman aydnlanma iin tm abalar anlamsz olur; sen zgr deilsin, nasl aydnlanabilirsin? Ve her eye gc yeten, tm gce sahip birisi var; senin aydnlanman senden alabilir. O her eyi yok edebilir! Ancak Nietzsche tanrsz dinler olduunun farknda deil. Binlerce yldr Tanr'nn varlnn insan zgrlnn nndeki en byk engel olduunu anlam insanlar vardr; onlar Tanr'y ortadan kaldrmtr. Fakat insan hl zgr deildir. Benim senin anlaman iin yol gstermeye altm ey, sadece Tanr'y ldrerek insan zgr klamayacandr. Bir eyi daha ldrmek zorunda kalacaksn ve bu da dindir. Bu nedenle dinin de lmesi gerektiini syledim; o Tanr'y izlemeli. Ve biz senin zerinde senden daha gl hi kimsenin olmad ve farkl trden kafesler Hristiyan, Mslman, Hindu, Budist gzel kafesler... yaratacak organize dinin olmad dinsiz ve tanrsz bir dindarlk yaratmak zorundayz. Tanr ve dinin birlikte lmesi ile otomatik olarak bir ey daha lr; ve bu da din adaml, liderlik, farkl eitlerdeki dini liderliktir. Artk onun bir ilevi yoktur. Onun bir papa ya da bir shankaracharya ya da bir ayetullah olabilecei organize bir din yoktur. Onun temsil edebilecei bir Tanr yoktur; onun ilevi bitmitir. Buda, Mahavira, Lao Tzu, Tanr olmadan bile din kalrsa din adamnn insan kleliin iinde tutmay baarabileceini bilmeden, farknda olmadan Friedrich Nietzsche ile ayn ekilde Tanr'y brakmlardr. Ve o insan kle olarak tutmutur. O nedenle Friedrich Nietzsche'nin kavrayn tamamlamak iin din lmek zorundadr. Eer Tanr yoksa organize bir dinin olmasnn anlam yoktur. Kim iin organize din var olsun? Kiliseler, tapnaklar, camiler, sinagoglar yok olmak zorundadr. Ve bununla birlikte hahamlar ve piskoposlar ve her eidinden dini lider basite isiz kalr, gereksiz hale gelir. Ancak muazzam bir devrim gerekleir; insan tamamen zgr olur. Bu zgrln ifade ettii eyler hakknda konumadan nce Friedrich Nietzsche'nin kavray gerekleseydi, o zaman insanolu iin nasl bir zgrlk olacan anlamak durumundasn. Tanr ld, insan zgr... ne iin zgr? Onun zgrl tpk dier hayvanlarnki gibi olacaktr. Ona zgrlk demek doru deildir; o ehvettir. O zgrlk deildir nk o hi sorumluluk, hi bilin tamaz. O insann kendisini yukar doru ykseltmesine, esaretinde olduundan daha yksek bir ey olmasna yardm etmeyecek. zgrlk seni kleliinin iinde olduun yerden daha yksee ekmiyorsa anlamszdr. zgrlnn seni kleliinden daha aaya ekmesi mmkndr nk kleliin belli bir disiplini vard, onun belirli bir ahlak vard, onun belirli prensipleri vard. Onun arkan kollayan, cezalandrlmaktan ve cehennemden korkutan, dller ve cennet iin seni agzl klan ve seni, zgrl olan ama bu zgrln

onlar daha yksek bir varlk yapmad vahi hayvanlardan biraz daha yksekte tutan belirli bir organize dini vard. Senin takdir edebilecein herhangi bir nitelii vermemitir o. Nietzsche sadece zgrlk vermenin yeterli olmadna ilikin hibir fikre sahip deildi; o sadece yetersiz deil, tehlikelidir. O insan hayvanla indirgeyebilir. zgrlk adna daha yksek bilin hallerine doru giden yolunu kaybedebilir. Ben Tanr ld, organize bir varlk olarak din ld dediimde; o zaman insan kendisi olmak iin zgrdr. lk defa o en derindeki varln hibir engel olmadan kefetmek iin zgrdr. O kendi varlnn derinliklerine dalmak iin, bilincinin yksekliklerine ulamak iin zgrdr. Onu engelleyecek hi kimse yoktur; onun zgrl tamdr. Ancak bu zgrlk sadece Tanr'nn mevcudiyetinin kalkmas ile dinin mevcudiyetinin kalkmas ile din adamlnn ve dini liderliin mevcudiyetinin kalkmas ile mmkn olur. Byle olursa benim dindarlk nitelii dediim bir eyi koruyabiliriz, bu sayede sadece dindarlk canl kalr. Ve dindarlk insan zgrl ile mkemmel bir ekilde uyumludur; o insan geliimini glendirir. "Dindarlk" diyerek ben insann olduu hali ile yeterli olmadn ifade ediyorum. O daha fazla olabilir, o ok daha fazlas olabilir. O ne olursa olsun bir tohumdur. O iinde nasl bir potansiyel tadn bilmez. Dindarlk basite gelimek iin bir meydan okumadr; o, tohumun kendini ifade etmesinin zirvesine ulamas, binlerce iee dnmesi ve iinde sakl olan mis kokular serbest brakmas iin bir meydan okumadr. Bu mis kokuya ben dindarlk diyorum. Onun senin szde dinlerinle hibir alakas yoktur, onun Tanr ile hibir alakas yoktur, onun din adamlyla hibir alakas yoktur: Onun seninle ve senin gelime potansiyelinle bir alakas vardr.

ALINYAZISI VE KADER FKR Alnyazs yoktur, kader yoktur. Sen sadece sorumluluunu var olmayan bir eyin zerine atmaya alyorsun. Ve o var olmad iin, sana diren gsteremez; sana, "Ltfen sorumluunu bana atma!" diyemez. Tanr sessizdir, onun zerine herhangi bir eyi atabilirsin; diren yoktur nk diren gsterecek kimse yoktur. Alnyazs da yine ayn ekildedir. Akta baarsz olursun, dier mevzularda baarsz olursun. Baarsz olmak cann yakar. Yaralanm kalbin iin bir tr merheme ihtiya duyarsn. "Kader" gzel bir merhemdir ve bedava olarak mevcuttur. Onun iin bir ey demene gerek yoktur. "Ne yapabilirim? Her eye alnyazs karar verir" diyebilirsin. Baar ya da baarszlk, zenginlik ya da yoksulluk, hastalk ya da salk, yaam ya da lm; her ey, adna kader denilen bilinmeyen bir gcn ellerindedir. "Elimden gelenin en iyisini yapyorum, hl baarsz olmaya devam ediyorum. Bana vaaz edilen tm ahlaki prensipleri izliyorum, hl fakirim. Ve her trnden ahlaksz insann zengin olduunu, ne ktn, nl olduunu gryorum. Tm bunlar kaderdir." Bu sana avuntu verir. Bu sana hedeflerine ulamadn iin avuntu verir.

Ayn zamanda bu sana ayet bakalar baary elde etti ise bunda fazla bir ey olmad; bunun sadece kader tarafndan belirlendii avuntusunu verir. Bu durumda bir taraftan kendini aalk hissetmekten kurtulursun dier taraftan senin kskanln, baarl insann baarsnn yalnzca kader onu bu ekilde istedi diye olduu fikrinden holanr: "Bunun onunla bir alakas yok; onun benden stn bir taraf yok." Tanr, kader, alnyazs; bunlarn hepsi ayn kategoridedir. Sorumluluunu var olmayan bir eyin zerine atyorsun. ayet Tanr var olsayd sessiz kalmazd. Ben srekli onun var olmadn sylyorum. ayet var olsayd zaman gelmitir; "Ortaya kard ve ben buradaym! Niin benim olmadm syleyip duruyorsun?" diye ilan ederdi. Ancak o asla gelmeyecek. Her zaman iin Tanr'nn varoluunu reddeden insanlar olmutur fakat o asla kendini kantlamak iin bir aba gstermemitir. rnein, Batnn tannm filozoflarndan Edmund Burke, kiliseye gidip rahibin nnde durmu, "Bu benim saatim. Eer Tanr varsa byk bir kant istemiyorum sadece basit bir kant saatim dursun. Siz dua edin, cemaatiniz dua edebilir, ne istiyorsanz yapabilirsiniz. Tanr'y saatimi durdurmas iin ikna edin ve bu benim inanmam iin yeterli olacak" dedi. Dua ettiler; bu tm Hristiyanln prestiji meselesiydi, tek bir adam Tanrya meydan okuyor. Ve o byk bir mucize istemiyor, kck bir mucize: "Saatimi durdursun." Ve Tanr bunu yapamad. Edmund Burke Tanr'nn olmadn kantlamtr. Ne byk bir argman! Ancak basit, net, konuyla alakal. Dnyann her yannda kurtulmak istediin herhangi bir eyi Tanr'nn stne, kaderin stne, alnyazsnn stne atyorsun. Onlar sadece var olmayan eyler iin farkl isimlerdir. u kesindir ki sen gerekten orada olan birisinin zerine p dkemezsin. Sabrn bir snr vardr. Komunun arazisine p dkmeyi bir dene. Belki bir gn iin herhangi bir ey sylemeyebilir; belki iki gn bekleyebilir ama nereye kadar? Er ya da ge seni ensenden yakalayacak ve sana unu kantlayacaktr: "Ben varm! Benim avluma p dkmeye devam edemezsin." Ancak evde hi kimse yoksa avluya istediin srece p dkmeye devam edebilirsin. Kimse kar kmayacak, kimse gelip, "Neler oluyor? Sende hi terbiye yok mu?" demeyecek. Tanr, kader, alnyazs; bunlar sahte szcklerdir, zrvalktr, bundan daha ok bir ey deildir. Onlar tamamen brak, nk onlar brakmak eylemlerin iin seni tamamyla sorumlu klacak, seni bir birey yapacaktr. Ve sen sorumluluu kendin almadn srece asla gl olmayacaksn, asla bamsz olmayacaksn, zgrl hi tatmayacaksn. zgrle sahip olabilirsin. Ancak bunun bedeli, sorumluluu btnyle kabul etmektir. Ben ylesine engin bir zgrlk hissettim ki, sana baktmda zlyorum. Sen de ayn frsata, zgr birey olmann iinde iek ama potansiyeline sahipsin ama sen kle kalmaya devam ediyorsun. Ve senin bunu baarabilme yntemin asla sorumlu olmamaktr. Sorumlu olmamann seni zgrletirdiini mi dnyorsun? Eylemlerinden, dncelerinden, varlndan sorumlu hissetmemenin seni bunlarn sonularndan zgrletirdiini mi dnyorsun? Hayr, kesinlikle hayr. O seni kleletirir; o seni insandan daha dk bir ey yapar. O senden tm ihtiamn alr. Dik duramazsn; kamburlarsn.

Zekn geliemez nk sen meydan okumay kabul etmedin. Sen kaderi, Tanr'y, alnyazsn bekliyorsun. "Doru zaman Tanr'nn istedii doru zaman geldiinde ben de son derece mutlu olacam" diye dnyorsun. Senin mutluluuna karar verecek bir Tanr yok. Varoluta yalnzsn. Yalnz gelirsin, yalnz lrsn. Doumla lm arasndayken, elbette kendini sanki birisi karn, baban, annen, kocan, arkadan seninleymi gibi kandrabilirsin ancak bu sadece "m" gibi yapmaktr. Tek bana gelirsin, tek bana gidersin; doumla lm arasnda tek banasn. Ve ben senin bir erkei ya da bir kadn sevemeyeceini sylemiyorum. Aslnda sorumluluunu omuzlarna alm iki bamsz, zgr insan bulutuunda, bunda muazzam bir gzellik vardr. Hi kimse dierine yk olmaz. Hi kimse dierine bir eyleri ymaz. Sen bir eyleri yma fikrini tamamen brakm haldesin. Bir arada olabilirsiniz ama tek banalnz dokunulmaz, saf, bakire, kristal gibi temiz kalr. Asla birbirinizin alanlarna girmezsiniz. Srf ayr olduunuz iin birbirinizden keyif alabilirsiniz. Ayr kaldka tek bana olduun daha net bir biimde anlalr, o da tek banadr iki tek banaln, iki kutbun, iki bireyin muhteem bulumasnn olasl daha da byk olur. Alnyazs, kader, ksmet, Tanr gibi szckleri unut. Ve astrologlar, zihin okuyanlar, el falna bakanlar, gelecei tahmin edenler tarafndan kandrlmana izin verme. ayet sen yaratmazsan gelecek yoktur! Ve yarn olacak her ey senin kendi yaratmn olacaktr. Ve o bugn, imdi yaplmak zorundadr nk bugnn iinden, bugnn rahminden yarn doacaktr. Sorumluluu tamamen zerine al; benim sana mesajm budur. Bu yzden ben her zaman zihnindeki Tanr'y yok etmeye alyorum. Ona kar herhangi bir eyim yok. Nasl ona kar bir eyim olabilir? O yok ki! Benim var olmayan bir ey iin imanm heba edeceimi mi dnyorsun? Hayr, ben senin koullanmalarnla savayorum; onlar vardr. Tanr yoktur ama senin iinde bir Tanr fikri vardr ve ben bu fikirle onu brakman, temiz olman ve hayatn iin tm sorumluu alman syleyerek savayorum. Benim deneyimim budur: Kendimin sorumluluunu tamamyla aldmda, zgrln tm kaplarn bana alm olarak buldum. Onlar birlikte hareket eder. Herkes zgrlk ister. Hi kimse sorumluluk istemez. Asla zgrle sahip olmayacaksn; bir kle olarak kalacaksn. Unutma, bir kle olarak kalmak da senin sorumluluundadr. Onu sen setin; o sana zorla kabul ettirilmedi. Gzel bir Yunanl filozof, mistik ender rastlanacak nitelikte bir mistik olan Diyojen'i anmsadm. O Aristo'nun adayd ve o Aristo'ya benim olduum kadar karyd, o nedenle Diyojen ile belli bir dostluum vardr. Aristo insan tyleri olmayan ve iki ayak zerinde yryen bir hayvan olarak tanmlamtr. Diyojen ne yapmtr? Bir hayvan yakalamtr; iki ayayla yryen ama tyleri de olup uabilen pek ok hayvan vardr. Diyojen bir tavus kuu yakalad, tm tylerini yoldu ve tavus kuunu Aristo'ya, "Ltfen bir insanolunun armaann kabul et" yazan mesajla birlikte gnderdi. Diyojen plak yaamtr nk o, "nsan plak doar ve giysiler tarafndan korunduu iin zayf der" demitir. Tm dnyadaki hibir hayvann giysisi yoktur; ngiltere'deki birka

kpek dnda. ngiltere gizemli bir lkedir. Kpeklerin elbiseleri vardr nk plak bir kpek Hristiyanla uygun deildir. Victoria ngiltere'sinde sandalye bacaklarnn bile kumalarla kaplandn nk onlar bacaktr ve plak bacaklara bakmak centilmence bir ey deildir renmek seni artacaktr. Diyojen plak yaad. O gl bir adamd. nsanlar karp onlar pazarda kle olarak satan drt kii, "Bu byk bir balk, bu adam bize ok iyi para kazandrabilir. Pek ok kle sattk ama hibirisi bu kadar gl, bu kadar gzel, bu kadar gen deildi. stediimiz kadar yksek mebla talep edebiliriz. Ve biz pazarda bu adam tezgha koyduumuz anda mthi bir ekime olacaktr. Ancak, drt kii onu yakalamak iin yeterli deil. Tek bana hepimizi ldrebilir" diye aralarnda konutular. Diyojen kendisi hakknda sylediklerini duydu. O nehrin kysnda, bir aacn altnda serin esintinin tadn kararak oturuyordu; ve aacn arkasnda u drd ne yapacaklarn planlyordu. "Endielenmeyin. Gelin buraya! Sizi ldreceim iin endielenmenize gerek yok, ben asla bir eyi ldrmem. Ve savaacam, direneceim konusunda da endie duymanza gerek yok, hayr! Ben kimseyle dvmem, ben hibir eye direnmem. Beni kle olarak m satmak istiyorsunuz?" dedi onlara. Utanarak, korkarak bu drt kii dedi ki: "Dndmz ey buydu. Biz yoksuluz...eer isterseniz?" "Elbette isterim. Bir ekilde yoksulluunuzu giderebilirsem, bu ok gzel olur." Onlar da zincirleri kard. "Onlar nehre atn; beni zincirlemenize gerek yok. Sizin nnzden yryeceim. Hibir eyden kamaya inanmyorum. Aslnda satlmaktan, yksek bir platformda durup ve yzlerce insann beni elde etmeye almas fikrinden heyecan duyuyorum. Bu ak artrma beni heyecanlandryor; geliyorum!" dedi. u drt adam biraz daha korkmutu: bu adam sadece gl ve gzel deil, biraz da kak gibi grnyordu; tehlikeli olabilirdi. Ancak artk onlar iin ka yolu yoktu. "Eer kamaya alrsanz, kendi hayatnz riske sokarsnz. Siz drdnz beni izleyin sadece. Pazarda beni tezgha koyun" dedi. stemeden onu takip ettiler. Onlar onu almak istemiti ama o onlarn nnden gidiyordu! Olayn zn anlayabiliyor musun? Bylesi bir durumda dahi sorumluluu zerine alyor. Bir insann bana gelebilecek en irkin ey olan, pazarlk edilip bir mal gibi satlabilmesi iin insanlarn onun zerine komplo kurduu bylesi bir durumda bile o zgr bir adamdr. Ama o bu insanlara, "Korkmayn ve kamaya da almayn. Bana ok iyi bir fikir verdiniz, size minnettarm. Bu benim sorumluluum, pazara gidiyorum. Beni ak artrmaya karn" dedi. "Bu nasl bir adam?" diye merak ettiler. Ancak, u andan sonra bir k yolu yoktu, o nedenle onu izlediler. Ve onu herkesin grebilecei yksek bir tezghn zerine koyduklarnda, neredeyse sessizlik kaplamt her yan, neredeyse t kmyordu. nsanlar hi bu kadar orantl bir beden grmemiti, o kadar gzeldi ki; sanki elikten yaplmt, ok glyd.

Ak artrmac herhangi bir ey sylemeden nce Diyojen, "Herkes beni dinlesin! Burada herhangi bir kleye satlacak bir efendi var nk bu drt insann paraya ihtiyac var. O yzden pazarlk balasn; ancak unutmayn bir efendi satn alyorsunuz" diye duyurdu. Onu bir kral satn ald. O elbette bunu yapabilirdi; ak artrmada giderek daha da ok para nerdi. Pek ok insan ilgilenmiti ama sonuta daha nceden duyulmam bir miktarda para bu drt kiiye verildi. Diyojen onlara, "imdi mutlu musunuz? imdi gidebilirsiniz ve ben bu kleyle birlikte gideceim" dedi. Saraya giden yolda kraln arabasnn zerinde giderken kral, Diyojen'e,"Sen delirdin mi ne oldu? Kendini bir efendi mi zannediyorsun? Ben bir kralm ve sen benim bir kle olduumu mu dnyorsun?" diye sordu. "Evet ve ben deli deilim ama sen delisin. Bunu hemen kantlayabilirim" dedi. Arabann arkasnda kralie vard. Diyojen, "Kralien imdiden benimle ilgilenmeye balad, onun seninle ii bitti. Bir efendiyi satn almak tehlikelidir" dedi. Kral ok olmutu. Elbette Diyojen ile kyaslandnda o bir hiti. Klcn kard ve kralieye sordu: "Syledii ey doru mu? Eer hakikati sylersen hayatn kurtulur buna sz veriyorum. Fakat, ayet hakikati sylemezsen ve ben bunu sonradan renirsem ban koparrm." Dehet iinde, korkarak, donmu bir halde kralie, "Bu doru onun yannda sen bir hisin. Bylendim, cazibesine kapldm; bu adamda byl bir ey var. Onunla kyaslandnda sen sadece zavall bir adamsn. Hakikat bu" dedi. Elbette kral arabay durdurdu ve Diyojen'e, "Arabadan in. Seni serbest brakyorum; saraymda byle bir riski gze almak istemiyorum" dedi. "Teekkr ederim. Tm sorumluluu zerime aldm basit gerei yznden ben bir kle haline getirilemem. u drt adam sululuk hisseder durumda brakmadm; beni onlar buraya getirmedi, ben kendi kendime geldim. Onlar bana minnet duyuyor olmal. Ve bu senin araban eer benim inmemi istiyorsan bu son derece iyi bir ey. Ben arabalara alkn deilim, benim bacaklarm yeterince gl. Ben plak bir adamm, altndan bir araba bana uymaz" dedi. Sorumluluu al! Ve ok byk bir yoksulluk iinde ac ekerek bir hapishanede tutuklu bile olsan tamamyla kendi efendin olarak kalacaksn. Sorumlulukla birlikte gelen zgrle sahip olacaksn. Senin tm dinlerin seni Tanr'ya, kadere, alnyazsna baml klyor. Bunlarn hepsi var olmayan bir ey iin farkl isimlerdir. Hakiki olan ey senin esaretin ya da senin zgrlndr. Birini se. Eer zgrl seersen, o zaman dierlerinin seni bir kle yapma stratejilerinin hepsini yok etmek zorunda kalacaksn. Benim burada yapmaya altm ey budur: Tm zincirlerini krp seni her eyden zgrletirerek bu sayede kendin olabilmendir. Ve kendin olduun an gelimeye balarsn, daha ok yeerirsin. iekler amaya balar ve evrende muhteem kokular oluur.

Sayfada Ara UMA KORKUSU Gitanjali'de Rabindranath Tagore yle syler: "natlk engeldir fakat onu krmaya altmda kalbim acr. stediim ey zgrlktr ancak onu umut etmek beni utandrr. Sende paha biilmez bir zenginlik olduuna eminim ve senin tarzn benim en iyi dostumdur. Ancak odam dolduran sahte parlakl sprp atacak yree sahip deilim. zerimi kaplayan kefen, topran ve lmn kefenidir. Ondan nefret ediyorum ancak yine de ona sevgiyle sarlyorum. ok borcum var, hatalarm byk, utancm sakl ve ar. Ancak kendi iyiliimi istemeye sra geldiinde dualarm kabul olursa diye korkudan dizlerim titrer." Rabindranath Tagore, en ada ve ayn zamanda en eski insanlardan biridir. Onun szleri modern zihin ile dnyann en eski ermilerinin arasnda bir kprdr. zellikle de onun Gitanjali kitab insan evrimine, insan bilincine yapm olduu en byk katkdr. O yirminci yzylda ortaya km en nadir kitaplardan birisidir. Rabindranath sradan anlam ile dindar bir insan deildir. O en ilerici geleneksel, ortodoks olmayan dnrlerden birisidir ama onun bykl onun ocuksu masumiyetinde sakldr. Ve belki de bu masumiyeti nedeni ile o evrensel ruhun arac haline gelebilmitir. O en st kategoriye ait bir airdir ve ayrca bir mistiktir. Byle bir kombinasyon sadece bir ya da iki kez gereklemitir; Halil Cibran'da, Friedrich Nietzsche'de, Rabindranath Tagore'da. Bu kii ile tm kategori tamamlanmtr. nsanln uzun tarihi ierisinde o sraddr. ok byk airler ve ok byk mistikler olmutur. inde biraz mistisizm olan byk airler olmutur. Ve kendisini iir ile ifade etmi byk mistikler olmutur; ancak onlarn iiri muhteem deildir. Rabindranath garip bir haldedir. ki gzel kadna k olup srekli ba derde giren bir adam duymutum nk tek bir kadn bile yeterince beladr. Her iki kadn da onun kimi daha ok sevdiini bilmek istiyordu. Onu glde bir motorlu tekne ile geziye gtrdler ve gln ortasnda tekneyi durdurup adama dediler ki: "Artk bir karar verilmeli nk bu yreimizi actyor... Bir kez bilirsek yava, yava ona alabiliriz; onu kabul edebiliriz. Ancak karanlkta kalmak ve srekli bunu dnmek iimizde bir yara oldu." Adam, "Sorun nedir? Dorudan sorun" dedi. ki kadn da ayn anda, "Sorumuz u, kimi en ok seviyorsun?" diye sordular. Adam derin bir sessizlie gmld gln ortasnda ok garip bir durumdu ancak adam ok esprili birisi olmalyd. "Her birinizi dierinden daha ok seviyorum" dedi. Ve her iki kadn da tatmin olmutu. stedikleri ey buydu. Rabindranath'n daha byk bir air mi yoksa daha byk bir mistik mi olduunu sylemek zordur. O her ikisidir de ikisi de birbirinden byktr ve hatta yirminci yzylda bile. Rabindranath Hindistan ile snrl bir adam deildir. O bir dnya gezginidir. Bat'da eitim grmtr. Ve srekli deiik lkelerde dnyay dolamtr; o bir gezgin olmay sevmitir. O evrenin vatandadr. Ancak yine de onun kkleri Hindistan'n derinliklerinde idi. O gnee doru bir kartal gibi umu olabilir ama devaml olarak kk kafesine geri dnmtr. Ve o asla Hindistan'n, onun ne kadar tozla kapl olduunun bir nemi olmadan manevi mirasn

yitirmemitir. Onu temizleyip kiinin kendisini grebilecei bir ayna yapabilme kapasitesi vard. Onun Gitanjali'deki iirleri varolua sunulmu namelerdir. Gitanjali szcnn anlam budur: Sunulan nameler. O hep, "Sunabileceim baka hibir ey yok ben fakir bir kuum ya da bir ku kadar zenginim. Her sabah taze ve yeni, kranla dolu bir ark syleyebilirim. Benim duam budur" derdi. O asla bir tapnaa gitmedi, o asla geleneksel bir ekilde dua etmedi. O bir Hindu olarak dodu ama onu insanln belirli bir mezhebi ile snrlamak doru olmaz. Ona pek ok kez, "Kelimelerin o kadar dindarlk kokuyor, maneviyatla o kadar ldyor, bilinmeyen ile ylesine canl ki madde dnda hibir eye inanmayanlar bile etkileniyor, onlarn kalbine dokunuyor. Ama sen asla bir tapnaa gitmezsin, sen asla kutsal metinleri okumazsn" demilerdi. Onun yant senin iin son derece nemlidir. "Kutsal metinleri hi okumadm; aslnda onlardan uzak durdum. nk benim kendime ait akn deneyimlerim var ve bakalarnn szlerinin benim orijinal, hakiki, bireysel deneyimlerimle karmasn istemiyorum. Tanrya kalp atm aynen sunmak istiyorum. Bakalar bilmi olabilir bakalar kesinlikle bilmitir ancak onlarn bilgisi benim bilgim olamaz. Sadece benim deneyimim beni tatmin edebilir, araym bitirebilir, varolua gvenmemi salayabilir. Ben inanl birisi olmak istemiyorum" dedi. Bunlar anmsanmas gereken szlerdir: "Ben inanl bir insan olmak istemiyorum; ben bilen birisi olmak istiyorum. Ben bilgili birisi olmak istemiyorum; ben yeterince masum olup varoluun gizlerini bana amasn istiyorum. Ben bir aziz olarak tapnlmak istemiyorum." Ve gerek udur ki yirminci yzyln btnnde Rabindranath Tagore'dan daha kutsal bir kimse yoktu ama o bir aziz olarak kabul edilmeyi reddetti. "Benim sadece tek bir arzum var; tm potansiyelini, varlnn tm ieklerini varoluun ilahi bilinmeyenine sunan bir arkc olarak, bir dans olarak, bir air olarak anmsanmaktr. Ben tapnlmak istemiyorum; ben bunu bir aalanma olarak gryorum... irkin, insanlk d ve dnyadan tamamen kaldrlmas gereken. Her insan Tanr'y tar; her bulut, her aa, her deniz Tanrsallkla doludur, o yzden kim kime tapnacak?" dedi. Rabindranath asla bir tapnaa gitmedi, asla bir Tanr'ya ibadet etmedi, o asla geleneksel ekilde bir aziz olmad. Ancak bana kalrsa o dnyann grd en byk azizlerden birisi idi. Onun azizlii her szcnde ifade edilmiti. "natlk engeldir fakat onu krmaya altmda kalbim acr. stediim ey zgrlktr ancak onu umut etmek beni utandrr." O sadece kendisi hakknda deil, tm insan bilinci hakknda bir ey sylyor. Byle insanlar kendisi hakknda konumazlar, onlar tm insanln tam kalbi hakknda konuurlar. natlk engeldir... Engeller byktr. zgrlm engelleyen zincirler... Onlara fazlasyla balandm. Onlar artk benim iin zincir deildir; onlar benim sslerim haline gelmitir. Onlar altndan yaplmtr, ok kymetlidir. Ancak kalbim acr nk bir yandan zgrlm isterken, bir yandan da beni zgrlmden alkoyan zincirleri kramyorum. Bu zincirler, bu balar, bu ilikiler benim hayatm haline gelmitir. Sevdiim olmadan, tek bama, derin sessizlik ierisinde kendimi dnemiyorum. arklarm da benim prangalarm olmutur, o nedenle onu krmaya altmda kalbim acr. stediim ey zgrlktr.

Her insanolunun durumu budur. Kalbi gkyznde bir ku misali umak istemeyen, en uzak yldzlara ulamak istemeyen ama ayn zamanda da yeryzyle derin bir ba olduunu bilmeyen bir insan bulmak zordur. Onun kkleri yeryznn derinlerindedir. Onun blnml kendi mahkmiyetine balanm olmas ve en derindeki zleminin ise zgrlk olmasndandr. O kendisine kar blnmtr. En byk mutsuzluk, kayg budur: Seni zincire vuran dnyay terk edemezsin; hayatta sana engel tekil edenleri terk edemezsin nk onlar da senin balarndr, senin keyiflerindir. Onlar da bir ekilde senin gururunu besler. Sen ne onu terk edebilirsin, ne de bu dnyaya ait olmadn, yuvann baka bir yer olmas gerektiini unutabilirsin nk ryalarnda her zaman ok uzak yerlere uuyor, uuyorsun. stediim ey zgrlktr ancak onu umut etmek beni utandrr. Niin bir kimse zgrl umut ettii iin utanr? nk kimse seni engellemiyor. Tam u an zgr olabilirsin. Ancak u balar...onlar sende ok derine inmitir; onlar neredeyse senin varoluunun kendisi haline gelmitir. Onlar belki sana mutsuzluk getiriyordur ama onlar sana mutluluk anlar da getiriyor. Ayaklarn iin zincir yaratyordur ama sana dansla dolu anlar da veriyordur. Bu her zeki insann yzlemesi gereken garip bir durumdur; toprakta kklenmi durumdayz ve gkte umak iin kanat istiyoruz. Kklerimizden koparlamayz nk topramz bizim besinimiz, yiyeceimizdir. Ve kanatlar hayal etmeyi durduramayz nk o bizim canmzdr, o bizim ruhumuzun kendisidir, bizi insan yapan ey budur. Hibir hayvan ac ekmiyor; tm hayvanlar olduklar halleriyle son derece memnunlar. nsandr doutan tatminsiz olan yegne hayvan; o yzden de utan vardr, nk o bilir ki: "Ben zgr olabilirim." u eski hikyeyi hep sevmiimdir: Bir adam, byk bir adam, bir zgrlk savas dalarda seyahat ediyordu. Gece iin bir kervansarayda kald. Altn bir kafeste, srekli "zgrlk! zgrlk!" diye tekrar eden gzel bir papaan grnce ard. Ve oras, papaan "zgrlk!" diye tekrar ettiinde sesinin dalarda, vadilerde yankland bir yerdi. "Pek ok papaan grmtm ve bu kafeslerden zgrlemek istediklerini dnmtm... fakat hibir zaman sabahtan gece uyuyana kadar, btn gnn zgrlk isteyerek geiren bir papaan grmemitim" diye dnd. Aklna bir fikir geldi. Gecenin bir yarsnda uyanp kafesin kapsn at. Sahibi derin uykudayd ve o papaana sessizce, "imdi k dar" dedi. Ancak papaann kafesin ubuklarna sk sk tutunduunu grnce ard. Ona tekrar tekrar "zgrl unuttun mu? Hadi dar k! Kap ak ve sahibin uykuya dalm durumda; kimse asla bilemeyecek. Sen sadece gkyzne u; tm gkyz senindir" dedi. Fakat papaan yle gl ve yle sk bir ekilde tutunuyordu ki "Sorun nedir? Delirdin mi?" dedi. Papaan kendi elleriyle almaya alt ama papaan onu gagalyordu ve ayn zamanda da "zgrlk! zgrlk!" diye baryordu. Gecenin iinde vadi yankland ve yeniden yankland. Adam da inatyd, o bir zgrlk savasyd. Papaan dar ekti ve gkyzne frlatt; elleri acsa da tatmin olmutu. Papaan ona mmkn olduunca ok byk bir gle saldrmt ama adam bir ruhu zgrletirdii iin son derece tatmin olmutu. Uyumaya gitti.

