એલસી ડી ટીવ ીમા ં ફોલ ટ શોધવા માટ ેની રીત ો આપ ેલી છે તે િવસતાર પવૂવક આપણે શીખવી જોઇયે.

જથી
રીપેરીગમા ં સરળતા રહે.રીપેરીગ એટલે ખરાબ મશીન પાસેથી જોઇતો કામ કરાવવાનો.,( ખરાબ- જોઇતો ના કરે તે)

સપશ વ , ગં ધ , દૃષટી ,અવાજ અને પાછલા અન ુભવ ઉપર આધા ર રા ખીન ે રીપ ે રીગ કરવાની
રી ત- આ રીતનો ઉપયોગ કાયમ દરે ક માણસ કરે છે . પરં ત ુ ટેકિનશયનને તેનાથી વધારે િવચારવ ું પડે છે .
ુ ા સપ
સપશ વ - દરે ક વખત ટે કિનશયન કોઇપણ વસતન ં કવમા ં આવે તો તે વસત ુ િવશે તેને સપશવ દારા મળી રહલ
ે માિહતીનો
િવશલેશણ ચાલ ુ રહવ ુ છે , ધાર છે , અણી છે , શોક આવે છે . ચચરાટી થાય છે ,
ે ો જોઇયે. ગરમ, ઠંડો, સામાનય ગરમ, િફટ છે , લજ
ચાલે છે , િસથર છે . ફરે છે , આવી બધી બાબતો ધયાનમા ં લેવાથી ઘણા ં ફોલટ મળી શકે છે .
ગં ધ - ગધ
ં દારા કોઇ ખાસ સાધન બળે છે , અથવા પહલ
ે ા બળી ગયેલ છે , તેનો ખયાલ આવે છે . શરુ આતમા ં પાટવસની બળવાની
ગધ ુ વ થતો જય અને ગધ
ં ખબરના હોય માટે તે કામમા ં આવતી નથી. પણ જમ અનભ ુ વખત
ં યાદ રાખેલ હોય તો, અમક
ુ વખત કોઇ જવ ટીવીમા ં મરી ગયેલ હોય તો પણ ખબર પડી જય છે . કોઇ
દુ રથી બળી ગયેલ પાટવ ઔળખી લેવાય છે .અમક
કેમીકલ અદર ઢોળાઇ ગયેલ હોય તો પણ ખયાલ આવી શકે છે . પાટવસમા ં સપાકવ થતો હોય તો અલગ વાસ આવે છે .
દૃ ષ ટી - એટલે વીજન (નજર ) તમે શ ુ ં જોઇ શકો છો તેના પરથી ઘણા ં બધા ં ફોલટ મળી જય છે . ટીવી સાફ કરે લ છે . ટીવી
પછડાયેલ છે , બળી ગયેલ છે , અદર પાટવસ બળી ગયેલ છે , ટુ ટી ગયેલ પીસીબી છે . પાટવસ છટા પડી ગયેલ છે , કોઇએ તમારા
પહલ
ે ા રીપેરીગ કરે લ છે , કોઇ કે મીકલ અદર નાખેલ હોય, સોકે ટ, વાયર આઇસી સોકે ટમા ં ઢીલા હોય, પાટવસ ઓવર િહટ થતા
હોય, રં ગ બદલાઇ ગયેલ છે , કોઇએ નમબર કાઢી નાખેલ છે , આવી બાબતો ધયાનથી જોવાથી બીજને લીધે, તમને થવાની
તકલીફથી કદાચ બચી જવાય, કસટમરના વહવ ુ કામમા ં રસતો મળે છે .
ે ાર ઉપર પણ નજર નાખવાથી અમક
ુ ફોલટ મળી જય છે . ટીવીનો સામાનય અવાજ કે ટલો હોય છે . અને કે વો હોય છે .અતયારે કેવો
અવા જ- અવાજથી પણ અમક
અવાજ આવી રહયો છે . આ સીવાય ટીવીમા ં કોઇ વધારાનો અવાજ જમ કે કોઇ પાટવમાથ
ં ી અવાજ આવતો હોય(ઇનવટવર)
ટાસ
ં ફોમર
વ અવાજ કરી શકે છે . તેનો સામાનય અવાજ અને અસામાનય અવાજ ધયાનમા ં રાખવાં. કોઇ જગયા સપાકવ થતો હોય તો
પણ વાસ અને અવાજ બન
ં ે મળે છે .
પાછ લો અન ુભવ - પાછલા અનભ
ુ વ ઉપરથી પણ ઘણા ં ફોલટ મળે છે , મોટા ભાગના ટે કિનશયન પાટવસની દુ કાન ઉપર અથવા
ુ વ આપ લે કરતા હોય છે . તમારી પાસે હાલમા ં રીપેરીગનો
ફોન ઉપર એક બીજને ફોલટ િવશેનો પોતાનો પાછલો અનભ
ુ વ નથી, પરં ત ુ કલાસમા ં જ ફોલટ શોધવામાટે ચચાવ કરવામા ં આવે તે તમારા પાછલા અનભ
પાછલો અનભ ુ વ તરીકે વાપરી
શકો છો. એ જ રીતે તમે જ રીપેરીગ કામ કરો તેની વયવસથીત નૌધ તૈયાર કરે લી હોય તો બીજ વખત એજ મોડલ પાછો
ુ વ તરીકે તમારી મદદમા ં આવશે.યાદ રાખેલો ભલ
આવે તો તમારી તૈયાર કરે લ નૌધ તમારા પાછલા અનભ ુ વા માટે જ હોય
છે .કસટમરનો પાછલો વહવ
ે ાર અને અતયારનો વહવ ુ વખત ખબ
ે ાર સરખાવવાથી પણ રીપેરીગમા ં અમક ુ ઉપયોગી થાય છે .
એક પછી એક પાટ વ સ બદલવાન ી રીત - આ રીત પણ સામાનય રીતે મોટા ભાગના ં માણસો અને ટેકનીશયન વાપરે
છે . આ રીત દારા કામ કરવા માટે કોઇ થીયરી આવડવી જરરી નથી. માત સોલડરીગ સારી રીતે કરતા આવડવ ુ ં જોઇયે, અને
પાટવસ કયા ં મળે છે . તે ખબર હોવી જોઇયે. એક પછી એક પાટવ બદલતા જવાન ુ ં છે લલો જ પાટવ બદલવાથી ચાલ ુ થઇ જય
તયારે રોકાઇ જવાનું. પરં ત ુ થીયરીટીકલ ફોલટ આ રીત દારા મળશે નિહ. વધારામા ં કોઇ ફોલટ જમા ં કોઇ બીજ ફોલટના લીધે
બીજ જગયાના પાટવ ઉડતા હોય તો મોટો નકુસાન પણ થાય છે . જ લોકો થીયરીમા ં વધારે િવશાસ નથી રાખતા તે લોકો આ
રીત ઉપર વધારે િવશાસ રાખે છે . આ રીત તયારે પણ કામ આવે છે જયારે આપણી પાસે રીપેરીગનો કોઇ સાિહતય ના હોય,
ુ શન હોય કે ટુ લસ અને ટે સટીગની કોઇ સગવડ ના હોય તો કોઇ પણ આ રીત દારા કામ કરી શકે છે ,
અથવા એવી કોઇ સીચએ
કોઇ નવો મોડલ આવયો હોય તેની કોઇ માિહતી નથી. પાટી િવદે શથી પાટવસ મગ
ં ાવી આપે છે , તો શકંાસપદ િવભાગના
ં ાવીને બદલવાથી ટીવી ચાલ ુ થઇ જશે. આ રીત દારા કામ કરવા માટે સોલડરીગ ટુ લસ અને િડ સોલડરીગ
શકંાસપદ પાટવસ મગ
ટુ લસ વયવસથીત હોવા જોઇયે તેમજ સોલડર િડસોલડરની ફલ પેકટીસ હોવી જોઇયે. કાઢતા પાટવસ બગડે નિહ તેની કાળજ
ુ ી આપી શકાય છે . તેનો જાન હોવો ફરજયાત છે . ખાસ કરીને BGA
રાખવી પડે છે . કયા પાટવસને કે ટલી િહટ કે ટલા સમય સધ
આઇસીના બોલ બનાવવા અને સોલડર કરવાની પેકટીસ હોવી જોઇયે. Pb લેસ કલાઇની સોલડરીગની માિહતી તેનો
ં ા મદુા ધયાનમા ં હોવા જોઇયે. ESD પોટે કશનની સમજ હોવી જોઇયે તે વગર
ઉષણતામાન અને સોલડરીગમા ં કાળજ રાખવાન
માત આઇસીને અડકવાથી આઇસી બગડી જશે. જો આ જાન પણ ના હોય અને આ રીત દારા રીપેરીગ કરવામા ં આવે તો પણ
નકુસાન થઇ શકે છે .
એક પછી એક પાટ વ નો અવરોધ માપીન ે ટેસટ કરીન ે ખામ ી શો ધવાની રીત - જો કોઇ ટેકનીશયનને પાટવસનો
ટેસટીગ આવડતો હોય અને તે પાટવસ કાઢીને ટે સટ કરીને ખરાબ પાટવ શોધી શકે તો તે રીપેરીગ કરી શકે છે . ઉપરની રીત
કરતા સારી રીત છે . પણ વધારે જણકારી જોઇયે છે .સોલડરીગ તો આવડવો જોઇયે જ.આ રીત દારા કામ કરવામા ં પાટવસ
ુ ફોલટ જમા ં થીયરી હોય છે , તે ફોલટ આ રીત દારા નીકળી શકશે નિહ. જો કોઇને સિકિટ ડાયગામન
ઓછા જોઇયે છે . અમક ં ી
સમજ હોય અને તે સીરીજ પેરેલલ જોડાણના વહવ
ે ારને સમજતો હોય તો આ રીતને થોડો ફેરફાર કરીને તે પાટવસ કાઢયા
ુ ેટેડ પાવર સપલાયનો સિકિટ
વગર સિકિટમા ં જ શોટવ લીકે જ અને ઓપનના ફોલટ શોધી શકે છે . દાખલા માટે એક રે ગયલ
ડાયગામ લીધેલ છે . મીટર દારા અવરોધ માપીને ફોલટ શોધવા માટે ની ચચાવ માટે સિકિટમા ં ટે સટ પોઇટ બનાવેલ છે . T1 થી
ુ ી પોઇનટ બનાવેલ છે .આ ટે સટ પોઇનટ ઉપર મીટરનો એક છે ડો જોડવ ુ ં અને અથીગ સાથે તેનો અવરોધ માપીને
T15 સધ
લખવું(+ /-) કયો છે ડો લીધેલ છે તે પણ લખવુ ં.( મીટર જોડતા પહલ
ે ા સિકિટ પાવર લાઇનથી છટો કરવુ,ં અને કોઇ
કેપેસીટરમા ં વોલટેજ હોય તો અચકુ િડસચાજ કરવુ ં. મીટરથી વોલટે જ માપીને િડસચાજ થઇ ગયેલ છે , તેની ખાતી કરવી, તયાર
પછી અવરોધ માપવુ ં, નકુસાન થવાનો ભય છે .) તેને સિકિટની રચના ધયાનમા ં લઇને િવચારવ ુ ં કે તે બરાબર છે કે ખોટો
છે .જો તમારી પાસે ચાલ ુ સિકિટના ં અવરોધ માપેલ હોય તો માત જુ ના અવરોધ સાથે તેને સરખાવવાથી ફોલટ મળી જય છે .
T12
જો અવરોધ સરખો આવે તો પણ ફોલટ હોય
T 1 4 તો સીગનલ ફોલટ અથવા સોફટવેર
T11
AC I/P
ફોલટ છે , અથવા કોઇ થીયરી ફોલટ છે . 13
~ T1 R 1
T2
+VS Urg
+VS Reg
AC I/P DC R2 T3 Tr1 T4
1 +
માટે જયારે પણ કોઇ ટીવી રીપેરીગ - +
T15
થઇ જય પછી તેના મખુય ટે સટ T12
~ C1 C 2
R3 T5 Tr2
T11
FU SE R 5
પોઇનટ બનાવીનેઅવરોધ માપીને Bridge rectifier R 4 T6 T9 O/P
લખી રાખવાં.આ સિકિટમા ં T14 T15 વચચે અવરોધ માપવામા ં આવે તો સવીચ બધ
ં રાખતાં T8
C3 VR
T7
ઓપન બતાવે અને સવીચ ચાલ ુ રાખતા ં ટાસ
ં ફોમવરની પાયમરી જટલો અવરોધ બતાવવો જોઇયે. Tr3
T10

પરં ત ુ આ બન
ં ે ડેસટ પોઇનટ અને T11,T11 કોઇ પણ ઉપરથી મશીનના અથીગ સાથે ચેક કરીયે તો DZ R6
_VS
ં ોગોમા ં લીકે જ અથવા શોટવ બતાવવ ુ ં જોઇયે નિહ. માત ઓપન બતાવવ ુ ં જોઇયે.
કોઇપણ સજ
કેમકે પાયમરી સિકિટ આઇસોલેટડ છે જો લીકે જ અથવા શોટવ બતાવે તો કસટમરની ચેસીસના મેટલ પાટવસ ઉપર શોક
આવવાની કમપલેનટ હોવી જોઇયે.કોઇપણ રીતે પાયમરી સેકંડરી સાથે શોટવ છે . જો તમારે ખરાબ પાટવ શોધવાન ુ ં આવે તો
ટાસ
ં ફોમવર સાથે જોડાતા બધા ં અથવા એક પછી એક પાટવ છટા કરવાં, જ પાટવ છટો કરવાથી શોટવ બતાવતો બધ
ં થઇ જય તો
તે પાટવ અથવા તેની લાઇનમા ં ફોલટ છે .સિકિટ ડાયગામ જોઇને શકય ખામીયોનો િવચાર કરવુ ં. દાખલા માટે અિહંયા પાયમરી
ુ વાયર ગાઉડ સાથે શોટવ થતા હોય.T12 થી T12 વચચે અવરોધ માપવાથી
સેકંડરી અથવા કોર સાથે શોટવ હોય, સવીચ, ફયજ
સેકંડરી કોયલનો અવરોધ મળવો જોઇયે, જો હાઇ રજસટે સ બતાવે તો સેકંડરી ઓપન છે , જો ગાઉડ સાથે અવરોધ માપવામાં
આવે તો ડાયોડનો ફોરવડવ રજસટે સ અને કે પેસીટર ચાજીગ એકશન બતાવશે જો ચાજીગ એકશન ના મળે અને રજસટેસ હાઇ
મળે તો િફલટર ઓપન હોવા જોઇયે. જો શોટવ બતાવે, તો પાટવસ છટા કરીને જોવ ુ ં પડશે. જને છટો કરવાથી શોટવ દુ ર થાય તે
પાટવ અથવા લાઇનમા ં શોટવ છે . જો T4 થી અથવ વચચે લોડ સિકિટ અને રજસટે સની સીરીજના પેરેલલ જટલો અવરોધ મળવું
જોઇયે. જો શોટવ બતાવે તો લોડ સિકિટ છટી કરવી, જો શોટવ દુ ર થઇ જય તો લોડ સિકિટમા ં ફોલટ છે . તે બાજુ તપાસવુ ં
ુ રજસટે સ વાળો શોટવ મળતો હોય તો તે માપના રજસટે સ પછી શોટવ છે . દાખલા તરીકે T1
પડશે.જો કોઇ પોઇનટ ઉપર અમક
ઉપર 10 ઓમસનો શોટવ બતાવે છે , અને R1 10 ઓમસનો છે , તો T2 બાજુ શોટવ હોવ ુ ં જોઇયે.જો કોઇ જગયા હાઇ રજસટે સ બતાવે
તો સાધન ઓપનના ફોલટ હોય છે .દાખલા તરીકે T7 થી અથવ વચચે એક વખત ડાયોડ ફોરવડવ થવાથી લો રજસટે સ મળવો
જોઇયે, પરં ત ુ જો બન
ં ે વખત લો રજસટે સ મળે તો ડાયોડ શોટવ છે . અથવા તેની પેરેલલમા ં કોઇ શોટવ કરે છે .
જો બન
ં ે વખત હાઇ રજસટે સ મળે તો ડાયોડ ઓપન છે . આ રીતે પેકટીસ કરવાથી ઘણા ં ફોલટ આ રીતથી શોધી શકાય
છે .િફલટર િડસચાજ કરવાન ુ ં અને પાવર બધ
ં કરવાન ુ ં ભલ
ુ ી શકાય નિહ. નકુસાન થવાનો ભય છે .આ ખામી વાલા પાટવસ મળી
ગયા પછી તેમને સિકિટથી છટા કરીને ફોલટ કનફમવ કરવા માટે તેમને ટે સટ કરવા ં પડે છે . માટે તમને દરે ક પાટવનો ટે િસટંગ
આવડવો જોઇયે. મીટરને ટે સટીગ માટે કે વી રીતે ઉપયોગમા ં લેવાન ુ ં અને તેને ઉપયોગમા ં લેતી વખત સેફટી અને િપકોશન
રાખવાન
ં ા હોય તો તેની માિહતી તમને હોવી ફરજયાત છે . માટે અિહયા ં બધા ં પાટવસનો મલટીમીટર દારાટે સટીગ આપેલ છે .
જયારે જની જરરત હોય તે વાચ
ં વુ ં.
ે ું
મલટી મીટર એટલે જનાથી એક કરતા વધારે પેરામીટર માપી શકાય, અિહયા ં માપ અને ટે િસટંગમા ં તફાવત ધયાનમા ં રહવ
જોઇયે. માપ તે ચોકસ મદુો છે , જયારે ટે િસટંગ એક અદાજત માપ છે . તે ખોટો પણ હોઇ શકે છે . એનાલોગ સિકિટસના સમયમાં
મીટર પણ એનાલોગ ટે કનોલોજથી બનેલા આવતા હતા. કાટ
ં ો ચાલે અને તેના ઉપરથી સકે લમા ં રીડીગ લેવાની, કાપાની
ગણતરી કરવાની. પરં ત ુ આજ સપ
ં ણ
ૂ વ િડજટલ ટે કનોલોજનો સમય ચાલે છે .માટે મલટી મીટર પણ સપ
ં ણ
ૂ વ િડજટલ આવે છે .
ુ મીટર તો ઓટો રે જીગ હોય છે .
માપ સીધો આકડામા ં િડસપલે થઇ જય છે , તમારે કોઇ ગણતરી કરવાની જરરત નથી.અમક
એટલેકે તમારે રે નજ પણ પસદ
ં કરવાની જરરત પડતી નથી. પણ આપણે જ મીટર ઉપયોગમા ં લઇયે િછયે, તેમા ં રે જ પસદ
ં
ુ થાય તો નકુસાન થાય છે . આપણે મીટરને ઉપયોગમા ં લેતા પહલ
કરવી પડે છે . જો તેમા ં કોઇ ભલ ે ા કયા ં મદુા જણવા જરરી
છે , તે જોઇયે.
ે ા મીટર દારા શ ુ ં માપવ ુ ં છે . એટલે કે વોલટે જ,કરં ટ, રજસટે સ તે મદુો માપનારના મગજમા ં એકદમ કલીયર હોવું
સૌથી પહલ
ુ થાય તો મીટર અથવા માપનાર અથવા મશીન કોઇને પણ નકુસાન થઇ શકે છે .
જોઇયે. જો તેમ કરવામા ં ભલ
બીજો મદુો, જ માપવાન ુ ં છે , તેનો પમાણ અને પકાર(એસી અથવા ડીસી) કયો છે , તેમજ તેનામાટે મીટરમા ં યોગય રે જ છે કે
નથી. જ પમાણમા ં માપવાન ુ ં છે , તેનાથી વધારે કે પેસીટીની રે જ પસદ ુ ન ( ઓછામા ં ઓછ
ં કરવી જોઇયે, દરે ક રે જનો રીજોલશ
કેટલો માપ આપી શકે છે .)ખયાલ હોવ ુ ં જોઇયે, ખબ
ુ જ ઓછા મલુય માટે ની રે જમા ં મીટરના વાયરોનો અવરોધ પણ ધયાનમાં
રાખવ ું પડે છે .જો તમને પમાણન
ં ો ખયાલ નથી તો સૌથી વધ ુ કે પેસીટી વાળી રે જ પસદ
ં કરવી જો મીટર 1 બતાવે તો તરુંત
મીટરની પીનો પાછી લઇ લેવી જોઇયે. મીટરની કમતા બાહરનો પમાણ છે . જો કોઇ માપ બતાવે તો તેના પમાણે વધુ
ુ નવાળી રે જ લેવી.
રીજોલશ
મીટરનો જોડાણ કઇ રીતે કરવાનો છે .
સેફટી અને િપકોશન - સરુકા અને સાવચેતીના પગલા. મીટરથી સિકિટમા ં કઇ પણ માપતા ં અમક
ુ સેફટી અને િપકોશન
રાખવાન
ં ા હોયછે . પીનોના મેટલ પાટવ ઉપર આગળીયો અડકવી જોઇયે નિહ. વોલટે જ માપતી વખત મીટર કરં ટ અથવા
ઓમસની રે જમા ં તો નથી રહી ગયો છે . તે કાયમ તપાસવુ ં. પછી જ પીનોને સિકિટમા ં અડાડવી જોઇયે.જો ઓમસની રે જનો કામ
હોય તયારે સિકિટ ચાલ ુ તો નથી, તે કાયમ તપાસવુ ં. સિકિટમા ં કોઇ જગયા પાવર સગ
ં હ થયેલતો નથી તે અચકુ ચેક કરવું.
સિકિટમા ં કોઇ બેકઅપ બેટરી તો નથી તે અચકુ જોવુ ં. જો બેટરી હોય તો મીટરને તેનો પાવર ના મળે તે ધયાનમા ં રાખવું
જરરી છે .પાટવસ ટેસટ કરવાન
ં ા હોય તો તેમને સિકિટથી છટા કરવાની જરરત છે કે નથી, તે સરિકટ ઉપરથી જણી શકાય છે .
હાઇ રજસટેસ માપતી વખત રજસટે સના છે ડા હાથમા ં હોય તો પણ અવરોધ ખોટો બતાવશે. હાથનો અવરોધ જોડાઇ જય છે .
જ પાટવસ ESD sensetive હોય તેમને ટે સટ કરતા ESD પોટે કશન થયેલ હોવ ુ ં જોઇયે. ટે બલ અને હાથ અથીગ થયેલ હોવાં
જોઇયે.જ પાટવસ માઇકોમા ં કરં ટ લેતા હોય તેમને આ રીતે ટે સટ કરવા ં જોઇયે નિહ. કે મકે મીટર વધારે કરં ટ આપે છે . એજ રીતે
લો વોલટેજ ઉપર ચાલતા એલસીડી ટીવીના પાટવસ પણ આ મીટરથી ટે સટ કરવાથી પાટવસ બગડી શકે છે .િડજટલ મીટરમાં
કેટલા વોલટની બેટરી છે , તે ધયાન રાખવુ ં.
રજસટે સ માપવાન ું - મલટી મીટરમા ં એક અગતયની રે જ ઓમસની રે જ છે . આ રે જમા ં રજસટે સ માપી શકાય છે . તેમજ મોટા
ભાગના પાટવસ ટેસટ કરી શકાય છે . રજસટે સ - સાધન દારા વીજના રસતામા ં ઉભી કરાતી બાધાનો માપ એ સાધનનો અવરોધ
કહવ
ે ાય છે .અવરોધ માપવાનો એકમ ઓમસ છે .ઓમસ મીટરથી માપી શકાય છે . અથવા મલટી મીટરમાઓ
ં મસની રે જનો
ઉપયોગ કરવું, 2000K Ω , 200ΚΩ ,20ΚΩ , 2000Ω,200Ω ની રે જ હોય છે .તે ઉપરાત
ં ડાયોડ દોરે લી રે જ પણ હોય છે . જ
ુ રીકલ કોડમા ં લખેલ માપને
ડાયોડ ટેસટ કરવા કામ લાગશે. લખેલ માપ અથવા કલર કોડમા ં લખેલ માપ અથવા નયમ
ધયાનમા ં લઇને મીટરમા ં યોગય રે જ પસદ
ં કરીને મીટરના છે ડા સાધનના છે ડા ઉપર લગાવવા, જો લખેલ માપ તેની ટકાવારી
પમામે બતાવે તો રજસટે સ સારો છે . જો વધ ુ માપ બતાવે તો તે હાઇ વેલય ુ થયેલ છે , જો કોઇ માપના બતાવે તો ઓપન
ુ હોય અથવા કોઇ રમત
થયેલ છે . જો ઓછો બતાવે તો માપ ઘટી ગયેલ છે .( આ ફોલટ રજસટે સમા ં થતી નથી. માપવામા ં ભલ
 ુ કોટે કટ થયેલ છે . અથવા છે ડા ઉપર કચરો
છે . કેમકે રજસટેસ જતે ઓછો થતો નથી.જો માપ સતત બદલાયા કરે તો લજ
છે .સાફ કરીને માપવુ ં.ઓમસની રે જના બીજ ઉપયોગ પાટવસ ટે સટીગમા ં જોઇશુ.ં
1000Ohms ( Ω ) =1Kilo Ohms (kΩ)kilo ohms
1000Kohms (KΩ ) = 1Mohms (MΩ) mega ohms
સાધન વીજને પોતાનામાથં ી સરળતાથી જવા દે તો નથી, માટે સાધનમાથ
ં ી વીજ પસાર કરવા માટે સાધન ઉપર વીજ દબાણ
સાથે આપવો પડે છે . આ વીજના દબાણન
ં ે વોલટે જ કહવ ુ છે , અને આ દબાણન
ે ાય છે .આ વોલટે જ વીજનો ગણ ં ા સમપમાણમાં
વીજ પવાહ મલે છે . વોલટે જ માપવા માટે વોલટમીટર અથવા મીટરમા ં વોલટે જની રે જનો ઉપયોગ કરવો પડે છે .એસી અને
ડીસી વોલટેજ માટે અલગ રે જ આવે છે . એસી વોલટમા ં માત 750 વી અને 200 વીની રે જ આવે છે , આટલાથી કામ ચાલી જય
છે . જો કોઇને બીજ કોઇ જરરીયાત હોય તો તેને મીટર તે પમાણેનો લેવો પડે છે . ડીસી વોલટ માટે 1000V, 200V, 20V,
2000mV(mili Volt)=2V, 200mV =0.2V ની રે જ હોય છે .જો કે ટલા વોલટ આવવાના છે તે ખબરના ં હોય તો 1000V ની રે જથી
શર કરવો જોઇયે. પછી બરોબર લાગે તો જ ઓછા વોલટની રે જ પસદ
ં કરવી જોઇયે.વોલટે જ માપવા માટે મીટરનો જોડાણ
પાવર ચાલ ુ કરે લી સિકિટમા ં રે ફરે સ પોઇટ અને જ પોઇનટ ઉપર વોલટે જ માપવાના ં છે , તે બે જગયા ઉપર મીટરના ટે સટ પોબ
લગાવવાં, એટલે કે સાધનની પેરેલલમા ં જોડવાનો હોય છે .િચતમા ં ડાયોડ lo v
+Vs
અને રજસટેસની સામે વોલટે જ માપીને બતાવેલ છે . ડીસી વોલટે જ માપતા ં મીટરના + - છે ડા p
-V s
n

