You are on page 1of 6

Mizoram Science Journal, October, 2008 -3-

Magnet Therapy
K. Lalchhandama
Department of Zoology
Pachhunga University College

Hmânni chu pa pakhat hian kâwnghrên damdawi a rawn zuar teh nawlh a, \henawm
\henkhat kam \haina, “Ani saw thil chinchâng hria a nia a zawrh chi ang,” tia min fak
(der)-na a rawn um zui chu a lo ni a. A kâwnghrên chu a han \ha lailêng khawp a, natna
chi hrang hrang, thisen sâng, zunthlum, thisen bâl, vun thak leh eng ilo damdawi niin
Aizawl mi hausa leh mi thiam, daktawr te hial pawhin an lei nasa tih min hrilh a. Thil
chinchâng hria chu ka ni hauh lo va, mahse a thil rawn zawrh kher chu ka lo hriat ve
zâwng tak a lo ni hlauh. Berâm a hmul mêttu hmaa a ngawi reng ang ngawt chuan ka
ngawi chipcham thei ta hlek lo mai a; ka kam ka sûm zo ngang lo. Science thiamnaa
chutiang damdawi chu awm thei pawh ni lo leh lo zir chian hrep tawh a ni thu te hrilhin,
kei chuan ka lei loh tûr thuin ka delhkilh bawk a, a hawihai ngawt ta ve ang.
Science hnathawh dân ropuizia leh makzia
Magnet hriatthiam nan pawha he thil chungchâng
hi thûk leh ril, ngaihnawm bawk si a ni a,
eng tin nge science thiamnaa hriatna kan
neih te hi kan dawnsawn \hin tih mahni inen
nan pawh \ha tak a ni. Heti khawpa thiamna
a \han tawh pawha science hmanga
damdawi leh inenkawlna kan neih
bâkchhama damna kan bawh huam huamzia
Damna
Kawnghren
te hian kan nunna atân kori a tu tak tak lêm
lo ang tih pawh ngaihtuah theih a ni bawk.

A kâwnghrên zawrh chu eng dang ni lovin Thir a hip theih avâng chauh pawh hian lung
thirhipthei (magnet)-a siam a ni a, chêng thirhipthei (lodestone) hian hmasâng ata
1,500/- (sângkhat leh zanga) man a ni. tawh mak tih a hlawh tawh rêng a. Kum
Hetianga scientific âwm taka thil \hat hmêl zabi 3-na ata tawh Greek mi thiamte pawhin
tak an zawrh \hin hi Zofate hian inbumna eng tin emaw taksaa hnathawh nei ngei tûrin
a ni thei tih kan hriat a \ûl hle tih min hriat an ngai a, natna chi hrang hrang enkawl nan
chhuahtir a, endocrinology (zunthlumah an lo hmang tawh \hin. Hmânlai daktawr
phei chuan lâwmman 1-na chhete ka lo lâk hmingthang Paracelcus (1493-1543) phei
pui tawh) lo chhiar sil tawh leh damdawi kha chuan kan taksaa natna awm te hi hip
hnathawh dân zir ve nil nial ka nih angin chhuak thei ngei tûrin a ngai a, a lo zir nasa
he thu ziak hi min tur chhuak ta hial a ni. hle. Kum zabi 18-na chhova carbon-steel
-4- Mizoram Science Journal, October, 2008

thirhipthei an siam chhuah phei chu a hip a. 1970 hnu lamah phei chuan kâwnghrên,
theihna a lo chak tawh zâwk bawk a, Uni- lu hrên, \hi, nghâwngawrh, zungbun,
versity of Vienna-a Profesor Maximillian bânbun, ngalzem, lukham, âwngphah leh
Hell-a phei chuan damlo enkawl nan a kephaha dah chi te chuan khuavêl a dêng
hmang uar hle. A \hianpa Franz Anton chhuak tak meuh a. Keini Zoram kilkhâwr
Mesmer-an rilru buaiho enkawl nan a hman mawngpingah pawh hian kum engemaw
hnu phei chuan a lo lâr zual zêl a. Mesmer- zât kalta a\ang khan hetiang hmêl hi duh
a chuan taksaah hian thirhipthei a awm sa aia tam hmuh tûr a inlâr ve ta. Hengte hian
a, chu chu thirhipthei damdawi chuan a natna, tha na, lu na, zunthlum, thisen sâng,
hmang a ni tiin “animal magnetism” theory cancer chi hrang hrang pawh a tihdam
a duang nghe nghe. theih hial bâkah thisen kal a ti\ha, a
tithianghlim tiin an tawktarh \hin.
France rama a lo hmingthan tâk viau hnu
chuan King Louis XVI chuan kum 1784 khan Kum zabi 20-na tâwp lam a lo thlen meuh
Mesmer-a damdawi leh theory chu finfiah chuan thirhipthei damdawi company pakhat
tûrin a hun laia scientist
rothap Antoine Lavoisier
leh Benjamin Franklin
hovin Royal Commission a
din ta hial a. Experiment
nêna an finfiahnaah chuan
thirhipthei tihdamna ni
âwma lang chu
‘suangtuahna sosâng (in-
creasing the imagination)’
mai mai a ni an ti; Mesmer-
a leh a theory pawh hrei
fang khawn thlâk ang vang
vangin a reh zui.