Sabahleyin uyanrken papaan, "zgrlk! zgrlk!" diye barrken duydu. Belki de papaan bir aacn zerinde ya da bir kayann zerinde duruyordur diye dnd. Ancak dar ktnda papaan kafesin iinde oturuyordu. Kap akt. Bu hikyeyi seviyorum nk ok doru. zgr olmak isteyebilirsin ama kafesin belli gvenceleri vardr, gvenlii vardr. Papaann kafeste yiyecek hakknda endie etmesine gerek yoktur, dmanlar hakknda endie etmesine gerek yoktur, dnyadaki herhangi bir ey iin endie etmesine gerek yoktur. O rahattr, o altndandr. Baka hibir papaann bylesi deerli kafesi yoktur. Senin gcn, senin zenginliin, senin saygnln; bunlarn hepsi senin kafeslerindir. Ruhun zgr olmak ister ancak zgrlk tehlikelidir. zgrln sigortas yoktur. zgrln gvenlii, gvencesi yoktur. zgrlk bak srtnda yrmektir; her an tehlikede, kendi yolunda savaarak. Her an bilinmeyenden bir meydan okumadr. Bazen ok scaktr ve bazen de ok souktur. Ve sana bakacak hi kimse yoktur. Kafeste sorumlu olan sahibindir. Souk olduunda o rt ile kafesi kaplyordu; scak olduunda da o yaknlara bir vantilatr koyard. zgrlk muazzam bir sorumluluk demektir; sen tek banasn ve kendinlesin. stediim ey zgrlktr ancak onu umut etmek beni utandrr derken Rabindranath hakldr nk bu bir umut etme meselesi deildir; bu bir risk alma meselesidir. Sende paha biilmez bir zenginlik olduuna eminim ve senin tarzn benim en iyi dostumdur. Ancak odam dolduran sahte parlakl sprp atacak yree sahip deilim. zgrln dnyasnda, zgrln deneyimlenmesinde paha biilmez zenginlikler olduundan eminsin. Ancak bu emin olma hali de senin arzunun, senin zleminin yansmasdr; nasl emin olabilirsin? Sen emin olmak istersin. zgrlk iin bir zlem olduunu bilirsin. Bou bouna bir zgrlk iin olamaz; zengin bir ey, paha biilmez bir ey iin olmal. Cesaret toplayabilmek iin bir emin olma hali yaratyorsun ki bu sayede bilinmeyenin iine srayabilesin. ... Ve senin tarzn benim en iyi dostumdur. Ancak bunlar gzel ryalardr, bunlar umutlardr; emin olmak senin kafesindir, onun gvencesidir. Ancak odam dolduran sahte parlakl sprp atacak yree sahip deilim. Bunlar zihindeki gzel fikirlerdir. zerimi kaplayan kefen, topran ve lmn kefenidir. Ondan nefret ediyorum ancak yine de ona sevgiyle sarlyorum. Bedeninin leceini biliyorsun. Aslnda bedenin l malzemeden yaplmtr; o zaten ldr. O canl gibi grnr nk onun iinde canl bir ey vardr. O senin iindeki bir misafir yznden scaklk ve canllk yayar. Bu misafir uzaklara uup gittii an bedenin gereklii sana kaplarn aacaktr. Rabindranath der ki bedenlerimiz tozdan ve lmden yaplmtr. Ondan nefret ediyorum ancak yine de ona sevgiyle sarlyorum. Ancak sen bir kadna k olduunda, o zaman iki iskelet birbirine sarlyordur; her ikisi de cildin sadece iskeleti kaplayan bir ey olduunu bilir. ayet birbirinizi gerek bir plaklkta grebilseydiniz yalnzca elbisesiz deil, cildin de olmadan nk gerek elbise budur o zaman ok olabilirdiniz ve sonsuza dek birlikte

yaamak iin sz verdiin sevgilinden son hzla kaardn. Arkana bile bakmazdn ve hatta olay hatrlamak bile istemezdin. Hindistan imparatorlarndan ah Cihan'n saraynda yle bir olay olmutu: O bir kadna k olmutu ancak kadn onunla evlenmeye istekli deildi. O bir beyefendi olmal ki onu ikna etmeye alt; yoksa onu zorlayabilirdi. Fakat kadn onun korumalarndan birisine k olmutu. Ve bunu rendiinde gerekten ok fkelendi. Her ikisi de hemen yakalanp saraya getirildi. ah Cihan ikisinin de kafasn hemen orackta kesmek zereydi. Ancak ok yal bir adam olan veziri o babasnn da vezirliini yapmt ve ah Cihan ona ok sayg duyard "Bunu yapma. Biraz daha bilgece davran; bu yeterli bir ceza deil. Ben onlara doru cezay vereceim" dedi. Her ikisinin de sarl ve plak olarak birbirine balanmasn ve mahkemedeki bir stuna zincirlenmelerini emretti. Mahkemenin dier yeleri gzlerine inanamad; bu nasl bir cezalandrmayd? Bu bir dle benziyordu; birbirine sarlmak hep onlarn istedikleri bir eydi. Ama onlar yanlmt. Bu yal adamn gerekten muhteem bir psikolojik kavray olmal. Bu iki k da merak etmiti: "Bu nasl bir ceza? Bu bir dl!" Byk bir akla birbirlerini kucakladlar. Bir iple balanmlard, bu sayede birbirlerinden kaamyorlard; sonra da bir stuna balanmlard. Bir insan ne kadar kucaklayabilirsin? Be dakika, yedi dakika, yarm saat...? Yirmi drt saat sonra birbirlerinden nefret ettiler...byle olmak zorundayd, baka bir yolu yoktu. Terliyorlard, bedenlerinin, dklarnn kokusu tm saray doldurdu... ve bir ka yolu yoktu. Yirmi drt saat sonra yal adam, "Artk onlara elbiselerini verin ve zgr brakn" dedi. Ve onlar elbiselerini alr almaz ters yne doru katlar, bir daha asla bir araya gelmediler; onlar yeterince bir arada kalmlard! "zerimi kaplayan kefen, topran ve lmn kefenidir. Ondan nefret ediyorum ancak yine de ona sevgiyle sarlyorum." nsann izofrenisi, blnm kiilii byle bir eydir. Onun evi kendisine kar blnmtr; o nedenle o huzuru bulamaz. "ok borcum var, hatalarm byk, utancm sakl ve ar. Ancak kendi iyiliimi istemeye sra geldiinde dualarm kabul olursa diye korkudan dizlerim titrer. " Bu satrlar, sadece Rabindranath'n yine Gitanjali'den baka bir iirini hatrlatrsam anlalabilir. Bu iirde der ki: "Tanr'y hafzam elverdiince, ok pek ok hayat boyunca, var oluun ta en bandan beridir arayp bulmaya alyorum. Arada bir onu uzak bir yldzn yannda grmtm ve bu mesafeden honut kalp dans ettim. Ne kadar byk olsa da ulamak imknsz deildir. Ve ben yldza doru seyahat ettim ve ulatm; ancak ben yldza ulatmda Tanr baka bir yldza gitmiti. Ve bu byle asrlarca srp gitti.

Bu meydan okuma o kadar bykt ki bir umuttan dierine savruluyorum... onu bulmak zorundaym, aramann iinde ok kayboldum. Aramann kendisi o kadar ilgi ekici, o kadar gizemli, o kadar byleyiciydi ki Tanr nerede ise bir bahaneye dnt; aramann kendisi ama haline gelmiti. Ve artc bir ekilde bir gn ok uzaktaki bir yldzda, zerinde 'Bu Tanr'nn evidir' yazan kk bir iaretin olduu bir eve ulatm. Cokum snr tanmyordu; en sonunda ulamtm! Hemen merdivenlere doru harekete getim, evin kapsna giden pek ok merdivene. Ancak kapya giderek yaklatmda kalbimde anszn bir korku belirdi. Kapy alacakken hibir zaman bilemediim, asla dnmediim, asla hayal etmediim bir korku ile donup kaldm. Korku uydu: Eer bu ev gerekten Tanr'nn evi ise onu bulduktan sonra ben ne yapacam? Artk Tanr'y aramak hayatmn ta kendisi oldu; onu bulmu olmak intiharla edeer olacak. Ve onunla ne yapacam? Bu tip eyleri daha nce hi dnmemitim. Tanr ile ne yapacam araya girmeden nce dnm olmalydm. Ayakkablarm elime aldm, sessizce ve ok yavaa Tanr'nn grltm duyup kapy aarak bana 'Nereye gidiyorsun? Buradaym ieri gel' diyebileceinden korkarak geri dndm. Merdivenlere ular ulamaz daha nce hi yapmadm gibi koarak uzaklatm. Ve o zamandan beri her yne bakarak ve onun gerekten yaad yerdeki evden kanarakTanr'y aramaktaym. Artk bu evden uzak durulmas gerektiini biliyorum. Ve aramaya, arayn, kutsal yolculuun keyfini kararak devam ediyorum." Bu ykdeki kavray ok muazzamdr. Hakikat ile ne yapacam diye asla dnmemi olan hakikat peinde insanlar vardr. Onu yiyemezsin, onu satamazsn; hakikatin var diye bir babakan olamazsn. En iyi ihtimalle hakikatin olduu iin insanlar seni armha gerer. ok borcum var, hatalarm byk, utancm sakl ve ar. Ancak kendi iyiliimi istemeye sra geldiinde dualarm kabul olursa diye korkudan dizlerim titrer derken hakldr nk; Tanr'dan, hakikatten, iyiden, gzelden bahsetmek iyidir. Onlar iin anlamalar yapmak, niversitelerin doktora dereceleri vermesi, Nobel komitesinin sana bir dl vermesi iyidir. Bu eyler hakknda konumak ve bir eyler yazmak iyidir, ancak gerekten bu deneyimlerin iine girersen o zaman ban derde girecektir. Onun syledii de budur: Duamn kabul olacandan korkuyorum. Tanr'nn sar olmas iyidir. O dualar duymaz; yoksa ban derde girecektir. Dualarn senin belalarn yaratacaktr nk dualarn hayata geiremeyecein kadar muhteem eyleri talep ederek ok romantik olacaktr. Bu eyleri yaayamayacaksn, ok ar olacak ve senin szde hayatna mdahale edecek; elem ierisinde olsa da yumuak bir ekilde devam edecek. Hakikat bir armh haline gelir; hayat arlar. Hakikat bir Sokrates iin zehir halini alr. Hallac- Mansur iin hakikat lm haline gelir. sa Mesih iin armha gerilme haline dnr hakikat. Ve sen, "Tanrm bana hakikati ver. Bana ilahi, tanrsal zellikler bahet" diye dua edersin. Fakat Tanr bilerek sar olmutur; bylelikle dualarn duyulmaz olur ve sen her ikisinin de: mutsuz hayatnn ve gzel dualarnn keyfini karabilirsin. Dualar duyulmayacak sen kskan, fkeli, nefretle dolu, egoizmle dolu kalabilirsin ve Tanr'ya, "Beni alakgnll yap ve 'kutsanm olanlar uysal olanlar' olduundan beni de uysal yap" diye dua etmeye devam edeceksin fakat bilerek duyulmayacak. Bu hibir kutsal metinde yazl deildir ama ben kendi kiisel otoriteme dayanarak diyorum ki, alt gnde dnyay yarattktan sonra Tanr'nn yapt en son ey kendi kulaklarn

sarlatrmakt. O zamandan beridir hibir ey duymamtr ve o zamandan beridir biz de ondan herhangi bir ey duymamzdr. O nedenle bu mkemmel bir biimde iyi bir eydir: sen sabah olunca kiliseye veya tapnaa veya camiye git ve onun sar olduunu gayet iyi bilerek muhteem eyler iste ve ayn irkin, mutsuz kimse olmaya devam et. Sonra yarn sabah yine onu tekrar et ve iyi bir dua et. Bu son derece iyi bir dzenlemedir. Rabindranath iirinde ok byk bir hakikati iaret ediyor: Gerekten Tanr'y istiyor musun? Gerekten hakikati istiyor musun? Gerekten sessizlik istiyor musun? Eer istiyorsan ve eer drstsen utan duyacaksn. Gerekten bu eyleri istemediini kabul etmek zorunda kalacaksn. Sen sadece meditasyon yapyormu gibi yapyorsun nk yllardr meditasyon yaptn biliyorsun ve hibir ey olmuyor. Korkmaya gerek yok; meditasyon yapabilirsin, hibir ey olmaz. Bir kez bir eyler olmaya balarsa o zaman bela gelir. Bir kez seni evreleyen kalabaln kalbinde yeermeyen bir ey senin hayatnda yeermeye balarsa sen bir yabanc olacaksn, dlanacaksn. Ve kalabalk asla yabanclar affetmez, kalabalk asla dlananlar affetmez; onlar yok eder. O, yalnzca onlar kendi zihinsel huzuru iin yok etmek zorundadr. sa Mesih gibi bir adam srekli bir ba belasdr nk o, sana senin de ayn gzellie, ayn zarafete, ayn hakikate sahip olabileceini hatrlatr ve bu cann actr. O seni aalk hissettirir ve hi kimse aalk hissetmek istemez. Ve aalk hissetmemek iin iki yol vardr: Birincisi stn olmaktr; bu zor ve uzun bir yoldur, tehlikelidir nk yalnz bana yrmek zorunda kalacaksn. Daha basit yol ise u stn adam yok etmektir. O zaman tm kalabalk eit insanlardan oluur. Hi kimse stn deildir hi kimse aalk deildir. Herkes kendi tarznda kurnazdr, herkes yalancdr, herkes suludur. Herkes kskantr, herkes hrsldr. Onlarn hepsi ayn teknededir ve onlar birbirlerinin dilinden anlarlar. Ve hi kimse hakikat hakknda, Tanr hakknda, meditasyon hakknda yaygara koparmaz. nsanlar bir Gautam Buda olmadan, bir Sokrates olmadan, bir Zerdt olmadan mutludur nk bu insanlar dalarn yksek zirveleri gibidir ve sen bir pigme gibi ok kk grnrsn ve bu cann yakar. Develerin dalarn yaknna asla gitmedii sylenir. Onlar llerde yaamay semilerdir nk lde onlar yryen dalardr ancak dalarn yannda ise onlar karnca gibi gzkr ve bu incitir. En kolay yol dalar tamamen unutup "Bu dalarn hepsi mitolojik, kurmacadr; gerek olan ldr" demektir. O nedenle lden holanrsn, egondan holanrsn ve ayrca, "Tanrm ltfen beni egodan zgrletir, beni alakgnll yap" diye dua etmekten de holanrsn. Ve bunu onun seni duymayacan, hibir duann cevaplanmadn mkemmel bir ekilde bilerek yaparsn. Hi korkmadan herhangi bir ey iin dua edebilirsin nk sen olduun gibi kalacaksn ve hatta muhteem eyler iin dua etmenin tatminine de sahip olacaksn. Bu nedenle insanlar dindar olmadan Hristiyanlar, Hindular, Mslmanlar haline geliyor. Onlar hi de dindar insanlar deildir; bunlar dindar olmaktan kanmann stratejileridir. Dindar kii basite dindardr; o ne Hindu'dur, ne Mslman'dr, ne Hristiyan'dr, ne Budist'tir, buna gerek yoktur. O hakikatle doludur, o samimidir, o merhametlidir, o sevgi doludur, o insanidir; o kadar insanidir ki neredeyse ilahi olan dnyada temsil eder.

ZGRLE GDEN YOLLAR

Topluma kar tepkisel olmayan, onun tm oyununu anlayan ve basite onun dna kveren kii bir asidir. Onun iin bu konu ddr. O buna kar deildir. Ve bakaldrmann gzellii buradadr: o zgrlktr. Devrimci zgr deildir. O devaml bir eyle savar; nasl zgr olacak ki? O devaml olarak bir eye kar tepki veriyor; tepki vermede zgrlk nasl olabilir? zgrlk anlay demektir. Kii oyunu anlamtr ve ruhun gelimesini engellemenin yolunun, kiinin kendisi olmasna izin verilmemesinin yolunun, bu olduunu grmtr. Kii basite onun dna ruhunda bir syrk bile olmadan kverir. Kii topluma sevgi ya da nefret adna herhangi bir ekilde tutunmadan kalr ve affeder ve unutur. Toplum asi iin basit bir ekilde kaybolmutur. O dnyann iinde yaayabilir ya da dnyann dna kabilir ama artk ona ait deildir o artk bir yabancdr.

DEVE, ASLAN, OCUK nsan mkemmel domaz. O tamamlanmadan doar. O bir sre olarak doar. O kutsal bir yolculuk olarak yolun zerinde doar. Onun kederi budur ve onun sonsuz mutluluu da budur; kederlidir nk o dinlenemez, o ilerlemek zorundadr, o her zaman ileri gitmek zorundadr. O aramak ve aratrmak ve kefetmek zorundadr; o bir ey olmak zorundadr nk onun varl sadece bir ey olma araclyla ykselir. Onun varl bir ey olmaktr. O yalnzca hareket halindeyken olabilir. Evrim insan doasna zg bir eydir, evrim onun ruhunun ta kendisidir. Ve kendilerini normal karlayan kiiler gereklemeden kalrlar; tamamlanm olarak doduunu dnenler evrimlemeden kalr. O zaman tohum olarak kalr, asla bir aa olamaz ve asla baharn ve gnnn ve yamurun ve takn mutluluun ve milyonlarca iein patlamasnn keyfini bilemez. Bu patlama kendini gerekletirmektir, bu patlama Tanr ile ilgili her ey demektir; milyonlarca iek olarak patlamak. Potansiyel gerek olduunda, sadece o zaman insan tatmin olur. nsan bir potansiyel olarak doar; bu insana zg bir eydir. Tm dier hayvanlar tamamlanm doar, onlar lecekleri ekilde doarlar. Onlarn doumu ve lm arasnda bir evrim yoktur onlar ayn dzlemde hareket eder, onlar asla herhangi bir dnmden gemez. Onlarn hayatnda asla herhangi bir kkten deiim olmaz. Onlar yatay olarak hareket eder; dikey asla onlara nfuz etmez. Eer insan da yatay bir ekilde hareket ederse o insan olmay karacaktr, o bir ruh halini almayacaktr. Gurdjieff, her insann ruhunun olmadn sylerken demek istedii budur. Bir kimsenin ruhunun olmas ok nadirdir. imdi bu ok garip bir nermedir nk asrlardr sana bir ruh ile birlikte doduun sylendi. Gurdjieff, senin sadece bir ruh olabilme potansiyeli ile birlikte doduunu sylyor, gerek bir ruhla deil. Senin bir projen var ama bu plan zerinde

allmal. Sende tohum var ancak topra ve mevsimi ve doru iklimi ve patlamak, bymek iin doru an aratrmak zorundasn. Yatay olarak hareket ederek sen bir ruhun olmadan kalacaksn. Dikey sana nfuz ettii zaman bir ruh haline gelirsin. "Ruh" dikey yatayn iine nfuz etti demektir. Yahut rnek olarak bir trtl, koza ve kelebei dnebilirsin. nsan bir larva olarak doar. Ne yazk ki pek ou larva olarak lr; pek az trtl olabilir. Bir larva duraandr; O hareket nedir bilmez, o bir yerde, bir halde, bir aamada takl kalr. ok az insan trtla dnebilir. Trtl hareket etmeye balar; dinamizm gelir. Larva duraandr; trtl hareket eder. Hareketle birlikte hayat kprdamaya balar. Yine pek ou trtl olarak kalr: Onlar yatay olarak hareket etmeye devam eder, ayn dzlemde, tek bir boyutta. Nadir olarak Buda gibi bir adam ya da Celaleddin-i Rumi ya da sa ya da Kabir kuantum srayn yapar ve bir kelebee dnr. O zaman dikey olan ortaya kar. Larva duraandr; trtl hareket eder, hareketi bilir; kelebek uar, ykseklikleri bilir, yukar doru hareket etmeye balar. Kelebek kanatlarn gelitirir; bu kanatlar amatr. Kanatlarn gelimedii srece ve kanatl bir hal almadn srece bir ruhun olmayacak. Hakikate halden geilerek varlr: zmsemek, bamszlk ve yaratclk. Bu szc unutma, onlar ok ufuk acdr. zmseme; larvann ilevi budur. Basite besinleri zmser; o bir trtl olmak iin hazrlanyor. O ayarlama yapyor; o bir depo. Enerji hazr olduunda o bir trtla dnecek. Hareket etmeden nce hareket edebilmek iin byk bir enerjiye ihtiya duyacaksn. Trtl zmsemedir, tamdr; i baarlmtr. Sonra ikinci aama balar: bamszlk. Larva braklmtr. Artk tek bir yerde kalmaya gerek yoktur. Kefetmek iin zaman gelmitir, macera iin zaman gelmitir. Gerek hayat hareketle, bamszlkla balar. Larva baml, mahkm, zincirlenmi olarak kalr. Trtl zincirleri krmtr, hareket etmeye balar. Buz erimitir; o artk donuk deildir. Larva donmu bir haldedir. Trtl harekettir, nehir gibidir. Ve sonra nc aama, yaratclk aamas gelir. Bamszlk kendi bana fazla bir ey ifade etmez. Sadece bamsz olarak tatmin olamayacaksn. Hapishanenin dnda olmak iyidir ama ne iin bamszlk? Ne iin zgrlk? Unutma, zgrln iki hali vardr: Birincisi bir eyden zgrlemek ve ikincisi bir ey iin zgrlemek. Pek ok insan ilk trden zgrle, bir eyden zgrlemeye eriir: Ebeveynlerden zgrlemek, kiliseden zgrlemek, organizasyondan zgrlemek, undan ve bundan zgrlemek, her eidinden hapishaneden zgrlemek. Ama ne iin? Bu ok negatif bir zgrlktr. Eer sadece bir eyden zgrlemeyi bilirsen, gerek zgrl bilmemisindir; sadece negatif halini bilmisindir. Pozitif bilinmelidir; yaratmak iin zgrlk, var olmak iin zgrlk, ifade etmek iin zgrlk, arkn sylemek iin zgrlk, dansn etmek iin zgrlk. Bu nc durumdur: Yaratclk. O zaman trtl kanatl bir eye dnr, bir bal tadcs, arar, kefeder, bulur, yaratr. Kelebein gzellii bu yzdendir. Sadece yaratc insanlar gzeldir nk sadece yaratc insanlar hayatn ihtiamn bilir: Onlarn grecek gzleri ve duyacak kulaklar ve hissedecek kalpleri vardr. Onlar tam olarak canldr; onlar en st dzeyde yaar. Onlar mealelerini her iki utan da yakarlar. Onlar younluk iinde yaar; onlar btnlk iinde yaar.

Veya Friedrich Nietzsche tarafndan kullanlan metaforu kullanabiliriz. O der ki insann hayat, birbirini izleyen ruhun metamorfozuna blnebilir. lkine "Deve" der, ikincisine "Aslan" der, ncsne "ocuk" der. Deve, aslan ve ocuk; son derece gebe metaforlar. Her insanolu kendi toplumunun kltrnn, dininin, halknn kltrel mirasn sindirmeli ve kullanmaldr. O gemiin var ettii her eyi sindirmek zorundadr. O gemii hazmetmek zorundadr; Nietzsche'nin deve aamas dedii budur. Deve bedeninde l aaca zorlu yolculuk iin byk miktarda yiyecei ve suyu depolama gcne sahiptir. Ve bu insan bireyi iin de ayndr; bir l gemek zorundasn, tm gemii hazmetmek zorundasn. Ve unutma sadece hatrlamak yeterli olmayacaktr... sindirim. Ve unu da unutma: Gemii hatrlayan kii sadece sindiremedii iin hatrlar. ayet gemii hazmedebilirsen gemiten zgrleirsin. Onu kullanabilirsin ama o seni kullanamaz. Sen ona sahip olabilirsin ancak o sana sahip olamaz. Yiyecei hazmettiin zaman onu hatrlamana gerek kalmaz. O senden bamsz olarak var olmaz: O senin kann, senin kemiin, senin iliin haline gelmitir; o sen haline gelmitir. Gemi hazmedilmelidir. Gemite yanl bir ey yok. Bu senin gemiin. ABC'den balamana gerek yok nk her birey ABC'den balamak zorunda kalsayd pek bir evrim olmazd. Hayvanlar bu nedenle evrimlememitir. Kpek milyonlarca yl nceki haliyle ayndr. Sadece insandr evrimleen hayvan. Bu evrim nereden geliyor? O gelir nk insan gemii sindirebilen yegne hayvandr. Bir kez gemi hazmedildiinde ondan zgrleirsin. zgrle doru gidebilirsin ve gemiini kullanabilirsin. Aksi taktirde pek ok deneyimin iinden gemen gerekecek. Hayatn boa gidecek. Babalarnn ve bykbabalarnn ve onlarn babalarnn ve onlarn bykbabalarnn omuzlarnda durabilirsin. nsan tm dier insanlarn omuzlarnn zerinde durur. Bu yzden de insan bu ykseklie eriir. Kpekler buna eriemez, kurtlar buna eriemez; onlar kendilerine gvenirler. Onlarn ykseklii kendi ykseklikleridir. Senin yksekliinde Buda zmsenmitir, sa zmsenmitir, Patanjali zmsenmitir, Musa zmsenmitir, Lao Tzu zmsenmitir. Ne kadar ok zmsersen o kadar yksekte durursun. Bir dan zirvesinden bakabilirsin, vizyonun ok byktr. Daha ok hazmet. Kendi insanlarn tarafndan snrlanmana gerek yok. Tm yeryznn tm halklarnn btn gemiini zmse; dnya gezegeninin bir vatanda ol. Hristiyan, Hindu ve Mslman tarafndan kstlanmaya gerek yok. Hepsini zmse! Kuran senindir, ncil senindir, Tevrat da yledir ve Vedalar da yledir ve Tao Te Ching de yledir. Hepsini zmse ve ne kadar ok zmsersen zerinde durup uzaklara bakabilecein zirveler de o kadar yksek olacak ve uzak lkeler ve manzaralar senin olacak. Nietzsche'nin deve aamas dedii ey budur ama orada taklp kalma. Kii hareket etmelidir. Deve larvadr; deve stokudur. Ancak bu aamada taklr ve her zaman bir deve olarak kalrsan, o zaman hayatn gzelliklerini ve rahmetini bilemeyeceksin. O zaman asla Tanr'y bilemeyeceksin. Gemite taklp kalacaksn. Deve gemii zmseyebilir ama onu kullanamaz. Kiisel geliiminin ak esnasnda devenin aslana dnmek durumunda kald bir an gelir. "Yapmamalsn" olarak bilinen devasa canavar paralamaya giriir aslan. nsann iindeki aslan otoriteye kar kkremeye balar.

Aslan deveye kar bir tepki, bir bakaldrdr. Birey artk kendi isel n, her trl hakiki deerin nihai kayna olarak kefeder. O kendi manevi yaratclnn, en derinde sakl kalm potansiyelinin temel zorunluluunun farkna varr. Birka aslan aamasnda takl kalr: Onlar srekli kkrer ve kkrer ve kendi kkremelerinin iinde tkenirler. Bir aslan olmak iyidir ama kiinin atmas gereken bir adm daha vardr; ve bu adm da ocuk haline gelmektir. imdi, hepiniz bir ocuk oldunuz ancak bilenler der ki ilk ocukluk sahte bir ocukluktur. Bu ilk kan diler gibidir: Onlar sadece di gibi gzkrler fakat onlarn yarar yoktur, onlar dmek zorundadr. Sonra gerek diler doar. lk ocukluk sahte bir ocukluktur; ikinci ocukluk gerek ocukluktur. kinci ocuklua ocuk aamas ya da aziz aamas denir; ikisi de ayn anlama gelir. Bir insan tamamen masum olduu, gemiten zgrlemi olduu, o kadar zgrlemi ki gemie kar gelme ihtiyac bile duymad srece... Unutma gemiin hl karsnda olan kii gerekten zgr deildir. Onun hl kini, baz ikyetleri, baz yaralar vardr. Deve hl ona hayalet gibi grnr; devenin glgesi hl takip etmeye devam eder. Aslan oradadr ama hl bir ekilde deveden korkar, onun geri gelebileceinden ekinir. Devenin korkusu tamamen yok olduunda, aslann kkremesi durur. O zaman ocuun arks doar. Ben senin bu aamann iine ok derinlemesine ve ok nfuz ederek girmeni istiyorum nk onlarn deeri ok yksektir. Deve, zmseme aamas, tpk anne karnndaki hibir ey yapmadan zmseyen, sadece anneyi yiyen, byyen ve byyen, dnyaya yapaca en son atlm hareketine hazrlanan bir bebek gibidir. u an ocuk iin baka bir i yoktur: Annenin karnnda dokuz ay boyunca yer ve uyur, uyur ve yer. O devaml uyur ve yer; sadece iki ilem vardr. Hatta ocuk doduktan sonra aylar boyunca sadece yiyor ve uyuyor olacaktr. Yava, yava uyku azalacaktr ve yemek de azalacaktr. O hazrdr, o bir birey olmaya hazrdr. Ve ocuk bir birey olmaya hazr hale geldii an boyun ememe ortaya kar. ocuk hayr demeye balar; evet demek yava, yava kaybolur. Boyun eme lr; bakaldr doar. Deve hali zmseme halidir. Deve nasl hayr deneceini bilmez. Deve hayr demeye alkn deildir. O bu szc duymamtr ve hayr demenin keyfini tatmamtr. O sadece evet demeyi bilir. Onun "evet"i ok derin olamaz nk "hayr" demeyi bilmeden senin evetin ok derin olamaz. O yzeysel kalmak zorundadr. Hayr demeyi bilemeyen bir insan nasl gerekten eveti bilebilir? Onun eveti yetersiz olacak. Devenin eveti yetersizdir. Deve ne olduunu bilemez; o srekli evet demeye devam eder nk ona retilmi olan tek szck budur. Boyun eme, inanma; bunlar "Deve" aamas denen eyin karakteristikleridir. Adem Bilgi Aac'nn meyvesini yemeden nce bu haldeydi ve her insanolu bu halden geer. Bu zihin ncesi ve benlik ncesi haldir. Henz zihin yoktur. Zihin gelimektedir ancak tamamlanm bir ey deildir; o ok belirsiz, mulak, karanlk, bulanktr. Benlik yoldadr fakat o hl yoldadr; henz onun net tanm yoktur. ocuk henz kendisini ayr olarak bilmez. Adem meyveyi yemeden nce Tanr'nn paras idi. O rahimdeydi, o boyun eiyordu, bir evet diyendi ama bamsz deildi. Bamszlk sadece hayr kapsndan girebilir; evet kapsndan sadece baml olmak. O nedenle bu deve aamasnda baml olmak, aresizlik vardr. Dieri senin varlndan daha nemlidir: Tanr daha nemlidir, baba daha nemlidir, anne daha nemlidir, toplum daha nemlidir, din adam daha nemlidir, politikac daha

nemlidir. Senin dndaki herkes nemlidir; dieri nemlidir, sen hl yoksun. Bu ok bilinsiz bir haldir. nsanlarn byk ksm burada taklp kalmtr: Onlar deve olarak kalr. nsanlarn nerede ise yzde doksan dokuzu deve olarak kalr. Bu ok znt verici bir eydir; insanolunun yzde doksan dokuzu larva olarak kalr. Bu nedenle etrafta ok fazla azap var ve hi keyif yok. Ve sen neeyi aramaya devam edebilirsin ancak onu bulamayacaksn nk nee darda sana sunulmuyor. Bir ocuk olamadn srece nc aamaya eriildiinde bir kelebek haline gelmediin srece cokunun ne olduunu bilemeyeceksin. Coku dardan verilen bir ey deildir; o senin iinde gelien bir baktr. Bu sadece nc aamada mmkndr. lk aama mutsuzluktur ve son aama mutluluktur. Ve ikisinin arasnda aslan hali vardr; o bazen mutsuzdur ve bazen memnundur. Bazen ac eker ve bazen de keyif alr. Deve aamasnda sen papaansn. Sen anlardan baka bir ey deilsin. Tm hayatn sana bakalar tarafndan verilen inanlardan oluur. Hristiyanlar ve Mslmanlar ve Hindular ve Jainalar ve Budistleri bulacan yer burasdr. Kiliselere ve tapnaklara ve camilere git ve byk deve toplamalar bulacaksn. Tek bir insanolu bulamayacaksn. Onlar srekli papaan gibi tekrar eder durur. Bir yk duydum: Yresel ejderha katletme okulunda derslere katlan bir ortaa valyesinin hikyesi anlatlr. Byc Merlin tarafndan verilen bu kursa pek ok baka gen valye de katlyordu. Anti-kahramanmz, Merlin'e ilk gnden gidip kursta pek de baarl olamayabileceini nk bir korkak olduunu ve bir ejderhay katletmek iin her zaman ok psrk, beceriksiz birisi olduunu bildiini sylemi. Merlin ona endielenmesine gerek olmadn nk bu rkek gen valyeye verebilecei byl bir ejderha kesme klc olduunu syledi. Elinde byle bir klla hi kimse herhangi bir ejderhay kesmede baarsz olamazd. Ne kadar deersiz olduuna bakmadan bir ejderhay ldrebilecek olan bu resmen byl destee sahip olmak valyeyi ok keyiflendirmiti. lk saha denemesinde elinde byl klla korkak valye, birbiri ardna ejderhalar dorayp ard ardna bakireleri zgrletirdi. Dnemin sonuna doru bir gn Merlin gen valyenin katld bir derste, habersiz bir snav yapt. rencilerin sahaya gidip ayn gn bir ejderha ldrmeleri gerekiyordu. Antikahramanmz, evkini kantlamak iin heyecanla ileri atlan gen valyelerin frtnasnda, dolaptan yanl klc kapt. Az sonra kendisini, balanm bir bakireyi zgrletirmek istedii maarann giriinde buldu. Onu esir eden ate soluyan canavar dar kt. Yanl klc aldn bilmeden gen valye, ahlanan ejderhay bitirmek iin klcn ekti. Tam darbe indirmek zere iken yanl klc alm olduunu fark etti. Bu byl kl deil, bu sadece iyi valyeler iin uygun olan sradan bir kl. Durmak iin ok geti. Sradan klcn eitilmi kollarnn azametiyle savurdu ve bir ejderhann daha kafasnn koptuunu ararak ve keyif ierisinde grd. Ejderhann kafas beline balanm, klc elinde ve bakireyi arkasndan srkleyerek snfa dnd. Hemen Merlin'e koup hatasn ve hatasndan nasl aklanamaz bir ekilde kurtulduunu anlatt.