અચકુ જોવા, નેગેટીવ વોલટે જ બતાવશે.વોલટે જ માટે વધારે માિહતી વોલટે જ અને કરં ટ માપીને +

ખામી શોધવાની રીતમા ં િવસતાર પવ

ૂ વક લઇશુ.ં +Vs
+ +
h iv
1000Volt = 1Kvolt kilo volt
-
1000KV = 1MV Mega volt -V s
1Volt = 1000mV mili Volt -V s -
1mV =1µV micro Volt
-
સાધન વીજને સહલ ે ાઇથી જવા દે તો નથી, માટે વીજને દબાણ સાથે આપવામ
ં ા ં આવે છે , તેના લીધે
d io d e fo r w a r d b ia s
સાધનમાથ
ં ી વીજનો જથથો પસાર થાય છે , આ પસાર થતા જથથાને કરં ટ કહવ
ે ાય છે . કરં ટ એમપીયરમા ં મપાય છે . માપવા
માટે એમપીયર મીટર આવે છે . એસી અને ડીસી કરં ટ માટે અલગ મીટર આવે છે . તેમને જ સાધન અથવા વાયરમાથ
ં ી કરં ટ
માપવાનો હોય તેની સીરીજમા ં જોડવામા ં આવે છે . આપેલા િચતમા ં કોમન વાયરમાથ
ં ી A
A +
A
પસાર થતો કરં ટ A અને R1 અને R2 માથ
ં ીવહચ
ે ાઇને પસાર થઇ રહલ
ે કરં ટ માપવા ં માટે +V
1 2

મીટરનો જોડાણ બતાવેલ છે . જ બાજુ થી કરં ટ આવતો હોય તે બાજુ મીટરનો +છે ડો રાખવો _V
batt.
R1 R2
V
જોઇયે,નેગેટીવ છે ડો બીજ બાજુ ના વાયર ઉપર યોગય રે જ પસદ
ં કરીને લગાવવાનો
A=A1+A2
હોય છે . િડજટલ મીટરમા ં 200mA, 20mA, 2000µΑ 200µΑની રે જ છે . આ મીટરમા ં Rhi C-lo R -lo C hi
200 મીલી એમપીયર સૌથી વધ ુ કે પેસીટીની રે જ છે .જયારે 200 માઇકો એમપીયર સૌથી ઓછી કમતાની રે જ છે . 2000 માઇકો
એમપીયરનો
m a i n c o l o uઆકડો
r c o d eમોટો
c h a હોવાથી
rt ુ થાય છે અને મીટર બગડી જય છે . આ રીતનો જોડાણ કરવા માટે સીરીજ જોડાણ
ભલ
TOLERANCE BAND Temperatuure Working
બનાવવ ું પડે છે .vbતે
alue
and
ના માટે વાયરને
m u l t i p l i કાપીને
er આ બે છે ડા વચચે E coefficient voltage
P= PF O=OHMS O hm s less than more than Band %/c Band
re s
મીટર
c o l િચત
o u r પમાણે
A B જોડવાન
C ુ ં હોય
D છે .વાયરમાથં ી પસાર થઇ1 0રહલ
P F ે c a કરં
p ટ મપાશે1 .0 આ
P F c aકરં
p ટ સામાનય કરતા વધારે છે કે ઓછો
F G
Black 0 0 0 X1 P/O + + 0 --
---
છે , તેના ઉપરથી આગળ કયા પકારનો ફોલટ છે , તે ખબર પડશે
- 2 P F . ડાયરે કટ ફોલટ- 2મળતો
0% નથી.પરં ત ુ અમક
ુ ફોલટ જ બીજ
+_1% + +
Browm 1 1 1 X10 P/O -.1PF -1% -30x10-6 100V
રીપેરીગની રીતો દારા નથી મળતા તે આ રીત દારા મળી જય છે .કરં ટ માટે વધ ુ ચચાવ વોલટે જ અને કરં ટ દારા રીપેરીગની
2 2 2 + + +
Red X100 P/O -.25PF -2% -80x10-6 200V
- 2%
રીતની ચચાવ વખત લેવામા ં આવશે.
3 3 3 -- + +
ORANGE
1Amp = 1000mAmp mili XAmpere
1000 P/O -30% -2.5% -150x10-6 300V

1mA
Y E L L O=W 1000µAmp
4 4 micro
4 1 0 0 0 0 P / O આનાથી નાના
X Ampere -- અને મોટા+- 4 0એકમ
%
આપણા ં ઉપયોગમા
-- ં આવતા- 2 નથી.
20x10-6 400V
+
મીટરમા
G R E E N ં કે ટલા5 પકારના
5 5 ં મેXજ
1 0રમે
0 0 0 0ટ P થઇ
/ O શકે છે ,- તે
- જોયા પછી- . અવરોધ
5PF માપીને +-રીપે
5%
રીગ કરવાની - રીત
3 3 0 x 1 0ફરીથી
-6 આગળ5 0 0 V
ચલાવીએ.
BLUE આપણે 6 ુ કે Xઅવરોધ
6 6 જોય 1 0 0 0 0 0 0 P /માપવા
O માટે
- - સાધન ઉપર -લખે
- લ માપ અથવા
- - કલર કોડ અથવા 0 - 6ુ રીકલ કોડ
- 4 7 0 x 1નયમ 600V

ધયાનમા
V I O L E T ં લઇને 7 મીટરની
7 7 યોગય
X 1 0 0 0 0 રે0 0જ
0 પસદ
O ં કરવી.
- - તો આ કલરકોડ
-- ુ રીકલ કોડ
નયમ - - શ ુ ં છે ? તેના માટે
- 7 5 0આપણે
x10-6 રજસટે સ7ના
0 0 V કલર

કોડG R Eઅને
Y નયમરીકલ
8 8 8 કોડ શીખવા
X . 0 1 P પડશે.આ કોડ
- - દારા રજસટે સ
+ નો માપ જણીને તેના પમાણેની રે જ પસદ
-.25PF -- + 3 0 x 1 0 - 6ં કરવી જો 8નકી
00V

કરેWલ
H I T માપ
E બતાવે
9 9 તો9 રજસટે
X . 1 સP સારો છે . જો ફેર
- - પડે તો ખરાબ
+ છે .
- 1PF
+
- 10% 900V
--
GOLDEN X.1 O + + + 1000V
- - - - 5% - 5% - 5% --

+ + +
SILVER - - - X.01 O -10% -- 2000V
- 10% -10%
NO COLOUR + + +
- - - --- - 20% - 20% -- 500V
- 20%
 Band Band BAND
BC D E A B C D F A B C D E F
CC OHMS NC

FIVE COLOURS OHMS/1000 KX1000

FOUR COLOURS SIX COLOURS
KOHMS
રજસટે સનો કલર કોડ િડકોડ કરવા માટે આ અવરોધના િચત ધયાનમા ં લેવાં K/1000 MX1000
ુ રીકલ કોડ માટે નીચે આપેલ િચત જોવુ.ં
રજસટે સના નયમ MOHMS

4 DIGIT 4 DIGIT 3 DIGIT 3 DIGIT

0R22=.22 OHMS
1000 2123 212 100 0E22=.22
2E2 =2.2
OHMS
OHMS
2R2 =2.2 OHMS
2K2 =2.2 KOHMS
1 0 0 X1 OHMS 2 1 2 000 OHMS 2 1 00 OHMS 1 0 X1 OHMS= 10 OHMS 2M2 =2.2 MOHMS
=100 OHMS

કેપસ ુ ય કલર કોડનો ચાટવ જોવુ.ં

ે ીટરના કલર કોડ માટે નીચે આપેલ િચત અને મખ

B B V A LકેUપ
E ેસીટરના એકમના ં એક બીજ સાથે સબ
ં ધ
ં
C C VALUE
D D MULTIPLIER
E E TOLERANCE PICO FARAD
G VOLTAGE
F TEMP CC PF NC
PF/1000 KPX1000
CAPACITOR CODE
4 COLOUR
CAPACITOR CODE KPF=nF nano Farad
6 COLOUR
KPF/1000 mFX1000

micro
Farad
ુ રીકલ કોડ માટે આપેલ િચત જોવુ.ં
કેપેસીટર નયમ 202
2P2=2.2 PF Pico Farad
2K2 = 2.2 KPF kilo Pico Farad
2n2 = 2.2 KPF kilo Pico Farad
2 0 00 PF 2m2 = 2.2 mF micro Farad
CAPACITOR
NUMERICAL CODE
અિહયા ં પેનાસોનીક કંપની દારા બનાવવામા ં આવતા રજસટેસના માપ લખવાની પદતી અને કલર કોડ અને
ુ રીકલ કોડ આપેલા છે .આ કોડમા ં ટોલરે સ માટે એલફાબેટીકલ કોડ પણ આપેલ છે .
નયમ

1 2
R E S IS TO R TA P P E D R E S IS TO R V A R IA B L E R E S IS T O R A D J U S T A B L E fusable PTC NTC
thermistor

ટે પડ ,વેરીએબ લ અન ે એડજ સટેબ લ ,ફય ુજબ લ,થમીસટર રજસટ ેસના સીમબોલ આ પે લ છ ે .

 ુ ો સાથે રાખવાથી
રજસટે સ લેતા તેના ઓમસ, વાટે જ અને િફટીગ SMD, carbon, wire wound ખાસ જોવા જોઇયે.નમન
સામેવાળાને જોઇને ખબર પડી જય છે , સમજવવ ુ ં પડતો નથી.
સીરીજ જોડાણમા ં રજસટે સના માપનો સરવાળો થાય છે . Rs
RP
પેરેલલ જોડાણમા ં જો બધા ં રજસટે સ સરખા માપના હોયતો R1 R2 R3
માપને સખંયાથી ભાગવાથી જોડાણનો માપ મળે છે , જો Rs=R1+R2+R3 R1 R2 R3
RESISTANCE IN 1/Rp=1/R1+1/R2+1/R3
ુ નો ઉપયોગ કરીને ગણવો પડે છે .
સરખાના હોય તો સત SERIES RESISTANCE IN PARALLEL
રજસટે સ વેરીએબલ અને એડજસટે બલ પણ આવતા હતા પરં ત ુ એલસીડી ટીવી ટોટલ િડજટલ મશીન હોવાથી એનાલોગ
પકારના ં વેરીએબલ અને એડજસટે બલ રજસટે સનો કંટોલ તરીકે ઉપયોગ કરવામા ં આવતો નથી, તેમની જગયા િડજટલ કંટોલ
આઇસીની અદર આવે છે , મેમરીમા ં તેનો જોઇતો મલુય મક
ુ વામા ં આવે છે . આ મેમરીમા ં મક
ુ વામા ં આવેલ મલુય પમાણે મેઇન
ુ ી મદદથી જ સિકિટ કંટોલ કરવાની છે , તેને કંટોલ પીનો ઉપર વોલટે જ મોકલે છે , આ વોલટે જ દારા સિકિટમાં
સોફટવેર સીપીયન
ફેરફાર થાય છે . અને કંટોલ તરીકે અવરોધની જરરત પડતી નથી. I2C સિકિટસમા ં સીપીય ુ કંટોલ કરવાની આઇસીને માત ડેટા
મોકલે છે . બાકીની વયવસથા આઇસીના ં I2C કંટોલ િવભાગમા ં હોય છે .એટલે કે હવે વેરીએબલ અને એડજસટે બલ પાટવસ
એલસીડી ટીવીમા ં આવતા નથી.
સિકિટમા ં વોલટેજ અને કરં ટ દારા રીપેરીગની રીત દારા પણ રજસટે સની ખામી શોધી શકાય છે , આ ભાગ વોલટે જ અને કરં ટ
દારા રીપેરીગની રીત વખત લેવામા ં આવશે.
થમીસટર, એલડીઆર અને વીડીઆર પણ એલસીડી ટીવીમા ં વપરાતા નથી માટે જને વધારે જણવો હોય તેમને જુ ની
ચોપડીઓ વાચ
ં વી.
રજસટે સ મીટર દારા ચેક કરતા જો તે બરાબર લાગે તો તેની સિકિટ કઇરીતે કામ કરે છે , તે સમજને તેના પમાણે કામ કરવું
પડે છે .આ રીત દારા આનાથી આગળ જવામાટે બીજ પાટવસ પણ ચેક કરતા આવડવ ુ ં જોઇયે.માટે મલટીમીટર દારા આપણાં
ઉપયોગમા ં આવતા બીજ પાટવસના ટે સટીગ લઇશુ ં.
કેપ ેસીટર ટ ેસટી ગ -કેપેસીટરનો મળ
ૂ કાયવ વીજનો સગ ુ ી પલેટો હોય છે , અને આ બે
ં હ કરવાનો છે .તેની અદર બે ધાતન
ુ ે લો હોય છે . આ બેડ કંડકટર
પલેટોની વચચે ડાયઇલેકટીક તરીકે (બે પલેટો વચચે આવતો પદાથવ)બેડ કંડકટર પદાથવ મક
ઉપરથી કેપેસીટરના નામ પડે છે . અતયારે ટે નટુ લમ, પોલીએસટર, અને સીરામીક કે પેસીટર ખાસ વપરાય છે .નામ ઉપરતી કયો
ડાયઇલેકટીક વપરાયેલ છે તે ખબર પડી જય છે .આ બે પલેટોને રોલ કરીને plate
અથવા તેમની થપપી લગાવીને બે બાજુ થી બે કનેકસન કાઢવામા ં આવે છે . ----------
++++++++++
ટેનટુ લમ કેપેસીટરમા ં + - છે ડા જોવા પડે છે . સિકિટમા ં પણ છે ડા જોઇને ---------- charge
++++++++++
લગાવવા પડે છે .મોટા ભાગે જ માપનો કે પેસીટર લાગેલ હોય તે જ Dielectric charge
(bad conductor)
માપનો અને વોલટેજનો કે પેસીટર લગાવવો પડે છે . તેની ફીટીગ પણ plate
Capacitor & Dielectric
મેચીગની હોવી જોઇયે.કે પેસીટરને જયારે બાહરથી વોલટે જ આપવામ
ં ાં
આવે તો તે ચાજ થાય છે . પલેટો ઉપર પોજટીવ અને નેગેટીવ ચાજ
આવી જય છે .( આકષણ
વ ના બળના લીધે.) તેના લીધે ડાઇલેકટીક પદાથન
વ ા C +
C -P O L C -T R IM M

ું ા ઇલેકટોનના ં ઓરબીટ અનબેલેસ થાય છે , અને આ બેડકંડકટરમા ં

પરમાણન fix fix adjustable
ુ વધી જય છે , અને
ચાજ આવી જય છે . આના લીધે આકષવણનો બળ ખબ CAPACITORS
તેના લીધે કેપેસીટી પણ વધે છે . જો બાહરનો દબાણ લઇલેવામા ં આવે તો અદર ભરાઇ રહલ
ે વીજ બાહર આવતો નથી તે
સગ
ં હ થયેલ રહ ે છે .કે પેસીટરને આપેલ દબાણ ડીસી છે , તેના ઉપરથી આપણે આ પણ સમજ શિકયે છે કે કે પેસીટર ડીસીને
ચાજ થયા પછી પોતાનામાથ
ં ી જવા દે તો નથી. માત ચાજ થાય એટલા સમય માટે વીજ પવાહ મળે છે . એટલે કે તેનો
ં ા ં આવે તો સતત ચાજ અને િડસચાજ થવાથી પવાહ સતત ચાલ ુ રહશ
અવરોધ ઘટે છે . જો એસી આપવામ ે ે એટલે કે કેપેસીટર
 એસીને સરળતાથી પોતાનામાથ
ં ી જવા દે છે , એટલે કે એસી માટે કે પેસીટરનો પતીરોધ ઓછો હોય છે ,અને જમ કરં ટની
ુ નો ઉપયોગ કરીને કે પેસીટર
િિકવેસી વધે કેપેસીટરનો પતીરોધ ઘટે છે . આ ગણ 0
digits change
1 1 to 0 &
ટેસટ કરી શકાય છે .કે પેસીટર ટે સટીગ બે ભાગમા ં કરાય છે . એક ભાગમા ં 1 માઇકોફેરાડથી back 0 to 1

વધારે અને બીજ ભાગમા ં 1 માઈકો ફેરાડથી ઔછા માપના less

O.K. O.K. weak

1 to 0 & 0 to 1

open leakage short

- - -

ac200v/750v
B A TTE R Y AC 230V range CAPACITOR
I/P CAPACITOR Testing
above 1mfd,
capacitor with DC. meter-2MOhm/low

કેપેસીટર ટેસટ કરી શકાય છે .બન ુ ય કલર કોડનો

ં ેમા ં ફેર પડે છે . કે પેસીટરનો માપ ગણવામાટે મખ
ચાટવ અને તેની સાથે આપેલ િચત દારા ગણતરી કરીને માપ કાઢવાનુ ં.

1 માઇકોફ ે રાડ થી વ ધાર ે માપના ક ેપ ેસીટર મલટીમીટરથી ટેસટ કર વા માટે મીટરને

2000KΩ ની રે જમાંરાખીને િડસચાજ થયેલા કે પેસીટરના ં છે ડા ઉપર મીટરના છે ડા લગાવવાથી
જો મીટરના િડસપલેમા ં 1 થી 0 તરફ આકડા બદલાય અને પાછા 0 તરફથી 1 તરફ વધે તો કે પેસીટર ચાજ થાય છે . તેની સાથે
એજ માપના બીજ સારા કે પેસીટર સાથે મીટરનો વહવ
ે ાર સરખાવવાનો. જો બન
ં ે સરખો વહવ
ે ાર આપે તો કે પેસીટર સારા
કેપેસીટર જટલો સારો છે . જો િડસપલે 1 થી 0 તરફના જય તો કે પેસીટર ઓપન છે . જો ઓછો ફેરફાર થાય તો વીક છે .જો 0
તરફ જય પરં ત ુ પાછો 1 તરફના આવે તો કે પેસીટર શોટવ છે .જો 1 થી 0 તરફ જય, પાછો 1 તરફ વધે પણ વચચે રોકાઇ જય,
1 ઉપરના આવે, કેપેસીટર લીકે જ છે . જો કે પેસીટરનો માપ વધારે હશેતો આ પિકયાઓમા ં સમય વધારે લાઘે તો ઔછા
ઓમસની રે જ લઇ લેવી. પીનોને આગળીયો અડતી હોય તો લીકે જ બતાવશે.આ રીતે 1 માઇકોફેરાડથી વધ ુ માપના કે પેસીટર
મલટી મીટર દારા ટેસટ કરાય છે .
જો 1 માઇકોફ ે ર ાડથી ઔછા માપ ના કે પેસીટર મલટીમીટર દાર ા ટ ેસટ કરવા ં હોય તો માત શોટવ અને લીકેજ
માટે મીટર કામ લાગશે.જો વધારે ટે સટ કરવો હોય તો બે રસતા છે , પહલ
ે ા રસતામા ં 1 to 0 & 0 to 1

મીટરને એસી વોલટની રે જમા ં લેવો પડે છે , અને િચત પમાણે સીરીજ
જોડાણ કરીને 250 અથવા 10 વોલટ એસી સપલાય આપવાથી ફરીથી ac200v/750v
range
મીટર મા ં આકડા ચાલશે.આ રીત પરૂો કોિનફડેસના હોય તો ઉપયોગ AC 230V capacitor
I/P for test
કરવો નિહ શોક લાગવાનો ભય છે . બીજ રસતામા ં કે પેસીટરને ચાલ ુ transformer AC 10V
સિકિટમા ં લગાવવું, જો સિકિટ ચાલ ુ રહ ે તો કે પેસીટર સારો છે . Cap. testing below 1 mfd

જો કોઇ તકલીફ પડે તો ખામી છે .કે પેસીટર સિકિટમા ં શોટવ અથવા લીકે જ થાયતો તેના બે છે ડા વચચે સિકિટમા ં લો રજસટેસ
બતાવે, છટો કરીને કનફમવ કરવા ફરીથી ટે સટ કરવુ ં.
જો કેપેસીટર સિકિટમા ં ઓપન અથવા વીક હોય તો વધ ુ માપવાળો કે પેસીટર કે પેસીટર એકશન, ઓછો અથવાબતાવશે નિહ.
ુ કોનટે કટ
ઔછા માપવાળો કેપેસીટર કોઇ ફેરફાર બતાવશે નિહ. ફોલટના સીમપટમ ઉપરથી તેને બદલીને જોવો પડશે.લજ
વાળો કેપેસીટર ઇનટરમીટે નટ(મન ફાવે તો સારો અને મન ફાવે તયારે ખરાબ) ટે સટ બતાવશે.કે પેસીટર કયા કામ માટે
વાપરે લ છે , તેના પમાણે આપેલા ફોલટ અળગ અળગ પભાવ આપશે.તે િફલટર, બાય પાસ,લો પાસ, હાઇપાસ, િડએફસી,
કપલીગ અને ટયનુડ સિકિટ કે પેસીટર હોઇ શકે છે . કે પેસીટર સમાત
ં ર જોડાણમા ં હોય તો તેમના માપનો સરવાળો થાય
છે .જયારે સીરીજમા ં જોડાયેલ હોય તો જો બધા ં સરખા ં માપના કે પેસીટર હોયતો માપને સખંયાથી ભાગવાથી જોડાણનો માપ
ુ નો ઉપયોગ કરીને માપ શોધવો પડે છે . કે પેસીટરના ઉપયોગ દશાવવતા િચત આપેલ છે .
આવે છે . જો સરખા ના હોય તો સત
 hi f
+VS +VS
r1 lo c
section A section B input r2 output
_VS _VS
lo f hi c
capacitor
filter signal coupling,dc
blocking capacitor Hipass filter

cp signal in signal out

C1 C 2 C3 C input output
c1 c2 c3
Capacitor In Parallel CS
By pass capacitor lo pass filter
CP=C1+C2+C3 Capacitor InSeries
1/CS=1/C1+1/C2+1/C3

ુ ફોલટ શોધી શકાય છે . તે વોલટે જ અને કરં ટની રીત વખત લેવામા ં આવશે.
સિકિટમાં વોલટેજ દારા પણ કે પેસીટરના અમક
કેપેસીટર માપવા માટે સપેશીયલ મીટર પણ આવે છે . જરરત હોય તો તે લઇ શકાય છે .

કોય લ ટ ે સટ ીગ - કોયલ વાયરના ં આટા લગાવવાથી બને છે . તે કેવી રીતે કામ કરે છે , તેને કઇરીતે ટેસટ કરી શકાય છે .
તેનો ઉપયોગ કા ં થાય છે .આ બધ ુ ં આપણે જણી લેઇયેતો કોયલ ખબ
ુ સહલ
ે ો અને ઉપયોગી પાટવ છે . તે સીવાય આ સૌથા
મશુકેલ પાટવ છે . કેમકે માત આટા લગાવીને જત જતની કોયલસ બને છે . તેમનો ડાયરે કટ ટે સટીગ પણ નથી, જ કામ માટે
કોયલ બનેલ છે તે કામ આપીને જોવ ુ ં પડે છે . જો તે કામ કરે તો સારી છે , નિહતો તે ખરાબ છે .માટે કોયલ કયા કામ માટે
બનેલ છે , તે કામ આપવાનો સાધન આપણી પાસે હોવ ુ ં જોઇયે.
કો યલ નો કામ સમજવો હોય તો તણ િનયમ કાયમ યાદ રાખવાં,
ુ ે શનુય થી ફલ ગતીમા ં આવવા માટે અને ફલ ગતીમાથ
ે ો િનયમ- કોઇ પણ વસતન
1 -પહલ ં ી શનુય ગતી થતા અમક
ુ સમય
લાગે જ છે . અને તે સમય દરમીયાન તેની ગતી સતત બદલાય છે .
2- બીજો િનયમ - કોઇ પણ વાયર અથવા કોયલમા ં કરં ટ પસાર કરાતા, એક ચમુબિકય કેત ઉતપન થાય છે . આ ચમુબિકય કૈત
કરં ટ ઉપર આધારીત હોય છે .માટે જ કરં ટને થાય તેજ ચમુબિકય કૈતને થાય છે .
3- તીજો િનયમ - કોઇ પણ વાયર અથવા કોયલ ઉપર ચમુબિકય કૈત બદલાય તો કોયલમા ં કરં ટ ઉતપન થાય છે . આ કરં ટ
ચમુબિકય કૈત ઉપર આધારીત હોવાથી, જ ચમુબિકય કૈતને થાય તેજ ઉતપન થતા કરં ટને થાય છે .
SW 1
1 2
આ તણ િનયમોને એક સાથે જોઇયે. આપેલ િચતમા ં એક કોયલમા ં સવીચ 1 દારા બેટરીમાથ
ં ી વીજ
1

ં ા ં આવે તો શરઆતમા ં કરં ટ શનુય છે , માટે તેનો ચમુબિકય કૈત પણ શનુય છે . કરં ટ વધે
આપવામ coil

