ZGRLK YA DA NEDENSEL BELRLENM, NC BR OLASILIK (ANTNOM) MMKN M?

Gven ZDOYRAN
ZET zgrlk ve nedensellik iki temel felsefi kavramdr. Bu iki kavram arasndaki sorunlu iliki felsefi sistemler arasndaki iliki zerinde de dolayl olarak etkilidir. Bu yaznn amac, bu iki kavram Kantn ilk kritiini merkeze alarak tartmak, Kantn nc antinomideki !zmn !zetleyerek, bu !zm yorumlamaktr. Anahtar Kelimeler" zgrlk, #edensellik, $ nc %ntinomi, %nlama &etisi, %kl

* * * Aktr ki, iki kavram, zgrlk ve neden el !elirlenim !ir!irini d"la#an, e$er !iri ter%i& edile%ek e di$erini z'r(nl( 'larak d"arda !rakan, #le ki !irine d'$r( 'lan #nelim di$erinin 'la l$n reddetme#i da#atan ve artk gnmzde nerede# e iki temel ide'l')ik *'zi #'nd(r+ , ti na z 'larak tm ne nelerin d'$adaki neden ellik #a a na ta!i 'ld($(, !elirlendi$i !ir dn#ada zgrlk kavramndan !a& etmek mmkn de$ildir+ -( #a a#la k(rg(lanan !ir dn#ada, in an edimlerinden d'la# 'r(ml( t(tmaktan !a& edilemez+ D'$adaki !ir ne ne 'larak in an da !( neden ellik #a a nn kat !elirlenimi altndadr ve edimlerini etkile#en m'ti.ler !a"ka !ir em*irik 'lg(da aranmaldr+ Da&a , ( #a da %eza kavramlarna kar" geli"tire%e$imiz dil, d'la#l 'larak !( iki kavram ara ndaki ter%i&imize gre "ekillene%ektir+ -a"ka !ir de#i"le, rne$in ( 'lg( (na kar" takna%a$mz tavr, neden ellik ve zgrlk ara nda gidi* gelen arka%n !izi #nlendirme ine !a$ldr+ ,ddia edile!ilir ki, kendi akl #rtmelerini #a da gerekelendirmelerini zgrl$n 'la l$n 'rtadan kaldran, ama neden el !elirlenimin nn aan !ir .el e.i dizgeden &areketle gerekle"tiren !ir !ire#, a#n zamanda *'litik, &(k(ki #a da a&laki k'n(larda da kendini k'n(mlandrrken !( re.eran n'kta ndan !a$m z d"neme#e%ektir+ /ant, ak 'larak dene#%ilerin a&lak k'n( (nda z #leme &aklarnn 'lmad$n iddia eder+ -(rada 'r(n artk !ir me"r(i#et 'r(n(na dn"m"tr+ O &alde, grl#'r ki, !izim da&a en !a"ta ald$mz .el e.i *'zi #'n, &(k(ki ve ide'l')ik 'r(nlar tart"rken
0

