Professional Documents
Culture Documents
Bağlama Ses Tablosu Ve Burguları PDF
Bağlama Ses Tablosu Ve Burguları PDF
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. Ses tablosu............................................................................................................................ 3 1.1. Ses Tablosunun eitleri............................................................................................... 4 1.2. Ses Tablosunun zellikleri ........................................................................................... 6 1.2.1. Damar Yaps ......................................................................................................... 7 1.2.2. Lif Yaps ............................................................................................................. 10 1.2.3. Kapak Kalnl.................................................................................................... 10 1.2.4. Bombe Miktar ..................................................................................................... 11 1.2.5. Aacn Sertlii ..................................................................................................... 13 1.3. Ses Tablosunun Montesi ............................................................................................. 14 1.3.1. Markalama ........................................................................................................... 15 1.3.2. Kesme .................................................................................................................. 16 1.3.3. Yaptrma ........................................................................................................... 16 1.3.4. Kapak Kenar Temizlii........................................................................................ 17 1.3.5. Kapak Yzey Tesviyesi ....................................................................................... 18 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 22 2. EK ................................................................................................................................... 22 2.1. Dip Eik (Tel Takaca).............................................................................................. 23 2.2. Alt Eik (Ses Eii) ..................................................................................................... 24 2.3. Ba Eik (Sap Eik)..................................................................................................... 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30 3. BURGU.............................................................................................................................. 30 3.1. Burgu Deliklerinin Almas ve Konikletirilmesi...................................................... 30 3.2. Burgu Yapm .............................................................................................................. 31 3.3. Burgularn Yerlerine Altrlmas .............................................................................. 32 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 36 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 37 KAYNAKA ......................................................................................................................... 39
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 215ESB325 Mzik Aletleri Yapm Mzrapl Halk Mzii Enstrmanlar Yapm Balama Ses Tablosu ve Burgular Balama ses tablosu ve burgular ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renim materyalidir. 40/32 Balama Tekne ve Sap modln baarm olmak Balama ses tablosu ve burgularn yapmak Genel Ama Gerekli atlye ortam ve donanmlar salandnda balama ses tablosu ve burgularn, tekniine uygun olarak yapabileceksiniz Amalar 1. Ses tablasn hazrlayarak monte edebileceksiniz. 2. Tel takaca ve ba eii yapabileceksiniz. 3. Burgular yapabileceksiniz. Ortam: Enstrman yapm atlyesi Donanm: Aa ileri temel ilem makineleri ve ltiyer el takmlar. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
ii
GR GR
Sevgili renci, Ses tablosu bir balamann en hassas ksmn oluturur. Halk dilinde kapak veya d de denilen ses tablosunun, tellerin uygulad ve zamanla artan baskya kar srekli diren gstermesi gerekirken ayn zamanda titreimleri en iyi ekilde verecek l ve biimde olmas gerekmektedir. Yine halk dilinde kulak da denilen burgularn, balamay icra ederken sert vurulara ve uzun almalara kar telleri brakmayacak kadar sk ama rahat akort yapabilecek kadar yumuak olmas gerekir. Yani ideal bir burgu, burgulukta rahat dnmeli ve burgulua sk tutunmaldr. deal bir ses tablosu ve burgu yapabilmek iin renme faaliyetlerini iyi kavrayp yeterli dzeyde aratrmalar yapnz. Uygulama faaliyetlerini olduka dikkatli, eksiksiz ve adm adm uygulaynz. Benzer faaliyeti sizden nce yapm olan arkadalarnzn yaptklar hatalar tespit ediniz. Ayn hatalara dmeyiniz. Ses tablosu veya burgular ksmen bozuk veya yanl yaptnzda dzeltebilir, tamamen yanl yaptnzda ise yenisini tekrar yapabilir ve yerine monte edebilirsiniz. Ancak, monte esnasnda tekne veya burguluk zerinde yapacanz herhangi bir tahribatn (bozuk veya yanl uygulamann) telafisi mmkn olmayabilir. Bu durumda nceki modllerdeki uygulama faaliyetlerini yaparak bu aamaya getirdiiniz balamay, tekrardan yapmak zorunda kalabilirsiniz. Elinizdeki modln baar ile tamamlanabilmesi iin gereken sre zarfnda bunu tekrar yapmak imknszdr. Bunun iin; tekne, sap ve burguluk zerinde, kesici, delici vb. herhangi bir ilem yapmadan nce dikkatli markalama ve sk kontrol yapnz. Alet veya makineyi yava ve dikkatli kullannz. Gerek duyuyorsanz veya uzun sre elinize almadnz bir alete elinizi altrmak iin yardmc bir para zerinde (bozuk, artk para) deneme, altrma yapabilirsiniz. Emin olmadnz kesme, delme, andrma vb. uygulamalar yapmadan nce retmeninize dannz.