Amaherawhchu thiamna
lo sâng zêlah thirhipthei
chi thar, a hma ami lêt zaa
chak zâwk te an
hmuhchhuah belh zêl a,
kum zabi 20-na chawhnu
lam a lo her chhuah meuh
chuan thirhipthei
damdawi chu a maka
makin phûng velh ang
maiin a lo pung leh ta hluai
Mizoram Science Journal, October, 2008 -5-

chauh pawhin kum tin chêng vaibêlchhe te (Journal of Alternative and Complemen-
chuang an hui lût thei ta hial a, company tary Medicine, 2001) leh enchhina dang
lian ringawt pawh za têl teh meuh awm engemaw zât a awm ta rêng a.
tawhin khawvêl puma kum khat sum
thehthang zât pawh chêng tlûklehdingâwn Eng science dânin nge tidam ta le? Kan
tam tak a lo ni reng mai; \hi pâwl zawrh Zopa hrânghlui tuin emaw ‘science is what
ang ngawt chu a ni ta hauh lo mai le. scientists do’ an tih a lehlinna ni âwm tak
Tidamtu thirhipthei a awm tawh ber chuan a ‘science chu a tiha tih a ni’ tia zirlaibu
tunge daktawr leh damdawi dang la meuha kan hmêlhriat kha a dik hauh lo va.
mamawh cheu? Engati nge damdawi ei, in ‘A tiha tih’ ni ngawt lovin thil eng pawh a
leh inchiu buaithlâk te kan la tih buangbâr nihna tak finfiahna (natural explanation)
duh ang? Science chêt thawh a hun leh ta. hmanga kan hriat theih hi science chu a ni
mah zâwk. Chutiangin thirhiptheiin taksaa
Tûnlai scientist-te chuan thirhipthei hna a thawh theih dân finfiahna a awm leh
tihdamna hi placebo effect an tih, damdawi awm loh hriat a pawimawh. Hriat hmasak
tak awm hran lo, damdawi ang taka tûr chu hetiang thirhipthei damdawi hi
hnathawk, “I rinna hi i dampui a nih hi,” thirhipthei pângngai (static magnet) hmang
an tih ang chi-ah an ngai a. Mahse science vek a ni a, taksaa hna an thawh theihna
khawvêl barakhaih \hawt tûrin Houston, chhan tûr tuman an hre lo. Thirhipthei chi
USA-a Baylor’s Institute for Rehabilitation dang khâwla hman chi (moving/pulsed
Research-a mi thiam Dr. Carlos Vallbona- electromagnet) te erawh chu electric field
a kaihhruaia an experiment uluk tak leh radiation pe chhuak thei an nih avângin
(double-blind)-ah chuan zeng hri (polio) taksa chhûng a nghawng thei thung.
avânga taksa na a tidam chak ngei a ni tih
an puang thei ta tlat. Archives of Physical Science lama mi vengva takte pawhina
Medicine and Rehabilitation (1997)-a an thirhipthei damdawi an rin tlatna chhan chu
chhuahah chuan zeng hri man tawh mi 50 hei hi a ni: kan thisen tithisentu ber leh
zinga thirhipthei hmang mi 29 chuan an boruak \ha oxygen thiar kualtu hemoglo-
na chu nasa takin a dam chak phah an ti bin-ah hian thir (Fe) a awm a, oxygen
mauh mai. Rei lote chhûngin thirhipthei dawngsawngtu ber chu a ni. Hetianga kan
hmanga tihdam natna chi hrang an finfiah thisena thir a awm miau chuan thirhipthei
thu zirna hmun hrang hrang a\angin mi chuan engtin emaw nghawng nei ngei tûrah
dang te pawn an rawn chhuah ta tliar tliar an ngai ta tlat a; mahse an hre sual duai.
a. Zunthlum avânga tha na a tinuam tih te Thisena thir hi chu hip theih chi (ferromag-
(American Journal of Pain Management, netic) a ni lo va, chuti ni lo se electric cur-
1999), thirhipthei bânbunin ruhseh na a rent bulah emaw electric khâwl chak mag-
chhâwk tih te (British Medical Journal, netic resonance imaging (MRI, \awng
2004), âwngphah chiin kâwng na a tidam tuallênga ‘scan-na’ kan tih) angtea min en
tih te (Journal of Back and Musculoskel- emaw a bula kan awm hlek emaw chuan
etal Rehabiliation, 1999), tha na a tireh tih min thlawh vur vur reng dâwn tihna a ni;
-6- Mizoram Science Journal, October, 2008

