T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2243 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1242

SU RNLER

Yazarlar Prof.Dr. Mine KIRKAA (nite 1) Prof.Dr. Serap PULATS (nite 2) Prof.Dr. H. Hseyin ATAR (nite 3) Yrd.Do.Dr. Sleyman BEKCAN (nite 4, 5) Prof.Dr. Nilsun DEMR (nite 6) Do.Dr. A. eref KORKMAZ (nite 7) Prof.Dr. Hijran YAVUZCAN (nite 8)

Editr Prof.Dr. Hijran YAVUZCAN

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir. Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM Genel Koordinatr Prof.Dr. Levend Kl Genel Koordinatr Yardmcs Do.Dr. Mjgan Bozkaya retim Tasarmclar Yrd.Do.Dr. Evrim Gen Kumtepe r.Gr. Zekiye Rende Grafik Tasarm Ynetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur lme Deerlendirme Sorumlusu r.Gr. brahim Sar Grafikerler Ayegl Dibek Nihal Src Ufuk nce Kitap Koordinasyon Birimi Do.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin zgr Kapak Dzeni Prof. Tevfik Fikret Uar Dizgi Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi Su rnleri ISBN 978-975-06-0917-6 2. Bask Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 4.000 adet baslmtr. ESKEHR, Ocak 2013

indekiler

iii

indekiler
nsz ............................................................................................................ xiii

Balk Biyolojisi ..........................................................................

GR .............................................................................................................. DI MORFOLOJK YAPI ............................................................................... Vcut ekli..................................................................................................... Yzgeler ....................................................................................................... Deri ............................................................................................................... Renk ............................................................................................................... Pullar .............................................................................................................. Solungalar .................................................................................................... Yan izgi ....................................................................................................... MORFOLOJK YAPI.................................................................................. skelet............................................................................................................. Kaslar ............................................................................................................. Dolam .......................................................................................................... Sindirim Organlar ......................................................................................... Az .......................................................................................................... Yemek Borusu ....................................................................................... Mide ......................................................................................................... Plorik Keseler .......................................................................................... Barsaklar ............................................................................................... Karacier.................................................................................................. Pankreas................................................................................................... Hava Kesesi ................................................................................................... Boaltm ......................................................................................................... Sinirler ............................................................................................................ Endokrin Bezler............................................................................................. Gonadlar ........................................................................................................ BALIKLARDA REME .................................................................................. Balklarda reme Stratejileri ......................................................................... Balklarda reme ekilleri ............................................................................ Balklarda Eeysel Farkllklar....................................................................... Yumurta Verimi ............................................................................................. Yumurtlama Stratejileri.................................................................................. Spermann zellikleri ................................................................................... Yumurta zellikleri....................................................................................... Kuluka Sresi............................................................................................... Larva Evresi.................................................................................................... Genlik Evresi................................................................................................ Erginlik Evresi................................................................................................ BALIKLARDA OSMOREGULASYON ............................................................ BALIKLARDA G ....................................................................................... Potamadrom Gler ......................................................................................

2
3 3 3 4 5 5 5 5 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 8 8 8 8 9 9 9 10 10 10 11 11 11 12 12 12 12 13 13 13 14 14 14

1. NTE

iv

indekiler

Oseanodrom Gler...................................................................................... Diyadrom Gler........................................................................................... Anadrom Balklar .................................................................................... Katadrom Balklar ................................................................................... Amfidrom Balklar .................................................................................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

15 15 15 15 15 16 17 18 18 18 19

2. NTE

Su Kalitesi ................................................................................. 20
SU KALTES ................................................................................................. SU KALTE ZELLKLER ............................................................................. Su Scakl..................................................................................................... Tuzluluk ......................................................................................................... Elektrik letkenlii ........................................................................................ Bulanklk....................................................................................................... znm Oksijen ........................................................................................ Biyokimyasal Oksijen htiyac ..................................................................... Toplam Alkalinite .......................................................................................... Toplam Sertlik ............................................................................................... pH ................................................................................................................. Karbondioksit ................................................................................................ Azotlu Bileikler ............................................................................................ Amonyak ...................................................................................................... Nitrit .............................................................................................................. Nitrat ............................................................................................................. Fosfor ............................................................................................................. Hidrojen Slfr ............................................................................................. Demir ............................................................................................................. Metaller .......................................................................................................... Biyolojik zellikler ....................................................................................... SU KALTES YNETM............................................................................... znm Oksijen ........................................................................................ Alkalinite ve Sertlik ...................................................................................... Karbondioksit ................................................................................................ Hidrojen Slfr .............................................................................................. Demir ............................................................................................................ Azotlu Bileikler ............................................................................................ pH ................................................................................................................. Klor ............................................................................................................... Metaller .......................................................................................................... zleme Skl ................................................................................................. SU BALIKLARI YETTRCLNDE SU KALTES ............................. DENZ BALIKLARI YETTRCLNDE SU KALTES ............................ 21 21 21 21 22 22 23 23 23 23 24 24 25 25 25 25 26 26 26 26 26 27 27 27 27 28 28 28 28 28 29 29 29 31

indekiler

zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

33 34 35 35 36 36

Su rnleri Avcl ................................................................. 38

GR .............................................................................................................. SERSEMLETME VEYA BAYILTMA YOLUYLA AVCILIK .............................. Mekanik Bayltclar ..................................................................................... Kimyasal Bayltclar ...................................................................................... SIKITIRAN VE YARALAYAN ALETLERLE YAPILAN AVCILIK .................. Zpknla Avclk ............................................................................................. Tfekle Avclk .............................................................................................. TUZAKLAR VE KAPANLAR........................................................................... Dalyanlar........................................................................................................ mlekler....................................................................................................... Sepetler .......................................................................................................... Kfeler ........................................................................................................... Snma Kapanlar ......................................................................................... Pinterler.......................................................................................................... HAVA KAPANLARI........................................................................................ GALSAMA ALARI (UZATMA ALARI) ...................................................... EVRME ALAR........................................................................................... Hamsi Grgr ................................................................................................. Ana Alar ................................................................................................. Glendirici Alar ................................................................................... Grgr Teknelerinde Bulunan Yardmc Av Aralar.............................. SRKLEME (SRTME ALETLER)............................................................ Dire............................................................................................................... Kankava ......................................................................................................... Kirili Troller.................................................................................................. TROLLER ........................................................................................................ Dip Trolleri .................................................................................................... ki Paradan Oluan Dip Trolleri ................................................................. Drt Paradan Oluan Dip Trolleri.............................................................. Orta Su Trolleri.............................................................................................. ki Tekne le ekilebilen Orta Su Trolleri............................................. Tek Tekne le ekilen Orta Su Trolleri ................................................. OLTA LE AVCILIK........................................................................................ Olta Yapmnda Kullanlan Malzemeler ....................................................... ne ve Kancalar ..................................................................................... Misina (Beden), p, Halat ....................................................................... Batrc ve Yzdrcler ......................................................................... Bir Bal Yakalamada Kullanlan Oltalar .................................................... Zokalar..................................................................................................... 39 39 40 40 40 40 41 41 41 42 42 42 42 42 43 43 44 44 44 45 45 45 45 45 46 47 47 47 47 47 47 47 48 48 48 49 49 49 49

3. NTE

vi

indekiler

Ynller ................................................................................................... Seirtme ................................................................................................... Kak Oltas.............................................................................................. Srt ........................................................................................................... arpma..................................................................................................... Birden Fazla Bal Yakalamada Kullanlan Oltalar (ok neli Oltalar) ........................................................................................................... apari Oltalar ......................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

50 50 50 50 50 51 51 52 53 54 54 55 55

4. NTE

Su Balklar Yetitiricilii .................................................... 56

GR .............................................................................................................. YETTRCL YAPILAN SU BALIKLARININ GENEL ZELLKLER ................................................................................................. Sazan Bal ................................................................................................... Alabalklar ...................................................................................................... Tilapya Bal................................................................................................. Yayn Bal ................................................................................................... SU BALIKLARI RETM TEKN ........................................................... Gkkua Alabal retimi ....................................................................... Alabalk retiminde evresel artlar .................................................... Damzlk Balklarn Seimi...................................................................... Yumurtann Gelimesi ve Spermann Kalitesini Etkileyen Faktrler................................................................................................... reme Dnemini Etkileyen Faktrler .................................................... Alabalklardan Yumurta Alm ve Kuluka Periyodu............................ Larva Yetitiricilii ................................................................................... Yavru Alabalk Yetitiricilii ................................................................... Havuzlarda ve Kafeslerde Sofralk Alabalk Yetitiricilii..................... Sazan Bal retimi...................................................................................... Kullanm Amalarna Gre Sazan Havuzlar ........................................ Sazanlarda Yumurta retimi................................................................... Hipofizin karlmas, Muhafazas ve Sam ......................................... Yumurtalarn Kulukas ve Larva k ............................................... Larva ve Yavrularn Bakm ve Beslenmeleri ........................................ Sofralk Sazan Bal Yetitiricilii ......................................................... Yayn Bal retimi .................................................................................... Doal retim ........................................................................................... Yapay retim .......................................................................................... Sofralk Yayn Bal retimi ................................................................. Tilapya Bal retimi ................................................................................... Stoklama Uygulamalar ........................................................................... 57 57 57 58 58 59 60 60 60 60 62 63 63 65 65 66 66 66 67 68 69 69 69 70 70 70 71 71 72

indekiler

vii

Yavrularn Cinsiyetinin Gzle Belirlenmesi........................................... Melezleme................................................................................................ Hormonla Cinsiyet Dnm ............................................................. Larva ve Yavru retimi........................................................................... Havuzlarda retim .................................................................................. Hapalarda retim .................................................................................... Kuluka Tanklarnda retim .................................................................. Sofralk Tilapya Bal retimi ............................................................... Havuzlarda Tilapya Bal Yetitiricilii ................................................. Kafeslerde Tilapya Bal Yetitiricilii .................................................. Youn Tank Yetitiricilii ....................................................................... Polikltr Yetitiricilik............................................................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

72 72 73 73 73 73 74 74 75 75 75 75 76 77 78 78 78 79

Deniz Balklar Yetitiricilii ................................................... 80

GR .............................................................................................................. YETTRCL YAPILAN DENZ BALIKLARININ GENEL ZELLKLER ................................................................................................ Kefal Bal ................................................................................................... Mercan Balklar ........................................................................................... Mersin Bal ................................................................................................ Sar Kuyruk Bal ........................................................................................ Kalkan Bal ................................................................................................ Ylan Bal ................................................................................................... Salmon Balklar ........................................................................................... ipura Bal ................................................................................................. Levrek Bal ................................................................................................ Gkkua Alabal ...................................................................................... Orkinos .......................................................................................................... DAMIZLIK VE YAVRU TEMN LE YAPAY YUMURTA ALIM TEKNKLER................................................................................................... Damzlk Temini ............................................................................................ Doal Ortamdan Yavru Toplanmas ............................................................ Damzlk Balklardan Yumurta Alm ........................................................... Doal Yumurtlatma ................................................................................ Saarak Yumurta Alm ........................................................................... Karnn Yarlarak Yumurtalarn Alnmas................................................ Hava Basnc ile Yumurta Alm ............................................................. Hormon Enjeksiyonu .................................................................................... KULUKA YNTEMLER.............................................................................. Kefal Balklar ................................................................................................ Mercan Balklar ........................................................................................... 81 81 81 82 82 83 83 84 85 86 87 88 88 88 88 89 90 90 90 91 91 91 93 93 93

5. NTE

viii

indekiler

Mersin Bal ................................................................................................ Sar Kuyruk Bal ......................................................................................... Kalkan Balklar ............................................................................................. Salmon Balklar ........................................................................................... ipura Bal .................................................................................................. Levrek Bal ................................................................................................ Orkinos .......................................................................................................... LARVA, YAVRU VE SOFRALIK BALIK YETTRCL............................ Larva ve Yavru Yetitiricilii......................................................................... Kefal Bal .............................................................................................. Mercan Bal ......................................................................................... Mersin Bal............................................................................................ Kalkan Bal .......................................................................................... Sar Kuyruk Bal ................................................................................... Ylan Bal .............................................................................................. Salmon Balklar ..................................................................................... ipura Bal............................................................................................ Levrek Bal............................................................................................ Orkinos .................................................................................................... Sofralk Balk Yetitiricilii............................................................................ zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

93 94 94 94 94 94 95 95 95 95 95 96 96 96 97 97 97 97 97 98 99 100 101 101 102 103

6. NTE

Balk Yemleri............................................................................ 104

GR .............................................................................................................. BALIK YETTRCLNDE YEM ............................................................... BALIK YEMLERNN ETLER ................................................................... Tamamlayc Yemler ..................................................................................... Karma Yemler................................................................................................ Pelet Yemler .................................................................................................. Ekstruder Yemler........................................................................................... Yemlerin Hammadde Kaynaklar ................................................................. Protein Kaynaklar......................................................................................... Enerji Kaynaklar ........................................................................................... Vitaminler....................................................................................................... Mineraller ....................................................................................................... Yemleme ....................................................................................................... CANLI YEMLER ............................................................................................. Mikroalgler..................................................................................................... Mikroalg Kltrleri ........................................................................................ Stok Kltrler ve Saf Kltrler .................................................................... Kesikli Kltrler............................................................................................. Yar-Srekli Kltrler .................................................................................... 105 105 106 106 106 106 107 107 107 108 108 108 109 110 111 112 113 113 113

indekiler

ix

Ktle Kltrler ............................................................................................... Srekli Kltrler ............................................................................................ evresel Parametreler ................................................................................... Rotiferler: Sularn Dnerek Hareket Eden effaf Hayvanlar ..................... Rotifer retimi ............................................................................................... Su Piresi: Daphnia......................................................................................... Su Piresi retimi............................................................................................ Artemia: Tuz Karidesi.................................................................................... Artemia retimi ............................................................................................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

114 114 114 116 117 119 120 120 121 122 123 124 124 125 125

Balk retim Tesisleri ............................................................. 126

GR ............................................................................................................. BALIK RETM SSTEM VE TESSLERNN SINIFLANDIRILMASI .............. Doal Faktrlere Gre Snflandrma ........................................................... Stoklanan Balk Tr Saysna Gre Snflandrma ..................................... Yemlemeye Gre Snflandrma ................................................................... BALIK RETM TESSLERNDE SU VE ARAZ ........................................... Balk Havuzlar in Su Temini .................................................................... Havuzlar Dolu Tutmak in Gerekli Su ...................................................... Sznt ile Su Kayb .................................................................................. Buharlama ile Su Kayb......................................................................... Havuzlarn Doldurulmas .............................................................................. Su Debisini Tahmin Metotlar....................................................................... Hzl ve Kaba Tahmin Metodu ............................................................... Kova Metodu ........................................................................................... Yzdrme Metodu .................................................................................. Yzdrme ve Enine Kesit Metodu ......................................................... Boyama ve Enine Kesit Metodu............................................................. Bent Metotlar .......................................................................................... Suyun Miktar ve zellikleri ile retim Arasndaki liki ........................... Alabalk retiminde Suyun Miktar ve zellikleri ile retim Miktar Arasndaki liki .......................................................................... Sazan retiminde Suyun Miktar ve zellikleri ile retim Miktar Arasndaki liki....................................................................................... retim Yerinin Seimi ve retim Planlamas .............................................. KULUKA TESSLER ................................................................................... Kuluka nitesinde Su Planlamas............................................................... Damzlk niteleri ........................................................................................ Damzlk Havuzlar ................................................................................ Damzlk Stok Havuzlar ........................................................................ Damzlk Tanklar.................................................................................... 127 127 127 128 128 128 128 128 128 128 129 129 129 129 129 130 130 130 130 130 132 132 134 135 136 136 136 136

7. NTE

indekiler

Yumurta Alm niteleri ............................................................................... Sam Uygulanmayan Yumurta Alm niteleri ..................................... Yumurtlama Yuvalar .............................................................................. Kakaban ................................................................................................... Yumurtlama Kaplar ................................................................................ Yumurtlama Havuzlar ............................................................................ Sam Uygulanan Yumurta Alma niteleri............................................ Kuluka niteleri .................................................................................... Tekne (Yalak) Tipi Kulukalklar........................................................... Huni Tipi Kulukalklar .......................................................................... Varil (Davul) Tipi Kulukalklar ............................................................. Kuluka Dolaplar ................................................................................... Kuluka Tanklar ..................................................................................... Hapalar .................................................................................................... Sprey Tipi Kulukalklar ......................................................................... Yuvarlak Kuluka Havuzlar................................................................... Kasa Tipi Kulukalklar........................................................................... LARVA YETTRME NTELER ................................................................. Akntl Su niteleri ....................................................................................... Huni Tipi Larva Yetitirme niteleri ...................................................... Kutu Tipi Larva Yetitirme niteleri ...................................................... Durgun Su Larva Yetitirme niteleri .......................................................... YAVRU YETTRME NTELER ................................................................. Yavru Besleme Kaplar ve Akvaryumlar..................................................... Yavru Besleme Yalaklar............................................................................... Yavru Besleme Tanklar................................................................................ Toprak Yavru Besleme Havuzlar ................................................................ Byk Toprak Havuzlar ............................................................................... BESLEME (SOFRALIK BALIK YETTRME) NTELER ........................... Havuzlar......................................................................................................... Teras Tipi Havuzlar................................................................................. Baraj Tipi Havuzlar ................................................................................. Paralel Havuzlar ...................................................................................... Yuvarlak Havuzlar................................................................................... Kanal Tipi Havuzlar ................................................................................ Dikdrtgen ve Oval Havuzlar ................................................................ Set Havuzlar ............................................................................................ A Bariyerli Havuzlar.............................................................................. Tuzla Tipi Havuzlar................................................................................. Dalyanlar.................................................................................................. Valliler...................................................................................................... A Kafesler .................................................................................................... Sabit Kafesler........................................................................................... Ksmen Sabit Kafesler ............................................................................. Asl Yzer Kafesler................................................................................. Deniz Dibi Kafesleri................................................................................ Yzer Kafesler .........................................................................................

136 136 136 136 137 137 138 138 138 138 139 139 139 139 139 139 140 140 140 140 140 140 140 140 141 141 141 141 141 141 142 142 143 143 143 143 143 143 143 143 144 144 144 144 144 144 144

indekiler

xi

HASAT, SINIFLANDIRMA VE TAIMA......................................................... Balklarn Hasad ve Muhafazas .................................................................. Balklar Snflandrma (Boylama) niteleri ................................................. Yavrular Snflandrma Gereleri ........................................................... Gen ve Sofralk Balklar Snflandrma Ara ve Gereleri.................. Canl Balklarn Tartlmasnda Kullanlan Gereler ..................................... Balklar Ykleme Ara ve Gereleri ........................................................... Hidrolik Yklemeli Traktr .................................................................... Motorlu Ykleme Kepeleri ................................................................... Eimli Vin .............................................................................................. Tayc Kay........................................................................................... Hareketli Balk Vinci ............................................................................... Havalandrma Ara ve Gereleri .................................................................. Oksijen Tpleri ve Donanmlar............................................................. Oksijen ve Hava Datclar.................................................................... Tama niteleri ............................................................................................ Oksijensiz Tama Gereleri ................................................................... Basnl Oksijen ile Tama Gereleri .................................................... Oksijen Akm Verilen Kaplarda Nakil................................................... Havalandrmal Tama Gereleri ........................................................... Dondurulmu Balk Nakli ............................................................................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

145 145 146 146 146 147 147 147 147 147 147 147 147 147 148 148 148 149 150 150 150 151 152 153 153 154 155

Balk Sal .............................................................................. 156

GR .............................................................................................................. BALIK HASTALIKLARININ ORTAYA IKII................................................ BALIK HASTALIKLARININ ORTAYA IKIINDA STRESN ROL............. SU KALTES VE BALIK HASTALIKLARI...................................................... Su Scakl..................................................................................................... znm Oksijen ....................................................................................... Suyun Gazlarla Ar Doymas ...................................................................... Azot Bileikleri .............................................................................................. Amonyak........................................................................................................ Nitrit .............................................................................................................. Nitrat ............................................................................................................. Karbondioksit ............................................................................................... pH-Hidrojen yonlar Konsantrasyonu ......................................................... Alg Patlamas ................................................................................................ Askdaki Kat Maddeler................................................................................. Zehirli Maddeler ........................................................................................... Solungalar ve Su Kalitesi............................................................................. PATOJEN........................................................................................................ 157 157 158 160 160 161 161 162 162 162 162 162 163 163 163 163 164 164

8. NTE

xii

indekiler

BALIIN HASTALIKLARA KARI DRENC ................................................. Besleme.......................................................................................................... BALIK SALIININ GZLEMLENMES ...................................................... Balk Hastalklarnn Tans ........................................................................... BALIK HASTALIKLARININ KONTROL ...................................................... Hastaln kn Engelleyici nlemler...................................................... BALIK HASTALIKLARINDA TEDAV YNTEMLER ................................... Su inde Tedavi Uygulamalar .................................................................... Yem Yoluyla Tedavi Uygulamalar ....................................................... Parenteral Tedavi Uygulamalar ............................................................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

168 169 170 171 171 171 173 174 174 174 175 176 177 177 178 179

Szlk ................................................................................... 181 Dizin ...................................................................................... 185

nsz

xiii

nsz
Su rnleri kitab, nfusun giderek artt Dnyada ve Trkiyede, deerli bir besin kayna olarak su rnleri konusundaki bilgilerimizi gelitirmeyi hedeflemektedir. Su rnleri kitab, retim olgusu zerine odaklanmtr. Gerek avclk gerekse yetitiricilik yoluyla balk retimi erevesinde birbiriyle ilintili temel konularn anlatlmas amalanmtr. Kitapta baln yaad ortam olan su zellikleri, baln yaam dngs, yetitiricilii yaplan deniz ve i su balklar ile bu balklarn retimi iin destek konular olan balk yemleri, canl yemler, balk sal ve balk retim tesisleri konular incelenmitir. nitelerde aktarlan bilgiler, su rnlerini farkl bir gzle grmenizi salayacak niteliktedir. nitelerin balangcnda sralanan Amalarmz ile rencinin niteyi belirli bir dzende okumas gerektii vurgulanmaktadr. nite ieriindeki Sra Sizde almalar ile konuya ilikin yorum yapabilme ve rencinin edindii bilgileri soru zmnde kullanlmas istenmektedir. nitelerin bitiminde yer alan Okuma Paras ve Kendimizi Snayalm balkl almalar rencinin kendi kendini snamas ve konularn daha iyi kavranmas asndan yararldr. Kitabn sonunda verilen Szlk temel kavramlarn topluca yinelenmesini aklamaktadr. Baar dileklerimle.

Editr Prof.Dr.Hijran Yavuzcan Haziran 2011, Ankara

1
indekiler
Su rnleri

SU RNLER

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Balklardaki i ve d morfolojik yap farkllklarn, davran zellikleri ile ilikilendirebilecek; Balklarn reme zellikleri ve davranlarn aklayabilecek; Balk glerine ve osmoreglasyona ilikin bilgileri pratikte balk avcl ve yetitiricilii ile ilikilendirebilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
D Morfolojik Yap Morfolojik Yap Balklarda Osmoreglasyon Balklarda reme Balklarda G

Balk Biyolojisi

GR DI MORFOLOJK YAPI MORFOLOJK YAPI BALIKLARDA REME BALIKLARDA OSMOREGLASYON BALIKLARDA G

Balk Biyolojisi
GR
Balk, suda yaamaya uyum salam, solunumunu solungalaryla yapan, derisi ounlukla pullarla rtl, ekstremiteleri yzge olan, souk kanl ilkel omurgaldr. Balklar geni alanlara yaylmlardr ve tr says, byklk, d morfoloji ve i morfoloji, fizyoloji ve davran asndan ok eitlilik gsterirler.
Souk kanl: Vcut scaklnn evre koullarna gre deimesi durumu. Morfoloji: Bir organizmann biiminin ve biimi ile ilgili zelliklerin incelenmesi Fizyoloji: Bir organizmann vcut dokularnn ve sistemlerinin alma biimi ve yntemlerinin incelenmesi

DI MORFOLOJK YAPI Vcut ekli

Balklarda suda srtnmeyi azaltan, daha az enerji harcayan ve bylece yzmeyi kolaylatran en ilkel vcut ekli fze eklidir ve ideal ekil olarak kabul edilir. Fze eklinde olan balklar denizlerin ak ksmlarnda hzl yzen ton, uskumru, orkinos (Scombridae) gibi balklardr. Baz balklarn vcut ekilleri ideal ekilden uzaklamtr. Dil bal, kalkan gibi yass balklar (Pleuronectiformes), tilapya (Cichlidae), apak bal (Cyprinidae) yanlardan yasslam; vatoz, fener balklar (Lophiidae) gibi dipte yaayan balklar stten yasslam, ylan bal (Anguillidae) gibi srnerek hareket eden, oyuklara yavaa girip kabilen balklarda vcut ekli uzam ve incelmitir (ekil 1.1). Bunun dnda daha az hareketli olan iskender (Alectis alexandrinus), dikenli tre (Stephanolepis diaspros) gibi balklarda vcut ekli kelidir.

ekil 1.1 Balklarda vcut ekilleri A. deal B. Yanlardan yasslam C.stten yasslam D.Uzam ve incelmi (Stoskopf 1993)

A B

Su rnleri

SIRA SZDE

Size gre balklarn vcut ekilleri ile yaam koullar arasnda bir iliki var mdr? SIRA SZDE
ve N E Lift M olmak zere iki gruptur (ekil 1.2). Yzgeler, Dtek Tek yzgeler; baln srtnda bulunan dorsal yzge, ventralinde ansn gerisinde bulunan S O R U anal yzge ve kuyruk yzgeleridir. Gnmzde yaayan balklarda kuyruk yzgeci difuserk, heteroserk ve homoserk olmak zere tiptedir. Difuserk kuyruk yzge tipi ilkel balklarda grlr. Omurga vcudun sonuna kaD K uzanr, KAT dar dz olarak kuyruk yzgeci nlar dorsalde ve ventralde simetrik olarak yerleir. Heteroserk yzge ise kpek balklar (Elasmobranchii), vatoz (Rajidae) gibi kkrdakl balklarda grlr. Son omur yukar doru kvrlmtr ve yzge SIRA SZDE loplar birbirine eit deildir. Homoserk yzge tipi kemikli balklarda grlr. Yzge loplar, asimetrik ekillenmi omurun son ksmna simetrik olarak balanr.

DNELM
Dorsal: Srta doru, srt blgesinde S O R U Ventral: Karna doru, karn blgesinde DKKAT

Yzgeler

SIRA SZDE

AMALARIMIZ SIRA SZDE K T A P Pektoral: Gs DNELM Pelvik: Karn T ES L EOV R ZU YON

AMALARIMIZ

Size gre kemikli balklarn yzme ekli ile kuyruk yzgeci ekli arasnda bir iliki var mdr? SIRA SZDE
K T A P pektoral ve pelvik yzgecidir. Pektoral yzge solunga kaift yzgeler ise D N E L M pann gerisinde bulunur, eitli balk trlerinde pelvik yzgecin pozisyonu pektoral yzgece gre deiir. Pelvik yzge, pektoral yzgecin gerisinde karnda, ayT ES L EOV R ZU YO N n hizada gsn altnda ve daha nde boyun altnda bulunabilir. Yzgeler, iki katl deri kvrmndan ve onu destekleyici elerden oluurlar. Kkrdakl ve kemikli balklarda bu destekleyici geler olan nlar dermal kkenlidir. DKKAT Kkrdakl balklarda nlar segmentsiz, dallanmam ve keratindir. Kemikli balklarNTERNET da iki tip n vardr. Pullardan trevlenmi, segmentli ve ucu atallanm yumuak nlar ve yumuak nlardan trevlenmi segmentsiz dikensi sert nlardr. BalkSIRA SZDE larda yumuak yzge n ve sert nlarn says trlerin ayrmnda nemlidir. Dier balk gruplarnda ise yzgelerden birinin veya ikisinin bulunmad baAMALARIMIZ lk trleri vardr. ift yzgelerin balca ilevleri su iinde dibe ve yzeye doru inme ve kma, dnme, durma ve denge salamada etkindir. Tek yzgeler ncelikle denge salarlar, manevra yapmada rolleri vardr. K T A P baka yine trlere zg baz yzgeler bulunmaktadr. rneBu yzgelerden in dorsal yzgecin arkasnda bulunan nsz ya yzgeci alabalklara zgdr, adipoz yzge denir. Scombridae familyasna giren ton, uskumru gibi balklarda T E L Ezg V Z Y O dorsal N ise familyaya yzge ile kuyruk yzgeci ve anal yzge ile kuyruk yzgeci arasnda pinnul denilen yalanc yzgeler vardr.

DKKAT NTERNET

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

ekil 1.2
Balklarda N T E R N E T d NTERNET
Dorsal yzge Operkulum Adipoz yzge

morfoloji

Kuyruk yzgeci

Anal yzge Pektoral yzge Pelvik yzge

1. nite - Balk Biyolojisi

Deri
Deri ncelikle balklar d etkenlerden koruyan bir rt olmasnn yan sra boaltm, solunum ve osmoreglasyon grevleri vardr. Deri; epidermis, dermis ve hipodermis olmak zere tabakadan meydana gelir. En stteki deri tabakas olan epidermiste hcre oalmas gerekleir. Bu hcreler silindirik, topuz ya da konik biiminde olup, yzeye doru gittike yasslar ve yalanp dklr, yerini yeni hcreler alr. Bunun yan sra epidermiste tp ya da balon biiminde tek hcreden oluan ok miktarda su absorbe eden mukus bezleri bulunur. Mukus, balklarn kayganln salayarak, yzme esnasnda srtnmeyi azaltr, suyun deriden giriini zorlatrr. Ayrca mukusun atlmasyla, deri zerinde biriken zararl mikroorganizmalar uzaklatrlm olur. Mukus, bala karakteristik kokusunu verir. Kk pullu ve pulsuz olan balklar, byk pullu balklara gre daha ok mukus retir. Derinin dermis katnda dz kas hcreleri, pigment hcreleri, kan damarlar ve sinirler bulunur. Bunun yan sra pullar ve deriye ait oluumlarn kkeni dermistir. Hipodermis dermisten zor ayrt edilebilen ince bir tabakadr.

Renk
Kromotoforlar, balklarda balca deride, gzde, karn zarnda (periton) ve merkezi sinir sistemini saran epitelde bulunan renk hcreleridir. Dallanm ok kollu hcrelerdir. erdikleri pigmentlere gre melanofor, eritrofor, ksantafor gibi isimler alr. Pigmentler hcre iinde toplandklarnda renk alr, daldklarnda renk koyular. Bu durum, balklarn ounda hormonlarn ve sinirlerin kontrolndedir.
Melanofor: Siyah veya kahverengi pigment ierenler Eritrofor: Krmz renkli pigment ierenler Ksantafor: Sar renkli pigment ierenler

Pullar
Derinin dermis tabakasndan kken alan pullar balklarda vcudu ksmen ya da tamamen rter. Yayn (Siluris glanis) ve karabalk (Clarias lazera) gibi baz balklarda deride pul bulunmaz. Gnmzde yaayan kemikli balklarda grlen elasmoid pul tipi ounlukla pul cepleri iine yerlemitir. Kemik maddelerden olumu, ince plaklar eklindedir. Pul cebi dnda kalan arka ksm yuvarlak, sikloid ve pul cebi dnda kalan arka ksm dicikli, stenoid olmak zere iki tiptir. Pullar, kemikli balklarn ya tayininde en yaygn kullanlan yaplardr. Kemikli balklarda pul, dz olan ba dokusu liflerinden oluan alt tabaka ve saysz izgilerden oluan kalsiyum tuzlarndan yaplm kemiksi ince st tabaka olmak zere iki tabakadan oluur. Bu izgiler pulun etrafnda i ie halkalar eklindedir. Ilman blgelerde yaayan balklarda su scaklnn artmas ile bymenin gerekletii bahar ve yaz aylarnda bu halkalarn aras geni, bymenin yavalad sonbahar ve k aylarnda aras dardr. Geni halkalar yaz halkas (ak renk grlr), dar halkalar k halkas (koyu renk grlr) olarak isimlendirilir. Pulun pul cebi iinde kalan ksmnda daha belirgin grlen yaz ve k halkas birlikte bir ya ifade eder. Bu halkalardan balklarda ya tayini yaplabilir. Bunun yan sra balklarda ya tayini yaplan dier yaplar, kulakta, yzge nlar, omurlar ve operkulumdur.

Solungalar
Balklarda solungalar esas solunum organ olup, baz trlerde deri de solunuma yardmcdr. Solungalar, ban her iki yannda derinin ieri doru kvrlmasyla olumulardr. Bir solungata iten da doru solunga dikenleri, solunga yaylar ve solunga flamentleri olmak zere blm vardr. Kemikli balklarda, solun-

Su rnleri

Operkulum: Solunga kapa

ga boluu iinde ilevsel olarak 4 ift solunga yay bulunur. 5. ift kemikleerek farinks kemiini oluturur. Solunum yzeyini oluturan filamentler solunga yaylar zerindedir. Solunga yaynn i tarafnda bulunan solunga dikenleri solunum iin alnan suda olabilecek paracklar szerek filament yzeyinin kapanmasn engeller ve solunumun gereklemesini salar. Solunga boluu operkulum ile rtldr. Kkrdakl balklarda (kpek bal, vatoz gibi) ise solungalar 5-7 ift olup, her biri ayr bir solunga yar iinde bulunur ve solunga dikenleri yoktur.

Yan izgi
Balklarda, yan izgi genel olarak bata gzn st ve altnda ve alt enede olmak zere kola ayrlr. Gvdede ise solunga kapann arkasndan kuyruk yzgecine kadar her iki tarafta simetrik olarak uzanan, deri ve pullarn iinden dar alabilen veya kapal olabilen kanallardr. Bu kanallarn uzunluu ya da ksmen bulunular balk trlerine gre deiir. Yan izgi iinde bulunan duyu hcreleri, serbest olarak deri zerinde, ba ve vcudun eitli yerlerinde bulunabilirler. Balklar yan izgi ile d ortamdaki basn deiikliklerine ilikin uyarlar alrlar, srdeki yerlerini belirlerler, iinde bulunduklar ortamn toporafik zelliklerini saptayarak kendilerini korurlar.

MORFOLOJK YAPI skelet

Balklarda iskelet, dermal iskelet ve i iskelet olmak zere iki ksmdan oluur. Dermal iskeleti, rt kemikleri, pullar, kemik plaklar ve yzge nlar oluturur. iskelet; eksen iskeleti ve yzge iskeletinden oluur. Balklarda eksen iskeleti; ba, notokorda ve omurga, kaburgalar ve kaslar aras kemiklerden meydana gelir.

Kaslar
Balklarda kaslar ilevlerine gre istemli ve istemsiz olarak ikiye ayrlr. Yaplarna gre izgili, dz ve kalp kas olarak e ayrlr: izgili kaslar istemli kaslardr. Gvdede, bata ve yzgelerde bulunur. Gvde kaslar, ban gerisinden kuyrua doru iki tarafl uzanr, deri ile omurga arasnda kalan ksm doldurur, miyomer denilen segmentlerden meydana gelir. Baln bklebilirliini salar. Bundan baka, hzl yzen balklarda (rnein Scombridae familyas) deri altnda kan damarlarndan ve ya hcrelerinden zengin krmz kas ktlesi bulunur. Bundan baka gvdenin dorsal ve ventralinde ban gerisinden kuyruk yzgecine kadar uzanan yzgeleri dikletiren ve geriye doru yatran ip eklinde birer ift kas bulunur. Bata bulunan izgili kaslar, gzde, enelerde, dil yaylar zerinde ve solunga yaylarnda bulunur. Yzgelerde bulunan izgili kaslar, miyomerlerden trevlenmitir. Dz kaslar, istemsiz kaslardr. Gzde, i organlarda ve kan damarlarnda bulunurlar.

Dolam
Balklarda kapal dolam sistemi vardr ve kalpte kirli kan bulunur. Kalp, solungalarn gerisinde bir boluk iindedir. Kalp 4 blmden oluur. Kann ak ynne doru blmleri; sinus venosus, atriyum, ventrikulus, konus arteriosus (kkrdakl balklarda), bulbus arteriosus (kemikli balklarda) dur. Kirli kan kalpten so-

1. nite - Balk Biyolojisi

lungalara temizlenmek zere gelir. Burada solunga filamentlerinde gaz deiimi gerekleir. Temizlenen kan solungalardan kar, baa ve vcuda dalmak zere arterlere geer. Kirlenen kan temizlenmek zere tekrar solungalara gelir ve dng devam eder. Balklarda kann hacmi 2-17 ml/100 gr arasnda olup, dier omurgallarnkinden daha azdr. Bu durum, yksek kemikli balklarda damar sisteminin mkemmel olmasndan ileri gelir. Kemikli balklarda kan yapc organlar bbrekler ve mide zerinde bulunan dalaktr. Kkrdakl balklarda ise yemek borusu zerinde bulunan zel bir organ kan yapc organdr.

Sindirim Organlar
Balklarda sindirimi gerekletiren organlar az, yemek borusu, mide, barsak ve anstr (ekil 1.3). Bunun yannda sindirimde rol olan salglar salglayan karacier ve pankreas vardr.

Az
Balklarda sindirim azla balar ve azn sadece src grevi vardr. Az iinde tek hcreli mukus bezleri, tat alma tomurcuklar bulunur. Dil sadece ilgili iskelet eleri ile hareket eder, kas dokusu iermez, ilevsel deildir. Diler kemikli balklarda enelerde, dil zerinde, az taban ve tavannda, kkrdakl balklarda ise sadece eneler zerinde bulunur. Balklarda di ekilleri ve dizilimleri balk trlerine ve beslenme alkanlklarna gre deiir. Kemikli balklardan sazangillerde azda diler bulunmazken, diler sadece farinks kemii zerinde bulunur, ancak ekil ve dizilimleri trlere gre deiir. Balklarda az ekli 3 grupta toplanabilir. Birincisi st durumlu az; alt enenin st eneden uzun olduu durum (rnek: fener bal gibi); alt durumlu az; alt enenin st eneden ksa olduu durum (rnek: mersin bal, kpek bal gibi), u durumlu az; her iki ene uzunluunun birbirine eit olduu durum (rnek: sazan gibi). Byk besin paralar ile beslenen balklarda dudaklar incedir. Emerek beslenen balklarda dudaklar etlicedir (rnek: mersin balklar).

Yemek Borusu
Yemek borusu, son solunga yay ve mide arasnda kalr, ksa ve genitir. erdii dairesel ve uzunlamasna izgili kas tabakasyla esneme yetenei yksektir.

Mide
Yemek borusu ile mide arasnda belirgin bir snr yoktur. Mide asit salgs ve epitel dokusunun farkll ile yemek borusundan ayrlr. Kemikli balklardan sazanlarda, zargana (Scomberesocidae) ve skaroz (Scaridae) balklarnda mide yoktur. Bu balklarda barsan n ksm genilemitir. Midenin ekli ve yaps balklarn yaam ekillerine gre deiir. Baz balklarda mide uzunlamasna sifon eklinde (rnek: turna, Esocidae), torba eklinde (rnek: yayn bal), ve ounluklaV ya da Y eklinde (rnek: hamsi, Engraulidae, ylan bal, uskumru) dir.

Plorik Keseler
Daha ok etil beslenen balklarda bulunan plorik keseler midenin hemen altnda yer alr. Sindirim yzeyini geniletir. Saylar ve ekilleri trlere gre deiir. rnein, alabalklarda 40-50 adet, uskumruda 200 adet, kefalde (Mugilidae) 2-9 adettir.

Su rnleri

Barsaklar
Spiral Valfler: Emilim yzeyini artran sarmal kapaklar.

Safra kanalnn ald yerden balayan ince barsaklar, eitli sindirim enzimlerinin salgland ve gerek sindirimin yapld ksmdr. Kkrdakl balklarda ince barsak ksadr ve genitir. eperinde spiral valfler vardr. Kemikli balklarda ise ince barsan uzunluu balklarn beslenme alkanlna gre deiir. Balklarda ince barsaktan sonra gelen son barsak belirgin olsa da gelimi deildir. Son barsak kemikli balklarda ansle sonlanrken, kkrdakl balklarda ans kloakaya alr.
SIRA SZDE Sizce balklarn beslenme alkanlklar ile barsak uzunluu arasnda bir iliki var mdr?

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

NELM Balklarda D karacier genel olarak byktr. Midenin st ksmnda bulunur ve genellikle iki lopludur. Ancak alabalkta tek, uskumruda ise lop bulunur. Karacier ve safra kesesinden kan iki kanal birleerek genel safra kanaln oluturur ve S O R U barsan balangcna alarak sindirimde gerekli olan enzimleri salglar. Karacier, safra salglamasnn yan sra ya, A ve D vitaminlerini depo eder ve kan hcDKKAT relerinin ykmland yerdir.

Karacier

SIRA SZDE

Pankreas SIRA

SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Balklarda pankreas yaps ve ilevleri asndan farkllklar gsterir. Kkrdakl balklarda ve baz kemikli balklarda belirgin bir yapdadr ancak ou kemikli balkAMALARIMIZ larda ince kollara ayrlarak karacier, dalak ve ovaryum gibi dier organlar iine dalmtr. Pankreas, karbonhidratlar, yalar ve proteinleri sindiren enzimleri salglamasnn yannda enslin hormonu da salglar.
K T A P

ekil 1.3
TE LEVZYON morfoloji (Stoskopf

Balklarda i 1993)

T E L ESolungalar VZYON

Bbrek

Hava Kesesi

NTERNET

NTERNET

Karacier Plorik keseler

Mide

Gonad

Barsak

Hava Kesesi
Yzme kesesi ya da gaz kesesi de denilen hava kesesi kemikli balklarn ounda karn boluunun stnde bbreklerin altnda bulunur (ekil 1.3). Kkrdakl balklarda bulunmaz. Hava kesesi alabalklarda olduu gibi bir veya sazanlarda olduu gibi iki blmeli olabilir. Balk trlerine gre deiir. Hava kesesinin bir kanal ile sindirim kanalna balantl olduu balklara fizostom balklar, balants olmayan balklara fizoklist balklar denir. Genellikle fizostom balklar tatlsu balklar, fizoklist olanlar deniz balklardr. Hava kesesi vcut hacminin % 4-11 arasndadr ve atmosferde bulunan ancak oranlar farkl olan oksijen, azot ve karbondioksit gaz karm ierir. Fizostom balklarda, gaz hava kesesine sindirim kanal ile fizoklist balklarda ise hava kesesi zerinde bulunan zel yaplarla kandan salanr.

1. nite - Balk Biyolojisi

Hava kesesi, fizostom balklarda geici veya yardmc solunum organ olarak grev yapar, balklarda ses alr ve iletir, ses karmada rol vardr. Bunlardan baka, balklara batmazlk salayarak, hidrostatik organ olarak grev yapar.

Boaltm
Balklarda boaltm balca bbreklerle yaplr (ekil 1.4). Bbrekler vcut boluunun st ksmnda karn zarnn dnda koyu krmz renkte bir ifttir ve uzundur, baz yerlerde kaynam olabilir. Balk bbreinin yapsal birimleri nefronlardr.
Nefron: Bbrekte idrarn yapld morfolojik nite

Sinirler
Balklarda beyin ve omurilik merkezi sinir sistemini olutururken, beyinden kan 10 ift sinir ve her vcut segmentinden kan bir ift omurilik siniri evresel sinir sistemini oluturur. evresel sinir sistemi balklarda grme, koklama, iitme ve denge organlarn ynetir. Otonom sinir sistemi ise parasempatik ve sempatik olmak zere iki sistemden oluur. Sempatik sistem beyinin 5. ift sinirinin vcut boyunca uzanan gangliyon zinciridir. Parasempatik sistem beyinden kan 10. ift sinirin dallanm kollardr. Bu sistemler biri dierinin tesirini ortadan kaldracak ekilde alr. rnein; kalp at ve dolam hzlanrken, sindirim yavalar.

Endokrin Bezler
Balklarda endokrin bezler yksek omurgallarnkine benzerlik gsterirken, sadece balklara zg olanlarda vardr (izelge 1.1).
Endokrin bez Hipofiz Tiroit Yeri Diyensefalonun (ara beyin) altnda 1. ve 2. solunga arterlerinin zerinde Kemikli balklarda bbreklerin n ksmnda birka hcre tabakas eklinde, kkrdakl balklarda bbreklerin arka ksmlarnn arasnda Balklarda adrenal kortikal dokuya yakn bulunur Bbreklerin stnde ya da bbrek iine gml Grevi Dier endokrin bezlerin etkinliklerini ynetir Metabolizmay kontrol eder. Osmoregulasyonda ve bymede etkili Bbrekler, solungalar ve midebarsak zerine etki ederek, balklarda osmoregulasyon ve protein ve karbohidrat metabolizmasn dzenler Kalp atn, kan basncn, gzbebeinin gelimesini salayan adrenalin salglar Kalsiyum ve osmoregulasyon metabolizmasn dzenler
Sinus Venosus: Kann ak ynne doru kalbin ilk blm.

izelge 1.1 Balklarda bulunan endokrin bezler

Adrenal kortikal doku

Kromafin doku

Stannius cisimcii* Ultimobranchial bezler* Kaudal nrosekresyon sistemi*

zofagusun ventral eperi ile sinus Balklarda kalsiyum metabolizmasn venosus arasnda dzenler Omuriliin arka tarafnda Su dengesi ve sodyum metabolizmasna etki ederek ortamdaki tuzluluk deiikliklerine uyumu salar

*Sadece balklarda bulunur, yksek omurgallarda bulunmaz.

10

Su rnleri

Gonadlar
Gonad: reme organ

Balklarda gonadlar diilerde ovaryum, erkeklerde testistir (ekil 1.3). Balklarda reme organlar vcut boluunun st ksmnda hava kesesinin altnda uzunlamasna bir ift olarak bulunurlar. Ovaryumlar ve testisler geliimin ilk dnemlerinde ayrt edilemezler. Gelime ilerledike farkllama ortaya kar. Ovaryumlar kesemsi yapdadr ve bykl reme mevsimine bal olarak deiir, reme dneminde arlklar vcut arlnn %30-70ne kadar ular. Rengi sardr ve tanecikli yap gsterir. Ortalarnda bir boluk bulunur ve devamnda yumurta kanal gelir. Olgunlaan yumurtalar ovaryum iindeki bolua braklr ve yumurta kanal ile dar atlr. Alabalklarda yumurta kanal yoktur ve olgunlaan yumurtalar karn boluuna derler, buradan ksa bir kanalla suya braklrlar. Testislerin yaps dz ve rengi beyazdr. reme mevsiminde arlklar vcut arlnn %12i kadardr. Spermler testislerde oluur ve sperm kanalyla dar iletilir.

BALIKLARDA REME
Balklarda genel olarak biseksel, hermafroditik ve partogenetik olmak zere 3 tip reme grlmektedir. Balklarda ounlukla grlen biseksel remede sperm ve yumurtalar dii ve erkek bireylerde ayr ayr geliir. Ovaryum ve testisin ayn birey zerinde gelitii hermafroditik reme, Serranidae, Sparidae ve Labridae familyalarnda grlr. Partogenetik reme ise Amazon molisi olarak bilinen Poecilia formosada grlr. Yakn akraba trlerinden bir erkek diiyi sadece yumurta brakmaya tevik eder, herhangi bir kaltsal gei olmaz. Yumurtadan kan larvalarn hepsi diidir.

Balklarda reme Stratejileri

Populasyon: Belirli bir zamanda belirli bir alanda bir tre ait bireylerin oluturduu topluluk

Bir balk trnn neslini srdrme baars bulunduu koullarda baaryla remelerine ve populasyonlarna yeni bireyler katmalarna baldr. Her balk trnn bulunduu ortama uygun morfolojik, fizyolojik, enerjik ve davran zellikleri ile kendine zg reme stratejisi vardr. Baz balklar ok yumurta verirken, bazlar da yaama oran yksek larvalarn kt daha az yumurta retir. Bu ekilde gelitirilen her stratejide yumurtalarn ve larvalarn yaayabilmesi iin yer ve zaman ok nemlidir. Baz balklarda reme yaamlar boyunca sadece bir kez gerekleir. Pasifik salmonlar 2-5 yalarnda ve ylan balklar 10-14 yalarnda yumurta brakmaktadrlar. Baz balklarda ise reme yaamlar boyunca devam eder. Lebisthesler yaamlar boyunca her 4 haftalk aralklarla yumurta brakrlar. Ayn ekilde, Tilapialarda yl boyu belli aralklarla yumurta brakrlar. Bunun dnda mevsimsel deiimlerin olduu yaam alanlarnda balklarda ounlukla reme yln belli zamannda belli yerde ve belli srede gerekleir Hipofizden salglanan gonadotropik hormonlar ile yumurta ve spermlerin geliimi, ikincil cinsiyet zelliklerinin ortaya kmas tevik edilir. Balk yetitiriciliinde, k ve scaklk gibi evresel koullar uygun hale getirilerek uygulanacak hipofiz enjeksiyonu ile balklardan ylda birden fazla yumurta alnabilir. Sizce balklarn doru zamanda doru yere brakmalarn salayan mekaSIRA yumurtalarn SZDE nizma nedir?
DNELM S O R U

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

1. nite - Balk Biyolojisi

11

Balklarda reme ekilleri

Balklar reme mevsimi yaklatka srler halinde bir blgede ve genellikle ayn yerde toplanrlar. Sr iinde diilerin oran erkeklerden daha yksektir. Dii ve erkekler bulunduklar yere yumurta ve spermalarn brakrlar. Dllenme suda gerekleir. Belli bir sre sonunda dllenmi yumurtadan larva kar. Bu tip remeye ovipar reme denir. Gnmzde yaayan balklarn yaklak %96 ovipar rerler. ok az balk trnde yumurta damzl terk etmeden erkek tarafndan dllenir. Spermalar, dii damzln yumurta kanalna vatoz, kpek bal gibi kkrdakl balklarn erkeklerinde bulunan miksopterigiyum ve sivrisinek bal, Gambusia affinis ve lepistes gibi baz kemikli balklarda bulunan gonopodyumlar ile braklr ve dllenme diide gerekleir. Dllenen yumurta, kuluka sresini damzln yumurta kanalnda tamamlar, yumurtadan kan larva daha sonra damzl terk eder. Bu tip remeye ovovivipar reme denir. Baz kpek balklarnda dllenme, dii balkta gerekleir ve yksek omurgallarda olduu gibi embriyo uterusta geliir. Bu tip remeye vivipar reme denir. Ovipar balk yumurtalar yap ve younluklarna gre ikiye ayrlrlar. Birincisi ince ve yapkan olmayan membranlar ile pelajik yumurtalardr. Deniz balklarnn yumurtalar ounlukla pelajiktir. kincisi dz, sert ya da yumuak ve yapkan membranlar olan demersal yumurtalar pelajik yumurtalardan ardrlar ve batarlar. Tatlsu balklar ounlukla demersaldir. Bununla birlikte balklarda yumurta yaps ile yaama bal alkanlklar arasnda belirgin bir iliki saptanmamtr. Pelajik yumurtalar demersal yumurtalardan daha kktr. Sularda effaf grnmleri ile dier balk trleri tarafndan grlmezler.

Miksopterigiyum: Pelvik yzgelerde parmaks oluum Gonopodyum: ekil deitiren anal yzge

Pelajik: Su yzeyi ile dip arasndaki serbest su ktlesi ierisinde belirli bir yere baml olmayan Demersal: Suyun dip ksmlarnda bulunan

Balklarda Eeysel Farkllklar

Balklarda dii ve erkeklerin ayrt edilmesinde, birincil ve ikincil eeysel zellikler kullanlmaktadr. Birincil eeysel zellikler, reme ile ilgili ovaryum ve testisler ve onlarn kanallardr. Balklarda e bulma ve tanma, kopulasyonda kullanlan ikincil eeysel zellikler ise iki ekilde grlr. Birincisi baz balklarda yaamlar boyunca bulunan remeye yardmc kkrdakl balklarn erkeklerinde grlen pelvik yzgecinde bulunan miksopterigiyum, ovovivipar ve vivipar reyen kemikli balklarn erkeklerinde anal yzgecinde bulunan gonopodyum gibi yaplardr. kincisi ise balklarn sadece reme dnemlerinde ortaya kan ve reme dnemi sonunda kaybolan zelliklerdir. Sazan balklarnn erkeklerinde grlen reme esnasnda dii ve erkein bir arada kalmasn salayan reme tberkllerinin olumas, alabalklarn erkeklerinde alt enenin kanca eklini almas, alabalklarn erkeklerinin renklenmesi gibi zellikler ortaya kar. Bununla birlikte genel olarak reme dneminde dii baln karn ikin, genital aklk kzark ve dar doru kktr. Erkeklerde ise karn yass grnmdedir.

Yumurta Verimi
Balklarda yumurta verimi, bir dii baln reme dneminde verdii yumurta miktardr. Yumurta verimi baln trne, byklne, yana, ortamdaki besin durumuna ve evre koullarna gre deiir. Yumurta verimi, alabalklar iin 1500-2000 yumurta/kg canl arlk, palamut iin 45x103-1x106 yumurta, sazan iin 2x105 yumurta/kg canl arlk, turna iin 2x104 yumurta/kg canl arlk, yayn bal iin 1-3x104 yumurta civarndadr.

12

Su rnleri

Yumurtlama Stratejileri
Balklar yumurtlama yerlerine gre drt grupta toplanrlar; Yumurtalarn tal, akll alana brakan balklar, rnek: alabalk, salmon Yumurtalarn bitkiler zerine brakan balklar, rnek: sazan, turna Yumurtalarn kum zerine brakan balklar, rnek: iklit Yumurtalarn su iersine brakan balklar, rnek: hamsi, ou deniz bal Yumurtalarn canl omurgasz hayvanlarn kabuklar iine brakan balklar, rnek: ac balk (Rhodeus amarus)

Spermann zellikleri
Testiste hareketsiz olan spermler su ile temasa geince hareket ederler. Yumurtay dlleme zellii olan bir sperma hcresi ba, boyun ve bir kuyruktan oluur. ekilleri balk trlerine gre farkllk gsterir. Sperma erkek balktan plazma svs iinde braklr. Testiste hareketsiz olan spermler su ile temasa geince hareketlenirler, ancak spermann su iinde yumurtay dlleme sresi en fazla 1dakika olup, bu sre scakla baldr. 1 cm3 sperma ve plazma svs karm iinde 2x1071x1010 adet sperma bulunur (ekil 1.4).

Yumurta zellikleri
Koryon: Zar

Balk yumurtas koryonla evrilidir. Koryon, yumurtay d etkenlerden korur, embriyo ile evre arasnda alverii salar (ekil 1.4). Koryon zerinde mikrofil denen bir aklk vardr. Bu aklk spermann girmesiyle birlikte su alr, ier ve kapanr. Dllenme sonucu yumurta hcresinin iinde germinal diski oluturan ekirdek ve sitoplazma deiiklie urar ve hcre blnmesiyle birlikte embriyo geliimi balar. Yumurta iindeki embriyo, yumurtadaki besin maddesi olan yumurta sars ile beslenir.

ekil 1.4 Balklarda sperma ve yumurta (Larger ve ark. 1962)

Yumurta sars Ba

Boyun

Kuyruk

Koryon Mikrofil A B

Germinal disk

Kuluka Sresi
Balk yumurtalarnda dllenmeden larvann kna kadar geen zaman kuluka sresi olarak tanmlanr. Bu dnemde hcre oalmas ve embriyonik gelime olmaktadr. Kuluka sresi ve sonraki geliim safhalar, yksek su scaklklarnda daha ksa bir sreyi kapsar. rnein gkkua alabalnda kuluka sresi 7Cde 41 gn, 10Cde 33 gndr. Sazan balnda kuluka sresi 22Cde 3 gndr. Kuluka sresi lksu balklarnda daha ksa, souksu balklarnda ise uzundur.

1. nite - Balk Biyolojisi

13

Larva Evresi
Balklarda, yumurtadan ktan tm yzge nlarnn oluumuna ya da pullarn olumaya balamasna kadar geen evreye, larva evresi denir. Bu dnem prelarva ve post larva olmak zere iki dneme ayrlr. Prelarva dnemi larvann yumurtadan ktktan sonra tad besin kesesinden beslendii dnemdir (ekil 1.5). Besin kesesinin bykl kuluka sresi uzun olan alabalk ve salmon larvalarnda byktr. Alabalkta besin kesesinin absorbsiyonu 15-20 gn srmekte, sazanlarda ise kk olan besin kesesi 3 gnde kaybolmaktadr. Besin kesesini daha uzun srede tketen larvann yaama ans daha yksektir. Postlarva dnemi ise besin kesesinin tamamen ekildii, hava kesesini gaz ile doldurarak yzmeye balad, d grnnn erginden farkl olduu, henz sindirim sisteminin gelimedii ve yavrunun d beslenmeye getii dnemdir.
ekil 1.5 Balklarda prelarva dnemi (Stoskopf 1993)

Besin kesesi

Alabalklarda, Amerikan yayn balklarnda postlarva evresi grlmez. Prelarva dneminin sonunda sindirim sistemi geliir ve bireyler ergin grnmn alarak dorudan genlik evresine geer. Balklarda yumurtadan yeni km larvalarn davranlar trler arasnda farkllk gsterir. rnein, turna larvalar balarnda bulunan zel bir bez ile kendilerini bitkilere yaptrrlar ve hareketsiz kalrlar. Alabalk larvalar yumurtadan ktktan sonra ktan uzaklaarak, zemine doru hareket ederler ve akllar iinde hareketSZDE a ysiz kalr. Besin keseleri ekildiinde ise tam tersi bir davran SIRA gstererek nelirler. Sazanlar larva evrelerini, besin keseleri ekilene kadar bitkilere kendilerini yaptrarak geirirler.
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

S Ovcut R U oranlar ve Postlarval dneminden sonra genlik dnemi balar. Bu dnemde renk bakmndan erginlerden farkl olup, cinsiyet organlar henz gelimemitir.

Genlik Evresi

Erginlik Evresi

DKKAT

DKKAT

Bireylerin ounluunun cinsi olgunluk yana ulaarak ilk defa dl verdikleri dSIRA SZDE nemdir. rnein: Mersin balklar 15 ylda, sazan 3-4 ylda ergin dneme ular. Balklarda erginlik evresi cinsiyete gre deiir. Erkek balklar dii balklara gre daha erken ya ve byklkte olgunlarlar. Balklarn erginlik evresini etkileyen AMALARIMIZ scaklk ve ortamdaki besin miktar nemli iki parametredir.
K T N. A 2006 P Balk Biyolojisi konusunda yararl bir kaynak olarak Ihtiyoloji (Demir, 3. Bask Nobel Yaynlar, Ankara) isimli kitab gzden geirebilirsiniz. TELEVZYON

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

14

Su rnleri

BALIKLARDA OSMOREGULASYON
Balklarn vcut svlar znm tuzlar ve organik bileikler ierir. Bu maddelerin miktarlar vcut svlarnn osmotik younluunu belirler. Osmotik younluk miliosmol/ kilogram olarak ifade edilir. Tatlsuda yaayan kemikli balklarn vcut svlarnn osmotik younluu (265-325 miliosmos/kg) iinde bulunduu ortama (1-10 miliosmos/kg) gre daha yksektir. Dolaysyla tatlsu balklarna gerek solungalardan, az epitelinden ve barsak yzeyinden gerekse zerindeki pullara ve mukus tabakasna ramen ksmen deriden srekli su girii vardr. Tatlsu balklar ok miktarda idrar yaparak bu fazla suyu atar. Gnlk idrar miktar kemikli balklarda vcut arlnn %5-12dir. Bu balklarn vcut svlarnn osmotik younluunun yksek olmas nedeniyle vcuttan bir miktar tuz, solungalar, az epiteli ve idrarla kaybolur. drarla tuz kayb ok azdr, bunun nedeni de bbreklerde tuzun tutulmasdr. Vcuttan kaybedilen tuz besinlerle ve solungalar flamentlerinde gerekleen iyon tanm ile su ortamndan alnr. Deniz balklarnda durum tersinedir. Deniz balklarnn vcut svlarnn osmotik younluu iinde bulunduu suya gre daha azdr. Dolaysyla az youn ortamdan ok youn ortama srekli bir gei olduundan, balk devaml su kaybeder. Buna karlk balk su eksiini kapatmak iin su ier ve su vcutta tutulmaya alldndan daha az idrar yapar. Gnlk iilen su miktar balk trlerine gre deimekle birlikte vcut arlnn %7-35 kadardr. Ortamn tuzluluu ne kadar yksek olursa iilen su miktar artar, vcuda tuz girii gerekleir. Vcuda giren fazla tuz ise solungalardan ve barsaktan atlr. Baz balklar hem tatlsu, hemde denizlerde yaarlar ve geilerde, her iki ortamn kart blgelerde bir sre beklerler, solunga ve bbrekleri ile osmotik dengeyi salarlar. Yetitiricilikte, tatlsu ve denizde yetitiricilii yaplan gkkua alabalklarnn belli bir byklkte tatlsu havuzundan alnp, dorudan denize braklmas lmlere neden olacanda, bu gei dneminde osmotik younluu dengelemek iin adaptasyon srecine nem verilmelidir.
SIRA SZDE

Sizce deniz SIRA balklar ve tatlsu balklarnn bbreklerinin bykl ve yaps arasnda SZDE farkllk var mdr?
DNELM BALIKLARDA G

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

G, sularda trn bir yaam alanndan dierine dzenli aralklarla ya da yaam S O R U evrelerine gre yaplan kitle hareketi olarak tanmlanr. Glerin ounda baland yere dn vardr. Bununla birlikte, dn olmayan tek ynl glerde vardr. Balklarda genel olarak gler yumurtlama, beslenme ve klama gleri olDKKAT mak zere e ayrlr. Ama uygun scaklktaki sular bulmaktr. Baz balk trlerinde bu gler yllk olarak ya da belli yaam evrelerinde yaplr. Baz balklar ise SZDE gnlk gSIRA yaparlar. Balk gleri eitli ekillerde snflandrlr:

AMALARIMIZ

Potamadrom Gler
Tatlsular iinde yaplan glerdir. Baz tatlsu balklar yumurtlamak iin gl ve nehirlerin yukar ksmna, kaynaa doru g yaparlar. Baz alabalk ve sazan trK T A P leri yumurtlamak iin beslenme blgelerinden birka metre mesafeye g ederlerken, alabalklardan Coregonus automnalis bulunduu yerden uzak mesafelere gidebilirler. TELEVZYON

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

1. nite - Balk Biyolojisi

15

Oseanodrom Gler
Denizlerde yaayan ve denizler iinde g eden balklardr. Torik, uskumru, kalkan, lfer (Potamus saltatrix), mezgit ve hamsi gibi balklar denizler iinde g eden balklardr.

Diyadrom Gler
Tatlsu ve deniz arasnda yaplan glerdir. Bu g yapan balklar gerek gmen balklardr. Diyadrom gler kendi iinde anadrom, katadrom ve amfidrom olmak zere e ayrlr. Bu gleri yapan balklar ayn isimle anlrlar.

Anadrom Balklar
Yaamlarnn byk bir ksmn denizlerde geirip yumurtlamak iin tatlsuya g eden balklardr. Atlantik Salmonu (Salmo salar), Mersin balklar sadece yumurtlamak iin ilkbahar ve yazda denizlerden tatlsulara geerler.

Katadrom Balklar
Yaamlarnn byk bir ksmn tatlsularda geiren ancak yumurtlamak iin denizlere g eden balklardr. Avrupa ylan bal (Anguilla anguilla) tipik bir katadrom bir balktr. Akdeniz ve Bat Avrupann i sularnda yaarlar. Diiler 4-7 ylda erkekleri daha erken bir srede cinsi olgunlua ulatktan sonra denize geerek Bermuda Adalarnn gneyinde Saragossa Denizine g ederler ve orada 400-700 m derinlikte yumurta ve spermlerini brakrlar. Yumurtadan kan larvalar akntlarla srklenerek erginlerinin geldii sahillere ularlar ve i sulara geerler. Burada cinsi olgunlua ulaana kadar kalrlar.

Amfidrom Balklar
reme amac olmakszn yaamlarnn belli dnemlerinde tatlsulardan denizlere, denizlerden tatlsulara g eden balklardr. Tropikal blgelerde akarsularda yaayan Sicdydium larva dneminde denizlere srklenirler, genlik dneminde yeniden tatlsulara dnerler. Balklarn gnde, endokrin sistemin ve sinir sisteminin yn ve zaman tayininde nemli rolleri vardr.

16

Su rnleri

zet
A M A

Balklardaki i ve d morfolojik yap farkllklarn, davran zellikleri ile ilikilendirmek. Balklar tr says, ekil, byklk ve dier morfolojik ve anatomik zelliklerinin yan sra davran ve fizyolojik olarak da farkllklar gsterir. Bu geni farkllklar balklarn su bulunan btn alanlarda yayor olabilmelerinden kaynaklanmaktadr. Bol kl yerst sularnda yaayabilen balklar, karanlk yer alt sularnda da yaayabilirler. Dolaysyla balklar, yeryznde var olabilmek iin farkl alanlara ve koullara uyum gsterebilecek zellikler gelitirebilirler. Balklarn reme zellikleri ve davranlarn aklamak. Balk biyolojisinin temel konularndan olan balklarda reme prensiplerinin, bilimsel ve uygulamal taklidi olan balklarn yapay retimi ve yetitiricilii, doal kaynaklarn korunmas, balk avclnn dzenlenmesi, balk trlerinin ve trlere ait bireylerin artrlmas ve srdrlebilirlii asndan ok nemlidir. Balk glerine ve osmoreglasyona ilikin bilgileri pratikte balk avcl ve yetitiricilii ile ilikilendirmek. Balklarn trlerine gre davranlarnn aklanmasnda balk g ve osmoreglasyon bilgileri nemlidir. Bu bilgiler, balk yetitiriciliinde balklarn geliim safhalarnda evresel istekleri asndan kullanld gibi balk avclnn dzenlenmesinde de gereklidir.

A M A

A M A

1. nite - Balk Biyolojisi

17

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi bal tanmlamaz? a. Scakkanl hayvandr. b. Derisi ounlukla pullarla kapldr. c. Solunum organ solungalardr. d. lkel omurgallardr. e. Ekstremiteleri yzgelerdir. 2. Aadaki balklardan hangisinde vcut ideal formda deildir? a. Kolyos b. Uskumru c. Ton d. Orkinos e. Tilapya 3. Aadakilerden hangisi ift yzgelerdendir? a. Anal yzge b. Dorsal yzge c. Kaudal yzge d. Adipoz yzge e. Pelvik yzge 4. Pektoral yzge nerede bulunur? a. Srtta b. Karnda c. Solunga kapann gerisinde d. Ansn gerisinde e. Kuyrukda 5. Heteroserk yzge tipi aadaki balklardan hangisinde grlr? a. Kpek bal b. Alabalk c. Sazan d. Dil bal e. Tilapya 6. Aadakilerden hangisi derinin dermis katnda bulunmaz? a. Dz kas hcreleri b. Mukus bezleri c. Pigment hcreleri d. Kan damarlar e. Sinirler 7. Balklarda kan yapc organ hangisidir? a. Bbrek b. Karacier c. Mide d. Safra kesesi e. Pankreas 8. Aadakilerde hangisi boaltm organdr? a. Bbrekler b. Mide c. Barsaklar d. Hava kesesi e. Karacier 9. Aadakilerden hangisi balklarn birincil cinsiyet zelliklerinden deildir? a. Ovaryumlar b. Testisler c. Yumurta kanal d. Gonopodyum e. Sperm kanal 10. Aadaki balklardan hangisi diyadrom balklardan deildir? a. Lfer b. Ylan bal c. Mersin bal d. Kefal e. Salmon

18

Su rnleri

Okuma Paras
Hamsi G Karadenizde ticari ve ekolojik olarak bol miktarda bulunan hamsi, oseanodrom bir balktr. Karadenizde bulunan ve iki alt trden biri olan Karadeniz hamsisi (Engraulis encrasicolus ponticus) Nisan aynda klama blgelerinden ayrlr. Karadenizin bat ve dou kylarn aktan takip ederek, Trkiye kylarn terkeder ve kuzeye doru g yapar. Bazende Trkiye kylarndan Krma ve kuzey-batya doru g eder. Krm aklarnda klayan Karadeniz hamsileri ilkbaharda Karadenizin kuzey batsna g ederler. Ancak Karadenizde besin az olduunda Azak denizine geerler. Mays ortasndan Eyll sonuna kadar Karadenizin kuzeyinde dank srler halinde bulunurlar. Karadeniz hamsileri yumurtladktan sonra, Ekim aynda tekrar Trkiye kylarndaki klama blgelerine doru ge balarlar.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Balklarn yaam yeri ile yaam koullar arasnda bir iliki vardr. Sularn ak ksmlarnda hzl yzen balklarda ideal vcut ekli grlr. Bitkilerin youn olduu blgelerde durgun su alanlarnda yaayan balklarda vcut ekli yanlardan yasslamtr. Akntl yerlerde ve zemindeki talarn altna saklanabilen balklarda vcut ekli stten yasslamtr. Oyuklara ve yarklara girebilen, sazlar arasnda yzebilen balklardaki vcut ekli uzam incelmitir. Yzme etkinlii nisbeten kaybolan ve genellikle egzotik balklarda grlen vcut ekli kelidir. Sra Sizde 2 Kemikli balklarda kuyruk yzgeci ekli ile yzme ekli arasnda iliki vardr. Kuyruk yzgeci ok hzl yzen balklarda aya eklindedir. Devaml ve etkin hzl yzen balklarda derin atalldr. Yava yzen balklarda ancak ok ksa mesafelerde hz yapan balklarda dz, yuvarlak ve sivridir. Sra Sizde 3 Barsak uzunluu balklarn beslenme alkanlklarna gre deiir. Bitkilerle beslenen balklarda barsak uzunluu vcut uzunluunun 15 kat kadardr. Etil beslenen balklarda ksadr. Kkrdakl balklarda ise barsak ksa olmakla birlikte sindirim yzeyini genileten spiral valfler vardr. Sra Sizde 4 Balklarn yumurtalarn doru zamanda doru yere brakmalarn salayan mekanizma, endokrin sistem ve sinirlerdir. Endokrin sistem, scaklk, k, aknt, besin, tuzluluk gibi evresel koullarla harekete geer. Baln reme gn balatr. Sra Sizde 5 Deniz ve tatlsu balklarnn bbrekleri arasndaki byklk ve yapsal farkllk vardr ve osmoregulasyon mekanizmalarndan kaynaklanmaktadr. Tatlsu balklarnda bbrekler, deniz balklarna gre byktr. Bunun nedeni tatl su balklarnn vcuduna giren fazla suyu bol miktarda idrar yaparak atmasdr. Deniz balklar da kaybettii suya karlk su ier, ancak idrar miktar azdr. Bununla birlikte bbreklerde szme grevi gren nefronlar oluturan ksmlarn say ve byklkleri de tatl su balklar ve deniz balklarnda farkldr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. e 3. e 4. c 5. a 6. b 7. a 8. c 9. d 10. a Yantnz yanl ise Giri Blmnde Baln Tanmn blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Vcut ekli blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yzgeler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yzgeler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yzgeler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Deri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dolam blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Boaltm blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Balklarda Eeysel Farkllk blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Balklarda Gler blmn tekrar gzden geiriniz.

1. nite - Balk Biyolojisi

19

Yararlanlan Kaynaklar
Baran, ., Timur, M. (1983). Ichthyologie, Balk Bilimi, Ankara, Ankara niversitesi Veteriner Fakltesi Yaynlar. elikkale, M.S. (1991). Balk Biyolojisi, Trabzon, Karadeniz Teknik niversitesi Srmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisis Yksekokulu Yaynlar. Demir, N. (1992). htiyoloji, stanbul, Nobel Yaynevi. Karata, M. (2005). Balk Biyolojisi Aratrma Yntemleri, Ankara, Nobel Yaynevi. Korkmaz, .(2008). Populasyon Dinamii, Ankara, Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar. Lagler, K.F. (1956). Freshwater Fishery Biology, Iowa, WMC Brown Company. Lagler, K.F., Bardach, J.E., Miller, R.R. (1962). Ichthyology, USA, John Wiley &Sons. Sarhan, E., Cengizler, . (2006). Temel Balk Anatomisi ve Fizyolojisi, Ankara, Nobel Yaynevi Stoskopf, M.K. (1993).Fish Medicine, Pennsylvania, Saunders Company.