ARATIRMA
Mzik aletleri yapan firmalarn, firma katologlarnda veya internet sitelerinde bulunan, balama ses tablosu yapmnda kullanlan aalar hakknda bilgi toplaynz. Yaknnzdaki enstrman yapm atlyelerini gezerek yaplm olan balamalarn ses tablosu ksmlarn inceleyiniz. Enstrman yapm atlyelerinde ses tablosu (kapak) hazrlama uygulamalarn gzlemleyiniz. Asl i zerinde ilem yapmadan nce, konu anlatmlarndaki nemli noktalara dikkat ederek ve atlye almalarndaki gzlemlerinizi de katarak yardmc ya da bozuk paralar zerinde egzersiz uygulamalar yapnz. Uygulanacak ilem iin birden fazla teknik var ise onlar da nceden deneyerek ie ve el becerinize uygun yapm tekniklerini seerek i zerinde uygulaynz.
1. SES TABLOSU
Anadoluda d, gs ya da kapak da denilen ses tablosu, bir balamann en hassas ksmn oluturur. Ayn zamanda sesin tnsnda belirleyici bir neme ve etkiye sahiptir. Kapak aacnn sert ya da yumuak oluu, bombesinin az ya da okluu, bunlarla orantl olarak kapak aacnn kalnl, damar yaps (yllk halkalar ve kesim yn) lif yaps (liflerin dzgnl, kvrk olmamas ve eit aralkl olmas) gibi etmenler, ses tablosunun kalitesini etkileyen temel faktrlerdir. Bir kapan tek bana ideal zellikler tamas yetmez. Ancak dier ksmlarla (teknesap) uyumlu zellikte bir kapak en ideal sesi verir (iletir).
Bir ses tablosunun grevi, eik sayesinde tellerin titreimini alarak damarlar arasnda en ulara kadar titreerek iletmektir. Bu titreimi olabildiince uzun yapmal ve yumuak bir ses vermelidir. Ses tablosu aacnn zellikleri bu titreimleri iletmeye ne kadar msaitse, o kadar iyi bir kapak grevi grr. Ayn zamanda iyi bir ses tablosunun uzun mrl olmas ve tellerin gerilmelerine kar dayankl olmas istenir. Budakl veya lif kvrkl olan aalardan ses tablosu yaplmaz. yi bir kapak aac, dzgn lifli, mmknse 1-1,5 mm mesafede eit damar aral olan ve damarlar yzeye dik gelecek ekilde kesilmi, iyi kurutulmu, yumuak karakterli, homojen renkli, kolay ilenebilen bir aa olmaldr.
Ses tablolar (kapaklar) am ailesi aalarndan, tek para olarak, kenarlarna yanak ilave edilerek veya simetrik iki parann tutkal ile yaptrlarak eklenmesi ile hazrlanrlar. Tek para kapak: Makul olan ve aranan kapak, tek para aatan hazrlanm olan kapaktr. Eskiden kusursuz nitelikte uygun genilikte tek para aa bulmak olduka zor iken gelien teknoloji ve bilin sayesinde sadece enstrman yapmnda kullanlmak zere zel yetitirilmi ve kesilmi kapak aalarna ulamak artk daha kolaydr. Tek para kapan, dzgn ve eit aralkl damar yaps olan tr daha makuldr. Eer damar yaps yekpare deilse sk dokulu ksm, tiz tellerin baland ksma denk gelecek ekilde ayarlamak gerekir. Yanak ilaveli kapak: zellikle byk tekneli balamalar iin aranan zelliklerde, uygun genilikte kapak aac bulunamad durumlarda, kapak aacnn kenar ksmlarna baka tr aalardan ilaveler yaplr. lave olarak genellikle koyu renkli ard aac kullanlr. Eskiden daha sk kullanlan bir yntemdir. Ancak zamanla baka niteliklerde ve ses tablosu olmaya msait olmayan aalardan yaplan ilavelerin sesi frenledii, kenar ksmlarn sesi fazla etkilemediinin farkna varlmtr. Gnmzde pek tercih edilmeyen bir kapak eididir. ki paral kapak: Tek para aacn bulunamad durumlarda yanak ilaveli kapak trnn yerine kullanlan bir kapak eididir. Burada ekleme yeri ortaya geldii iin ve ses orta ksmdan saa ve sola doru ayn anda hareket ettiinden titreimi olumsuz etkilememektedir. Hatta simetrik iki parann eklenmesi sayesinde damar yaps ve estetik grnm itibari ile tek para kapaktan bile daha elverilidir. Ancak eklemeli olduundan darbelere kar, tek para kapaa gre daha dayankszdr. Her eit kapak da yz ve cumbalar rendelenerek genilikleri karlm ve boylandrlm olarak hazrlanrlar. Daha sonra kalnlklar karlmak zere erit testere makinesinde kaba olarak 6-7 mm kalnlkta kesilirler. 15 mmden ince paralar (iki kapak vermeyecek kadar ince olan tablolar), erit testere makinesinde kesilmeden direkt olarak 5
