T.C.

MLL ETM BAKANLII

MZK ALETLER YAPIMI

BALAMA SES TABLOSU VE BURGULARI

215ESB325

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. Ses tablosu............................................................................................................................ 3 1.1. Ses Tablosunun eitleri............................................................................................... 4 1.2. Ses Tablosunun zellikleri ........................................................................................... 6 1.2.1. Damar Yaps ......................................................................................................... 7 1.2.2. Lif Yaps ............................................................................................................. 10 1.2.3. Kapak Kalnl.................................................................................................... 10 1.2.4. Bombe Miktar ..................................................................................................... 11 1.2.5. Aacn Sertlii ..................................................................................................... 13 1.3. Ses Tablosunun Montesi ............................................................................................. 14 1.3.1. Markalama ........................................................................................................... 15 1.3.2. Kesme .................................................................................................................. 16 1.3.3. Yaptrma ........................................................................................................... 16 1.3.4. Kapak Kenar Temizlii........................................................................................ 17 1.3.5. Kapak Yzey Tesviyesi ....................................................................................... 18 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 22 2. EK ................................................................................................................................... 22 2.1. Dip Eik (Tel Takaca).............................................................................................. 23 2.2. Alt Eik (Ses Eii) ..................................................................................................... 24 2.3. Ba Eik (Sap Eik)..................................................................................................... 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30 3. BURGU.............................................................................................................................. 30 3.1. Burgu Deliklerinin Almas ve Konikletirilmesi...................................................... 30 3.2. Burgu Yapm .............................................................................................................. 31 3.3. Burgularn Yerlerine Altrlmas .............................................................................. 32 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 36 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 37 KAYNAKA ......................................................................................................................... 39

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 215ESB325 Mzik Aletleri Yapm Mzrapl Halk Mzii Enstrmanlar Yapm Balama Ses Tablosu ve Burgular Balama ses tablosu ve burgular ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renim materyalidir. 40/32 Balama Tekne ve Sap modln baarm olmak Balama ses tablosu ve burgularn yapmak Genel Ama Gerekli atlye ortam ve donanmlar salandnda balama ses tablosu ve burgularn, tekniine uygun olarak yapabileceksiniz Amalar 1. Ses tablasn hazrlayarak monte edebileceksiniz. 2. Tel takaca ve ba eii yapabileceksiniz. 3. Burgular yapabileceksiniz. Ortam: Enstrman yapm atlyesi Donanm: Aa ileri temel ilem makineleri ve ltiyer el takmlar. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Ses tablosu bir balamann en hassas ksmn oluturur. Halk dilinde kapak veya d de denilen ses tablosunun, tellerin uygulad ve zamanla artan baskya kar srekli diren gstermesi gerekirken ayn zamanda titreimleri en iyi ekilde verecek l ve biimde olmas gerekmektedir. Yine halk dilinde kulak da denilen burgularn, balamay icra ederken sert vurulara ve uzun almalara kar telleri brakmayacak kadar sk ama rahat akort yapabilecek kadar yumuak olmas gerekir. Yani ideal bir burgu, burgulukta rahat dnmeli ve burgulua sk tutunmaldr. deal bir ses tablosu ve burgu yapabilmek iin renme faaliyetlerini iyi kavrayp yeterli dzeyde aratrmalar yapnz. Uygulama faaliyetlerini olduka dikkatli, eksiksiz ve adm adm uygulaynz. Benzer faaliyeti sizden nce yapm olan arkadalarnzn yaptklar hatalar tespit ediniz. Ayn hatalara dmeyiniz. Ses tablosu veya burgular ksmen bozuk veya yanl yaptnzda dzeltebilir, tamamen yanl yaptnzda ise yenisini tekrar yapabilir ve yerine monte edebilirsiniz. Ancak, monte esnasnda tekne veya burguluk zerinde yapacanz herhangi bir tahribatn (bozuk veya yanl uygulamann) telafisi mmkn olmayabilir. Bu durumda nceki modllerdeki uygulama faaliyetlerini yaparak bu aamaya getirdiiniz balamay, tekrardan yapmak zorunda kalabilirsiniz. Elinizdeki modln baar ile tamamlanabilmesi iin gereken sre zarfnda bunu tekrar yapmak imknszdr. Bunun iin; tekne, sap ve burguluk zerinde, kesici, delici vb. herhangi bir ilem yapmadan nce dikkatli markalama ve sk kontrol yapnz. Alet veya makineyi yava ve dikkatli kullannz. Gerek duyuyorsanz veya uzun sre elinize almadnz bir alete elinizi altrmak iin yardmc bir para zerinde (bozuk, artk para) deneme, altrma yapabilirsiniz. Emin olmadnz kesme, delme, andrma vb. uygulamalar yapmadan nce retmeninize dannz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve gerekli donanm salandnda tekniine uygun olarak balama ses tablasn hazrlayarak monte edebileceksiniz.

ARATIRMA
Mzik aletleri yapan firmalarn, firma katologlarnda veya internet sitelerinde bulunan, balama ses tablosu yapmnda kullanlan aalar hakknda bilgi toplaynz. Yaknnzdaki enstrman yapm atlyelerini gezerek yaplm olan balamalarn ses tablosu ksmlarn inceleyiniz. Enstrman yapm atlyelerinde ses tablosu (kapak) hazrlama uygulamalarn gzlemleyiniz. Asl i zerinde ilem yapmadan nce, konu anlatmlarndaki nemli noktalara dikkat ederek ve atlye almalarndaki gzlemlerinizi de katarak yardmc ya da bozuk paralar zerinde egzersiz uygulamalar yapnz. Uygulanacak ilem iin birden fazla teknik var ise onlar da nceden deneyerek ie ve el becerinize uygun yapm tekniklerini seerek i zerinde uygulaynz.

1. SES TABLOSU
Anadoluda d, gs ya da kapak da denilen ses tablosu, bir balamann en hassas ksmn oluturur. Ayn zamanda sesin tnsnda belirleyici bir neme ve etkiye sahiptir. Kapak aacnn sert ya da yumuak oluu, bombesinin az ya da okluu, bunlarla orantl olarak kapak aacnn kalnl, damar yaps (yllk halkalar ve kesim yn) lif yaps (liflerin dzgnl, kvrk olmamas ve eit aralkl olmas) gibi etmenler, ses tablosunun kalitesini etkileyen temel faktrlerdir. Bir kapan tek bana ideal zellikler tamas yetmez. Ancak dier ksmlarla (teknesap) uyumlu zellikte bir kapak en ideal sesi verir (iletir).

Resim 1.1: Balama kapann grnm

Bir ses tablosunun grevi, eik sayesinde tellerin titreimini alarak damarlar arasnda en ulara kadar titreerek iletmektir. Bu titreimi olabildiince uzun yapmal ve yumuak bir ses vermelidir. Ses tablosu aacnn zellikleri bu titreimleri iletmeye ne kadar msaitse, o kadar iyi bir kapak grevi grr. Ayn zamanda iyi bir ses tablosunun uzun mrl olmas ve tellerin gerilmelerine kar dayankl olmas istenir. Budakl veya lif kvrkl olan aalardan ses tablosu yaplmaz. yi bir kapak aac, dzgn lifli, mmknse 1-1,5 mm mesafede eit damar aral olan ve damarlar yzeye dik gelecek ekilde kesilmi, iyi kurutulmu, yumuak karakterli, homojen renkli, kolay ilenebilen bir aa olmaldr.