OD12, D'kt'ra $ren%i i+

IG zgrlk &a 'a #edensel Belirlenim( #a*a%a$mz akl #rtmeleri de !elirle#e%ektir+ -(n(nla !era!er, gnmzde i e ( #a da %eza 'lg(lar #alnz%a teknik !irer &(k(ki terime dn"m"tr+ -( kavramlar tekrar a&lak i temi ieri inde tart"mak ve en temelde !ilgi .el e.e i#le #'la kmak demek !( kavramlar tekrar ( alla"trmak ve 'nlar tekrar ait 'ld(klar !a$lama ta"mak demektir+ -a"ka !ir de#i"le, e#lemlerimizde zgr 'lmak iin, n%elikli ve z'r(nl( k'"(l, !( zgrl$n !ilgi ine a&i* 'lmaktr+ -tn !( #'r(mlar "$nda, /ant iki adan 'n dere%e nemli !ir n'kta# tem il edi#'r3 -irin%i i, !( nem tm#le 2n% Antin'minin !izati&i kendi indedir+ -( antin'mide /ant #(karda v(rg(lad$m zgrlk ve neden ellik #a a ara ndaki gerilimi, (zla"mazl$ ele alr+ O, )af %kln *letirisi4nde, !( antin'mi#i zerken zgrlk ide ini, neden ellik #a a #la !era!er ne rer ve !( iki kavramn eli"me#e d"mek izin !ir arada var'la!ile%e$ini iddia eder+ Ona gre, d'$adaki neden ellik #a a !ilgi iin z'r(nl( iken, zgrlk de a&lak iin vazgeilmez !ir n k'"(ld(r+ ,n an, d'$adaki di$er ne neler gi!i neden ellik #a a nn k'"(llarna !tn#le ta!i 'l a#d, edimlerinden 'r(ml( t(t(lamazd+ ,kin%i i, /ant &(k(k te'ri ini a&lak i teminden tretir+ -a"ka !ir i.ade#le, ', &(k(k te'ri inin temellerini a&lak i teminde !(l(r+ -( iki i temde de temel n' #'n kendini nrlamadr+ 5(k(k i temi a ndan, !( kavram d" al nedenlerle !elirlenir 6rne$in me"r( devlet 't'rite i7, a&lak i temi a ndan !elirle#en i eldir, akl4n kendi idir+ ,lkinde, d" al zgrlk 'r(n(n merkezinde#ken, ikin%i inde i el zgrlk 6i ten%in zgrl$7 tart"lr+8 -(rada /ant4n a l a!a &(k(ki devleri kateg'rik im*erati.4ten tretme a!a dr+ D'la# #la "(n( #le#e!iliriz3 /ant a ndan #alnz%a a&lak de$il, &(k(k alan da ( allk ta"r, ta"maldr9 ve !( ( allk akln neden elli$i #a da zerkli$i ile :zgrlk ile; a$a kar+ /ant4n kendi i.ade i#le, zgrlk a&lakn ratio essendi4 idir+< #le# e, e$er /ant4n n% antin'mide e$ilimi antiteze #nelik 'l a#d ve akln neden elli$ini, zgrlkten ka#naklanan neden elli$i reddet e#di, !( d(r(mda ne a&lak iin ne de &(k(k a ndan #le#e!ile%ek z kalm" 'l(rd(+ =err#4nin v(rg(lad$ gi!i, ilk kritikte zgrlk kavram 'r(nl( da 'l a kar"mza kt$nda !(n( !ir 'n 'larak de$il, ama !a"lang n'kta 'larak almal#z+> O &alde, /ant n% antin'mide na l !ir zm retir?

88

@mman(el /ant+ +eta,-ysics of +orals+ Aam!ridge Bniver it# =re , 8CC8, +D< << @mman(el /ant+ .ratik %kln *letirisi+ 1rki#e Eel e.e /(r(m(, Ankara, 8CCC, +D >> Ral*& -art'n =err#+ 1&e A! tra%t Ereed'm '. /ant, /-e .-iloso,-ical 0evie1, F'l+C, N'+G, 8CHH, +G>H