kalnlk makinesinde rendelenerek kalnlklar net lye karlr. Kaba kesilen kapaklar, rende ile net lye getirilir. Duruma gre bir kalp yardm ile (kapak altna destek paras koyarak) kalnlk makinesinde veya kalibre zmpara makinesinde de net lye getirilebilir. Ancak her iki makinenin de sevk ve bask silindirleri, paray ezerek liflerin skmasna sebebiyet verebilmektedir. Bu yzden eer makine kesimi kadar homojen (her noktada eit kalnlk) bir ilem yapabQilecekseniz daha fazla zaman alsa bile, elde rendeleme yapmay tercih etmenizde fayda vardr. Resim 1.2de, erit testere makinesi nnde kalnlklar karlmak zere hazrlanm kapak aalarn gryorsunuz. Makine tablosu zerinde ise kaba kesimleri yaplm kapaklar grlmektedir.
gerekir. Bu sesi elde edebilmek iin ses tahtasnn seimi ve yapmnda sertlik, kalnlk, bombe miktar, damar yaps ve lif yaps gibi etmenlerin uygunluuna ve uyumuna dikkat etmek gerekir.
Bir aacn her sonbaharda ve her ilkbaharda ayn miktarda gne n alarak her dnemde birbirinin ayn ve benzer zellikte yllk halkalar oluturaca dnlemez. 7
Dolays ile halkalar arasndaki darlk, genilik farklar, doku yapsndaki sklk, yumuaklk farklar, sesin, (titreim dalgalarnn) eit ve dzgn admda ilerlemesine engel tekil eder.
Bir ses tablosunun (dier etmenlerden baka) damar aralklarnn (yllk halkalarnn) dzgn ve eit aralklardan olumas, sesin gzel kmasn salar. Ses tablosunda ideal damar aralklar 1- 1,5 mmdir. Balama volml ve ses derinlii olan bir sazdr. Sk dokulu aalarda ses dalgalar birbirine arparak ses hzn keser. Eer kapak tek para aatan hazrlanm ise doku aralklarnn eit olmasna dikkat edilmelidir. Kapan damarlar eit aralkl deilse yani bir taraf sk dokulu, dier taraf seyrek dokulu ise sk dokulu ksm, tiz tellerin olduu tarafa gelecek ekilde ayarlamak gerekir. nk tiz tellerin ses iddeti fazla, vibrasyonu azdr. Ters ekilde pes tellerin ise ses iddeti az, vibrasyonu uzundur. Sk dokulu damar yaps sert bir ksm olduundan mzrap darbelerine kar daha dayankl olacaktr. Bundan dolaydr ki kapan damar yaps dzgn ve eit aralkl yekpare deilse sk dokulu ksm (balamann sap ksm yukar doru iken) teknenin sana gelecek ekilde yerletirmek gerekir.
Eer kapak iki parann birbirine eklenmesi ile hazrlanm ise (bu kapak dierine gre dayanm ynnden zayf olmasna karn, estetik adan gzel ve titreimi iyi olan bir kapaktr) seyrek damarlar ortaya, sk damarlar kenara gelecek ekilde hazrlanmaldr. Bu ekilde hazrlanm bir kapan ses derinlii artar. Doyurucu bir sese kavuur. 8
Ses tablosunun makta ksmlarndaki yllk halka yaps yzeye dik gelmelidir. Aacn kesim ynne gre elde edilii srasnda damar yapsnn saa veya sola yatk oluu ses iletimini olumsuz etkileyen dier etmenlerdir.
10
Yanda (ekil 1.8) damarlar yzeye dik gelen 5 mm kalnlnda hazrlanm bir kapak gryorsunuz. Hazrlanm olan kapak, ierisinde bulunduu ortamn nemine uyum salayarak biim deiikliine uramtr. Kapan oluturduu bombe ses tablosu olarak kullanmna engel tekil etmez. Zaten ses tablolar, tekne aznda bombe oluturacak ekilde yerine altrlarak taklrlar.
