T.C.

MLL ETM BAKANLII

KUYUMCULUK TEKNOLOJS

MARKALAMA (DESEN AKTARMA)

215ESB004

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul / kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Milli Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILAMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR...................................................................................................................ii GR....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1................................................................................................. 3 1. DZELTME ....................................................................................................................... 3 1.1. Tanm ve nemi .......................................................................................................... 3 1.2. Dzeltme leminde Kullanlan Aletler ve zellikleri.................................................. 3 1.2.1. ekiler.................................................................................................................. 3 1.2.2. Tokmaklar.............................................................................................................. 4 1.2.3. rsler, Pleytler....................................................................................................... 4 1.2.4. Demir ve Dz Camlar............................................................................................ 5 1.2.5. Yzk Byltme Aparat ....................................................................................... 6 1.2.6. Pense ve Kargaburnu ............................................................................................. 7 1.3. Dzeltme leminde Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................ 8 1.4. Levha Dzeltme ............................................................................................................ 8 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10 RENME FAALYET-2 ................................................................................................ 13 2. KUYUMCULUKTA DESEN AKTARMA (MARKALAMA)..................................... 13 2.1. Tanm ve nemi ........................................................................................................ 13 2.2. Markalama eitleri.................................................................................................... 13 2.2.1. Yaptrma Yntemiyle Markalama..................................................................... 13 2.2.2. ablonla Markalama ............................................................................................ 14 2.2.3. sleme Metoduyla Markalama ............................................................................. 14 2.2.4. izim Yntemiyle Markalama ............................................................................ 17 2.3. Markalamada Dikkat Edilecek Hususlar..................................................................... 18 UYGULAMA FAALYET-1 ........................................................................................... 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 RENME FAALYET 3............................................................................................... 22 3. SLEME YNTEMYLE MARKALAMA ................................................................... 22 3.1. Gomalak Hazrlama .................................................................................................... 22 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23 3.2. sleme Yntemiyle Kolye Markalama ........................................................................ 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24 RENME FAALYET 4............................................................................................... 31 4. ZM YNTEMYLE DESEN AKTARMA .............................................................. 31 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 41 KAYNAKA ........................................................................................................................ 42

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 215ESB004 Kuyumculuk Teknolojisi Tak malatl Markalama (Desen Aktarma) Dzeltmenin tanm, dzeltmede kullanlan ara gereler, desen aktarmann tanm, eitleri ve desen aktarmada kullanlan ara gerelerin anlatld renme materyalidir. 40/16 Geometrik izimler modln baarm olmak Levhay dzelterek zerine desen aktarmak Genel Ama

Uygun kuyumcu atlyesi ortam salandnda paralar tekniine uygun olarak dzeltip levhann zerine istenilen deseni, uygun yntemle aktarabileceksiniz.
MODLN AMACI Amalar 1. Levhalar teknie uygun dzeltebileceksiniz. 2. Desen aktarmada kullanlan ara gereleri doru hazrlayabileceksiniz. 3. sleme yntemiyle teknie uygun olarak kolye ucu markalayabileceksiniz. 4. izim yntemiyle teknie uygun olarak kolye ucu markalayabileceksiniz. Ortam: Atlye Donanm: Kuyumcu tezgh, dzeltme gereleri (pleyt, tokmak, pense, ift vb.) tavlama gereleri, desen aktarma gereleri (izim aletleri, isleme ara gereleri), atlye nl Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR GR
Sevgili renci, Tak imalatlnn ilk admlarndan biri, desen aktarma ilemidir. Kuyumculukta tak imalat, tasarmla balar ve tasarlanan resmin deerli metal zerine izilmesiyle devam eder. Desenin metal zerine doru aktarlmas, en az tasarm yapmak kadar nemlidir. Kurallarna uygun yaplmayan desen aktarma ilemi hatal retimlere sebep olacaktr. Desen aktarma ileminde mesleki resim bilgisi, uygun ara gere kullanma bilgi ve becerisi ok nemlidir. Unutulmamaldr ki gzden kaan hata veya dikkatsizce yaplan bir ilem, tm paralara yansyacaktr. Desen aktarlacak metaller, desen aktarma ileminden nce dzeltilerek hatalar en aza indirilmelidir. Uygun ve dzgn bir desen aktarma ileminin gereklemesi iin desen aktarma kurallar yerine getirilmelidir. Hazrlanan bu modlde basit yzk, kpe, pandantif gibi taklarn markalanmas (desen aktarma) uygulamalar ile ilgili konular ele alacaz. Modl sonunda bir rn ya da modeli, hatasz bir biimde tekniine uygun markalayabileceksiniz

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

AMA

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun kuyumculuk atlyesi ortam salandnda paray desen aktarmak iin teknie uygun dzeltebileceksiniz.

ARATIRMA
Sadekrlarn retim aamasnda en ok kullandklar desen aktarma yntemi ve bu yntemin uygulann gzlemleyiniz. Bu konuda aratrma yapnz.