Gven ZDOYRAN IP /ant, zetle, !( ilk kriti$indeki Analitik !lmnde, zel 'larak ,kin%i Anal')ide, 5(me4(n ele"tirileri 'n(%(nda a#gnl$n nemli lde ka#!eden neden ellik #a a na iti!arn #eniden iade etme#e al"rken, di$er #andan, Di#alektikin 2n% Antin'mi#i ele ald$ !lmnde, zgrl$n te'rik zeminini k(rma#a, akln !ir ide i 'larak a"kn al zgrlk !( #a ann k'"(llarndan k(rtarma#a al"r+ -#lelikle /ant, Analitikte, neden ellik #a a nn ne nel geerlili$ini da#andrd$ !ilginin k'"(llarn k(rar+ -( k(rma re%i a#n zamanda dene#imin nrlarn !elirler+ /ant iin, dene#im em*irik !ir !ilgidir+D Eakat di$er #andan a#n dene#im, tm#le grnglerin entetik !irli$ine da#anr+ Yargnn a$lad$ analitik !irli$inden .arkl 'larak, entetik !irlik a#n re%in .arkl #nleri 'lan a#r entez ile a$lanr 6A edi #'n, A"kn al Jzmleme :ne nel zmleme;3 g!rde tamalgnn sentezi, imgelemde yeniden retimin sentezi, kavramda tanmann sentezi7+ -#lelikle ierik a. gr .'rmlar 'lan (zam;zaman ile a$lanrken, !ilgi verili 'lanlarn !( re%e ta!i 'lma #la 'rta#a kar+ /ant4n i.ade i#le d"n%eler ierik 'lmadan !'", grler kavramlar 'lmadan krdrler+K Anlama #eti inin a. kavram 'larak neden ellik de mmkn dene#imin ne nelerine (#g(land$nda geerlilik kazanr+ -( anlam#la, neden ellik kateg'ri i dene#imin z'r(nl( !ir k'"(l(d(r+ -izim iin dene#imi mmkn klan, tm ne neleri neden; 'n( ili"ki i iinde alglamaktr+ D'la# #la, #le an#'r(m ki, "( "ekilde .'rmle ede!ile%e$imiz !ir genelleme en azndan ilk kritik z k'n( ( 'ld($(nda d'$r( 'la%aktr3 A"kn al 'lan &er !ilgi, #a da !ilgi ieri indeki &er a"kn al $e saf 6rein7, a ,riori4dir, an%ak &er a. $e a"kn al de$ildir+ Lade%e dene#ime (#g(lana!ilen a. $e #a da !ilgi a"kn al 'la!ilir+ /ant, Di#alektikte i e d'$adaki neden ellik #a a ile !era!er n(men !ir neden 'larak a"kn al zgrl$ de ne rer+ -( d(r(mda, dene#imin !irli$i ilke ini 'rtadan kaldrd$ iin, dene#imin nrlarn a"an !( zgrlk ide i *r'!lemli !ir kavramdr+ 6Akln ide i derken /ant4n ka t dene#im dn#a nda kendi ine kar"lk gelen &i!ir '!)e 'lma#an kavramdr+ Akl, dene#imin ne neleri ile de$il, ama #alnz%a anlama #eti i ve 'n(n kateg'rileri ile ili"ki k(rar+ Akl !( ideleri retirken &ala anlama #eti inin kavramlar#la al"r+ Jnk anlama #eti inin a. kavramlar d"n%e .'rmlardr ve 'nlar k(llanmak zn d"nmek mmkn de$ildir+ Yani, n(men d"nlrken #ine !( kavramlar zerinden al"lr+ An%ak !( tr k(llanmda kavramlarn em*irik de$il, a"kn al k(llanm z k'n( (d(r ve a"kn al k(llanmda kavramlar d(#( allk tara.ndan verilen dene#im ne nelerine de$il, kendinde "e#lere (#g(lanr :/ant al"ma nn !az !lmlerinde a"kn al ile a"kn terimlerini, aralarnda anlam a ndan ke in a#rmlar 'lma na ra$men, !ir!irlerinin #erlerine k(llanr;+ -a"ka !ir i.ade#le, anlama #eti i
DD

@mman(el /ant+ 2riti3ue of .ure 0eason+ -ed.'rd M Lt+ Nartin4 , -' t'n, 8CGK, - <8I KK A K8O- PK

