www.makinateknik.

org

NDEKLER Is izolasyon malzemelerinden istenilen zellikler, organik s izolasyon alzemeleri...........................................................................................1 Oluklu mukavvalar, pamuk keeleri, tahta lifli yap elemanlar............................................2 norganik !a"lama elemanl tahta lifli yap levhalar, izolasyon levhalar, halat ve hortum #eklindeki organik izolasyon malzemeleri, taneli izolasyon malzemeleri $mantar%..............................................& norganik asll s izolasyon malzemeleri, 'am y(n(..........................................................) *(r(f y(n(, as!est, kizelgur, magnezyum kar!onat.................................................................+ ,agnezit, perlit............................................................................................................................entetik asll s izolasyon malzemeleri...............................................................................1/ 0oli(retanlar..............................................................................................................................12 01*, polivinil klorid................................................................................................................12 0olietilen...................................................................................................................................13 0olistrol, polistren plastik kp(k............................................................................................14enolik plastikler.....................................................................................................................21 ,elamin formaldehit, (re formaldehit, (re formaldehit reineleri.......................................22 5ava ta!akalar ile s izolasyonu.........................................................................................2& Is izolasyon malzemelerinin fiziksel zellikleri...................................................................2) tur!

www.makinateknik.org

1. GR
6nsanlar, ener7i kaynaklaryla snmaya !a#ladklarndan iti!aren teknolo7ik !ulu#larnda yardmyla yaratlan sy maksimum miktarda ortamda tutarak, faydalanmaya al#m#lardr. 8yle'e ener7iden tasarruf ve maliyetten de tasarrufu amalam#lardr. 0lastikler, alannda yaplan yeni !ulu#lar ve geli#meler sade'e s izolasyonu de"il, di"er !(t(n alanlarda kullanmda ve yapmda kolaylklar sa"lad" iin s izolasyonunda da en ok ter'ih edilen malzemelerdir. 8unun yannda u'uz oldu"u iin hava ile izolasyonda sk sk ter'ih edilmektedir. 9a!iki g(n(m(zde s izolasyonlarnda kullanlan malzemelerin sade'e s iletim kat: saylarnn d(#(k olmas istenmemekte, kullanla'a" ortama gre avanta7lar ve dezavanta7: lar d(#(n(lerek seim yaplmaktadr.

2. ISI ZOLASYON MALZEMELERNDEN STENLEN ZELLKLER

Is izolasyonu iin kullanlan malzemelerin seimlerinde , kullanlma yerlerine gre !az zellikleri gerekleyip gereklemediklerine dikkat edilir . ,esela izolasyon malzeme: lerinin hafiflikleri ile sarsntlara kar# ufalanmamalar ta#tlarda nemli oldu"u gi!i , rutu: !etli ortamlardaki al#malarda da rutu!ete kar# mukavim olmalar , !uhar dif(zyonuna m(: saade etmemeleri arzu edilir . ,uhtelif kullanma yerlerine gre , s izolasyonu malzemelerinin a#a"da yazl zelliklerinden ilgili olanlar gzn(ne alnarak seim yaplr . . ;zg(l ha'mi . 5a'm ve #ekil de"i#imlerine kar# mukavemeti < y"lma olmas gi!i < . =onstruksiyonlarda i#leme kolayl" < kolay i#ilik gi!i < . 8asma zorlanmalarna kar# #ekil de"i#tirme mukavemeti . >eki zorlanmalarna kar# #ekil de"i#tirme mukavemeti . =imyasal nt(rl("( . >(r(me ve ufalanmaya mukavemetli olmas . 8uhar dif(syonuna mukavemetli olmas . .(rekli , periyodik veya ksa tesirli s'aklklarda s izolasyonu fonksiyonunu de"i#tirmemesi . 9at!ik edile'ek konstruksiyona uygun olmas < hafiflik gi!i < . ?'uz olmas . @an' olmamas . =okusuz olmas . Aengeli olmas : zamanla izolasyon zelli"inin azalmamas < . Is iletim katsaysnn k((k de"erleri haiz olmas . 8'ek ve hayvanlarn !arnmamas Is izolasyon malzemeleri , elektrik izolasyon malzemelerinin aksine gzeneklidir . Bzenekli yap , liflerin , tanelerin y"n #eklinde !ulunmalar , kp(kl( malzeme veya herhangi !ir !ile#i"in , meydana getirdi"i !az ksmi elemanlarnn kartlmas yahut yaklmas ile elde olunur . ,esela yanm# olan kil , s(nger ta# $!ims% , t(f $tuff% , '(ruf , al gi!i malzemelerden muhtelif izolasyon malzemeleri yaplmaktadr.

www.makinateknik.org

3. ISI ZOLASYON MALZEMELER

9eknikte kullanlan s izolasyon malzemeleri $s izolasyonu malzeme ile yaplr%C : Organik asll : norganik asll : .entetik asll olmak (zere !a#l'a ( grupta toplana!ilir . 8az hallerde organik yapda , anorganik !a"la: y' elemanlar !uluna!ile'e"i gi!i , anorganik yapda da organik !a"lay' elemanlarn !u: lunmas m(mk(nd(r .$2% 3.1. ZOLASYON MALZEMELERNN FZKSEL ZELLKLER -Gzenek ! z"# $%&' &k 6zolasyon malzemelerinin gzenekli zg(l a"rlklar D 1/ ila 1/// kgEm& arasnda de"i#mektedir. 6zolasyon malzemeleri karakterleri i'a! ok sayda gzenek ihtiva ettiklerine gre sk#trmaya !a"l olarak gzeneklerin ha'imlerinde de"i#meler olur. .k#trma kuvveti !(y(k ise demir, !akr, gi!i kat hal meydana gelir ki zg(l a"rlk mefhumundan !u katnn !irim ha'minin a"rl" anla#lr. Bzenekli yapda sk#trma :!asma: kuvvetine !a"l olarak ha'im ve dolaysyla zg(l a"rlk de"i#ti"i 'ihetle gzenekli zg(l a"rlk deyiminin kullanlmas uygun gr(lm(#t(r.$ta!lo 1% T$( ) 1. *+,-e !. z"# $%&' &k-$k! )'"$n!k /e $n)'"$n!k $0& & !z) $01)n *$ ze*e e'!n!n *+,-e !. "zenek ! z"# $%&' &k $'2$ ,$3!*0e ) $'$k !,-!/$ e--!k e'! "zenek 1#z2e e'! Bzenekli zg(l ha'im 1/ 1// &// 2// 1/// 12// 2/// Organik malzeme norganik malzeme 12// kgEm& 2F// kgEm& 5a'imsel olarak G de gzenek --,2 --,3 -&,2 -F +/ ++,2 F3 +1 && F1,2 : )2,2 : 2&

yn !ir ham malzemeden hareketle farkl gzenekli zg(l a"rlkta izolasyon malzemeleri elde edile!ilir. Bzenek zg(l a"rl" da s iletim katsays ile zg(l sya tesir eder. 9aneli veya toz halindeki izolasyon malzemelerinde tanelerin !ir!irlerine gre konumlar nemlidir. Hn sk ve dengeli yerle#me #ekli !ir!irine iki#er noktadan temas eden ayn !(y(kl(kteki ( adet k(renin (zerine yerle#tirilen drd(n'( k(re halinin genle#tirilmi# #eklidir. 8u #ekilde k(relerin !(y(kl("(ne !a"l olmadan ara !o#luklar G 22,-) d(r. =ur#un tane halinde G 2+,& ila &1,+ arasnda, demir tane halinde ise G &2,2 'ivarndadr. Ae"erlerin de"i#mesinde y(zeylerin p(r(zl(l(klerinin !(y(k etkisi olmaktadr.

www.makinateknik.org Iayet farkl !(y(kl(kteki k(resel taneler nazara alnrsa ara !o#luklar daha az olur dolaysyla zg(l a"rlk artar. =urutulmu# kum ile !eton kar#mnda ara !o#luk G 12 de"erine d(#er. Iayet iyi !ir kar#trma yaplr ve tane aplar farkl olursa G 2 de"erine kadar d(#(ld("( de vakidir.$2% - z"# &0& /e '+-+(e6zolasyon malzemelerinin snarak kendi !(nyesinde tuttu"u s yn(nden zg(l s nemlidir. norganik s izolasyonu malzemelerinde zg(l s ' D /,21 k'alEkg * 'ivarnda alna!ilir. ;zg(l s alnda s'akl"a !a"l olarak de"i#im gsterir ve s'aklkla fazlala#r. yr'a izolasyon maddesinin ihtiva etti"i rutu!et miktar da zg(l snn y(kselmesine se!ep olur.$ta!lo 2% $2% T$( ) 2. M+,-e !. *$ ze*e e'!n !4!n z"# &0& $' /e'! *!5-!'. d l s!est sfalt 8eton 8it(m *uruf *amy(n( 5am ipek J(t =izelgur Iekillendirilmi# kizelgur =uvarz =aolin, kil =um ,agnezit ,antar Kifli mantar 0orselen 9u"la 9ur!a /* : 1//* /,2/ /,2/ /,22 /,&/) /,)1 < /,)F /,1+ /,1- < /,21 /,&& /,&2 /,21 /,2/ /,1/,22 /,1- < /,22 /,2) /,)/ /,&1 < /,&F /,1/,1+ < /,22 /,)2 ;zg(l s $k'alEkg*% /* : &//* 2/* : F//* /,21 : : : : : : : : : : : /,22 /,22 : : : : /,22 < /,2F : : /,22F : : : : : : /,21 : : : : : : : : /,2&& : :

2/* : -//* : : : : : : /,23 : : : /,2&+ : : : : : : : : :

www.makinateknik.org

T$( ) 3. R+-+(e- !z) $01)n *$ ze*e e'!n!n z"# &0& $'&n$ e-k!0! "rkka rutu!et y(zdesi / 1 2 1/ 2/ 2/ -I0& ! e-!* k$-0$1&0& Is iletim katsays s'akl"a ve zg(l a"rl"a gre de"i#mektedir. de !u de"i#imlere tesiri olmaktadr.$ta!lo )% yr'a rutu!etin ;zg(l s k'alEkg* norganik 9ahta ve !enzeri /,21 /,&2 /,22 /,&& /,22 /,&F /,2+ /,&/,&) /,)) : /,22

T$( ) 6. )'"$n!k !z) $01)n *$ ze*e e'!n!n *+,-e !. z"# $%&' &k $'2$k! &0& ! e-!* k$-0$1& $'& ;zg(l ha'im kgEm& 2/ 2/ 1// 2// &// )// 2// F// ,antar ,ineralize levha a"a k'alEmh* ='alEmh* : : /,/2: /,/&2 : /,/)/ /,/2/ /,/)+ /,/2F /,/22 /,/F3 /,/F2 /,/+& : /,1/F Organikli Organik Lifsiz lif lifli #ilte k'alEmh* k'alEmh* k'alEmh* : : /,/&/ : /,/&/ /,/&2 : /,/&/ /,/&& /,/&+ /,/&+ /,/)1 /,/)/ : : /,/)) : : /,/2/ : : /,/F/ : :