kan spiderman lo teh ang. Thirhipthei Hnungzâng na an enkawlna \hin pawh E.A.
damdawi te phei chu a chak poh leh a tidam Collacott-a ten an finfiahna Journal of
chak an la ti zui. MRI atanga thirhipthei American Medical Society (2000)-a an târ
tha chak meuh pawhin taksaah thil pawi lanah chuan hnuzâng na benvawn neiho mi
danglam a thlen lo mai ni lovin a him a ni 20 te chu ni khata dârkar 6 tal, kâr khata ni
tih J.F. Schenck-a chuan a finfiahna Jour- 3 tala an enkawl pawhin tuman ziaawm
nal of Magnetic Resonance Imaging lam an pan lo. N.T. Kuipers-a te pawhin
(2000)-ah a chhuah daih tawh nghe nghe. thirhipthei âwngphah hmanga damlo 15 an
Thisen kal a ti\hat leh \hat lo enchhinnaah enkawlnaah na hriatna leh thazâm (sym-
pawh H.N. Mayrovitz-a te chuan pathetic nerve)-ah danglamna engmah a
thirhiptheiin thisen tam leh kal chak zâwng thlen lo tih Journal of Applied Physiology
engmah a tidanglam lo tih Scientific Re- (2007)-ah an sawi.
view of Alternative Medicine (2002)-ah an
sawi. Chuvâng tak chuan thirhiptheiin tihdamna
a nei ni ngeia experiment an puanzâr
Kum sâng bi tharah science hmasâwnna tawhte pawh tihdan ziktluak leh rin tlâk,
pawh a zuanin a lo zuang ta tak tak a. Ex- tehkhâwng tluantling hmanna a ni hlawm
periment tih dân rin tlak zâwk te an hman em tih an han zir chiang leh chhâwng ta a.
hnu chuan thirhipthei rawngbâwlna chuan A tam zâwk chu scientific chanchinbu
lung bang a tâwk ta. Thirhipthei hman (peer-review) mumal pawh ni lova an
tlânglâwn ber pâwl chu ke na/kham tihreh chhuah, a ziktluak deuhte pawh an experi-
nana kephah hnuaia dah hi a ni a. Fir let fet ment-a tehkhawng mumal lo lutuk leh zirna
taka thirhipthei ke hnuai phah (insole)-in ke huang zim (sample size tê) an ni tih an han
na a tidam em tih Mayo Clinic College of hai lang leh ta a. Tehkhâwng \ha
Medicinie, USA-a daktawr rual chuan an pawimawhzia a lo lan hnu chuan experi-
zir ta a. An hnathawhnaa ke kham/ke artui ment hmasa ho chu a rin tlâk loh thu
na nei \hin mi 83 te chu ni khata dârkâr 4 tal Leonard Finegold leh Bruce L. Flamm ten
ke hnuai phah an buntir a, mi \henkhat bun British Medical Journal (2006)-ah an
chu thirhipthei tak awm a ni a a dang chu a hrilhfiah chiang hle. Max H. Pitter te ho
awm lo; chutianga thil tih chu damdawi pawhin thirhiptheiin na a tihdam
hnathawh zirnna lama tehkhâwng ber, con- chungchâng experiment tluantling ho an zir
trol (placebo/sham) awmzia pawh a ni nghe chikna (meta-analysis), Canadian Medical
nghe. Journal of the American Medical So- Association Journal (2007)-a an chhuahah
ciety (2003) leh Mayo Clinic Proceedings pawh thirhiptheiin na a tidam lova,
(2005)-a an thu chhuahah chuan ke hnuai inenkawl nan hman a \hatna a awm lo tiin
phah bun zawng zawngin an nawm phah thu an tiltlu hmiah bawk.
vek – thirhipthei tak bun tel leh tel lo
pawhin; thirhiptheiin a tidam chak \ha bik Thirhipthei khâwl (pulsed magnet) pawh
chuang lo. An thil hmuhchhuah tel chu an hi tisa chhûngril hnathawh tidanglam thei
hna nuam ti apiangin na an hre tlêm, na a ni tih hriat ni tawh mah se thirhipthei
nei tawh lo apiang an hnaah an tui! khâwlin mipa 10 an enchhin zingah na
Mizoram Science Journal, October, 2008 -7-