Merlin gen valyenin hikyesini duyunca kahkahay bast. Gen valyeye cevab yleydi: "Senin imdiye kadar tahmin etmi olacan dnmtm: Bu kllarn hibirisi byl deil ve hibirisi de asla yle olmad. Tek by inanmakt." Deve inanmann bys iinde yaar. Bu ie yarar. Bu mucizeler yaratmakta ie yarar. Ancak deve bir deve olarak kalr; gelime eksik kalr. Tapnaklarda ve kiliselerde dua eden insanlar inancn etkisi altndadr. Onlar Tanr nedir bilmez, onlar asla byle bir eyi hissetmediler; onlar sadece inanrlar. Onlarn inan bys srekli olarak onlara belirli eyler yapar ancak bunlarn hepsi uydurma inanlardr, bir nevi hayal dnyasdr. Onlar bilinsizliinin dnda, uykularnn dnda deillerdir. Ve unutma, bu aama gereksizdir demiyorum; gereklidir ancak bir kez tamamlandnda kii onun dna sramaldr. Kii sonsuza kadar bir deve olmak iin burada deildir. Ve anne babana ya da retmenlere ya da din adamlarna ya da topluma kzma nk onlar sende bir eit boyun eme yaratmak ZORUNDADIR. nk yalnzca boyun eme araclyla zmseyebileceksin. Baba retmek zorundadr, anne retmek zorundadr ve ocuk basite emmek zorundadr. ayet phe zamanndan nce ykselirse zmseme duracaktr. Annenin karnndaki ocuun phe duyar hale geldiini bir dn lecektir bu kadndan besinleri yiyip yememek iin, yiyecekler gerekten besleyici mi deil mi diye phe etmeye balar. "Kim bilir belki de zehirlidir?" Yirmi drt saat uyumal m uyumamal m nk bu ok fazla, dokuz ay, yirmi drt saat devaml uyumak bu kadar ok fazla. Eer ocuk birazck phe duymaya balarsa, bu phenin iinde ocuk lecektir. Ve yine de bir gn phenin renilecei, zmsenecei bir gn gelir. Her eyin bir mevsimi vardr. Her baba oluna ne syleyecei konusunda bir problemle yzleir. Her anne kzna ne retecei konusunda bir problemle karlar. Her retmen yeni kuaa neyin aktarlaca konusunda endie duyar. Gemite ocua aktarlmas gereken pek ok ey var, pek ok zafer, pek ok anlama zirvesi, pek ok karm. lk aamada herkes bir deve, evet diyen, ne sylenirse inanan, zmseyen, hazmeden olmak zorundadr ancak bu sadece yolculuun balangcdr; sonu deildir. kinci aama zordur. lk aamay toplum sana verir; bu nedenle milyonlarca deve, ok az aslan vardr. Toplum sen mkemmel bir deve haline geldiin zaman seni brakr. Bunun tesinde toplum bir ey yapamaz. Toplumun okulun, kolejin, niversitenin ii orada biter. O seni diplomal, mkemmel bir deve olarak terk eder. Unutma; bir aslan olmak iin tek bana olmak zorundasn. Eer bir aslan olmaya karar vermezsen asla bir aslan olamayacaksn. Bu risk birey tarafndan alnmak zorundadr. Bu bir kumardr. Bu ok tehlikelidir de nk bir aslan haline gelerek etrafndaki tm develeri rahatsz edeceksin ve develer huzuru seven hayvanlardr; onlar her zaman itaat etmeye hazrdr. Onlar rahatsz edilmek istemezler, onlar dnyada herhangi yeni bir ey olsun istemezler nk yeni her ey rahatsz eder. Onlar devrimciler ve asilere kardr ve sana hatrlatrm byk eyler deil Sokrates ve sa hakknda deil; onlar ok byk devrimler getiriyor develer o kadar kk eylerden korkarlar ki azn ak kalr. Bir yk duymutum:

Aralk 1842'de Cincinnati'li Adam Thompson ilk kveti Amerika'da doldurdu. Bay Thompson'un kvet haberi hemen yayld. Gazeteler bu yeni fikrin Cumhuriyet'in demokratik yapsn bozacan sylediler. Hmm bir dn... bir banyo kveti demokratik cumhuriyetin btnln bozacak. ...Doktorlar romatizma, cierlerin yanmas vs. gibi eyler olacan tahmin ettiler. Bilge kiiler k vakti banyo yapmann grbz nfusun azalmas ile sonulanacanda hemfikir oldular. zgrln beii Philadelphia Kasm'n bandan Mart'n bana kadar banyo yapmay yasaklamaya alt; 1845'de Boston doktor tavsiyesi olmadan banyo yapmay kanunsuz hale getirdi; Hartford, Providence, Wilmington ve dier ehirler banyo yapma alkanln engellemek iin su faturalarn ykseltti. Virginia eyaleti banyo yapmak iin eyalete getirilen her banyo kvetine otuz dolar vergi koyarak bir tokat att. Ancak 1922'ye gelindiinde ylda 889 bin banyo kveti imal ediliyordu. Develer basite yeni olan her eye kar karlar; ne olduunun nemi yok. Bu bir banyo kveti olabilir ve onlar uzlamaz kar klarn mantkl hale getireceklerdir. Antik Yunan'daki bir site devletinde bir adam halk meclisinde, yeni bir kanun nerdiinde bunu boynuna sarl bir iple bir platformun zerinde yapard. Eer kanun geerse ipi kaldrrlard; eer baarsz olursa platformu kaldrrlard. Aslanlar ho karlanmaz. Toplum aslanlar iin her trden zorluk yaratr. Develer bu insanlardan korkarlar. Onlar dierlerinin rahatn bozar, onlarn uykusunu karr, endie yaratr. Onlar develerde bir aslan olmak iin arzu uyandrr; esas sorun budur. Niin sa armha gerildi? Onun mevcudiyetinin kendisi... ve pek ok deve aslan haline gelebilmek iin hayal kurmaya balar ve onlarn uykularn karr ve onlarn sradan, alelade hayatlarn rahatsz eder. Niin Buda talanr? Niin Mahavira ehirlere sokulmaz? Niin Mansur'un kafas koparlr? Bu insanlar rahatszlk yaratr; onlarn uykusunu karr, srekli kkrerler. Buda konumalarna "Aslan Kkremesi" demitir. Birincisi, deve hali toplum tarafndan verilir. kinci hal birey tarafndan elde edilmelidir. Onu elde ederek tam bir birey haline gelirsin, sen kendine zg olursun. Artk bir gelenein paras deilsin, artk bir desteki deilsin. Koza brakld: Sen bir trtl haline geldin, hareket etmeye balarsn. Aslan halinin u zellikleri vardr: Bamszlk, hayr demek, boyun ememek, dierine kar ba kaldrma, otoriteye kar olmak, dogmaya kar olmak, kutsal metinlere kar olmak, kiliseye kar olmak, politik iktidara kar olmak, devlete kar olmak. Aslan her eye kardr! O her eyi paralamak ister ve yeni bir dnyay batan yaratmak ister, kalbinin arzusuna daha yakn yeni bir dnya yaratmak ister. Onun zihninde muhteem hayaller ve topyalar vardr. O develere lgn gibi gzkr nk develer gemite yaar ve aslan ise gelecekte yaamaya balar. Byk bir fark oluur. Aslan gelecekten haber verir ve gelecek sadece gemi yok edilirse gelebilir. Yeni sadece eski ortadan kalkp yeni iin alan yaratrsa varolua gelebilir. Eski yeninin olmas iin lmek zorundadr. O yzden aslan ve deve arasnda srekli bir kavga vardr ve develer ounluktadr. Aslan arada bir ortaya kar, aslan bir istisnadr. Ve istisnalar kaideyi bozmaz.

nanszlk onun karakteristiidir, phe onun karakteristiidir. Adem, Bilgi Aac'nn meyvesini yer: Zihin doar, benlik tanmlanm bir olguya dnr. Deve egoist deildir; aslan son derece egoisttir. Deve egoyla ilgili hibir ey bilmez; aslan sadece egoyu bilir. Bu yzden her zaman devrimcileri, asi insanlar airler, ressamlar, mzisyenler son derece egoist bulursun. Onlar bohemdir. Onlar kendi hayatlarn yaar, onlar kendi ilerini yaparlar. Onlar bakalarn zerre dnmezler. Herkes cehenneme gidebilir! Onlar artk herhangi bir yapnn paras deildir onlar yaplardan zgrleir. Hareketin, aslan kkremesinin egoist olmas kanlmazdr. Bunun iine girebilmek iin ok byk bir egoya ihtiya vardr. Dou'da daha ok deve bulacaksn; Bat'da daha ok aslan bulacaksn. Bu yzden Dou'da teslimiyet ok kolay grnr. Bat zihni iin teslimiyet ok zor grnr. Ancak bir ey unutulmamaldr: Dou zihni teslim olmay ok kolay bulur; bu yzden de onun teslimiyetinin fazla bir deeri yoktur. O halihazrda teslim olmutur. O hayr demeyi bilmez; bu yzden evet der. Bir Bat zihni teslim olduunda bu ok zordur. Bat zihni iin teslim olmak bir mcadeledir ancak Bat zihni teslim olduunda ok byk bir dnm olur nk teslimiyet zor, meakkatli, etin bir grevdir. Dou'da teslimiyet ucuzdur; Bat'da pahal bir eydir. Sadece birka cesur insan onun bedelini deyebilir. Dou bir aslan olma olasl kalmad iin teslim olur. Bu ok rahat gelir, teslim olmak, kitlenin, kalabaln paras olmak kolaydr. Egoyu Bat yaratmtr. Aslana egoya, pheye, inanszla Bat daha ok ilgi gstermitir. Ancak bir Bat zihni teslim olduunda gerekten ok byk bir dnm gerekleir. Dou zihni teslim olduunda deve olarak kalr. Bat zihni teslim olursa "ocuun doma olasl" vardr. Aslan teslim olduunda, bir ocua dnr; deve teslim olduundaysa deve olarak kalr. Sana paradoksal gelebilirim ama sylediim eyi anlarsan ok zor olmayacak ve bir paradoks gibi gzkmeyecek. Her bireye onu brakabilecek hale gelmeden nce ego retilmek zorundadr. Her birey son derece kristallemi bir egoya ulamak zorundadr; ancak o zaman brakmann yarar olur, yoksa olmaz. lk durum, deve bilinsizdir. kinci durum, aslann durumu bilinaltdr; bilinsizlikten birazck daha yksektir. Bilincine bir iki tane ipucu gelmeye balamtr. Senin uyuya kaldn karanlk odann iine doan gnein birka n giriyor. Bilinsizlik artk bilinsizlik deildir. Bilinsizliin iine bir ey karmtr o bilinalt olmutur. Ancak unutma deiim deveden aslana aslandan ocua olduundakinden ok byk deildir. Deiim bir eit tersine dnmedir. Deve amuda kalkar ve aslan olur. Deve evet der, aslan hayr der. Deve boyun eer, aslan boyun emez. Deve pozitiftir, aslan negatiftir. u anlalmaldr ki deve ok fazla evet demektedir ve 'hayr' reddetmektedir; hayr birikir ve evetin intikam almak istedii bir nokta gelir. Reddedilen ksm intikam almak ister. O zaman tm tekerlek dner; deve tersine dner ve bir aslan olur. Deve ile aslan arasndaki fark byktr ama her ikisi de ayn dzlemde var olur. Koza bir yerde sabittir; trtl hareket etmeye balar ama ayn topran zerindedir. Hareket domutur ancak dzlem ayndr. lki toplum tarafndan verilmitir: Senin deve olman toplumun bir armaandr. Senin bir aslan olman kendine verdiin bir armaan olacaktr. Kendini sevmezsen onu yapamayacaksn. Bir birey olmak istemediin, kendine zg olmadn srece, akntya kar gelmenin riskini stlenmediin srece bir aslan olamayacaksn.

Ancak mekanizmay anlarsan... devenin tam kalbinde aslan yaratlr. Yeniden ve yeniden evet demek ve hayr reddetmek birikmeye devam eder. Kiinin evet demekten bkt bir an gelir; srf deiiklik olsun diye kii hayr demek ister. Kii pozitiften bkmtr, onun tad bkknlk vermitir; sadece deiiklik iin kii hayr tatmak ister. Deve bu ekilde ilk defa aslann hayalini grr. Ve bir kez hayr tattnda pheyi, inanmamay bir daha asla deve olamazsn nk o ylesine zgrlk, ylesine kurtulu getirir ki. ounluk deve aamasnda taklr, aznlk aslanda taklr. ounluk kitleler demektir ve aznlk entelekteller demektir. Sanat, air, ressam, mzisyen, dnr, filozof, devrimci; bunlar ikinci aamada taklmtr. Bunlar develerden ok daha iyidir. Ancak henz hedefe ulalmamtr. Onlar yuvaya dnmemilerdir. nc aama "ocuk"tur. Dikkatle dinle: lk aama toplum tarafndan verilir, ikincisi bireyin kendisi tarafndan verilir. ncs sadece trtl bir kelebein yaknna gelirse mmkndr; aksi halde imknszdr. Nasl olup da trtl kendi kendine uabileceini kanatl bir ey haline gelebileceini dnebilecektir? mknszdr! Dnmesi imknszdr! Bu sama, mantksz olacaktr. Trtl hareket etmeyi bilir ancak umak samalktr. Kelebeklerin trtllara uabileceklerini rettiini duymutum ve onlar kar kp, "Hayr. Belki senin iin mmkn olabilir ama bizim iin mmkn deil. Sen bir kelebeksin biz sadece trtllarz! Biz yalnzca srnmeyi biliriz" derler. Ve yalnzca srnmeyi bilen birisi umay nasl hayal edebilir? Bu farkl bir boyuttur, tamamyla farkl bir boyut; dikey boyut. Deveden aslana gelmek bir evrimdir. Aslandan ocua bir devrimdir. Bu aamada bir Usta'ya ihtiya vardr. Toplum seni bir deve yapabilir, sen kendini bir aslan yapabilirsin ancak senin bir Usta'ya bir Buda'ya, bir sa'ya, bir Mevlna'ya ihtiyacn vardr; kanatlar olan bir kelebee ihtiyacn vardr. Sadece kanatl bir olguyla kanatlar hakknda hayal kurmaya balayabileceksin. Hi bilmediin bir ey hakknda nasl hayal kuracaksn? Himalayalarn oralarda bir yerde yaayan ok ilkel bir kabilenin bir arabay hayal edebileceini mi dnyorsun? Onlar hi araba grmemitir; onu hayal edemezler. Hayal sadece sen bir eyi grebilirsen mmkndr; bir sa'y ya da bir Buda'y ya da bir Bodhidharma'y grdn zaman bunun gerekletiini bilirsin. Ve bu insanlar tpk senin gibi gzkrler ve yine de senin gibi deildirler. Onlarn bedeni ayndr, ayn yapdadr ve yine de bilinmeyenden bir ey onlarn varlna nfuz etmitir. Ahret onlarn iine girmitir, ahret orada ok elle dokunulur haldedir. Onlara sempati ve sevgiyle yaklarsan onlarn isel gkyz, sana bir anlna grnr olur. Ve bir kez isel gkyzn grmsen onun hayalini grmeye balayacaksn. Byk bir istek iinde uyanacak: Nasl kanatl bir ey olmal? Usta'dan mride sirayet eden ey budur. nc olay bir Usta araclyla gerekleir. "ocuk" yaratclk, bamszlk demektir. lk aama, deve bamllkt; ikinci aama bamszlkt fakat masumiyette kii ne bamlln ne de bamszln olmadn fark eder. Varolu birbirine bal olmaktr; her ey birbirine baldr hepsi birdir. Btn olma hissi doar: Ben yok, sen yok, evete ya da hayra taklmak yok, ne her zaman evet demeye ne de her zaman hayr demeye takntl hale gelmek yok; daha ok akkanlk, daha ok kendiliindenlik; ne boyun emek ne de boyun ememek deil kendiliinden olmak.

Sorumluluk doar. Kii varolua karlk verir, gemiten tepki vermez ve gelecekten tepki vermez. Deve gemite yaar, aslan gelecekte yaar, ocuk imdiki anda yaar, imdi-burada. Deve zihin-ncesidir, aslan zihindir, ocuk zihin-tesidir. Deve benlik-ncesidir, aslan benliktir, ocuk benlik-tesidir. Zihinsizlik halinin anlam budur. Sufiler ona fana der; ego gitmitir, dieri de gitmitir. Onlarn ikisi birliktedir, birine dieri olmadan sahip olamazsn. Ben-sen ayn enerjinin parasdr; onlar birlikte kaybolur. ocuk basite vardr... kutsaldr, tanmlanamaz, bir gizemdir, bir harikadr. Devenin hafzas vardr, aslann bilgisi vardr ve ocuun bilgelii vardr. Deve ya Hristiyan'dr ya Hindu'dur ya da Mslman'dr, inanldr, aslan ateisttir ve ocuk ise dindardr; ne inanldr ne de ateisttir ne Hindu'dur ne Mslman'dr ne Hristiyan'dr ne de komnisttir; sadece basit bir dindarlk, sevgi ve masumiyet niteliidir. Adem meyveyi yer bir aslan olur. Bilgi Aac'nn meyvesini yemeden nce Adem devedir. Ve Adem yeniden kustuunda, bilgiyi braktnda o ocuktur. sa ocuk demektir. sa mritlerine tekrar ve tekrar "Tvbe edin!" der. "Tvbe etmek" szc branice'de dn, geri gel anlamna gelir; cennet bahesi hl seni bekliyor. u bilgi elmasn kus ve kaplar sana alacak. Elmay yemeden nce Adem devedir, meyveyi yedikten sonra Adem aslandr. Ve Adem ocuk olduunda, evine dndnde sa olur. Buda ona Nirvana der. sa ona Tanr'nn Krall der. Sen ona ne istersen syleyebilirsin: Tao, dama, moksha. Szcklerin orada bir anlam yoktur; o szcklerin olmad bir sessizliktir, dncelerin olmad bir masumiyettir.

SEVGDEN SEVG DOLU OLMAYA Sevgi szc birbirinden kesinlikle farkl iki anlama gelebilir; sadece farkl deil taban tabana zt. Bir anlam, iliki olarak sevgidir; dier anlam, bir olu hali olarak sevgidir. Sevgi bir iliki haline geldii an bir esarete dnr nk beklentiler vardr ve talepler vardr ve d krklklar vardr her iki taraftan da hkmetme abalar vardr. O bir iktidar mcadelesine dnr. liki doru ey deildir. Ancak bir olu hali olarak sevgi farkldr. O senin basite sevdiin anlamna gelir; ondan bir iliki yaratmyorsun. Sevgin tpk bir iein mis kokusu gibidir. O bir iliki yaratmyor; o senin belirli bir ekilde olman, belirli bir ekilde davranman, belirli eylemleri yapman istemiyor. O hibir ey talep etmez. O sadece paylar. Ve paylamada da herhangi bir dl iin arzu yoktur. Paylamann kendisidir dl. Sevgi senin iin ho bir koku haline geldiinde, o zaman onun muazzam bir gzellii vardr. Ve szde insanln ok daha zerinde bir ey; ilahi bir ey vardr. Sevgi bir hal olduunda onunla ilgili hibir ey yapamazsn. O yacaktr ancak hi kimse iin hibir esaret yaratmayacaktr, ne de senin herhangi birisi tarafndan esir edilmene msaade edecektir.

Fakat sen ilikilere ta ocukluundan beridir almsndr. Yabanc bir adam ve sen onunla babanm gibi bir iliki yaratmak zorundasn. Onun gerekten baban olduundan dahi asla emin olamazsn... nsanlarn el falna bakan bir falc duymutum. Bir ateist, Tanr'ya inanmayan ve her trden boktan eye astrolojiye, el falna inanmayan bir gen adam falcya gidip, "ayet senin ilmin doruysa elime bak ve babamn tam u an nerede olduunu bana syle" demi. Falc eline bakm ve, "Baban balk tutmaya gitmi" demi. O da, "Benim dediim ey ite budur: Bu tmden samalk. Babam yl nce ld; nasl olur da bugn bala gider?" demi. Falc da, "Bundan bana ne, ancak gerek u ki yl nce len adamn senin baban olmad da bir gerektir. Senin gerek baban balk tutuyor. Annene git ve sor. Eer drst ve samimiyse, len adamn senin baban olmadn syleyecektir; her ne kadar baban olduu sylendii iin onunla bir iliki kurmu olsan da" demi. Hayatn pek ok trden ilikilerle evrilidir. Ve bu haliyle ilikiler gerek ya da hayal mahsul ok incelikli bir eit kleliktir. Ya dierini esir alrsn, ya da kendin bir esir olursun. Bir kenara yazlmas gereken dier bir nokta da kendin bir kle olmadan kimseyi esir alamayacandr. Esaret iki taraf keskin bir kltr. Birisi daha gl ve dieri daha zayf olabilir ama her ilikide sen hapseden ve dieri de hapis olandr. Ve onun tarafndan bakldnda da hapseden o ve hapsedilen de sensin. Ve bu insanln bylesi bir znt ierisinde, bylesi bir keder halinde yaama nedenlerinden birisidir. Ve nefret senin sevginden ok daha gl bir ilikidir nk senin sevgin ok yzeysel. Nefretin ok derin. Nefretin senin tm hayvani mirasndr. Sevgin sadece gelecek iin bir potansiyelden ibarettir; o gereklemi bir ey deildir, sadece bir tohumdur. Ancak senin nefretin tam olarak gelimitir, tamamen palazlanmtr; binlerce yllk gemiin deiik yaam formlar halinde hareket ediyor. Gelimek iin zamana ve mekna sahipti. Sadece insanda deiim gereklemeye balyor. Ancak kimsenin benden nefret etmesini engelleyemezken, o halde nasl olur da birisinin beni sevmesini engelleyebilirim? Yapabileceim tek ey, sevginin ya da nefretin ya da herhangi bir eyin iliki halini aldktan sonra safln yitirdiini aklamak olacaktr. Brak sevgi senin olu halin olsun. k olman deil, seviyor olmandr bu. O basite senin doandr. Senin iin sevgi sadece varlnn gzel kokusudur. Tek bana dahi olsan sevgi enerjisiyle sarl olursun. Sandalyen gibi l bir eye bile dokunsan elin sevgi yadrr; neye ya da kime olduunun nemi yoktur. Sevgi halinin bir adresi yoktur. Ben senin sevgi halinde olmaman nermiyorum, ancak kafandaki eski iliki kalbn brakmadn srece sevgi halinde olamazsn. Sevgi bir iliki deildir. ki insan birlikte son derece sevme halinde olabilirler. Ne kadar severlerse, herhangi bir iliki olasl da o kadar kk olur. Onlar ne kadar severlerse, onlarn arasnda o kadar ok zgrlk mevcuttur. Onlar ne kadar severlerse, bir ey talep etmenin, herhangi bir

hkmetmenin, beklentinin olasl o kadar azdr. Ve doal olarak da herhangi bir d krkl mevzubahis olmaz. ki kii ilikiye girdiinde ve beklentileri karlanmadnda ve onlar karlanamayacaktr o zaman, hemen sevgi nefrete dnr. Beklentiler mevcuttu; artk hayal krklklar vardr. Ancak onlar ilk nce beklentilerini yanstyorlard; imdi hayal krklklarn yanstyorlar. Her ikisi de kendi bilinsiz fikirleri tarafndan sarmalandn gremez. Ve onlar azap ekiyor. Ve tpk sevgi hayali kurarken dierini pek de tanmadan birbirlerine hayranlk gsterdikleri gibi, imdi de dierini suluyorlar. Bu nedenle unutmaman istiyorum: hibir beklentiye sahip olma. Sev nk sevmek senin kendi manevi geliimindir. Sevgin daha ok a doru, daha ok hakikate doru, daha ok zgrle doru gelimene yardm edecek. Ama bir iliki yaratma. Sadece bir eyi unutma: Sevgi baka her eyi yok edebilir sadece onun bir iliki haline gelmesine izin verme; o zaman sevgi yok olur ve sevgi adna hkmetme, politika onun yerine geer. O zaman problemler oalmaya devam edecek. Ben her eidinden ilikilere karym. rnein "arkadalk" szcnden holanmyorum ancak "arkadaa" szcn seviyorum. Arkadaa olmak senin iindeki bir niteliktir, arkadalk yine bir ilikiye dnr. O nedenle sevgide yanl bir ey yoktur. Aslnda sevgi olmadan her ey yanltr. Fakat sevgi o kadar deerlidir ki her trl kirlenmeden, ....her eit zehirden korunmaldr. Dnyann bireylerden olumasn istiyorum. "ift" szcn kullanmak bile beni incitir. ki bireyi mahvetmi durumdasn ve bir ift gzel bir ey deildir. Brak dnya sadece bireylerden olusun ve ne zaman kendiliinden sevgi iek aarsa onun arksn syle onun dansn et, onu yaa; ondan zincirler yaratma. Ne kimseyi esaret altnda tutmaya al ne de herhangi bir kimsenin esir almasna izin ver. Sadece zgr bireylerden oluan bir dnya hakikaten zgr bir dnya olacaktr. nsann en byk ihtiyalarndan bir tanesi ihtiya duyulmaktr. O nedenle sevginin varoluta yer etmeyecei herhangi bir zaman olabileceini dnemiyorum. nsanolu var olduu srece sevgi onlarn en mutluluk verici deneyimi olarak kalacaktr. O yeryznde mevcut olan ancak yeryzne ait olmayan bir eydir. O sana bir kartal gibi gnee doru uabilecein kanatlar verir. Sevgi olmadan kanatlarn yoktur. Ancak o bylesine nemli bir besin ve bylesine bir ihtiya olduu iin btn sorunlar onun evresinde ykselir. Sevgilinin ya da sevdiin kimsenin yarn da senin iin mevcut olmasn istersin. Bugn ok gzeldi ve sen yarn hakknda endielisin. Bu yzden evlilik ortaya kmtr. O sadece belki yarn sevgilinin ya da sevdiin kimsenin seni terk edecei korkusudur; o nedenle toplumun nnde ve kanunlarn nnde onu bir szleme haline getir. Ancak bu irkindir; bu kesinlikle irkin, irentir. Sevgiyi bir szleme haline getirerek sen kanunu sevginin zerine yerletiriyorsun ve mahkemeler, ordular, polisler, yarglar, esaretinin kesinlemesini ve gvenceye alnmasn desteklemek iin senin bireyliinin zerine kolektif ktleyi koyduun anlamna gelir. Yarn sabah...kimse bilemez. Sevgi bir esinti gibi gelir; belki gelebilir, belki de gelmez. Ve o gelmediinde, o zaman sadece

kanun yznden, evlilik yznden, toplumsal saygnlk kayglar yznden neredeyse dnyadaki tm iftler orospulua indirgenmitir. Sevmediin bir kadnla, sevmediin bir erkekle yaamak, gvenlik iin yaamak, garanti iin yaamak, ekonomik destek iin yaamak sevgi dndaki herhangi bir neden iin birlikte yaamak onu orospuluktan baka bir ey yapmaz. Orospuluun dnyadan tamamen kalkmasn isterdim. Btn dinler orospuluun olmamas gerektiini sylemektedir. Ancak insan aptall byle alr. Orospuluun olmamas gerektiini syleyen bu ayn dinler orospuluun nedenidirler nk bir taraftan evlilii desteklerler ve dier taraftan da orospulua kar karlar. Evliliin kendisi bir orospuluktur. Sevgime gveniyorsam niye evleneyim? Evlilik dncesinin kendisi bir gvensizlik iaretidir. Ve gvensizlik ierisinden ortaya kan bir ey sevginin derinlemesine ve ykselmesine yardmc olmayacak. Onu yok edecek. Sev, ama evlilik ya da herhangi trden bir iliki gibi sahte bir eyle sevgiyi mahvetme. Sevgi sadece zgrlk verdiinde hakikidir. Kriter bu olsun. Sevgi sadece dier kiinin mahremiyetine mdahale etmediinde hakikidir. Onun bireyselliine, mahremiyetine sayg duyar. Ancak dnyann her yerinde grecein sevgililerin tm abas hibir eyin mahrem kalmamas zerinedir; tm srlar onlara sylenmelidir. Onlar bireysellikten korkarlar; onlar birbirlerinin bireyselliklerini yok ederler ve birbirlerini yok ederek hayatlarnn bir doyum, bir tatmin haline dnmesini umut ederler. Onlar basite giderek daha ok mutsuz hale gelirler. Sevgi dolu ol ve unutma ki gerek olan her ey srekli deiir. Sana sylenen gerek akn sonsuza dek srecei fikri yanltr. Gerek bir gl sonsuza dek kalmaz. Yaayan bir varln kendisi bir gn lmek zorundadr. Varolu srekli bir deiimdir fakat gerek sevginin srekli olmas gerektii fikri ... ve eer sevgi bir gn kaybolursa, o zaman doal olarak sonu bunun gerek sevgi olmaddr. Hakikat udur ki sevgi anszn gelir; o senin tarafndan yaratlan herhangi bir abann sonucu deildir. O doann bir armaan olarak geldi. Onun bir gn anszn gidecei hakknda endielenmi olsaydn o geldiinde onu kabul etmezdin. Geldii gibi gider de. Ancak bunun iin endielenmene gerek yoktur nk bir iek solduunda baka bir iek geliyordur. iekler sonsuza dek gelecekler fakat sen bir tane iee yapma. Aksi taktirde ksa sre sonra sen l bir iee yapm olacaksn. Ve gerek de budur; insanlar bir zamanlar canl olan lm bir aka tutunuyorlar. Artk o sadece bir an ve acdr ve sen ona takldn nk sen saygnlk nedeniyle, kanun nedeniyle kayglanyorsun. Karl Marx'n bir fikri, doru bir fikri vard. Komnizmde evlilik olmamalyd. Ve Rusya'da devrim gerekletiinde, ilk drt be ylda ak bir zgrlk yapmay denediler. Ancak o zaman Marx'n farknda olmad pratik zorluklarn farkna vardlar o yalnzca teori retiyordu ve en byk sorun evlilik olmazsa ailenin kaybolacayd. Ve aile toplumun, ulusun belkemii, omurgasyd. ayet aile yok olursa ulus uzun sre devam edemez. Rusya'daki Komnist Partisi devrimden sonraki be yl iinde tm fikrini deitirdi. Evlilik yeniden desteklendi; boanmaya izin verildi ancak ok gnlszce; boanma iin her engel yaratld, bylelikle aile birimi kalabilirdi nk artk onlar devleti glendirmekle ilgileniyorlard. Devlet olmadan politikac olamazd, hkmet olamazd. Ve bundan sonra onlar, Marx'n evliliin zel mlkiyet yznden ortaya kt, o nedenle de zel mlkiyet kalkt zaman evliliin de kalkmas gerektii temel fikirlerinden asla bahsetmediler. Hi kimse onun hakknda konumad.