તેમ તેનો ચમુબિકય કૈત પણ વધે છે . અમક

ુ સમયમા ં તે સથીર અવસથામા ં પહોચે છે . તો ચમુબિકય B A TTE R Y
2

કૈતપણ સથીર અવસથામા ં પહોચે છે . શરઆતમા ં જયારે કરં ટ વધે છે , એટલે કે બદલાય છે , માટે magnetic field
ri i ri
તેનો ચમુબિકય કૈત પણ બદલાય છે . આ બદલાતો ચમુબિકય કૈત એજ કોયલ ઉપર લાગેલ
i i
હોવાથી આ કોયલમા ં એક બીજ કરં ટ આ ચમુબિકય કૈતના લીધે ઉતપન થશે, જ આપણે પસાર i= current passed
ri= reveerse current
ુ કરં ટની િવરદ િદશામા ં હોય છે . અને મળ
કરે લ મળ ુ કરં ટનો પતીરોધ કરે છે .જટલા જડપી મળ
ુ કરં ટના
ુ કરં ટ સથીર થાય છે , તો ચમુબિકય કૈત પણ
ફેરફાર હશે એટલો જ જડપી અને તીવ િવરદ કરં ટનો િવરોધ હશે.જયારે મળ
સથીર થવાથી િવરદ કરં ટ ઉતપન થશે નિહ. એટલે કે પતીરોધ શનુય થશે. જયારે સવીચ બદ
ં કરવામા ં આવશે તયારે કરં ટની
સથીર અવસથામા ં િવકેપ પડશે.કરં ટ ફલથી શનુય તરફ બદલાશે.તેનો ચમુબિકય કૈત પણ બદલાશે, માટે પાછી િવરદ કરં ટ
ઉતપન થશે.એટલે કે કોયલ ડીસીને ચાલ ુ અને બધ
ં વખત પતીરોધ કરે છે . સથીર કરં ટ સામે કોઇ રીએકશન
કરં ટ આવતો નથી.
ં ા ં આવે તો એસી સતત પરીવતવનશીલ પવાહ હોવાથી તેનો ચમુબિકય કૈત
જો કોયલને એસી આપવામ
પણ સતત બદલાશે, માટે રીએકશન કરં ટ સતત ઉતપન થતો રહશ ુ કરં ટનો પતીરોધ વધી
ે ે, અને મળ
COIL with AC
જશે.અને જો એસીની િિકવેસી વધારવામા ં આવશે તો પતીરોઘ પણ વધી જશે.
કોયલનો માપ હન
ે રીમા ં હોય છે . 1H=1000mH mili Henery મીલી હન
ે રી
1mH=1000µH micro Henery માઇકો હન
ે રી.
 આ કાયવ સીદાત
ં નો કોયલ ટે સટીગ સમજવા માટે ઉપયોગ કરીયે તો કોયલ જ િિકવેસી માટે જ કામ કરવા માટે બનેલ છે . તે
કામ આપવાથી તેનો સાચો ટે સટીગ થાય છે .મલટીમીટરથી રજસટે સની રે જમા ં માત કોયલ ઓપન થયેલ હોય તો જ ખયાલ
ુ આટા શોટવ અથવા એલાઇનમેટ ફરી ગયેલ હોય તો મીટરથી કોઇપણ રીતે ખબર પડતી નથી. માટે ટે કિનશયન
આવે છે .અમક
કોયલની ખામી શોધવા માટે બીજ ટે સટે ડ કોયલ રીપલેસ કરીને કનફમવ કરે છે . કોયલ શોલડર કયાવ વગર ટે સટ કરવા માટે
જત જતના આઇિડયા કરે છે .જ થી કોયલ પાછી આપી શકાય. બીજો રસતો શકંાસપદ કોયલને ચાલ ુ ટીવીમા ં લગાવીને જોવું
જો ચાલ ુ રહે તો કોયલ ઓકે છે . પરં ત ુ આ રીતમા ં ફોલટનો પકાર જોઇને ઉપયોગ કરવુ,ં જો કોયલના લીધે બીજ પાટવસ ઉડતા
હોયતો આ રીત કોઇપણ સજ
ં ોગોમા ં ઉપયોગમા ં લેવી જોઇયે નિહ. L

કોયલનો ઉપયોગ એસી સીગનલને રોકવા અથવા લઇ જવા માટે ખાસ થાય છે . C series tuned
parallel tuned circuit circuit
એલસીડી ટીવીમા ં હાઇ િિકવેસી સીગનલસ એનટીનાથ ુ ી હોય છે .
ં ી એલસીડી પેનલ સધ
માટે તયા ં વાયર દારા બનતી કોયલ, ટે કના ં વળાક
ં દારા બનતી કોયલ, સાધનોના ટરમીનલ દારા બનતી કોયલ પણ
એલસીડી ટીવીમા ં સીગનલને અટકાવે છે . માટે સરફેસ માઉટ ટે કનોલોજનો િવકાસ થયો.. અને એલસીડી ટીવીમા ં LVDS
ટેકનોલોજ સીગનલસને િકટમાથ ુ ી લઇ જવા માટે વપરાય છે . િિકવેસી સલેકટ અથવા રીજકટ કરવા માટે
ં ી પેનલ સધ
એનાલોગ ટેકનોલોજમા ં કોયલ અને કે પેસીટર સીરીજ અથવા પેરેલલમા ં લગાવીને ટયનુડ સિકિટ બને છે .આ ટયનુડ સિકિટ જ
િિકવેસી માટે સેટ કરે લ હોય તેને રોકવા માટે અથવા લઇજવા માટે સેટ કરી શકાય છે . તેમને તયા ં સીગનલ ટે પસ કહવ
ે ાય છે .
હવે તેમની જગયા સીરામીક અને સા-િફલટર લગાવવામા ં આવે છે .જ સીરામીક અને કવાટવજ પતથરમાથ
ં ી બને છે .તેમને પણ
મીટરથી ટેસટ કરી શકાતા નથી.
I/P O/P
પેરેલલ ટયનુડ સીરીજ ટે પ - નકી કરે લ સીગનલને રોકે બાકીની િિકવેસીને જવા દે છે . parallel tuned
series trap

પેરેલલ ટયનુડ પેરેલલ ટે પ- નકી કરે લ સીગનલને જવા દે , બાકીના સીગનલને રોકે છે . I/P O/P

paralle Tuned
સીરીજ ટયનુડ પેરેલલ ટે પ - નકી કરે લ સીગનલને રોકે બાકીની િિકવેસીને જવા દે . parallel trap I/P O/P

series tuned
parallel
trap
સીરીજ ટયનુડ સીરીજ ટે પ- નકી કરે લ સીગનલને જવા દે , બાિકની િિકવેસીને રોકે છે . I/P O/P
series tuned
ટીવી એનટીના પણ એક કોયલ છે . series trap

એલસીડી ટીવીમા ં આરએફ ચોક તરીકે કોયલસ વપરાય છે . તે ભાગયેજ બગડે છે . તેમની કોર ફેરાઇટની બનેલી હોય છે . લો
ુ ર િવભાગમા ં વપરાતી કોયલસ ફેરાઇટ કોર અને એયર કોર (આટાના
િિકવેસી કોયલસમા ં આયનવ કોર વપરાય છે . જયારે ટયન
સેટરમા ં હવા હોય છે .) હોય છે .આમ ઘણી જતનીકોયલસ આવે છે . પરં ત ુ આપણા ં કામમા ં તે આવતી નથી. એનાલોગ
ટેકનોલોજમા ં કોયલનો ઉપયોગ છટથી થતો હતો.
િડજટલ સિકિટસમા ં ટેપસની જગયા ં સીરામીક અને સા-િફલટર, િકસટલ, સીરામીક પેજો સપીકર(બજર) (ખજ
ં રી) એલસીડીટીવીમાં
ુ વપરાય છે .પેજો ઇલેકટીક ઇફેકટમા ં સફિટકની બે ખાસ સપાટી હોય છે એક મીકે નીકલ સપાટી અને
ખબ

elect. mech.
axis axis 4 3

1 2
C R Y STAL
S A W F IL T E R CERAMIC FILTER
quartz crystal BU ZZER
paezo electric
effect

બીજ ઇલેકટીકલ સપાટી હોય છે . જો મીકે નીકલ સપાટી ઉપર યાત

ં ીક બળ આપવામ
ં ા ં આવે તો ઇલેકટીકલ સપાટી ઉપરથી
વીજ બાહર પડે છે . જો ઇલેકટીકલ સપાટી ઉપર વીજ આપવામ ુ રી મળે છે . આ
ં ા ં આવે તો મીકે નીકલ સપાટી ઉપરથી ધજ
સીદાત
ં નો ઉપયોગ કરીને સીરામીકના આ સાધનો બનેલા છે .બજર વીજ મળતા અવાજ ઉતપન કરે છે . િકસટલ સિકિટમાં
જોડવાથી નકી કરે લ િિકવેસી ઉતપન કરે છે . સા-િફલટર નકી કરે લ િિકવેસીના જથથાને જવા દે છે . અને સીરામીક િફલટર
નકી કરે લ િિકવેસીને રોકી શકે છે , અથવા જવા દે છે .આ પાટવસ મીટરથી ઓપન બતાવશે. બીજો કોઇ ઇિનડકે શન મળશે
નિહ.બદલીને જોવા પડે છે . એલસીડી ટીવીમા ં વપરાતા ટાસ
ં ફોમવર હાઇ િિકવેસી
ટાસ
ં ફોમવર હોય છે . માટે તે ફેરાઇટ કોરના બનેલા હોય છે . પાયમરી કોયલ અને એકથી VC C 1 5

વધારે સેકંડરી કોયલસ હોય છે .પાયમરી કોયલમા ં ડીસી નો પવાહ સવીચીગ અને કંટોલ smps rect
& filter
4 8
સિકિટ દારા PWM કરવામા ં આવે છે .અને તેના લીધે સેકંડરીમા ં ઉતપન થતા Switching output

3
control
2
વોલટેજએરર વોલટેજની મદદથી િનયત
ં ણમા ં રાખીને વપરાશ કરતી સિકિને
આપવામ
ં ા ં આવે છે .માટે આ ટાસ
ં ફોમવર કોયલ પણ બીજ કોયલસની જમ

1
-VS
error voltage
મીટરથી માતઓપન માટે ચેક કરી શકાય છે . બીજ કોઇ ખામી મીટર
SMPS TRANSFORMER working
બતાવતો નથી. બદલીને જોવ ુ ં પડે છે .
VC C 1 5
આપણા ં ઉપયોગમા ં આવતો બીજો ટાસફોમવર ટયનુડ ટાસ
ં ફોમવર છે . આ ટાસ
ં ફોમવરની
RF signal
પાયમરી કોયલમા ં ડીસી હોય છે , આ ડીસી પવાહ ટાજ
ં સટર દારા આવતા સીગનલ 4 8 out

3
2
પમાણે બદલાય છે . જો આ ફેરફાર ટયનુડ સિકિટની િિકવેસી ઉપર હોય તો તે સેકંડરીમાં
RF signal in
ટાસ
ં ફર થાય છે . જો તે બીજ િિકવેસી ઉપર હોય તો રીજકટ થઇ જય છે . એનાલોગ

1
-VS
ટેકનોલોજમા ં નકી કરે લ િિકવેસી બદલવામાટે વેરીએબલ કે પેસીટર બદલવામા ં આવતો હતો. પરં ત ુ હવે માઇકોકંટોલર
વેરેકટર ડાયોડને વોલટે જ આપે છે , વેરેકટર ડાયોડ વેરીએબલ કે પેસીટરનો કામ કરે છે . અને તેનો માપ વોલટે જથી બદલાય છે .
માટે સીપીય ુ મેમરીમા ં રહલ
ે ડેટા પમાણે વેરેકટરને વોલટે જ આપે છે અને ટયનુડ સિકિટની િિકવેસી જતે સેટ થઇ જય છે . નવો
સટેશન પકડાય છે
VC C v a r a c t o r d io d e
v a r a c t o r d io d e D 1
D 1 control
sim card
volt micro
L1 controller
L1 lim it R 3 fr set lim it
R 1 R 1 memory

C 1 C 1
. d c b lo c k in g
d c b lo c k in g
parallel tuned parallel tuned
voltage controlled voltage controlled
tuned circuit tuned circuit m a jo r it y c a r r ie r s
ju n c t io n
_
+ + + __ _
+ ++ +
_+ +
મલટીમ ીટર દારા ડાયોડ ટેસટીગ - ડાયોડ એક એકટીવ િડવાઇસ છે , તે સીલીકોન સેમીકંડકટર _ + _+ _
a n o d e _+ + _ c a th o d e
+ +
p + _ _ n
ુ સમાથ
મટીરીયલથી બનાવવામા ં આવે છે .સીલીકોન તતવોના ં ચાટવમા ં પાડવામા ં આવેલ ગપ ં ી ચોથા
m in o r it y c a r r ie r s
ુ મા ં આવે છે , એટલેકે તેના પરમાણન
ગપ ુ ં ા સૌથી બાહરના ઓરબીટમા ં 4 ઇલેકટોનસ હોય છે .
ુ અવસથામા ં હોય તોઆ ચાર ઇલેકટોન આજુ બાજુ ના ં ચાર પરમાણન
જો સીલીકોન શદ ુ ં ા ચાર ઇલેકટોનસ d io d e
સાથે જોડામ કરીને, સથીર અવસથા પાપત કરે છે . માટે વીજના વહન માટે જોઇતા છટા ઇલેકટોન મળતા નથી
p -ty p e s e m i c o n d u c to r n -ty p e s e m i c o n d u c to r
ુ સીલીકોન બેડકંડકટરના ગણ
તેથી શદ ુ બતાવે છે . તે વીજને સહલ
ે ાઇથી જવા દે તો નથી. પરં ત ુ
+ -
ુ સીલીકોનમા ં તીજ ગપ
જયારે શદ ુ ના તતવની ભેળસેળ કરવામા ં આવે તો સીલીકોન કંડકટર બની +
+
-
-
+ -
anode - + c a th o d e
જય છે . એક ઇલેકટોનની જગયા ખાલી પડે છે , તેથી હોલ બને છે , અને તેના ઉપર + વીજભાર + -
+Vs - + - + -V s
- - +
+
છે , તેમ માનવામા ં આવે છે . આ હોલ દારા વીજ વહન થાય છે .તેમની સખંયા વધારે હોવાથી + -
+ - c - v e r y h ig h
P + - N
તેમને મેજોરીટી કેરીયર કહવ
ે ાય છે .અને ઇલેકટોનસની સખંયા ઔછી હોવાથી તેમને માઇનોરીટી +Vs -V s R v e r y lo w

કેરીયર કહવ
ે ાય છે . જ સેમીકંડકટર બનેલ છે , તેને P-ટાઇપ સેમી કંડકટર કહવ
ે ામા ં આવે છે . P +Vs N -V s

ુ સીલીકોનમા ં પાચ
એજ રીતે જો શદ ુ ના તતવનીભેળસેળ કરવામા ં આવે તો પાચ
ં મા ં ગપ ં માં
D IO D E F O R W A R D B IA S
ુ ના તતવમા ં 5 ઇલેકટોન માથ
ગપ ં ી 4 આજુ બાજુ જોડાઇજય છે , પાચ
ં મો ઇલેકટોન કોઇ સાથે
બધ
ં ાયેલ નથી,માટે વીજના વહન માટે કામ આવે છે .આ રીતે બનતો સેમીકંડકટર N -ટાઇપ સેમીકંડકટર કહવ
ે ાય છે . અને
તેમા ઇલેકટોનસ વીજ વહન કરે છે . ઇલેકટોનસની સખંયા વધારે હોવાથી તેમને મેજોરીટી કે રીયર કહવ
ે ાય છે .જયારે ઔછી
સખંયાવાળા હોલસને માઇનોરીટી કે રીયર કહવ
ે ાય છે .કોઇપણ સેમીકંડકટર સાધન સમજવા માટે આ બે પકારના
 p -ty p e s e m i c o n d u c to r n -ty p e s e m i c o n d u c to r
P અને N સેમી કંડકટર કાયમ યાદ રહવ
ે ા જોઇયે. +
+
__
_
+ __
ડાયોડ આ બે સેમીકંડકટર દારા બનેલ સાધન છે . P સેમીકંડકટરમાથ
ં ી બાહર કાઢવામાં +
+ _
_ c a th o d e
anode + __ + _
આવેલ વાયર એનોડ કહવ
ે ાય છે . જયારે N સેમીકંડકટરમાથ
ં ી બાહર કાઢેલ વાયરને -V s+ + _ +Vs
+ _ + _
કેથોડ કહવ
ે ાય છે . જયારે એનોડ ઉપર+ અને કે થોડ ઉપર - દબાણ આપવામ
ં ા ં આવે + _
c - v e r y lo w ~ 0
+P N_
તો ડાયોડ ફોરવડવ બાયસ થાય છે . અને તેની અદરથી વધારે કરં ટ પસાર કરી R v e r y h ig h ~ o p e n
-V s -V s +Vs
P N +Vs
શકાય છે . એટલે કે તેનો અવરોધ ઓછો હોય છે . તે વીજને પોતાનામાથ
ં ી સહલ
ે ાઇથી
જવા દે છે . જો એનોડ ઉપર- અને કે થોડ ઉપર + દબાણ આપવામ
ં ા ં આવે તો ડાયોડ D IO D E R E V E R S E B IA S
રીવસવ બાયસ થાય છે .માઇનારીટી કે રીયર વચચેની સપાટી ઉપર આવવાથી
કરં ટ નજવો પસાર થાય છે . એટલે કે ડાયોડ ફોરવડવ બાયસમા ં વીજને જવા દે છે . terminal terminal

લો રજસટેસ બતાવે છે . અને રીવસવ બાયસમા ં વીજ જવા દે તી નથી. ઓપન બતાવે Anode Cathode
છે .આ સીદાત
ં નો ઉપયોગ કરીને ડાયોડ ટે સટ કરવામા ં આવે છે . મલટીમીટરમા ં ડાયોડ ટે સટ
solder surface
કરવા માટે ખાસ રે જ હોય છે . તેના ઉપર ડાયોડ દોરે લી હોય છે .બધા ં સેમીકંડકટર સાધન Diode

આ રે જમા ં ચેક કરાય છે . એનોડ ઉપર મીટરનો +અને કે થોડ ઉપર મીટરનો - છે ડો લગાવવાથી P anode

ફોરવડવ બતાવે (ઓછો રજસટે સ બતાવે) અને એનોડ ઉપર માટરનો - અનેકેથોડ ઉપર +
F- R
-

+
મીટરનો + છે ડો લગાવવામા ં આવે અને ડાયોડ રીવસવ બતાવે (ઓપન બતાવે) તો ડાયોડ સારી છે .
N c a th o d e
જો બન
ં ે વખત રીવસવ બતાવે તો ડાયોડ ઓપન છે . જો બન
ં ે વખત ફોરવડવ બતાવે તો ડાયોડ શોટવ છે . d io d e t e s t in g
b y d ig it a l m e t e r
in d io d e r a n g e
અને જો રીવસમ
વ ા ં થોડો રીડીગ બતાવે તો ડાયોડ લીકે જ છે .જો ફોરવડવમા ં વધારે અવરોધ બતાવે તો
ડાયોડ રજસટીવ થયેલ છે .કોઇ પણ પકારનો ડાયોડ હોય જનર ડાયોડ, વેરેકટર ડાયોડ, એલઇડી, એલઆરડી, આઇઆરડી,
શોટકી ડાયોડ, સવીચીગ ડાયોડ દરે કનો મલટીમીટર દારા ટે સટીગ સરખો હોય છે . વધારાનો ટેલટીગ તેની સિકિટમા ં અથવા તે
ડાયોડને ટેસટ કરવા માટે ખાસ બનાવેલ ટે સટરમા ં થાય છે . દાખલા તરીકે હાઇ વોલટે જની ડાયોડ મીટરમા ં લીકે જ ના બતાવે
પરં ત ુ લીકેજ ટેસટરમા ં લીકે જ બતાવે, આ ટે સટીગ છે માપ નથી.
ac
મલટીમીટર દારા બીજ રે કટીફાયર ટેસટ કરવાની રીત- મલટીમીટર દારા બીજ રે કટીફાયર ટેસટ
કરવા માટે બીજ રે કટીફાયરને સિકિટથી છટો કરીને, ટે સટ કરવાનો હોય છે . એસી છે ડાથી બીજ એસી -DC +DC
છે ડા વચચે મીટરની કોઇ પણ રે જમા ં ગમે તે બાજુ ટે સટ કરતા રીવસવ સીવાય બીજુ કઇના બતાવવો
જોઇયે.એસી છે ડાથી બીજના +- કોઇ પણ છે ડા સાથે ફોરવડવ અને રીવસવ સીવાય બીજો કઇના બતાવવુ ં ac
જોઇયે. તો બીજ રે કટીફાયર સારો છે .કોઇ પણ ટે સટ ફેઇલ થાય તો બીજ ખરાબ છે . ડાયોડથી પણ બનાવી શકાય છે .
મલટીમ ીટર દારા ટા ંજસટ ર ટ ેસટ ીગ ક રવાની રીત -મલટી મીટર દારા ટાજ
ં સટર ટે સટ કરવા માટે ટાજ
ં સટરની રચના
સમજલી હોય તો ટેસટ કરવામા ં સરળતા રહ ે છે .સીલીકોન સેમીકંડકટરથી બનેલ હોવાથી
સીલીકોન ટાજ
ં સટર કહવ
ે ાય છે , તેને તણ લેયર હોય છે . વચચે પી સેમીકંડકટર
+
__ + -
રાખીને તેની બન
ં ે બાજુ એન સેમીકંડકટર િવકસાવવામા ં આવે અને + __ F
C
_ + R
_ + N
દરે ક સેમીકંડકટરમાથ
ં ી છે ડા બાહર કાઢવામા ં આવે તો આ તણ છે ડાના N
_ _ __ -
3

+ _
+ _ N C B
1
+_ +_ P -R +
સાધનને સીલીકોન એનપીએન(silicon NPN transistor) કહવ
ે ાય છે . C o lle c t o r +
_
E m it t e r B +
- R
_ _
_ + _ E + F
આ રચના ઉપરથી ખયાલ આવશે કે કલેકટર થી બેજ અને એમીટરથી બેજ _ + + _ _ - -
2

_ N
_ + _ Sy m bol R + E
વચચે બે ડાયોડ બને છે .માટે બેજથી કલેકટર ફોરવડવ અને રીવસવ મળવ ુ ં જોઇયે _ +
+ N P N tr a n s is to r te s tin g b y
+
d ig ita l m e te r
એજ રીતે બેઝથી એમીટર વચચેના ડાયોડમા ં પણ ફોરવડવ અને રીવસવ P
Base
મળવ ું જોઇયે., કલેકટરથી એમીટર વચચે કોઇ સીધો જોડાણ આવતો નથી N P N T r a n s is t o r

માટે તેમની વચચે રીવસવ રીવસવ મળવ ુ ં જોઇયે.મીટરના છે ડા િચતમા ં બતાવયા પમાણે રાખવાન
ં ા હોય છે .તો જ ટે સટીગ સાચો
આવશે. આ રીતે ટેસટીગ બતાવે તો ટાજ
ં સટર NPN છે તેનો પણ ખયાલ આવશે. બીજ પકારની રચનામા ં વચચે એન અને
આજુ બાજુ પી પકારના સેમીકંડકટર િવકસાવવાથી PNP ટાજ
ં સટર બને છે .આ ટાજ
ં સટરમા ં પણ બેજથી કલેકટર અને બેજથી
એમીટરના બે ડાયોડ બને છે . બન
ં ેડાયોડને વારાફરીથી ફોરવડવ અને રીવસવ માટે ચેક કરવુ ં.અને કલેકટર અને
 _ _ -
+ R
એમીટર વચચે સીધો કોઇ જોડાણ આવતો નથી માટે +
_
_ P
F +
+ +_ C
ુ ં ોઇયે.આ સીવાય કોઇ
રીવસવ રીવસવ ટેસટ બતાવવજ +
+ -
P + _ _ + + B

1
P
પણ ફેરફાર બતાવે તો ટાજ
ં સટર ખરાબ છે . જ _ + _ _ +
+
C N 2 +R R
-
+ _ _ +
C o lle c t o r +
E m it t e r -
ટાજ
ં સટરની અદર ડાયોડ રજસટે સ ઉમેરેલા હોય તે +
_
_ + _ B
+ -F + +
+

3
+_ + E R P
E
ટેસટીગ વખત તે પાટવસને પણ ધયાનમા ં લેવા ં જોઇયે. + _ _
_ +
Sy m bol -
_ __ P N P tr a n s is to r te s tin g b y
N d ig ita l m e te r
Base
P N P T r a n s is t o r anode P N
1 4
+
F
ઓપટો કપલર ટેસટીગ - ઓપટો કપલર એલસીડી ટીવીમા ં મેઇન પાવર સપલાયમા ં અને 2 +
-
c a th o d e N F
ુ ેટ કરવા માટે નો અગતયનો સાધન છે .
CCFL backlight invertor મા ં વપરાય છે . તે પાવર રે ગયલ -
N