1. DZELTME
1.1. Tanm ve nemi
Doru ve dzgn olmayan i paralarnn, eitli alet ve el takmlar kullanlarak amaca uygun ekle getirilmesi ilemine dzeltme denir. Dzeltme ile parann dz bir levha hline getirilmesi anlalmamaldr. Dzeltme, yalnzca alma ncesi bir ilem olmayp yaplan iin piyasa deerinin artrlmas ve estetik adan aranrlln ykseltmek iin gerekli olan bir ilemdir. Dzeltme, ekonomik adan da nemlidir. Kuyumculukta kymetli metallerin kullanlmas, dzeltmenin nemini daha da artrr.

1.2. Dzeltme leminde Kullanlan Aletler ve zellikleri

1.2.1. ekiler
Arlklar 50 gdan 1 kga kadar deien, sanatkrn yapaca ie gre setii el aletidir. Genellikle demir, demir alamlar ve pirin malzemeden yaplr (Resim 1.1). ekiler, daha sert ve kaln paralarn dzeltilmesinde kullanlr. Para zerinde bazen iz brakt iin kullanlrken bu husus gz nnde bulundurulmaldr. Alyanslarn veya yzk kollarnn parmak llerine gre bytlmesi iin metal malafalarda ekilenmeleri gerekir. Malafalar konik olduundan dzeltilen yzk, ters taklarak da dzeltme ilemine devam edilmelidir

Resim 1.1: eitli ekiler

1.2.2. Tokmaklar
Tokmaklar, aa veya plastikten yaplabilir. Tokmaklarn bu malzemelerden yaplmasnn amac, alma esnasnda i paras zerinde kalc iz brakmamaktr. Yumuak ve ince paralarn dzeltilmesinde kullanlr (Resim 1.2). Ta yuvas veya yzklerin bozuk ksmlar, malafalarda tokmaklar ile dzeltilir. Hetekleme ileminde, hetek zmbasnn bozulmamas iin tokmaklar kullanlmaldr.

Resim 1.2: Tokmak

1.2.3. rsler, Pleytler

eki ve tokmaklarla zerinde paralarn ekillendirilip dzeltildikleri aparatlardr. rsler, daha fazla kuvvetle alma gerektiren durumlarda kullanlr (Resim 1.3).

Resim 1.3: rs eitleri

Pleytler ise daha az kuvvet gerektiren ilerde kullanlr. ki eit pleyt bulunmaktadr. 1.2.3.1. Dorultma Pleytleri zerinde eki veya tokmak yardm ile i paralarnn dorultulduu, dzeltildii, ekillendirildii pleytlerdir (Resim 1.4).

Resim 1.4: Dorultma pleyti

1.2.3.2. Markalama Pleytleri st ve yan yzeyleri hassas olarak tezghlarda ilenmi, deiik llerde imal edilmitir. paralar markalanrken pleytlerin zerine konularak pleyt yzeyi, dzlem yzey olarak kullanlr. ller, i paras zerine aktarlrken pleyt yzeyi 0 noktas olarak dnlr (Resim 1.5).

Resim 1.5: Markalama pleyti

1.2.4. Demir ve Dz Camlar

Tavlanan levhalar, demir rs arasnda sktrlarak dzeltilir. Uzun teller (10 cmden byk) rulo hlinde sarlp tavlanr ve mengenede ekilerek dzeltilir (Resim 1.6). Ksa tellerse (10 cmden kk) tavlandktan sonra iki dz yzey arasnda yuvarlatlarak dzeltilir (Resim 1.7) ya da tel tavlandktan sonra iki pense ile ekilerek dzeltilir.

Resim 1.6: Tellerin penseyle ekilmesi

Resim 1.7: ki dzlem arasnda tel dzeltme

1.2.5. Yzk Byltme Aparat

Alyans gibi yzklerin dzeltilmesi, byltlmesi ilemlerinde kullanlr (Resim 1.8). Bunun yannda bilezik iin bu aparatlarn bykleri de mevcuttur.

Resim 1.8: Yzk byltme aparat ve yzk byltme ilemi

1.2.6. Pense ve Kargaburnu

1.2.6.1. Penseler Paralarn tutulmas, bklmesi, dzeltilmesi gibi ilemlerde kullanlan el takmlardr (Resim 1.9). Penselerin paralar sk kavrayabilmesi iin az ksmlar dili olarak yaplr. Tellerin kesilmesi iin de kesici azlar vardr. Kullanldklar yere gre dz ve paralel azl penseler olmak zere snflandrlr.

Dz azl yayl

Zincir azl yayl

Yan kesicili yayl

U kesicili

Yuvarlak ulu Resim 1.9: Penseler

1.2.6.2. Kargaburnu eitleri ve zellikleri Daha kk paralarn tutulmas, bklmesi, dzeltilmesi ve zincirlerin rlmesi gibi ilemlerde kullanlan el takmlardr. Penselere gre daha kk boyutlu takmlardr. Azlar dili veya disiz olarak yaplabilir. Kuyumculukta i paralarnn yzeylerinin zedelenmemesi iin disiz olanlar tercih edilir.

1.2.6.2.1. Dz Azl Kargaburnu Dz paralarn imalat ve ekillendirilmesinde kullanlan takmlardr. Bkme ilerinde keskin keli kenarlarndan faydalanlr. Keli kenarlar yardm ile kk i paralar kolaylkla dik olarak bklebilir (Resim 1.10).