Ailelerin var olmasn istemiyorum, devletlerin var olmasn istemiyorum; dnyann paralara blnmesini istemiyorum. Spontane sevgi iinde yaayan, sessizlik iinde yaayan, nee dolu, zevki lanetlemeyen, hi cehennem korkusu olmayan ve cennetteki dlleri hi arzulamayan zgr bireylerden oluan tek bir dnya istiyorum nk cenneti burada yaratabiliriz, onu yaratmak iin tm potansiyele sahibiz fakat onu kullanmyoruz. Tam tersine her trl engeli yaratyoruz. Ben sevgiye kar deilim. Ben o kadar yanndaym ki; bu yzden ilikilere karym, evliliklere karym. ki kiinin tm hayat boyunca birlikte yaamas mmkndr. Kimse size ayrlmanz sylemiyor; ancak bu birlikte yaama, birbirinin bireyselliinin snrlarn ihlal etmeden, birbirinin ruhunun iine girmeden sadece sevgiden kaynaklanmal. Bu dier kiinin haysiyetidir. Sevgi dolu olabilirsin, sevgi olabilirsin. Ve ayet sen sadece sevgi dolu olabilirsen, sadece sevgi olabilirsen, o zaman bu sevginin nefrete dnme olasl yoktur. Beklenti olmad iin hayal krkl yoktur. Fakat ben sevgiden ruhsal bir olgu olarak bahsediyorum, biyolojik deil. Biyoloji sevgi deildir, ehvettir. Biyoloji tr srdrmekle ilgilenir; sevgi fikri sadece biyolojik bir rvettir. Bir kadnla ya da erkekle sevitikten sonraki an anszn, ona olan ilgin artk kaybolur; en azndan yirmi drt saatliine. Ve bu senin yana baldr; yalandka krk sekiz saat, yetmi iki saat. Yurtdndaki Fransz Lejyonunun yeni komutanna yzba etraftaki binalar gsteriyordu. Turlar bittikten sonra komutan yzbaya bakt ve "Bir dakika. Bana uradaki mavi binay gstermediniz. O ne iin kullanlyor?" diye sordu. Yzba: "ey, efendim, biliyorsunuz, oras bizim deveyi sakladmz yer. Ne zaman adamlar bir kadna ihtiya duysa..-" "Yeter!" dedi komutan irenerek. Ancak, iki hafta sonra komutann kendisi de bir kadna ihtiya duymaya balar. Yzbaya gider ve "Size bir ey soracam yzba" der. Sesini alaltarak ve etrafa gizlice baknarak, "Yaknlarda bir zaman deve bota mdr?" diye sordu. Yzba "Hmm, bir bakaym" dedi. Kitabn at. "Evet efendim deve yarn leden sonra saat ikide bo." Komutan, "Beni yaz" dedi. Ertesi gn saat ikide komutan kk mavi binaya gidip kapy at. eride hayatnda grd en cilveli deveyi buldu. Kapy kapad. Yzba ok byk bir bart ve lk duydu, bunun zerine koup kulbeye dalverdi. Komutan plak ve deve tyleriyle ve amurla kapl bir biimde buldu. "h, affnza snyorum efendim" dedi yzba, "ama tm dier adamlar gibi yapmak daha akllca olmaz myd; deveye binip kasabaya giderek bir kadn bulsaydnz?"

TEPKDEN EYLEME lk ve anlalmas gereken en temel ey, her ne yaparsan yap bir tepki olmamas gerektiidir. ayet o bir eylem ise sorun yoktur. Eylem her zaman iyidir; tepki her zaman ktdr. O nedenle ilk nce tepki terimini anlamaya al. O senin bilinsizce eylemde bulunduun anlamna gelir. Birisi seni maniple ediyor. Birisi bir ey syler, bir ey yapar ve sen tepkide bulunursun. Durumun gerek efendisi baka birisidir. Birisi gelir ve sana hakaret eder ve sen tepki gsterirsin, kzarsn. Birisi gelir ve seni ver ve sen glersin ve mutlu olursun. Her ikisi de ayndr. Sen bir klesin ve dieri senin dmelerine nasl baslacan biliyor. Sen bir makine gibi davranyorsun. Sen bir robotsun, henz bir insan deilsin. Eylem yap, tepki verme. Bakalarnn elinde bir oyuncak olma. Ve sen zihinsizliin iinden eylemde bulunan bir kimseyi ngremezsin. Sadece zihin ngrlebilir. Eer sen uyanksan, tetikteysen, bilinliysen hi kimse herhangi bir durumun nasl ekil alacan syleyemez. Bilin iin bin bir tane alternatif aktr. Bilinlilik tam zgrlktr; spontane, bir eylem, tam olarak imdide, kimse tarafndan kontrol edilmeden, kiinin kendi varlndan gelerek... Biz koullanmalarmza gre tepki veririz. Eer vejetaryen bir ailede doduysan ve masana etli yemekler konulursa miden bulanacak ve hasta hissedeceksin; etli yemekler yznden deil, koullanmalarn yznden. Et yemeine koullanm bir kimsenin ise grntsnden bile az sulanacak, mide bulantsndansa itah alacak, mutlu olacak, heyecan duyacak. Bu da koullanmadr. Tepki gsteririz nk belirli bir ekilde koullanmzdr. ok nazik olmaya koullanm olabilirsin. Her zaman kontroll kalmaya koullanm olabilirsin. Sessiz olmaya koullanm olabilirsin. Normalde insanlarn rahatsz olaca ve karmaa yaayaca durumlarda sabit kalmaya koullanm olabilirsin. Fakat eer o koullanmaysa, o zaman onun dindarlkla hibir alakas yoktur. O zaman onun psikoloji ile bir ilgisi vardr. Ve Buda ya da bir sa orada usta deildir. B. F. Skinner ve Pavlov, onlardr oradaki ustalar. O artlanm bir reflekstir. B. F Skinner'in laboratuarnda tantm yaplan yeni bir farenin hikyesini duymutum. Psikologlar farelerle alp dururlar nk insana bundan daha ok sayg duymazlar. Onlar eer farenin zihnini anlayabilirlerse, insanl anlam olacaklarn dnrler. Skinner'la ok uzun bir zamandr bir arada olan yal fare, yenisine onu tantrd ve "Bak. Bu B. F. Skinner iyi bir adamdr fakat nce onu koullandrman gerekiyor. u dmeye bas ve hemen kahvaltn gelecektir. Ben onu mkemmel biimde koullandrdm," dedi. Koullandrmak cinayettir; senin doalln ldrlr. Zihin belirli fikirlerden bkm haldedir ve senin karlk vermene izin verilmez; senin sadece tepki vermene izin verilir. Kk eylerde ya da byk eylerde o ayndr. Eer dindar bir ailede yetitirildiysen Tanr szc gzeldir, ok kutsaldr. Fakat ayet bir komnist ailede yetitirildiysen o zaman szcn kendisi ok irkin, mide bulandrcdr. Kii szc sylemenin azda kt bir tat brakacan hisseder.

Kk ya da byk nemli deildir. ayet koullandrlm olduun biimde davranmaya devam edersen bir makine gibi iliyorsun; insan henz domamtr. Bir ngiliz'e bir fkra anlatldnda kez glecei sylenir. Onu anlattnda ilk seferinde nazik olmak iin glecektir. Onu akladnda yeniden kibar olmak iin ikinci kez glecektir. ngiliz'in eitimi budur; her zaman nazik olmak. Son olarak nc kez gecenin bir yarsnda uykusundan grlt ile uyandnda ve anszn fkray anladnda glecektir. Ayn fkray bir Almana anlattnda iki kez glecektir. Anlattnda ilk olarak nazik olmak iin glecektir. Onu akladnda yeniden kibar olmak iin ikinci kez glecektir. Asla nc kez glmeyecektir nk o asla onu anlamayacaktr. Ayn fkray bir Amerikalya anlattnda bir kez glecektir: Fkray anlattnda gler nk onu anlar. Ve ayn fkray bir Yahudi'ye anlattnda glmeyecektir bile. Onun yerine, "Bu eski bir fkra ve bunun yan sra sen de onu tamamen yanl anlatyorsun" diyecektir. O bir fkra olabilir ya da muhteem bir felsefe olabilir. O vr zvr bir ey ya da Tanr'nn kendisi olabilir, hi fark etmez. nsanlar davranmaya koullanm olduklar ekilde, yetitirildikleri ekilde, kendilerinden beklenen ekilde davranrlar. Doann ilemesine izin verilmez; sadece terbiyenin ilemesine izin verilir. Benim kleler dediim insanlar bunlardr. zgrletiinde, tm koullanmalar braktnda ve hayata ilk kez taze gzlerle, arada koullanmalarn bulutlar olmadan baktnda, ngrlemez hale gelirsin. O zaman kimse bilemez, o zaman ne olacan kimse hayal edemez. nk o zaman artk sen orada deilsindir; varolu senin araclnla eylemde bulunur. u an sadece toplum senin araclnla eylemde bulunuyor. Bir kez sen, basite, hibir sabit fikir olmadan, hibir plan olmadan, uyank ve karlk vermeye hazr olursan, hakiki ve kendine zg bir hale gelirsin. u iki szc hatrla: otorite ve orijinallik. Normalde sen seni koullandran otoriteye din adamna, politikacya, ebeveynleregre davranrsn. Otoriteye gre davranrsn. zgr bir insan otoriteye gre davranmaz; o kendi orijinalliine dayanarak davranr. O yant verir. Bir durum ortaya kar, bir meydan okuma vardr; ve o btn varlyla yant verir. Kendisi dahi tahmin edemez onu. Bana bir soru sorduunda, sana ne cevap vereceimi ben dahi bilmiyorum. Sadece verdikten sonra biliyorum; sadece o zaman, "Demek ki cevap buymu!" diyorum. Senin sorun orada, ben buradaym; bir yant olmas kanlmaz. Yant vermek sorumluluktur. Yant vermek orijinalliktir. Yant vermek anda yaamaktr. Bilinsiz insanlarn ne yapacan her zaman tahmin edebilirsin: Onlar ya cesur olacaktr ya da korkak olacaktr, onlar ya sabrl olacaktr ya da sabrsz olacaktr. Ancak bilin sahibi bir birey iin "ya/ya da" seenekleri yoktur; tm olaslklar her zaman aktr; hibir kap kapal deildir. Ve her an karar verir. Bilinli bir birey, zgr birey nceden gelen bir karar tamaz; onun kullanma hazr kararlar yoktur. O taze, bakir hareket eder. O gemi tarafndan bozulmamtr.

Anahtar farkndalktr. Farknda olursan her ey onu takip eder. Hibir ey olmaya alma; sabrl, sevecen, barl, huzurlu. abalama. Eer abalarsan kendini zorlayacaksn ve bir ikiyzl olacaksn. Dinin tamamen ikiyzl hale dnmesi bu ekilde olur. erde daha farklsn; darda boyanmsn. Glmsersin ve ierde ise ldrmek isterdin. erde tm pislii tayorsun ve dardaysa parfm skp durursun. erde kokumu durumdasn; darda bir gl yanlsamas yaratrsn. Asla hibir eyi bastrma. Bastrma insann bana gelmi olan en byk beladr. Ve o ok gzel nedenlerle olmutur. Bir Buda'ya bakarsn; o kadar dingin, huzurlu. Hrs ortaya kar: Sen de byle olmak istersin. Ne yapmal? Ta bir heykel olmaya alrsn. Ne zaman bir durum ortaya ksa ve sen rahatsz olsan kendini geri ekersin, kendini kontrol edersin. Kontrol pis bir szcktr. Onda drt taneden fazla harf vardr ama o drt harfli bir szcktr. zgrlk... Ve ben zgrlk dediimde ahlakszlk demek istemiyorum. Yanl anlayabilirsin. Ben zgrlk dediimde sen onu ahlakszlk olarak anlayabilirsin nk iler byle yrr. Kontrol altndaki bir zihin ne zaman zgrl duysa hemen onu ahlakszlk olarak anlar. Ahlakszlk kontroln zt kutbudur. zgrlk sadece aradadr, tam ortadadr; hibir kontroln ve hibir ahlakszln olmad yerdedir. zgrln kendi disiplini vardr ama bu hibir otorite tarafndan dayatlmamtr. O senin farkndalndan, orijinalliinden gelir. zgrlk asla ahlakszlk olarak anlalmamaldr yoksa esas noktay karrsn. Farkndalk zgrlk getirir. zgrlkte kontrole ihtiya yoktur nk ahlakszlk iin bir olaslk yoktur. Ahlakszlk yznden sana kontrol dayatlmtr ve eer ahlaksz olarak kalrsan toplum seni kontrol etmeye devam edecektir. Polisler ve yarglar ve politikaclar ve mahkemeler var olmutur ve onlar sana kendini kontrol etmeni dayatp dururlar. Ve sen kendini kontrol ederken canl olmann zn karrsn nk kutlamay karrsn. ayet ar kontroll isen nasl kutlayacaksn? Bu nerede ise her gn gerekleir. ok kontroll ve disiplinli insanlar beni grmeye geldiklerinde onlarn kafataslarnn iine szmak nerede ise imknszdr; o kadar kalndrlar... etraflarnda tatan duvarlar. Onlar talamtr; onlar buz kesilmilerdir; onlarn scaklklar kaybolmutur. nk eer scak olursan korku vardr; bir ey yapabilirsin. Onlar bu yzden kendilerini ldrm, kendilerini tamamen zehirlemitir. Kontrol altnda kalmak iin tek bir zm bulmulardr ve bu da yaamamaktr. yleyse tatan bir Buda ol; o zaman sabrlym, dinginmi, disiplinliymi gibi rol yapabilirsin. Ancak burada benim rettiim ey bu deildir. Ahlakszlk kadar kontrol de braklmaldr. imdi kafan karacak. Sen ya kontrol ya da ahlakszl seebilirsin; "Eer kontrol brakrsam, ahlaksz olacam. Eer ahlakszl brakrsam o zaman kontroll olmak zorundaym" diyebilirsin. Ancak ben sana diyorum ki eer farknda olursan kontrol ve ahlakszln her ikisi de ayn ple gider. Onlar ayn madalyonun iki yzdr. Ve farkndalkta onlara ihtiya yoktur. Bir akam her zaman bir ekilde utanga ve ekingen olan on sekiz yandaki bir gen kendisini deitirmeye karar verdi. En iyi elbiselerini giyip, yatak odasndan aaya indi ve

babasn ekitirip "Bak, kasabaya gidiyorum; gzel kzlar bulmaya gidiyorum. Krktk sarho olacam ve ok iyi vakit geireceim. Benim yamda, hayatnn en gzel anda olan bir gen ne yapyorsa hepsini yapacam ve biraz macera ve biraz heyecan yaayacam, o nedenle beni durdurmaya alma!" dedi. Yal adam, "Seni durdurmaya almak m? Dur bakalm evlat, seninle birlikte geliyorum!" dedi. Tm kontroll insanlar bu haldedir; ierde fokurduyordur, ahlakszln iinde patlamak iin bekliyordur. Manastrlardaki rahiplere git ve gr. Hindistan'da bu trden nevroz her yerdedir. Btn rahipler nevrozludur. u anlalmas gereken bir eydir: Ya erotik olursun ya da nevrotik. Eer cinsel enerjini, erotizmini bastrrsan nevrotik olursun. Eer nevrozunu brakrsan erotik olursun. Ve her ikisi de bir eit deliliktir. Kii basite kendisi olmaldr; ne nevrotik ne erotik, tm durumlara kar ak, hayat ne getirirse yzlemeye hazr, kabul etmeye ve yaamaya hazr fakat her zaman tetikte, bilinli, farknda, dikkatli. O nedenle devaml olarak hatrlanlmas gereken tek ey, z farkndalndr. Kendini unutmamalsn. Ve her zaman varlnn en derinindeki znden hareket etmelisin. Brak eylemler oradan aksn, varlnn tam merkezinden ve her ne yaparsan yap erdemli olacaktr. Erdem farkndaln bir ilevidir. ayet eperden bir ey yaparsan gnah gibi grnmeyebilir ama o gnahtr. Toplum senden memnun olabilir ama sen kendinden memnun olamazsn. Toplum seni onurlandrabilir ama derinlerde sen kendini sulamaya devam edeceksin nk hayatn boa harcadn ve onu bir hi uruna kardn bileceksin. Toplumun verdii onurun deeri nedir ki? nsanlar sana bir aziz derse bu ne anlama gelir? O dedikodudan baka bir ey deildir. Bu nasl nemli olsun? Tanrsall dedikodu iin kardn! Hayatn her taraftaki ahmak insanlar iin, onlarn iyi fikirleri uruna kardn. Hayat tam merkezinden yaa. Meditasyon tamamyla buna ilikin bir eydir. Ve yava, yava dayatlmam, oluturulmam, kendiliinden ortaya kan, bir iein amas gibi doal bir ekilde ortaya kan bir disiplinin geldiini hissedeceksin. O zaman mevcut olan hayatn tmne ve mevcut olan varlnn tmne sahip olacaksn. Ve senin tm varln ve tm yaam bulutuunda, ikisinin arasnda ykselen ey zgrlktr. kisinin arasnda ykselen ey nirvanadr.

DEVRM DEL BAKALDIRI nsan devletlerin ortadan kalkaca noktaya gelmemitir. Kropotkin gibi anaristler hkmete, kanuna kar olmutur. O bunlar ortadan kaldrmak istedi. Ben de bir anaristim ama Kropotkin'in tarznn btn ile zdd olarak.

nsanoullarnn bilincini hkmetlerin anlamszlaaca, mahkemelerin bo kalaca, kimsenin ldrlmedii, kimsenin tecavze uramad, kimsenin taciz ya da ikence grmedii bir noktaya ykseltmek istiyorum. Fark gr yor musun? Kropotkin'in zerinde durduu ey hkmetleri yok etmekti. Benim zerinde durduum ey, insanoullarnn bilincini, hkmetlerin kendi kendine gereksiz kalaca noktaya; mahkemelerin kapanmaya balad noktaya, polislerin i olmad iin ortadan kalkmaya balad ve yarglara "Baka bir i bulun" dendii noktaya gelene kadar ykseltmektir. Ben tamamyla farkl boyuttan bir anaristim. lk nce brak insanlar hazr olsun ve hkmetler kendiliinden ortadan kalkacaktr. Ben hkmetlerin yok edilmesine taraftar deilim. Onlar bir ihtiyac gideriyor. nsan o kadar barbardr, o kadar irkindir ki ayet zorla engellenmezse tm toplum kaos iinde olacaktr. Ben kaos yanls deilim. Ben insan toplumunun ahenkli bir btn, tm dnyay kapsayan engin bir komn olmasn istiyorum: Meditasyon yapan insanlar, sululuk duymayan insanlar, sknet ierisindeki insanlar, dingin; hi kimseyle rekabet etmek iin arzu duymayan insanlar; zel olduu fikrini ve bunu Amerikan Bakan olarak kantlamay tamamen brakm insanlar; dans eden, elenen, ark syleyen insanlar; artk hibir aalk kompleksinden muzdarip olmayan insanlar, o yzden hi kimse stn olmaya almyor, hi kimse kendi byklnden vnmyor. Hkmetler sabah gneindeki iy damlalar gibi buharlaacak. Ancak bu tamamyla fakl bir hikyedir, tamamen farkl bir yaklamdr. O an gelene kadar hkmetlere ihtiya vardr. Bu ok basit bir eydir. Eer hastaysan ilaca ihtiya vardr. Ve Kropotkin gibi anaristler ilalar yok etmek isterler. Ben senin salkl olman istiyorum ki bu sayede ilalara ihtiyacn olmasn. Onlar otomatikman frlatp atacaksn. Tm bu ilalarla ne yapacaksn? Onlar tamamyla gereksiz, aslnda tehlikeli; ou ila zehirlidir. Ne ama uruna onlar biriktirip duracaksn? nem verilen eyler arasndaki fark grebiliyor musun? Ben ilalara kar deilim; ben ilalar gerekli klan, insanlarn hastalklarna karym. Ben daha salkl bir insanolu olsun isterdim gen mhendisliiyle mmkn olan bir eydir bu doumundan itibaren hasta olamayacak ekilde programladmz iin, bedeninde her trl hastalkla savaabilecek dzenlemeler yapm olduumuz iin hasta olmas olasl mevcut olmayan bir insanolu. Kesinlikle ilalar kalkacak, eczaclk kalkacak, doktorlar kalkacak, tp faklteleri kapatlacak. Fakat ben onlara kar olduum iin deil! Bu basite, salkl bir insanln bir neticesi olacak. Ben tek bir dnya, tek bir lisan, tek bir dindarlk, tek bir insanlk ve insanlk bilinlilikte gerekten gelitiinde, tek bir devlet isterim. Devlet vnlecek bir ey deildir. O bir hakarettir. Onun varl sana hl barbar olduunu, medeniyetin henz gereklemediini anlatr; aksi taktirde seni ynetecek bir devlete niye ihtiya duyasn? ayet su ortadan kalkarsa, ayet bakalarnn seni smrecei, ldrecei korkusu ortadan kalkarsa devletin tm u brokrasisini ne yapacaksn? Onu srdremezsin nk o ulus ekonomisinin zerindeki bir yktr, ok byk bir yk ve giderek byyor ve byyor. Hi kimsenin almak istememesi basit gerei nedeniyle hiyerarilerin giderek byme eilimleri vardr, herkes almaktan nefret eder. O yzden herkesin yardmcya ihtiyac vardr.

Herhangi bir devlet kuruluunun ofisinde masalarn zerinde birikmi dosyalar grebilirsin. Birisine rvet vermeyi baaramadn srece senin dosyan koca yntnn iinde kalmaya devam edebilir; o asla en tepeye kamaz. Ve memurlar orada pek ok dosyalarnn olmasndan honutturlar; bu onlar nemli, zel klar. Pek ok insann zerinde bir gleri vardr; zihinlerinde tm bu dosyalar insanlarn zerinde bir g tarlar. Ben yeryznde nceden var olmu olan tm kategorilerden tamamyla farkl bir anaristim. Ben kendi bama bir kategoriyim nk benim yaklamm radikal bir ekilde farkldr. Ben devlete kar deilim, ben devlete duyulan ihtiyaca karym. Ben mahkemelere kar deilim, ben mahkemelere duyulan ihtiyaca karym. Bir gn, bir zaman, insann politik ya da dinsel hibir kontrol olmadan yaayabilecei olasln gryorum. nk insan kendi iinde bir disiplin olacak. Ustasn grmeye gelip insan zgr mdr diye soran bir mridin yks vardr. Usta mridine ayaa kalkp bir ayan yerden kaldrmasn syler. Mrit, bir aya zerinde ve dieri de havada dururken ncekinden daha da az ey anlam haldedir. Usta imdi de ondan dier ayan da yerden kaldrmasn ister. Osho, ltfen bir eyden zgrlemek ve bir ey iin zgrlemek arasndaki fark zerine konuabilir misin? Bir eyden zgrlemek sradandr, aleladedir. nsan her zaman bir eylerden zgrlemek istemitir. Bu yaratc deildir. Bu zgrln negatif yzdr. Bir ey iin zgrlemek yaratclktr. Hayata geirmek istediin bir vizyonun var ve onun iin zgrlk istiyorsun. Bir eyden zgrlemek her zaman gemitendir ve bir ey iin zgrlk ise her zaman gelecek iindir. Bir ey iin zgrlk manevi bir boyuttur nk bilinmeyenin iine ve bir gn belki de bilinemez olann iine giriyorsun. Bu seni kanatlandrr. Bir eyden zgrlemek en iyi ihtimalle kelepelerini kaldrr. O illa ki de faydal bir ey deildir; tarihin tamam bunun kantdr. nsanlar hibir zaman benim srarla zerinde durduum bu ikinci zgrl aklna getirmedi. Onlar sadece ilkinin zerinde durdu nk ikincisini grebilecek kavraya sahip deiller. lki grnr haldedir: ayaklarnda zincirler, ellerinde kelepeler. Bunlardan zgrlemek isterler fakat sonra ne olacak? Ellerinle ne yapacaksn? zgrlk istediinden piman bile olabilirsin. Fransz Devrimi srasnda Bastille hapishanesinde olmutu. O en mehur Fransz hapishanesiydi; o sadece mr boyu hapse mahkm olmu hkmller iin ayrlmt. Bu yzden oraya kii canl girebilir ama asla canl kamazd; sadece lm bedenler dar kard. Ve onlara bir kez kelepeler ve zincirler takldnda anahtarlar Bastille'deki kuyuya atlrd nk onlara ihtiya olmazd. Bu kilitler bir daha almayacakt, o nedenle onlarn ne gibi bir faydas olabilirdi? Bu hapishanede be binden fazla insan vard. Be bin insann anahtarlarn gereksiz olduu halde saklamann anlam neydi? Onlar bir kez karanlk hcrelerine girdiinde, sonsuza dek girmi olurlard. Fransz devrimcileri elbette yapmalar gereken ilk eyin Bastille'deki insanlar zgrletirmek olduunu dnmt. Hangi eylem iin olursa olsun birisini elli yl, altm yl sonra

gelebilecek lmn beklemesi iin karanlk bir hcreye hapsetmek insanlk dyd. Altm yl beklemek ruh iin ok byk bir eziyettir. Bu insanlar kanuna uymad iin verilmi bir cezadr, intikamdr, almaktr. Onlarn eylemleri ile verilen ceza arasnda bir denge yoktur. Devrimciler kaplar at, insanlar karanlk hcrelerinden dar srkledi. Ve onlar ard. Bu insanlar hcrelerini terk etmeye hazr deildi. Anlayabilirsin. Altm yl karanlkta yaam bir kii; gne onun iin ok fazladr. O a kmak istemez. Onun gzleri ar derecede hassaslamtr. Ve ne nemi var? O artk seksen yanda, girdiinde yirmi yandayd. Onun tm yaam bu karanln iindeydi. Bu karanlk onun evi olmutur. Ve devrimciler mahkmlar zgrletirmek istedi. Anahtarlar olmad iin zincirlerini ve kelepelerini krdlar. Fakat mahkmlar ok diren gsterdiler. Hapishaneyi terk etmek istemediler. "Bizim durumumuzu anlamyorsunuz. Bu ekilde altm yl kalm bir insan darda ne yapacak? Ona kim yemek verecek? Burada yiyecek veriliyor ve karanlk hcrede huzurlu bir ekilde dinlenilebilir. O neredeyse lm gibi. Darda karsna ne olduunu ya da onun nerede olduunu bulamayabilir; anne babalar lm olmal; arkadalar ya lmtr ya da onu tamamen unutmulardr. Ve ona hi kimse i vermeyecek. Altm yl boyunca almam bir insana kim i verecek? Ve Bastille'den, en tehlikeli sulularn tutulduu bir yerden bir adam? Srf Bastille ad bile herhangi bir ite reddedilmesi iin yeterli olacaktr. Ne iin bizi zorluyorsunuz? Nerede uyuyacaz? Evimiz yok. Nerede yaadmz bile neredeyse unutmu durumdayz. Orada baka birileri yayor olmal. Evlerimiz, ailelerimiz, arkadalarmz, tm dnya altm ylda o kadar ok deimi durumda ki; biz bunu baaramayz. Bize eziyet etmeyin. Bize yeterince eziyet edildi" dediler. Ve onlarn sylediinde mantk vard. Ancak devrimciler inat insanlardr; onlar dinlemediler. Adamlar Bastille'den kmaya zorladlar ama ayn gece neredeyse hepsi geri dnmt. "Bize yemek verin nk az" dediler. Gecenin bir yars birka geldi ve "Bize zincirlerimizi geri verin nk onlar olmadan uyuyamyoruz. Elli yl, altm yl boyunca kelepelerle, ayaklarmzda zincirlerle, karanlkta uyuduk. Onlar neredeyse bedenimizin paras haline geldi, onlar olmadan uyuyamyoruz. Zincirlerimizi geri verin ve biz hcrelerimizi istiyoruz. Biz son derece mutluyduk. Devriminizi bize dayatmayn. Biz zavall insanlarz. Siz devriminizi baka bir yerde yapabilirsiniz" dediler. Devrimciler oktayd. Ancak bu olay bir eyden zgrlemenin illaki bir ltuf olmadn gsterir. Dnyann her yerinde bunu grebilirsin; lkeler Britanya mparatorluu'ndan, spanyol mparatorluu'ndan, Portekiz mparatorluu'ndan zgrlemilerdir ancak durumlar kle olduklar zamandan ok daha ktdr. En azndan kleliklerine almlard. Hrstan vazgemiler, durumlarn kaderleri olarak kabul etmilerdi. Esaretten zgrlemek yalnzca kaos yaratr. Benim ailemin tm Hindistan'n zgrlk mcadelesinde yer almt. Hepsi hapse dmt. Eitimleri yarda kesilmiti. Hepsi snava girmeden nce yakaland iin niversiteden mezun olamamt. Bir tanesi yl hapisteydi, bir tanesi de drt yl hapisteydi. Ve yeniden

balamak iin ok geti. Ve onlar gerek birer devrimci haline gelmiti. Hapisteyken devrimin tm liderleri ile temasa getiler; o zaman tm hayatlar devrime adanm oldu. Ben kktm ama babamla, amcalarmla tartrdm: "Kleliin irkin olduunu anlayabiliyorum, o sizi insanlnzdan karyor, sizi aalyor, bir insan olma onurunu yok ediyor; ona kar mcadele edilmeli. Fakat benim zerinde durduum ey zgr olduunuzda ne yapacanz? Bir eyden zgrlemek ok aktr ve ben buna kar deilim. Net bir ekilde bilmek ve anlamak istediim ey zgrlnzle ne yapacanz. Siz klelikte nasl yaayacanz biliyorsunuz. zgrlkte nasl yaanacan biliyor musunuz? Klelikte belirli bir emrin yerine getirilmesinin zorunlu olduunu biliyorsunuz; yoksa vurulur, ldrlr, ezilirsiniz. zgrlkte dzeni srdrme sorumluluunun sizin olacan biliyor musunuz? Hi kimse sizi ldrmeyecek ve sizden baka hi kimse ondan sorumlu olmayacak; siz ondan sorumlu olmak zorundasnz. Liderlerinize bu zgrln ne iin olduunu sordunuz mu? Ve hibir cevap alamadm. "imdi klelikten kurtulmak iin ok megulz; zgrl sonra dnrz" dediler. "Bu bilimsel bir yaklam deil ayet eski evi ykyorsanz, zekiyseniz en azndan yeni ev iin bir plan yaparsnz. Eski olan ykmadan nce yeni evi hazrlamak en iyisidir. Yoksa evsiz kalacaksnz ve ac ekeceksiniz nk eski evde olmak evsiz olmaktan daha iyidir" dedim. Hindistan devriminin byk liderleri bizim ailede kalmt ve bu benim onlarla srekli tarttm bir eydi. Ve zgrlkle ne yapacaklarn syleyebilen tek bir lidere rastlayamadm. zgrlk geldi. Milyonlarca Hindu ve Mslman birbirlerini ldrdler. Birbirlerini ldrmelerini ngiliz kuvvetleri nlemiti; bu gler ortadan kalktnda Hindistan'n her yerinde ayaklanmalar olutu. Herkesin hayat tehlikedeydi. Tm kasabalar yanyordu; tm trenler yanyordu ve insanlarn yanan trenlerden dar kmasna izin verilmedi. "Bu ok garip. Bu kleyken olmuyordu ama zgrlkte gerekleiyor. Ve bunun tek nedeni bizim zgrlk iin hazr olmamamzdr" dedim. lke ikiye blnmt; bu hi akllarna gelmemiti. Tm lkede kaos vard ve iktidara gelen insanlarn uzman olduklar bir alan vard; bu uzmanlk kprleri ve cezaevlerini yakmak, lkeyi esir eden insanlar ldrmekti. Bu uzmanln yeni bir lke ina etmekle hibir ilgisi yoktu. Fakat devrimin liderleri bunlard; iktidara onlar geldi. Onlar savat, onlar kazand ve iktidar da onlarn eline geti. Ve bunlar yanl ellerdi. Hibir devrimciye iktidar verilmemelidir nk o sabotaj yapmay bilir ama yaratmay bilmez; o sadece yok etmeyi bilir. Ona sayg gsterilmeli, ereflendirilmeli, altn madalyalar ve buna benzer eyler verilmelidir ama ona iktidar verme. Yaratc olabilecek insanlar bulmak zorundasn ama bu insanlar devrime katlmam olacaklardr. Bu ok hassas bir konudur. nk yaratc insanlar kendi yaratclklar ile ilgilidirler, onlar kimin ynettii ile ilgilenmez. Birisi ynetimde olmak zorundadr ama ngiliz ya da Hintli olmas onlar iin fark etmez. Onlar enerjilerini yaratc ilerine aktmakla meguldler, o yzden de devrimci saflarn iinde deildiler. imdi devrimciler onlarn iktidarna izin vermeyeceklerdir. Aslnda onlar haindir. Bu insanlar devrime hi katlmam olanlardr ve sen onlara iktidar vereceksin.