3
તેમા એક એલઇડી અને એક ફોટો ટાજ
ં સટર હોય છે . જયારે એલઇડીમા ં કરં ટ પાસ થાય છે તો ફોટો ટાજ
ં સટરના
o p to c o u p le r
te s tin g
કલેકટર અને એમીટર છે ડાનો અવરોધ બદલાય છે . જટલો ડાયોડમાથ
ં ી કરં ટ વધારે એટલો જ ટાજ
ં સટરનો b y d ig ita l
અવરોધ ઓછો થાય છે . આ સીદાત
ં ને ઓપટો કપલર ટે સટ કરવા માટે વાપરવામા ં આવે છે . એળઇડીમા ં m e te r in
d io d e ra n g e
એક મીટર દારા ફોરવડવ કરાય છે , અને બીજ મીટરથી કલેકટર એમીટર વચચેનો અવરોધ માપતા ં તે ઘટવો જોઇયે. જો
ડાયોડ કરં ટ બધ
ં કરવામા ં આવે તો ટાજ
ં સટર ઓપન બતાવવો જોઇયે. m e te r
+ N ch
મલટીમ ીટર દારા મ ોસફ ે ટ ટ ેસટી ગ -મોસફેટ (metal oxide semiconductor field effect S W 1 c h a r g e - Pch
Transistor) બાયપોલર(NPN, PNP) ટાજ
ં સટરની જગયા લેઇ રહલ
ે ટાજ
ં સટર છે . S2 fir e G
M O SFET
d is c h a rg e D
તેની રચના થોડી જટીલ હોય છે તેના કામ કરવાની પદતી પણ થોડી અલગ હોય છે . S
C m e te r
માટે તેનો વિકિગ અને એપલીકે શન અલગથી લઇશુ ં. હાલમા ં માત ટે સટીગ લઇશુ.ં - N ch
+ Pch
મોસફેટ ટેસટ કરવા માટે સામે આપેલ િચત પમાણે સિકિટ બનાવીને જ ચેનલનો મોસફેટ હોય.
M O S F E T te s tin g
ં રાખીને SW1 ચાલ ુ કરતા ડેઇન અને સોસવ વચચે
તે પમાણે કનેકશન કરીને S2 બધ u s in g d ig . m e te r
ુ ી ગેટ ઉપર ચાજ હશે તયા ં સધ
જોડાયેલ મીટર લો રજસટે સ બતાવશે. જયા ં સધ ુ ી મીટર ઓન બતાવશે. S2 ઓનકરતા ગેટ
િડસચાજ થવાથી મીટર ઓપન બતાવશે. તો મોસફેટ ઓકે છે .
મલટીમ ીટર દારા વ ોલ ટેજ અ ને કર ંટ માપીન ે ફોલટ શ ોધવાની રીત - મલટીમીટર દારા પાવર અપ થયેલ
ુ જગયા વોલટે જ અથવા કરં ટ માપીને કયા પાટવમાં, અથવા કયા િવસતારમા ં ફોલટ છે . તે કહી શકાય
સિકિટમા ં માત અમક
છે .દાખલા તરીકે ટાજ
ં સટરના ં તણ છે ડા ઉપર તણ વોલટે જ માપીને ટાજ
ં સટર અથવા તેની સાથે લાગેલા કયા પાટવમા ં ખામી છે ,
તે કિહ શકાય છે . એમપલીફાયર આઇસીના ં બે વોલટે જ માપીને પાવરની દૃ ષટીથી આઇસી બરાબર છે , તે કિહ શકાય છે . પાવર
લાઇનના ં વોલટેજ દારા કયા પકારની ફોલટ છે , તે જણી શકાય છે . પહલ
ે ા જોઇ ગયા તેમ વોલટે જ માપવા માટે મલટીમીટરની
વોલટેજની રે જ, વધારે પમાણમા ં ડીસી વોલટની અને કોઇ વખત એસી રે જનો પણ ઉપયોગ કરવો પડે છે .મીટર જોડેલ જગયા
ઉપર કેટલા વોલટ આવે છે . તે બતાવશે. પરં ત ુ ફોલટ મીટર બતાવશે નિહ, વોલટે જ ઉપરથી ફોલટ શોધતા આવડી જય તો ખબ
ુ
ુ વખત આ રીત દારા મળશે નિહ. તેના માટે બીજ
જડપથી અને સારો રીપેરીગ કરી શકાય છે . માત સીગનલ ફોલટ અમક
ે ા માટે સિકિટ અને તેના વિકિગનો પરૂેપરૂો જાન હોવ ુ ં જોઇયે.
રીતોનો ઉપયોગ કરી શકાય છે . માત વોલટે જ ઉપરથી ફોલટ કહવ
જ નાના ં સીદાત ં ોને ઉપયોગમા ં લઇને ફોલટ શોધતા આવડવ ુ ં જોઇયે. વોલટેજ
ં ો ઉપર મોટી સિકિટ કામ કરતી હોય છે , તે સીદાત
માપતા ં સેફટી િપકોશન પણ પરૂતા પમાણમા ં રાખવા પડે છે . કે મકે સિકિટ પાવર અપ થયેલ છે .તમને, મીટરને અથવા ટીવીને
નકુસાન થવાનો ભય કાયમ હોય છે . તમે કારે પણ બે કાળજ કરી શકો નિહ. આ ધયાનમા ં રાખીને કામ ઉપર બેસવ ુ ં ધાતન
ુ ાં
પાટવસ વાલી કુ સી અને ટે બલ વાપરી શકાય નિહ હાથાવાળી કુ સી બને તો રાખવી નિહ શોક લાગતા છટકવાના ં રસતા રહ ે છે .
બચી જવાય છે . હાથાવાળી કુ સી તણ બાજુ થી તમને રોકે છે , અને સામેનો ટે બલ ચોથી બાજુ રોકે છે . આરામ માટે બીજ જગયા
બેસવ ું જોઇયે.વોલટેજ માપતા ં પહલ
ે ા તમને તેની િવગત પરૂેપરૂી ખબર હોવી જોઇયે.કયા પોઇનટની સરખામણીથી િક જગયા (
ુ ન પહલ
ટેસટ પોઇનટ) ઉપર વોલટે જ માપવાના છે .મીટરની રે જનો રીજોલશ ે ાથી સમજલો હોવ ુ ં જોઇયે.મીટરની પીનો ઉપર
આગળીયો અડકવી ના જોઇયે. આ વોલટે જ અને કરં ટની રીત દારા રીપેરીગ કરતી વખત ધયાનમા ં રાખવાની સામાનય
બાબતો જોઇ. એનાથી આગળના પગથીયે વીજ અને સાધનોનો વહવ
ે ાર જણવો પડે, સામાનયમા ં તે એકબીજ સાથે કે વી રીતે
વતે છે . અને જયારે અસામાનય પરીસથીતી સજવય તો વહવ
ે ાર કે વો થઇ જય તે સમજલો હોય તો પરીસથીતી જોતા ં જ ફોલટ
ખબર પડી જય.માટે સૌથી પહલ
ે ા રજસટે સ અને વીજના એક બીજ સાથેના વહવ
ે ારને સમજશુ.ં
વીજ અને રજસટેસ- રજસટે સ કાયમ વીજને રોકવા પયતન કરે અને વીજ કાયમ દબાણ કરીને સાધનમાથ
ં ી જવા માટે કોશીશ
કરે છે .દબાણ ં હોવાથી દબાણન
ં ાંV સમપ
ં માણમા ં સાધનમાથ
ં ી વીજ પવાહ C (કરં ટ)
mA/A
મળશે. સાધન બાધા R કરતો હોવાથી વીજ સાધન ઉપર કામ કરે છે , તેને + A -
+
નકુસાન કરવા કોશીશ કરે છે . માટે વીજ દારા થતા કામ W કરતા સાધનની
Vs R=V/C
+
કાયવ કમતા વધારે હોવી જોઇયે. જયારે સાધનની કાયવ કમતા વીજ દારા
W=VxC R
V Vs

થતા કામ કરતા ઔછી થશે તો સાધનને નકુસાન થશે તેમને લગતી ગણતરી
- -
ુ ોનો ઉપયોગ કરવ ુ ં જો સાધનની ઉપર દબાણ વધારવામા ં આવે તો કરં ટ સમપમાણમાં
કરવા માટે િચતની સાથે આપેલ સત
વધે છે . પરં ત ુ વીજ દારા થતો કાયવ VxC હોવાથી W ગણ
ુ ાક ુ શાન થાય છે . કોઇ પણ જગયા વોલટે જ વધારે હોય
ં મા ં વધશે. નખ
અથવા વધારવાના હોય તો ગણતરી પવ
ૂ વક િવચાર કરવો ફરિજયાત છે .એજ રીતે જો અવરોધ વધેતો કરં ટ ઘટે છે . અને થતો
કામ પણ ઘટે છે .એજ રીતે કોઇમાથ
ં ી કરં ટ ઓછો થાય છે , તો તેનો અવરોધ વધે છે , અથવા તેના વોલટે જ ઘટી ગયા છે .
ં ી કરં ટ શનુય થાય છે , વોલટે જ સપલાય જયલા મળશે. કામ પણ શનુય થશે.એજ રીતે
જો કોઇ સાધન ઓપન થાય તો તેમાથ
ં થાય છે . નકુસાન થવાનો ભય.જો કોઇ રજસટે સ અથવા સાધન સપલાય સાથે
કોઇ સાધન શોટવ થાય તો તેનો કરં ટ અનત
એકલો જોડાતો હોય તો આ િનયમ ધયાન રાખવા ં જોઇયે. Vs Vs

પરં ત ુ જો એક કરતા સાધન સપલાય સાથે જોડાતા હોય તો તે A- c o m m o n

+ -
+ -
સીરીજ અથવા પેરેલલ અથવા સીરીજ પેરેલલમા ં જોડાઇ શકે છે .
Rs=R1+R2+R3 Rs=R1+R2+R3 A -common
+ mA/A
-
એમનો જોડાણ જ રીતનો હોય તે પમાણે વહવ
ે ાર આપે છે . + A
R1 = R3 + + R -
R 2= R 1- R 2 - 3
સીરી જ જ ોડાણ મા ં વીજ આપવાથી વોલટે જ કરં ટવાટે જના V 1 =
V 2 = V 3hi l0 med
વહવ ુ ય મદુા આ પમાણે
ે ારને ટુંકાણમા ં બતાવેલ છે . તેના મખ W 1 = W 3 V V V
W2 =
hi l0 med
છે . સીરીજમા ં રજસટે સના માપનો સરવાળો થાય છે . સીરીજમા ં Rs=R1+R2+R3
W W
W
પસાર થતો કરં ટ કોમન હોય છે . બધા ં રજસટે સ અથવા સાધનોમાથી એક જ પવાહ પસાર થાય છે . સીરીજમા ં દરે ક આવતા
દરે ક સાધન ઉપર રોકાતા વોલટે જ અને તેના ઉપર થતો કાયવ રજસટે સના અવરોધ ઉપર આધાર રાખે છે .જો સીરીજમા ં બધાં
સાધન સરખા રજસટે સવાળા હોય તો તેમની સામે રોકાતા વોલટે જ અને થતો કાયવ પણ સરખા હોય છે . જો સીરીજમા ં કોઇનો
રજસટે સ વધારે તો તેના સામે રોકાતા વોલટે જ અને વીજ દારા તેના ઉપર થતો કામ પણ વધારે હોય છે .જો સીરીજમા ં કોઇ
સાધન ઓપન થાય તો, સપ ૂ વ સીરીજનો કરં ટ શનુય થાય છે . સીરીજના બધા ં સાધન કામ બધ
ં ણ ં કરે છે . જ સાધન ઓપન હોય
તેની સામે સપલાય જટલા વોલટે જ થઇ જશે, બીજ સાધનોની સામે વોલટે જ શનુય થશે.આ સીરીજના નીયમો અને
ુ ોને ધયાનમા ં રાખીનેસામેના િચતમા ં એલઇડીને 6 વોલટ ઉપર ચલાવવા માટે રજસટે સનો માપ શોધવા માટે
સત
વાપરી શકા છે .જયારે આ સિકિટ ચાલતી હોય તયારે ડાયોડની જો આ સિકિટમા ં રજસટે સ ઓપન
+
થાય તો સીરીજની કરં ટ બધ ં થશે અનેએલઇડીની સામે વોલટે જ શનુય
ં થવાથી એલઇડી બધ R +
4 .5 V
થઇ જશે, રજસટે સની સામે 6 વોલટ પરુા મળશેઅને તે ગરમ થશે નિહ. જો ડાયોડ શોટવ થશે -
+ 6V
તો, ડાયોડની સામે અવરોધ શનુયથવાથી વોલટે જ શનુય થશે. અને 6 વોલટરજસટે સની સામે
1 .5 V LED
રોકાશે,અને રજસટેસ ગરમ થતો હશે. કરં ટ પમાણમા ં પહલ
ે ા કરતા વધારે બતાવશે.આ રીતે
- -
માત વોલટેજ માપ
ં ીને સાધન છટો કયાવ વગર ફોલટ મળી જય છે . A +V

મલટી મીટર થી વોલટ ેજ માપતા ં કોઇ જગ યા વ ોલટ ેજ ના મળ ે અથ વા ઔછા મળ ે - તો ચાર કારણ X Heats

માટે તપાસ કરવી. 1-આપણી ભલ

ૂ હોય. મીટર બગડેલ હોય, પોબનો વાયરટુ ટી ગયેલ હોય. મીટર B
=0/lo
Voltage

ખોટી રે જમા ં હોય, ખોટી જગયા વોલટે જ માપવામા ં આવતા હોય.

2- જ જગયાB વોલટેજ માપીયે િછયે, તયા ં વોલટે જ A દારા મળતા ના હોય એટલે કે A ને વીજ આપતા E D
ુ ી વીજ લઇ જતો સાધન X ઓપન હોય તો X ગરમ પણ થશે નિહ.
સાધન X અથવા A થી B સધ
C _V
 ં ી કરં ટ શનુય થશે.
સીરીજના ં બધા ં સાધનોમાથ
3-B ઉપર આવેલ કરં ટને D શોટવ કરે છે . એટલે કે વીજ લઇને જુ ઠું બોલે છે . આ ફોલટમા ં X ગરમ થાય
હાઇ પાવર સિકિટમા ં X અને પાવર સપલાયને નકુસાન થાય.
ુ ી આવેલ કરં ટને બીજો કોઇ સાધન લઇ જય છે . એટલે કે E વીજને શોટવ કરે છે . માટે B ઉપર વોલટે જ મળતા નથી
4- B સધ
અથવા ઔછા મળે છે . X ગરમથાય અને X અને પાવર સપલાયને નકુસાન થવાનો ભય રહ ે છે .
3,4 પોઇટ સરખી ઇફેકટ બતાવે છે .તેમનામાથ
ં ી કઇ ફોલટ છે , તે જણવ
ં ામાટે બન
ં ે માથ
ં ી કોઇ એકને છટો કરીને વોલટે જ B ઉપર
વોલટેજ માપવા ં જો E છટો કરતા વોલટે જ આવી જય તો E શોટવ કરે છે .જો E છટો કરતા રીજલટમા ં કોઇ ફેરના ં પડે તો D શોટવ
ં ે પાટવ છટા કરવાથી પણ કોઇ ફેરના પડે તો ટે ક કોઇપણ રીતે શોટવ થાય છે .ધયાનથી જોવ ુ ં પડશે.
કરે છે . જો આ બન
જો કોઇ જ ગયા વોલટ ે જ વ ધાર ે મળ ે - મલટીમીટરથી વોલટે જ માપતા ં કોઇ જગયા વોલટે જ વધારે મળે , A +V

અિહયા ં B પોઇનટ ઉપર વોલટે જ વધારે છે . અને A પોઇનટ ઉપર વોલટે જ નોમવળ છે .તો બે કારણ હોય x
છે . 1- X માથ
ં ી આવતો સપલાય Y વાપરતો નથી માટે વીજનો દબાણ X મા ં રોકાતો નથી. B Voltage
hi
માટે B ઉપર મળતા વોલટે જ વધારે હશે, X ગરમ થશે નિહ.આ ફોલટમા ં શાત
ં ીથી કામ કરી શકાય છે .
2- A ઉપર વોલટેજ નોમવલ હોય પરં ત ુ B ઉપર વોલટે જ હાઇ મળે, અને Y ગરમ થાય X પણ ગરમ Y
હોઇ શકે છે . પહલ
ે ો કામ સપલાય બધ
ં કરવાનો, કરવો જોઇયે. પછી બીજો િવચાર કરવુ ં, જયારે પણ કોઇ
સાઘન નકી કરે લ કરતા વધારે વોલટે જ ઉપર ચાલે તો પાવર આપતી સિકિટ, પાવર લઇ જતી સિકિટ C _V

અને પાવર વાપરતી સિકિટસમાથ ં ે નકુસાન થવાનો ભય છે .માટે લો વોલટે જ ઉપર ચલાવીને શક
ં ી કોઇને પણ અથવા બધાન
હોયતો વોલટેજની રીત દારા રીપેરીગ કરવ ુ ં અથવા પાછલા અનભ
ુ વથી શક ફોલટવાળા સાધન તપાસીને રીપેરીગ કરવું,
ડાયરે કટ ફલ પાવર સપલાય આપી શકાય નિહ.નકુસાન થવાનો ભય છે .
જો ક ોઇ જ ગયા વોલટ ેજ ખોટા બતાવ ે - અને સિકિટ બરાબર કામ કરતી હોય, તો સપલાઇ V R-M ohm

- - -
Vs lo
પસાર કરતા સાધનોનો માપ ધયાનમા ં લેવ ુ,ં જો ખબ
ુ હાઇ રજસટે સવાળા(હાઇ ઇમપેડેસ
V
ુ ઔછી હશે.માટે મીટરને જોઇતો કરં ટ પણ આપી
વાળા સાધન હોય તો સિકિટની કરં ટ ખબ lo
R-M ohm

શકશે નિહ.માટે મીટર ખોટો માપ બતાવશે.આવી સિકિટસમા ં અદાજથી કામ કરવ ુ ં પડે છે .
res.Hi.Impedance
પેરેલ લ જ ોડા ણમા ં સાધન આવતા હોય તો તેમનો વહવ
ે ાર સીરીજ કરતા અળગ હોય છે . 1 / R p = 1 / R 1 + 1 / R 2 + 1 / R 3
A +
પેરેલલ જોડાણમા ં કુ લ રજસટે સ ઘટી જય છે .જો બધા ં સાધન સરખા અવરોધવાળા હોય તો A1 A2
+V
માપને સખંયાથી ભાગવાથી જોડાણનો માપ આવી જય છે . પરં ત ુ જો બધા ં સાધન સરખા
_V
batt.
R1 R2
V
ુ દારા જોડાણનો માપ જણી શકાય છે . જ સાધનનો માપ સૌથી
માપના ના હોય તો સત
A=A1+A2
ઓછો હશે, તેના કરતા પણ જોડાણનો માપ ઓછો થશે.જો પેરેલલ જોડાણને વીજ Rhi C-lo R -lo C hi

ં ા ં આવે તો પેરેલલના દરે ક સાધન ઉપર વોલટે જ સરખા હશે, પરં ત ુ દરે કનો કરં ટ
આપવામ RESISTANCE IN PARALLEL

તેમના અવરોધ દારા નકી કરવામા ં આવશે.જનો અવરોધ વધારે હશે, તેનો કરં ટ અને સાધન ઉપર વીજ દારા થતો કાયવ
ઔછા હશે. જો અવરોધ ઓછો હશે તો કરં ટ અને કાયવ વધારે હશે.પેરેલલમા ં જો કોઇ સાધન ઓપન થયેલ હશે તેના ઉપર
વોલટેજ તો બીજ જટલા જ હશે, પરં ત ુ તેનો કરં ટ બધ ુ
ં થશે, ઓપન થયેલ સાધન કામ કરશે નિહ. બાજુ ના ં કોઇ સાધનને શદ
સમાત
ં ર જોડાણમા ં અસર થતી નથી, માટે બીજ કોઇ િપકોશન રાખવાની જરરત પડતી નથી. પેરેલલમા ં કોઇ સાધન શોટવ
થાય તો તેના પેરેલલના ં સાધનનોને કોઇ નકુસાન થતો નથી, પરં ત ુ તેમને સપલાય આપતા સાધનોને નકુસાન કરે છે .તેમની
સામે વોલટેજ લો અથવા શનુય મળશે. વોલટે જ અને કરં ટની રીત દારા રીપેરીગ કરતી વખત આ મદુા ધયાનમા ં રાખવાથી
રીપેરીગમા ં મદદ મળે છે . R2
R1
સીરજ -પેરેલ લ જ ોડા ણમા ં મલટીમીટર દારા વોલટે જઅને કરં ટ માપીને ફોલટ શોધવાની રીત-
સીરીજ પેરેલલ જોડાણ એટલે અમકુ પાટવસ સીરીજ બનાવતા હોય અને અમક
ુ પાટવસ પેરેલલ R3
Series parallel
જોડાણ બનાવતા હોય.િચતને જોઇયે તો R1 માથ
ં ી પસાર થયેલ કરં ટ R2 અને R3 ના પેરેલલમાથ
ં ી
બે ભાગમા ં વહચ
ે ાઇને જશે. પેરેલલના ં બન
ં ે સાધન કામ વહચ
ે ી લેશે. જો આ જોડાણમા ં R2 or R3 ઓપન થાય તો બન
ં ેમાથ
ં ીજ
ચાલ ુ રહી ગયેલ છે તેના ઉપર વોલટે જ અને કરં ટ વધી જશે. તેને પણ નકુસાન થઇ શકે છે , તયાર પછી R1 નો કરં ટ પણ બધ
ં
થશે. કોઇ કામ થશે નિહ.જો આ જોડાણના પેરેલલમાથ
ં ી કોઇ સાધન (R2 / R3 માથ
ં ી કોઇ) શોટવ થાય તો બાજુ વાળાનેકોઇ
નકુસાન થશે નિહ, પરં ત ુ સીરીજમા ં જોડાતા સાધન R1 ઉપર સપ ૂ વ દબાણ આવી જશે અને તેને નકુસાન થશે.જો R1 શોટવ થશે
ં ણ
તો R2 અને R3 ઉપર ફલ વોલટે જ આવવાથી તેમને નકુસાન થશે.આ સીરીજ પેરેલલ જોડાણ એલસીડી ટીવીની આખી
સિકિટમા ં દરે ક િવભાગ અને પેટા િવભાગમા ં દરે ક જગયા મળશે.આ િનયમોનો ઉપયોગ કરીને તયા ં વોલટે જ માપીને સિકિટમાં
ફોલટ નકી કરાય છે .
વોલટ ેજ અને કર ંટ માપીન ે રીપ ેરીગ ક રવાની રીત દારા સ િકિટમા ં કેપ ેસીટરના ં ફ ોલટ શોધ વા ં -
ુ કાયવ વીજ વધારે હોય તો સગ
કેપેસીટરનો મળ ં હ કરવાનો (ચાજ)અને જરરત પડે તો પાછો આપવાનો (િડસચાજ) છે . આ
ુ ન
ગણ ં ા લીધે તે ડીસી ને ચાજ થયા પછી પોતાનામાથ
ં ી જવાદે તો નથી. તે ઓપન તરીકે વતે છે . જો કે પેસીટરને એસી
આપવામ
ં ા ં આવે તો તે સતત પરીવતવન થતો પવાહ હોવાથી સતત ચાજ અને િડસચાજ કરં ટ તરીકે કે પેસીટરમાથ
ં ી પસાર
ુ યાદ રાખીને આપણે જોવા પયતન કરીયે કે તેના
થઇ જય છે .જમ કરં ટની િિકવેસી વધે છે , તેનો પતીરોધ ઘટે છે . આ ગણ
કયા ફોલટ મલટીમીટર દારા વોલટે જ માપીને શોધી શકાય છે . કરં ટ માપીને કે પેસીટરમા ં કોઇ ફોલટ શોધી શકાશે નિહ. કે મકે
આપણા ં મીટરમા ં એસી કરં ટની રે જ હોતી નથી. જયારે કે પેસીટરમાથ
ં ી એસી કરં ટ હોય તો પસાર થાય છે . જો સિકિટમાં
કેપેસીટર ઓપન થાય તો મોટા ભાગે તે વોલટે જને અસર કરતો નથી. પાવર િફલટર તરીકે વપરાયેલ િફલટર કે પેસીટર
ઓપનઅથવા વીક થાય તો પાવર લાઇન ઉપર વોલટે જ 30% લો થઇ જય છે , આ સીવાય વોલટે જ દારા કે પેસીટરના ફોલટ
A +V
મળશે નિહ. જો
X Heats
આ લોજક કરતા જુ દો િવચારવામા ં આવે તો જો વોલટે જ નોમવલ હોય અને સીગનલને લગતી કોઇ
C A P s h o rt B
ફોલટ હોય, જમ કે િડસટબબસ, ( કોઇ પણ નોઇજ)અનસટે બલ સિકિટ,વીક સીગનલ િડસટોટે ડ(અસપષટ સીગનલ)

=0/lo
Voltage
હોય તો કેપેસીટર પહલ
ે ા રીપલેસ કરીને જોઇ લેવાં. ટે સટીગ એ ટે સટીગ છે , માપ નથી.
D
જો કેપેસીટર સિકિટમા ં શોટવ અથવા લીકે જ થયેલ હોય તો તે સીધો વોલટે જને અસર કરે છે . માટે આ ફોલટ E
વોલટેજ અથવા કરં ટ માપવાથી સહલ
ે ાઇથી મળી જય છે .જ કે પેસીટર E શોટવ અથવા લીકે જ થયેલ હોય તેને
C _V
જો સપલાય મળતો હોય તો તે સપલાય ગાઉડ થશે, તેના ઉપર વોલટે જ ઔછા અથવા નિહ મળે અને સપલાય
લાવતા સાધન x ગરમ થાય, તેમને નકુસાન થવાનો ભય રહ ે છે . પાટવસ છટા કરીને ટે સટ કરવાથી શોટવ લીકે જ
વાળો પાટવ મળી જશે.D ને નકુસાન થશે નિહ.
વોલટ ેજ અને કર ંટની રીત દારા ક ોયલસના ફોલટ શોધ વાન ી રીત - કોયલ- કોરને સેટરમા ં રાખીને વાયરનાં
આટા લગાવવાથી કોયલ બને છે . જો કોર લોખડંના પતરાની હોય તો આયનવ કોર કોયલ બને છે .આ પકારની કોયલસ લો
િિકવેસી સિકિટસમા ં આવતી હતી એલસીડી ટીવીમા ં આયનવ કોર કોયલસ જોવા મળતી નથી. જયારે ફેરાઇટ સેટરમા ં રાખીને
કોયલ બનાવવામા ં આવે તો ફેરાઇટ કોર કોયલ કહવ
ે ાય છે . એલસીડીટીવીમા ં આ પકારની કોયલસ ઘણી જગયા જોવા મળે
ુ વપરાય છે . પાવર સપલાય અને ઇનવટવર, ટયન
છે . તે હાઇ િિકવેસી સિકિટસમા ં ખબ ુ રમા ં જોવા મળે છે .એયર કોર એટલે કે
કોયલના સેટરમા ં હવા હોય તો એયર કોર કોયલ કહવ
ે ાય છે . આરએફ સિકિટસમા ં આ પકારના કોયલસનો ઉપયોગ થાય છે .
કોયલસ EMI રોકવા માટે ચોક કોયલ તરીકે, કે પેસીટર અથવા વેરેકટર ડાયોડ સાથે ટયનુડ સિકિટસમા ં વપરાય છે . કોઇ પણ
કોયલ હોય તે ડીસીને પોતાનામાથ
ં ી સહલ
ે ાઇથી જવા દે છે . એસીનો પતીરોધ કરે છે . અને જમ િિકવેસી વધે તેનો પતીરોધ
વધે છે , જો યલને ટે સટ કરવી હોય તો વોલટે જની રીત દારા જો બન
ં ે છે ડે એક સરખા ડીસી વોલટે જ મળે તો કોવલ ઓપન
નથી. જો એક છે ડે ડીસી વોલટે જ મળે અને બીજ છે ડા ઉપર ડીસી વોલટે જ ના મળે તો કોયલ ઓપન છે , છે ડા છોડીને ઓમસની
રે જમા ં ટેસટ કરવું. કોયલ જ િિકવેસી માટે કામ કરે છે તે આપીને કોયલ કામ કરે છે કે નિહ, તે ટે સટ કરી શકાય છે . બદલીને
જોવાથી પણ ફોલટ ખબર પડે છે . જો વોલટે જ નોમવલ હોય તો કોયલનો VC C 1 5

કોઇ ફોલટ હોઇ શકે છે , કોયલ ઓપન નથી, વધારે માિહતી માટે કોયલ કઇ smps rect
& filter
જગયા વપરાયેલ છે તે જોઇને આગળ જવાય છે .કોયલનો ઇનડકટે સ માપવાના Switching 4 8 output
3

control
2
મીટર આવે છે , તે કોયલને માપી આપે છે ,
વોલ ટેજ અન ે કર ંટની રીત દાર ા ટા ંસફોમ વ ર ના ં ફ ોલટ શ ોધવાની રીત -
1

-VS
error voltage
ફેરાઇટ કોર
એલસીડી ટીવીમામ
ં ાત બે પકારના ં ટાસ
ં ફોમર
વ વપરાય છે . એસએમપીએસ ટાસ
ં ફોમર
વ
SMPS TRANSFORMER working
અને ઇનવટવર સિકિટસમા ં ફેરાઇટ કોર ટાસ
ં ફોમવર વપરાય છે .આ ટાસ
ં ફોમવર હાઇ િિકવેસી પર ડીસીને સવીચીગ ટાજસટર
અથવા મોસફેટ દારા PWM કરે છે .તેના લીધે આઉટપટુ કંટોલ થઇને મળે છે . આ કાયવ પરથી આપણે
VC C 1 5
નકી કરી શકીયે કે આ ટાસફોમવર ચેક કરવા માટે સપ ૂ વ સિકિટ વયવસથીત રીતે ચાલ ુ
ં ણ
હોવી જોઇયે. વોલટેજ દારા માત કોઇ કોયલ ઓપન હોય તો તેના વોલટે જને બધ
ં ં કરી દે શ.ે 4 8
RF signal
out