1.1. Ses Tablosunun eitleri

Yukarda belirtilen ve aadaki ses tablosunun zellikleri ksmnda daha geni aklanan nitelikleri en ideal olarak am familyasna ait aalar verir. Bu aalar ierisinde ladin aac birinci sradadr. Ses tablosu yapmnda en ideal aa ladindir. Onun bulunamad durumlarda kknar veya Kanada am kullanlr. Ladin aac lkemizde Karadenizin dalk ksmlarnda yetiir. En iyi ladin, Borka ladini diye bilinir ve Artvin blgesinde yetiir. Kknar ise Karadeniz kylarnda, Uluda, Kaz Dalar ve Toroslarda yetiir. Kaz Dalarnda andz, Toroslarda beyaz am diye bilinir (daha geni bilgi iin Balama Yapm in n Hazrlk ile Aa Seimi modllerine baknz.). Ses tablosu yapld aacn eidine gre adlandrlr. Bundan baka elde edili yntemine gre ses tablolar eittir:

ekil 1.1: Kapak eitleri

Ses tablolar (kapaklar) am ailesi aalarndan, tek para olarak, kenarlarna yanak ilave edilerek veya simetrik iki parann tutkal ile yaptrlarak eklenmesi ile hazrlanrlar. Tek para kapak: Makul olan ve aranan kapak, tek para aatan hazrlanm olan kapaktr. Eskiden kusursuz nitelikte uygun genilikte tek para aa bulmak olduka zor iken gelien teknoloji ve bilin sayesinde sadece enstrman yapmnda kullanlmak zere zel yetitirilmi ve kesilmi kapak aalarna ulamak artk daha kolaydr. Tek para kapan, dzgn ve eit aralkl damar yaps olan tr daha makuldr. Eer damar yaps yekpare deilse sk dokulu ksm, tiz tellerin baland ksma denk gelecek ekilde ayarlamak gerekir. Yanak ilaveli kapak: zellikle byk tekneli balamalar iin aranan zelliklerde, uygun genilikte kapak aac bulunamad durumlarda, kapak aacnn kenar ksmlarna baka tr aalardan ilaveler yaplr. lave olarak genellikle koyu renkli ard aac kullanlr. Eskiden daha sk kullanlan bir yntemdir. Ancak zamanla baka niteliklerde ve ses tablosu olmaya msait olmayan aalardan yaplan ilavelerin sesi frenledii, kenar ksmlarn sesi fazla etkilemediinin farkna varlmtr. Gnmzde pek tercih edilmeyen bir kapak eididir. ki paral kapak: Tek para aacn bulunamad durumlarda yanak ilaveli kapak trnn yerine kullanlan bir kapak eididir. Burada ekleme yeri ortaya geldii iin ve ses orta ksmdan saa ve sola doru ayn anda hareket ettiinden titreimi olumsuz etkilememektedir. Hatta simetrik iki parann eklenmesi sayesinde damar yaps ve estetik grnm itibari ile tek para kapaktan bile daha elverilidir. Ancak eklemeli olduundan darbelere kar, tek para kapaa gre daha dayankszdr. Her eit kapak da yz ve cumbalar rendelenerek genilikleri karlm ve boylandrlm olarak hazrlanrlar. Daha sonra kalnlklar karlmak zere erit testere makinesinde kaba olarak 6-7 mm kalnlkta kesilirler. 15 mmden ince paralar (iki kapak vermeyecek kadar ince olan tablolar), erit testere makinesinde kesilmeden direkt olarak 5

kalnlk makinesinde rendelenerek kalnlklar net lye karlr. Kaba kesilen kapaklar, rende ile net lye getirilir. Duruma gre bir kalp yardm ile (kapak altna destek paras koyarak) kalnlk makinesinde veya kalibre zmpara makinesinde de net lye getirilebilir. Ancak her iki makinenin de sevk ve bask silindirleri, paray ezerek liflerin skmasna sebebiyet verebilmektedir. Bu yzden eer makine kesimi kadar homojen (her noktada eit kalnlk) bir ilem yapabQilecekseniz daha fazla zaman alsa bile, elde rendeleme yapmay tercih etmenizde fayda vardr. Resim 1.2de, erit testere makinesi nnde kalnlklar karlmak zere hazrlanm kapak aalarn gryorsunuz. Makine tablosu zerinde ise kaba kesimleri yaplm kapaklar grlmektedir.

Resim 1.2: erit testere makinesinde kapak kesimi

1.2. Ses Tablosunun zellikleri

algdan kan sesin tns iki trl deerlendirilmitir: Biri yuvarlak, normal bir tn; dieri ise metal sesini andran metalik bir tndr. Metalik sesler, vibrasyonu (titreimi) az, kapal bir ses verir. cracs sazn sesini fazla duyamaz. Bu sazlarn sesi uzaktan daha iyi duyulur. Metalik ses tercih edilmez. Tel ve eik kalnln arttrarak sesin metalikliini bir nebze gidermek mmkndr. Balamada istenen yuvarlak ve yumuak bir sestir. Gene sen iddetinin fazla ve vibrasyonunun uzun olmas aranan bir zelliktir. Ses tablosunun yuvarlak tnda yumuak bir ses vermesi ve vibrasyonun uzun olmasn salayacak zellikte olmas 6

gerekir. Bu sesi elde edebilmek iin ses tahtasnn seimi ve yapmnda sertlik, kalnlk, bombe miktar, damar yaps ve lif yaps gibi etmenlerin uygunluuna ve uyumuna dikkat etmek gerekir.

ekil 1.2: Kapak aacnda ses iletimini etkileyen faktrler

1.2.1. Damar Yaps

Aalar sonbahar ve ilkbahar da olmak zere senede iki defa ap ynnde yllk halka yaparlar. Sonbaharda daha az gne n alan aacn yllk halkalar daha koyu renkte, ince ve sk dokuludur. Buna kar ilkbahar halkalar daha fazla gne grdnden, daha hzl byr. Geni ve yumuak yapda, ak renkli olur. Ses tablosunda sk dokulu, ince ve koyu renkli olan sonbahar halkalar, adeta birer tel gibi sazn ierisindeki havay titreerek ses hline dntrrler. lkbahar halkalar da bu damarlar arasnda kpr grevi grrler.

ekil 1.3: Aacn damar yaps

Bir aacn her sonbaharda ve her ilkbaharda ayn miktarda gne n alarak her dnemde birbirinin ayn ve benzer zellikte yllk halkalar oluturaca dnlemez. 7

Dolays ile halkalar arasndaki darlk, genilik farklar, doku yapsndaki sklk, yumuaklk farklar, sesin, (titreim dalgalarnn) eit ve dzgn admda ilerlemesine engel tekil eder.

