Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram

85

mer F. ANLI
*


Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin
Noein Kavram Yorumunun ncelenmesi

zet
Bu yazda Parmenides felsefesinin, genellikle dnce ve varlk ayn eydir
olarak tercme edilen, to gar auto noein estin te kai einai fragmannn
geleneksel yorumu ve Heidegger yorumu ele alnmaktadr. Bu inceleme zellikle
noein kavram zerinden yrtlecek ve bylelikle de Heideggerin Antik
Yunan dncesinin yeniden aa karlmasn hedefleyen zel yorumu daha
iyi anlalabilecektir. Bu, ayn zamanda, Antik-Yunan Varlk deneyiminin aa
karlmas abasdr.

Anahtar Kelimeler
Parmenides, Heidegger, Noein, Logos, iddet, Dnme.


The Investigation of Heideggers Interpretation of the Concept
of Noein in the Context of the Thought of Parmenides

Abstract
In this paper we will evaluate the traditional interpretation and Heideggers
interpretation of the fragment of the philosophy of Parmenides, to gar auto noein
estin te kai einai, which is generally translated as thinking and beeing are the
same. This study is specially about the concept of noein and in this way
Heideggers special interpretation which aims reveal the thinking of Greek
philosophy again in our age will come in sight clearly. Also this is the essay about
revealing of Ancient Greeks experience of Beeing in Heideggers re-
interpretation.

Key Terms
Parmenides, Heidegger, Noein, Logos, Violence, Thinking

*
Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Felsefe Blm Yksek Lisans
rencisi.

Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



86
Giri
Parmenides dncesi, felsefe tarihinde Varlk anlay ile kendisinden sonraki
dnceleri etkilemi olan ve hemen hemen tm ontoloji anlaylarnn kendisi ile
hesaplamak durumunda kald nemli bir duru noktasdr. Parmenidesin
dncelerini aktard yazn, fragmanlar formunda olduu iin, kendisinden sonra
gelenlerin yorumlar, kendilerine ait kavramsallatrmalar ve bu temeldeki terimler ile
olanakl hle gelmitir. Ancak bylesi bir okuma, geriye dnk ve belirli anlaylarn
rn olmaktan kendisini kurtaramam ve Parmenides dncesine yneltilen
eletiriler ve bu dnceyi anlamak zerine giriilen almalar temellerinde ait
olduklar ekollerin ya da filozoflarn kavramsallatrmalarn ve anlamalarn
tamlardr. Bu dnce zerine yaplan yorumlar, salt yorum farkllklar olmaktan
te, kkensel olarak farkl dnme tarzlarnn aa klar ya da sonsal rnleri
konumundadrlar. Bu durum, Parmenidesin fragmanlarnn Yunanca dndaki dillere
evrilmesinde dahi grlebilmektedir. Parmenidesin kulland Yunanca szcklerin,
farkl dillerdeki karlklar ya da bu biimde yaplan eviriler, kkenlerinde Yunanca
szcklerin aa kard Varlk deneyimini karlamamakta ya da tahrif
etmektedirler. Heideggerin bu konudaki yaklam ise, Yunancann bu kkensel Varlk
deneyimini yeniden aa kararak anlayabilmeyi amalar. Sonu olarak
Heideggerin yaklam da zorunlu olarak geriye dnk bir okumadr; ancak bu geriye
dn ve fragmanlara belli bir tarihsellikten bak, dncenin Yunan kavramlar
temelinde Varlk ile karlamasn, aa kn yeniden anlamak amacn tar.
Bylelikle de Varlk ve Dnme yeniden kkensel olarak dnmenin konusu
yaplmaktadr.
Bu almada amalanan, Parmenides dncesinin, onun, Varlk ile dnme
ayn eydir olarak evrilen to gar auto noein estin te kai einai fragman balamnda
iki farkl okumasn / yorumunu ortaya koymak ve Heideggerin okumasnn geleneksel
okumalardan farkn vurgulayabilmektir. Bu, ayn zamanda, Heideggerin Varlkn
unutuluu olarak adlandrd metafizik tarihinde Parmenides yorumu dolaym ile
aa km olan farkll da gzler nne serme abasdr. Heideggerin bu
fragmandaki noein kavramn ele al, metafizik dncenin dnmeyi
konumlandr ve giderek bu kavram zne-nesne ayrmna dayal bir perspektiften
anlamas ile Pre-Sokratiklerin bu kavram Heidegger yorumunda aa kan
konumlandrlar arasndaki ayrm belirginletirecek ve yine Heideggerin deyii ile
Bat dnnn temelsizliini gsterecektir.