Resim 1.10: Kargaburnu eitleri

1.2.6.2.2. Yuvarlak Azl Kargaburnu Dairesel bkme ilemlerinin yapmnda kullanlan konik azl el takmlardr. Tellerin halka hline getirilmesi ve dairesel olarak bklmesinde kullanlr. Konik bir az yapsna sahip olduundan istenilen byklkteki halkay elde etmenizi salar. 1.2.6.2.3. Yarm Yuvarlak Azl Kargaburnu Ta yuvalarnn dzeltilmesinde ve zincir rme ileminde kullanlan el aletidir. Azlar dili veya disiz olarak imal edilir.

1.3. Dzeltme leminde Dikkat Edilecek Hususlar

Dzeltilecek paraya uygun dzeltme ekli ve uygun ara gerelerin seilmesi gerekir. Dzeltilecek paralarn tavlanmas gerekir. Dzeltilecek levhann alt ksmna destek (dzlem yzey) konulmas gerekir. Para yzeylerindeki eriliklerin tespit edilmesi gerekir. Tokmakla (tahta, plastik) para yzeyini zedelemeyecek ekilde kuvvet uygulamak gerekir.

1.4. Levha Dzeltme

Levhalarla allrken levhalarn dzgn olmamas, yaplacak ilemin hatal olmasna sebep olacaktr. Bundan dolay ileme balamadan kullanlacak levha veya telin ie uygun hle getirilmesi gerekir. rnein markalama ileminde, zellikle isleme yntemiyle

markalama ileminde kullanlan levhann ok dzgn olmas gerekir. Yine baz tak yapmnda kullanlan tellerin, tam istenilen lde olmas iin gayet dzgn olmas gerekir.

Levhalarn istenilen dzgnle getirilmesi iin levha nceden tavlanr. Dzlem ve sert bir zemin (pleyt veya dz demir) zerine konlur. Eri blgelere tokmakla kuvvet uygulanarak dzeltme ilemi yaplr (Resim 1.11).
Bazen de levhalar silindirden geirilerek dzeltilebilir. Silindirde levha ekilirken istenilen dzlkte olmas iin levhann gergin olmas gerekir. Ayrca levhalar el preslerinde de dzeltilebilir (Resim 1.12).

Resim 1.11 : Levhalarn tokmakla dzeltilmesi

Resim 1.12: Levhalarn el presinde dzeltilmesi

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Paray dzeltme iin hazrlaynz.

UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar Dzeltme ara gerelerini temin ediniz. Tavlama ara gerelerini temin ediniz. Levhay dz zemin zerine yerletiriniz. Levhay dzeltme iin tavlaynz. neriler Dzeltme ileminde kullanlan ara gereleri belirleyiniz. Tavlama iin gerekli sy retmeninizden reniniz. Asit yanna kar amonyakl su bulundurunuz (bk. Yar Mamul Hazrlama modl). Yanklara kar gvenlik nlemlerini alnz.

Dzeltme yntemini seiniz. Levha zerindeki eri yzeyleri tespit ediniz. Eri yzeylere tokmakla kuvvet uygulayarak veya ekerek (tel ise) dzeltme ilemini yapnz. Dzlem bir yzeyle levha yzeyini kontrol ediniz. Yaralanmalara kar dikkatli olunuz ve tedbirinizi alnz.

10

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Levhann dzeltilmesine gerek var m? 2. Levhann dzeltilmesi gerekliyse levhay tavladnz m? 3. Tavlama ilemini yaparken gvenlik nleminizi aldnz m? 4. Dzeltmede kullanlacak aleti setiniz mi? 5. Levhay dz bir zemine koydunuz mu? 6. Levhay dzgn hle getirdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

11

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Dzeltme ilemi aadakilerden hangisidir? A) ( ) paralarna uygulanan bir ilemdir. B) ( ) El aletlerine uygulanan bir ilemdir. C) ( ) eki ve tokmaklara uygulanan bir ilemdir. D) ( ) Pleytlere uygulanan bir ilemdir. E) ( ) Kargaburnuna uygulanan bir ilemdir. 2. Dzeltme ne amala uygulanmaz? A) ( ) paralarn emek iin B) ( ) paralarn amaca uygun hle getirmek iin C) ( ) paralarnn piyasa deerini artrmak iin D) ( ) Ekonomik deerini ykseltmek iin E) ( ) alma ncesi metali dzeltmek iin 3. Penseler hangi amala kullanlr? A) ( ) Paralar emek iin kullanlr. B) ( ) Paralar ekmek iin kullanlr. C) ( ) Paralar tutmak iin kullanlr. D) ( ) Paralar sktrmak iin kullanlr. E) ( ) Paralara iz yapmak iin kullanlr. 4. Aadaki aletlerden hangisi dzeltmede kullanlmaz? A) ( ) eki B) ( ) Kargaburnu C) ( ) ift D) ( ) Pleyt E) ( ) Pense 5. Tellerin dzeltilmesinde hangi el aleti kullanlr? A) ( ) Tokmak B) ( ) Dz demir C) ( ) ift D) ( ) Pense E) ( ) Pleyt DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

12

RENME FAALYET 2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun kuyumculuk atlyesi ortam salandnda retimi yaplacak taknn desenini, kullanlacak metal zerine aktarabileceksiniz.