engmah a chhâwk lo tih M.I. Fernandez te thirhipthei a chak poh leh an \hatpui niin
ho chuan British Journal of Anaesthesia an ngai vek, thirhipthei tel lo bânbun bun
(2007)-ah an puang. Lu na leh rilru hnual hovah pawh. Chuvângin a \hatpui nia
(depression) enkawlna bik thirhipthei chak insawi te pawh placebo effect-ah an ngai.
transcranial magnetic stimulation (TMS) Ruhseh benvawn nei mi 95-a khûp hrên
khâwl pawh University of Sheffiled, UK- thirhipthei an enchhinna Journal of Joint
a mi Anthony Barker-an 1985-a a siam and Bone Surgery (2008)-a S.J.
chhuah a\ang khan ram changkângah MacDonald te hmuhchhuahah pawh
chuan an hmang rim hle. Experiment tam damlovin an \hatpuina engmah an hmu lo.
tak a awm tawh hial a, a \henin a tidam an
Thirhipthei tihdamna lama experiment
tih laiin a \henin engmah a ni lo an ti a.
Chung zinga a (publication) ziktluak zualbeih tawh zinga kherkhiap ber Anaesthe-
paruk Jennifer L. Couturier-i zir chikna,sia & Analgesia (2007)-a an chhuahah
pawh na chhâwkna/hnimhlum daktawr
Journal of Psychiatry and Neuroscience
specialist rual M.S. Cepeda kaihhruai
(2005)-a chhuakah chuan TMS hian chuan zai zawh na (postoperative pain) nei
tihdamna a nei lo tih a lang leh bawk. Ar-
mi 165 an finfiah tawhnaah thirhiptheiin
chives of Physical Medicine and Rehabili-na a chhâwk chhete eih lo tih a lang. An
tation (2007)-a R. Defrin-a te experiment-ah chuan mi 165 zinga 81 te
hmuhchhuahah pawh zâng ruh thazâm chu thirhiptheiin an enkawl a, a dang 84 te
(spinal cord) na mi 11 zingah TMS leh pla-
chu thirhipthei tel lo, a ang tak si (sham
cebo-a enkawl te na a chhâwk vek; pla- magnet)-in an enkawl thung (placebo
cebo effect a ni tih an târ lang. Ram hrang
tihna). Thirhipthei leh sham hmang zingah
hrang daktawr tena an khaikhawmna na an tawrh dân a inang reng tih an finfiah
tharlâm Brain Stimulation (2008)-a bâkah thirhipthei hmangte chu an na a
chhuakah pawh TMS hmanga na chhâwk zualkai zâwkin nachhâwkna (morphine)
hi a la rin tlâk loh tih an puang. 1.5 mg lai an mamawh belh zâwk tih an
hmuchhuak bawk. Chuvângin hetiang
Bânruh tliak a tidam chak em tih an natna ril bikah phei chuan hman loh tawp
zirnaah C. Constantino te chuan mi 41 tûr an ti nghe nghe.
ban ruh tuamnaah thirhipthei \ha chi an
telh a, chung hovah chuan a khaikhinna US sawrkâr hnuaia damdawi lam zirna
(standard time) aiin 35% laiin ruh tliak chhawmdâwltu ber National Institutes of
a dam har zâwk (Acta Biomedica, 2007). Health pêng khat, thirhipthei damdawi zirna
C.G. Graeves leh T.N. Harlow ten ruhseh atâna sum pe chhuak hnem ber, National
enkawl nana an hman thirhipthei bânbun Center for Complementary and Alternative
an zirnaah pawh ruhseh nei mi 116-ah Medicine (NCCAM) in March 2008-a ex-
enchhinin Complementary Therapies in periment beih tawh zawng zawng
Medicine (2008)-a an thu chhuahah khaikhâwmna thuchhuah an siamah pawh
chuan thirhipthei hnathawh a lang lêm zir chianna inang lo tak tak awm mah se,
lo. Chu ahnêkin damlote chuan thirhiptheiin natna engmah a tihdam theihna
-8- Mizoram Science Journal, October, 2008