11
Kapak bombesinin ne kadar olmas gerektii, tekne ve kapak uyumuna, kapak aacnn durumuna gre deiir. Sert yapl bir kapaa fazla bombe verilirse bombeden tr kapan iindeki damarlarda skma olacaktr. Bu skmada sonbahar damarlarnn titremesini engelleyecek; metalik, sert bir ses kmasna neden olacaktr. Ayn ekilde yumuak yapl bir aaca da ok az bombe verilirse sonbahar damarlarnn titremesi iin gereken gerginlik olmayacandan vibrasyonu azalacak, ayrca eiin yapaca baskya diren gsteremeyecei iin kapak kecektir. Uygun olan bombe miktar her aacn durumuna gre farkllk gstermekle birlikte, genel olarak sert aalarda 3 mm, orta sert aalarda 4 mm, yumuak aalarda 5 mm olacak ekilde ayarlanmaldr. Ses tablosunun bir yzn sya maruz brakarak kapan snan yznde aacn iindeki z suyu atarak (kuruyarak) ekil deitirmesini salamak, uygun bir bombe verme yntemi deildir. Byle bir uygulamada hem aacn lifleri youn ve ani s ile zarar grr. Hem de sfr veya sfra yakn nem derecesine kadar kurutulmu aa, tekrar bulunduu ortamn nem derecesine uyum salayacandan, biimindeki deiiklik (bombelik) geici olacak, bombesi zamanla deierek kapakta kmeler oluacaktr. Ses tablosunda bombe, tablo zerinden deil, tekne azndan tala kaldrarak verilmelidir. Ancak bombenin yetersiz kald dnlyorsa kapak takldktan sonra tesviye ilemi yaplrken ufak dzeltmeler yaplabilir.
12
Ses tablosunda bombe iin, balama teknesi az yukar gelecek ekilde tesviyeci mengenesine balanr. Tekne yanlarnn az ksm, orta ksmndan tel takacana doru kenar yzeyinden rendelenerek kotu drlr. Rendelenen ksm, yanak ilavesi yaplm ses tablolarnda, yanak ksmlarnn tekneye dedii yere denk gelir. Bir baka ifade ile balama teknesini, sap aaya ve yz kendimize bakacak ekilde surat hizamzda karmza alrsak saat 12 yn, tel takacann (dip eik) olduu yeri gsterir. te tam bu pozisyonda rendelenecek olan ksmlar, saat 1-3 aras ile 9-11 aras ksmlardr. Bu ksmlar, aacn zelliine gre 3-5 mm kadar rendelenerek kapaa tekne zerinden bombe verilmi olur (bk. Resim 1.4).
13
Bu llerin dna klrsa, yani yumuak bir tekneye, yumuak bir ses tablosu taklrsa ak olmayan, vibrasyonu ksa bir ses elde edilmi olur. Sert bir tekneye, sert bir ses tablosu taklrsa ses metalik olur. Yumuak ses tablolarnn bombe miktar normalden biraz daha fazla, sert kapaklarnki ise normalden biraz daha az olmaldr. Yumuak ses tablosuna az bombe verilirse kme meydana gelirken sert ses tablosuna fazla bombe verilirse zaten sk dokulu olan damar yaps daha da skr ve titreimleri iyi iletmezler. Kapal bir ses verir. Tekne Aac Yumuak Orta sert Sert ok sert Tekne eper Kalnl 5 mm 4,5 mm 4 mm 4 mm Ses Tablosu Aac Fark etmez Orta sert Yumuak Yumuak Ses Tablosu Kalnl 4,5 mm 4,5 mm 5 mm 5 mm
Aacn sertlii doku yapsndan anlalr. Sert bir aaca cisimler daha zor batar (ivi, pergel gibi) ve kolay markalama iaretleri yaplr. Yumuak bir aaca cisimler daha kolay batar. Kalem ucu yzeye batma yapaca iin rahat markalama yaplamaz. izgiler dalr. Bundan baka sert aalar daha kolay izilir, yumuak aalar daha fazla esner. Sert aalarn damar yaps sk, yumuak aacn damar yaps daha seyrek olur.