3
જો પાયમરી કોયલ ઓપન હોય તો કોયલના 1 નમબર પીન ઉપર વોલટે જ મળશે. 4 નમબર 2
RF signal in
ઉપર નિહ મળે , બાકીની કોયલસમા ં પણ વોલટે જ નિહ મળે .જો સેકંડરી ઓપન હોય તો તે

1
-VS
સેકંડરીના વોલટેજ મળશે નિહ. ટયનુડ ટાસ
ં ફોમવરમા ં પણ એજ તકલીફ પડે છે . માત કોયલ
ઓપન હોય તો જ ફોલટ પકડાય છે . બાકીના ટે સટ માટે જ સિકિટની કોયલ છે , તેમા ં લગાવીને ટે સટ કરવી પડશે. અથવા તેને
ટેસટ કરવા માટેના ટે સટ ઇનસટમેટ હોવા જોઇયે.
વોલટ ેજ અને કર ંટ માપીન ે ડાય ોડના ફ ોલટ શોધ વાન ી રીત -આપણે રજસટેસની રે જમા ં ડાયોડ ટેસટ કરવાની
રીતમા ં જોય ું કે ડાયોડ એક બે છે ડા વાળો સાધન છે , જ વીજને ફોરવડવ થવાની િદશામા ં જવા દે છે . પરં ત ુ િવરદ િદશામાં
જવાદે તો નથી. માટે કોઇ સાધનને ડીસી (એક માગી પવાહ) જોઇતો હોય અને મળતો પાવર એસી હોય તો બીજ પવાહના
માગવમા ં ડાયોડ મકુવામા ં આવે છે . તેના લીધે એસી (ઉલટ સલ
ુ ટ પવાહ) ડીસી (એકમાગી ) થઇ જય છે . પાટવસની ગોઢવણં
બદલાય તો સિકિટ બદલાય, આપણે એલસીડી ટીવીમા ં મળી શકે તેવીડાયોડની સિકિટસ લઇને તેના કાયવની મદદથી વોલટેજ
અને કરં ટની રીત દારા આ સિકિટસમા ં ફોલટ શોધવાન ુ ં શીખીશુ.ં સૌથી પહલ
ે ી સિકિટ એક ડાયોડની સિકિટ છે , આ સિકિટ સમજતા
પહલ
ે ા ડાયોડનો કાયવ એક વખત ફરી જોઇ લઇયે. ડાયોડ એક એકટીવ
સીલીકોન સેમીકેડકટરથી બનેલો સાધન છે .સેમીકંડકટર 4 થા Si Si Si Si
Si Si Si Si
ુ નો તતવ છે . તેની બાહરના ઓરબીટમા ં 4 ઇલેકટોન હોય છે .
ગપ Si Si Si Si
Si Si Si Si X 3 - 3 e le c t r o n
તેને 8 પરૂા કરવાન
ં ા હોય છે . આજુ બાજુ ના 4 સાથે જોડ બને
Si Si X3 Si
+ H o le
છે . દરે કને તેની પાસે 8 ઇલેકટોન છે , તેમ લાગે. માટે કરં ટ Si Si Si Si
S i - 4 e le c t r o n Si Si Si Si
પસાર કરવા માટે છટા ઇલેકટોન રહત
ે ા નથી. માટે બેડ કંડકટર Si Si Si Si
M a jo r it y c a r r ie r s H o le s
ુ ની ભેળસેળ કરવાથી P-type સેમીકંડકટર બને છે .
હોય છે . 3 જ ગપ m in o r it y c a r r ie r s
P u r e s e m ic o n d u c t o r e le c t r o n s
b a d c o n d u c to r
હોલ + વીજભાર વાલા મેજોરીટી કે રીયર દારા વીજ વહન થાય છે . P - T y p e S e m ic o n d u c t o r

માઇનોરીટી કેરીયર તરીકે ઇલેકટોનસ પણ હોય છે . Si Si Si Si

X 5 - 5 e le c t r o n
ુ ની ભેળસેળ કરવામા ં આવેતો 5 માથ
જયારે પયોર સેમીકંડકટરમા ં 5 ચમા ં ગપ ં ી 4 આજુ બાજુ ના
Si Si Si Si
E x c e s s e le c t r o n
સીલીકોન સાથે જોડાઇ જય છે . પરં ત ુ 5 ચમો ઇલેકટોન છટો ફરતો ફરે છે .વીજ વહન માટે
Si X5 Si Si
કામ આવે છે . આ સેમીકંડકટરને N-type સેમીકંડકટર કહવ
ે ાય છે . આમા ં મેજોરીટી કે રીયર
Si Si Si Si
ઇલેકટોન હોય છે , અને માયનોરીટી કે રીયર હોલસ.
આ બે સેમીકંડકટરથી બધાજ
ં સેમીકંડકટર સોલીડ સટે ટ િડિસકટ અથવા ઇનટીગેટેડ સાઘનો N - T y p e S e m ic o n d u c t o r
M a j o r i ty c a r r i e r s e l e c t r o n s
બનેલ છે . m in o r i t y c a r r i e r s h o l e s

ડાયોડ બનાવવા માટે પી સેમીકંડકટનો ટુ કડો લઇને તેના ઉપર એન ટાઇપ સેમીકંડકટર િવકસાવવામા ં આવે છે .બન
ં ે
સેમીકંડકટરમાથ
ં ી છે ડા કાઢવામા ં આવે છે .જો સરફેસ માઉટ ડાયોડ હોય તો
બન
ં ે બાજુ સોલડર માટે સપાટી હોય છે . તેને ટે ક ઉપર સોલડર કરવાનો + + _
+
+ + __
હોય છે .ઘણી જતની ડાયોડ આવે છે . તેની સિકિટ પમાણે ફોલટ શૌધા +
+_
_
terminal terminal +
__
ે ાર કરે છે તે જણવ ુ ં
શકાય છે . તેના માટે ડાયોડ વીજ સાથે કે વો વહવ + _
_
Anode Cathode +_ + __
+
જોઇયે. માટે ડાયોડના એનોડ ઉપર + અને કે થોડ ઉપર - વોલટે જ _ _
+ +
_
solder surface _
આપવાથી ડાયોડની વચચેની સપાટી ઉપર પી-માથ
ં ી હોલ અને એન-માથ
ં ી Diode A n o d e (p ) +_ +
C a th o d e (n )
ઇલેકટોન આવે છે .બન
ં ે બાજુ થી મેજોરીટી કે રીયર આવવાથી મોટી D io d e

લેવડ દે વડ થાય છે . એટલે કે ભારે કરં ટ પસાર થાય છે , માટે તેને ફોરવડવ બાયસ ડાયોડ કહવ
ે ાય છે .આ પરીસથીતીમાડ
ં ાયોડ
વીજને પોતાનામાથ
ં ી સહલ
ે ાઇથી જવા દે છે એટલે કે ફોરવડવ
 ુ ઓછો હોય છે .માટે તેની
બાયસમા ં ડાયોડનો અવરોધ ખબ
D io d e f o r w a r d b ia s lo v
ુ ઓછા હોય છે . જયારે ડાયોડની
પર રોકાતા વોલટેજ ખબ +Vs -V s
p n
+ _
સીરીજમા ં આવતા રજસટે સ ઉપર સપલાય જટલા વોલટે જ _
+
+
_
આવી જશે કરં ટ માત લોડ રજસટે સ અને બેટરી દારા નકી થશે. A n o d e (p )
_
+
_
+
C a th o d e (n ) + V s +
+ +
જો ડાયોડના એનોડ ઉપર નેગેટીવ અને કે થોડ ઉપર પોજટીવ + _ + h iv
_ + _ -
વોલટેજ આપવામ
ં ા ં આવે તો ડાયોડ રીવસવ બાયસ થાય છે . _
+ _
-V s
-V s -
+
કેમકે પી માથ
ં ી ઇલેકટોનસ અને એન માથ
ં ી હોલસ વચચેની
1 2 -
ુ જ ઓછી સખંયામા ં છે . તેથી ખબ
સપાટી ઉપર આવે છે , જ ખબ ુ
B A TTE R Y d io d e fo r w a r d b ia s
ઓછો કરં ટ પસાર થશે(ન જવો) એટલે કે રીવસવ બાયસમા ં ડાયોડ
h iv
ઓપનની જમ વતે છે . અને સપલાય જટલા વોલટે જ તેના ઉપર -V s +Vs
D io d e r e v e r s e b ia s p n
રોકાય છે . લોડ રજસટે સ ઉપર શનુય વોલટે જ રોકાય છે .કરં ટ પણ
+ - - +
શનુય હોય છે . +
_ -V s
c u rre n t
_ -
+
હાફવોવ ર ેકટીફાયર સિકિટ મા ં વ ોલ ટેજ અન ે કર ંટની + _ __
+ + _
રીત દાર ા ફોલટ શો ધવાની રીત - આ સિકિટ આવતા A n o d e (p ) + _ + _
+ _
C a th o d e (n ) + lo v ~ 0

+ + _ +V s +
એસી 230 વોલટનેસટે પ ડાઉન ટાસ
ં ફોમવર દારા સટે પડાઉન + _
_
+
6 વોલટ એસી કરીને, તેને ડાયોડની મદદથી હાફ વેવ પલસેટીગ d io d e re ve rs e b ia s
2 1
ડીસીમા ં ફેરવે છે . આ પલસેટીગ ડીસી c1 c2 અને ચોક કોયલના
C H O K E C O IL
B A TTE R Y D IO D E D 1 DC O/P
બનતા પાઇિફલટર દારા િફલટર થઇને પયોર ડીસી કરીને T1 T2 T3 URG
+6VS
ુ ેટેડ ડીસી આરએલને આઉટપટુ કરે છે . આ સિકિટના
અનરે ગયલ AC1 + Pi-Filter +
230V AC

6V AC

AC I/P
C 1
આઉટપટુ ઉપર 6 વોલટ ડીસી આઉટપટુ મળે તો સિકિટ સારી C 2 RL
AC2
_6VS
છે . તેમ માની શકાય છે . આ સિકિટને ચેક કરવાની જરરત નથી. MAIN
TRANSFORMER Half wave Rectifier
પરં ત ુ જો આઉટપટુ ના મળે તો આ સિકિટ ખામી વાળી છે .
અિહયા ં રીપેરીગ કયાવ પછી જ બીજ જઇ શકાય છે .આ સિકિટમા ં વોલટે જ દારા ફોલટ શોધવા માટે ટે સટ પોઇનટ બનાવયા. T1,
T2, T3, AC1 અને AC2 ટે સટ પોઇનટ સિકિટ બોડવમા ં શોધી રાખવા ં મીટર કઇ રે જમા ં વાપરવાનો છે તે નકી કરી લેવ ુ ં. રે ઇરે સ
નેગેટીવ કયા ં રાખવાનો છે , તે શોધી રાખવાનુ.ં સિકિટના ં કામ ઉપરથી તેના બે ભાગ કરવાનાં. એસી અને ડીસી બે ભાગ કરતા
T2 ટેસટ પોઇટ ઉપર સોથી પહલ
ે ાનેગેટીવના રે ફરે સથી વોલટે જ માપવા ં જો તયા ં 6 વોલટ જટલા વોલટે જ મળે તો પલગતી લઇને
ુ ીની સિકિટમા ં આવતા સાધનો બરાબર કામ કરી રહા છે .માટે તેમને ચેક કરવાની જરરત નથી.ફોલટ T2 થી T3 ની
T2 સધ
ુ ીમા ં છે . આટલી સિકિટના ં બે ભાગ કરતા ટાસફોમવરની
વચચે છે .જો T2 ઉપર વોલટે જ ના મળે તો ફોલટ પલગથી T2 સધ
સેકંડરીઉપર આવેલ T1 ઉપર એસી વોલટે જ નેગેટીવ લાઇનના ં રે ફરે સથી માપવા ં 6 વોલટ એસી મળે તો ડાયોડ ઓપન છે . 6
વોલટ એસી ના મળે તો ટાસ
ં ફોમવરની પાયમરી ઉપર એસી 230 વોલટ AC1,AC2 ઉપર એક બીજના રે ફરે સથી માપવાં
(મીટરના બન ુ વાં) નેગેટીવ લાઇનથી વોલટે જ નિહ મળશે. જો એસી 230 વોલટ
ં ે છે ડા આ ટે સટ પોઇનટ ઉપર મક
ં ફોમવરનીપાયમરી ઉપર મળે પરં ત ુ સેકંડરી ઉપર ના મળે તો ટાસ
ટાસ ં ફોમવર પાયમરી અથવા સેકંડરી કોયલ ઓપન છે . જો
ુ િવગેરે જો હોય તો ઓપન માટે ચેક કરવાં.
પાયમરી ઉપર એસી 230 વોલટ ના મળે તો પલગ,વાયર સવીચ ફયજ
જો T2 ઉપર વોલટેજ નામળે અને ટાસ
ં ફોમર
વ અને ડાયોડ ગરમ થતા હોય તો શોટવ સિકિટ થયેલ છે . પાવર બધ
ં કરવુ ં, વેરીએક
અથવા સીરીજ ઉપર જરરીયાત પમાણે લેવા ં ઓછા પાવર ઉપર ટે સટ કરવુ ં. અથવા રજસટે સની રીત દારા બધ
ં મા ં શોટવ
ુ ીના પાટવસ ગરમ થતા હોય તો
શોધવું. જ રજસટેસ પાવરના રસતામા ં છે લલો ગરમ થતો હોય તેના પછી શોટવ હોય, ડાયોડ સધ
ડાયોડ અને C1 શોટવ માટે તપાસ કરવા ં જો ચોક કોયલ પણ ગરમ થતી હોય તો C2 અને RL શોટવ માટે ચેક કરવાં. જો માત
ટાસ
ં ફોમવર ગરમ થતો હોય તો તે પોતે શોટવ છે . ડાયોડ છટો કરીને ચલાવવુ.ં તો પણ ગરમ થાય તો તે જતે ખરાબ છે . જો
એકલો ગરમ ના થાય તો બાહર ડાયોડ અથવા કોઇ પણ રીતે ટાસ
ં ફોમવર શોટવ થાય છે .આ રીતે સિકિટ સમજને તેમા
ટેસટ પોઇટ બનાવીને જડપથી ફોલટ શોધી શકાય છે .
Bridge rectifier A pulsating dc IN D U C T O R IR O N
ફલ વેવ બીજ રે કટીફાયર સિકિટ લો િિકવેસી
1 5
~ DC O/P
D1 D2 URG

ં ફોમવર સાથે આપેલ છે , પરં ત ુ એલસીડી ટીવીમા ં

ટાસ
AC I/P
D
- +B Pi-Filter E
+VS
4 8 + +

ં ફોમવર વપરાતો નથી, પરં ત ુ એસએમપીએસ

આ ટાસ
D3 ~ D4
RL
TR AN SF O R M ER C
F _VS

સિકિટમા ં તે વપરાય છે . તેના એસી ઇનપટુ છે ડા A,C છે , જયારે A છે ડા Full wave Rectifier
ઉપર પાવરનો +ફેજ આવે છે , તો D2 ફોરવડવ થાય છે .D1 રીવસવ થાય છે . કરં ટ A થી B છે ડે થઇને િફલટર થઇને RL ના E F
છે ડે થઇને િબજના D છે ડે આવે છે D1 રીવસવ છે ,D3 ફોરવડવ થઇને કરં ટને C છે ડે થી ટાસ
ં ફોમવરમા ં રીટનવ મોકલે છે .જયારે C છે ડે
+ફેજ આવે છે , તો D4 ફોરવડવ અને D3 રીવસવ થવાથી કરં ટ C થી B છે ડે થઇને RL મા ં થઇને પાછો D છે ડે આવે છે . તયા ં આ
વખત D1 ફોરવડવ અને D3 રીવસવ થાય છે . અને કરં ટ A છે ડે થઇને રીટનવ થાય છે .આ સિકિટ પણ ઉપર આપેલ રીત પમાણે
બધા ં પાટવસ માટે વોલટે જ માપીને ફોલટ શોધી શકાય છે .
R1
+VS Urg
વોલ ટેજ અને કરંટન ી ર ીત દાર ા જ નર ડા યોડના ં ફ ોલટ - જનર ડાયોડ એક 1 2 1 + +VS Reg
DC
ખાસ પકારની ડાયોડ છે , જ નકી કરે લ વોલટે જ ઉપર કામ કરે છે . તેને કાયમ + res 1
b a t t_ V-reg O/P
રીવસવ બાયસ કરીને લગાવવામા ં આવે છે . તેની સાથે પાવરના ં રસતામા ં એક DZ

રજસટે સ R1 લગાવવામા ં આવે છે . આ રજસટે સ હોવાથી જનર ઉપર આવતો લોડ _ _VS
િડવાઇડ થઇ જય છે . જયારે જનર ઉપર રીવસવમા ં નકી કરે લ વોલટે જ થી વધારે
Zenar diode Voltage
વોલટેજ આવે છે તો જનર રીવસવમા ં પણ કરં ટ પસાર કરે છે . માટે રજસટે સ R1 ઉપર regulator
રોકાતા વોલટેજ વધશે, અને જનરને મળતા વોલટે જ ઘટશે.માટે જનર કરં ટ પસાર કરવાનો ઓછો કરશે માટે R1 મા ં કરં ટ
ધટશે અને R1 ઉપર રોકાતા વોલટે જ ઘટશે, તો પાછા જનરને મળતા વોલટે જ વધશે. પાછી જનર કરં ટ વધારશે. આ રીતે
ચાલયા ં કરશે.અને આઉટપટુ ઉપર રે ગયલ
ુ ેટેડ વોલટે જ મળશે. આ સિકિટ વધ ુ કરં ટ હડ
ે લ નથી કરી શકતી માટે ટાજ
ં સટરની
મદદ લેવી પડે છે . જો જનરની સામે નકી કરે લ વોલટે જ મળે તો સિકિટ સારી છે . જો વધારે વોલટે જ મળે તો જનર ડાયોડ
ઓપન છે . જો વોલટેજ ના મળે , અને R1 ગરમ થાય તો જનર અથવા વાપરનાર સિકિટ શોટવ છે . છટા પાડીને જોવુ ં. જો R1
ગરમના થાય અને R1 ના ઇન છે ડે વોલટે જ નોમવળ મળે. તો R1 ઓપન છે .

મલટીમ ીટર દારા ટા ંજસટ રના ં વ ોલટ ેજ માપીન ે

+ _ _
_
સિકિટમા ંફોલટ શો ધવાની રીત -ટાજ
ં સટર એક __ +
__ + _
+
_ _ + +_+
એકટીવ,સેમીકંડકર, સોલીડ સટે ટ , તણ છે ડાનો N
_ _
+ _
__
N C P +
+ _ _ + + P
+ _ +
_ + _ _ +
ઇલેકટોનીક લાઇનનો સૌથી ઉપયોગી સાધન છે . _
+_ +_
+ _ _ +
C
C o lle c t o r + E m it t e r B CE o l l e c t o r E m it t e r
_ _
_ + _ + _
આ ટાજ
ં સટર દરે ક ઇલેકટોનીક મશીનમા ં કોઇ પણ _ + _ B
_ + + _ _ +
+
E
_ _ Sy m bol +_ +
+ _ _ +
સખંયામા ં હોય છે .આ ટાજ ુ ય બે પકારના
ં સટર મખ _ + + _ _ Sy m bol
+
+ _ __
હોય છે NPN અનેPNP. જો પી સેમીકંડકટર લઇને P N
Base Base
તેની બન
ં ે બાજુ એન સેમીકંડકટર િવકસાવવામા ં આવે, અને P N P T r a n s is t o r
N P N T r a n s is t o r
તણે સેમીકંડકટરમાથ
ં ી છે ડા કાઢવામા ં આવે વચચેથી કાઢેલો છે ડો બેજ કહવ
ે ાય અને બાજુ ના ં મોટા ભાગમાથ
ં ી કાઢેલો છે ડો
કલેકટર અને નાના ં ભાગમાથ
ં ી કાઢેલ છે ડો એમીટર કહવ
ે ાય છે .જો એન સેમીકંડકટરથીશર કરીને બન
ં ે બાજુ મા ં પી સેમીકંડકટર
િવકસાવવામા ં આવે તો PNP ટાજ
ં સટર બને છે . છે ડાના નામ NPN ટાજ
ં સટરની જમ જ હોય છે . માત સકંેતમા ં એમીટરનો તીર
ં સટર હોય તો તેના પાસેથી કોઇ પણકામ કરાવવ ું હોય
NPN મા ં બાહર જય છે . અનેPNP મા ં તીર અદર જય છે . કોઇ પણ ટાજ
ુ જરરીયાત પરૂી કરવી પડે છે . તો જ તે કામ કરે છે .ટાજ
તો તેની અમક ં સટર પાસેથી એમપલીફૈ યરનો કામ લેવો હોય તો (1)
તેની બેજ એમીટર વચચે બનતા ડાયોડને ફોરવડવ બાયસ રાખવ ુ ં પડે છે . અને તેના વોલટે જ ઓછા રાખવાના ં હોય છે .બન
ં ે
િચતમા ં બેજ થી એમીટર વચચે નાની બેટરી બતાવેલ છે , તેના વોલટે જ લો છે .તે ફોરવડવ બાયસ કરવા માટે જોડાયેલી છે ,
એટલે કે એન ઉપર નેગેટીવ અને પી ઉપર પોજટીવ દબાણ ં આપવામ
ં ા ં આવેલ છે .(2) બેજથી કલેકટર વચચે બનતા ડાયોડને
રીવસવ બાયસ રાખવાનો અને તેના વોલટે જ વધારે હોવા જોઇયે.િચતમા ં મોટી બેટરી આ કામ માટે જોડેલ છે .
તે રીવસવ બાયસ એટલે કે એન ઉપર પોજટીવ અને પી ઉપર નેગેટીવ દબાણ ં આપે છે .બન
ં ે ટાજ
ં સટરમા ં આ િનયમો લાગુ
પડી રહા છે . જોઇતો બાયસીગ મળતાની સાથે ટાજ
ં સટર એકટીવ થઇ જય છે , તેની બેજ એમીટર ડાયોડ ફોરવડવ બાયસ
હોવાથી બેજ અને એમીટર વચચેની સપાટી ઉપર બન
ં ે બાજુ ના ં મેજોરીટી કે રીયર આવી જય છે . એમીટરમાથ
ં ી મેજોરીટી
ં ી નાની બેટરીમા ં સિકિટ પરુો પરવા આવે છે . પરં ત ુ બેજથી કલેકટર ડાયોડ રીવસવ બાયસ હોવાથી
કેરીયર બેજ િવસતારમાથ
ુ શકતીશાળી વીજ બળ લાગેલ છે , જ એમીટરમાથ
કલેકટર જકંશન ઉપર ખબ ં ી બેજમા ં આવેલ મેજોરીટી કે રીયરને પોતાની
તરફ ખેચી લે છે . માટે જ કે રીયર એમીટરમાથ
ં ી બેજ તરફ સિકિટ પરૂી કરવા નીકળેળ તે બેજ િવસતારમા ં થઇને કલેકટર
બાજુ ની સિકિટ પરૂી કરી દે છે .બેજ બાજુ બહુ ઓછી કરં ટ પસાર થાય છે , એજ રીતે જો આપણે બેજથી એમીટર વચચે કરં ટ
ઔછો કરવા પયતન કરીશ ુ ં તો કલેકટરથી એમીટર વચચેનો કરં ટ ઘટી જશે, જો આપણે બેજ એમીટર વચચેનો કરં ટ બધ
ં કરીશું
તો કલેકટર એમીટર વચચેનો કરં ટ પણ બધ
ં થશે. જો બેજ એમીટર વચચેનો કરં ટ ફલ કરવામા ં આવશે તો કલેકટર એમીટર
વચચે કરં ટ ફલ થઇ જશે. એટલ ે ક ે જ બે જ એમીટ ર કર ંટન ે થશ ે તે જ કલ ેકટ ર એમી ટર કરંટન ે વ ધીન ે થશે . આ
રીતે જોઇતો બાયસીગ મળવાથી ટાજ
ં સટર એમપલીફાયરનો કામ કરવા તૈયાર થાય છે . પહલ
ે ા ં NPN PNP ટાજ
ં સટરનો
એમપલીફાયર તરીકે નો કામ કરવા માટે જરરી બાયસીગ કે વી રીતે કરાય છે . બેજ થી એમીટ ર ડાય ોડન ે ફો રવડ વ બાય સ
અને લો વોલટેજ આપવા માટે Rb1 અને Re લગાવવામા ં આવે છે . Rb1 કાયમ
N-બેજ માટે નેગેટીવ સપલાયથી બેજ વચચે જોડાય છે . જયારે P-બેજ માટે પોજટીવ સપલાય અને બેજ વચચે જોડાય છે .તેનો
માપ ટાજ
ં સટર સાથે લાગેલ બધા ં રજસટે સમા ં સૌથી વધારે હોય છે . માટે બેજને મળતા વોલટે જ લો થઇ જય છે .તેની જગયા
કોઇ સેસર પણ લગાવી શકાય છે . એમીટર બાજુ થી ફોરવડવ બાયસ આપવા માટે N એમીટર હોય તો નેગેટીવ સપલાય અને
એમીટર વચચે Re જોડવામા ં આવે છે . Re નો રજસટે સ બીજ રજસટે સ કરતા સૌથી ઓછો હોય છે . તે ના પણ હોય , તયારે
એમીટર સીધો ફોરવડવ સપલાયમા ં જોડવામા ં
_
+
_ _ +
+ C o lle c t o r + _
_ _ E m it t e r
+ _ P + +
C o lle c t o r E m it t e r __ P
_ + _+ + _
N + _ N
_ + _ + __
+ + _
+ _ +
+ _ + _ + + _
2

_
1

+
+

_ _ BAT. +
1

_ ++ _ _ + BAT.
+

_ + _ +
_ + _
+

_ + _ b to e f o rw a rd
+ _ B A T.
1

_ & lo w v o lt a g e
+

B A T. b to c re v e rs e Ic e
N
1

& h i v o lt a g e
2

b to c re v e rs e b to e f o rw a rd Base Ib e
Ic e P Ib e
& h i v o lt a g e Base & lo w v o lt a g e