Bu nedenle dnyadaki tm devrimler bugne kadar baarsz olmutur. Ve bunun basit nedeni devrimi yapan insanlarn belirli bir trden uzmanlnn olmas ve bir lkeyi oluturabilecek, bir lke yaratabilecek, insanlarda sorumluluk oluturabilecek zelliklerin ise baka bir grup insanda olmasdr. Onlar kyma, cinayete katlmazlar. Fakat onlar iktidara gelemez. G savam olanlarn ellerine geer. Bu yzden doal olarak her devrim kendi doas gerei, benim sylediklerim net bir ekilde anlalmad srece baarsz olmaya mahkmdur. Devrimin iki ksm vardr, bir eyden ve bir ey iin; ve iki eit devrimci olmaldr: Birincisi iin alanlar bir eyden zgrlemek ve birincinin ii bittii zaman, bir ey iin zgrlk uruna alacak olanlar. Ancak bunu baarmak zordur. Bunu kim baaracak? Herkes g iin yanp tutuuyor. Devrimciler zaferlerini kazandnda g onlardadr; onu baka hi kimseye veremezler ve lke kaosa girer. Ve her gn her boyutta daha da ktye gidecektir. Bu yzden ben devrimi retmiyorum; ben sana bakaldry retiyorum. Devrim kalabala aittir; bakaldr bireye aittir. Birey kendisini deitirir. O iktidarn yapsn umursamaz; o kendi varln deitirmeyi baarr, kendi iinde yeni bir insan dourur. Ve ayet tm lke asi olursa... Bununla ilgili en muhteem ey udur: bakaldrda her iki trden devrimci de ona katlabilir nk bakaldrda pek ok ey yok edilmek zorundadr ve pek ok ey de yaratlmak zorundadr. Bir eyler yaratmak iin yok edilmelidir, o nedenle herkes iin bir cazibesi vardr; yok etmekle ilgilenenler iin ve yaratclkla ilgilenenler iin. Bu bir kalabalk olgusu deildir. O senin kendi bireyselliindir. Ve eer milyonlarca insan bakaldrya katlacak olursa, o zaman lkelerin, halklarn iktidar bu insanlarn, asilerin ellerinde olacaktr. Sadece bakaldrda devrim baarl olabilir; yoksa devrimin blnm bir kiilii vardr. Bakaldr tektir, birdir. Ve unu unutma: Bakaldrda yok etme ve yaratclk el ele gider, birbirini destekler. Onlar ayr sreler deildir. Onlar bir kez bldnde devrimde olduu gibihikyeyi tekrarlarsn. Sorudaki hikye tam deildir. O mistik, gzel bir hikyedir. Bir adam gelip ustaya insann ne kadar zgr, bamsz olduunu sorar. O tamamen zgr mdr, yoksa bir snrlama var mdr? Kader, yazg, ksmet, tesinde zgr olamayacan snrlamalar koyan Tanr diye bir ey var mdr? Mistik bunu kendi tarznda gsterir; mantken deil, varolusal olarak. "Ayaa kalk!" der. Adam bunun aptalca bir cevap olduunu dnm olmal: "Ben basit bir soru soruyorum ve o ise bana ayaa kalkmam sylyor." Ama, "Bir bakalm ne olacak" der. Ayaa kalkar. Ve mistik, "imdi bir bacan kaldr" der. Adam o an artk lgn bir adamn yanna geldiini dnm olmal; bunun zgrlkle, bamsz olmakla ne alakas var? Ancak artk gelmiti...ve mritlerden oluma bir kalabalk

olmalyd; ve mistik ok sayg gryor olmalyd. Onu dinlememek saygszlk olurdu ve yapsa ne olurdu ki? O yzden ayaklarndan birisini yerden kaldrd, bu durumda bir aya havadayd ve dierinin zerinde duruyordu. Ve sonra usta, "Bu son derece iyi. Sadece bir ey daha var. imdi teki ayan da kaldr" der. Bu imknszdr! Adam, "mknsz bir ey istiyorsunuz. Ben sa ayam kaldrdm. Artk sol ayam kaldramam" der. Usta da, "Ancak sen zgrdn. Balangta sol ayan havaya kaldrabilirdin. Bunu yasaklayan bir emir yoktu. Sol ayan m, sa ayan m kaldracan konusunda tamamyla zgrdn. Bununla ilgili hibir ey sylememitim, buna sen karar verdin. Sen sa ayan kaldrdn. Kararnn kendisi vastasyla sol ayann kalkmasn imkanszlatran sendin. Yazg, kader, ksmet ile urap durma. Sadece basit eyleri dn" der. Yaptn her eylem onun karsnda olan dier eylemleri yapmaktan seni alkoyar. O nedenle her eylem bir snrlamadr. Hikyede bu ok aktr. Hayatta ok ak deildir bu nk bir ayan yerde ve dierini de havada gremezsin. Ancak her eylem, her karar bir snrlamadr. Karar vermeden nce tamamen zgrsndr, senin kararnn, senin seiminin ta kendisi snrlama getirir. Sana baka hi kimse karar dayatmyor; bu eyann tabiatnda byledir; birbiriyle elien eyleri ayn anda yapamazsn. Ve bunu yapamaman iyidir; yoksa sen zaten halihazrda kaos ierisindesin, birbiriyle elien eyleri ayn anda yapmana izin verilseydi daha da byk bir kaosun iinde olabilirdin. ldrrdn. Bu sadece varolusal bir gvenlik nlemidir. Temelde sen tamamen zgrsn ama bir kez setiinde seiminin kendisi bir snrlama getirir. ayet tam olarak zgr olmak istersen o zaman seme. Seimsiz farkndalk retisinin devreye girdii yer burasdr. Byk ustalarn sadece farknda olun ve semeyin demelerindeki srar niyedir? nk seim yaptn an tm zgrln yitirmisindir, sadece bir ksm ile kalmsndr. Ancak seimsiz kalrsan zgrln btn kalr. Tamamyla zgr olan sadece bir tek ey vardr ve bu da seimsiz farkndalktr. Baka her ey snrldr. Bir kadn seversin; o gzeldir ama ok fakirdir. Sen zenginlii seversin; ok irkin, iren ama ok zengin baka bir kadn var. imdi semek zorundasn. Ve hangisini seersen se ac ekeceksin. Eer gzel ve fakir kz seersen, srekli tm bu zenginlikleri bouna kardna piman olacaksn nk birka gnlk bir alma devresinden sonra gzellii sradan bir ey olarak alglarsn, onu grmezsin. Ve gzellikle ne yapacaksn? Bir araba alamazsn, bir ev alamazsn, hibir ey alamazsn. imdi gzellii al da bana al; baka ne yapacaksn? Ve zihin kararn yanl olduunu dnmeye balar. Fakat mide bulandrc, irkin kadn seersen parann satn alabilecei her eye sahip olabilirsin: Bir saray, hizmetiler, tm eyalar ama bu kadna katlanmak zorundasn; sadece katlanmak deil "Seni seviyorum" demek zorundasn. Ve ondan nefret bile edemezsin, o ok irentir. Nefret etmek iin bile kiinin iren olmayan birisine ihtiyac vardr nk nefret bir ilikidir. Ve sen bu arabalarn ve sarayn ve bahenin tadn karamazsn nk kadnn iren surat seni devaml takip ediyor olacak. Ve o senin onunla evlenmediini, onun

zenginlii ile evlendiini bilir, o yzden de sana bir sevgili gibi deil bir uak gibi davranacaktr. Ve hakikat budur: Sen onu sevmedin. O zaman sen yoksul bir eve, sradan yiyeceklere sahip olmann daha iyi olacan dnmeye balayacaksn; en azndan kadn gzeldi, ondan holanabilirdin. Bunu semekle ahmaklk yapmsn. Ne seersen se piman olacaksn nk dieri kalacaktr ve peini brakmayacaktr. ayet bir kimse mutlak zgrlk isterse, o zaman seimsiz farkndalk tek cevaptr. Ve ben devrim yerine bakaldrya ynel dediim zaman, seni tam bir btne yaklatryorum. Devrimde blnmen kanlmazdr, ya bir eyden ya da bir ey iin. Her ikisine birden sahip olamazsn nk onlar farkl uzmanlklar gerektirir. Ancak bakaldrda her iki nitelik bir araya gelmitir. Bir heykeltra bir heykel yaparken her ikisini de uygular; ta yontuyor tan olduu ekli yok ediyor ve o ta yok ederek nceki halinden daha gzel bir heykel yaratyor. Yok etmek ve yaratmak bir arada olur; ayr deillerdir. Bakaldr tamdr. Devrim yarm yarmdr ve devrimin tehlikesi de budur. Szck gzeldir ama asrlar boyunca blnm bir zihinle zdelemitir. Ve ben her trden blnmeye karym nk onlar seni izofren yapacaktr. Artk klelikten kurtulan btn lkeler hayal bile edilemeyecek bir keder iinden geiyorlar. Kle olduklar zamandaki gibi deildir ve onlar yz ya da drt yz yldr kledirler. O zamanlarda asla bylesi bir mutsuzlukla karlamamlard; fakat, yalnzca yirmi otuz ylda ylesine bir cehennemin iinden geiyorlar ki "Neden zgrlk iin savayorduk? zgrlk buysa, o zaman klelik ok daha iyiydi" diye merak ediyorlar. Klelik hibir zaman iyi deildi. Sadece bu insanlar yarm zgrl semilerdir. Dier yars da elde edilebilir ama devrime neden olan insanlarla deil. Dier yars ok farkl trden bir zek ve bilgelik gerektirecektir. Ve ldren, bombalar frlatan ve trenleri ve karakollar ve postaneleri atee veren devrimciler; bu insanlara artk gerek yoktur. Ailemde sadece bykbabam amcamlarn niversiteye gnderilmesine karyd. Onlar oraya gndermeyi bir ekilde baaran babamd. Bykbabam, "Bilmiyorsun. Bu ocuklar biliyorum. Sen onlar niversiteye yolluyor olacaksn ama onlarn sonu hapiste bitecek; ortam byle" dedi. Devrimin ounluuna renciler, gen insanlar tarafndan nderlik edildi. Hayat hakknda hibir ey bilmiyorlard hibir ey deneyimlememilerdi fakat enerjileri vard, canllard; onlar genti ve zgr olmak gibi bir romantik fikre sahiplerdi. Her eyi yaptlar; bomba yaptlar ve bombalar attlar ve brokratlar ve politikaclar ldrdler. Bunlarn hepsini yaptlar. Ve cezaevinden brakldklarnda, anszn bir baktlar ki tm gce sahipler ama onu kullanacak becerilere sahip deiller. Zeklar da yoktu; bununla ne yapmalydlar? Onlar rol yapt. Bu lgnlktan keyif aldlar ve lke de o an iin zevk ald artk kendi insanlarmz iktidarda fakat bir sre sonra birbirleri ile savamaya baladlar.

Sorun devrimdir ve zannediyorum bu hep byle olacaktr. Belli trden insanlar tarafndan stlenilir ve tm g onlarn eline geer. Gc arzulamak insani bir eydir. Devrimciler bu gc baka birilerine vermek istemeyecektir fakat bu tam olarak yaplmas gereken eydir. Daha bilge olan yaratc, zeki lkeye yeni teknoloji getirmek iin tm yollar bulmaya yardm edecek, yeni tarmsal yntemler bulacak; lkeyi yeni endstrilerle tantrabilecek; lkenin kaplarn dnya apndaki yatrmclara aabilecek yeni insanlar bulunmak zorundadr. Fakat Hindistan'da tam tersi gerekleti. lke gnden gne paralanmaya balad; ktye gitmeye balad ve o kt gitmeye devam etti ve hi kimse yanl insanlarn iktidarda olduu basit gereine parmak basamad. Devrimcileri onurlandr, onlara dller ver, onlara armaanlar ver, evlerine asabilecekleri altn harflerle yazlm sertifikalar ver fakat onlara iktidar verme. Tm devrimlerin felaketle sonulanan hallerini grdkten sonra bireysel bir ey olan bakaldry dnmeye baladm. Ve birey kendi seimsiz farkndalnn iinde yok ediciliin ve yaratcln glerini sentezleme kapasitesine sahip olabilir. Ve ayet pek ok insan hi kimseye kar olmayan ama sadece senin koullanmana kar olan bu bakaldrnn iinden geebilirse ve kendi ilerinde yeni bir insanolunu ortaya karabilirse, o zaman bu problemi zmek zor deildir. Devrimin modas gemek zorundadr. Savaarak ve mcadele ederek dnyay ve onun durumunu dntrebileceini mi dnyorsun? Savap mcadele ettiin u insanlar gibi olacaksn; hayatn temel kanunlarndan biri budur. Dmanlarn ok dikkatli se! Dostlarn ok nemsemeden seebilirsin. Dostlarn hakknda ok endielenmene gerek yok nk onlar, senin zerinde dmanlarnla ayn etkiye sahip deildir. Sava srasnda ayn stratejileri, ayn taktikleri uygulamak zorunda kalacaksn ve bu stratejileri ve taktikleri yllar ve yllar boyunca kullanmak zorunda kalacaksn; onlar seni koullandracak. Yzyllar boyunca olan ey budur. Joseph Stalin, komnizm ele geirmeden nce Rusya'y ynetmi olan arlardan ok daha tehlikeli bir ar olduunu gstermitir. Niin? nk Stalin stratejiyi arlardan renmitir. arlarla savaarak onlarn kulland ayn taktikleri renmitir. Onun tm yaam savaarak, iddet uygulayarak gemiti, iktidara geldiinde ak bir ekilde Stalin ok daha tehlikeli bir ar olmutu nk o, arlara kar baar kazanmt. Onlardan daha kurnaz, daha vahi, daha hrsl ve daha makyavelist olmal. Aksi taktirde onun iin arlar yenilgiye uratmak imknsz olurdu. Ve o bunu ok daha byk bir lekte yapmtr: tm arlar yenmitir! Tm arlar bir araya getirilse, tek bana Joseph Stalin'in iledii kadar cinayet ve uygulad iddet kadar etmezler. Stalin dersini o kadar iyi renmiti ki devrimin lideri Lenin'in onun tarafndan zehirlendiinden phe duyulmaktadr. ki numaral adamd, Lenin hastayd ve ilam gibi yavaa ona zehir verildi ve zehirlenerek ld. Lenin yaam olsayd Stalin numaral adam olacakt nk baka bir adam, iki numaral Lev Troki vard. O nedenle Stalin'in ilk ncelii Lenin'i ldrmekti Lenin'i o ldrd ve ikincisi de Troki'yi ldrmekti ve onu da yapt. Artk Stalin iktidardayd ve bir kez iktidara getiinde herkesi; tm Politbro

yelerini ve yava, yava da en st dzeydeki komnist liderleri ldrmeye balad. nk onlarn hepsi stratejileri biliyordu, onlar ortadan kaldrlmalyd. Bu tm dnyadaki btn devrimlerde gereklemitir. Bu dnya ok gzel bir dnyadr ama o yanl ellerdedir. Ancak ben bunu sylediimde bu yanl ellerle savamaya balamalsn demek istemiyorum. Sylemek istediim ey, ltfen sen u yanl ellerden olmadr, hepsi bu. Ben devrimi retmiyorum, ben bakaldry retiyorum ve aradaki fark ok byktr. Devrim politiktir; bakaldr ise dinidir. Devrim kendini bir parti olarak, bir ordu olarak organize etmene ve dmana kar savamana gereksinim duyar. Bakaldr senin bir birey olarak bakaldrdn anlamna gelir; bu tekerlein tmnn dna basite karsn. En azndan doay yok etmemelisin. Ve eer giderek daha ok insan ayrlrsa dnya kurtulabilir. Gerek devrim bu olacaktr, o politik deil manevi olacaktr. Eer giderek daha ok insan eski zihnin ve onun yntemlerinin dna karsa, eer giderek daha ok insan sevgi dolu; hrs, agzll olmayan hale gelirse, eer giderek daha ok insan artk iktidarla, politikayla, prestijle ve saygnlkla ilgilenmezse... Eer daha ok insan eski, kokumu oyunun dna karsa ve hayatlarn kendi istedikleri ekilde yaarsa... Bu eskiye kar bir mcadele deildir, bu sadece gemiin penelerinden kurtulmaktr. Ve bu onu zayflatmann tek yoludur; bu onu yok etmenin tek yoludur. ayet milyonlarca insan basit bir biimde politikaclarn ellerinden kurtulursa, politikaclar kendiliinden lecektir. Onlarla savaamazsn. Eer onlarla savarsan sen kendin bir politikac haline dneceksin. Onlara kar mcadele verirsen sen kendin hrsl ve agzl hale gelirsin ve bunun bir yarar olmayacaktr. Sen brakan ol. Ve senin kk bir hayatn var: Elli, altm, yetmi yl daha burada olabilirsin, dnyay deitireceini umut edemezsin fakat dnyay hl sevebileceini ve ondan keyif alabileceini umut edebilirsin. Mmkn olduunca bu yaamn olanaklarn kutlamak iin kullan. Onu mcadele ve savamakla heba etme. Ben politik bir g m oluturmaya alyorum; hayr hi de deil. Tm siyasi devrimler o kadar ciddi biimde baarsz olmutur ki yalnzca kr insanlar onlara inanmay srdrebilir. Gzleri olanlardr sana yeni bir ey retmesi kanlmaz olan. Bu yeni bir ey. Bu daha nce de yaplmt fakat ok byk bir lekte deil. imdi biz bunu daha byk bir lekte yapmalyz; milyonlarca insan brakanlar haline gelmeli! Brakan olmakla toplumu terk etmeyi ve dalarda yaamay kastetmiyorum. Toplumda yaamaya devam et fakat hrs, agzll ve nefreti terk et. Toplumda yaa ve sevgi dolu ol ve bir hi kimse olarak yaa; o zaman keyif alabilir ve kutlayabilirsin. Ve kutlayarak ve keyif alarak mutluluk dalgalarn dier insanlara yayacaksn. Tm dnyay deitirebiliriz fakat mcadele ile deil; bu kez deil. Bu kadar yeter! Bu dnyay kutlayarak, dans ederek, ark syleyerek, mzikle, meditasyonla, sevgi ile deitirebiliriz. Mcadele ile deil. Yeninin olabilmesi iin eski kesinlikle ortadan kalkmaldr ancak ltfen beni yanl yorumlama. Kesinlikle eski yok olmaldr. Ancak senin iindeki eski dndaki deil. Toplumun eski yapsndan bahsetmiyorum; yeninin gelebilmesi iin ortadan kalkmas gereken zihninin eski yapsndan bahsediyorum. Ve zihnin eski yapsnn dna kan tek bir kii bile

pek ok kiinin hayatlarn dntrebilmesi iin ylesine byk bir alan yaratr ki bu inanlmaz, hayal edilemez, anlalamaz bir eydir. Kendisini dntren tek bir kimse bir tetie dnr; o zaman pek ou deimeye balar. Onun varl bir katalizre dnr. Benim rettiim bakaldr budur: Eski yapnn dna k, eski agzlln dna k, eski idealizmin dna k. Sen sessiz, meditasyon halinde, sevgi dolu bir kimse haline gel. Daha ok bir dans haline gel ve sonra ne olduuna bak. Bir kimsenin er ya da ge senin dansna katlmas kanlmazdr ve sonra giderek daha ok insan bunu yapacaktr. Benim yaslandm hibir siyaset yoktur. Ben politikaya tamamen karym. Evet, yeninin olmas iin eski yok olmaldr ancak eski senin iinde yok olmaldr, o zaman yeni mevcut olacaktr. Ve bir kez yeni senin iinde olduunda yeni bulacdr yaylr; o dier insanlara bular. Coku bulacdr! Kahkaha at ve dierlerinin kahkaha atmaya baladn greceksin. Ayns znt iin de geerlidir: znt duy ve senin ask suratna bakan bir kimse hemen zlmeye balayacaktr. Biz ayr deiliz, biz birbirimize balyz, o nedenle bir kimsenin kalbi kahkaha atmaya balarsa pek ok kalbe dokunur; hatta bazen ok uzak kalplere bile. Sen ylesine uzak yerlerden gelmisindir; bir ekilde benim kahkaham sana ulamtr, benim sevgim sana ulamtr. Bir ekilde, gizemli bir ekilde, benim varlm senin varlna dokunmutur ve sen buraya tm zorluklara ramen gelmisindir. Ancak ben sana hibir eye kar mcadele etmeyi retmiyorum. Ne zaman bir eye kar mcadele edersen tepkisel bir hale gelirsin nk bu bir tepkidir. Bir eye takntl hale gelirsin, ona karsn ve kar olduun eyin sana hkmedecek olmas iin her trl olaslk vardr; belki negatif bir ekilde ama o sana hkmedecektir. Friedrich Nietzsche sa'ya ok fazla karyd. Ancak benim Friedrich Nietzsche'ye ilikin analizim udur: o srf ona kar olduu iin sa'dan ar dzeyde etkilenmitir. O takntlyd; o kendi iinde gerekten bir sa Mesih olmaya alyordu. Onun byk kitab Byle Buyurdu Zerdt yeni bir ncil yaratma abasdr. Kulland dil, benzetmeler, iirsellik sa'y andrr ve Nietzsche ona ar derece kardr. O hibir frsat karmamtr; ayet sa'y ktleyebilecekse hemen onu ktleyiverirdi. Fakat insan yeniden ve yeniden sa'y hatrlar. O takntlyd. Hayatnn son safhalarnda, delirdiinde mektuplarn "sa-Kart Friedrich Nietzsche" olarak imzalamaya balad. ldrdnda bile sa'y unutamamt. nce "saKart" yazp sonra ismini yazard. Tm hayatna hkmeden sa takntsn, derin kskanl grebilirsin. Onun muazzam yaratcln mahvetti bu. O bir asi olabilirdi ama o kendisini tepkisel birisine indirgedi. O hayata yeni bir ey getirebilirdi ama yapamad. O, sa'ya takntl olarak kald. Ben hi kimseye ya da hibir eye kar deilim. Ben senin hibir eyden zgrlemeni istemiyorum, ben senin basite zgr olman istiyorum. Fark gr: bir eyden zgrlemek asla tam deildir; "bir eyden" onu gemie hapis olmu halde tutar. Bir eyden zgrlemek asla gerek zgrlk olamaz.

ENGELLER VE ATLAMA TALARI: SORULARA VERLEN YANITLAR

Pek ok eit sosyal, politik, ekonomik zgrlk vardr ama bunlarn hepsi yzeyseldir. Hakiki zgrln bambaka bir boyutu vardr. O d dnyayla hi ilgilenmez; o senin iinde ykselir. O her trl koullanmadan, dini ideolojilerden, politik felsefelerden zgr olmaktr. Tm bunlar sana pranga vuran, seni zincirleyen, seni manevi bir kle yapan dierleri tarafndan sana dayatlmtr. Meditasyon tm bu prangalarn ve koullanmalarn yok edilmesinden baka bir ey deildir; hapishanenin tamamen yok edilerek gkyznn ve yldzlarn altnda, aklkta, varolu iin mevcut bulunmak iin senin yeniden zgr olman demektir. Varolua kendini aabildiin an, varolu sana kendini aar. Ve bu iki mevcudiyetin bulumas nihai saadettir. Ancak bu sadece zgrlkte gerekleebilir. zgrlk en yksek deerdir; ondan daha yksei yoktur.

Bir taraftan bize nihai zgrle sahip olmamz tavsiye diyorsun ve dier taraftan da sorumluluumuzu almamz sylyorsun. Sorumlulukla birlikte "zgrlk" szcn istediim ekilde bir arada kullanamyorum. Sylediini anladmda, kran duyuyorum. Ancak ounlukla zgrl sorumsuzluk olarak dnmeyi tercih ediyorum. Bu insanln en uzun sredir sorduu sorulardan birisidir: zgrlk ve sorumluluk sorunsal. Eer zgrsen bunu artk sorumluluun olmad eklinde yorumlarsn. Daha yzyl nce Friedrich Nietzsche "Tanr ld ve insan artk zgr" diye ilan etmiti. Ve sonraki yazd cmle uydu: "Artk cannz ne isterse yapabilirsiniz. Sorumluluk yok. Tanr ld, insan zgr ve sorumluluk yok." Burada o mutlak surette yanlmt; Tanr olmadnda omuzlarnda muazzam bir sorumluluk vardr. ayet bir Tanr varsa senin sorumluluunu paylaabilir. Sorumluluunu O'nun zerine ykabilirsin: "Dnyay yaratan sensin; beni bu ekilde yapan sensin; nihayetinde, sonuta sorumlu olan sensin, ben deil. Nasl olur da nihayetinde ben sorumlu olabilirim? Ben sadece bir yaratlmm ve sen de yaratansn. Niin ta en bandan benim iime ktlk tohumlar, gnah tohumlar ektin? Sorumlu sensin. Ben zgrm" diyebilirsin. Aslnda, ayet Tanr yoksa, ite o zaman insan eylemlerinden mutlak surette sorumludur nk sorumluluu baka birisine yklemenin bir yolu yoktur. Ben sana zgrsn dediimde sylemek istediim ey senin sorumlu olduundur. Sorumluluu kimsenin zerine atamazsn; tek banasn. Ve her ne yaparsan yap senin sorumluluundur. Baka birisinin sana bunu zorla yaptrdn syleyemezsin nk zgrsn; seni kimse zorlayamaz! zgr olduun iin, bir eyi yapp yapmamak senin kararndr. zgrlkle birlikte sorumluluk da gelir. Ancak zihin ok kurnazdr, zihin onu kendi istedii ekilde yorumlar: o her zaman neyi dinlemek isterse onu dinler. O her eyi kendi iine geldii ekilde yorumlamaya devam eder durur. Zihin asla hakikatin ne olduunu anlamaya almaz. O bu karar oktan vermitir. Bir fkra duymutum: "Ben saygdeer bir adamm doktor ama hayatm son zamanlarda sululuk duygularm ve i hesaplamalarm yznden dayanlmaz bir hal ald." Devam etmeden nce hasta yutkundu.

"Bakn, son zamanlarda metroda kzlar elleyip imdiklemek iin iimde kontrol edilemez bir arzu uyandran bir duygunun kurban olmaya baladm" dedi. "Vah zavall," diye zntsn dile getirdi psikiyatr teskin edercesine, "bu talihsiz arzudan kendinizi kurtarmanz iin size mutlaka yardm etmeliyiz. Ne kadar skntl olduunuzu gayet iyi grebiliyorum..." Hasta telala araya girdi, "Benim kurtulmak istediim ey bu arzu deil; sululuk duymak doktor." nsanlar devaml zgrlk hakknda konuurlar ama onlar tam olarak zgrlk istemezler; onlar sorumsuz olmak isterler. Onlar zgrlk isterler ama derinde, bilinaltnda, onlar sorumsuz olmak, kuralszlk isterler. zgrlk olgunluktur; sorumsuzluk ocukadr. zgrlk sadece sen zgr olmann sorumluluunu alabilecek kadar btnlemi olduunda mmkn olur. Dnya zgr deildir nk insanlar olgunlamamtr. Devrimciler asrlar boyunca pek ok ey denemilerdir ama hepsi baarsz olur. topyaclar her zaman insan nasl zgrletirmeli diye kafa yorarlar ama kimse umursamaz; nk insan btn hale gelmeden zgr olamaz. Sadece bir Buda zgr olabilir, bir Mahavira, bir sa, bir Muhammed zgr olabilir, bir Zerdt zgr olabilir nk zgrlk insann artk farknda olduu anlamna gelir. ayet farknda deilsen o zaman devlete, hkmete, polise ve mahkemelere ihtiya duyarsn. O zaman zgrlk kstlanmaldr. O zaman zgrlk sadece lafta kalr, pek var olmaz. Hkmetler olduu srece zgrlk nasl var olabilir? Bu imknszdr. Ancak ne yaplabilir ki? Hkmetler ortadan kalkarsa anari olacaktr, zgrlk deil. imdikinden daha kt bir durum olacaktr. O safi lgnlk olacaktr. Polise sen uyank olmadn iin ihtiya duyulur. Aksi taktirde kavakta duran bir polisin olmasnn anlam nedir? nsanlar uyank olurlarsa o zaman polis ortadan kaldrlabilir nk o gereksiz bir ey haline dnr. Ancak insanlar bilinli deildir, polise ihtiya vardr. O yzden ben "zgrlk" dediimde, sorumlu ol demek istiyorum. Ne kadar sorumlu hale gelirsen, o kadar zgrleirsin; ya da ne kadar zgrleirsen, o kadar sorumluluk alrsn. O zaman yaptn ey hakknda, sylediklerinle ilgili olarak ok uyank olursun. Seni kontrol edecek hi kimse olmad iin en kk mimiklerinin dahi bilincinde olmak zorunda kalacaksn. Ben sana zgrsn dediimde senin bir tanr olduunu sylyorum. zgrlk kuralszlk deildir; o muazzam bir disiplindir.

Krk be yl boyunca ounlukla kendim tarafndan yaplm bir hapishanede yaadm. Artk biliyorum ki giderek daha ok zgr olmak mmkn. Fakat gelimek iin iyi bir iklime, gvenli bir yere ihtiya duyduunda ne yapmal? Baka bir hapishane? Herhangi bir yerde, herhangi bir zaman nasl zgr olmal? Bununla ilgili iimde keder ve isyan duygular var. zgrln darsyla hibir alakas yoktur; kii gerek bir hapishanenin iinde bile zgr olabilir. zgrlk isel bir eydir; o bilince aittir. Herhangi bir yerde zgr olabilirsin zincirlenmi, cezaevinde zgr olabilirsin ve cezaevinin dnda, kendi evinde zgr

olmayabilirsin; grnte zgr fakat, ayet senin bilincin zgr deilse bir mahkm olacaksn. Sen isel zgrl dsal zgrlkle kartryorsun. Dars sz konusu olduu mddete asla mutlak bir biimde zgr olamazsn; bu bir defa herkes iin net olmal. Dars sz konusu olduu srece sen tek bana deilsin, nasl mutlak bir ekilde zgr olabilesin? Etrafnda milyonlarca insan var. Darda hayat bir uzlama olmak zorundadr. Yeryznde tek bana olsaydn, mutlak bir ekilde zgr olabilirdin; ancak tek bana deilsin. Yolda soldan gitmek zorundasn. Ve soruyu soran kii bunu ok byk bir esaret olarak grr: "Niin? Niin sol tarafa mecbur braklyorum? Ben zgr bir kadnm. Eer sadan yrmek istersem, sadan yryeceim demektir. ayet yolun ortasndan yrmek istersem, yolun ortasndan yryeceim." Hindistan'da bunu yapabilirsin; Hindistan zgr bir lkedir unutma! O dnyadaki en byk demokrasidir, o nedenle sa, sol, orta, nereden istersen yryebilirsin! Fakat, bir kiinin zgrl pek ok insann problemi haline gelir. Sen kendin olmakta zgrsn ama dier insanlarn hayatna karmamalsn. Anlay sahibi bir insan kendi zgrlne olduu kadar bakalarnn zgrlne de sayg duyacaktr nk eer hi kimse senin zgrlne sayg duymazsa, senin zgrln yok olacaktr. O karlkl anlaya dayanr: "Ben senin zgrlne sayg duyuyorum, sen benim zgrlme sayg duyuyorsun, o zaman ikimiz de zgr olabiliriz." Ancak bu bir uzlamadr. Ben senin varlna karmayacam ve senin snrlarn ihlal etmeyeceim. rnein gecenin bir yarsnda yksek sesle ark sylemek istiyorsun. Elbette sen zgr bir insansn ve ayet sen kendi evinde yksek sesle ark syleyemezsen bu nasl bir zgrlktr? Ancak komular da uyumak zorundadr; bu durumda bir uzlama olmak zorundadr. Darda biz karlkl olarak bamlyz. Hi kimse mutlak surette zgr olamaz. Hayat karlkl bamllktr. Sadece insanlarla karlkl olarak baml deilsin, her eyle karlkl olarak bamlsn. Tm aalar kesersen lrsn nk onlar sana devaml oksijen salar. Onlara bamlsn; ve onlar da sana baml. Biz oksijen alp karbondioksit veririz; aalar tam tersini yapar, onlar oksijen verip karbondioksit alrlar. O yzden insanlar sigara itiklerinden aalar ok mutlu oluyor olmal nk onlar iin daha ok karbondioksit retilmitir! Ben sana onun kkenindeki sebebe git dediimde ve sonra da sigara imek ortadan kalktnda aalar ok zlecek. Bunun anlam aalarn artk eskisi kadar karbondioksit elde edemeyeceidir! Biz sadece aalarla deil gnele, ayla, yldzlarla da karlkl olarak bamlyz. Her ey bir karlkl bamllktr. Bu karlkl bamlln keyfini kart. Bunu bir boyunduruk olarak niteleme. O bamllk deildir, o karlkl bamllktr. Sen bakalarna bamlsn; bakalar da sana bal. Bu bir kardeliktir; bu iliki halinde olmaktr. En kk imen tanesi bile en byk yldzlarla iliki halindedir. Fakat manevi dnyada, isel krallkta mutlak bir ekilde zgr olabilirsin. Ve o zaman kt hissedip asi duygulara kaplmayacaksn; buna gerek yok. Dsal bamlln bir zorunluluk olduunu anla, o kanlmazdr; bunun iin bir ey yaplamaz. Bu eyann tabiatnn bir parasdr. Bunu kabul et. Onun iin bir ey yaplamaz olduunda, kabul tek yoldur. Ve onu

cokuyla kabul et, boyun eerek deil. Kabul et! Bizim evrenimiz bu; biz onun bir parasyz. Biz ada deiliz; biz tm ktann parasyz. Biz egolar deiliz. Senin zgrlk fikrin ego fikrinin bir yerlerinde kk salm. Biz ego deiliz. Ego sahte bir varlktr. nk biz ayr deiliz, nasl egolarmz olsun? Lisan sz konusu olduu mddete "ben" szcn kullanmak yararldr ama onun bir maddiyat yoktur. O saf glgedir, tamamen botur. Kullanl bir szcktr, faydaldr ama gerek deildir. Fakat isel zgrlk mmkndr. O sen farkndalkta giderek derine indiinde gerekleir. Bedenini izle, tm dnce srelerini izle. zle, ve dncelerinin tm ileyiine tank ol. Ve yava yava greceksin ki sen ne fkesin, ne agzllksn, ne Hindusun, ne Mslmansn ne Hristiyansn, ne Katoliksin ne de komnistsin. Yavaa herhangi bir dnce olmadnn farkna varmaya balayacaksn; sen hi de zihin deilsin. Sen saf bir tanksn. Saf tank olma deneyimi tam zgrlk deneyimidir. Ancak bu isel bir olgudur. Ve isel olarak tam zgr bir insan dsal olarak zgr olmak iin yanp tutumaz. Byle bir insan doay olduu gibi kabul etme yetisine sahiptir. Tank olmak araclyla isel zgrlk yarat ve bu isel zgrl yaa ve sonrasnda da dardaki karlkl bamll grebileceksin. O gzeldir ve o bir ltuftur. Ona kar isyan etmeye gerek yoktur, onun iinde rahat ol, ona teslim ol. Ve unutma: sadece gerekten zgr bir insan teslim olabilir.

ngilizce'si "Rebel" olan asi szc bir eye kar savamay ima etmiyor mu? Szcn kendisi Latince'deki rebellare, yani kar saldrdan gelir. Bakaldrdan bahsederken ondan olumlu anlamda sz ediyorsun. Szcn anlamn m deitiriyorsun? Szcn anlamn deitirmiyorum; onu tamamlyorum. Ona verilmi olan anlam sadece yarsdr...sadece olumsuz anlamdr; ve hibir negatif bir pozitif olmadan var olamaz. Asi "rebel" szcnn Latince rebellare'den, kar saldrdan, geldii dorudur. Ancak bu anlamn sadece yarsdr; dier yars asrlardr, ta en bandan beridir kayptr. Hi kimse szcn tam anlamn tamamlamayla uramamtr. Bir eye kar savamak sadece balangtr. Ama ne iin savamak? Ve bu sadece "asi" iin deil tm dier szckler iin de dorudur. "zgrlk" insanlarn zihninde sadece negatif armlara sahiptir; bir eyden zgrlemek. Fakat hi kimse bir ey iin zgrl istemez. Bir eyden zgrlemek gerekli bir ksmdr ama sadece negatif ksmdr. Pozitif bir hedefin olmad mddete bir eyden zgrlemek anlamszdr. Ne iin savatnn da net bir ekilde farknda olmalsn: zgrlnn amac nedir? Asi "rebel" ve isyan "rebellion" ktlenmitir ve bu da; dilbilimciler tarafndan szlklerde sadece negatif anlamn verilmesi de ktlemenin bir parasdr. Hi kimse u soruyu ortaya atmad: "Ne iin isyan?" sorulmas elzem olan sorudur. Bana gre negatif ksm sadece balangtr, son deil. Pozitif ksm sonu ve tm emberi tamamlar. Sen lm olana kar isyan edersin ve sen yaayan iin isyan edersin. Hurafeye kar isyan edersin ve hakikat iin isyan edersin. Aksi taktirde hurafeye kar isyan etmenin ne gerei vardr? Tm isyanlar eer sadece negatifse tamamlanmam ve faydaszdr. Sadece pozitiftir onu anlaml ve nemli klan.