2
Amalarmz

SU RNLER

Bu niteyi tamamladktan sonra; Suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik zelliklerini sralayabilecek; Su kalitesi ynetiminin prensiplerini ifade edebilecek; su balklar yetitiriciliinde su kalitesi zelliklerini aklayabilecek; Deniz balklar yetitiriciliinde su kalitesi zelliklerini tanmlayabilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
Su scakl znm oksijen pH Ik geirgenlii Sertlik Azotlu bileikler Metaller

indekiler
SU KALTES SU KALTE ZELLKLER SU KALTES YNETM SU BALIKLARI YETTRCLNDE SU KALTES DENZ BALIKLARI YETTRCLNDE SU KALTES

Su rnleri

Su Kalitesi

Su Kalitesi
SU KALTES
Su kalitesi, suyun kullanmn etkileyen fiziksel, kimyasal ve biyolojik zellikleri iine alan bir ifadedir. Suyun fiziksel (scaklk, tuzluluk, elektrik iletkenlii, bulanklk), kimyasal (znm oksijen, biyokimyasal oksijen ihtiyac, toplam alkalinite, toplam sertlik, pH, karbondioksit, azotlu bileikler, fosfor, hidrojen slfr, demir, metaller) ile biyolojik (ierisindeki mikroskobik canllar) zellikleri, su rnleri yetitiricilii yaplacak yerin ve yetitiricilii yaplacak trlerin seimini dorudan etkiler. Bu balamda iyi bir su kalitesi ynetimi, yetitiriciliin srdrlebilirlii asndan nem tar. Gerek i su gerekse deniz balklarnn yetitiriciliinde su kalite zelliklerinin uygun deerlerde tutulmas, balklarn geliimini olumlu ynde etkileyecektir.

SU KALTE ZELLKLER Su Scakl

Su scakl balklar zerinde en nemli etkiye sahip su kalitesi zellii olup, yetitiricilii yaplacak trn pazar arlna ulama sresini etkiler. Scakla adaptasyon; baln yana, mevsime ve fizyolojik artlara baldr. Scakln kimyasal ve biyolojik olaylar zerindeki etkisi de byktr. Su scaklndaki 10 Clik bir art, kimyasal ve biyolojik reaksiyonlarda iki katlk arta sebep olur. Balklar, gereksinim duyduklar optimum su scaklna gre souk su balklar (15 C), lk su balklar ( 24 C) ve scak su balklar ( 25 C) olarak adlandrlr. Balklar, ani scaklk deiimlerine kar fazla tolerans gsteremez; tama ve stoklama sularnda scaklk fark 2 Cden fazla olmayacak ekilde dzenlenmeli, 5 Cden fazla ani deiimlere kesinlikle izin verilmemelidir. Su scakl, oksijenin sudaki znrl bata olmak zere dier tm su kalite zelliklerinin birbiriyle etkileimini belirler. Daha yksek scaklklar daha az znm oksijen ierir. Su scakl arttka, amonyak ve ar metallerin zehirlilii de artar.

Tuzluluk
Tuzluluk bir litre sudaki znm iyonlarn toplam deriiminin bir ifadesidir. znm ana iyonlar; sodyum (Na+), potasyum (K+), kalsiyum (Ca+2), magnezyum (Mg+2), bikarbonat (HCO3-), klor (Cl-), karbonat (CO3-2) ve slfat (SO4-2)dr. Tuz-

22

Su rnleri

luluk binde () olarak gsterilir. Deniz suyunun tuzluluu ortalama binde 34 (veya 34 g/L) iken, i sularn tuzluluu binde 2den azdr. Tuzluluk derecesi binde 34den aa olan sular ise ac su olarak tanmlanmaktadr. Bu tip sulara lagnler, nehir azlar, Baltk Denizi ile Karadenizin suyu rnek gsterilebilir. Tuzluluk artna paralel olarak deniz suyunun younluu, viskozitesi, elektrik iletkenlii ile osmotik basnc artarken zgl ss, donma noktas ve s iletkenlii azalr.

Elektrik letkenlii
Elektrik iletkenlii (kondktivite) suyun znm mineral ieriinin baka bir deyile tuzluluk derecesinin bir gstergesidir. Birimi micromho/cm olup, saf suyun kondktivitesi 1 micromho/cm, doal sularn kondktivitesi 20-1500 micromho/cm arasnda deiir. Suyun tuzluluu arttka elektrik akmn iletme kapasitesi artar.

Bulanklk
Sucul ortamlarda k geirgenliinin bir lt olan bulanklk, suda znmemi halde bulunan askda kat maddelerden kaynaklanr. Askda kat maddeler znmemi halde bulunan 0.45 mikrondan byk kat maddelerdir. a) Toprak Partikllerinden leri Gelen Bulanklk Bu tr bulanklk, gne nlarnn suya geiini azaltacandan filamentli algler ve su bitkilerinin ar gelimesini nlemesi bakmndan faydaldr. Ancak sudaki k azl primer prodktiviteyi azaltr, dolaysyla balklarn beslenmesinde de eksikliklere yol aabilir. Askda kat maddeler balklarn solunga filamentlerinde tkanmalara neden olabileceinden solunumda olumsuz etkiler yaratabilir. b) Organik Kaynakl Bulanklk Suda yzen kat maddeler; genellikle organik kkenli olup su bitkileri, lm hayvansal organizmalar, artlmam atk sulardan gelen kanalizasyon kaynakl maddeler ile biyoendstri atklarndan oluur. Bunlarn tamam doal kkenli olduklarndan fiziksel ve biyokimyasal paralanma sonunda znm bileikler veya onlarn son rnleri haline dnr. Bu olaylarn meydana gelmesi srasnda atmosferden suya oksijen difzyonu yeterli olmazsa, suda oksijensiz (aneorobik) bir ortam oluur. c) Planktonik Bulanklk Sularda yeterli miktarda plankton olduunda suyun rengi koyulaarak bulank bir grnm alr. Planktonik bulanklk sularda plankton geliiminin iaretidir. Secchi Diski kullanm, sularda k geirgenliini lmek iin kullanlan en pratik yntemdir. Ik geirgenlii deerleri ile plankton geliimi arasnda nemli bir iliki bulunur. Ik geirgenlii deerleri 30-60 cm arasnda ise, plankton geliiminin yeterli olduu, k geirgenlii 30 cmden az ise oksijen yetersizliinin olduu sylenebilir. Ik geirgenlii 60 cmden fazla ise k derinlere nfuz edeceinden su alt bitkilerinin geliimi hzlanr ve balklar iin besin azalr.

Secchi Diski: Sularda bulanklk ve berraklk durumunu (k geirgenliini) lmeye yarayan 30 cm apnda siyah-beyaz renkli dairesel basit alet.

ekil 2.1 Secchi Diski ve kullanm

2. nite - Su Kalitesi

23

Sucul ortamlarda bulanklk artn izlemede dikkate alnacak suSIRA kalite zellikleri neSZDE lerdir?

SIRA SZDE

znm Oksijen

DNELM

DNELM S O R U

Sudaki znm oksijen miktar, su rnleri retimini etkileyen en nemli su kalite zelliklerinden biridir. Sular iin en byk oksijen kayna olan % 21 S O R atmosfer U orannda oksijen gaz ierir ve atmosferik oksijenin suda znebilirlii olduka yavatr. Suyun scakl ve tuzluluu arttka oksijenin sudaki znrl azalr. DKKAT Durgun su havuzlarnda znm oksijenin balca kaynaklarndan biri fitoplanktonun fotosentezle rettii oksijendir. Suda bulunan znm oksijen, fitopSZDE ile tkenir. lankton dahil sudaki organizmalarn solunumlar ve atmosfereSIRA dalm Havuzlarda znm oksijen miktar gn ierisinde deiim gsterir. Sabah gne douunda en az olan oksijen miktar, akamst sularnda (yaklak saat: 1800) en AMALARIMIZ fazla olup tedricen sabaha kadar azalr. Oksijen miktarndaki dalgalanmalar, plankton geliimi youn olan havuzlarda daha belirgindir. Genel olarak lk su balklarnn yaamlarn srdrebilmeleri en dK iin T Agerekli P k oksijen konsantrasyonu 5 mg/L, souk su balklar ile deniz balklar iinse 6 mg/Ldir.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Biyokimyasal Oksijen htiyac

TELEVZYON

TELEVZYON

Biyokimyasal oksijen ihtiyac, yetitiricilik yaplan sulardaki organik kirlenmenin bir lsdr ve aerobik artlar altnda bakteriler tarafndan organik maddelerin N Tolarak E R N E T tanmlanr. paralanmasnda kullanlmak zere gerekli olan oksijen miktar Alabalkgillerin yetitiriciliinde suyun biyokimyasal oksijen ihtiyac deerinin 3,0 mg/L, sazangiller iinse 6,0 mg/Lden kk olmas istenir.

NTERNET

Toplam Alkalinite
Toplam alkalinite, sulardaki titre edilebilir bazlarn toplam deriimi olup litrede bulunan kalsiyum karbonat (CaCO3) miktar olarak ifade edilir. Doal sulardaki balca bazlar, karbonat ve bikarbonatlardr. Toplam alkalilik, pH-tamponlama kapasitesi veya sularn asit ntralizasyon gc olarak da tanmlanabilir. Yksek alkaliniteye sahip sular, pH deiimlerine kar daha stabildir. Su rnleri yetitiricilik sistemleri iin nerilen toplam alkalinite deiim aral 20-300 mg/Ldir. Toplam alkalinitesi 20-150 mg/L olan sular ise, fotosentezin gerekleebilmesi iin yeterli karbondioksit ieren sulardr; karbondioksitin ortamdan uzaklatrlmas pHnn hzla ykselmesi ile sonulanr.

Toplam Sertlik
Sularn toplam sertlii, sertlie yol aan metal iyonlarnn genellikle mg/L cinsinden kalsiyum karbonat (CaCO3) edeeri olarak ifadesidir. Suyun sertlii geici ve kalc sertlik olarak ayrlr; geici sertlik suyun karbonat ve bikarbonat miktarn gsterir ve suyun kaynatlmas ile giderilebilir, kalc sertlik ise suyun ierdii klorr ve slfatlardan kaynaklanr. Sularn sertlii ktrme ve iyon deiimi yntemleriyle giderilir. Sularn sertlik deerlerinin deerlendirilmesi lkelere gre deiir; lkemizde daha ok Fransz sertlik derecesi kullanlmaktadr (1 Fransz sertlii (FSo)= 10 mg/L CaCO3). Sular sertlik derecelerine gre izelge 2.1de gsterildii gibi snflandrlmaktadr.

24
izelge 2.1 Sularn kalsiyum SIRA SZDE karbonat (CaCO3) miktarlarna gre sertlik snflar
DNELM S O R U

Su rnleri

Sertlik snf Yumuak Orta sert Sert ok sert

SIRA SZDE

CaCO3 (mg/L) 0-75 75-150 150-300

DNELM S O R U

> 300

DKKAT

Su sertlii ar metallerin zehirliliini azaltrken, sert sulardaki amonyak, alkaliniteden DK KAT dolay zehirli etki gsterir.

SIRA SZDE

pH

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Sularda hidrojen iyonu deriiminin ls olan pH; bir bileikteki hidrojen iyonu konsantrasyonunun AMALARIMIZnegatif logaritmas olarak tanmlanr ve matematiksel olarak pH= - log [H+] eklinde gsterilir. Sularn pH deerleri 0-14 arasnda deiir; hidrojen iyonlar younluunun artmas pHnn dmesine, hidrojen iyonlar younK T A veya P luunun azalmas hidroksit iyonlarnn artmas ise pHnn ykselmesine neden olur. Buna gre oluturulan pH cetvelinde pH= 0-7 asidik, pH= 7-14 bazik, pH= 7 ntrdr. Bir suyun pHs suda erimi olarak bulunan karbonat, bikarbonat LEVZYON ve serbestT E karbondioksit deriimine baldr. Serbest karbondioksit (CO2) sadece pH 5in altnda olduu zaman, bikarbonat iyonlar (HCO3) pH 7-9 arasnda ounlukta iken, karbonat iyonlar (CO3) pH 9,5-10dan sonra nem kazanr. Su ktlesinde pH dzeyi mevsimlere ve gnn farkl zaman dilimlerine gre NTERNET deiim gsterir. Fitoplankton ile sudaki dier bitkiler fotosentez srasnda sudaki karbondioksidi kullandklarndan sularn pH deerleri gndzleri ykselir geceleri ise der. Ayrca sucul ortama ilikin deiiklikler de (asit yamurlar, kirlenme, fotosentez, balk solunumu, organik maddenin paralanmas gibi) pH deerlerinde deiime yol aar. pH deerlerindeki bir birimlik deiim, hidrojen iyonlar younluunda 10 katlk bir deiimi ifade ettiinden, yetitiricilik esnasnda suyun pHsnda en fazla 0,3 birimlik deiimlere izin verilir. Karbondioksitle doymu suyun pHs; scaklk, tuzluluk ve alkaliniteye bal olarak deiir. Balk yetitiricilii asndan uygun pH aral 6-9dur.

Karbondioksit
Sucul canllar iin nemli olan karbondioksit atmosferde ok dk younlukta (,03) bulunduu halde, suda znrl olduka fazladr. Karbondioksit doal sulara, dorudan atmosferden difzyonla getii gibi organik maddelerin bakteriler tarafndan ayrtrlmas veya bitki ve hayvanlarn solunumu sonucu da yan rn olarak karr. Bu nedenle, havuzlardaki karbondioksit miktar solunum ve fotosentez olaylaryla yakndan ilgilidir. Genellikle karbondioksit deriimi geceleri artar ve gndzleri azalr. Havuzlardaki fitoplanktonun ani lmleri ve s tabakalarnn bozulmas durumunda, sulardaki karbondioksit miktar ani olarak artar ve oksijen miktar der. Balklarn pek ou iin tercih edilen serbest karbondioksit konsantrasyonu 6,0 mg/Lden azdr.

2. nite - Su Kalitesi

25

Azotlu Bileikler
Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde oksijen gereksinimi karland takdirde retimi snrlayan ikinci faktr azotlu bileiklerin birikimidir. Ana azotlu bileikler; azot gaz (N2), iyonize olmam amonyak (NH3), iyonize olmu amonyak veya amonyum (NH4+), nitrit (NO2) ve nitrattr (NO3). Amonyum ve amonyan toplam (NH4+ + NH3), toplam amonyak olarak adlandrlr. Toplam amonyan zehirlilii; yksek konsantrasyonlar dnda zehirli olmayan iyonize olmu form (amonyum) ile zellikle yksek pH deerlerinde olduka zehirli olan iyonize olmam formun (amonyak) toplam ierisindeki payna baldr. Pekok ortamda amonyum (NH4+) fazla miktarda bulunmasna karn, hangi fraksiyonun paynn fazla olacan ortamn pH, scaklk ve tuzluluk deerleri belirler. Azot, canllarn esas elemanlarndan birini ve vazgeilmez bir bileenini oluturur. Azot bakterileri, molekler azotu indirgeyerek protein sentezinde kullanabilirler. Aminoasit ve protein sentezi iin gerekli azotu, ototrof su bitkileri amonyum ve nitrat iyonlarndan, dier su canllar ve balklar ise organik azot bileiklerinden karlamak zorundadr. Amonyak tuzlar ve nitratlar srekli olarak canllarn metabolik atklar ve lmleriyle meydana gelen organik azot bileiklerinin paralanmas ile yenilenir. Proteinin paralanarak son rnlerine ayrlmas anaerobik ve aerobik artlarda meydana gelir ve amonyaklama olarak bilinir. Amonyaklama ilemi srasnda meydana gelen amonyum iyonlarnn bir ksm su bitkileri tarafndan tketilir, dier ksm belirli organizmalar tarafndan nitrifikasyon ilemiyle nitrit ve nitrata ykseltgenir. Nitrifikasyon, Nitrosomanas ve Nitrobakter olarak bilinen iki ototrof bakteri tarafndan gerekletirilir. Nitrit bakterileri olarak da bilinen, karbonsuz ortamda yaayan, 8-9 pH ve 25-30 Cde reyen Nitrosomanas bakterileri, amonyumu nitrite dntrr. Nitrat bakterileri olarak bilinen, karbonun bulunmad nitritin olutuu ortamda 7,6-8,6 pH ve 25-28 Cde yaayan Nitrobakter grubu bakteriler de nitriti nitrata dntrr. Denitrifikasyon ise oksijensiz ortamda, pH ntre yakn artlarda ve organik hidrojen vericilerinin (metanol) bulunduu durumlarda gerekleir. Denitrifikasyon srasnda nitrat, nitrite ve nitrit azot oksitleyiciler ile molekler azota indirgenir ve bu olay azot solunumu olarak isimlendirilir.

Amonyak
Amonyak, su rnleri yetitiriciliini tehdit eden en nemli en zehirli azot bileiidir. Amonyak, sulara balklarn metabolizma rn, tketilmeyen yemler ve organik maddelerin paralanmas sonucu girer. Su rnlerinin salkl yetitiricilii asndan suda iyonize olmam amonyak dzeyi 0,22 mg/Lden az olmaldr. pH deerinin bir birim artmas iyonize olmam amonyak miktarn 10 kat artrr.

Nitrit
Nitrit, nitrifikasyon ve denitrifikasyon reaksiyonlarnda ara rn olduundan sularda amonyak ve nitrata gre daha dk oranlarda bulunmaktadr. Ancak youn balk yetitiriciliinin yapld kapal sistemlerde olduka fazla zehir etkisi gsterebilir. Nitrit zehirlenmesi ortamn klor, pH ve kalsiyum deriimlerine bal olarak deiir.

Nitrat
Azotlu bileiklerden nitratn su rnlerine zararl etkisi dier azot bileiklerine gre daha azdr. Bununla birlikte yksek nitrat konsantrasyonlar, balklarn osmore-

26
trofikasyon: Suyun iindeki azot ve fosfor bileiklerinin, suyun kalitesine ve su iindeki mevcut organizmalarn dengesine zarar verecek ekilde yosun bymesinin hzlanmasna veya daha yksek bitki formlarnn olumasna neden olacak ekilde artmasdr.

Su rnleri

glasyonunu, oksijen tanmn olumsuz etkileyebilir; sucul ortamlarda ise trofikasyona ve alg patlamalarna yol aar. Su rnleri yetitiriciliinde, sudaki nitrat dzeyi 0-3 mg/L arasnda olmaldr.

Fosfor
Doal sularda fosfor, inorganik ve organik fosfatlar (PO4) halinde bulunur. Fosfor, canl protoplazmann yaklak % 2sini oluturduundan yetersizliinde, zellikle fotosentezle retim yapan ototrof canllarn dolaysyla hetetrof canllarn bymesi snrlanr. Sulardaki fosfor miktar, kanalizasyon bata olmak zere eitli atk sulardan, deterjan ve gbrelerden kaynaklanr; sularn kirlilik durumuna gre dzeyleri farkllk gsterir. trofik sular 0,03-0,1 mg/L dzeyinde fosfor ierir.

Hidrojen Slfr
Heterotrof bakteri: Bitki ve hayvan artklarndaki organik bileikleri daha basit bileiklere ayrtrabilen bakteri.

Hidrojen slfr genellikle denizlerin dip hareketlerinden yoksun ukur blgesinde, ierisinde kkrt bulunan organik maddelerin oksijensiz koullarda heterotrof bakterilerce paralanmas sonucu oluur. rk yumurta kokusundaki hidrojen slfr gaz balklar iin ok zehirlidir. Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde, youn gbrelemenin yapld havuzlar gibi organik ykn fazla olduu yerlerde hidrojen slfr gaz ortaya kabilir. A kafeslerde yaplan youn yetitiricilik esnasnda tabanda tketilmeyerek biriken yemler ve balk dklar da oksijen eksikliinde hidrojen slfr gaz oluumunu krkler.

Demir
Yeralt sularnda yksek miktarlarda bulunan demir, oksijenle reaksiyona girdiinde znmeyen krmz bir kelti meydana getirir. Demir bileikleri balklarn solungalar zerinde kerek solungalarn tkanmasna ve baln lmne neden olur. Mikroorganizmalarn gelimesinde ve oalmasnda gerekli birka eser elementten biri olan demir, sucul ortamlarda ounlukla ferrz (Fe+2) ve ferrik (Fe+3) iyon durumunda bulunur.

Metaller
Metaller, balklar tarafndan solunum yoluyla (solunga ve deri yzeyi), vcut yzeyine tutunma (adsorbsiyon) veya besin yoluyla alnabilmektedir. Su rnleri yetitiriciliinde potansiyel zehirli etkileri nedeniyle nem tayan ar metallerin alnmas ve organizmalarda birikimini; ortama giren metal miktarndaki deiiklik, organizmann durumu ve organizmann iinde bulunduu su ortamnn fiziksel ve kimyasal zellikleri (scaklk, tuzluluk, pH, znm oksijen) etkiler. Besin zincirinde biyolojik olarak birikime urayan ar metalleri yksek dzeyde ieren su rnleri tketildiinde, insan sal asndan risk oluturmaktadr. Madencilik, boya, tekstil, deri sanayi atk sularndan alc ortamlara ulaan nemli ar metaller arasnda civa, kurun, bakr, kadmiyum ve nikel saylabilir.

Biyolojik zellikler
Suyun biyolojik zelliklerini alnd kaynaa bal olarak bakteri, virs, parazit gibi mikroskobik canllar oluturur. Yerleim ve sanayi blgelerine yakn sular ile kanalizasyon sisteminin bozuk olduu blgelerdeki sularn yetitiricilikte kullanlmas, balk ve bunlar tketen insan saln dorudan ve olumsuz etkileyecektir.

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM 2. nite - Su Kalitesi S O R U suyun renDeniz ya da tatl su ortamlarnda yaayan bir hcreli mikroalglerin gini, tadn ve kokusunu deitirecek derecede ar remeleri su kalitesi asndan olumsuz bir durumdur. En nemli olumsuz etki, ar remi zehirli suD K K mikroalgin AT dan besin olarak alnmas ile balar; rnein midye veya istiridye besin tketirken fazla miktarda suyu filtre ettiinden, ok ksa bir srede zehirli mikroalglerin vSIRA SZDE cutta birikimi ve insan ya da dier tketiciler iin zehirli hale gelmesi sz konusudur. Bu nedenle i organlar temizlense dahi zehirli mikroalg ar remesine maruz kalm kabuklu ve deniz salyangozlarn yiyen balklarn etinin yenilmesi ile AMALARIMIZ kularn, memelilerin dolays ile insanlarn zehirlenmesi mmkndr.

DNELM S O R U

27

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

D. Atay ve S. Pulatsnn, Su Kirlenmesi ve Kontrol, (Ankara niversitesi FaklteK T A Ziraat P si Ders Kitab Yayn No: 1513, 2000) adl kitabndaki Su Kalite Kriterleri (ss. 5-38) blmn gzden geiriniz.

K T A P

SU KALTES YNETM znm Oksijen

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET Youn su rnleri yetitiriciliinde ortaya kabilecek znm oksijen eksikliinde, ncelikli ilem mekanik havalandrma tekniklerinin kullanmdr. Ayrca ortamdaki balk younluunun azaltlmas, balklara yem verilmesinin kesilmesi ve havuz suyunun bir blmnn yenilenmesi nerilir. Oksijenin znrln artrmak iin mmknse su scakl drlmelidir. Ayrca suya potasyum permanganat (KMnO4) ilavesi de yaplabilir; potasyum permanganat sudaki organik maddeyi okside eder ve znm oksijen gereksinimini azaltr. Havuzlarda oksijen eksikliine yol aan youn fitoplankton retimi ise, baz kimyasal maddelerin (bakr slfat gibi) balklara zarar vermeyecek miktarlarda suya ilavesi veya fitoplankton tketen balk kullanm (biyolojik kontrol- gm sazan, tilapia gibi) ile kontrol altna alnabilir.

NTERNET

Alkalinite ve Sertlik
Su rnleri yetitiriciliinde havuzlara kire (kalsiyum karbonat) ilavesi, toplam alkalinite ve toplam sertlii ayn oranda artracaktr. Toplam alkaliniteyi etkilemeksizin toplam sertlik artrlmak istenirse, zirai jips (kalsiyum slfat) kullanlabilir. Kalsiyum klorid de sertlii artrmak iin kullanlr. Toplam sertlik ve alkalinitenin ok yksek olduu durumlarda, her iki zelliin dk seviyelere ekilmesi ise byk sistemler iin pratik olmamakla birlikte su deiimleri ile salanabilir. Asit formdaki gbreler kullanlarak da sularn alkalinitesi drlebilir. Kontrol kolay daha kk yetitiricilik sistemlerinde, rnein akvaryumlarda suyun devaml bir ekilde arzu edilen sertlikte tutulmas iin tabana veya szge ortamna kire ynnden zengin materyal konur ya da su ierisine dekoratif olarak yerletirilir. Ayrca su sertliini gidermede filtre ortam olarak torf da kullanlabilir.

Karbondioksit
Karbondioksit birikimi genellikle solunum nedeniyle youn stoklamalarda ortaya kabilir. Kapal dolam sistemlerinde serbest karbondioksit birikimi, alkalinite deeri de dkse sistemin pHsn drr. Yetitiriciliin yapld suda istenmeyen dzeydeki fazla serbest karbondioksit, kuvvetli havalandrma veya kalsiyum hidroksit (Ca(OH)2) ilavesi ile pHnn artmas salanarak uzaklatrlabilir.

28

Su rnleri

Hidrojen Slfr
Zararl hidrojen slfr gaz knn, havuzlarn kurutulmas, havuzlarda kuvvetli havalandrclarn kullanm veya suyun deiimi ile giderilmesi nerilir.

Demir
Havuzlarda balk yetitiriciliinde kullanlan sudan demiri uzaklatrmak iin en basit yntem, kk bir havuzda havalandrldktan sonra ana havuza pompalanmasdr. Bylece demir ferrik (Fe+3) forma okside olur ve kerek sudan uzaklatrlr. Fazla demirin ortamdan hzl uzaklatrm iin kuvvetli havalandrma yaplmal veya su balk havuzlarna girmeden nce, kum filtre ya da ktrme havuzundan geirilmelidir. Suyun havuza girmeden nce kirelenmesiyle de demir keltme ilemi yaplabilir.

Azotlu Bileikler
Ticari balk havuzlarnda iyonize olmu veya iyonize olmam amonyan konsantrasyonlarn azaltmak iin pratik bir yntem yoktur. Balk havuzlarnda stoklama ve yemleme oranlarnn azaltlmas ilk olarak yaplmas gereken ilemlerdir. Kk apl yetitiricilik sistemlerinde ise toplam amonyak azotu konsantrasyonu, suyun deitirilerek seyreltilmesi ve pHnn drlmesi ile azaltlabilir. Akvaryum veya kk havuzlarda amonyan daha az zehirli olan nitrit ve nitrata dntrlmesi iin gerekli olan bakteri populasyonunu (nitrifikasyon bakterileri) ieren biyolojik filtreler kullanlabilir. Bu balamda suyun pHsnn hafif alkali ve su scaklnn 25-35 C arasnda olmas istenir. Nitritin balklara zehir etkisi suyun znm tuz miktar arttka azaldndan, sudaki nitritin zehirlilii ve balklarda oluturduu stres suya tuz ilavesi (1 mg/L nitritin uzaklatrlabilmesi iin 3 g/L sodyum klorr) ile giderilebilir. Yksek nitrat deriimlerinde de su deiimi salanmaldr. Ayrca sucul ortamlarda havann suya difzyonu ile meydana gelen ve istenmeyen azot gazna ar doymuluk durumu, suyun havalandrlmas ile dzeltilebilir.

pH
Yetitiricilik sistemlerinde pH lmleri, gnlk deiimi belirleyebilmek iin sabah erken ve akamst saatlerinde yaplmaldr. Dk pHl sularda yaplan balk yetitiriciliinde kireleme ile pH ykseltilebilir. Kireleme toplam alkalinite ve toplam sertlii artracaktr. Amonyakl gbre uygulamas ise pHy drmek iin nerilir. Kapal dolaml sistemlerde pH dzeyi, sodyum bikarbonat (NaHCO 3) ilavesi ile dzenlenebilir. Akvaryum suyunda pHy drmek iin filtre ortamnda bikarbonatlar ortamdan uzaklatran torf ve tampon tuzlarnn kullanm tavsiye edilir. Alkali suya gereksinim duyan akvaryum balklarnn retimi iinse kire ieren materyaller (kireta, koral kumu ve midye kabuklar), dekorasyon malzemesi olarak veya filtre ortamnda kullanlabilir.

Klor
Yetitiricilikte ehir ebeke suyu kullanlacaksa, dezenfeksiyon amal uygulamalar nedeniyle suyun ierdii fazla klor, sudan havalandrma ile uzaklatrlmaldr. Balklarn trne bal olarak ldrc klor dzeyi 0,3-4,0 mg/L arasnda deimekte 0,02 mg/L dzeyindeki klor balklar strese sokabilmektedir.

2. nite - Su Kalitesi

29

Metaller
Metallerin balklara zehir etkisi, metallerin sudaki kimyasal formlarna ve su sertlii bata olmak zere suyun scaklk, pH, tuzluluk, znm oksijen gibi su kalite zelliklerine baldr. ehir kullanm sular farkl konsantrasyonlarda metal ierebildiinden (demir, kurun, bakr, inko) akvaryumlarda suya metal iyonlar balayc maddelerin ilavesi tavsiye edilir.

zleme Skl
Youn balk yetitiriciliinde, su scakl, znm oksijen, amonyak, nitrit ve pH deerleri gibi deiken zellikler iin gnlk lmler nerilirken; sertlik, alkalinite, tuzluluk gibi genel parametrelerin daha az sklkla (haftada bir veya iki kez) izlenmesi tavsiye edilir. Yetitiricilik sistemlerinde, belirli zamanlarda llen su kalite zellikleri dzenli bir ekilde kaydedilmelidir. Havuz ve a kafeslerde znm oksijen lmlerinin sabahn erken saatlerinde, scaklk ve pH lmlerinin ise akamst saatlerinde yaplmas nerilir.
A kafes: Denizlerde ve i sularda su rnleri yetitiricilii yapmak amacyla ahap, demir veya plastik malzemeler ile a kullanlarak yaplan nitelerdir.

SU BALIKLARI YETTRCLNDE SU KALTES

Karada bir su rnleri iletmesi kurulacaksa, su kayna olarak kaynak suyu, dere, rmak, akarsu, gl, baraj sular veya yeralt sular kullanlabilir. Yetitiriciliin baarsn, su kaynann su kalitesi asndan uygun olup olmad tayin eder. Su kayna olarak dere, rmak, akarsu seilebilir; bu tip sularn mevsimlik su scaklndaki deiimlerin fazla olmas ve debilerinin deikenlii birer dezavantaj iken, oksijence zengin olmalar avantajl ynleridir. Ayrca sel ve yamur sular ile bu tip sularn bulanarak tadklar mil, balklarn solunga yzeylerini tkayarak solunumlarn engelleyebilir. Byle sularn iletmede kullanmadan nce mutlaka dinlendirme ya da filtrasyon havuzlarnda bekletilmesi gerekir. Yetitiricilikte su kayna olarak kaynak veya yeralt suyu kullanlacaksa, bu tip sularn oksijence fakir, karbondioksit ve azot gibi gazlarca olduka zengin olduu unutulmamal, havuzlara verilmeden nce n havalandrlma yaplarak oksijence zenginletirilmeli, ierdikleri istenmeyen gazlar da uurulmaldr. Bu tip sularn, parazit veya hastalk yapc organizmalar tamamas ve scaklklarnn fazla deiken olmamas akarsulara gre avantajl ynleridir. Yetitiricilik iin seilen su kaynana evsel ve sanayi atk sularnn karmamas gerekir. Zira bu tip sular balklar iin son derece zararl olan ar metal, deterjan vb. zehirli maddeleri ierebilir. Tarm arazilerinin yaknndaki iletmelerin ise yzey aklar ile tarmsal mcadele ilalarndan veya gbrelerden etkilenmesi sz konusu olabilir. Su rnleri yetitiricilii asndan nemli su kalite zellikleri ve bu zelliklere ilikin snr (standart) deerler uzun yllar sren aratrma ve deneyimler sonucu elde edilmitir. Yine de bu deerler yalnz bir yol gsterici olabilir nk deerler trden tre ve suyun dier tm kalite zelliklerine gre deiim gsterir. izelge 2.2de i sularda yaygn olarak yetitiricilii yaplan alabalk ile sazan balklar iin nemli su kalite zellikleri ve bu zelliklere ilikin snr deerler sunulmutur. lkemizde son yllarda yetitiriciliin gelitirilmesi amac ile baraj gllerimizde a kafeslerde su rnleri yetitiriciliine balanmtr. Su rnleri yetitiricilii, insan nfusunun kaliteli protein temininin ana kayna olmasna karn, yetitiricilikten kaynaklanan retim beraberinde baz kayg ve sorunlar da getirmitir. Bu kayglarn banda su rnleri yetitiriciliinin alc ortamlarda oluturabilecei evresel bask gelmektedir. sularda (gl, glet, baraj glleri) a kafeslerde balk yeti-

30
Tama kapasitesi: Byme oranlarn olumsuz ynde etkilemeden belirli bir tr stokunun maksimum retim kapasitesi erevesinde ortama verecei kirlilik yk.

Su rnleri

tiriciliinin trofikasyona yol amamas iin ncelikle bu ortamlarn tama kapasitelerinin belirlenmesi gerekmektedir. izelge 2.3de i sularda a kafeslerde alabalk ve sazan balklar yetitiricilii asndan nemli su kalite zelliklerine ilikin deerler sunulmutur. A kafeslerde balk yetitiriciliinde kafes taban ile su taban arasnda belirli mesafe bulunmal (rnein; sazan yetitiriciliinde gllerde en az 1,0 m- akarsularda 0,5 m), tketilmeyen yem ve balk dklarnn bozuma etkilerinin balklar olumsuz etkilememesi iin yeterli su sirklasyonu salanmaldr. Gnmzde i sularda a kafeslerde balk yetitiriciliinde uygulanmakta olan yasal dzenlemelerde; baraj gllerinde a kafeslerde yetitiricilie ayrlacak alan, proje kapasitesi, su derinlii, aknt hz gibi kriterler esas alnmaktadr. Ayrca tesislerin kurulma yerlerinde, su rnleri iletmeleri arasndaki mesafenin ikiyzelli metreden az olmamas gerei ve kafes alannn en az iki kat alan kiralanmas aranan artlardandr. Yl boyu su scakl ortalamas 18C, znm oksijen deeri ise ortalama 6,5 mg/L olan SIRA SZDE bir baraj gl iin, a kafeslerde yetitirmeyi nereceiniz balk hangisidir?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM

izelge 2.2 su balklar S O R U yetitiriciliinde su kalite zellikleri ve snr deerleri

DKKAT

zellik Su scakl (oC) S O R U pH

DKKAT

Alabalk 4-18 (Yetitiricilik) 6-13 (Kulukahane) 6,5-8,5 >5 0,1 (Yetitiricilik) 0,02 ( Kulukahane) 0,06-0,1 (Yumuak sularda) < 0,2 (Sert sularda) 0-3 ( Kulukahane) 10-400 (Kulukahane) < 0 (Kulukahane) < 60 (Kulukahane) 0,006 (Yumuak sularda) 0,01 (Sert sularda) < 0,0004 (Yumuak sularda) < 0,003 (Sert sularda) 0,001 (Yetitiricilik) < 0,5 (Kulukahane) 0-0,1 (Yetitiricilik) 0,1-3 ( Kulukahane) < 25 (Yetitiricilik) < 5 (Kulukahane)

Sazan 16-28 (Yetitiricilik) 8-20 (Kulukahane) 6,5-8,5 5 ( Kulukahane) 0,02 (Yetitiricilik) 0,06-0,1 ( Yetitiricilik) 0-3 ( Kulukahane) 50-400 ( Kulukahane) < 0 (Kulukahane) 0-15 ( Kulukahane) 0,005 (Yumuak sularda) 0,112 (Sert sularda) 0,004 (Yumuak sularda) 0,012 (Sert sularda) 0,1 (Yetitiricilik) 0-0,9 (Kulukahane) 0-0,05 (Kulukahane) 0,01-3 ( Kulukahane)

znm oksijen (mg/L)

SIRA SZDE

Amonyak (NH SIRA SZDE 3, mg/L) Nitrit (NO2 , mg/L) AMALARIMIZ Nitrat (NO3, mg/L) (CaCO3 , mg/L)

AMALARIMIZ

K T A P

Toplam sertlik ve alkalinite

T E L E(H V ZS, YON Hidrojen slfr 2 mg/L)

K T A P

TELEVZYON

Karbondioksit (CO2, mg/L)

NTERNET

Bakr (mg/L) N T E R N E T Kadmiyum (mg/L) Kurun (mg/L) Demir (mg/L) inko (mg/L) Fosfor (mg/L) Askda kat madde (mg/L)

2. nite - Su Kalitesi

31
izelge 2.3 sularda a kafeslerde yetitiricilik iin su kalite zellikleri

zellik Su scakl pH Amonyum (NH4, mg/L) Su derinlii (m) (oC) znm oksijen (mg/L)

Alabalk < 20 >6 7,0 < 0,5 > 4 m ( Gllerde) > 3,5 m ( Akarsularda)

Sazan > 20 > 5,5 6,0-8,5 <1,0 > 3 m ( Gllerde) > 2 m ( Akarsularda)

DENZ BALIKLARI YETTRCLNDE SU KALTES

Denizel ortamlarda a kafeslerde yetitiriciliin baarl olabilmesi; suyun kaliteli yani yetitiricilik asndan znm oksijen, tuzluluk ve scakln uygun olmasna, ortamn besin dzeyine, suyun aknt hzna ve doal suyun yenilenme kapasitesine baldr. Kafeslerden kaynaklanan atklarn dalm da suyun yenilenmesi ile ilikili olduundan suyun kalitesini belirleyen balca faktrler, iletmenin bykl ve yeridir. Uygun olmayan ortamlarda (kapal ve yar kapal koylar gibi) yaplan faaliyetler dnda, yetitiriciliin su kalitesini olumsuz etkilemesi sz konusu deildir. A kafeslerde balk yetitiricilii yaplrken nitrat, nitrit, amonyum, fosfat gibi znm besin elementleri; tketilmeyen yem ve boaltm rnleri yoluyla ortama girmektedir. Bunlardan youn balk yetitiriciliinde kullanlan yemler, doaya karan besin elementlerinin (azot, fosfor gibi) ana kaynadr. Alc ortama giren azotlu, fosforlu atklarn miktar da yemin protein dzeyine ve sindirebilirliine baldr. SIRA SZDE A kafeslerde uygun olmayan koullarda yaplan balk yetitiriciliinin alc ortamlar zerindeki etkileri; su kalitesindeki olumsuz deiiklikler, alg patlamalar, D N E L dzen, M alc sedimentin organik zenginlemesi bata olmak zere, hidrolojik drenaj, fiziki yaplarn etkilenmesi ve kimyasal maddelerin kontrolsz kullanmna bal olarak ortamn bozulmas eklinde sralanabilir. Balk kafeslerinden evreye S O R U giren ve esas olarak karbon ve azot ieren kat organik materyalin bir ksm (% 15 civarnda) askda kat madde olarak su kolonunda kalr ve az da olsa kafes dnKKAT daki balklar tarafndan tketilir. nemli bir ksm ise sedimentDkimyasnda ve tabanda yaayan organizmalarn tr ile saysnda nemli deiimlere yol aar.
SIRA SZDE

Sediment: Su dibinde biriken knt, tortu.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

Balk yetitiriciliinde alc ortamda art gsteren besin elementlerinden azot ve fosforun SIRA SZDE kayna ve etkileyen faktrler neler olabilir?
AMALARIMIZ
D Nhalen E L M uygulanSon yllarda denizlerde a kafeslerde yetitiricilie ilikin olarak makta olan yasal dzenlemelere gre; denizlerde evre dzeni plan almalar K T A P sonucunda su rnleri yetitiriciliine ayrlan alanlardaki yetitiricilik S O R U tesisleri aras mesafe, proje kapasitesi, su derinlii, aknt hz ve yetitiricilik teknikleri dikkate alnmas gereken kriterlerdir. Ak deniz (off-shore) yetitiricilii ise denizlerde, K T ED LE VK ZAYTO N kapal koy ve krfezlerin dnda, su derinlii en az krk metre olan yerlerde uygun teknolojiler kullanlarak yaplr.

SIRA SZDE AMALARIMIZ

DNELM

K T A P S O R U

AY TO N T ED L EK VK Z

SIRA SZDE

SIRA SZDE NTERNET AMALARIMIZ

Denizlerde Balk iftliklerinin Kurulamayaca Hassas Alan Niteliindeki Kapal Koy ve NTERNE T Krfez Alanlarnn Belirlenmesine likin Tebli iin www.denizcevreorman.gov.tr sitesiAMALARIMIZ ne baknz.
K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

32

Su rnleri

Yaygn olarak yetitiricilii yaplan deniz balklarndan ipura ve levrek iin dikkate alnmas istenen su kalite zellikleri ve snr deerleri izelge 2.4de verilmitir.
izelge 2.4 Deniz balklar yetitiriciliinde su kalite zellikleri ve snr deerleri zellikler Su scakl (C) Tuzluluk () znm oksijen (mg/L) pH Amonyak (NH3, mg/L) Nitrit (NO2,mg/L) Nitrat (NO3,mg/L) Fosfat (PO4, mg/L) Silikat (Si, mg/L) Demir (mg/L) Askda kat madde (mg/L) Turbitide (NTU) Klor (Cl2, mg/L) Toplam civa (mg/L) Bakr (mg/L) Kadmiyum (mg/L) Kurun (mg/L) inko (mg/L) Hidrokarbonlar (mg/L) Fekal Koliform (100 mlde) ipura 15-25 Levrek 10-25 5-40 4 7,5-8,0 0,02-2,5 < 0,5 < 40 <1 2-5 0,5-1 5-80 < 29 < 0,2 0,004-0,1 0,025-0,1 < 0,01 < 0,1 0,03-0,1 < 0,031 < 1000

2. nite - Su Kalitesi

33

zet
A M A

Suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik zelliklerini sralamak. Balk yetitiriciliinde baarda, su kalitesini karakterize eden suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik zelliklerinin pay ve nemi yadsnamaz. Su rnleri retimini temelden etkileyecek su kalite zelliklerinin banda su scakl ve znm oksijen gelir. Suyun pH (hidrojen iyonlar konsantrasyonu) deeri, sertlii, alkalinitesi, tuzluluu, bulanklk durumu da balk retiminde dikkate alnmas gereken kriterlerdir. Balk yetitiricilii yaplan su ne kadar kaliteli olursa olsun, ortamdaki balklarn yemlenmesiyle metabolik olaylar sonucunda suya atklar karacaktr. Bu nedenle, balklarn suda ancak ok dk konsantrasyonlarna dayanabildikleri azot bileiklerinden amonyak ve nitrit konsantrasyonlar da izlenmelidir. Ayrca hidrojen slfr, klor ve ar metallerin ok dk konsantrasyonlarnn dahi balklara zarar verdii unutulmamaldr. Su kalitesi ynetiminin prensiplerini ifade etmek. Su rnleri yetitiriciliinde su kalitesi ynetimi; su kalite zelliklerinin yetitiricilik asndan uygun snr deerlerde tutulmasn ve temel su kalite deerlerinden olan sapmalarda alnabilecek nlemleri kapsamaktadr. Baln geliiminde optimum koullar salamak iinse rutin olarak su kalite zellikleri izlenmelidir.

A M A

su balklar yetitiriciliinde su kalitesi zelliklerini aklamak. su balklar yetitiriciliinde uygun su kaynann seimi ve kaynan su kalitesi, yetitiriciliin baarsn dorudan etkiler. Bu blmde yaygn olarak isularda yetitiricilii yaplan tatl su balklarndan alabalk ve sazan iin nemli su kalite zellikleri ve bu zelliklere ilikin snr deerler sunulmutur. Deniz balklar yetitiriciliinde su kalitesi zelliklerini tanmlamak. Bu blmde deniz balklarndan yaygn olarak yetitiricilii yaplan ipura ve levrek balklarna ilikin su kalite zellikleri ve snr deerleri verilmitir. Ayrca denizlerde a kafeslerde yetitiriciliin su kalitesi zerine olas etkileri ile nedenlerine deinilmitir.

A M A

A M A

34

Su rnleri

Kendimizi Snayalm
1. Balk retiminde su scakl art ile dier su kalite zelliklerinin etkileimi asndan aadakilerden hangisi dorudur? a. Oksijenin znrl azalr b. Amonyan zehirlilii azalr c. Ar metallerin zehirlilii azalr d. Oksijenin znrl artar e. Oksijenin znrl deimez 2. Secchi Diski, suyun hangi zelliini belirlemek iin kullanlr? a. Tuzluluk b. znm oksijen c. Elektrik iletkenlii d. Ik geirgenlii e. Demir 3. Balk yetitiriciliini tehdit eden en zehirli azot bileii aadakilerden hangisidir? a. Amonyum b. Amonyak c. Nitrit d. Nitrat e. Azot gaz 4. Aadakilerden hangisi havuzlarda oksijen eksikliinde alnabilecek nlemlerden biri deildir? a. Mekanik havalandrma teknikleri kullanmak b. Havuz suyunun bir blmn yenilemek c. Havuza fitoplankton alamak d. Balk younluunu azaltmak e. Balklara yem vermeyi kesmek 5. Aadaki su kalite zelliklerinden hangilerinin gnlk olarak llmesi gerekir? a. Bulanklk-sertlik b. Alkalinite-tuzluluk c. Alkalinite- sertlik d. Bulanklk-tuzluluk e. Su scakl-znm oksijen 6. Aadakilerden hangisi havuzlarda suyun sertliini artrmada kullanlmaz? a. Kalsiyum slfat b. Kalsiyum karbonat c. Torf d. Magnezyum slfat e. Kalsiyum klorid 7. su balklar yetitiriciliinde kullanlan kaynak sularnn olumsuz yn aadakilerden hangisidir? a. Hastalk etkeni tamamas b. Debilerinin deiken olmamas c. Nispeten az ar metal iermesi d. Oksijence fakir olmas e. Scaklklarnn fazla deiken olmamas 8. Alabalk ve sazan balklar yetitiriciliinde tercih edilen pH aral aadakilerden hangisidir? a. 4-6 b. 6,5-8,5 c. 4-5,5 d. 8-12 e. 9-14 9. Denizlerde a kafeslerde balk yetitiriciliini olumsuz ynde etkileyen faktr aadakilerden hangisidir? a. Yetersiz su aknt hz b. Uygun tuzluluk c. Uygun scaklk d. Uygun oksijen e. Doal suyun yenilenmesi 10. Aadakilerden hangisi a kafeslerde uygun olmayan koullardaki deniz balklar yetitiriciliinin sonularndan biri deildir? a. Alg patlamalar b. Su kalitesindeki olumsuz deiiklikler c. Tabanda yaayan organizma trnde deiim d. Hidrolojik dzenin olumsuz etkilenmesi e. Sedimentin organik maddece fakirlemesi

2. nite - Su Kalitesi

35

Okuma Paras
Su rnleri retiminde su kaynaklarnn srdrlebilir kullanm aklc bir planlama ve uygun ynetim stratejileri ile baarlabilir. Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde byk farkllklara ramen, su rnleri retiminin srdrlebilirlii iin ncelikle yeterli miktarda ve iyi kalitede suya ihtiya bulunmaktadr. Dnyada su kaynaklarnn kullanm dzeyi gelimiliin bir gstergesidir. Gelimekte olan lkelerde olduu zere Trkiyede suyun tarm amal kullanm %70ler seviyesindedir. Doal kaynaklarn srdrlebilir korunmas adna minimal dzeyde kullanm (toprak, su, fosil enerji ve deniz kaynaklarnn) gerekmektedir, bu ise ancak alternatif retim sistemleri ve teknolojilerin gelitirilmesi ile mmkn olabilmektedir. Trkiye, tatl sudan ac su ve denizlere kadar deiim gsteren zengin ve eitli su kaynaklarna sahiptir; 8,333 km ky eridi, 151,080 km2 ekonomik ky zonu, 177,714 km toplam nehir uzunluu, yaklak 900,000 ha doal gller, 500,000 ha baraj rezervuarlar (Aksungur ve Firidin, 2008). lkemizin sahip olduu su rnleri retimi iin uygun olan su kaynaklar 25 milyon hektardr. Bu potansiyel su kaynaklarnn rasyonel kullanm hem kaynaklarn devamll hem de srdrlebilir su rnleri yetitiricilii iin temel ynetim ve planlama stratejilerinin uygulanmasn gerektirmektedir. lkemizdeki kuruyan ve alan daralan gller ve sulak alanlar gz nnde bulundurulduunda su kaynaklarnn srdrlebilir kullanm ve su rnleri yetitiriciliinin devamll adna sucul sistemlerde koruma ve izleme programlar ile ynetim stratejilerinin zorunlu olduu aktr. Bu alanda yaplan birok bilimsel alma mevcutken yasal dzenlemelere de ihtiya olduu aka grlmektedir. Kaynak: YAVUZCAN, H., PULATS, S., DEMR, N., KIRKAA, M., BEKCAN, S., TOPU, A., DOANKAYA, L., BAINAR, N. 2010. Trkiyede Srdrlebilir Su rnleri Yetitiricilii. TMMOB Ziraat Mhendislii VII. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitab-2, 767-789.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. d 3. b 4. c 5. e 6. c 7. d Yantnz yanl ise Su Kalite zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Kalite zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Kalite zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Kalitesi Ynetimi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Kalitesi Ynetimi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Kalitesi Ynetimi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Balklar Yetitiriciliinde Su Kalitesi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Su Balklar Yetitiriciliinde Su Kalitesi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Deniz Balklar Yetitiriciliinde Su Kalitesi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Deniz Balklar Yetitiriciliinde Su Kalitesi blmn tekrar gzden geiriniz.

8. b

9. a

10. e

36

Su rnleri

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Sucul ortamlarda bulanklk, askda kat maddelerden kaynaklanr ve toprak partikllerinden kaynaklanan bulanklk ile planktonik bulanklk k geirgenliini azaltr. Organik kaynakl bulanklk ise l bitkisel ve hayvansal organizmalar ile kanalizasyon veya biyoendstri atklardan kken alr ve bu atklarn paralanmas esnasnda sudaki oksijen kullanlr. Bu balamda, sucul ortamlarda grlen bulanklk artn izlemede dikkate alnmas gereken su kalite zellikleri, k geirgenlii ve znm oksijen miktardr. Sra Sizde 2 Baraj glnde su scaklnn 20 Cden dk, znm oksijen deerinin ise 6 mg/Lden yksek olmas nedeniyle, a kafeslerde alabalk yetitiricilii nerilir (Tablo 2.3). Sra Sizde 3 Youn balk yetitiriciliinde kullanlan yemler, doaya karan besin elementlerinden azot ve fosforun ana kaynadr. Yemin protein dzeyi ve sindirebilirlii alc ortama giren azotlu ve fosforlu atklarn miktarn etkiler. Alc ortamlarda yetitiricilik-evre etkileimi balamnda, yem ynetimi konusu su rnleri isletmelerinin evre zerindeki etkileri bakmndan nemli bir ara olup, yalnz yemleme sekli ve zaman deil ayn zamanda yemin besin elementleri ierii de nem tamaktadr. Balk isletmelerinden kaynaklanan besin elementi yknn tahmininde; yemleme oranlar, yem deerlendirme oranlar, yemin azot ve fosfor ierii veya yemin sindirilebilirliine ilikin veriler kullanlmaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar
Atay, D., Bekcan, S. (2000). Deniz Balklar ve retim Teknii. Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Yayn No: 1515, Ders Kitab: 468. 396.s., Ankara. Atay, D., Pulats, S. (2000). Su Kirlenmesi ve Kontrol. Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Yayn No: 1513, Ders Kitab: 466. 292 s., Ankara. elikkale, M.S. (1994). su Balklar ve Yetitiricilii. Karadeniz Teknik niversitesi Srmene Deniz Bilimleri Fakltesi. Genel Yayn No: 124. Faklte Yayn No: 2. Cilt I. 419 s., Trabzon. elikkale, M.S. (1994). su Balklar ve Yetitiricilii. Karadeniz Teknik niversitesi Srmene Deniz Bilimleri Fakltesi. Genel Yayn No: 128. Faklte Yayn No: 3. Cilt II. 460 s., Trabzon. Egemen, . (2006). Su Kalitesi. Ege niversitesi Yaynlar Su rnleri Fakltesi Yayn No: 14. 150 s., zmir. Gven, K.C., ztrk, B. (2005). Deniz Kirlilii. TDAV Yaynlar No: 21, 512 s., stanbul. Lawson, T.B. (1995). Fundamentals of Aquaculture Engineering. Chapman and Hall, New York, 335 pp. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/06/200406 29.htm. Su rnleri Yetitiricilii Ynetmelii. http://www.tarim.gov.tr/Files/Mevzuat/genelge/2006_ 1genelge.pdf.uretim/Alabalk ve Sazan Bal Yetitiricilii iin Su Kalite Kriterleri. http://www.tarim.gov.tr/Files/Mevzuat/genelge/2006_ 1genelge.pdf.uretim/Deniz rnleri Yetitiricilii iin Su Kalite Kriterleri.

3
Amalarmz indekiler
Su rnleri

SU RNLER

Bu niteyi tamamladktan sonra; Balk avcl olgusunu ifade edebilecek; Sktran ve yaralayan aletlerle, sersemletme veya bayltma yoluyla avcln nasl yapldn aklayabilecek; evirme alar ve trollerle balklarn avclnn nasl yapldn tanmlayabilecek; Olta balkln ve nasl yapldn aklayabilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
Su rnleri avlama Av aralar Balklk

Su rnleri Avcl

GR SERSEMLETME VEYA BAYILTMA YOLUYLA AVCILIK SIKITIRAN VE YARALAYAN ALETLERLE YAPILAN AVCILIK TUZAKLAR VE KAPANLAR HAVA KAPANLARI GALSAMA ALARI (UZATMA ALARI) EVRME ALAR SRKLEME (SRTME ALETLER) TROLLER OLTA LE AVCILIK

Su rnleri Avcl
GR
Avclk, dnyann en eski mesleklerinden biridir. Balk avcl da, yine ok eskilere, hatta insanln tarihine kadar uzanmaktadr. Avclk, eski alarda daha ilkel artlarda yaplrken, giderek gelimi ve gnmzdeki modern ara ve gerelerle avclk yaplmaya balanmtr. Modernlemeye ayak uydurarak, bundan sonra da yenilenmeye devam edecektir. Balklk denilince, insann aklna balk tutma sanat gelir. Balkln gnmzdeki anlam, deniz ve i sularda yaayan ve su rnleri de denilen canl varlklarn ekonomik amala avlanmas, yetitirilmesi ve sonradan bunlarn deerlendirilmesini ifade eder. Balk avcl ise su rnlerinin eitli yntemlerle yakalanmasdr. Karalarn snrl oluu ve verimliliinin daha fazla artrabilme olanann azl, gn getike nemini daha da artran beslenme sorunu karsnda, insanln balca gvencesi, denizlerdeki gdalardan daha iyi yararlanabilmektir. Denizlerdeki su rnlerinden daha iyi yararlanabilmekte, ancak su rnleri av ara ve gere yntemlerini yani avlanma tekniini gelitirmek, balklk yntemini gelitirmek ve su rnleri yetitiriciliini gelitirmekle olur. Su rnleri retiminde, en nemli girdi, avlanma ara ve gereleri, avlanma metotlardr. Su rnleri retim kaynaklarn ekonomik olarak iletmek, bu kaynaklardaki mevcut canl stoklarnn devamlln salamak, her eyden nce, bilinli ve teknik bir avcl gerektirmektedir.

SERSEMLETME VEYA BAYILTMA YOLUYLA AVCILIK

Yntemin asl, baln baylarak veya sersemleyerek kaamayacak hale gelmesine dayanmaktadr. Balklar, kydan veya s sulardan, ancak hareketsiz veya ok yava ilerleyebilen su rnlerini toplayabilmektedir. Aktif, canl bir balk, ok ender olarak bu ekilde avlanabilir. Dalarak avclkta ise daha etkin av yaplmakla birlikte, toplam balk stokunun ok az bir miktar avlanabilmektedir. Balklarn kamasn nleyebilmek iin eitli sersemletme, zehirleme ve hareketsiz klma yntemleri gelitirilmitir. Bu amala mekanik, kimyasal ve elektrik kullanmna dayanan yntemlerden yararlanlr. Bu ekilde avlanan rnn sudan karlmas da bir toplama faaliyetidir. Kimyasal madde ve elektrikle avclk lkemizde yasaktr.

40

Su rnleri

Mekanik Bayltclar
Tarihsel geliim iinde ta, sopa, balta gibi mekanik bayltclar, ilk kullanlanlardr. Bugn bile, rnein; reme zamanlarnda, s otluk sahil kesimine yanaan ve yumurta dken sazangillere mensup baz balk trleri bir sopa darbesi ile avlanmaktadr. nk bu dnemde balk igdsel olarak yumurtlayaca otluk s yerlere gitmekte, dier zamanlardaki hareketli davrann yerini sakin bir davran almaktadr. Souk mevsimlerde, balklar buz altnda barnarak hayatiyetlerini srdrrler. ayet buz kardan ince bir tabaka oluturmusa, zellikle s kesimlerde alttaki baln grlmesi mmkndr. Ar bir balyozla buza vurulursa, buz krlarak, yaratlan darbenin iddetiyle etkilenen baln alnmas mmkn olmaktadr. Mekanik narkoz etkisi yapan, dinamit kullanm da btn dnyada yaygn olarak bilinen bir yntemdir. Hemen hemen tm lkelerde yasaklanm olmasna ramen tamamen kontrol altna alnamamtr.

Kimyasal Bayltclar
Gnmzde kimyasal bayltclarn kullanm, mekanik olanlardan daha yaygndr. Bu amala ihtiyotoksik bitkilerden elde edilen maddelerden yararlanlmaktadr. Bu bitkilerin yapraklar veya saplar kesildikten sonra ince ince doranarak kurutulmakta, toz haline getirilmekte ve bu tozlar ya su yzeyine pskrtlerek yaylmakta veya balk yemine kartrlmaktadr. SZDE BalklarSIRA bayldklarnda veya oksijen ihtiyac nedeniyle su yzne ktklarnda kolaylkla yakalanabilmektedirler. Bu yntem durgun, ok yava akan ve byklkleri 500 hektara kadar olan su alanlarnda uygulanmaktadr. DNELM Byk karnivor balklarn yakalanmas iin sulara bu balklarn yedikleri yem balnn karn ksmna etkileyici maddeler yerletirilmekte ve o derinliklere braO R U klmaktadr.Szellikle tropik blgelerde bu ekilde avclk hala srdrlmektedir. Snmemi kire, sv petrol gaz, bakr vitriol, bakr slfat da inorganik kimyasal D K Kkarpit, AT bayltclar olarak kullanlmaktadr. Sersemletme etkileri yannda balk etine gemeleri, insanlar iin nemli bir tehlike yaratabilir.
SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

SIKITIRAN VE YARALAYAN ALETLERLE YAPILAN AVCILIK AMALARIMIZ

Avcnn kollarnn yetiebileceinden daha uzaktaki avna eriebilmesi iin, avn yaralayarak kamasna engel olunan aletler gelitirilmitir. K bastrmak, T A P Bunlarla, frlatmak veya sktrarak avclk yaplmaktadr. 1. Zpknla avclk 2. Tfekle avclk
TELEVZYON

K T A P

TELEVZYON

Zpknla Avclk
NTERNET

Balklarn grld yerde, bastrmak veya frlatmak yoluyla kamalarna engel olunan aletlerdir. balklarn (balina, kl, ton, kpek bal) avclnda ve N T E R N EByk T sportif balklkta yaygn olarak kullanlr. En ilkel avlanma aracdr. Gnmzde hala kullanlmaktadr. Zpkn su iinde grlen canlya frlatlr. Ancak sudaki n krlmas nedeniyle, baln yeri iyice tahmin edilmelidir. Su iindeki nesneler, olduklarndan daha yzeyde grnrler.

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM
3. nite - Su rnleri Avcl S O R U

DNELM S O R U 41

Ava batrlan sivri u, bir veya birden fazladr. Ayn gayeler iin yemek ataDKKAT l da kullanlabilir. Zpknlarn metal ular, birka cmden 40 cmye kadar deimektedir. SZDE Sportif dalg zpknlar, yani su tfekleri, lastikli, havalSIRA veya gazl olabilir. K sezonunda donan gllerde, buz zerinde delik alarak grlen balklar bu ekilde avlanrlar. AMALARIMIZ Ik kullanmak suretiyle cezp edilen balklarda kyda zpknla avlanrlar. Balklarn avlanmasnda, zpknn kaybolma tehlikesini nlemek iin, zpkna bal ip kullanlr. K T A P Daha etkin av iin, zpknlarn ucu, 2, 3 veya ok uludur. Avn kamasn nlemek iin, zpknn ularna yivler ilave edilmitir. Halen kullanlmakta olan zpkn kl ve balina zpkndr. TELEVZYON Balina avclnda, zpknlar frlatmak zere toplar gelitirilmitir. Toplar vastasyla uzak mesafelere zpknlar frlatlabilirler. Trk Karasularnda Sportif Amalarla Yaplacak Aletli Dallara likin Ynetmelik iin NTER NET www.mevzuat.basbakanlik.gov.tr sitesine baknz.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Tfekle Avclk
ri balklarn, yaralamak ve ldrmek amacyla mermiyle vurulmasdr. lkemizde Dou Karadenizde 1983 ylna kadar yunuslar tfekle avlanyordu. Gnmzde foklar, Eskimolar tarafndan hala tfekle avlanmaktadr. Teknenin ba stnde bir veya iki avc bulunur. Yunus srs grldkten sonra, motor olduu kadar yanaarak sry kovalar ve avclar bu arada yunuslar vurmaya alrlar.

TUZAKLAR VE KAPANLAR
Kapanlar avn serbeste ieri girdikleri, fakat dar kmalarna engel olunan dzenlemelerdir. Su rnlerinin giriine uygun, kamasn engelleyen avlanma aralarna tuzak denir. Kullanma yerine ve bu rnn trne bal olarak deiik yaplara sahiptir. Ancak tm bunlarn ortak zellii, avn (balk, bcek, karides) kapana ok rahat girmesinin salanmas ancak tekrar geri knn zor, hatta imkansz olmasdr. Tuzaklarda baln kamasn engellemek iin ok eitli yntemler kullanlr. Gittike daralan giriler, hepsinin temel zellikleridir. Kk tuzaklarda, giriler boaz denilen ve genellikle daralan huni eklindedir.

Dalyanlar
Deniz, gl, rmak azlarnda su rnleri avlamak amacyla sabit veya yzer halde kurulan tesislerdir. Deniz kylarnda balk srlerinin geit yapt yerlerde sabit veya yzer olarak kurulurlar. A dalyan yapmnda, naylon veya polyester alar, kazklar, apalar ve dier yardmc malzemeler (halat, ip, yzdrc) kullanlr. Dalyanlar daha ok kefal, ipura, levrek, istavrit, uskumru, palamut, kl vb. gibi gmen balklarn, eitli mevsimlerde sr halinde getii yerlerde kurulur. Fazla insan gcne ve tesadfi bir avcla bal olmas, zamanmzda dalyanlara olan ilgiyi azaltmtr. Buna ramen dnyada ve bu arada Trkiyede halen vazgeilmez bir avclk yntemi olarak kullanlmaktadr. Dalyanlar genellikle farkl iki ortam (Tatlsu-Deniz) arasnda kalan boaz ve kanallar zerinde kurulurlar. Genelde belli periyotlarda (reme ve beslenme periyotlar) farkl ortamlara g etme igd-

42

Su rnleri

Kuzuluk: it dalyanlarnda balklarn toplandklar ters konik biimli blmelere verilen ad.

s olan yollar zerine kurulurlar. Bu yzden, zellikle kefal balklarnn yakalanmasnda nemi olan tuzaklardr. Dalyanlarn kurulmasnda genellikle karg ve kamlar kullanlr. Son yllarda ise daha dayankl olan, zeri plastik kapl tel kafeslerden yararlanlmaktadr. Byk gruplar halinde g eden balklar, yollar zerine kurulmu Avlu ve Kuzuluk denilen tuzaklara ekilir ve kuzuluklardan da kepelerle toplanr.

mlekler
mlekler, krmz topraktan yaplm, vazo biiminde ve ahtapot yakalamaya yarayan avlama gereleridir. mlekler, boyunlu veya delikli mlekler halindedir. 150-200 m halat zerine sra ile ksteklerle balanr. Teknelerden deniz dibine uzatlr. Bazen bir seride 120-200 adet mlek bulunur. 3-4 balk bir sandalla, mlekleri deiik yerlere brakr. mlekler 2-4 gn, nadiren de 7-10 gn su altnda braklarak, ilerine yuvalanma amac ile ahtapotlarn girmesi beklenir ve toplanr.

Sepetler
Sepetlerin yapmnda kullanlan sazlarn en az 1 gn nce suya yatrlmas gerekir. Yeterince slanan sazlarn gevreklikleri kaybolur, elastikiyet kazanr, kolay sklp kvrlacak hale gelir. Sepet, bir boaz, gvde ve arkasndaki kepekten olumaktadr. Yaplar i ie geen koniler, silindirik, yuvarlak ve balon eklinde olmaktadr. Sepet ierisine yerletirilen eitli yem ve dier yem artklarn yemek zere azdan ieri giren balklar daha sonra k yolu bulamadklar iin sepet iinde kalrlar ve sepet dar alnarak toplanr.

Kfeler
Deniz kysnda stakoz ve bcek avnda, s gletlerde balk avnda kullanlr. Bunlar tarmda rn toplamakta ve tamakta kullanlan kestane aacndan rme kfelerdir. Boylar 1 m ve aplar 40-50 cmdir.

Snma Kapanlar
Bunlardan al demetleri, s suda karides avnda kullanlmaktadr. allardan yaplan demetler, 80 cm boyunda 4-6 mm kalnlndaki ksteklerle, 6-10 mm kalnlndaki bedene balanmaktadr. Bedene balanan demet says av sahasna gre deiir. Bedenin her iki tarafna da arlk balanmaktadr. S suda kullanld ve yeri bilindii iin, genellikle amandra kullanlmamaktadr.

Pinterler
Metal veya aa emberlere taklm konik yapdaki alarn, i ie birbirine eklenmesi ve ember aralarnn a ile kapatlmas sonucu hazrlanan av aralarna Pinter denilmektedir. Genellikle deniz, gl ve akarsularn s kesimlerinde kullanlr. Denizde levrek, ahtapot, ylanbal vb. trler yakalanr. Kefal, turna, sudak, kzlkanat, karabalk, sazan, yayn ve kerevit avnda kullanlmaktadr. Yap ve farkllklar ynnden iki gruba ayrlabilirler; 1. Tek azl pinter a. Tek germeli b. ift germeli 2. ift azl pinter

3. nite - Su rnleri Avcl

43
ekil 3.1 Tek azl pinter.

HAVA KAPANLARI
Baz balklar sktrlnca veya bir engele gelince veya herhangi bir tehlikeyi sezdiklerinde ya da uyarldklarnda sudan dar frlarlar yani suyun yzeyine doru ykselirler. Su yzeyine ve su yzeyi zerine kurulan kapanlarla avclk yaplmaktadr. Srama zelliine sahip olan birok balk trnn, rnein kefal, uan balk, alabalk, sazan avclnda bu tip tuzaklar kullanlabilir. Bu alkanla sahip balklarn avlanmasnda, tipik yntemler gelitirilmitir. rnein, baln sramasn salayacak yapay engeller, tel duvarlar, a duvarlar gibi. Bu gruba giren balca tuzaklar: a. Kutu tuzaklar b. Kayk tuzaklar c. Sal tuzaklar d. st rtl tuzaklar Pinterle avcln temel prensibi nedir? Nelere dikkat edilmelidir? SIRA SZDE
D gibi NEL M Genelde dikdrtgen eklinde alardr. An suda dik bir duvar durmas iin st yakaya mantarlar, alt yakaya kurunlar donatlmtr. A gzlerinin ls yakalanmas amalanan balklarn vcut evrelerinden biraz kktr. S O R U Balklar solunga kapaklar arasndan yakalanr. Baz galsama alar ise, balklar a iplikleri arasndan dolanarak yakalanacak ekilde yaplmtr. Yaps basit ve ucuza mal DKKAT olan bu alar kk teknelerle rahat kullanlabilmektedir. Bu alara uzatma alar da denilmektedir. Btn dnyada yaygn olarak kullanlmaktadr. Galsama alar SIRA SZDE kendi aralarnda yle snflandrlr: 1. Yzey Galsama Alar a. Yzeyde sabit galsama alar AMALARIMIZ b. Yzeyde srklenen galsama alar 2. Orta Su Galsama Alar a. Orta suda sabit galsama alar K T A P b. Orta suda srklenen galsama alar

GALSAMA ALARI (UZATMA ALARI)

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

ekil 3.2

45mm

50mm

35mm

30mm

TELEVZYON 40mm

TE LEVZYON Galsama alar.

NTERNET

NTERNET

20m 0,5m

20m

20m 100m

20m

20m 0,5m

44

Su rnleri

3. Dip Galsama Alar a. Sade dip alar b. Fanyal dip alar b1. ki kat olanlar (Uskurula) b2. kat olanlar (Tifana) 4. evirme Galsama Alar

EVRME ALAR
evirme alar, pelajik balk srlerinin nce evrelerinin sarlmas, daha sonra an altnn bzlmesi suretiyle kamalarn nleyerek, avlamay salayan alardr. evirme alarla avclk en gelitirilmi avlama yntemlerinden biridir. Byk yatrmlar gerektiren ve profesyonel bir ekip tarafndan yaplmas gereken bir avclk yntemidir. Bocilii (balklarn gemiye alnd an en kuvvetli ksm) bata olan grgr alarnn atlp toplanmas ile bocilii ortada olan alarn atlp toplanmas farkllk gsterse de prensip olarak ayndrlar. ncelikle bulunduklar yer belirlenen balk srlerinin etraf evrilmekte, daha sonra alt bzlerek kapatlmak sureti ile kamalar nlenerek avlanmaktadr.
ekil 3.3 Grgr alar.

Hamsi Grgr
Hamsi grgr; sonbahar ve k mevsimlerinde denizlerin soumas nedeniyle, byk ve youn srler oluturan hamsinin avlanmas amac ile hazrlanm evirme adr. Hamsi grgrnda kullanlan malzemeleri ana balk altnda toplamak mmkndr. Bunlar ana alar, glendirici alar ve dier malzemelerdir.

Ana Alar
deal bir hamsi grgr anda iki farkl gz aklnda, drt ayr kalnlktaki iplikten rlm deiik alar kullanlr. Mantar yakaya yakn olan tm alar 6 mm gz aklnda olup, alt ksmdaki alar ise, bocilie yaklatka, 9 mm gz aklnda rlm ana alardr.

3. nite - Su rnleri Avcl

45

Glendirici Alar
Hamsi grgrnda kullanlan ana alarla yakalar arasnda kullanlan alardr. Bunlar Sardon ve Begz dr. Ana alarn alt kenarnda 50 gz derinliinde, 22 mm aklnda rlm Sardon ad verilen alar kullanlr. Sardonlar piyasada hazr olarak bulmak mmkndr. Sardon, ana alt yakann altndaki alvar ad verilen an yapmnda kullanlmaktadr.

Grgr Teknelerinde Bulunan Yardmc Av Aralar

Bugnk modern avlama teknolojisinde teknelerde bulunan yardmc av aralar byk nem tarlar. Bu nedenle grgr avclna gemeden nce bu yardmc aralarn zellikleri ve kullanmlar hakknda bilgi vermek yararl olacaktr. Yardmc av aralarn 3 grup altnda toplamak mmkndr; 1. Balk bulucular 2. Alarn atlp toplanmasnda kullanlan hidrolik ve mekanik cihazlar 3. Haberleme ve seyir aralar Balk srlerini evirerek avlayan av aralarnn yardmc av aralar nelerdir? SIRA SZDE
NEL M Bunlar aktif olarak kullanlan av aletleridir. Genellikle bir torbaDve iki kanattan oluur. Kanatsz olanlar da vardr. Bir veya iki tekne tarafndan deniz dibinde veya orta suda srklenir. Bu srkleme srasnda su rnleri ve balklar torba ksS O R an U mna girer. Daha sonra a tekneye ekilerek balklar veya su rnleri alnr. Teorik olarak srkleme sresi ve sahas snrszdr. Aletin akl ksmen ereveli DKKAT veya tam ereveli veya elastikidir. Akl tam ereveli olanlar dire ve akl elastiki olanlar trollerdir.