A) Parmenidesin Varlk ile dnme ayn eydir Dncesinin
Geleneksel Yorumu
a. Varlk Anlay
Parmenides dncesine ynelik geleneksel yaklam, onu ada olarak
grlen Herakleitos ile karlatrma ve bu balamda ele alma ynndedir. Sokrates
ncesi dnemin bu iki byk filozofunun, Varlk zerine dnmedeki iki kart kutbu
temsil ettikleri anlay olduka yaygndr. Russell, Bat Felsefesi Tarihi adl eserinde,
bu yaygn gr u genel ifadelerle dile getirmektedir: Herakleitos her eyin
deitiini savunmutu. Parmenides, karlk olarak hibir eyin deimediini ileri
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



87
srd (2002: 176). Bylesi naif ve genel ifadelerle ortaya koyulmaya allan
farkllk, bu iki filozofun modern okumalarnda ok daha kkensel ve nemli bir
dnme farkll olarak grlr. Bu iki filozofun Varlk anlaylar, kendilerinden
sonra gelen dnrleri de etkilemi, zellikle Parmenidesin duyumlar ve algy ve
bunlara konu olan dnyay yadsma, onu bir yanlsama olarak grme tutumu, yeni bir
dnme biimi olarak grlmtr. Bu tutum, Parmenides ile ada olan ve
geleneksel yorumlarda doa filozoflar olarak adlandrlan filozoflarn
yaklamlarndan farkl ve o dnemdeki felsefenin niteliini deitirebilecek denli r
acdr. Onun mant bulan kii olduu da iddia edilebilmekle beraber, bundan daha da
nemli olan, onun mantk temeline dayanan bir metafizik ortaya koymu olmasdr.
Parmenides ve dierleri arasndaki temel farkllk, onlarn Varlktan, var olandan ne
anladklar zerinde ykselen farkl dnme biimlerinde aa kar. O halde,
Sokrates ncesi filozoflarn doaya ynelimleri, bugn anladmz anlam ile
doaya deil, daha temel ve kkensel olan Varlka ilikin bir dnmedir. Bu
filozoflarn aralarndaki ve ortaya koyduklar felsefelerdeki ortaklk, dnmelerinin
konusunda grlebilirken, onlarn temel farkllklar da bu dnme ierisinde
Varlkn neliine ve bu balamda da felsefenin niteliine (modern terminoloji ile
yntemine) ilikin dncelerinde aa kmaktadr.
Parmenides, Varlk vardr; yokluk yoktur, Dnme ve Varlk ayn eydir
ifadelerini temel alarak ve bu iki temel nermeye dayanarak mantksal karmlarla
sistemini kurmaktadr (Tucu 2000: 70). Varlk vardr; yokluk yoktur ifadesinin bir
totoloji (yineleme), e deyile bir mantk nermesi olduu dnlecek olursa, bunun
herhangi bir yntemle dorulanmas ya da yanllanmas sz konusu deildir. O,
biimsel olarak her zaman dorudur. O halde, bu ifade, herhangi bir dnme
srecinin ya da deneyimin sonucu olarak aa kmamaktadr. O, daha sonra zdelik
yasas olarak adlandrlacak, dnmeye kendinden ak ve mutlak doru olarak verili
olan mantn temeli, dnmenin kendi formudur. Aristotelesin mant dnmenin
biimsel incelenii olarak konumlandrd ve bu biimin dnmenin ortak ve zorunlu
formu olarak kabul edildii hatrlandnda grlecektir ki, ikinci ifade ile birlikte,
dnme ve Varln rttrlmesi ile dnmenin formu, Varlkn da formunu
belirler hle gelir. Buna gre, Dnme ve Varlk ayn ey ise, dnmenin ilkesi
uyarnca hibir elikiye dlmeden kabul edilecek olan Varlk vardr; yokluk yoktur
nermesinin mutlak doruluunu salayan elikisizlik, dnme ile rten Varlkta
da kendisini gstermelidir. yle ki, Yokluun Varln elikiye dmeden kabul
edebilmek olanakl deildir. Var-olmak, mantksal olarak, var-olmamay, yokluu
iermemektedir. O halde, yokluun Varln olumlamak, dnmenin formu uyarnca
ak bir elikidir ve olanakl deildir. Bu form, ayn zamanda Varlkn da formu ise,
sylenebilecek olan Yokluun Var-olmaddr. Parmenides u ifadeleri kullanr:

Biri var-olmann olduu, var-olmamann olmaddr, () teki, var-olmama,
var-olmamann zorunlu olduudur; hi bulunmaz olduunu sylyorum sana bu
patikann; Ne tanyabilirdin var-olmayan nk yaplamaz nk bu- Ne de
bildirebilirsin; ayn eydir nk dnmekle var-olmak (aktaran Kranz 1994:
81).

Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



88
Varlk kavram, mantksal olarak oluu, deiimi iermemektedir. Deiimin
olana kartlk ve okluku koul olarak gerektirir. Deiim, kartlar aras gei
olarak grlr ve kartlarn varl da bir okluku gerekli klar. Doadaki hareket
olarak deiim de bir cismin belirli bir zaman aralnda belirli bir A noktasndan
baka bir noktaya, bir A-olmayan olan B noktasna hareketidir. Bu hareket birbirini
dlayan noktalar, e deyile bir okluku kabul eder. Bu kabul, Varlkn blnebilir
olmasn gerektirir. Duyular byle bir hareketi olumlasalar da dnmenin ilkesi olan
zdelik mantna gre kartlar aras bylesi bir gei (Adan kart olan bir Bye) ya
da A, Adr olarak belirlenmi bir Ann A-olmayan elikisiz olarak ierecek
biimde blnebilmesi olanakl deildir. Varlkn ilkesi de dnme ile ayn
olduundan, Varlk ierisinde de bylesi bir gei ya da blnme olanakl olmayacaktr.
Bu durumda, bir hareketten sz edilemeyecei gibi, Varlkn bir paras olarak
hareket eden bir cisimden sz etmek dahi olanakl deildir. Bylesi bir cisim, Varlkn
blnebilir olmasn, e deyile okluk olmasn gerekli klar. Bu, bir elikidir ve
dolaysyla da bir gereklie sahip deildir. O halde, duyulur dnyadaki deiim ya da
hareket bir yanlsamadan baka bir ey deildir.
Benzer bir yaklamla, nitel deiim de belli nitel zelliklere sahip bir eyin
baka nitel zelliklere sahip yeni bir ey haline gelmesidir. Bu da Varlkta bir oluu
ve blnmeyi gerekli kldndan olanakl deildir. O halde, bu sistemde olu da bir
gereklik olarak yadsnmak durumundadr.
Meydana gelme de kkeninde bir deiimdir ve mantksal olarak olanakl
deildir. Varlkn meydana gelmesinden sz edebilmek iin onun kkeni olarak ya
yokluk ya da bir baka Varlk gsterilmelidir. Yoklukun Varl ne
srlemeyeceinden ve Varlkn baka bir var-olandan meydana gelmesinin de
okluu (baka bir varolan ve bu biimde sonsuz bir geriye gidi ile Var-olanlar
okluunu) gerekli klmasndan dolay, Varlk meydana gelmemitir ve yok olamazdr.
Parmenides dncesinin geleneksel yorumlanna gre, bylesi bir yaklamda
dnmenin ilkeleri ile rtmeyen hibir eyin gerekliki ne srlemezdir.
Dnmenin ilkesine dayal bir metafizik olan bu dnceye gre, tek gerek, blnmez
olan Varlk, Birdir. Bir, kartlar barndran bir birlik deil, sadece Varolan
vardrda ifadesini bulan e deyile mantkta ifadesini bulan- Varlkn blnmez
zde yapsdr. Duyulara konu olan dnyaya ilikin, bir baka deyile de gerek-
olmayana ilikin bilgi de gerek bilgi deil, bir yanlg, e deyile sandr (doksa).