ekil 1.6: Tek para kapakta tercih edilen kapak tr

Bir ses tablosunun (dier etmenlerden baka) damar aralklarnn (yllk halkalarnn) dzgn ve eit aralklardan olumas, sesin gzel kmasn salar. Ses tablosunda ideal damar aralklar 1- 1,5 mmdir. Balama volml ve ses derinlii olan bir sazdr. Sk dokulu aalarda ses dalgalar birbirine arparak ses hzn keser. Eer kapak tek para aatan hazrlanm ise doku aralklarnn eit olmasna dikkat edilmelidir. Kapan damarlar eit aralkl deilse yani bir taraf sk dokulu, dier taraf seyrek dokulu ise sk dokulu ksm, tiz tellerin olduu tarafa gelecek ekilde ayarlamak gerekir. nk tiz tellerin ses iddeti fazla, vibrasyonu azdr. Ters ekilde pes tellerin ise ses iddeti az, vibrasyonu uzundur. Sk dokulu damar yaps sert bir ksm olduundan mzrap darbelerine kar daha dayankl olacaktr. Bundan dolaydr ki kapan damar yaps dzgn ve eit aralkl yekpare deilse sk dokulu ksm (balamann sap ksm yukar doru iken) teknenin sana gelecek ekilde yerletirmek gerekir.

ekil 1.4: Yars sk, yars seyrek dokulu ses tablosu

Eer kapak iki parann birbirine eklenmesi ile hazrlanm ise (bu kapak dierine gre dayanm ynnden zayf olmasna karn, estetik adan gzel ve titreimi iyi olan bir kapaktr) seyrek damarlar ortaya, sk damarlar kenara gelecek ekilde hazrlanmaldr. Bu ekilde hazrlanm bir kapan ses derinlii artar. Doyurucu bir sese kavuur. 8

ekil 1.5: ki paral kapakta tercih edilen kapak tr

Ses tablosunun makta ksmlarndaki yllk halka yaps yzeye dik gelmelidir. Aacn kesim ynne gre elde edilii srasnda damar yapsnn saa veya sola yatk oluu ses iletimini olumsuz etkileyen dier etmenlerdir.

ekil 1.6: Ses tablosunda uygun damar yaps

1.2.2. Lif Yaps

Sesi ideal ekilde iletmesi istenen bir kapan lif yaps dzgn olmal; lifler, form boyu ynnde eksene paralel ekilde gitmelidir. Lif kvrkl burada istenmeyen durumdur. Lif kvrkl olan kapak yzeyinde, sesin her iki kenar yne ayn hzda dengeli ulamas sz konusu olmayacandan seste bir boulma meydana gelir. Lif kvrklnn telafisi mmkn olmadndan bu tr aalar ses tablosu olarak sememeye zen gstermek gerekir.

ekil 1.7: Ses tablosunda lif yaps

1.2.3. Kapak Kalnl

Balamada ses tablosunun kalnl, teknenin yapld aaca ve ses tablosunun zelliine gre deiir. Yumuak bir aatan yaplm ses tablosunda kalnlk 5 mm olmaldr. Orta sertlikteki bir ses tablosunda 4,5 mm, sert aatan yaplm bir ses tablosunda ise 4 mm olmaldr. Grld gibi, ideal bir ses tablosunda kalnlk, aacn durumuna gre 4-5 mm aralndadr. Kapak kalnl, kapak tekneye balandktan sonra yzeyden rende ile tala kaldrmak sureti ile kalnlna getirilmez. Rende, yzeyin orta ksmnda arlktan dolay kme yapacandan (tablo esneyeceinden) dengeli bir kalnlk karmak mmkn olmayacaktr. Ses tablosunun kalnl 6-7 mm kaba olarak kesildikten sonra elde rendelenerek esas lsne getirilir. Eer elde rendeleme yaparak kalnlk oluturmada tam randman alnamayacaksa kalnlk makinesi veya kalibre zmpara makinesi de kullanlabilir.

10

Yanda (ekil 1.8) damarlar yzeye dik gelen 5 mm kalnlnda hazrlanm bir kapak gryorsunuz. Hazrlanm olan kapak, ierisinde bulunduu ortamn nemine uyum salayarak biim deiikliine uramtr. Kapan oluturduu bombe ses tablosu olarak kullanmna engel tekil etmez. Zaten ses tablolar, tekne aznda bombe oluturacak ekilde yerine altrlarak taklrlar.

ekil 1.8: Kapak kalnl ve damar yaps

1.2.4. Bombe Miktar

Balamada gerek tellerin uygulad gerilmelerden, gerekse icra esnasnda mzrap vurularnda uygulanan arpma kuvvetinden dolay en ok bask uygulanan nokta, ses tablosu zerinde bulunan eik yeridir. Bu ksm eer gerekli nlemler alnmazsa zamanla basklara dayanamaz ve ker. Ses tablosunda kme oluan bir balamada mzrap fazla derine batar ve icracsn yorar. Bundan baka sesin tnsnda bozulmalar meydana gelir. Byle bir balamay almak da dinlemek de kimseye zevk vermez. Hatta daha ileri boyutta kme durumlarnda, ses tablosu orta ksmndan yarlarak tamamen kullanlamaz hle gelebilir. te bu gibi kme sorunlarna kar, balamann ses tablosunun orta ksmna (eik yerinden yanlara doru), tepe noktas 3-5 mm ykseklikte olacak ekilde bombe verilir.

11

ekil 1.9: Bombeli kapan yandan grn

Kapak bombesinin ne kadar olmas gerektii, tekne ve kapak uyumuna, kapak aacnn durumuna gre deiir. Sert yapl bir kapaa fazla bombe verilirse bombeden tr kapan iindeki damarlarda skma olacaktr. Bu skmada sonbahar damarlarnn titremesini engelleyecek; metalik, sert bir ses kmasna neden olacaktr. Ayn ekilde yumuak yapl bir aaca da ok az bombe verilirse sonbahar damarlarnn titremesi iin gereken gerginlik olmayacandan vibrasyonu azalacak, ayrca eiin yapaca baskya diren gsteremeyecei iin kapak kecektir. Uygun olan bombe miktar her aacn durumuna gre farkllk gstermekle birlikte, genel olarak sert aalarda 3 mm, orta sert aalarda 4 mm, yumuak aalarda 5 mm olacak ekilde ayarlanmaldr. Ses tablosunun bir yzn sya maruz brakarak kapan snan yznde aacn iindeki z suyu atarak (kuruyarak) ekil deitirmesini salamak, uygun bir bombe verme yntemi deildir. Byle bir uygulamada hem aacn lifleri youn ve ani s ile zarar grr. Hem de sfr veya sfra yakn nem derecesine kadar kurutulmu aa, tekrar bulunduu ortamn nem derecesine uyum salayacandan, biimindeki deiiklik (bombelik) geici olacak, bombesi zamanla deierek kapakta kmeler oluacaktr. Ses tablosunda bombe, tablo zerinden deil, tekne azndan tala kaldrarak verilmelidir. Ancak bombenin yetersiz kald dnlyorsa kapak takldktan sonra tesviye ilemi yaplrken ufak dzeltmeler yaplabilir.

Resim 1.13: Ses tablosunda bombe

12

Ses tablosunda bombe iin, balama teknesi az yukar gelecek ekilde tesviyeci mengenesine balanr. Tekne yanlarnn az ksm, orta ksmndan tel takacana doru kenar yzeyinden rendelenerek kotu drlr. Rendelenen ksm, yanak ilavesi yaplm ses tablolarnda, yanak ksmlarnn tekneye dedii yere denk gelir. Bir baka ifade ile balama teknesini, sap aaya ve yz kendimize bakacak ekilde surat hizamzda karmza alrsak saat 12 yn, tel takacann (dip eik) olduu yeri gsterir. te tam bu pozisyonda rendelenecek olan ksmlar, saat 1-3 aras ile 9-11 aras ksmlardr. Bu ksmlar, aacn zelliine gre 3-5 mm kadar rendelenerek kapaa tekne zerinden bombe verilmi olur (bk. Resim 1.4).