,alzemelerin lift durumlarna gre de : i yap #eklinde !a"l olarak : yani liflerin enine veya !oyuna olmasna gre s iletim katsays de"i#mektedir.$2% T$( ) 7. -$,-$ !4!n (+ ze !k (e !'-! *!5-!'. ;zg(l ha'im kgEm& 2// &// )// 2// F// 3// +// 9am kuru k'alEmh* /,/)+ /,/F) /,/3/,/-2 /,111 /,123 /,1)&

www.makinateknik.org -// /,12-

3.2. ORGANK ASILLI ISI ZOLASYON MALZEMELER

Lif , tane ve kp(k #eklinde ola!ilirler . Lif #eklindeki organik izolasyon malzemeleri pamuk , y(n , ipek , 7(t , sa , saman , tahta tahta kymklar , tala# ve tur!dur . 9ane #eklinde olanlar , mantar , tur! , toz halinde tala#tr . =p(k #eklinde olanlar ise , sertle#tirilmi# suni melamin reinesidir . 8a"lay' ele: man olarak genellikle katran , asfalt , al , imento , suni reine , reine , kola kullanlr . norganik !a"lama elemanlar, s iletim katsaysn organik !a"lama elemanlarna nazaran y(kseltir . sfalt , katran ve reine gi!i !a"lay' malzemeler ayn zamanda rutu!et yn(nden muhafaza malzemesi olarak da i# gr(rler . 4akat yan'drlar ve 12/ < 22/ * arasnda !a"lay' eleman olarak i#lem gr(rler. Organik s izolasyon malzemelerine kullanma yerinin zelliklerine gre , kee , kuma# , levha gi!i muhtelif #ekiller verile!ilir.$2% 3.2.1. OL8KL8 M8KA99ALAR 9ahta kymklarndan mukavva imalinde yararlanla!ilir . 8u halde !a"lay' elemana ihtiya yoktur . sfalt veya lak emdirilerek rutu!ete kar# mukavemet arttrlr . Oluklu mu: kavvalar hava kanallar te#kil ede'ek #ekilde monte edilerek s iletim katsays k D /,//2 k'alEmh* de"erine kadar d(#(r(l(r .@o"u#an sularn !irikmeleri tehlikesi se!e!iyle so"ut: ma tesisleri ile ilgili izolasyonlarda ter'ih edilmez. Hn y(ksek +/ * s'akl"a kadar kullan#ldr .$2% 3.2.2. :AM8K KEELER 0amuk artklarnn keemsi hale getirilmesi neti'esinde k D /,/F k'alEmh* ola'ak #ekilde D /,2 grE'm& zg(l a"rl"nda izolasyon malzemesi elde olunur . ,ahzurlar oluklu mukavvaya !enzer . Levha halindeki kee d(z ve e"ik sathlar ile hava akmna mani olu: na'ak yerlerde ter'ih edilirler.$2% 3.2.3. TA;TA LFL ;AFF YA:I LE9;ALARI =knar kymklar eleklerde ayrlarak !uhar ile yum#atlr ve !ilare lifli yap haline getirilir . Lifler ile su ve fenol reinesi uygun !ir oranda kar#trlarak merdaneler arasndan geirilip !elirli kalnlkta levha halinde elde olunurlar . =alnlklar F ila 1& mm arasnda olup , :k: s iletim katsays ise s'aklk ile rutu!ete !a"l olarak de"i#ir ve a#a"daki -$( ) <=2e verilen verilen de"erleri alr . 8ug(n vrupaMda !irok memlekette mesela 6svireMde 0avateN , 6sveMde 9reeteN < 0latten isimleri altnda piyasaya s(r(lmekte ve !inalarn i dekorasyonunda ok kullanlmaktadr.$2% T$( ) < - T$,-$ !. ! 1$>& e/,$ $'&n&n &0& ! e-!* k$-0$1& $'& ?k-@k3$ A*, BC Ortalama s'aklk$*% "rlka G3,F rutu!et =uru / /,/&2 /,/&1 1/ /,/&/,/&2 2/ /,/)) /,/)/ &/ /,/)+ /,/))

www.makinateknik.org

3.2.6. ANORGANK DAELAMA ELEMANLI TA;TA LFL YA:I LE9;ALARI 9ahta kymklarnn eleklerde ayrlarak portlant imentosu veya di"er anorganik !a"lama eleman kullanlarak hafif yap levhalar elde olunur . 8u levhalarn !asma zorlan: malarna mukavemetleri ok y(ksek olup , prefa!rik evlerde ok kullanlr . Ortalama olarak D &2F kgEm& ve k D /,/F+ k'alEmh* de"erindedir.$2% 3.2.7. T8RD ZOLASYON LE9;ALARI ;zel !ir !a"lay' elemana ihtiya gstermeden tur!un pres edilmesiyle elde olunur. Hn y(ksek 1// * s'akl"a kadar kullanla!ilir , ortalama D 1F2,2 kgEm& zg(l a"rl"nda ve k D /,/&&2 < /,/)1 k'alEmh* s iletim katsays de"erindedir . 5areket halindeki so"utma tesislerinde ok ter'ih edilir.$2% 3.2.<. ;ALAT F ;ORT8M EKLNDEK ORGANK ZOLASYON MALZEMELER 0amuk ve 7(t artklar sa rg(s(ne !enzer formlarda halat #ekline getirilir . 5ortum #eklinde olanlarn ileri mantar taneleri , kizelgur gi!i izolasyon malemeleri ile doldurulur. 5er iki #ekil !ilhassa s'ak su geen !orularn izolasyonunda kullanlrlar . @o"u#ma se!e: !iyle so"uk izolasyonuna ve -/* nin (zerindeki s'aklklar iin izolasyona uygun de"ildir: ler.$2% 3.2.G. TANEL ZOLASYON MALZEMELER - MANTAR ? 9aneli izolasyon malzemelerinin en nemlisi mantardr . ,e#e mantar !ilhassa 0ortekiz , 6spanya ve *ezayirMde ok miktarda !ulunup , ta!ii haliyle hava gzenekli taneler halindedir . ;"(tme , ayrma , suya !astrma gi!i i#lemlerle kalite y(kseltilir . )// * de hava gnderilerek hem gzenekler arttrlr hem de k(flenmenin n(ne geilir. -Kuru taneli doldurma Is izolasyonu yapla'ak ksmda meydana getirilen !o#luklara kuru mantar taneleri doldurulur . Ortalama D )/:2/ kgEm& zg(l a"rl"nda ve pratik kullanma s'akl" olan 1//* ye kadar k D /,/2+ < /,/&+ k'alEmh * de"erindedir . Hn y(ksek 12/* ye kadar kul: lanla!ilir . :Levha ve sekillendirilmis haldeki mantar 0ratikte !ilhassa i#ilik ve konstruksiyon !akmlarndan kolaylk olmak (zere !asn: la levha haline veya !oru gi!i #ekle getirilmi# mantar kullanlr . ,antar tanelerine zift em:

www.makinateknik.org dirilerek istenilen #ekilde pres edilirler . 8u #ekilde elde edilen levha veya #ekillendirilmi# haldeki mantarlarn zg(l a"rlklar D 12/:12/ kgEm& arasnda de"i#ir ve s iletim katsa: ylar da k D /,/&/ < /,/&+ k'alEmh * de"erlerini alr . Iayet izole edile'ek ksmda hava ge: irgenli"ini de nlenmek isteniyorsa , zg(l a"rlk D 22/ kgEm& ola'ak #ekilde pres edilir: ler . 8u halde mantar en fazla 11/* kadar kullanla!ilir . Iayet alt ksmna kizelgur ta!aka: s konursa 1)/* ye kadar y(kselen s'aklklarda da kullanla!ilirler . 0ratikte !ilhassa so": uk hava tesislerinde , terleme olan duvar , d#eme ve tavanlarda , havalandrma kanallarnda , stma ve s'ak su devrelerinde , alak !asn kazanlarnda pres edilmi# mantar ter'ih edilir . ,antar levhalar d#enmelerinden n'e temasta !ulunula'ak y(zeylere !it(m ihtiva eden har veya zift tat!ik edilir . .anayide ise kizelgur ihtiva eden har kullanlr.$2%

3.3. ANORGANK ASILLI ISI ZOLASYON MALZEMELER

norganik asll s izolasyon malzemeleri lif , tane ve toz halindeki anorganik maddelerden meydana gelir . *am y(n( , '(r(f y(n( , erimi# mineraller , as!est kizelgur , s(nger ta# , magnezit , !a: 'a kurumu , km(r tozu , k(l ise tane #eklinde anorganik maddelerdir . 8a"lay' eleman ol: arak portlant imentosu ter'ih edilmek (zere imento , al kullanlr . @(ksek s'aklklar iin kil ve kuvarz gi!i seramik 'insi !a"lay' elemanlardan faydalanlr.$2% 3.3.1. BAM YHNH *am y(ksek s'aklkta muhtelif malzemenin !ir arada erimesi ve aralarnda kim: yasal !ir !a" !ulunmamas esasna dayanr . 5am madde olarak muhtelif 'insleri iin .iO 2 $kuvarz kumu% , Oa2*O& $soda% , =2*O& $potas% , Oa2.O) , *a*O& $mermer% , *a*O& , ,g*O& $dolomit% , *aO , ,gO , 0!O , 0!&O) , metaloksitleri , fosfat , inko oksit , arsenik muhtelif oranlarda kullanlr . lkaliler $Oa , = gi!i% ile 0!O erime noktasn d(#(r(r ve 'amn mukavemet ve sertli"ini azaltrlar . G 31 .iO2 , G 2,) 5&8O& $8or asidi% , G 1+ Oa2*O& , G - =2*O& , G1),2 *a*O& , G F l$O5%& olursa 1)2/* de eriyen 'am elde edilir. Penksiz 'amda C G 3/ .iO2 , G 1/ Oa2O , G2 =2O , G + *aO , G) l2O& , G & 82O& !ulunur . yr'a *u2O& mavi , *u2O krmz , .e $selen% krmz ,nO 2 menek#e rengi verir: ler . *am , izolasyon malzemesi olarak aplar mikron !oyutunda olan in'e lifler haline getirilerek kullanlr . *am y(n( elde edilmesi iin hammadde oranlar yukarda verilenlerden farkl olup , ortalama olarak G2) .iO2 , G12,3 l2$O5%& , G/,2 4e2O& , G1F *aO , G&,+ ,gO , G+ !o: roksit alnr . 6mal usul(ne gre takri!en &:)/ mikron apndaki liflerden meydana gelmi# olup , 2//* gi!i y(ksek s'aklklara kadar kullanlr. ;zel olarak imal edilip 3// * s'akl"a ka: dar kullanlan 'insleri de mev'uttur. Aaha y(ksek s'aklklar iin arada ya hava !o#lu"u !raklr veya kizelgur gi!i daha y(ksek s'aklklara mukavim izolasyon malzemeleri araya yerle#tirilir. ;zg(l a"rlklar takri!en 12:2// kgEm & arasnda de"i#ip s iletim katsaylar /* s'aklkta k D /,/2+ k'alEmh * de"erinden )2/* s'aklkta k D /,/F2 k'alEmh * de"e: rine kadar artar. ;zg(l ss /,1+ k'alEkg * gi!i ok k((k de"erde oldu"undan aralkl a: l#malar iin uygundur. Ai"er izolasyon malzemelerine nazaran pratikte olduka geni# !ir kullanma sahas !ulan 'am y(n(n(n a#a"daki zelliklerini !elirtmekte fayda vardr.