b. Varlk Dnce likisi
Yukarda ana hatlar ile betimlenen geleneksel Parmenides okumas, kkeninde
Varlk Dnce ilikisi balamnda modern felsefenin zne-nesne ayrm
dncesini barndrr. Grld zere, Parmenides felsefesinde, Varlkn dnme
ile zde bir Birlik olarak dnldn ifade eden bu okuma, dnme ve Varlk
kavramlarn, znel bir edim olarak dnmenin belirleniminde, kapsayc bir znellikte
kavrayan bir anlayn rn olarak aa kmaktadr. Bu okuma, dnmeyi znenin
bir edimi olarak anlayan bylesi bir yaklamn rn olan bir terminoloji ile
gerekletirilmektedir. Buna gre, dnme zneldir ve nesneyi belirleyen bir edimdir.
Heidegger, bu geleneksel sradan- okumann sonucu olarak, Varlkn dnmenin
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



89
nesnesi olmaktan te hibir anlam tamad ve bu ekilde de hibir kendiliin var
olmad bir znelliin aa ktn ifade etmektedir. Ona gre bu yaklam Kantta
ve Alman idealistlerinde de devam etmitir (Heidegger 1968a: 137).
Dnmenin nesneden ayr bir tzsel gereklik olan znenin bir edimi
olduunu ve buna gre de dnmenin tasarmsal dnmeden baka bir ey
olmadn savlayan bu yaklam, bu tasarmn (dncenin) kendinden bamsz olan
nesnesi ile olan ilikisini aklamakta zorluklar yaam ve nesnenin belirlenimini
dncede bulduu sonucuna ulamtr. Bylelikle de nesne, znenin bir tasarm
olarak, znellik ierisine drlmtr. O halde, Varlk, znel bir gereklikten baka
bir ey deildir. Balangc Descartesa gtrlebilecek bu anlay, rasyonalizm ve
empirizm olmak zere iki ana kolda ilerlese de, her iki akm da nesnenin
kendindeliini koruyabilmekte benzer zorluklar ile kar karya kalr. yle ki,
getirdikleri aklamalarda daha yksek bir Varlk olarak Tanry kullanmalar, bu kez
de Tanr kantlamalarn (ontolojik kant vb.) ya da Tanrya ilikin karmlar gerekli
klmtr. Bu durumda dahi, tasarmsal dnce anlaynn doal sonucu olarak zne
kendi tasarmlarnn tesine geememitir. Daha kapsayc bir Varlk olarak dnlen
Tanr, kendisi de bir tasarm olan kavramnn tesindeki Varlndan sz edilemez bir
durumda kalr ve gitgide ontolojik bir gereklik olarak deil, bir kavram olarak ele
alnmaya balanr. Bu sre, Kant ile birlikte kendinde-eyin tasarmsal dncenin
snrlar dna karlarak bilginin konusu olmaktan uzaklatrlmas ve bilinemez
olarak braklmas ile sonulanmtr. Bylelikle de fenomenal dnya, znenin anlak
kategorilerinin ve ar sezgilerinin bir rn olarak gereklik kazanm, e deyile znel
bir belirlenime tbi tutulmutur.
Felsefe tarihinde Parmenides dncesinin geleneksel yorumu ite bylesi bir
dnme anlaynn rn olan bir terminoloji ile gerekletirilmi ve Parmenidesin
to gar auto noein estin te kai einai fragman kabaca dnce ve varlk ayn eydir
[Thinking and beeing are the same] olarak tercme edilmitir. Bu, sradan ve
zararsz bir tercme deil, farkl bir anlayn ve Varlk deneyiminin rn olan bir
tercmedir. rnein, Russelln, Bat Felsefesi Tarihi adl almasnn Parmenides
felsefesi blmnde, mantksal karmlar ve paradokslar zerine ifadelere younluklu
olarak yer vermesi, onun Parmenides okumasnda da dnce/dnmeden anladnn
mantk temelli tasarmsal dnme olduunun ak gstergesidir. Mantk, tasarmlar
aras ilikinin formu olarak ele alnr ve Parmenidesin bu formu Varlka da ykledii
savlanr. Oysa Parmenidesin dnce / dnme olarak tercme edilen noein
kavramndan anlad gerekten bu mudur? Burada nemli olan nokta, dnme /
dnce olarak tercme edilen Yunanca noein kavramnn, Yunancann Varlk
deneyiminde nasl bir anlam aa kardnn anlalabilmesidir. Bu, dnme /
dnceyi Yunancadan, bir baka deyile de kkeninden dinlemektir. Heideggere
gre, geleneksel yorum, bu kkene gitmek yerine, modern felsefenin dnme / dnce
anlayn Parmenides felsefesine ynelik bir geriye dnk okuma ile adeta ona dikte
etmekte ve bir yanl-anlamaya yol amaktadr. Heidegger u ifadeleri kullanmaktadr:
() tm bunlarn tesinde bu grlerin hakimiyeti Parmenides tarafndan sylenen
balangtaki Yunanca szcklerin otantik hakikatini anlamamz zorlatrmaktadrlar
(1968a: 137). Bu zorlatrma ya da Heideggerin baka bir kavram ile; unutu- ge
antik dnem ve Hristiyanln ykseliine dek geriye gitmektedir; ve bu durum tmyle
Batnn tinsel tarihine etki etmitir. O halde, bir kez daha tekrarlamak gerekirse, esas
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