Balk Bulucu: Balk bulucu cihazlar, dikey ve yatay ynde kilohertz mertebesindeki ses frekanslarn dalgalar eklinde su ortamna gnderirler. Ortamdaki suya oranla younluu farkl olan cisimlerden yansyan bu dalgalar yine bu cihazlar tarafndan alnarak yanstmay yapan cisim hakknda bilgi verirler.

SRKLEME (SRTME ALETLER)

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

Dire
Deniz dibini tarayarak, midye, istiridye, karides, deniz salyangozu ve benzeri dip AMALARIMIZ rnlerini avlamakta kullanlr. Kaska ve algarnna olarak da adlandrlr. Bir a veya tel torba ile az ksm demir ereve (yarm ay veya dikdrtgen eklinde) ve ekme halatndan oluur. K T A P Baz tiplerde demir erevenin aaya gelen ksm tarak veya bak eklinde de yaplarak dip tarafn taranmas salanr. Srkleme esnasnda erevenin bak ve tarak ksm dibi kazmakta ve av, torbann iinde TELEVZ Y O N toplanmaktadr. Bazen demir erevenin iki yanna demir ve ta arlklar balanarak dibe daha iyi oturmas salanr ve dipte srklenmesi kolaylar. Nmidye T E R N E Tdireci, kum Avladklar su rnleri trne gre, istiridye direci, kara midyesi direci, karides algarnas, deniz salyangozu algarnas olarak adlandrlr.
AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Kankava
Kankava, deniz dibini taramak suretiyle, zellikle Ege ve Akdenizde snger toplamaya yarayan aralara verilen isimdir. Kankava, bir eksen (dingil) zerine yerletirilmi 2 veya 3 adet 10-15 cm kalnlnda, 65-70 cm apnda, demir veya lastik tekerlekler ve buna bal 1 veya 2 torba adan oluur.

46

Su rnleri

Eksen uzunluu 6 mye kadar olanlarda tek torba a, daha uzun olanlarda (610 m) iki torba a kullanlr. A torbalarnn uzunluu 3-5 mdir. Ekseni 9 mnin zerinde olanlara izin verilmemektedir. Torbann st yakas eksene bal, alt yakas ise bir zincir ile donatlmtr. Serbest kalan zincirli alt yaka, yere srtnmek suretiyle nne gelen sngerleri koparp an iine girmelerini salar. Torba a, 3-5 mmlik sentetik halatlar (Poliamid veya polipropilen) ile 8-15 cm gz aklnda, rme suretiyle yaplr. ki torbal tiplerde 3 tekerlek vardr ve torbalar, tekerler arasna yerletirilmitir. Eksen (Dingil) 8,5-11 cm apnda demir bir borudur. ine su dolmasn salamak iin birka yerinden delik almtr. Teker aplar 65-70 cmdir. Traktr n tekeri de kullanlabilir. Dipte tahribat yaptklarndan kullanm yasaklanm durumdadr.

Kirili Troller
Direlerde, sadece yumuaka ve kabuklu su rnleri avcl amalanmken, kirili trollerin ana hedefi balk avcldr. Kumlu ve dz sathlarda yaayan balklar ve dier su rnlerinin avclnda kullanlr. Kirili troller, direlerin daha gelitirilmi modelleridir. Az akl daha fazla ve torba ksm daha uzundur. Az akln artrmak iin, st kiri uzunluu ve az ykseklii fazla tutulmutur. Bir torba a, halatlar, yanda 2 kza ve kzaklar arasn birletiren bir kirii vardr. Genellikle an alt yakas zincirlidir ve dibe srklenerek ekilir. Gnmzde kalkan, pisi, dil bal gibi yass balklarn yannda mezgit, karides, yenge, midye gibi dip su rnlerini avlamakta kullanlr. An azn, kiriin iki ucuna tutturabilen kzak biimindeki demirler ak tutar. An alt yakasnn uzunluu, kiriin uzunluundan fazladr ve bir zincire tutturulmutur. Direlerde iplikten veya elik tellerden yaplm alar, metal bir iskeletten oluan kafes zerine monte edilmitir. Kirili trollerde ise, sadece az ksmnda metal bir ereve veya sadece st ksmnda yatay bir kiri bulunur. ekme hz direten daha fazladr. A geminin yanlarndan atlr. Bir operasyon yaklak 4 saat srer ve geminin hz saatte 2-3 mildir. 100 SIRA SZDE mye kadarki derinliklerde kullanlr. ekme srasnda yatay kiri, torba aznn ak durmasn salar. Alt ksmndaDNEL M ki zincirli kurun yaka, an zeminden srklenmesine ve dolaysyla dip canllarnn torba iine girmesine yardmc olur. ok fazla kirili trol tipi vardr. Genelde, bir kirii sabitletirilen iki ayak ve ayaklarn zeminde kaymasn salayan kzaklar S O R U mevcuttur. Kirilerin arkasna avlanlmas istenile su rnlerinin trne gre a taklr. A gz akl ve iplik kalnl, avlanlacak rnn trne gre deiir. DKKAT Srtnme nedeniyle kolayca ypranmasn nlemek iin, alt ksmna ift kat, kaln iplikten hazrlanm alar konulabilir. Kirilerin alt ksmn birbirine balayan zinSIRA SZDE cir sayesinde, kum iinde bulunan kabuklularn kumdan karlmas salanmaktadr. Kiri uzunluklar 2-20 m arasnda deiir. Kirili trollerde kullanlan alar 4 ksmdan oluurlar. Bunlar; alt, st ve yan alardr. Kirili trollerde avcln esas, zeAMALARIMIZ minin kartrlarak, canllarn az ksmna ykselmesini salamaktr. H. Hosucunun, Av Aralar ve Avlanma Yntemleri, (E. . Su rnleri YkK T Balklk: A P sekokulu Yayn No: 22) adl kitabndaki Trol Alar (ss. 159-161) blmn gzden geiriniz.
TELEVZYON

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

3. nite - Su rnleri Avcl

47

TROLLER
Trolle avclk, lkemizde grgr avclndan sonra ikinci sray almaktadr. Kullanlan alarn yan sra, insan gcne fazla gereksinim duyulmad iin ok ekonomik bir avlanma yntemidir. Verimli trol avcl iin; Alarn iyi kesilip donatlmas, Trol ann istenilen ekilde almasn salayan kaplarn ve bunlarn balantlarnn iyi dizayn edilmesi, Donatlacak trol ann boyutlar ve zellii, Trol an ekecek teknenin gc, tonaj ve boyutu nemlidir.

Dip Trolleri
Demersal ve dibe yakn yaayan pelajik balklarn avnda kullanlan trol alardr. Dip trolleri, iki ayr yntemle kesilen alarla hazrlanr.

Tonaj: Bir ticaret gemisinin i hacminin hesaplanmasyla bulunan tama kapasitesi.

ki Paradan Oluan Dip Trolleri

Hazrlanrken kullanlan alar, alt ve st olarak iki para halinde kesilen alarn birbirine eklenmesi ile torba eklini alan dip trol alardr. Dier dip trollerinde olduu gibi, kanat, karn, uzatma paras ve baln topland torbadan olumaktadr. Ancak, alt ve st paralarn birbirine eklendii yan izgide, glendirici olarak halat bulunmaktadr.

Drt Paradan Oluan Dip Trolleri

Pelajik balklarn avlanmas iin hazrlanm trol alardr. Dip trol alarna gre daha ok gelitirilmi olup su ierisinde istenilen seviyede tutulabilmektedir.

Orta Su Trolleri
Orta su trolleri, tek tekne ile ekilebildii gibi, iki tekne ile de ekilebilmektedir.

ki Tekne le ekilebilen Orta Su Trolleri

Orta su trol ann az ksmnn daha iyi alabilmesini salamak ve daha byk trol alarnn istenilen hzda ekilebilmesi iin iki tekne ile ekilmektedir.

Tek Tekne le ekilen Orta Su Trolleri

ki tekne ile ekilen orta su trol alarnn avantajlar yannda birok dezavantajlar da vardr. ncelikle bir tekne yerine iki teknenin maliyeti ve yaktlar yan sra, teknede alan eleman saysnn da fazla olmas maliyeti artran unsurlardr. Dolaysyla tek tekne daha avantajl olabilir.
ekil 3.4
Halat Trol Kaps

Trol ann blmleri.

Maa Kol Omuz Karn

Tnel

Torba

48

Su rnleri

Troln blmleri 1. elik halatlar (Esas halat) 2. Kaplar 3. Palamar (Halatlar) 4. Maalar 5. Kanatlar 6. Mantar yaka 7. Kurun yaka 8. Omuz a 9. Karn a 10. Tnel 11. Torba 12. Torba muhafazas
SIRA SZDE

Trol alar ile avcln SIRA SZDE ekonomik olmasnn nedeni sizce nedir?
DNELM

D ekil N E L M 3.5

OLTA LE AVCILIK

El oltas
S O R U

Kaynak: Toka vd. 2010.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Olta ile balk avclnn esas, olta inesinin ucuna gerek ya da yapay yem taklarak balklarn yemle birlikte olta ineS O R U sini yutmas salanr. Amatr balklarn en yaygn olarak kullandklar av arac olmalarnn yan sra profesyonel balklar tarafndan da sklkla kullanlmaktadr. Olta malzeDKKAT meleri; 1. Misinalar SIRA SZDE 2. Olta ineleri 3. Frdndler 4. Olta ubuklar AMALARIMIZ 5. Olta makinalar 6. Arlklar 7. Yzdrcler K T A P neye taklan canl, cansz veya bunlara benzetilmi yalanc yiyeceklere yem denir. eitleri ok olan oltalarn baT E L E V Z Y O N zlar, ya hareket ettirilmeleri veya baln kendi hareketi ile gvdesine taklarak kaamayacak duruma gelmesi yoluyla avclk yaplmaktadr. Bu bakmdan oltalar ikiye ayrlr; 1. Gerek oltalar NTERNET 2. Taklan kancalar

TELEVZYON

NTERNET

Olta Yapmnda Kullanlan Malzemeler

ne ve Kancalar
Oltann en nemli parasdr. Bklm iyi kalite elik, krom ve benzeri metalden yaplr. 4 blmden oluur; 1. U (ne) 2. Dirsek (Boyun) 3. Beden (Srt) 4. Pala

3. nite - Su rnleri Avcl

49

U ksm; ine ve trnaktan oluur. Sert, sivri ve przsz olmaldr. Krk, pasl, przl, bkk ular av miktar ve kalitesini azaltr. Boyun ksm; u ile bedenin (srtn) balantsn salar. Boyun, dz veya apraz (eik) olabilir. Dz inelerde, u ve beden ayn dzlemdedir. apraz inelerde, boyun eiktir, u ile beden farkl dzlemlerdedir. Beden; boyun ile palay balar. Yuvarlak ve yass modelleri vardr. e ve da eik tipleri vardr. Keskin dili balklarda uzun bedenli (sapl) ineler kullanlr. (Normal-Ksa-Uzun- Trnakl beden eitleri vardr) entikli beden, baln ineyi kusmasn nler. Pala; nenin kstekle balantsn salar. Halkal veya dz levha eklindedir. Pala dz veya yatk konumda olabilir. Olta ineleri tek ulu ineler veya ok ulu ineler (2li, 3l, 4l vs.) olabilir. 30 bin eit olta inesi bulunmaktadr. Bunun byk blm tek ulu inelerdir. Olta ineleri avlanlacak baln trne ve byklne (arlna) gre deiir. Uluslararas standart bir byklk formu yoktur. ne boyutlar numara ile ifade edilir.

Misina (Beden), p, Halat

Gnmzde en ok poliamid (Naylon, perlon) ve polyester beden kullanlr. Beden, monoflament (tek kat) veya multiflament (ok katl) olabilir. Poliamid kkenli Naylon veya Perlon tek kat rnlere misina denir. Misina bedende aranan zellikler; 1. Elastikiyet 2. Kopma dayanm (kopma noktas) 3. Yumuaklk 4. Gn , kimyasal maddelere, kflenmeye kar dayankllk 5. Renk 6. Bkme dayankllk (dmlere dayanm)

Batrc ve Yzdrcler
Oltann dibe gnderilmesi, orta su kesiminde belli bir derinlikte kalmas veya belli bir kesimde yzdrlmesi amacyla batrclar (arlk) ve yzdrcler (amandra) kullanlr. Farkl olta yaplarna ve deiik avlanma yntemlerine gre birok, kurun batrclar vardr. 3 tipi vardr; 1. Kresel (top) amandra 2. Kalem amandra 3. Dolgun amandra

Bir Bal Yakalamada Kullanlan Oltalar

Sr yapmayan, dank halde bulunan veya kymetli balklarn avnda, tek kancal oltalar kullanlr. Balk spor veya dinlenmek amac ile yapanlarn en ok kullandklar oltalardr.

Zokalar
Zokalar tatan veya metalden oyulmu kalplarla, olta inesinin sap zerine, belli formda kurun dklerek ekillendirilir. Olta inesinin pala ksmna balanan misinalar, dili balklarn kesmesinden korumak iin, eitli ekillerde inenin palalar zerine kurun dklerek yaplr.

50

Su rnleri

Ynller
zellikle sonbaharda torik, lfer, palamut balklar, boaza girip, inie getiklerinde istavrit, hamsi, gm gibi kk yem balklarn kovalarlar. nne her trl canl yemleri katan dili balklar, artk zokaya takl yeme bakmazlar. Bunun iin istavrit, hamsi, gme benzeyen kurundan, olta inesinin sapna ynller dklr. Kurunun ortasndaki delie, ty paras taklr. Yem balna benzetilerek yaplan ynllerde, tek veya l olta ineleri vardr. Ynller genelde, 8-12 mm boyunda, 50-150 gram arlndadr. Bunlarn deiik balklara benzetilmesinin nedeni; dili balklar, hangi bal kovalyorsa ona benzeyen ynller kullanlr.

Seirtme
Yemsiz olarak kullanlan zokalara seirtme denir. Yapl zoka gibidir. Yaplar farkl olup, torpil veya balk vcudu eklinde dklrler. Bunlarda hamsi, gm, istavrit gibi yuvarlak olurlar. Yalnz orta yerinin bir taraf, ine ucuna bakt yan, balk karn gibi hafif sarkktr. Ynlden daha fazla kurun ierir.

Kak Oltas
Kak, oval veya prizmatik ekilde, parlak metalden (krom, nikel vb.) yaplr. Ba ksmndaki delik, halka ve frdnd tar. U ksmndaki delikte ise, halka ve l olta inesi bulunur. Baz tiplerde, kak srtnda da ikinci bir l ine vardr. Yani burada kurunun yerini, kaplama veya parlak bir metal plakadan uzunca, oval kesilmi, iki ucuna delik alm, kak ad verilen bir para almaktadr.

Srt
Sert veya yumuak plastikten yaplan, balk yap ve grnndeki av aralarna Srt denir. U, beden ve kuyruk ksmnda, halkaya takl 3l olta inesi tar. Ba ksmnda, halka ve frdnd vardr. Ayrca ba altnda, yass oval dil tayarak, bu suretle dalmas salanr. Srt, hareketli bir tekneden, srkleme yolu ile kullanlr ve su iinde yzen bir balk grnts meydana getirir. zellikle kyda ve orta suda gezen lfer, levrek, sinarit, turna, alabalk gibi saldrgan balklarn avclnda kullanlr.

arpma
l inenin veya adet tekli inenin beden ksmndan (pala dahil) kurun ile birletirilmesinden elde edilir. arpma, inelerin balklara rasgele taklmas ile av yapan aletlerdir. Balk biiminde deildir. Yuvarlak veya torpil ekildedir. Alt ucundaki l ine sabittir. Hareketli deildir. arpmalar, ok eitlidir. nenin bykl ve kurunun arl, avlanacak balk trne gre deiir. arpmalarn hemen hepsi sandaldan atlr.

3. nite - Su rnleri Avcl

51

Birden Fazla Bal Yakalamada Kullanlan Oltalar (ok neli Oltalar)

ok saydaki inenin, beden zerinde donatlmas ile hazrlanan oltalardr. Bu gruba girenlerin bir ksmnda olta takm su iinde ya dey olarak hareket ettirilmekte veya bir aracn arkasndan srklenmektedir. nelerin baland kstekler bir bedene ve bedende el oltasna balanmaktadr. Bunlara apari denilmektedir. Dier gruba girenler ise hareketsizdir. Belli bir derinlikte veya su altnda zemin zerinde durmaktadr. Alet, kstekler ve bedenden olumaktadr. Paraketa ismi ad altnda toplanmlardr. Paraketa suda uzun sre braklmaz.

apari Oltalar
Beden zerinde, ok sayda eit aralklarla tyl veya tysz ine tayan ve genellikle hareketli olarak kullanlan oltalara apari denir. apari, baln cinsine ve kullanl ekline gre eitlidir. ne adedi, azaltlp oaltlabilir. Paraketa, suda uzun sre braklmaz. Bunun nedeni sizce ne olabilir? SIRA SZDE
DNELM S O R U

Paraketa: Birden fazla baln avclnda durgun sularda kullanlan, su yzeyi ile su zemin arasnda uygun pozisyonlarda yerletirilerek avclk yapan, ba ve sonu amandral, l veya beli yemli olta takmlarnn bir araya gelmesinden oluan pek ok niteyi ieren, ok ineli oltalar, barigat, paragat.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

52

Su rnleri

zet
A M A

Balk avcl olgusunu ifade etmek. Balklk denilince, balk tutma sanat anlalr. Gnmzde balklk, deniz ve i sularda yaayan ve su rnlerinin ticari amala avlanmas, yetitirilmesi ve sonradan bunlarn deerlendirilmesini kapsar. Balk avcl ise su rnlerinin eitli yntemlerle yakalanmasna denir. Sktran ve yaralayan aletlerle, sersemletme veya bayltma yoluyla avcln nasl yapldn aklamak. Yntemin esasn su rnlerinin baylarak veya sersemleyerek kaamayacak hale gelmesi oluturur. Balklar, mekanik, kimyasal ve elektrik kullanmna dayanan yntemlerle hareketsiz veya ok yava konuma gelen su rnlerini kydan veya s sulardan toplarlar. Ancak kimyasal madde ve elektrikle avclk lkemizde yasaktr.

A M A

A M A

evirme alar ve trollerle balklarn avclnn nasl yapldn tanmlamak. evirme alar, srler halindeki pelajik balklarn evrelerinin sarlmas, sonra an altnn bzlerek kamalarn nleyen ve avlanmalarn salayan alardr. evirme alarla avclk en gelimi avlama yntemlerinden biridir. Trolle avclk ise lkemizde grgr avclndan sonra ikinci sradadr. nsan gcne fazla gereksinim duyulmad iin ok ekonomik bir avlanma yntemidir. Olta balkln ve nasl yapldn aklamak. Olta ile balk avclnn esas, olta inesinin ucuna gerek ya da yapay yem taklarak balklarn yemle birlikte olta inesini yutmasn salamaktr. Amatr balklarn en yaygn olarak kullandklar av arac olmalarnn yan sra profesyonel balklar tarafndan da sklkla kullanlmaktadr. Olta yapm iin kolayca temin edilebilecek misina, olta inesi, frdnd, yzdrc ve batrclar yeterli olabilmekte, sonrasnda ise yaplan oltaya yem taklarak iinde avlanacak balk bulunan suya atlarak baln ineye taklmasn beklemek kalmaktadr.

A M A

3. nite - Su rnleri Avcl

53

Kendimizi Snayalm
1. evirme alar ile avlanan balk trlerini kapsayan grup aadakilerden hangisidir? a. Bentik b. Pelajik c. Tatl su d. Sedenter e. Soliter 2. Verimli bir trol avcl iin aadakilerden hangisi gz nnde bulundurulmaz? a. Alarn iyi kesilip donatlmas b. Kaplarn ve balantlarnn iyi dizayn edilmesi c. Trol an ekecek teknenin gc, tonaj ve boyutu nemlidir d. nsan gc e. Donatlacak trol ann boyutlar ve zellii 3. Aadakilerden hangisi dip galsama alarndan deildir? a. Orta suda sabit b. Sade c. Uskurula d. Fanyal e. Tifana 4. Aadakilerden hangisi olta inesinin blmlerinden biri deildir? a. U b. Dirsek c. Beden d. Pala e. Taban 5. Kyda ve orta suda gezen lfer, levrek, turna, alabalk gibi balklarn avclnda aadakilerden hangisi kullanlr? a. arpma b. Seirtme c. Zoka d. Srt e. Kak oltas 6. Beden zerinde, ok sayda eit aralklarla tyl veya tysz ine tayan ve genellikle hareketli olarak kullanlan oltalara ne ad verilir? a. Zoka b. Pinter c. apari d. Dalyan e. Trol 7. mleklerle avclk, hangi canlnn avclnda kullanlr? a. Karides b. Balk c. Yenge d. Ahtapot e. Istakoz 8. Aadakilerden hangisi zpknla avcln zelliklerinden biridir? a. En gelimi avlanma aracdr. b. Zpknlarn metal ular 40 cmden byktr. c. Su bitkilerinin avclnda kullanlr. d. Byk balklarn avclnda kullanlr. e. K sezonunda kullanlmaz. 9. Deniz dibini tarayarak, midye, istiridye, karides, deniz salyangozu ve benzeri dip rnlerini avlamakta aadakilerden hangisi kullanlr? a. Kankava b. Algarna c. Kirili troller d. Sepetler e. evirme alar 10. Aadaki tuzaklardan hangisi hava kapanlar grubunda deildir? a. Kutu tuzaklar b. Kayk tuzaklar c. Sal tuzaklar d. st rtl tuzaklar e. Serbest tuzaklar

54

Su rnleri

Okuma Paras
Balklk, ok eski zamanlardan beri insanlar iin gda ve istihdam salayan ve bu aktivite ile uraanlar iin de ekonomik fayda temin eden temel kaynaktr. Balklk kaynaklar yenilenebilen kaynaklar olmalarna ramen, sonsuz deildirler. Su rnleri avcl, dier tarmsal faaliyetlerde de olduu gibi, ekosistem ve insan zerinde belirli bir etkiye sahiptir. nemli olan husus, su rnleri avclk sektrnn, kresel istihdama, hayvansal protein teminine ve ekosisteme tahrip edici etki yapmakszn evreyle dost ekilde devamnn salanmasdr. Avclkla neden olunan deiiklikler de dhil olmak zere ekosistemde insann neden olduu btn deiiklikler imdiki ve gelecek neslin refahn tehlikeye atmaktadr. Bugnk balk avlama endstrisi, ekosistemlerin retebilecei balk miktarndan daha fazla miktardaki bal avlayabilecek kapasiteye sahiptir. Balklk faaliyeti de dier ekonomik faaliyetler gibi insanlar veya ekosistem zerine etki yapar Ancak nemli olan avclk faaliyetinin insan zerine fayda etkisinin yksek, evreye olan olumsuz etkisinin ise en dk klnmasdr. Bu ekilde srdrlebilir gelimenin hedeflerinden ou, balklk sektrnn amalaryla (doal habitatn korunmas ve balk stoklarnn srdrlmesi gibi) uyumlu olacaktr. Srdrlebilir gelimenin dier hedefleri baz snrlar koyabilir. Avclk da konulan bu snrlar ierisinde kendi kurallarn koyacaktr. rnein; endemik deniz kularn koruma ihtiyac belirli avlama metotlarnn kstlanmasna yol aabilir ve bir endstri grubunun srdrlebilir gelimesini snrlayabilir. Belirli grup insanlara politik ncelik garanti eden gelime de balklk kaynaklarna katlm etkileyebilir. Baz alanlarda avclk kstlanabilir veya yetitiricilik, turizm, doal koruma ve mayn deme gibi aktiviteler ncelikli olduundan avcla izin de verilmeyebilir Srdrlebilirlik; gerek insanlarn gerekse bir sistem olarak ekosistemin d etkenlerden olumsuz ekilde etkilenmeden fonksiyonlarn srdrmesi anlamna gelir. Srdrlebilir gelime konusunda dnyada global bir konsenss vardr. Ancak srdrlebilir gelime kavram, doal kaynaklarn yenilenme oranyla snrlanr. Ekonomik gelime snflar dikkate alnmakszn dnyadaki birok lke; hem ekonomik gelime hem de imdiki ve gelecek nesillerin salkl ve refah ierisinde olabilmelerini salamak amacyla avcln ekosistem temelli srdrlebilirlii konusunda sosyal, ekolojik, ekonomik ve salk gereksinimlerini karlayacak ve balklk kaynaklarn da koruyacak ulusal stratejiler belirlemekte veya uygulamaya koymaktadrlar. Bu nedenle Trkiye de bir an evvel ekonomik gelimeye paralel, insan kaynakl, ekosistem temelli, sosyo-ekolojik ve sosyo-ekonomik durumu gzeten ve balklk kaynaklarnn srdrlebilirliini ve refahn imdiki ve gelecek nesillere tayacak bir Ulusal Avclk Stratejisi oluturmal ve bu strateji ile erevesi izilen tedbirleri alacak ve sz konusu uygulamalar devreye sokacak Etkin Bir Balklk Ynetim Birimi oluturulmaldr. Kaynak: SEER, S., KORKMAZ, A.., DNER, C., ATAR, H.H., SEER, F.S., KESKN, E.2010. Trkiyede Srdrlebilir Su rnleri Avcl. TMMOB Ziraat Mhendislii VII. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitab-2, 789807.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b 2. d 3. a 4. e 5. d 6. c 7. d 8. d Yantnz yanl ise evirme Alar blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Troller blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Galsama Alar blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Olta ile Avclk blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Olta ile Avclk blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Olta ile Avclk blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Tuzaklar ve Kapanlar blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sktran ve Yaralayan Aletlerle Yaplan Avclk blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Srkleme (Srtme Aletleri) blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Hava Kapanlar blmn tekrar gzden geiriniz.

9. b 10. e

3. nite - Su rnleri Avcl

55

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 eriye giren balk (Balklar akntya kar yzerler; bu suyun kaynana gitme gdsnden kaynaklanr.) geri dnmeye altnda her kasnan aznda bulunan i alar yznden bunu baaramaz. Pinter ile balk ve kerevit avclnda dikkat edilmesi gereken en nemli husus, av sahasnn zemininin uygun olup olmaddr. Gle braklan pinterler, dibe inebilmeli ve dzgn konum alabilmelidir. Zemini su bitkileri ile kapl olan sahalar, pinter ile avclk iin uygun deildir. Sra Sizde 2 1. Balk bulucular 2. Alarn atlp toplanmasnda kullanlan hidrolik ve mekanik cihazlar 3. Haberleme ve seyir aralar Sra Sizde 3 Trol ile yaplan avclkta, insan gcne fazla gereksinim duyulmamaktadr. Bu nedenle igc maliyetinin dk olmas ve av veriminin temelde yksek olmas nedeniyle ekonomik bir avlanma yntemidir. Sra Sizde 4 Paraketann suda uzun sre braklmamasnn temel nedeni, ineye taklan avn (baln) dier avc balk veya kabuklular tarafndan avlanmasnn nne gemektir.

Yararlanlan Kaynaklar
elikkale, M.S., Dzgne, E. ve Candeer, A.F. (1993). Av Aralar ve Avlama Teknolojisi. Karadeniz niv. Srmene Deniz Bilimleri Enst., Genel Yayn No: 162, Faklte Yayn No: 4, 541s, Trabzon. Hosucu, H. (1998). Balklk I (Avlanma Aralar ve Teknolojisi), Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi Yaynlar No: 55, Ders Kitab Dizini No: 24, 247s., Bornova/ zmir. Hosucu, H. (2002). Balklk III (Avlama Yntemleri), Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi Yaynlar No: 59, Ders Kitab Dizini No: 27, 237s., Bornova/zmir. Hosucu, H. (1991). Balklk-Av Aralar ve Avlanma Yntemleri, Ege niversitesi Basmevi, zmir. Mengi, T. (1989). A Yapm, Materyal ve Teknik, Frat niv. Yayn., 367 s., Elaz. Sarkaya, S. (1980). Su rnleri Avcl ve Av Teknolojisi. Babakanlk Basmevi. Ankara. Toka, A., V. nal, Z. Tosunolu, O. Akyol, H. zbilgin, G. Gke (2010). Ege Denizi Balkl. IMEAK Deniz Ticaret Odas zmir ubesi Yaynlar, 396 sayfa, zmir. Von Brandt A. (1972). Fish Catching Methods of the World. Fishing News (Books) Ltd, West Byfleet, UK.

4
SU RNLER
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Yetitiricilii yaplan i su balklarnn genel zelliklerini tanmlayabilecek; su balklarndan yapay yumurta alm tekniklerini aklayabilecek; Larva, yavru ve sofralk balk retimindeki temel ilemleri ve ilkeleri sralayabilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
Damzlk Hormon Enjeksiyonu Kuluka Larva Yavru Sofralk Balk Sazan Alabalk Yayn bal Tilapya bal

indekiler
GR YETTRCL YAPILAN SU BALIKLARININ GENEL ZELLKLER SU BALIKLARI RETM TEKN

Su rnleri

Su Balklar Yetitiricilii

 Su Balklar Yetitiricilii
GR
Su rnleri yetitiricilii hayvansal (balk, kabuklu, yumuaka ve eklembacakllar) ve bitkisel (algler) su canllarnn kontroll veya yar kontroll koullarda, insan gdas, stok takviyesi, ss, sportif ve bilimsel amalarla yetitirilmesi olarak tanmlanr. Bilinli ve dengeli beslenmenin nemi artk tamamyla anlalmtr. Ancak dnyada yaayan herkesin yeterince ve doru beslendii sylenemez. Dnyann esasen en byk problemi alktr. Dolaysyla su rnleri yetitiricilii bu problemin zmnde kritik bir rol oynayabilir. Artan dnya nfusuna paralel olarak hayvansal besinlerin tketimi de doal olarak artmaktadr. Balk avlama yntemleri ne kadar geliirse gelisin denizlerden, okyanuslardan yakalanacak miktarn da belli bir st snr vardr. Bu nedenle, su rnleri yetitiricilii hem su rnleri retimine destek hem de istihdam salamak amacyla nemli bir olgudur. Su rnleri yetitiricilii; retilen miktar ve yetitirilen tr says bakmndan nemli art gstermektedir. Bu artta eitli faktrler rol oynamaktadr. Bunlara: ncelikle su rnlerinin besin deeri ve artan nfusun beslenmesinde oynayaca roln toplumlarca benimsenmi olmas; su rnlerine talebin artmas ve doal retimin azalmas sonucu pazar fiyatlarnda ki ykselmenin yetitiricilii cazip hale getirmesi ile biyoloji, eitli mhendislik ve genetik gibi konulardaki geliimle yetitiricilikteki sorunlara zm bulunmas gibi etkiler saylabilir.

YETTRCL YAPILAN SU BALIKLARININ GENEL ZELLKLER Sazan Bal

Sazan bal (Cyprinus carpio) lk su bal olmakla birlikte, soua dayankl, uygun scaklklarda hzl byyen bir balktr. 35-40 yl yaar ve boyu 1 mnin zerine, arlklar 25-30 kga ular. Avrupa koullarnda 3-4 ylda 1,5 kga, yeterli besleme ve bir yl boyunca 23-24 C scakln olduu bir ortamda 3 kg arln zerine kmaktadr. Sazan balklarnn pulluluk durumuna gre 4 formu vardr. Bunlar; Pullu sazan Aynal sazan izgili sazan plak sazandr.

58

Su rnleri

Doal sularmzda bulunan formu pullu sazandr. Aynal sazan bir kltr formudur. Srt ykseklii pullu sazana gre daha fazla olup, sadece yzgelerin kaide ksmlarnda iri pullara sahiptir. Daha hzl gelien hastalklara dayankl bir formdur. reme dnemleri blgelere, su scakl ve beslenme durumuna bal olarak deimekle birlikte Nisan-Temmuz aylar arasndadr. Yumurtalarn s ve otlarla kapl alanlara brakrlar. Yumurtalar yapkan olup, balk byklne gre ap 1,3-1,5 mm arasndadr. Ortalama yumurta verimleri kilogram arla 100300 bin civarndadr. Bitkiler zerine braktklar yumurtalar yaklak 20 C su scaklnda 3-4 gn ierisinde alr. Larvalar besin keselerini tketene kadar bitkilere tutunurlar. Daha sonra su yzeyine kp hava keselerini doldurarak yzmeye balarlar. Cinsi olgunluk ya evresel faktrler ve beslenmeye bal olarak deimektedir. Avrupa artlarnda erkek balklar 2-3, dii balklar 3-4 yanda cinsi olgunlua eriirler. Scak lkelerde diiler 1 ylda, erkekler 6 ayda cinsi olgunlua eriebilmektedir. Omnivor olan sazan balklar su canllar, bitkiler ve kk balklar tketirler.
SIRA SZDE

SZDE Su rnleri SIRA yetitiriciliini zorunlu klan nedenler sizce neler olabilir?

DNELM S O R U

Alabalklar

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Souk su bal olan alabalk, sular souk olan denizler, gller ve nehirlerde yaamay tercih eden ticari neme sahip balklardr. lkemizde doal olarak bulunan S O R U alabalklar salmo cinsine ait olup Salmo trutta trnn alt trleri olan Salmo trutta macrostigma (da alabal), Salmo trutta abanticus (Abant alas), Salmo trutta caspius (Aras alabal) ve Salmo trutta labrax (deniz (Karadeniz) alas)dr. Son DK KAT yllarda bu trlerin yetitiriciliine baz lkelerde balanmtr. lkemizde ise henz ticari boyutta bir yetitiricilik yaplmamaktadr. Sadece doal sularn restorasSIRA SZDE yonu amacyla aratrma enstitlerinde belirli boya kadar retimi yaplp doaya salnmaktadr. lkemizde yetitiricilii yaplan alabalk gkkua olarak isimlendirilen Oncorhynchus mykiss trdr. Gkkua alabal yetitiriciliinin yaygn olAMALARIMIZ masnn nedenleri; Bu baln yapay yemleri daha iyi deerlendirmesi, evresel daha iyi uyum salayabilmesi, K Tartlara A P Hastalk ve olumsuz evre artlarna kar benzer trlerden daha dayankl olmasdr. Bu tr Tlkemizin E L E V Z Y O Nyerli bal olmayp Kuzey Amerika meneilidir. Bu zelliklerinden dolay dnyada birok lkede yetitiricilii yaplan bir trdr. evresel artlara bal olmakla birlikte cinsi olgunlua erkekler 1-2 yalarnda, diiler 2-3 yalarnda ulamaktadr. Yumurta verimlilii yaa bal deimekle birlikte 1.000-5.000, NTERNET ortalama 3.000 adet/kgdir. Alabalk yumurtalarnn ap baln byklne bal olarak 3-5 mm arasndadr.

DNELM

Tilapya Bal
Scak su balklarndan olan tilapya balklar cins olarak (Tilapia, Saratherodon ve Oreochromis) snflandrlmaktadr. Tilapia cinsine ait trlere Tilapia zilli, Tilapia rendalli rnek verilebilir. Havuz dibine yuva yapar, yumurta ve yavrular burada korur. Sarotherodon cinsine ait trlere Sarotherodon galilaeus rnek verilebilir. Yumurta ve larvalar erkek aznda tar.

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

59

Oreochromis cinsine ait trlere Oreochromis niloticus, Oreochromis mossambicus rnek verilebilir. Yetitiricilik iin en uygunu Oreochromis niloticus trdr. Yumurta ve larvalar diiler aznda tar. Tilapya balklar (Oreochromis niloticus) 5 ila 11 arasnda pH ve 2,4 mg/L amonyak konsantrasyonuna dayankllk gsterir. Baz trlerinin 0,1 mg/L znm oksijen konsantrasyonunda yaayabildii tespit edilmitir. Omnivor balk olup, midelerinde 2den daha az olmayan pH salgs sayesinde diatomlarn zarlarn eritirler. Ayrca farengeal ene ve mukus-tuza mekanizmasyla diatomlar, mavi yeil algler, makrofit gibi besinleri tutarak ok iyi deerlendirebilirler. Bunlarn dnda chironomid larvalar, kopepodlar, eitli bcekler, suya den karasal bcekler ve detrituslar yerler. Tatl suda yaamalarna ramen baz trlerinin 40 mg/L tuzlulua kadar deniz suyunda yetitiricilii yaplabilmektedir. Scak su balklar olup, 16 Cnin zerinde normal gelime gsterirler. 20 Cde dl verme zellii kazanrlar, 22 Cnin zerinde yumurtlar, 16 C nin altnda aktivitelerini kaybederler, 10 Cde ise lm balar. Tilapya balklar 6 ila 12 ayda cinsi olgunlua eriir ve 20-23 C su scaklndaki blgelerde her ayda bir yumurtlar. Btn yl scaklk 22 Cnin zerinde olursa yumurtlama srekli olmaktadr. Eer scaklk 22 Cnin altnda olursa yumurtlama dnemlik olmaktadr. Oreochromis cinsi tilapyalar yumurtladktan sonra dllenen yumurtalar alncaya kadar azlarnda srekli hareketli halde tutarlar. Hatta belirli sre tehlike annda yavrularn azna alrlar.

Diatom: Silikattan yaplm bir d eperi olan, planktonik veya yapk olarak yaayan mikroskobik fitoplanktonik organizma. Chironomid: Sularda bentik blgede yaayan krmz renkli sinek larvalar.

Yayn Bal
Ilk su balklarndan olan Avrupa yayn bal (Silurus glanis) saldrgan yrtc ve doymak bilmeyen karnivor bir balktr. Avrupada sazan havuzlarnda yetitiricilii yaplmaktadr. Doal yaama alanlar sazan balklarnn yaad ortamla ayn olduu iin scaklk ve oksijen gibi evresel istekleri sazana benzemektedir. Ilk su balklar grubuna dahil edilen yayn balklar yem semezler, yiyecek seenekleri snrszdr. Canl balklar, kurbaalar, karasal bcekler, kurtlar ve lm hayvanlar dahi tketebilirler. Cinsi olgunlua gelmi yaynlar doal ortamda erkek ve dii birlikte bulunur. reme dnemi saldrgandrlar. Yumurtalarn, su scaklnn 2022 Cye ulat Mays - Haziran aylarnda brakrlar. Yayn balklar yumurtlamak iin st aac gibi kklerden veya bitki bakmndan zengin kovuklara yumurtalarn brakrlar. Yumurtlama sabaha kar karanlkta gerekleir. Erkek balk yumurtalar korur. Yumurtalar yapkan olup, arl 16 kg olan bir balktan yaklak 300 bin adet yumurta alnmtr. Ortalama kilogram canl arla 30 bin yumurta vermektedir. Larvalar yumurtadan su scaklna bal olarak yaklak 3-4 gnde kmaktadr. Yayn bal larvalar yumurtadan ktktan sonra evresel artlara bal olarak besin keseleri 4-5 gnde ekilir, aktif olarak yzmeye ve yem almaya balarlar. 400 kg ve zerindeki arla ulatklar ve 100 yl yaadklar tahmin edilmektedir.

60

Su rnleri

SU BALIKLARI RETM TEKN Gkkua Alabal retimi

Alabalk retiminde evresel artlar
Alabalklar (ekil 4.1) souksu balklar olmakla birlikte remeleri ve bymeleri iin farkl su scaklna ihtiya gsterirler. reme iin ihtiya duyduklar scaklk yaklak 7-13 Cdir. Bu scakln zerine kma durumunda yumurta ve yavru alnmas imkansz hale gelmektedir. Yavru dneminden itibaren en hzl bydkleri su scakl yaklak 16-18 C olup, su scaklnn 20 Cyi at scaklklarda, sudaki oksijen seviyesinin dmesine bal olarak solunum problemleri ortaya kmaktadr. Yavru yetitiricilii iin uygun olan souk sularda gelime hzlarnn yavalamas nedeniyle pazarlk boya ulatrma sresi uzamakta, dolaysyla ekonomik bir sofralk balk yetitiricilii yaplamamaktadr. Doal yumurtlama dnemleri genetik yaplarna veya kken aldklar tre bal olarak deimektedir. Genellikle bulunduklar ortama bal olarak Ekim-Nisan aylar arasnda yumurta verirler. Alabalklar oksijene daha fazla ihtiya duyan, bu nedenle de metabolizmalar hzl olan balklardr. Yetitiricilikte 5 mg/Lnin altna den oksijen miktar arzu edilmez. Bu deerin zerindeki oksijen miktarlar ile bu deer arasndaki fark yetitiricilikte kullanlabilir oksijen miktar olarak ifade edilir. Bu miktar ne kadar artarsa birim alana daha fazla stoklama yaplr ve daha fazla rn alnr. Dier taraftan yetitiricilikte kullanlacak suyun dier fiziksel ve kimyasal yaps (bulanklk, karbondioksit, suyun pHs, sudaki mineral maddeler) yetitirme dnemlerine, iletme tipine ilikin karar vermede rol oynayacak unsurlardr (nite 1i tekrar gzden geiriniz). Dier bir deyile iletmenin kurulaca yerdeki suyun zellikleri yumurta ve yavru retimine uygunsa, yavru yetitiriciliine, eer sofralk balk yetitiriciliine uygunsa, sadece sofralk balk yetitiriciliinin yaplmasna karar verilir. letmenin kurulaca alanda hem yavru, hem de sofralk balk yetitiriciliine uygun su bulunuyorsa, yumurtadan pazarlk boyutuna kadar yetitiriciliin yapld tam bir iletmenin kurulmasna karar verilir. Suyun kalitesi yannda suyun miktar da yetitiricilik iin nemli bir kriterdir.
ekil 4.1 Gkkua Alabal

Damzlk Balklarn Seimi

Damzlk seimi, yumurta ve yavru retimi yapan iletmelerde zerinde durulmas gereken en nemli konudur. letmenin gereksinim duyduu damzlk balk says, elde edilmesi dnlen yumurta ve yavru balk saysna bal olarak deiiklik gsterir. Damzlklarn seimi, fenotipe ve genotipe bal olarak yaplr. Damzlk balklarn seiminde aranan nitelikler:

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

61

Hzl bymeyle birlikte yemi iyi deerlendirme, Hastalklara kar dayankllk, Dzgn ve uyumlu vcut formu, Yksek reme verimi, Cinsi olgunlua ge ulama. Alabalklar 2 yandan itibaren damzlkta kullanlmaya balanr. zellikleri uygun olduu tespit edildikten sonra 6 yana kadar damzlkta tutulurlar. Yumurtalarn %90dan fazlas dllenebilmeli ve gzlenme orannn %80nin altna dmemesi gerekir. Bu orann altna dld takdirde baarl bir yetitircilik iin uygun damzlk seilmedii veya uygun artlarn olumad dnlmelidir. Bu durumda ya damzlklarn gzden geirilmesi ya da yaplan uygulamalarn gzden geirilmesi gerekmektedir. Damzlk balklar enerjilerinin byk bir ksmn cinsiyet rnlerine harcamaktadrlar. Bu nedenle kaliteli ve yaama yzdesi yksek yavru alnabilmesi iin damzlk balklarn kaliteli ve dengeli rasyonlarla beslenmesi gerekir. Gnmzde yem teknolojinin gelimesiyle damzlk balklarn ihtiyacn karlayacak hayvansal protein, mineral maddeler ve vitaminleri ieren yemler retilmeye balanmtr. Cinsi olgunlua erimi ve reme dnemindeki damzlklar cinsiyetlerine gre ayrlr, bol ve kaliteli su girii olan ayr havuzlara yerletirilirler. Cinsiyet ayrm alabalklarda zellikle reme dnemlerinde (seksel dimorfizm) d grnlerinde meydana gelen farkllklar yardmyla yaplr. Bu dnemde erkeklerin alt eneleri engel eklinde yukarya doru kvrlr. Erkek balk zerindeki renkler koyu ve parlak grnmdedir. Diilerde ise karn olduka geni olup genital aklk krmz ve genilemi durumdadr. Alabalklarda yumurta kanal bulunmamaktadr. Yumurtalar olgunlatktan sonra zm salkm eklinde bulunan yumurtalar birbirlerinden ayrlarak baln vcut boluuna dklrler. Damzlk balklarn yumurtlama safhasna yakn dnemlerde en az haftada bir kere kontrol edilmesi, eer su scakl ykselmise bu kontrollerin sklatrlmas ve sama hazr olanlarn ayrlp salmas gerekir. Bu aamaya gelmi diilerde karn ksm olgunlama dneminde ok sert iken, yumurtlamaya yakn dnemde olduka yumuak olup karn ksmna hafif bastrld zaman yumurtann genital aklktan kt grlr. Eer bu aamaya gelmi balklar salmazsa evresel artlara bal olarak yaklak bir haftadan sonra yumurtalar ar olgunlama nedeniyle dllenme yeteneklerini kaybederler. Yumurtalar salmad takdirde balk vcudu tarafndan absorbe edilir. Salmayan diiler ok hassas olurlar, bazlar yumurtalar absorbe edemeden lr veya belirli bir sre sonunda ksrlarlar. Erkeklerde ise karn svazland zaman beyaz renkli st k olacaktr. Zayf sperma sulu ve phtldr. Sulu sperma ar olgunlam demektir. Bu balklarn kontrol srasnda balklar itinal bir ekilde elden geirilir. zellikle sert muamele yumurtalarn atlamasna yavru veriminde dmeye sebep olur. Yumurtlama dneminde damzlklarn hassas olduu gz ard edilmemelidir. Sam aamasnda balklarn rpnarak kendilerine zarar vermesini nlemek iin salmadan nce anestezik zeltiye konularak bayltlmalar gerekir. Anestezi ileminde quinaldine (10-15 mg/L) veya 2 fenoksietanol (40 mg/L) zeltileri kullanlabilir. Sam esnasnda damzlk balklarn kalp blgesine basn uygulamaktan kanlmaldr. Kalp balklarn pektoral veya dier bir deile gs yzgecinin kaide ksmna yakn blgede yer almaktadr. Baln gs yzgecine yakn blgesine basn uygulamak kalbin durmasna ve damzln kaybedilmesine neden olabilir. Ayrca baln i organlarna zarar verecek dzeyde bir basn uygulanmamaldr.

62

Su rnleri

letmenin kapasitesine gre bir kilogramlk damzlk balktan ortalama 2.0003.000 yumurta alnaca varsaylarak damzlk miktar hesaplanmaldr. Erkek damzlklarn says diilerin yars hatta daha az olabilir. Erkekler sam dnemi boyunca 3-8 kez kullanlabilirler. Genellikle ksr olmas gznne alnarak 2 erkek baln spermas 4 diinin yumurtasn dllemek iin kullanlr.
SIRA SZDE

SIRA SZDE balk seerken nelere dikkat edilmelidir? Bir iletmede damzlk

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Kantitatif: Saysal, llebilir zellikler.

DNELM 1. Yemin kalitesi: Yemin kalitesi yumurta ve spermlerin kalitesini etkileyen en nemli faktrlerden biridir. zellikle aminoasitler yaamn yap talar olup yuS O R retimi U murta ve sperm iin gerekli maddelerdir. Bunun dnda vitaminler hormonlarn retimi ve dzgn ilemesi iin gerekli olan elementlerdir. Vitamin ve dier yem katklar stn antioksidan zellikte olup hcrelerin korunmasna yardmDKKAT c olur. Ayrca damzlk gen bireylerin hzl bymesi dolaysyla byk yumurta vermesinde etkili olmaktadr. Byk yumurtadan ise yeterli besinleri alm yaama SIRA SZDE kacaktr. Bu nedenle damzlklarn dzenli ve kaliteli yemoran yksek yavrular lerle beslenmesi olduka nemlidir. Dzenli beslenmeyen damzlklar sadece yaama pay AMALARIMIZ ihtiyacn karlayacak besin almas durumunda cinsiyet rnlerini oluturamayacak veya ksrlaacak olsa dahi salkl rnler elde edilmeyecektir. 2. Genetik yap: Balklarn sahip olduu verim zelliini ok sayda gen belirlemektedir. Fakat btnne ilikin zellikler henz tam olarak bilinmemekK T genlerin A P le birlikte kaltm derecesi gibi tahmini bilgiler kullanlarak ekonomik verimi olan canllarn seimi yaplmaktadr. 3. Baln ya TELE V Z Yve O Nbykl: Erken yata elde edilen daha kk yumurtalarn evresel artlara kar dayanm azdr. Damzlktan ilk defa yumurta alnyorsa, yumurta kabuunun daha ince olmas, genital akln daha sonraki yllara gre daha dar olmas nedeniyle yumurtalarn sam aamasnda atlamasndan dolay kaNTE RNET yp daha ok olacaktr. Alabalklarda en iyi yumurta ve sperm erkeklerde 2, diilerde 3 yandayken elde edilir. Baln yandan ziyade, bykl yumurta says ve byklnde daha etkili olan bir faktrdr. Yumurtann byk olmas yaama oran yksek, daha byk ve evresel artlara daha dayankl yavru balk demektir. 4. evresel faktrler: Balklarda yumurta verimi kantitatif karakterler olup, evresel artlardan yksek derecede etkilenen karakterlerdendir. Bu evresel artlar; k (fotoperiyod), scaklk, suyun kimyasal zellikleri, ve dier faktrler olarak snflandrabiliriz. Ik; balklarn cinsel olgunlama ve yumurtlama dnemlerini etkilemektedir. Scaklk; k gibi cinsel olgunlama ve yumurtlama dnemlerini etkilemektedir. Dier taraftan alabalklarn yumurtlama scaklnn 7-13 C olduu ve bu scaklk aral dnda cinsiyet rnlerinin etkilendii almalarla belirlenmitir. Ayrca kuluka aamasnda ani scaklk deiimlerinin deforme yavru orann artrd belirlenmitir. Suyun kimyasal zellikleri; sudaki oksijen dzeyi, ar metaller, pestisitler ve tuzluluk yumurtann gelimesi ve spermann kalitesini etkilemektedir. rnein; baz alabalklar anadrom balklardr. Yumurtlamak iin tuzlu sular terk edip tatl sulara girmektedir. Dier faktrler; yalar, stres, cinsiyet oran ve stoklama younluudur.

Yumurtann Gelimesi ve Spermann Kalitesini Etkileyen Faktrler

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

63

reme Dnemini Etkileyen Faktrler

1. Genotip: Kken aldklar tre bal olarak farkl genotiplere sahip balklarn farkl dnemlerde yumurta brakmas veya bu trlerin kendi aralarnda iftletirilmesi ve dolaysyla bu genotipik zelliklerin soylara gemesiyle, farkl dnemlerde yumurtlama zellii kazanm balklarn elde edilmesi mmkndr. 2. evresel faktrler: Su scakl: evresel faktrlerden su scakl yumurtlama mevsimini ok etkiler. nk alabalklar genellikle 7-13 C su scaklnda yumurtlarlar. Su scaklnn bu dereceye dme zamanna gre yumurtlama periyodu deiir. Eer alabalk yllk ortalama scakl 18 C olan sularda yetitiriliyorsa cinsi olgunlua ulamayaca iin 6-7 yl bile yaatlsa yumurta alnamaz. Bu derecenin altnda sularda yetien alabalklardan elde edilen yumurtalarda gz teekkl etse bile larvalar salkl deildir. Suyun hareketi: Akarsularda bulunan alabalklar, havuzlarda bulunanlara gre daha erken olgunlamaktadr. Ik: In da yumurtlama mevsimi zerine nemli bir etkisi vardr. Gn nn az olduu veya gnn ksa olduu yerlerde alabalklar daha erken yumurtlar. Eer gndz havuz rtlerek ktan korunabilirse, dolaysyla gnde 6-8 saat klandrmaya izin verilirse Haziran ve Temmuz aylarnda yumurta almak mmkndr. Bu zellikler kullanlarak damzlklarn kapal yerlerde tutulmas ve belirli zamanlarda klandrlmas ile istenildii zaman yumurta alnmas mmkn olmaktadr. Yumurtlama mevsimi, isteimize uygun rk kullanmakla, k etkisinden faydalanmakla, hormon enjeksiyonu ve seleksiyon yntemleri ile istenilen zamana ayarlanabilmektedir. Uygun rk kullanma ynteminin uygulanmas bir hayli gtr. Ik yntemi ise ok az bir zaman deimesi meydana getirebilmektedir. Hormon enjeksiyonu ise istediimiz zaman ayarlamada kesin sonu veren kolay bir yntemdir. 3. Damzlk baln salk durumu: Salkl olanlar ve iyi beslenenler nce yumurtlar. Damzlk balklarn ya, yumurtlama periyodunun erken veya ge olmas zerine etkili deildir.

Alabalklardan Yumurta Alm ve Kuluka Periyodu

Dii balklardan yumurta ve erkek balklardan sperma elde edilmesi alabalklarda saarak, karnn yarlarak yada hava basnc ile yaplabilmektedir. Karnn yarlarak yumurta alnmas daha ok damzlkta tutulmayacak veya yumurtladktan sonra len baz salmon cinslerinde uygulanan bir yntemdir. Gkkua alabalklarnda genellikle saarak yumurta ve sperm alnmaktadr. Baln byklne bal olarak tek kii veya iki kii sam ilemini gerekletirir (ekil 4.2). zerindeki mukus salgs nedeniyle vcudu kaygan olan alabalklarn sam esnasnda zarar grmemesi iin sam yapanlarn kayganl nleyen eldiven giymeleri gerekir. Samn yapld yerde hava scaklnn 20 C den aa olmamas sam yapann rahat almas iin gereklidir.

ekil 4.2 Dii alabaln sam

64

Su rnleri

atlak yumurtalar, balklarn cinsel olgunluu, yumurtlama dnemi, dlleme yntemi ve evresel faktrler (su scakl vb.) yumurtann dllenmesini etkileyen faktrlerdir. Dllenmi yumurtann dnemleri ve bu dnemlerdeki hassasiyetlerini bilmek kuluka verimini ykseltecek bilgilerdir. Su ile temas eden dllenmi yumurta su alp ier, sertleir (ekil 4.3).Yaklak ilk 30-60 dakikalk bu dnemde yumurtalar hassastr. Tam sertlemedikleri iin sert muamelelerde yumurta atlayabilir. Bu sre sonunda sertleen yumurtalar temizlenebilir, saylabilir ve uzun sreli tanabilir. Bu dnemden sonra ilk 36-48 saate kadar yumurtalar olduka dayankldr. Bu dnem, sakin dnem olarak adlandrlr. 36-48 saatin sonunda yumurtalarda gz lekesi oluana kadar yumurtalar yine hassas dnemde bulunurlar. Bu dnemde yumurtalara dokunulmamal hareket ettirilmemelidir. Gz lekesinin ekillenmesi su scaklna bal olmakla birlikte 18-20. gnlerde gerekleir. Gzl dnem; yumurta iinde iki adet siyah nokta eklinde gzlerin olutuu dnemdir. Bu dnemde yumurtalar temizlenebilir, ykanabilir ve uzun sreli tanabilir. Yumurtalardan larva kana kadar bu dnem srer. Bu dnemde oksijen ihtiyac fazlalar. Su scaklna bal olarak 28-30. gnde yumurtalar alr. Gkkua alabal iin bu sre evresel artlara ve baln genetik yapsna bal olarak deimekle birlikte 280-310 gn-derecedir. Yani 10 Clik bir suda 28-31 gnde yumurtalar almaktadr. Su souduka alma sresi uzar su sndka bu sre ksalmaktadr (nite 7de detayl olarak anlatlmaktadr). Kritik dnemler olan dllenmeden itibaren ilk 1. saat ve 36-48. saatte gz lekesi olutuu dnemler dnda, beyaz ve donuk olan l yumurtalar ayklanp uzaklatrlmaldr. Besin maddelerince ok zengin olduklar iin mikroorganizmalar ok abuk reyebilir. zellikle mantarlarn remesi durumunda, salam yumurtalar da zarar grebilir. % 0,5lik formalin eriyii iinde haftada bir kez 30 dakika tutularak sterilize edilebilirler. Bu dnemde % 10-20 arasnda kayp oran normaldir. Yumurtalar dllenip sertletikten sonra veya gz lekesi olutuktan sonra saylabilir ve llebilir. Saym yntemlerini u ekide ifade edebiliriz; Dorudan saym yntemi; zeri yumurtann girebilecei byklkte belirli sayda delikler ieren kaba yumurtalar konularak dorudan saym yaplr. Arlk yntemi; belirli miktar yumurta tartlr, saylr toplam yumurtaya oranlanr. Hacim yntemi; dereceli bir kaba belirli miktarda su doldurulur. Saylan bir miktar yumurta iine konur. Konan yumurtann tard su hacmi kaydedilir. Toplam yumurta hacmine oranlanr.
ekil 4.3 Alabalk yumurtas.

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

65

Larva Yetitiricilii
Yumurtalar aldktan sonra besin keseli larvalar kar (ekil 4.4). Henz bu larvalarn az ve sindirim organlar gelimemitir. Besinlerini keseden salarlar. Solungalar ekillenmedii iin oksijen difzyon yolu ile alnr. Bu nedenle bu dnemde kuluka suyunun yumurta dneminde olduu gibi temiz olmas gerekir. Larvalarn zerini rtecek mil vb. maddeler larvalarn lmne sebep olur. Besin kesesinin tamamen ekilmesi su scaklna bal olmakla birlikte yaklak 15 gnde tamamlanr. Besin kesesinin te biri ekildiinde larvalar yzmeye ve daha sonra yem almaya balarlar. Bu dnemde yem alamadklar zaman larvalarn byk bir ksm kaybedilir. Larvalarn az aklna uygun yemlerin verilmesi olduka nemlidir. Uygun byklkte yem verilmedii takdirde yavrular bu yemi deerlendiremedikleri gibi havuzun da kirlenmesine sebep olunacaktr. Tanklardaki su miktar larvalar bydke artrlmal, fakat hzl aknt oluturulmamal, tanklarn ii ak renkli olmaldr. Bu dnemde su scakl 12-13 C olacak ekilde ayarlanmaldr. Tank tabanndaki dk ve tketilmeyen yem atklar sifonlanarak ortamdan uzaklatrlmaldr.
ekil 4.4 Besin keseli alabalk larvalar.

Yavru Alabalk Yetitiricilii

Yavru dnemine gelen alabalklar daha byk ve derin havuzlara nakledilirler. Havuzlar nakilden nce dezenfektan maddeler ile temizlenir ve kirelenir. Yavrularn kamasn nlemek iin savak ksmlarna zgaralar konur. Son yllarda yem teknolojisinin gelimesiyle yavrularn beslenmesine uygun farkl byklklerde granl yemler retilmektedir. Yavru balklar arasnda byklk farklar ok fazla ise yavrularn boylanmas gerekir. Boylanmad takdirde kanibalizm nedeniyle kk balklar byk balklar tarafndan tketilecektir. Ayrca boylama niform bir rn elde edimesini salayacaktr.

66

Su rnleri

Havuzlarda ve Kafeslerde Sofralk Alabalk Yetitiricilii

Yavrular 3-5 g arla ulatklarnda havuzlara veya kafeslere nakledilirler. Kafes yetitiricilii tatl sularda (baraj veya gletlerde) ve denizde yaplabilmektedir. Bu tr yetitiricilikte yavrularn stoklama bykl, pazarlk bykle getirme sresi dikkate alnarak belirlenir. Bu byklk 20-30 g olabilir. Kafes yetitiricilii suyun btn yzeyinin en iyi deerlendirilmesini salayan, az sermaye gerektirmesi, basit oluu, sabit yatrm tutarnn dk olmas nedeniyle son yllarda giderek yaygnlaan bir retim eklidir.

Sazan Bal retimi

Kullanm Amalarna Gre Sazan Havuzlar
Yumurtlatma havuzlar: Sazanlarn yumurtlatlmasnda kullanlr. Yumurtadan kan yavrularn bakm da bu havuzlarda gerekletirilir. Genellikle 2 tip yumurtlatma havuzu kullanlmaktadr. Bunlar; - Dubisch havuzlar: Dubisch tipi, en yaygn yumurtlatma havuzudur. Doadaki yumurtlama ortamlar dikkate alnarak dizay edilmitir. Bu havuzlarda, yumurtlamadan sonra damzlklarn topland kanallar bulunur (nite 7de detayl olarak anlatlmaktadr). - Hofer havuzlar: Hofer havuzlar sistemi Dubisch havuzlarna benzemektedir. Souk blgelerde kullanlan yumurtlatma havuzlardr. n yavru bytme havuzlar: Larva havuzlar, larvalarn yaklak 1 ay tutulduklar kk ve s havuzlardr. Yavru bytme havuzlar: Yavrularn fingerling dier bir deile parmak byklne kadar bytld daha byk ve derin havuzlardr. Yavrular klatmak iin de kullanlmaktadr. Bytme havuzlar: Bir yana gelene kadar sazanlarn konulduu havuzlardr. Derin ve byk havuzlardr. Byklk akmndan bir standart yoktur. Ynetim kolayl dikkate alnarak boyutlar belirlenir. Bakm ve besleme havuzlar: Sazan balklarnn pazarlk bykle getirilmesi iin kullanlan havuzlardr. letmenin kapasitesine bal olarak says ve bykl deiebilmektedir. Klatma havuzlar: Souk blgelerde kullanlr. Su yzeyinin donmas s havuzlarda su scaklnn balklarn dayanamayaca deerlere dmesine, dolaysyla balklarn lmne sebep olur. Bu nedenle bu havuzlar derin ve geni yaplr. Stok ve pazarlama havuzlar: Balklarn hasat edilip pazara sevk edilmeden nce stokland havuzlardr. Bu havuzlara temiz su girii yaplarak, balklarn zerindeki kt kokular uzaklatrlabilir. Damzlk havuzlar: Yumurtlamaya hazr veya yumurtlama ilemini tamamlam damzlklarn stokland havuzlardr. Bu havuzlarda temiz ve kaliteli su kullanlr.
ekil 4.5 Sazan bal.

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

67

Sazanlarda Yumurta retimi

Sazanlardan yumurta eldesi; kontrolsz, yar kontroll ve tam kontroll olmak zere ekilde yaplabilmektedir.

Kontrolsz Yumurta retimi

Yumurta, iki ekilde elde edilmektedir. Birincisi reme dnemlerinde doal ortamdaki sazanlarn yumurta braktklar s ve otlu alanlar kontrol edilir. Otlar zerinde yumurta grldnde toplanarak kuluka sistemlerine yerletirilir. Bu tr yumurta eldesinde benzer trlerin yumurtalarn toplama riski de bulunmaktadr. kincisi yetitirme havuzlarnda cinsi olgunlua gelmi balklar havuzlarn otlu blgelerine veya benzer materyal zerine yumurtalarn brakrlar. Yumurtalar yapkan olduu iin onlara zarar vermeden yapt ortamdan almak mmkn deildir. Bu nedenle yumurtalarn yapt materyalle birlikte kuluka sistemine tanmas gerekir. Ayrca sazan balklar olduka fazla yumurta veren balklardr. Yumurta ve yavrularn koruma igds bulunmamaktadr. Bu tr ortamlarda damzlk balklar a olduklarnda kendi yumurtalarn dahi tketeceklerdir. Bu ekilde yumurta eldesinde olduka fazla kayp olmaktadr. Size gre doal ortamdan yavru yakalamann evreye ve iletmeye olumsuz etkisi var mdr? SIRA SZDE
DNELM am dallar, ot ve sentetik materyallerden yaplm yuvalar, yapay havuzlara yerletirilerek balklarn yumurtlatlmasdr. Materyaller belirli dnemlerde kontrol S O R Ubyle ortamedilerek zerlerinde yumurta olup olmad kontrol edilir. Genellikle larda su scakl uygun olduu zaman, balklar sabaha kar alaca karanlkta yumurta brakrlar. Havuz yzeyinde kpklerin grlmesi yumurtlama faaliyetinin DKKAT gerekletiinin bir gstergesidir. Yapay yumurtlatma materyalleri toplanarak alma iin baka havuzlara tanrlar. Baz Gney Dou Asya lkelerinde hapa ve kaSIRA SZDE kaban ad verilen yumurtlatma ortam ve materyalleri kullanlmaktadr. Hapalar kazklarla toprak havuzlara sabitlenen bez havuzlardr. Bu havuzlarn iine ot yerletirilerek damzlk balklarn yumurtlamas salanr. Kakaban AMALARIMIZ ise baz lkelerde taze ayr otlar, lifli bitkiler veya yapay lifler bambu srklar arasna sktrlp havuzlara yerletirilir. Dier bir yumurta retim ekli de, yumurtlatma havuzlarnda yumurta almdr. Dubisch ve Hofer ad verilen yumurtlatma havuzlar 7de deK T (nite A P tayl olarak anlatlmaktadr.) sazan balklarnn doal ortamda yumurtlad s ve otlu alanlara benzer ekilde dizayn edilmi havuzlardr. Bu havuzlar yumurtlama ncesi kirele dezenfekte edilir. Balklarn yumurtlama dnemlerinde kullanlrlar. TELEVZYO N Yumurtlama tamamlandnda havuzlarn suyu indirilerek, damzlklarn havuzlarda bulunan kanallara girmesi salanr. Damzlk balklar bu kanallardan alnarak su tekrar doldurulup yumurtalarn kulukas bu havuzlarda gerekletirilir.

Yar Kontroll Yumurta retimi

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

Tam Kontroll Yumurta retimi

Yapay retim iin seilen kaliteli damzlklar en az %25 hayvansal protein ieren kaliteli rasyonlarla beslenir. Yumurta almndan nce damzlklarn taze veya canl yemlerle beslenmesi yumurtlamay tevik etmektedir. Olgun erkeklerin st vermeye balamas veya ana balklardan alnan yumurta rneklerinde, yumurta bykl olgun yumurta boyutunun %60 gemise damzlk balklara hipofiz enjeksiyonu yaplabilir.

68

Su rnleri

Hipofizin karlmas, Muhafazas ve Sam

Hipofiz bezi, uygun balklardan karldktan sonra (nite 5te detayl olarak anlatlmaktadr.) karlan hipofiz bezi saf aseton ierisinde 4-5 saat aralklarla birka sefer suyu alnarak, oda scaklnda kurutulur ve buzdolabnda muhafaza edilir. Damzlklar hipofiz uygulamasna uygun hale geldiklerinde hipofizler diiler iin her kg vcut arlna 4-4,5 mg olacak ekilde tartlarak bir havan iersinde toz haline gelene kadar ezilir. Her balk iin 0.5-2 ml fizyolojik serum (yaklak 7 tuzlu su) ilave edilir ve kartrlr, birka dakika bekledikten sonra stteki berrak ksm enjektre ekilerek daha nceden sakinletirici uygulanan (1:10.000lik MS 222) damzlk baln srt kasna 45 meyille enjekte edilir ve inenin yapld blgeye masaj yaplr. Sakinletirici uygulandktan sonra balklar yksek dzeyde oksijen ieren taze suya transfer edilir. Diilere hormon uygulamas, yumurtalarn gelime durumuna bal olarak iki veya aamada yaplr (ekil 4.6). lk uygulamada %10u uygulanr. 12-14 saat sonra hormonun %90 uygulanr. Yumurtalarn balklar tarafndan dklmesini nlemek amacyla yumurta kanal dikilerek kapatlr. Erkeklerde diilere verilen dozun yars uygulanr. Damzlklar havuzlara yerletiriekil 4.6 Sazanlarda yapay yumurta alm (Woynarovich and Horvath 1980).

Yumurtal diinin yakalanmas

Dikilerin almas

Stn (sperm) toplanmas Yumurtann salmas Yumurtalarn yapkanlnn giderilmesi

Yumurtaya st ilavesi

Tanen solsyonu

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

69

lir, baln davranlarndan ve karn ksmnn yumuamasndan yumurtann sam aamasnda olduu anlalr. Dii balklardaki dikiler alnr. Karn ksmna hafif basn uygulayarak dii ve erkeklerin cinsiyet rnleri kuru bir kaba salr. Dllenme orann artrmak ve yumurtalarn yapkanln biraz gidermek iin 4 gram tuz, 3 gram re ve 1 lt sudan oluan dlleme svs kullanlabilir. Yumurtalar su alarak 1 saat ierisinde normal hacimlerinin 4-5 kat kadar ierler. Yumurtalarn yapkanln gidermek iin dllenmeden 1 saat sonra 1 lt suya 1,5 gram tanen ilave edilerek 10 dakika yumurtalar bu zelti iersine konulur veya yapsnda doal olarak tanen bulunan yasz st ile de yapkanlk giderilebilir.

Yumurtalarn Kulukas ve Larva k

Kulukada kullanlan suyun scakl, 20-22 C olmaldr. iip sertlemi ve yapkanl giderilmi yumurtalar zuger ielerine yerletirilir. Zuger ielerindeki su ak yumurtalarn suda yzmesini salayacak ekilde ayarlanr. Su scaklna bal olarak deimekle birlikte 60-70 gn-derecede yumurtalar alr. Yumurtadan kan larvalar suyla birlikte larva yetitirme kaplarna aktarlr. Yapay sam ve dlleme, doal ortamda %10-20 kadar olan larva k orann %75 civarna karr.

Larva ve Yavrularn Bakm ve Beslenmeleri

Larvalarn bakmnda; deiik materyallerden yaplm tank ve havuzlar kullanlr. Larvalar ilk besinlerini besin keselerinin te ikisi ekildii 3-4. gn almaya balarlar. Besin kesesinin tamamnn ekilmesi ve larvann ayn ebeveynine benzedii dneme yavru dnemi ad verilir. Bu dnemde yavrular hava keselerini hava ile doldurarak aktif ekilde serbest yzmeye ve yem almaya balarlar. Yavrulara az aklna uygun rotifer ve artemia veya halanm yumurta sars verilir.

Sofralk Sazan Bal Yetitiricilii

Sofralk sazan bal yetitiriciliinde deiik teknikler uygulanmaktadr. Beton ve toprak havuzlarda, kafeslerde, scak sularda, akarsular ve gllerde, atk ehir suyunda veya polikltr olarak yaplabilmektedir. Havuzlarda sazan yetitiriciliinde ksmi ve tam olmak zere balca iki iletme tipi grlr. Ksmi iletmeler; yavru iletmeleri veya bir ya da iki yllk yetitirme ile yemeklik balk reten besi iletmeleridir. eltik ziraatinin yapld blgelerde eltik tavalarna sazan bal stoklanarak hem eltik, hemde balk retilebilmektedir. Tam iletmeler; A kafeslerde yetitiricilik, bir yazlk veya iki yazlk sazanlarn a kafeslerde yapay yemlerle bytlmesidir. Bu yetitiricilikte genellikle lk sular veya tam olarak kontrol olmayan gl, glet ve akarsular kullanlmaktadr. Sazan yetitiriciliinde polikltr; sazann yemine ortak olmayan dier balk trleri, kanatllar ile birlikte yetitirilmesidir. Polikltr yetitiriciliin amac, birim alandan daha fazla rn alnmasdr. Benzer ekilde kapal dolaml sistemlerde ve nkleer santrallerin soutma sularnda youn yetitiricilik yaplabilmektedir. Bu tr yetitiriciliin avantaj, tesislerde yl boyunca scak suyun bulunmas, nedeniyle balklarn ksa srede pazarlk boya ulatrlmalardr.

70

Su rnleri

Yayn Bal retimi

Doal retim
Yayn balklarnn doal yumurtlama ortam koullarnn benzeri yapay yumurtlama havuzlarnda uygulanarak, yayn balklarnn retimi baaryla gerekletirilir. Yayn bal damzlklar ya doal ortamdam yakalanarak, ya da kltre alnd ortamda damzlk bykle gelen balklardan seilebilir. 4 kg altnda olmayan genellikle 6-10 kg ve zerinde arla sahip balklar damzlk olarak kullanlmaldr. Cinsiyet karakterleri belirli deildir. Bu nedenle cinsiyet ayrm olduka zordur. reme dnemi yaknsa bir pipet yardmyla yumurta rnei alnabilir veya tpta kulak muayenesinde kullanlan cihazlarla (otoskop) genital delikten baklarak cinsiyet kesin olarak belirlenebilir. Derinlii 1 m olan 100-200 m2 havuzlar suyla doldurulmadan nce deiik materyallerden yaplm piramit eklinde bir taraf ak yuvalar havuzlara yerletirilir. Balklar cinsiyetlerine gre ayrlp, her yuvaya bir ift damzlk yerletirilir. Scak havalarda ana balklarn olgunluk durumlarna ve evre artlarna bal olarak 3-4 gnde yumurtlama gerekleir. Yumurtlama yalnz gece olur. Bundan dolay yuvalarn kontrol le saatlerinde bir kanca yardmyla yuvalar su yzeyine ekilerek yaplr. Yuvada yumurtalar gzle hemen fark edilir. Bu ilem yaplrken henz yumurtlamam damzlklar rahatsz edilmemelidir. Yumurtlama gereklemise yuvalar temiz ve bol oksijen ieren kuluka iin gerekli su scaklnda (20-22 C) bulunan havuz veya tanklara yerletirilir. 45-69 gn-derecede yumurtadan larvalar kar.