Resim 1.4: Teknede rendelenecek ksmlar

1.2.5. Aacn Sertlii

Ses tablosunun tekne aacna uyumlu olup olmadn, kalnlk ve bombe miktarn belirleyen dier bir nemli husus da aacn ne kadar sert veya yumuak olduudur. Eer balama teknesi yaplacak aa ok yumuak bir aasa teknenin eper (dilim kalnl) kalnln 5 mm altna drmemek gerekir. Byle bir tablonun ses tablosu 4,5 mm olmaldr. Yumuak aatan yaplm tekneye taklacak ses tablosunun aa zellii nemli deildir. Sert aalardan yaplan balama teknesinin eper kalnl 4 mmdir. Ses tablosunun kalnl teknenin sertliini almas iin 5 mm olmaldr ve yumuak zellikte bir aa seilmelidir. Orta sertlikte bir teknenin eper kalnl 4,5 mm, buna taklacak ses tablosu ise orta sertlikte 4,5 mm kalnlnda olmaldr.

13

Bu llerin dna klrsa, yani yumuak bir tekneye, yumuak bir ses tablosu taklrsa ak olmayan, vibrasyonu ksa bir ses elde edilmi olur. Sert bir tekneye, sert bir ses tablosu taklrsa ses metalik olur. Yumuak ses tablolarnn bombe miktar normalden biraz daha fazla, sert kapaklarnki ise normalden biraz daha az olmaldr. Yumuak ses tablosuna az bombe verilirse kme meydana gelirken sert ses tablosuna fazla bombe verilirse zaten sk dokulu olan damar yaps daha da skr ve titreimleri iyi iletmezler. Kapal bir ses verir. Tekne Aac Yumuak Orta sert Sert ok sert Tekne eper Kalnl 5 mm 4,5 mm 4 mm 4 mm Ses Tablosu Aac Fark etmez Orta sert Yumuak Yumuak Ses Tablosu Kalnl 4,5 mm 4,5 mm 5 mm 5 mm

Tablo 1.1: Tekne ve ses tablosunda sertlik ve kalnlk uyumu

Aacn sertlii doku yapsndan anlalr. Sert bir aaca cisimler daha zor batar (ivi, pergel gibi) ve kolay markalama iaretleri yaplr. Yumuak bir aaca cisimler daha kolay batar. Kalem ucu yzeye batma yapaca iin rahat markalama yaplamaz. izgiler dalr. Bundan baka sert aalar daha kolay izilir, yumuak aalar daha fazla esner. Sert aalarn damar yaps sk, yumuak aacn damar yaps daha seyrek olur.

1.3. Ses Tablosunun Montesi

Net lsne getirilen ses tablosu, tekne azn tam kapatacak ve lifleri form boyuna paralel ve simetrik gelecek ekilde tekne azna yaptrlr. Yaptrma ilemi aamada yaplr. nce i paralar markalanr, sonra kapak kesimi yaplr ve boncuk tutkal ile kapak tekneye yaptrlr.

Resim 1.5: Net lsne getirilmi kapaklar

14

1.3.1. Markalama
Yaptrma ileminden nce kapak, tekne zerine simetrik olarak yerletirilerek markalanr. Markalama ilemini iki ekilde yapmak mmkndr: Kapak stnden markalama

Bu yntemde kapak yzeyi tezgha gelecek ekilde, tezgh zerine konur. Tekneye yapacak olan yzey, genilik ynnde iki eit simetrik paraya blnecek ekilde orta noktasndan boydan boya paralel izgi ile izilir. Balama teknesinin, n ve arka takozlarnn orta noktas da ayn ekilde iaretlenerek ekseni belirlenir. Tekneyi simetrik iki eit paraya ayran bu iaret izgileri, tekne yzeyinden grnecek ekilde yzeye tarlr. Tekne zerindeki eksen izgileri ses tablosu zerindeki eksen izgisi ile akacak ekilde, tekne kapak zerine yerletirilir. Tekne zerine bir elimizle bask yaparken dier elimizle tekne evresi kalem ile izilerek teknenin formu kapak zerine aktarlr. Bu yntemde eksen izgilerini aktrmak ve tekneyi oynatmadan markalamay tamamlamaya dikkat etmek gerekir.

Resim 1.6: Kapak stnden markalama

Kapak altndan markalama Bu yntemde tekne altta, kapak aac st taraftadr. Balama teknesi tezgh zerinde tesviyeci mengenesi ile sap dibinden balanr. Dier yntemde olduu gibi kapak ve tekne eksen zerinden iaretlenir ve izgiler grnecek ekilde yzeye tarlr. Kapak yapacak yzeyi eksen izgileri akacak ekilde tekne zerine yerletirilir. Kapak zerinden bir elimizle bask yaparken dier elimizle tekne evresi kapak altndan izilerek markalanr.

Resim 1.7: Kapak altndan markalama

15

Her iki yntemde de tekne ve kapak, ikence ile balanabilir. Bu sayede kapak yzeyinin tekne azn tam olarak (bombe iin rendelenen ksmlar da) kapatmas salanr. kence ile yaplan sabitleme ilemi, daha pratik olarak kt bant ile de yaplabilir. Kullanm daha kolay ve pratiktir. Markalama ileminde dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de, kapan daha estetik olan ksm tekne dna, grnm gzel olmayan ksm tekne iine gelecek ekilde yerletirilerek markalama yaplmaldr.

1.3.2. Kesme
Markalanan kapak yzeyi, marka izgilerinin 2-3 mm dndan dekopaj testere makinesi ile kesilerek tekneye takmaya hazr hle getirilir. Kesim ileminde yeteri kadar hassas olunamayacaksa (kesimin marka izgilerinden ieri tama ihtimali varsa), dekopaj kesimi 4-5 mm izgi dndan yaplarak trp ile elde 2 mmye kadar drlr. Dekopaj testere veya ince erit lama taklm (1 cmlik) erit testere makinesinin olmad durumlarda, kesme ilemi el dekopaj makinesinde veya kl testere ile de yaplabilir. Makine kesiminde tablo zerine oturan i paras, daha gvenli kesilir. Eer elde tezgh zerinde kesim yaplacaksa i parasnn kesim esnasnda esnememesine ve zorlanmamasna dikkat edilmelidir. Zira kapak ince ve geni yzeyli olduundan krlmaya, atlamaya ok msait bir i parasdr. Kesim iin kullanlan kesicinin bilenmi olmasna dikkat edilmelidir. Sadece kesme ileminde deil, para zerinde yaplan her ilemde yeteri kadar hassas davranlmaldr.