90
sorun, basit bir eviri hatas olmaktan tedir. Yunanca szcklerin temelinde yer alan
Varlk deneyimi unutulmu, ve bunun yerine Alman idealizmi ile doruklarna ulaan
metafizik tarihi, bir unutulu tarihi kendini gstermi ve baskn hale gelmitir.

B) Heideggerin to gar auto noein estin te kai einai Fragmann
Yorumu
Heideggere gre, yukardaki dncelerin nda, Parmenidesin to gar auto
noein estin te kai einai fragmannn anlalabilmesi iin eyin bilinmesi
gerekmektedir:
1. to auto ve te kainin anlamnn ne olduu.
2. noeinin anlamnn ne olduu.
3. einainin anlamnn ne olduu (Heidegger 1968a: 137).
Bunlar birbirlerine aitlik tayan kavramlardr; ancak almann snrll
balamnda zellikle zerinde durulacak olan kavram noein kavram ve onun Heidegger
dncesindeki yorumlan olacaktr.

a. Noein [Dnme / Anlama] Kavram
Yunanca Noein kavram sradan bir eviride olduu gibi, dorudan dnmek
olarak evrilemez. Bylesi bir eviri, zne-Nesne kartl ierisinde, dnmeyi
znenin bir yetisi olarak konumlandran Modern Felsefenin terminolojisi ierisine
dme tehlikesi tar. Bu nedenle Heideggere gre Noein kavram kavramak /
anlamak [Vernehmen / to apprehend], onun kkeni olan Nous ise kavray
[Vernehmung / apprehension] anlamna gelmektedir ve bunlar birbirlerine aitlik tayan
kavramlardr. Kavramak / anlamak, bir eyin o ey olarak aa kmasna izin
vermek, o ekliyle aa ka tanklk etmektir. Bu, olgular belirlemek ve bir eyin
nasl varlatn saptamaktr. Ancak bu, znel bir kavrayn Nesneyi kendi
kategorileri ile belirlemesi deil, insann o eyin kendini gsteriine, aa vuruuna
ak olarak tavr / pozisyon aldr. Bu kkensel tavr / pozisyon, Heidegger
tarafndan alc-bulunua-getirme (bringing-to-stand) olarak kavramlatrlr ve
kkenini noein kavramnda bulur (Heidegger 1968a: 138).
O halde, Parmenidesin dnme / dnce ile Varlk arasnda, ayn ey olarak
okunan, birlikten anlad nedir? Bu, dnmenin ve Varln ayn ey, birlik
olduu, farklarn bo bir hl almas ile ayrmn ortadan kalkmas mdr yoksa
birbirlerine aitlik ierisindeki kartlklarn birlii midir? Heideggerin Parmenides
okumasnda, fragmanda geen to auto ve te kai kavramlatrmalar, Varlk ile dnme
arasnda olduu savlanan birliin birbirlerine-ait-olmak anlamnda bir birlik olduunu
gstermektedir. O halde, dnme / dnce ve Varlk bir birliktelie sahiptirler,
zdelie deil. Varlk, dncede aa kmaktadr (a.e., 138, 139).
Heidegger, bylesi bir birliktelii irdelemenin yolunun bir baka Yunanca
kavram olan Physise dnmek ile alacan dnr.

Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



91
a1) Noein Physis likisi ve Bu likide nsann Yeri
Heideggere gre, Physis kavram Latinceye ve onun temelinde de dier Bat
dillerine doa (Nature) olarak tercme edilerek, szcn kkenindeki Varlk
deneyimi tahrif edilmi ve unutulmu olan temel bir Yunanca kavramdr. Kkenlerinde
Physis kavram, Herakleitosta ak ekilde grlebilen, fakat ncesinde Anaksimandros
ve Ksenophaneste de aa km olan ve philosophia olarak bilinen aratrmann
genel konusu olarak belirginlemektedir (Peters 2004: 300). O halde, philosophiann
genel ya da kkensel konusu olarak physis, Varlk olarak ya da bu balamda ele
alnmaldr. Heideggerin gerekletirdii de budur:

Varlk u anlama gelir: kta durmak, grnmek / ortaya kmak, gizlenmemie /
aa kma girmek. Bunun gerekletii yerde, yani varlkn egemen olduu
yerde, kavray / anlama [noein] egemen olur ve onunla gerekleir; ikilik
birbirine aitlik hlini alr. Kavray / anlama [noein], kendini aa vuran /
gsteren esas dzenin alc bulunua // dzene-getiriliidir (Heidegger 1968a:
139).

Varlk, kavrayta / anlamada bir baka deyile de dncede aa kar ve a
gelir. Bu aa k, a geli, bir ifann [disclosure], e.d. bir sylemin olduu
yerdedir. Heideggere gre, Parmenides bu yaklam ile physisin zne kkensel bir
anlay ile ynelir. Bu yaklam, modern dnceden ayran zsel farkllk zne olarak
insandan sz edilmemesi ve halen physisin snrlarnda kalnarak ondan ayr, onu konu
edinen bir tz olarak zne ayrmna gidilmemesidir. Buna gre, varlk egemen olur,
fakat grnd ve egemen olduu srece ve bu nedenle, belli olu / grn ve onunla
kavray da meydana gelmek / olmak zorundadr. Eer insan bu meydana gelie /
grne katlyorsa, kendisi de kendi olarak Varlka ait olmak zorundadr. nsan-
olmakln [beeing-human] z ve modu sadece Varlkn z tarafndan belirlenmek
olabilir (a.e., 139). Grlmektedir ki, bu yaklamda insann kendisi de Varla ait
olarak varolur. Meydana geli / grn de physis olarak Varla aittir. O halde,
Heideggerin Da-sein olarak da kavramlatrd insan-olmaklk Varln srecine
dahildir. nsan-olmaklk Varlk tarafndan belirlenmitir. O, Varlk tarafndan
sahiplenilmitir. O halde, insan zne olarak Varlktan kopartmak, ona tzsel bir yap
olarak bakmak Varlk deneyiminden kopuu, Varln unutuluunu gsteren ak bir
yanl-anlamadr. Heidegger, felsefe iin insann cennette yazlm/belirlenmi
olmadn ifade etmektedir. Bunun yerine sylenebilecek olan udur:

1 nsann znn belirlenii hibir zaman bir cevap deildir; bir sorudur.
2 Bu sorunun soruluu ve bu soru ierisindeki kararllk tarihseldir; bu sadece
genel anlamda deildir; bu soru tarihin zdr.
3 nsann ne olduuna ilikin soru her zaman iin Varlkta nasl durduuna
ilikin soru ile zsel balar ierisinde alnmaldr. nsan sorusu bir antropolojik soru
deil, tarihsel meta-fiziksel bir sorudur (a.e., 140).
Heidegger, Parmenides dncesi balamnda insan sorusu ile noein
physis ilikisi arasnda dorudan bir ba kurar. Bu yaklamn temelinde insann
Varlktaki yerinin belirlenmesi ve bununla birlikte de yanl-belirlenimlerin aa
karlmasnn amalanmas bulunmaktadr. Ona gre, nous ve noein insann yetilerine
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