ARATIRMA
Kuyumculukta desen aktarma ilemi her zaman gerekli bir ilem midir? Aratrnz. Kuyumculuk sektrnde en ok kullanlan markalama yntemi hangisidir? Niin? Aratrma sonularn arkadalarnzla paylanz.

2. KUYUMCULUKTA DESEN AKTARMA (MARKALAMA)

2.1. Tanm ve nemi
Markalama; yaplacak bir iin, biim ve motiflerin i paras zerine izilmesi ilemidir. Markalama iin imal edilmi paralardan ve markalama aletlerinden faydalanlr. Markalama, parann uygunluu lsnde deer tar. Resim zerindeki ller dikkatle izlenmeli, marka izgilerinin keskin ve temiz izilmesine allmaldr. Markalama, i parasnn tam lsnde yaplmasna, iyi ilenmesine ve kontrolne yardm eder. Markalamadan sonraki ilemlerin taml markalamann hassasiyetine baldr.

2.2. Markalama eitleri

Kuyumculukta genel olarak drt ekilde markalama yaplr.

2.2.1. Yaptrma Yntemiyle Markalama

Bu yntemde levha zerine aktarlacak olan desenin, kt zerine izilmi bir resminin bulunmas gerekir. Resim izili kt, uygun levha zerine tutkalla yaptrlr. Burada dikkat edilmesi gereken husus, kullanlan yaptrcnn kaliteli olmasdr. nk desen aktarma ileminden sonraki ilemlerde, yaptrlan kdn kmamas ve konumunu korumas gerekir. Bu yntem pek sk kullanlan bir yntem deildir. Sadece ok karmak ekilleri bulunan desenlerin aktarlmasnda kullanlr (Resim.2.1).

13

Resim 2.1: Yaptrma yntemiyle desen aktarma

2.2.2. ablonla Markalama

Klasik model ve zerinde fazla teferruat bulunmayan basit ve ok sayda desen aktarmas yaplacak paralarn, nceden sa levha zerine bir adet kopyas kartlr. Bu kartlan kopyaya ablon ad verilir. Desen aktarma ilemi yaplrken ablon, kullanlacak levhann zerine konularak birka yerinden sabitlenir veya elle tutularak izim srasnda kaymamas salanr. Sabitleme ileminde el mengenesi, kargaburnu, kska vb. aletler kullanlr. elik izeceklerle ablon zerindeki kenarlar takip edilerek para zerine izgiler aktarlr. Bu ilem yaplrken ablonun kaymamasna zen gsterilmeli, izecein ucunun ince ve sert olmasna dikkat edilmelidir. Bu yntem kuyumculukta pek fazla kullanlan bir yntem deildir (Resim 2.2). Markalama yapmak iin gerekli olan aparatlar, elik izecek ve yzey boyas dr (gzta eriyii vb.). izim ileminden sonra izgi zerine noktalama ilemi yaplr, izgilerin kaybolmas nlenmi olur.

Resim 2.2: ablonla desen aktarma

2.2.3. sleme Metoduyla Markalama

Bu yntemle yaplan desen aktarma ilemi, ablonla yaplan desen aktarma ilemine benzer. Bu yntemde de nceden kalplarn (ablon) hazrlanmas gerekir. Bu yntemin fark, daha karmak ekillerin desenlerinin aktarlabilmesidir. sleme ynteminde markalamay grupta incelemek gerekir.

14

Kalp ile levhann sabitlenmesi: ablon (model), i paras zerine yerletirilir. Yayl ift veya atalar yardm ile skca tutturulur. Kalp ile i paras arasndan k szmayacak ekilde olmaldr (Resim 2.3).

Resim 2.3: Kalbn sabitlenmesi

sleme ileminin yapl: Sabitleme ileminden sonra kalp alta gelecek ekilde kargaburnuyla tutulur. slenen para, is kaynann 45 cm zerinde olacak ekilde tutulur. s kayna mum, gaz lmbas vb. olabilir. s kaynandan kan isler, kalp boluklarndan geerek i parasnda kararm blgeler meydana getirir. sleme esnasnda kalp, yere paralel konumda tutulur ve yava hareketlerle is kayna zerinde gezdirilir. Zaman zaman i paras kontrol edilir, kalp boluklar tamamen islenene kadar islemeye devam edilir. sleme tamamlannca kalp ste gelecek ekilde evrilir. Kalp yayl ift veya atalardan kurtarlr, kargaburnu ile sadece i paras tutulur. Kalp yukarya doru atlr, i parasndan ayrlr. Bu atma srasnda kalp, i paras zerindeki isleri datmamaldr. paras zerinde kalp ekli beyaz renkte kalm olur (Resim 2.4).