II zgrlk &a 'a #edensel Belirlenim( d"nme ka*a ite i 'larak tanmlanr, ama a#n anlama #eti i #(karda z edilen entez ile al"r a a#n zamanda !ilme ka*a ite idir+ D'la# #la, anlama #eti inin kateg'rileri d(#( allk ile verilenlerin entetik !irli$i ile ili"kili iken, akln kavramlar, #ani ideleri, genel 'larak tm k'"(llarn k'"(l (z entetik !irli$i ile ili"kilidir+G Akln ideleri, anlama #eti inin kavramlarndan .arkl 'larak "ematize de$ildir+7 An%ak /ant ne d'$adaki neden ellik #a a ndan ne de zgrlk ide inden vazgee%ektir, !(n(n #erine !( iki .arkl neden elli$in !ir!iri#le at"madan !ir arada var'la!ile%e$ini g terme#e al"r+ A lnda, temel 'larak !( ilk kriti$inde /ant4n ama% !#le !ir zgrlk ide inin ne nel gerekli$ini i *atlamak de$il, #alnz%a 'n(n d'$adaki neden ellik #a a #la at"mad$n g termektir+ -(n( #a*arken de, a"kn al idealizmin temel a#rmn, d(#(l(r dn#a ile d"nlr dn#a a#rmn ne rer, !#le%e !ir!irini d"la#an !( iki kavram, neden ellik ve zgrlk, .arkl zeminlerde !ir!irleri#le at"madan !ir arada var'la!ilir+ /ant n% antin'mide zgrl$ k(rtara!ilmek iin !az kavramlar, a#rmlar ne rer3 dinamik;matematik el entez, &'m')en;&eter')en, ilk !a"lang, 'nl(; 'n (z eri, #eterlilik v+!+ -#lelikle /ant, !ir!iri#le eli"ir grnen !( iki kavram !ir arada t(tma#a al"r, da&a d'$r( !ir i.ade#le i teminde zgrlk4e me"r( !ir !iimde #er ama#a al"r+ n%elikle, /ant antin'milerin #a* n aklamak iin %ntitetik 4%ntit-etik5 kavramn k(llanr+P -(na gre, !(rada tek #nl !ir argman #'kt(r+ 1er ine, !ir!iri#le at"an iki av z k'n( (d(r :tez ve antitez; ve !( iki av4dan &i!iri !ir di$eri zerinde tnlk a$la#amaz+ -( avlar, akln d'$a ve ilke i gere$i, ne d'$r(lana!ilir ne de #anl"lana!ilir+ 2n% antin'minin tezi d'$adaki neden ellik #a a nn tek !a"na d'$a# aklamakta #eterli 'lama#a%a$n, !(n(nla !era!er ikin%i !ir neden elli$i, zgrlk #'l(#la neden elli$i var a#mamz gerekti$ini iddia eder+ 1ez4in !( iddia na gre, e$er d'$adaki &er "e# neden ellik #a a na ta!i i e, #ani d'$adaki &er 'la#n zaman al 'larak kendi inden n%e gelen !ir nedeni var a, !( d(r(mda zaman al 'larak n%e gelen !( neden4in kendi i de da&a n%e gelen !a"ka !ir 'la#n 'n(%( 'la%aktr ve !( neden el eri &i!ir zaman tamamlanama#a%ak ve !a"lang% 'lma#a%aktr+ O &alde, !( eri !ize &i!ir zaman neden el !ir aklama# a$la#a%ak #eterli k'"(l( da (nama#a%aktr+ -#le%e, tez4in argmanna gre, tek !a"na neden ellik #a a kendi i#le eli"iktir+ -( n'ktada tez4in argmanlarna da&a dikkatle !akmak gereki#'r+ 1ez !(rada neden ellik #a a nn kat !elirleniminden k(rt(la!ilmek iin z'r(nl( !ir neden 'larak zgrl$ ne rerken, akla#% 'lma,
GG PP

A >C8O->>D A D<8

Gven ZDOYRAN IC #eterlilik, gerek neden ve ilk !a"lang gi!i kavramlar nerede# e argmann !tn a$rl$n ta"r+ -( argman iinde !tn !( a#d$mz kavramlar !ir!irleri#le k k#a !a$ldrlar+ -(na gre, ilk !a"lang kavram !izi z'r(nl( 'larak !ir di$er kavram gerek #a da d'$r( neden kavramna gnderir+ -#le !ir neden, ieri inde m(tlak kendiliindenlii 6s,ontaneitat7 !arndrr+ -( kendili$indenlik /ant tara.ndan a"kn al zgrlk 'larak adlandrlr+ O zgrlk kendili$inden #eni !ir d(r(m !a"latma g% 'larak tanmlar+ -#le !ir kendili$indenlik zamanda !elirlenen ve zaman al 'larak da&a n%e gelen !a"ka !ir nedeni gerektirmez+ -#le !ir zgrlkten ka#naklanan neden elli$in kendi i de d(#(lar dn#a nda #er almazken, d'la# #la em*irik #a alarn !elirle#i%ili$i altnda de$il iken, !a"latt$ nedenler dizi i d(#(lar dn#a nda #er ala%aktr+ L'n( 'larak, tez4in argmanna gre, zgrlkten ka#naklanan neden ellik 'lmadan nedenler dizi inde !iz &i!ir zaman ilk nedene (la"ama#a%a$z+ -#le !ir d(r(mda da tamamlanm" !ir eriden !a& edilemez+ /ant4a gre !ir neden ni&ai aklama# vere!ildi$i re%e gerek neden 'la!ilir+ -a"ka !ir i.ade#le, ade%e gerek neden, kendi i grngler alannda 'lma#an m(tlak !ir kendili$indenlik 'la!ilir+ -#le%e, kendili$indenlik zelli$i nedeni#le !ir ilk neden 'larak zgrlk kendi inin ni&ai aklama n vere!ilir d(r(mda 'la%aktr+ -(rada neden ellik #a a &er 'la# iin #eterli !ir nedeni gerektirmektedir ve !#le !ir #eterlilik grngler alannda #er alan ve d'la# #la zamann k'"(llarna ta!i 'lan nedenler tara.ndan a$lanamaz9 nk mmkn dene# alannda erideki &er 'la# kendi inden n%eki !ir 'la# tara.ndan !elirlenmi" d(r(mdadr+ -#lelikle !( erideki &er $e tretilmi"tir ve k'"(ll(d(r+ O &alde, /ant4a gre, evren el neden ellik #a a neden el erinin m(tlak !ir t'talite ini !ize vereme#e%e$i iin, akl zaman al 'larak n%e gelen !ir 'la# tara.ndan !elirlenme#en, #eni !ir eri !a"latma #eti ine a&i* kendili$indenlik ide ini, zgrl$, retir+I Akln !ir ide i 'larak zgrlk mmkn dene#im alannda verili de$ildir, d'la# #la te'rik akl tara.ndan kavranamaz+ Neden ellik kateg'ri inin ka#na$ anlama #eti inin kendili$indenli$i iken, zgrlk ide i ka#na$n akln kendili$indenli$inde !(l(r+ -( d(r(mda, #(karda !a& etti$im zgrlk ve neden ellik ara ndaki gerilim, /ant z k'n( ( 'ld($(nda anlama #eti i ile akl ara ndaki gerilime dn"r+ Di$er #andan antitez, dn#ada zgrlk gi!i !ir neden elli$in 'lmad$n ve me#dana gelen &er 'la#n d'$a #a alarna ta!i 'ld($(n( ne rer+ A lnda, antitez tm g%n analitik4te k(r(lm(" 'lan i temden alr+ Fe 'n(n zerine #eni !ir argman in"a etmez+ Antitez4e gre, e$er kendi i grngler dn#a nda 'lma#an, ama etki i !( dn#ada #eni !ir eri !a"lata!ilen !#le !ir zgrlk var a#lr a, dene#imin !irli$i ilke i 'rtadan kalka%aktr+ -a"ka !ir i.ade#le, !( "ekilde
II