92
dayal ya da insandan gelen kavramlar deillerdir. Aksine, insann varl, Varln ve
kavrayn / anlamann (dnmenin) zsel birliktelikleri, birbirlerine aitlikleri ile
belirlenmitir. nsan, kendisini insana tarihte aacak / ifa edecek ve insann kendisinin
de bunun iinde duraca biimde Varl deitirmek zorundadr. nsann yazgs
budur. Bu nedenle, kkensel olarak soru sorua dayal insan olmaklk zerine
sorulacak soru, nsan nedir? yerine insan kimdir? olmaldr. Bu soruyu dahi olanakl
klan, Varlk ile kavray / anlay (dnme) arasndaki kkensel badr.
Bu balamda tekrar Parmenidesin fragmanna dnecek olursak, grlmektedir
ki Heidegger bir kez daha geleneksel okumaya temel oluturan Dnme ve Varlk
ayn eydir evirisinin yanl olduunu vurgulamaktadr. Ona gre, fragman unu ifade
eder: Kavray (anlay / dnme) ile Varlk arasnda karlkl bir ba vardr (a.e.,
145). Bu, kendisi de Varlkta olan, Varlk tarafndan sahiplenilmi olan insan ile aa
kan, a gelen, ifa olan Varlkn aa knn kkensel ifadesidir. Heideggere
gre, bunu anlayabilmek iin Yunan Varlk deneyimine, ilk balangca dnmek gerekir.
Parmenidesin de ierisinde bulunduu bu balang, iirsel dnmenin [poetic
thinking] kendisini gsterdii, insan ile Varln yz yze olduu adr. Bu, insann
bir yetisi olarak dnmenin aa kmas deil, Varlk ile kavrayn /dnmenin
[noein] kkensel karlkl ba, birbirlerine aitlikleri ile olanak kazanan tarihsel insan-
olmaklkn aa k, kendini gsteriidir. O halde, bu birliktelii, karlkll
anlayabilmek iin, bir kez daha Heideggerin insan kimdir? sorusuna geri dnmemiz
gerekmektedir.
Heidegger, An Introduction to Metaphysics adl eserinde, Sophoclesin
Antigone tragedyasn yorumlayna dayanarak insann yabanc / garip / tekinsiz olan
olduunu ifade etmektedir. Bu yorumun temeline ise Yunanca deinotaton kavramn
almaktadr. nsan, deinotatondur. Bu kavram, Varln en u limitlerini ve
temelsizliini ifade eder. Bu temelsizlikten dolay insan, en tekinsiz / garip olandr [un-
heimlich]. O, yurtsuzdur; nk snrlar tanmlanm ya da verili deildir.
Deinotatonun kkeninde bulunan deinon, gcn snrlarn amak anlamnda korkun
anlamn da tamaktadr. Snrlarn tesi, gerek korkuyu ve bununla beraber yeni
olan da getirmektedir. Yeni olan, verili olmayan anlamndadr. nsan, deinotaton
olarak, verili olmayana, yeniye, tandk olmayana doru snrlar amaya, snrn
tesini aa karmaya yazgldr. Snrlarn tesine gitmek, onu aa karmak iirsel
dnmedir ve insan bu gc kullanandr; fakat sadece kullanan deil, ayn zamanda
iddeti [violence] aa karandr (Heidegger 1968a: 149). Heideggerin bu balamda
kulland iddet kavram iddet szcnn empirik anlamndan (fiziksel, psikolojik
vb. iddet) uzaktr. Bu, insann kkensel durumu, Varl dntrme, aa karma
gcdr. Bu dnm ya da aa k iddet ile olanak kazanr ve iddet ile
gerekleir. () deinon iddetin kullanlmas balamnda iddettir ve iddetin
kullanlmas olarak herhangi birisinin eyleminden ok orada-olmaklkn [Da-seinn]
zellii olarak anlalmaldr (a.e., 149). Aa k insann kendisine patikalar
[paths] amas anlamna gelmektedir. Patikalar dncenin aa kard Varlk
olanaklardr. Heideggerin bu dncenin gerekletirdii- bu olanaklar patikalar
olarak adlandrmas, yeni olann, allmadk olann ve tandk-olmayann aa
karln vurgulamay amalar. Onlar Varlkn a geldii yeni aa klardr ve
dnmenin alldk, tandk yollarndan farkldrlar (Heidegger, 1968a: 151)
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