14
1.3.1. Markalama
Yaptrma ileminden nce kapak, tekne zerine simetrik olarak yerletirilerek markalanr. Markalama ilemini iki ekilde yapmak mmkndr: Kapak stnden markalama
Bu yntemde kapak yzeyi tezgha gelecek ekilde, tezgh zerine konur. Tekneye yapacak olan yzey, genilik ynnde iki eit simetrik paraya blnecek ekilde orta noktasndan boydan boya paralel izgi ile izilir. Balama teknesinin, n ve arka takozlarnn orta noktas da ayn ekilde iaretlenerek ekseni belirlenir. Tekneyi simetrik iki eit paraya ayran bu iaret izgileri, tekne yzeyinden grnecek ekilde yzeye tarlr. Tekne zerindeki eksen izgileri ses tablosu zerindeki eksen izgisi ile akacak ekilde, tekne kapak zerine yerletirilir. Tekne zerine bir elimizle bask yaparken dier elimizle tekne evresi kalem ile izilerek teknenin formu kapak zerine aktarlr. Bu yntemde eksen izgilerini aktrmak ve tekneyi oynatmadan markalamay tamamlamaya dikkat etmek gerekir.
Kapak altndan markalama Bu yntemde tekne altta, kapak aac st taraftadr. Balama teknesi tezgh zerinde tesviyeci mengenesi ile sap dibinden balanr. Dier yntemde olduu gibi kapak ve tekne eksen zerinden iaretlenir ve izgiler grnecek ekilde yzeye tarlr. Kapak yapacak yzeyi eksen izgileri akacak ekilde tekne zerine yerletirilir. Kapak zerinden bir elimizle bask yaparken dier elimizle tekne evresi kapak altndan izilerek markalanr.
15
Her iki yntemde de tekne ve kapak, ikence ile balanabilir. Bu sayede kapak yzeyinin tekne azn tam olarak (bombe iin rendelenen ksmlar da) kapatmas salanr. kence ile yaplan sabitleme ilemi, daha pratik olarak kt bant ile de yaplabilir. Kullanm daha kolay ve pratiktir. Markalama ileminde dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de, kapan daha estetik olan ksm tekne dna, grnm gzel olmayan ksm tekne iine gelecek ekilde yerletirilerek markalama yaplmaldr.
1.3.2. Kesme
Markalanan kapak yzeyi, marka izgilerinin 2-3 mm dndan dekopaj testere makinesi ile kesilerek tekneye takmaya hazr hle getirilir. Kesim ileminde yeteri kadar hassas olunamayacaksa (kesimin marka izgilerinden ieri tama ihtimali varsa), dekopaj kesimi 4-5 mm izgi dndan yaplarak trp ile elde 2 mmye kadar drlr. Dekopaj testere veya ince erit lama taklm (1 cmlik) erit testere makinesinin olmad durumlarda, kesme ilemi el dekopaj makinesinde veya kl testere ile de yaplabilir. Makine kesiminde tablo zerine oturan i paras, daha gvenli kesilir. Eer elde tezgh zerinde kesim yaplacaksa i parasnn kesim esnasnda esnememesine ve zorlanmamasna dikkat edilmelidir. Zira kapak ince ve geni yzeyli olduundan krlmaya, atlamaya ok msait bir i parasdr. Kesim iin kullanlan kesicinin bilenmi olmasna dikkat edilmelidir. Sadece kesme ileminde deil, para zerinde yaplan her ilemde yeteri kadar hassas davranlmaldr.
1.3.3. Yaptrma
Eksenine gre markalanan ve markalama izgilerinden 2 mm takn olarak kesilen ses tablosu, gene ekseni tekne ekseni ile akacak ekilde tutkal ile yerine yaptrlr. Tutkallama iin tekne yapmnda da kullanlan scak glten tutkal (boncuk tutkal) kullanlr. Tutkal yalnzca tekne aznn cumbasna ve takoz yzeylerine srlr. Ses tablosuna tutkal srlmez. Yaptrma ileminden hemen sonra kapak yzeyinden tekne yanlarna doru kt bant ekilir. Bant ekme ilemi ile kapan tekneye bask uygulamas ve btn tekne kenar yzeyini rterek kapatmas salanmaldr. Bunun iin kt bant nce kapak 16
yzeyine yaptrlmal, daha sonra tekne dilim yzeylerine doru ektirerek yaptrlmaldr. Yapma ileminin tam ve eksiksiz olmas iin kt bant ile yeteri aralklarla ve bant yeteri kadar uzunlukta yaptrmak gerekir. Kapak, tekne az yzeyine her noktada temas etmeli arada boluk kalmamaldr. zellikle bombe iin rendelenen ksmlarn iyi yapmasna dikkat edilmelidir. Bantn daha iyi yapmas iin yzeyler tozdan arndrlmaldr. Yaptrma ilemi biten tekne ve kapak, kurumaya braklr. Tutkaln tam kurumas iin en az 4-5 saat beklenmelidir. Tablo kenar fazlalklarn tralamak, yzey tesviyesi yapmak veya balama zerinde baka bir ilem yapmak iin bir sonraki gn beklemekte fayda vardr.