Resim 1.8: Dekopaj testere makinesinde kesim

1.3.3. Yaptrma
Eksenine gre markalanan ve markalama izgilerinden 2 mm takn olarak kesilen ses tablosu, gene ekseni tekne ekseni ile akacak ekilde tutkal ile yerine yaptrlr. Tutkallama iin tekne yapmnda da kullanlan scak glten tutkal (boncuk tutkal) kullanlr. Tutkal yalnzca tekne aznn cumbasna ve takoz yzeylerine srlr. Ses tablosuna tutkal srlmez. Yaptrma ileminden hemen sonra kapak yzeyinden tekne yanlarna doru kt bant ekilir. Bant ekme ilemi ile kapan tekneye bask uygulamas ve btn tekne kenar yzeyini rterek kapatmas salanmaldr. Bunun iin kt bant nce kapak 16

yzeyine yaptrlmal, daha sonra tekne dilim yzeylerine doru ektirerek yaptrlmaldr. Yapma ileminin tam ve eksiksiz olmas iin kt bant ile yeteri aralklarla ve bant yeteri kadar uzunlukta yaptrmak gerekir. Kapak, tekne az yzeyine her noktada temas etmeli arada boluk kalmamaldr. zellikle bombe iin rendelenen ksmlarn iyi yapmasna dikkat edilmelidir. Bantn daha iyi yapmas iin yzeyler tozdan arndrlmaldr. Yaptrma ilemi biten tekne ve kapak, kurumaya braklr. Tutkaln tam kurumas iin en az 4-5 saat beklenmelidir. Tablo kenar fazlalklarn tralamak, yzey tesviyesi yapmak veya balama zerinde baka bir ilem yapmak iin bir sonraki gn beklemekte fayda vardr.

ekil 1.10: Kapan tutkallanarak bantlanmas

1.3.4. Kapak Kenar Temizlii

Tekne yzeyine yaptrma ilemi biten ve ilenebilecek hle gelen kapak, kenar fazlalklar tralanmak zere sap dibinden mengeneye balanr. 2 mmlik taknlk, aa trps ile kapak yzeyinden tekneye doru, 0,5 mmye dene kadar trplenir. Kalan takn ksm, nce sistire ile dzeltilir. Daha sonra 150-180 numara zmpara takl bir zmpara takozu ile dikkatlice zmparalanr. Tralama ilemi, kapak fazlalklar teknenin her noktasnda dilim yzeyi ile yzbeyz olacak ekilde tamamlanr.

Resim 1.9: Kapak kenar temizlii

17

Yukardaki trp ile kapak kenar temizlii yapldktan sonra zmparadan nce sistire ile dzeltme ilemi grlmektedir.

1.3.5. Kapak Yzey Tesviyesi

Kapak yzeyinde muhtemel bombe azln gidermek iin kapak kenarlarndan rende ile dzeltme ilemi yaplabilir. Bundan baka kapan sap ile birleim noktasnda yzbeyz olmasn salamak, yzeye yapan tutkal lekelerini temizlemek ve tellerin yzeye olan mesafesini ayarlamak iin kapak ve sap zerinde tesviye ilemi yaplmaldr. Bu ilem iin rendeye ok az tala ayar verilmelidir (perdah ayar). Rende ile yaplan tesviye ileminden sonra daha hassas ayarlama iin zmpara takozu kullanlmal, tesviye ilemi olduka hassas ve kontroll yaplmaldr. Yzey tesviyesindeki ana ama, kapan bombesinin rtularn yapmak ve tel mesafesini ayarlamaktr. Zira balamann dier ilemlerini bitirdikten ve vernik-cilasn attktan sonra i telleri takmaya ve balamay icra etmeye geldiinde tellerin yzeye demesi veya yzeyle arasnda ok fazla boluk kalmas durumunda, balama icra edilemez, kullanlamaz. Tekrardan zerindeki perdelerin sklerek ve cilas temizlenerek balamann tesviye edilmesi gerekir. Bu duruma dmemek iin yzey tesviyesini yaparken olduka hassas davranlmaldr. Tesviye ilemi iin elik bir mastar veya terazi kullanlmaldr.

Resim 1.10: Yzeyin tesviye edilmesi

Resim 1.11: Tesviye kontrolnn yaplmas

18

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Ses tablasn hazrlayarak monte ediniz. lem Basamaklar Ses tablosu aacn ebatlaynz. erit testere makinesinde kalnlnda dilimleyiniz. Rendeleyerek getiriniz. net kalnlk 6-7 mm neriler Makinelerde alma kurallarna uyunuz. Kr, krk, atlak kesicilerle almaynz. 15 mmden ince paralar iki adet dilim vermeyeceinden dilim kalnl kalnlk makinesinde de karlabilir. Elde rendeleme ile eit ve dengeli bir kalnlk oluturmakta teredddnz var ise kalnlk veya kalibre zmpara makinesini kullannz. Tekne ve kapa sabitleyerek markalama esnasnda i parasnn hareket etmemesini salaynz. Kesimi, markalama izgisinin 2 mm dndan hassas olarak yapabilirseniz bir sonraki ilem basaman (trpleme) atlayabilirsiniz. Trp dilerinin kr, krk olmamasna dikkat ediniz. parasn tezgha balayarak alnz. Kuru temiz bir bez kullannz. Basnl hava pskrterek de i parasn tozdan arndrabilirsiniz. Gereinden fazla tutkal srmeyiniz. Tutkaln dilim yzeylerine tamamasna dikkat ediniz. Fazla tutkal, hafif nemli bir bez ile siliniz. Her iki parann tam orta hizasndan birlemesine zen gsteriniz. Dilim yzeyinde band, uzun tutunuz. Bant aralklarn bombe verilen (rendelenen) ksmlarda daha ksa braknz. Dilim yzeylerine trp ve zmpara dedirmeyiniz. Trpy, tekne evresi ynnde ve aa yukar hareketle hafif yatk ada uygulaynz. Tesviye ilemini sk sk kontrol ediniz. Sapn geriye doru eiminin bozulmamasna dikkat ediniz.

lsne

Ses tablosun markalaynz. Markalanan ksmlarn 4-5 mm dndan kaba kesimini yapnz. Ses tablosun marka izgilerine 2 mm kalana kadar trpleyiniz.. Tekne ve arndrnz. kapak yzeylerini tozdan

Tekne azna ve takoz yzeylerine tutkal srnz Kapa eksen izgileri akacak ekilde tekne azna yerletiriniz. Bant ile bask oluturacak ekilde kapak yzeyini yaptrnz.

Kenar fazlalklarn trp ve zmpara takozu ile tralaynz.

Balamann yzey tesviyesini yapnz.

19

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Ses tablosu aacn ebatladnz m? erit testere makinesinde 6-7 mm kalnlnda dilimlediniz mi? Rendeleyerek net kalnlk lsne getirdiniz mi? Ses tablosun markaladnz m? Markalanan ksmlarn 4-5 mm dndan kaba kesimini yaptnz m? Ses tablosun marka izgilerine 2 mm kalana kadar trplediniz mi? Tekne ve kapak yzeylerini tozdan arndrdnz m? Tekne azna ve takoz yzeylerine tutkal srdnz m? Kapa eksen izgileri akacak ekilde tekne azna yerletirdiniz mi? Bant ile bask oluturacak ekilde kapak yzeyini yaptrdnz m? Kenar fazlalklarn trp ve zmpara takozu ile traladnz m? Balamann yzey tesviyesini yaptnz m? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi kapak aacnda ses iletimini etkileyen faktrlerden biri deildir? A) Damar (yllk halka) yaps B) Aacn rengi C) Aacn sertlii D) Bombe miktar Ses Tablosunun halk dilindeki dier adlar aadakilerden hangisidir? A) Kapak D Gs B) Kapak Kulak Karn C) Kapak Kulak D D) D Ggs Burgu Balama ses tablosu iin aada sylenenlerden hangisi dorudur? A) yi bir ses tablosu, vibrasyonu (titreimi) uzun, yumuak bir ses vermelidir. B) yi bir ses tablosu, kapal, metalik bir ses vermelidir. C) Ses Tablosunun nasl ses verdii deil, nasl grnd (estetik grnm) nemlidir. D) Ses tablosu, tekne zerine yaptrldktan sonra kalnlna getirilmelidir. lkemizde balama ses tablosu yapmnda en ok tercih edilen aa, aadakilerden hangisidir? A) Kanada am B) Toros kknar C) Konya ladini D) Borka ladini Aadaki kapak eitlerinden hangisi en ok tercih edilen kapak trdr. A) ok paral kapak B) Oyma kapak C) Tek para kapak D) Yanak ilaveli kapak Ses tablosunun damar (yllk halka) yaps iin aada sylenenlerden hangisi yanltr? A) Tek paradan yaplan kapan, 1-1,5 mm aralkl eit damar yapsna sahip olan makbuldr. B) ki paradan yaplan kapan, simetrik damar yapl olan makbuldr. C) Ses Tablosunun freze kesimli, dik damar yapsna sahip olan makbuldr. D) Ses tablosunda sk damarlar ortaya, seyrek damarlar kenara denk getirilir.