âwm a la lang lo tiin thu tlûkna a siam hial a ni. mumang lam a\anga ka dawn a ni ta ang tiin
Lehlamah nghawng \ha lo a neih hriat ni chuang ka ringhlel rum rum. Mahse ka thu hriat
lo mah se, damlo lung tihphûtna hmanrua beitham te te kha scientist-te hriat dân ngei a
(pacemaker leh defribrillator) hmang te tân ni si tih ka’n ngaihtuah chuan kan kehme leh
chuan a hlauhawm ngei a ni a la ti zui bawk. zumthlum tihte hi a lo inang hlawm niau khâk
lo a nih dâwn hi ka ti ta.
“Hretu dang engah nge kan ngaih tawh
ang?” tih chi a ni em, nge mi ten rinna nena Ni khat thil thua millionaire ni duh tân phei
dampui nia an in hriat phawt ahnu hmanah, chuan hetiang thirhiptheiin insulin a hip
\henkhat tân eizawnna hlâwk ni bawk kan chhuak, a tidam tih thuartham leh science
ti zêl dâwn? A eng apawh chu ni se dân kalphung a\anga ni thei lo thil eng
thirhiptheiin timûr chhûngah thil tidanglam pawh, ti thei si te chuan an ti thei ngei a ni
thei pawh ni se taksaah nghawng nasa – tih an entir theih chuan James Randi edu-
tihdam emaw tihnat emaw – a neih hriat a cational Foundation, Florida, USA
la ni chuang lo va, mahse sum leh pai (www.randi.org) chuan dollar maktaduai
dinhmun erawh a tihhek theih dân a tira kan khat eng tik lai pawhin a pe thei a nia.
sawi sumdâwnna lenzia a\ang khan a lang. Kâwnghrên tih vel zuar hah lova zu dil
He tihdamna ring tlatte tân chuan electronic theih reng a ni. Thilmak ti thei nia inchhâl
thil siamna dâwrah thirhipthei hlui dil ta mai tam takin an beisei tawh a, tuman an la
se, an hluihlâwn tawhte a thlâwnin an pe hlawh chhuak ta lo. Chutianga fiahna
phal tûrah ngai ila, an hrisêlnain hma a sâwn meipui a paltlang hma chuan kei chuan
loh vêk pawhin an sahmim talin ngai a awh kâwnghrên hlai hliap hluap, thirhipthei
ang chu. Tichuan pawisate chu science
malsâwmna kan dawn damdawi lei nan I pawisa chauh a hip nasa
hman theuh tûr! Chubâkah heng electronic
siamtute hi thirhipthei nêna inchiahpiah reng
an ni a, an hrisêl âwm bik kan hre lo.
Chuvângin natna neite chuan thirhipthei hi
pumpelh rih phawt a \ha ber; sum khawhral
nan bâk a \angkaina an la hmuchhuak si lo.
I sahmim tihphai hrim hrim i duh chuan
pachhiate hnênah pe rawh.

Khatia sumdâwng pa-ina kâwnghrên sep-


raw-tui a, zunthlum tân phei chuan pancreas inbel Rs. 1,500/-a lei ai chuan êk fûn zawrh
a\anga insulin a hip chhuak theia an dam pawh a la \angkai zâwk maithei – lei \ha
hmiah thei tia duhthawh lutuk tak maia min atân. An kâwnghrên te lah chu a to to nên
fah mawlh mawlh phei kha chu ka mumang chuan inpenparh chu sawi loh intihdangdai
a ni êm tiin ka insik ka insik a! Lâwmman nan takngial pawha iaiawm pâwl tak a la
themlem tak ka lo dawn phah ve tawhnaa ni ta dah rual a – dul kiar hrên thêp nan
pancreas leh insulin ka hriat ve te kha chuan a \ha mai âwm mang e, chu ka ti.

You might also like