N P N tr a n s is to r b ia s in g P N P tra n s is to r b ia s in g

ં સટરને પાવરફલ સીગનલ વખત નકુસાન થતો નથી.પરં ત ુ તે

આવે છે . Re લગાવવાથી કરં ટ ઉપર લીમીટ આવી જય છે . ટાજ
લગાવવાથી સીગનલને નેગેટીવ િફડબેક મલે છે .( સીગનલ આઉટપટુ ઉપરથી પાછો ઇનપટુ ઉપર આવે તો તેને િફડબેક
ે ાય છે . આ િફડબેક બે પકારનો હોય છે . 1- જો આઉટપટુથી પાછો આવતો સીગનલ ઇનપટુ ઉપર ચાલતા સીગનલ કરતા
કહવ
ે ાય છે . સીગનલ વીક થઇ જય છે . પરં ત ુ એમપલીફાયરની સટેબીલીટી વધે
િવરદ ફેજમા ં હોય તો નેગેટીવ િફડબેક કહવ
છે .સીગનલને થયેલ નકુસાન પરૂો કરવા ં વધારાના ટાજ
ં સટર લગાવવામા ં આવે છે . અમકુ ફોલટ વખત ફોલટ થવાથી અથવા
ટેકનીશયનની બેકાળજના ં લીધે સિકિટમા ં નેગેટીવ િફડબેક શર થઇ જય છે . તેના લીધે સીગનલ વીકના ફોલટ થાય છે .2- જો
આઉટપટુથી પાછો આવતો સીગનલ ઇનપટુ ઉપર ચાલતા સીગનલના ં ફેજમા ં હોય તો પોજટીવ િફડ બેક કહવ
ે ાય છે .
એમપલીફાયરમા ં પોજટીવ િફડબેક થવાથી તે ઔસીલેટર બની જય છે . અને જો કોઇ િનયત
ં ણના ં હોય તો મનફાવે તે િિકવેસી
બનાવે છે , અને િડસટબેસ થાય છે .પરં ત ુ જો આ પોજટીવ િફડબેકને નકી કરે લ િિકવેસી ઉપર આપવામ
ં ા ં આવે તો નકી કરે લ
િિકવેસી ઉતપન થાય છે .િિકવેસી કંટોલ કરવા માટે ટયનુડ સિકિટસ ,િકસટલ ,સીરામીક િફલટર, આરસી ટાઇમ કોસટેટનો
ઉપયોગ કરાય છે , ) આ નેગેટીવ િફડબેકના લીધે સીગનલ નબળો પડે છે . આ નેગેટીવ િફડબેક અટકાવવા માટે Re ની સામે
પેરેલલમા ં Ce લગાવવામા ં આવે છે .તેના લગાવવાથી પાવર Re અને સીગનલ Ce માથી પસાર થવાથી સીગનલને નેગેટીવ
 ુ ય હોય તો Ce પણ શનુય હોય છે . એમીટર ફોલોઅર સિકિટસમા ં એમીટર ઉપરથી આઉટપટુ
િફડબેક મળતો નથી. જો Re શન
લેવામા ં આવે છે , તયારે તેનો માપ આગળની સિકિટ દારા નકી થાય છે .
બે જથી કલ ેક ટર વચચ ે બ નતા ડાયોડ નો રીવસ વ બાય સ-સિકિટમા ં એક જ બેટરી છે . તેનાથી બેજથી કલેકટર ડાયોડ
રીવસવ બાયસ અને તેના વોલટે જ હાઇરાખવા માટે કલેકટર ઉપર Rc લગાવવામા ં આવેલ છે અને બેજ બાજુ થી રીવસવ આપવા
માટે બેજ થી રીવસવ સપલાય વચચે Rb2 લગાવવામા ં આવે છે . NPN ટાજ
ં સટરમા ં કલેકટર એન પકારનો છે . માટે તેને રીવસવ
સપલાય પોજટીવ થઇ માટે પોજટીવ અને કલેકટર વચચે Rc લગાવવામા ં આવશે, એજ રીતે PNP ટાજ
ં સટપમાટે Rc નેગેટીવ
સપલાય અને કલેકટર વચચે લાગશે. આ Rc નેRl પણ કહવ
ે ાય છે . તેની જગયા કોઇ પણ લોડ હોઇ શકે છે . એલઇડી, રીલે
કોયલ, ટાસ ં સટરમા ં પણ આ બધ ુ ં જ લાગે પણ નેગેટીવ લાઇનથી
ં ફોમવર પાયમરી, મોટર કોઇને પણ જોડી શકાય છે .PNP ટાજ
કલેકટર વચચે લાગે છે .Rb2 બેજને રીવસવ સપલાય આપવામાટે NPN મા ં નેગેટીવ સપલાય અને P બેજ સાથે જોડાય છે .જયારે
PNP ટાજ
ં સટર માટે N બેજ અને પોજટીવ સપલાયની વચચે જોડાય છે . આ રજસટે સ ના પણ હોય , તયારે Rb1 નો માપ તે
પમાણે રાખવામા ં આવે છે .તેની જગયા પણ સેસર લગાવી શકાય છે .
ટાજ
ં સટરની સાથે પાટવસ િડજઇન પમાણે લાગેલ છે , અને તેમને પાવર આપવામ
ં ા ં આવે તો ટાજસટર એકટીવ થાય છે .તેની
બેજ કરં ટ પસાર થવાથી કલેકટર એમીટર કરં ટ પસાર થાય છે . દરે ક રજસટે સમા ં કરં ટ પમાણે વોલટે જ રોકાય છે . અને
ટાજ ુ નકી કરે લા વોલટે જ આવી જય છે . ટાજ
ં સટરના કલેકટર બેજ અને એમીટર ઉપર અમક ં સટર એમપલીફાયરનો કામ કરવા
માટે તૈયાર થાય છે . (આ પિરિસથિતમા ં ટાજ
ં સટરના ં છે ડા ઉપર મળતા વોલટેજને નોમવલ વોલટેજકહવ
ે ાય છે . કોઇપણ મોડલ
પહલ
ે ી વખત આવે તો તેના બધા ં ટાજ ુ ા પમાણે ચાટવ બનાવીને ચોપડો બનાવવો,
ં સટરના ં વોલટેજ ચાટવના નમન
વોલટેજમાફંોલટ વખત ફેરફાર થાય છે . આ ફેરફાર ઉપરથી પાટવસ કાઢયા વગર ફોલટવાળો પાટવ મળી જય છે .)ટાજ
ં સટરના
ઇનપટુ ઉપર જયારે સીગનલ આવે છે , તો સીગનલના લીધે પસાર થઇ રહલ
ે બેજ કરં ટમા ં વધારો અથવા ઘટાડો થાય છે .તેના
લીધે કલેકટર એમીટર કરં ટમા ં વધારો અથવા ઘટાડો થાય છે .તેના લીધે Rc માથ
ં ી કરં ટમા ં વધારો અથવા ઘટાડો થાય
છે .તેથી Rc ની સામે રોકાતા વોલટે જમા ં વધારો અથવા ઘટાડો થાય છે . તેથી કલેકટરને મળતા વોલટે જમા ં ઘટાડો અથવા
વધારો થાય છે , અને Cc િડસચાજ અથવા ચાજ થાય છે . આ પકારની પિકયા બન ં સટરમા ં થાય છે .પરં ત ુ િવરદ
ં ે પકારના ં ટાજ
+Vs
થાય છે . માટે 1

F & lo R & hi
Rc 1
Rb1 _Vs
F & lo R & hi
Cc Rc
Cb Rb1
R & hi F & lo Cc
Rb2 Re Ce Sig. O/P
S ig .I/P Cb
1 F & lo
R & hi Sig. O/P
_Vs Re Ce
S ig .I/P Rb2
NPN Transistor 1
Amplifier
+Vs
PNP Transistor
Amplifier
એક વખતમા ં એકને જોઇશુ.ં
NPN ટા ંજસટર નો એમ પલ ીફાયર તરીક ેનો કાય વ - સપલાય મળવાથી ટાજ
ં સટર એકટીવ થયેલ છે . તેને યોગય
ે છે .સિકિટના ઇનપટુ ઉપર પહલ
બાયસીગ મળે છે . બેજથી એમીટર અને બેજથી કલેકટર કરં ટ Ic પસાર થઇ રહલ ે ાના
ં ી સીગનલ આવે છે . (જ િિકવેસીમાટે સિકિટ બનાવેલ હોય તે િિકવેસી ઉપર સિકિટ કામ કરશે. પરં ત ુ કામ કરવાની
િવભાગમાથ
ં સટર એમપલીફાયરને લાગ ુ પડશે.)પહલ
પદતીમા ં કોઇ ફેરપડશે નિહ. માટે આપેલ રીત દુ નીયાના કોઇ પણ ટાજ ે ાના િવભાગમાં
કોઇ સેસર પણ હોઇ શકે અને ટાજ
ં સટર અથવા આઇસી પણ હોઇ શકે છે .આવતો સીગનલ Cb ને મળે છે .સીબી ડીસીને રોકે છે ,
ુ ી લઇ જય છે . આવતા સીગનલની એક સાયકલના ં પોજટીવ ફેજને
અને સીગનલને ચાજ િડસચાજ કરં ટ તરીકે બેજ સધ
લઇયે.બેજ ઉપર પોજટીવ ફેજ (ફોરવડવ સીગનલ છે )આવવાથી બેજ કરં ટમા ં વધારો થાય છે . તેથી કલેકટર અને આરસીમાથ
ં ી
પસારથતા કરં ટમા ં વધારો થાય છે . તેથી Rc મા ં રોકાતા વોલટે જ વધે છે , તેથી કલેકટરને મળતા વોલટે જ ઘટે છે . Cc િડસચાજ
થઇને સીગનલની નેગેટીવ સાયકલ બીજ િવભાગને આપે છે .એજ રીતે સિકિટના ઇનપટુ ઉપર સીગનલની એક સાઇકલનો
નેગેટીવ ફેજ આવે છે , તો બેજ એમીટર કરં ટ ઘટશે(રીવસવ સીગનલ હોવાથી) તેથી Rc અને કલેકટરમાથ
ં ી પસાર થઇ રહલ
ે
કરં ટ ઘટશે, Rc મા ં રોકાતા વોલટે જ ઘટશે, તેથી કલેકટરને મળતા વોલટે જ વધશે, Cc ચાજ થઇને સીગનલની પોજટીવ સાયકલ
બીજ િવભાગને આપશે. જો સીગનલની િિકવેસી 10 મેગા હટવજ હોય તો આ પિકયા એક સેકંડમા ં 10.000,000 વખત થશે.
ં સટર ઇનપટુ ઉપર આવેલ
આપણા ં ઉપયોગમા ં 14 ગીગા હટવજ KU બેડના િડશના સીગનલ આવે છે . આ રીતે NPN ટાજ
સીગનલને એમપલીફાઇ અને ઇનવટવ કરીને આઉટપટુ ઉપર આપે છે .
PNP ટા ંજસટર એમ પલ ીફાયર તરીક ેનો કાય વ - બધ ું પહલ ં સટરને ઇનપટુ ઉપર સીગેનલ મળે
ે ાની જમ તૈયાર છે . ટાજ
છે , તેનો પોજટીવ ફેજ કે પેસીટર Cb મા ં થઇને બેજ ઉપર આવે છે . બેજ કરં ટ ઘટશે(રીવસવ સીગનલ હોવાથી) બેજ એમીટર કરં ટ
ઘટવાથી Rc અને કલેકટરમાથ
ં ી પસાર થતો કરં ટ ઘટશે. માટે Rc ની સામે રોકાતા વોલટે જ ઘટશે અને કલેકટર ઉપર વધારે
નેગેટીવ વોલટેજ મળશે. તેથી Cc નેગેટીવ વોલટે જ દારા ચાજ થઇને બીજ િવભાગમા ં સીગનલની નેગેટીવ સાયકલ આપશે. જો
ં સટરના ઇનપટુ ઉપર સીગનલનો નેગેટીવ ફેજ આવે તો બેજ કરં ટ વધે છે . (ફોરવડવ સીગનલ હોવાથી)તેથી Rc અને
ટાજ
કલેકટરમાથ
ં ી પસાર થતો કરં ટ વધે છે . માટે Rc મા ં રોકાતા વોલટે જ વધે છે , અને કલેકટર ઉપર ઓછા નેગેટીવ આવે છે Cc
િડસચાજ થઇને સીગનલની પોજટીવ સાયકલ બીજ િવભાગને આપે છે .આ રીતે બન
ં ે ટાજ
ં સટર આવેલ સીગનલને એમપલીફાય
ુ આટલા કામતો કરવા પડે છે . કોઇ વધારાનો કામ હોય તો કામ
અને ઇનવટવ કરે છે . કોઇ પણ એમપલીફાયર સિકિટ હોય મળ
કરવાની રીત થોડી ફેરવીને જોઇતો કામ કરાવાય છે .
ુ ય કામ રીપેરીગ છે અને વોલટે જ અને કરં ટ દારા ફોલટ શોધવાની રીતનો સોથી અગતયનો ભાગ આવી ગયો છે .
આપણો મખ
આ ભાગમાથ
ં ી પસારથયા પછી તમે કોઇ પણ ટાજ
ં સટરના તણ વોલટે જ માપીને તેની સાથે લાગેલ 4 રજસટે સ અને 3
કેપેસીડર અને એક ટાજસટરમાથ
ં ી કોણ ખરાબ છે તે તમે કહી શકશો.

_Vs
1
+Vs 1

Rc Rb1 Rc
Rb1 Cc Cc
Sig. O/P
- Sig. O/P
+ VC VC +
+ -
Cb + Cb - -
VB VE Rb2 VB VE
- Ce + + Ce
Rb2 Re - Sig.I/P
Sig.I/P 1
Re
voltage measurement voltage measurement +Vs
_Vs
NPN Transistor PNP Transistor
Amplifier Amplifier

Transistor Normal voltage

( model---------)( section----)
ટાં જસટર સિકિટ મા ં તણ વોલટ ેજ માપીન ે ફોલ ટ શોધવાની રીત -
transistor
VC VB VE
ં સટરના તણ વોલટે જ Vc Vb Ve વિકિગ કંડીશનમા ં એલસીડી ટીવીના N .
એક ટાજ
દરે ક ટાજ
ં સટરના ં વોલટે જ માપીને સામે આપેલ ચાટવ પમાણે ટે બલ બનાવીને 1 DCV DCV DCV
વોલટેજ લખી લેવાં. જયારે ફોલટ થઇને ટીવી આવે તયારે િથયરી પમાણે
િવભાગ નિક કરીને તયાન
ં ા ટાજ
ં સટરના ં વોલટે જ માપવા ં અને નોમવલ વોલટે જ 2 DCV DCV DCV
સાથે સરખાવવા ં , અને ફોલટ નિક કરવી .NPN ટાજ
ં સટરમા ં મીટપનો
3 DCV DCV DCV
નેગેટીવ છે ડો નેગેટીવ પાવર લાઇન ઉપર િફકસ રોખેલ છે . અને પોજટીવ
છે ડો કલેકટર ઉપર મકુતા Vc મપાય છે . એમીટર ઉપર મક
ુ તા Ve મપાય છે ,
-----

----

----
-----

ુ તા Vb મપાય છે .PNP ટાજ

અને બેજ ઉપર મક ં સટરમા ં પોજટીવ છે ડો પોજટીવ
લાઇન ઉપર િફકસ કરવાનો અને નેગેટીવ છે ડા થી માપવુ ં. વોલટે જના નામ
બદલાતા નથી. વોલટે જ માપવાન ુ ં ચાલ ુ કરતા પહલ
ે ા આ બધા ં ટે સટ પોઇનટ અને રે ફરે સ પોઇનટ શોધી લેવા ં . મીટર કઇ
ે ે તે નકી કરી લેવ ુ ં.પછી માપવાન ુ ં ચાલ ુ કરવુ.ં કરં ટ જરરત હોય તો માપવો.
રે જમા ં રહશ
ટા ંજસટર સિકિટ મા ં ખ ાામ ી અન ે ત ે નો વોલટ ેજ અન ે કર ંટ અન ે સીગનલ પર પ ભાવ આપેલ છે .

+Vs
Ic=0
ં ે પકારમા ં આ રીત લાગ ુ પડે છે .
સમજ પડે પછી આગળ વધવુ ં,NPN PNP બન signal

Ib=0
R b1 ok
Rb1
R c C c
Rb1 Open- જયારે પણ Rb1 ઓપન થાય તો વોલટેજમા ં Vb=0, Ve=0 & Vc high, કરં ટ બધા ં open
C b

C
શનુય. કલેકટર ઉપર બાહરથી ઇનજકટર અથવા જનરે ટર દારા આપેલ સીગનલ જય , બેજ ઉપર B tr
Vc=hi

Vb
Vb=0 Ve=0
આપવાથી ન જવો જય.કોઇ નકુસાન આ સિકિટને થતો નથી. signal
not ok

E
R b2
R e C e

Ie=0

_Vs
RB1 OPEN
Rb2 open - જયારે પણ Rb2 ઓપન થાય તો રીવસવ સપલાય બેજને મળતો નથી. માટે ફોરવડવ
signal

+Vs
Ic=hi
સપલાયનો પભાવ વધી જય છે .બેજ એમીટર કરં ટ અને કલેકટર એમીટર કરં ટ સામાનય કરતા R c
ok

Ib=hi
R b1 C c
ુ વધી જય છે , ટાજ
ખબ ં સટરના ં વોલટે જમા ં Vb=hi, Ve=hi & Vc= lo ટાજસટર ગરમ થાય હાઇ
C b

C
Vc=lo
ં ે નકુસાન થાય સીગનલ િડસટોટે ડ
પાવર સિકિટમા ં Tr,Rc, Re& power supply કોઇને અથવા બધાન B Tr
Ve=hi
મળે . માટે આ ફોલટમા ં સિકિટ વધ ુ ચાલ ુ રાખી શકાય નિહ.

R b 2 Vb=hi
signal

Ie=hi E
not ok
Rb2
R e C e
open

_Vs
RB2 OPEN

Rc open – જયારે પણ Rc ઓપન થાય કલેકટર કરં ટ Ic બધ

ં થાય છે . માટે કલેકટર ઉપર

+Vs
Ic=0
R c
આપેલ સીગનલ જશે, પરં ત ુ બેજ ઉપરથી જશે નિહ. Vc=0, Ve અને Vb આશરે નોમવળ મળશે. RC

Ib=ok
R b1 open C c
સહજ
ે લો મળે કેમકે કલેકટર કરં ટ Ic ઉમેરાતો નથી.
C b

C
Vc=0
B Tr
signal
+Vs
Ic=0

R c Ve=lo
ok

Vb=ok
signal
Ib=0

Ie=lo E
R b1 C c not ok
Vc=hi
Re open-જયારે પણ Re ઓપન થાય છે , તો ટાજ
ં સટરની R e C e
R b2
C b
C

B
ં થાય છે . પાવર આવે છે , પરં ત ુ વપરાતો
તણે કરં ટ બધ Tr

_Vs
Ve=hi
signal
RC OPEN
Vb=hi

ok
નથી.માટે Vc Vb Ve તણે વોલટે જ હાઇ મળે . કલેકટરથી signal
Ie=0 E

not ok C e
RE
બીજ િવભાગનો રસતો ચાલ ુ છે , માટે સીગનલ જય ,
R b2

R e open
પરં ત ુ બેજથી સીગનલ ના જય, કોઇ નકુસાન થતો નથી.
_Vs

RE OPEN

Cc open- જયારે પણ Cc ઓપન થાય તો ટાજ

ં સટરના ં વોલટે જને
+Vs

R c
Ic=ok
Ib=ok

કોઇ અસર થતી નથી, તે નોમલ

વ રહ ે છે .ટાજ
ં સટરના બધા ં કરં ટ પણ R b1 C co u t
Vc=ok In
નોમવલ રહ ે છે . માત Cc ના ં આઉટછે ડેથી સીગનલ જય છે . પરં ત ુ C b
C

ok
signal

B Tr
Cc
કલેકટર બાજુ ના ઇન છે ડેથી સીગનલ જતો નથી. માત વોલટે જની Ve=ok
open
R b 2 Vb=ok

signal
રીતથી આ ફોલટ મળતો નથી.
Ie=ok E

not ok C e
Cc short-જયારે પણ Cc શોટવ થાય છે . તો Cc ના ં આઉટ છે ડે કયા R e
_Vs

પકારનો જોડાણ છે . તે જોવ ુ ં પડે છે .એટલે કે તયાથ

ં ી ફોલટ શોધતા આ CcOPEN
+Vs

R c C c
Ic=no

ં ી આવતો વીજ પરુવઠો Cc મા ં થઇને

સટેજમા ં અવાય છે .Rc માથ short
Ib=ok

ok

R b1
Vc=no ok
આગળના ં િવભાગને મળશે, જો તયાન
ં ા ટાજ
ં સટર માટે ફોરવડવ સપલાય this
C b
C

B stage
ાૉતરીકે હોય તો તે સટે જમા ં નકુસાન થયેલ હોય Tr,Rc, Re, PS Tr
will
Ve=no ok
decide
( power supply )ને નકુસાન થવાનો ભય હોય છે . જો તેના માટે
R b 2 Vb=ok
E

C e result
રીવસવસપલાય થતો હોય તો તેને બધ
ં કરી દે છે .Cc બે િવભાગ
Ie=no

R e
ok

_Vs

CcSHORT
 ં સટરને કોઇ નકુસાન થશે નિહ.
વચચેનો કોમન પાટવ છે . આ ટાજ
Rc ગરમ થઇ શકે છે .નકુસાન િવભાગના ં પાવર ઉપર આધાર રાખે છે .
Cb open -જયારે પણ Cb ઓપન થાય તો તેની બન
ં ે બાજુ ના ં કોઇ પણ

+Vs
R c

Ic=ok
િવભાગને કોઇ અસર થતી નથી, માત સીગનલની લેવડ દે વડ બધ
ં થાય છે .

Ib=ok
R b1 C c
Vc=ok
માટે Cb ના બેજ બાજુ ના ં છે ડેથી આપેલો સીગનલ બરોબર જશે, પરં ત ુ Cb નાં C b
open

C
B Tr
ઇન છે ડેથી આપેલ સીગનલ આગળ જશે નિહં.આ ફોલટ પણ માત વોલટે જ In out Ve=ok

R b 2 Vb=ok
signal
દારા મળશે નિહ. સીગનલ દારા રીપેરીગની રીતની મદદ પણ લેવી પડે છે .

E
not ok C e

Ie=ok
signal R e
ok

_Vs
CbOPEN
Cb short- જયારે પણ Cb શોટવ થાય તો Cb ના ં બન
ં ે બાજુ ના ં િવભાગોમા ં

short cb
+Vs

current
R c

Ib=no ok

Ic=no ok
વોલટેજ અને અને કરં ટ કોઇ પણ નોમવલ રહત
ે ા નથી.Cb ના ં ઇન છે ડેના ં
C c
ં ી Cb મા ં થઇને શ ુ ં આવે છે ? તેના પર રીજલટ આધાર રાખશે.
િવભાગમાથ this
R b1

C
stage Vc=no ok
જો તયાથ ં સટરને નકુસાન થાય.
ં ી ફોરવડવ સપલાય આવે છે તો આ ટાજ will
B Tr

Vb=no ok
Ve=no ok
decide
હાઇ પાવર સિકિટ હોય તો Tr,Rc, Re, PS( power supply )ને નકુસાન થવાનો short
result

E
C b C e
ભય હોય છે . જો રીવસવ સપલાય આવતો હોય તો આ ટાજ
ં સટર બધ
ં થાય અને

Ie=ok
R b2
R e
વોલટેજ Rb1 ઓપન જવા ં બતાવે.અને Rb1 બરાબર હોય. _Vs
Cb SHORT
Ce open- જયારે પણ Ce ઓપન થાય તો વોલટેજ અને કરં ટમા ં કોઇ ફેરફાર
થતો નથી. પરં ત ુ સીગનલને Re માથ
ં ી જવ ુ ં પડે છે . તેથી સીગનલને નેગેટીવ

+Vs
R c
િફડબેક મળે છે . અને તે નબળો પડે છે . માટે આ ફોલટ પણ વોલટે જ માપવાથી

Ic=ok
Ib=ok
R b1 C c
મળશે નિહ. સીગનલ આપીને જોવ ુ ં પડશે.અથવા જ િવભાગમા ં સીગનલ વીક Vc=ok
C b

C
પડતો હોય તે િવભાગના ં Cb, Cc અને Ce બદલીને જોવા ં અથવા એજ માપનો B Tr signal
Ve=ok ok
સારો કેપેસીટર જુ ના કે પેસીટરની પેરેલલમા ં લગાવીને ચેક કરવુ ં. ટે કિનશયન
R b 2 Vb=ok

signal
E

weak
ુ વથી
એટલા માટે કેપેસીટર બદલી નાખતા હોય છે . તેમને પાછલા અનભ
Ie=ok

R e C e
ખબર હોય છે કે કઇ ફોલટ માટે કયો કે પેસીટર વીક થાય છે . નવા ટે કિનશયનને open
_Vs
CeOPEN
ુ વ નથી.
થોડી વાર લાગે. કેમકે તેની પાસે પાછલો અનભ
( થમવલ િફડ બેક- સેમીકંડકટર સાધનોમા ં 1 િડગી સેલસીયસ વધારા માટે 10% કરં ટમા ં વધારો થાય છે . અને કરં ટ વધતાં
ટાજસટર ગરમ થાય છે , અને ગરમ થવાથી કરં ટ વધે છે . આ રીતે બન
ં ે એક બીજને વધારે છે . અને ટાજ
ં સટર ઉડી જય છે .
માટે આઇસી ટાજ
ં સટર ડાયોડને ઠંડા રાખવા ં પડે છે .)