17
Yukardaki trp ile kapak kenar temizlii yapldktan sonra zmparadan nce sistire ile dzeltme ilemi grlmektedir.
18
lsne
Ses tablosun markalaynz. Markalanan ksmlarn 4-5 mm dndan kaba kesimini yapnz. Ses tablosun marka izgilerine 2 mm kalana kadar trpleyiniz.. Tekne ve arndrnz. kapak yzeylerini tozdan
Tekne azna ve takoz yzeylerine tutkal srnz Kapa eksen izgileri akacak ekilde tekne azna yerletiriniz. Bant ile bask oluturacak ekilde kapak yzeyini yaptrnz.
19
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Ses tablosu aacn ebatladnz m? erit testere makinesinde 6-7 mm kalnlnda dilimlediniz mi? Rendeleyerek net kalnlk lsne getirdiniz mi? Ses tablosun markaladnz m? Markalanan ksmlarn 4-5 mm dndan kaba kesimini yaptnz m? Ses tablosun marka izgilerine 2 mm kalana kadar trplediniz mi? Tekne ve kapak yzeylerini tozdan arndrdnz m? Tekne azna ve takoz yzeylerine tutkal srdnz m? Kapa eksen izgileri akacak ekilde tekne azna yerletirdiniz mi? Bant ile bask oluturacak ekilde kapak yzeyini yaptrdnz m? Kenar fazlalklarn trp ve zmpara takozu ile traladnz m? Balamann yzey tesviyesini yaptnz m? Evet Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
20
2.
3.
4.
5.
6.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 21
AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam ve donanm salandnda tekniine uygun olarak tel takaca ve ba eii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizde bulunan (arkadalarnzn, akrabalarnzn ya da sat reyonlarnda grdnz) balamalarn eik ksmlarn inceleyiniz. Gzlem ve incelemelerinizde, allm tekniklerin dnda, deiik bir birleme yntemi gzlemlerseniz, bunu rapor hline getirerek snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.
2. EK
Balamada ayr eik vardr: Bunlardan ilki tel takaca ya da tel takozu da denilen dip eiktir. Arka takoz zerinde tekne ile kapan birletii yerde bulunur. zerindeki deliklere balamann telleri taklr. kincisi kpr de denilen alt eiktir. Ses tablosu zerinde bulunur. Tellerin titreimini ses tablosuna iletir. Sese etkisi bakmndan son derece nemli olmakla beraber, balamann zerinde sabit bir para olmad iin sonradan bamsz olarak yaplarak tel ile birlikte yerine taklrlar. ncs ise sap eik de denilen ba eiktir. Sap ile burguluun birletii yerde bulunur. Sap zerinde tellerin perdelere dememesini salar.
22
Eik yapmnda uygun sertlikte aa kullanlmasna nem gstermek gerekir. Alt eik iin aacn damar yaps, kesim yn de nemlidir. Eikler iin dikkat edilmesi gereken en nemli husus her nn de ayn dorultuda olmas, ayn tel aralklarna sahip olmas ve balamann ekseninde bulunmasdr. Eikler Dip eik (Tel takaca) Alt eik (Orta eik, ses eii, kpr) Ba eik (Sap eii, st eik) Dikkat edilmesi gerekenler Hepsi ayn dorultuda olmal Hepsinde tel aralklar eit olmal Hepsi balama eksenini ortalamal
Tel takaca arka takoza yapr. Delme ilemi iin sap genilii, ayn dorultuda dip eik zerine marka edilir ve el breyzi ile eik zerine (ses tablosu yzeyine dik) birer mmlik tel delikleri uygun aralklarla alr. Teller arasndaki aklk kullanc kiinin isteine gre ayarlanabilir. Ancak zel bir durum yoksa genel olarak erli grup teller dtan da 5 mm, ikierli grup teller ise 3 mm olacak ekilde ve grup tellerin aras eit kalacak ekilde ayarlanmaldr (bk. ekil 2.2).
23
Dip eik, yerine iyi altrlp kusursuz yaptrlmaldr. Aksi takdirde btn tellerin gerilmelerine dayanamayarak yerinden kma veya oynamalar meydana gelebilir. Dip eikler makinelerin gvenlik asndan el verdii lde kaba kesimleri yapldktan sonra elde hazrlanrlar. Dip eiklerin piyasada ok deiik grnmde yaplanlar vardr. eitli ekillerde yaplsalar da hepsi diktrtgen veya L kesitlidir.