Tm szckler iin unu hatrla; eer toplum sadece negatif anlam koruduysa, bu onun bu szcklere kar olduu anlamna gelir. O sadece gerek isyana deil, "isyan" szcnn kendisine bile kardr; ona negatif bir renk atfetmitir. Ona pozitif bir renk vermek, pozitif bir gzellik vermek ona destek anlamna gelecektir. Ben isyann anlamn deitirmiyorum, ben sadece onu tamamlyorum; o ok uzun zamandr yarm kalmt. O tamamlanmaya ve son rtulara gereksinim duyuyor, bu sayede kendisinden alnm olan gzellie yeniden kavuabilir. Toplum hayatn her alanyla ilgili olarak ok hilekrdr; o szckleri, dili ve her eyi arptarak kurulu dzeni destekler. Dil bile ona gemite balanan zincirlerden zgrletirilmelidir. "syan", "devrim" ve "zgrlk" gibi gzel szckler olumsuzluktan kurtarlmaldr. Ve bunu yapmann yegne yolu dnyann merkezini pozitif yapmaktr; negatif sadece pozitif olan iin bir hazrlktr. Topra bir bahe iin hazrlarken yabani otlar, gerekli olmayan yabanl bitkileri ve onlarn kklerini negatif ksmlarn kaldrrsn. Ancak sadece yabanl otlar, vahi bitkileri ve kklerini kaldrarak ve topra temizlemek bir bahe yapmaya yetmez. O gereklidir ama yeterli deildir. Glleri de dikmek zorundasn; bu da pozitif ksm olacaktr. Gzel iekler, gzel aalar dikmek zorunda kalacaksn. Negatif ksm sadece pozitif bir eyin gereklemesi iin bir hazrlktr.

Bunca yldan sonra artk milliyet ya da bir yer ya da kendi ahsi tarihim tarafndan hapsedilmemi hissetme anlamnda muazzam bir zgrlk duygusunu yaamaya baladm. Fakat bu zgrlkle karan bir znt hissi de var. Bu znt nedir? zgrln iki yz vardr ve eer sen sadece bir tarafn, tek bir yzn deneyimliyorsan, zgrln zntyle kartn hissedeceksin. zgrln btn psikolojisini anlamak zorundasn. lk taraf bir eyden zgrlemektir: milliyetten, belli bir kiliseden, bir rktan, belirli bir politik ideolojiden. Bu zgrln ilk ksmdr, zgrln temelidir. O her zaman bir eydendir. Bir kez bu zgrle sahip oldun mu ok hafif ve iyi ve mutlu hissedersin. Ve ilk defa kendi bireyselliinden keyif almaya balarsn nk bireyselliin zgrletiin tm bu eylerle kaplanm haldeydi. Ancak bu sadece bir yarsdr; ve sonra znt gelir nk dier yars eksiktir. Bir eyden zgrlemek tamamlanmtr ama ne iin? zgrlk bir ey, yaratc bir ey heykel yapmak, dans etmek, mzik, iir, resim yaratmak iin deilse, zgrln kendi iinde hibir anlam yoktur. zgrln yaratc bir ekilde hayat bulmazsa zgn hissedeceksin. nk zgr olduunu greceksin; zincirlerin krld ve artk hapiste deilsin; yldzl bir gecenin altnda duruyorsun, tamamen zgrsn. Ama imdi nereye gitmeli? O zaman anszn bir znt kaplar iini. Hangi yolu seiyorsun? Bu ana kadar bir yere gidip gitmemek sz konusu deildi; mahkmdun. Tm bilincin nasl zgrleecein zerine konsantre olmutu ve bu senin yegne kaygnd. Artk zgr olduundan yeni trden bir problemle yzlemek zorundasn. imdi zgr olduun iin ne yapmal?

Yaratc bir yol semediin srece zgrlk kendi bana hibir anlam tamaz. Ya kendini gerekletirmek iin derin meditasyona git ya da kelepelerin yznden gelimesine izin verilmemi belirli bir yetenein varsa ellerin zincirlenmi olduu iin mzik besteleyemediysen, ayaklarn zincirlendii iin dans edemediysen, eer bir dans olmak iin bir yetenein varsa, o zaman bir dans ol ite o zaman zgrln tamamlanmtr, daire tamamlanmtr. Bir eyden zgrlk ve bir ey iin zgrlk; bu ilk nce zgrlk iin mcadele edip anszn, "Artk zgrm, ne yapacam?" derken kendini bulan herkesin yzlemek zorunda olduu bir ikilemdir. Bu ana kadar o, ryalarnda bile zgrl dnyordu tamamyla meguld. Ve o asla ona sahip olduunda ne yapacan dnmemiti. Ancak daha ouna gereksinim vardr. Bir yaratc olmak zorundasn. zgrln tatmin edecek bir yaratclk bulmak zorundasn; yoksa zgrln botur. Ya bir ey kefetmelisin ya da yaratmalsn, ya potansiyelini gerekletirmelisin ya da ie dnp kendini bulmalsn ama zgrlnle bir ey yapmalsn. zgrlk sadece sana istediin eyi yapmak iin bir frsat verir. Sen zgr ve zgn hissettiinde bunun nedeni bu frsat henz kullanmam olmandr. Meditasyon olur, mzik olur, heykel, dans ya da ak olur. Ama zgrlnle bir ey yap; yle aylaklk yapma yoksa zleceksin. zgrlk hayatnda yaratc bir g olmal, negatif bir ey deil. Artk tutsak deilsin, kendini gkyznn altnda dururken bulursun ama tamamen kaypsn. Belki daha nceden tutsak birisinin hapis kalmaya devam etmesi iin bir nedeni olabileceini fark etmemitin. Bu yzden dnyadaki milyonlarca insan dinin, kastn, inancn, devletin, rengin tutsa olarak kalyor. Hapishanelerine katlanp durmaya devam ediyorlar nk onlar tutsakken hibir sorumluluklar yoktur; yaratc olmak zorunda deillerdir; zgrlklerinde olumlu bir eyler bulmak zorunda deillerdir. Onlar iin tutsak olarak kalmak yeterlidir nk bakalar her eyin icabna bakacaktr. Niin insanlar Hristiyan, Hindu ya da Mslman'dr? nk sa seni kollar. Senin endielenmene gerek yok. Senin sadece Hristiyan kilisesinin klesi olman gerekir ve kilise senin gnahlarnn ve gereken her eyin icabna bakar. Sen tamamyla hafiflemi hissedersin; sorumluluun yok. Ancak, tm bu zgrlk sorunsalyla ilgili temel bir eyi unutma: zgrlk ve sorumluluk birlikte giderler. Eer sorumluluk istemezsen zgrle de sahip olamazsn. Onlar birlikte gelirler ya da birlikte giderler. ayet sorumluluktan vazgeersen, u ya da bu ekilde klelii kabul edersin. Bugne kadar zgrl onu takip edecek byk sorumluluu aklna bile getirmeden hayal etmitin. imdi zgrln var ancak sorumluluunu henz yerine getirmedin. O yzden bir znt peini brakmyor. Bu znty yok edecek kapasiten var. ayet esaretinin dna kabilecek kapasiten varsa, kesinlikle yaratc olma kapasitesine sahipsin. ayet hapishanelerini yok edebildiysen, kesinlikle gzel bir ey yaratabilirsin. Benim kendi deneyimim odur ki bir ekilde bir yaratc olmadn srece yaamn bo ve zntl olacaktr. Gerekten mutlu olan insanlar sadece yaratclardr. Bu sadece daha ok bilin, daha ok hakikat, bilin, saadet deneyimi yaratmak olabilir. O isel dnyann ya da

dsal dnyann yaratcl olabilir. Ancak zgrlk sorumlu, pozitif hale gelmelidir. Senin zgrln hl negatif. Hapishanenin dnda olmak iyidir ama yeterli deildir. imdi ekmeini kazanmak zorundasn. imdiye kadar seni hapsedenler ekmei salyordu. Zincirlerle birlikte sana barnak ve giysi de veriyorlard. Pek ok insan kiliselere, sinagoglara ya da tapnaklara aittir. Neredeyse herkes bir dinin, bir milletin, bir ailenin, bir kuruluun, bir siyasi partinin, ya da Rotary kulbnn veya Lions Kulbnn yesidir, insanlar devaml olarak kendilerini balayacak zincirler bulmaya devam ediyor. O ok rahat grnr ve senin fazlasyla gvencen vardr ve hi sorumluluun yoktur. Dier taraftan zgrlk demek her eylemden ve her nefesten sorumlusun demektir; ne yaparsan ya da yapmazsan sorumlu olacaksn. nsanlar her ne kadar zgrln szn etse de gerekte zgrlkle ilgili derin korkular vardr. Benim deneyimime gre ok az insan gerekten zgrlk ister nk onlar bilinaltnda bilir ki zgrlk baa kmaya hazr olmadklar pek ok sorunu getirecektir. Onlarn rahat hapishanelerinde kalmalar daha iyidir. Alternatif senin zgrlnle bir ey yapmandr. Bir arayan olmaya, bir aratrmac, bir yaratc olmaya hazr olmalsn ama ok az insan kutsal bir yolculua ya da kalbin daha derindeki sessizliklerinin iine girmeye ya da sevginin sorumluluunu almaya isteklidir. Bunun artrdklar ok byktr. Hznnn karanln datmak zorundasn, yoksa er ya da ge bir hapishaneye gireceksin. Arlk ok fazla gelmeye ve seni bir esarete ya da tutsakla zorlamaya balamadan nce durumu yaratc bir insan haline gelerek deitir. Yalnzca hayatta sana neyin keyif verdiini, ne yaratmak isteyeceini, ne olmak isteyeceini ve senin hayatn tanmnn ne olmasn istediini bul. zgrlk basite kendin iin bir tanm bulman iin; hakiki, kendine has bir bireysellik iin; ve etrafndaki dnyay biraz daha gzelletirmenin birka tane daha gl ekle, birazck daha fazla yeillik, birka tane daha vaha cokusunu duymak iin bir frsattr. Teozofi Derneinin kurucusu Madame Blavatsky aklma geldi. O her zaman elinde iki anta tard. Sabah yryne de gitse veya trenle seyahat de etse bu iki anta her zaman elindeydi. Ve trende otururken penceresinden trenin dndaki yry yoluna doru bu antalarndan bir eyler frlatrd. Ve insanlar sorard: "Niye bunu yapp duruyorsun?" Ve o da kahkahay basp "Bu benim hayatm boyunca yaptm bir alkanlktr. Bunlar mevsimlik iek tohumlar. Bir daha belki bu yoldan bir kez daha gemem," o bir dnya gezginiydi "ama bunun bir nemi yok. Mevsim geldiinde ve iekler atnda, bu yoldan her gn geen binlerce insan bu iekleri, bu renkleri grecekler. Onlar beni bilmeyecek ama bunun bir nemi yok. "Tek bir ey kesin: bir yerlerde birka insan mutlu ediyorum. Beni tanyor olup olmamalarnn bir nemi yok. nemli olan ey benim birisini mutlu edecek bir ey yapm olmamdr. Baz ocuklar gelip birka tane iei koparp eve gtrebilir. Baz klar gelip birbirleri iin buketler yapabilir ve onlar bilmeden ben onlarn aknn paras olacam. Ve ben o ocuklarn cokusunun paras olacam. Ve ben yolun kenarndan geen ve gzel iekleri gren insanlarn paras olacam" dedi.

zgrln dnyay biraz daha gzel yapmak iin ve biraz daha bilinli hale gelmek iin bir frsat olduunu anlayanlar zlmeyecektir. Bu soruyu sorman iyi oldu nk bu soruyu sormam olsaydn yava yava zgrlnn kendisini zehirleyebilecek olan bu znty tayor olabilirdin. Negatif bir zgrlk ok maddi deildir; o kaybolabilir. zgrlk pozitif olmak zorundadr.

Hakikat yolunu aramak ve kiinin lkesini zorbalktan zgrletirmesi mmkn mdr? Senin hakikat arayn, manevi zgrln ve politik zorbala kar mcadelen arasnda her ne kadar iler birazck karmaklasa bilebir eliki yoktur. ncelik senin manevi zgrln elde etmekte olmaldr nk politik zorbalklar gelir ve gider. Ve sen bir politik zorbay alaa ettiinde bir bakasnn onun yerine geemeyeceinden kesin bir ekilde emin olamazsn. Hibir zorbalk sonsuza dek sremez; onun gnleri snrldr. Hi kimse insanlarn iradesini yok edemez. Zorbalar insanlar tutsak edebilir ya da ldrebilir ama bir gn onlarn imparatorluklarn koruma abalarnn kendisi ve insanlar tutsak halde tutmalar halk kendilerine kar evirir. yi ama yeni zorbadan ne haber? Bir zorbalktan dier zorbaln kollarna geeceksin. Kesindir ki ayn insanlar ldrlmeyecek ya da lme mahkm edilmeyecek. Artk kurbanlar eski rejime hizmet etmi insanlar olacaktr. Onlar ldrlecek, lme mahkm edilecek. Ancak nemli olan kimin ldrld ve kimin lme mahkm edildii deildir; hepsi insan evladdr ve hepsi senin kardelerindir. Ve unutulmamas gereken en garip olgu udur ki eski rejime kar savamakta olanlar bile onun yerine geen yeni rejim tarafndan vurulacaktr. Bu garip bir talihtir ama onda inceden inceye bir mantk vardr. Devrimci olanlar devrimci olmaya almlardr. Ve tm rejimler kar-devrimcidir. Rejimin kendisi devrimciler tarafndan yaratlm olabilir ama insanlar iktidara geldii an kar-devrimcilere dnr nk artk devrim onlarn iktidarna kar gelir. Onlar devrim yanlsyd nk devrim iktidar onlarn eline getiriyordu. Bu basit bir mantktr ve devrimciler savamakta olduklar zgrln bu olduuna inanmazlar. Sadece insanlar deiti ama dier her ey ayn kalr: Ayn brokrasi, ayn irkin politikaclar. Ve bu devrimciler devrim iin istedikleri destei onlara vermesi iin insanlara bulunduklar vaatleri unutacaklar; onlar bu ayn insanlar smrmeye balarlar. Doal olarak gemiin pek ok devrimcisi iktidara gelenlerin yanndan uzaklamaya balar. Bir zamanlar onlar dmanla omuz omuza savayordu artk onlarn yollar ayrlyor nk devrim ihanete urad. Ve imdi iktidara gelen devrimciler ve iktidar basite onlarn tm devrimci ideolojilerini yok eder kalan devrimcileri ldrmeye balar nk onlar en tehlikeli insanlardr. Onlar nceki rejimi ykmt; bu rejimi de ykabilirler. Bu ok karmak bir oyundur. ncelii ona vermemelisin. nceliin kendi geliiminde kalmal. Nasl bir zorbaln iin iinde olduunun nemi yok. Zorbalk sadece zorbalktr; o katilliktir ve suludur.

Gzel bir gelecee ok fazla gvenme. Tarih bize baka bir ey retiyor. nsanlar ayn irkin halde kalacak, yeni bir rejim altnda ayn korkular yaayacaklar. Sadece kasaplar deiti. Ulusun iin savamana kar deilim ama onu bir ncelik yapma. nceliin hi kimse tarafndan senden alnamayacak olan kendi ruhsal zgrlnde olmal. ayet ayn zamanda zorbala kar da savamay baarabiliyorsan, o zaman kesinlikle destekliyorum. Ancak kolay olduunu sanmyorum aslnda ok zordur. Hkmetlerle savamaya baladn an o kadar iine girersin ki kendini tamamen kaybedersin. Hangi trden olursa olsun esaret altnda kalmak irkindir. Ancak en byk esaret ruhuna ait olandr. Ruhunu gemiten zgrletir, onu milliyetten zgrletir, iinde yetitirildiin dinden zgrletir. Hakikat arayn temel ve nihai amacn olarak kalsn. ayet biraz enerjin kaldysa politik zorbalarla savamaya devam edebilirsin. Ancak hayal krklna urayacaksn. Asrlar boyunca "zgr olacaz" fikrine sahip olan herkes hayal krklna uramtr. Hindistan'da zgrlk mcadelesi srerken ben kk bir ocuktum ama benim tm ailem bunun iindeydi. Amcamlar hapisteydi, ailem neredeyse her zaman ev hapsi altndayd. Amcamlar eitimlerini tamamlayamadlar nk niversitede harcayacaklar zaman onun yerine hapishanede harcamlard. Ve onlar her eidinden ikenceye katlandlar ama ne kadar uzun da olsa bu gecenin biteceine ynelik byk bir umut vard. O bitti ama yeni gn gelmemiti. Mucize budur. ngiliz emperyalistler gitmiti ve iktidara gelenler ngiliz emperyalizmine ve onun insanlk d davranlarna kar savaanlard. imdi iktidarda olanlar ayn eyleri yapyorlar. Bu kesinlikle insanlarn umut ettii zgrlk deildir. ocukluk gnlerimi hatrlyorum; havada ne byk bir umut vard. Sanki Altn a'a ok yaklamz gibiydi. Ve hayal krklndan baka hibir ey olmad. Artk ynetenler Hintliydi, ngiliz deildi ama stratejileri aynyd. ktidara yapmalar aynyd; insanlar smrmeleri aynyd. Brokrasi daha da kuvvetlendi ve lke oktayd. "Uruna savatmz zgrle ne oldu? Ne iin genliimiz kurban edildi? Ne uruna binlerce insan hapse atld, ldrld? Tm bu fedakrlklarn uruna yapld zgrlk bu mu?" Kesinlikle bu zgrlk deildir. Belki politik dnyada bu eit zgrlk devrim deil, isyan domad srece asla gelmeyecektir. Devrimci baarsz olmutur ve sadece bir kez deil yzlerce kez. Artk bu bir kural olarak kabul edilebilir: Devrimci byk eylerden bahseder, cennet vaat eder ve iktidara geldiinde eskisinden daha byk bir zorba olduunu kantlar. Benim umudum artk devrimcilerin vaatlerinde deildir; benim umudum asinin douundadr ve asinin temel gereklilii gerekli olan dnm bireyselliini kendi gemiinden, kendi dininden, kendi milletinden zgrletirmektir. Meditasyon senin bir birey olmana yardm edecektir; ve hepsi ruhsal olarak zgr olan, gemie giden kprleri ykm olan bireylerin komnnn gzleri ok uzaklardaki yldzlara sabitlenmitir. Onlarn hepsi bir ekilde airler, hayalciler, mistikler ve meditasyon yapanlardr. Ve biz dnyay bu insanlarla doldurmadmz srece dnya sadece bir zorbay dieri ile deitirecektir. O sadece tamamyla faydasz bir egzersiz olacaktr.

ncelik sensin. Kklerine git, kendini bul, bir asi ol, ve mmkn olduunca ok sayda asi yarat. Gelecekteki insanln altn bir gelecek yaratmasna yardm etmenin tek yolu budur.

Benim eitimimi ekillendiren rahipler ve rahibeler ve akrabalar artk yaland ve kuruyup gitti. ou ld. Bu zavall insanlara kar isyan etmek anlamsz gzkyor. Artk rahip ve doktrinler benim. Kendim dndaki herhangi bir eye isyan etmenin zaman kayb olduunu ve hibir ekilde konunun zne ynelik olmadn hissediyorum. Byle olmas durumu ok daha iinden klamaz ve ok daha zor hale getiriyor. Anlalan o ki benlik benlie kar isyan etmeli. syan yapmas gerekenin zdeki benlik hakiki yz olmadn kabul ediyorum. Yapmas gereken eitilmi benlik; sahte olandr. Ancak benim isyan yapacak olan bildiim ya da sahip olduum tek "benlik" bu. Nasl olur da sahte sahteye kar isyan eder? Benim bahsettiim bakaldrnn kimseye kar yaplmas gerekmiyor. O gerekte bir bakaldr deil, sadece bir anlaytr. Dsal rahipler, rahibeler, anne-babalarla savamana gerek yok. Ve isel rahipler, rahibeler, ebeveynlerle de savaman gerekmiyor. nk isel ya da dsal fark etmez; onlar senden ayrdr. Dsal ayrdr; isel olan da ayrdr. sel olan sadece dsal olann yansmasdr. "Bu zavall insanlara kar isyan etmek anlamsz gzkyor" derken sonuna kadar haklsn. Ben sana onlara kar bakaldr demiyorum. Ve ne de iine onlarn koyduu tm eylere kar bakaldr diyorum. Eer kendi zihnine kar isyan edersen bu bir tepki olacaktr, bakaldr deil. Aradaki farka dikkat et. Tepki fkeden kaynaklanr; bir tepki iddet ierir. Tepki iindeyken fkeden kr olursun; dier uca doru kaymaya balarsn. rnein ailen sana temiz olmay ve her gn du almay v.s. retmise ve sana en bandan beri temizlik imandan gelir diye retilmise ve sonra da bir gn sen isyan etmeye balarsan ne yapacaksn? Du almaktan vazgeeceksin. Pislik iinde yaamaya balayacaksn. imdi dier uca savruldun. Sana temizlik imandan gelir diye retilmiti; imdi sen pis olmak imandan gelir, kirli olmak imandan gelir diye dnyorsun. Bir utan dierine gittin. Bu bakaldr deildir; bu intikamdr, fkedir, hiddettir. Ve ebeveynlerine ve onlarn szde temizlik fikirlerine tepki duyarken, ayn fikre hl takntl haldesindir. O hl peini brakmyor; onun hl senin zerinde gc var ve hl baskn. Her ne kadar sen tam zddn semi olsan da o senin hayatn ynetmeye devam ediyor. Kolaylkla du alamazsn; seni her gn banyo yapmaya zorlayan anne-baban hatrlarsn. Artk hi banyo yapmazsn. Sana kim hkmediyor? Hal anne-baban. Sana yapm olduklar eyi silmeyi baaramadn. Bu tepkidir, bu bakaldr deildir. O zaman bakaldr nedir? Bakaldr saf anlaytr. Durumun ne olduunu basite anlarsn. O zaman temizlie psikolojik olarak takntl olmazsn hepsi bu. Kirli olmazsn. Temizliin kendi gzellii vardr. Kii ona takntl hale gelmemeli nk taknt hastalktr.

rnein, ellerini btn gn ykayan birisi nevrozludur. Elleri ykamak kt deildir ancak onlar btn gn boyunca ykamak lgnlktr. ayet onun yerine ellerini ykamay tamam en brakrsan, o zaman da yine deliliin tuzana dmsndr. Anlay sahibi insan ellerini gerekli olduunda ykar. Gerek olmadnda, ona takntl olmaz. O basite o konuda doal ve kendiliinden davranr. O zekice yaar hepsi bu. Takntyla zek arasnda fazla bir fark yoktur. rnein, eer yolda bir ylana rastlarsan ve zplarsan, doal olarak korkudan zplarsn. Fakat bu korku zekicedir. Eer zeki deilsen, aptalsan o zaman yoldan zplamazsn ve hayatna gereksizce tehlikeyi davet edersin. Zeki insan hemen zplar; ylan var orada. Korkuyla zplarsn ama bu korku zekdr, pozitiftir, hayat kurtarcdr. Gel gelelim bu korku takntl olabilir. rnein, yklabilir diye evde oturamyorsan. Evlerin ykld bilinen bir eydir bu doru. Bu konuda tamamen haksz deilsin. "Dier evler ykldysa neden bu yklmasn?" diye iddiada bulunabilirsin. imdi sen yklabilir diye herhangi bir atnn altnda yaamaktan korkuyorsun. Bu takntdr. Artk bu korku zekice deildir. Kii herhangi bir ey iin takntl olabilir. Snrlar dahilinde zekice olan herhangi bir ey onu ok fazla ekitirirsen nevroz halini alr. Tepki dier uca savrulmaktr. Bakaldr belirli bir olgunun ok derinlemesine anlalmasdr, muazzam bir anlaytr. Ve bakaldr seni her zaman ortada tutar; sana denge salar. erde ya da darda hi kimseyle, rahiple, rahibeyle, ebeveynlerle savamana gerek yok. Savamana gerek yok nk ne zaman duracan bilemeyeceksin. Savata kii bilincini yitirir; savata kii ulara savrulur. Mesela arkadalarnla otururken ylesine, "Dn gittiim u film grlmeye demez" dersin. Bunu aklna geliverdii iin sylemi olabilirsin ama sonrasnda birisi, "Yanlyorsun. Ben de o filmi grdm. O bugne kadar yaplm en iyi filmlerden birisi" der. imdi kkrtlm oldun, sana meydan okundu; tartmaya hazr hale geldin. "O be para etmez. En deersiz ey!" dersin. Ve eletirmeye balarsn. Ve eer dieri de srar ederse, giderek daha ok kzmaya balarsn ve hayalini bile etmemi olduun eyler sylemeye balarsn. Ve sonrasnda tm olay gzden geirirsen, balangta bu film gitmeye demez derken ok yumuak bir ifade kullanm olduunu ama tartma bittiinde iyice ulara kaym olduunu fark ederek aracaksn. Kt szlerden oluan cephaneliini boaltmsn. Her ekilde ktleyebilirdin; ktlemek iin tm becerilerini kullandn. Ve bunu yapmaya balangta hazr deildin. Birisi sana kar km olsayd, bunu tamamen unutabilirdin ve bir daha asla byle kuvvetli ifadeler kullanmayabilirdi. Ve savamaya baladnda ulara gitmeye eilim gsterirsin. Ben sana koullanmalarnla savamay retmiyorum. Onlar anla. Onlara ilikin olarak daha zeki ol. Sadece onlarn sana nasl hkmettiklerini gr, davranlarn nasl etkiliyorlar, kiiliini nasl ekillendiriyorlar, nasl hl seni etki altnda tutuyorlar. Sadece izle! Meditasyon halinde ol. Ve bir gn koullanmalarnn nasl altn grdnde, birden bir denge salanr. Anlaynn kendisinin iinde zgrsn. Anlamak zgrlemektir ve ben bu zgrle bakaldr diyorum.

Gerek asi bir sava deildir; o anlay sahibi bir insandr. O basite, fkesinde ya da nefretinde deil, zeksnda geliir. Gemiine kzarak kendini dntremezsin. ayet kzgn kalrsan, o zaman gemiin sana hkmetmeye devam edecektir, o senin varlnn merkezi ve senin odan olarak kalacaktr. Ve sen orada, gemie bal olarak kalacaksn. Dier uca geebilirsin ama gemie bal kalacaksn. Buna dikkat et! Bu bir meditasyoncunun, anlay yolundaki bakaldrnn yolu deildir. Sadece bunu anla. Bir kilisenin yanndan geiyorsun ve ieri girip dua etmek iin ok derin bir arzu ykseliyor. Yahut bir tapnan yanndan geiyorsun ve bilinsizce tapnan tanrsnn nnde eiliyorsun. Sadece izle. Niin bu eyleri yapyorsun? Sava demiyorum. zle diyorum. Niin tapnan nnde eiliyorsun? nk sana bu tapnan doru tapnak olduu, bu tapnan tanrsnn Tanr'nn gerek grnts olduu retilmitir. Kesin olarak biliyor musun? Ya da sadece sana yle sylendi ve sen de onu mu takip ediyorsun? zle! Sadece sana verilen bir program tekrar ettiini, sadece kafandaki bir teybi aldrdn, bir robot gibi davrandn grerek, bundan sonra otomatik olarak eilmeni durduracaksn. Hibir gayret sarf etmene gerek kalmayacak; onu tamamen unutuvereceksin. Bu program kaybolacak, o seni hibir iz brakmadan terk edecek. Tepkide iz oradadr. Bakaldrda iz yoktur; o saf zgrlktr. Ve ayrca soruyorsun, "Kim kiminle savaacak?" Hmm? Bu soru yalnzca bir sava olmak zorundaysa ortaya kar. Bir sava olmayaca iin, soru ortaya kmaz. Sadece bir tank olmalsn. Ve tanktr senin hakiki yzn; tank olan senin gerek bilincindir. Tank olunan ey koullanmadr. Tank olan senin varlnn akn kaynadr.

Ltfen zgrlk korkusu hakknda bir eyler daha syleyebilir misin? zgr olmak iin muazzam bir zlem var ama ayn zamanda onunla birlikte gelen zellikle son zamanlarda fark ettiim ok fazla korku da var. Bu sadece tek bana olmaktan ve sorumluktan kanmak mdr? Bu doaldr nk ocukluunun en balarndan beridir bakalarna, onlarn tavsiyelerine, onlarn rehberliine gvenmen sylenmitir. Sen yalandn ama bymedin. Tm hayvanlar yalanr. Sadece insanlardr olaslklara sahip olan, ya herhangi bir hayvan gibi yalanacaktr ya da byyecektir. Bymek tm bamllklardan kurtulmak demektir. Doal olarak bu balangta korku yaratacaktr. Sen kendi hurafelerinle evrelenmitin ve korunduunu dnyordun. Mesela ta en bandan beridir sana Tanr'nn seni koruduu sylenmitir. Hatta kk ocuklara geceleyin "Korkma. Uyu. Tanr seni koruyor" bile denir. ocuk hl senin iinde ve ben diyorum ki "Tanr yoktur. Karanlkta gven ierisinde uyuyabilirisin. Hi kimse seni korumuyor." Ama bu sen uyuyamayacaksn demektir; korkuyorsun, seni koruyacak birine ihtiyacn var. Tanr hokus-pokustu ama ie yarad. O ayn homeopatik ilalar gibidir; sadece eker haplardr.