www.makinateknik.org : yan' de"ildir : d# kuvvetler tesiriyle kolay'a deformasyona u"rar : higrosko!ik de"ildir : kimyasal olarak ntrd(r , korozyon tehlikesi yoktur : atmosferik #artlara dayankldr : asitlere kar# $hidrofluorik asit hari% dayankldr : k(f tutmaz : ha#erelerin yuvalanmas olmaz : !akla kolay'a istenilen #ekilde kesile!ilir : i#ili"i kolaydr : vana gi!i ok girintili olan paralarn izolasyonlarna uygundur : deri ile temas edin'e ka#ndrr !u se!eple eldiven kullanlmas tavsiye olunur : sarsnt ve ufalanmaya mukavimdir 0ratikte !ilhassa !uzdolaplarnda , havagaz frnlarnda , merkezi stma sistemlerinde , duvar , d#eme ve tavanlarda , sanayide , vana izolasyonlarnda , ta#tlarda ok fazla kullanl: maktadr. *am y(n( a#a"daki farkl usullere gre elde olunur. : >u!uk ekme usul( $.ta!ziehverfahren% : 5azne tam!ur usul( $9rommelverfahren veya Bosslarverfahren% : ,eme ekme usul( $A(senziehverfahren% : ,eme (fleme usul( $A(sen!lasenverfahren% : .avurma usul( $.'hleuderverfahren% : =om!ine savurma ve uzatma usul( $.'hleuderziehverfahren veya 9HL verfahren% -ubuk ekme usul 8u eski !ir usuld(r. Ortalama &:) 'm apndaki 'am u!u"un !ir u'u 12// * er: gime s'akl"na kadar stlr ve di"er !ir 'am u!uk !u u'a yakla#trlarak ok hzl ola: rak ekilir. yn prensi!in daha geli#tirilmi# !ir hali olarak takri!en 11/ 'm uzunlu"unda ve ) mm apndaki 2/ ile 1// adet 'am u!uk 1/ mm aralkla d(#ey olarak hareket ettirile: rek alt ular !ir alev veya elektriki st' ile 12// * ye kadar stlr. .ra halindeki 'am u!uklarn tam altnda 1 metre apnda ve 1 metre uzunlu"unda 22// dEd hz ile dnen tam!ur !ulunur. /,+2 mEh hz ile d(#ey hareket eden 'am u!uklarn eriyen ularndan tam: !ur (zerine d(#en 'am damlalar F:1/ apnda in'e lifler halinde tam!ur (zerine sarlr: lar. 1// u!uktan 1 saatte /,+ : 2,2 kg arasnda 'am y(n( elde edilir. : Tambur usul 8ir sonraki ksmda anlatla'ak meme ekme usul(n(n ilk tat!ik #eklidir.2/ 'm uzunlu"undaki #amot kapl !ir ka!n ta!annda 1:2 mm apnda 2/ ila )/ tane kadar delik !ulunur. =a!n iine 'am krklar doldurularak gaz , ya" veya elektriki olarak 12// * ye kadar stlr. =a!n dip tarafnda eriyen 'amn viskozitesi !elirli !ir de"ere d(#(n'e delik: lerden a#a"ya akmaya !a#lar. Aeliklerin tam altnda dnmekte olan tam!ura sarlarak takri: !en 12 apnda 'am liflerinden meydana gelmi# !ir ta!aka elde edilir. :Meme ekme usul

www.makinateknik.org 9am!ur usul(nde kullanlan #amot kapl kap yerine takri!en 1 litre ha'minde meme denilen k((k kaplar kullanlr. lt ksmda 1:2 mm apnda platin veya platin < iridyumdan meme ular !ulunur. 6lk defa 1-1- ylnda kullanlan !u usule gre 1)&/ * ye kadar snan 'am meme u'undan alt taraftaki yatay tam!ur (zerine akarak 1// mEs hz ile ekilir ve 2:F apnda 'am lifler elde edilir. 1 meme u'undan takri!en /,F:/,- kgEh 'am y(n( elde edilir ve 1// tane meme yanyana !ulunur. 8u usule gre , ortalama G -2 (niform kalnlkta 'am lifleri elde edilmektedir. -Meme fleme usul ,eme (fleme usul( eski ve yeni usul olmak (zere 2 ksmdr. 8ug(n kullanlmayan eski usule paralama usul( de denile!ilir. Hritme ka!ndan erimi# olarak akan 'am sade'e !ir taraftan !uhar veya nadiren hava (flemek suretiyle paralanr ve paralara ayrlan ks: mlar ayn zamanda in'e lifler haline getirilir. 8u se!eple de , lifler ksa olmaktadr. @eni usule gre , meme ularndan akan 'amn mekanik !ir #ekilde ekilmesi sz konusu de"ildir. *am liflerin meydana gelmesi meme ularndan akan 'ama !uhar , hava veya gaz (flenmesi ile olur ve !u se!eple de pnmatik ekme usul( de denile!ilir. 8uhar , hava veya gaz meme ularndan akan 'ama paralel gnderilerek olduka u: zun ve homogen lifler elde edilir. Owens *orning 4irmas tarafndan 'am y(n( iin geli#ti: rilen !u usul sonralar ta# ve '(r(f y(n( iin de kullanlmaya !a#lanm#tr. 8u usule gre , 2 < &/ 'm uzunlu"unda F < 1/ apnda lifler elde edilir. 8ir tek memenin verimi saatte 1,2 < 2,2 kg 'ivarndadr. G &2 ila )/ arasnda tane'ik ihtiva eder. vrupaMda imalat 1-2- ylnda . 22/// ton iken 1-F2 ylnda , 13+// tona d(#m(#t(r. Br(nzweig < 5artmann 4irmas !u usul( ta# y(n( iin G 2/ < 22 .iO 2, G &/ < &2 *aO, G 2,2 < ) Oa2O, =2O geli#tirmi#tir. -Savurma usul Baz veya ya" alevi ile stlan ka!n iine konan 'am krklar 1&// * ye kadar s: tlr ve ka!n altndaki delikten &/// < )/// dEd hz ile dnen seramik !ir ta!la (zerine erimi# 'am dk(l(r. ,erkezka kuvvet tesiriyle seramik ta!la (zerine dk(len erimi# 'am k((k !ilyalar halinde savrularak, ok in'e film ta!akas meydana gelir. .avrulan !ilyalar arkasnda !ir lif meydana getirerek, uzakla#r ve k((l(r. 8ir yan: dan k((k !ilyann uzakla#mas, di"er yandan seramik ta!lann dnmesi lifleri uzatr. Hlde edilen lifler ok kalndr ve ortalama 12 < )/ apnda, 1/ < &/ 'm uzunlu"unda olup, saat: te )/ < 2/ kg elde edilirler. 5ager usul( iyile#tirmek iin a#a"daki muhtelif ted!irler alnarak, ayn prensi!e da: yanan !a#ka usullerde tat!ik edilmektedir. 8ergia < .avurma usul(, 5ager metodunda 1/ < &/ 'm uzunlu"undaki lif aplarnn olduka kaln 12 < )/ arasnda !ulunmas ve takri!en G 2/ tane'ikler meydana gelmesi aleyhte faktr olup, !u hususu krk 'am kullanlma imkan nis!eten telafi etmektedir. 8u mahzuru ortadan kaldrmak iin halka meme $Pingd(senaerfahren% usul( geli#ti: rilmi#tir. Beli#tirilen !u usule gre, ate#e dayankl seramik ta!laya yivler $oluklar% yapl: m#tr. yr'a, seramik ta!lann kenarna ilave edilen delikler yardmyla 'am liflerinin ap: lar 1/ < 12 Ma kadar d(#(r(lm(#se de, liflerin uzunluklar daha da ksalm#tr. 9ane'ik y(z: desi de G &/ ila G )/Ma d(#m(#t(r.8u mahzur se!e!iyle !u metottan vazgeilmeye !a#lan: m#tr.

www.makinateknik.org ,essler < .avurma usul(, !u usul daha ziyade 8azalt y(n( iin geli#tirilmi#tir. Anen ta!la seramik yerine Oikel < =rom ala#mndan yaplm#tr. 5ammaddenin kondu"u ve stl: d" silindirik kap ekseni etrafnda dnen !ir alev ile -// * kadar stlmaktadr. Lif aplar - < 12 arasnda de"i#mektedir. Johns < ,anville usul(, John < ,anville !(y(k !ir merikan firmas olup, daha ziya: de '(r(f y(n( imali iin geli#tirilmi#tir. 5ammaddenin 1F//* s'akl"a kadar stld" kap 1,2 metre apnda 2 metre y(k: sekli"inde olup, g(nde &/ ton kapasitelidir. 8u usule gre, Oikel < =rom ala#mlarndan yaplm# 2//, &// ve 1&// mm apn: daki tam!urlar 2///, 2/// ve 22// dEd hz ile dnerler. >apraz durumdaki !u tam!urlar (zerine gelen erimi# 'am, merkezka kuvveti ile in'e lifler haline gelir. Lif ap ) ila F arasnda de"i#mektedir. -Kombine savurma uzatma usul =om!ine savurma usul(ne savurma i#lemindeki merkezka kuvvet ile ekme i#lemin: deki uzatma m(#terek tat!ik edilerek y(ksek kalitede 'am y(n( elde edilir. 1-2- ylndan !eri tat!ik olunan !u usul La!oratorium Htude 9hermiQueMde 1-2F y: lnda planlanm# olup, 9HL usul( olarak da adlandrlr. 1-)& ,aysnda alnan !ir patent ile 5ager usul(nde dnen seramik ta!la yerine, dnen !ir hazne ve haznenin de etrafnda erimi# 'amn merkezka kuvvet ile frlad" de: likler gz n(ne alnm#tr. Rst(ste - tane olmak (zere evrede &/ ar yani toplam 23/ delik !ulunur. 5aznenin etrafnda da halka #eklinde yanma kameras !ulunup yanm# s'ak gazlar delikleri yalya'ak #ekilde y(ksek hz ile a#a"ya do"ru (flenir. &/// dEd veya daha y(ksek devir ile dnen haznenin deliklerinden 1&//* de erimi# olarak merkezka kuvvet ile savrulan 'am lifleri y(ksek hzl gaz ile a#a"ya do"ru yneltilir ve !ir nevi ekme olarak uzatlr. =om!ine sa: vurma usul(ne gre, 2 apna kadar inilen 'am liflerinin uzunlu"u 2 < 12 'm arasnda de: "i#ir. .istemde ufak !ir de"i#iklikle 22 'm uzunlu"unda lifler de elde edile!ilir. 8u meto: da gre kullanlan hammaddenin oranlar .iO2..........................G F/ < F2 Oa2O, =2O...............G 1) < 1F 82O&.........................G2<F arasnda dei#ip, lif aplar & Ma kadar d(#(r(lm(#t(r.$ta!lo3% T$( ) G. M+,-e !. 80+ e G'e Y$>& $n B$* Y#n e'!n!n ze !k e'! ?sul >u!uk ekme 9am!ur ,eme ekme ,eme (fleme .avurma$5ager% =om!ine$9HL% .avurma ?zatma >ap 1/ 12 F 1/ 12:)/ &:2 ?zunlu"u 'm 2 2 2 2:&/ 1/:&/ 2:22 9ane G S S S )/ 2/ S Ae!i kgEh 2,2 S /,2,2 2/ S

www.makinateknik.org *am y(n( imalinin en son usul( olan kom!ine savurma ve uzatma usul(, gerekli lif aplarnn ok k((k olmas, gerek lif uzunluklarnn gaz akmna gre ayarlana!ilmesi ve gerekse hi tane'ik !ulunmamas gi!i m(s!et olan zellikleri neti'esinde geni# !ir tat!ik sahas !ulmu#tur.$2%

3.3.2. BHRHF YHNH *(r(f y(n( metal(r7i sanayinin !ir yan (r(n( olup, sv haldeki '(rufun lif haline getirilmesi ile elde olunur. *am y(n(ne nazaran yaps homo7en olmayp o"u hallerde kimyasal !akmdan ntr de"ildir. Hn y(ksek 32/ * s'akl"a kadar dayankl olup, zg(l a"rlklar 12// ila &2/ kgEm & arasnda de"i#ir. Is iletim katsays da, zg(l ha'me ve s'akl"a !a"l olarak de"i#ti"i iin 1// * s'aklk ve D 12/ kgEm& de kD/,/)1 k'alEmh * de"erinden 2//* s'aklk ve D &2/ kgEm& de k D /,1/+ k'alEmh* de"erine kadar de"i: #ir.*(r(f y(n( o"u kez mineral y(n olarak da adlandrlp vana, flan# ve !oru izolasyon: larnda kullanlr. *am y(n(ne nazaran daha u'uz olup, !iraz daha y(ksek s'akl"a dayank: ldr.$2% 3.3.3. ASDEST =sa olan as!est lifleri, anorganik su 'am potasyumlu silikat !a"lay' eleman yard: myla p(sk(rtme izolasyon yaplr. 9a!an'a ile s izolasyonu yapla'ak y(zeye p(sk(rt(len as!est lifleri ile y(zeyde hi!ir delik kalmaya'ak #ekilde istenilen kalnlkta izolasyon temin edilir. 8u sekilde izolasyon ses izolasyonu iin de faydal oldu"u gi!i yangn tehlikesine kar# da ter'ih olunur.$2% 3.3.6. KZELG8R slnda !itkisel !ir yap olup, kuvarz ihtiva eder. 8itkisel yap hayatiyetini kay!edin: 'e ok k((k gzenekler te#ekk(l eder. =ire'imsi hale getirilmekle ihtiva etti"i organik k: smlar kay!olur ve "(t(lerek arzu edilen in'elikte elde olunur. @anmaz ve y(ksek s'aklk: larda kullanla!ilir. =izelgur sanayide muhtelif #ekilde tat!ik olunur. -Toz halinde kuru kizelgur ra !o#luklar doldurma yoluyla s izolasyonunda faydalanlr. ;zg(l a"rl" 21/ ila &12 kgEm& arasnda de"i#ip, g(l a"rl"a gre 1// * s'aklkta s iletim katsays kD/,/)+ ila /./22 k'alEmh* de"erlerini alr. Hn fazla 1///* s'akl"a kadar kullanla!ilir ve !u s: 'aklkta s iletim katsays takri!en k D /,1&2 k'alEmh* de"erindedir. -ekillendirilmi kizelgur =izelgur !a"lay' eleman olarak kil veya kalker ilave edilerek yaklr ve ok y(k: sek s'aklkta ate#e dayankl kizelgur ta# elde olunur. ;zg(l a"rl" D &// ila 3// kgEm& arasnda de"i#ip s iletim katsays ise 1// * s'aklkta k D /,/F- k'alEmh * de"erinden 1///* s'aklkta k D /,&/2 k'alEmh* de"erine kadar y(kselir.