Resim 2.4: sleme yntemiyle desen aktarma

sin kalc hle getirilmesi

Yaplan ilem isleme ile yapldndan kalc deildir. si kalc hle getirmek gerekir. Bu ilem iin i paras soumaya braklr. Para souduktan sonra nceden hazrlanm olan gomalak zeltisine batrlr. zeltiden kartlan para yaklarak

15

ispirtosu uurulur veya kurumaya braklr. spirto utuktan sonra is kalc olur (Resim 2.5).

Resim 2.5: sin kalc hle getirilmesi

sleme Hatalar Hi islenmemi blgenin olmas Kalp doru yerlese dahi is kamas Gomalan kabarmas

zm Yollar ablon (model) ile i paras arasnda boluklarn olumas ve buradan is kamasn nlemek iin ablon paraya tam oturmal, para arasnda boluk olmamaldr. ablonun zerine ve boluklara istenmeyen nesnelerin yapmas, islemenin hatal olmasna neden olur. Bunlar temizlenmeli ve mumlar yaklmaldr. Para yeterince soumadan gomalaa batrlm ise kabarma meydana gelir. Paray temizleyip yeniden isleme yapmak gerekir. .Gomalak zeltisi ierisinden ispirto uarsa oluur. zelti koyular, yakma ilemi sonunda kaln bir gomalak tabakas grlr. Bu durumda gomalak ieye alnr, ispirto ilave edilerek alkalanr. slemenin tamamen hatal olmas durumunda parann temizlenmesi gerekir. Para gomalaa batrlm ise bez ile silinir. Tavlanp sulandrlm slfrik asit ierisine atlp fralanr. o Parada ksmi hatalar varsa para doru islenmi gibi gerekli delme ilemi yaplr. Dzgn islenen yerler kesilir, sonra hatal yerler temizlenerek yeniden islenir veya izim aletleriyle izilir.

o Gomalan bozulmas

slemenin tamamen hatal olmas

Ksmi hatalarn olmas

16

2.2.4. izim Yntemiyle Markalama

Bu markalama ilemi, yapm resimlerinden imal edilmi paralardan veya verilen bilgilerden faydalanlarak elde edilen llerin, yaplacak i paras zerine aktarlmasdr (Resim 2.6).

parasnn istenilen llerde elde edilmesi, llerin i paras zerine doru aktarlmas ile mmkndr. izilen izgiler net ve dzgn olmaldr. llerin aktarlmas ilemlerinde markalama aletleri kullanlr.

Resim 2.6: izim yntemiyle markalamann yapl

izim yntemiyle yaplan markalama ileminde kullanlan aletler unlardr:

Markalama pleytleri: Dzgn izim yapmak iin i paralar ve mehengirin altna konulan dzlem yzeydir. Pleytler, dkme demirden elde edilir ve yzeyleri hassas ilenir. Kullanlma yerlerine gre eitli boyutlarda imal edilir. Mehengir: paralarnn taban kenarlarna, paralel izgiler izmek iin kullanlr. Mehengir, gvde zerine monte edilmi verniyel blnts, cetvel ve buna bal ayarlanabilen izecekten meydana gelir. izecek: Paralar zerine izgi izmek iin kullanlan ucu al, bilenmi elik aletlerdir. Pergel: Daire izmek, daire yay izmek, l tamak, blnt yapmak iin kullanlan elikten yaplm aletlerdir. Pergelle izilen izgilerin net ve ince olmas iin ular bileylenip sertletirilir. elik cetvel: lm yapmak iin kullanlan aletlerdir. zerinde mm veya parmak blntleri bulunur. Nokta: Marka izgilerinin delinmesi, gerekli delik merkezlerinin belirgin hle getirilmesinde iz yapmak amacyla kullanlan elikten yaplm aletlerdir. Ular sertletirilerek bileylenir (ortalama 60o). Marka izgilerine nokta vurulurken para yzeyinde iz kalmamas iin kk al nokta kullanlr. Delinecek deliklerin merkezleri matkabn rahat azlamas iin byk al nokta kullanlr. Merkezleme gnyesi: Silindirik paralarn merkezlerini bulmak iin kullanlr.

17

Markalama boyalar: Markalama srasnda izilen izgilerin net ve rahat grlebilmesi iin para yzeyine srlen boyalardr. Markalama boyas iin tebeir, tebeir tozu, markac boyas, gzta (bakr slfat) kullanlr.

Yaplacak iin karmakl veya eldeki imknlara gre bu drt yntemden uygun olan seilir, kullanlacak levha zerine desen aktarma ilemi yaplr.