2.

3.

4.

5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 21

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam ve donanm salandnda tekniine uygun olarak tel takaca ve ba eii yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan (arkadalarnzn, akrabalarnzn ya da sat reyonlarnda grdnz) balamalarn eik ksmlarn inceleyiniz. Gzlem ve incelemelerinizde, allm tekniklerin dnda, deiik bir birleme yntemi gzlemlerseniz, bunu rapor hline getirerek snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

2. EK
Balamada ayr eik vardr: Bunlardan ilki tel takaca ya da tel takozu da denilen dip eiktir. Arka takoz zerinde tekne ile kapan birletii yerde bulunur. zerindeki deliklere balamann telleri taklr. kincisi kpr de denilen alt eiktir. Ses tablosu zerinde bulunur. Tellerin titreimini ses tablosuna iletir. Sese etkisi bakmndan son derece nemli olmakla beraber, balamann zerinde sabit bir para olmad iin sonradan bamsz olarak yaplarak tel ile birlikte yerine taklrlar. ncs ise sap eik de denilen ba eiktir. Sap ile burguluun birletii yerde bulunur. Sap zerinde tellerin perdelere dememesini salar.

ekil 2.1: Balama zerinde eik yerleri

22

Eik yapmnda uygun sertlikte aa kullanlmasna nem gstermek gerekir. Alt eik iin aacn damar yaps, kesim yn de nemlidir. Eikler iin dikkat edilmesi gereken en nemli husus her nn de ayn dorultuda olmas, ayn tel aralklarna sahip olmas ve balamann ekseninde bulunmasdr. Eikler Dip eik (Tel takaca) Alt eik (Orta eik, ses eii, kpr) Ba eik (Sap eii, st eik) Dikkat edilmesi gerekenler Hepsi ayn dorultuda olmal Hepsinde tel aralklar eit olmal Hepsi balama eksenini ortalamal

2.1. Dip Eik (Tel Takaca)

Tel takaca, arka takozun bulunduu ksma ses tablosu ile yzbeyz olacak ve balama eksenini tam ortalayacak ekilde yaplr. Sap geniliini ve 7 adet teli iine alacak geniliktedir. Scak tutkal ile yerine kakma usul ile (oyarak) veya dtan yaptrlarak tutturulurlar. Balama zerindeki tel gerginliinin bir ksmn bu blm tar. Bunun iin imir, abanoz, pelesenk gibi sert ve serte yakn aalardan yaplr.

Resim 2.1: Kakma (oyma) tel takaca

Resim 2.2: Dtan yapmal tel takaca

Tel takaca arka takoza yapr. Delme ilemi iin sap genilii, ayn dorultuda dip eik zerine marka edilir ve el breyzi ile eik zerine (ses tablosu yzeyine dik) birer mmlik tel delikleri uygun aralklarla alr. Teller arasndaki aklk kullanc kiinin isteine gre ayarlanabilir. Ancak zel bir durum yoksa genel olarak erli grup teller dtan da 5 mm, ikierli grup teller ise 3 mm olacak ekilde ve grup tellerin aras eit kalacak ekilde ayarlanmaldr (bk. ekil 2.2).

23

ekil 2.2: Tel takaca zerinde delik markalamas ve tel aralklar

Dip eik, yerine iyi altrlp kusursuz yaptrlmaldr. Aksi takdirde btn tellerin gerilmelerine dayanamayarak yerinden kma veya oynamalar meydana gelebilir. Dip eikler makinelerin gvenlik asndan el verdii lde kaba kesimleri yapldktan sonra elde hazrlanrlar. Dip eiklerin piyasada ok deiik grnmde yaplanlar vardr. eitli ekillerde yaplsalar da hepsi diktrtgen veya L kesitlidir.

ekil 2.3: eitli biimlerde yaplan dip eikler

2.2. Alt Eik (Ses Eii)

Balamann sesi zerinde dorudan etkili olan eik, ses eiidir. Gerek yapl, gerekse kullanlan aacn cinsi, ses zerinde nemli etkiler yapmaktadr. Yaplan denemeler pelesenk, gl ve kzlck aacnn iyi netice verdiini gstermektedir. Baz yapmclar maun, akaaa, ceviz vs. aalar kullanmaktadr. Bu aalar balamann sesini matlatrmakta ve tiz tonlar yutmaktadr.

24

ekil 2.4: Alt eiin l ve biimi

Alt eik 3,5-4 mm taban geniliinde, 0,5 mm tepe geniliinde ve 4,5- 5 mm yksekliinde yaplr (bk. ekil 2.4.A). Ancak bu ksm sesin tnsn deitirmek zere 4- 6 mm arasnda deiik yksekliklerde de yaplabilir. Eik ykseldike ses tizleir. Eiin ba ksmlar tabandan, tepeye 60 dz ya da ibkey eimli olur. Balama ses eiinin, ses tablosuna ok iyi temas etmesi gerekir. Eer iyi temas etmezse ses gerektii gibi iletilmez ve algda bir takm nlamalar oluur. Eik altnn, ses tablosuna tam temas salamas iin bombeli tablo yzeyine tam olarak oturmas gerekir. Bunun iin ses eii kabaca hazrlanr. Ses tablosu zerine 240 numara kt tabaka zmpara yerletirilir. Eik, olmas gerektii pozisyonda zmpara zerine konur. Eiin alt yzeyi, ileri-geri ve yava hareketlerle ses tablosunun bombesini alacak ekilde zmparalanr. Eie fazla bask uygulanrsa tablo kme yapacandan eik altnn ibkey bombesi ile ses tablosunun dbkey bombesi ayn olmayacaktr.

ekil 2.5: Alt eiin tabanna bombe verilmesi

Alt eiin st ksmna, tellerin geecei yerlere kertik alr. Tel kalnln iine alacak genilikte ve tel kalnlnn yars kadar derinlikte kertilen bu yerlerin birbirleri ile arasndaki mesafe, ayn tel takacanda olduu gibi ba eik zerinden tanarak markalanr. Ses eii l ve biimine getirildikten, taban bombesi ve tel kertikleri aldktan sonra taban ksmnda grup tellerin arasnda kalan boluk ksmlar boaltlr (bk. ekil 2.4.B). Boaltma ilemi ince dili balksrt ee ve silindir bir para zerine sarlm zmpara ile yaplr. Sadece grup tellerin altnda kalan ksmlarn ses tablosuna temas etmesi, eiin ses titreimlerini tabloya daha iyi iletmesini salayacaktr. 25

Alt eik balama zerinde tellerin sktrmas ile durduundan yapm bittikten sonra, tel takma ve akort ilemleri srasnda kullanlmak zere saklanr. Eiklerin burada ileni sras, balama zerinde tekneden sapa doru srasna gre olmasna karn, ilk nce ba eiin (sap eii), daha sonra dip eiin (tel takacann), son olarak da alt eiin (ses eii) yaplmasnn ve delik ve kertmelerin sap eik zerinden markalanarak yaplmasnn faydas vardr.