www.makinateknik.org Aiatomit 'insi 1///*, Aiatomit 4 ate#e dayankl 'insi ise 12//* ye kadar kulla: n#ldr. T$( ) I=-e zg(l a"rlk ve s'aklk de"i#imlerine !a"l olarak s iletim kat: saysnn ald" de"erler gr(lmektedir.$2%

3.3.7. MAGNEZY8M KARDONAT 9a!ii ma"nezit ta#nn $,gO% kirelendirilmesi, sonra *O2 ve su ile kar#trlmas ile elde olunur. @(ksek s'aklklarda atlamas se!e!iyle an'ak 23/ * s'akl"a kadar uy: gundur.$2% T$( ) I. D!$-)*!- k!ze "+' -$5&n&n *+,-e !. z"# $%&' &k /e 0&3$k &k $'2$ &0& ! e--!* k$-0$1&0&n&n 2e%!5!*! ;zg(l a"rlk Is iletim katsays $k'alEmh*% kgEm& 1//* )//* +//* &// &&/ 3// 3// /,/F/,/3) /,123 /,13 /,11/ /,112 /,1F/,212 /,1FF /,131 /,222 /,232 8asn kgEm2 2:F 2,2:3 23:)2 &/:)/

1///* S S S /,&/2

Aiatomit Aiatomit 4 ate#e dayankl 3.3.<. MAGNEZT

,a"nezit aslnda ok gev#ek ve toz halinde olup, as!est lifleri ile kar#trlarak iste: nilen #ekilde pres edilir. @(ksek s'aklklarda kizelgur malzemesiyle kar#k olarak kullanlr. Benellikle 2//* s'akl"a kadar kullan#l olup, s iletim katsays k D /,/)3 ila /,/2- k'alE mh* de"erleri arasnda de"i#ir.$2% 3.3.G. :ERLT 0erlit !ir silikat t(r( olup !(nyesinde ortalama G 3/ < 32 arasnda .iO 2 : silisyum dioksit < !ulunur. Ai"er !ile#enleri G 12 < 1F arasnda l &O&, G ):2 arasnda = 2O, G 2 < ) arasnda Oa2O, G /,2 < 2 arasnda 42O&, G /,1 < /,2 arasnda *aO, G 2:F arasnda 5 2O ve G/,1 den daha az ,gO, 9iO2, ,nO2, *r, 8a, 0!O, . !ulunur. 0erlit ham olarak gri ve siyah arasnda muhtelif renk tonlarnda olup zg(l a"rl" 2,2 < 2,) grE'm& arasndadr. $ta!lo -% T$( ) J. :e' !-!n ze !k e'! @umu#ama s'akl" Hrgime s'akl" +// : 11//* 1&12 : 1&-/

www.makinateknik.org ;zg(l ss Putu!et ;zg(l a"rl" /,2/ k'alEkg* G /,2 2,2 < 2,) grE'm&

0erlit zel olarak yaplan dner frnlarda +// : 11//* 'ivarnda sl i#leme ta!i tutularak geni#ler :patlar: ve k((k tanelere dn(#(r. 5a'm'a geni#leme 1/ < &/ misli arasnda olur rengi !eyazla#r. Benle#mi# perlit olarak s iletim katsays yo"unluk ve kullanma s'akl"na !a"l olarak ok d(#(k de"erlere d(#er. 8u zelli"inden dolay s izolasyon malzemesi olarak kullanlr. Benle#mi# perlitin yo"unlu"u &/ < 1-/ kgE'm &, s iletim katsays /,/&) < /,/)/ k'alEmh* arasnda olup ses izolasyonu zelli"i de 122 5zMde 1+ d! 'ivarndadr ayr'a su emme zelli"i vardr. 0erlit yaplarda ve sanayide s izolasyon malzemesi olarak muhtelif #ekillerde kulla: nlr. Ge/5ek 2) "+ 5ek ! 0erlitin su emme zelli"i oldu"undan genle#mi# perlit silikonla i#leme ta!i tutulup !u zelli"i kaldrlr. 8u haliyle ate#e dayankl olup k(flenme olmaz ve :2F- ile 1/-/ * s'aklk aral"nda olmak (zere hem yaplarda sandvi, !riket duvarlarda oldu"u gi!i, hem rne"in :1-/* 'ivarndaki nitro7en tanklarnn ve hem de rne"in 1///* 'ivarndaki elik k(t(klerin, veya ara s'aklklardaki e#itli frnlarn s izolasyonlarnda kullanlr. Bev#ek dolgu olarak kullanld"nda zg(l a"rl" +/ < 1&/ kgEm & arasnda de"i#ir. $2% :e' !- (e-)n+ ,ukavemetinin d(#(k olmas se!e!iyle perlit !etonu ta#y' y(k gelmeyen perde duvarlar, at ve !ina d#emelerinde kullanlr. Benle#mi# perlit, al ve katk maddelerinden yaplan !lme panolarnn s iletim katsaylar /,1F k'alEmh* 'ivarndadr.$2% T$( ) 1K. :e' !- (e-)n+ ze !k e'! =uru @o". =gEm& 23F 8 * A )++ )&2 &22 Islak @o" =gEm& +/+ 32+ F)+ 2+) , 8asn Aayanm =gE'm2 2),1&:&),)3 12,+2:2&,)) -,F2:1&,3+ 2,22:+,F1 >ekme Aayanm =gE'm2 F,2/ ),1/ &,&/ 1,F/ derans =gE'm2 F,+/ ),// 2,1/ : Is iletim katsays TEm= /,1/:/,12 /,/-:/,1/ /,/+:/,//,/3:/,/+

www.makinateknik.org

3.6. SENTETK ASILLI ISI ZOLASYON MALZEMELER

0lastik kp(kler olarak da adlandrlarak sentetik asll izolasyon malzemelerini ham madde ve elde edili#, !o#luk yaps, kp(rme #ekli ile sertlik dere'esine gre snflandr: mak m(mk(nd(r.$2% Ham madde ve elde edili ekilleri : 0olikondenzasyon reaksiyonlar sonu'u Rre:4ormaldehit ve 4enol: : 0olimerizasyon reaksiyonlar sonu'u :polivinil klor(r $01*% ve polistiren $0.%: : 0oliadiyon reaksiyonlar sonu'u :0oli(retan:$ta!lo 11,12% Gzenek yaps ekilleri k gzenekli, !o#luklar !ir!irleri ve d# ortam ile in'e kanallar tarafndan !a"ntl olurlar. : =apal gzenekli, !o#luklar arasnda kanallar ile !a"nt yoktur. : =ar#k gzenekli, ak ve kapal gzenekler e#itli oranlarda kar#k !ulunurlar. Kprtme ekilleri : Baz kar#m yolu : hava veya kimyasal etkisi olmayan !ir gaz ile ham maddenin ok hzl kp(klendirilmesi < : 4iziksel yol : freon gi!i organik asll z('( maddelerin hammadde ile kar#tr: lp !elirli dere'ede !uharla#malar sonu'u veya inert gazlarn z(mlenmesi ile kp(klendir:me < : =imyasal yol : kimyasal reaksiyon sonu'u < Sertlik dere eleri : @umu#ak olanlar : .ert olanlar : gevrek veya elastik ola!ilirler < : @ar sert olanlar T$( ) 11. Sen-e-!k $0& & !z) $01)n *$ ze*e e'!n!n z"# $%&' &k $'& 5ammadde Rre < 4ormaldehit 4enol 4ormaldehit 0olistrol Bzenekli kgEm& F :12 &/ : 12/ 1& : &/ Bzeneksiz kgEm& 1)2/ 1)// : 1-// 1/2/ :

www.makinateknik.org .ert 0oli(retan .ert 01* &/ < 12/ &2 : 32 12// 1&+/

T$( ) 12. Sen-e-!k $0& & !z) $01)n *$ ze*e e'!n!n ze !k e'! ;$***$22e Rre4ormaldehit Re$k0!1)n 4e5!2! Gzenek Se'- !k 5ek ! polikondenzasyon ak gevrek gevrek elastik gevrek Y) ?+0+ - Te0!0 kar#trma fiziksel sa!it veya ta#na!ilir sa!it veya ta#na!ilir sa!it sa!it veya ta#na!ilir sa!it sa!it sa!it Y$>& &5 devaml devam tek form tek form devaml , tek form devaml 9ek form devaml, tek form

4enol:4ormaldehit polikondensazyon kar#k 0olistrol .ert 0oli(retan @umu#ak 0oli(retan .ert 01* @umu#ak 01* polimerizasyon poliadisyon poliadisyon polimerizasyon polimerizasyon kapal kar#k

fiziksel fiziksel, kimyasal ak yumu#ak fiziksel, elastik kimyasal kapal elastik fiziksel, veya ak kimyasal kapal @umu#ak fiziksel, veya ak elastik kimyasal

&.).1. 0OL6RPH9 OL P $0?P%

Pi7it ve elastomer olarak, ayr'a !unlarn kp(kleri tiplerinde de (retilen poli(retan reineleri !irok sanayi dallarnda yaygn !ir #ekilde kullanlmaktadr. 6n#aat elemanlarndan makine paralarna, s izolasyon malzemeleri ve organ yapm gi!i ok de"i#ik yerlerde sarfedile!ilen !u plastikler kullanm kolay ve u'uz !ir malzemedir. Peinenin !(y(k !ir !l(m( h('resel yapl kp(k olarak, kalan ksmlar ri7it ve elastomer para < malzeme ve lif imalinde kullanlmaktadr.$&% ELDE EDLMES 0oli(retanlar !ir izosiyonatla !ir polialkol(n oda s'akl"nda katlma polimerizasyonu sonu'unda elde edilirler. 0olialkol yerine !azen polieterde kullanlr. 6zosiyonatlar ise amin ve poliaminlerin fosgenasyonunda elde edilir. P < O52 U *O*L2 D min 4osgen P < O*O U 25*L 6zosiyonat