Resim 2.7: izim yntemiyle markalama ileminde kullanlan aletler

2.3. Markalamada Dikkat Edilecek Hususlar

Tm yntemlerde desen aktarma ilemi yaplrken baz hatalar meydana gelebilir. izimle yaplan markalamada hatalarn ou, izim aletlerinin doru ve yerinde kullanlmamasndan meydana gelir. izecein kullanl ekli, llerin tanma biimi, uygun aletlerin kullanlmamas hatalar artrr. Ayrca markalama yapan kiinin grme bozukluu ve alma ortamnn klandrlmas da markalamay etkiler. sleme ynteminde ise kullanlan ablon ve i parasnn dzgn olmamas, hatalara sebep olur. ablon ile i paras arasnda boluk braklmas en sk rastlanan hatalardandr. sleme srasnda i parasnn is kayna zerinde dz tutulmamas sebebiyle hata oluur. parasnn her blgesi islenene kadar ileme devam edilmelidir. slemede kullanlan gomalak zeltisinin zamanla bozulmas hatalara sebep olur. Genel olarak aadaki kurallara uyulacak olursa hatalar en aza indirilmi olur. zerine desen aktarlacak paralar (levhalar) dzgn olmaldr. Desen aktarma (markalama) ilemini yapan kii, markalama yntemi hakknda yeterli bilgiye sahip olmaldr. Desen aktarma srasnda aletler, teknolojik kurallara uygun ekilde kullanlmaldr. Desen aktarma aletleri ypranmam olmaldr. Desen aktarma ilemi yaplrken ilem basamaklar takip edilmelidir. Desen aktarma ileminde kullanlan kimyasal malzemelerin bozulmamasna dikkat edilmelidir.

18

UYGULAMA FAALYET
Para zerine desen aktarma yapnz.

UYGULAMA FAALYET-1
lem Basamaklar Desen aktarlacak modeli seiniz. Seimi yaplan yntem iin gerekli ara gereleri hazrlaynz. Seilen ynteme uygun desen aktarma ilemini gerekletiriniz. Desen aktarma ilemi sonrasnda ara gereleri kaldrnz. Desen aktarma ilemini hatasz olarak yapmak iin konuyu inceleyiniz. neriler Model zerindeki ekillere uygun seim yapnz.

19

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1. Levhay uygun llerde kestiniz mi? 2. Levha, desen aktarma iin uygun mu? 3. Levha dzgn deilse levhay dzelttiniz mi? 4. Modl zerindeki ekillere uygun desen aktarma yntemini setiniz mi? 5. Setiiniz desen aktarma yntemine uygun desen aktarmada kullanlacak ara gereleri setiniz mi? 6. Dikkatli ekilde desen aktarma ilemini yaptnz m? 7. Desen aktarlma ileminden sonra desenin kalc olmasn saladnz m? 8. Desen aktarma ileminden sonra ara gereleri kaldrdnz m? 9. Desen aktarma ilemi srasnda gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5.

( ) Desen aktarma, yaplacak iin yapm resminin i paras zerine izilmesi ilemidir. ( ) ablonla markalama bir desen aktarma yntemidir. ( ) Pergel ve izecek birer desen aktarma ara gereci deildir. ( ) sleme ynteminde ablon (kalp) kullanlr. ( ) sin kalc hle gelmesi iin islenen para gomalaa batrlarak yaklr. Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

6.

Aadaki ara gerelerden hangisi desen aktarmada kullanlr? A) Tokmak B) Pense C) Tenikel D) ablon E) ift sleme yntemiyle markalama ileminde isin kalc hle gelmesini salayan faktr nedir? A) izecek B) ablon C) Gomalak zeltisi D) Pergel E) Pense izim ynteminde aadaki ara gerelerden hangisi kullanlmaz? A) ablon B) Pergel C) izecek D) Pleyt E) Mehengir

7.

8.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

21

RENME FAALYET 3
AMA

RENME FAALYET 3

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun kuyumculuk atlyesi ortam salandnda kolye desenini, kullanlacak metal zerine isleme yntemiyle aktarabileceksiniz.

ARATIRMA
Gomalak hakknda bilgi toplayarak gomalan yerini alabilecek baka maddelerin olup olmadn aratrnz. Bu konu iin kuyumculuk iletmelerinden veya kimyaclardan bilgi alnz. Aratrma sonularn arkadalarnzla paylanz.

3. SLEME YNTEMYLE MARKALAMA

3.1. Gomalak Hazrlama
Gomalak, doal ve pul hlinde bir maddedir. Vernik zellii tamaktadr. Pul gomalak, bir ie ierisinde 1/3 orannda (1 birim gomalak, 3 birim ispirto) ispirto ile alkalanr ve zelti hline getirilir (Resim 3.1). Durulduktan sonra bir kaba boaltlr. Soumu olan isli i paras, gomalak zeltisine batrlr ve yaklr. Yakma, ilemi hzlandrmak iindir. Yakmadan para kurumaya braklabilir ama bu daha uzun sre ister. Paray daha abuk kurutarak hemen dier ilemlere gemek iin gomalakl para yaklr.

Resim 3.1: Gomalak, ispirto ve zeltinin hazrlan

22

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

sleme yntemiyle kolye ucunu markalaynz. lem Basamaklar Gomalak zeltisini hazrlaynz. Desen aktarmada kullanlacak kolye ucunu tespit ediniz. Kullanlacak metal levhann yzeyini temizleyiniz. Kalb levha zerine yerletiriniz. neriler Gomalak ispirto karm oranlarn kontrol ediniz. Kullanlmak zere model kalplar gelitiriniz. Zmpara ile yzeyi temizleyiniz. Kalb levha zerine sabitleyiniz ve kaymamas iin birka noktadan atala tutturunuz. Kalpla levha arasndan is kamamasna dikkat ediniz. Yanklara kar gvenlik nlemlerini alnz.

sleme ilemini yapnz.