Ancak, ayet senin hastaln sadece bir fikirse; ve etrafta fikirler edinen pek ok insan vardr hafife bir ey olur ve onlar hemen, neredeyse bilinsizce onu abartacaklardr. Onlarn hayal mahsul hastalklar iin hibir gerek ilaca ihtiya yoktur; tek gerekli olan ey hayal mahsul ilalardr. Her eyden nce karanlk gzeldir. Onun muazzam bir derinlii, sessizlii, sonsuzluu vardr. Ik gelir ve gider; karanlk her zaman kalr, o ktan daha ok lmszdr. Ik iin yakta ihtiyacn vardr; karanlk iin hi yakta gerek yoktur; o basite oradadr. Ve rahatlamak iin k doru seenek deildir. Ik gerginlik yaratr, seni uyank tutar. Karanlk senin rahatlamana, kendini brakmana izin verir. Karanlkta korku yoktur, o yzden karanlktaki korku tamamyla bir uydurmadr. O zaman da seni karanlkta koruyacak bir tanrya baka bir uydurmaya ihtiya duyarsn. Bir yalan baka bir yalana ihtiya duyar ve ondan sonra bunun bir trl sonu gelmez; yalan sylemeye devam etmek zorundasn. Elbette zgrlk senin pek ok eyden korkmana sebep olacaktr. Uyank ol. Seni korkutan her eye derinlemesine bak. Ve seni korkutan herhangi bir eye derinlemesine baktnda onun kaybolacak olmas seni artacaktr. Dnyada korkulacak hibir ey yoktur, o zaman zgrln ve onun getirdii sorumluluun iinde mutlu olabilirsin. Sorumluluk seni bytr. Giderek daha ok her eylemden, her dnceden, her duygudan sorumlu hale gelirsin. O seni kristalletirir. O seni ve senin psikolojini esir eden tm zincirleri ortadan kaldrr. Bir arkadamda kalyordum; konuma yapacam bir toplantya gidiyorduk ve o beni arabasyla oraya gtryordu. Ge kalmak zere olduumuzdan karsnn aaya inmesi iin kornaya basyordu. Ve ben ge kalmaktan holanmam nk ok sayda insan bekliyor. Bu saygszcadr, zarif deildir. En sonunda kars aaya bakp "Bininci kez sylyorum sana; bir dakika iinde geliyorum" dedi. "Aman Tanrm! Nasl olur da bininci kez syleyip hl bir dakika sonra gelebilir?" dedim. Ama o ne dediinin bilincinde deildi. Korkularn abartmsn. Sadece onlara bir bak ve onlara bakarken azalacaklar. Daha nce onlara hi bakmadn; onun yerine onlardan kamaya almaktaydn. Korkunun gzlerinin iine dorudan bakmaktansa onlara kar korunmalar yaratyordun. Korkulacak hibir ey yok; ihtiya duyulan tek ey birazck farkndalktr. O yzden korkularn her neyse yakala, onlara titizlikle bak, bir bilim adamnn bir eye bakt gibi. Ve aracaksn, bir kar tanesi gibi erimeye balayacak. Sen ona btnyle bakana kadar o gitmi olacak. Ve zgrlk hibir korku olmadan mevcut olduunda o ylesine byk bir ltuftur ki onu anlatacak szck yoktur.

Bizim kendi fikirlerimizi onlara dayatmadan ve onlarn zgrlklerine karmadan ocuklarn kendi potansiyellerini gerekletirmelerine nasl yardmc olabiliriz? ocuklarn geliimine nasl yardm edeceini dnmeye baladn an yanl yoldasn demektir nk ne yaparsan yap ocuuna belirli bir program vermi olacaksn. Senin aldndan farkl olabilir ama sen ocuu dnyadaki tm iyi niyetlerle koullandryorsun. Aalar kimse onlara nasl gelieceini sylemeden byyp duruyor. Hayvanlarn, kularn, tm varoluun hibir programlamaya ihtiyac yok. Programlama fikrinin ta kendisi temelde esaret yaratmaktr; ve insan farkl isimler kullanarak binlerce yldr kleler yaratmaktadr. nsanlar bir isimden bktnda, baka bir isim hemen onun yerini alr. Biraz elden geirilmi programlar; koullanmann urasnda-burasnda kk birka deiiklik ama temeldeki dayanak noktas, yani anne-babann, eski kuan ocuklarnn belirli bir ekilde davranmas istei ayn kalr. Bu nedenle "Nasl?" diye soruyorsun. Bana gre anne-babann grevi ocuun nasl gelieceine yardmc olmak deildir; onlar sen olmadan geliir. Senin ilevin halihazrda gelien eye destek olmak, beslemek ve yardmc olmaktr. Yn verme ve idealler verme. Neyin doru ve neyin yanl olduunu syleme; brak onlar kendi deneyimleriyle bulsunlar. Yapabilecein tek bir ey vardr ve bu da kendi hayatn paylamaktr. Onlara kendi annebaban tarafndan koullandrdn, belirli snrlar iinde, belirli ideallere gre yaadn ve bu snrlar ve idealler yznden hayat tamamen skaladn ve onlarn hayatlarn mahvetmek istemediini syle. Onlarn senden btnyle zgr olmalarn istediini syle nk sen onlar iin tm gemii temsil ediyorsun. "Bizden zgrlemen lazm. Bize itaat etme; kendi zekna gven. Yanl yola bile sapsan bu bir kle olarak kalmandan ve her zaman doru olmandan ok daha iyidir. Birisini takip edip hata yapmamaktansa, kendi bana olup hata yaparak onlardan bir eyler renmen daha iyidir nk aksi halde takip etmek dnda bir eyi asla renmeyeceksin ve bu zehirdir, saf zehir" demek iin bir babada, bir annede muazzam bir sevgi ve cesaret olmas gerekir. Eer seversen bu ok kolaydr, "nasl" diye sorma nk "nasl" bir yntem, bir metodoloji, bir teknik istiyorsun demektir; ve sevgi bir teknik deildir. ocuklarn sev, onlarn zgrlnden keyif al. Brak hata yapsnlar, onlara nerede hata yaptklarn grmelerinde yardm et. Onlara, "Hata yapmak yanl deildir; yapabildiiniz kadar ok hata yapn nk bu ekilde siz daha ok reneceksiniz. Ancak ayn hatay tekrar tekrar yapmayn nk bu sizi aptal yapar" de. O nedenle sana basit bir cevap veremem. ocuklarnla anbean yaarken her frsatta kck eylerde zgrlklerine izin verirken bunu senin bulman gerekecek. rnein benim ocukluumda ve bu asrlardr tm ocuklar iin de ayndr bana "Yatana erken git ve sabah da erken kalk. Bu seni akll yapacak" diye retildi. Babama, "Bu ok garip: uykum yokken beni akam erkenden uykuya zorluyorsun" dedim. Ve Jaina evlerinde akam erkendir, gerekten erkendir nk akam yemei saat bete, en fazla

altdadr. Ve sonra da yaplacak hibir ey yoktur, o nedenle ocuklara yataa gitmeleri sylenir. Ona, "Enerjim uyumaya hazr deilken beni yatmaya zorluyorsun. Ve sabah olduunda uykum oluyor ve sen beni yataktan srkleyerek karyorsun. Bu beni akllandrmann garip bir yolu! Ve aradaki ilikiyi gremiyorum; nasl olur da uykum olmadnda uyumaya zorlanarak akll olacam? Ve saatler boyunca yatakta, karanlkta bir ekilde kullanlabilecek zamanlarda, yaratc olunabilecek zamanlarda yatyorum ve sen beni uyumaya zorluyorsun. Fakat uyku senin elinde olan bir ey deildir. Sadece gzlerini kapatp uykuya dalamazsn. Uyku ne zaman gelirse o zaman gelir; o senin emirlerine ya da benim emirlerime uymaz, o nedenle saatler boyunca vakit kaybediyorum. "Ve sonra sabahleyin gerekten uykum varken, beni uyanmaya zorluyorsun sabahn beinde ve beni ormana doru yry yapmam iin dar srklyorsun. Ben uyukluyorum ve sen beni srklyorsun. Bunlarn beni nasl akll yapacan anlamyorum!" "Ka tane insan bu ilemler sonucu aklland? Bana birka tane akll adam gster; ben etrafta hibir tane gremiyorum. Ve bykbabama bundan bahsettim ve o bunun samalk olduunu syledi. Tm ev ahalisinde bu yal adam samimi olan tek kii. Bakalarnn ne syleyeceini umursamyor, bana hepsinin samalk olduunu syledi: 'Yataa erken gitmekle bilge olunmaz. Hayatm boyunca yetmi yl yataa erken gittim ve bilgelik henz gelmedi ve artk geleceini de sanmyorum! Artk lmn gelme vakti, bilgeliin deil. O nedenle bu ataszlerine kanma.'" Babama "Bir daha dn ve bana hakszlk etme. Bana bu kadar bile olsa zgrlk tan: Uykumun geldiini hissettiimde yatmaya gidebileyim ve zamann geldiini ve artk uykunun olmadn hissettiimde kalkaym" dedim. Bir gn dnd ve ertesi gn dedi ki: "Tamam belki de haklsn. Onu kendi ihtiyalarna gre yap. Beni dinlemektense kendi bedenini dinle." Prensip bu olmal: ocuklarn kendi bedenlerini, kendi ihtiyalarn dinlemelerine yardm etmek. Anne-babann yapaca temel ey ocuklar ukura dmesinler diye bekilik etmektir. Onlarn ilevi negatiftir. Negatif szcn unutma pozitif programlama yok ama sadece negatif bir koruma var nk ocuklar ocuktur ve onlar kendilerine zarar verecek ya da sakatlayacak eylerin iine girebilirler. O zaman da onlara gitmemelerini syleme ama durumu onlara akla. Bunu bir boyun eme haline getirme; brak hl seebilsinler. Sen sadece tm durumu anlat. ocuklar ok alcdr ve eer onlara sayg duyarsan dinlemeye ve anlamaya hazr olurlar. O zaman onlar anlaylaryla ba baa brak. Ve bu sadece balangta birka yla bakar sadece, ksa srede kendi zeklar yerine gelir ve senin korunmana gerek bile kalmaz. Ksa srede kendi balarna hareket edebileceklerdir. Anne-babalarn ocuklarn onlarn houna gitmeyecek bir yne gitmelerinden korkmalarn anlayabiliyorum; ama senin problemin de budur. ocuklarn senin holandklarn ya da holanmadklarn takip etmek iin domadlar. Onlar kendi hayatlarn yaamak zorundalar ve onlarn byle olmas bu hayat her neyse seni mutlu etmeli. Onlar belki de yoksul mzisyenler olabilir...

Olunun mezuniyetten sonra doktor olmasn isteyen ok zengin bir adam tanmtm. Ancak olu sadece mzikle ilgileniyordu. O artk bir amatr deildi; yrede ok tannmt ve nerede bir tren olsa o sitar alarken grlebilirdi. Giderek daha ok nleniyordu. Sadece mzik eitimi veren bir niversiteye gitmek istedi. Ancak babas buna kesinlikle karyd. Beni arad nk ben oluyla ok yakndm ve dedi ki: "Tm yaam boyunca bir dilenci olacak." nk Hindistan'da mzisyenler pek bir ey kazanmaz. "En iyi ihtimalle bir okulda mzik retmeni olur. Ne kazanacak? Biz evdeki hizmetilere bu kadar dyoruz! Ve yanl insanlarla arkadalk edecek," nk Hindistan'da mzik ok derin bir ekilde orospularla balantl halde kalmtr. Hintli orospu dnyann geri kalanndaki herhangi bir orospudan farkldr. "Orospu" szc Hintli muhatabn karlamak iin adil deildir nk Hintli orospu gerekten mzikte, dansta son derece ustalamtr ve Hindistan'da ok fazla tr vardr. ayet mziin, ark sylemenin ve dans etmenin daha derindeki katmanlarn renmek istersen, nl orospulardan birisine katlmak zorunda kalacaksn. nl aileler vardr, onlara gharanas denir. Gharana "aile" demektir. Onun sradan aileyle hi alakas yoktur; o usta-rak ailesidir. Yani kendilerine ait zel yntemleri olan nl gharanas vardr. Ayn enstrman, ayn dans farkl gharanas ince nanslarda farkllaan ekillerde yapacaktr. O nedenle eer bir kimse gerekten mziin dnyasna girecek olursa baz gharanas'lara katlmak zorundadr ve bu iyi bir arkadalk deildir. Zengin adama gre bu kesinlikle iyi arkadalk deildi. Fakat olan arkadalkla ilgilenmiyordu. Babasn dinlemeden mzik niversitesine gitti ve babas ok kzgn olduu iin onu evlatlktan reddetti. Ve babas onu reddettii iin ve baka hibir seenei olmadndan niversite hibir i ya da baka bir ey bulamayacan ok uzaklardaki dalk bir blgedeydi geri dnd ve tam olarak babasnn tahmin etmi olduu gibi bir okul retmeni oldu. Babas beni arad ve durumdan haberdar etti: "Bak tam sylediim gibi. Dier oullarmn birisi bir mhendis, dieri de bir profesr ama bu ahmak beni dinlemedi. Onu reddettim; benden tek bir kuru miras alamayacak ve o en yoksul meslek olan bir okul mdr olarak kalacak." Fakat arkadamn kendisi son derece mutluydu. Ailesi tarafndan terk edilmekten, yoksul bir adamn hayatn yaamaktan, mirastan hibir pay almayacak olmaktan endielenmiyordu. Bunlar onu rahatsz etmiyordu, o mutluydu, "Tm bunlar yapm olmalar iyi, artk bir gharana'nn paras olabilirim. Ailem hakarete uram hissedebilir diye endieleniyordum. Ama artk beni terk ettiler, ve artk ben onlarn bir paras deilim, bir gharana'nn paras olabilirim. Bir okulda retmenlik yaparken bir gharana'ya katld ve Hindistan'n en iyi mzisyenlerinden birisi oldu. Mesele onu Hindistan'n en iyi mzisyenlerinden birisi olmas deil; nemli olan onun hissettii potansiyelinin gereklemesidir. Ve ne zaman potansiyeli takip edersen, her zaman en iyisi olursun. Ne zaman bu potansiyelden saparsan, alelade olursun. Hi kimsenin olmakla ykml olmad o bambaka birisidir basit gerei nedeniyle tm toplum sradan insanlardan oluur. Ve ne yaparsa yapsn, en iyisi olamaz ve tatmin hissedemez; mutlu olamaz.

Anne-babann ii ok hassastr ve deerlidir nk ocuun tm yaam buna baldr. Hibir pozitif program verme; ocuun yapmak istedii eye mmkn olan her ekilde yardm et. rnein ben aalara trmanrdm. imdi trmanmak iin gvenli olan birka aa vardr; dallar gldr, gvdeleri gldr. En tepesine kadar bile gidebilirsin. Ve hl dallar krlacak diye korkmana gerek yoktur. Ancak baz ok yumuak aalar vardr. Mango ve dier gzel meyveleri koparmak iin aalara trmandm iin ailem ok endieleniyordu ve her zaman beni durdurmas iin birisini gnderiyorlard. Babama, "Beni durdurmaktansa ltfen bana hangi aalarn tehlikeli olduunu akla bylelikle onlardan uzak durabilirim ve hangi aalar tehlikeli deildir bylelikle onlara trmanabilirim. Ama beni trmanmaktan alkoymaya alrsan bir tehlike var: Yanl aaca trmanabilirim ve sorumlusu da sen olacaksn. Trmanmaktan vazgemeyeceim, seviyorum" dedim. Gnein altnda yksekten esen rzgrla ve tm aa dans ediyorken aacn tepesinde olmak ok doyurucu bir deneyimdir. "Trmanmaktan vazgemeyeceim. Senin iin bana hangi aalara trmanmamam gerektiini sylemek; nk onlardan debilirim ve bir tarafm krabilirim, bedenime zarar verebilirim. Ancak bana trmanmay yasaklayan kapsaml bir emir verme. Bunu yapmayacam" dedim. Babam hangi aalarn tehlikeli olduunu gstermek iin benimle kasabada dolamak zorunda kald. Sonra ona ikinci bir soru sordum, "ehirde tehlikeli aalara bile trmanmay retebilecek iyi bir trmanc biliyor musun?" "Artk ok fazla oluyorsun, artk bu kadar arya gitmektir. Sen bana sordun ve ben de anlattm...."dedi. "Senin rehberliini izleyeceim nk ben kendim onu nerdim. Fakat senin tehlikeli dediin aalar dayanlmaz nk jamun" Hindistan'da yetien bir meyve "onlarda yetiir. O hakikaten ok lezzetli ve olgunlat zaman cazibesine dayanamayabilirim. Sen benim babamsn, yardm etmek senin grevin, bana yardm edecek birisini biliyor olmalsn" dedim. "Baba olmann bu kadar zor olacan bilmi olsaydm, asla baba olmazdm; en azndan senin baban olmazdm! Evet, birisini biliyorum" dedi. Ve sonunda beni sra d bir trmanc, en iyisi olan yal bir adamla tantrd. O aalar buduyordu ve o kadar yalyd ki hl bu ii yaptna inanamazdn. O sadece baka hi kimsenin yapmaya istekli olmad ender ileri yapard; evlerin zerine yaslanan byk aalar: Aalarn tehlikeli dallarn keserdi. O iinin ehliydi ve bunu aalarn kklerine ve evlere zarar vermeden yapard. lk olarak dallar aacn dier dallarna iplerle balard. Sonra bu dallar keser ve iplerle kesilmi dallar ekip evden uzaklatrp yere dmelerini salard. Ve o ok yalyd! Ancak ne zaman buna benzer baka hibir oduncunun yapamayaca bir durum olsa, o hazrd. Babam adama dedi ki: "Bu ocua zellikle tehlikeli olan, krlabilecek aalarla ilgili bir eyler ret." Dallar krlabilir... ve ben zaten iki ya da kez dmtm. Hl izlerini bacaklarmda tayorum. Yal adam bana bakt ve "Hi kimse gelip de benden bunu istememiti, zellikle de olunu getiren bir baba... Bu tehlikeli bir eydir ama eer bir kimse onu sevdiyse, ona bunu retmeyi severek yapabilirim" dedi. Ve o bana tehlikeli aalara trmanmay nasl baarabileceimi retti. Bana kendimi nasl koruyabileceimin bin bir trl stratejisini gsterdi: ayet aacn tepesine kmak istiyorsan ve yere dmek istemiyorsan, ilk

olarak kendini aacn yeterince gl olduunu hissettiin bir yerine iple bala ve sonra yukar k. Dersen ipten sallanyor olacaksn ama yere dmeyeceksin. Ve bu gerekten bana yardmc oldu; o gnden beridir hi dmedim! Bir babann ya da bir annenin ii ok muhteemdir nk onlar dnyaya yeni, hibir ey bilmeyen ama bir potansiyel tayan bir misafir getiriyorlar. Ve ocuun potansiyeli gelimedii srece o mutsuz olarak kalacaktr. Hibir anne baba ocuklarnn mutsuz kaldn dnmekten holanmaz; onlarn mutlu olmasn isterler. Yanl olan ey sadece onlarn her zamanki dnceleridir. Onlar ocuklar doktorlar, profesrler, mhendisler ya da bilim adamlar haline gelirlerse mutlu olacaklarn sanrlar. Onlar bilmiyorlar! ocuklar sadece buraya olmak iin geldikleri ey olurlarsa mutlu olurlar. Onlar sadece ilerinde tadklar tohum haline gelebilirler. O yzden zgrlk vermek iin, frsat tanmak iin mmkn olan tm ekillerde yardmc ol. Normalde bir ocuk bir anneden bir ey isterse ocuu hi dinlemeden, ne istediini anlamadan anne basite hayr der. "Hayr" otoriter bir szcktr; "Evet" deildir. O nedenle ne baba, ne anne, ne de otoriteye sahip herhangi birisi sradan bir eye evet demek istemez. ocuk evin dnda oynamak ister: "Hayr!" Yamur yaarken ocuk dar kp yamurda dans etmek ister: "Hayr! teceksin." tmek kanser deildir ama yamurda dans etmesi engellenmi ve asla bir daha dans edemeyecek bir ocuk muhteem bir eyi, gerekten gzel bir eyi karmtr. tmeye deebilirdi; ve ocuun illaki de tmesi gerekmiyor. Aslnda onu ne kadar ok korursan, o kadar krlgan hale gelir. Ona ne kadar izin verirsen, o kadar baklk kazanr. Anne-babalar evet demeyi renmelidir. Hayr dedikleri yz durumun doksan dokuzunda, bunun nedeni otorite gstermekten baka bir ey deildir. Herkes milyonlarca insan zerinde otoriteye sahip olan lkenin bakan olamaz. Ancak, herkes bir koca olabilir, karsnn zerinde otorite kurabilir; her ev kadn bir anne olabilir ocuun zerinde otorite kurabilir; her ocuun bir oyuncak ays olabilir ve oyuncak ay zerinde otorite kurabilir...bu keden teki keye tekme atp savurabilir, gerekte annesine ve babasna patlatmay istedii gibi, onu bir gzel tokatlayabilir. Ve zavall oyuncak aynn altnda kimsesi yoktur. Bu otoriter bir toplumdur. Ve zgrlk sahibi, evet duymu ve ok ender hayr duymu ocuklar yetitirerek otoriter toplum yok olacaktr. Daha insani bir topluma sahip olacaz. O yzden bu sadece ocuklar ilgilendiren bir mesele deildir. Bu ocuklar yarnn toplumu olacak: ocuk insann babasdr.

SONSZ
HAKK ZGRLK MANEVDR Hakiki zgrln d dnyayla hibir alakas yoktur. Hakiki zgrlk politik, ekonomik deildir; manevidir. Politik zgrlk her an senden alnabilir; ekonomik zgrlk sabah gneindeki bir iy tanesi gibi kaybolabilir. Onlar senin elinde deildir. Ve senin ellerinde olmayan bir eye hakiki zgrlk denemez. Hakiki zgrlk her zaman manevidir. Onun senin en derinindeki zincire vurulamayan, kelepelenemeyen ya da hapse atlamayan varlnla bir ilikisi vardr.

Evet, bedenin tm bunlardan ac ekebilir ama znde ruhun zgrdr. Onu talep etmek zorunda deilsin ve onun iin mcadele etmek zorunda deilsin. O tam u an zaten mevcuttur. ayet ie doru dnersen tm zincirler, tm hapishaneler, her eidinden esaret ki pek ou mevcuttur kaybolur. zgrlk tektir; esaret pek oktur: tpk hakikatin tek, yalanlarn da binlerce olabilecei gibi. zgrln zndeki yapsnda tam olarak ne vardr: gemiten zgr olman, gelecekten zgr olman vardr. Seni gemie balayan, seni srekli geriye doru srkleyen hatralar yok; bu varolua kar olmaktr, hibir ey geriye doru gitmez. Ve senin zgrln hayallerinden geliyor; arzular, zlemler seni gelecee doru srklyor. Ne gemi mevcuttur ne de gelecek mevcuttur. Ellerinde tuttuun tek ey imdidir. Ve imdide yaayan, gemiin ve gelecein arlndan kurtulmu kii zgrln tadn bilir. Zincirler anlarn zincirleri, arzularn zincirleri yoktur. Bunlar senin ruhunu balayan gerek zincirlerdir ve asla sana ait olan an yaamana izin vermezler. Bana sorulacak olursa, meditasyon halindeki bir zihin olmadan kiinin hibir ekilde zgr olamayacan gryorum. Bat'da cennet olarak bilinen ey Hindistan'da moksha olarak bilinir. Moksha "zgrlk" demektir. ngilizce'si paradise olan cennet szcnn anlam duvarla rlm bir bahe olan, Farsa phridaus kknden gelir. Ancak unutma ki o duvarl bir bahedir: o bir bahe olabilir ama bir hapishanedir. ncildeki hikye der ki, Tanr Adem ve Havva'dan rahatsz olduu iin onlar Cennet Bahesi'nden kovmutur. Neyin iine? Nereye? Bana sorarsan bu lanet en byk zgrl, en byk Itufu saklyordu. Adem ve Havva hapishaneden salverildi ve bu da insanln balangcyd. Artk tm yeryz ve tm gkyz onlarnd ve bununla ne yapacaklar onlara kalmt. Onlarn zgr bir dnya yaratamam olmalar znt verici. Her millet yine duvarla rl bir hapishaneye dnt, duvarla rl bir baheye bile deil. Kk bir okulda din retmeni ocuklara ncil'deki dnyann balangcyla ilgili konuma yapyordu. Kk bir olan soru sormak iin elini kaldrd. retmen, "Sorun nedir?" diye sordu. "Sorum u, ncil der ki Tanr Adem ile Havva'y cennetten srd. Hangi model arabay kullanyordu?" dedi. O bir Ford olmalyd; T-Model denilen ilk model. Ve sanyorum u zavall Tanr hl hibir tamirci olmadan T-Model bir Ford kullanyor nk ne olu sa Mesih bir tamircidir ne Kutsal Ruh, ne de kendisi. Hristiyanlk Tanr'nn insan cezalandrdn dnyor. Benim anlaym ve kavraym ise diyor ki Tanr onlar cezalandrdn dnm olabilir ama gerekte Tanr hl duvarlarla rl bir bahede hapis kalm durumdadr. Ve onun insan zgletirmesi klk deitirmi bir ltuftur. Onun niyeti iyi deildi ama sonu tm insanln evrimi oldu. Ve ayet evrim gitmesi gerektii kadar hzl gitmiyorsa yine bu Tanr onu engelledii, tm dinlerin din adamlar onu engelledii iindir.

Galileo Dnyann etrafnda dnenin Gne olmadn, onun bir gereklik deil bir grnt olduunu bulduunda; gerein bunun tam tersi olduunu, Dnyann Gnein etrafnda dndn bulduunda, nedenlerini, kantlarn, bulgularn, iddialarn aklad bir makale yazd. O ok yalyd yetmi ya da yetmi be ve hastayd, yatalakt, lmek zereydi. Ancak Hristiyanlarn sevgisi yle bir eydir ki kiliseyi temsil eden insanlar onu yatandan alp srkleyerek papann mahkemesine gtrdler. Papa, "Sen en byk suu iledin nk ncil'de yazd ve herkesin de bildii gibi Gne Dnyann etrafnda dner. Ya fikrini deitirirsin ya da cezan lm olur" dedi. Galileo bu ihtiyar yanda, hasta ve lm deindeyken bile son derece gzel bir adam, espri anlay olan bir adam olmal. "Kutsal efendimiz sorun yoktur. Sizin sylediinizi yazabilirim. Size net olarak ifade etmek istediim bir ey var sadece; benim yazdm ey ne Gne tarafndan ne de Dnya tarafndan okunmayacaktr. Onlar her zaman yaptklar gibi aynen eski yntemleriyle devam edeceklerdir. Dnya Gnein etrafnda dnmeye devam edecektir. Kitabm yakabilirsiniz ya da ben paragraf deitirebilirim" dedi. Papa, "Sen paragraf deitir" dedi. Paragraf deitirip unu yazd: "ncil'e gre ve papaya gre ve sradan insanla gre Gne Dnyann etrafnda dnmektedir." Ve dipnotta da, "Hakikat tam tersidir. Ben bir ey yapamam; Dnyay ve Gnei ncil'e uymaya ikna edemem. Onlar Hristiyan deildir" diye yazd. Dipnot ancak onun lmnden sonra kefedildi; yoksa sa'nn armha gerilmesiyle ilgili olarak bir sr tantana koparan Hristiyanlar tarafndan armha gerilmi olurdu. Hindistan'daki en etkin Hristiyan misyonerlerinden biri olan Stanley Jones ile konuuyordum, ve ona sordum: "Bunun hakknda ne dnyorsunuz? Neden papa bu kadar srarcyd? ayet bilim bunu kefettiyse, ncil dzeltilmeliydi." Stanley Jones, "Bunun ok byk etkileri olurdu. ayet ncil'deki tek bir ifade yanl ise, o zaman dier ifadelerin doru olduunun garantisi nedir?" dedi. ncil kutsal bir kitaptr, dorudan Tanr'dan gelir. Ondaki hibir ey deitirilemez, hibir ey karlamaz, hibir ey eklenemez. Ve son yz ylda insan ncil'e uymayan ok fazla ey bulmutur. Aslnda sen bilinte gelitike, iki bin yl nce, be bin yl nce yazlm olan eyin srekli olarak gelitirilmesi gerektiini bulman kanlmazdr. Gzden geirilmi yeni basklar retilmelidir. Ancak dinlerde eksik olan ey cesarettir; hakikatin yannda olma cesareti. Ve bu sadece Hristiyanlarda deil, Hindularda, Mslmanlarda, Yahudilerde, Budistlerde, Jainalarda da geerlidir. Zihniyette hibir farkllk yoktur. zgr bir insan gemiten zgrdr. Ve zgr bir insan gelecekten de zgrdr nk bir sonraki an ne olacan bilmiyorsun. Nasl arzulamaya devam edebilirsin? Yal bir adam lmekteydi. Baka evlerde yaamakta olan drt olu da son derece zengin insanlard. Babalarnn lmekte olduunu duyunca hemen ona kotular. Baba lyordu, yatanda son nefeslerini alyordu ve yatann kenarnda oturan oullar onun cesedini mezarla nasl gtreceklerini tartmaya baladlar. Babalar deildi umursadklar; birka dakika daha ve sonsuza dek gitmi olacakt; bir daha bulumalar ya da birbirlerini

tanmalar mmkn olmayacakt...ama bu onlarn umurunda deildi. Onlarn umursadklar ey, "ldnde cesedini nasl tayacaklar" idi. En gen olu, "O her zaman bir Rolls Rolyce'u olsun istemiti. Ve onun yeterince paras var ve bizim yeterince paramz var; o halde gereksiz yere ac ekmesine ve bu masum arzusunu bastrmaya gerek yok. O yzden onun cesedini mezarla gtrecek bir Rolls Royce getirebiliriz. Yaarken birine sahip olma frsatn kard ama en azndan lmnde Rolls Royce'u olsun" dedi. kinci oul, "Sen daha ok gensin ve parayla ilgili ilerden anlamyorsun. Bu tamamen israftr. O ld; onu bir Rolls Royce ile yahut bir kamyonla gtrmek onun iin fark etmez. Bundan haberi olamayacak, o halde niye paray israf edelim?" dedi. Ve aslnda bir Rolls Royce kiralamak pek de byk bir para deildi. Onu satn almak sz konusu deildi. "Benim nerim ucuz bir kamyonun da en azndan bir Rolls Royce kadar i greceidir; l iin hi fark etmez" dedi. nc ocuk, "Sen de hl olgunlamamsn. Belediye pleri herhangi bir dilenci ldnde onu bedavaya tamyor mu, niin bir kamyonla urayorsun ki? Sadece onu yola brak! Sabah olduunda belediye kamyonu, tm plerle birlikte onu da bedavaya alacaktr. Ona bedava bir yolculuk sala! Ve lm bir adam iin ha belediye p kamyonu olmu, ha kamyonet olmu, ha Rolls Royce olmu ne fark eder?" dedi. Tam o an yal adam gzlerini at ve "Ayakkablarm nerede?" dedi. armlard, "Ayakkablarla ne yapacaksn? leceksin" dediler. "Hl yayorum ve belki de birka nefesim daha vardr. Sadece ayakkablarm getirin siz; mezarla yryeceim. Bu en salkl ve ucuz yntem. Hepiniz tutumsuz, msriflersiniz" dedi. nsanlar paraya sahip olabilir ve para onlarn kelepesi haline gelir. nsanlarn prestiji olabilir ve prestijleri onlarn kelepeleri haline gelir. Grnen o ki insanln tm gemii nasl daha iyi zincirler gelitirecei zerinedir, ancak bir zincir altndan bile yaplsa yine de zincirdir. Dardaki zgrlk politikaclarn tm insanla yapt srekli bir aldatmacadr. zgrlk senin bireysel iindir. O btnyle zneldir. ayet gemiin tm pisliini ve gelecein tm arzularn ve hrslarn frlatp atarsan, tam u an zgrsn; tpk kanatlanm kular gibi, tm gkyz senindir. Belki de gkyz dahi snr deildir. Ancak insan kendi mutsuzluuna ylesine ktr ki zgrlk dncesini anlayamaz; nk zgr olmak mutsuzluktan zgrlemekti!. Ve grnen o ki insan zgr olmaktan korkar. En azndan ikyetleri ve dualar iin gkte bir baba olsun ister. Gkte onu kollamas iin, Tanr olarak bir babaya ihtiya duyar. Tanr olmadan o kaybolmu bir ocuk gibi hisseder. Bu psikolojik olarak bir baba saplantsdr. Bir baba figrne ihtiya duyduun iin seni kollayacak olan bir Tanr icat edersin. O, dolayl biimde kendine ibadet edebilmenin bir yntemi olarak senin yaptn bir icattr. Daha basiti bir ayna koyup nnde durarak ellerini kaldrp herhangi bir trden Sanskrite, Arapa, Yunanca, Latince, branice dua okumaktr. Bildiin bir dili kullanma nk dili bilirsen duan ok sradan grnr. Dili bilmediinde bu daha gizemli klar.