5O$*52%NO5 U O*O$*52%N *OO D V : O $*52%N O*OO5 $*52%NO5*O : Wy 0olialkol Aiizosiyanat 0oli(retan

www.makinateknik.org 0oli(retan sentezinde ok kullanlan izosiyanatlarX 9AI X 9oluen $tolyene% diizosiyanat, ,AI X ,etilen difenil izosiyanat, 0,AI X 0olimerik diizosiyanat, yr'a alifatik diizosiyanatlar da daha az olmak (zere kullanlr. =ullanlan polialkoller ise !unlar polieter veya poliester !azl makroglikollerdir. n'ak izosiyanatla katlma tepkimesine gire'ek hidroksil gru!u ihtiva etmelidirler. 0olietilen !azllar genelde polialkilen oksit gru!u ihtiva eden makroglikollerdir. 0oli(retan yapmnda izosiyanat ve polialkol ana maddeleri d#nda gerek kp(k yaptrmak ve gerekse e#itli zellikler kazandrlmak (zere a#a"daki yardm' maddeler de kullanlr. -Te'0!1e' $*!n L =atalizr, suyun izosiyanat gru!unu paralayarak kp(k yap' *O2Min kmasn kolayla#trr. -S+ L 0aralanmay sa"lar, 9riklorofluorometan da kullanlr. -Y#ze1 $k-!. *$22e L 5omo7en !(y(kl(kte h('re olu#umu iindir. -F)0.)' (')*#' L @anma diren'i verir. -z)0!1$n#'$- L lev ve yanma diren'i ile ri7itlik verir. 8azen su yerine triklorofluorometan kullanld"nda, !u maddenin kaynama noktas 2&* oldu"undan, kp(k olu#umunu do"rudan do"ruya sa"lar. 0oli(retanlar, kapal gzenekli gevrek ve ak gzenekli yumu#ak elastik olmak (zere iki tipte yaplrlar.$1% -!umuak poliretan yapm ve zellikleri .a!it olan tesislerde poliyester esasl ,oltopren . !lokkp(rme #eklinde ve polieter esasl ,oltopren 9 ise !lok ile form yani kalp kp(k #eklinde elde edilir. 8lok kp(kte diizosiyanat $desmodur 9%, polialkol $desmofen% ve su, ,oltopren . iin desmofen 22//,21/ ve desmodur 9 F 2, moltopren 9 iin desmofen &&//, &)//, &2//, &F//, &3// ve desmodur 9 +/ kullanlr. yr'a s(!ye ve sta!ilize hale getiren reaksiyon hzlandr'lardan faydalanlr. Ai#li pompa ile memeli kar#tr'ya gelen polialkol !urada diizosiyonat ve reaksiyon hzlandr' ile kar#r, alt tarafta hareket eden !andn (zerine aktlr. =ar#tr' ileri geri hareket ederek !ant (zeri motopren kaplanr. 2 metre geni#lik ve /,3 metre y(kseklikte saatte + ton kapasiteli tesisler mev'uttur. @umu#ak moltopren : )/ ile 1// * arasnda kullanla!ilir ve zg(l a"rl" 2/ < 3/ & kgEm arasnda de"i#ir. /* deki sl iletim katsays /,/&& k'alEmh* 'ivarndadr. @umu#ak moltopren duvar ve d#emelerde, ta#tlarda s ile ses izolasyonlar iin kullanlr.$1% -Sert poliretan yapm ve zellikleri @umu#ak poli(retan yapmnda kullanlan ana maddeler kullanlr. 0olialkol daha fazla hidroksil ihtiva eder. >z('( maddenin 'insine gre $ta!lo 1&% kullanma snrlar, dif(zyon diren faktrleri, akpal gzenek y(zdesi ile s iletim katsaylar de"i#ir. T$( ) 13. z#3# *$22e 3!n0!ne "'e 0e'- >) !#'e-$n ze !k e'! M 3K ? 7K k"A*3

www.makinateknik.org Is iletim =ullanma =apal katsays snr gzenek y(zdesi k'alEmh* * G *O2 4 /,&2 :2//, U12/ 2/ < F/ 11 $**l&4% /,/21 < /,/2& :&/, U+/ -/ < -2 *O2 U **l&4 /,/22 : /,/2) :2//, U1// -/ : -2 Aif(zyon diren faktr( 12 < F/ < F/ < +/ 2/ +/

.ert poli(retan !ilhassa so"uk ve U 1// * ye kadar s izolasyonunda kullanlr. yr'a ta#y' eleman olarak da al#malar !ir avanta7dr.$1% K:HK YA:IM /e DKHMH 8ir doza7 pompasda ihtiva eden poli(retan i#leme makinasnn !a# ksmnda yuka: rda saylan maddeler !elirli oranlarda kar#trlan malzeme ile !era!er kal!a f#krtlr. .u ve katalizr etkisiyle paralanma sonu'u olu#an *O2 hemen kp(k meydana getirir. PO*O U 52O D P:O52 U *O2 PMO*O U PO52 D PO5*OO5PM Rre gruplaryla elastomer kp(k !yle'e apraz:kenet !a"l yap kazanm# olur.$&% ESNEK KPK MAL >k# maddesi olarak +/E2/ 9AI $toluen diizosiyanat% kullanlr. 8u madde G+/ 2,) 9AI, G2/Mde 2,F 9AIMdan i!arettir. =p(k iin G+/ orannda +/E2/ 9AI, G2/ orannda da 0,AI $polimetilen diizosiyanat% kullanlr yar esnek kp(k yapla'ak ise 0,AI G1// ora: nnda kullanlr. =p(k yapm tesise !a"l olmak (zere ( #ekildedirX - Tek k$2e*e 1n-e*! 8(t(n girdiler kar#trlarak kp(rmeye !raklr. -n>) !*e' 1n-e*! 6zosiyanat ve poliol n'eden kar#trlr ve npolimer elde edilir, sonra katalizrler katlarak kp(k olu#turulur. -K$'&5&k 1n-e* 6zosiyanata !ir ksm poliol kar#trlr, kalan poliola da katalizr di"er dolgu madde: leri ilave edilerek kp(k yapm sa"lanr. 5er ( ynteme gre tesislerde zel kar#trma sistemleri vardr. .(reksiz kar#trma: da haznedeki girdiler kp(rme tepkimesi !a#layana kadar kar#trmaya devam edilir sonra, kal!a dk(l(r. 8unun kontrol( zordur. ,alzeme kay! yannda her defasnda kar#tr'nn temizlenmesi i#ili"i vardr. .(rekli kar#trmada ise zayiat yoktur. 5er dolgu maddesi iin !ir doza7 pompas veya !esleme sistemi !ulunur.$&% - E0nek k>#k ze !k e'! @o"unlu"u 12 kgEm&Mden 32/ kgEm&Me kadar ok amal olarak (retilen esnek 0?P kp(k malzemelerin s'aklk diren'i en ok 12/ *Mdir. 5afif, esnek ve yaltma zellikleri

www.makinateknik.org ok iyi olan malzeme kimyasal !akmdan vasat direnli polimerdir. .eyreltik asit ve !azlar: la aktif olmayan z('(lere diren'i iyidir. ,ekanik dayanm azdr. $ekme day. 1<) kgfE'm 2% Aar!e ve a#nma dayanm ile k(fe kar# diren'i iyidir.$1% RJT KPK MAL 8u (r(n de izosiyanat !azl olup YizosiyanatZ ihtiva eder. Rretim #ekli tamamen es: nek kp(k gi!idir. >o"u ri7it kp(kler polimetilen diizosiyanatMn izosiyanat grup says mol !a#na 2.3 olmaldr. 0oliol ile normalde 1E1 olan tepkimedeki madde miktar izosiyan(rat lehine 2E1 olursa izosiyan(ratn fazlas trimerizasyona sarfedilir. @ine tersiyer amin ve su katalizr olarak kullanlr.$1% R!N!- >) !#'e-$n k>#k e'!n ze !k e'! Pi7it kp(kler ok geni# olan kullanm alanna gre 1.F < -F/ kgEm & yo"unluk aral: "nda imal edilirler. A(#(k yo"unluklu $&2 kgfEm &% olan tiplerin s ve elektrik yaltmalar ok iyidir. Is yaltma de"eri !u malzeme iin $).) < 2% 1/ :2'alE'm2 .'m.*. saniyedir. 2/:F/ yo"unluktakiler sanayi amalar, && < 22 genel amalar ve -// < 1/2/ yo"unluktaki malzeme: de PI,$[% iindir. leve direnli ok zel tipleri uzun ara#trmalar sonu'u yaplm# olup ya do"rudan kaplama veya levhalar halinde kullanlrlar.$1%

3.6.2. :OLHRETAN ELASTOMERLER

8unlar do"rusal polimerler olup toluen diizosiyanat veya metilen difenil diizosiyanat ile !ifonksiyonel poliollerden $polieter, poliester...% elde edilirler. 0olieterler elastomere d(#(k yo"unluk, iyi hidroliz, k(f dayanm ve iyi dielektrik zellikler iin katlrlar. 0oliesterler ise y(ksek yo"unluk, a#nma ve yrtlma dayanm ile zgen diren'i vermek iin kullanlrlar.
$[% PI,X Pea'tion in7e'tion ma'hine, *ihaz a"z ksmnda tepkime ile polimerin olu#umu ve kalplanmas ,ermi paralar imali gi!i%

0oli(retan elastomerler dk(m, termoplast ve "(t(le!ilir gom #eklinde (retilirler. .onun'usu !irin'il plastikler gi!i de"ildir. Ai"er elastomerlere gre daha u'uz olan poli(retan elestomerleri ozon, k(f, nem, oksi:dasyon ve a#nmaya daha dayankldr. Ak(m poli(retan elastomerlerin o"u termoset yap:dadr. lifatik z('(lere, seyreltik asit ve !azlara kar# dayankldrlar. .o"ukta dar!e daya:nmlar y(ksektir. Ak(m elastomerlerin sertli"i 2/ shore Mdan azdr. @ani !ir yumu#ak lastik ayarndadr. 9ermoplast elastomer sertli"i ise 1/ < +/A shore de"erindedir. 0oli(retan elastomerlerine 'am ve kar!on elyaf katlarak mekanik zellikleri, zel ve e#itli dolgularla da ?1, hidroliz ve oksidasyon direnleri arttrlr.$1%

3.6.3. :OLHRETAN KA:LAMA

=p(k ve elastomer olarak uygulana!ilir. =p(k poli(retan kaplama daha ok yalt: ma ama'yla yaplr. 6ten veya d#tan kar#trmal zel ta!an'alaryla PI, usul(ne gre p(sk(rt(l(r. ;zel koruyu'u donanm gerektirir. 9ipik kullanm yerleri kaplar, su st'lar, at kaplamalar, so"utu'ular ve !uz kutular imalidir. Hlastomer kaplama iyi yap#ma, a!uk k(r, 'idar esnekli"i ve kimyasal diren gi!i zellikler dolaysyla yaygn olarak kullanlmaktadr. 6zosiyanat ve n polimer toluen diizosi: yanat !azldr. 8azen alifatik yap da sararmay nleme ve pigmentli kullanm !akmlarndan uygulanmaktadr. .9, .tandartlarnda 2 snf kaplama tarif edilmi#tir.$&%