Deseni kalc hle getiriniz.

23

3.2. sleme Yntemiyle Kolye Markalama UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kullanlacak malzemeler: Desen aktarmada kullanlacak kalp Tak yapmnda kullanlacak metal levha Gomalak spirto Ata Kargaburnu Ata veya yayl ift

1. Gomalak zeltisini hazrlaynz. bk. Gomalak hazrlama konusu

2. Uygun kolye seiniz. 3. Seilen kolyeye uygun metal levhay keserek hazrlaynz. bk. Delme-Kesme modl, kesme konusu ve aralar

4. Levhay dzeltiniz. bk. Eeleme modl 5. Kalb, dzeltilen levha zerine koyarak atala tutturunuz. 6. Kalpla paray is kayna zerinde gezdirerek isleme ilemini yapnz.

24

7. Levhann tm yzeyinin islenmesini gzleyiniz. 8. Kalb kaydrmamaya dikkat ederek atalar sknz ve kalpla levhay birbirinden ayrnz. 9. Levhann soumasn bekleyiniz. 10. Levha souduktan sonra levhay gomalak zeltisine batrnz ve gomala szdkten sonra (gomala) yaknz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Levha dzeltmesini gerei gibi yaptnz m? 2. Gomalak zeltisini teknie uygun hazrladnz m? 3. Kalb levha zerine tekniine uygun sabitlediniz mi? 4. sleme ilemini gerei gibi yaptnz m? 5. slenmemi yzey kald m? 6. sleme yaparken kalp arasndan is kat m? 7. Yanmalara kar gerekli tedbirleri aldnz m? 8. Kalb kaydrmadan atalar sktnz m? 9. Paray gomalak zeltisine batrdnz m? 10. Para zerindeki gomala yakarak isi kalc hle getirdiniz mi? 11. Para zerine el srdnzde isleme deforme oldu mu? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME
UYGULAMALI TEST1 LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda aadaki uygulamalar gerekletiriniz.

sleme yntemiyle desen aktarma-1

Kullanlacak malzemeler: Desen aktarmada kullanlacak kalp Tak yapmnda kullanlacak metal levha Gomalak spirto Ata Kargaburnu Ata veya yayl ift

1. Gomalak zeltisini hazrlaynz. bk. Gomalak hazrlama konusu

2. stanbul motifi kalbn temin ediniz. 3. stanbul motifine uygun metal levhay keserek hazrlaynz. 4. Levha kalnl 100 mikron, genilii 46 X 60 mmdir, unutmaynz. bk. Delme-Kesme modl, kesme konusu ve aralar

5. Levhay dzeltiniz.

27

bk. Eeleme modl

Kalb, dzeltilen levha zerine koyarak atala tutturunuz. Kalpla paray is kayna zerinde gezdirerek isleme ilemini yapnz. Levhann tm yzeyinin islenmesini gzlemleyiniz. Kalb kaydrmamaya dikkat ederek atalar sknz ve kalpla levhay birbirinden ayrnz. 10. Kalb alrken kalpla levhay beraber tutarak atalar skmek kalbn kaymasn nler, unutmaynz. 11. Levhann soumasn bekleyiniz. 12. Levha souduktan sonra levhay gomalak zeltisine batrnz ve gomala szdkten 6. 7. 8. 9.

sonra (gomala) yaknz.

28

UYGULAMALI TEST2
sleme yntemiyle desen aktarma2

Kullanlacak malzemeler: Desen aktarmada kullanlacak kalp Tak yapmnda kullanlacak metal levha Gomalak spirto Ata Kargaburnu Ata veya yayl ift 1. Gomalak zeltisini hazrlaynz. bk. Gomalak hazrlama konusu

2. stanbul motifi kalbn temin ediniz. 3. stanbul motifine uygun metal levhay keserek hazrlaynz. 4. Levha kalnl 100 mikron, genilii 63 X 37mmdir, unutmaynz. bk. Delme-Kesme modl, kesme konusu ve aralar

5. Levhay dzeltiniz. bk. Eeleme modl

6. Kalb, dzeltilen levha zerine koyarak atala tutturunuz.

29

7. Kalpla paray is kayna zerinde gezdirerek isleme ilemini yapnz. Kalpla levha arasna is kamamasna dikkat ettiniz mi? 8. Levhann tm yzeyinin islenmesini gzlemleyiniz. 9. Kalb kaydrmamaya dikkat ederek atalar sknz ve kalpla levhay birbirinden ayrnz. 10. Kalb alrken kalpla levhay beraber tutup atalar skerek kalbn kaymasn nleyiniz. 11. Levhann soumasn bekleyiniz. 12. Levha souduktan sonra levhay gomalak zeltisine batrnz ve gomala szdkten sonra (gomala) yaknz.

Yanklara kar nleminizi alnz.

Konuyu pekitirmek iin ok sayda uygulama yapmalsnz.