Ce short – Ce એમીટરમાથ
ં ી આવતા સીગનલ માટે બાયપાસ આપે છે . +Vs
R c
Ic=hi

ં ી જવ ુ ં પડે છે . તેથી કરં ટ ઉપર કંટોલ રહ ે છે . અને

અને ડીસીને Re માથ
Ib=hi

R b1 C c
સીગનલ Re માથ
ં ી જતો નથી માટે તેને નેગેટીવ િફડબેક મળતો નથી. C b
Vc=lo
C

B
અને તે સામાનય એમપલીિફકે શન મેળવે છે .જયારે Ce શોટવ થાય છે ,તો Tr signal
Ve=lo ok
Vb=lo

એમીટરમાથ
ં ી આવતો કરં ટ Ce મા ં થઇને સીધો ગાઉડ થાય છે .Re ની લીમીટ
E

Ie=hi

કરં ટને કંટોલ કરી શકતી નથી. માટે ટાજ

ં સટરની બધી કરં ટમા ં વધારો થાય છે . C e
R b2

R e SHORT
તેથી દરે ક રજસટેસમા ં રોકાતા વોલટે જ વધે છે અને મળતા વોલટે જ ઘટે છે . _Vs
CeSHORT
માટે Vc, Vb અને Ve તણે વોલટે જ લો થઇ જય છે .ટાજસટરમાથ
ં ી વધારાનો
કરં ટ પસાર થવાથી ટાજ
ં સટર ગરમ થાય અને થમલ
વ િફડબેકના લીધે,ટાજ
ં સટર
ઉડી જય છે .પછીથી Rc, Re અને power supply ને નકુશાન થાય છે .માટે આ
ફોલટમા ં સિકિટ વધ ુ ચાલ ુ રાખી શકાય નિહ.
ટાજસટરના ં ફોલટસ - ટાજ ુ ય 5 ફોલટ થાય છે .
ં સટરમા ં મખ R c
+Vs

Ic=0
ટા ંજસટર બેજથ ી એ મીટ ર ડા યોડ ઓપ ન - જો ટાજ
ં સટરની બેજથી એમીટર વચચે

Ib=0
R b1 C c
Vc=hi
બનતી ડાયોડ ઓપન થાય તો બેજ એમીટર કરં ટ બધ
ં થાય છે . અને તેના લીધે C b

C
Tr
B signal
કલેકટરથી એમીટર વચચેનો કરં ટ પણ બધ
ં થાય છે . તેથી Vb Vc હાઇ થઇ જય છે . ok

Vb=hi
Ve=0
BtoE

no signal
અને Ve શનુય થઇ જય છે .કલેકટરથી આગળના ં િવભાગનો રસતો ચાલ ુ છે . માટે

E
open

Ie=0
R b2
કલેકટરથી સીગનલ જશે. બેજથી જશે નિહ. બીજો કોઇ નકુસાન થતો નથી. R e
C e
_Vs
BtoE OPEN

R c

+Vs
Ic=0
ટા જસટર બેજથ ી એ મીટ ર ડા યોડ શો ટવ - ટાજ
ં સટરના ં બેજ એમીટર વચચેનો ડાયોડ

Ib=ok
R b1 C c
Vc=hi
શોટવ થાય તો બેજ માટે આવેલ કરં ટ શોટવ થયેલ ડાયોડમાથ
ં ી કામ કયાવ વગર C b

C
B Tr signal
પસાર થઇ જય છે , તેથી કલેકટર કરં ટ પસાર થતો નથી. બેજ કરં ટ સામાનય લાગે Ve=lo ok

Vb=lo
b to e short
પરં ત ુ કલેકટર કરં ટ પસાર થતો નથી. માટે Vc હાઇ મલે છે , બેજ આશરે નોમવળ લાગે,

no signal

E
Ie=lo
R b2
પરં ત ુ એમીટર ઉપર વોલટે જ નોમળ
વ કરતા લો મળે .બીજો કોઇ નકુસાન થતો નથી. R e C e
_Vs
BtoE short

ટા ંજસટર બેજથ ી કલ ે કટર ડા યોડ ઓપ ન -ટાજ

ં સટરના બેજ કલેકટર વચચે +Vs
R c

Ic=0
બનતો ડાયોડ ઓપન થાય તો બેજ એમીટર કરં ટ પસાર થાય છે . પરં ત ુ કલેકટર

Ib=ok
R b1 C c
Vc=hi
કરં ટ પસાર થતો નથી. માટે Vc hi થાય છે .Vb Ve આશરે સામાનય મળે છે . કે મકે C b

C
Tr
B signal
કલેકટર કરં ટ ઉમેરાતો નથી.કલેકટરથી આપેલો સીગનલ જય છે . બેજ થી સીગનલ ok
Ve=lo

Vb=ok
BtoC
જતો નથી. બીજો કોઇ નકુસાન થતો નથી.

E
no signal

open
Ie=lo
R b2

R e
ટા ંજસટર બેજથ ી કલ ે કટર ડા યોડ શોટ વ - જો ટાજસટરનો બેજથી R c C e
Ib=no ok

+Vs
Ic=hi

_Vs
કલેકટર વચચેનો ડાયોડ શોટવ થાય તો હાઇ પાવર સિકિટમાં R b1 C c BtoC OPEN
Vc=no ok
C b
C

નકુસાન થાય છે . વોલટે જ માપવાનો સમય મળતો નથી. B Tr signal

R b 2 Vb=no ok

પરં ત ુ લો પાવર સિકિટસમા ં વોલટે જ Vc=Ve મળે, Rc Re અને Ve=no ok no ok

ctob short

પાવર સપલાયને નકુસાન થવાનો ભય .કલેકટર અને એમીટરના

Ie=hi

ુ વધી જય છે .
કરં ટ ખબ R e C e
R c
Ib=no ok

+Vs

_Vs
Ic=hi

CtoB short R b1 C c
ટા ંજસટર કલેક ટરથ ી એમ ીટર શો ટવ - ટાજ
ં સટરના કલેકટર અને Vc=no ok
C b
C

એમીટર વચચે કોઇ સીધો સમબધ

ં નથી હોતો તો પણ તે શોટવ B Tr signal
R b 2 Vb=no ok

Ve=no ok no ok
થાય છે . આ ફોલટમા ં પણ હાઇ પાવરમા ં Rc Re અને પાવર
c to e
short

સપલાયને નકુસાન થવાનો ભય રહ ે છે .વોલટે જ માપવાનો સમય મળતો નથી.

Ie=hi

R e C e
લો પાવર સિકિટસમા ં વોલટે જ મપાય છે . Vc,Vb,Ve સરખા મળશે, Rc Re ગરમ થાય.
_Vs
CtoEshort
ટાજ
ં સટર દારા બનતી સિકિટમા ં વોલટે જ માપીને ફોલટ શોધવાની રીત આપણે જોઇ.

આઇસી એમ પલ ીફાયરમા ં વ ોલટ ેજ દારા ફ ોલટ શોધ વાન ી રીત - દુ નીયાની કોઇપણ એમપલીફાયર આઇસી હોય
તો તેની અદર ઓપરે શનલ એમપલીફાયર સિકિટ હોય છે .માટે લીનીયર એમપલીફાયર આઇસી સિકિટમા ં ફોલટ શોધતા પહલ
ે ા
તેનો કાયવ સમજ લેવ ુ પડે , માટે પહલ
ે ા ઓપરે શનલ એમપલીફાયર સિકિટ લઇશુ-ં
ઓપર ેશન લ એ મપલી ફાય ર -આપેલ િચતમા ં બે ટાજ
ં સટર Q1,Q2 એમીટરથી એમીટર જોડાય છે .આ સિકિટમા ં આપેલ
R1=R4 , R2=R3, R5=R6 , R7 બને ટાજ
ં સટર માટે કોમન છે . Q1=Q2 છે . બને બાજુ સરખા હોવાથી , બને ટાજ
ં સટરના બેજ
એમીટર અને કલેકટરના ં કરં ટ સરખા પસાર થશે. માટે તેમના બેજ કલેકટર અને એમીટરપર મળતા વોલટે પણ સરખા હશે. જો
Q1 અને Q2 ના ં કલેકટરપર એકબીજની સરખામણીમા ં આઉટપટુ ઉપર વોલટે જ માપવામા ં આવે તો વોલટે જનો તફાવત શનુય
આવશે. એટલે કે આઉટપટુ શનુય મળશે.
VC C
જો આ સિકિટને ધયાનથી જોવામા ં આવે તો તેને બે બેજના ં બે ઇનપટુ છે .
અને બે કલેકટરના ં બે આઉટપટુ છે . જો I બાજુ ના ં ઇનપટુને િફકસ વોલટે જ
r2 r3
ઉપર (રે ફરે સ વોલટે જ) રાખવામા ં આવે અને ni બાજુ ના ઇનપટુ બેજ ઉપર r1 Q 1 Q 2 r4
o/p
ni I
ં ા ં આવે તો આઉટપટુ ઉપર ઉધો થયા વગર તેવો જ સીગનલ
સીગનલ આપવામ i/p i/p
એમપલીફાય થઇને મળે છે .માટે આ ni છે ડાને નોનઇનવટીગ ઇનપટુ કહવ
ે ાય r5 r6
છે . તેને (+) સજ
ં ા દારા પણ બતાવવામા ં આવે છે . એજ રીતે જો ni છે ડાને r7
િફકસ વોલટેજ ઉપર (રે ફરે સ વોલટે જ)રાખવામા ં આવે અને I છે ડા ઉપર સીગનલ
આપવામ
ં ા ં આવે તો આપેલ સીગનલ કરતા ઉધો થયેલ સીગનલ એમપલીફાય Differential
OPERATIONAL AMPLIFIER
થઇને આઉટપટુ ઉપર મળશે.માટે આ I છે ડાને ઇનવિટિગ ઇનપટુ કહવ
ે ામા ં
આવે છે . તેને (-) સજ
ં ા દારા પણ બતાવવામા ં આવે છે . આ સિકિટ િતકોણના ં સકંેત દારા બતાવવામા ં આવે છે . આઇસીની જ
કામની પીનો હોય તે પીનો િતકોણની ચારે તરફ બતાવવામા ં આવે છે . આ ઓપરે શનલ એમપલીપાયર સાદા એક આઉટપટુ
વાળો પણ હોઇ શકે છે .તેને સીગલ એનડેડ ઓપરે શનલ એમપલીફાયર પણ કહવ
ે ાય છે . આ ઓપરે શનલ એમપલીફાયર
દુ નીયાની કોઇપણ ઇલેકટોનીક મશીનમા ં કોઇપણ સખંયામા ં આવી શકે છે .તે સીગનલને એમપલીફાય કરે છે . તે બે સીગનલને
સરખાવે છે . માટે કોઇ પણ જગયા બે વોલટે જ અથવા સીગનલ સરખાવવાની જરરત પડે છે , તો ઓપરે શનલ એમપલીફાયરની
જરરત પડે છે . એલસીડી ટીવીમા ં LVDS સીગનલ બનાવવા માટે ખાસ differential operational amplifier ની જરરત પડે
છે .જયા ં પણ સિકિટ ડાયગામમા ં િતકોણ દોરે લ હોય તે ઓપરે શનલ એમપલીફાયર છે .આ ઓપરે શનલ એમપલીફાયર એનાલોગ
અને િડજટલ બને પકારની સિકિસમા ં સીગનલ એમપલીફાય કરવા અને બીજ ઘણા ં બધા ં કાયો કરવામાટે વપરાય છે . તેનો
કાયવ વધ ુ ઉડાણમા ં સમજવા પયતન કરીયે. સિકિટનીબને બાજુ સરખી હોવાથી આઉટપટુ ઉપર બને છે ડા વચચે વોલટે જનો
તફાવત શનુય મળશે.I છે ડાને િસથર રાખીને (રે ફરે સ વોલટે જ ઉપર) ni છે ડા ઉપર સીગનલ આપવાથી તેના લીધે Q1 ની બેજ
કરં ટમા ં ફેરફાર થશે. જો Q1 ની બેજ ઉપર + સીગનલ આવે તો તેનો બેજ કરં ટ વધવાથી તેનો કલેકટર એમીટર કરં ટ
વધશે.આ કરં ટ R7 માથ
ં ી કોમન રાસતેથી પસાર થતો હોવાથી તેનો પમાણ Q2 ના ં કલેકટર એમીટર કરં ટ કરતા વધારે
હોવાથી , Q1 નો કરં ટ Q2 ના ં કરં ટને પાછો ધકે લશે.તેથી બને ટાજ
ં સટરમા ં કલેકટર કરં ટમા ં ફેરફાર થવાથી બને કલેકટર ઉપર
વોલટેજ બદલાશે. Q1 નો કલેકટર કરં ટ વધવાથી તેના કલેકટર રજસટે સમા ં રોકાતા વોલટે જ વધશે માટે તેની કલેકટર ઉપર
વોલટેજ ઘટશે. એજ વખત Q2 ની કલેકટર કરં ટ પાછી ધકે લાવાથી , કલેકટર કરં ટ ઘટશે. તેથી તેના આરસીમા ં રોકાતા વોલટેજ
ઘટશે, અને કલેકટરને મળતા વોલટે જ વધશે. આ Q1, Q2 ની કલેકટર ઉપર થયેલ વોલટે જનો ફેરફાર સરખો અને અપોજટ
ફેજમા ં હોવાથી , ડબલ એમપલીફીકે શન મલે છે . એજ રીતે Q1 ની બેજ ઉપર - સીગનલ આપવામ
ં ા ં આવે તો Q1 ની બેજને
રીવસવ સીગનલ આવવાથી Q1 નો બેજ કરં ટ ધટશે , તેથી તેનો કલેકટર એમીટર કરં ટ પણ ઘટશે, તેથી Q1 ના ં આરસીમાં
રોકાતા વોલટેજ ઘટશે , તેથી તેની કલેકટર ઉપર પહોચતા વોલટે જ વધશે. એજ વખતે R7 માથ
ં ી Q1 નો કરં ટ ઘટવાથી Q2 નો
કરં ટ વધશે,Q2 નો કલેકટર કરં ટ વધવાથી તેના આરસીમા ં રોકાતા વોલટે જ વધશે , માટે તેની કલેકટર ઉપર વોલટે જ ઘટશે.
આ રીતે પહલ
ે ા કરતા રીવસવ એકશન મળશે . અને સીગનલ એમપલીફાય થશે.આ રીતે નોન ઇનવિટિગ મોડમા ં ઓપરે શનલ
એમપલીફાયર કામ કરશેએટલે કે જવો સીગનલ Q1 ની બેજ ઉપર આપીશ ુ ં તેવો જ સીગનલ Q2 ની કલેકટર અને અપોજટ
સીગનલ Q1 ની કલેકટર ઉપરથી મલશે. જો Q2 ની કલેકટરનો સીગનલ લેવામા ં આવે તો તે નોન ઇન વટીગ સીગ લ એનડ ે ડ
મોડમા ં કામ કરે છે . જો Q1, Q2 બનેની કલેકટરના ં આઉટપટુ વાપરવામા ં આવે તો આઉટપટુ િડફરે સીયલ પકારનો છે . જરરત
પમાણે બધા ં મોડ વાપરવામા ં આવે છે .
ઇન વિટિ ગ મ ોડ - જો ni છે ડા ઉપર વોલટે જ િફકસ રાખીને I છે ડા ઉપર સીગનલ આપવામ
ં ા ં આવે તો Q2 ની કલેકટર ઉપરથી
ઇનવટે ડ સીગનલ મળશે, અને Q1 ની કલેકટર ઉપર નોન ઇનવટે ડ સીગનલ મળશે. સીગલ એનડેડ મોડમા ં Q2 ની કલેકટરનો
આઉટપટુ તરીકે સમજવી જોઇયે , માટે ઇનવટે ડ સીગનલ મળશે.જો I છે ડા ઉપર સીગનલ આપતા સીગનલનો + ફેજ આવવાથી
Q2 ની બેજ કરં ટ વધશે. તેથી તેની કલેકટર એમીટર કરં ટ વધશે. તેના આરસીમા ં રોકાતા વોલટે જ વધશે , માટે તેના કલેકટર
ઉપર વોલટેજ ઘટશે. એજ રીતે બીજ ટાજ
ં સટરમા ં આનાથી િવરધ પિકયા થશે ,
અને Q1 ની કલેકટર ઉપર વોલટે જ વધશે, આઉટપટુ મળશે.જો Q2 ની બેજને - +vsstby
bs
સીગનલ આપવામ
ં ા ં આવેતો ,Q2 ની બેજ કરં ટ ઘટશે , તેનો કલેકટર એમીટર કરં ટ ni i/p +
i i/p o/p
ઘટશે. R7 માથ
ં ી તેનો કરં ટ ઘટવાથી, Q1 નો કરં ટ વધશે, તેથી Q1 ની કલેકટર ઉપર mute
-

evc fb
વોલટેજ ધટશે અને Q2 ની કલેકટર ઉપર વોલટે જ વધશે. આ રીતે એમપલીફાય થઇને

fil
_vs
સીગનલ િવરધ ફેજમા ં બાહર પડશે. માટે તેને ઇનવિટિગ મોડ કહવ
ે ાય છે . Differential
OPERATIONAL AMPLIFIER
ુ ીટ તરીકે પણ વપરાય છે , અને ઘણી બધી સગવડ
ઓપરે શનલ એમપલીફાયર સીગલ યન SYMBOL & main PINS
ુ ો
સાથે પણ હોય છે .જનરલ સગવડો સાથેની ઓપરે શનલ એમપલીફાયર આઇસીનો નમન
VCC= +VS ps
અિહયા ં લીધેલ છે . તેની ઇનપટુ અને આઉટપટુ પીનો ni i/p, i i/p, o/p પીનો અને +Vs GND= -VS ps
o/p= differential out put
_Vs પીનોના કાયવ આપણે ઉપર જોય ુ ં તે સીવાયની પીનોના કાયવ આપણે જોઇયે. bs= boot strap
i/p= input
fil (filter) પીન આ પીન આઇસીમાથ
ં ી િફલટર માટે કાઢવામા ં આવે છે .િફલટર એટલે ni= non-inverting
i= inverting
આઇસીની અદરની પાવર લાઇન માટે જરરી િડકપલીગ િફલટર કે પેસીટર બાહરથી
fil- filter
લગાવવા માટે પીન છે . એક િવભાગના ં ફેરફારોને બીજ િવભાગમા ં જતા રોકવા માટે evc- electronic audio
volume control
લગાવવામા ં આવે છે .આ પીનથી કે પેસીટર ગાઉડ કરાતો હોય છે . fb- feed back
stby- power stand-by
Fb (feed back)pin - આ પીન આઇસીમા ં જો જરરત હોય તો િફડબેક આપવા માટે MUTE- work pause
પીન બાહર કાઢેલ છે .મોટા ભાગે એમપલીફાયર સિકિટમા ં આ પીન નેગેટીવ િફડબેક માટે હોય છે . પરં ત ુ ઓસીલેટર તરીકે કામ
કરતી આઇસીમા ં આ િફડબેકની પીન પોજટીવ િફડબેક માટે હોય છે .આઉટપટુ ઉપરથી આ પીન ઉપર આરસી નેટવકવ દારા
સીગનલ આપવામ
ં ા ં આવે છે . જો ઉપયોગમા ં ના લીધેલ હોય તો આ પીનને કે પેસીટર દારા ગાઉડ સાથે જોડવામા ં આવે છે .
Bs ( boot strap pin) – બટુ સટે પ પીન - આ પીન ઉપર આઉટપટુ પીન ઉપરથી કે પેસીટર લાગતો હોય છે . આ કે પેસીટર
ં સટરને જોઇતા હાઇ બેજ વોલટે જ પરુા પાડે છે . લો સાઇડનો ટાજ
આઇસીની ા્ાંદર લાગેલ હાઇ સાઇડના ટાજ ં સટર કંડકટીગ
થાય તયારે આ બટુ સટે પ કે પેસીટર સપલાય જટલા વોલટે જ ઉપર ચાજ થાય છે , અને જયારે હાઇ સાઇડનો ટાજ
ં સટર કંડકટ
કરવાનો હોય તો તે િડસચાજ થઇને જોઇતા હાઇ વોલટે જ આપે છે .આ રીતે બન
ં ે ટાજ
ં સટર એક સરખો કામ કરે છે .તેથી
સીગનલની સાયકલના ં બન
ં ે ભાગ એક સરખો એમપલીિફકે શન મેળવે છે .
Stby (stand by pin) આ પીન આઇસીની સપલાય પીન ઉપર પાવર આપેલ હોય તો પણ આઇસીને પાવર વાપરવા ં ના દે .
ં રહ ે છે . જયારે સટે ડબાય પીન કહ ે તો જ આઇસી ચાલ ુ થાય છે . આ પીન કોઇ સવીચ સાથે જોડી શકાય
એટલે કે આઇસી બધ
છે . સીપીય ુ સાથે જોડી શકાય છે . જયારે સીપીય ુ કહ ે છે , તયારે આઇસી ચાલ ુ થાય છે . એટલેકે રીમોટ દારા આ પીન કંટોલ
ુ આઇસી આ પીન ઉપર પોજટીવ વોલટે જ (5 વોલટ)
કરવામા ં આવે છે . આ પીનની લોજક કાયમ યાદ રાખવી પડે છે , અમક
આપવાથી આઇસી ચાલ ુ થાય છે . જયારે અમક
ુ આઇસીને પોજટીવ વોલટે જ આપવાથી આઇસી બધ
ં થાય છે .આ પીનમા ં જ
સોફટ સટાટવ પણ ઉમેરેલ ુ પણ હોય છે . સિકિટ િધમેથી ઉપડે છે .જટકો આવતો નથી.
Mute EVC મયટુ અને ઇવીસી પીન હાલમા ં આ બે પીનો એક જ પીનમા ં આવે છે . આઇસીના સીગનલને આગળ જતો રોકવા
ુ કંટોલ) તરીકે નો કાયવ પણ આ પીન સાથે ઉમેરવામાં
માટે આ પીન હોય છે , સાઉડ સિકિટસમા ં ઇવીસી( ઇલેકટોનીક વોલયમ
આવે છે . બીજ ફંકશનની આઇસીમા ં આ પીનો પોજ (Pause) અને ગેઇન (gain control) તરીકે કામ કરે છે . આ પીનોને પણ
સીપીય ુ સાથે જોડવામા ં આવે છે . આ પીનોની લોજક પણ યાદ રાખવી પડે છે . કોઇ એકટીવ હાઇ હોય છે , અને કોઇ એકટીવ
લો હોય છે . આઇસી સિકિટમાવ
ં ોલટે જ દારા ફોલટ શોધવા માટે આપણી પાસે નોમવળ વોલટે જ હોવા જોઇયે. કંપનીના ં સિકિટ
ડાયગામમા ં લખેલ હોય છે . અથવા વિકિગ કંિડશનમા ં હોય તયારે તમારે માપીને વોલટે જ લખી લેવાના. બીજ વખત એજ ટીવી
ુ ાનો ચાટવ આપેલ છે .આ નમન
આવશે તો કોઇ પોબલમ નિહ થાય . આઇસીના ં વોલટે જ માપીને લખવા માટે નમન ુ ા પમાણે
ચોપડામા ં ટાજ
ં સટરના વોલટે જની સાથે જ આઇસીનો ચાટવ બનાવીને તેના વોલટે જ પણ લખી રાખવાં. આ બધાન
ં ી સાથે તમે
ુ વ તરીકે મદદ કરશે
રીપેરીગ કરે લ ફોલટને લગતી િવગતો પણ નોધી શકાય છે .ભિવષયમા ં કામ આવે છે .પાછલા અનભ
આઇસી સટેડ બાય અથવા મયટુમા ં નથી તે ચકાસવા આ પીનો ઉપર વોલટે જ માપીને તેમની લોજક પમાણે ઓકે હોય તો
સીગલ એનડેડ એમપલીપાયર માટે સપલાયના ં વોલટે જ કરતા અડધા વોલટે જઆઇસીની
IC PINS NORMAL VOLTAGE
આઉટપટુ પીન ઉપર મળવા જોઇયે.જો મળે તો પાવરની દૃષટીથી અને બાયસીગની
IC Number-------
દૃષટીથી આઇસી સારી છે . જો Vs/2 વોલટે જ ના મળે તો પાવરની અને બાયસીગની model used----
section used---
દૃષટીથી ફોલટ છે . પીનો ઉપરના ં વોલટે જ ચેક કરવા ં આઉટ પીન હોય તો તેના વોલટે જ company of IC----
આઇસીની અદરથી આવી રહા છે . તે ખોટા હોય તો તેના કારણનો િવચાર કરીને
તે પમાણે તપાસ કરવી. બાહરથી આવતા વોલટે જ પણ ચેક કરવા ં ,ઇનપટુ છે ડા આઇ અને pin # pin voltage

એનઆઇ ઉપર વોલટે જનો તફાવત ખાસ ધયાનમા ં લેવ ુ ં. બધ ુ ં ઓકે હોય તો આઇસી 1
બદલવી, િડજટલ આઇસી આવી રીતે ચેક કરી શકાય નિહ. તેમને લોજક પમાણે ટે સટ
2
કરવી પડે છે . તેમના લોજક ટે બલ હોય છે . તે પમાણે ફંકશન મળવ ુ ં જ જોઇયે.
3
આઇસી ખાસ કામ માટે બનેલી હોય છે . તો તેનો ટે સટીગ પણ ખાસ રીતે થાય ,
માટે દરે ક િવભાગમા ં આઇસીની એપલીકે શન પમાણે ફોલટ શોધવાની રીતની ચચાવ 4

ુ કોમન રીત ધયાનમા ં રાખવી.