24
Alt eik 3,5-4 mm taban geniliinde, 0,5 mm tepe geniliinde ve 4,5- 5 mm yksekliinde yaplr (bk. ekil 2.4.A). Ancak bu ksm sesin tnsn deitirmek zere 4- 6 mm arasnda deiik yksekliklerde de yaplabilir. Eik ykseldike ses tizleir. Eiin ba ksmlar tabandan, tepeye 60 dz ya da ibkey eimli olur. Balama ses eiinin, ses tablosuna ok iyi temas etmesi gerekir. Eer iyi temas etmezse ses gerektii gibi iletilmez ve algda bir takm nlamalar oluur. Eik altnn, ses tablosuna tam temas salamas iin bombeli tablo yzeyine tam olarak oturmas gerekir. Bunun iin ses eii kabaca hazrlanr. Ses tablosu zerine 240 numara kt tabaka zmpara yerletirilir. Eik, olmas gerektii pozisyonda zmpara zerine konur. Eiin alt yzeyi, ileri-geri ve yava hareketlerle ses tablosunun bombesini alacak ekilde zmparalanr. Eie fazla bask uygulanrsa tablo kme yapacandan eik altnn ibkey bombesi ile ses tablosunun dbkey bombesi ayn olmayacaktr.
Alt eiin st ksmna, tellerin geecei yerlere kertik alr. Tel kalnln iine alacak genilikte ve tel kalnlnn yars kadar derinlikte kertilen bu yerlerin birbirleri ile arasndaki mesafe, ayn tel takacanda olduu gibi ba eik zerinden tanarak markalanr. Ses eii l ve biimine getirildikten, taban bombesi ve tel kertikleri aldktan sonra taban ksmnda grup tellerin arasnda kalan boluk ksmlar boaltlr (bk. ekil 2.4.B). Boaltma ilemi ince dili balksrt ee ve silindir bir para zerine sarlm zmpara ile yaplr. Sadece grup tellerin altnda kalan ksmlarn ses tablosuna temas etmesi, eiin ses titreimlerini tabloya daha iyi iletmesini salayacaktr. 25
Alt eik balama zerinde tellerin sktrmas ile durduundan yapm bittikten sonra, tel takma ve akort ilemleri srasnda kullanlmak zere saklanr. Eiklerin burada ileni sras, balama zerinde tekneden sapa doru srasna gre olmasna karn, ilk nce ba eiin (sap eii), daha sonra dip eiin (tel takacann), son olarak da alt eiin (ses eii) yaplmasnn ve delik ve kertmelerin sap eik zerinden markalanarak yaplmasnn faydas vardr.
Ba eik diktrgen kesitli olarak hazrlanr. Yeri markalanarak 2-3 mm derinliinde oyulur. Sap yzeyinden 2,5-3 mm takn olacak ekilde scak tutkal ile yerine yaptrlr. Sap genilii ile ayn boyda olmas iin sap geniliinden 2-3 mm fazla yaplarak daha sonra fazlalklar tralanr. Yapm tamamlandktan sonra zerine ekil 2.2de gsterildii gibi tel kertikleri alr.
26
27
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Ba eii hazrladnz m? Ba eik yerini markalayarak oydunuz mu? Ba eii yerine yaptrdnz m? Kenar fazlalklarn temizlediniz mi? Tel yerlerini markalayarak kerttiniz mi? Dip eii hazrladnz m? Dip eik yerini markalayarak oydunuz mu? Dip eii yaptrdnz m? Tel yerlerini markalayarak deldiniz mi? Alt eii hazrladnz m? Tel yerlerini kerttiniz mi? Evet Hayr
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
28
6.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
29
RENME FAALYET3
AMA
RENME FAALYET3
Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve gerekli donanm salandnda tekniine uygun olarak balama burgularn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Mzik aletleri yapan firmalarn, firma katologlarnda veya internet sitelerinde bulunan, balama burgu yapmnda kullanlan aalar hakknda bilgi toplaynz. Yaknnzdaki enstrman yapm atlyelerini gezerek, yaplm olan balamalarn burguluk ksmlarn inceleyiniz. Enstrman yapm atlyelerinde burgu ve burguluk hazrlama ve altrma uygulamalarn gzlemleyiniz.