30

RENME FAALYET 4
AMA

RENME FAALYET 4

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun kuyumculuk atlyesi ortam salandnda kolye ucunun desenini, kullanlacak metal zerine izim yntemiyle aktarabileceksiniz.

ARATIRMA
izim yntemiyle desen aktarma yntemlerini aratrnz ve aratrma sonularn arkadalarnzla paylanz. Bu konu iin kuyumculuk iletmelerinden veya kimyaclardan bilgi alnz.

4. ZM YNTEMYLE DESEN AKTARMA

31

UYGULAMA FAALYET-1 UYGULAMA FAALYET

izim yntemiyle kolye ucunu markalaynz. lem Basamaklar Kullanlacak metal ve motifi tespit ediniz. Metalin yzeyini temizleyiniz. neriler Markalama ara gerelerini temin ediniz. Yzeyi zmparalayarak bakr slfat srnz. bk. Geometrik izimler modl

Modeli metal yzeye iziniz.

32

UYGULAMA FAALYET-2
Kolye yapnz.

Kullanlacak malzemeler: l aletleri Kesim aletleri Kaynak malzemeleri Metal malzeme

1 nu.l para iin metal levhadan 35x40 mm llerinde kesiniz. Model isleme veya izim yntemiyle levha zerine aktarnz.

33

Deseni kalc hle getiriniz. 2 nu.l. para iin 25 X 15 mm ebatlarnda metal levha kesiniz. 2.nu.l paray levha zerine isleme veya izim yntemiyle markalaynz. Deseni kalc hle getiriniz. Paralar delerek kesiniz. Paralarn kenarlarnn tesviyesini (eeyle) yapnz. 1 ve 2 nu.l paralar 3 nu.l parayla birletiriniz.

34

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1. Levha dzeltmesini gerei gibi yaptnz m? 2. Model seimi yaptnz m? 3. izim aletlerini hazrladnz m? 4. izim aletlerinin izime uygunluunu kontrol ettiniz mi? 5. Desen aktarma ilemini hatasz olarak yaptnz m? 6. Desen aktarma ileminden sonra ara gereleri topladnz m?

Konularn Deerlendirilmesi Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

UYGULAMALI TEST1 Bu faaliyet kapsamnda aadaki uygulamalar gerekletiriniz.

izim yntemiyle desen aktarma (1)

Kullanlacak malzemeler: Markalama ara gereleri Markalamada kullanlacak levha izimi yaplacak resim veya model

1. Markalama iin izim ara gerelerini hazrlaynz. izimle markalama konusuna baknz. 2. Markalamas yaplacak deseni tespit ediniz. 3. Desen izimi iin uygun metal levhay hazrlaynz. 4. Levha kalnl 100 mikron, genilii 60 X 60 mm olmaldr, unutmaynz. bk. Delme-Kesme modl, kesme konusu ve aralar 5. Levhay dzeltiniz.

36

bk. Eeleme modl

6. izim aletlerini kullanarak deseni levha zerine iziniz.

Geometrik izim kurallarn hatrlaynz.

Konuyu pekitirmek iin ok sayda uygulama yapnz.

37

UYGULAMALI TEST2 izim yntemiyle desen aktarma (2)

Kullanlacak malzemeler: Markalama ara gereleri Markalamada kullanlacak levha izimi yaplacak resim veya desen

1. Markalama iin izim ara gerelerini hazrlaynz. izimle markalama konusuna baknz. 2. Markalamas yaplacak deseni tespit ediniz. 3. Desen izimi iin uygun metal levhay hazrlaynz. 4. Levha kalnl 100 mikron, genilii 60 X 60 mmdir, unutmaynz. bk. Delme-Kesme modl, kesme konusu ve aralar 5. Levhay dzeltiniz. bk. Eeleme modl

38

6. izim aletlerini kullanarak deseni levha zerine iziniz.

Geometrik izim kurallarn hatrlaynz.

Konuyu pekitirmek iin ok sayda uygulama yapnz.

39

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Uygun desen aktarma yntemini setiniz mi? 2. Levhay gerektii gibi dzelttiniz mi? 3. Desen aktarma ilemini hatasz olarak yaptnz m? 4. Delme ve kesme ilemini yaptnz m? 5. Tesviye ilemini yaptnz m? 6. ekillendirme ilemini gze ho gelecek ekilde yaptnz m? 7. Gerekli temizlik ilemlerini yaptnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

40

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 A A E C D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Doru Doru Yanl Doru Doru D C A

41

KAYNAKA KAYNAKA
ARAS Nurettin, Modern Kuyumculuk, Fatih Ofset, stanbul, 1996. ENGNOVA Nait, Kuyumculuk Sanat, stanbul Kuyumcular Odas, 1990. stanbul Kuyumcular Odas Aylk Yayn, Gold News Dergileri, stanbul. KUOLU Mehmet Zeki, Trk Kuyumculuk Teknik Terimler Szl, tken Yaynlar, stanbul, 1994. ZER Haim, mer BYKBOA, Rfk ALTAY, Kuyumculuk Meslek Bilgisi Temel Ders Kitab, MEB, Ankara, 2004. VITIELLO Lug, Modern Teknik ve Pratik Kuyumculuk, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara,1995.

42