2.3. Ba Eik (Sap Eik)

Resim 2.3te sap zerinde belirtilen yere taklr. Sap ile burguluun birletii yerdedir. imir, abanoz, pelesenk gibi sert aalardan yaplr. Baz yapmclar, boynuz, kemik, fildii gibi sert maddelerden de ba eik yapmaktadr. Ba eiin grevi, telleri perde zerinde belli bir ykseklikte tutmaktr.

Resim 2.3: Ba eik

Ba eik diktrgen kesitli olarak hazrlanr. Yeri markalanarak 2-3 mm derinliinde oyulur. Sap yzeyinden 2,5-3 mm takn olacak ekilde scak tutkal ile yerine yaptrlr. Sap genilii ile ayn boyda olmas iin sap geniliinden 2-3 mm fazla yaplarak daha sonra fazlalklar tralanr. Yapm tamamlandktan sonra zerine ekil 2.2de gsterildii gibi tel kertikleri alr.

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Ba eii ve tel takacan yapnz. lem Basamaklar Ba eii hazrlaynz. Ba eik yerini markalayarak oyunuz. Ba eii yerine yaptrnz. Kenar fazlalklarn temizleyiniz. Tel yerlerini markalayarak kertiniz. Dip eii hazrlaynz. Dip eik yerini markalayarak oyunuz. Dip eii yaptrnz. Tel yerlerini markalayarak deliniz. Alt eii hazrlaynz. Tel yerlerini kertiniz. neriler Uzun bir para hazrlayp en ideal yerinden ihtiyacnz kadarn kesiniz. ekme testere ile keserek, eik yerini anz. Scak boncuk tutkal kullannz. Kt bant ile presleyiniz. Sap yzeyini zedelemeyiniz. Bk. ekil 2.2 Parann elyaf ynne dikkat ediniz. Eii yerine kt bant ile sabitleyerek zerinde markalama yapabilirsiniz. Scak boncuk tutkal kullannz. Kat bant ile presleyiniz. Delik ap 1 mm olmaldr. Tekneyi sabitleyiniz. Matkabn krlmamas iin delme ilemini dikkatli yapnz. e uygun aa kullannz. Kertme yerlerini, ba eik zerinden tararak markalaynz.

27

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Ba eii hazrladnz m? Ba eik yerini markalayarak oydunuz mu? Ba eii yerine yaptrdnz m? Kenar fazlalklarn temizlediniz mi? Tel yerlerini markalayarak kerttiniz mi? Dip eii hazrladnz m? Dip eik yerini markalayarak oydunuz mu? Dip eii yaptrdnz m? Tel yerlerini markalayarak deldiniz mi? Alt eii hazrladnz m? Tel yerlerini kerttiniz mi? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

28

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) Tel takacann dier bir ad ba eiktir. ( ) Tel takaca zerindeki tel delikleri, tellerin ap ile ayn apta delinir. ( ) Eik zerinde kertme genilii, ikili grup teller iin 3 mm, l grup teller iin 5 mmdir. ( ) Alt eiin taban ksmnda grup tellerin arasnda kalan ksm, yarm yuvarlak olarak boaltlr. ( ) Sap eii balamann sesine en ok etki eden eiktir. ( ) Sap eii ile sap genilii ayndr.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

29

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET3

Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve gerekli donanm salandnda tekniine uygun olarak balama burgularn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Mzik aletleri yapan firmalarn, firma katologlarnda veya internet sitelerinde bulunan, balama burgu yapmnda kullanlan aalar hakknda bilgi toplaynz. Yaknnzdaki enstrman yapm atlyelerini gezerek, yaplm olan balamalarn burguluk ksmlarn inceleyiniz. Enstrman yapm atlyelerinde burgu ve burguluk hazrlama ve altrma uygulamalarn gzlemleyiniz.

3. BURGU
Sapn ba eikten sonraki u ksmnda, geriye eimli olarak duran ksmna burguluk, burguluk zerine taklan paralara da burgu denir. Halk dilinde burguya, kulak da denilmektedir. Balamalarda ve dier tm telli enstrmanlarda burgu, telleri st ksmda tutmaya ve akort etmeye yarar.

Resim 3.1: Burguluk ve burgular

3.1. Burgu Deliklerinin Almas ve Konikletirilmesi

Burgu yapmndan nce burguluun, taklacak olan burgu says kadar uygun biimde delinmesi ve konikletirilmesi gerekir. Balamann burguluk ksmn, teller size bakacak ekilde karnza aldnzda drt burguluk deliinin (burgunun) n yznde, dier nn solak balamalar iin (tezeneyi sol elle kullananlar iin) sa yanda, sa alanlar iin ise burguluun sol yannda yer aldn grrz (bk. Resim 3.1). Tezgh zerinde sabitlenen balamann burguluk ksmna, burgu deliklerinin merkezi markalanr. Delik merkezlerinin, delinecek yzey geniliinin ortasnda, boy ynnde ise burgularn birbirine demeden rahat akort edilebilmesi iin ara boluklarnn en az 3,5 - 4 cm 30

mesafede olmas gerekir. n yzden ve yan ksmdan alan deliklerin akmamasna dikkat edilmelidir. El breyzine, 6-6,5 mmlik matkap taklr. Matkabn merkezden kaymamas iin markalanan yerlerin merkezi bzlanr. El breyzi sapa dik (90) tutulur. Yava ve dikkatli bir ekilde burguluk dier taraftan matkap kana kadar delinir. Delme ilemi nce n yzey, daha sonra yan yzey olmak zere, utan sapa doru srayla yaplr.

Resim 3.2: Burguluk delerken

Burguluk zerinde alan delikler, rayba denilen zel kesici kalemlerle konikletirilir. Konik raybann, delik apna uygun olmas gerekmektedir. Raybalama ilemi deliin alt noktasndan st delik balangcna doru, raybann konik yapsn alana kadar devam ettirilir.