3. BURGU
Sapn ba eikten sonraki u ksmnda, geriye eimli olarak duran ksmna burguluk, burguluk zerine taklan paralara da burgu denir. Halk dilinde burguya, kulak da denilmektedir. Balamalarda ve dier tm telli enstrmanlarda burgu, telleri st ksmda tutmaya ve akort etmeye yarar.
mesafede olmas gerekir. n yzden ve yan ksmdan alan deliklerin akmamasna dikkat edilmelidir. El breyzine, 6-6,5 mmlik matkap taklr. Matkabn merkezden kaymamas iin markalanan yerlerin merkezi bzlanr. El breyzi sapa dik (90) tutulur. Yava ve dikkatli bir ekilde burguluk dier taraftan matkap kana kadar delinir. Delme ilemi nce n yzey, daha sonra yan yzey olmak zere, utan sapa doru srayla yaplr.
Burguluk zerinde alan delikler, rayba denilen zel kesici kalemlerle konikletirilir. Konik raybann, delik apna uygun olmas gerekmektedir. Raybalama ilemi deliin alt noktasndan st delik balangcna doru, raybann konik yapsn alana kadar devam ettirilir.
Burgunun sapa giren ksm hari olmak zere, sap ile tutamak arasnda kalan ksm 1,5 cm olmaldr. Bu l btn burgularda ayn olmaldr. Tutamak ksm, rahat kavranmal dier burgulara arpmadan rahat dnebilecek biimde olmal ve dnerken zorlanmalarda krlmayacak kalnlkta yaplmaldr. Burgunun konik ksmnn st tarafna, iinden tel geirmek zere eksen hizasndan 1 mmlik delik delinir. Torna makinesinde burgular silindir eklinde hazrlanp koniklikleri burgutra denen zel bir aletle yaplr. Burgu aacnn, burguluk aac (sap aac) ile uyumlu olmas gerekir. Her ikisi de ayn sertlikte olursa burgular yuvas iinde rahat dnmez. Dolays ile akort yapmak zorlar. Burgu ile burguluun uyumu konusunda orta noktay yakalamak gerekir. Yuvasnda fazla rahat dnen bir burgu da kolay akort brakr (tel gerilimine dayanamaz ve yuvasnda dnerek teli brakr). deal bir burgu akort yapabilmek iin rahat dnmeli ve icra esnasnda ve sonrasnda tellerin yaratt gerilmelere kar dayanacak kadar burguluk deliklerine iyi tutunmaldr.
Akort burgularnn istenilen kvamda akort tutmas iin eitli maddeler kullanlr. Srtnmeyi arttrmak iin burgunun delie giren konik yzeyine tebeir, pudra gibi maddeler srlrken srtnmeyi azaltmak ve burgunun yuvasnda kolay dnmesi iin gene ayn yzeye balmumu, parafin, kuru sabun veya 7B-8B gibi en yumuak numara kurun kalem tozu srlr. Yanda son zamanlarda yaplmaya balanan gitar burgular grlmektedir. Gitar yapmnda kullanlan bu burgularn balama zerinde uygulanmas, estetik ynden farkl grnmesine karn balama yapmclar tarafndan pek uygun grlmemekte ve tercih edilmemektedir.
33
Burgular hazrlaynz. Burgu zerindeki tel deliini anz. Burgular burgu tranda konikletiriniz. Burgular yuvalarna altrarak taknz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Burgu deliklerini atnz m? Delikleri rayba ile konikletirdiniz mi? Burgular hazrladnz m? Burgu zerindeki tel deliini atnz m? Burgular burgu tranda konikletirdiniz mi? Burgular yuvalarna altrarak taktnz m? Evet Hayr
1. 2. 3. 4. 5. 6.
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 34
2.
3.
4.
5.
6.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz. 35
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
36
37
NERLEN KAYNAKLAR
Mzik aletleri yapm atlyeleri niversitelerin enstrman yapm blmleri Balama sat yapan maazalar nternette balama imalat ile ilgili siteler
38
KAYNAKA KAYNAKA
AIN Cafer, Balama Yapm Sanat, Emek Basmevi, stanbul, 2004. AIN S.Ycel, Trk Halk Mzii Sazlarndan Balama ve Kemanenin Son Yapm Teknikleri (Sanatta Yeterlilik Tezi), T, 1998. COPUOLU Mustafa, stanbulda Profosyonel Balama Yapmclar ve Teknik zellikler (Yksek Lisans Tezi), T,1993. COKUN brahim, Balama algsnda Ses Tablosunun ncelenmesi, (Yksek Lisans Tezi), T, 1991. DEMR Ouz, Balamadaki Eik Sistemi zerine Uygulama (Yksek Lisans Tezi), T, 2002.
39