A K>>O- KG8

CH zgrlk &a 'a #edensel Belirlenim( k(rg(lanan akln zgrlk ide i, ,kin%i Anal')i4de k(r(lan ne nel ve evren el 'ld($( g terilen neden ellik #a a #la eli"ir+ /ant4a gre !(, grnrde !ir at"kdr, #ani !irin%i ve ikin%i antin'miden .arkl 'larak !( akln gerek !ir at"k de$ildir+ -(rada &em tez &em de antitez d'$r(d(r+ Q$er !iz a"kn al idealizmin temel a#rmn, .en'men ve n(men a#rmn zm iin ana&tar 'larak ka!(l eder ek, !( antin'mi de kendili$inden zlm" 'l(r+ Jzm !a ittir3 -( iki .arkl neden ellik, iki .arkl alanda al"rlar+ Yani, !ir d'$a #a a 'larak neden ellik ilke i grngler dn#a nda, zgrlkten ka#naklanan neden ellik i e d"nlr dn#ada !ir!irleri#le eli"meden var'la!ilir+ -( anlam#la in an !ir #andan d(#(l(r dn#ada #er alan !ir grng 'larak !( neden ellik #a a na ta!i 'la%aktr, ama te #andan a#n in an n(men karakteri nedeni#le kendi i zaman al 'larak n%eden !a"ka !ir 'la# tara.ndan !elirlenmeden #eni !ir eri !a"lata!ile%ek, #ani zgr 'la!ile%ektir+ -#lelikle /ant !elki de .el e.e tari&inde zerinde en 'k tart"lan zmn g termi" 'l(r+ O a"kn al zgrl$n gerekli$ini &enz g termedi$ini, ama ade%e te'rik adan neden ellik #a a #la eli"medi$ini g terme#e al"t$n #ler+ Ona gre !ilimle ($ra"rken !iz #ine de d'$a# anki !#le !ir zgrlk #'km(" gi!i ele almal#z+C An%ak !( antin'minin zm &ala tart"maldr ve !ir 'k #'r(m%(#a gre /ant !(rada kendi k'#d($( nr i&lal etmekte ve me"r( 'lma#an alan iinden k'n("maktadr+ -( antin'mi4nin zmnde 'r(nl( grd$m iki n'kta# v(rg(lamak i ti#'r(m+ An%ak !( 'r(nlar netle"tire!ilmek iin n%elikle !ir iki n'ktann da&a altnn izilme i gereki#'r+ ,lk 'larak, /ant tara.ndan, anlama #eti inden .arkl 'larak, di#alektik4te, akl4a at.edilen temel grev k'"(l (z !ilgi#e (la"ma e$ilimidir+ -(n( #a*arken akl !ir *ren i*ten #'l kar3 Q$er k'"(ll( 'lan verilmi" i e, k'"(llarn tm eri i ve d'la# #la tm#le k'"(l (z 'lan da verilmi"tir+8H -#lelikle akl, anlama #eti i ile !ize verilen k'"(llar dizi inde geri#e d'$r( giderek !ir ilk nedene, k'"(l (z 'lana (la"ma#a al"r+ -( regre #'n #a da gerileme re%i entezi !era!erinde getirir+ -ize verili 'lan k'"(ll(4dan eri iinde geri#e d'$r( giderken a#n zamanda k'"(ll( 'lanlar !ir entez4e ta!i t(tarz3 :gerile#en 6regre i.7 entez;+ /ant !( entezi #a da regre #'n(, dizi#i 'l("t(ran $elerin niteli$ine gre iki#e a#ra%aktr3 dinamik regre #'n ve matematik el regre #'n+ -( a#rm 'n dere%e nemlidir, nk !( a#rm re.eran alarak akln retti$i antin'miler de dinamik ve matematik el antin'miler 'larak iki#e a#rlr9 ve /ant &er gr(* iin .arkl !ir zm retir+ -(na gre, matematik el antin'miler iin ne tez ne de antitez d'$r(d(r derken, dinamik antin'miler iin &em tez &em de antitez d'$r(d(r di#e%ektir+ Rimdi, dinamik
CC