Resim 3.3: Konik rayba

3.2. Burgu Yapm

Burgular genelde pelesenk, abanoz, akgrgen, gl gibi sert ve orta sert aalardan torna makinesinde istenilen formda yaplr. Sapa giren ksm konik olaca iin istenilen formdan kastedilen, burgunun tutulacak yeridir. Bu ksm tornadan baka, ee ve balon zmpara makinesiyle de ekillendirilebilir. Gnmzde ok deiik aalardan yaplm hazr burgular piyasada bulunmaktadr. Bu burgular kullanlaca zaman, burguluklara altrlmas gerekir. 31

Burgunun sapa giren ksm hari olmak zere, sap ile tutamak arasnda kalan ksm 1,5 cm olmaldr. Bu l btn burgularda ayn olmaldr. Tutamak ksm, rahat kavranmal dier burgulara arpmadan rahat dnebilecek biimde olmal ve dnerken zorlanmalarda krlmayacak kalnlkta yaplmaldr. Burgunun konik ksmnn st tarafna, iinden tel geirmek zere eksen hizasndan 1 mmlik delik delinir. Torna makinesinde burgular silindir eklinde hazrlanp koniklikleri burgutra denen zel bir aletle yaplr. Burgu aacnn, burguluk aac (sap aac) ile uyumlu olmas gerekir. Her ikisi de ayn sertlikte olursa burgular yuvas iinde rahat dnmez. Dolays ile akort yapmak zorlar. Burgu ile burguluun uyumu konusunda orta noktay yakalamak gerekir. Yuvasnda fazla rahat dnen bir burgu da kolay akort brakr (tel gerilimine dayanamaz ve yuvasnda dnerek teli brakr). deal bir burgu akort yapabilmek iin rahat dnmeli ve icra esnasnda ve sonrasnda tellerin yaratt gerilmelere kar dayanacak kadar burguluk deliklerine iyi tutunmaldr.

Resim 3.4: Burgu (kulak)

3.3. Burgularn Yerlerine Altrlmas

Akort burgularnn iyi akort tutmas iin, burgu yerleri rayba ile konikletirildikten ve burgular, burgutra aleti ile konikletirildikten sonra burgular yerine ar ar altrlarak taklrlar. nemli olan burgu yzeyinin delik yzeyine tamamen temas etmesidir. O zaman srtnme en st seviyede olacak, dolaysyla akort iyi tutacaktr. Eer birka noktadan dokunuyor, arada dokunmayan yzeyler kalyorsa srtnme azalmakta ve istenilen ekilde akort tutmamaktadr. Burgularn delik yzeylerine deen ve demeyen ksmlarn tespit edebilmek iin, burgu, yuvasnda bastrlarak dndrlr. karldnda skm parlak yzey ksmlar, delik yzeyine deen yerleri, ukur kalan ksmlar ise demeyen yerleri gsterir. Bu durumda burgunun konik ksmlar zerinde parlak olan yksek noktalar, tekrardan ok ince zmpara ile veya ince dili dz ee ile andrmak gerekir. Bu ilemi her defasnda deneyerek ve sk kontrol ederek burgular dikkatlice yerine altrlmaldr. 32

Resim 3.5: Burgular rayba ve burgutra ile yerlerine altrlr

Akort burgularnn istenilen kvamda akort tutmas iin eitli maddeler kullanlr. Srtnmeyi arttrmak iin burgunun delie giren konik yzeyine tebeir, pudra gibi maddeler srlrken srtnmeyi azaltmak ve burgunun yuvasnda kolay dnmesi iin gene ayn yzeye balmumu, parafin, kuru sabun veya 7B-8B gibi en yumuak numara kurun kalem tozu srlr. Yanda son zamanlarda yaplmaya balanan gitar burgular grlmektedir. Gitar yapmnda kullanlan bu burgularn balama zerinde uygulanmas, estetik ynden farkl grnmesine karn balama yapmclar tarafndan pek uygun grlmemekte ve tercih edilmemektedir.

Resim 3.6: Gitar burgulu balama

33

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Burgular yapnz. lem Basamaklar Burgu deliklerini anz. neriler 6-6,5 mmlik matkap kullannz Matkab dik tutunuz. Yamuk delmeyiniz. Delmeden nce delik merkezlerini bz ile belirginletiriniz. Raybay saat ynnde ve adm adm kontroll kullannz. Kesici ksmlar bilenmi rayba ile alnz. Burgular torna makinesinde karrsanz hepsini ayn l ve biimde daha seri elde edersiniz. Burguyu sabitleyiniz Varsa dikey delik makinesini kullannz. Konikliini delik zerinde srekli kontrol ediniz. Altrma ileminde aceleci olmaynz.

Delikleri rayba ile konikletiriniz.

Burgular hazrlaynz. Burgu zerindeki tel deliini anz. Burgular burgu tranda konikletiriniz. Burgular yuvalarna altrarak taknz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Burgu deliklerini atnz m? Delikleri rayba ile konikletirdiniz mi? Burgular hazrladnz m? Burgu zerindeki tel deliini atnz m? Burgular burgu tranda konikletirdiniz mi? Burgular yuvalarna altrarak taktnz m? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 34

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Burgu yapmnda aadaki aalardan hangisi kullanlmaz? A) Abanoz B) am C) Pelesenk D) Gl Burgu delikleri ap iin aadakilerden hangisi dorudur? A) 3,5 4 mm B) 4 - 4,5 mm C) 5 - 5,5 mm D) 6 - 6,5 mm Burgu deliklerinin konikletirilmesinde aadaki aletlerden hangisi kullanlr? A) Rayba B) Bak C) Matkap D) Sistire Aadaki maddelerden hangisi, burgularn yuvasnda kolay dnmesi iin kullanlmaz? A) Parafin B) Balmumu C) Kuru sabun D) Sv ya Burgu ve burguluk iin aada sylenenlerden hangisi yanltr? A) Her ikisi de ayn aatan yaplrsa daha iyi akort tutar. B) Burgu, yuvasnda bastrlarak dndrldnde burgunun yzeyinde ksmi parlaklklarn olmas, tm yzeyinin delik yzeyine demediini gsterir. C) Burgu delikleri arasndaki mesafe 3,5- 4 cm olmaldr. D) Burgular torna makinesinde ekilebildii gibi elde de hazrlanabilir. Burgularn konikletirilmesinde aadaki aletlerden hangisi kullanlr? A) Rayba B) Bak C) Kalemtra D) Burgutra

2.

3.

4.

5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz. 35

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Ses tablosu 1. Ses tablosun keserek lsne getirdiniz mi? 2. Ses tablosun markalayarak kaba temizliini yaptnz m? 3. Tekne kapan kapak yzeyine yaptrdnz m? 4. Balamann yzey temizliini yaptnz m? Eik 5. Ba eii hazrlayp yerine monte ederek temizliini yaptnz m? 6. Tel yerlerini belirlediniz mi? 7. Dip eii ve alt eii hazrlayarak monte ettiniz mi? 8. Tel yerlerini kerttiniz mi? Burgu 9. Burgu deliklerini belirleyerek atnz m? 10. Burgular hazrlayarak tel deliklerini atnz m? 11. Burgular yuvalarna altrarak taktnz m?
Evet Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

36

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. B A A D C D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. 6. Yanl Yanl Doru Doru Yanl Doru

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. 6. B D A D A D

37

NERLEN KAYNAKLAR

Mzik aletleri yapm atlyeleri niversitelerin enstrman yapm blmleri Balama sat yapan maazalar nternette balama imalat ile ilgili siteler

38

KAYNAKA KAYNAKA
AIN Cafer, Balama Yapm Sanat, Emek Basmevi, stanbul, 2004. AIN S.Ycel, Trk Halk Mzii Sazlarndan Balama ve Kemanenin Son Yapm Teknikleri (Sanatta Yeterlilik Tezi), T, 1998. COPUOLU Mustafa, stanbulda Profosyonel Balama Yapmclar ve Teknik zellikler (Yksek Lisans Tezi), T,1993. COKUN brahim, Balama algsnda Ses Tablosunun ncelenmesi, (Yksek Lisans Tezi), T, 1991. DEMR Ouz, Balamadaki Eik Sistemi zerine Uygulama (Yksek Lisans Tezi), T, 2002.

39