Yapay retim
Yapay retimde 4 kg altnda olmayan genellikle 6-10 kg ve zerindeki arla sahip balklar kullanlabilir. retimden nce balklar bakteriyel enfeksiyonlara ve parazitlere kar tedavi edilir. Ana balklarn bakm: Su scakl 20 Cde olduunda hipofiz enjeksiyonuna balanabilir. zellikle erkek yayn bal damzlklar reme dneminde olduka saldrgan olabilirler ve diilere zarar verip onlarn lmne neden olabilirler. Bunu nlemek amacyla balklar bayltldktan sonra azlarn aamayacak ekilde eneleri birbirine dikilir. Bu ilem uygulanrken hormon olarak sazan hipofizi kullanlr. Hormon miktar diilerde her kg vcut arlna karlk 3-4,5 mg, erkeklerde 3-4 mg olmaldr. Olgunluk durumuna gre bir defada ya da aamal olarak hipofiz enjekte edilir. Yumurtlama iin optimum su scakl 20-22 Cdir. Enjeksiyondan 18-20 saat sonra yaynlardan yumurta elde edilmektedir. Sam ve yumurtalarnn dllenmesi: Byk balk olduklarndan bir kiinin bal zapt etmesi ok zordur. Bu nedenle havuzlardan kepeler ile yakalanan yayn balklar bayltldktan sonra rahatlkla salabilir. Havuzdan naklederken dikkat edilmelidir. Derisi ok hassas olan yayn balklar yaralanabilir ve iyilemesi uzun srebilir. Yumurtann sam kolaydr. Dier balklarda olduu gibi kalp blgesine fazla basn uygulanmamaldr. Ancak erkeklerden sperm almada problemler yaanabilir. Spermin az alnmas dllenme orann drebilir. Bunun iin olgun bir erkek gzden karlarak testisleri karn yarlarak alnr, szgeten geirilip kullanlabilir. Bu ilemi yaparken spermlerin su ile temas etmemesi gerekir. Ayrca sperm az ise sazanlarda da kullanlan dlleme svs ilave edilerek hem dllenme oran artrlr hem de yumurtalarn yapkanl giderilmi olur. Ayrca yumurtalarn yap-

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

71

kanln gidermek iin tanen veya yasz st kullanlabilir. Yumurtalar iip sertlik kazandktan sonra % 0,5lik formalin eriyii iinde 30 dakika tutularak dezenfekte edilir ve kuluka iin zuger ielerine konulur. Kuluka sresi scakla bal olarak 3-4 gn srer. Keseli larvalarn bakm: Kuluka sisiteminde 3-4. gnn sonunda keseli larvalarn kt grlr. Bu dnemde zuger ielerine gelen su aknt hznn azaltlmas gerekir. ok fazla aknt larvalarn ok fazla enerji harcamasna ve gsz kalmasna neden olur. Keseli larvalar ya zuger siteminden kepe, sifon veya zuger ielerinin st ksmna ilave edilecek tahliye borusu yardmyla kk boyutlu larva bytme akvaryumu, tank veya su yzeyinde kalabilen kasetlere aktarlrlar. Besin keseleri ekildikten sonra renk koyulamas ve aktif hareket etme balar. Bu dnemde kullanlacak akvaryum, tank ve kasetlerde balklarn hava keselerini havayla doldurmalarn engelleyecek ekilde, su derinliinin fazla olmamas ve yzeyinde ya tabakas olumamas gerekir. nk bu dnemde hava keselerini hava ile doldurduktan sonra serbest yzmeye balar. Hava keselerini dolduramayan balklarn yaama ans yoktur. Bu dnemde yaama orannn yksek olmas iin ortamda muhakkak onlarn tketebilecekleri boyutta yem bulunmaldr.

Larva ve Yavrularn Bytlmesi

Hava keselerini doldurup serbest yzmeye balayan yavrularn ene, az ve sindirim organlar artk gelimitir. Yavrular, larva dneminde kullanlan kk boyutlu akvaryum ve tanklardan, 100-200 m2 veya daha byk havuzlara veya byk tanklara aktarlrlar. Yem olarak az byklne uygun canl yemlerin verilmesi yavrularn yaama orann artracaktr. Sazan balklarna nazaran daha byk yavrular elde edilecei iin balangta daha byk boyutlu canl yemler verilebilir. Canl yem olarak, bir tuzlu su yengeci veya karidesi olan Artemia larvas ve daha sonra Dafnia gibi zooplankton verilebilir. Plankton bakmndan zengin olan havuzlara her metrekare iin 10-15 yavru stoklanabilir.

Sofralk Yayn Bal retimi

Yavru dnemini tamamlam olan yayn balklar monokltr veya polikltr yetitiricilik iin birka hektar byklndeki havuzlara konularak bir yazla kadar bu havuzlarda yetitirilebilir. Besin olarak ekonomik deeri olmayan kk balklar ve kurbaa larvas (kocaba) verilir. Bunun yannda cansz yem olarak mezbaha artklar, yem balklar ve sucukluk barsaklara karma yem doldurularak verilebilir.

Tilapya Bal retimi

Tilapya (Oreochromis cinsi) 1950li ve 1960l yllarda birok lkede mucize balk olarak tanmlanmaktadr (ekil 4.7). Kalitesi dk suda yetimesi, hastala dayanmnn yksek olmas, ok geni evresel koullara tolerans olmas, organik, evcil ve tarmsal artklar etkili bir ekilde yksek kaliteli proteine dntrmesi, iyi byme oranna sahip olmas ve youn yetitiricilikte byme kolaylnn olmas nedeniyle tilapya balklar 21. yzylln en nemli su rnlerinden biri olarak belirtilmektedir. Tek sorunu scak su bal olmas, su scaklnn 10 Cnin altna dt durumlarda lmlerin balamasdr. Bununla birlikte havuzlarda fazla yumurtlamann kk ve dk deerli retime yol at kt deneyimler, tilapya yetitiriciliini olumsuz etkilemitir. Son 20 ylda yetitiricilik teknikleri gelimitir.

72

Su rnleri

Kulukahane ve stoklama uygulamalarndaki deimeler retimin artmasnda etkili olmutur. Bunlar; O. mossambicus tr yerine O. niloticus gibi iyi trlerin stoklanmas Yavrularn cinsiyetinin elle saptanmas Melezleme Hormonlarla cinsiyet dnm
ekil 4.7 Tilapya balklar.

Stoklama Uygulamalar
ounlukla performans iyiletirmenin en kolay yolu daha iyi tilapya trlerinin seimidir. O. mossambicus dnya apnda yaygnlaan ilk tilapyadr. Mukavemetlidir. Ancak istenmeyen baz zellikleride tar. ok kk boyda yumurtlar, istenen pazarlama boyutuna getirilmesi zordur. Bymede erkekle dii arasnda byk farkllklar vardr. Hemen hemen diilerden iki kat daha hzl byrler. O. niloticus tr ise daha hzl byr, daha byk boyutta yavrulama eilimindedir ve iyi koullarda arlklar 300 g hatta 1 kgn zerine ulaabilir.

Yavrularn Cinsiyetinin Gzle Belirlenmesi

Tilapya trlerinde cinsiyetler arasnda, regenital papila akl, morfolojisi ve erikinlerde renklenme gibi belirgin farkllklar vardr. Yetenekli kuluka icileri 57 cm boyundaki balklarda % 95 erkek populasyonu gzle muayene ederek tespit edebilirler. Bu uygulamada byte ve renkle boyamadan yararlanlarak (mrekkep, malait yeili) genital papiladan (cinsiyet aklndan) cinsiyet tespiti yaplmaktadr. Arl 20 g olan tilapya balklar, strese, elle dokunmaya ve hrpalanmaya kar daha dayankldr. Bununla birlikte bu yntem tamamen erkek populasyon elde edilmesi iin dier yntemlere gre etkili deildir.

Melezleme
Trler arasnda melezleme bazen erkekten daha fazla dii ya da diiden daha fazla erkek oranna yol aacak bir retime neden olabilir. 25in zerinde farkl tilapya melez kombinasyonunda % 80 erkek gzlenmitir. Esas itibariyle bu oran istenebilir bir sonutur. Zira erkekler diilerden daha hzl bymektedir. Melezlerin ticari kullanm yaygn deildir. nk cinsiyet oranlarndan baka, bu melezlerin zellikleri hakknda az ey bilinmektedir. Melezler olumlu veya olumsuz zellikler

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

73

gsterebilir. O. hornorum ile O. niloticus veya O. mossambicus trleri aprazlandnda hep erkek yavru retilmektedir. O. niloticus diisi ve O. aureus erkei aprazlandnda O. niloticusun byme gcnde ve O. aureusun soua dayankllna sahip %80-90 erkek yavrular retilmektedir. Balca sorun saf zelliklerin korunmamasdr.

Hormonla Cinsiyet Dnm

% 100 erkek retmenin pahal fakat etkin bir yoludur. Yavrular diiden ayrldktan, besin keselerini tkettikten sonra dardan yem almaya baladklar dnemde hormon ieren yemle beslenirler. Bu dnemde yavrular doal besin almamaldr. En byk dezavantaj baz toplumlarda hormon uygulamas nedeniyle tketiminin yaplmamasdr.

Larva ve Yavru retimi

Tilapya balklar yavrularn koruma igdsne sahip balklar olup, yumurtalarn azlarnda kuluka ederler. Hatta yavrularn bir sre azlarnn iinde korurlar. Sorun larva ve yavru retememek deil, ar remelerinin nasl nleneceidir. Bu nedenle larva ve yavru retimi damzlk balklar tarafndan gerekletirilir. Eer damzlk says ok az ise damzlklarn aznda tadklar yumurtalarn yenmesi nlenmek isteniyorsa, yumurtalarn azlarndan alnarak, zuger ielerine benzer kuluka sistemlerinde almas salanabilir. Tilapya yavrular en yaygn olarak havuzlarda retilmektedir. Bununla birlikte, hapalar, tanklar (tahta, fiberglas, metal, plastik ya da beton) ve akvaryumlar ile kafesler de kullanlabilmektedir. Seim mevcut kaynaklara ve yavru talebine bal olmaktadr. Yavru yetitirme tesislerinde kullanlacak sularn zararl kimyasal maddeler iermemesi ve yeterli miktarda salanmas gerekir. Btn ekipmanlar rutin olarak temizlenmeli ve bakm yaplmaldr. Hapalar, havuzlar ve tanklar srklenmeyecekleri yerlere ina edilmelidirler. Doal besin olarak yeterli plankton retebilecek kadar gne na maruz kalmaldr. retim ortamlar tamamen boaltlabilir olmal ve havuz veya tanklarda kolay hasat iin hasat havuzcuu bulunmaldr.

Havuzlarda retim
En yaygn kullanlan tilapya kulukalk sistemidir. Dzenlenmi ve dzenlenmemi havuzlar bu ama iin kullanlabilir. Su kalitesinin idaresi, gbreleme, tamamlayc yemleme ile etkin yavrulatma yaplabilir. 100-200 g arlndaki damzlklar kullanlabilir. Saf trler iin 1 erkek:3 dii, melez retiminde 1 erkek:1 dii orannda stoklama yaplr. 6-15 yavru/m2/ay ya da 35-100 yavru/dii/ay retim yaplr. Daha geni havuzlarda daha byk ve daha fazla sayda balk yavrusu retilebilir. Dzenlenmemi havuzlarda retim 1-2 yavru/m2/ay ya da 5 yavru/dii/ay olurken, dzenlenmi havuzlarda 45 yavru/m2/ay ya da 380 yavru/dii/ay kadar olabilmektedir. Ksmi hasat yapldnda kannibalizm ve younluk azalacandan, yavru retimi ve balklarn bymesinde art olmaktadr.

Hapalarda retim
Genellikle ince naylon, plastik cibinlik kuma ya da pamuklu adan yaplan kk sabit kafeslerdir. Hapalar, yavru yetitirmeden, sofralk bal pazar boyutuna getirmeye kadar tilapya yetitiriciliinin her aamasnda kullanlabilir. Hapalar hareket ettirilebilir ve gllere ve havuzlara vb. ortamlara kurulabilirler. Srekli retim mmkndr. Hapann ynetimi ve hasat ok kolaydr. nk yavrular hasat yap-

74

Su rnleri

lrken kolayca kaamazlar. 1-40 m2 byklnde, 1-2 m derinliinde, basit kare veya dikdrtgen ekilli yaplabilir. Damzlk balklarn stoklama younluu 2-7 balk/m2, erkek:dii cinsiyet oran 1:2 ila 1:7dir. Erkek tilapyalar saldrgandr ve iftleme giriimlerinde tepki vermeyen diileri yaralayabilirler. Fitoplankton younluu sudaki gr derecesini ve saldrgan davranlar azaltabilir. Balklar temiz /berrak suda tutulacaklar ise, diileri korumak iin erkeklerin st enesi bir makas ya da kesici ile kesilebilir. retim oran 150 yavru/m2/ay ya da 50 yavru/dii/aydan 880 yavru/m2/ay ya da 300-400 yavru/dii/ayn zerinde bir sayya eriebilir. Verimlilii artrmann balca yollar, alar temizlemek ve dzenli olarak yavrularn ksmi olarak hasat edilmesidir. Bu uygulama ile niform ya ve boyutta daha hzl byyen yavrular retilebilmektedir. Ancak ksmi hasat iin gerekli igc ve kolaylklarn artrlmas ve alnma riskini azaltacak nlemler alnmaldr. Ksm hasatta farkl byklkte yavru eldesi iin 6-12 mm gz aklnda kepeler kullanlabilir. Elde edilen yavrular hapalara, havuzlara ve tanklara nakledilir.

Kuluka Tanklarnda retim

Pahal ancak ynetimi ve yavru hasat kolaydr. Bir kulukalk genellikle yumurtlanan blmler ve yavru byyen blmlere ayrlr. Yumurtlanan blmler 1-6 m apnda, 0,5-0,7 m3 su alabilen yuvarlak tanklardr. Ticari reticiler 100 m2 alanl ya da daha geni tanklar tercih edebilir. Minimum su derinlii 50 ila 75 cm dir. deal yumurtlama ve yetitirme scakl 25-29 C arasnda deimektedir. 100-300 g arasndaki damzlk balklar genellikle 1-5 m2, cinsiyet oran 1 erkek:2-7 dii olacak ekilde stoklanr ve %1-2 vcut arl/gn orannda % 30-40 proteinli rasyonlarla beslenir. Yavru retimini artrmak iin kepeler ile yavrularn hasat edilmesi ve diilerin kontrol edilmesi gerekir. Yavrular her 5-14 gnde bir toplanrsa yavru retimi 400-3.000 yavru/m2/ay ya da 200-1.500 yavru/dii/aya ulaabilir.

Sofralk Tilapya Bal retimi

Dnyada retimi yaygn olarak yaplan tilapya balklar, birok retim sisteminde (havuzlar, kafesler, deirmen arklar, yuvarlak tanklar, kapal su dolaml sistemlerde, gllerde, tatl su, acsu, hali ve denizde, karides, yayn ve sazan ile polikltr, herbivor ya da omnivorlarla birlikte, gbrelenmi toprak havuzlarda, hapalarda) yetitirilebilmektedir. Pazar talebi bulunmaktadr. Birok ilenmi rn formu vardr. Ayrca kuluka teknolojisi basittir. Hastalklara dayankldr. Yksek younlukta iyi byrler. Birok su rnnden daha evcildir. Birok yan rn ve hazr yemler kullanlabilir. Tilapya bal retiminin avantajlar: retimi zorlatran engellerin daha az olmas ve maliyetlerde d Pazarn genilemeye devam etmesi Pazar fiyatlarnn deimemesi Eitimli, tecrbeli yetitiriciler, ileyiciler ve pazarda faaliyette bulunanlarn artmas Dk scaklk dnda evresel etkenlere kar dayankl olmas Dinsel adetlerle tketiminin kstlanmamas Ayrca dier trlerden sazann pazar snrldr. Salmonid ve karidesler yksek dzeyde balk unu ieren yemlere ve daha yksek su kalitesine ihtiya duyarlar.

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

75

Havuzlarda Tilapya Bal Yetitiricilii

Tilapya yetitiriciliinde ok farkl tiplerde havuzlar kullanlmaktadr. En yaygn fakat etkin olmayan dzensiz hasat edilen ve remenin kontrol edilmedii dk girdili havuzlardr. retim, 500-2.000 kg/ha/yl eit byklkte olamayan balktr. Dier bir havuzda retimin kontrol edilmedii, dzenli hasat edilen ve gbrelenen havuzlardr. retim 3.000-5.000 kg/ha/yl eit olmayan byklkte balktr. Daha fazla retime ulaabilmek stoklama ve ynetime daha fazla yatrm yapmay gerektirir. Monoseks balk stoklanrsa, dzenli gbrelenir ve tamamlayc yemleme yaplrsa retim 8.000 kg/ha/yl ayn byklkte balktr. Monoseks balk kullanarak tam besleme ve suyun dzenli deitirilmesi ile 15.000 kg/ha/yl ayn byklkte balk dzeyine ulalabilir.

Kafeslerde Tilapya Bal Yetitiricilii

Kafes yetitiricilii iin en uygun baz tilapya trleri ya da hibritleri unlardr: Nile tilapya (Oreochromis niloticus), mavi tilapya (Oreochromis aureus), krmz Florida tilapyas (Oreochromis urolepis hornorum dii X Oreochromis mossambicus erkek) ve bu trler ile hibritler arasndaki melezlerdir. Tilapya balklarnn kafeslerde yetitiriciliinin avantajlarndan en nemlisi tilapyalarn reme dngsnn kafeslerde bozulmasdr. Havuz yetitiriciliinin glklerinden olan ar oalma ile planlanan stok younluunun bozulmas ve populasyona yeni katlan gen bireylerin yeme ortak olmalar sonucu bymenin yavalamas gibi sorunlar olmadndan kafeslerde kark cinsiyetdeki populasyonlarn (dii-erkek) yetitiricilii yaplabilmektedir. Stoklama younluu evresel artlara bal olarak 25-50 kg/m3dr. Denizlerde tilapya yetitiriciliinde, yavrular tatl sudan deniz suyuna birka gn sresince altrlmal daha sonra kafeslere stoklanmaldr. Deniz suyunda tilapyann elle muameleye hassasiyeti daha fazladr. Parazit ve hastalklarn kontrol iin SIRA SZDE balklar hrpalanmamaldr. Ayrca deniz suyunda karlalan sorunlar; a kafeslerin biyolojik kirlilii, korozyon ve dalgalarla gelen hasarlardr. Bunlarn dnda ynetimleri tatl su kafes sistemindeki yetitiricilik ile benzerdir. Balklara verilen rasDNELM yon besleyici olmal ve vitaminlerle, mineralleri iermelidir. Protein ierii; 1-25 g arlndaki tilapyalar iin % 32-36, daha byk balklar iin % 28-32 olmaldr. S O R U Yksek kaliteli yemler ile yem dnm oran 1,3e kadar drlebilir. Genellikle yem dnm oranlar 1,5-1,8 arasnda deimektedir. Su rnleri yetitirmeye karar veren bir kiinin tr seiminde tilapya baln SIRA SZDE tercih etme nedenleri neler olabilir? SIRA SZDE
DKKAT

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Youn Tank Yetitiricilii

SIRA SZDE DNELM

DKKAT SIRA SZDE

SIRA SZDE SIRA SZDE

DNELM DNELM AMALARIMIZ S O R U S O R U

D N Enk LM Youn tank yetitiriciliinde ar remeye ilikin problemler yoktur. erkekAMALARIMIZ lere blge/alan oluturmak iin yer yoktur. Srekli su salanmas gereklidir. Suyun S O R U her 1-2 saatte deitii tanklarda en fazla stoklama oran 25-50 kg/m3dr. HavalanS O R U drma ile bu oran 70 kg/m3 ve oksijen takviyesi ile 150 kg/m3e ykseltilebilir. OrtaK D K TKA lama 50 g arln zerindeki balklar % 30-35 kuru protein ieren yem A TPile beslenir.

KD KTK A AT P
DKKAT

SIRA SZDE Polikltr yetitiricilik bir yetitirme nitesinde iki veya daha T Efazla L E V Z trn Y O N birlikte SIRA SZDE yetitirilmesidir. Polikltr yetitiricilikte monokltre gre daha fazla verim salanr. Kanal yayn, tilapya, sazan vb. balklarla polikltr yetitiricilik yaplabilir. AMALARIMIZ

Polikltr Yetitiricilik

DKKAT

SIRA SZDE TELEVZYON SIRA SZDE AMALARIMIZ AMALARIMIZ NTERNET K T A P K T A P TELEVZYON TELEVZYON

http://www.tarim.gov.tr/uretim/Su_Urunleri,Sazan.html

AMALARIMIZ NTERNET K T A P

K 185 T A s. P Atay, D. ve elikkale, M.S. 1983. Sazan retim Teknii. San Matbaas, TELEVZYON TELEVZYON

NTERNET NTERNET

NTERNET NTERNET

76

Su rnleri

zet
A M A

Yetitiricilii yaplan i su balklarnn genel zelliklerini tanmlamak. Yetitiricilii yaplan trler, doal yaam ortamlar kopyalanabilen, retimdeki kritik aamalar (yumurta alm, besleme zellikleri gibi) zmlenmi trlerdir. su balklarnn yaadklar suyun scakl, tuzluluk derecesi, beslenme alkanlklar, yaam evreleri, yumurtlama dnemleri ve ekilleri, yumurtalarnn nitelikleri gibi unsurlarn bilinmesi byk nem tamaktadr. Akarsu, gl, baraj gl gibi farkl ortamlarda yksek miktarda yetitiricilii yaplabilecek i su balklarnn retim dngleri her ynyle bilinmektedir. su balklardan yapay yumurta alm tekniklerini sralamak. Yumurtann gelimesi ve spermann kalitesini; baln genetik yaps, ya, bykl, yemin kalitesi ve evresel faktrler etkilemektedir. reme dnemini etkileyen faktrler ise balk tr, baln genotipi, k, suyun hareketi, su scakl ve damzlk baln salk durumudur. Alabalklarda saarak, karnn yarlarak ve hava basnc ile yumurta alm gerekletirilirken, sazan ve yayn balklarnda doal yumurtlatma, saarak yumurta alm, tilapya balklarnda ise genellikle doal yumurtlatma ile yumurta alnmaktadr. Sazan ve yayn balklarnda hormon enjeksiyonu ile balklarda gonadlarn normalden daha ksa zamanda gelimesi salanarak doal yumurtlama periyodundan nce kontroll olarak yumurta temin edilebilmektedir. Kulukadan k orannn

A M A

byk lde evresel artlara bal olmas nedeniyle kuluka yntemleri byk nem tamaktadr. Yumurtalarn almasnda kullanlan kulukalklar yusenko veya kaliforniya, vertikal, zuger iesi veya yalak tipi gibi ok deiik ekillerde ve eitli materyallerden yaplabilmekte, baln zelliine gre de farkllk gsterebilmektedir. Bununla birlikte her kulukalk sisteminde kuluka periyodu boyunca scaklk sabit tutulmal, kuluka sistemine giren su yava hareket etmeli, filtre edilmi su kullanlmal ve su yksek seviyede oksijen iermelidir. Her balk tr iin gerekli uygun scaklk dzeyine, aydnlatma younluuna ve stoklanacak yumurta miktarna dikkat edilmelidir. Yavru dnemimde az aklna uygun yem verilmesi btn balklarn yetitiriciliinde baar orann artracaktr. Larva, yavru ve sofralk balk retiminde temel ilemleri ve ilkeleri sralamak. Yetitiricilii yaplan i su balklarnn kuluka periyodundan sonra, larva, yavru ve sofralk balk dnemlerindeki gereksinimleri trlere bal olarak deiim gstermektedir. Gerek yemleme gerekse ortam koullar asndan trlerin fizyolojisine bal olarak farkllklar bulunmaktadr. Trlere zg olarak, su zellikleri, stoklama younluklar ve yem ierikleri deimektedir. Yetitiricilik yaplacak ortama gre en uygun trn seilmesi baar orann artrmaktadr. Yetitiriciliin kuluka ve larva periyodundan sonraki aamalarnda temel kriterler, doru besleme ile uygun su ortamnn salanmasdr.

A M A

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

77

Kendimizi Snayalm
1. Alabalklarla ilgili aadaki bilgilerden hangisi dorudur? a. Souk su balklardr. b. Ilk su Balklardr. c. Scak su balklardr. d. Denizlerde yumurta brakan scak su balklardr. e. Denizlerde yumurta brakan lk su balklardr. 2. Oreochromis niloticus tr tilapya balklarnn remelerine ilikin aadaki bilgilerden hangisi dorudur? a. Yumurta ve larvalar erkek aznda tar. b. Havuz dibine yuva yapar, yumurta ve yavrular burada korur. c. Yumurta ve larvalar diiler aznda tar. d. Yumurtalarn otlar zerine brakr. e. Yumurtalarn denizlere brakr. 3. Yayn balklarnn beslenme tarz aadakilerden hangisidir? a. Omnivordur. b. Herbivordur. c. Karnivordur. d. Plankton yiyicilerdir. e. Suyu szerek kk partikll besinleri deerlendirebilirler. 4. Aadakilerden hangisi yumurtann gelimesi ve spermann kalitesini belirleyen faktrlerden deildir? a. Ik, scaklk gibi evresel faktrler b. Genetik yap c. Baln ya ve bykl d. Yem kalitesi e. Kulukalk yaps 5. Aadakilerden hangisi balklarda reme dnemini etkileyen faktrlerden deildir? a. Damzlk baln ya b. Su scakl c. Ik d. Suyun hareketi e. Damzlk baln salk durumu 6. Aadakilerden hangisi Tilapya balnn yetitirilmesinde dier balklara gre tercih edilme nedenlerinden biri deildir? a. Melezleme yaplabilir b. Hormonla cinsiyet dnmne uyumludur c. Su scakl bakmndan seici deildir d. Yetitiricilie hzl uyum salayan balk olmas e. evresel olumsuzluklara kar toleransl olmas 7. Yeni salm bir alabalk yumurtasnda aadakilerden hangisi bulunmaz? a. Yumurta kabuu b. Perivitellin boluu c. Yumurta sars d. ekirdek e. Gz lekesi 8. Sazan balklarnn yumurtalar ile ilgili aadaki bilgilerden hangisi dorudur? a. Yumurtalar demersaldir. b. Yumurtalar pelajiktir. c. Yumurtalar yapkandr. d. Yumurtalar ya damlas ierir. e. Yumurtalar ya damlas iermez. 9. Yayn balklarndan yumurta alm ile ilgili bilgilerden hangisi yanltr? a. Erkeklerin eneleri birbirine dikilir. b. Damzlk iin 4 kg altnda olmayan 6-10 kg olan damzlklar kullanlr. c. Yumurtalarn kulukas iin gerekli su scakl 7-13 C dir. d. Diilerde her kg vcut arlna 3-4,5 mg hipofiz kullanlr. e. Yumurtlama iin optimum su scakl 20-22 C dir. 10. Tilapya ba yetitiriciliinde kullanlan hapalar ile ilgili bilgilerden hangisi dorudur? a. Yetitiricilikte kullanlan yuvarlak tanklardr. b. nce naylon, plastik cibinlik kuma ya da pamuklu adan yaplan kk sabit kafeslerdir. c. Balklarn yakalanmasnda kullanlan kepelerdir. d. Balk yavrularnn beslenmesinde kullanlan bir eit akvaryumdur. e. Yavru balklarn yakalanmasnda kullanlan bir tuzaktr.

78

Su rnleri

Okuma Paras
Biyoteknoloji, teknolojiye dayal uygulamal biyolojiyi kullanan her abaya karlk gelen bir terimdir. Su rnleri yetitiriciliinin birok yn biyoteknolojidir. Su rnleri yetitiriciliinde biyoteknolojinin kullanld alanlardan biri gen aktarm yoluyla transgenetik su rnlerinin retilmesiyle stn zelliklerin artrlmasdr. Bu yntemle, hastala, soua, scaa, dk oksijene dayanabilen, yksek et kaliteli, daha iyi yem deerlendiren, fazla younlua dayanabilme gibi zelliklere sahip bireylerin retilmesi mmkn olmaktadr. Ayrca trlerin ve nesillerin korunmas, istenen zelliklerin ortaya karlp kt olanlarn yok edilmesine ynelik yntemlerde gelitirilmitir. Birok su rnnn mr remelerine bal olarak ok ksadr. (Salmon, alabalk vs.) ama remeleri engellendiinde mrlerinin uzatlmas mmkndr. Daha fazla arlk kazanarak, ekonomik deerleri artrlabilmektedir. Bunlardan biri gnmzde su rnlerinde ticari boyut kazanm olan cinsiyet kontroldr. Dolayl olarak hormon kullanlarak tamamen dii yavrular retilebilmektedir. Bu teknikte tketime sunulan balklarn hibirine direk hormon uygulamas yaplmamaktadr. Yumurtalar kuluka edilen balklar yumurtadan ktktan sonra ilk yem almaya balad dnemde 17-Methyltestosteron (MT) gibi erkeklik hormonu ilave edilmi yem ile beslenerek dii bireyler erkee dntrlebilmektedir. Bu bireyler genotipik olarak dii, fenotipik olarak erkek olmaktadr. Bu erkeklerle dllenen yumurtalardan %100 dii yavru elde edilmektedir. Bu tr retim reticiye diilerin erkeklere nazaran daha hzl gelimesi, erkeklerin cinsi olgunlua erken ulamas (genellikle 1 ya ve zeri) enerjilerinin byk bir ksmn cinsiyet rnlerine harcamas ve dolaysyla bymenin azalmas, diilerin cinsi olgunlua daha ge ulamas (genellikle 2 ya ve zeri), bu nedenle enerjilerinin byk bir ksmn bymeye harcamas, erkeklerde cinsiyete bal farkllama (rnein enenin kvrlmas, rengin koyulamas) nedeniyle pazar deerinin dmesi, diilerin fileto orannn daha yksek olmas, tamamen dii poplasyonlarda, kark poplasyonlara nazaran zellikle havuz iinde yaralanmalarn yol at hastalk riskinin daha az olmas, spesifik rnlerin retiminin yaplabilmesi (r: havyar retimi), dii ve erkek orannn kontrol altnda tutulmas, erkek balklarda erken ergenlik problemlerini zmlemesi gibi avantajlar sunmaktadr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Su Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Su Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Su Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Balklar retim Teknii blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Balklar retim Teknii blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Balklar retim Teknii blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Balklar retim Teknii blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Su Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Balklar retim Teknii blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Balklar retim Teknii blmn tekrar gzden geiriniz.

2. c

3. c

4. e 5. a 6. c 7. e 8. c

9. c 10. b

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Bilinli ve dengeli beslenmenin neminin artmas ve insanolu tarafndan bu konunun tamamyla benimsenmi olmas balk tketimini artrmaktadr. Ancak denizlerden, gllerden ve okyanuslardan avlamayla yakalanacak miktar da st snra yaklam durumdadr. Bu nedenle, balk retiminin yetitiricilik yoluyla takviyesi gereklidir. Yetitiricilik hem su rnleri retimini artrmakta hem de yeni bir i kolu oluturarak istihdam salamaktadr. Bunun yan sra, yok olma tehlikesiyle kar karya kalan balk trlerinin retimi, balklandrma almalar gibi nedenler bakmndan da su rnleri yetitiricilii zorunlu hale gelmitir.

4. nite - Su Balklar Yetitiricilii

79

Yararlanlan Kaynaklar
Sra Sizde 2 Damzlk seimi, bir iletmede en fazla zen gsterilmesi gereken konular arasndadr. Yetitirici damzla ayraca balklarn hzl bymesine, yemi iyi deerlendirmesine, hastalklara kar dayankl olmasna, dzgn vcut formuna sahip olmasna, vcut deformasyonlar bulunmamasna, yksek reme verimliliinde olmasna, yumurta saysnn uygun olmasna, yumurta formunun dzgn olmasna ve cinsi olgunlua ge ulam olmasna dikkat etmelidir. Uygun zellikler tamayan balklar damzlk olarak sememelidir. Sra Sizde 3 Doal ortamlarda avclk ile yaplan ar avlamann balk stoklarna verdii zararn sonular nesli tkenmekte olan balklarda grlmektedir. Balk yetitiriciliine kar olan yksek talebin artmas, doadaki yavruya baml yetitiricilik sistemlerinin karl olmas, yldan yla kk yavrularn yakalanmasn artrmaktadr. Henz yapay retim teknikleri zlememi balklarn stoklar gnden gne azalmaktadr. rnein ylan bal yetitiricilii doadan yavru yakalamaya baml bir yetitiriciliktir. Karl bir retim ekli olduu iin yllarca doadan yavru yakalanm, cinsi olgunlua eriecek balk stoklarnda azalma nedeniyle doadaki yavru miktar da azalmtr. Bugn o blgede hi avclk yaplmad takdirde 10 yl ierisinde doal dengenin tekrar kurulaca belirtilmektedir. Ayn sorun orkinos balklarnda da mevcuttur. Bunun tek aresi de retim tekniklerinin gelitirilmesi olarak grlmektedir. letme asnda doadan yavru yakalanmas deerlendirilecek olursa, avclkla her yl istenilen miktarda yavru temin edilmesi mmkn olmayabilir. Yatrm yapm bir reticinin havuz veya kafeslerini bir dnem bo brakmas da reticiye byk zarar verecektir. Doadan yakalanan yavrularn kk olmas, dolaysyla tr ayrmnn yaplamamas, baka trlerin de bu yavrular arasnda bulunmas yetitiricilikteki verimi drecektir. Ayn durum doadan yumurta toplanmas durumunda da ortaya kar. Sra Sizde 4 Tilapya bal su scakl uygun su koullar saland takdirde yetitiricilik iin tercih edilebilen bir balk trdr. retiminin zor olmamas, retim maliyetinin dk olmas, geni pazara sahip olmas, pazar fiyatlarnn genel olarak sabit olmas, dk su scakl dnda evresel etkenlere kar dayankl olmas gibi nedenler bu trn avantajlar arasndadr. Ancak, tilapyann istedii su scakl bakmndan seici olmas, dier trlerle rekabette geri kalmasna neden olmaktadr. Atay, D., Bekcan, S., (2000). Deniz Balklar ve retim Teknii. Ders kitab:468, Yayn No: 1515, Sayfa:1396, ISBN: 975-482-517-3, A.. Basmevi. 2000. Atay, D. ve elikkale, M.S., (1983). Sazan retim Teknii. San Matbaas, 185 s. Atay, D., Aydn, F., Yavuzcan, H., (2002). Su rnleri Yetitirme lkeleri. Ders kitab:481, Yayn No: 1528, Sayfa:1-271, ISBN: 975-482-568-8, A.. Basmevi. Bocek, A., Introduction to Oreochromis niloticus Fingerling Production Systems. http://ag.arizona.edu/azaqua/AquacultureTIES/pub lications/ (eriim tarihi 2001), International Center for Aquaculture and Aquatic Environments Swingle Hall Auburn University, Alabama 36849-5419 USA Bocek, A., Introduction to Tilapia Culture. http://ag.arizona.edu/azaqua/AquacultureTIES/ publications/ (eriim tarihi 2001), International Center for Aquaculture and Aquatic Environments Swingle Hall Auburn University, Alabama 368495419 USA Bocek, A., Net Enclosure System For Oreochromis niloticus Fingerling Production. http://ag.arizona.edu/azaqua/AquacultureTIES/pub lications/ (eriim tarihi 2001), International Center for Aquaculture and Aquatic Environments Swingle Hall Auburn University, Alabama 36849-5419 USA. Bocek, A., Oreochromis niloticus Fry And Fingerling Production in Tanks. http://ag. arizona.edu/azaqua/AquacultureTIES/publications/ (eriim tarihi 2001), International Center for Aquaculture and Aquatic Environments Swingle Hall Auburn University, Alabama 36849-5419 USA. Halver, J.E., (1972). Fish Nutrition. Academic Press. Inc.111 Fifth Avenue, New York, p 713 Pillay, T.V.R., (1990). Aquaculture. Principles and Practices. Cambridge: Fishing News Books, The University Press. Shepherd, J. & Bromage, N., (1992). Intensive Fish Farming. Blackwell Scientific Publications, Oxford, England. 416 pp. Stickney, R. R., (1994). Principles of Aquaculture. John Wiley, 502 p, New York. Tekeliolu N., (2005). Su Balklar Yetitiricilii. Sayfa: 1-278, ISBN: 975-8561-45-6 Nobel Kitapevi, Adana. Woynarovich E. and Horvath L., (1980). The artificial propagation of warm water fin fishes- a manual for extension. Fao. Fish. Tech. Pap-1, 183 p.

5
Amalarmz
Kefal Bal Salmon Bal Mersin Bal ipura Bal Levrek Bal

SU RNLER

Bu niteyi tamamladktan sonra; Yetitiricilii yaplan deniz balklarnn genel zelliklerini tanmlayabilecek; Damzlk ve yavru temini ile yapay yumurta alm tekniklerini aklayabilecek; Yetitiricilii yaplan balklarn kuluka yntemlerini karlatrabilecek; Deniz balklar larva, yavru ve sofralk balk retiminde baar orann etkileyen faktrleri sralayabilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
Mercan Bal Sarkuyruk Bal Orkinos Bal Ylan Bal

indekiler
GR YETTRCL YAPILAN DENZ BALIKLARININ GENEL ZELLKLER DAMIZLIK VE YAVRU TEMN LE YAPAY YUMURTA ALIM TEKNKLER KULUKA YNTEMLER LARVA, YAVRU VE SOFRALIK BALIK YETTRCL

Su rnleri

Deniz Balklar Yetitiricilii

Deniz Balklar Yetitiricilii

GR
Denizlerde bulunan doal su rnleri stoklarndan maksimum yararlanma dzeyine yaklalm olmas; birok trn doal veya avclk yoluyla retiminin artan talebi karlayamamas; 200 millik Mnhasr Ekonomik Blge ilanlarnn balk avclnda kstlamalara neden olmas; ak deniz balklnn giderek pahal bir ekonomik faaliyet haline gelmesi; deniz kirlilii ve ar avclk gibi nedenlerle doal balk stoklarna zarar verilmesi, baz trlerin yok olma tehlikesiyle kar karya gelinmesi, bu trlerin stok takviyesine gerek duymas; su rnlerinin beslenmede ki nemini kavrayan toplumlarda sadece av sezonunda deil btn yl iin talep olumas gibi nedenlerle yetitiricilik nemli hale gelmitir.
Mnhasr Ekonomik Blge: Ayn denize kys olan devletler arasnda deniz kullanm hakk olarak belirlenen lke denizi snr.

YETTRCL YAPILAN DENZ BALIKLARININ GENEL ZELLKLER Kefal Bal

Mugil cephalus, Mugil chelo, Mugil capito, Mugil saliens, Mugil auratus, ve Mugil labeo trleri Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadenizde yaygndr. Tuzlu, ac ve tatl sularda tropik ve lman blgelerde ok geni s (3,5-35 C), tuzluluk ve oksijen aralklarnda yaayabilen balklardr. Baz trleri tuzluluun 75e kadar ykseldii sularda yaayabildii gibi, tuzluluun 5in altnda olduu tatl sularda da yaayabilmektedir. Beslenme alkanl omnivordur, bir baka deyile kabuklu, yumuakca gibi hayvansal, yosun gibi bitkisel gdalarla beslenirler. Bununla birlikte larva dneminden, yavru dnemine kadar karnivor zellik gstermektedirler. Kefaller beslenmek iin denizlerin ky kesimlerine, ac sulara ve tatl sulara g ederler. remek iin ise denizlere g ederler. Bu nedenle katadrom balklardr. Kefal balklar 100-150 m derinlie kadar olan deniz suyunda yumurta brakrlar. Kresel ve saydam bir grnmde olan yumurtalarn aplar 1 mm civarndadr. Yumurta kabuu przldr. Yumurtalarnda bir veya birka ya damlac bulunur. Yumurtalar pelajik olup 4-5 gn ierisinde alr. Larvalar 6 veya 7 gnlk olunca besin kesesi kaybolur. Laboratuar artlarnda M. capito yumurtalar, 22-23 Cde 36-44 saatte gelimi ve almtr. Yaplan almalarda M. cephalus yumurtalarnn 20-22 saat sonra kuluka teknesinin dibine ktkleri tespit edilmitir.

Omnivor: Hem hayvansal kkenli hem de bitkisel kkenli besinlerle beslenen canllar.

82

Su rnleri

Sularmzda yaayan kefaller deiik yalarda cinsi olgunlua gelirler. Kk boylu olan, M. labeo ve M. saliensin erkekleri 3-4, diileri 5-6 yalarnda cinsel olgunlua ularlar. Daha byk boylu olan M. chelo, M. auratus ve M. cephalusun erkeklerinin 6-7 yanda, diilerinin ise 7-8 yanda cinsel olgunlua geldii bildirilmektedir. Yumurta verimleri trlere gre farkl olmakla beraber 1,5 kg arlndaki bir M. cephalus iin ortalama 1-1,5 milyon arasnda deimektedir. Yetitiricilie en uygun trler Mugil cephalus, Mugil capitodur. Tuzlu, ac ve tatl sularda ina edilen havuz ve dalyanlarda, ekstansif ve yar entasif yetitiricilii yaplmaktadr. lkemizde avclkla elde edilen retim miktar yksek olduundan gnmzde yetitiricilii tercih edilmemektedir.

Mercan Balklar
Mercan balklarndan Pagrus major tr (krmz mercan) daha ok Japonyada yaygn olarak yetirilmekte, yetitiricilikte sarkuyruk yetitiriciliinden sonra ikinci sray almaktadr. Scak ve tropikal blgelerde tuzlu sularda nadiren ac sularda yaayan demersal balklardr. Besinlerini omurgaszlar, kurtlar, yumuakalar, kabuklular ve balklar oluturur. Beslenme alkanl karnivordur. Krmz mercanlar, 15-22 C su scaklnda Haziran aynda ve gn batmnda yumurtlar. Olgun yumurta yaklak 1,2 mm apnda olup 0,25 mm apnda ya damlas ierir ve pelajiktir. Yumurtalar yapkan olmayp ayr ayr yzerler. Her kg canl arlk iin ortalama 300 bin adet yumurta verirler. Yetitiricilik ortamnda 18 ayda 600-700 g ularlar. lkemizde Pagrus pagrus (fangri mercan) tr bulunmaktadr. Demersal olan bu tr 18-280 m derinlikte ve 8-29 Cde yaayabilir. Bununla birlikte optimum scaklk 13-26 Cdir. Protogynous hermafroditizm bulunmaktadr. Cinsiyet deiimi belirli bir ya ve byklkle ilikili olmayp, yaplan almalarda 3 yandaki bir baln %11i dii iken %77sinin erkek olduu belirlenmitir. reme Mart ve Mays aylarnda su scakl 15-19 Cde gereklemektedir.

Protogynous hermafroditizm: lk nce dii daha sonra erkek cinsiyetin grlmesidir.

Mersin Bal
Mersin balklar Acipenseridae familyasna (ekil 5.1) giren iki (Huso ve Acipencer) cinsi Karadenizde bulunur. Anadrom balklardandr. Baz trlerin 100 yl yaad belirtilmektedir. Cinsi olgunluk yann Acipenser ruthenusda 10-20 yl, Acipenser gldenstadtide 8-17 yl olduu belirlenmitir. Mays aynda yumurtlayp, denize dnerler. Yumurtlama, nehirlerin 1-10 m derinliklerinde scakln 12-17Cye ulat hzl akntl ve taban akll olan yerlerde olur. Yumurta ap trlere gre 1-3 mm arasnda olup rengi koyu griden siyaha kadar deiir. Yumurtalar demersal ve yapkandr. Trlere ve su scaklna bal olarak 3-10 gnde, yaklak 90 gn-derecede alrlar.
ekil 5.1 Mersin Bal

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

83

Larvalar 9 mm uzunluunda olup kurbaa yavrusuna benzer. Besin keseleri su scaklna bal olarak 5-16 gn iinde ekilince zooplanktonla beslenmeye balarlar. Daha sonra sinek larvalar, kurtlar ve yumuakalarla beslenerek Temmuz ortalarnda 15 cm uzunlua eriir ve denize doru g etmeye balar. Beslenme alkanl benthophagousdur. Havyar olduka deerlidir. Siyah hayvar bu balklardan elde edilir. lkemizde ar avclk, kirlenme, ky blgelerideki yanl yaplamann etkisiyle yumurtlama ortamlarna ulaamamas nedeniyle nesli tkenmekte olan canllar kapsamna alnm ve avcl yasaklanmtr. Rusya ve ran, bu sorunu yapay yavru retimiyle zm ve retim art salamlardr. Son yllarda havyar ve eti iin yetitiriciliine ilgi artmtr.

Benthophagous: Bentik blge zerindeki canllar ile beslenir.

Sar Kuyruk Bal

Sar kuyruk bal Carangidae familyasna ait hzl yzen, pelajik bir balktr. Bugn sar kuyruk yetitiricilii (Seriola quinqueradiata) Japonyada toplam deniz balklar yetitiriciliinin % 90-95ini tekil etmektedir. Bu balk iin optimum scaklk aral 24-29 Cdir. 9 Cin alt ve 31 Cin st uygun deildir. Su scaklnn 7 Cye dmesi ile yzme anormalleir ve uzun sre bu scaklkta tutulursa lm balar, su scakl 28Cnin zerine ykseldiinde de itah azalr ve 32 Cde lmler balar. Optimum tuzluluk oran 30-36 olup, 16nn altndaki sular yetitiricilik iin uygun deildir. 4 mg/Lden daha fazla oksijenli sularda hareketli olup itahlar iyidir. Daha dk oksijenli sularda itah azalr ve 3 mg/Lnin altnda yzme anormalleir. 1 mg/Lden az oksijenli suda lm balar. Oksijen yetersizliinde nce kafa rengi griye ve sonra beyaza dnr, daha sonra srt rengi alr. lkemizde sar kuyruk bal (Seriola dumerilii) Akdeniz ve Ege denizinde bulunmaktadr. Maksimum 180 cm boya ve yaklak 80 kg arla ulaabilmektedir. Genellikle 110 cm boyunda ve 25-40 kg arlkta grlmektedir. Ayr eeylidir. 11 aya kadar gonadlar ekillenmez. Cinsi olgunlama 3 yanda balar, fonksiyonel reme erkeklerde 4 ya, diilerde 5 yatr. reme dnemi Mays ayndan Temmuza ayna kadar srer. Yaam ortam epipelajiktir. Doal besinlerini uskumru, hamsi, sardalya ve dier omurgaszlar (kalamar vb) oluturur. Kilogram vcut arlna yaklak 100.000 adet yumurta verir, yumurtalar pelajiktir. Yumurtalar kresel biimde 1-1,2 mm apa sahip olup 0,2-0,3 mm ya damlas ierir. A kafeslerde yetitiricilii yaplmaktadr. Fakat lkemizde yapay retimine henz balanlmamtr.

Epipelajik: Yzeyden 200 metre derine kadar fotosentezin gerekletii derinlik.

Kalkan Bal
Trkiyede yetitiricilii yaplan Karadeniz Kalkannn (Scophtalmus (psetta) maeoticu) yaylm alan Karadeniz (zellikle Kuzey-bat, Bat ve Gney-bat kylar) Ege denizi ve Akdeniz (Kuzeybat kylar)dir. Demersal olan bu baln yaam ortamn, 20-70 m derinlikte kumlu ve kark zeminler oluturmaktadr. Optimum su scakl 6-22 Cdir. 2 Cnin altnda ve 28 Cnin zerinde lmler balar. reme iin 8-15 C, byme iin 14-18 C uygun scaklklardr. reme su scaklna bal olarak Nisan-Mays aylarnda gereklemektedir. Yumurtalar pelajiktir. Yumurtadan kan larvalar, 18-25 Cde denizin yzey kesimlerinde bulunur, pelajik olan larvalar zooplanktonla beslenir. Scakla bal olarak deimekle birlikte 40-60 gnde bentik yaama dnen larvalar kk kabuklularla beslenir. Karnivor olan bu balklar kabuklu ve balklar ile beslenir. Arl maksimum 40 kg kadar ular. Bir diiden yaklak 300-500 bin yumurta/kg elde edilmesi mmkndr. Scophtalmus maximus tr dii kalkan balklar 2-3 yanda

Bentik: Tm deniz dibini ieren blgedir. Karnivor: Sadece hayvansal kkenli besinlerle beslenen canllar.

84

Su rnleri

yaklak 2 kg arlkta, erkekleri 2. Ylda 1 kg arlkta cinsi olgunlua ularlar. Kilogram vcut arlna yaklak 1 milyon yumurta verirler. Yumurtalar pelajik olup 0,9-1,2 mm apndadr.

Ylan Bal
Katadrom balk olan Avrupa ylan bal (Anguilla anguilla) yaamlarnn byk ksmn tatl sularda geirir. Cinsi olgunlua 6 yanda ulaan balklar remek iin Sargasso denizine g ederler. G srasnda beslenmezler, vcutlarnda depoladklar ya kullanrlar ve 400-500 m derinlikte, 17 Cde yaklak 7-13 milyon yumurta brakarak lrler. Yumurta ap 0,12 mmdir. Yumurtadan kan larvalar genellikle 5 mm boyunda saydam st yapra eklindedir ve Leptocephalus periyodu olarak adlandrlan bu dnem 2,5-3 yl srmektedir. Mart ile Temmuz aylarnda Sargasso denizinde ok sayda larva (leptocephalli) grlr. Larvalar gndzleri 50 m geceleri 20-30 m derinlikte bulunurlar. Sargasso denizinden pasif hareket ederek akntlarla Aralk-Ocak aylarnda spanya kylarna ularlar. Bu dnemde 2.700-2.800 adedi ancak 1 kg gelir. Larvalar ky eridine ulatklarnda yaprak eklinden ebeveynlerine benzer ekle dnrler. Bu dnemde cam balk veya Elver olarak isimlendirilirler ve boylar ortalama 6-7 cmdir. Su scakl 8 Cnin zerine ktnda geceleri su akntsna ters ynde ve yzeye yakn yzerek tatl sulara girerler (ekil 5.2) Elverler tatl sulara girdikten sonra ortamn rengine uyarak sar ve kahve renkli olurlar. Bu dnemde sar ylan bal olarak adlandrlrlar. Vcutta ya oran % 5-15 arasndadr. Scaklk farkllklarna olduka dayankldr. Kesin olmamakla birlikte 4 ila 10 yalar arasnda ylan balklarnn rengi gm rengine dnr. Bu dnemde gm ylan bal olarak adlandrlrlar ve reme gne artk hazrdrlar. Bu dnemde derinin alt tabakasnda % 25-28 dzeyinde ya toplanr, yanal izgi belirginleir, gzler geniler, burun daralr ve sivrileir, gonad geliimi hzlanr, gda ihtiyac azalr ve sindirim kanal klr. Akdenizde erkek ylan balklar 45 cmye dii ylan balklar ise 100 cmye ulaabilmektedir. Ylan balklar genellikle geceleri istakoz, kurbaa, solucan, bcek ve balk yavrular ile beslenirler, 10 Cnin altnda besin almazlar, buna karlk 25 C de yem alm en fazla olur. Henz ticari boyutta yapay yavru retimi gerekletirilememitir. Yetitiricilii hala doadan yavru yakalamaya baldr. Doadan yakalanan elverlerin durgun su, akntl su, kafes, tnel ve sirkulasyonlu sistemlerle yetitiricilii yaplmaktadr.
ekil 5.2 Ylan balklarnn yaam evresi.
Leptocephalus Tuzlu su Yumurtalar Gmi ylan bal Tatl su Elver

Sar ylan bal

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

85

Salmon Balklar
Salmon balklar (ekil 5.4) Salmo ve Oncorhynchus olmak zere iki cins altnda toplanrlar. Salmonlar anadrom balklardr. Alevin dnemi, yavru ve Parr dnemi tatl sularda geer. Smolt dnemde balk gmms bir renk alr kuyruk yzgeci kenerlar siyahlar. Balk su aknts ynnde yzer ve denizlere g eder. PostSmolt dnemde baln vcudu gmms grnmde, belirgin beneksiz ve incedir. Bir yl sonra grilse olarak nitelendirilen balklar daha ar, yksek srtl ve vcudunun yanlar bir miktar belirgin beneklidir (ekil 5.3). Genel olarak Atlantik Salmonlar sonbahar ve kn, Ekim-Ocak aylarnda, baz nehirlerde ise ubat ve Mart aylarnda yumurtlarlar. Dii balk ilk nce uygun byklkte ve derinlikte akl ile kapl olan ve yeterli akntnn bulunduu bir yumurtlama alan seer. Dii yan dnerek vcudunun aa-yukar doru hareketi ile uygun derinlikte ukurlar kazarak yumurtalarn brakr. Bu arada erkek balk da spermalarn brakarak yumurtalar dller. Yumurtlama ilemi 2-3 gnde tamamlanr ve dii her kg vcut arlna 1.200-2.000 adet yumurta brakr. Yumurtalarn kuluka sresi yaklak 440 gn-derecedir. Yumurtadan yeni kan alevin 3-4 hafta besin kesesi ile beslenir. Besin kesesi ekilince yavru talar ile nehir yata arasndaki bir oyua yerleerek en az enerji tketimiyle akntdan korunur ve zooplankton ile beslenmeye balar.
Yumurtlama Gz lekeli yumurta Tatl su 1-3 yl Keseli larva Smolt (12-16 cm) Parr (4-10 cm)
Alevin: Yumurtadan kan keseli salmon larvasdr. Parr: Yavrunun tatl su yaamndaki son dnemi. Smolt: Denizde yaamak iin gerekli fizyolojik deiimleri (Smoltifikasyon) geiren salmon yavrusuna verilen addr. Post-Smolt: Denizsel yaamnn ilk devresindeki gen bala verilen ad. Grilse: Cinsi olgunlua denizsel yaamnn birinci yln sonunda ulaan balklara verilen ad.

ekil 5.3 Salmonlarn hayat evreleri

Erikin balk (40-100 cm) Deniz Grilse (1 yanda) 1-2 yl

Parr tatl su yaamnn byk ksmn nehirlerin s, akntnn krld ve oksijence zengin ksmlarnda geirir. Smolt dnemine ulama sresi yaz beslenme periyodunun uzunluuna bal olup, baz blgelerde 1 yl ve (yumurtann almasn izleyen ilkbaharda) dier baz blgelerde (Kanada) ise 5-6 yldr. Atlantik Salmon stoklarnn smolt dnemine ulama ya genel olarak ortalama 3 yldr.

ekil 5.4 Salmon bal ve filetosu

86

Su rnleri

Piscivorous: Balk ile beslenen.

Denize g ettikten sonra smolt belirli bir sre ky kesiminde beslenmeye devam eder. Daha sonra ise ak denize geer. Post-Smolt dneminde esas olarak amphipodlar (kk karides benzeri krustacea) ile beslenir. Daha sonraki dnemlerde salmonlar Piscivorous olurlar ve kk balklar ile beslenirler. Bunun yannda krustacea familyasna mensup baz kabuklu su rnlerini de besin olarak tketirler. Atlantik salmonu yetitiricilii en ok yaplan tr olup, en byk retici lke ise Norvedir.

ipura Bal
ipura bal (Sparus aurata L. 1758), genellikle kumlu blgelerde, nehir azlar ve lagnlerde grlr. Tropik, subtropik ve lman kuzey denizlerinde yaylm gsterir. Yaz dneminde s sularda (0,5-9 m) bulunur, k dneminde ise daha derin (35-40 m) sulara g ederler. 2 ve daha zeri yalarda daha derin sularda bulunduklar gzlenmitir. ipura bal (ekil 5.5) 6 C ila 32 C su scaklklarnda yaayabilir, ancak optimal byme scakl 22-25 Cdir. 7-10 C su scaklnda byme durur; 3 Cnin altnda ve 34 Cnin zerindeki scaklklarda lm balar. Tuzlulua tolerans bakmndan ise alt snr 5, st snr 50 olarak belirlenmitir. Karnivor olan ipura bal arlkl olarak krustasea ve mollusklarla beslenir, larva dneminde ise zooplanktonu tercih ederler. Bu balklarda protandry hermafroditizm bulunmaktadr. Yaplan almalara gre ilk 8 aylk balklarda cinsel aktivitenin henz balamad, 1 yanda erkeklik organlarnn gelimesi sonucu bireylerin erkek cinsiyet zellii tadklar, 17.-18. aylardan itibaren cinsiyet dnmnn balad grlmtr. Yumurtlama genellikle 5-25 m derinlikte, 14-19 C su scaklnda gereklemektedir. Yumurta says yaklak kilogram vcut arlna 100-150 bin adet olup, yumurta ekli kreseldir. ap 0,9-1,30 mmdir. 0,236 mm apnda ya damlas ierir ve pelajiktir. Yumurtadan yeni kan prelarvalarda ba, vcuda gre kk, gzler byk ve pigmentsizdir. Az ve ans almamtr. Boyu yaklak 2,6-3,0 mm ve besin kesesi 0,9-1,0 mmdir. Larvalarn aznn almas ve gzlerde pigmentasyonun balamasyla postlarval evre balar. Bu dnemde ba ve vcut hemen hemen ayn yksekliktedir. Boy, 5-6 mmye ulatnda preoperkler dikenler; 7-8 mmye ulatnda nce kuyruk sonra srt ve ans olmak zere tek yzgeler oluur ve 12-13 mmye ulatnda btn yzgeler son eklini alr. Bu evrede melanoforlar tm vcutta enine siyah bantlar oluturacak ekilde toplanmtr. Metamorfoz 28-30 mm boyda son bulur. lkemizde deniz balklar yetitiricilii 1980li yllarda yavrularn doadan yakalanarak pazarlk boya ulatrlmas eklinde ipura yetitiricilii ile balamtr. Takiben yetitiricilik almalar hzl bir geliim gstermi, yumurtadan yavru retme ve damzlk stok elde etme yaygnlamtr.

Protandry hermafroditizm: lk nce erkek daha sonra dii cinsiyetin grlmesidir.

ekil 5.5 ipura bal

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

87

Levrek Bal
Levrek (Dicentrarchus labrax), scakla ve tuzlulua olan tolerans nedeniyle daha ok lagnlerde ve nehir azlarnda bulunur. En youn olarak Akdeniz ve Atlantik Okyanusunun spanya, Portekiz ve Fas kylarnda grlr. lkemizin tm denizlerinde bulunmaktadr. Genellikle tek bana yaayan levrek, yaz sonundan sonra sahillere ve nehirlerin azna doru reme g yapar. Scakla tolerans fazla olan levrek 1 C ila 34 C arasnda yaayabilmektedir. Ancak optimum byme scakl, 22-24 C ve 7-10 Cde ise bymesi tamamen durmaktadr. Levrek bal (ekil 5.6), 4,5 mg/L znm oksijen ieren sularda yaayabilir ancak yetitiricilikte znm oksijenin 7-8 mg/L civarnda olmas istenir. Kilogram arla 300 bin adet yumurta verir. Yumurtalarnn ap 1,2-1,4 mmdir. Yrtc ve etil bir balk olan levrein gen bireylerinin besinlerini eitli krustasealar gammarus gibi amphipodalar, idothea ve ligia gibi isopodalar, crangon gibi kk karidesler oluturmaktadr. Erginleri ise daha ok sardalya gibi balklar, sepia ve loligo gibi cephalopodalar, palaemon, carcinus ve portunus gibi krustasealar tercih eder. 1 m boya ve 12 kg arla ulaabilmektedirler. Erkeklerin diilere oranla daha yava byd saptanmtr. Ilman denizlerde birinci yata byme olduka hzldr. kinci yatan itibaren cinsiyet karakterleri belirginleir. Cinsel olgunluk 3. yata tamamlanr. Levrek balklar ayr eeylidir. Erkek ve dii balklar morfolojik olarak birbirine ok benzemekle beraber, baz ayrc zellikler vardr. Vcudun karn blgesinin arka ksmnda yer alan gonadlarn erkeklerde genital bir aklkla, diilerde ise genital knt ile darya almas ayrc bir zelliktir. Cinsel olgunlua erimemi bireylerde bu yaplar grlmez. reme peryodunda ergin bireylerin karn ksmna bask yaplmas sonucu erkeklerde sperm, diilerde yumurta k ile cinsiyet tayini yaplmaktadr. Levrekte gonadlarn gelimesi souk aylarda olur. Yumurtlama scakl 12-15 Cdir. Yumurtlama Akdenizde Ocak-Mart aylar arasnda gereklemekte ve Atlantik ile Kuzey Denizinde yumurtlama periyodu Nisanda balamaktadr. Levrek balnn yumurtalar kresel ve ap 1,15-1,16 mm olup, ierdii ya damlasnn ap 0,33-0,36 mmdir. Embriyoda siyah pigmentler vardr. Daha sonra sar pigmentler olumakta ve embriyo, ya damlas ve vitells zerinde grlmektedir. Siyah pigmentlerin byk oluuyla trn yumurtalar dierlerinden kolayca ayrt edilebilir. Levrek yumurtalar 151 C su scaklnda dllenmeden 104 saat sonra almaktadr. Prelarva evresinde henz az almadndan beslenme besin kesesi ile olmaktadr. Prelarvalar, 3,5-4,0 mm boydadr. Besin kesesinin ekilmesinden hemen sonra postlarva dnemi balar ve organlarn oluumunun sonuna kadar devam eder. Bu evrede beslenme tamamen dardan alnan besinle salanr. Pullarn oluumu, postlarval evrenin sona erdiini ve genlik dneminin baladn gsterir.

ekil 5.6 Levrek bal

Prelarva: Yumurtadan yeni km olan canllara verilen ad.

88

Su rnleri

Gkkua Alabal
Alabalklar (Oncorhynchus mykiss), ya yzgeli, dili, sular souk olan denizler, gller, nehirler ve akarsularnda bulunan temiz, tatl, berrak sularda kumluk ve akll alanlara yumurtlayan balklardr. lkemizde deniz balklar yetitiricilii ipura ve levrek zerinde younlam olmakla birlikte, son yllarda gkkua alabalnn Karadenizde a kafeslerde yetitiricilii de gittike yaygnlamtr. Alabalklar ile ilgili genel bilgiler, damzlk stok ve kuluka verileri, pazar byklne ulatrma ile ilgili bilgilere tatl su balklar yetitiricilii blmnde daha geni yer verilmitir (nite 4 tekrar gzden geiriniz).

Orkinos
Fusiform: Hava ya da su direncine kar gelimi vcut eklidir.

Pelajik ve karnivor olan mavi yzgeli orkinos (Thunnus thynnus) fusiform vcuda sahip olmas nedeniyle olduka hzl yzen balklardr. 30 yl kadar yaarlar. Besinlerini ringa, tirsi, uskumru gibi sr oluturan balklar ve kalamar, sbye gibi kafadan bacakllar oluturur. 3 m boy ve 650 kg arla ulaabilirler. Kresel olan yumurtalar yaklak 1,02-1,2 mm apndadr. Yumurtalar bir tane ya damlac ierir ve pelajiktir. Doal ortamda Haziran ve Temmuz aylarnda yumurta brakr. 4 yanda cinsi olgunlua ulamaktadr. Ayr eeylidir. Yetitiricilik almalar genellikle doal ortamlardan grgr alar, uzatma alar ve pareketa ile yakalanan yavrularn a kafeslerde besiye alnmas ile yaplmaktadr. Yapay larva retim orannn ok dk olmas nedeniyle (%1-2) Ylan balnda olduu gibi yetitiricilik doal ortamdan temin edilen balk miktarna baldr. Doal stoklarn korunmas iin orkinos bal koruma komisyonlar (ICCAT; Uluslararas Atlantik Orkinoslar Koruma Komisyonu, vb.) kurulmutur. Yetitiricilikte kota uygulanmaktadr. Sizce deniz balklarnn SIRA SZDE genel zelliklerinin bilinmesi yetitiricilikte ne tr katklar salar?

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DAMIZLIK VE YAVRU TEMN LE YAPAY YUMURTA DNELM ALIM TEKNKLER Damzlk S Temini O R U
Yavru retiminde kullanlacak damzlklarn temin edilmesinde yntem bulunmaktadr. lki denizden yakalanm cinsi olgunlua erimi balklardan yumurtann DKKAT alnmas, ikincisi erikin balklarn yumurtlayncaya kadar havuz, tank ve kafeslerde tutulmas, dier yntem ise iletmede yavru dneminden itibaren besleyip bytlen SIRA SZDE balklarn damzlk olarak kullanlmasdr. zellikle havuzlarda yetitirilen damzlklar daha salkl ve daha uysal olduklarndan yumurta alm da o nispette baarldr. Fakat deniz balklarnn cinsi olgunlua gelinceye kadar havuzda tutulmas, beslenmesi AMALARIMIZ ok zor olmakla beraber, ok hassas olan mercan balklar ile baz yass balklar havuzlarda cinsi olgunlua getirilebilmitir. Balklarn biyolojik istekleri dikkate alndnda anadrom zellie sahip olan balklarda, damzlklarn yakalandkK Tve A katadrom P lar ortam, yavru retimini etkileyebilecek nemli bir kriterdir. rnein katadrom bir balk olan kefal balklar denizlerde yumurta brakrlar. Tatl suda yakalanan bir damzlktan salkl alnabilmesi iin bu yakalanan damzln belirli bir sre T E L E V Z yumurta YON tuzlu suda tutulmas, yumurtlama ortamna altrlmas gerekmektedir. Anadrom zellie sahip damzlk salmonlar ise yetitiricinin tercihine bal olarak denizden alnarak adaptasyona tabii tutulmadan salabilir veya istenildiinde damzlklar sam N T E Rkulukahaneye NET dan bir ay nce alnr ve tatl suya adapte edildikten sonra salr.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

89

Damzlk balklarn yakalanmasnda evirme alar, uzatma alar, voli alar, dalyanlardaki kuzuluklar, paraketa ve olta takmlar kullanlabilir. Paraketalarla avlanan analarn ok strese girmedii ve yaama yzdesinin fazla olduu gzlenmitir. A ve buna benzer av aralar ile avlanan balklarda yaralanmalara bal olarak eitli mantar ve paraziter hastalklar nedeniyle %90n zerinde lm grlmektedir. Bu sebeple a ve benzeri av aralarnn kullanlmas pek tercih edilmez. Olta ve paraketa ile yaplan avclkta yaralanma sadece az blgesinde olduundan yaama orannn daha yksek (yaklak %70) olduu belirlenmitir. Kullanlan paraketalar ve oltalar analarn canlln korumas ve strese girmesini engellemek iin bir saatten fazla suda braklmazlar. En verimli avlama zaman 04-08 saatleri arasdr. Paraketa kullanrken, doadaki balklarn yumurtalarnn olgunlam olmasna dikkat edilir. rnein kefallerde 50 cm boylarnda 1 ile 1,2 kg arlnda 4 yal kefaller seilir. ipura balklarnda seilen analarda canl arlk diide 0,8-3 kg, erkekte 0,4-2 kg arasnda olmaldr. Levreklerde ana olarak kullanlabilecek balklarn 0,5-4,5 kg arasnda ve salkl olmas istenir. Doadan yakalanan damzlklar henz yumurtlama olgunluuna erimemilerdir. Seilen damzlklar eer denizden yakalanmlarsa deniz suyu, eer tatl suda yakalanmlarsa tatl su bulunan ve oksijen ile doldurulan kaln plastik torbalar ile kulukahanelere getirilirler. Ana balklar nce adaptasyon havuzuna alnr, yumuak, taze besinlerle bir ay beslenir. Verilecek yem miktar su scakl ve havuzdaki balk arlna gre hesaplanr. Bu sre iersinde karantinaya alnp hasta olanlarn hemen ortamdan uzaklatrlmas gerekmektedir. Ayrca zerlerinde tadklar hastalk etkenlerini (parazit, mantar, bakteri vb) uzaklatrmak iin dezenfektan maddeler ile banyo yaptrlmaldr. Analar, iletmedeki balklar arasndan ayrlyorsa morfolojik ve fizyolojik adan uygun yapda ve hastalk belirtisi tamayanlar seilmelidir. Yumurta alm iin ayrlan balklar stresten uzak tutulmal ve iyi beslenmi olmaldr. Ayrca spermalarda yksek dlleme yetenei bulunmaldr. Balklar itinal bir ekilde tanmaldr. Damzlklarn cinsiyet rnlerini tad ve hassas bir dnemde olduu akldan karlmamaldr. Balklarn byklklerine uygun tama gereci kullanlmaldr. rnein mersin balklar damzlklar byk olduundan 2 m uzunluunda ve 1,5 m eninde branda bezinden yaplm hamaklarla tanabilir. Daha kk boyutta olan damzlklarn tanmasnda a kepeler kullanlabilir; kepelerin damzlk balklara zarar vermiyecek yapda ve malzemelerden yaplmas gerekir. Ana balklarn yerletirilecei havuzlar kanal veya dikdrgen ekilde, beton veya topraktan yaplabilir. Ayrca deiik materyallerden yaplm tanklar ve kafesler bu ama iin kullanlabilir. Balk trnn biyolojik isteklerine gre ortamn daha nceden hazrlanmas gerekir. Havuzlarda yeterli su sirklasyonu olmaldr. Tama ortam ile konulacak ortam arasnda scaklk ve dier su parametreleri bakmndan fark olmamaldr. rnein 3 C derecelik scaklk fark balklarda ok etkisi yaparak damzlk balklarn zarar grmesine hatta lmne sebep olabilir. Ana balklar erkek ve dii olarak ayr ayr stoklanr. Havuzlara stoklama younluu baln trne bal olarak deiir. rnein ipura analarnda 1,5-3,0 kg/m3, levrek analarnda 2 kg/m3 orannda stoklama yaplabilir.

Doal Ortamdan Yavru Toplanmas

Doal ortamdan yavru toplanmas ekolojik dengeyi bozmas ve youn olarak toplanan yavrularn yok olma tehlikesi nedeniyle yasaklanmtr. Yetitiricilik iin yav-

90

Su rnleri

rularn doadan temin edilmesi gvenilir bir yntem deildir. Her yl istenilen miktarda yavru temin edilemeyebilir. Ancak baz deniz bal trlerinin yetitiriciliinde doadan damzlk temininde olduu gibi doadan evirme alar, uzatma alar, voli alar, dalyanlardaki kuzuluklar, paraketa ve olta takmlar kullanlarak yavru yakalanabilir. Bu durumu en iyi rnekleyen balk ylan baldr.Ylan balnn yetitiriciliinin doadan yavru yakalamaya baml olmas nedeniyle yavru yakalama bu yetitiricilik iin olduka nemlidir. Bu nedenle ylan bal yavrularnn nehir azna geldii mevsim ve blgelerin ok iyi bilinmesi gerekir. Genellikle ylan bal elverleri Kasm sonu ile Nisan arasnda nehir azlarnda grlrler. Yavrular nehir azlarna hava kararnca saat 19-21 arasnda ve suyun ykseldii zamanlarda gelir. Yavrularn toplanmasnda torba alar kullanlabilir. Bir iki kilometrelik nehirlerde yavrular gaz lambas ile cezbedilerek kepe alarla toplanr. Yakalanan yavrular souk havada braklmadan hemen tanklara yerletirilir. Doadan damzlk temininde olduu gibi doadan yakalanan yavrularn nakil ve ortama adapte edilmesinde yaplmas gerekenleri u ekilde zetleyebiliriz. Yakalanan yavrular derhal kovalarla tama tankna alnr. Devaml oksijen verilir. Eer balklar tuzlu suda yakalanan katadrom bir balksa ve tatl suda yetitiricilik yaplacaksa, tanklara yavrularn yakaland yerdeki su ile tatl su eit miktarda konularak yava yava tatl suya almalar salanr. Tank iinde yavrularn skk olmamasna dikkat edilmelidir. Tuzlulukta veya su scaklnda ani deime yavrularn lmne neden olur. 3 Cden fazla scaklk fark yavrularda ok etkisi yapar. Yavrularn yetitirme ortamna stoklanmadan nce dezenfektan maddelerle banyo ettirilmesi zerlerindeki parazit, mantar, bakteri vb. hastalk etkenlerini ortamdan uzaklatracaktr. Ayrca yavrularn boylanmas kanibalizmin nlenmesini ve uniform bir retimin yaplmasn salayacaktr.