8H8H

A GP<O- PHH - D>G

Gven ZDOYRAN C8 regre #'nda entezin #a*ld$ dizi ieri indeki &er $enin em*irik 'lma z'r(nl(l($( #'kt(r+ D'la# #la !(rada &eter')enlik z k'n( (d(r+ Dinamik 'lma demek, da&a n%e analitik !lmnde de /ant4n aklad$ gi!i, tek tek ne nelerle ilgilenmek #erine, 'nlarn !ir!irleri#le 'lan ve anlama #eti i ile 'lan ili"kilerine !akmak demektir+ O &alde, !(rada $elerin &angi trde 'ld($( gz nnde !(l(nd(r(lmaz+ An%ak di$er #andan matematik el regre #'nda erideki !tn $eler i ti na z 'larak em*irik 'lmaldr+ -a"ka !ir i.ade#le neden; 'n( zin%irini 'l("t(ran !tn $eler !ir!irleri#le a#n trden, #ani &'m')en 'lmak z'r(ndadrlar+ /ant4n antin'miler iin (nd($( zmlerin .arklla"ma na tekrar geri dne%ek 'l(r ak, matematik el antin'milerde al"an matematik el entezde &'m')enlik z k'n( ( 'lma na ra$men, #ani ade%e em*irik regre #'na izin vermelerine ra$men, a#n zamanda k'"(l (z 'lan tale* edilir+ -(radaki 'r(n "(d(r3 Natematik el antin'miler k'"(l (z 'lan, t*k k'"(ll( 'lanlar gi!i, mmkn dene#im dn#a nda ararlar+ An%ak !#le !ir t'talite, k'"(l (z 'lana (la"ma, em*irik regre #'n ile mmkn de$ildir, nk grngler dn#a nda &er "e# k'"(ll( 'larak verilidir+ -( d(r(mda /ant4a gre matematik el antin'miler kendileri#le eli"irler+ -( antin'milerde &em tez &em antitez #anl"tr+ Dinamik antin'milerde i e erideki &er $e em*irik 'lmak z'r(nda 'lmad$ iin n(men !ir $enin, nedenin 'la l$ z k'n( (d(r+ -#le%e n(men !ir ilk !a"lang ile erideki t'talite a$lanm" 'l(r+ -tn !( aklamalar "$nda n% antin'minin antitez4ine tekrar !aka%ak 'l(r ak 'r(n( gre!iliriz+ -(rada antitezin neden el eride ade%e em*irik $elere izin verdi$i aktr, #ani !(rada &'m')enlik da#atlmaktadr+ 5al!(ki /ant4n kendi i de .rolegomena4da neden el !a$ntlarda &'m')enlik !(l(na!ile%e$ini ama !(n(n !ir z'r(nl(l(k 'lmad$n #ler+88 Antitezin argmanna gre t'talite !( d(r(mda em*irik erinin tamam 'larak kavranr+ An%ak #(karda da aklama#a al"t$m gi!i, /ant iin em*irik !ir regre #'n ile !#le !ir t'talite a$lamak mmkn de$ildir+ -(rada antitez, (nd($( argmanlarda erideki $elerin !ir!irleri#le 'lan ili"kilerini de$il, tek tek $elerin &angi trden 'ld(klarn gz nnde !(l(nd(r(r+ An%ak !iz /ant4n matematik el antin'milerde #a*t$ analizi ve (nd($( zm gz nne alr ak "( "ekilde !ir 'n(%a (la"a!iliriz3 5er ne kadar n% antin'mi dinamik 'larak (n(l a da, !( antin'minin antitezi #alnz%a matematik el regre #'na izin verir, !( d(r(mda da antitez kendi i#le eli"ir ve d'$r( 'lma iddia n !tn#le #itirir+ -(rada, zetle, tek tek antin'milerin k'n( edindi$i ne nelere !akmak zn, !( antin'milerin zemini 'lan akln kendi i dinami$i ve zm iin (n(lan re%i dikkate al#'r(z+ ,kin%i 'larak, #ine antitez kar" argmann !tn#le Analitik4te k(r(lan dile da#andr#'r gi!i grn e de 'n dere%e kritik !ir &ata#a d"#'r3 N(men ve .en'men a#rmn ka!(l etmi#'rm(" gi!i grn#'r+
8888