Senin ibadetin tpk kendilerini insanlktan esarete indirgemi olan zorbaya kran duyan kleler gibidir. Ve o onlar her an ldrebilir nk kle bir maldr, kii deil. Binlerce yln pek ok eit klelii seni senin doutan sahip olduun bir hak ve nihai mutluluun olan zgr olmaktan lesiye korkutmutur. Senin szde tapnaklarn, sinagoglarn, camilerin, kiliselerin zgrln simgesi deildir, onlar senin esaretinin, lm zorbalarnn simgesidir. Ancak zeki insanlar bile ayn eyi yapmaya devam ediyor. nsann krl anlalan o ki snrszdr. O nedenle, binlerce yl zincirlenmi, kelepelenmi kaldktan sonra, bunlarn birer ziynet eyas olduuna, bunun Tanr'nn istei olduuna inanmaya balam olmalsn. Anne-baban senin dmann olamaz. Eer onlar seni kiliseye ya da tapnaa gtryorsa seni sevdiklerindendir. Ancak gerek odur ki onlar seni oraya gtrr nk onlar da kendi annebabalar oraya gtrmtr. Bu robot gibi, mekanik olarak ileyen bir sretir. Ve yava, yava klelik senin kanna, senin kemiine, ta iliine iledi. Bu yzden ayet birisi Krishna'ya kar bir ey sylerse onunla savamaya hazrsndr: o senin sadece bir klelikten ibaret olanTanr'nn aleyhinde konumutur. ayet birisi sa hakknda ters eyler sylerse hemen sinirlenirsin; o senin Tanr'na kar geliyor; ancak o sadece senin zincirlerine kar kyor. Dnyadaki tm lkeler, dnyadaki tm dinler tarafndan knanmamn nedeni budur: nk ben klelie kar kyorum. O parlatlm, dekore edilmitir ve onlar her zaman onun iinde yaamlardr. Onlarn ebeveynleri ve ebeveynlerinin ebeveynleri...klelerden oluan uzun bir sra. Nasl miraslarndan vazgesinler? Miras olarak edindiin ey klelikten baka bir ey deildir. Ve sen onu ciddiye alamasan bile, o hl ciddidir. Bir gn hahamlar sinagoglar hakknda konuuyorlarm. lk haham demi ki: "Benim sinagogum en gelimi olandr nk ben vaaz verirken insanlarn sigara imesine, konumasna, dedikodu yapmasna izin verilir. Onlara tam bir zgrlk verdim." Dier iki haham kahkahay basm. kincisi, "Sen buna gelime mi diyorsun? Benim sinagoguma gel. Onlara iki ime izni verdim ve onlar sarho olduklarnda barrlar, lk atarlar, kavga ederler ama ben vaazma devam ederim. zgrlk budur" demi. Bir sinagogda kadnlar ve erkekler birlikte oturamazlar; aralarnda bir perde vardr. Ve ikinci haham ayrca, "Perde kaldrld. Artk erkek ve kadnlar beraber oturuyor....oturduun karn m deil mi karmyorum bile. Hatta sevgililerin her trl sevgi gsterilerine pmek, sarlmak izin var ve benim vaazm devam eder. Biz zgrlk ana girdik" demi. nc haham: "Her ikiniz de ahmaksnz. Benim sinagoguma arada bir uramalsnz. Sinagogun nne her kutsal Yahudi gnnde sinagogun kapal kalacan yazan bir levha koydum. zgrlk budur. Niye insanlarn vaktini boa harcayalm? En azndan brakalm tatillerde her trden elence onlarn olsun." Ancak bunlar zgrlk deildir. Onlar hl Yahudi. Yahudiliini, Hinduluunu, Jainaln, Mslmanln brakmadn srece, gemiten tamamen temizlenmediin, ller tarafndan hkmedilmediin ve bir daha ngrlemez gelecek tarafndan gzn boyanmad srece zgr deilsin. zgrlk imdidir ve burasdr; ne gemitir ne gelecektir. Tam u andr.

Anlaya sahip bir insan yklerini brakr. Ve kalbinde arlk yapan tm zincirler her ne kadar bu arla alm olsa da ortadan kalkar. Ben bunu sana mutlak bir iradeyle sylyorum nk bu benim deneyimimdir. Zincirlerin kaybolduu an gkyz iin kanatlarn gelimeye balar. O zaman yldzlarla dolu, tm gkyz senindir. Ancak unutma: zgrlk arzusunun ta kendisi bir prangaya dnebilir. Gelecekte yaad basit gerei nedeniyle tm arzular seni prangaya vurur; zgrlk de bunun istisnas deildir. Gerekten zgr olan birisi klelik ya da zgrlk hakknda hibir ey bilmez; o sadece zgrln tadn karr. Onun varlnn bir niteliidir bu. Tm hedefler gelecekte olmak zorundadr ve gelecekteki bir tatmine ynelik tm arzular, imdiki anda yaadn mutsuzluun rtdr. Yarnlarn sana vaatlerde bulunup duruyor; "Sadece bir gn, geip gidecek; yarn zgr olacam." Fakat yarn asla gelmez, hibir zaman gelmedi. Asla zgr olmayacaksn. Yarn sadece bir avuntudur. zgrlk getirmek yerine sana lm getirecektir. Ve tm gnlerini bir kle olarak yaadn nk asla imdiyi umursamadn. Ben sana imdinin var olan tek gereklik olduunu sylyorum. Gelecek senin hayalindir ve gemi ise senin hafzandr. Onlar mevcut deildir. Var olan ey imdiki andr. imdiki anda tam olarak uyank olmak, gemiten ve gelecekteki bilincini bir araya getirip imdiki anda toplamak zgrln tadn bilmektir. Ancak grnen odur ki insan byle bir tuzaa dmtr. O gkteki kular kadar bile ya da ormandaki vahi hayvanlar kadar bile zgr deildir. Etrafnda pek ok prangalar vardr ve bunlar kabul etmitir. Aslnda tam u an nem verdiin ey nedir? u anki kaygn nedir? u anki mutsuzluun nedir? Bu sessizlikte sen mutlak bir biimde zgrsn. ayet btn gn boyunca sen rahatsz olduysan ve endielendiysen ve arzulayp ve yanp tututuysan ve hayal krklna uradysan, gecelerin de kbusun olacaktr. Fakat eer her an kendi iinde bir btn olarak, youn olarak, tam olarak yaarsan, gecelerin sakin, sessiz, rahat ve huzurlu olacaktr. Bir rya dahi seni rahatsz etmeyecektir nk ryalar tatmin olmam, bastrlm bir hayattan gelir. Batl psikologlar, zellikle de psikanalizciler konunun zn tamamyla karmlardr; onlar kaynan umursamadan ryalar analiz edip dururlar. Kaynak senin uyank saatlerindedir; ancak sen din, ahlak, terbiye, grg kurallar tarafndan o kadar ok prangaya vurulmu, ylesine zindanlara atlm durumdasn ki yaayamazsn. Tm bu yaanmam an sana uykun srasnda geri dnecektir nk yaanmam her ey bilinaltna kayar. Tam olarak yaarsan... Dou'ya gelip ormanlarn derinliklerinde yaayan aborijinleri grm olsayd Freud ok arrd. Ben onlar ziyaret etmitim: ve en artc ey onlarn hi rya grmemeleridir. Onlar hayatn gerek derinliini ve rahatln biliyorlar. Doal olarak da sabah olduunda daha canl, daha gen, daha taze oluyorlar. Medeni insan ise tam tersidir. Herhangi bir an sandalyene otur, rahatla ve gzlerini kapa ve bir rya gezinmeye balar.

Sen yaamyorsun. Sen sadece yaamay arzuluyorsun. Bu gecenin sonsuza dek srmeyip bir zaman sonra bir afak olmas gerektiini umut ederek, bir gn yaamak istiyorsun. Ancak kle iin bir afak yoktur. O k gibi bir ey olduunu dahi fark etmeden karanlkta yaamak zorundadr. Szde hayatn ok fazla normal zannetme. Bu hayat falan deil. Bir devrimden gemek zorundasn ve bu devrimin politikayla, ekonomiyle hi alakas yoktur. Onun senin maneviyatnla ve farkndaln ile bir ilgisi vardr; senin en derindeki zn kla dolduunda, dsal n da bunu yanstmaya balayacaktr. Senin eski alkanlklarn yal ve eski yoldalarn olduu iin seni tekrar ve tekrar esir almak isteyeceklerdir. Ama senin her zaman onlar amak iin farknda olman lazm. Onlar geldiinde izlemen ve onlara sonsuza dek elveda demen gerek. Bana gre bu sannyas'n zdeki anlamdr. O zaman anszn bu gzel aalarn...bu gzel gllerin, muhteem yldzlarn paras olursun; onlarn hepsi zgrdr. nsan dnda dnyada hibir esaret yoktur. Ve onun dna kmak zor deildir. Esaretinin sana yapmas sz konusu deildir. Gerek udur: sen kendi esaretine yapyorsun. Zincirlerin senin sorumluluundur. Onlar sen kabul ettin; onlar oradadr. Tm farkndalnla onlara, "Elveda, uzun sre birlikte olduk. Bu kadar yeter, ayrlyoruz" de. Sana zgrlk getirmek iin basit bir cevaba gereksinim var ama esaretine tutunmanda baz karlarn var. niversitede retmendim ve ayn neredeyse yirmi gn ehrin dnda lkenin her yanna seyahat ediyordum. Bu kadar uzak durmak imknszd; buna ramen ayn on gnnde rencilerle dersi tamamlyorduk. Onlara, "Bir ikyetiniz var m?" diye sordum. Onlar da, "Kck bir ders iin iki yln boa harcand gereini grdmz iin minnettarz...alt aydan fazlasna ihtiya yokmu" dediler. Ama rektr rahatsz oldu nk defalarca benim niversitede olmadm buldu. Ben kendi tezghm kurdum. niversite kampusunun etrafnda gzel aalar vard ama ok gariptir tm aalar ld. Glgesi ve yeillii olan sadece tek bir aa kalmt, o nedenle arabam ben bu aacn altna park ediyordum. Kimsenin arabasn oraya park etmemesi gerektii bilinir hale gelmiti. Bir ya da iki kez insanlar denedi ve ben rencilerimi arp arabay kaldrttm... "Brak nereye giderse gitsin ama bu yer rezerve edilmitir." Ben de ne zaman ehrin dna gitsem, ofrmle arabay oraya gnderirdim ve rektr penceresinden arabam aacn altnda grp orada olduum iin tatmin olurdu. Bir gn tm niversitede tur atarken benim snfmn bo olduunu buldu. rencilere sordu, "Burada olmas gerekiyor ve arabas da aacn altnda park etmi durumda. Aslnda ben her zaman phe duyuyordum: onun konumalarn bazen Kalkta'da, bazen Amritsar'da, bazen de Madras'ta okuyordum ve her zaman kafam karyordu; arabas buradayd." Arabam ben kullanrdm ve ofrme, "Kapy kilitle ve bahede bir iki saat keyfine bak ve sonra da arabay alp eve dn" dedim. "Ne anlam var ki?" diye sordu.

"Sen endielenme; bu senin meselen deil" dedim. Bir gn Madras'tan dndmde beni arp, "Grnd kadaryla sen kendi kendinin efendisi olmusun. Hibir zaman gitmek iin izin istemiyorsun, hatta bana bilgi dahi vermiyorsun" dedi. "Bana bir para kt verin, "dedim ve istifa ettim. "Ne yapyorsun?" dedi. "Cevabm budur. rencilerim benim yokluumdan herhangi bir ekilde zarar gryor mu? Size derslerinin tamamlanmam olduunu sylediler mi? Onlarn iki yln boa harcamak tam bir samalk. Benim iim onlarn tm derslerini retmek. Bunu yapmak iin ka gn harcadmn bir nemi yok" dedim. Akamleyin evime geldi ve "Bizi brakma" dedi. "Gemi gemitir ve ben sizin niversitenize geri dnemem nk tm diplomalarm yaktm. Gemile aramda kprler istemiyorum. Bu diplomalara bir daha asla ihtiyacm olmayacak. Artk ben eitilmemi bir adamm" dedim. "Hi kimseye diplomalarla ilgili hibir ey sylemeyeceim" dedi. "nemli olan bu deil. Gerekten istifa etmek istedim ama sadece bekliyordum; bu sizden gelmeliydi benden deil" dedim. Babam endielendi, arkadalarm endielendi. rencilerim gelip "Ltfen istifanz geri aln" dediler. "Bu imknsz. Artk sizin retmeniniz olmak iin niteliklere sahip deilim" dedim. Babam bana, "stifa bile etmi olsan tm diplomalarn ve sertifikalarn yakmann ne alemi vard" dedi. "Onlar saklamann ne anlam var ki? Onlar saklamak demek derinde bir yerde arzunun hl orada olduu anlamna gelir...belki ihtiyacn olur, onlara yap. Ben artk bana hibir ey vermeyen tm bu eitimden tamamen zgrm. Onlar diploma deil yaradr ve ben bu yaralar tayp durmak istemiyorum" dedim. ki yl sonra rektr bana sordu: "En azndan arada bir gelip tm niversiteye bir konuma yap." Ben de gittim. Beni odasna, penceresinden arabam park ettiim yerin grnd yere gtrd. "Garip bir olay; sadece bu aa yeildi. imdi o da ld" dedi. "Hayat gizemlidir. Belki aa bana k olmutu nk dokuz yl boyunca arabam orada bekliyordu ve aala aramzda candan bir iliki vard" dedim. Sadece oraya arabam park etmiyordum, her zaman aaca teekkr ediyordum. Arada bir ofrm benimleyken, ben arkada otururken, bana, "Siz gerekten lgnsnz; bir aaca teekkr etmek mi?" derdi. "Aa ok sevgi dolu. Bu sradaki tm aalarn iinde, o ok gzel bir aa," dedim. Krmz iekli bir gulmarg'd. K geldiinde yapraklarn grmek zorlard; o kadar ok iek

olurdu ki tm aa krmz olurdu. Ayn trdeki tm aalar lmt ama o benimle dokuz yl canl kald. imdi baka birisi arabasn oraya park ediyor ama muhtemelen hi aaca teekkr etmeyi umursamamtr, aaca hi kran sunmamtr." Gemiten, gelecekten zgrletiin an bir aacn yannda otur, aaca bir eyler fslda ve bir sre sonra sana yant verdiini greceksin. Elbette onun yant szcklerle olmayacaktr; belki zerine ieklerini yadrr; belki de rzgrda dans eder. Ve eer ok yaknda oturuyorsan, srtn aaca deiyorsa, daha nce hi hissetmediin yeni eyler duyumsamaya balayacaksn. Aa senin iin sevgiyle titreiyor. Tm bu varolu insanolu haricinde sevgiyle dolu, zgrlkle dolu. Ve bundan senin dnda hi kimse sorumlu deil. Ve bu seni mutsuz eden eyleri dzenli bir biimde brakmaya benzer bir ey deildir. Pek ok insan bana gelip, "Seni anlyoruz; mutsuzluklarmz dzenli bir biimde, zamanla brakacaz" der. Ancak klelik asla dzenli bir biimde braklmaz: ya sen anlamsndr ve zgrsndr ya da anlamamsndr ve anlam gibi rol yapyorsundur. Ne zgrlk paralar halinde gelir, ne de klelik paralar halinde gider. Karanlk bir odaya k getirdiinde grdn m hi? Karanlk paralar halinde mi gidiyor; bir ksm, sonra bir ksm daha odadan kmak iin sra oluyorlar? Yahut k paralar halinde mi geliyor; biraz k, sonra biraz daha, biraz daha? Hayr, odaya getirdiin an karanlk yoktur. zgrln ne olduunu anlamann iinde...zgrsndr. Bunun zamanla ya da dzenli olarak gereklemekle alakas yoktur. Zincirlerini toptan brakmak dnda bir yol yoktur. Etrafndaki tm bu zincirleri ocukluunda yaratmaya baladn. Muhtemelen itaat etme adna, anne-babana sevgi adna, din adamlarna gvenmek adna, retmenlerine sayg duymak adna. yi adlar. Her zaman stteki etiketi kaldrp ierde ne olduuna bakmay unutma ve aracaksn: klelik her ocua gzel isimlerle satlyor. Balandn eyin klelik deil, ona konulan etiket olduunu grmediin srece bundan kurtulman kolay olmayacak. Bu babamla aramda srekli bir savat. O sevgi dolu bir adamd, ok anlaylyd ama yine de, "Yapmak zorundasn" derdi. Ve benim yantm da her zaman, "Bana 'Bunu yapmak zorundasn' diyemezsin, sadece, 'ayet istersen yapabilirsin; eer istemezsen zgrsn' diye neride bulunabilirsin. O temelde benim kararm olmal, senin deil. Ben hakikate kar, zgrle kar itaatkrm. Her eyi hakikat iin, zgrlk iin, sevgi iin kurban edebilirim ama hibir klelik iin deil. Senin 'zorundasn'larn klelik kokuyor" olurdu. Ksa sre sonra benim itaatkr ya da itaatsiz tanmna ait olmadm anlad. Ben diyorum ki: "Yapmayacam," demiyorum, ben sadece '"Zorundasn'lar brak. Bana evet ya da hayr diye karar verebilmem iin alan tan ve eer hayr dersem de alnganlk yapma. "Bu benim hayatm, onu ben yaamak zorundaym ve onu kendi tarzmda yaamak iin her trl hakka sahibim. Sen ok daha fazla deneyimlisin; nerebilirsin, tavsiye edebilirsin, ancak kimseden emir almyorum. Bedeli ne olursa olsun, sonucu ne olursa olsun hi kimseden emir almyorum" Ve yava, yava "zorundasn"larn brakt. "yle bir problem var. Eer doru olduunu dnyorsan, bana yardm et; yardm etmek iinden gelmiyorsa bu senin kararndr" demeye balad.

"Gerek sevgi byle olmal" dedim. Sen neye zgrlk diyorsun; ounlukla senin elinde olmayan, sana verilmi olan, politik, ekonomik dsal zgrle. O senden alnabilir. Sadece senin iinde yeermi bir ey senden alnamaz. Bir insanolunun hayat kktr. Onunla ilgili kararl ol: Ruhunda zgr olmak zorundasn nk var olan tek zgrlk budur. *** nsan bir ruhla doar, bir benlikle deil. Tm szlkler bu iki szcn, "ruh" ve "benlik" in ayn anlama geldiini syleseler de bu doru deildir. Ruhu kendinle birlikte getirirsin. Benlik ise esas olann yerine gemesi iin toplum tarafndan yaratlr ki bu sayede sen kendini kimliksiz hissetmezsin...nk ruh aray uzun yllar sren aray ve bulma abas anlamna gelen kutsal bir yolculuk olabilir. Ve isimsizlie, bolua, hi kimse olmaya katlanmak imknszdr. Benlik yaratmann niyeti sevgiden kaynaklanr, bu sayede en bandan itibaren kim olduunu hissetmeye balarsn; aksi taktirde nasl yaayacaksn? Sana nasl hitap edilecek? Benlik fikrini yaratan insanlar iyi niyetlerle doluydular ancak, bizzat kendilerinin ruhlaryla ilgili hibir fikri olmadndan sahte bir benlik yarattlar ve yaratlm bir benlik olarak ldler. Onlar gerekten varoluun onlar ne yaptn, ne iin yaptn asla bilemediler. Senin ruhun varoluun parasdr. Benliinse toplumsal bir kurumdur. O yzden bilinmesi gereken ilk ey aradaki mesafenin kapatlamaz olduudur. Eer gerekten kim olduunu aramak ve bilmek istersen, kendi benliini yok etmek demek olan radikal bir deiimden gemek zorunda kalacaksn. ayet benlii yok etmezsen ve bir kaza sonucu ruhu kefedersen tek olmayacaksn: Psikologlarn "izofreni" olarak adlandrd ey budur. Blneceksin. Bazen kendin gibi davranacaksn ve bazen de bir ruh olarak. Srekli bir gerginlik iinde olacaksn. Hayatn srf derin bir strap ve kayg olacak; ve byle bir hayat yaamak imknszdr. Bu yzden de toplum, eitim sistemi, ebeveynler, din adam; evrendeki herkes her yoldan sende yle gl bir benlik yaratmaya alr ki bu sayede gizlenmi ruhu asla fark edemezsin. Yolculuk uzun deildir ancak kesinlikle zordur. Benlik basit bir ey deildir, ok karmaktr. Sen bir profesrsn, doktorsun, hukukusun, bakansn; gzelsin, ok bilgilisin, zenginsin, hrslsn: tm bu boyutlar benlie aittir. Ve benlik srekli olarak daha ok para, daha ok g, daha ok prestij, daha ok saygnlk biriktirmeye devam eder; onun hrs tatmin edilemez. Srekli olarak yeni benlik katmanlar yaratp durursun. nsann strab, temel strab budur. nsan kim olduunu bilmez, yine de uyum, buyum diye inanmaya devam eder. Eer sen bir doktorsan bu senin ilevindir, gerekliin deil; eer bir bakansan bu senin ilevindir, tpk baka birisinin ilevinin ayakkab yapmak olmas gibi. Ne ayakkabc ne de babakan gerek benliini bilmez. Anne-babalar en batan, daha ilk gnden balarlar. Ve bu sahte ego, benlik ya da ona ne demek istersen o, neredeyse senin gerein olur ve gerek olan unutulur.

ngilizce gnah demek olan "sin" szc ok nemlidir; Hristiyanlarn onu kulland anlamda, tm dnyada anlalm olduu anlamda deil. Ancak, kklerinde szck tamamyla farkl bir anlama gelir. O unutkanlk anlamna gelir. Onun senin yaptklarnla hibir alakas yoktur, onun unutmu olduun kendi gerekliinle bir alakas vardr. Gerekliini unutmu olduun iin ve onun yerine geen sahte bir eyle yaadn iin, tm eylemlerin ikiyzl bir hal alr. Glmsersin ama glmsemen kalbinden gelmez. Gzya dker, alarsn ama gz yalarn ok yzeyseldir. Seversin ama sevginin varlnda kkleri yoktur. Tm eylemlerin uykusunda yryen bir kimseninki gibidir; bir uyurgezermisin gibidir. New York'ta bir olay olmutu... O kadar ok uyurgezer vardr ki, insanlarn yzde onudur. Geceleyin uyanrlar ve buzdolabna giderler; doktorun onlara giderek daha ok imanladklar, kendi lmlerini yarattklar, yavaa intihar ettikleri iin yasaklam olduu bir eyi yerler. Gndz bir ekilde bunu bastrmay baarrlar fakat geceleyin bilinli zihin derin uykudayken bilinsiz zihin frsat karmaz. O yntemi bilir ve karanlkta bile taklmadan ak gzlerle yrr. Endielenirler, doktor endielenir, aileleri endielenir: "Yiyeceklerini azalttk, sana hi eker vermiyoruz ve sen hl imanlyorsun!" Ve onlar ayrca buzdolabndan bir eyler eksildii iin de endielenirler. Ve kimseyi de sulayamazsn nk o sabah olduunda hibir ey hatrlamaz. Ancak bu New York vakas dnyaca mehur olmutur. Bu adam elli katl bir binann en st katnda yayordu. Geceleyin uyanr, atya kar ve yakndaki binaya atlard. Bu mesafe bilinli olarak hi kimsenin cesaret edemedii bir mesafeydi. Byle bir atlay yapmak! Ve o gndelik bir rutindi! Bir sre sonra aada insanlar bunu grmek iin toplanmaya balad nk bu neredeyse bir mucizeydi. Kalabalk giderek byd ve bir gn adam tam atlayacakken kalabalktan biri yksek sesle adama seslendi. Bu onu uyandrd. Ancak ok geti; o atlamt. Her ne kadar her gn dier atya ulap odasna geri gelebiliyor ve uykuya dalyor olsa da, dier atya ulaamad. Bilinli hale gelip ne yapyor olduunu grd... Ancak, oktan atlamt. Ellinci kattan aa dt ve bedeni yolun zerinde paralara ayrld. Sahte benliin senin uykundur. Ruh senin uyank olmandr. Ve benlii srdrebilmen iin toplum sana belirli kurallar ve disiplinler vermitir. rnein, her kk ocuk hrsl yaplr. Hi kimse birisine "Sadece kendin ol" demez. Herkes ona muhteem idealler verir: "Bir Gautam Buda ol ya da bir sa ol ya da bir Albert Einstein ol...ama birisi ol! Sadece kendin kalarak devam etme; sen hibir ey deilsin." Benliinin pek ok dereceye ihtiyac vardr, benliinin kabul edilmeye, onurlandrlmaya ihtiyac vardr. Onun besinleri bunlardr; o bunlara dayanarak yaar. Ve dnyadan vazgeen insanlar bile sannyasin olanlar, kei olanlar kendi benliklerinden vazgemezler. Dnyadan vazgemek kolaydr; benlikten vazgemek ok zordur nk sen kendin hakknda hibir ey bilmiyorsun. hayatn biliyorsun, eitimini biliyorsun, ismini biliyorsun; ve bir ismin olmadan geldiini de ok iyi biliyorsun. Sen bir tabula rasa olarak gelmitin; zerinde hibir ey yazmyordu ve ebeveynlerin ve retmenlerin ve din adamlarn her yanna yazmaya balad. Tm yaamn boyunca benlie inanmaya devam edersin.

Ve o ok dokunulabilirdir nk o ok kalndr; sahte olmas balamnda incedir. Bu nedenle egoist ok alngan bir kiidir. niversitede hocayken sabahlar yrye giderdim. Kim olduu hakknda hibir fikrim yoktu ama yal bir adam vard ve ben onun ya nedeniyle "Gnaydn" derdim.Ve bu erken saatte, sabahn nde sadece biz ikimiz olurduk. Bir gn adama gnaydn demeyi unuttum ve "Hey unuttun mu?"dedi. "Bu ok garip! Seni tanmyorum bile; sadece byk babam yandaki bir ihtiyar adama kar nezaket olarak gnaydn diyordum. Ancak bu onu her gn yapacam anlamna gelen bir szleme deildir" dedim. O bunu talep ediyordu nk onun benliinin belli bir ksm iin bir tatmin haline gelmiti. Onun kim olduu hakknda hibir fikrim yoktu fakat onun benim hakkmda her trl fikri vard ve ona "Gnaydn efendim" dememi olmam onu incitiyordu. "Sana ya da herhangi bir yal adama bir daha asla bunu nazik olmak iin sylemeyeceim nk senin zihnini zehirliyormuum" dedim. Bunu tamamen unuttun mu? Dnyaya bir ismin olmadan geldin ama eer birisi ismine kar bir ey syleyecek olursa dnyaya bir ismin olmadan geldiini hi dnmeden savamaya hazr olacaksn; bu isim sahte bir etikettir. Senin hibir ismin yok; senin gerekliin isimsizdir. Dnyadan vazgeen insanlara aziz olduklar iin ibadet edilir. Ancak hi kimse onlarn egolarnn daha zor fark edilir, ncekinden daha gl hale geldiini gremez. Bir hikaye duymutum: Dalarn derinliklerinde tane Hristiyan manastr vard ve bir gn rastlant eseri her manastrdan bir kei yolda karlatlar. Yorulmulard ehirden geliyorlardo yzden bir aacn altnda dinleniyorlard. Bir kei "Manastrmla gurur duyuyorum. Sizin manastrlarnzdaki insanlar kadar bilgili olmayabiliriz ama azla yetinme sz konusu olduunda bizimle hi kimse yaramaz" dedi. kinci kei kahkahay bast. "Azla yetinmeyi tamamen unut! Azla yetinmek kendine eziyet etmekten baka bir ey deildir. Gerek olan eski kutsal metinleri bilmektir. Hi kimse bizle yaramaz. Bizim manastr en eskisidir ve biz btn kutsal metinlere sahibiz ve bizimkiler ok bilgilidir. Ya azla yetinmek nedir? Oru tutarsnz, geceleyin yemezsiniz, gnde sadece bir kez yersiniz. Ne kadar da cesursunuz; tm bu eyler herhangi bir ahmak tarafndan yaplabilir. Ancak ne bilgelik kazandnz?" dedi. nc kei sessizce dinliyordu. "Her ikiniz de hakl olabilirsiniz. Biriniz ok zor ve meakkatli bir ekilde, bedenini kurban ederek yayor; ve belki dieriniz de herkesten daha ok bilgili olduundan hakldr" dedi. kisi birden sordu: "yi de ya senden ve senin manastrndan ne haber?" "Ben ve benim manastrm m? Biz alak gnllkte zirvedeyiz" dedi. Alak gnllkte en tepede olmak! Bu ok zordur... imdi onlar kendi benlikleri iin dini bir klk oluturmulardr. O daha da glenmitir. O nedenle ben gnahkrlar dahi hayatn nihai kylarna ulamlardr ama azizler deil derim...nk gnahkrlar azla yetinmediklerini, bilgili olmadklarn, alakgnll olmadklarn bilirler; o hibir ey bilmeyen sradan bir

kimsedir. Ve muhtemelen o daha dindar kimsedir nk o daha az benliktir ve ruha yaklayordur. Gerek zgrlk ne politiktir, ne toplumsaldr, ne de ekonomiktir; gerek zgrlk manevidir. Bu byle olmasayd Ramakrishna olduu ey kendisi zerine bir k olamazd nk o zamanlar Hindistan ngiliz ynetiminin esareti altnda yayordu. O zaman Raman Maharshi bylesi bir ihtiam, bylesi bir sessizlik ve bylesi bir ltuf olamazd nk ngiliz emperyalizmi hl lkeyi esaret altnda tutuyordu. Manevi zgrle dokunulamaz. Benliin kleletirilebilir ama ruhun edilemez. Benliin satlabilir ama ruhun deil. Gerek zgrln ne olduunu bilmek istersen, bir surda deil de bir Brahmin olduunu unutarak, sadece herhangi bir insan deil Hristiyan olduunu unutarak, isminin ne olduunu unutarak, onun senin gerekliin deil sadece pratik bir ey olduunu bilerek, tm bilgilerinin dn alnma olduunu, senin deneyimin, senin ulatn bir ey olmadn bilip unutarak, benliinin paralarn brakmaya devam etmelisin. Tm dnya kla dolu olabilir ama iinin derinliklerinde sen karanlkta yayorsun. inde kck bir alev dahi yokken, doumundan sonra sana eklenmi olan her ne ise senin gerekliin olmadn yava yava anlamaya alrken tm dnyann kla dolu olmasnn ne yarar var? Ve benliinin paralar ortadan kalktka muazzam bir gkyznn, dardaki kadar engin bir gkyznn farkna varmaya balarsn... nk varolu her zaman dengededir. Dsal olan ve isel olan ahenk ve denge iindedir. Benliin bedeninle snrl deildir; gerek ruhun bedenin yaklsa bile yanmayacak olan bir eydir. Krishna "Hibir silah bana dokunamaz ve hibir ate beni yakamaz" derken hakldr. O bedenden, beyinden benlikten bahsetmiyor bunlarn hepsi yok edilebilir ancak senin iinde yok edilemez, lmsz, sonsuz bir ey var. O senin doumundan nce seninleydi ve o senin lmnden sonra da seninle birlikte olacak nk o sensin, senin zndeki varlktr. Onu bilmek zgr olmaktr, tm hapishanelerden zgrlemektir: Bedenin hapishanesinden, zihnin hapishanesinden, senin dnda var olan hapishanelerden. Sen sadece hayatn varoluun bir armaan gibi mmkn olduunca ok keyifle ve kutlamayla yaa. Gnete, yamurda, rzgrda aalarla dans et. Ne aalarn herhangi bir kutsal metni vardr, ne de hayvanlarn kutsal metni vardr; ne yldzlarn herhangi bir kutsal metni vardr, ne de onlarn herhangi bir azizi vardr. nsan dnda hi kimse llere takntl deildir. Ben bu taknty binlerce yl sresince ilenmi olan en byk hatalardan birisi olarak adlandryorum. Zaman geldi, bu tamamen durdurulmal. Her yeni kuak iin hakikati aramak iin, bulmak iin bir boluk brak nk hakikati bulmak onu aramaktan daha az mutluluk verir. Kutsal yolculuk gerek olandr, tapnaa ulamak deil. ocuklarna onurlu olmay ret, itaatkr, kle olmay deil. Onlarn zgr olmasna yardm et. Onlara zgrce yaamaktan ve zgrce kendini ifade etmekten daha yksek bir deer olmadn ret. Eer gerekirse herhangi bir esareti kabul etmektense lmenin daha iyi olaca konusunda onlar yetkinletir.

Ancak bu yaplmaz. Ve bu yaplmad srece dnyay Adolf Hitlerlerden, Joseph Stalinlerden, Mao Tse-tungs, Ronald Reaganlardan kurtaramazsn; insanl zorbalardan, diktatrlerden kurtaramazsn. Aslnda iten ie onlar arzuluyorsun. ten ie birisinin hayatnn tarzn ve koullarn dikte etmesini istiyorsun. Hata yapmaktan o kadar korkuyorsun ki... nk zgr olursan, doal olarak pek ok hata yapacaksn. Ama unutma hayat byle bir ey. Pek ok defa deceksin. Bunun bir zarar yok. Yine ayaa kalk ve dmemeyi ren. Daha uyank ol. Hatalar yapacaksn ama ayn hatalar tekrar etme. Kii byle bilge olur. Kii byle bir birey haline gelir. Ykseklere, yldzlara ulaan bir Sedir Aac gibi marur. Bir pigme olma. Yapabileceinin en ykseine ulamaya al. Ve ben sana diyorum ki, dnyaya gelip de onu marur yapacak bir kapasitesi olmayan, gzel ve yeni bir eyi dourmaya, retmeye, varoluu daha zengin yapmaya gebe olmayan, tek kii dahi yoktur. Dnyaya bouna gelmi tek bir kimse dahi yoktur. Hi doduunda ocuklar grdn m? Elleri kapaldr. Kapal bir el, bir yumruk gizemli bir eydir; kimse iinde ne olduunu bilemez. Ve sen hi l bir insan grdn m? Bir kimse lrken...hi yumruu olan bir l grdn m? Bu imknszdr. nsan eli ak olarak, bo, harcanm lr. Bunlar sadece mecazidir. Dediim ey udur: ocuk olaslklarla dolu olarak gelir; onun kimseyi kskanmasna gerek yoktur. Sahte benliin tesine gittike, anszn sonsuz bir gkyzn kefedersin. Bazs ona Tanr dedi, bazs Brahma ama en iyi szck Mahavira ve Gautam Buda tarafndan kullanld: onlar ona moksha dedi. Moksha "tam zgrlk" demektir; seni balayan her eyden zgrlk, sahte olan her eyden zgrlk, lecek olan her eyden zgrlk. Ve sen sahte ve lecek olan her eyden zgrletike anszn lmszln kaps sana alr. Umarm hibiriniz bu dans, bu arky, bu sonsuza dek sren mzii karmazsnz. -&-