www.makinateknik.org

3.6.6. :9BF :OL9NL KLORD

.ert, yumu#ak, opak ve saydam tipler halinde termoplast !ir (r(n olarak (retilen 01* zellikle plastikle#tiri'i ile i#lenmi# #ekilde yaygn olarak kullanlan !ir malzemedir. @urdu: muzda da YpetvinilZ adyla, 0H9=6, tarafndan 12//// tonEyl kurulu kapasite ile (retilen 01*, zellikle ka!lo yapmnda g(l(kle ve pahal !ir #ekilde kullanlan lasti"in egemenli"i: ni ortadan kaldrm#tr. Kira hem (retim kolayl", hem u'uzluk ve hem de evre ko#ullarna daha direnli olmasndan dolay 01* !u sanayi dalndaki yerini alm#tr. 01*, 9(rk .tandardlar Hnstit(s(n'e hem hammadde olarak, hem de !iimlendirilmi# (r(nler olarak standart kapsamlarna alnm#tr.$2% ELDE EDLMES 01*Mnin monomeri Yvinil kloridZdir.*52 D *5*l !ile#im form(l(ndeki monomer :1)*Mde kaynayan !ir gazdr. Hski yllarda geni# l(de asetilen ile tuz asiti tepkimesinden elde edilirdi. 8ug(n asetilen yerine etilen kullanlmaktadr. 8u k# maddelerinden n'e 1.2 diklor etan elde edilir, daha sonra !u (r(n pirolizle $sl !ozulma% tuz asiti gaz ve vinil klorid kar#mna evrilir. =ar#mdaki vinil klorid ayrlarak 01* polimerizasyonu iin kulla: nlr. Hkzotermik olan vinil klorid polimerizasyonu ( #ekilde yapla!ilmektedir. 8unlar : nem srasna gre s(spansiyon, em(lsiyon ve k(tle polimerizasyonlardr. .(spansiyon poli: merizasyonu iinX 1inil klorid n'e !asnl tepkime ka!nda sv monomere evrilir. 9epkime kazann: da mekanik !ir kar#tr' kullanlarak monomer sulu faza da"tlr. .(spanzoid madde olarak polivinil alkol, 7elatin veya kar!oksi metil sel(loz kullanlr. ?ygun !asn ve s'aklk ko#ul: larnda polimerizasyon !a#lar. Hkzotermik olay so"utma ile telafi edilir. 8(t(n vinil klorid polimerizasyonlarnda !a#langta tepkime kazanna katlan peroksit, perkar!onat veya peres: terler ayr#arak olay !a#latrlar. 9epkime s(resin'e sv monomer toz halinde polimere d: n(#(r. Bzenekli !ir yapda olan tane'ikler iyi kalite !ir plastikle#tiri'i ve di"er katk mad: deleriyle kar#trlr. 9rikrezil fosfat kullanld"nda yumu#ak 01*, plastize edilmez veya az oranda epoksi gi!i !ir plastikle#tiri'i kullanlrsa ri7it 01* (retimi yaplr. @umu#ak 01* iin kullanlan trikrezil fosfat, d(#(k s'aklk krlmalarn da nledi"inden di"erlerini ter'ih edilir. 01*Mnin olu#um denklemini !asit olarak a#a"daki gi!i vere!ilirizX *52 D *5*l U *52 D *5*l U ... n tane - *52 < *5*l < *52 < *5*l : ... n

01* yaplmasnda ilk adm olarak kar!on $*% ile yanm# kalk $*aO%, s'akl" 22// ila &///* ye y(kseltilmi# elektrikli o'aklarda stlarak kalsiyum kar!it $*a*%2 elde edilir. 6kin'i admda kalsiyum karpit, su ile !irle#erek *a$O5 2% ve asetilen $*252% meydana gelir. R(n'( admda asetilen $*252% ile klor(rasit $5*l% y(ksek !asn altnda !irle#erek 1inilklor(r $*5*l% ve *52 elde edilir. 1inilklor(r ise hidro7enperoksit $52O2% veya s'aklk y(kselmesi ile polimerizasyon sonu'u polivinilklor(r haline geer. 0olivinilklor(r kp("(n(n gzenek yaps elde edili# #ekline !a"ldr. @(ksek !asnl halde kapal gzenekli, d(#(k !asnl halde ak ve kapal gzenek: li, !asnsz halde ise ak gzenekli yap meydana gelir.

www.makinateknik.org 4iziksel yoldan kp(k elde edilmesinde 01* maddesi iine atl !ir gaz veya gaz kar#m gnderilir. =imyasal yoldan kp(k elde edilmesinde ise kat haldeki kp(k malzemesinin s te: siri ile !ozulmas ve azot $O2% a"a kmasndan faydalanlr. 01* kp("(n(n y(ksek !asnl yoldan elde edilmesinde )/ ila F/ ksm 01* & ila 12 ksm kp(rt('( madde ile )/ ila F/ ksm yumu#at' madde kullanlr. 8u oranlara g: re 01* kp("( yumu#aktr. .ert 01* kp("( iin ise 1// ksm 01* ve 2/ ksm da k: p(rt('( madde kullanlr. 01* kp("(n(n alak !asnl yoldan elde edilmesinde 1// ksm 01* ile ) ksm kp(rt('( madde kullanlr. 8asnsz yoldan elde edilme halinde 01* iin kar!on dioksit $*O 2%, azot $O2% veya hava gnderilerek kar#trlr, dnen !ant (zerine dk(l(r ve kurutma kanallarnda 1F2:132 * ye kadar & ila 12 dakika arasnda stlr. ,(ddet arttka kapal gzenek says azalrken ak gzenek says artar. @(ksek !asnl yoldan elde edilen 0olivinilklor(r kp("( 2/* s'akl"a kadar kul: lanla!ilir ve /* s'aklktaki s iletim katsays /,/&& k'alEmh* dir.$1% ZELLKLER 01*Mnin yumu#ak, ri7it, opak ve saydam t(rleri vardr. yr'a dolgu maddeleri de, el: de edilmek istenilen zelliklere gre kar#trla!ilir. 8a"l yo"unlu"u 1.) 'ivarndadr. @umu#ak 01* vasat mekanik zelliklere sahiptir. >ekme dayanm 1)/ < 2)/ kgfE'm2 kadardr. Pi7it malzeme ise )// < 2// kgfE'm 2 gi!i y(k: seke ekme dayanm de"erlerine sahiptir. 8ir termoplast plastik olarak 01* hemen her !iimlendirme s(re'ine uygundur. 4iziksel dayanm, elektriksel yaltma zelli"i iyidir. 8irok kimyasal maddelerle harmanlanarak zellikleri iyile#tirilen 01*, ayr'a kopoli: merize ola!ilir. G 2 < )/ orannda vinil asetatla kopolimerize edildi"inde zellikleri geli#tirilir. G 1/ kadar viniliden klorid ile ekme dayanm G 1/ < 2/ y(kselir. Aietil maleat veya dietil fumarat ile kopolimerize edildi"inde yumu#ama noktas y(kselir, akrilik esterlerle de iyi i#lene!ilmesi sa"lanr. .ert 01* +/*Mde yumu#amaya !a#lar, 13/ : 1+/*Mlerde de !ozulur. 8asn altnda )/*, normal atmosfer !asn'nda da +/*Mye kadar kullanla!ilir. 01* en7eksiyon kalplanmasnda 5*l $tuz asiti gaz% kt"nda kalp malzemelerinin korozyona dayankl $paslanmaz% olmas gerekir. 01*Mnin kimyasal diren'i iyi saylr. Oksi7en, ozon ve klora direnli olmakla !era!er !rom, fluor, F/*Mnin (zerindeki s(lfat asiti ve nitrat asiti, polimeri etkiler. 8unlarn d#nda asitlere dayanr. Organik asitler, alkoller ve alifatik hidrokar!onlar 01*Myi etkilemez, an'ak etilen diklorid, ketonlar, nitro!enzen veya tetrahidro furan zer.$2%

3.6.7. :OLETLEN F :E
B(n(m(zde plastikler iinde en fazla (retilen polietilen, toplam plastiklerin G )/M kadar !ir t(ketim oranna sahiptir. lak, orta, y(ksek ve ok y(ksek yo"unluk t(rlerinde (retilen polietilenin yaygn olanlar alak ve y(ksek yo"unluklu olanlardr. Htilenin $*52 D *52% y(ksek !asnta $1/// ila &/// kgE'm 2% ve 2/* s'aklkta polimerizasyonu ile polietilen $ : *52 < *52 < *52 :% elde edilir. A(#(k !asnl yoldan da polietilen elde edilmekte olup fiziksel zellikleri farkldr.$ta!lo 1)%

www.makinateknik.org T$( ) 16. D#5#k ($0&n4 & /e 1#k0ek ($0&n4 & >) !e-! en!n ze !k e'! =ullanma s'akl" * ;zg(l a"rlk kgEm& Is iletim katsays ='alEmh* @(ksek !asnl yol : F/ , U -2 /,-2 /,&/ A(#(k !asnl yol : 12 , U 12/ /,-2 /,&F

@(ksek !asnl yoldan kp(k ve in'e levha alak !asnl yoldan kp(k #eklinde elde edilir.$2% 3.6.7.1. ALAK YOE8NL8KL8 :OLETLEN ELDE EDLMES Aallanm# yada standart polietilen diye tanmlana!ilen alak yo"unluklu polietilen !ug(n etilenin y(ksek !asn polimerizasyonu ile elde edilir. 1/// < &/// atmosfer !asnta, 22/* s'aklkta polimerle#me kar#k !ir #ekilde tamamlanr. =at (r(nde z(nm(# olarak G 2/:F/ kadar kristal halde polimer !ulunur. Ai"er ksmlar dallanm# ve zin'irli polimerler: den i!arettir. =ar#mdaki kristal polietilen 112*Mde erir, !az z('(lerde s'akta z(n(r. 0olietilenin olu#um denklemini !asit !ir katlma polimerizasyonu halinde gstermek m(mk(nd(rX $*52 D *52%n D .. < *52 : *52 < *52 :...n an'ak tepkime ok e#itli #ekillerde y(r(yerek ara (r(nler, uzun zin'irli dallanm# (r(nler ve nihayet molek(l k(tlesi !irka !inden !a#layp milyonlara varan polimerler mey: dana getirmek (zere kar#k !ir #ekilde 'ereyan eder. lak yo"unluklu polietilende kat kristal yap azdr. 8unun aksine uzun, dallanm# zin'irler yapnn o"unu olu#turur. 8u se!eplerden dolay k(tle nispeten yumu#ak !ir yapdadr. 8u yum#aklk dere'esini sert lastik veya yumu#ak ka!lo plastiklerinden daha sert, ri7it plastiklerden daha yumu#ak #ekilde ka!a'a tarifleye!iliriz.$1%

ZELLKLER lak yo"unluklu polietilen s(t !eyaz renkte, opak, dokunuldu"unda mum hissi veren, plastize 01*Mden !iraz sert, film halinde puslu, ok in'e ise saydam ola!ilen !ir malzemedir. lak yo"unluklu polietilen, kimyasal maddelere ve korozyona dayankl !ir plastiktir. di s'aklkta hi!ir z('( zmez, fakat s'akta !enzen ve kar!ontetraklorid gi!i z('(lerde #i#er. 1//*Mde tuz asiti, s(lfat asiti ve deri#ik nitrat asiti 2) saatlik !ir zaman periyodunda etkilemez. Aaha uzun zamanda, #artlara !a"l olarak, polietilen az veya ok et: kilenir. 8ilhassa !asn altnda kimyasallara kar# diren'i d(#erek atlamalara u"rar. =atk maddeleri olmayan ve dallanm# yapda !ulunmayan polietilen #"a ve ak hava #artlarna pek dayankl de"ildir. Hrge polimer yaps tahrip olur. n'ak kar!on siyah, kendisiyle uy: umlu !ir plastikle#tiri'i, ?1 sta!ilizatr( gi!i katk maddeleriyle diren'i ve mr( artar. @er alt ka!lolarnda oldu"u gi!i hava ve #k temas kesilen polietilen !ozulmadan yllar'a da: yanr.