Damzlk Balklardan Yumurta Alm

Doal Yumurtlatma
Cinsi olgunlua gelmi damzlk balklar erkek ve dii olarak ayr yumurtlama havuzlarna stoklanr. Yumurta alnacak trn evresel istekleri yapay olarak dzenlenir. rnein havuzlardaki erkek, dii oran 1:1dir. Havuz suyu gnde iki kez deiecek ekilde su verilir. Su scakl ve tuzluluk yetitiricilii yaplan trn isteine gre ayarlanmaldr. Havuzlarn yannda yumurtalarn toplanmasn salayan yumurta toplama tanklar bulunmaldr. Yumurtalar a kepe ile toplama esnasnda, canl yumurtalarn su yzeyinde kalmasn l ve dllenmemi yumurtalarn da dibe kmesini salamak iin havalandrma ve su deiimi durdurulur. Doal yolla yumurta temini, normal yumurtlama dneminde veya fotoperiyotla farkl dnemlerde yumurta eldesinde kullanlan bir yntemdir.

Saarak Yumurta Alm

Sam ynteminde esas olan ana balklarn cinsel olgunlua ulam ve reme hcrelerinin yeterince gelimi olmasdr. Baz balk trlerinde yumurta kanal olmad iin yumurtalar olgunlatklarnda vcut boluuna dklr. Bu balklarda herhangi bir uyarc uygulama yaplmadan balklar salabilir (salmon, alabalk). ki yntemle yumurtalar salr birincisi kuru yntem, ikincisi ya yntemdir. Kuru yntemle dlleme ileminde, yumurtalarn alnmasndan itibaren 1 saat iinde, ya yntemle 5 dakika ierisinde dllenme tamamlanmaldr. Ya yntemde su bulunan kaba nce yumurtalar sonra zerine erkein st salr ve kartrlr. Kuru

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

91

yntemde ise yumurtalar ve erkein st kuru bir kaba salr, kartrlr ve su ilave edilir. rnein salmon balklar salmadan nce anestezik zeltiye konularak bayltlr. Anestezi ileminde quinaldine (10-15 mg/L) veya 2 fenoksietanol (40 mg/L) zeltileri kullanlabilir. Genelde birka diinin yumurtalar ayn kaba salr ve erkeklerden birinin ksr olma ihtimali gz nne alnarak iki erkein spermas eklenir ve yapay dllenme ilemi gerekletirilir. Dllenmeyi olumsuz ynde etkileyen faktrlerin banda sam srasnda yumurtalarn ezilmesi, gne nlar ve don olay gelmektedir. Baz balklarda ise yumurta kanal bulunduu iin yumurtalarn istenilen zamanda olgunlamalarnn salanmas iin hormon uygulanr. Damzlk balklar ortama iyi uyum salamlarsa, stres yoksa hormon enjeksiyonu yaplmadan yumurta alnabilir. Yoksa hormon enjeksiyonu gereklidir. Havuzda tutulan balklarda cinsi olgunluk hormonlarla hzlandrlabilir. Hormonlar kas ierisine enjekte edilirler. Gonadotropin, Synahorine ve Macrobin en ok kullanlan hormonlardr. Genellikle tre bal olarak belirlenen dozlar, alnan cevaba gre birka gn enjekte edilebilir. Gonadlarn gelime durumunu saptamak amacyla balklar nce eitli anastezikler (MS 222, Chinaldine, Benzocain) yardmyla bayltlrlar. Kaba salan sperm ve yumurtalar bir ty yardmyla zedelenmeden yava yava kartrlr ve bu kartrma srasnda, kaba bir miktar katadrom balk yumurtalar iin deniz suyu, anadrom balk yumurtalar iin tatl su ilave edilerek dllenme gerekletirilir. Yumurtalar yaklak yarm saat tutularak dllenme ilemi tamamlanr. Dllenmi yumurtalar daha sonra gz akl yumurta apna uygun bir elek ierisinde ykanarak sperm fazlas ve gonad atklar uzaklatrlr.

Karnn Yarlarak Yumurtalarn Alnmas

Sperm ve yumurtalarn olgunlat saptandnda ana balklar hareketsiz hale getirilirler. Baln solunga yarklar zedelenmeden az ve solunga yarklarnn st ksmna geirilen kuvvetli bir iple, ba yukarda olacak ekilde askya alnr. Eer solungalar civarnda kanama varsa, baln bandan aa su dklerek ykanr. Ayn zamanda baln kanayan solungalar civarna peete balanarak kann yumurtalara karmas nlenir. Balk ansnden grtlana kadar dikkatlice kesilir ve yumurtalar plastik kvet ierisine alnr. Ayn ekilde erkeklerden elde edilen st kartrlarak kuru yntemle yumurtalarn dllenmesi salanr.

Hava Basnc ile Yumurta Alm

Bu yntemde 0.15-0.3 atmosferlik basma ve emme kompresr bulunmaktadr. Kompresre ksa ve ince bir lastik boru taklr. Lastiin serbest kalan u ksmna hipordermise enjekte edilebilen bir iine yerletirilir. Spermann alnmasnda takriben 1.5 mmlik sivri ulu bir pipet erkein sperma borusuna 1 cm kadar sokulur. Bir toplama kab ierisine sperma emilmek suretiyle alnr.

Hormon Enjeksiyonu
Balklarda yumurta almn hzlandrmak iin hormon enjeksiyonu uygulanmaktadr. Hipofiz bezi tarafndan salglanan gonadotropik hormonlar ovulasyonda belirleyici bir role sahiptir. reme sz konusu olduunda hipofiz bezinin rol merkezi sinir sistemi ve gonadlar arasndaki ilikileri dzenlemektir. Yumurtlamadan sorumlu olan gonadotropik hormonlarn hipofiz bezindeki konsantrasyonlar yumurtlama sonrasnda ok dk iken, yumurtlama ncesinde ok yksek seviyelerde bulunmaktadr. Yumurtlama g srasnda gonadal gelime srekli olarak salglanan gonadotropin tarafndan ynetilmektedir.

Gonadotropin: Testislerden sperm, overlerden yumurta retmek iin bu sistemleri uyarma kapasitesine sahip hormonlardr.

92

Su rnleri

International Unit (IU): Farmakolojide, farkl biyolojik aktivitelere gre belirlenmi baz madde miktarlarnn addr.

Hormon enjeksiyonuyla balklarda gonadlarn normalden daha ksa zamanda gelimesi salanarak doal yumurtlama periyodundan nce kontroll olarak yumurta temini mmkn olmaktadr. Kullanlan hormonlar; sazan hipofiz bezi zt, salmon hipofiz bezi zt olgunlamann hzladrlmasnda etkili Luteinizing-Releasing Hormon (LRH), olgunlama ve yumurtlama ncesi etkiye sahip Human Chorionic Gonadotropin (HCG), Luteinizing-Releasing Hormon gibi sentetik hormonlar ve Synahorin, memeli hipofiz bezi ztdr. Hormon uygulamalarnda baka balklarn (kefal, mersin bal vb) hipofiz bezleri karlarak kullanlabilir. Balklarn kafatas alarak beynin alt ksmnda bulunan hipofiz bezi karlr, 8 saat saf aseton ierisinde bekletilir. Bu ilem birka kere tekrarlandktan sonra oda scaklnda kurutup kullanlmak amacyla ielerde saklanr. Enjekte edilecek balk iin yeterli miktar hipofiz bezi tartlr Hipofiz enjeksiyonu yaplaca zaman hipofiz havanda un haline gelinceye kadar dvlr. Un haline gelmi hipofiz % 0,7 tuz ieren 3 ml fizyolojik suda eritilerek enjeksiyon iin hazr hale getirilir. Verilecek hormon miktar baln cinsi olgunluuna bal olarak deiir. rnein denizden yakalanan kefal damzlklarna 2,5-6 adet kefal hipofiz bezi zt ile kombine Synahorin ve E vitamini karm enjekte edilir veya yumurta kontrol yaplr. Eer damzlklar yeterince olgunlamamsa hipofiz enjektesi aralkl uygulanr. Birinci enjeksiyon havuza alnmadan itibaren 1 saat iinde uygulanr. kinci enjeksiyon takip eden 24 saat iinde yaplr. Birinci enjeksiyonda toplam miktarn 1/3 ve ikinci enjeksiyonda 2/3 uygulanr. Eer salmon hipofiz bezi zt kullanlacak ise her kg iin 12-21 mg hesaplanr ve 24-48 saat aralklarla iki defada uygulanr. Eer damzlklar tatl suda yakalanmlarsa hipofiz enjektesinden en az 2 hafta veya en ok 2 ay nce tedricen deniz suyuna altrlrlar. Her bir kg iin yarm sazan hipofizi hesabyla birinci enjeksiyon yaplr. 7 saat sonra 1 kg diiye bir hipofiz hesabyla 2. enjeksiyon yaplr. 3. enjeksiyon ise 14 saat sonra kga 2 hipofiz hesabyla yaplr. Diilere nc enjeksiyon yaplrken, erkeklere de yarm hipofiz enjekte edilir. Human chorionic gonadotropin (HCG) kilogram vcut arl iin 60.000 IU (International Unit) iki eit dozda verilir. kinci enjeksiyondan sonra diiler yumurtlamaya hazr duruma gelir. Yass balklar MS-222 ile nce bayltlrlar. Balklara 500 I.U. HCG, Human Chorionic Gonadotropin, enjekte edildikten sonra kuluka tanklarna yerletirilir. Hormon enjeksiyonundan bir gn sonra balklar yumurta brakrlar. Erkeklerin ounluu yakalandklarnda tamamen olgunlam ve salmaya hazr haldedir. Genellikle hormon enjeksiyonuna gerek duyulmaz. Yakalanan balklarn srt yzgecinin altndaki srt blgesine krkbe derecelik ayla enjeksiyon yaplr. Enjeksiyon blgesi ine karldktan sonra ovularak hipofiz eriyiinin dalmas salanr. Btn balklara hipofiz uygulamas yapldktan sonra havuza bol oksijenli taze su verilir. ipuralarda hormon enjeksiyonu genellikle sadece diilere uygulanmaktadr. Hormon en fazla 500 IU HCG/kg canl arlk olarak dorsal yzgecin altndan 45 a ile inenin 4/5ini batrlarak enjekte edilir. Hormon 500 lU HCG/kg olarak 17 1 C su scaklnda uygulanrsa 36-75 saat arasnda yumurta alnabilir. Levreklerde en ok kullanlan hormon olan HCG hormonu, 500, 1.000, 1.500 ve 2.000 IU/kg eklinde artan dozlar halinde enjekte edilmektedir. Hormon, balklarn gonadlar olgunlancaya kadar 2-5 gn aralklarla uygulanmaktadr. Bu ekildeki enjeksiyon sonucu toplam doz, diiler iin 500-5.000 IU, erkekler iin 0-1.500

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

93

lUe ulamaktadr. Hormon verilmeye balandktan 3-5 gn sonra dii analarn karn ksmnda bir ikinlik olumaya balarken erkeklerin vcudunda ise bir deiim grlmez. Ayrca HCG ve Synahorin 500-1.500 lU/kg, Sazan hipofizi 17-35 IU Synahorin/kg ve LH-RH38 mg/kg 1-10 g/kg kullanlabilir. Doal ortamdan yakalanan olgun sarkuyruk damzlklarna 700-1.000 UI of HCG enjekte edilir. Hipofiz enjekte edilmi balklarn gerek ovaryum ve gerekse testisleri trlere ve su scaklna gre deimekle beraber yaklak 37-52 saat ierisinde olgunlatndan bu sre iinde devaml kontrol edilmeleri gerekir. Sizce bir balkta yumurtann olgunlat nasl anlalr?
SIRA SZDE SIRA SZDE

KULUKA YNTEMLER Kefal Balklar

DNELM

DNELM S O R U

Kefal yumurtalarnn kuluka edilmesinde akarsu ve durgun su olmak S Osistemleri R U zere iki sistem kullanlmaktadr. Akarsu sisteminde, yumurtalar suyun devaml akt ve havalandrld bir tanka aslan ince gzenekli a iine yerletirilir. EmDKKAT briyonun gelimesi su scaklna bal olarak deimekle beraber yumurtalar 20,0-24,5 C yaklak 24-35 tuzlulukta 59-64 saatte almaktadr. 18-24 C su SIRAnedenle SZDE kuluka scakl bakterilerin hzl oalmas iin uygun bir ortamdr. Bu yzdesinin artrlmas iin antibiyotik (penicillin 10 IU/ml, streptomycine 0,01 mg/ml) kullanlmaktadr. Durgun su sisteminde; su akntsnn olmad, devaml AMALARIMIZ havalandrlan tanklarda 32 tuzluluk ve 22-24 C yumurtalar kuluka edilir. Her iki kulukalk siteminde de kuluka periyodu boyunca scaklk sabit tutulmal, kuluka sistemine giren su yava hareket etmeli, filitre edilmi ve K su T kullanlmal A P yksek seviyede oksijen iermelidir. Yumurtalarn alma oran % 70-90 arasnda deimektedir.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Mercan Balklar

TELEVZYON

TELEVZYON

Kulukalk olarak deniz suyu sirklasyonu olan 50-100 ton kapasiteli tanklar kullanlmaktadr. Kuluka sistemine giren su filtre edilmeli ve yksek seviyede oksi N T E R N E T 10 derecejen iermelidir. Genel olarak her tona 30-40 bin adet yumurta stoklanr. nin altnda kuluka yaplamaz; bu scaklkta embriyonun gelimesi durur. Kulukalklarda aydnlatma 100-3.000 lks arasnda olmal ve 3.000 lks amamaldr. 33,5 tuzluluk uygundur. 15 C su scaklnda 60 saatte, 18 Cde 40 saatte yumurtalar alr.

NTERNET

Mersin Bal
Dii ve erkek mersin balndan alnan yumurta ve st kuru bir kapta kartrlp zerine su ilave edilerek dier bir deile kuru yntem kullanlarak dllenir. Dllenen yumurtalar yapkan olduklarndan killi toprak ve gnmzde ierisinde doal olarak tanen bulunduran yasz st ile muameleye tabi tutularak yapkanlklar giderilir. Dier kuluka sistemlerinde belirtildii gibi suyun filitreden geirilerek kullanld, su scaklnn sabit tutulduu mekanik bir sistemle havalanmann saland Yusenko tipi kulukalklara veya genellikle kk iletmelerde kullanlan suyun alttan girip yumurtalarn d yzeyini yalayp stten kma prensibine dayanan Kaliforniya tipi kulukalklara yerletirilir. Yumurtalarn alma sresi su scaklklna baldr. Scaklk dtke kuluka sresi uzarken, scaklk arttka kuluka sresi azalmaktadr. Mersin balklarnda bu sre 90 gn-derece olarak be-

94

Su rnleri

lirlenmitir. Dier bir deile 15 C scaklkta 6 gnde yumurtalar almaktadr. Yumurtadan kan larvalar besin kesesi ierirler. Larvalar kepelerle larva tanklarna konurlar. Kuluka dnemi kayplar %20-30 arasndadr.

Sar Kuyruk Bal

Kulukalk olarak dier deniz balklarnda kullanlan deniz suyu sirklasyonu olan tanklar kullanlmaktadr. Deniz suyunun scaklna bal olara ilk blnme dllenmeden 30-40 dakika sonra meydana gelir. Kuluka sresi dllenmeden sonra 23-27 C de 35 saatte 19,8 C de 48 saattir. Hormon uygulanm retimde kuluka oran %60n zerindedir.

Yumurtlatma ve larval yetitiricilik iin yuvarlak 2,7 m3 tanklar kullanlabilir. Tanklar zerindeki aydnlatma younluu 3000 lks zerindedir. Yumurtalarn kulukasnda filitre edilmi antibiyotik ilave edilmi deniz suyu kullanlr ve su scakl 12 C olmaldr. Yumurtalarn kuluka sresi scakla bal olarak deimekle birlikte 85-95 gn-derecedir. Yumurtalar kulukala 2.000 yumurta/L younlukta olacak ekilde yerletirilmelidir.

Kalkan Balklar

Salmon Balklar
Anadrom balklar olan salmon balklar tatl sulara girip yumurta brakrlar. Bu nedenle kltre alnan balklar eer tatl suya transfer edilecekce tatl suya altrlmaldr. Damzlk balklar bir anastezik olan MS 222 ile bayltlrlar. Kuru yntem kullanlarak 4-5 diinin yumurtasna, bir erkek salarak yumurtalar dllenir. Pasifik salmon analar yumurtlamadan sonra lmektedir. Bu nedenle bu balklarn yumurtalar baln karn yarlarak da alnabilir. Bu familyaya ait balklarn yumurtalar demersaldir. Sam srasnda direkt gne na maruz kalmamaldr. Dllenmi yumurtalar temiz suyla ykandktan sonra kuluka sistemine yerletirilir. Deiik kuluka sistemleri kullanlabilir. Yalak tipi kulukalklar, vertikal kulukalklar, silo tipi kulukalklar kullanlabilir. Suyun alttan girip yumurtalarn d yzeyini yalayp stten kma prensibine dayanrlar. Atlantik salmon yumurtalarnda yaklak 245 gn derecede gz lekesi oluur. 510 gn-derecede yumurtalar almaya balar.

ipura Bal
ipura yumurtalar 0,9-1,1 mm apnda ve pelajik yumurtalara sahiptir. Yumurtlama tanklarnda hormon enjekte edilmi damzlklardan alnan dllenmi yumurtalar yumurta toplayclar ile toplanrlar. Yumurtalarnn almasnda kullanlan kulukalklar ok deiik maddelerden ve eitli ekillerde yaplabilmekle birlikte bu ama iin 200-600Llik silindirik tanklar kullanlabilmektedir. Bu kulukalklara litreye 500-2.000 yumurta konulmaktadr. Kuluka tanklarndaki su ise filitre edilmi ve havalandrlm olmaldr. Kullanlacak deniz suyunun tuzluluk oran 36, scaklk 15-20 C olacak ekilde dzenlenmelidir. Bu artlar altnda yumurtalar 50 saat iinde almaktadr. Yumurtadan k oran %75 ile %90 arasnda deiim gstermektedir.

Levrek Bal
ki trn (Dicentrarchus labrax ve lates calcarifer) youn retimi yaplmaktadr. Kuluka tanklarndaki su filitre edilmi ve havalandrlm olmaldr. Kullanlacak deniz suyunun tuzluluk oran 34-35, Optimal su scaklnn ise 13 C olduu kabul edilir.

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

95

Lates calcariferin dllenmi yumurtalar 50 litre kapasiteli ie veya fiberglas tanklara 50-100 bin yumurta olacak ekilde stoklanabilir veya kuluka tanklarna litrede 100 yumurta olacak ekilde stoklama yaplr. Yumurtalar koymadan nce 1 dakika 5 mg/L acriflavine ile banyo yaptrlr. Kulukalkta en iyi k oran 20-30 arasndaki tuzlulukta grlmtr. 26-28 C scaklkta yumurtalar 17-18 saatte almaktadr. lp dibe ken yumurtalar sifonla temizlenmelidir. Kuluka oran evresel arlara ve hormon uyulamasna gre yaklak %40-85 arasnda deimektedir.

Orkinos
Son yllarda talebin artmasna bal olarak ak denizlerde a kafeslerde yetitiricilii nem kazanmtr. Dolaysyla yumurta ve larva retimine ilikin almalar da hz kazanmtr. Yumurta ve yavru retiminde ana problem bulunmaktadr. Birincisi kulukadan sonra ilk 10 gnde lmlerin fazla olmas, ikincisi kulukadan 20 gn sonra kanibalizmin balamas ve ncs yavru dneminde yavru ve gen bireylerin tank ve a duvarlarna arpmalarndan dolay yaralanma ve lmn grlmesidir. Yumurta retimi iin geni ana kafesleri, damzlk balklarn doal ortamlarndaki artlar gz nnde tutularak dzenlenir. Yumurtlama scakl 22-25 C dir. Damzlk balklar bu dnemde taze balk eti ve karma yem ile beslenirler. Yumurtlama gerekletikten sonra plankton kepeleri ile yumurtalar toplanr. Kuluka havuzlarna yerletirilir. Su scakl 15-28 C, tuzluluk 35-37, znm oksijen 5-8 mg/l ve pH 8-8.2 olmaldr. Scakla bal olarak yumurtalar 2-3 gn ierside almaktadr.

LARVA, YAVRU VE SOFRALIK BALIK YETTRCL Larva ve Yavru Yetitiricilii

Kefal Bal
Kulukadan sonra Mugil cephalus larvalar, iinde rotifer, istridye larvas ve artemia vb. canl yem ve algleri barndran fiberglas tanklara transfer edilirler. Bu tr yetitiricilie birlikte yetitiricilik ad da verilir. Ayr yetitirme teknii ise canl yemlerin baka ortamda retildii belirli dnemlerde larvalara ve yavrulara verildii yntemdir. Larvalarn kritik dnemleri, yumurtadan ktan itibaren scakla bal olarak deimekle birlikte 3 ile 4. gnler ve 11 ile 14. gnlerdir. zellikle bu SIRA SZDE gnlerde Larva ve yavrularn beslenmesinde onlarn az aklna uygun canl yemlerin seilmesi yaama orann artracaktr. rnein rotiferlerin daha erken dnemde, artemialarn ise daha sonra verilmesi uygundur. Her D ml suda 400-500 orNELM ganizma olacak ekilde dzenleme yaplr. Larvalar 14 gn kapal ortamdaki tanklarda kalrlar. Tanklarda her L su iin 10 larva konur. Daha sonra dardaki balk S O R U havuzlarna tanrlar. Balk besleme ile ilgili olarak nite 6 Balk Yemleri blmn gzden D geiriniz. KKAT Yumurtadan kan Pagrus pagrus larvalar yaklak 3,5 m3 silindrik tanklara tranfer edilirler. Su scakl 181 deniz suyunun tuzluluu yaklak 39 olacak ekilde dzenlenir. Btn larva yetitirme tanklarnda k, havalandrma ve su yzeyinAMALARIMIZ de oluan ya tabakas sprcs bulunur. Larvalarn tank iinde uygun dalK T A P

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

Mercan Bal

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

96

Su rnleri

mn salamak iin tank zerinde 0 ile 2.000 lks arasnda deien klandrma uygulanmaldr. Kulukadan sonra larva uzunluu 2,5-3,2 mm dir. Birka diet ve kltr yntemi vardr. Yeil su ynteminde sonular olduka iyidir. Besin keseleri ekilip azlar aldktan sonra yaklak 4. gnde beslenmeye balarlar. Genetik yaplarna bal olarak rotiferlerin byk ya da kk boyda olanlar vardr. Larvalarn beslenmesinde rotiferlerin %70i byk tip %30u kk tip te olmas yaama orann artracaktr. Larvalar 4. Gnden 26. Gne kadar gnde 2 defa bu ekilde beslenir. Fitoplankton olarak Chlorella sp. ve bazen Nanochloris sp. kullanlr. Tanktaki rotifer populasyonu mililitrede 2-3 adet olmaldr. Larvalar 35-40 gn yetitirme tanklarnda yetitirildikten sonra denizde kafeslere aktarlrlar. 20mmlik yavrular nce karides veya kylm balk eti, daha bykleri % 55 protein ieren karma yemlerle beslenir. Protein kayna olarak beyaz balk unu kullanlr.

Mersin Bal
Anadrom bir balk olan mersin bal larvalar filitre edilmi ve havalanrlm tatl su verilen 2-4 m tanklara stoklanr. Besin keseleri yaklak 3-10 gnde ekildikten sonra canl yemlerlebeslenmeye balanabilir. ilk yem olarak artemia daha sonra dafnia ve ikinci hafta dafnia ile birlikte Enchytraeus albidus (beyaz kurt) kylarak gnde 3 defa verilir. Larva havuzlarnda % 20 dzeyinde lm normaldir. 1 g arla ulatklarnda 0,5-2 hektar toprak havuzlara yerletirilirler. Metre kareye 4-6 adet yavru hesaplanr. Havuzlar su ile doldurulur bo iken bir hektar iin 17 kg azotlu ve 15 kg fosforlu gbre eriyik haline getirilip havuza pskrtlr. Dafnia vb. canllar havuza alanr. Yavrular 30-40 gn iinde 3-5 grama ularlar. 4-6 hafta sonunda kayplar % 20 ile % 30 arasndadr.

Kalkan Bal
Yeni kulukadan km larvalar 60-450 L hacmindeki tanklara her litreye 30-45 adet olacak ekilde stoklanr. Su scakl 18-20 C ve suyun %90 her gn deitirilir. Yeni kulukadan kan kalkan larvalar 3,11 mm uzunlukta ve 0,10-0,15 mg arlndadr. Yaama orannn ykseklii besin kesesi ekilmi larvalarn az aklna uygun canl besinlerle beslenmesine baldr. lk yemlerini rotifer (Brachionus plicatilis) ve Artemia salina oluturur. Beslenme dnemlerinde tanklara alglerden Isochrysis galbana ilavesi yaama ve byme orann artrmaktadr. 3040 gn bu ekilde beslenen yavrular 25-30 mm boyda metamorfosis evresine ularlar. Larvalar bu dnemde son derecede hassastr. Larvalara yaplacak mdahaleler en aza indirilmelidir. Larvalara gnde 10 artemia verilir. Byk larvalara 200 adet artemia verilir. Larvalarn ancak % 5 ile % 28 yavru dnemine ular. Larva dneminde iki dnem ok kritiktir. Birinci dnem larvalarn yumurta keselerinin ekilip yem almaa baladklar dnemdir. Bu dnemde lm % 50 ile % 80den fazladr. kinci dnem larvalarn yavru haline dnt dnemdir. Bu dnemde larvalarn az aklna uygun yemleri vermek ve uygun evre koullarn dzenlemek olduka nemlidir. Yavru dneminde balklar kylm yumuaka ve balk eti ile beslenirler.

Metamorfosis: Bakalam.

Sar Kuyruk Bal

Yumurtadan yeni km larvalar 2,7-3,1 mm uzunluundadr. Larva ytitiriciliinde 6000 Llik tanklar kulllanlr. 4. gnden 35. gne kadar 25-30 m2 tanklarda daha sonralar 2x2x2 m boyutlarnda ve gz akl 5-10 mm olan a kafeslere yerletirilir. 3-10 gnlk larvalar (3,5-10 mm) rotifer, 8-25 gnlk larvalar (4,5-15 mm)

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

97

artemia nauplii, 200-400 mikron pelet yem, 25-30 gnlkken (10-20 mm) 400-700 mikron pelet yem, 30-40 gnlkken (15-30 mm) 700-1.000 mikron pelet yem, 40 gnden sonra 1.000 mikron zerinde pelet yem ile beslenir. Kanibalizmi nlemek iin yavrularn boylanmas ve dezenfekte edilmesi gerekir. Yavru periyodunda gnde 3-4 defa yemleme yaplr ve daima ar yemlemeden kanlr.

Ylan Bal
Ylan bal yumurta ve yavru retimi henz ticari boyutta yaplamamaktadr. Doadan yakalan elverler yeme altrlarak havuzlara stoklanp pazar bklne getirilir. Elverler m2e 500-600 g olmak zere stoklanr. 15 C de yem alrlar. Bu balklar geceleri aktif olduklarndan yemlendikleri ortam karartlmaldr. nceleri toprak kurtlar daha sonra balk eti verilmelidir. Daha sonraki aamalarda balk eti ve karma yemler kartrlp hamur haline getirilerek gnde iki kez yemlenirler.

Salmon Balklar
Yumurtadan (Salmo salar) kan besin keseli larvalar, keselerini 290 gn-derecede dier bir deile 8 C scaklkta 4-5 hafta da tamamen tketir ve dardan beslenmeye balar bu dnem olduka hassas bir dnemdir. Yeme doru su yzeyine yzmezler, tabanda yemin onlara ulamasn beklerler. Bu nedenle yavrularn tabanda dzenli dalm salanmaldr. Su sirklasyonunun 20-30 L/dakikada olmas son derece nemlidir. Yem almaya 8-9 C balar. Yavrular yaklak metrekareye 10 bin adet olacak ekilde stoklanr. Yavrular bymeye baladnda 25 kg/m 3 younluunda bir stoklama uygundur. Bir grama kadar lm oran %10u amamaldr. Smoltifikasyon ilkbahar aylarnda oluur. Smolt yetitiriciliinde scaklk 1518 C olmaldr. Birinci ylda balklarn %50-80 smolt dnemini tamamlar, kalanlar da ikinci yl tamamlar. Minimum smolt bykl yaklak 15gdr.

ipura Bal
Yumurtadan kan larvalar litrede 10 adet olacak ekilde larva tanklarna stoklanrlar. ktan itibaren besin kesesi ile beslenirler, 3. ve 4. gn dardan yem almaya balarlar. Canl yem olarak rotifer (Brachionus plicatilis) ve Artemia sp. naupliuslar en uygun canl besinlerdir. Her ml de 20-25 adet Brachionus plicatilis, 16-40. gne kadar ml de 8-10 artemia, 40. gnden yavru safhasna kadar her ml de 5-8 artemia metanauplisi, 50. Gnden itibaren kylm balk ve dier yemler ile beslenmelidir.

Levrek Bal
Lates calcarifer larvalar 3 gnlk olduklarnda canl yem olarak Brachionus plicatilis, 8-20 gn aras Artemia ve 40. gne kadar byle beslemeye devam edilir. Larva tankna yaplacak stoklama yaklak litrede 20-40 adet olacak ekilde yaplmaldr. 60. gnden sonra Dafnia veya Moina canl yem olarak verilmelidir. Yaklak 3 haftadan sonra kylm balk eti verilebilir. Yavrularn boylanmas bu dnemlerde olduka nemlidir. Boylama yaplmazsa yavrular arasnda kanibalizm balar ve ok sayda yavru kaybedilir. Yavru levrek balklar 12 mme ulatklarnda besiye alnacaklar ortama transfer edilirler.

Orkinos
Yumurtadan kan larvalar serbest yzmeye baladklarnda ilk canl yem olarak rotifer, 10. gnden sonra artemia ile beslenirler. Daha sonra kylm balk eti veri-

98

Su rnleri

lir. Kulukadan sonra 2,3 mm, 1 aylk veya 6 haftalkken 30 mm dir. 1 yanda 23,5 kga, 2 yanda 7-15 kga, 3 yanda 15-45 kga, 4 yanda 30-70 kga ve 5 yanda 40-90 kga ularlar.

Sofralk Balk Yetitiricilii

Balk yetitiriciliinde giderlerin yaklak % 50-55ini yem gideri tekil etmektedir. Balklarn beslenme tarzlar dikkate alnrsa karnivor balklarn, omnivor balklarn yemlerine nazaran protein dzeyleri olduka yksektir. rnein Mercan balklarnda protein dzeyi % 35 ile % 70 ve karbonhidrat % 1 ile % 40 arasnda deien rasyonlarla beslemede yaklak % 55 protein dzeyine kadar canl arlk artnn devam ettii belirlenmitir. Aminoasit ihtiyalar bakmndan mercan, alabalk ve ylan balklarnn benzer olduu belirlenmitir. Karbonhidrat kayna olarak glikoz, dekstrin ve patates niastasnn kullanld denemelerde % 20 dzeyinde gliSIRA SZDE kozun karbonhidrat kaynaklar iinde en iyisi olduu bulunmutur. En uygun ya miktar ise % 10 olarak bulunmutur. Bu deerin zerine ktka yem deerlilii dmekte D ve daha yal olmaktadr. balk NELM Salmon ve alabalk rasyonlarnda ise en uygun protein orann % 44-45, ya orannn ise % 16-23 olduu, karbonhidrat ierii ise yavru yeminde % 11, besi yeminS O R U de % 18 olarak belirlenmitir. Sar kuyruk bal enerjinin byk ksmn proteinlerden temin ettii iin rasD K K oran AT yondaki protein olduka yksektir (% 71.2). Karbonhidratlar iyi deerlendiremezler. Rasyonlarndaki protein oran %45-50, ya oran % 14-17 civarndadr. Ylan balklarnda SIRA SZDE karma yemler % 46-52 protein, % 3.5 ya, %0,1-0.6 selloz ve % 11-13 kl ierir. Kalkan balklarnda beslemede taze veya donmu balk eti verilebir fakat yem D N E L M Yavru dneminde %55 protein ieren pelet yemler, erikinlerdeerlilii AMALARIMIZ dktr. de ise %45 protein ieren yemler verilir. Yetitiricilikte S O R Ugiderlerin yaklak % 50-55ini yem gideri oluturduu dikkate K T A P alnrsa, yem deerliliin bilinmesi bir iletmede ekonomik bir yetitiriciliin yaplp yaplmadnn anlalmas asndan olduka nemlidir.
DKKAT

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

DNELM AMALARIMIZ S O R U K T A P DKKAT

TELEVZYON SIRA SZDE SIRA SZDE 3

DNELM NTERNET AMALARIMIZ S O R U

TELEVZYON Balk yemlerindeki proteinin nemi ile ilgili aratrma yapnz. SIRA SZDE SIRA SZDE

DNELM http://www.sumae.gov.tr/proje/son/pdf/y07.pdf NTERNET

AMALARIMIZ
S O R U

K T A P
DKKAT

TELEVZYON SIRA SZDE

Atay, D., Bekcan, 2000. Deniz Balklar ve retim Teknii. Ders kitab:468, Yayn No: K T S., A P 1515, Sayfa:1-396, ISBN: 975-482-517-3, A.. Basmevi. 2000. DKKAT Alpbaz, A.G., 1990. Deniz Balklar Yetitiricilii. Ege niversitesi Basmevi Bornova, zmir, 335 s.T E L E V Z Y O N
SIRA SZDE

AMALARIMIZ NTERNET

AMALARIMIZ NTERNET

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

99

zet
A M A

Yetitiricilii yaplan deniz balklarnn genel zelliklerini tanmlamak. Gnmzde yaklak 20 binin zerinde balk tr tanmlanm olup ticari olarak en az 100 tr iftliklerde yetitirilmekte ve 300-500 tr yetitiricilik iin potansiyel oluturmaktadr. Bu zenginliin verimli bir ekilde kullanlmasnn ekonomik gelimeye katk salayaca aktr. Yetitiricilikte yksek verim alnabilmesi ise deniz balklarnn doal yetitirme ortamlarnn gz nnde bulundurulmasn gerektirmektedir. Bu nedenle deniz balklarnn yaadklar suyun scakl, tuzluluk derecesi, beslenme alkanlklar, yaam evreleri, yumurtlama dnemleri ve ekilleri, yumurtalarnn nitelikleri gibi unsurlarn bilinmesi byk nem tamaktadr. Damzlk ve yavru temini ile yapay yumurta alm tekniklerini aklamak. Damzlklarn temin edilmesinde; cinsi olgunlua erimi balklarn denizden yakalanmas, erikin balklarn yumurtlayncaya kadar havuz, tank ve kafeslerde tutulmas, iletmede yavru dneminden itibaren besleyip bytlen balklarn damzlk olarak kullanlmas olmak zere yntem bulunmaktadr. Damzlk ve yavru yakalanmasnda evirme, uzatma, voli alar, dalyanlardaki kuzuluklar, paraketa ve olta takmlar gibi eitli yntemler kullanlmaktadr. Ancak a ve benzeri aralar ile avlanan balklarda yaralanmalara bal hastalklar nedeniyle yksek oranda lm grlmektedir. Olta ve paraketa ile yaplan avclkta ise yaralanma sadece az blgesinde olduundan yaama orannn daha yksek olduu belirlenmitir. Bu sebeple a ve benzeri av aralar genellikle tercih edilmemektedir. Burada srdrlebilirlik ve doann korunmas dikkat edilmesi gerekli hususlardr. Zira her yl istenilen miktarda yavru temin edilemeyecei gibi doal stoklarn dengesi bozulabilir. Bu ekilde doadan yakalanan damzlk ve yavrularn stoklanmadan nce dezenfektan maddeler ile banyo ettirilmesi, kanibalizmin nlenmesi iin yavrularn boylanmas dikkat edilmesi gerekli hususlar arasnda yer almaktadr. Yumurta alm yntemleri bakmndan da doal yumurtlatma, saarak ve

karnn yarlarak yumurta alm olmak zere yntem kullanlmaktadr. Ayrca hormon enjeksiyonuyla balklarda gonadlarn normalden daha ksa zamanda gelimesi salanarak doal yumurtlama periyodundan nce kontroll olarak yumurta temin edilebilmektedir. Yetitiricilii yaplan balklarn kuluka yntemlerini karlatrmak. Kulukadan k orannn byk lde evresel artlara bal olmas nedeniyle kuluka yntemleri byk nem tamaktadr. Yumurtalarn almasnda kullanlan kulukalklar yusenko veya kaliforniya, vertikal, silo veya yalak tipi gibi ok deiik ekillerde ve eitli maddelerden yaplabilmekte, baln zelliine gre de farkllk gsterebilmektedir. Bununla birlikte her kulukalk sisteminde kuluka periyodu boyunca scaklk sabit tutulmal, kuluka sistemine giren su yava hareket etmeli, filtre edilmi su kullanlmal ve su yksek seviyede oksijen iermelidir. Her balk tr iin gerekli uygun scaklk dzeyine, aydnlatma younluuna ve stoklanacak yumurta miktarna dikkat edilmelidir. Deniz balklar larva, yavru ve sofralk balk retiminde baar orann etkileyen faktrleri sralamak. Balk yetitiriciliinde giderlerin yaklak % 50-55i yem gideri tekil etmektedir. Bu sebeple larva, yavru ve damzlklara ne zaman, ne kadar sreyle, ne tr yem verilecei byk nem tamaktadr. rnein larvalarn beslenmesinde larvalarn az aklna uygun yemlerin seilmesi yaama orann artracaktr. Ayrca suyun tuzluluk dzeyi, aydnlatma younluu gibi her baln kendine zg evresel koullarnn dzenlenmesi gereklidir. Szgelii besin kesesini tketen somon bal larvalar bu dnemde yeme doru su yzeyine yzmezler, tabanda yemin onlara ulamasn bekler. Bu nedenle yavrularn tabanda dzenli dalm salanmaldr. Ylan balklar geceleri aktif olduklarndan yemlendikleri ortam karartlmaldr. Beslenme tarzlar dikkate alndnda karnivor balklarn yemlerinin, omnivor balklarn yemlerine nazaran protein dzeylerinin yksek olmas gereklidir.

A M A

A M A

A M A

100

Su rnleri

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi anadrom balklardandr? a. Kefal bal b. Atlantik salmonu c. Ylan bal d. Levrek bal e. Kalkan bal 2. Aadakilerden hangisi katadrom balklardandr? a. Ylan Bal b. Alabalk c. Mersin bal d. Mercan balklar e. Sar kuyrukbal 3. Aadaki tanmlardan hangisi protandry hermafroditizm tanmdr? a. Gl ve denizlerin taban ya da tabana yakn ksmlarnda yaama eklidir. b. Denizsel yaamnn ilk devresindeki gen bala verilen addr. c. Suyun tabannda yaayan canllar ile beslenme eklidir d. lk nce dii daha sonra erkek cinsiyetin grlmesidir. e. lk nce erkek daha sonra dii cinsiyetin grlmesidir. 4. Doadan yakalanan balklar iletmeye getirildiinde aadakilerden hangisi ncelikle yaplr? a. Tartlr b. Yemlenir c. Parazitleri yok edilir d. Sam yaplr e. Hormon uygulanr 5. Mersin balnn yumurtalar kuluka sistemine konulmadan nce hangi muameleden geirilir? a. ki saat susuz ortamda bekletilir. b. Souk suya yerletirilir. c. Yumurtalarnn yapkanl giderilir. d. Tuzlu suda bekletilir. e. Dorudan kuluka sistemine yerletirilir. 6. Ylan balklarnda gmi renkli pigmentin grlmesi neyin belirtisidir? a. Morfolojik deiim gstererek minyatr ylan balna dnmn b. Nehirlere gireceinin c. Vcuttaki ya orannn azaldnn d. reme gne balayacann e. Leptocephalus dneminin 7. Atlantik salmonunda smolt dneminde aadaki zeliklerden hangisi gzlenir? a. Balk gmi renk alr. b. Balk sar renk alr. c. Saydam bir grnmdedir. d. Kuyruk yzgeci kenarlar krmz renk alr. e. Akntya kar yzer. 8. Mercan balklar yumurtalar ile ilgili aadaki bilgilerden hangisi dorudur? a. Yumurtalar demersaldir. b. Yumurtalar pelajiktir. c. Yumurtalar yapkandr. d. Yumurtalar yar yapkandr. e. Yumurtalar ya damlas iermez. 9. Kalkan balklar 30.-40. gnde hangi evereye ularlar? a. Parr b. Alevin c. Smolt d. Prelarva e. Metamofosis 10. Sar kuyruk balnn yetitiriciliinde hangi tuzululuk orannn altna dlmesi istenmez? a. 30 b. 16 c. 36 d. 5 e. 25

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

101

Okuma Paras
Deniz balklar ve tatl su balklarnda remeyi bir ok faktr etkilemektedir. evresel faktrler ierisinde su scakl ve fotoperiyot dier bir deile gn uzunluu ve ksalnn yumurtlama dnemini etkiledii hatta yaplan almalarda n su scaklndan daha fazla etkiye sahip olduu belirlenmitir. Levrek ve gkkua alabal gibi balklarda gnmzde fotoperiyotla ticari neme sahip yumurta ve yavru retimi gerekletirilmektedir. rnein alabalklarda foto periyodun dzenlenmesiyle 6 aylk bir dnem sonunda yumurta almnn mmkn olduu saptanmtr. Bu tr retimin zellikle ticari retimde bir ok avantajlar bulunmaktadr. zellikle alabalk gibi k dneminde yumurta brakan balklarn pazarlk boya geli dnemleri de k aylarna rastlamaktadr. Bu dnemlerde avclkla yaplan retimin serbest olmas yetitiricilikle elde edilen alabaln rekabet ansnn azaltmaktadr. Oysa fotoperiyot uygulamalar ile alabalklarn pazarlk boya gelme dnemlerinin, avclkla yaplan retimin yasakland yaz dnemine kaydrlmas yetitirici iin byk avantaj salayacaktr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 2. a Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 3. e Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 4. c Yantnz yanl ise, Damzlk ve Yavru Temini le Yapay Yumurta Alm Teknikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 5. c Yantnz yanl ise, Kuluka Yntemleri blmn tekrar gzden geiriniz. 6. d Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 7. a Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 8. b Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz. 9. e Yantnz yanl ise, Larva, Yavru Ve Sofralk Balk Yetitiricilii blmn tekrar gzden geiriniz. 10. b Yantnz yanl ise, Yetitiricilii Yaplan Deniz Balklarnn Genel zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz.

102

Su rnleri

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Balklar tanmak biyolojilerini bilmek yetitiricilikte baar orann etkileyen en nemli faktrdr. Yetitiricilikte doay en iyi ekilde taklit etmeye alyoruz. Baarl bir yetitiricilik iin yetitirilecek trn evresel isteklerinin belirlenmesi balklarn genel zelliklerinin bilinmesine baldr. rnein balk yetitirme sistem ve tesislerini doal faktrlere gre snflandrdmz zaman araziye, suyun karakterine, fiziksel yapnn tabiatna yetitirilecek tre gre grup ve alt gruplara ayrabiliriz. Scakl dikkate alrsak yetitiricilii yaplacak tr lk su, souk su ve scak su bal olup olmad biyolojileri dikkate alnarak deerlendirilip ona uygun bir retim ekli planlanr. Eer balk anadrom veya katadrom ise bu zellikleri dikkate alnarak tatl su, ac su veya denizde yetitiriciinin yaplp yaplamayaca karar verilir. Dier tarafatan ayn baln kuluka dnemindeki evresel istekleri ile sofralk balklarn yetitiricilikteki evresel istekleri farkl olabilmektedir. rnein alabalklarn kuluka dneminde ihtiya duyduu su scakl 7-13 C arasnda olmas gerekirken, sofralk alabalk yetitiricilii iin gerekli su scakl 16-18 C arasnda olmaldr. Bu rnekleri balk trne gre artrmak mmkndr. Sra Sizde 2 Bayltlan balklarn abdomen blgesine ba ksmndan kuyruk ksmna doru yaplan sam hareketi sonucu erkek balklarda sperm, dii balklarda da effaf renkli yumurta k salanyorsa damzlklarn cinsel olgunlua ulat kabul edilir ve sama balanr. Ayrca reme dnemlerinde baz balklarn fiziksel yaplarnda farkllama grlmektedir. (seksel dimorfizm) rnein dii analarn karn ksmnda bir ikinlik olumaya balarken, erkeklerde farkl renk ve vcut zerinde baz yaplar oluabilmektedir. Yumurtlama sezonu srasnda diilerin yumurta olgunluunu tespit etmek iin haftalk periyotlarla 0,85mm apnda polietilen bir tp ovidkte yerletirilerek yumurta numunesi alnr ve yumurtalarn aplar kontrol edilir. Yumurta aplarnn ortalamas yumurta olgunluunu gsterir. rnein kefallerde yumurta ap 1mm civarndadr. Eer yumurta ap en az 0.6mm olmu ise dii hormon enjeksiyonuna hazr demektir. Sra Sizde 3 Bir yemdeki proteinin yap talar aminoasitlerdir. Dier bir deile aminoasitlerin peptid balaryla birlemesinden proteinler oluur. Sindirim ileminden sonra proteinler paralanarak aminoasitler meydana gelir. Eer bir proteinde gerekli olan btn aminoasitler bulunuyorsa, proteinde bulunan aminoasitlerin oranlar vcudun kullanabilme kabiliyetine uygunsa bu proteinin biyolojik deeri tamdr veya yksektir. Vcut tarafndan minumum artkla deerlendirilebilirler. Eer eksikse vcut bu proteini tam olarak deerlendiremeyecektir. Vcut tarafindan deerlendirilen degerleri yksek (esansiyel) olan aminoasitleri kombine ederek bir yemin biyolojik deerini ykseltmek mmkndr. Her alnan protein kaynakl besinin iinde aminoasit oranlar deimektedir. Bitkisel kkenli proteinler balklar iin gerekli olan esansiyel baz aminoasitleri barndrmazlar. Bu nedenle balklarn beslenmesinde yemlere bu aminoasitleri ieren hayvansal kkenli proteinleri ilave etmek gerekir. zellikle sindirim sistemlerinin farkl olmas nedeniyle karnivor olan balklar bitkisel kkenli protein kaynaklarndan tam olarak faydalanamazlar. Yemlerinde faydalanacaklar aminoasitleri ieren hayvansal protein kayna olarak balk unu katlr.

5. nite - Deniz Balklar Yetitiricilii

103

Yararlanlan Kaynaklar
Anonim, (2003). Karadenizde Kalkan Bal (Psetta Maxima) Yetitiriciliinin Aratrlmas (Tagem/Haysd/2000/12/01/011) Proje Sonu Raporu Su rnleri Merkez Aratrma Enstits Mdrl Trabzon. http://www.sumae.gov.tr/proje/son/pdf/y07.pdf Asean/Sf/88/Tech. 7 Rabanal, H. R. 1988. History Of Aquaculture Consultant (Aquaculture) April 1988 Manila, Philippines, Asean/Undp/Fao Regional SmallScale Coastal Fisheries Development Project, 13p. Atay, D., Bekcan, S., (2000). Deniz Balklar ve retim Teknii. Ders kitab:468, Yayn No: 1515, Sayfa:1-396, ISBN: 975-482-517-3, A.. Basmevi. 2000. Atay, D., Aydn, F., Yavuzcan, H., (2002). Su rnleri Yetitirme lkeleri. Ders kitab:481, Yayn No: 1528, Sayfa:1-271, ISBN: 975-482-568-8, A.. Basmevi. Baaran, F., ve zden, O., (2004). Mavi yzgeli orkinos (Thunnus thynnus L., 1758) bal yetitiriciliinin kltr koullarnda incelenmesi. E. Su r. Der. 21(3-4):343-348. Edwick, S., (1988). Salmon Farming Handbook. Fishing News Books Ltd. England. Eugene, H.B., (1995). Atlantic bluefin tuna: International Management of a Shared Resource. CRS Report for Congress. Environment and Natural Resources Policy Division. March 8. pp. 95-367. FAO. (c) (2007-2011). Fisheries and Aquaculture Department. Fisheries and Aquaculture Fact Sheets. In: FAO Fisheries and Aquaculture Department [online]. Rome. Updated. [Cited 31 March 2011]. http://www.fao.org/fishery/culturedspecies/Psetta_maxima/en Foscarini, R. (2003). A review: Intensive farming procedure for red sea bream (Pagrus major) in Japan. Aquaculture, Volume 72, Issues 3-4, September 1988, Pages 191-246 Fostier, A., Kokokiris L, Le Menn F, Mourot B, Pavlidis M, Dvanach P & Kentouri M (2000). Recent advances in reproductional aspects of Pagrus pagrus. Cahiers Options Mditerranennes, 47: 181-192. http://ressources.ciheam.org/om/pdf/c47/00600618. pdf Freddi, A., (1985). Sea-bass (Dicentrarchus labrax) and gilthead sea bream (Spams aurata), Larval rearing. Training course in Aquaculture at Policoro. Garca, A. and Daz, M. (1995). Culture of Serola dumerli. Cahiers Options Mditerranennes, 16: 103114. Kaji, T. (2003). Bluefin tuna larval rearing and development - State of the art. In:Bridges, C.R., H. Gordin, and A Garcia. (Editors) Domestication of the bluefin tuna Thunnus thynnus thynnus. Proceedings of the first International symposium, Cartagena, Spain, 3 - 8 February 2002, Cahiers OptionsMediterraneennes, 60, CIHEAM. Katabami, Y., Ochiai, H., Yamashia, Md., Mustafa, G., and Ishia, A., (1997). Seed production of bluefin tuna. Proc. Second Int. Seminar on Fisheries Sci., in Tropical Area. Tokyo August. 19-22. pp. 93-96. Kennedy, M., Fitzmaurce, P., (1972). The biology of the bass Dicentrarchus labrax, in Irish waters. J. Mar. Biol. Assoc. U.K., 52, 557-597 Kungvankij, P., Tiro, L.B., Pudadera, B.J. and Potestas, I.O. (1986). Biology and Culture of Sea bass (Lates calcarifer), Network of Aquaculture Centers in Asia Training Manual Series No. 3, (p.70)Food and Agriculture Organization of the United Nation and Southeast Asian Fisheries Development Center. Bangkok. Miyashita, S., Y. Sawada, T. Okada, O. Murata, and H. Kumai. (2001). Morphological Development and Growth of Laboratory-reared Larval and Juvenile Thunnus thynnus. Fisheries Bulletin. 99: 601-616. Oren, O. H. (1981). Aquaculture of Grey Mullets. Cambridge University Press, Cambridge, 507 pp. Pickett, G. D., and Pawson, M. G. (1994). Sea Bass. Biology, Exploitation and Management. Chapman & Hall, London, Fish and Fisheries Series, 12. 358 pp. Pillay, T.V.R. (1990). Aquaculture. Principles and Practices. Cambridge: Fishing News Books, The University Press. Shepherd, J. & Bromage, N. (1992). Intensive Fish Farming. Blackwell Scientific Publications, Oxford, England. 416 pp. Stephanou, D., Georgiou G. and E. Shoukri, (1995). Reproduction and larval rearing of the common sea bream (Pagrus pagrus), an experimental culture. Workshop on Diversification in Aquaculture Cyprus. Cah. Options Mediterr. 16, 79-87. Sedwick, S., (1988). Salmon Farming Handbook. Fishing News Books Ltd. England. Tucker, J. W., Jr. (1998). Marine fish culture. Kluwer Academic Publishers, Boston, 750 pp. Warner. R. R. (1975). The Reproductive Bology Of The Protogynous Hermaphrodite Pmelometoponpulchrum (Psces: Labrdae). Fshery Bulletn: Vol. 73,No.2, 262-283.

6
SU RNLER
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Balk beslemenin, karma ve canl yemin nemini aklayabilecek; Farkl balk yemlerini tanmlayabilecek; Canl yem kaynaklarn ve retimini aklayabilecek; Mikroalg, rotifer, su piresi ve Artemia gibi canl yemlerin retim tekniklerini aklayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Tamamlayc yemler Karma yemler Canl yem Mikroalg Rotifer Su piresi Artemia

indekiler

Su rnleri

Balk Yemleri

GR BALIK YETTRCLNDE YEM BALIK YEMLERNN ETLER CANLI YEMLER

Balk Yemleri
GR
Balk yemleri, baln beslenme tipi, yaad ortam, ya, yetitirme ekline gre deien zelliklerdedir. Balklara verilen yemler, doal yemler ve karma yemlerdir. Balklar yaamlarnn erken dnemlerinde canl yeme gereksinim gsterebilir. Daha sonra bydke hazr yemle beslenebilir. Yemlemede nemli olan prensip, baln doadaki beslenme eklinin bilinmesidir. Balklar farkl beslenme tipleri gsterir. Bu beslenme tipleri, herbivor (otul), omnivor (otul ve etil) ve karnivor (etil) beslenmedir. Herbivor beslenmeye rnek olarak ot sazann, omnivor beslenmeye rnek olarak sazan ve kefal baln ve karnivor beslenmeye rnek olarak alabalk, turna, sudak balklarn verebiliriz. Baz balklar hazr olarak verilen karma yemlere adapte olamaz. Bu balklarn retimi iin uygun yemlerin retimi gerekir. Bu nitede, balk yetitiriciliinin temel anahtar olan, hazr ve canl yemlerin zellikleri ve retim teknikleri konusunda bilgiler verilecektir.

BALIK YETTRCLNDE YEM

Yem, balk yetitiriciliinde ekonomik adan byk nem tar. Uygun yemle beslenemeyen balklar iyi geliemez, daha kolay hastalanr ve lrler. Su rnleri yetitiriciliinde kullanlan karma yemler ucuz olmadndan en iyi balk geliimini salayacak dzeyde verilmeleri gerekir. Yemin fazla verilmesi ekonomik kayplara neden olabilecei gibi ortamn kirlenmesine ve su kalitesinin bozulmas ile balklarda lmlere neden olabilir. Balk retiminde 3 tip yetitirme sistemi vardr: Bunlar; ekstantif, yar-entansif ve entansif sistemlerdir. Ekstansif sistemde yemleme yaplmaz. Balk suda bulunan doal yemlerle beslenir. Suya kartrlan inek, tavuk gbresi gibi gbreler; sucul bitkileri, hayvanlar, sinek larvalarn yani baln doal besinlerini artrr. Ekstansif yetitiricilik, suyun doal verimliliine dayanan ve dk rn alnan yetitiricilik sistemidir. Yar-entansif sistemde gbreleme ile tamamlayc yemleme yaplrken, entansif sistemde zel olarak hazrlanm karma yemler kullanlr. Entansif yetitiricilik, birim alandan en fazla rn alnan tam kontroll ve youn yetitiriciliktir (izelge 6.1).
rn (ton/yl) 0-1 1-20 20-1000 Yetitirme tipi Ekstansif Yar-entansif Entansif Yemleme ve gbreleme Sadece gbreleme Gbre ve tamamlayc yemleme Karma yem izelge 6.1 Yetitirme sistemleri ve yemleme (Tacon 1996)

106

Su rnleri

Su rnleri yetitiriciliinde balklarn belirli alanda stoklama younluu arttka sudaki doal yemden yararlanma oran azalr. Bu durumda baln besin ihtiyacnn karlanmas iin hazr yemlerin verilmesi gerekir. Balk yemlerinin hazrlanmasnda genel olarak 4 temel prensip vardr: 1. retimi yaplan baln besin gereksiniminin doru olarak bilinmesi, 2. Kaliteli yem kaynann seimi, 3. Yemin uygun metotlarla retimi, 4. Bala gereksinim duyduu kadar ve tketebilecei boyutta yemin verilmesi.

BALIK YEMLERNN ETLER

Balk yetitiriciliinde kullanlan hazr yemler ok eitlidir. Bu yemler tamamlayc yemler ve karma yemler olarak iki ana grupta toplanabilir.

Tamamlayc Yemler
Yar-entansif yetitiricilikte doal besinlerin yan sra balklara verilen yemlere tamamlayc yem denir. ok eitli bitkisel ve hayvansal rnler balklara tamamlayc yem olarak verilebilir. Bunlar; omnivor ve herbivor balklar iin yonca, baklagil bitkileri, msr, kepek, yal tohum kspeleri, eltik, slatlm arpa, avdar, buday gibi dane yemlerdir. Alabalklarda ipek bcei krizaliti yem olarak kullanlabilmektedir.

Karma Yemler
Karma yemler, retimi yaplacak canlnn tm besin gereksinimi karlayan, gelime ve remesinde olumsuz etkisi olmayan canl veya cansz, organik ve inorganik bileenlerin dzenlenmesiyle, canlnn tketimi iin uygun boyutlarda hazrlanan yemlerdir. Entansif yetitiricilikte tamamen karma yemler kullanlrken, yar-entansif yetitiricilikte tamamlayc yemler yerine veya birlikte kullanlabilirler. Balk beslenmesinde ya veya kuru karma yemler kullanlr. Kuru yemler, toz, pelet veya pul eklinde olabilir. Toz yem, yavru balklar iin kullanlrken, pul halinde hazrlanm yemler akvaryum balklarnn beslenmesinde kullanlmaktadr. Bazen tlm besin maddeleri hamur haline getirilip ya olarak da bala verilebilir. Ancak bu durumda yemin kolayca dalmasndan dolay suyun kirlenecei unutulmamaldr.

Pelet Yemler
Pelet yemler, toz haline getirilmi eitli yem maddelerinin baln besin gereksinimini karlayacak ekilde kartrlmas ve bu karmn kurutulmas ve ekillendirilmesi ile hazrlanan karma yemlerdir. Pelet yemler, baln kolaylkla yiyebilecei bir ekilde ve farkl boyutlarda hazrlanr. Toz yem, sadece kk, yavru balklar iin kullanlr. Balk bydke yemin boyutu artrlr. Toz yem, havuzlarda su kalitesinin bozulmasna, suyun kirlenmesine neden olur. Balk toz halinde yemi iyi tketemez. Bu nedenle uygun boyutlarda, iyi hazrlanm pelet yemin kullanm byk nem tar. Bu yemler, baln protein, karbonhidrat, ya, vitamin ve mineral madde gereksinimine gre hazrlanr. Yem hazrlanrken ierii analiz edilmi ve toz haline getirilmi balk unu, kspeler, vitamin karmalar belirli miktarlarda kartrlr. Karm daha sonra basklanarak pelet haline getirilir. Balk yemlerinin dier peletlerden fark suda mmkn olduunca dalmadan kalmasdr. Sazan bal gibi yemi yava tketen balklarda (40-60 dakika) peletin suda dalmamas nem tar. Peletin suda dalmamas iin, yeme besin maddeleri yannda buday glten unu gibi balayc mater-

6. nite - Balk Yemleri

107

yal katlr. Ayrca yem buhar ile basklanarak sktrlr ve ekil verilir. Pelet yemler, toz yeme veya tamamlayc yemlere gre daha iyi deerlendirilir. Ancak toz yem veya tamamlayc yeme gre daha pahaldr.

Ekstruder Yemler
Ektruder yemler, yzen, yava batan veya batan yapda yemlerdir. Yemin younluu ayarlanarak suda batmas veya yzmesi salanabilmektedir. Bu yemler ksa sreli olarak yksek scaklkta piirilir ve sktrlarak pelet yemler gibi silindirik ekil verilir. Ektruder yemlerin hazrlanmasnda, kartrlm besin maddeleri 120150Cde 20-30 saniye piirilir. Ekstruder yemlerin kullanlan piiricilere gre farkl tipleri bulunmaktadr. Pelet yemlerden fark, besin maddelerinin daha iyi korunmas ve sk yaplar nedeniyle suda daha uzun sre dalmadan kalmalardr. Ancak pelet yemlere gre daha pahaldrlar. Ekstruder yemlerin hazrlanmasnda uygulanan scaklk, baz vitaminlerin yapsnn bozulmasna neden olabilir. Bu yem tipi, zellikle suda yzen yemi alan balk trlerinin beslenmesinde nemlidir. rnein, alabalk dipteki yemi almaz. Dibe inen yem paralanarak havuzun kirlenmesine, su kalitesinin bozulmasna neden olur. Ektruder yemler, balk yetitiriciliinin evresel etkilerinin azaltlmasnda byk nem tamaktadr. Ektruder yemlerin avantajlar ise yledir: 1. Proteinlerin yararll daha yksektir, 2. Hammaddelerdeki zararl enzimlerin etkisi daha azdr, 3. Ya hcreleri paralandndan yararll artar, 4. Pelet yemlere gre daha fazla ya tama kapasitesindedirler, 5. Yem sterilize olur, 6. Yemin sindirilebilirlii artar, 7. Yemin lezzeti artar, 8. Yemin suda daha uzun sre dalmadan kalmasn salar, 9. Yemin suda uzun sre kalmas balk tarafndan tketilmesine neden olur ve suyun kirlenmesini nler. Balk yetitiriciliinde evresel etkilerinin azaltlmasnda yemin kalitesi neden nemlidir, SIRA SZDE aratrnz.
SIRA SZDE

Yemlerin Hammadde Kaynaklar

DNELM

DNELM S O R U

Balk yemlerinin hazrlanmasnda balklarn enerji ihtiyacn karlayacak ve bymelerini salayacak eitli hammaddeler (ilenmemi) kullanlr. S O R U

Protein Kaynaklar

Proteinler, canllarn yap tan oluturur. Balklarn yaamsal faaliyetlerini salar, byme, dokularn yenilenmesi gibi nemli ilevler stlenirler. Yemlerde kullanlan SZDE protein kaynaklar, bitkisel veya hayvansal olabilir. Hayvansal SIRA protein kayna olarak en ok balk unu kullanlr. Ayrca et-kemik unu, kan unu da kullanlabilir. Bitkisel protein kayna olarak en ok soya unu kullanlmaktadr. Balk unu, eitli deAMALARIMIZ ersiz balklarn veya balk atklarnn ilenmesiyle hazrlanr. Balk unu ok deerlidir ve balk retiminde vazgeilmezdir. Balk unu kalitesi yem kalitesini etkiler. Aminoasitler, eitli ekillerde sralanarak deiik proteinleri oluturan yap taK T A P lardr. Bitkisel ve hayvansal proteinlerde yaklak 20 aminoasit bulunur ve balklar bu aminoasitlerin bir ksmn vcutlarnda sentezleyebilir. Canl tarafndan sentezlenebilen aminoasitlere esansiyel olmayan aminoasitler, sentezlenemeyen
TELEVZYON

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Esansiyel olmayan K T A P aminoasitler: Balk tarafndan sentezlenebilen aminoasitlerdir.

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

108
Esansiyel aminoasitler: Balk tarafndan sentezlenemeyen ve salkl bir geliim iin mutlaka verilmesi gereken aminoasitlerdir.

Su rnleri

aminoasitlere ise esansiyel aminoasitler denir. Balklara verilen yemlerde esansiyel aminoasitlerin bulunmas gerekir. Bu aminoasitler; arginin, histidin, lsin, lisin, isolsin, methiyonin, fenilalanin, treonin, triptofan ve valindir. Esansiyel olmayan aminoasitler ise, alanin, aspargin, aspartat, sistein, glutamat, glutamin, glisin, pirolin, serin ve tirosindir.

Enerji Kaynaklar
Balklar iin proteinler de bir miktar enerji salar. Ancak yeme enerji kaynaklar olarak ya ve karbonhidrat ilave edilir. nk proteinin daha ucuz bir kaynakla yer deitirmesi yemin ekonomiklii asndan nem tar. Ya kaynaklar, balk ya ve bitkisel yalardr. Karbonhidrat kaynaklar ise buday, msr, pirin, avdar olabilir. Bu kaynaklarn ayn zamanda bir miktar protein ierdii, protein kayna olarak kullanlan hammaddelerin bir miktar, karbonhidrat ve ya ierdii dikkate alnmaldr. Balklarn trne, yana, byme veya reme dneminde olmasna gre yemler hazrlanr. Omnivor balklar, karbonhidratlar daha iyi deerlendirirken, etobur balklarda yemin protein oran ve proteinin sindirilebilirlii byk nem tar. Balk yemlerinin enerji dzeyleri ve ileme teknolojisi balk beslenme tipine gre deiir (izelge 6.2).
izelge 6.2 Balk yemlerinin enerji dzeyleri ve ileme teknolojine bal snflandrlmas (Martin 1998) Enerji miktar Beslenme tipi Protein/Ya oran Yem tipi Balk tr Yksek enerji Karnivor 42-47/22-35 Ekstuder Salmon Ylan bal Alabalk Orta enerji Karnivor 42-47/12-23 Ekstruder-pelet Levrek ipura Dk enerji Omnivor 30-40/8-12 Pelet Tilapia Sazan Kefal

Vitaminler
Vitaminler, metabolik reaksiyonlar iin gereklidir ve balk trne gre gereksinilen miktarlar deiir. rnein, alabalk yemlerinde tiamin, riboflavin, piridoksin, pantotenik asit, nikotinik asit, biotin, inositol, kolin, folik asit, askorbik asit, vitamin A, D, E, K ve B12 bulunmas gerekir. Fazla vitamin verilmesi yemin fiyatn artrr, balk sal asndan olumsuzdur.

Mineraller
Mineraller, balklarn temel yapsal elementleri ve metabolizmalar iin gereklidir. Kalsiyum, fosfor, magnezyum, sodyum, potasyum, klor ve slfr gibi mineraller daha yksek miktarlarda gereklidir. Bu elementlere major elementler denir. Az miktarlarda gereksinilen alminyum, bakr, inko, demir, flor, iyot, kalay, kobalt, krom, mangan, molibden, nikel, selenyum, vanadyum, gibi elementlere ise iz elementler denir. Balk yemleri, iyi bir gelime ve balk sal asndan gerekli olan mineralleri iermelidir. Yem iin kullanlacak hammadde kaynaklar, analiz edilerek protein, ya, karbonhidrat, enerji, mineral ierikleri belirlenir. Yem belirli bir formlasyon ile hazrlanr. Balk yemleri, balk tr ve byklne gre protein, ya, karbonhidrat gereksinimini karlamaldr (izelge 6.3).

6. nite - Balk Yemleri

109
izelge 6.3 Ticari Salmon bal yemlerinin besin maddeleri ierii (%) (Sedgwick 1988)

Besin Protein Ya Karbonhidrat Su

Yavru yemi (Tatl su) 50-55 17 11 8-9

Besi yemi (Deniz) 45 16-18 18 8-9

Yemleme
Balk yemlerinin baln ihtiyac olan maddeleri iermesi gerekir. yi dzenlenmi bir rasyonla beslenen balklarn daha salkl geliecei, yetitiriciliin daha ekonomik olaca gz nnde bulundurulmaldr. Balklara gnlk verilecek yem miktarnn hesaplanmasnda su scakl byk nem tar. Karma yemlerle beslemede gnlk verilecek yem miktar aadaki formlle hesaplanr (Atay ve ark. 2002): Gnlk yem miktar (kg) = (Su scakl/10) x Yemlenecek balk arl (kg)/100 Yemlenecek balk arlnn tespit edilmesinde, havuzdaki baln bir ksm SIRA SZDE alnarak arl tartlr. Bu tartmn ortalamas, havuzdaki balk says ile arplarak toplam balk arl bulunur. Balklara verilen yem ve byme arasndaki ilikiyi gsteren formllerden biriDNELM si de yem deerlendirme katsaysdr. Yem deerlendirme katsaysnn dk olmas baln verilen yemi daha iyi deerlendirdiini gsterir. S O R U Yem deerlendirme katsays = Bala verilen yem miktar/Balklarn arlk art Bir havuzda balklara toplam 100 kg yem verilip buna karn 50 kg D balk edildi ise K K Aelde T yem deerlendirme katsays 2dir. Balk larvalar, besin kesesinin ekilmesinden itibaren yem almaya balarlar. Bu dnemde uygun yem verilmezse lrler. Ekstansif ve yar-entansif yetitiricilikte havuzlar daha nceden gbrelenerek balk besini olan AMALARIMIZ planktonlarn artmas salanr. Baz balklar, planktonla beslenme dneminde yem almazlar, ancak zamanla toz yeme altrlrlar. Alabalklar, besin keseleri ekilince % 50 proteinK besinler T A P li yemle beslenmeye balanr. Bu dnemde, dalak, cier gibi ezilerek verilebilir. Yavrular, bydke yemleme skl azalr. nceleri, arlklarnn %10u kaTE L E V Z Y3 O kez N dar yemle gnde 8 defa beslenirler. Yaklak 4 g olduklarnda gnde arlklarnn % 5i kadar beslenirlerken, daha byk balklara gnde 2 kez arlklarnn %2si kadar yem vermek yeterlidir. Balklara gnde bir kez yerine 2 kez yem verilmesi yem deerlendirmeyi olumlu ynde etkiler. NTERNET Yemlemede nemli bir baka nokta, balklarn ar beslenmesinden kanmaktr. Ar besleme, yem deerlendirme katsaysn artrr. Bala gnlk olarak verilecek yem miktar, baln aktivitesi gz nne alnarak hesaplanr. Daha aktif ve hareketli olan balklar daha fazla yeme gereksinim duyar. Gnlk yemleme miktar baln canl arlnn yzdesi olarak hesaplanr veya balk doyuncaya kadar yemleme yaplr. Bunun iin yem havuza serpilir ve balklarn yem alma aktivitesi yavaladnda yemleme kesilir. Balk bydke bala verilecek rasyon 15 gn -1 aylk aralklarla yeniden dzenlenmelidir.
SIRA SZDE
Rasyon: Baln trne gre yaam gereksinimlerini karlayacak ekilde dzenlenmi, gnlk olarak tketilen yem miktardr.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ
Plankton: Suda asl olarak bulunan, yzme kabiliyeti snrl bitkisel ve hayvansal K T A P organizmalardr.

TELEVZYON

NTERNET

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM 110 S O R U

Su rnleri D N E L M

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Yemleme, elle S O R U veya mekanik olarak yaplr. Byk havuzlarda yemleme bir kayk yardmyla yaplabilir. eitli dane yemler, mutfak artklar, endstri artklar havuzun bir kenarna konan sehpalar zerinden verilebilir. Yemlemede otomatik DKKAT yemlikler de kullanlmaktadr. Bunlarda bir tayc zerine yerletirilmi fleyici ile yem havuz zerine datlr. Baz yemliklerde baln istedii zaman vurarak yem SZDE alabilecei SIRA ekilde dzenlenir. Havuz veya kafesteki toplam balk arlnn girilmesiyle verilecek yem miktarnn dzenlendii bilgisayar destekli otomatik yemleme sistemleri vardr. Bu sistemler zellikle kydan uzak (off-shore) yetitiricilikte AMALARIMIZ ve byk iletmelerde kullanlmaktadr. Bu konuya ilikin K T Adaha P detayl bilgiyi Belgin Hosu, Ali Yldrm Korkut ve Aysun Frat Kopun Balk Besleme ve Yem Teknolojisi I ve II kitaplarnda (Ege niversitesi Yayn, 2004 ve 2008) bulabilirsiniz. Baz balklarda kanibalizm denilen olay grlr. Kanibalizm, balk trne zg bir davrantr. Ancak yem yetersizlii de kanibalizme neden olabilir.
N T E R N E T kanibalizmi nasl azaltabileceimizi aratrn. Balk yetitiriciliinde SIRA SZDE TELEVZYON

K T A P

Kanibalizm: T E L E V Z Y Baln O N kendi trnden balklar ve yavrularn tketmesidir.

NTERNET SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

Balklarn yemlenmesinde aada belirtilen unsurlar dikkate alnmaldr: D verilecek NELM 1. Bala yem miktar, baln trne, byklne gre dzenlenmelidir, 2. Ar yemlemeden kanlmaldr, S O R U 3. Yem havuz yzeyine datlmaldr, baz balklarda yem belirli noktalardan verilmelidir, DKKAT 4. Yemleme iin seilen noktalar temiz, taban sert ve bitkisiz olmaldr, 5. Yemlemede su scakl dikkate alnmaldr, SIRA gibi SZDE 6. Hastalk durumlarda yemleme kesilmeli veya azaltlmaldr.