@mman(el /ant+ .rolegomena+ 1rki#e Eel e.e /(r(m(, Ankara, <HH<, +CP

C< zgrlk &a 'a #edensel Belirlenim( /ant Analitik4te ne neler iin k(ral, ilke, #a a 'larak ne tanml#'r 'l(r a 'l (n !tn !( !elirle#i%iler ade%e grngler iin geerlidir+ -( anlamda, /ant neden ellik #a a n k(rd($( ikin%i anal')ide d'$adaki &er "e# i ti na z 'larak evren el d'$a #a a tara.ndan !elirlenir derken, ka t ade%e grnglerdi+ L'r(n( !(radan ele ala%ak 'l(r ak antitez zaten geerlili$i ka#!edi#'r+ A#r%a, "( ke indir ki, en !a"ndan !eri, /ant zgrlk var a#mna k k#a !a$ldr ve ', zgrl$ neden elli$in !elirleniminden k(rtarmak iin &akl 'larak n(men kavramna, d"nlr dn#a#a #nelmi"tir+ te #andan, /ant4 !( &akl ama%nda k"e#e k"tran #egane *r'!lem n(men4in !ilinemez, an%ak ade%e d"nle!ilir 'lma dr+ On(n &akknda #a*a%a$mz &er #arg z'r(nl( 'larak mmkn dene#im dn#a nn nrn a"mamza neden 'l(r+ -#lelikle, /ant antitez4in argmanna #a da Analitik4in #a alarna kar", !#le !ir zgrl$n varlk iddia #la, #ani n(men !ir neden 'larak zgrl$n !izati&i ieri$ine dair #argda !(l(namazd+ / a%a, !irin%i kritikte !ilginin nr .en'menin nr ile izilmi"tir ve /ant akln neden elli$i 'larak zgrl$ analitik4in argmanlar#la at"madan me"r( !ir !iimde ne re!ilmek iin, antitezin aldrlarna ve Analitik4in argmanlarna kar" 'nlarn kendi dillerini k(llanr, izilmi" 'lan nrn iinden k'n("ma#a al"r+ -( "ekilde a#n zamanda mmkn dene#im4in nrn i&lal etmemi" 'l(r+ -tn !( nedenlerden d'la#, /ant ilk neden, tamamlanm" eri, gerek neden, #eterlilik, aklama, 'nl( eri 'n (z eri gi!i kavramlar k(llanr ve !#lelikle k men &ala Analitik4in izdi$i nrlar iindedir+ /ant4n temel 'r(n( !( kavramlar de$ildir, !( kavramlarla #a*a# !ir !iimde '#nar+ -( kavramlar n(men !ir neden elli$in ieri$ine dair !ir "e# #lemez, tam ter ine 'nlar em*irik neden ellik #a a nn ek ikli$ine dair !ir "e#ler #ler+ -(rada v(rg( neden ellik #a a nn n'k anl$na dairdir+ An%ak !( d(r(m !az &a#ati 'r(nlara #'l aar+ Analitik4in dilini Antitez4e kar" k(llanmakla, /ant ade%e Antitez4e zarar vermi" 'lmaz, ama a#n zamanda k( (r (z 'ld($(n( d"nd$ Analitik4in argmanlarna da zarar vermi" 'l(r+ Di$er !ir de#i"le, !( d(r(mda dene#imin !irli$i ilke i de !'z(lm(" 'l(r+ Grngler alannda, neden el dizideki $eler, #eterlilik k'"(l(n( #erine getiremedi$i iin, ikin%i anal')ide ne nelli$i ve evren elli$i kantlanan neden ellik #a a da kendi i#le eli"ir d(r(ma gelmi"tir+ -#lelikle, /ant n% antin'mide zm 'larak !( iki neden elli$in at"madan !ir arada var'la!ile%e$ini #le e de artk elimizde ade%e !ir tek neden ellik kalm"tr3 zgrlk4ten gelen neden ellik+ -irin%i kritikte aktr ki, !a"langtan n% antin'mi#e kadar, neden ellik #a a nn varl$ tart"ma#a #er !rakmak zn g terilmi" ve ka!(l edilmi"tir, ;nk !( neden ellik 'lmadan dene#im !izim iin mmkn 'lmazd;, !( antin'mi de i e /ant4n ama% #alnz%a zgrlk4n 'la l$ iin #er amakt+ An%ak, !tn !( #(karda a#d$m gerekelerden tr argman, d'$adaki neden ellik #a a ile