www.makinateknik.org lak yo"unluklu polietilen +/ : +2*Mye kadar kullanla!ilir, y(ksek s'aklkta gitgide yumu#ar ve nihayet mum kokusu vererek paralanr. ,ekanik dayanm orta dere'e olup uzamas ve dar!e $vurma% dayanm y(ksektir. @apsna !a"l olarak ekme dayanm 1// < &// kgfE'm2Mdir. Hlektrik yaltm ok iyi olup y(ksek frekansk yerlerde teflon gru!u plastiklerden hemen sonra gelen uygun !ir malzemedir. lak yo"unluklu polietilen levha ve para halinde u!uk s'ak hava ve di"er yn: temlerle kaynak edile!ilir. 4olyo veya film halinde de s'ak diki#le yap#trla!ilir.$1% 3.6.7.2. YHKSEK YOE8NL8KL8 :OLETLEN ELDE EDLMES @(ksek yo"unluklu polietilen !ug(n !irka yntemle elde edile!ilmektedir. Padikal polimerizasyonunda y(ksek !asn uygulanr. =oordinasyon polimerizasyonunda alak !asn ve 2/ < 32 * s'aklkta katalitik sentez yaplr. =atalizr olarak heptanda z(nm(# titan tetraklorid ve al(minyum alkil kullanlr. 0olimerizasyon ss so"utularak giderilir. Hle geen polimer formu toz veya gran(ld(r. .v ortamda s(z(lerek alndktan sonra kurutularak am!ala7lanr. @(ksek yo"unluklu polietilen sentezinde di"er yol Ymetal oksit katalizrl( polimeri: zasyonZda etilen gaz parafinde z(l(r, F/ : 2// * s'aklkta, &2 atm !asn altnda, !elirli !ir s(rede i#lem tamamlanr. .o"utma ve z('( !uharla#trlmasndan sonra (r(n elde edi: lir. YAo"rusalZ $lineer% polietilenZ de denilen y(ksek yo"unluklu polietilen G -/ orannda kristal hal ihtiva eder. na zin'ir en az 2// kar!on atomludur. .9, standartlarnda 9ip & ve 9ip ) olarak tanmlanan y(ksek yo"unluklu polietilenMin !a"l yo"unlu"u /,-)/ ve daha yukar olarak verilmi#tir.$1% ZELLKLER @(ksek yo"unluk polietilen, gr(n(m olarak alak yo"unluklu polietilenMe !enzerse de ondan ok daha sert, molek(l k(tlesi 12//// < )///// dolaylarnda !ir polimerdir. .uya, kimyasal maddelere diren'i iyidir. I#k ve ak hava ko#ullarna alak yo"unluklu polieti: lenMde oldu"u gi!i dayankl de"ildir. ;zel dolgularla !u diren arttrla!ilir. ,ekanik zel: likler ok iyi olup, zellikle dar!e ve ekme dayanmlar y(ksektir. 8az dolgu maddeleriyle de zellikler daha da iyile#tirilir. Oormalde ekme dayanm 222 < &2/ kgfE'm 2 'ivarndadr. .'aklk dayanm 1//*Mnin (zerindedir. Hn7eksiyon, ekstr(ksiyon, toz, kaplama, film ekme, dner kalplama gi!i !irok !iim: lendirmelere uygun !ir malzemedir. Hn7eksiyon kalp s'akl"nn 2/ : 3/ *Mde tutulmas 'i: hazdan kan (r(n kalitesini y(kseltir. @(ksek yo"unluklu polietilen elektriksel uygulamalara da ok elveri#lidir.$1% 3.6.7.3. OK YHKSEK MOL AEIRLIKLI :OLETLEN @eni !ir (r(n olarak .9, standarlarnda !a"l viskozitesi 2.& ve daha !(y(k ola: rak tanmlanan, elektriksel, kimyasal ve fiziksel verileri y(ksek yo"unluklu polietileneMe !en: ziyen fakat molek(l k(tlesinin ok y(ksek olu#u yannda dar!e ve a#nma dayanmlaryla,

www.makinateknik.org zel s(re karakteristiklerine sahip ok de"erli !ir malzemedir. ,olek(l k(tlesi &////// ve: ya daha yukar de"erlerdedir.$2%

3.6.<. :OLSTROL
8enzol $*F5F% ve etilen $*52 D *52% ile al(minyum klor(r $ l*l&% !irle#meleri so: nu'u etillenzol $*F5& < *52 < *5&% elde edilir. 0olimerizasyon ile de polistrol meydana ge: lir. 0olistrol 3/* ye kadar dayankl olup s iletim katsays /,12 k'alEmh*Mdir. .itirofleks, /,/2 ila /,12 mm kalnl"ndaki polistrol levhalarn yanyana dizilmelerin: den meydana gelmi#tir. Hlastik ve !(k(le!ilir zellikte olan sitirofleks sarsntyla ufalanmaz, zg(l a"rl" ta!aka kalnl"na !a"l olmakla !era!er 12 kgEm & 'ivarndadr ve :)/* ila +/* s'aklklar arasnda kullanla!ilir 2/* s'aklktaki s iletim katsays /,/2- k'alEmh* dir. 0olistrol kp(kleri sitropor, eksporit, izokolor, poresta, isopor, lamipor, no!ipor gi!i isimlerle satlr. 32* s'akl" kadar kullanla!ilirler, yap#trma iin +/ * kadar stlm# !it(m ile temas etmesinde de mahzur yoktur. 8enzol, keton, madeni ya" ve !enzine kar# mukavim de"ildir. Is iletim katsaylar da :12/* s'aklkta /,/1& : 1//* s'aklkta /,/1+, :2/* s'ak: lkta /,/232 ve U2/* s'aklkta da /,/&32 k'alEmh* de"erini alr.$&%

3.6.G. :OLSTREN :LASTK K:HK

m!ala7lama ve s $veya so"ukluk% yaltmlar uygulamalarnda polistiren kp(k kullanm olduka fazla ve yaygndr. =orozyona u"rama, k(flenme, (r(me gi!i istenmeyen zellikleri ta#mamas, u'uz ola!ilmesi onun kullanmdaki etkinli"ini aklamaktadr.$1% ELDE EDLMES 0olistirenin hammaddesi $monomeri% stirendir. .tiren ise !enzen ve etilenden yaplr. l(minyum kloridin katalizrl("( ile, !asn altnda etilen gaz !enzen ierisinden geirilir. -/*Mde katlma tepkimesi sonu'u etil !enzen olu#ur. Hlde edilen etil !enzen demir oksit ve magnezyum oksit kar#m katalizrl("(nde, F//* s'aklkta dehidro7enasyon $hidro7en atlmas% ile vinil !enzen, yani stirene dn(#(r. Hlde edilen stiren destillenerek safla#trlr. 1inil !enzen monomeri s(spansiyon veya k(tle polimerizasyonu ile polistirene d: n(#t(r(l(r. >zelti veya emulsiyon polimerizasyonu ile de polistiren elde edilirse de !az nedenlerle !ug(n ter'ih edilmemektedir. .tirenin k(tle polimerizasyonu inhi!itrs(z stirenin peroksit !a#lat's ile !ir kar#trma ka!nda n polimerle#mesi ile !a#lar. Aaha sonra s transferiyle tepkime kar#mdaki polimerin doygunluk konsantrasyonuna kadar asl polimeri: zasyon devam eder. Oormalde, yeteri kadar viskoz, G&/ polimer konsantrasyonunda ),2 N 12 m l(s(nde !ir silindirik ka!a aktarlr. Aevaml dolu !uluna'ak #ekilde sv hal muha: faza edilerek, varsa kaaklarda da nlenerek kulenin (st ksm so"utulmak, alt da stlmak suretiyle kontroll( polimerizasyonda erimi# polimerin dipte toplanmas sa"lanr. Aaha sonra silindirden !ir l(le gru!u yardmyla alnan in'e u!uk plastikler so"utulur, paralanr ve kalplamaya hazr olarak am!ala7lanr. 0olistiren plastik kp(k VH0.,$eNpanda!le polystyrene !eads%W !a#l'a iki yntemle elde edilir. 8unlar polimerizasyon ve emprenye etme yntemleridir.$1%

www.makinateknik.org -Polimerizasyon Yntemi 8u yntemde stiren monomeri, su ve katalist s(spansiyon halinde ak kapta sert !on'uk kademesine kadar stlr. .onra kapal halde !asn uygulanr. 8ir s(re sonra da #i#irme eleman $n:pentan% ilave edilerek 2/ < 22 *Mde pi#irilir. Aaha sonra da kap !o#al: tlarak yeniden ayn maksat iin kullanma verilir.$1% -Empreyne Yntemi 8elirli eleklerden geirilerek n i#lemi yaplm# polistiren tane'ikleri su iinde pentan ile s(spansiyon haline getirilerek !asn altnda stlr, so"utularak !o#altlr. 0olimerizasyon tekni"inde #i#kin gran(ller de"i#ik ha'imlerde (retilir. Hmpreyne tekni"inde de n i#lemli plastik tane'ikler kullanlr. 5er iki yntemde de taneler pentann polistiren matrislerde evrilmi# olmasyla ele gemi# olur. 0olistiren gran(l(n tesiste i#lenmesi ( kademede gerekle#tirilir. 8unlar, n genle#me, ya#landrma $olgunla#trma% ve kalplamadr. ;n genle#mede zel kal!a alnan gran(ller +/ *Mye kadar arttrlan s'aklkta, !a: sn'n da y(kseldi"i !ir ortamda $iindeki pentandan dolay% !(y(rler. 6 h('relerin !(y(me: siyle yo"unluk azalr. 8u i#lemlerde de"i#ik yo"unlukta gran(ller meydana gele'e"inden !unlardan hafif olanlar genle#me ka!nn yukarsnda, a"r olanlar da alt taraflarnda !irikir: ler. Aahili !ir kar#tr' pervane yardmyla gran(ller ka!n yukarsna do"ru yol alr. 8yle: 'e ksmen homo7enlik sa"lanr. Benle#me ka!ndan d#ar alnan #i#kin gran(ller &F *Mnin altnda d(#(r(le'ek ve pentan !uharlarnn uzakla#trlmasn sa"laya'ak !ir so"utma i#lemi: ne ta!i tutulurlar. @a#landrma $olgunla#trma% i#lemi yo"unluk ve di"er isteklere !a"l ola: rak ):2) saatte tamamlanr. 8(t(n kalplama sistemleri ayn s(re kademelerine sahiptirX Aoldurma, !uharl stma ve havalandrma, so"utma ve karma. n'ak kalplama sis: temleri k((k i#lem farklar ta#r. 8lok kalplamada istenen yo"unlu"a gre doldurma kolay: dr. 8azen hzl al#mak iin !asnl y(kleme de yapla!ilir. l#lagelen in'e 'idarl kalp: lamalarda kal!n doldurulmas zel yapl gran(llerle olur. 8uharla stma n #i#irilmesi yaplp kal!a zayfa doldurulmu# gran(ller tekrar !u: hara maruz !raklr. 8uhar, !uhar oda'" deliklerinden geerek kal!n i 'idarlar ara'l" ile n #i#meli gran(lleri hava sirk(lasyonu sa"layarak stlr, etkili s'akl" alan gran(ller yumu#ar ve !iraz daha #i#erler. .'aklk yeteri kadar y(kselin'e gran(ller iindeki pentan da ayrlarak gran(l 'idarlar !ir!irine kaynar. 8yle'e s'aklk, !asn ve s(reye !a"l olarak e#itli yo"unluklarda kalplama yapla!ilir. Bazn da neden oldu"u y(ksek !asn, !uharn kesilmesi ve so"uma sonu'u d(#er. 6n'e 'idarl k((k paralarn dk(m( iin devre periyodu F saniye, !lok dk(mler iin ise 12 < 2/ dakikadr. .'ak hava ve vakumun uyguland" modern yntemlerde !u s(re G2/:3/ orannda d(#er, ayr'a (r(n kalitesi de y(kselir.$1%

3.6.I. FENOLK :LASTKLER

ELDE EDLMES 4enol veya fenol t(revleriyle formaldehit, reinenin k# maddeleridir. 8unlarn yo": u#ma polimerizasyonu iin katalizr olarak asitli yada alkali maddeler kullanlr. 4enol yeri: ne t(revlerinin kullanlmas halinde lastik ve ya"larla uyumlu, daha y(ksek kaliteli (r(nler elde edilir.$1%

www.makinateknik.org =atalizr olarak asit veya alkali kullanld"nda tepkimeler !a#ka t(rl( y(r(rX -Asit Katalizrl Re!ine

6ki kademeli veya YOovala'Z reine imali de denilen !u yntemde katalizr olarak asit kullanlr. 9epkime kazanna koyulan maddelerden formaldehitEfenol oran /.+E1Mdir. 8e: lirli s'aklk ko#ullarnda tepkime !a#layarak n'e metilol olu#ur. 8u madde ortamdaki fenol: le !irle#ir ve dihidroksi difenilmetan meydana gelir. 8u madde s'akta eriye!ilen, z(ne!i: len do"urusal yapdadr. Oovala' reine denilen !u n (r(ne ikin'i kademe olarak heksa $heksametilen tetraminDurotropin% ilavesi yaplmak suretiyle kalplama srasnda yo"u#ma polimerizasyon (r(n(n(nde apraz: kenet !a"larnn olu#umu sa"lanr.$1% -Al"ali Katalizrl Re!ine