AMALARIMIZ

CANLI YEMLER
Canl yem terimi, balk iin yem olarak kullanlmak zere retilen canllarn yan sra, doadan balk avcl iin toplanan veya balk avcl iin retilen canllar da kapsamaktadr. Bir balk iin canl yem, oltasna taktnda bal yakalad K T A P canldr. Akvaryum balklarnn yetitiriciliinde ise ok eitli canl gruplar kullanlmaktadr. Canl yem; bakteriler, protozoalar, sinek larvalar, kurtlar, bcek larva ve erginleri, kabuklular, salyangozlar, kurbaalar, balklar, su mercimei gibi su TELEVZYON bitkilerini ieren ok geni bir canl grubunu kapsamaktadr. Ancak burada sadece ticari balk yetitiriciliinde canl yem olarak kullanlan mikroalg, rotifer, su piresi ve Artemiann genel zellikleri ve retimi tantlacaktr. TERN E T yemin deeri byktr. Baz balklar yavru dnemlerinde Balklar N iin canl mutlaka canl yeme gereksinim duyar, hazr olarak verilen karma yemleri almazlar. zellikle baz deniz balklarnn larvalarnda sindirim sistemi hemen gelimez. Bu nedenle rotifer ve Artemia gibi canl yemlerdeki enzimler sindirim aktivitesinin gelimesi iin gereklidir. Baz balklarn, reme olgunluuna ulamas iin canl yem gereklidir. Bu balklarn yetitiricilii daha zahmetlidir. Ancak, ticari deerlerinin yksek olmas canl yem retiminin maliyetini karlamaktadr. Bugn retimi yaplamayan birok balk trnn retimi, onlarn reme ve beslenme ekillerinin anlalp uygun canl yemlerin retilmeye balanmasyla mmkn olacaktr.
AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

6. nite - Balk Yemleri

111

Mikroalgler
Mikroalgler, kabuklu su canllarnn ve baz balk larvalarnn ilk besinidir. Ayrca, balk beslemede kullanlan rotifer, su piresi veya Artemiann besinini oluturmas dolaysyla mikroalg retimi byk nem tamaktadr. Mikroalg yerine hazr yemler kullanlmasna ynelik tm almalara ramen ticari neme sahip balk, yumuaka ve kabuklularn ounun yetitiricilii, canl yem olarak mikroalg kullanm ve retimine baldr. Su rnleri retiminde mikroalgler, yumuaka ve kabuklu larvalarnn beslenmesinde dorudan kullanlrken, balk yetitiriciliinde ilk yem olan zooplanktonun beslenmesinde dolayl olarak kullanlr. Sazan gibi baz tatl su balklarnn yavrularnn beslenmesinde doal sulardan toplanan fitoplankton ve zooplankton kullanlabilir. Mikroalglerin snflar veya trlerine bal olarak besin deerleri deiir. Genel olarak, kuru arlk baznda protein dzeyleri %12 ile 35, ya dzeyleri %7 ile 23 ve karbonhidrat dzeyleri % 5 ile 23 arasnda deimektedir. Mikroalglerin beslemede kullanlmasnn en nemli nedeni oklu doymam ya asitlerince zengin olmalardr. Balk larvalarnn ve rotiferlerin beslenmesinde kullanlan mikroalglerde u zelliklerin bulunmas gereklidir; 1. Balk larvalar ve rotiferler iin besin deeri yksek olmaldr, 2. Boyutu tketecek canlnn az aklndan byk olmamaldr, 3. Yksek bir reme hz olmaldr, 4. Youn retime uygun olmaldr, 5. Zehirli madde retmemelidir, 6. Kolay yetitirilebilmelidir. Baz mikroalgler, byk olmalar veya gvdeleri zerinde eitli kntlar bulundurmalar, msilaj veya sert bir klf iermeleri nedeniyle balk veya zooplankton tarafndan tketilemez. retimi yaplacak mikroalgin boyutu, vereceimiz balk larvas veya rotiferin az aklndan byk olmamaldr. Baz trler koloni olutururlar. Bu yap, onlarn tketilmesini zorlatrr. Balk yetitiriciliinde retimi yaplan mikroalgin kolay yetitirilebilmesi de ok nemlidir. Mikroalg retim ortamnda pahal kimyasal maddelerin gerekmesi halinde retim ekonomik olmaz. Mikroalgin yapay yetitiricilik koullarna adapte olarak hzl bir byme gstermesi gereklidir. Baz fitoplankton trleri, zehirli maddeler retirler. Bu zehirler balk larvalarna byk zarar verebilir. Bu nedenle yetitirilecek trn doru seilmesi gerekir. Mikroalgler, ift kabuklu yumuakalarn (istiridye, midye, tarak gibi), baz deniz gastropodlarnn larvalarnn (abalon gibi), karideslerin (Penaeus ve Metapenaeus trleri gibi), baz balk trlerinin (Tilapia, gm sazan gibi), ve zooplanktonun beslenmesinde nem tamaktadr. Zooplankton, eitli deniz, tatl su balklar ve kabuklularn (karides, yenge, istakoz gibi) larva yetitiriciliinde canl yem olarak kullanlmaktadr. Baz deniz balklarnn yetitiriciliinde, yavrularn toz yemi alabilmesine ramen ortamda mikroalglerin bulunuu, yaama orann artrmaktadr. Mikroalg retiminde mikroalglerin saf kltrleri kullanlr. Dnyada yaklak 40 farkl mikroalg tr yaygn olarak yetitirilmektedir (ekil 6.1). retimi yaplan mikroalglerin ou denizel organizmalardr. Ticari yetitiricilikte en ok kullanlan mikroalgler Dunaliella trleri, Skletonema costatum, Thalassiosira pseudonana, Phaeodactylum tricornutum, Chaetoceros calcitrans, Isochrysis galbana, I. tahiti,
Mikroalg: eitli taksonomik gruplara ait tek hcreli, karyotik (hcrelerinde ekirdek bulunduran) ve planktonik alglerdir. Alg: Gerek anlamda kk, gvde ve yapraklar olmayan basit yapl bitkilerdir. Fitoplankton: Bitkisel planktondur. Zooplankton: Hayvansal planktondur.

112

Su rnleri

Monochrysis lutheri, Tetraselmis suesica, ve Chlorella trleridir. Tatl su yetitiriciliinde ise Chlorella, Scenedesmus, Chlamydomonas ve Spirulina yaygn olarak kullanlmaktadr. Chlorella, Scenedesmus ve Spirulina trleri insan tketiminde veya atk su artmnda kullanlmak zere de retilmektedirler. Bu trler, boyutlarnn uygunluu, besin deerlerinin ykseklii, retimin kolayl, zehirlilik gibi negatif yan etkileri bulunmamas nedeniyle tercih edilmektedirler.
ekil 6.1
Baz mikroalgler A. Chlorella B. Scenedesmus C. Dunaliella

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DNELM S O R U

DKKAT

Latince cins ve tr yazllar italik veya alt izgili olmaldr. DK K Aisimlerinin T Trkiyede deniz balklarnn, zellikle ipura ve levrek balklarnn yetitiriciliSIRA SZDE inde yaygn olarak retimi yaplan mikroalgler; Isochrysis, Tetraselmis, Dunaliella ve Nannochloropsis trleridir. Canl yem olarak kullanlacak mikroalglerin saf kltrleri, AMALARIMIZ kulukahanelerden veya kltr koleksiyonlarndan alnabilir.

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Mikroalg Kltrleri
K T A P

TELEVZYON
Besin ortam: Mikroalglerin besin maddesi gereksinimini karlayacak N T E R N E Tekilde eitli kimyasallar veya gbrelerle hazrlanan karm.

Mikroalg retimine, K T A P kk hacimli kaplarda balanr ve hacim adm adm artrlr. Balangta kullanlan az miktardaki mikroalge a denir. Mikroalgler, uygun scaklk ve k younluunun saland laboratuar ortamlarnda muhafaza edilir. Bu amala daha kk hacimli kaplar ve tpler kullanlr. Mikroalg retiminde, kltr TELE VZYON iin gerekli ortam hazrlandktan sonra a yaplr. A olarak kullanlan kltr, besin ortamna ilave edildikten sonra mikroalglerin geliimi eitli fazlarda gerekleir (ekil 6.2): NTERNET 1. Uyum faz; adan hemen sonra alg hcreleri, sayca deil boyut olarak artmaya ve besin ortamn almaya balar, yaklak 12-24 saat srer, 2. Art faz; hcreler ok hzl reyerek ssel populasyon bymesine ular, 5-6 gn srer 3. Gei faz (veya azalan byme faz); byme hz yavaa azalr, 4. Durgun faz; hcre says lm oran ve reme oran eit olduundan sabit kalr, 5. Azalma faz; lm orannn byme oranndan fazla olmasyla hcre says azalr. Kltr iin kullanlacak alarn art faz sresince hasat edilmeleri tavsiye edilmektedir. Deniz balklar kulukahanelerinde kullanlan mikroalgler; mikroalg tr, CO2 ilavesi, a hacmine bal olarak 5-6 gnde hasat edilebilir. Bu noktada kltrler; yeni kltr balatmak ve rotiferleri beslemek iin veya balk tanklarnda yeil su olarak kullanlabilirler. Mikroalg kltrleri farkl amalarla yaplabilir. retimin younluuna gre mikroalg kltrleri snflandrlr.

6. nite - Balk Yemleri

113
ekil 6.2 Mikroalg kltrlerinin geliim fazlar. 1. Uyum faz 2. Art faz 3. Gei faz 4. Durgun faz 5. Azalma faz

Hcre says

3 2 1

4 5

Zaman

Stok Kltrler ve Saf Kltrler

Mikroalg kltrleri gerektiinde kullanlabilmek zere stok kltrlerde tutulurlar. Stok kltrler sv ortamda veya agarda yaplabilir. Bunlar uygun scaklk ve k altnda bekletilirler. Kapakl deney tpleri bu amala kullanlr. Saf mikroalg kltrleri ise, hibir bulac organizma iermeyen, sadece belirli mikroalg trnn bulunduu kltrlerdir. Tam kontroll koullarda, zel dizayn edilmi inkbatrlerde ve ok sk bir hijyenik kontrol altnda tutulurlar. Saf hatlar, genellikle az kapatlm 10-25 mllik deney tpleri veya 100 mlye kadar erlenler gibi kk cam kaplarda retilir. Havalandrma ve karbondioksit ilavesi yaplmaz. Saf mikroalg kltrlerinde, dier alg trleri, bakteriler, protozoalarn bulamamas iin dikkat edilmelidir. Herhangi bir ekilde dier canl gruplaryla bulaan kltrler hemen atlmaldr. Saf mikroalg kltrlerinin nasl temin edilebileceini aratrnz. SIRA SZDE
D NELM Kesikli kltrler, kltr ortamnn hazrland kaplara retilecek mikroalgin aland, uygun koullarda inkbe edildii ve tmnn hasat edildii kltrlerdir. Hasat esnasnda bir miktar a ayrlarak yeni kltre balanr. Byk apl retimde, laboS O R U ratuarda kk hacimlerden balanarak giderek hacim artrlr. En sonunda retim i veya d ortamda tutulan plastik torbalar, tanklar ve havuzlarda yaplr (ekil 6.3). DKKAT

Kesikli Kltrler

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

ekil 6.3
SIRA SZDE

5-7 gn

5-7 gn

4-5 gn

7-8 gn
AMALARIMIZ

Mikroalg SIRA SZDE retiminde hacim artrma

AMALARIMIZ

10-20 ml stok kltr tpleri

1Llik erlen

16Llik ieler

60-70Llik kk 450Llik byk torbalar K T A torbalar P

K T A P

Yar-Srekli Kltrler

TELEVZYON

TELEVZYON

Yar-srekli kltrlerde mikroalgler belirli bir hcre saysna ulatnda aralkl olarak hasat edilir. Hasat edilen kltr yerine kltr ortam ilave edilir. Bu retim tipi yk N T E R N E T bulamalar sek miktarda mikroalg retimine uygundur. Ancak retimin sreklilii kolaylatrr. Bu nedenle birka retim fazndan sonra kltre yeniden balanmaldr.

NTERNET

114

Su rnleri

Ktle Kltrler
Ktle kltrler, youn mikroalg yetitiriciliini ifade eder. Bu tip retimde alglerin stok veya saf kltrler halinde tutulaca ortamlara da ihtiya vardr. Ktle retim, zellikle deerli rnler elde edilen mikroalglerin youn olarak retilmesini salamaktadr. Balk kulukahanelerinde larva veya zooplanktonun beslenmesi amacyla yaplan byk miktardaki retim ktle kltr olarak deerlendirilebilir. Deniz balklar larva yetitiricilii yaplan kulukahanelerde, bina ierisinde alma alannn ayrlmas gereklidir: kk kltrlerin tutulduu bir laboratuar, kk kltr kaplar ve saf hatlarn tutulduu bir iklim odas ve polietilen torbalar veya tanklar. Bu alan, lk Akdeniz lkelerinde bir sera da olabilir. Kulukahanelerde iki tip torba kullanlmaktadr. Bunlardan biri, kk asl torbalardr. Daha byk olanlar ise, elikten yaplm silindirik bir ereve iine yerletirilmektedir. lk tip torbalar, 60-150 Lye kadar, ikincisi ise 450 Lye kadar olabilmektedir. Torbalara alt ksmndan karbondioksit verilir veya hava verilerek kltrn karm halinde olmas, kmemesi salanr.

Srekli Kltrler
Mikroalg retiminde, belirli bir sre sonra kltrn durgun faza girmesi retimi snrlamaktadr. Mikroalgler, kltr kabna alandktan sonra kltr ortamnda bulunan besin maddeleri giderek tketmekte, bu durum fotosentezi azaltarak, gelimelerini durdurmaktadr. Balangta retim kabndaki besin maddesi deriimi yksektir ancak giderek azalr. Srekli kltrlerde, kltr ortamna mikroalg as yapldktan sonra srekli olarak besin maddesi ilave edilirken, bir yandan gelien mikroalgler hasat edilirler. Bu nedenle mikroalg kltr geliim faznda kalr. Ktle kltrler srekli kltr tipinde yaplabilir. Kltr kabna hcreler alanr ve retim ortam gerekli olduka ilave edilir. retilen mikroalgler bir baka kaba alnrlar. retim kabndaki mikroalgler havalandrma veya bir kartrc ile kartrlabilir. Bu retim tipinde uzun periyotlarda, yksek kaliteli mikroalg retilebilir. Son yllarda fotobiyoreaktr ad verilen ve mikroalglerin ok youn retiminin yapld srekli kltr sistemleri gelitirilmitir.

Fotobiyoreaktr: Yksek younlukta mikroalg retimi amacyla dizayn edilen, k, scakln ayarland, pH, oksijen gibi parametrelerin dzenli olarak lld ve besin maddelerinin eklenerek mikroalglerin hasat edildii srekli retim sistemleridir.

evresel Parametreler
Mikroalg retimi d ortamda yaplabilir. Ancak saf kltrlerin tutulduu kapal ortamlarda mikroalgler iin gereken k iddetinin ayarlanmas gerekir. Hava koullarnn uygun olmad yerlerde mikroalg retimi kapal ortamlarda yaplr. Kapal ortamlarda mikroalg retiminde en ok floresan lambalar kullanlr. ki 120 cm uzunluunda fluoresan lambadan 30-60 cm uzaklkta, yaklak 4000-6000 lks klanma elde edilir. Srekli aydnlanmann yerine genellikle bir zaman ayar kullanlarak klanma sresi ayarlanmaktadr. Iklanmada 15 L: 9 D ( 15 saat kl, 9 saat karanlk) veya 12 L: 12 D sikluslar tercih edilmektedir. Deniz mikroalglerinin yetitirildii kulukahanelerde kk hacimler iin 1000-2000 lks aydnlatma, byk hacimler iin ise 10000 lks aydnlatma yeterlidir. Kltr kaplar (torbalar) byk bir cam pencere altna yerletirilerek doal gne ndan faydalanlabilir. Laboratuarda yaplan almalarda mikroalg kltrlerinin ounda 20 veya 25C sabit su scakl kullanlmaktadr. Su scakl, kl inkbatrler kullanlarak ayarlanabilir. Daha byk ortamlarda istenilen scaklk klima yardmyla dzenlenir. Baz trler, scaklktaki deiimlere kar olduka hassastr. Genellikle 16Cdan dk ve 27Ctan yksek scakln geliimi azaltt sylenebilir. 30Cden yk-

6. nite - Balk Yemleri

115

sek scaklk ou mikroalg tr iin ldrc olmasna ramen, insan tarafndan da tketilen bir mikroalg olan Spirulina platensis iin optimum scaklk 30Cdr. Baz mikroalg trleri tuzlu suya uyum gsterebilmesine ramen tatl su ve tuzlu suda yaayan trler farkldr. Deniz balklar retiminde kullanlan mikroalglerin gereksinim duyduu tuzluluun binde 20-35 arasnda deitii belirtilmektedir (Moretti ve ark. 1999). Mikroalg kltrleri kapal test tpleri, Petri kutular, farkl boyutlarda erlen ve balon jojeler, birka litrelik kaplar, akvaryum ve plastik torbalardan birka yz litrelik tanklara kadar deien kaplarda yaplr. Kk kaplar, stlarak, byk kaplar buhar, basn veya klorla sterilize edilir. Kk tanklar haftalk olarak temizlenir. ounlukla kapal ortamlarda kontroll scaklkta ve srekli yapay klanma altnda retim yaplr. Byk apl mikroalg retiminde; tanklar, birka metrekareden birka hektara kadar deien boyutta havuz ve gletler kullanlmaktadr. Bu havuz ve gletler doal veya insan yaps olabilir. Dipleri, su geirmez ekilde kaplanr. Tanklar, genellikle dikdrtgen, kare, yuvarlak, yer seviyesinde veya kazlarak yerletirilmi, beton, fiberglas, plastikle kaplanm olabilir. Kltrlerin derinlii 0,25-1 m arasnda deiir. Mikroalg kltrleri, mikroalglerin dibe kmesinin nlenmesi amacyla kartrlrlar. Byk hacimli kaplarda kartrma ile dipte anaerobik koullarn oluumu nlenir. Kartrma besin maddelerinin mikroalg hcrelerinin yzeyi ile temasn salar ve mikroalg rnn artrr. Su rnleri yetitiriciliinde kullanlan kk hacimli kaplar 1 (mikron) mlik bir filtreden szlen hava kabarcklaryla kartrlr. Havaya az miktarda CO2 eklenerek, mikroalg kltrnde karbon snrl koullarn olumas nlenir ve pH dengelenir. En basit sistem delikli borular veya hava ta ile kltrn dipten kartrlmasdr. Havada karbondioksit miktar oransal olarak dk olduu iin (yaklak %0,03), kltr koullarnn optimize edilmesi iin %2 orannda karbondioksit verilmesi tavsiye edilmektedir. Bu amala ticari CO2 tpleri kullanlr ve gaz ana hava borusuna enjekte edilir (Moretti ve ark. 1999). CO2, fotosentezde kullanlr ve k yardmyla mikroalg hcreleri organik madde retir. Doal sularda besin maddeleri youn alg retimi iin snrldr. Yksek younlukta mikroalg retimi iin gereksinim duyulan besin maddeleri yapay kltr ortamna katlr. Byk apl yetitiricilikte, inorganik kimyasallardan N, P, Si tuzlar gibi makro besin elementleri ieren gbreler kullanlr. En ok kullanlan gbreler, amonyum slfat, amonyum klorit, potasyum nitrat, kalsiyum nitrat, superfosfat, amonyum nitrat ve sv silikatlardr. Kltr ortam mikro-szlm ve UV ile dezenfekte edilmi suyun azot ve fosfor gibi elementlerle zenginletirilmesiyle hazrlanr. Kltr ortamna Na, Ca, K, Mg, Zn, Fe, Mn, Cu, Mo ile diatomlar iin silikatn eklenmesi gereklidir. Mikroalg kltrleri, eitli istenmeyen organizmalarn bulamasna maruz kalabilir. Bu organizmalar; virsler, bakteriler, mantarlar, protozoalar, dier mikroalg trleri ve zooplanktondur. Bulamalarn nemli bir nedeni, mikroalg kltr koullarnn bozulmasdr. Mikroalg kltrleri, srekli olarak yksek kaliteli rn alnmas amacyla izlenmelidir. Bu amala pH bir pHmetre yardmyla llr. Ayrca mikroalg kltrnden bir miktar alnarak mikroskop ile incelenir. zlenecek ana parametreler; renk, younluk, pH ve bulac organizma younluu olmaldr. rnein; renkte bozulma veya pHnn dmesi bakteriyel bulamay gsterir. Normalden ak renk, besin maddelerinin veya klanmann yetersizliini gsterebilir.

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P 116

Su rnleri

K T A P

TELEVZYON

Bulamalarn nlenmesi iin steril bir ortamda almak ok nemlidir. KltrT E L E V Zsu, Y O Nszlerek filtre edilir, daha sonra uygun bir metotla sterilize lerde kullanlan edilir. Mikroalg yetitiricilii N T E R N E T ile ilgili olarak www.kalkan.sumae.gov.tr adresine baknz.

NTERNET

Rotiferler: Sularn Dnerek Hareket Eden effaf Hayvanlar

Rotifer Brachionus plicatilis, birok deniz balnn larva yetitiriciliinde, kk boyutu, yava yzme hz, su stununda asl kalabilmesi, yksek younlukta yetitirilebilmesi (iyi bir retimde 800-1000 rotifer/ml), yksek verimlilii ve geni tuzluluk tolerans nedeniyle mkemmel bir besindir. Bu rotiferin retiminde mikroalg retimi nemli bir role sahiptir. Rotiferler szerek beslenen en kk metazoanlardr. Yaklak 1000 hcreden oluurlar. Kk besinlerin szlmesi, gvdenin n ksmnda yer alan silli bir organ yardmyla gerekleir. Bu organ hayvann dnerek hareket etmesinde grev alr. Tipik dnerek hareketleri nedeniyle bu organizmalara Rotatoria ad verilmitir. Trlerin birou substratlar zerine yaprken, Brachionus plicatilis planktonik bir rotiferdir ve bu zellii nedeniyle deniz balklar veya akvaryum balklar yetitiriciliinde byk nem tamaktadr. Rotifer gvdesi, ba, gvde ve ayak olmak zere 3 blme Korona ayrlr. Ba koronay tar ve bu organ evreleyen sillerle kolaylkla ayrt edilebilir (ekil 6.4). Mastaks Korona ayn zamanda hareket Lorika organdr ve rotifer hareket ederken sudan kk besin Mide paracklarn (mikroalg gibi) szer. effaf olan rotiferlerde Yumurtalk gvdeyi kaplayan zara Lorika ad verilir. Gvde, sindirim kanal, tketilen besinlerin paraland mastaks, mideyi ve reme organn ierir. Ayak blmesiz yapda, trnakldr ve harekete yardmc olur. Baz rotiferYumurta ler eitli yzeyler zerine yaparak yaamlarn srdrrler. B. plicatilis trnn kk Ayak (S) ve byk tip (L) olmak zere iki farkl tipi vardr. L tipinde lorikann uzunluu 130-340 m (ortalama 239 m), S tipinde 100-210 m (ortalama 160 m)dir. Bu tiplerin arlklar ve optimum gelime scaklklar da farkldr. S tipi rotiferler yksek scaklklara daha dayankldr. L tipi rotiferler ise daha geni scaklk toleransna sahiptirler. S tipi rotiferler az akl 100 mden kk olan ipura gibi balk larvalarnn ilk besini olarak uygundurlar. Ktle kltrnde kk ve byk hatlar kullanlr. L tipi rotiferin kuru arl S tipinden %50 daha fazladr (Moretti ve ark. 1999). Burada baln az akl verilecek canl yemin boyutlarn snrlamaktadr. Yavru bydke verilen yem boyutu byr.

ekil 6.4
Brachionus plicatilis (Koste 1980)

6. nite - Balk Yemleri

117

Rotiferlerin yaam dngs, birka gndr ve kltr scaklna gre deiir. 25C kontroll scaklkta 7 gn olarak tahmin edilebilir. Bu scaklkta, larva 0,5 ila 1,5 gnde erikin olmaya balar ve diiler yaklak her drt saatte bir yumurtlar. Bir diinin 10 yeni nesil retebilecei bildirilmitir. B. plicatilis trnde reme aseksel (amiktik veya partenogenetik) ve seksel (miktik reme) remedir. Rotifer ktle retiminde erkeklerin olmamas ve daha yksek reme hz nedeniyle sadece partenogenetik reme grlr. evresel koullara bal olarak her dii yaklak 20 amiktik yumurta retebilir. Erkekler sadece evresel koullarda ani bir deiim olduunda diiler haploid (n kromozomlu) yumurta retirse oluur. Erkek tarafndan dllenen dii, tekrar amiktik diilerin kaca miktik dinlenme yumurtalar oluturur. Erkek rotifer fonksiyonel bir sindirim kanal olmadndan balk besini olarak nemsizdir.

Partenogenetik reme: Dii bireylerden dllenme olmakszn mitoz blnme ile yeni bir bireyin olumasdr.

Rotifer retimi
Rotifer ktle retimi, deniz balklar larvalarnn yetitirilmesinde byk nem tamaktadr. Deniz balklar larvalarnn ilk larva dneminde canl yem olarak B. plicatilis kullanlr. Deniz levrei larvalar iin zorunlu olmamasna karn baarl bir ipura retimi (ayrca dier Sparidler, kefal) iin B. plicatilis ktle retimi mutlaka gereklidir. Bu organizmann kltrnn tercih edilmesinde, canl yem olarak deerinin yan sra byk lekli kltrlere uygun oluu rol oynamaktadr. Brachionus plicatilis, tuzluluk, scaklk ve amonyak deriimindeki deiimlere dayankl bir trdr. Partikl boyutu 2-20 m arasnda deien eitli besin kaynaklarn tketebilir. 5-7 mg/L gibi yksek oksijen deriimi, 18-25C scaklk, 7,58,5 pH, binde 20-30 tuzluluk ve 1 mg/Lden az amonyak deriiminde, orta dzeyde bir karm hznda daha iyi rn alnmaktadr. Ik sadece rotifer mikroalglerle beslenecekse gereklidir ve 2000 lks k iddeti uygundur. Havalandrma rotifer kltrnde ok nemlidir. Kltr ortamnda rotifer ve besinlerini asl tutabilecek ekilde karm bulunmaldr. Ancak karm strese ve dipteki sedimentin suya karmna neden olacak kadar ok olmamaldr. yi bir kltr iin znm oksijen seviyesi en az 4 mg/L olmaldr. Orta dzeyle-gl arasnda deien bir karm hz besin partiklleri ve rotiferleri karm halinde tutar. Havalandrma sistemi yeterli sirklasyonu salamaldr. Mikroalglerde olduu gibi yeni bir rotifer kltrne balamak iin gereken adaki rotifer kalitesi ok nemlidir. A olarak kullanlacak rotifer populasyonu en az %20 fertilite oranna (yumurta tayan rotiferlerin oran) sahip olmaldr. Uygun koullarda rotiferler alandktan 4-5 gn sonra hasat edilebilirler. Rotifer szerek beslenen mikroskobik bir canl olduundan besin deeri tamamen yem olarak verilen besinin kalitesine baldr. nceleri kulukahanelerde mikroalg yetitiriciliinde uygulanan protokole gre yetitirilir ve mikroalglerle beslenirken, byk tanklarda yapay yemlerle beslendii ktle retim sistemleri gelitirilmi ve birim hacimdeki saylar artmtr. Ktle retimde 1 ile 10 m3 arasnda tanklar kullanlabilir. Yeterli su hareketi ve karm iin yuvarlak konik tabanl tanklar uygundur. Rotifer kltr de mikroalg retimindeki prensiplere uyularak yaplr. Rotifer kltr ortamnn zenginletirilmesinde mikroalg kltr veya vitamin ilave edilmi deniz suyu kullanlr. Bu amala rotiferde verimlilii artran bir vitamin olan siyanokobalamin (Vit B12) kltrlere eklenir. Yumurtal rotiferlerin bulunduu 0,5 Llik temiz bir rotifer kltr genellikle 2 llik kap aamas geilerek direkt 5-10 Llik kaplara eklenebilir. A, balangta

118

Su rnleri

Zenginletirme: Rotifer gibi canl yemlere balklara verilmeden nce besin deeri yksek yemler verilmesi ve besin deerinin artrlmasdr.

mlde 10-20 rotifer bulunacak ekilde ayarlanmaldr. A %5-10 orannda kullanlr yani 5 litrelik bir kap 100 litrelik torbaya boaltlr. Her litre kltr iin 1 ml Vit. B12 ilave edilir. Kayt tutmak amacyla torba zerine tarih, ann orijini ve seri numaras yazlmaldr. Eer populasyon normal byme gsterirse ve bulama meydana gelmezse, hacim tekrar artrlabilir. Bu durumda balang younluu 30-50 adet/ml olacak ekilde yeni kltre balanabilir. Rotiferlerin beslenmesinde iki tr besin kullanlr. 1. Mikroalg ve maya kombinasyonu 2. Yapay yem. Son yllarda yapay yemle besleme ilk metodun yerini almaya balamtr. Rotiferler 30 mye kadar olan bakteri, mikroalg, maya ve protozoalar tketirler. Deniz balklar kulukahanelerinde rotiferlerin ktle kltrnde maya Saccaromyces cerevisiae kolayca temin edilebildiinden yaygn olarak kullanlmaktadr. Mayann rotifere besin olarak katks yoktur. Ancak maya bakterilerle birletiinde besin olarak nem tamaktadr. Gnlk verilecek taze maya 4 eit rasyona blnmeli ve gece saat 2 ve 8 ile gndz 2 ve 10da olmak zere verilmelidir. Maya rasyonu buzdolabnda tutulan mayadan alnp tartlmal, plastik bir kap iine konularak 100 g/L olacak ekilde su ilave edilmelidir. Bir blender yardmyla su ile kartrlr ve hemen kullanlr. Yapay besinlerle karlatrldnda bu metotta daha uzun srede (en az bir gn daha fazla) ve daha dk rn elde edilmektedir. Rotifer younluu ortalama gnde %19-33 orannda artar ve 450 adet/mlye ular. Maya ile beslenen rotifer kltrn gelitirmek ve larvalar iin besin deerini artrmak iin, baz zel yemlerle zenginletirme yapmak gereklidir. Zenginletirme rotiferler hasat edilmeden bir gn nce yaplmaldr. Bu amala zellikle ya asitleri ve vitaminlerce zengin besinler rotiferlere verilmelidir. Rotiferler aslnda deniz balklar larvalar iin snrl bir besin deerine sahiptirler. Gemi yllarda rotiferler hasat ncesinde Chlorella, Nannochloropsis ve Isochrysis gibi oklu doymam ya asitleri ve vitaminlerce zengin mikroalglerle beslenerek zenginletiriliyordu. Ancak kulukanelerde ayrca mikroalg retimi zaman, emek ve masraf gerektirdiinden yapay yemle besleme tercih edilmektedir. Bylece igc, zaman, yatrm ve iletme masraflar azalmaktadr. Rotiferler ktle kltr esnasnda veya hasat sonrasnda zenginletirme tanklarnda zenginletirilebilir. Rotiferler hasat edilip ykandktan sonra ayr bir zenginletirme tankna alnr. Rotiferlerin zenginletirilmesi amacyla baz yapay yemler gelitirilmitir. Bunlar lkemizde kulukahanelerde yaygn olarak kullanlmaktadr (Ticari ad: Selco). Bu rn mikroalg retimi gerektirmeyen kuru ve rotifer gereksinimini tamamen karlayan bir yemdir. Partikl boyutu 5-7 mdir ve rotiferler tarafndan optimum dzeyde alnmaktadr. Yem protein (>%35), ya (>%15 ve bunun da %23 orannda oklu doymam ya asitleri), karbonhidrat (%30) karotenoidler, mineral ve vitaminlerden (Vit. A, D3, F ve C gibi) olumaktadr. Bu tip yemlerle beslenen rotiferlerin ortalama gnlk verimi balang rotifer younluunun %45-60 kadar olmaktadr. Ayrca rotiferler yksek dzeyde esansiyel oklu doymam ya asitleri ve vitaminlerce zenginlemektedir. Rotiferler yeni bir tanka alnmadan nce gnlk yem rasyonunun yaklak %25i tanka ilave edilir. Bylece rotifer eklendiinde hemen beslenmeye balayabilir. Rotifer tank, atklar, askda kat madde ve yenmeyen yemlerle hzla kirlenir. Bunlarn uzaklatrlmas bakteriyel bozulmay nler ve oksijen dzeyini artrr. Hasat edilen rotiferler a olarak kullanlmadan veya bala verilmeden nce sudan geirilir. Bu amala ift katl filtreler kullanlr. ksmdaki filtre 250-300

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U 6. nite - Balk Yemleri D K veya K A T ciliatalar mden byk paracklarn gemesini nler, besin paracklar nedeniyle hzla tkanr. D filtre ise 50 m gz aklndadr. Her iki filtrede akan suyun basncndan korumak iin ii su dolu bir kapta tutulur.SIRA Filtrenin SZDE i ksmnda hafif bir havalandrma filtrenin abuk tkanmasn nler. Tm rotifer kltrleri her gn incelenmelidir. Her kap, torba ve tanktan 1 ml AMALARIMIZ rnek alnarak mikroskop altnda gzlenir. Mikroskopla incelemede rotiferler ve yumurtalar saylr (adet/ml). Daha sonra toplam rotifer iinde bulunan yumurta tayanlarn says yzde olarak belirlenir. Rotiferlerin midesinin dolu veya bo olmaK T A P s kontrol edilir. Hareketlerinin aktif olup olmad incelenir. Mikroskop altnda kltr ortamnda protozoa, mantar ve dier mikroorganizmalarn varl aratrlr. Eer bulama var ise, kltre yeniden balanmaldr. Ayrca kltr yzeyinde kTELEVZYON pk varl veya kabn duvarlar ve dibinde sediment birikimi olup olmad gzlenir. Birikim varsa sifonlanarak temizlenir.

DNELM S O R U

119

DKKAT Ciliata: Sil tayan protozoalar.

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

Rotifer retimi ile ilgili olarak daha detayl bilgi iin http://www.kalkan.sumae.gov.tr adNTERNET resine baknz.

NTERNET

Su Piresi: Daphnia
Su piresi, Crustacea (KaGz buklular) snfndan Cladokinci cera takmnda yer alan bir anten zooplanktondur. Tatl ve Birinci ac sularda yaar. Cladoceanten ra takmndan Daphnia Kalp pulex tm dnyada geni bir dalm gsterir. Boyu diilerde 1,5-2 mm arasnKarapaks da deiir (ekil 6.5). Su piresinde belirgin bir ba bulunur, gs ve karn birleiktir, a duyarl bir ift belirgin gz vardr. Bata iki ift anteni bulunur. Bu antenlerden uzun olan 2. antenin grevi harekettir. Su piresi, antenleri ve gs ksmnda bulunan be ift aya yardmyla su ierisinde zplayarak hareket eder. Gvdesi karapaks ad verilen bir ift kabuk ierisinde yer alr. effaf olan bu kabuk ierisinde i organlar, kalbi grlebilir. Gs ksmnda bulunan ayaklarnn hareketi ile szlen besinleri tketir. remesi partenogenetiktir. Diilerden braklan yumurtalardan srekli dii bireyler oluur. evre koullarnda yaamlarn snrlayan deiimler olutuunda baz yumurtalardan erkek bireyler geliir ve seksel reme gerekleir. Erkek su piresi tarafndan dllenen yumurtalara k yumurtas denir. Bu yumurtalar kaln kabukludur ve evre koullar iyileene kadar kist halinde kalrlar. artlar uygun olduunda kistlerden yine dii su piresi oluur ve partenogenetik reme devam eder.

ekil 6.5 Su piresi

K yumurtas: Partenogenetik reme grlen su piresi gibi canllarda oluan dayankl yumurtalardr.

120

Su rnleri

Su Piresi retimi
Su piresi, 15-22C su scaklnda yetitirilir. Kltre alamak amacyla su pireleri doadan plankton kepeleri ile toplanabilir. K aylarnda toplanan k yumurtalar da kltrde kullanlabilir. Su piresi, ok eitli boyutlarda kaplarda, akvaryumlarda, tanklarda veya havuzlarda yetitirilebilir. Havuzlarda su derinliinin 1 myi amamas tavsiye edilmektedir. En ok kullanlan yntem taze at gbresi veya koyun gbresinin havuz suyuna kartrlmasdr. Gbre, paralanarak suda bakterilerin olumasn salar. Bu suya su pireleri alanr. Su piresi retimi, srekli veya yar-srekli olarak yaplabilir. Genellikle kltr, 4-12 hafta kadar srdrlr, yeni kltre balanrken eski kltr suyundan tanka %5-10 orannda ilave edilir. retimde maya, amonyum nitrat, buday veya pirin unu, kurutulmu inek, tavuk veya at gbresi kartrlarak kullanlabilir. rnein, 375 adet/L su piresi retmek iin, kltr kabna 14 g/L amonyum nitrat gbresi ve gnde 8,5-14 g/L maya ilave edilir. Su piresi gbrelemeden bir gn sonra alanr. 5-6 gn sonra hasat edilir. Su pireleri mikroalg ile de beslenebilir. Gnde litrede 25 su piresi hasat edilen kltrler 16-26 gn srdrlr (Hoff ve Snell 2008). Yetitirme ortamnda su pireleri gnlk olarak incelenir. Su yzeyine toplanma, su piresi renginin almas, k yumurtas grlmesi veya rotiferlerin bulamas durumunda kltr hasat edilerek yenilenir.
SIRA SZDE

Su piresi kltrnde k yumurtalarnn olumas, rotifer kltrnde erkeklerin bulunmaSIRA SZDE s neden olabilir, aratrnz.
D Tuz N E L MKaridesi Artemia:

DNELM S O R U

DKKAT Nauplii: Genel olarak kabuklu larvalardr. Artemia larvasna da denir. Nauplius SIRA SZDE tekil, nauplii oul anlam tar.

AMALARIMIZ

K T A P

Artemia, tuzlu gllerde, kysal denizlerde ve lagnlerde yaayan, tuz karidesi de denilen kabuklu S O R bir U canldr. Dnyada eitli trleri bulunmakla birlikte ticari adan en byk neme sahip olan tr Artemia salina trdr. Bu kabuklu canlnn besin deeri olduka yksektir, karotence zengindir. Artemia, deniz balklar, tatl DKKAT su balklar ve deerli akvaryum balklar veya yavrular iin mkemmel bir besindir. Ancak su rnleri yetitiriciliinde Artemiann erginleri deil, daha ok kistleSIRA SZDE ri kullanlmaktadr. Artemia salina, evresel koullar bozulduunda kaln kabuklu, kist eklinde bir yumurta retir. Bu kistler kuru olarak saklandnda yllarca bozulmadan kalabilir. Kistler tuzlu suya konulduunda su alarak ier ve larvalar kar. AMALARIMIZ Nauplii, yaklak 15 defa kabuk deitirerek 8 gnde olgunlua ular. Ergin bir Artemia 8 mm uzunluundadr. 20 mmye ulaabilir (ekil 6.6). Artemia 4 ay kadar yaayabilir ve bakteriler, mikroalgler ve eitli organik paracklarla beslenirler.
K T A P

ekil 6.6
TELEVZYON

Artemia A. Kist B. Nauplius C. Ergin dii

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

6. nite - Balk Yemleri

121

Artemia salina, ok yksek tuzlulua dayanabilir ancak optimum tuzluluk binde 30-35 arasnda deiir. Artemia, dnyada en ok ABDde Byk Tuz Glnden toplanmaktadr. Toplanan Artemia kistleri kutulanarak satlmaktadr. Ayrca Artemia retimi de yaplmaktadr. Ancak halen en byk Artemia kayna dorudan gllerden toplanan kistlerdir. ipura gibi baz deniz balklarnn yetitiriciliinde nce rotiferle besleme yaplr, daha sonra Artemia ile beslemeye geilir (izelge 6.4).
Gn 2-3-4 5-10 11-14 15-20 Larva dnemi Az almas Prelarva Prelarva Postlarva Larva younluu 25 adet/ml 25 adet/ml 20 adet/ml 15 adet/ml Yem tipi Mikroalg Mikroalg Rotifer Mikroalg Rotifer Mikroalg Rotifer Artemia nauplii Rotifer Artemia nauplii Artemia nauplii Artemia ergin Karma yem Karma yem Larva tanknda yem miktar 20000 hcre/ml 15000 hcre/ml En az 25 adet/ml 10000hcre/ml En az 50 adet/ml 10000 hcre/ml En az 75 adet/ml 45 adet/ml En az 50 adet/ml En az 150 adet/ml 300 adet/ml 200 adet/ml Az miktarda Artan miktarda izelge 6.4 ipura yetitiriciliinde yem tipi ve larva younluu (Alpbaz 1996)

21-30 31-45 46-60 61-90

Postlarva Postlarva Yavru Yavru

10 adet/ml 5-7 adet/ml 3-5 adet/ml 1-3 adet/ml

Artemia retimi

Artemia kistlerinin almasnda bir litre su iin yaklak bir ay ka kist (3.3 g) ilave edilir. Kistler yalandka kaliteleri bozulabilir ve alma oran debilir. Ancak iyi kalitede kistlerde bir gram kistten yaklak 200000-300000 D nauplii N E L M alr. 2530C su scaklnda ve binde 30-35 tuzlulukta su hazrlanarak dipten havalandrma ile kartrlan bir kaba konur. Nauplii yaklak 18-24 saatte almaya balar, 36S O R U 48 saatte alma tamamlanr. Nauplii almas tamamlandnda havalandrma kesilir. Kabn stnden klandrma yaplr. Nauplii a doru yzer ve stten sifon DKKAT yaplarak toplanrlar. Kulukahanelerde ise Artemia kistlerinin almasnda daha farkl bir metot kullanlmaktadr. Bu amala kuru kistler nce slatlarak su almalar Bunun SIRA salanr. SZDE iin 1 g kist yaklak 30 ml tatl veya tuzlu su ile slatlr. lem srasnda scaklk 25C olmaldr ve kistler 60-90 dakika bekletilir. Kuru kistler st ksmndan kk AMALARIMIZ yapdadr (ekil 6.6). Su alan kist kre eklini alr. Kistler, sodyum hipoklorit veya kalsiyum hipoklorit zeltisinde yaklak 2-4 dakika tutularak alr, tatl su veya deniz suyu ile ykanr, klorun ntralize edilmesi iin sodyum tiyoslfat zeltisinK T A hemen P de tutulur ve tuzlu su ortamna transfer edilir. Alan Artemia kistleri balklara verilebilir, bir sre muhafaza edilebilir veya bytlerek daha byk balklarn beslenmesinde kullanlabilir. Artemia, maya, buday unu, soya unu, balk unu T E L E V Z Y O N Spirulina ve yumurta sars ile beslenebilir. Canl mikroalgler dnda kurutulmu gibi mikroalgler verilebilir. Artemia retimi ile ilgili olarak www.sumae.gov.tr adresine baknz. N T E R N E T

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

122

Su rnleri

zet
A M A

Balk beslemenin ve yemin nemini aklamak. Baarl bir yetitiriciliin temel anahtar, yetitirilecek canlnn temel gereksinimlerini karlamaktr. Balk besleme, balk trne, yana, beslenme ekline ve byklne gre uygun yemlerin, uygun besleme aralklar ile verilmesini gerektirir. Farkl balk yemlerini tanmlamak. Balk beslemede, doal yemlerin yan sra, toz, pelet ve ektruder yemler gibi hazr karma yemler kullanlr. Yemler, balk trne gre karbonhidrat, protein, ya, mineral madde ve vitamin gereksinimlerini karlayacak ekilde dzenlenirler. Canl yem kaynaklarn ve retimini aklamak. Balk beslemede mikroalg, rotifer, su piresi, Artemia gibi eitli canllar kullanlr. Bu canllar baz balk trlerinin larva dnemlerinde mutlaka verilmelidir. Burada tanmlanan canllarn farkl retim tipleri vardr.

A M A

A M A

A M A

Mikroalg, rotifer, su piresi ve Artemia retimini tanmlamak. Mikroalgler, basit yapl bitkisel organizmalardr, balk beslemede farkl trleri kullanlr. Mikroalg remesi farkl fazlarda gerekleir. Mikroalgler, gereksinimlerine gre dzenlenmi kltr ortamna alanr ve hasat edilerek balk veya rotiferlere verilirler. Rotiferlerden Brachionus plicatilis yetitiricilikte en ok kullanlan trdr. Boyutu, kltr ortamnda geliimi, balk tarafndan alnmas ve besin deeri asndan deerli bir canl yemdir. Cladocera takmndan Daphnia pulex tatl sularda yaayan bir zooplanktondur. Dnyada geni bir dalm gsterir ve retiminin kolayl nedeniyle balk beslemede kullanlr. Artemia, tuzlu sularda yaayan ve tuz karidesi denilen bir canldr. Artemia nauplii veya erginleri deniz balklar yetitiriciliinde yem olarak kullanlmaktadr.

6. nite - Balk Yemleri

123

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi yem deerlendirme katsaysnn yksek olmasnn nedenlerinden biri deildir? a. Fazla yem verilmesi b. Yemin balklara uygun bir metotla verilmemesi c. Yem kalitesinin dk olmas d. Yemin kalitesinin yksek olmas e. Balklarn yemi iyi almamas 2. Aadakilerden hangisi omnivor beslenen balklardandr? a. Sazan b. Alabalk c. Turna d. Ot sazan e. Levrek 3. Aadakilerden hangisi lkemizde kulukahanelerde yetitiricilii yaplan bir mikroalg deildir? a. Chlorella b. Nannochloropsis c. Tetraselmis d. Microcystis e. Isochrysis 4. Balk beslemede en ok kullanlan rotifer tr aadakilerden hangisidir? a. Keratella quadrata b. Brachionus plicatilis c. Asplanchna priodonta d. Filinia longiseta e. Keratella cochlearis 5. Canl yemlerden tuz karidesi de olarak bilinen ve tuzlu ortamlarda yaayan canl aadakilerden hangisidir? a. Daphnia pulex b. Artemia salina c. Brachionus plicatilis d. Isochrysis galbana e. Tetraselmis suesica 6. Artemia beslemede aadakilerden hangisi uygun deildir? a. Su piresi b. Soya unu c. Mikroalg d. Buday unu e. Spirulina unu 7. Aadakilerden hangisi tamamlayc yem deildir? a. Buday b. Baklagiller c. Yonca d. Pelet yem e. pek bcei krizaliti 8. Aadakilerden hangisi pelet yemlerin dezavantajl yndr? a. Suda daha ge dalmalar b. Daha kolay hazmedilmeleri c. Su yzeyinde daha uzun sre kalabilmeleri d. Tamamlayc yemlere gre daha pahal olmalar e. Yem deerlendirme katsaysn azaltmalar 9. Su piresi, rotifer gibi canllarda uygun evresel koullarda grlen reme tipi hangisidir? a. Eeyli reme b. K yumurtas oluturma c. Eeysiz reme d. Blnerek reme e. Partenogenetik reme 10. Artemia kistlerinin almasnda en ok kullanlan kimyasal hangisidir? a. Magnezyum slfat b. Demir klorit c. Sodyum hipoklorit d. Amonyum klorit e. Bakr slfat

124

Su rnleri

Okuma Paras
Canl yem retiminde anahtar noktalardan birisi retim ortamnn temizliidir. Steril bir ortamda almak kltrlere istenmeyen organizmalarn bulamasn nler. Bu amala eitli metotlar kullanlabilir. Sterilizasyonda ok kullanlan bir yntem UVdir. Ksa dalga boylu UV (UV-C), gl bir paralayc etkiye sahiptir. Bu k, yksek veya dk basnta, civa buhar lambalar ile retilir. ldrc etkisi, gcne, suyun berraklna, istenilen artm derecesine, istenmeyen organizma tipine ve miktarna, su akna ve scakla baldr. Su UV lambalarn bulunduu bir veya daha fazla emberden geirilir ve birka saniyede sterilize edilir. Bir dier sterilizasyon metodu, klorla sterilizasyondur. Aktif klor gl bir oksitleyici maddedir. Ticari olarak sv (sodyum hipoklorit veya NaOCl) veya toz (CaOCl2) formunda alnabilir. Suyun sterilizasyonunda 5-10 ppm aktif klor kullanlr. Klor ile suyun temas sresi en az bir saat olmaldr ve sonra klor kalnts sodyum tiyoslfatla ntrletirilmelidir. Kk hacimli kltrler stlarak sterilize edilir. Suyla doldurulmu kaplar 160-170Cta 2-3 saat tutulur. Bir dier metot, suyu 20-60 dakika 70-100C kadar stmaktr. Laboratuarlarda sterilizasyonda otoklav kullanlr. Otoklav, prensip olarak ddkl tencereye benzeyen bir alettir. Kltr ortamlar 120Cda ve 2 atm basn altnda bir otoklava konarak 10-30 dakikada sterilize edilir. Otoklava konacak cam kaplarn sya dayankl olmas gereklidir. Mikroalg retim ortamlarna, dier mikroalgler, rotifer, protozoa, mantar, bakteriler kolayca bulaabilir. Dier canl yemlerin retiminde de bulama en nemli sorunlardan birisidir. Bu nedenle retimde kullanlan aletlerin, ortamlarn bulamay nlenmek iin sterilize edilmesi gereklidir. Pipetler ve Petri kaplar gibi kk cam malzemeler bir otoklav veya frnda sterilize edilir. Erlenmayer ve balon gibi daha byk cam kaplar ise su ile doldurulduktan sonra sterilize edilirler. Sterilize edilen pipetler kapakl metal kaplarda veya alminyum folyoya sarlarak saklanrlar. Tanklar, borular ise hipokloritle dezenfekte edilir. Tm cam kaplarn az, steril pamuk ile kapatlr. Pamuk, alminyum folyoya sarlr ve otoklav veya frnda sterilize edilir. Kapak olarak kullanlm pamuklar atlr. Dikkat edilmesi gerekli bir noktada kiisel bakmdr. Mikroalg kltrnde alan personelin ellerini ykamas, alrken koruyucu nlk, gzlk, eldiven takmas, retim ortamnda sigara imemesi gerekir. letmede mikroalg kltr ve rotifer kltr yaplyorsa, kltrn rotiferle bulamasn nlemek gereken nlemler alnmaldr. Kaynak: De Pauw N., Persoone G. (1988). Micro-algae for Aquaculture. In: Micro-algal Biotechnology. Borowitzka M.A., Borowitzka L.J. (Eds.). Cambridge University Press, Cambridge, pp. 197-221.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. d 2. a 3. d 4. b 5. b 6. a 7. d 8. d 9. e 10. c Yantnz yanl ise, Yemleme blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Giri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Mikroalgler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Rotifer retimi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Artemia blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Artemia retimi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Tamamlayc Yemler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Pelet Yemler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Rotifer blmn tekrar geiriniz. Yantnz yanl ise, Artemia retimi blmn tekrar gzden geiriniz.

6. nite - Balk Yemleri

125

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Balk yemlerinin kalitesi, yetitiriciliin evresel etkilerinin azaltlmasnda asndan nemlidir. Kt kaliteli, suda abuk dalan, suyu kirleten yemler, balk tarafndan etkin ekilde alnmadklarnda su kalitesinin bozulmasna neden olurlar. zellikle kafes yetitiriciliinde ekstruder yemlerin kullanm evresel etkilerin azalmasn salar. Sra Sizde 2 Ayn yataki balklarda bile byk boy farkllklar olumaktadr. Bu nedenle kanibalizmden korunmak iin balklar boylarna gre ayrarak farkl havuzlara yerletirmek gerekir. Ana balklarda ayr havuzlarda tutulur. Balklarn boylarna gre ayrlmas ilemine seleksiyon denmekte ve bu amala gelitirilmi aletler bulunmaktadr. Sra Sizde 3 Mikroalg kltrne balamak iin gereken saf kltrler; niversitelerden, aratrma enstitlerinden, kulukahanelerden veya yurtii-yurtdnda bulunan eitli kltr koleksiyonlarndan temin edilebilir. Sra Sizde 4 Rotifer ve su piresi, koullar normal olduunda partenogenetik olarak remeye devam eder. Ancak, k aylarnda besinin azalmas, su scaklnn dmesi gibi koullar nedeniyle baz yumurtalardan erkek bireyler kar. Kltr ortamnda erkek rotiferlerin grlmesi veya k yumurtalarnn bulunmas, kltr koullarnn bozulduunu gsterir. Bu durumda kltr ortam tekrar hazrlanarak retime balanmaldr. Su pirelerinin brakt k yumurtalar, havalandrma yaplarak alr ve yeni kltre balanabilir.

Yararlanlan Kaynaklar
Alpbaz G.A. (1996). Deniz Balklar Yetitiricilii. Ege niversitesi Su rnleri Y.O. Yay., zmir. Atay D., Aydn F., Yavuzcan Yldz H. (2002). Su rnleri Yetitirme lkeleri. Ankara niv. Ziraat Fak. Yay., Ankara. De Pauw N., Persoone G. (1988). Micro-algae for Aquaculture. In: Micro-algal Biotechnology. Borowitzka M.A., Borowitzka L.J. (Eds.). Cambridge University Press, Cambridge, pp. 197-221. Hoff F.H., Snell T.W. (1987). Plankton Culture Manual. 6th Ed. Florida Aquafarms Inc., Florida. Koste W. (1980). Das rdertier-portrt. Brachionus plicatilis, ein salzwasserrdertier. Mikrokosmos 5:148-155. Lucas J.S., Southgate P.C. (2003). Aquaculture: Farming Aquatic Animals and Plants. Blackwell, UK. Martin A. (1998). Aquaculture Feed Manufacturing Practice in EU Mediterranean countries. Cahiers Options Mediterraneennes, Spain. Moretti A., Fernandez-Criado M.P., Cittolin G., Guidastri R. (1999). Manuel on Hatchery Production of Seabass and Seabream. FAO, Rome. Sedgwick S. (1988). Salmon Farming Hanbook. Fishing News Books, UK. Suantika G., Dhert P., Nurhudah M., Sorgeloos P. (2000). High-density production of the rotifer Brachionus plicatilis in a recirculation system: consideration of water quality, zootechnical and nutritional aspects. Aquaculture Engineering 21: 201-213. Tacon A.G.J. (1996). Feeding Tomorrows Fish: Keys For Sustainability. Cahiers Options Mediterraneennes, Spain.

7
Amalarmz
retim tesisi Su debisi Havuz

SU RNLER

Bu niteyi tamamladktan sonra; Balk retim tesislerinde bulunan retim nitelerini sralayabilecek; Bir balk retim tesislerinin kurulu yerinin seilmesinde gz nne alnacak faktrleri tanmlayabilecek; Bir balk retim tesisi iin gereken suyun miktar ve zellikleri ile retim arasndaki ilikiyi aklayabilecek; Bir balk retim tesisinde balklarn hasad, snflandrlmas ve naklini yapabilmek iin gerekli kurallar aklayabilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
A kafes Kulukalk Hasat

indekiler
GR BALIK RETM SSTEM VE TESSLERNN SINIFLANDIRILMASI BALIK RETM TESSLERNDE SU VE ARAZ KULUKA TESSLER LARVA YETTRME NTELER YAVRU YETTRME NTELER BESLEME (SOFRALIK BALIK YETTRME) NTELER HASAT, SINIFLANDIRMA VE TAIMA

Su rnleri

Balk retim Tesisleri

Balk retim Tesisleri

GR
Balk retim tesisi, ticari yetitiricilie uygun su rnlerinin (balklar, kabuklular ve yumuakalar) toprak veya beton havuzlarda ya da a kafeslerde yapay yemlerle beslenmek suretiyle pazar byklne kadar yetitirildikleri retim nitesi olarak tanmlanabilir. Balk retim tesislerinin planlanmasnda; balklarn doal yaamlarnda bulunduklar ortamn benzerinin oluturulmasna allr. Bylelikle balklarn iinde bulunduu yaam dnemine gre (yumurta, larva, yavru gibi) gereksinim duyduu su koullar salanm olur. Balk retim tesisleri, yetitiricilii yaplacak balk tr ve baln yaam dnemine gre farkl ekilde planlanabilir. Bu planlamalarda corafik koullarn dikkate alnarak ekonomik olma ilkesine uyulur. Balk retim tesislerinin planlanmasnda temel hedef birim alanda/birim su hacminde en fazla rn elde etmektir. Ancak elde edilecek rn iletme tipine yada retilen balk trne bal olarak deiebilir. Bu nitede balk retiminde kullanlan tesislere ilikin temel noktalar anlatlacaktr.

BALIK RETM SSTEM VE TESSLERNN SINIFLANDIRILMASI

Balk retim sistem ve tesisleri, farkl ekillerde snflandrlabilir. Snflandrmada su, balk tr, yemleme, yetitirildii ortam gibi faktrler dikkate alnr.

Doal Faktrlere Gre Snflandrma

Balk iftlikleri eitli doal faktrlerden; kullanlan araziye, suyun zelliklerine, tesisin fiziksel yapsnn zelliine ve yetitiricilii yaplan balk trne gre grup ve alt gruplara ayrlr. Balk retim sistem ve tesisleri; Su scaklna gre lk su ve souk su, Su tuzluluuna gre tatl su, ac su ve tuzlu su (deniz suyu), Arazi yapsna gre da, ova ve teras, Su hareketine gre akarsu, durgun su, yamurla beslenen, gel-git ile beslenen, saptrma su ile beslenen, sznt suyu ile beslenen, yeralt suyu ile beslenen, kaynak suyu ile beslenen ve dolaan su ile beslenen, Corafik yapya gre i su, sahil ve deniz, Yetitirme nitelerine gre havuz, kanal ve kafes,

128

Su rnleri

Yetitirme nitesinin materyaline gre fiberglas, toprak ve beton, Yetitirilen tre gre sazan, alabalk, ipura ve levrek vb. ve Yetitiricilik tipine gre yavru, besi ve kombine iletmeler eklinde snflandrlrlar. Su rnleri retiminde, en nemli faktr su olduundan, suya bal olarak yaplan snflandrmann daha doru olduu kabul edilir.

Stoklanan Balk Tr Saysna Gre Snflandrma

Tek tr baln retildii monokltr, Farkl tr balklarn bir arada retiminin yapld polikltr.

Yemlemeye Gre Snflandrma

Dardan yem verilmeyen, doal yeme dayal ekstansif Doal yeme ilaveten ek yemlemenin yapld yar entansif Youn yemlemenin yapld entansif

BALIK RETM TESSLERNDE SU VE ARAZ Balk Havuzlar in Su Temini

Balk yetitiriciliinde, havuzlar yeterli bir srede dolduracak, yetitirme dnemi boyunca havuzlardan sznt ve buharlama ile olan kayplar karlayacak ve havuzlar yl boyunca altracak kadar su gereklidir.

Havuzlar Dolu Tutmak in Gerekli Su

Balk havuzlarn doldurmak iin balangta, havuzlarn hacmi kadar su gereklidir. Havuz dolduunda, havuz kenarlar, taban ve su boaltma sisteminden belirli bir miktar su sznt ile belirli bir miktar da havuz yzeyinden buharlamayla kaybolur. Buharlaan su miktar; hava scakl, rzgar ve havadaki nemin azalmasna bal olarak artar. Buraya kadar anlatlanlara gre balk yetitiricilii iin gerekli su; Yetitirme dnemi balangcndaki havuz hacmi, Yetitirme dneminde havuzdan sznt ile kaybolan su miktar ve Yetitirme dneminde havuzlardan buharlaan su miktar toplanarak bulunur.

Sznt ile Su Kayb

Havuz tabanndan dikey, havuz duvarlarndan yatay olarak ve su boaltma sistemi boyunca kaybolan sular, sznt suyu olarak adlandrlr. Havuz duvarlar iyi ina edilmi ve boaltma sistemi de su karmyorsa yatay su kayb ok az olacandan, sadece dikey su kayb hesaplanr. Havuz topra kumlu ise, su kayb ok fazla olur. En az sznt su kayb killi topraktan yaplm havuzlarda olur. Havuz toprann yapsna gre, gnlk su kayb, havuz alan ve havuzun dolu tutulaca sre arplarak, toplam sznt suyu hesaplanr.

Buharlama ile Su Kayb

Havuz yzeyinden buharlaarak kaybolan su, blgenin iklimine bal olarak deiir. Yksek scaklk, dk nem, kuvvetli rzgar ve gneli hava buharlama hzn artrr. Dk scaklk, yksek nem, yamur ve bulutlu hava buharlama hzn azaltr. Buharlama ile kaybolan su miktar, gnlk buharlama hzlarnn toplanp, havuz alan ile arplmasyla bulunur.

7. nite - Balk retim Tesisleri

129

Havuzlarn Doldurulmas
Balk yetitiriciliine balayabilmek iin havuzlar uygun zamanda doldurabilecek debiye gereksinim vardr. Havuz yaplmadan nce, su debisi tahmin edilip, havuz hacmi gnlk su miktarna (m3) blnnce, havuzu doldurmak iin gerekli gn says bulunur.
Debi: Bir su kaynandan birim zamanda litre veya metrekp cinsinden akan su miktar.

Su Debisini Tahmin Metotlar

Su debisinin tahmininde hangi yntemin kullanlaca, gereksinim duyulan sonucun doruluk derecesine, dere veya kanaldaki suyun miktarna ve mevcut ara-gere durumuna baldr.

Hzl ve Kaba Tahmin Metodu

Herhangi bir ara-gere kullanmadan su debisi tahmini yapmak iin dereye bir yaprak braklr, yaprak 2 dk iinde 15 m gitmi ise derenin eni 25 cm ve derinlii 10 cm olduunda, haftada 1890 m3; eni 30 cm ve derinlii 15 cm olduunda da haftada 3402 m3 su salayabilecei tahmin edilir.

Kova Metodu
Kova metodu, debisi 5 L/sden kk olan sularn debilerinin doru llmesinde kullanlan en basit metottur. Derenin debisini lmek iin nce, derenin nne topraktan bir bent yaplp, bent ierisine 1-1,5 m uzunluunda bir plastik boru yerletirilir, iki kova ve 1 Llik bir ie temin edilir. nce, ie yardmyla kovann ka litre su ald belirlenir. Plastik borudan akan su kovaya doldurularak, bir dakika ierisinde kovada ka litre su topland bulunur. Toplanan su miktar 60a blnerek, L/s cinsinden su debisi hesaplanr.

Yzdrme Metodu
Kk ve byk derelerde su debisi lm iin uygun bir metottur. Yzdrme metodunda; 5 cm eninde ve 30 cm boyunda dzgn bir ta veya dal ya da 10 cmlik bir ie yzc olarak kullanlabilir. Derenin sakin akan ve ot bulunmayan blmnde, 10 mlik bir mesafe iaretlenir. Yzc materyal, balang noktasndan bir ka metre geriden braklr. Balang ve biti noktasnda saate baklarak, yzme sresi belirlenir. Bu ilem, en az defa tekrarlanr. lmler arasnda byk farkllklar yoksa ortalamas alnr. Farkllklar bykse, ilem tekrarlanr. Derenin debi lm yaplacak blmnde, birer metrelik mesafelerle derenin eni ve derinlii llerek ortalamas alnr. Su debisi (Q); Q(m3/s) = 0,85 A/s B C formlnden bulunur. Burada; 0,85: Derenin taban yaps dikkate alnarak su hzna uygulanan dzeltme katsaysn (dere yatanda su ak hzn engelleyen materyaller yoksa veya kayalarn yzeyi dz olup, su ak hzn kesmiyorsa katsay 1 olarak alnr), s: saniye A: Yzdrme mesafesini (m), B: Derenin debi lm yaplan blmnn ortalama geniliini (m) ve C: Derenin debi lm yaplan blmnn ortalama derinliini (m) gstermektedir.

130

Su rnleri

Yzdrme ve Enine Kesit Metodu

Kk veya byk derelerde, yzdrme metoduna gre daha salkl lm yaplmasn salar. Derenin dz, suyun sakin akt ve su bitkilerinin yzdrmeyi engellemedii bir yerinde, 20 mlik mesafenin balang ve biti noktalar bir kazkla iaretlenir. Su hz yzdrme metoduyla m/s olarak belirlendikten sonra, Q(m3/s) = 0,85 A/s B forml uygulanarak su debisi bulunur. Burada; B, yzdrme sahasnn enine kesit alann (m2) gstermektedir.

Boyama ve Enine Kesit Metodu

Kk ve byk derelerde, yzdrme metoduna gre daha salkl sonular verir. Derenin lm yaplmasna uygun yerinde, 20 mlik mesafenin balang ve biti noktalar ile kesitleri belirlenir. Balang noktasndan nce suya boya (potasyum permanganat) dklr. Boyann balang ve biti noktalar arasndaki seyahat sresi tespit edilir. Yzdrme ve enine kesit metodunda verilen forml yardmyla su debisi hesaplanr.

Bent Metotlar
Byk ve kk derelerde salkl debi lm iin kullanlan metotlardr. Derelerin nnn bir engel (bent) ile kapatlarak, bendin ortasndan alan gen veya drtgen bir entikten su aktlarak debi belirlenir.

Suyun Miktar ve zellikleri ile retim Arasndaki liki

Balklar sudaki erimi oksijeni kullandklarndan, retilen tr iin uygun olan suyun miktar (debi) ne kadar yksek olursa, havuz suyu o kadar sk yenilenir. Havuz suyu yenilendike de sudaki kullanlabilir erimi oksijen miktar yenilenmi olur. Byle bir durumda, birim alan veya birim hacimde stoklanabilecek veya retilebilecek balk miktar da fazla olur.

Alabalk retiminde Suyun Miktar ve zellikleri ile retim Miktar Arasndaki liki
Alabalk retimi ile su miktar arasndaki ilikiler, suyun zelliine bal olduundan, bir ton alabalk retimi iin gerekli su miktarn kesin olarak belirtmek zordur. Bununla birlikte, 1 L/slik su debisiyle suyun gnde 5-6 kez deitii havuzlarda, 100-150 kg alabalk retilebilir. Alabalk havuzlarna verilecek suyun ak hz ile stoklanacak balk bykl arasnda dorusal iliki vardr (izelge 7.1).
izelge 7.1 Balk byklne gre havuza verilecek suyun ak hz (Bohl 1982). Balk Bykl (cm) 2 2-5 5-10 10-20 20< Su Ak Hz (cm/s) 0,25-0,50 0,50-1 1-2 2-3 <20

7. nite - Balk retim Tesisleri

131

Havuzlara gelen suyun hz gerektiinden yksek olursa, alabalklar su ak ynne ters ynde yzme eiliminde olduklarndan fazla enerji kaybederler. Alabalk yetitiriciliinde, havuzlara stoklanacak balk miktarnn suyun scaklyla da ilikili olduu dikkate alnarak retim planlamas yaplr (izelge 7.2). Havuzlarda alabalk yetitiriciliinde su scaklna bal olarak yemlemenin SIRA SZDE azaltlmas veya tamamen kesilmesinin nedeni sizce ne olabilir?
DNELM

SIRA SZDE

Su Scakl (C) 5 10 15 20

Larva ( 1 g) 125 60 30 10

Yavru (20 g) 250 125 75 30

Byk Balk (100 g)

S O R U450

200
D K K A 100 T

izelge 7.2 Farkl su scaklklarnda veU1 S O R L/s sudebisinde stoklanabilecek balk miktar (kg)D(Bohl KKAT 1982).
SIRA SZDE

DNELM

SIRA SZDE

50

Alabalk retim plannda, havuzlara stoklanacak baln miktar tespit edilirken, suyun miktar ve scaklnn yan sra retim alan veya retim hacmi de dikkate AMALARIMIZ alnr (izelge 7.3).
Balk Byk Larva (adet) Yavru (adet) Yemeklik (adet) Yemeklik (kg) Havuz Alan (m2) 100-150 25-50 10-25 Havuz K THacmi A P (m3) 20000-50000
TELEVZYON

AMALARIMIZ

150-300 75-125 5-8

izelge 7.3 K T A P Alabalklarn stoklanmasnda su alan ve su hacmi ile balk bykl T EarasnLEVZYON daki iliki (Bohl 1982).
NTERNET

NTERNET

retim miktar ile su miktar arasndaki yukarda bahsedilen ilikiler, suyun ierdii doymu oksijen miktarna baldr. Stoklanabilecek balk miktar, su kaynann ierdii doymu oksijen miktarndan hesaplanr. Hesaplamada 50 g dan kk balklarn 500-600 mg/kg/saat, 50 g dan byk balklarn 400-500 mg/kg/saat oksijen tkettikleri esas alnarak, havuza giren sudaki erimi oksijen miktar ile havuzdan kan sudaki erimi oksijen miktar olan 5 mg/L arasndaki farktan bulunan kullanlabilir oksijen miktar kriter olarak kullanlr. Sudaki kullanlabilir oksijen miktar bulunduktan sonra, retilebilecek balk miktar (B), B (kg) = [Q (L/s 3600 Kullanlabilir O2 (mg/L)] / [400 veya 500 mg/kg/saat] formlyle hesaplanr. Bu formlden, 1 L/s lik su debisi ile 50 kg alabalk retilebilecei bulunur. Entansif alabalk retiminde, bu deer dk bulunduundan, 1 kg yem/gn forml, B (kg) = [Kullanlabilir O2 (mg/L)/2] Q (L/s) (100/E) kullanlr. Burada; E, gnde verilen yzde yem miktarn (rnein; 2,3,.. vb) gstermektedir. Alabalk yetitiriciliine uygun zellikteki sularda, bu formlden 1 L/s su debisi ile 100-125 kg alabalk retilebilecei bulunur. Bu forml yardmyla, souk sularda her 1 L/slik su debisi iin daha fazla balk stoklanabilecei ve retile-

132

Su rnleri

bilecei grlmektedir. Fakat su scaklnn olmas gerekenden daha fazla souk olmas durumunda, pazar arlna ulama sresinin daha fazla zaman alaca da unutulmamaldr. Alabalk kulukalklarnda su debisi; kuluka dolaplarnda 100.000 yumurta iin 1,2-2 L/dk, Zuger ielerinde 30.000-50.000 yumurta iin 1,5-3,0 L/dk ve kuluka tablalarnda 100.000 yumurta iin 12-20 L/dk olacak ekilde dzenlenir.

Sazan retiminde Suyun Miktar ve zellikleri ile retim Miktar Arasndaki liki
Balklarda yemin sindirilmesi, su scaklna baldr. Sazan bal yedii yemi, 10 C su scaklnda 45 saatte, 25 C su scaklnda ise 25 saatte sindirir. Bu nedenle, yemeklik sazan bal yetitirme sresi, suyun scaklna bal olarak uzun veya ksa olabilir. Sazan yetitiriciliinde gereksinim duyulan su miktar, planlanan retim tekniine baldr. Ekstansif yetitiricilikte fazla suya gereksinim yoktur. 1 ha (hektar) alanndaki havuz iin szma ve buharlamayla kaybolan suyu karlamak amacyla 1 L/s su debisi yeterlidir. Ancak elde edilen verim de dk olup, 500-600 kg/ha kadardr. Sazan yetitiriciliine uygun lk sularda, erimi oksijen (O2) miktar dk olduundan, daha fazla su gerekir (izelge 7.4).
izelge 7.4 Sazan yetitiriciliinde su scakl ile O2 miktar arasndaki iliki (Atay 1986). Su Scakl (C) 10 15 20 25 30 Oksijen htiyac (mg/kg/saat) 17 31 50 72 105

izelge 7.4.de verilen deerler istirahat halindeki baln temel metabolizmas iin gerekli deerlerdir. Youn yemleme yapldnda, izelge 7.4deki deerler %50-60 dzeyinde artar. Su debisi ve kullanlabilir oksijen miktarndan hareketle retilebilecek sazan miktar, B (ton) = [Debi (L/s) Sudaki Kullanlabilir O2 (mg/L) 3,6) / 100 formlyle hesaplanr. Formldeki kullanlabilir erimi oksijen miktar, suyun ierdii erimi oksijen miktarndan havuz kndaki oksijen miktar (3,5-4,0 mg/L) karlarak bulunur.

retim Yerinin Seimi ve retim Planlamas

Balk retim tesislerinin kurulu olduu yer, verimlilii etkileyen en nemli faktrdr. retim tesislerinin kurulaca yer iyi seilemediinde, pek ok sorun kar, hatta iletme zarar dahi edebilir. Bu nedenle, iletmenin kurulaca yerin seilmesinde aadaki zellikler aranr. letmenin kurulaca yer, iletmenin minimum su ihtiyacn karlayacak su kaynana veya akarsuya yakn olmaldr. Aksi halde, suyun havuzlara getirilebilmesi iin ayrca bir masraf yaplmas gerekecektir. Ancak masrafn az olmas iin su kaynann iletme iinde olmas da gerekmez. Kaynak veya su birikintisinin havuz sahas iinde olmas eitli sorunlar yaratr.