Gven ZDOYRAN C> zgrlk ara nda !ir eki"me#e dn"m", ve 'n(ta "a"rt% !ir !iimde neden ellik #a a zgrlk4e !a$ml &ale gelmi"tir+ L'n( 'larak, &er ne kadar /ant4n av(nd($( !( !ir arada var'la!ilme d(r(m( 'r(nl( gi!i gzk e de, ' .el e.i dizge ini neden ellik #a a nn kat !elirlenim%ili$ine ma&k(m etmemi" ve te'rik akl tara.ndan 'la l$ g terilme#e al"lan !( zgrlk4n zerine kendi a&lak i temini ve &(k(k te'ri ini k(rm("t(r+ Eel e.e tari&indeki !elki de en zengin akl#rtmeleri ieren !( antin'mi ve zm#le ni&ai ama 'lan a&lak k(ra!ilme#i me"r( kla%ak 'lan i ten%in zgrl$ iin 'r(nl( da 'l a a"kn al zgrl$n mantk al 'la l$n g terme#e al"m"tr+ -#lelikle /ant, .el e.e inde 'rta#a ka%ak m(&temel !ir krizi, d$mlenme#i a"m" 'l(r+ * * * (Freedo or C!"#!$ De%er &'!%&o', I# T(&rd )ro*!*&$&%+ (A'%&'o +) )o##&*$e?,
ABSTRACT 6reedom and natural causality are t1o basic ,-iloso,-ical notions. /-e ,roblematic relation bet1een t-ese t1o notions also -as an indirect effect on t-e relation bet1een ,-iloso,-ical systems. /-e aim of t-is ,a,er is to discuss t-ese t1o conce,ts by ,utting Kants first criti3ue at t-e center and to inter,rete -is solution by summarizing -is solution of t-ird antinomy. Keywords: 6reedom, 7nderstanding, 0eason 2ausality, /-ird %ntinomy,

K!+'!-.! /ant, @mman(el 68CGK7+ 2riti3ue of .ure 0eason. Jev+3 N'rman /em* Lmit&, -' t'n3 -ed.'rd M Lt+ Nartin4 + /ant, @mman(el 68CCC7+ .ratik %kln *letirisi. Jev+3 ,'anna /((radi, 2lker Gk!erk, E (n Akatl+ Ankara3 1rki#e Eel e.e /(r(m(+ /ant, @mman(el 6<HH<7+ 8elecekte Bilim 9larak 9rtaya :kabilecek ;er +etafizie .rolegomena. Jev+3 ,'anna /((radi, Y( (. rnek+ Ankara3 1rki#e Eel e.e /(r(m(+ =err#, Ral*& -art'n 68CHH, /a m7+ 1&e A! tra%t Ereed'm '. /ant, /-e .-iloso,-ical 0evie1, F'l+C, N'+G+

CD zgrlk &a 'a #edensel Belirlenim(