9ek kademeli reine imali olup !u yntemde alkali katalizr kullanlr. 9epkimede kullanla'ak olan formaldehitEfenol oran 1.22E1 dir. 4ormaldehit yeteri kadar kullanld" iin heksa ilavesine gerek olmakszn kalplamada k(r sa"lanr. 8u yntemle elde edilen reineye YPesoleZ reinesi denir. 9epkime daha fazla formaldehit ve alkali katalizrl("(nde devam ederek yo"u#ma ile metilen kpr(l( Pesole reinesini verir. Hlde edile'ek (r(n kalitesi asndan tepkimelerin kontroll( !ir #ekilde sona erdirilmesi gerekmektedir. 5er iki #ekilde de elde edilen reineler, odun unu, mineral madde, 'am lif gi!i dolgu maddeleriyle kar#trlm# halde piyasaya verilirler. 8azen de kuma# ve 'am doku gi!i peki#tiri'iler kullanlarak yaps sa"lamla#trlr.$1% ZELLKLER 4enolik reineler olduka sert, !asn kalplama termoset (r(nlerdir. .'aklk dayankl", elektriksel yaltma, !oyut kararll" en !elirgin zellikleridir. >ekme dayanm, tiplerine gre &//:12// kgfE'm 2 arasnda de"i#mektedir. ?zama termoplastlarn aksine ok k((k de"erlerdedir. Ae"i#ik tipler iin G /,2:) dolaylarndadr. =eza, dar!e dayanmlar da dolgu maddelerine gre !(y(k de"i#im gsterir. Benel olarak kimyasal zellikleri iyi de"ildir. =uvvetli alkali maddeler reineyi paralarken tuz asiti y(zeysel olarak etkiler. k#kanlara ve asetik asit zeltisine diren gsteren reineyi kuvvetli oksitleyi'iler $nitrat asiti gi!i% dolgu maddesine gre az veya ok etkiler. Aar!e dayanml tipler kendine !u zelli"i vere'ek sel(lozik, mineral veya 'am elyaf dolgu ihtiva eder. @(ksek olan dar!e dayanm 2&& JEentik m.dir. dolgudan dolay ha'im faktr( !(y(kt(r. .zdrmaz tip, ok parlak, dner kalplama veya !asn kalplama s(relerine uygun !ir malzemedir. 5assas yerlerde kullanlr. Hlektrik reinesi mineral dolgulu olup yaltma zelli"i y(ksektir. .u a!sor!siyonu azdr. ;zel dolgularn ark dayanm 1+/ saniyenin (zerindedir. Isya dayankllar mineral dolguludur. =sa s(re 2// *Mye dayana!ilir. 8az t(rler 22/*Mye kadar yine ksa s(re iin dayana!ilir. Aolgu maddesine !a"l olarak uzun s(re 12/:1+/*Mlere dayana!ilirler. ;zel ama reinelerin kimyasal diren'i arttrlm# olup, !unun d#nda !ir ok iyi zelliklere sahiptir.$1%

3.6.J. MELAMN FORMALDE;TF HRE FORMALDE;TF HRE

www.makinateknik.org

FORMALDE;T RENELER
mino reineleri formaldehit ile amino $O52% gru!u ihtiva eden e#itli !ile#iklerin kontroll( tepkimeler sonu'u elde edilen termoset (r(nlerdir. Rre:4ormaldehit ve ,elanin: 4ormaldehit reineleri !u snfn !elli !a#l rnekleridir. 8unlar sv, p(sk(rtme:kurutulmu# kat ve dolgulu kalplama tozu veya gran(l halinde piyasaya verilir. mino reinesinden yaplan paralar sert, dayankl ve elektrik yaltma zellikleri ok iyidir. 8irok !akmlardan fenoliklerden (st(nd(r.$&%

ELDE EDLMES Rre:4ormaldehit reinesi (re ile formaldehitin yo"u#ma tepkimesi sonunda elde edilir. 8a#langta monomer katlma (r(n(, daha sonra da !ir mol (reye iki mol formaldehit katlarak Aimetilol (re meydana getirilir. 8u madde de asitli ortamda kondensazyona u"rayarak sa"lam metilen veya metilen eter !a"lar havi reineyi olu#turur. 8u (r(n su kay!ederek !ir dizi apraz:kenet reaksiyonlar sonu'u $ \O:*5:O]% kpr(:
leri olu#turulur. 8yle'e ri7it (r(n meydana gelir.

"elamin-#ormaldehit re$inesi% ,elamin, tpk siyanamidin !ir trimeri gr(n(m(ndedir. ,elamine F mol formaldehitin katlmasyla heksametilol melamin olu#ur. sit katalizrl("(nde !u (r(n kondensazyonla erimez, ri7it, metilen veya metilen eter kpr(l( polimeri meydana getirir. 9epkime s'akl", 05, komponentlerin oran ve monomer dere'esine !a"l olarak de"i#ik zelliklerde reine elde edilir. .v reine ise n'e elde edilmi# olan metilol ile metil alkol veya !util alkol(n !era!er'e tepkimeye sokulmas sonu'u imal edilir. 8u metillenmi# veya !utillenmi# reineler hidroksil, kar!oksil ve amid fonksiyonel gruplarn ihtiva eden !ile#iklerle stla'ak olursa kat, zgen dayanml kaplama malzemesi haline geer. mino reinesi ve reaktifler arasndaki eter de"i#im tepkimeleri apraz kenet !a"l film polimerini olu#turur.$1% ZELLKLER mino reineleri hafif pastel, renksiz ve !erraktr. yr'a renklendirile!ilirler. >ekme dayanmlar ve sertlikleri fenoliklere gre daha y(ksek de"erlerdedir. =endi aralarnda melamin gru!u (re reinelerinden daha vasfldr. Is direnleri y(ksek, iyi dielektrik zelliklerine sahiptirler. @(ksek polariteleri dolay: syla ind(ksiyon frnlarnda $y(ksek frekans o'aklar% homo7en olarak n stmalar yapla!ilir. ,elaminler -/:12/*Mlik n stlmayla ta!i tutulursa da (re reineleri iin !u i#lem gereksizdir. ,elaminler 12/:22/ atm ve 1+/ *Mde, Rre reinesi 1)/:1)//* atm ve 122:13/*Mde !asn kalplama ile !iimlendirile!ilirler. >z('( ve ya"lara kar# gsterdi"i diren ve y(zeysel sertlik amino reinelerinin nemli zelliklerindendir.$1%

7. ;A9A TADAKALARI LE ISI ZOLASYON8

8ilindi"i (zere hareketsiz haldeki hava ta!akalar da snn gei#ine kar# diren te#kil ederler. 5ava ta!akasnn yatay ve d(#ey olmasna ve hatta yatay ta!akalarda snn a#a"dan yukarya veya yukardan a#a"ya gemesine gre !u diren de"i#ir. $ta!lo 12, 1F%

www.makinateknik.org

T$( ) 17. M+,-e !. ,$/$ -$($k$0& k$ &n &k $'&n2$ /e ,$/$ -$($k$0&n&n 2+'+*+n$ "'e &0& ! e-!* k$-0$1& $'& =alnlk $'m% =onum A(#ey @atay $s yukarya% @atay $s a#a"ya% /,2 /,/&3 /,/&+ /,/&3 1 Is /,/2F /,/F1 /,/22 2 ) F + iletim katsaylar k'alEmh* /,/-/,1-/ /,2+F /,&+2 /,11& /,213 /,&1/,)2& /,/-1 /,1F1 /,2&1 /,&/1 1/ /,)+2 /,22F /,&3/ 12 2/

/,3)/ 1,// /,3+2 1,/) /,2)& /,32

T$( ) 1<. M+,-e !. ,$/$ -$($k$0& k$ &n &k $'&n2$ 1$-$1 2+'$n ()'+ $' !4!n &0& ! e-!* k$-0$1& $'& /e'! *!5-!'. 5ava @(zeylerin ta!akas s'aklk s'akl" fark * * =alnlk / 1/ 1/ 1// 2/ 1// 1/ 2// 2/ 1// 1/ )// 2/ 1// 1// mm apnda !oru 2// mm apnda !oru )// mm apnda !oru

2/ 2/ /,/-3 /,2/ 3 /,1++ /,&) /,2/2 /,)& ) /,212 /,)2 F /,&)- /,31 + /,&F/ /,32 3 /,&F+ /,33 3 /,-) 1,-) /,-2 /,-2 1,-3 1,--

1// /,& + /,F 3 /,3 F /,+ 1 1,1 + 1,2 F 1,& / &,1 2 &,2 / &,2 &

2// /,3 1 1,/ 1,& & 1,& + 1,+ 2 2,/ 2 2,1 / ),F 3 ),+ 2 ),1

2/ 2/ 1// 2// /,/-3 /,22) /,) /,32 /,1-2 /,))/ /,3 1,&) /,21/ /,)3- /,+ 1,2+ + /,21+ /,)-+ /,- 1,F) 2 /,&3/ /,+1& 1,) 2,&3 ) /,&3+ /,+21 1,2 2,22 / /,&+2 /,+3/ 1,2 2,F2 ) 1,/1 2,2& &,+ F,&2 3 1,/2 2,22 &,- F,)3 1 1,/2 2,23 &,- F,2F )

2/ /,1 / /,2 2 /,2 2 /,2 & /,) 1 /,) 1 /,) 2 1,1 ) 1,1 ) 1,1 2

2/ /,2 & /,) 3 /,2 1 /,2 & /,+ 3 /,1 /,& 2,) 1 2,) & 2,) 2

1// /,) F /,+ /,+ 1,/ & 1,F 3 1,3 & 1,3 3 ),2 2 ),2 ),F 1

2// /,++ 1,F) 1,++ 1,-& 2,-&,1F &,23 +,/F +,1+ +,2+

9a!lolarn in'elenmelerinden hava ta!akas kalnl" arttka s iletim katsaylarnn !(y(d("( dolaysyla s kay!nn art" gr(lmektedir. 8u se!eple hava ta!akalarn in'e levhalarla daha k((k kalnlkta !l(mlere ayrmak yoluna gidilmi#tir. 9at!ik edilen yollardan en ok tutulan hava ta!akasnn lfol :ikilota ka"d: ile ksmlara ayrlmasdr. A(z yerle#tirmede k((k ta!akalar arasnda mesafa 1/ ila 12 mm arasnda de"i#ip lfol kalnl" 12 mikron 'ivarndadr. 8(kl(ml( yerle#tirmede k((k ta!akalar arasndaki mesafe homo7en olmamakla !era!er + ila 1/ mm arasnda de"i#ir ve lfol kalnl" da 3 mikron 'ivarndadr.$ta!lo 13%

www.makinateknik.org . T$( ) 1G. A .) e/,$ $'& $'$0&n2$k! 1K ** *e0$.e1e /e 0&3$k &k $'$ "'e &0& ! e-!* k$-0$1& $'&n&n 2e%!5!* e'! "'# *ek-e2!' alama * / 2/ 1// 12/ 2// &// 0ratikte ok in'e $2% Ort Is iletim katsays k'alEmh* s'aklk A(z 8(k(ml( Auvar 8oru /,/23 /,/&) /,/)/ /,/&/ /,/)1 /,/)3 /,/&& /,/)3 /,/2& /,/&3 /,/2& /,/2/,/)2 : /,/FF /,/2& : /,/3+

lfol yerine in'e al(minyum levhalarn kullanlmalar da vakidir.

KAYNAKLAR 1% 0L .96=LHP ARO@ .I, 5ikmet @ I P 2% @ 0IL PA I.I @ LI9I, 1H 8?5 P BH>6I6, lpin =emal A ^.;K

&% 9H=OOLOJ6AH 0L .96=LHP, B. P. 0 L6O