7. nite - Balk retim Tesisleri

133

Havuz tabannn otlarla kapl olmas, havuzlarn temizlenip dezenfekte edilmesini gletirir. Bunun iin, plnlama srasnda, mevcut kaynan havuz arazisi dnda tutulmas ve suyun havuz sahasna doal eimle getirilmesi, en iyisidir. Havuz toprann su tutma kapasitesi ok yksek olmaldr. Bu nedenle, kumlu topraklar, havuz yapmna uygun deildir. Havuzlar en az 1 m derinlikte, killi ve biraz da kireli topraklarda ina edilmelidir. Havuz yaplacak toprakta sert kayalar bulunmamaldr. Akarsu eteklerindeki ya, balkl ve killi ar topraklarn havuz yapm iin kullanlmas uygun olur. Havuzlarn ina edilecei arazinin topra; fitoplankton, zooplankton ve dier su canllarnn gelimesi ve bymesi iin besin maddelerince zengin olmaldr. Aksi halde, gbreleme ve tamamlayc yemleme yapmak gerekir. Bu ilemler de masraf artrrlar. Ayrca, toprak ve suda balklara zararl olabilecek maddelerin bulunmas da istenmez. Su scakl, balk yetitiriciliinde nemli bir faktr olduundan, havuzlar glgeli arazilerin dnda ve mmkn olduunca gn boyu k alan arazilerde ina edilmelidir. SIRA SZDE Havuz sahas fazla rzgar almamaldr. Tesis yerinin sel, heyelan ve benzeri tehlikelerin olmad bir yerde seilmeDNELM si gerekir. Havuz yaplacak arazide byk talarn ve aa kklerinin olmas, bunlarn temizlenmesi iin ayrca bir masraf gerektireceinden arzu S Oedilmez. R U Arazinin eimi havuz yapmna uygun olmaldr. Eimin, 1den az olmas istenmez. nk havuzlar boaltmak ve havuzlarda kurutma yapmak olaDKKAT nakszdr. Eimin fazla olmas da fazla hafriyat gerektireceinden masraf artrr. SIRA SZDE olmamal Havuza gelen su fabrika, ziraat sanatlar, evsel atk sularla ilikili dr. nk bu sularda bulunabilecek zehirli maddeler suyun kirlenmesine ve balklarn lmesine neden olabilir. AMALARIMIZ Balk retim tesisi ina edilecek olan arazi, ilerleyen yllarda retimi artrma amacyla genilemeye uygun olmaldr. Hammadde temini ve rn sat iin pazara yakn olmaldr. K T A P Kurulu yerinin ulam, haberleme ve elektrik durumu uygun olmaldr. Havuzlarn ina edilecei arazinin kullanm ile ilgili hukuki bir problem olmamaldr. TELEVZYON Ayn su kaynan kullanan dier tesislerin kapasiteleri ve uzaklklar uygun olmaldr.
N tesisler T E R N E T aras mesaSu rnleri Yetitiricilii Ynetmeliinde tatl su ve deniz tesislerinde fe iin www.tugem.gov.tr adresine baknz.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Havuzlarda sznt ile su kayb nasl azaltlr?

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

134

Su rnleri

KULUKA TESSLER
Kuluka tesisleri (ekil 7.1.), modern balk yetitiriciliinin en nemli blmdr. Yavru yetitirme nitesinin kapasitesi; damzlk saysna, retilecek trlerin saysna, bu trlerin reme mevsimine, kulukalklarn, larva ve yavru besleme nitelerinin kapasitesine, suyun kalitesine ve miktarna ve teknik elemann deneyimine bal olarak deiir.
ekil 7.1 Kuluka tesisi (Woynarovich ve Horvth 1980).
Szme ve Oksijenlendirme Yumurtlama Tanklar 2.5 m 1.5 m Kk Damzlk Havuzlar

Su Boaltma Kanal Larva Gei Tank kiz Kuluka Tank Musluk 0.7 m

2.5 m

Byk Yumurtlama Tanklar

7.5 m
A

Larva Gei Tank kiz Tanklar Derinlik 1.1m

20-40 m

5-6 m

Kanal S Ksm

A-A Kesiti A zel Larva Tank

7. nite - Balk retim Tesisleri

135

Kuluka nitesinde Su Planlamas

Kuluka niteleri iin gerekli su (ekil 7.2), barajlardan, rezervuarlardan havuzlardan, nehirlerden, kanallardan, kuyulardan ve deniz balklar iin de denizden alnabilir. Ancak su nereden alnrsa alnsn nemli olan suyun kalitesinin istenilen zellikte olmasdr. Tatl su balklar iin tuzluluk 2 mg/Lden dk ve pH yaklak 7-8 olmaldr. Ayrca, suya lam sular, erimi atk maddeler, pestisitler, klor ve dier zehirli maddeler bulamam olmaldr. Kuluka nitesine gelen su yeterli miktarda ve uygun basnta olmaldr. Yksek basnl sular yumurta, larva ve yavrular iin zararl olur. Suyun kuluka nitelerine 1-1,5 m ykseklikten gelmesi, yeterli basnc salar. Su kuyu veya rezervuardan temin edildiinde, oksijen bakmndan fakir olduu gibi metan veya hidrojen slfr gibi gazlar da ierebilir. Bu nedenle, basit bir havalandrma (oksijenlendirme) sistemi uygulanmaldr.
ekil 7.2

1.5-2.0mm Delikli Szge

Huni Tipi Kulukalk

Zuger iesi

Tekne Tipi Kulukalk Su Getirme Borusu Havuz veya Rezervuar Farkl Kulukalklar

Kuluka nitesine su alnmas (Woynarovich ve Horvth 1980).

Kuluka nitelerine gelen suyun scakln istenilen scakla ayarlamak iin stc veya souk su gerekebilir. Suyun ierisinde planktonik (serbest yzen) organizmalardan zellikle copepod bulunmamaldr. Kuluka nitelerine gelen suyu basit kum-akl filtrelerinden veya oksijenlendirici szge sistemlerinden geirmek gerekir. pliksi yosunlarn, yaprak ve benzeri materyalin kuluka sistemlerine gelmesini nlemek iin sinek telinden yaplm szgeler kullanlabilir. Kuluka nitesine gelen suyu szmeden almak, yumurta ve larvalar iin son derece tehlikelidir. Basit szge sistemi oluturmak amacyla tulalardan oluan ve suyun kolayca girebilecei havuz eklinde bir yap ina edilir. Bu yapnn iine havuzdaki su seviyesinden 0,5 m daha yksek olacak ekilde, 1 1 m veya 1,5 1,5 m boyutlarnda paslanmaz metal elek ve bunun iine de suyun szlecei kk gzenekli bez elek sistemi yerletirilir. Bulank sularda askdaki kat maddeleri szmek iin bez elekli szgeler kullanlabilir. Su ok bulank olduunda, ktrme havuzlar veya tanklar kullanlmaldr. Kuluka nitesinde gereksinim duyulan su miktar, kulukalk tipine bal olarak deiir. Huni tipi kulukalklarda, her 10 litre kapasite iin 0,5-1,5 L/dk su gerekir. Orta byklkteki bir lk su bal yavru retim iletmesinde, kuluka iin 5-10 L/s, yalaklar ve tanklar iin 5 L/s, dier niteler iin 25-30 L/s olmak zere toplam 40-50 L/s su gerekir.

Copepod: Balk yumurtalar ve larvalar iin zararl hayvansal plankton

136

Su rnleri

Damzlk niteleri
Damzlk Havuzlar
Yavru retimi yapabilmek iin damzlklarn uygun koullarda muhafaza edilmesi gerekir. Damzlk havuzlar iin gerekli alan ve su ihtiyac, balk trne bal olarak deiir. Ilk su balklarndan 20-50 adet ve arl yaklak 150-250 kg olan damzlk balk iin 1 dnmlk havuz alan gerekir. Yaklak 20-30 gnlk 2-3 milyon adet yavru retebilmek iin 3-6 kg arlnda %40 dii ve %60 erkek, 50150 adet damzlk balk ve ayn tre ait bu damzlklar iin de iki dnmlk (0,2 ha) havuz gerekir. Damzlk havuzlar iki dnmden byk olmamaldr. Bu havuzlar ortalama 1,5 m derinliinde olmal ve lk su balklar iin gnde 100-200 m3/ha su salanmaldr. Damzlk havuzlar, damzlklarn izlenmesi ve nakillerinin kolay olmas iin kulukalklara yakn ve dikdrtgen eklinde olmaldr.

Damzlk Stok Havuzlar

Yapay yumurtlatma yapmak amacyla hipofiz uygulanacak damzlklar iin 200450 m2 alannda, 10 20 m veya boyutlarnda ve 1,0-1,5 m derinliinde, yaklak 20-50 damzlk baln bir hafta tutulabilecei, damzlk stok veya damzlk depo havuzu olarak adlandrlan iki kk havuz gereklidir.

Damzlk Tanklar
Hipofiz enjeksiyonu yaplan balklar, ksmen veya tamamen boaltlabilen beton veya fiberglas tanklarda tutulurlar. Tanklarn taban ksmnda 20-25 cm derinliinde ve 50 cm geniliinde kanal bulunursa, sam yntemiyle yumurta ve sperma alnacak balklar rahatsz olmadan tanktan alnabilirler. Arl 3-6 kg olan damzlklardan 4-6 adedi iin 2,5 1,5 1,0 m boyutlarnda tanklar kullanlabilir. Damzlk tanklarna yerletirilecek damzlk balk miktar, suyun ierdii oksijen miktarna baldr. Arl 3-6 kg olan damzlklar iin 4 L/dk su yeterlidir. Hareketli balklarn sramamalar ve sakin olmalar iin tanklardaki su s (25-30 cm derinliinde) olmal ve tanklarn zeri koyu renkli kapaklarla rtlmelidir.

Yumurta Alm niteleri

Yumurta alm niteleri, hormon enjeksiyonu uygulanan ve uygulanmayan niteler olmak zere iki gruba ayrlr.

Sam Uygulanmayan Yumurta Alm niteleri

Havuzlarda yumurtlayan balklardan bazlar yuvalar, yapay yumurtlama yzeyleri, yumurtlama kaplar ve yumurtlamay tevik edecek ekilde hazrlanm havuzlarda sam ilemine gerek duyulmakszn yumurta brakrlar.

Yumurtlama Yuvalar
Yumurtlama yuvalar, genellikle tatl su levrei ve Avrupa yayn bal gibi balklardan yumurta almak iin hazrlanr.

Kakaban
Kakaban genellikle sazan balnn yumurtlamas amacyla hasr benzeri materyal, kuru ot, am dallar vb. materyallerin birka metre karelik ereve zerine yerletirilmesiyle hazrlanp, havuz tabanna veya su yzeyinin 20-30 cm altna yerletirilir.

7. nite - Balk retim Tesisleri

137

Yumurtlama Kaplar
Kanal yayn (Ictalurus punctatus) ve Afrika yayn bal Clarias sp. gibi baz balk trleri yumurtlamak iin saklanacak yer ararlar. Kanal yayn iin 45 Llik st bidonlar ile ya varilleri, Afrika yayn bal iin 20-25 cm apnda toprak, plastik veya beton borular yumurtlama kaplar olarak kullanlr.

Yumurtlama Havuzlar Toprak Havuzlar

Toprak yumurtlama havuzlar genellikle sazan balklarndan kontroll yumurta almak iin kullanlan ve doal yumurtlamay tevik edecek ekilde hazrlanm olan 100-1000 m2 byklndeki havuzlardr. Dubish ad verilen bu havuzlar (ekil 7.3), otlu yumurtlama blgesi ve damzlklarn bulunduu hendek ksmndan oluur. Hendek ksm, savak blgesinde 2-3 m geniliinde ve 0,6-0,8 m derinliindedir. Su scakl ve hava koullar, yumurtlamak iin uygun olduunda, yumurtlama blgesi 30-50 cm yksekliinde su ile kaplanacak ekilde havuza su verilip, balklarn yumurtlamas tevik edilir.
ekil 7.3 Su Seviyesini Ayarlama Yaps (Savak) Yumurtlama Blgesi
60-80 cm

Dubish tipi toprak yumurtlama havuzu (Woynarovich ve Horvth 1980).

Damzlklarn Bulunduu Kanal Yumurtlama Blgesi

30-50 cm

Dairesel Yumurtlama Havuzlar

Dairesel yumurtlama havuzlar, yumurtalar hafif olduundan su yzeyinde toplanan deniz balklarnn yumurtlamas iin kullanlr. Beton veya fiberglas materyalden yaplan, genellikle 4 m apnda ve 1,2 m derinliinde ve su k ksmnda yumurta toplama havuzcuu ile balantl havuzlardr.

Yumurtlama Akvaryumlar
Yumurta alm yuvarlak yumurtlama havuzlarndaki gibi olup, birbirine bal yumurtlama ve yumurta toplama akvaryumlarndan oluur.

90-130 cm

138

Su rnleri

Sam Uygulanan Yumurta Alma niteleri

Sam uygulanmak suretiyle yumurta alnan niteler, hipofiz alma, hipofiz uygulama ve samda kullanlan yardmc gerelerden oluur. Hipofiz bezinin karlmasnda, baln byklne bal olarak balk tutma tahtas, testereli matkap, makas ve pens gibi gereler kullanlr. Balktan karlan taze hipofizin kurutulmas ve balklara uygulanma zamanna kadar saklanmas gerekir. Hipofizin kurutulmas ve kullanlma zamanna kadar bozulmadan muhafaza edilmesinde; tp, pens, cam ve porselen kaplar, desikatr (kurutucu) ve buzdolab gibi gereler kullanlr. Hipofiz eriyiinin hazrlanmas ve uygulanmasnda; pens, saat cam, tp, terazi, porselen havan, eriyik iesi ve enjektr gibi ara ve gereler kullanlr. Sam yaplacak balklarn yakalanmasnda; yuvarlak a kepeler, tamak iin eitli plastik kovalar, hamak ve muamba torbalar ile sam srasnda havlu, plastik leen, kap ve kak st toplaycs, snger, ty, bak ve makas gibi gereler kullanlr.

Kuluka niteleri
Kontroll yavru retim tesislerinde, eitli metotlarla elde edilen dllenmi yumurtalarn gelimesi ve alma ilemi kuluka nitelerinde tamamlanr.

Tekne (Yalak) Tipi Kulukalklar

Tekne tipi kulukalklar, en basit kulukalk tipi olup, Trkiyede de en yaygn olarak kullanlan kulukalk tipidir. Tekne tipi kulukalklar, genellikle 1-3 m uzunluunda, suyun bir taraftan girip kuluka tablalarn yalayarak br taraftan kt veya suyun kuluka tablalarnn alt ve stlerinde dolat kulukalklardr.

Huni Tipi Kulukalklar

Huni tipi kulukalklar, ekil olarak huniye benzerler ve camdan yaplrlar. Su, huninin dar azndan girer ve st ksmndan tap, kulukal terk eder. Suyun hz, yumurtalar askda tutacak ve fazla sarsmayacak ekilde olmaldr. Huni tipi kulukalklardan Zuger ieleri (ekil 7.4) 25 cm, dierleri 60 cm aralklarla dizilmeli ve su balantlar buna gre yaplmaldr. Su, kulukalklara 20 nite iin 5 cm apl, 20 niteden fazla olanlar iin 7,5 cm apl borular ile verilmelidir. Huni tipi kulukalklar, killi toprak, plastik tel ve gzenekli bez materyalden oluur. Kulukalk saysnn tespitinde, huni tipi kulukalklarn hacminin %25-30unu yumurtalarn dolduraca (rnein; 1,5-2,0 Llik imi yumurta iin 7 Llik zuger iesi kullanlabilecei) dikkate alnmaldr.
ekil 7.4 Zuger iesi

Su k

Su k Su Girii

Su k

Su Girii

7. nite - Balk retim Tesisleri

139

Cam zuger ieleri genellikle 6-16 L, fiberglas materyalden yaplanlar ise 40-80 L ve nadiren de 200 L kapasitelidir. Plastik ve gzenekli bezden yaplm kulukalklar 15-150 L kapasiteli olup, su iine yerletirilirler. Yaklak 10 L kapasiteli huni tipi kulukalklar iin yumurta geliimi hzlandnda 0,2 L/dk ve yumurtalarn almasna yakn 0,5 L/dk su ak yeterlidir.

Varil (Davul) Tipi Kulukalklar

Varil tipi kulukalklar, mersin bal gibi ar yumurtalarn almasnda kullanlrlar ve nehirlere yerletirilirler. Taban ve tavan metal veya ahaptan, yanlar gzenekli bezden olup, yumurtalarn konulaca ve yavrularn alnaca alr-kapanabilir pencere bulunur.

Kuluka Dolaplar
Kuluka dolaplar, bir dolap ierisindeki raflar gibi birbiri zerine yerletirilmi pek ok sayda kk tepsiden oluan dikey su akl kulukalklardr. Kresel veya drtgen olmak zere iki tipi vardr. Genellikle, alabalk yumurtalarnn almasnda kullanlrlar. Kresel kuluka dolaplar, yumurtalar devaml nemli tutar. Su, kuluka dolabnn zerindeki datm sistemi ile en st tablaya ve oradan da alttaki tablaya geer. Drtgen kuluka tablalarnn d ksm 62 53 9 cm ve i ksm 30 35 5 cm boyutlarndadr. Kuluka tablalarnn her birine 10.000 alabalk yumurtas konulabilir. Kuluka dolaplar iin 15-45 L/dk su debisi yeterlidir.

Kuluka Tanklar
Akntl su bulunmayan kulukalklarda, yzen yumurtalar geni tanklarda, hava pompalanp, devaml hareket halinde askda tutularak ve oksijenlendirilerek alrlar. Kuluka tanklarnda 1 L suya 300-400 adet yumurta yerletirilip, 1 m3 suda 400.000 yumurtann almas salanr. Kuluka tanklar, genellikle deniz balklarnn yumurtalarnn almasnda kullanlr.

Hapalar
Hapalar genellikle 2 1 1 m boyutlarnda, gzenekli bezden yaplm, i ie gemi iki bez elek odadan oluur. Yumurtalar 2-2,5 mm gz aklndaki i odann dibine yerletirilir. Yumurta kabuklar ve l yumurtalar i hapada (odada) kalrlar. D odann gzenekleri daha kk olduundan, larvalar ikinci hapada toplanrlar. Hapalar yzeysel havalanma ile yeterli oksijenin saland su ortamna yerletirilirler.

Sprey Tipi Kulukalklar

Tatl su levrei (Stizostedion lucioperca) gibi yumurtalar yuvalara yapan ve olduka sert kabuklu yumurtalar, sprey tipi kulukalklarda alrlar. Bu tip kulukalklarda yumurtalar oksijeni, sudan 20 kat daha fazla erimi oksijen ieren havadan alrlar. Yumurtalarn yzeyine 0,5-4,5 atmosfer basncnda su spreylenip, yumurtalarn devaml nemli olmas salanr. Bu tip kulukalkta, su basnla pskrtldnden, mantar bulamas ve gelimesi olmaz.

Yuvarlak Kuluka Havuzlar

Yuvarlak kuluka havuzlar, 3,5-4,0 m apnda, 1m derinliinde, bir veya daha fazla kuluka odas bulunan havuzlardr. odalar, ksmen gzenekli bezden yaplarak yumurta ve larvalarn akntyla srklenerek kuluka havuzundan kmas nlenir. Havuza, 0,2-0,3 m/s debili su verilmesi yeterlidir.

140

Su rnleri

Kasa Tipi Kulukalklar

Kasa tipi kulukalklar, kk iletmelerde, mersin ve alabalk yumurtalarnn almasnda kullanlrlar. Bu tip kulukalklar; 60-70 40-65 25-40 cm boyutlarnda, kasa eklinde ve taban uygun elek materyalinden yaplm olup, nehirlere yerletirilirler.

LARVA YETTRME NTELER Akntl Su niteleri

Huni Tipi Larva Yetitirme niteleri
Larva yetitiriciliinde, farkl byklkte huni tipi niteler kullanlr. Larva yetitirme nitelerinde fazla suyun uzaklatrlmas ok hzl yaplrsa, larvalar basncn etkisiyle bez elek zerinde skarak lrler. Sazan larvalarnn yetitiriciliinde, huni tipi nitelerdeki bez szgelerin gz akl 300-400 m olmal ve her 10 L hacim iin 0,5-1,0 L/dklk su aknts salanmaldr.

Kutu Tipi Larva Yetitirme niteleri

Kutu tipi larva yetitirme niteleri eitli materyalden yaplm tanklar olup, larvalarn byklne bal olarak 300-600 m gz aklnda gzenekli bez monte edilmi nitelerdir. Kutu tipi larva yetitirme nitelerinin bir ksmnn taban gzenekli bezden ve yanlar plastik ya da metalden yaplm olup, su iinde yzer halde veya bal olarak kullanlr. Kutu tipi larva yetitirme nitelerinde, kutuda mstakil su girii ve k bulunur ve 60 40 30 cm boyutlarndaki kutulara 5-8 L/dk su ak salanr. Kutu tipi larva yetitirme niteleri, kanal yayn ve turna gibi hzl yzen larvalarn yetitiriciliinde kullanlr.

Durgun Su Larva Yetitirme niteleri

Durgun su larva yetitirme niteleri, oksijen ihtiyac genellikle havalandrma ile temin edilen, varil, davul ve tank benzeri materyalden yaplan, 1 litre suya yaklak 10-50 adet larva yerletirilen, zellikle deniz balklarnn larvalarnn yetitirilmesinde kullanlan nitelerdir.

YAVRU YETTRME NTELER

Yavru yetitirme niteleri, yavrularn zelliklerine ve retim younluuna bal olarak besleme kaplar, akvaryumlar, yalaklar, tanklar, kk toprak havuzlar ve balk havuzlar gibi yaplardan oluur.

Yavru Besleme Kaplar ve Akvaryumlar

Yavru besleme kaplar, yalaklar ve akvaryumlarna oksijen salanmas ve atk maddelerin uzaklatrlmas, srekli su ak ile salanr. Yemin ve yavrularn su aknts ile kap gitmesini nlemek iin su klar 100-200 m gz aklndaki bez szgeler ile kapatlmaldr. Szgelerin fra ile kolay temizlenebilir ve karlp taklabilir olmaldr. Bu tip nitelerde, 1 cm3 su hacmi iin bir larva hesap edilerek stoklama yaplr. niteler, gnde en az bir defa temizlenir. Yavrular bu nitelerde 7-10 gn sreyle tutulurlar ve yeni alm artemia (Artemia salina) larvalar ile beslenirler.

7. nite - Balk retim Tesisleri

141

Yavru Besleme Yalaklar

Besleme kaplarnda, 7-10 gn tutulan n beslemesi yaplm yavrular, besleme yalaklar veya tanklarna alnrlar. Burada, yavrularn su akntsyla kamasn nlemek iin su kna yuvarlak szge sistemi yerletirilir. Her 100 L su kapasitesi iin n beslemesi yaplm 30.000-50.000 sazan yavrusu stoklanabilir. Yavru besleme yalaklar genellikle, 6-8 m uzunlukta, 70 cm genilikte ve 1,0-1,1 m derinlikte olup, genellikle ikili olarak ina edilirler.

Yavru Besleme Tanklar

eitli byklkte olup, genellikle plastik ve betondan yaplrlar. Beton yavru besleme tanklar, genellikle 5-20 m2 byklnde olup, uzun sreli besleme yapmaya uygundurlar. Yavrular, 1000-2000 adet/m2 olacak ekilde stoklanrlar. Bykl 100 m2den fazla olan tanklarda, yavrular 2,5-3,0 cm boya ulancaya kadar 3-4 hafta sreyle tutulurlar. Tanklarda beslemede, stoklama youn olduunda, zellikle geceleri havalandrma yaplmas gerekir.

Toprak yavru besleme havuzlar, 100-200 m2 byklnde olup, yavru ve n beslemesi yaplm yavrularn bir ay kadar beslendii havuzlardr. Yavru balklar, kk toprak havuzlara 400-600 adet/m2 olacak ekilde stoklanrlar ve balkk byklne ulancaya kadar yaklak 1 ay beslenirler. Kk toprak havuzlarda yavru beslemede elde edilen baar %35-50 arasnda deiir. Toprak yavru besleme havuzlar genellikle dikdrtgen ekilli olarak ina edilirler. Havuz tabannda yan duvarlardan itibaren 2-2,5 m uzunluunda, 2-3 m eninde ve 0,5 m derinliinde yaplan bir hendek, yavrulara snak olarak dzenlenir.

Toprak Yavru Besleme Havuzlar

Byk toprak havuzlar genellikle 2000-5000 m2 nadiren de 1-2 ha byklndedir. Yavrular 150-300 adet/m2 olacak ekilde stoklanp, beslenirler. Byk toprak havuzlar, yavru besleme havuzu olarak kullanlabilecekleri gibi yavrularn daha kontroll olarak beslenebilmeleri iin n besleme havuzu olarak ta kullanlabilirler. Bunun iin havuzun 100-500 m2lik ksm, 10 gnlk n besleme iin kk havuz haline getirilebilir. Burada 10 gn beslenen yavrular, tm havuza yaylmak zere serbest braklrlar.

Byk Toprak Havuzlar

BESLEME (SOFRALIK BALIK YETTRME) NTELER Havuzlar

Havuzlar, balk iin gerekli artlarn yapay olarak oluturulduu, toprak, beton ve dier uygun materyalden yaplm olan boyutlar ise balk trne, ekonomik koullara ve yetitirme tekniine bal olarak deiebilen balk retim yaplardr. rnek bir havuz modeli ekil 7.5 de verilmitir.

142
ekil 7.5 Havuz modeli (stten grnm) (Huet 1971)

Su rnleri

Su girii

Tali kanal

evre kanal Ana kanal

Savak Su k

Teras Tipi Havuzlar

Teras tipi havuzlar, meyilli arazilerde vadi boyunca ina edilen, duvarl, alt duvar yan duvarlarndan daha yksek olan teras eklinde yaplm havuzlardr.

Baraj Tipi Havuzlar

Baraj tipi havuzlar, kk akarsu eteklerine veya derelere enlemesine yaplan su toplama bendi veya gleti eklindeki yaplardr. Baraj tipi havuzlar, sel baskn tehlikesi olan derelere kurulmamal veya kurulduu takdirde, su tarma kanallar planlanmaldr. Baraj tipi havuzlar, bazen sznt sularndan faydalanmak iin byk su toplama bentlerinin alt ksmna yaplrlar.

7. nite - Balk retim Tesisleri

143

Paralel Havuzlar
Akarsu etekleri, bataklk ve benzeri dz arazilerde yaplan, drt duvarl, duvarlar dier havuzlara gre, daha geni olan, su sirklasyonu salandnda, toprak seviyesinin altnda, ukur eklinde de yaplabilen eltik tavalarna benzeyen havuzlardr. Paralel havuzlarda, su giri ve klar genellikle mstakil yaplr.

Yuvarlak Havuzlar
Yuvarlak havuzlar, 1-7 m apnda betondan, fiberglas ve toprak ile plastik rtden yaplan, kylar 30-50 cm ve ortalama 70-90 cm derinliinde, deniz balklar ve alabalk retiminde kullanlan havuzlardr. Yuvarlak havuzlarda, su sirklasyonu ve oksijen deriimi, havuzun her tarafnda ayn olup, daha az suya ihtiya gsterirler.

Kanal Tipi Havuzlar

Kanal tipi havuzlar, genellikle alabalk yetitiriciliinde kullanlan, toprak ve betondan yaplan kanal eklindeki havuzlardr. Toprak olanlarn eni tabanda 3 m ve su seviyesinde 9 mdir. Her 30 mde 15 cm eim bulunur. Kanallar 30 m ve daha uzun, derinlik ise 1-2 m olur.

Dikdrtgen ve Oval Havuzlar

Dikdrtgen ve oval havuzlar, genellikle alabalk retiminde kullanlan, bykl arazi yapsna ve su miktarna gre deien havuzlardr. Kelerinde su dolam olmad iin l noktalar olutuundan, keleri hafife yuvarlaklatrlp, oval hale getirilir.

Set Havuzlar
Set havuzlar, deniz balklar retiminde kullanlan, en derin yeri 15 mden daha az olan, koy ve kanallarn dalgalara ak ksmnn ta veya beton setlerle kapatld havuzlardr.

A Bariyerli Havuzlar
Deniz balklarnn yetitiriciliinde kullanlan, koy, krfez ve iki ada arasnn alarla kapatlp, havuz haline getirildii yaplardr. Alar kirleticilerle tahrip olabileceklerinden ve temizlenmeleri de zor olduundan, kolay temizlenmeleri iin ift olarak ina edilirler.

Tuzla Tipi Havuzlar

Tuzla tipi havuzlar, denize ve tatl suya evre kanallar ve kaplarla balantl, sularn rzgarla bulanmasn nlemek iin kuzey-bat ynnde kurulan, tuz retiminden vazgeilerek deniz balklar retimi yaplan havuzlardr. Havuzun bir blm 2 m derinliinde yaplarak, balklarn klatlmas ve ani souklardan korunmas salanr.

Dalyanlar
Nehirlerin ve lagn gllerinin denizle balantl ksmlarnn ahap, metal zgara ve setlerle kapatld, balklarn girebilecei ve su vastalarnn girip kabilecei kaplar ile balklarn yakalanmas iin kurulan tuzaklardan (kuzuluk) oluan ve doal yemlerle besleme yaplan, genellikle Akdeniz ve gney Ege kylarnda uygulanan retim tekniidir.

144

Su rnleri

Valliler
Valliler, kefal, ipura ve levrek balklarnn polikltr olarak retildii, yavru besleme kanallar, klatma kanallar, serinletme kanallar, kaplar ve tuzaklarla donatlm, denize ve tatl suya balantl byk retim havuzlardr.
SIRA SZDE

SIRA SZDE Havuzlarda balk yetitiriciliini ekonomik adan etkileyen faktrler neler olabilir?

DNELM S O R U

A Kafesler

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

A kafesler, yzer, sabit ve ksmen sabit yapda, ahap, fiberglas, polietilen veya galvaniz iskeletli, gllerde veya denizlerde balk retiminde kullanlan balk yetiS O R USon yllarda gerek i sularda gerekse denizlerde gittike yaygntirme niteleridir. lam bir retim eklidir. Balk trne bal olarak, kafeslerin yerletirilecei retim yerinin seiminde; su akntsnn hz, rzgarn hz, yem ve balk nakli gibi fakDKKAT trler dikkate alnr. Kafes nitesinin seiminde; basit ve ekonomik olmas, balk hasadnn ve yemSIRA SZDE lemenin kolay yaplabilmesi, evre koullar ktletii zaman derine indirilebilmesi veya gerektiinde yzeye karlabilmesi ve gerektiinde kltlebilmesi veya bytlebilmesi AMALARIMIZ gibi zellikler gz nne alnmaldr. Kafesler, yerletirilme durumlarna gre sabit, ksmen sabit, yzer, asl ve dip kafesleri eklinde snflandrlrlar.

DNELM

K T A P

Sabit Kafesler

K T A P

TELEVZYON

Sabit kafesler, su sirklasyonunun (dolamnn) uygun olduu, gel-git olaynn fazla olmad s kullanlan ve deniz dibindeki beton direkler arasna saTELEV Z Ysularda ON bitletirilen kafes niteleridir.
N T kafesler, ERNET Ksmen sabit sabit kafeslerde olduu gibi su sirklasyonunun iyi ve gelgit hareketinin etkili olduu s sularda sabit kazklar arasna monte edilirler. Ksmen sabit kafeslerin sabit kafeslerden fark, gel-git olayna bal olarak yzdrcler yardmyla alalp ykselmeleridir.

NTERNET

Ksmen Sabit Kafesler

Asl Yzer Kafesler

Asl yzer kafesler; rzgarlarn yzer kafeslerin kullanlamayacak derecede fazla olduu retim alanlarnda, suyun ortasna kadar batrlabilen ve orada askda tutulabilen, su yzeyine kadar uzayan yemleme bacalar yardmyla yemleme yaplabilen, yemleme yapldktan sonra yemleme bacasnn aznn amandra ile kapatlabildii balk retim niteleridir.

Deniz Dibi Kafesleri

Deniz dibi kafesleri genellikle, kabuklu su rnleri retimi ve nadiren de dip balklarnn retiminde kullanlan retim niteleridir.

Yzer Kafesler
Yzer kafesler (ekil 7.6, ekil 7.7), eitli yzdrclerle suda yzer durumda tutulan, apalarla deniz dibine balanan, tek veya ift adan yaplabilen, bir veya ok sayda kafesten oluabilen, kare ya da dairesel olan ve gnmzde en ok kullanlan balk retim niteleridir. Dikdrtgen kafesler genellikle i sularda, dairesel kafesler ise denizlerde kullanlmaktadr. Yzer kafesler yapldklar malze-

7. nite - Balk retim Tesisleri

145

melere gre; ahap kafesler, galvaniz, polietilen ve plastik vb. sentetik materyalden yaplanlar olmak zere gruplandrlrlar. Yzer kafesler, genellikle deiik byklklerde ve 3-5 m derinliindedirler. Kafeslerin yzdrlmesinde, ya varilleri ile sentetik yzdrcler kullanlr. Kafesler paralanmaya kar ift adan yaplmal ve bulamalara kar ilalanm alar kullanlmaldr.
ekil 7.6
Sabitleyiciler Servis platformu Servis platformu Yzdrcler (amandralar) Yzdrcler (amandralar)

Yzer kafes sistemi

Batrclar (Arlklar)

ekil 7.7

SU SEVYES

SERVS PLATFORMU

Yzer kafes yandan grnm

YZDRC (AMANDIRALAR) A

BATIRICILAR (AIRLIKLAR)

SIRA SZDE olabilir? A kafeslerde balk yetitiriciliinin sizce ne gibi avantajlar ve dezavantajlar
DNELM S O R U

SIRA SZDE

HASAT, SINIFLANDIRMA VE TAIMA Balklarn Hasad ve Muhafazas

DNELM S O R U

Balklarn retim nitelerinden hasat edilmesi ilemine balamadan nce, iyi bir planlama ve organizasyon gerekir. Balklarn toplanmas veya hasad D K K A Tiin iletmenin tipi ve byklne bal olarak sapl yakalama alar (kepeler), havuz ii veya havuz d balk hasat ukuru (balk toplama havuzcuu) ve telden yaplm SIRA SZDE toplama kutular kullanlr.
AMALARIMIZ

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

146

Su rnleri

Hasat edilen balklar; ahap, plastik ve paslanmaz materyalden yaplm, alabilir kapaklar olan, eitli yzdrclerle su iinde tutulabilen balk muhafaza kafeslerinde bekletilirler.

Balklar Snflandrma (Boylama) niteleri

Yavrular Snflandrma Gereleri
Balk yavrular, farkl ebeveynlerden olutuklarndan, genetik olarak farkl yapdadrlar. Bu kaltsal zellik, byk balklarn kklere engel olarak, yemden daha fazla yararlanmalarna, dzensiz olarak gelimelerine ve birbirlerini yemelerine (kanibalizm) sebep olmaktadr. yi bir gelime elde etmek, kanibalizme engel olmak ve ayn byklkte balk elde etmek iin balklar boylarna gre snflandrmak gerekir. Btn balklar, ayn byklkte olurlarsa gnlk yem ihtiyac daha doru ve havuzun toplam kapasitesi daha kolay belirlenir. Yavrular strese sokmamas iin snflandrma nakilden nce yaplmaldr.

Sabit Ayrclar
Sabit ayrclar, balklar sudan karmadan, kanal ierisinde snflandrmak amacyla kullanlr. Bir alminyum ereve ierisine dikey olarak 1,5 cm kalnlndaki alminyum ubuklar eit aralklarla yerletirilir. Hazrlanan ereve, szge gibi kanaln sonuna yerletirilir. A ekilerek balklar ileriye ynlendirilerek, ayrcdan gemeye zorlanr. Kk olanlar, yzerek ayrcdan geerler, orta byklktekiler ve bykler ayrcdan geemeyecek kadar iri olduklarndan geriye dnerler.

Ayarlanabilir Ayrclar
Ayarlanabilir ayrclar temelde sabit ayrclarla ayn olmakla beraber, dikey ubuklar yuvarlak olmayp ovaldir. Bu ubuklar, panjurun yapraklar gibi hareket ederler. Bylece aralklar, 1,6-21 mm arasnda ayarlanarak, yavrudan bir yalya kadar btn balklarn snflandrlmas mmkndr. Kk miktarda baln snflandrlmasnda, ayarlanabilir ayrc kutular kullanlmaldr.

Gen ve Sofralk Balklar Snflandrma Ara ve Gereleri Snflandrma Masas

Kk iletmelerde, zellikle sazan balklarnn snflandrlmasnda, ayaklar zerine oturtulmu, 0,84 1,4 m yzeyli, erevesinde kapanabilir farkl byklkte aklklar bulunan, aklklar altna su dolu kovalar yerletirilebilen, 1,5 m yksekliinde ve susuz alan snflandrma masalar kullanlmas tercih edilir.

Su Pskrtmeli Snflandrma Masas

Alabalklar, genellikle ikiden fazla boy snflandrmas yapmak iin, su pskrtme ve titreimle ayrma sistemi ile donatlm ikiden fazla tahliye borusu bulunan snflandrma makinesi kullanlmas tercih edilir.

Su Akntl Snflandrma Sistemi

Glet ve benzeri retim nitelerinde ayrmay hzlandrmak, zamandan ve iilikten tasarruf etmek iin retim tesisi dna kurulan, su aknts salanabilen, yakalama srasnda boylama yaplabilen sistemler tercih edilmelidir.

7. nite - Balk retim Tesisleri

147

Canl Balklarn Tartlmasnda Kullanlan Gereler

Balklarn tartm ileminde, byk miktarlarda tartma olanak salayan kantar ve baskl kullanlr. Sazan gibi oksijen yetersizliine dayankl balklarn tartlmasnda, daras belirli olan delikli kovalar kullanlr. Tart kaplarnda olabilecek ezilmeleri nlemek amacyla, tart ilemleri, 25 kglk ve daras alnm kovalarda yaplmaldr. Tartm ileminden nce, 2-3 gn sreyle a braklmayan balklarn tartlmasnda, her 50 kglk balk arl iin 1-2 kg fire dlmesi ve %5in zerindeki kayplarda da taraflarca hak iddia edilmesi yaygnlam bir kuraldr.

Balklar Ykleme Ara ve Gereleri

Hidrolik Yklemeli Traktr
Hidrolik yklemeli traktrn hidrolik kaldrma kolunun n ucuna iki zincir yardmyla kova aslr. Kova, kaldrma koluyla balk hasat havuzuna indirip balklar alr ve nakliye edilecekleri arabaya boaltr. Balk ykleme iin en uygunu, hidrolik kepeli traktr kullanmaktr. Hidrolik kepenin hareketli kolu, her yne dnebilir, yer deitirmeksizin 10 m apndaki bir alanda alabilir. Tama kovas hidrolik kolun ucuna monte edilmitir.

Motorlu Ykleme Kepeleri

Motorlu ykleme kepeleri, havuz kysna monte edilebilen, 50 kg kadar balk alabilecek, sapl a kepeleri olan ve genellikle ala evrilmi balklarn canl olarak yklenmesinde kullanlan ve iten tasarruf salayan ykleme aralardr. Motorlu ykleme kepeleri, denizde ok miktarda avlanm balklarn dorudan depolama alarna konmas ve iletim aracna kadar tanmasnda da kullanlr.

Eimli Vin
Eimli vin, 6-12 m uzunluunda, ift ray zerinde hareket eden, makara sistemli, eimli dzlemde hareket edebilecek ekilde dzenlenmi, delikli hareketli bir kovann monte edilebildii, ok byk gllerde ve stok havuzlarndan nakil aracna yklemede kullanlan bir sistemdir.

Tayc Kay
Eim ok fazla deilse ve balklar bant zerinde yatyorsa, hafif ukur bant kaylar yeterlidir. Balk ok eimli veya derin yerlerden ykleneceklerse lastik cepli tayc kaylar kullanlr. Beton stok havuzlarnda, bu sistemin kullanlmas ok verimlidir.

Hareketli Balk Vinci

Hareketli balk vinci, fazla miktarda bal abuk ve en az iilikle yklemesine ramen, yl boyu alan tesisler iin tercih edilmelidir.

Havalandrma Ara ve Gereleri

Oksijen Tpleri ve Donanmlar
Tama suyuna oksijen verme, kk bir havuzda daha fazla bal canl tutmak ve naklini salamak iin en kullanl havalandrma yntemidir. Havalandrma ileminde, 150-200 Atmosfer (1 Teknik Atmosfer = At = 1 kg/cm2) basnta eitli byklkte oksijen tplerinden faydalanlr. Oksijen basnc, manometre ile ayarlanr.

148

Su rnleri

Manometrenin datm ularna hava hortumlar ve hortumlarn ucuna da hava talar taklr. Hava ta taklm hortumlar, tama kabnn dibine yerletirilir. Oksijen tpleri, kk aralarda tama kabnn iine, byk aralarda ise aracn zerine yerletirilir.

Oksijen ve Hava Datclar

Hava datclar, delikli bir metal boru ierisine yerletirilip hava borusuna balanrlar. Balantlarn hava karmamasna dikkat edilir. Hava talar abuk krldklarndan, delikli bir koruyucu ierisine konulmaldrlar. Youn tamada, oksijenlendirme, nakil kabnn eitli noktalarna yerletirilen ok sayda delikli lastik ve plastik borudan oluan dz pskrtclerle yaplmaldr.

Tama niteleri
retim tesisleri iin gerekli tama ara-gereleri tesisin retim kapasitesine, balk miktarna, ticaret ekline ve yetitirilen trlere baldr. Tama gereleri ok geni ve ar olmamal, cidarlar przsz ve dz olmal, kolay temizlenebilmeli ve dezenfekte edilebilmelidir. Ayrca, scakl koruyucu ve darbelere dayankl yapda, balklarn kolayca dar alnabildii ve suyun oksijen bakmndan yeterince zenginletirilebilecei derinlikte olmaldr. Tama kaplar, scakl korumak iin termos sisteminde olduu gibi ift katmanl olmaldrlar. yzeyleri, balklarn doal ortamlarndaki yaamlar ile uyumlu yeil renk ile boyanmaldr. Tama kaplar ahap, metal veya plastik olabilirler. Ahap tama kaplar, byk hacimli ve ar olduklarndan, iletme ii nakilde kullanlrlar. Metal tama kaplar, byk aralarla yaplan nakillerde, zel vagonlarda ve gemi ile nakilde kullanmak amacyla yaplrlar. Plastik tama kaplar, hafif, yzeyleri dzgn olup, balklarn derileri iin zararsz, ucuz ve dayankl olmalar nedeniyle tercih edilirler.

Oksijensiz Tama Gereleri Plastik Varil ve Kovalar

Plastik tanklar, variller ve kovalar; balk iftlikleri ierisindeki balk nakilleri iin en uygun oksijensiz tama gereleridir.

Ana Kepesi
Yumurta almak zere yakalanm balklarn stok havuzlarndan alnarak sam yerine gtrlmesinde veya kulukahanelerde elden geirme srasndaki tamalarda iki taraf da ak olan ana kepeleri kullanlr.

Hamak ve Tezkereler
Kk iletmelerde, yumurtal sazan balklarnn yumurtlama havuzuna aktarlmas, basit ve sklp taklabilir hamaklarla yaplr. Son yllarda, metal ereveli, keten bezinden yaplm rts olan, iki blmeli ve her blmeye bir ana balk yerletirilen hamaklar kullanlmaktadr. Balklar bu blmelerde, sama veya hipofiz uygulanmasna hazr tutulurlar.

Sallantl Flar
Sallantl flar, 100-250 litre hacimli, am, karaam veya mee aacndan yaplan ve az miktarda baln naklinde kullanlan tama niteleridir.

7. nite - Balk retim Tesisleri

149

Variller
Varillerle oksijensiz nakilde tanabilecek yavru balk miktar; tre, bykle, nakil sresine, su scaklna ve tama suyunun miktarna bal olarak deiir. Yavrularn varillerle, 8-10 C scaklndaki suda, 6-8 saat sre ile tanmasnda, n beslemesi yaplm 1000 adet sazan yavrusu iin 5-10 litre, 1000 alabalk yavrusu iin ise 7-20 litre su yeterlidir.

zel Tama Kaplarnda Nakil

Yuvalarndan sarslarak alnan gz lekesi teekkl etmi sudak yumurtalar ile dier yumurtalar, uzun mesafelere, sarsntlara ve arpmalara kar emniyetli olarak zel ekilde dzenlenmi ve buzla soutma yaplabilen ift cidarl tama kaplaryla nakledilebilirler.

Basnl Oksijen ile Tama Gereleri

Basnl oksijen ile tamada, plastik torbalar ve hava karmayan plastik kaplar kullanlabilir. Basnl oksijen metodu ile tama pratik olup, en ok uygulanan ve gerektiinde, koli halinde gnderilebilen, lke ii ve lke d nakilde kullanlan bir tama yntemidir. Basnl oksijen ile tamada, her 12 saatten sonra, oksijen yenilenmeli veya balk says %50 azaltlmaldr.

Plastik Torbalarda Tama

Plastik torbalar, kk yavrular ve 15 cmye kadar kk balklarn tanmasnda kullanlr. Su szntsna veya delinmeye kar iki plastik torbann ii ie yerletirilmesi gerekir. Plastik torbalarda kk balklar nakledilirken, suyun alkalanmas ldrc etki yapabileceinden, plastik torbalarn kutularn iine yerletirilmesi koruma salar. Plastik torbalarla balk naklinde; plastik torbalara 1/3 orannda su ve 2/3 orannda oksijen doldurulmaldr.

Basn Vanal Plastik Kutularda Tama

Salam plastikten fabrikasyon kutulara kadar deiik byklklerde kutularn bulunabilmesi, balk yavrular ve 1 yazlk yavrularn tanmasnda byk kolaylklar salamtr. Basn vanal tama kutularnn vidal kapana basn ayarlama vanas monte edilmitir. Basn vanal bu kapak, oksijen vermek iin kullanlr. effaf olan kutular, st ste konulabilirler. Kutulara hacimlerinin 1/3 orannda su ve yavru balk yerletirilir. Kapaklar, oksijen karmayacak ekilde skca kapatlr. Basn vanas ayarlanarak 0,2 Atmlik oksijenle doldurulur. Kutular, karton kutu ierisine konulup, kutunun boluklarna kpk dolgu materyali yerletirilir ve 48 saat sorunsuz bir nakil gerekletirilir.

Basnl Oksijen Flarnda Nakil

Basnl oksijen flar, 150 litrelik ak varil ve flara benzer olup, sofralk balklarn tanmasnda kullanlr. hacmin 1/3n balklarla tama suyu oluturur. hacmin 2/3 0,2-0,5 Atmlik oksijen ile doldurulur. Tama iin kimya sanayinde kullanlanlara benzer plastik flar uygundur. Kapaa oksijen doldurmaya yarayan bir lastik vana yerletirilmitir. inde tama scaklna uygun su bulunan fya hacmin 1/5i kadar balk konulup, tancaya kadar su ile doldurulur ve kapa kapatlr. Vana alarak oksijen tpnden fya 2-3 Atmlik oksijen verilir. Su seviyesi, stten fnn 2/3ne inince O2 akm kesilir, basn 0,5 Atmye ayarlanr ve vana hava karmayacak ekilde sklr.

150

Su rnleri

Tama kaplar ile milyonlarca balk larvasn bir defada, 1-2 m3lk hava geirmez ortamda, devaml O2 vererek tamak mmkndr. Tama kaplar; su geirmeyen, kapakl, su alkalanmasn en aza indiren yapda, oksijen tpne bal, oksijeni tank iinde eit datacak ve oksijen kaan nleyecek ekilde donanm olmaldr.

Oksijen Akm Verilen Kaplarda Nakil

Tama Tanklar
Tama tanklar, tamann iletme iinde ve dnda yaplmasna uygundur. letme iinde tama iin kk tanklar yeterlidir. Byk iletmelerde iletme ii ve d tamada, 800-1500 kg kapasiteli tama tanklar kullanlr.

i Blmeli letme D Tama Tanklar

Uzun sreli tamada, 1000-2500 L hacmindeki tanklar kullanlr. Bu tanklar, kk aralara uygun, kompakt halde blmeli olarak yaplrlar ya da tek olup, byk apl tamalarda batarya eklinde bir araya getirilirler. Kompakt tanklar dorudan aracn kasasna yerletirilirler. alkalanmay nlemek amacyla, tank blmeleri 1000 Lden fazla olmamaldr

Batarya Tipi Uzun Sreli Tama Tanklar

Kapasiteleri 2000-3000 L kapasiteli tanklar batarya eklinde donatlarak, uzak mesafelere balk nakli yaplabilir. Son yllarda uzun yol aralarnda sv oksijen kullanlarak, canl balklarn uzak mesafelere nakli sorunsuz olmutur. Oksijen akm vererek yavru balk tamada, nakil kaplarna konulacak balk ve SIRA SZDE iin i hacmin 3/4, dier balklar iin ise i hacmin 1/2si olsu oran, alabalklar maldr.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Havalandrmal Tama Gereleri

Oksijen kullanlmasnn sakncalarn ortadan kaldrmak iin balk naklinde basnS O R U l hava veren aralar kullanlmaldr. Basnl hava akm, sktrlm hava tpleri veya kompresr yardmyla salanr.

DNELM

DKKAT

Dondurulmu Balk Nakli

Dondurulmu balk nakli, ykleme ve boaltma ilemleri dahil 30 saati gememeSIRA SZDE lidir. Nakil sresince, oluabilecek scaklk kayplarnn en aza indirilebilmesi iin nakil aracna souk hava fleyen, plaka sistemli veya kat karbondioksitli soutma sistemleri monte edilmelidir. Uluslararas standartlara gre; beyaz etli deniz balkAMALARIMIZ larnn tama scakl -183 C, yal balklarn ise -203 Cdir. D. Atay ve A.K. Korkmazn Balk retim Tesisleri ve Plnlanmas, (Ankara niversitesi ZiT A P raat Fakltesi Yayn No: 1521, Ders Kitab No: 474, 2001) adl kitabn Hasat, Snflandrma ve Tama blmn gzden geiriniz.
TELEVZYON

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

7. nite - Balk retim Tesisleri

151

zet
A M A

Balk retim tesislerinde bulunan retim nitelerini sralamak. Balk retim tesisi, ticari yetitiricilie uygun su rnlerinin (balklar, kabuklular ve yumuakalar) toprak veya beton havuzlarda ya da a kafeslerde yapay yemlerle beslenmek suretiyle pazar byklne kadar yetitirildikleri retim nitesi olarak tanmlanabilir. Kuluka tesisleri, larva yetitirme niteleri, yavru yetitirme niteleri, besi (sofralk balk yetitirme) niteleri ve yetitirilen balklarn hasad, snflandrlmas ve naklinde kullanlan niteler olmak zere eitli birimlerden oluur. Bu birimlerin hepsi, her balk retim tesisinde bulunmayabilir. Sadece yavru retip satan yavru retim tesislerinde, kuluka niteleri ile larva ve yavru yetitirme niteleri, yavru satn alp, sadece besi yapan tesislerde ise balk besleme niteleri (havuzlar veya a kafesler) bulunur. Yumurtadan itibaren pazar byklne kadar balk retimi yapan bir tesiste, retim kapasitesine gre yukarda saylan retim nitelerinin tamam yer alr. Bir balk retim tesislerinin kurulu yerinin seilmesinde gz nne alnacak faktrleri tanmlamak. Balk retim tesislerinin kurulu yeri, verimlilik asndan en nemli faktrdr. ayet balk retim tesisinin kurulu yeri iyi seilemez ise pek ok sorun kar, hatta iletme zarar edebilir. Bu nedenle, tesisin kurulu yeri ile ilgili olarak seilecek arazi veya su sahas iin aranacak temel faktrler verilmitir. phesiz yetitirilecek trn zelliine bal olarak yeni faktrler de tanmlayabilirsiniz.

A M A

Bir balk retim tesisi iin gereken suyun miktar ve zellikleri ile retim arasndaki ilikiyi aklamak. Balklar sudaki erimi oksijeni kullandklarndan, retilen tr iin uygun olan suyun miktar (debi) ne kadar yksek olursa, havuz suyu o kadar sk yenilenir. Havuz suyu yenilendike sudaki kullanlabilir erimi oksijen miktar da yenilenmi olur. Byle bir durumda, birim alan veya birim hacimde stoklanabilecek veya retilebilecek balk miktar da fazla olur. Bu blmde, havuzlarda alabalk ve sazan yetitiriciliinde suyun miktar ve zellikleri ile retim arasndaki iliki sunulmutur. Bir balk retim tesisinde balklarn hasad, snflandrlmas ve naklini yapabilmek iin gerekli kurallar aklamak. Balklarn retim nitelerinden hasad, hasat edilen su rnlerinin snflandrlmas ve tanmasna ilikin bilgiler verilmitir. Balk retim tesislerinde retilen rnlerin hasad, snflandrlmas ve nakli, retilen su rnnn trne gre deitii gibi herhangi ileme teknii uygulanp uygulanmamasna gre de deiir. Gnmzde gerek ilenmi gerekse canl balk naklinde nemli gelimeler kaydedilmitir. Alabalk, ipura ve levrek balklarnn ounlukla taze, donmu, soutulmu veya eitli ekillerde ilenmi olarak yurt dna satld dikkate alndnda, muhafaza, nakil ve ileme konularnda salanan gelimeler daha iyi anlalr.

A M A

A M A

152

Su rnleri

Kendimizi Snayalm
1. En olur? a. b. c. d. e. az sznt su kayb hangi tip toprak havuzlarda Killi Kumlu Killi-kumlu Humuslu Killi-humuslu 7. Sazan balklarndan kontroll yumurta almak iin kullanlan ve doal yumurtlamay tevik edecek ekilde hazrlanm olan havuz tipi aadakilerden hangisidir? a. Teras tipi havuz b. Yuvarlak havuz c. Set havuz d. Dubish tipi havuz e. Baraj tipi havuz 8. Aadakilerden hangisi kafes nitesinin seiminde gz nne alnmas gereken zelliklerden deildir? a. Suyun scakl b. Balk hasadnn kolay olmas c. Gerektiinde bytlebilmesi d. Yemlemenin kolay yaplmas e. evre koullar ktletiinde derine indirilebilmesi 9. Kk yavrular ve kk balklar hangi tip tama gereci kullanlarak basnl oksijen ile tanr? a. Hamak b. Sallantl f c. Plastik torba d. Sodyum hipoklorit e. Sodyum klorr 10. Balklar sudan karmadan, kanal ierisinde snflandrmak amacyla kullanlan yavru boylama (snflandrma) nitesi hangisidir? a. Sabit ayrc b. Snflandrma masas c. Su pskrtmeli snflandrma masas d. Su akntl snflandrma masas e. reme potansiyelinin dmesi

2. Aadakilerden hangisi havuz yzeyinden buharlaan su miktarn azaltr? a. Yksek scaklk b. Dk nem c. Gneli hava d. Kuvvetli rzgar e. Yksek nem 3. Balk retim tesislerinde verimlilii etkiyen en nemli faktr aadakilerden hangisidir? a. Kulukahane b. Besi havuzlar c. Kurulu yeri d. Teknik eleman e. retilen tr 4. Kuluka dolaplar genellikle hangi baln yumurtalarnn almasnda kullanlr? a. Sazan b. Mersin bal c. Somon d. Alabalk e. Tilapya 5. A kafeslerin yerletirilecei retim yerinin seiminde aadaki faktrlerden hangisi dikkate alnmaz? a. Yem b. Rzgar c. Su aknts d. Balk nakli e. Toprak yaps 6. Alabalk yumurtalarnn almasnda Trkiyede en yaygn olarak kullanlan kulukalk tipi hangisidir? a. Sprey tipi b. Tekne tipi c. Kasa tipi d. Varil tipi e. Hapalar

7. nite - Balk retim Tesisleri

153

Okuma Paras
Su rnleri yetitiricilii, dnya besin gereksiniminin nemli ksmn karlayan temel bir endstridir. Asya lkelerinde yzyllardr uygulanmaktadr. FAO tarafndan dnyada en hzl byyen gda sektr olarak belirlenmitir. Dnyada yetitiricilikle retilen su rnleri miktar 1980de 7,4 milyon tondan 1990da 16,8 milyon tona km ve 2002 ylnda da 40 milyon ton olmutur. Su rnleri yetitiricilii, dnyadaki toplam su rnleri retiminin yaklak %30unu oluturmakta ve ylda % 10dan fazla bymektedir. Su rnleri yetitiricilii, ok eitli aktiviteleri ieren bir terimdir. rnein, dnyada tatl su sistemlerinde ticari veya sportif balkl gelitirmek amacyla ylda 60 milyar balk yavrusu yumurtadan yetitirilerek doaya salnmaktadr. Asyada herbivor balklar eltik yetitiricilii ile birlikte dk teknolojili ekstansif sistemlerde yetitirilmektedir. Gkkua alabal tanklarda, havuzlarda veya a kafeslerde entansif olarak retilmektedir. Su rnleri yetitiricilii, eitli trleri kapsamasna karn dnyadaki su rnleri yetitiricilii deer ve retim miktar asndan birka trle snrlanmtr. Bunlar zellikle kelp, sazan, istiridye ve karidestir. Dnyada retim miktar asndan dominant olan sazan retimidir. Ticari deeri en yksek olan ise birim fiyatnn ykseklii nedeniyle kaplan karidesidir. Dnyada yetitiricilikle elde edilen retiminin % 90 Asya lkelerine aittir. in gerek avclk gerekse yetitiricilik asndan en byk lke konumundadr. Dnyada yetitiricilikle retilen su rnlerinin 2025 ylnda 62 milyon ton/yl hedefine ulaaca tahmin edilmektedir. Trkiye su rnleri retim miktar asndan AB (Avrupa Birlii) lkeleri arasnda 7. sradadr. Fakat kii bana su rnleri tketimi asndan 8-10 kg ile son sralarda yer almaktadr. FAO istatistiklerine gre dnyada kii bana su rnleri tketimi ortalama 15 kgdr. AB lkelerinde kii bana den balk tketiminin 22 kg olduu gz nne alndnda, dnya ve AB ortalamasna ulaabilmek iin tketimin 1,5-3 kat artrlmas gerekmektedir. Kaynak: Aydn, F., G. Kksal, N. Demir, S. Bekcan, M. Krkaa, E. Gzgzolu, S. Erba, H. Deniz, . Malta ve H. Arpa, 2005. Su rnleri Yetitiricilii ve Politikalar. TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, Trkiye Ziraat Mhendislii VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Milli Ktphane-Ankara, Cilt II, s. 791-801, Ankara.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. e 3. c 4. d 5. e Yantnz yanl ise Balk retim Tesislerinde Su ve Arazi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Balk retim Tesislerinde Su ve Arazi blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kuluka Tesisleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kuluka Tesisleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Besleme (Sofralk Balk Yetitirme) niteleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kuluka Tesisleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kuluka Tesisleri blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Besleme (Sofralk Balk Yetitirme) niteleri. blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Hasat, Snflandrma ve Tama. blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Hasat, Snflandrma ve Tama. blmn tekrar gzden geiriniz.

6. b 7. d 8. a

9. c 10. a

154

Su rnleri

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Balklar soukkanl hayvanlar olduklarndan vcut scaklklarn yaadklar ortam olan suyun scaklna gre dzenlemek durumundadrlar. Bunu yaparken, byk enerji sarf ederler. Alabalk yetitiriciliinde su scakl en uygun yemlenme scakl olan 16-18 Cnin zerine ktnda verilen yemin miktar azaltlr, 20-22 Cnin zerine ktnda da yemleme tamamen kesilir. Sazan balklarnda ise su scakl 8-10 Cnin altna dtnde verilen yemin miktar azaltlr, 0 C civarnda da yemleme kesilir. nk balklar vcut scaklklarn suyun scaklna ayarlamaya alrken, byk bir enerji sarf ederler, verilen yemi sindirmek iin harcayacak enerjileri yoktur. Ksaca, yaamlarn devam ettirebilmek iin enerji harcarlar, beslenmek iin ayrabilecekleri enerjileri yoktur. Sra Sizde 2 Havuza su doldurulmadan nce, havuz tabanndaki toprak paralanp, sznt ile su kayb azaltlr. Bu ilem, topran tavlanmas olarak adlandrlr. Havuza su doldurulmadan nce, taban topra yava verilen su ile doyum noktasna ulatrlr. Sulanan toprak ilenmeye uygun hale gelince, kk havuzlarda bel krei ile kazlr ve kartrlr, byk havuzlarda da hayvan veya makine yardmyla srlr. Topran tavlanmas iin gerekli su, 300 mm veya 3 cm ile havuz alan arplarak bulunur. Topran tavlanmasndan sonra su ihtiyac; topran yapsna gre sznt ile su kaybna ilikin deerlerin, havuz alan ve havuzun dolu tutulaca sre ile arplmasyla bulunur. Sra Sizde 3 Havuz bykl Havuz komplekslerinin bykl Balk retim tesisinin bykl Havuz derinlii Yem Gbreleme zel yetitirme teknii Stoklama oran Stoklama bykl Polikltr yetitiricilik Havuzlarn su ile dolma dnemi Boylama (snflandrma) Balk hastalklar Mekanizasyon Havuzlarn bakm ve gelitirilmesi Sra Sizde 4 A kafeslerde yetitiriciliin eitli yararlar vardr. Bunlar: Su kaynaklarndan maksimum faydalanma, Suyun ekonomik kullanlmas, Su kanallarnn balk retiminde kullanlabilmesi, Ayn suda deiik trde balk yetitirilebilmesi, Tehlike annda retime zarar vermeksizin retim yerinin deitirilebilmesi, Yapay yemin en iyi ekilde deerlendirilmesini salamas, Balk stokunun her gn kolayca izlenebilmesi, Tilapya gibi trlerde dl veriminin kontrol altnda tutulabilmesi, Balk yiyicilerden korunmann kolay olmas, Balklarn sk sk elden geirilmesini ve lm azaltmas, Balk hasadnn kolay olmas, retimin tamamnn hasat edilmesine olanak salamas, Hasat edilen rnn ayn byklkte olmas, Baln canl olarak nakledilebilmesine ve bekletilmesine olanak salamas ve Sabit yatrm giderlerinin havuzlara gre dk olmas eklinde sralanabilir. Kafeslerin belirtilen bu avantajlarnn yan sra, eitli dezavantajlar da vardr. Bunlar: Su yzeyi ok dalgal olan sularda kullanmn zor olmas, Alar kolayca kirlendiinden temizlik gerektirmesi, Su sirklasyonu iyi olmayan sularda oksijen yetersizlii grlmesi, Yksek kaliteli yeme gereksinim olmas, Kafeslerin evresinin doal balklarla kuatlmas, Youn retimde oksijen yetersizlii grlmesi, Hrszln daha kolay olmas ve ilik giderinin yksek olmas eklinde sralanabilir.

7. nite - Balk retim Tesisleri

155

Yararlanlan Kaynaklar
Anonim, (2001). Dondurulmu balklarn tanmas. TSE 1. mtala, ICS 67.120.30. Anonymous. (1975). Fish farming in Japan. Japon Assocciation, 43 p. Atay, D., (1986). Balk retim tesisleri ve planlamas. Ankara niv. Ziraat Fak. Yay.: 959, Ders Kitab: 276, 247 s. Berka, R., (1986). The transport of live fish:A review. EIFAC Tech. Pap. (48):52 p. Bohl, M., (1982). Zucht und produktion von ssswasserfischen. DLG-Verlag, Frankfurt, 336 p. Coche, A. G., (1979). A review of cage culture and its application in Africa. In: Advances in aquaculture, Chapter VI- Aquaculture in raceways, cages and enclosures, Ed. by T.V.R. Pillay and Wm. A. Dill, Page Bros (Norwich) Ltd. Norwich, England, pp. 428-441. elikkale, M. S., (1988). su balklar ve yetitiricilii. Cilt I., Karadeniz Teknik niversitesi, Srmene Deniz Bilimleri ve Teknoljisi Yksek Okulu, Genel Yayn No: 124, Faklte Yayn No: 2, Trabzon, 419 s. Huet, M., (1971). Textbook of fish culture: breeding and cultivation of fish. Farnham, Surrey, Fishing News Books Ltd., 4th Ed. 436 p. Leitritz, E., (1969). Die praxis der forellenzucht. Verlag Paul Parey-Hamburg und Berlin, 119 p. Leopold, M., (1981). Problems of fish culture economics with special reference to carp culture in Eastern Europe. FAO, EIFAC Tech. Pap., (40): 99 p. Pantulu, V. R., (1979). Floating cage culture of fish in the lower Mekong Basin. In: Advances in aquaculture, Chapter VI- Aquaculture in raceways, cages and enclosures, Ed. by T.V.R. Pillay and Wm. A. Dill, Page Bros (Norwich) Ltd. Norwich, England, pp.423-427. Vollmann-Schipper, F., (1975). Transport lebender fische: Ab fischen-hltern-sortieren-verladen. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 102 p. Woynarovich, E. and Horvth, L., (1980). The artificial propagation of warm-water finfishes-A manual for extension. FAO Fish. Tech. Pap., (201): 183 p.

8
SU RNLER
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Balklarda hastalklarn ortaya kma koullarn sralayabilecek; Balk hastalklarnn ortaya knda stres kaynaklarn ve stres olgusunun etkilerini tanmyabilecek; Balklarda hastalklara neden olan patojenleri, bulama yollarn, korunma ve tedavi yollarn aklayabilecek bilgi ve beceriler kazanacaksnz.

Anahtar Kavramlar
Hastalk Stres Patojen Vcut direnci Semptom Dezenfeksiyon A Tedavi

indekiler
GR BALIK HASTALIKLARININ ORTAYA IKII BALIK HASTALIKLARININ ORTAYA IKIINDA STRESN ROL SU KALTES VE BALIK HASTALIKLARI PATOJEN BALIIN HASTALIKLARA KARI DRENC BALIK SALIININ GZLEMLENMES BALIK HASTALIKLARININ KONTROL BALIK HASTALIKLARINDA TEDAV YNTEMLER

Su rnleri

Balk Sal

Balk Sal
GR
ok sayda baln bir arada bulunduu yetitiricilik ortamnda hastalklar, kitle halinde lmlerle sonulanabilen ciddi sorunlara neden olabilmektedir. Balk hastalklar, balk retiminin srdrlebilirliini olumsuz ynde etkilemekte ve ok nemli ekonomik zararlara yol amaktadr. Hastalklar retimin younlamasnn veya ar retimin normal bir sonucu olarak deerlendirilmektedir. Yksek stoklama younluu, youn yemleme ve deiken su kalitesi ile karakterize edilen youn balk retim sistemlerindeki yetitiricilik uygulamalar hastalklarn ortaya kmasn tevik etmektedir. Balk iin ok sayda stres faktrnn bulunduu yetitiricilik ortamnda balklar hastalklara kar yeterince diren gsterememektedirler. Hastalk etkenleri yetitiricilii yaplan balklar zerinde hzla artarak ar hastalklara ve nemli dzeyde ekonomik kayplara yol amaktadrlar. Balk yetitiriciliinde karlalan ve rn kalitesini dren, maliyeti artran ve hatta ou kez toplu balk lmlerine neden olan balk hastalklarnn incelenmesi ve bu hastalklardan korunma her geen gn biraz daha nem kazanmaktadr. Balk hastalklarna hem doal ortamlarda hem de yetitiricilik srasnda rastlanabilir. Doal ortamda birok hastalk etmeninin srekli olarak bulunmasna karn younluklar nadiren tehlikeli boyutlara ular. Yetitiricilikte ama ticari bir baar elde etmek olduu iin balklar doal ortamdakinden daha yksek younlukta stoklanr. Yksek stoklama da hastalklarn gelimesine ve ok hzl bir ekilde yaylmasna yol amaktadr. Bu nedenle balk yetitiriciliinde karlalan hastalk problemleri ayr bir nem tekil etmektedirler.

BALIK HASTALIKLARININ ORTAYA IKII

Hastalk, baln normal fizyolojik grevlerini srdrme yeteneinin bozulmas sonucu ortaya kan anormal bir durumdur. Genel anlamda, sala zarar veren bir uyarm ile biyolojik sistem arasndaki etkileimin bir sonucudur. Buna gre, su rnleri yetitiricilik sistemlerinde hastaln ortaya knda temel, faktr etkili olmaktadr. Bu faktrler: balk (konak), su kalitesi (evre) ve patojendir. Hastalk, bu faktrn etkileimi sonucunda meydana kar. Hastaln ekillenmesinde etkili olan patojen, evre olarak su kalitesi ve konaknn (baln) vcut direnci farkl dzeylerde etkili olabilir. Her bir faktrn etkisi deikendir ve hastalk sadece bu faktrn kesitii noktada ekillenir (ekil 8.1). Hastaln ortaya knda, baln hastalklara kar vcut direncinin azalm, su kalitesinin bozulmu olmas ve ortamda hastalk yapc bir etkenin bulunmas gerekir.

Patojen: Hastala neden olan her trl organizma ve madde

158
ekil 8.1 Hastalk Oluumunda Konak, evre ve Patojen Arasndaki liki (Snieszko 1974).

Su rnleri

Su kalitesi (evre)

Hastalk

Patojenin varl

Balk

Balklarda rastlanan hastalklar balca iki temel grup altnda toplanabilir: 1. Etkene bal hastalklar: Bakteri, virus, mantar veya parazit gibi bir etkene bal bulac hastalklar 2. Etkene bal olmayan hastalklar: Beslemeye bal hastalklar (vitamin yetersizlii gibi), evreye bal hastalklar (uygun olmayan su kalitesi gibi) veya fiziksel hasar gibi durumlardan kaynaklanan bulac olmayan hastalklar.