કરીશું.આ મળ 5
મોસફ ે ટ ટાજસટ રના ં ત ણ વ ોલ ટેજ માપીન ે ખ ામી શોધ વાન ી રીત - મોસફેટ nx
(મેટલ ઓકસાઇડ સેમીકંડકટર િફલડ ઇફેકટ ટાજ
ં સટર)MOSFET(metal oxide
semiconductor field effect transistor) બાયપોલર ટાજ ુ જડપથી
ં સટર(NPN,PNP)ને ખબ
ુ નો એક ખબ
રીપલેસ કરી રહો છે . આજના ં િડજટલ યગ ુ ખબ
ુ અગતયનો પાટવ છે . આજની
conducting region
દરે ક મશીનનો મોસટ ઇમપોરટે નટ હાડવવેર ભાગ છે . મોસફેટની સાથે સોફટવેરની ઇમપોરટે સ 10V

આવે છે . મોસફેટ સમજવા માટે આપણે પહલ

ે ા ફેટ(FET field effect transistor)જોઇયે.આ
N -filament
ટાજ
ં સટરની રચનામા ં એક એન પકારનો સેમીકંડકટર લઇને તેની એક સપાટી ઉપર 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
S ---------------------- D
reverse bias
ં ી એક છે ડો કાઢવાન ુ ં અને એન પકારના સેમીકંડકટરના
પી સેમીકંડકટર િવકસાવીને પી માથ
િફલામેટની લબ
ં ાઇમા ં આવેલી બે સપાટી ઉપર મેટલ પોલીશ કરીને બે છે ડા કાઢેલ છે . P-semiconductor
forward

G
bias

આ બે છે ડામાથ
ં ી એક છે ડો ડેઇનઅને બીજો સોસવ છે ડો કહવ
ે ાય , જયારે પી િવસતારમાથ
ં ી - + deplation layer
bad cond
કાઢેલ ગેટ છે ડો છે . િચતમા ં બતાવયા પમાણે આ ફેટને બાયસીગ આપવાથી ડેઇનથી સોસવ 1 V
FET
વચચેના િફલામેટમા ં એકસમાન વોલટે જની વહચ
ે ણી થાય છે ,સોસવ ઉપર 0 વોલટ અને ડેઇન
D-Drain=collector
ુ ી પહોચતા ં 10 વોલટ પરૂા થાય છે .સોસવ બાજુ 0 વોલટ હોવાથી અને ગેટ ઉપર એક વોલટ
સધ S-source=emitter
હોવાથી ગેટથી સોસવ વચચેનોજકંશન ફોરવડવ બાયસ થાય છે . એટલા ભાગમા ં ગેટતી સોસવ G-gate=base
વચચે ફોરવડવ કરં ટ પસાર થાય છે .પરં ત ુ જમ આપણે ડેઇન બાજુ જઇયે તેમ એન ચેનલના
વોલટેજ પોજટીવ અને પી સપાટીના ં વોલટે જ નેગેડીવ થાય છે . ડેઇન છે ડે પહોચતા ં જકંશન 9 વોલટથી રીવસવ થાય છે . માટે
એન િફલામેટની અદર રીવસવ બાયસના ં લીધે એક િડપલેશન વાળો િવસતાર (કે રીયર વગરનો િવસતાર) બને છે . જ કરં ટ પસાર
કરવામા ં અવરોધ કરે છે . તેથી િફલામેટમાથ
ં ી ગેટ વોલટે જ 0 હતા તે વખત કરતા ઓછી કરં ટ પસાર થાય છે , કે મકે કંડકશન
િવસતાર ઓછો થઇ ગયેલ છે .જો પી ગેટ ઉપર વોલટે જ નેગેટીવ કરવામા ં આવે તો કંડકશન રીજન ઘટશે અને ડેઇનથી સોસવ
કરં ટ પણ ઘટશે. જો આ ગેટને નેગેટીવ કરતા જઇયે તો એક વખત આવશે કે ડેઇનથી સોસવ વચચે કરં ટ શનુય થશે, આ
પરીસથીતી પીચ ઓફ કહવ
ે ાય છે . આ રીતે ગેટ વોલટે જની હાજરી માતથી ડેઇનથી સોસવ કરં ટ કંટોલ થાય છે , BJT ની જમ બેજ
કરં ટ પસાર કરવાથી કલેકટર એમીટર કરં ટ પસાર થાય છે .માટે આ ટાજ
ં સટરને િફલડ ઇફેકટ ટાજ
ં સટર FET કહવ
ે ાય છે . આ
ટાજ
ં સટર પછી મોસફેટ આવયાં.
મોસફેટ ઘણી જતના બની ગયેલ છે . આપણે હાલના લેવલ પમાણે મોસટ કોમન મોસફેટ લઇયે
મોસફેટ કરં ટ લઇ જતી ચેનલ ઉપરથી બે પકારના ં આવે છે . N-channel કરં ટ એન ચેનલમા ં થઇનેઇલેકટોનસ દારા જય તો તે
મોસફેટને N-channel MOSFET,અને P-channel માથ
ં ી હોલસ દારાકરં ટ જય તો પી ચેનલ મોસફેટ કહવ
ે ાય છે . એજ રીતે
ચેનલમાથ
ં ી પસાર થઇ રહલ
ે કરં ટ કંટોલ કરવા માટે કે રીયર વધારીને કરં ટ વધારવામા ં આવે તો ઇનહસ
ે મેટ મોસફેટ કહવ
ે ાય
છે . અને કેરાયર િડપલેટ કરીને (ઓછા કરીને) કરં ટ ઓછો કરવામા ં આવે તો િડપલેશન ટાઇપ મોસેફેટ કહવ
ે ાય છે .આ રીતે
બન ુ ય ચાર પકારના ં મોસફેટ મળશે.તેમનો
ં ેપકારમા ં બે પકાર એમ કુ ળ મખ
+on
વિકિગ એપલીકેશન અને ટે સટીગ અને વોલટે જ દારા ફોલટ શોધવાનો શીખીશુ ં. oxide layer 0off
S D
N channel Enhancement type MOSFET- G
પી પકારનો સેમીકંડકટર (સબસટે ટ પણ કહવ
ે ાયછે ) લઇને એક સપાટી ઉપર
N N
બે એન સેમીકંડકટરના પોઇનટ બનાવવામ ં આવે છે . આ બે એન પોઇનટવધ ુ પડતા N channel
induced electrons
ઇલેકટોનસ વાલા હોય છે . (હવ
ે ીલી ડોપડ- વધારે પડતી ભેળસેળ) જયારે આ બે
P-sem subst
પોઇનટની વચચે એક લો ડોપીગ વાળી એન સપાટી બનાવવામા ં આવે છે . N-channel mosfet
Enhancement type
આ બે પોઇનટને ડેઇન અને સોસવ કહવ
ે ાય છે . આ સપાટી ઉપર એક બેડ કંડકટર
ઓકસાઇડની સપાટી ચઢાવવામા ં આવે છે .તેની ઉપર મેટલ પલેટીગ કરીને ગેટ છે ડો D

કાઢવામા ં આવે છે .જયારે ડેઇન થી સોસવ વચચે સપલાય આપવામ

ં ા ં આવે છે , તયારે આ બે
d sub
G
છે ડાની વચચે લો ડોપીગ અને એક જકંશન રીવસવ થવાથી કરં ટ પસાર થતો નથી. જો g sub
S
ગેટ ઉપર નેગેટીવ વોલટે જ આપવામ
ં ા ં આવેતો ડેઇનથી સોસવ વચચે સહજ
ે પણ કરં ટ s N-channel MOSFET
igfet
n channel
પસાર થતો નથી. પણ જો આ ગેટ ઉપર પોજટીવ વોલટે જ આપવામ
ં ા ં આવે તો ગેટની પલેટ
D
અને ચેનલ વચચે બનતા કે પેસીટરમા ં કે પેસીટર એકશનથી વીજ સગ
ં હ થાય છે . અને G1 sub
ુ ીના ં િવસતારમા ં ફેલાઇ જય છે .
ચેનલમા ં નેગેટીવ ચાજ આવી જય છે . જ ડેઇનથી સોસવ સધ
G2 S
તેના લીધે ડેઇનથી સોસવ વચચે એક ઇલેકટોનસની ચેનલ ઉતપન થાય છે .જ ડેઇનથી સોસવ વચચે MOSFET DUAL
GATE/N-channel
કરં ટ પસાર કરે છે . મોસફેટ એન ચેનલની મદદથી કરં ટ પસાર કરે છે , તેમજ કે રીયર ઉમેરવામાં
આવે છે . માટે આ ટાજ
ં સટરને N channel mosfet Enhancement type કહવ
ે ામા ં આવે છે .આ ટાજ
ં સટર પોજટીવ સીગનલથી ઓન
થાય છે . અને નેગેટીવ સીગનલથી ઓફ થાય છે .કોઇ ટાજ
ં સટરમા ં ગેટ બે હોઇ શકે છે . બે જુ દા વોલટે જ દારા મોસફેટનો કરં ટ
કંટોલ કરવામા ં આવે છે . 0 on, to control
current apply
N-channel depletion type mosfet- ઇનહસ
ે મેટ ટાઇપ મોસફેટની જમ જ રચના oxide _ volt on gate
layer
હોય છે , માત મોસફેટનો ચેનલ વાળો િવસતાર એન િફલામેટ દારા લઇ લેવામા ં આવે છે . S D
G
એટલે કે આ િવસતાર પણ એન પકારનો ફલ કરં ટ લઇ જવા માટે બનેલો હોય છે . માટે

normally on tr
N
વ ે સપલાય આપતાની સાથે તેમની વચચે કરં ટ ચાલ ુ થઇ જય છે .
ડેઇન અને સોસન N
અને જયારે ગેટ ઉપર નેગેટીવ વોલટે જ આપવામ
ં ા ં આવે તો િફલામેટમા ં કે પેસીટર
N-type filament P-sem
એકશનથી પોજટીવ ચાજ આવી જય છે . અને ડેઇનથી સોસવ વચચેનો કરં ટ બધ
ં થાય છે . N-channel mosfet
Depletion type
કેમકે ઇલેકટોનસ કરં ટ લઇ જવા ં માટે ખાલી નથી. એટલે એણે કે રીયર પાસેથી જગયા
ખાલી કરાવીને કરં ટ કંટોલ કયો એટલે િડપલેશન ટાઇપમોસફેટ કહવ
ે ાય છે . oxide
layer _ on
P-channel enhancement type MOSFET- આ મોસફેટની રચના N-ચેનલ મોસફેટના +off
S Gate D
જવી જ છે .N ની જગયા P અને P ની જગયા N બનાવવાનાં. કામ કરવાની રીત પણ
N ચેનલ જવી જ છે .તયા ં ગેટ ઉપર પોજટીવ વોલટે જ આપવાથી એન ચેનલ બને છે ---------
d P +++++++++++++++ P
આ ટાજ
ં સટરમા ં ગેટ ઉપર નેગેટીવ વોલટે જ આપવાથી પી ચેનલ બને છે .
g sub
અને ડેઇનથી સોસવ વચચે કરં ટ પસાર થાય છે . ગેટ ઉપર નેગેટીવ આપવાથી s N-sem P induced
igfet channel
હોલસ મળતા નથી માટે કરં ટ પસાર થતો નથી. ટાજ
ં સટર ઓફ રહે છે . p channel P-channel mosfet
ુ કરે છે ,માટે
આ ટાજસટર પણ નેગેટીવ ગેટ વોલટે જ દારા પી ચેનલ ઇનડયસ Enhancement type
P-channel Enhancement type MOSFET કહવ
ે ાય છે .
D

d g1 d
g sub sub
G s g2 s
p channel double gate
igfet p channel
S

M O SF ET P channel
P- channel depletion type MOSFET- આ પકારના ં મોસફેટ
નોમવલી ઓન મોસફેટ પણ કહી શકાય છે .કે મકે પી િફલામેટમાં
oxide
layer -on
કેરીયર પહલ
ે ેથી હાજર છે . માટે સપલાય આપતાન
ં ી સાથે ડેઇનથી +off
Gate
S D
સોસવ વચચે કરં ટ ચાલ ુ થઇ જશે. જયારે પોજટીવ વોલટે જ ગેટ ઉપર આપવામ
ં ા ં આવે તો
---------
િફલામેટમા ં નેગેટીવ ચાજ આવવાથી ચેનલનો િવસતાર ઇલેકટોનસથી ભરાઇ જશે. હોલસ
P ++++++++++++++ P
િડપલેટ થશે અને મેજોરીટી કે રીયરની ગેરહાજરીના ં લીધે કરં ટ બધ
ં થશે. મોસફેટ બધ
ં થશે.
N-sem P filament
મોસફેટનો કાયવ જોયા પછી તેનાટે સટીગ માટે સપેશીયલ બનાવેલી સિકિટમા ં મોસફેટનો
ટેસટીગ સહલ
ે ાઇથી થઇ શકે છે . એન ચેનલ મોસફેટ હોય તો P-channel mosfet
6v + N ch Depletion type
6 વોલટ પોજટીવ અને પી ચેનલ હોય તો - 6 વોલટ લેમપના ઉપરના છે ડે - P ch
આપવા ં પડે છે . DSG છે ડા જોઇને સિકિટ પમાણે જોડવા ં LAM P

Sw1 ટુ વે સવીચ છે . જયારે s2 પેસ ઓન સવીચ છે .C ફાયરીગ

c h a rg e
કરવા માટે કેપેસીટર છે . Sw1 ને ચાજની િસથિતમા ં SW 1

fir e
રાખવાનો હોય છે .ચાજ થઇગયેલ કે પેસીટર જયારે ફાયર S2 G
d is c h a rg e D
પોજશનમા ં લઇ જવામ
ં ા ં આવશે, તો ગેટ આ ચાજ મેળવશે. C
S
M O SFET
જો મોસફેટ સારો હશેતો ચાલ ુ થશે અને લેમપ ઓન થશે.
ુ ી ચાજ ગેટ ઉપર રહશ
જયા ં સધ ુ ી મોસફેટ ચાલ ુ રહશ
ે ે તયા ં સધ ે ે.
M O S F E T te s tin g
માટે S2 પેસ કરવાથી ગેટ અને કે પેસીટરનો ચાજ િડસચાજ થશે, અને મોસફેટ ઓફ થઇ જશે.જો જુ દો ટે સટીગ બતાવે તો
મોસફેટમા ં ફોલટ છે .બજરમા ં આવતા ં મોસેફેટના પેકેજ- સરફેસ માઉટ પેકેજ અને લેગ (વાયર વાળા) પેકેજ જણકારી માટે
આપેલા છે .

8 પીન પેકેજમા ં એક પી ચેનલ મોસફેટછે .6 પીન પેકેજમા ં એક પી ચેનલ મોસફેટ છે . વાયર વાળો 3 છે ડાનો એક એન ચેનલ
મોસફેટ છે

8 છે ડાના ં પેકેજમા ં એક પી ચેનલ મોસફેટ ગેટથી સોસવ વચચે ESD માટે અને ડેઇનથી સોસવ વચચે િિિવહલીગ ડાયોડ છે .
બાહરની સિકિટમાથ
ં ી આવતી રીએકશન કરં ટથી મોસફેટને પોટે કશન આપે છે .વધારાની ડાયોડ સિકિટમા ં જરરત હોય તો કામમાં
લેવા માટે છે . 5 છે ડા વાળા પેકેજમા ં એક પી ચેનલ મોસફેટ અને એક ડાયોડ છે . ( મોસફેટ હડ ુ ડેલીકેટ પાટવ
ે લીગ- મોસફેટ ખબ
છે , તેનાથી બનતી આઇસી તેનાથી પણ વધારે ડેલીકેટ છે . જો ESD ઇલેકટોસટેટીક િડસચાજની સામે પોટેકશનના ં રાખેલ હોય
તો માત અડકવાથી જ આ ટાજ
ં સટર અને આઇસી ઉડી જય છે . માટે કોઇપણ આઇસી અને ટાજ ે ા પરુતી
ં સટરને અડતા પહલ
કાળજ લીધેલી હોવી જોઇયે. વકવશોપ ESD પોટેકશન વાળો હોવો જોઇયે. ગેટ છે ડાને અડયા વગર કામ કરી શકાતો હોય તો
બચાવ થાય છે .કામકરવાના ં ટેબલ ટેકનીશયનના ં હાથ બેલટ દારા અથીગ થયેલા હોવા જોઇયે.)

8 છે ડાના ં પેકેજમા ં બે મોસફેટ છે . એક પી ચેનલ અને બીજો એન ચેનલ (કોમપલીમેટરી પેયર તરીકે ઉપયોગી છે . 6 છે ડાનાં
પેકેજમા ં બે મોસફેટ છે . પી અને એન ચેનલના ં મોસફેટ એક જ પેકેજમા ં છે . આ પણ કોમપલીમેટરી પેયર માટે ઉપયોગી છે .

6 પીન વાળા પેકેજમા ં બે મોસફેટ એન ચેનલ વાળા સોસવ કોમન કરે લ છે , માટે જોઇનટ વિકિગમા ં વાપરવા ં હોય તો ખાસ
ઉપયોગી છે . જો અલગ વાપરવા હોય તો સોસવ છે ડાને ડાયરે કટ અથવ કરવ ુ ં પડશે. 8 છે ડાના ં પેકેજમા ં બે પી ચેનલ મોસફેટ છે .
ડેઇનની બે પીન કાઢેલ છે . હાફ બીજ એપલીકે શનમા ં ઉપયોગી છે .
મોસફ ે ટ સ વી ચી ગ સિકિટ મા ં - મોસફેટ સવીચ અને એમપલીફાયર બન
ં ે રીતે કામ કરે છે . એલસીડી ટીવીમા ં સિકિટ બોડવમાં
પાવર
+Vs
-Vs
R d
discharge diode
discharge diode
off R d
N - c h a n n e l m o s fe t
off

on off
D
P - c h a n n e l m o s fe t

on
off

on G D
S
on G
c h a rg e R g 1 S
c h a rg e R g 1
feed back
for control R s feed back
for control R s
_Vs
+Vs
N-channel mosfet as a Switch
P-channel mosfet as a Switch

કંટોલમાં, બેકલાઇટીગમાટે અને દરે ક સવીચીગ એપલીકે શનમા ં તો વપરાય છે , પરં ત ુ તેનો સૌથી વધારે ઉપયોગ એલસીડી
ટીએફટી પેનલમા ં થાય છે . પેનલમા ં જટલા પીકેલ હોય તેનાથી તણ ગણા ં (એક પીકેલમા ં તણ કલરના ં તણ ડાઇવર
ટાજ
ં સટર )ટાજ
ં સટર હોય છે .1024x768 પીકેલ હોય તો ટીએફટી પેનલમા ં 1024x768x3 મોસફેટ ડાઇવર તરીકે હોય છે . બીજ
કામના ં ટાજ
ં સટર અલગ હોય છે .માટે એલસીડી પેનલ સમજવી હોય તો પણ આ ટાજ
ં સટર સવીચ તરીકે શીખવો ફરજયાત
થઇ જય છે .િચતમા ં થયેલ જોડણ પરથી બન
ં ે ટાજસટરની વાયરીગ સમજ પડી જય તેમ છે . િચતમા ં ડેઇન ઉપર Rd રજસટે સ
બતાવેલ છે , તેની જગયા કોઇ પણ લોડ હોઇ શકે છે . એલઇડી, રીલે , કોઇ િવભાગ, કોયલ, ટાસ
ં ફોમવરની પાયમરી કોયલ, લેમપ
કોિા પણ જની અદર પાવર ચાલ ુ બધ
ં કરવાનો છે .ચાલ ુ બધ
ં ની જડપ અને ચાલ ુ અને બધ
ં ના સમયમા ં તફાવત કંટોલ કરીને
ે ામા ં આવે છે . ચાલ ુ બધ
Rd ને મળતો પાવર કંટોલ કરાય છે . તેને PWM કહવ ં માટે સીગનલ અને આ સીગનલનો PWM કંટોલ
મોસફેટની ગેટ સાથે જોડાતી સિકિટ (આઇસી)દારા કરવામા ં આવે છે . એન ચેનલ મોસફેટને ઓન થવા માટે યોગય પાવરફલ
પોજટીવ સીગનલ સાયકલ જોઇયે છે . જયારે પી ચેનલ મોસફેટનેઓન થવા માટે યોગય પાવરફલ નેગેટીવ સીગનલ સાયકલ
જોઇયે છે .યોગય સીગનલ આવતા ં મોસફેટ ચાલ ુ થાય છે . અને બધ
ં માટે નો સીગનલ આવતા ં મોસફેટ ઓફ થાય છે . સીગનલ
ં ી કરં ટ પસાર થાય છે . ગેટ ચાલ ુ કરવા માટે તેની અદરનો કે પેસીટર ચાજ થાય છે . જયારે ઓફ માટે નો
પમાણે Rd માથ
સીગનલ આવશે તો તે પહલ
ે ા કે પેસીટરને િડસચાજ કરશે પછી બધ
ં નો સીગનલ કામ કરી શકશે. માટે ડાયોડ લગાવવામાં
આવેલ છે , જ ગેટને જડપથી િડસચાજ કરે છે , અને બધ
ં મા ં થતી દે રીને ઓછી કરે છે . માત સવીચીગ કરવાનો હોય અને કોઇ
પોટેકશન અથવા કંટોલ કરવાનો નથી તો Rs લગાવવામા ં આવતો નથી. સોસવને સીધો અથવ કરવામા ં આવે છે . Rs ની સામે
રોકાતા વોલટેજ મોસફેટમાથ
ં ી પસાર થઇ રહલ
ે કરં ટની માિહતી તરીકે કંટોલ અને પોટે કશન સિકિટને આપવામ
ં ા ં આવે છે . આ
રજસટે સની સામે રોકાયેલ વોલટે જ એ પણ બતાવે છે કે સપ
ં ણ
ૂ વ સિકિટ તેને સોપેલ કામ કરી રહી છે . આ વોલટે જમા ં ફેરફારને
ુ ારા વધારા કરે છે .Rd ને જટલા વોલટે જ ઉપર કામ કરવાનો છે ,
કંટોલર એરર તરીકે જુ વે છે , અને તેના પમાણે સીગનલમા ં સધ
એટલા વોલટેજ +Vs ઉપર આપવાના હોય છે .બાયપોલર ટાજ
ં સટરની જમ જ આ મોસફેટના ં વોલટે જ માપીને ફોલટ શોધી શકાય
છે .ડેઇન =કલેકટર, સોસવ=એમીટર અને ગેટ બેજ લેવાના હોય છે બાકી બધ ુ ં સરખો છે .

D-Drain=collector S-source=emitter G-gate=base

+Vs

R d R d
C d
C d
R g1 R g1
N - c h a n n e l m o s fe t
D DP - c h a n n e l m o s fe t
C g C g
G signal G signal
S out S out

R g2 R s C s R g2 C s
signal R s
signal in
in
_Vs +Vs

N-channel mosfet as an amplifier P-channel mosfet as an amplifier

Enhancement type Enhancement type

મોસફ ે ટ એ મપલ ીફાયર તરીક ે -એમપલીફાયરનો કામ કરવા માટે મોસફેટને ગેટ ઉપર માત વોલટેજનો બાયસીગ જોઇયે છે
. તેને ગેટ કરં ટ જોઇતો જ નથી. તે માત ગેટ ઉપર યોગાય બાયસીગ માટે Rg1 ,Rg2 બાયસીગ િડવાઇડર તરીકે છે . બાયસીગ
એ રીતે કરવામા ં આવે ચે કે ડેઇનથી સોસવ વચચે પસાર થતો કરં ટ કટઓફ અને સેચરુેશન પોઇનટની વચચે સેટ થાય .તોજ
અનિડસટોટે ડ સીગનલ મળશે.( ગેટ વોલટેજ એટલા ઓછા કરવાના ં કે ડેઇ થી સોસવ વચચેનો કરં ટ બધ
ં થાય. તો તે વોલટેજ
કટઓફ વોલટેજ કહવ
ે ાય છે . અને જો ગેટ વોલટેજ એટલા વધારવામા ં આવે કે જનાથી ડેઇનથી સોસવ કરં ટ એટલો વધી જય કે
તેના પછી ગેટ વોલટેજ વધારવાથી ડેઇન થી સોસવ વચચેનો કરં ટ વધે નિહ. તે પોઇનટને સેચરુેશન કહવ
ે ાય છે .) યોગય
બાયસીગ મળતા મોસફેટ એમપલીફાયર તરીકે કામ કરવા માટે તૈયાર થાય છે . ગેટ ઉપર Cg દારા સીગનલ ગેટ ઉપર
આપવામ
ં ા ં આવે છે . સીગનલ પમાણે ગેટ વોલટે જ બદલાય છે , તેથી ડેઇનથી સોસવ વચચે કરં ટ બદલાય છે , તેથી Rd માથ
ં ી
પસાર થતો કરં ટ બદલાય છે . અને તેની સામે રોકાતા વોલટે જ બદલાય છે . જ Cd દારા બીજ િવભાગને આપવામ
ં ા ં આવે છે .
આ ટાજ
ં સટર પણ સીગનલને એમપલીફાય અને ઉધો કરી આપે છે .
સીગનલ ઇનજકટર , સીગનલ ટેસર અ ને સીઆરઓ દાર ા રીપ ેરી ગની રીત - આ રીપેરીગની રીત (કીટ
બદલવાની રીતસીવાય) સોથી જડપી , મોધી, રીત છે . જની અદર ટે કનીશયનને સિકિટનો પરૂેપરૂો જાન જરરી છે .પરં ત ુ આજના
હાઇટેક
ુ ર કામ આવતો હોય તો રોજનો કામ
સાધનોનો રીપેરીગ કરવા માટે આ એક જરરી વયવસથા ઉભી કરવી પડે છે . જો રે ગયલ
રોજ પતાવવા ં માટે પણ આ સાધનો જરરી છે .
ઇનજક ટર અથવા જનર ે ટર દારા સીગન લ આપીન ે અન ે સીઆર ઓ દા રા સી ગન લ ચ ે ક ક રીન ેફોલ ટ શ ોધવા ની
રીત - આ રીત કયા િવભાગમા ં કઇ સટે જ ઉપર કામ બધ ુ જડપથી શોધી આપે છે , સીગનલને કોઇ તકલીફ
ં થયેલ છે , તે ખબ
થતી હોય (િડસટોટે ડ ,વીક નોઇજ) િવગેરે તરુંત શોધી આપે છે , બીજ રીતો દારા આ શક નથી. સીગનલ ફોલટમાટે ખાસ
ુ ા તરીકે આપણે
ઉપયોગી છે . નમન

B C D
Input A Output

1 2 3 4 5

ુ ીના ં િવભાગ છે . અને 1 થી 5 સધ

એક બલોક ડાયગામ લીધો જમા ં A થીD સધ ુ ી ટે સટ પોઇનટ નકી કરે લ છે , આ િવભાગો જ
સીગનલ માટે બનેલા છે . તે મેઇન સીગનલ આપણે ઇનપટુ ઉપર ઇનજકટર અથવા જનરે ટર દારા આપેલ છે , સીઆરઓ દારા
ં કરીને દરે ક ટે સટ પોઇનટ ઉપર મળતા સીગનલને જોવાન ુ ં , જ જગયા ઉપર સીગનલ નોમવળ ના મળે તો તયાં
યોગય રે જ પસદ
ફોલટ છે . દાખલા તરીકે ટે સટ પોઇનટ 2 ઉપર સીગનલ બરોબર દે ખાય છે , પરં ત ુ ટે સટ પોઇનટ 3 ઉપર બરોબર દે ખાતો નથી,

તો ફોલટ િવભાગ B મા ં છે . ટે સટ પોઇનટ 3 ,4 અને 5 ઉપર પણ બરાબર દે ખાશે નિહ. એટલે કે સીગનલના ં રસતામા ં સૌથી
ે ા તકલીફ ઇનથી આઉટપટુ તરફ જતા ં કઇ જગયા દે ખાય છે .તયાથ
પહલ ં ી છે લલે જયા ં સાર દે ખાય ુ ં તે બે પોઇનટની વચચે ફોલટ
હોય છે . સીગનલની આકૃ તીમા ં ફેરફાર થાય , િડસટોરશન આવે, િિકવેસીમા ં ફેર પડી જય િવગેરે ફોલટ માટે સિકિટની બોડવ ઉપર
ુ વેવ ફોમવ આપેલ છે , તેમને જોવાથી
ચચાવ વખત િવસતારથી આ રીત િથયરી અને પેકટીકલમા ં શીખીશુ ં.રે ફરે સ માટે અમક
ખયાલ આવશે કે દરે ક વેવફોમવમા ં સીગનલના ં વોલટે જ અને તેના ટાઇમીગની માિહતી આપેલ છે . તે પમાણે સીઆરઓમા ં રે જ
પહલ
ે ાથી સેટ કરીને તે ટે સટ પોઇનટ ઉપર વેવફોમવ જોવાનો હોય છે .દાખલા તરીકે IC 1201-42 એટલેકે આઇસી1201 ની
પીન 42 ઉપર 0.8p-p ( પીક ટુ પીક)વોલટનો મોજો H (64 micro second time) ટાઇમના ં આવી આકૃ તી વાલા દે ખાવા જોઇયે. ના
દે ખાય તો ફોલટ છે . તેના કારણ સમજને આગળ જવાય છે .