BALIK HASTALIKLARININ ORTAYA IKIINDA STRESN ROL

Stres, olumsuz eitli faktrler nedeniyle baln normal fizyolojik durumunu muhafaza edememe durumudur. Genel olarak, stres, canl iin uygun koullarda herhangi bir deiimin balamas ve devam etmesiyle ortaya kmaktadr. Stres yant ise, biyolojik sistemi harekete geiren bir uyarm takiben sistemin sonraki reaksiyonudur. Stres balk hastalklarnn ortaya knda hazrlayc bir rol stlenmektedir. Tm stres faktrleri, canlnn doutan gelen direncini azaltmaktadr. Hastalklara kar dayankll azaltan stresin temel mekanizmas, baln baklk sistemini zayflatmasdr. Stresli koullarda yaayan balkta, bir hormon olan kortisol dzeyi art gsterir ve kortisol etkisi altnda baklk sisteminin normal ileyiinde bozukluklar grlr. Stres nedeniyle balklarn hastalklara ak hale gelmesi, kanda kortisol seviyesinin ykselmesiyle ilikilidir. Kortisol, baln tm metabolik faaliyetlerini olumsuz ynde etkiler. Stresin ileri aamalarnda, reme orannn dmesi, byme orannda azalma, hastalklara kar duyarllk ve hatta lm gibi geri dnm olmayan sonular meydana gelir. Stres, akut ya da kronik olabilmektedir. Dakika veya saatle ifade edilebilen akut stres, canlnn fizyolojik yantndan daha ksa srelidir. Strese kar oluan tepkiyi etkisiz klan kronik ya da srekli stres su rnleri yetitiriciliinde kanlmazdr. Akut stres ounlukla ksa sreli elden geirme ilemlerini ve hastalk tedavisi uygulamalarn kapsamaktadr. Su kalitesindeki ani ve ar dalgalanmalar da akut stres kapsamnda incelenmektedir. Kronik stres, ar stoklama ve kt su kalitesini belirtmektedir. Strese kar baln yant u ekillerde olabilmektedir. Davran ve renk deiimleri tahn azalmas, bymede yavalama ve yem deerlendirmenin ktlemesi reme potansiyelinin dmesi Ek bir strese kar toleransn azalmas Hastalklara kar toleransn azalmas

8. nite - Balk Sal

159

Su rnleri yetitiriciliinde grlen stres kaynaklar: Kimyasal stres kaynaklar Kt su kalitesi Su kirlenmesi Yem kompozisyonunun uygun olmamas Metabolik artklar (amonyak veya nitrit birikimi) Biyolojik stres kaynaklar Ar stoklama veya balk byklklerinin ok farkl olmas Mikroorganizmalar (patojen ve patojen olmayan) Makroorganizmalar (i ve d parazitler) Fiziksel stres kaynaklar Su scakl Ik Ses znm gazlar Yetitiricilik ilemlerine bal stres kaynaklar Elden geirme ilemleri (boylama, yakalama, a deitirme gibi ilemler) Tama Hatal besleme uygulamalar Tedavi uygulamalar
ekil 8.2
Stres Kayna

Stresin Balk zerindeki Etkisi (Davis 2010)

Salkl Balk

yileme

Akut Stres

Fizyolojik Yant

lm

Kronik Stres

Baklk Sisteminin Basklanmas

reme ve Bymede Azalma

Hastalklara duyarll arttrm balk

lm

SIRA neler SZDEolabilir? Stresin balk retiminin ekonomisi zerine olan olumsuz etkileri sizce

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DNELM S O R U

160

Su rnleri

SU KALTES VE BALIK HASTALIKLARI

Su rnleri yetitiriciliinde evre denildiinde akla, baln iinde yaad su ortam gelir. Su rnleri yetitiricilik sistemleri, sistemin zellii olarak, canly strese sevk ederken ayn zamanda patojen saysnda da bir arta neden olmaktadr. Genel olarak baln iinde yaad su, metabolizma artklaryla kirlendiinde ve yksek oranda stoklama yapldnda, hastalk tablosu ekillenmeye balamaktadr. Bulac hastalklarn patlak vermesi ounlukla evresel stresle birlikte grlmektedir. Yetitiricilii yaplan balk tr iin uygun, iyi bir su kalitesi, baarl retimin anahtardr. zellikle youn balk yetitiriciliinde, bol su, baz problemleri zebilmektedir. Nitekim atklar ve zehirli rnler seyreldiinde uygun su koullar devam edebilmektedir. Ancak, su rnleri retiminin birim alanda younlatrlmas (stoklamann art), retimi artrmay ve karll ykseltmeyi amalasa da bu younluk artnn su kalitesini ktletirmesi sz konusudur. Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde su kalitesini faktr belirlemektedir: Kullanlan suyun zellii Sistemin yaps Ynetim Yetitiricilik ileminin etkiledii en nemli kalite parametreleri ise unlardr: znm oksijen Amonyak Nitrit Biyolojik oksijen ihtiyac Karbondioksit Askdaki kat madde Fosfor Bu faktrler direkt olarak ynetimin sorumluluundadr. Zira bunlar balklarn stok younluu, balklarn aktivitesi ve yem almyla ilikilidir. Su kalitesi ynetimi, hem hastalklar hem de baarl bir retimle birlikte ekonomiklik asndan mutlaka gerekli grlmektedir. yi bir su kalitesi ynetimi iin de temel olarak u noktalara dikkat edilmelidir: SIRA SZDE Doru yer seimi Doru stoklama younluu Doru yetitiricilik sistemi DNELM Gzlem Planlama S O R zm U Sorunlara bulabilme Su Kalitesi nitesini D K K A T (nite 2) tekrar gzden geiriniz.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Kemikli balklar soukkanl olduklarndan metabolizma oran, baklk sistemi ve reme deiimleri scaklktaki deiimlerle birlikte gelimektedir. Su scaklnn ykselmesi baln metabolik hznn artmasna ve daha fazla oksijen tketimine AMALARIMIZ yol aar. Bu faktrlere ilaveten, sudaki znm gazlar, biyolojik oksijen ihtiyac, kirleticinin zehirlilii ve patojenlerin geliimi su scakl ile birlikte deimektedir. K T iin A P uygun bir scaklk aral vardr ve bu araln d stres zoHer balk tr nudur. Balk iin uygun scaklk aral dnda rahatsz edici ve ldrc scaklk
TELEVZYON

Su Scakl SIRA SZDE

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

8. nite - Balk Sal

161

dereceleri farkl olabilmektedir. Su scaklndaki deiimler, eer potansiyel patojenler mevcutsa, zellikle bakteriyel ve viral hastalklarn oluumunu etkilemektedir. Su scakl arttka birok balk patojeninin hastalk oluturma gc artmaktadr. Patojenlerin istilasna kar gelien tepki, scakln kontrolnde geliir. Scaklk snrlarna adapte olabilme yetenei, baln termal toleransn temsil eder. Hafif scaklk deiimleri canl iin ok tehlikeli olmasa da 3 Clik deiimleri amamaldr. Bunun yan sra, baz hastalk etkenleri, belli scaklk derecelerine adapte olmulardr. Scaklk, hastalk tipi zerinde seici bir etkiye sahiptir. rnein, alabalklarda baz viral hastalklar ounlukla 8 - 10 Clik su scaklnda grlmektedir ve 15 Cde yetitiricilik yaplmasyla hastalk nlenebilmektedir.

znm Oksijen
znm oksijen, temel su kalite parametrelerinden biridir. znm oksijenin ok dk konsantrasyonlarda olmas hastalk oluturucu, esas faktrler arasndadr. Yaplan almalara gre, znm oksijenin srekli dk kald koullarda canlnn hastalklardan daha fazla zarar grd belirlenmitir, bunun yan sra dk olan znm oksijen letal ve sub-letal etkiler yaratmaktadr. znm oksijenin yetersiz olduu koullarda balklarda anoreksi, solunum stresi ve doku hipoksisi grlmektedir. Dk oksijen bir stres faktr olmasnn yan sra bakteri saysnn artmasnda da etkindir. Yksek balk younluu ile youn yetitiricilikte su aknn ve znm oksijenin yetersiz olmas ticari balk yetitiriciliinde karlalan olaan problemlerdendir. Yetitiricilikte en dk znm oksijen seviyesi (pratik olarak) 4 mg/L olarak dikkate alnmaldr. Yetitiricilik ortamnda znm oksijen ile ilgili temel noktalar: 1. Belli bir byklkteki balk souk sularda daha az oksijene ihtiya duyar, nk su scakl azaldka baln metabolik hz yavalar, buna paralel olarak oksijen ihtiyac da azalr. 2. Belli bir retim sisteminde oksijen tketimi baln bykl ve says ile orantldr. 3. Kk balklarn bir birim arla karlk tkettikleri oksijen byk balklarnkinden fazladr. 4. Solungalar hasara uram, stres nedeniyle kann oksijen tama kapasitesi azalmsa balk daha fazla oksijene gereksinim duyar. 5. Balklarn oksijen ihtiyac, baln hareket durumu veya yem alma sonras sindirimde bulunma gibi baln mevcut aktivitesi ile de ilgilidir.

Anoreksi: tahszlk Hipoksi: Oksijensizlik, dokularda oksijenin ok azalmas

Suyun Gazlarla Ar Doymas

Ar doymuluk, znm gazlarn basncnn atmosferik basnc amas durumunda ortaya kar. Suyun gazlarla ar doymas durumu balklar iin tehlikeli bir hastalk olan Gaz Kabarc Hastalna neden olmaktadr. Gaz kabarc hastal zellikle suyun azot gaz ile ar doymas durumunda meydana gelmektedir. Azot gaz dnda oksijen veya karbondioksit de ar doymuluk gsterebilir. Gaz kabarc hastal, basit olarak, suyun gazla ar doymasn takiben, balk kan ve dokularnn da gazla ar doymu hale gelmesi ile ilgilidir. Ar doymu kann basncnda bir deime olduunda, gaz, farkl dokularda kabarcklar halinde grlr. Kabarcklar, solunga, kalp gibi yaamsal nemi olan dokularda ortaya ktnda lm grlr.

162

Su rnleri

Azot Bileikleri
Azot, proteinin temel yapta olan aminoasitlerde bulunur. Proteinin paraland her yerde (rnein, baln metabolik artklarnn veya tketilmeyen yemin paralanmas esnasnda) azot bileikleri oluur. En nemli azot bileikleri amonyak, nitrit, nitrat ve redir.

Amonyak
Amonyak, su ortamnda bulunabilen zehirli bir maddedir. Su rnleri yetitiriciliinde amonyak kayna baln kendisidir. Amonyak, baln tkettii yemin proteininin ykmlanmas sonucu oluan temel metabolik artktr. Amonyak, solungalar yoluyla suya braklr. Amonyak, ayn zamanda tketilmemi yemin bozunmas sonucu da oluabilir. Su ortamndaki amonyak ve amonyum oran, suyun pH ve scaklna baldr. pH ve scaklk arttnda, oransal olarak daha zehirli amonyak meydana gelir. Akut amonyak zehirlenmesinde baln merkezi sinir sistemini etkilenir ve balkta nrolojik bozukluklar grlr. Kronik olarak amonyaa maruz kalan balklarn solungalarnda hasar meydana gelir. Bu balklarn iyon dengesi, karacier ve bbrek fonksiyonlar bozulur, yem tketimleri azalr, byme yavalar ve yzgelerde anma ortaya kar. Sudaki amonyak, bakteriyel solunga hastaln hazrlayc bir faktrdr. Solunga dokusunun lm karakteristiktir.

Nitrit
Su rnleri retim sistemlerindeki temel nitrit kayna, balk tarafndan retilen amonyan oksidasyonudur. Tatl su balklarnda nitrit solungalar vastasyla vcuda girer. Nitrit balklar iin zehirlidir. nk, baln kan plazmasndan krmz kan hcrelerine nfuz eder ve hemoglobini methemoglobine evirir. Methemoglobinin oksijen balama kapasitesi ok dk olduundan dokulara oksijen tayamaz ve sonuta hipoksi oluur. Nitrit zehirlenmesinde oksijeni de dikkate almak gerekir. Nitritten etkilenmi balklarn kan oksijen tayamadndan suda oksijenin yetersiz olmas da balk saln daha ktye gtrr. Nitrite maruz kalan balklarn solungalarnda hasarlar oluur.

Hemoglobin: Kanda bulunan ve dokulara oksijen tayan bir protein

Nitrat
Nitrat, nitritin okside olmasyla oluan bir maddedir. Nitratn ok yksek dozlar zehirlidir. Bu nedenle, akntl sistemde retim yapan sistemlerde sorun oluturmaz. Ancak, nitrat balk yumurtalar zerinde potansiyel tehlike oluturabilir. Bu nedenle, kulukahanelerde nitrat miktarna dikkat edilmesi gerekmektedir.

Karbondioksit
Karbondioksit, suyun ve havann doal bir unsurudur. znebilen bir gaz olan karbondioksit, suda farkl formlarda bulunmaktadr. Karbondioksit, solunum srasnda organizmalar tarafndan retilirken, fotosentezle tketilir. Sudaki karbondioksit miktar, fotosentez ve solunum oran ile atmosfere ya da atmosferden difzyona bal olarak deiim gsterir. Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde temel karbondioksit kayna, balk metabolizmasdr. retim younluunu artran teknolojiler gelitike sudaki karbondioksit miktar daha nemli olmaktadr. Suda bulunan oksijenin snrlayc olmad koullarda bile karbondioksit kritik bir unsur haline gelebilmektedir. Bunun nedeni, yksek dzeyde karbondioksitin suyun pHsn drme etkisidir. Karbondioksitin serbest formu balklar iin zehirlidir. Bunun ne-

8. nite - Balk Sal

163

deni, su iindeki karbondioksit miktar arttnda balk vcudundan dar brakmas gereken karbondioksiti brakamaz ve bu durumda baln kanndaki karbondioksit miktar ykselir (hiperkapnia). Baln kanndaki karbondioksit miktarnn artn takiben kan pHs azalr ve asidik hale gelir. Bu durumda kann oksijen tama kapasitesi azalr. Suda bulunan ar miktarda bulunan karbondioksit balklarn bbreklerindeki kalsiyum seviyesinin artn tevik ederek bbrek ta oluumuna zemin hazrlar.

pH-Hidrojen yonlar Konsantrasyonu

Hidrojen iyonlarnn sudaki konsantrasyonu suyun asidik ya da bazikliini belirler. Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde, baln solunumu ve karbondioksit salvermesi ile pH der. Eer sisteme gelen su yumuak ve hafif alkali ise suyun pH deiimine kar tampon olma kapasitesi bulunmaz ve pHdaki azalma balk iin problem haline gelir. Asidik sular, baln yzme kapasitesini drr, asit-baz dengesini, amonyak salnmn, oksijen tanmasn olumsuz ynde etkiler ve amonyak zehirliliini artrr. Asidik sulara maruz kalan balklarn solungalarnda paralanmalar grlmektedir. Bu da vcut tuzlarnn kayb ve oksijen almnda zorluklarla son bulunmaktadr. pHs yksek ya da dk suda yaayan balklarda, baln kendini savunma reaksiyonu olarak deri ve solungalarda ar dzeyde mukus art grlr.
pH <5 <6 - >9 >10 Etki Baz trlerde direkt lm Sub-letal etki: Solunga hasar, bymenin yavalamas, vcut tuzlarnn kayb, remede baarszlk, hastalklara kar direncin azalmas Baz trlerde direkt lm izelge 8.1 pHnn Balk Sal zerine Olumsuz Etkileri

Su canllar genel olarak 6.5-8.5 aralndaki pH aralnda yaayabilir, ancak, balk yetitiriciliinde esas olarak bazik ya da alkali sular tercih edilir.

Alg Patlamas
Alglerin ar miktarda artmas, solungalarda fiziksel hasarlara neden olmaktadr. Solungalarn normal ilevini yapamamas durumunda lm meydana gelmektedir. Alglerin ar oalmas, balkta direkt strese neden olmasnn yan sra geceleri oksijen yetersizliine yol amas bakmndan da dolayl olarak risk yaratan bir olgudur. Alg patlamas problemi, yksek scaklk periyotlarn takiben grlr.

Askdaki Kat Maddeler

Askdaki katlarn etkisi, katnn yapsna baldr. Askdaki kat maddelerin zararl etkisi, hassas solunga dokusunda meydana gelmektedir. Solunga dokusunun tkanmas ve anmas askdaki katlarn yksek olmas durumunda karlalan bir sorundur. Ayrca, bakteriyel solunga hastalklar yksek kat madde yklemesiyle birlikte seyretmektedir.

Zehirli Maddeler
Zehirler farkl kaynaklardan gelebilir. Ar metaller, siyanrler, klorlu difenoller, deterjanlar, pestisidler, petrol ve petrol artklar, eitli atklar zehirli maddelere r-

164
Lezyon: Bozukluk, yara, bere, bir dokunun yap ve ilevinin patolojik bir nedenle bozulmas

Su rnleri

nek tekil ederler. Zehirli madde kirliliinin her durumunda, hastalk ve lezyonlarn geliimi, suda bulunan zehir miktaryla ilikilidir. lm, hemen meydana gelecei gibi, zehir seviyesine bal olarak uzun sre kronik olarak devam edebilir. Kirleticinin canl zerine olan etkileri deikendir, direkt deri ve solunga lezyonlar, ayrca karacier ve bbrek bozukluklarna yol aan kirletici birikimi de balk ve insan sal asndan problem yaratmaktadr.

ekil 8.3 Solungalarn Mikroskobik Grnts

Solungalar ve Su Kalitesi
Solungalar, su kalite problemlerinin tehisinde ok nemli rol oynamaktadrlar. Solungalarn yzey alan, derinin yzey alannn hemen hemen iki katdr. Bu nedenle evresel etkilerin gzlenmesinde nemlidirler. Solunga patolojisi, hastaln su kalitesinden kaynaklanp kaynaklanmad hakknda bilgi vermektedir. Solungalarn, solunum, iyon dzenleme ve metabolik artk rnlerin atlmas grevlerinde oluan bir aksaklk hastalklarn ortaya kmas ve baln salnn bozulmas ile sonulanmaktadr.
SIRA SZDE

DNELM S O R U

Su kalitesinin bozulmas, SIRA SZDE balklarda hastalk oluumuna ortam oluturduuna gre, yetersiz oksijen, yksek dzeyde amonyak, nitrit ve karbondioksit bulunmas durumunda sorunun zm iin neler nerilebilir?
DNELM

PATOJEN
Bulac hastalklar, S O R U paraziter, viral, bakteriyel ve mantar hastalklar olarak gruplandrlabilir. Balklarda grlen bulac hastalklar, balk trne ve balk byklne bal olarak deiim gstermektedir. DKKAT Balklarn zerinde yaayan binlerce farkl parazit ya da parazit larvas bulunmaktadr. Balk, parazitlerin yaam dngsnde tek, ara ya da son konak olarak SZDE yaayan balklar zerinde bulunan parazitler ou zaman bu bulunabilir.SIRA Doada balklarda lmcl etkiler yaratmamakla birlikte yetitiricilik ortamnda balk parazitlerinin etkileri son derece olumsuzdur. Yetitiricilik ortamnda balk younluuAMALARIMIZ nun fazla olmas sonucunda oluan evre ortam parazitlerin saysnn artn teK T A P

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

8. nite - Balk Sal

165
ekil 8.4 Bir Protozoon Parazit (Trichodina)

vik etmektedir. Bal hasta edecek parazit says, baln salk durumuna ile konak olan baln tr ve byklne bal olarak deiim gsterir. Birok parazit tr konakya zgdr ve sadece belli bir balk trn ya da en fazla birka balk trnde bulunabilir. Parazitler, baln arlnn azalmasna, reme verimliliinin dmesine ve avc organizmalara daha kolay yem olmasna neden olmaktadr. Parazitlerin bala tutunduu yerler, bakteri ve mantar hastalklar iin giri kaps olmaktadr. Ayn zamanda, parazitler, bakteri ve viruslarn taycs

Trichodina

ekil 8.5 Parazitin (Cestod) Yaam Dngs (Smith and Noga 1993)
Memeli

Ku

Kpek Bal

Yumurta

Ara Konak (balk)

Avc Balk

Serbest yzen parazit yumurtas

Ara Konak (omurgasz)

166

Su rnleri

Hemoraji: Kann damarlardan dar kmas, kanama Sistemik: Hastalkla ilgili olarak, tm vcudu etkileyen durum

olabilirler. Paraziter hastalklar kapsamnda sklkla karlalanlar, su ortamnda yaayan, protozoa olarak adlandrlan kk, tek hcreli mikroskobik canllarn neden olduu hastalklardr (ekil 8.4). Balklarn vcudu dnda, solunga ve derisini istila ederek tahrie, arlk kaybna ve sonuta lme yol aan eitli protozoanlar bulunmaktadr. Protozoan parazitler, balklarn vcudu iinde de bulunabilmektedir. Balklarn vcut yzeyinde bulunan protozoan hastalklar, su rnleri yetitiriciliinde kullanlan kimyasallarla kontrol altna alnabilir. Baln tek konak olduu parazitlerin yan sra karmak bir yaam dngsne sahip olan ve bal ara konak olarak kullanan parazitler de mevcuttur (ekil 8.5). Yaam dngsnde farkl organizmalarn konak olduu parazitlerle mcadele de farkl basamaklardan oluur. Su rnleri yetitiriciliinde yaygn olarak ortaya kan hastalklar, bakteriyel kkenlidir. Bakteriler, blnerek oalan tek hcreli organizmalardr. Suda yaayan bakterilerin ou organik kaynaklar besin olarak kullanr. Sadece inorganik kaynaklar kullanan bakteri trleri de mevcuttur. Salkl bir baln vcut yzeyinde veya i organlarnda bakteri mevcut olabilir, ancak bunlarn hastalk yapc rolleri, baln baklk sisteminin zayflamas ve evresel stres ile ilgili olabilmektedir. Hastalk yapan bakteriler, genel olarak tatl su veya deniz balklarna zg olarak snflandrlmakla birlikte son yllarda hem deniz balklarn hem de tatl su balklarn hasta eden bakterilerin varl tespit edilmitir. Bakteriyel hastalklarda grlen belirtiler, baln trne, yana ve hastaln dnemine (akut, kronik) gre deimekle birlikte bakteriyel hastalklar, tipik olarak baln vcut yzeyinde, gz ve az evresinde hemorajik noktalar ve yaralarla karakterizedir. Bakteriyel hastalklarda karn blgesi genileyebilir ve ii sv dolu olabilir. Vcut dnda meydana gelen bakteriyel hastalklarda deride erozyon ve lserler gzlenir. Bunun yan sra, d grn salkl olan bir balk sistemik bir bakteriyel etken sonucunda sadece i organlarda belirti verebilir. D bakdaki belirtilerle i organlardaki belirtiler arasnda iliki olmayabilir. Su rnleri yetitiricilik sistemleri, balk younluunun yksek olmas nedeniyle bakteriyel hastalklarn ortaya kn kolaylatrmaktadr. Bakteriyel hastalklarn kullanm yasak olmayan antibiyotikli yemlerle tedavisi mmkn olabilmektedir. Viruslardan kaynaklanan hastalklarn, viruslarn dier patojenlerden farkl olmalar nedeniyle zel yntemlerle saptanmas gerekmektedir. Viruslarda gerek bir nukleus ve dier canllardaki hcre organelleri bulunmaz. Virus, iine girdii konak hcrenin organellerini kullanarak reme faaliyetini gerekletirir. Viral hastalklar, zel laboratuar incelemesi olmakszn bakteriyel hastalklardan ayrt etmek mmkn deildir. Viral hastalklar tehis etmek zordur. Viruslara kar antibiyotik ve dier ilalarn etkisiz kalmas nedeniyle viral hastalklardan korunma ve kontrol daha nemlidir. Balk yetitiriciliindeki ortam koullar viral hastalklarn hzla yaylmasna yol amaktadr. Viral hastalklar, youn yetitiricilikte yksek dzeyde ekonomik kayplarla birlikte seyredebilmektedir. Mantar hastalklar da bulac hastalklar arasndadr. Suda yaayan mantarlar, balklarda hastalklara yol amakla birlikte zellikle yumurtalar etkilemekte ve bu nedenle kulukahanelerde byk kayplar meydana getirmektedirler. Mantar spor-

8. nite - Balk Sal

167

lar su iinde yaygn olarak bulunabilir ancak salkl bal genel olarak hasta etmezler. Balk, bakteri, parazit tarafndan infekte edildiinde ya da fiziksel bir hasar grdnde mantar bu nedenlerle zarar grm dokuda tutunur ve buralarda oalmaya balar. Mantarlar organik maddelerin fazla bulunduu sularda daha abuk geliebilmektedirler. Bunun yan sra, hastaln k ve yaylnda olumsuz evresel koullarn ve stres faktrlerinin de rol vardr. Mantar hastalklarnda beyaz pamuksu remeler karakteristiktir. Mantar genellikle ikincil bir problem olarak ortaya ktndan esas problemi bulmak nemlidir. Mantar hastalklarna kar su rnleri yetitiriciliinde kullanlan baz kimyasallar (formol, potasyum permanganat gibi) etkilidir. Su rnleri yetitiricilik sistemlerinde hastalk yaratan etkenin bulama rotas iki farkl ekilde olabilmektedir: 1. Vertikal: hasta analarn cinsiyet rnleri (yumurta veya sperma) yoluyla 2. Horizontal: balktan bala ya da su ile temas yoluyla Salgn eklinde seyreden hastalklarn ounda bulama horizontal olmaktadr. Bu tip bulamada patojenlerin bala giri kaplar farkl olabilmektedir. Bunlar: 1. Sindirim Sistemi: Sindirim sistemi birok hastaln bulamasna ak ve geni bir giri kaps oluturmaktadr. zellikle sularda bulunan her trl mikroorganizmalar ve mikrop bulam yemlerden sindirim sistemine giren hastalk etkenleri lokal ve genel hastalklara yol aarlar. 2. Solungalar: Baz hastalk etkenleri solungalara yerleerek hastalklara yol aabilirler. Ayrca, burada bulunan ve eitli karakterdeki lezyonlar iinde patojenler reyerek ieri girebilirler. 3. Deri: Vcut yzeyinde bulunan her trl mikroskobik ve makroskobik lezyonlar ve hastalk etkenleri iin uygun giri kaps oluturabilirler. 4. Gzler: Mikroorganizmalarn girii iin ikincil derecede neme sahiptir.
ekil 8.6

Hasta Dii Ana

Hastaln Bulama Rotas (Speare 1998)

Horizontal Balktan bala bulama Vertikal Hasta analardan yumurtaya bulama

168
izelge 8.2 Balk Yetitiriciliinde Sk Grlen Baz nemli Hastalklar, Bulama ekli ve Baln Yaam Dnemine Gre Duyarll (Danner ve Merrill 2006)

Su rnleri

Hastaln Ad

Patojein Ad

Bulama ekli

Etkilenen Balk Trleri

Hastala Kar Duyarllk (Yksek / Orta / Dk) Yumurta Yavru Balkk Ergin Y D

nfeksiyz Virus pankreas nekrozu (IPN) Frunkulozis (Aeromonas salmonicida) Enterik kzlaz (Yersinia ruckerii) Bakteri

Vertikal, horizontal

Alabalklar

Horizontal

Alabalklar

Bakteri

Vertikal, horizontal

Alabalklar

Beyaz Benek Parazit ( Ichthyophthirius multifiliis) Pastrellozis Bakteri ( Photobacterium damsela) Aeromonas septisemisi Bakteri

Horizontal

Alabalklar

Horizontal

ipura, levrek

Horizontal

Alabalklar, sazan Alabalklar

Souksu hastal Bakteri (Flexibacter psychrophilus) Vibriozis (Vibrio anguillarum) Pseudo bbrek hastal (Lactobacillus) Saprolegniazis Saprolegnia parasitica Bakteri

Vertikal, horizontal,

Horizontal

Levrek, ipura Alabalklar

Bakteri

Horizontal

Mantar

Horizontal

Alabalklar

BALIIN HASTALIKLARA KARI DRENC

Birok hastalk etkeni balk trne zgn olabilmesine karn hastalklarn ortaya k, canlnn direnci bakmndan u faktrlere baldr: Baln ya Baklk sisteminin gc Daha nce hastala maruz kalm olmas Genetik zellii Beslenme durumu

8. nite - Balk Sal

169

Balk vcudu, hastalklara kar baz koruyucu bariyerlere sahiptir. Fiziksel bir bariyer olarak baln d yzeyindeki mukus nemlidir. Mukus, patojenlerin vcuda giriini engelleyici bir grev stlenir. Benzer ekilde, deri ve pullar, yaralanmalara kar fiziksel bir bariyerdir. Deri hasar grdnde patojenlerin girii iin bir kap alr ve hastalk durumu ekillenmeye balar. Bu fiziksel bariyerlerin yan sra baln baklk sistemi hastalklara kar mcadele edebilir. Balk baklk sistemi, hem hcresel hem de svsal olarak hastalklardan korunmak zere sava veren bir sistemdir. Balk, zgl olmayan bir ekilde, bakteri, mantar ya da zehir gibi kendi vcudunu istila eden yabanc bir proteine kar hcresel yant verebilir (yang). Yavru dneminden nceki dnemlerde baklk sisteminin tm unsurlar gelimediinden balk yavrular hastalklara kar daha hassastrlar. Baz trler, baz hastalk etkenlerine kar doutan direnlidirler. Genetik diren, hastalk kontrolnde de etkili olabilecek bir yntem eklinde deerlendirilmektedir. Hastalklara kar dayankl trlerin retimi, kabul gren hastalkla sava yntemlerinden birisidir. Hastal yok etmenin imkansz grnd durumlarda doal ya da yapay seleksiyonla salgnlara kar hayatta kalanlarn retimde kullanmlar direnci artrabilmektedir. Baln hastalklardan korunmasnda yardmc dier bir yol da probiyotik kullanm ve baklk sistemini glendiren maddelerin kullanmdr. Genel anlamda, baklk sistemine ait unsurlarn faaliyetini artran, baklk sistemini uyaran maddelere immunostimulant denilmektedir. Bu maddeler, balk baklk sisteminde de etkilidir ve hastalklara kar koruyucu etki salamaktadr. Yeme ilave edilerek bala verilebilen bu maddeler, patojene zg olmakszn baln toplam vcut direncini artrabilmektedir. Her yata bala verilebilmesi, zellikle yavru dneminde, baln dardan beslenmeye balad andan itibaren kullanlabilir olmas avantaj salamaktadr. rnein, yeme ilave edilen yksek dozda Vitamin C immunostimulant etki salamaktadr.

Probiyotik: Barsaktaki normal dengeyi dzenleyip sala katkda bulunan organizmalar ve maddeler olarak tanmlanabilir.

Besleme
Doru besleme, salkl balk retimi iin ilk arttr. Yetersiz, dengesiz veya ar besleme ile direkt ilikili birok hastalk bulunmaktadr. zellikle yetersiz ve dengesiz beslemeden kaynaklanan hastalanma olaylar patojenik organizmalarn neden olduu hastalk olaylaryla kark durumdadr. ou zaman kronik olan beslenme hastalklar, ikincil olarak ortaya kan bulac hastalklar tarafndan maskelenmektedir. Bu adan verilen yemin, yetitiricilii yaplan tre zg, nitel ve nicelik asndan uygun olmas ok nemlidir. Yemdeki protein, karbonhidrat, ya, mineral ve vitamin oranlarnn doruluu balk salnn muhafazas iin nemlidir. Kalitesiz yemlerdeki vitamin veya mineral madde noksanlklar hastalklara neden olmaktadr. Ayrca yemde, herhangi bakteriyel bir etken, zehir veya antimetabolit bulunmamaldr. Yem ieriindeki besin elemanlarnn dengesiz olmas durumunda yaygn olarak ortaya kan patolojik durumlar: Omurga erilikleri Katarakt Yzgelerde anma Karacierde yalanma ve tmrler Deride/yzgelerde kanamalar Ekzoftalmus

Ekzoftalmus: Gzlerin bir hastalk sonucu dar kmas hali

170

Su rnleri

SIRA SZDE

Hastalklardan korunma SIRA SZDE ile ilgili olarak balklar doru besleme kriterleri sizce neleri kapsar?
DNELM BALIK SALIININ GZLEMLENMES

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE
Semptom: Vcuttaki bir hastala elik eden ve AMALARIMIZ hastaln gstergesini oluturan belirti

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Anemi: Kanszlk

Davran bozukluklar hastaln bir gstergesidir ve davrana ilikin iyi bir gzlem, hastalkSnedeninin belirlenmesinde de bir anahtardr. Gerek i gerekse d baO R U k ile balklarn srekli izlenmesi, bunun yannda yumurta ve larvalarn durumun takip edilmesi balk salnn muhafazasnda nemlidir. Balk salnn izlenmeDKKAT sinde, balkta bulunan semptomlardan yararlanlr. Semptomlar, hastaln kesin tehisinde direkt olarak fayda salamazlar ancak hastalk kaynann belirlenmeSIRA SZDE sinde ve zme ilikin atlacak admlarn belirlenmesinde yardmc olurlar. Balklardaki semptomlar, davran bozukluklar, d ve i bakda grlen semptomlar olarak gruplandrlabilir. AMALARIMIZ Balklardaki davran bozukluklar: Balk su yzeyinde, hareketsiz ya da az hareketli Uyuukluk K T A P Beslenme aktivitesinin azalmas Yem almama Srama, ani hareketler TELEVZYON Tabanda ba aa durma Yzgelerin vcuda yapmas Duvar dibinde, tabanda dinlenme Kuyruu hareketi N T E Ryakalama NET Bir araya toplanma Su giriinde ya da knda toplanma D bakda grlen semptomlar: Tek ya da ift tarafl ekzoftalmus Gzde kanama, krlk, bulanklk Deride renk deiimi, pullarda dklme Yzge bozukluklar Yzgelerde lezyon, hemoraji, kistler Vcut yzeyinde lezyonlar, hemoraji, lekeler Karnda sv birikimi, anste ilik, dk uzamas Solungalarda renk deiimi, dem, ikinlik, mukus art, kanama, beyaz noktalar Deri, az, solungalarda parazitler Vcudun uzun ekseni boyunca erilikler ve anormallikler bakda grlen semptomlar: Vcut boluklarnda sv birikmesi organlarda hemoraji, ar byme, kistler organlarda renk deiimi, anemi Barsaklarda dem, kanama, iltihap Kaslarda kanama Larvalarda grlen semptomlar Vitellus (besin) kesesinde sv toplanmas Solunga kapaklarnn almas Yumurtalarda grlen semptomlar Yumurtann bulankl Yumurtann st yzeyinde pamukuklarn, iplikiklerin oluumu

SIRA SZDE

SIRA SZDE

D 8. nite NELM - Balk Sal

D N E L171 M S O R U

Balk Hastalklarnn Tans

S O R U

Balk hastalklarnn tehisinde ilk basamak, baln bulunduu yetitiricilik ortamnn deerlendirilmesi (su kalitesi, yemin durumu gibi) ile baln davranD normal KKAT larndan sapma gsterip gstermediinin ve len balk saylarnn saptanmasdr. Kesin tehis iin gzlem yapmak yeterli deildir. Tehiste esas olan laboratuar inSIRA SZDE celemeleridir. Laboratuar incelemelerinde yararlanlan teknikler, makroskobik muayene, mikroskobik muayene, mikrobiyolojik kltr, serolojik testler veya molekler teknikler olarak sralanabilir. Kesin tehis iin btn bulgular birlikte deerlenAMALARIMIZ dirilir. Balk hastalklar konusunda yararl bir kaynak olarak Balk Hastalklar K T (Arda, A P M., Seer, S., Sareyypolu, M. 2005. 2. Bask. Medisan Yaynevi, Ankara) adl kitab gzden geirebilirsiniz.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

BALIK HASTALIKLARININ KONTROL Hastaln kn Engelleyici nlemler

TELEVZYON

TELEVZYON

Hastalklardan korunma ile ilgili ncelikli emniyet tedbirleri, salkl canllarla, salkl yumurtalarla uygun oranlarda stoklama yapmak ve kullanlan sudan kaynaklanabilecek problemleri (su kalite problemleri) elimine etmektir. yi bir bakm ve besleme hastalklardan korunmann temelidir. Yetitiricilii yaplacak canlnn salk durumu hakknda bilgi mutlaka aranmaldr. Blgede daha nce ortaya kan hastalklar ve bu hastalklara ait gerekli tm bilgiler elde edilmelidir. Yabanc iletmelerden satn alma durumunda, canlnn hastalk belirtisi gstermemesi ancak hasta olmas ihtimali nemli bir risk faktrdr. Yeni satn alnan, hastalk durumu bilinmeyen canllar iin karantina uygulamasnn iyi bir uygulama olmas yannda son yllarda ciddiyet kazanan salk sertifikas uygulamas %95lik bir garanti salamaktadr. Etkin bir korunma hem canl hem de evre zerindeki hijyenik nlemlerle mmkndr. zellikle yem hijyeni ile ilgili kurallara uyulmaldr. Elden geirme ilemleri srasnda ve sonrasnda hijyene dikkat etmek gereklidir. Su rnleri yetitiriciliinde hastalklar engelleyici nlemler 4 grupta toplanabilir: 1. Patojen ermeyen Suyun Temini Yer alt sular patojen iermemesi bakmndan en uygun sulardr. Ancak, nehir gibi yzey sularnn kullanm durumunda suyun patojen ierme riski vardr. Bu durumda patojenlerden kurtulmak iin iletmeye giren suyun kimyasal olarak muamele edilmesi istenmez. Suyun ierdii virus, bakteri, mantar gibi patojenleri yok etmek amacyla iletmeye gelen suyun ultraviyole nlara (UV) maruz braklmas basit bir yntem olsa da suyun askda kat madde iermesi durumunda bu uygulamann etkinlii azalmaktadr. Patojenlerin havuzlar aras ya da kanallar aras geiini engellemek amacyla her kanal ya da havuzun su giri-k ayr olmaldr. Bir havuzda kullanlan suyun baka bir havuzda tekrar kullanlmas, su kalitesini ktletirecei gibi patojenlerin oalarak havuzlar aras dolamasna neden olur. 2. Patojen Transferinin Engellenmesi Temel prensip, salk durumu bilinmeyen baln iletmeye alnmamasdr. Baln salkl olduundan ve bulunduu blgede nemli bir hastalk bulunmadndan emin olmak gereklidir. Baz bakteriyel ve viral hastalklar,

NTERNET

NTERNET

172

Su rnleri

yumurta ile de tanabilmektedir. Bu nedenle, yumurta temininde salk sertifikas uygulamas gereklidir. Baka blgelerden getirilen balklar iin yaklak bir yllk karantina uygulamas olas bir hastaln yaylmas riskini azaltmak asndan faydal grlmektedir. Salkl bir balk stou ile retime devam etmek, bu salkl stoa salk durumu bilinmeyen balk kartrmamak da aklc yntemlerdendir. retim nitelerine dardan yabani balklarn giriinin engellenmesi patojen transferinin nne geilmesinde mutlak gereklidir. Yabani balklar, zerinde tad hastalk etkenini retimdeki salkl balklara bulatrabilir. Balk yiyen kularn, salyangozlarn iletmeden uzak tutulmas da baz hastalklarn yaylmasnn engellenmesi asndan nemlidir. Ku, salyangoz gibi canllar, baz parazitlerin taycs ya da ara konaks olabilmektedir. 3. Dezenfeksiyon Dezenfeksiyon, geni anlamada btn patojen mikroplarn ldrlmesidir. Fakat mikroplarn tamamen elimine edilmesi ancak sterilizasyon ile gerekletirilir. Yine de dezenfeksiyonla etken says olduka azalabilmektedir ve hastalk oluturma basklar da zayflamaktadr. Dezenfeksiyon, fiziksel ve kimyasal olmak zere iki farkl ekilde uygulanabilir: a. Fiziksel dezenfeksiyon: bu dezenfeksiyon ekli esasen havuz, kanal, a gibi retime ait yap ve gereler iin kullanlmaktadr. Gne nlar ile ultraviyole na maruz brakma, zellikle toprak havuzlarda kuruya brakma tercih edilen yntemlerdendir. b. Kimyasal dezenfeksiyon: retimde kullanlan alet ekipmann hatta beton, fiberglas tank gibi retim birimlerinin eitli kimyasallarla (snmemi kire, sodyum hipoklorit, formol gibi) dezenfeksiyonu yaygn olarak uygulanmaktadr. Su rnleri yetitiriciliinde tbbi dezenfektanlar, balk yumurtas ya da balk gibi canl dezenfeksiyonunda kullanlabilmektedir. Bunlar; iyodoforlar, formol, hidrojen peroksit ile sodyum kloriddir. Bu dezenfektanlar, zellikle ektoparazitlere ve mantarlara kar etkilidir. Formol, balklarn deri ve solungalarna tutunan protozoan parazitlere kar yaygn kullanma sahiptir. Formol, balk yumurtalar zerinde mantar remesini kontrol almak amacyla da kullanlabilmektedir. Ancak, dllenmi yumurtann ilk dnemlerinde ve gzlenmi yumurtalarn dezenfeksiyonunda en ok yararlanlan bileik iyodofordur. Hidrojen peroksit, evreyle uyumlu bir bileik olarak zellikle deniz balklarnn, sodyum klorid ise tatl su bal trlerinin dezenfeksiyonunda kullanlmaktadr. 4. Uygun evre koullarnn salanmas Su rnleri yetitiriciliinde, evresel koullarn optimal koullarda tutulmas, salkl balk retmenin n kouludur. evresel koullarn uygun halde tutulmasnda u noktalar kritiktir: Su kalitesi (su scakl, pH, znm oksijen gibi) Uygun ve doru yemleme, kaliteli yem kayna Stok younluunun ar dzeyde tutulmamas Stres oluturabilecek dier koullar engellemek (ok sk dezenfeksiyon yapmak gibi)

8. nite - Balk Sal

173

Alama
Alama; ldrlm ya da zayflatlm patojenin bala uygulanmasyla, baln aktif savunmann artrlmas eklinde basite tanmlanabilir. Balklar hastalklara kar korumada alamadan yararlanlmaktadr. Alamann aada belirtilen avantajlar nedeniyle youn yetitiricilikte kullanm yaygnlamaktadr. Alamann Yararlar Hastalklardan kaynaklanan lm ve verim kayplar azalr. Tedavi iin kullanlan giderler azalr. Yemden yararlanma artar, daha hzl gelime olur. la kullanlmas sonucu oluan evre kirlilii azalm olur. Balk ve dier deniz rnlerinde kalnt sorunlar azalm olur. Tketici sal zerinde alarn herhangi bir olumsuz etkisi yoktur. Balklarda alama farkl yntemlerle yaplr. Hangi yntemin uygulanaca belirlenirken, iletmedeki baln miktar, baln tr, bykl ve hangi hastala kar alanaca gibi kriterler gz nne alnr. Balklarda alama temel olarak yntemle yaplr:

Balklarda Alama Yntemleri

1. Enjeksiyon yntemi Alamada en etkin yntem intraperitonal (karn bouluuna) enjeksiyondur. Enjeksiyon ilemi balk zerinde stres yarattndan balk hafife bayltlarak uygulanr. Enjeksiyon a uygulamasnda igc gereksinimi yksektir. Enjeksiyon iin baln belli bir boyda (5-10 cm) ya da belli bir arlkta (15-20 gram) olmas tercih edilir. 2. mmersiyon (daldrma) Yntemi mmersiyon ynteminde baln sulandrlm a zeltisine braklmas esastr. A baln solungalar yoluyla alnr. Baln bulunduu ortamdan alnarak a zeltisine braklmas balkta stres yaratmaktadr. Bu nedenle, balk kendi ortamna a zeltisi eklenmesi ile de alanabilir. Ancak bu durumda kullanlan a miktar fazla olur. 3. Oral yntem Bu yntem, ann yemle birlikte verilmesi esasna dayanr. Bu yntemde stres yoktur ancak, her bir baln uygun oranda yem ald garanti edilemez. Ayrca, baln midesindeki sindirim enzimleri a yapsnn bozulmasna yol aabilir. A ieriinin barsaa kadar ulaamamas ve yeterli emilimin olmamas riski vardr. Balklar hastalklara kar korumada alamann salad avantajlara SIRAkar SZDEhastalk grldkten sonra tedavi etmede karlalan zorluklar sizce neler olabilir?
DNELM BALIK HASTALIKLARINDA TEDAV YNTEMLER

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Baln patojenlere kar hassas duruma geldii bilindiinde ila veya kimyasal uyS O R U gulamas yaplmaktadr. Balk hastalklarnn tedavisinde eitli kimyasal maddeler ve antibakteriyel ilalar kullanlabilmektedir. Su ortamnda, yetitiricilii yaplan balklar ve yumurtalar iin uygulanan tedavi yntemleri, su iinde tedavi, yemle DKKAT tedavi veya parenteral (vcut iine enjeksiyon) olmak zere tiptir. Seilecek tedavi yntemi, baln byklne, patojenin trne ya da tedavide kullanlacak SIRA SZDE maddeye gre farkllklar gsterir.
AMALARIMIZ

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM

DNELM
Su rnleri

174

S O R U

S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

Tedavi veya koruma D K K A T amal uygulanan kimyasallara kar baln tolerans, balk trne, byklne, kimyasaln dozuna ve uygulama sresine gre deimektedir. Hastalklar nleme amac ile herhangi bir kimyasal uygulamadan nce o kimyasaln balk zerindeki SIRA SZDE zehirlilii ve baln bu kimyasala olan tolerans belirlenmelidir. nk tedavi iin nerilen dozlar ldrc dozlara yakn olabilir.

AMALARIMIZ

Su inde Tedavi Uygulamalar

Su iinde tedavi uygulamasnn esas bal ya da yumurtay kimyasal zeltiye baK T A ilemi, P trmadr. Batrma banyo, daldrma, akan suya ekleme veya uzun sreli batrma (dk konsantrasyonda) gibi farkl ekillerde olabilmektedir. Su iinde tedavide yaygn olarak kullanlan maddeler; benzalkonium klorid, Chloramine-T, T E formol L E V Z Y Ove N sodyum klorr (sofra tuzu) dur. Antibiyotikler banyo eklinbakrslfat, de kullanlabilmektedir. Su iinde tedavi uygulamalarnda dikkat edilmesi gereken noktalar: Oksijen tketimi ile amonyak retiminin azalmasn salamak iin uygulama NTERNET ncesi canlnn 12 -48 saat a braklmas gereklidir. Stoklama younluu ve su scaklnn kontrol edilmesi, uygulamann havann serin olduu saatlerde yaplmas nerilir. Uygulama ncesi ve sonrasnda solunga salnn kontrol edilmesi gereklidir. Uygulama nce kk bir grup zerinde yaplarak, doz hesaplarnn doruluu kontrol edilmi olmaldr. znm oksijen miktar, uygulama boyunca llmelidir.

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Yem Yoluyla Tedavi Uygulamalar

Sistemik bakteriyel hastalklarn ve mide - barsak parazitlerinin tedavisinde yeme ila katlmas yaygn olarak kullanlan bir metottur. Balk ilal yemi yemelidir ancak itahn azalmas da hastaln ilk iaretlerinden birisidir. Bu durum, sz konusu sistemi uygulamann geerliliinde hzl tehisin gerekliliini ortaya koymaktadr. lal yemle tedavide en ok dikkat edilmesi gereken nokta, bala verilecek ilal yem miktarndaki, doru doz orann tutturabilmi olmaktr. Yaygn olarak kullanlan antibakteriyel ilalar ve antibiyotikler; nitrofuran grubu ilalar, tribrissen, oksolinik asit ile oksitetrasiklindir.

Parenteral Tedavi Uygulamalar

Parenteral (vcut iine enjeksiyon) tedavi uygulamalarnn youn yetitiricilikte kullanm snrldr. Enjeksiyon ilemi ek bir igc gerektirmektedir. Bu teknik, az sayda fakat deerli balklar iin uygulanmaktadr.

8. nite - Balk Sal

175

zet
A M A

Balk retiminde hastalklarn ortaya kma koullarn aklamak. Balk hastalklar esasen youn balk retiminde karlalan bir sorundur. Balk hastalklarnn ortaya knda faktrn etkileimi sonucu olmaktadr; 1) patojen, 2) su kalitesi ve 3) balk organizmasnn direnci. Baln yaad evre olarak su kalitesi, youn balk retimine bal olarak bozulabilmektedir. retimi yaplan her bir balk trnn salkl yaayabilmesi iin su kalitesi asndan uygun bir aralk bulunmaktadr. Su kalite zelliklerinden, znm oksijen, su scakl, amonyak, nitrit, pH, karbondioksit gibi kriterlerin miktarlarnn uygun snrlar dna kmas durumunda hastalklar grlmekte ve hzla yaylmaktadr. Patojenler su ortamnda her zaman bulunabilmektedir. Ancak, patojenlerin bal hastalandrmas, kt su kalitesi ve baln hastalklara kar direncinin azalmas ile ilgilidir. Balk hastalklarnn ortaya knda stres kaynaklarn ve stres olgusunun etkilerini aklamak. Balk yetitiriciliinde eitli stres faktrleri bulunmaktadr. Bu faktrler, ounlukla su kalitesinin bozulmasndan kaynaklanmaktadr ancak ortamdaki mevcut patojen basksndan ya da yetitiricilik ileminin kendisinden de kaynaklanabilir. Genel olarak, stres kaynaklar, fiziksel, kimyasal, biyolojik ve yetitirme ilemine bal olarak gruplandrlabilir. Baln strese girmesinin ardndan balk kanndaki kortisol art ve bununla ilgili olarak baklk sisteminde zayflama, baln hastalklara kar hazr duruma gelmesine neden olur. Balkta stres etkileri eitli ekillerde ortaya kar. Bunlardan bazlar, itahn azalmas, bymede gerileme, yem deerlendirmenin ktlemesi, reme potansiyelinin dmesi ve hastalklara kar toleransn azalmasdr ancak, baz durumlarda lme kadar gidebilen bir etki olabilir.

A M A

A M A

Balklarda hastalklara neden olan patojenleri, bulama yollarn, korunma ve tedavi yollarn aklamak. Balklarda zellikle youn yetitiricilik ortamnda viral, paraziter, bakteriyel ya da mantar kkenli patojenler hastalk oluumunda etkili olabilmektedir. Bu patojenlere kar baln duyarll, patojenin tipine, balk trne ve balk byklne bal olarak deiim gstermektedir. Bir patojenin bulama yolu, hasta analardan yumurtaya gei (vertikal), balktan bala veya su yoluyla (horizontal) olabilir. Hastalk etkeninin vcuda girii, esasen sindirim sistemi, solungalar ve deri yoluyla olmaktadr. Hastalklar kar korunma nlemleri temel olarak, patojen iermeyen su, patojen transferinin engellenmesi, dezenfeksiyon ve su koullar ile doru beslemeyi ifade eden uygun evre koullarnn salanmasn kapsamaktadr. Bununla birlikte alama, hastalklara kar korunmada nemli bir ilemdir. Balklar alama, enjeksiyon, immersiyon veya oral ekilde olmak zere farkl yntemlerle yaplabilmektedir. Balk hastalklarnda tedavi yntemleri, baln byklne, hedef patojene gre, kullanlan ila ya da maddeye gre deiim gstermektedir.

176

Su rnleri

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi kann pHsn deitirebilir? a. Karbondioksit b. Fosfor c. Karbonmonoksit d. Nitrat e. Hidrojenperoksit 2. Aadakilerden hangisi deniz balklarnn dezenfeksiyonunda kullanlan evreyle uyumlu bir dezenfektandr? a. Formol b. Hidrojen peroksit c. Bakr slfat d. Glasiyal asetik asit e. Sodyum hipoklorit 3. Balklarda aadaki organlardan hangisi su kalitesine ilikin sorunlara ait fikir verebilir? a. Bbrek b. Dalak c. Solunga d. Yzme kesesi e. Karacier 4. Aadakilerden hangisi patojenin balk vcuduna girite kulland temel yollardan biri deildir? a. Deri b. Solungalar c. Sindirim sistemi d. Boaltm sistemi e. Gzler 5. Alg zehirleri hangi koullarda hastalk riski oluturur? a. Yksek scaklk b. Dk scaklk c. Yksek pH d. Dk pH e. Yksek oksijen 6. Aadakilerden hangisi alamann yararlarndan deildir? a. Hastalklardan kaynaklanan lm azalr b. Hastalktan kaynaklanan verim kayplar azalr c. Tedavi iin kullanlan giderler azalr. d. Yemden yararlanma azalr. e. la kullanlmas sonucu oluan evre kirlilii azalm olur. 7. Aadakilerden hangisi yksek dozda kullanldnda immunostimulant etki gsterir? a. Vitamin D b. Vitamin A c. Vitamin C d. Vitamin K e. Vitamin H 8. Aadakilerden hangisi ile kimyasal dezenfeksiyon yaplamaz? a. UV nlar b. Formol c. yodofor d. Sodyum hipoklorit e. Sodyum klorr 9. Aadakilerden hangisi stresin olumsuz etkilerinden deildir? a. Davran ve renk deiimleri b. tahn artmas c. Bymede gerileme d. Yem deerlendirmenin ktlemesi e. reme potansiyelinin dmesi 10. Aadakilerden hangisi balk yetitiricilik ileminin etkiledii su kalite parametrelerinden deildir? a. znm oksijen b. Amonyak c. Nitrit d. Biyolojik oksijen ihtiyac e. Karbonmonoksit

8. nite - Balk Sal

177

Okuma Paras
zellikle son yllarda etik ve hayvan refah konusunun nem ve gncellik kazanmasna bal olarak hayvanlardaki ar olgusu youn olarak irdelenmeye balanmtr. nsanlar ary kendileri tanmlayabildikleri halde hayvanlarda arnn tanm yoktur ve belirlemek olduka zordur. Hayvanlarda, ar olup olmadn gsterecek temel bir davran belirteci yoktur. Hayvanlardaki ar olgusunu deerlendirmede, bilim adamlar, davran ve fizyolojideki dolayl lmlerden yararlanmaktadrlar ve potansiyel olarak ar verici bir olguda eer insan ar hissediyorsa muhtemelen hayvan da ar hissedecektir eklinde yaklamda bulunmaktadrlar. Balk iin de dier hayvanlarda olduu gibi ar, ac ve stres yaratacak durumlar sz konusudur. zellikle deneysel ilemlerde ve ticari balk yetitiriciliinde ar oluturabilecek ilemler bulunmaktadr. Markalama, etiketleme, enjeksiyon, kimyasal maddeye maruz brakma gibi birok ilemin balkta ar oluturmas olasdr. Baz yetitiricilik uygulamalar da (alama, boylama, dezenfektan uygulama gibi) ekonomik bir yetitiricilik programnda kanlmaz uygulamalardr. Konu ile ilgili az sayda yaplan aratrmalarda da balkta arnn alglanmas ile ilgili gerek bir potansiyel olduu bildirilmektedir. Baln ary ne ekilde algladn bilmek olas deildir. Bunun yan sra, balklarn arl bir duruma kar verdikleri yantn basit bir refleks olmad aktr. Ancak, balklar ary hisseder mi? sorusu, insanolu iin cevab zor bir sorudur. Kaynak: Yavuzcan Yldz ve Veske (2007). Balklarda Ar Olgusu: Lepistes balklarnda analjezik kullanm ile ar incelemesi. Journal of FisheriesSciences.com

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. b Yantnz yanl ise, Su Kalitesi ve Hastalklar blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Hastaln kn Engelleyici nlemler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Kalitesi ve Hastalklar blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Patojen blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Kalitesi ve Hastalklar blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Alama blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Baln Hastalklara Kar Direnci blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Hastaln kn Engelleyici nlemler blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Balk Hastalklarnn Ortaya kmasnda Stresin Rol blmn tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Su Kalitesi ve Hastalklar blmn tekrar gzden geiriniz

3. c 4. d 5. a 6. d 7. c 8. a

9. b

10. e

178

Su rnleri

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Ekonomik balk retiminde esas olan, birim yemle birim alanda en fazla balk rnn elde edebilmektir. Stres etkisi altnda bulunan balkta, baln itah azalr ve verilen yem boa gider. Balk bymesinde gerileme ba gsterir. Stres altndaki balkta yem deerlendirme de ktlemeye balar. Baln yemi iyi deerlendirmesi ve bymenin uygun olmas ekonomik bir retimde kilit noktalar arasndadr. nk bir iletmede gider kalemleri arasnda en yksek pay yeme aittir. Stresli baln reme ilevinde bozukluklar grlr. reme srecinin zarar grmesi, iletmenin kendi rettii yeni bireylerle retime devam edememesi ile sonulanabilir. Bu da iletmenin ekonomik plann bozar. Stres, baln hastalklara hazr hale gelmesine yol aar. lmle sonulanan hastalklar, direkt rn kayb ve parasal zarar anlamna gelir. Ayrca hastalklar tedavi iin ila harcamalar da retim maliyetini olumsuz ynde etkiler. Sra Sizde 2 Balk salnn korunmasnda temel olan su kalite zelliklerinden suda yetersiz znm oksijen, yksek karbondioksit, yksek amonyak ve yksek nitrit bulunmas durumunda, suda havalandrma yaplr ya da mevcut havalanma oran artrlr; su deiim oran artrlr; yemleme durdurulur ya da azaltlr; stoklama younluu azaltlr. Sra Sizde 3 Balk hastalklarndan korunmada besleme, kritik faktrlerdendir. Baln vcut direnci sadece doru beslenen balklarda yksek tutulabilir. Bu faktrleri sralamak gerekirse, uygun besin temini; uygun yemleme program; yemde uygun protein/ya seviyesi; yemde dengeli mineral ve vitamin karmas; yemde probiyotik kullanm; yeme immunostimulant ilavesi temel noktalar olarak karmza kar. Sra Sizde 4 Balklar salkl tutmada esas amacn, tedaviden ziyade, koruyucu ynde olmas gereklidir. nk bir hastalk ktktan sonra bu hastaln ne olduunu tehis etmek olduka zor ve zaman alcdr. Bazen de hibir sonuca varlamayabilir. Dier bir ifade ile bir tanlama yaplamayabilir. Baz durumlarda da, patojen izole edilse bile, bu hastaln asl etkeni midir? yoksa ikincil bir etken midir? gibi sorular ortaya kmakta ve tehisi uzatmaktadr. Geen bu sre iinde de hastalk yaylmaya ve lmcl olmaya devam ederek balklarn saln byk oranda tehlikeye sokmaktadr. lalarn, bakteriyel hastalklar dndaki baz patojenlere (virus, mantar, parazit) kar etkili olamayacan da dnmek gerekmektedir. Ayn zamanda, antibiyotiklerin kullanlmas, hastaln tam anlam ile sndrlecei gvencesini vermez. la kullanld srede, hastalkta bir yavalama ve gerileme olabilir. Ancak, ilalama durdurulduktan sonra, hastalk tekrarlayabilir ve daha iddetle yaylabilir. nk kullanlan ilaca kar direnli mikroorganizmalar meydana gelir. Baz durumlarda da, esas etken yerine, ikincil bir mikroorganizma tanmlanabilir ve btn nlemler bu ikinci etkene gre dzenlenir ki bu ekildeki uygulamalardan da ou zaman olumlu sonu alnamaz. Hastalk iletmede yerleerek yaylr. la kullanmann ekonomisi ve evreye olan olumsuz etkileri de dikkate alndnda koruyucu nlemlerin nemi aa kmaktadr. Bu adan hastalkla savamda en uygun yollardan birisi alama olarak dikkat ekmektedir..

8. nite - Balk Sal

179

Yararlanlan Kaynaklar
Arda, M., Seer, S., Sareyypolu, M. (2005). Balk Hastalklar, 2. Bask. Medisan Yaynevi, 230 s, Ankara. Austin, B., Austin D. A. (1993). Bacterial Fish Pathogens, Disease in farmed and wild fish, Second edition. CRC Press, 356 p, UK. Branson, E. J. (2008). Fish Welfare. Blackwell Publishing, 300 p, Oxford. Candan, A., Karata, S. (2010). Balk Sal. Kalmak Ofset, 327 s, stanbul. Davis, W.M. (2010). Fish Stress and Mortality Can Be Predicted Using Reflex Impairment. Fish and Fisheries 11: 1-11. Iwama, G., Nakanishi, T. (1996). The Fish Immune System, Organisms, pathogens and environment. Academic Press, 380 p, California. Leatherland, J. F., Woo, P. T. K. (1998). Fish Diseases and Disorders, Vol 2, Non-infectious disorders. CABI Publishing, 386 p, UK. Danner, G.R., Merrill, P. (2006). Disinfectants, Disinfection, and Biosecurity in Aquaculture, (Aquaculture Biosecurity, Scarfe ve ark.). Blackwell Publishing, Iowa, USA. Snieszko, S.F., Axelrod, H.R. (1974). Fish Immunology (Diseases of Fishes). T.F.H. Publications. Timur, G., Timur, M. (2003). Balk Hastalklar. stanbul niversitesi, 538 s, stanbul. Treves-Brown, K. M. (2000). Applied Fish Pharmacology. Kluwer Academic Publisher, 309 p, Netherlands. Whitman, K. A. (2004). Finfish and Shellfish Bacteriology, Manual techniques and procedures. Iowa State Press, 258 p, Iowa.

Szlk

181

Szlk A
Absorbe: 1- Bir maddenin enerjiyi veya dier bir maddeyi emebilme, sourma yetenei. 2-Besinlerin sindirim blgesinden kan veya lenf dolamna gemesi. Adaptasyon: Uyum. Akut: Bir hastaln ilk belirtilerinin ani, abuk ve iddetli seyrettii dnem Alg: Vcut yaplar gerek kk, gvde ve yaprak olarak farkllamam olan, iletim demetleri bulunmayan ve klorofil-a ieren sucul bitkiler. Alg patlamas: Bitki besin maddelerince zenginleen su kaynaklarnn yzey ksmnda alglerin ar bir biimde oalmas Alkali: znd zaman hidroksil iyonlar veren, suda eriyen baz bileik. Alkalinite: Bir maddenin alkali reaksiyon gsterme durumu veya derecesi. Aminoasit: Farkl dizilileri ile proteinleri oluturan yap talardr. Anadrom: Hayatlarn denizlerde geiren, remek iin tatl sulara g eden. Anal: Anse ait. Anemi: Kanszlk Anestezi: Uyuturma. Anoreksi: tahszlk Antimetabolit: Enzim moleklnde koenzim veya substrat durumundaki esas metabolitin yerini alarak enzimin bloke olmasna neden olan ila veya zehir. Ans: Delik, halka Antioksidan: Lipidler bata olmak zere oksidasyona duyarl maddelerin oksidasyonunu nlemek amacyla yemlere ve bazen de balk rnlerine katlan kimyasal bileikler. Askda kat madde: Suda bulunan, yaklak bir mikron byklnde veya daha byk olan kk kat madde. Ayr eeyli: Eey organlarnn ayr bireyler zerinde tanmas; dii ve erkek bireyleri ayr olarak meydana getirme. Boaz: ki denizi birbirine balayan, biimleri, uzunluk ve genilikleri, zerindeki aknt dzenleri gibi zellikleriyle ayrml dar su geidi. Bcek: Istakoza benzer, uzunluu 30-40 santimetre kadar olan, sar renkli, ksa kskal, yenilen bir deniz hayvan. Bulanklk: Su ierisindeki asl partikller nedeniyle berrakln bozulmas, turbidite.

apari: Beden, kstek ve ine blmlerinden meydana gelen, her bir ineye hindi, horoz, kaz, mart, tavuk, rdek vb. kularn kanat, kuyruk tyleri taklan ok ineli bir tr olta takm.

D
Deforme balk: Vcut ve organlarda meydana gelen ekil bozukluklar. Demersal: Suyun dip ksmlarnda bulunan Detritus: Planktonla birlikte su iinde asl halde veya dipte bulunan organik ve inorganik paracklar. Dezenfeksiyon: Patojen mikroorganizmalarn fiziksel veya kimyasal yollarla yok edilmesi Dezenfektan: eitli yzeylerde vejatatif mikrobiyal formlarn gelimesini engellemek ve ldrmek zere kullanlan maddeler. Difzyon: Molekllerin hareket enerjileriyle ok youn ortamdan az youn ortama hareket etmesi olay. Dorsal: Srta ait Durgun sular: Hareket halinde olmayan gl, glet, baraj gl, su birikintisi gibi sular.

E
Ekstansif yetitiricilik: Youn olmayan yetitiricilik Ektoparazit: D parazit Elastikiyet: Bir cismin, kuvvet etkisiyle uzunluk, oylum ya da biimce deiiklie uramas, ve kuvvet kalknca balang biim ve boyutlarn yeniden bulmas zellii. Embriyo: Yumurtann dllenmesinden sonra yumurta iinde oluan canl Endokrin: salg Enfeksiyon: Hastalk etkeni mikroorganizmann vcuda girii ve yayl, patojen mikroorganizmalarn neden olduu bulac veya bulac olmayan hastalk Entansif yetitiricilik: Youn yetitiricilik Epidermis: st deri Eritrofor: Krmz renkli pigment ierenler

B
Baklk: Bir organizmada, mikroorganizmalara ve bunlarn meydana getirdii maddelere kar meydana getirilen ve normal olmayan artlara kar koymay salayan doal ya da sonradan kazanlm bir diren, immnite. Baraj gl: Akarsular zerine kurulan barajlarda toplanan su ktleleri. Biyolojik oksijen ihtiyac: Bir su rneinde 20 Cde be gn iine tketilen oksijen miktar.

182

Su rnleri Hijyen: Salkl bir ortam ve yaam iin yaplan faaliyetlerin tm Hipofiz: Omurgallarda ara beynin ventralinde ksa bir sapla hipotalamusa bal bulunan, byme ve remede etkin ok sayda nemli hormonu salglayan, adenohipofiz ve nrohipofiz olmak zere iki ksmdan yaplm bir i salg Hipoksi: evrede canl iin gerekli oksijenin az miktarda bulunuu.

F
Fenotip: Bir organizma yada hcrenin genotip ve evre arasndaki etkileimi sonucu oluan ve varl trl yollarla ortaya konabilen zelliklerin biri yada tm. Fitoplankton: Bitkisel planktondur. Fizyoloji: bir organizmann vcut dokularnn ve sistemlerinin alma biimi ve yntemlerini inceleyen bilim dal Fotobiyoreaktr: Yksek younlukta mikroalg retimi amacyla dizayn edilmi, k, scakln ayarland, pH, oksijen gibi parametrelerin dzenli olarak lld ve besin maddelerinin eklenerek mikroalglerin hasat edildii srekli retim sistemleridir. Fotoperiyot: 1-Bir organizmann ideal faaliyeti iin gerekli aydnlk sre. 2- Gn na maruz kalma sresi Fotosentez: Yeil bitkilerin kloroplastlarnda karbon kayna olarak karbondioksidin, hidrojen kayna olarak da suyun kullanlmas ile yeil pigment olan klorofilde tutulan gne enerjisiyle ATP olumas ve karbonhidratlarn sentezlenmesi.

su: Fiziksel ve kimyasal zellikler bakmndan farkllklar gsteren, tatl, ac veya tuzlu olabilen; denizle irtibatl olmayan kara paras ierisindeki sular. htiyotoksik bitki: Balk avclnda kullanlan, zellikle saponin ve lakton ieren bitkilerin yaprak, kabuk, tohum, kk vb. farkl blgelerinin ezilerek kullanlmasyla balklarn uyuturulmas veya hareketlerinin kstlanmas suretiyle avlanmasn salayan bitkiler.

K
Kaltm: Kaltsal niteliklerin kuaktan kuaa geirilmesi. Kanibalizm: Kendi trn yeme. Karnivor: Hayvansal besinlerle beslenen canllar. Karpit: Genellikle sanayide asetilen gaz karmakta kullanlan, karbonla kalsiyum bileii madde. Katadrom: Hayatlarn tatl sularda geiren, remek iin denizlere g eden. Katarakt: Gz merceinin n gemesini nleyecek biimde effafln kaybederek opaklamas, gze perde inmesi, gz perdesi. K yumurtas: Zooplanktonun evresel koullar bozulduunda eeyli reme sonucu brakt kaln, dayankl bir d kabua sahip yumurtadr. Konak: Asalan erginini ya da geliim evrelerinden herhangi birini tayan canl. Korozyon: Bir metalin d etkiler yoluyla sv, kat veya gazlarla zelliklerini bozacak ekilde reaksiyona girmesi sonucu oluan malzeme tahribat veya kayb. Koryon: Zar Kronik: Bir hastaln uzun sre devam etmesi durumu Ksantafor: Sar renkli pigment ierenler

G
Ganglion: Sinirler zerinde grlen ikinlikler Gel-git: Ay ve gnein dnya zerinde yaptklar ekim kuvvetleri nedeniyle denizlerin periyodik olarak ykselme ve alalma hareketleri Genotip: Bir bireyin ya da taksonun genetik yaps. Gonad: reme organ Gonopodyum: ekil deitiren anal yzge Gl: Karalar zerindeki eitli etkenlerle meydana gelen ukur yerlerin, zamanla sularla dolmas sonucunda oluan, sular tamamen boaltlamayan, genellikle derin durgun su ktlesi. Glet: Glden daha kk yapda, genellikle sulama suyu biriktirmek amacyla bir set arkasnda sularn toplanmasyla oluan, normal olarak sulama mevsimi sonunda ok az suyu kalan durgun su ktlesi.

H
Havyar: ounlukla mersin, kefal, alabalk, turna, inci kefali ve sazan balklarnn salamura edilmi yumurtas. Hemoglobin: Omurgal hayvanlarn alyuvarlarnda bulunan, bileiminde demir olan, oksijen ve karbondioksit tayan krmz solunum pigmenti Hemoraji: Kann damardan dar kmas, kanama. Herbivor: Otul beslenen canllardr. Hibrit: Deiik genetik kurulua sahip bireylerin oluturduu yavru.

L
Lagn: Denizle irtibatl ve denizin etkisi altnda bulunan gller. Letal: ldrc Lezyon: Hastalk veya zedelenme nedeniyle patolojik deiim gsteren doku blgesi, yara Lks: Metrekare yzeye bir lmenlik k aks dmekle salanan aydnlanma birimi

Szlk

183

M
Melanofor: Siyah veya kahverengi pigment ierenler Miksopterigiyum: pelvik yzgelerde parmaks oluumlar Mil: Tane bykl 0.02-0.002 mm arasnda olan toprak. Mikroalg: eitli taksonomik gruplara ait tek hcreli, karyotik (hcrelerinde ekirdek bulunduran), planktonik ve mikroskobik alglerdir. Monokltr: Tek bir trn retim ve yetitiricilii Morfoloji: bir organizmann biiminin ve biimi ile ilgili zelliklerin incelenmesi Mukus: Smks salg

Populasyon: Belirli bir zamanda belirli bir alanda bir tre ait bireylerin oluturduu topluluk Prelarva: Yumurta kesesine baml yaayan larva Primer prodktivite: Bitkisel organizmalarn gne , su, topraktaki mineralleri kullanarak ve kendi besinlerini fotosentezle yaparak ekosistemde bitkisel bir biomas oluturmas. Protozoa: Bir hcreliler

R
Rasyon: Bir gn iersinde balklara verilen yem veya yemler karm. Restorasyon: Onarm. Yenileme.

N
Nauplii: Kabuklu canllarn kabuk deitirerek byyen larvalardr. Nefron: Bbrekte idrarn yapld morfolojik nite Nroloji: Sinir sisteminin morfolojisi, fizyolojisi ve patolojisini inceleyen bilim dal.

S
Sahil: Karann deniz, gl, rmak boyunca uzanan blm, ky, yaka, yal. Sediment: Suda znmeyen, asl hlde duran ta, toprak paracklar ve organik maddelerin su zemininde oluturduu yn. Seleksiyon: Bir slah programnda belli karakterleri olan ebeveynlerden dl almak iin yaplan alma. Seroloji: Kanda antijenler ile antikorlar arasnda olas tan ve tedavi uygulamalar sonucunda ortaya kan baklk reaksiyonlarn inceleyen disiplin Sirklasyon: Dolam Sistemik: Hastalkla ilgili olarak, tm vcudu etkileyen durum. Solunga: Suda yaayan hayvanlarn solunum organ, braniya. Spiral valf: Kkrdakl balklarda barsakta emilim yzeyn artran sarmal kapak Steril: Mikroplardan arndrlm olma durumu. Sterilizasyon: Fiziksel (scaklk, ses, k, filtrasyon, v.b.) veya kimyasal yollarla bakteri, spor ve mikroorganizmalar yok etme ilemi. Stres: Organ fonksiyonlarnn optimum denge durumundan uzaklamasdr. Sub-letal: ldrc dozun altnda

O-
Operkulum: Solunga kapa Omnivor: Hem bitkisel hem de hayvansal besinlerle beslenebilen canllar. Ovaryum: Yumurtalk trofikasyon: Bir su kaynanda bitki besin tuzlarnn artna bal olarak sucul bitkilerin ar oalmasyla ekillenen kirlilik.

P
Parenteral: Bir maddenin vcuda sindirim yolu dnda damar ii, kas ii veya deri alt yolla verilmesi. Partenogenetik reme: Dii bireylerden dllenme olmakszn mitoz blnme ile yeni bir bireyin olumasdr. Patojen: Hastala neden olan mikroorganizma Patoloji: Bir hastaln nedenlerini ve geliimini makroskobik ve mikroskobik olarak aratran bilim dal, hastalk bilimi Pektoral: Gs Pelajik: su yzeyi ile dip arasndaki serbest su ktlesi ierisinde belirli bir yere baml olmayan Pelvik: Karn Pestisit: Bitki ve hayvanlar zararllardan korumak iin mcadele amacyla kullanlan kimyasal ilalar, bcek zehri. Plankton: sular ve denizlerin pelajik blgesinde yaayan, hareket etme yetenekleri snrl veya hi olmadndan su iinde dalga, aknt vb. su hareketleriyle srklenen btn kk bitki ve hayvan gruplar. Polikltr: eitli su rnlerinin ayn ortamda retilmesi ve yetitirilmesi

T
Testis: Erkek eey organ Tropik: Dnenceye ait.

V
Ventral: Karna ait, karna doru Viskozite: Bir svnn kendi moleklleri arasnda oluan srtnme. Vitells: Yumurtann ierdii embriyonun geliimi iin gerekli depo besin maddesi.

184

Su rnleri

Y
Yang: Balklarda d ve i etkenlere kar hcresel olarak meydana gelen yersel ikinlik ve kzarklk biiminde beliren kar koyma reaksiyonu Yar entansif: Az youn yetitiricilik Yiv: Bir yzeyin zerinde izgi biiminde olan, sarmal girinti veya knt.

Z
Zooplankton: Plankton iinde yer alan hayvansal organizmalar.