93
Heidegger, tandk olan ile tandk olmayan arasndaki ilikiyi betimlerken,
bir kez daha Yunan Varlk deneyimini aa karan szcklere dnmektedir. Onun,
insann tarihsel yeri olarak belirledii yer Polistir. Heidegger, Polisin geleneksel
evirilerde ehir ya da ehir-devlet olarak tercme edilmesinin szcn tam anlamn
yakalamakta yetersiz kaldn ifade etmektedir. Polis, insann tarihsel olarak
amland yerdir. O halde, Heideggerin bu betimine dayanarak, Polisin insann iine
doduu gelenek olduu da sylenebilirdir. Her ey anlamn ilk olarak Poliste
bulmaktadr. Polis, her eyin her ne ise o ekilde olduu, bir dnya at tarihsel alan,
yerdir. Ancak unutulmamaldr ki, ilk nce, temelde bunlara bal olmadan bunlar
yaratan, aa karan da insandr. nsan, kkensel tekinsizlii ve yurtsuzluu ile
Polis ncesinde patikalar ve patikalarn birletii yer olarak Polisi yaratabilmitir /
aa karabilmitir. Balang, tekinsiz, garip ve allmadk olandr. Bir eyi o ey
olarak aan g ve bu gcn iddeti, kkenini bu tekinsiz olma, yurtsuz olma hlinde
bulmaktadr. Ayn kkensel durum, onun Polisin dna kmasna, tandk olmayan
aa karmasna da olanak tanr. Heidegger, bu durumu betimlerken, yine
Sophoclesin Antigone tragedyasn kullanmakta ve orada geen deniz metaforu
zerinde durmaktadr. Deniz, durgun olmamas, dipsizlii ile yurtsuzluu temsil
etmektedir. O, karann, Polisin gvenli topraklarna kart olarak gvensizlii,
belirlenmemilii aa karr (a.e., 153). O halde, insann temelsiz bir temel olarak,
Varlkn aa kna temel oluturacak bir olanakll vardr. Bu olanakllk da
insann kendisinden deil, Varlkn onu bu ekilde sahiplenmesinden gelmektedir. Bu
sahiplenme, kavray (dnme) ile Varlkn kkensel karlkll, balants ve
birbirlerine aitliklerinin oluturduu bir durumdur. Dnme ile Varlk arasnda
kkensel bir ba var ise, insan da dnmeden ayr ele alnmamaldr. nsan kimdir?
sorusu dnmeden ayr olarak, ondan koparlarak ele alnabilir deildir. nsandaki
noein, daha temelde olan Logosu temsil eder. Logosun aa k insann Varlk ile
ilikisindeki iddet ile gereklemektedir.

b) Logos Physis likisi
Heidegger, What is Called Thinking? adl eserinde dnmenin dil ile olan
kkensel balants nda onun anlamlarndan birinin de Yunanca Logos kavramnda
aa ktn ifade etmektedir. Yunanllar iin dnmenin temel formu Logostur
(Heidegger 1968b: 163). Bu, gnmzde dnmenin formu olarak grlen mantktan
[Logic] farkl, fakat onun da olanaklln salayan daha kkensel bir formdur.
Heideggere gre, Logos kelimesi kelimesine bir eviri yapldnda sylem
(discourse) olarak tercme edilir. Bu tercme tarihinde, e deyile de yeniden
yorumlama tarihinde Logosun Yunanca kkensel anlam tahrif edilmitir. Bu
tercmede Logos, akl, yarg, kavram, tanm, temel ya da iliki anlamlarna
gelecek ekilde evrilmi ve bu tercme ile yeniden yorumlanmtr. Kkensel olarak
Logos tm bu anlamlar tamakla birlikte, bu anlamlardan birine indirgenemeyecek bir
anlama sahiptir. Logos, bir eyin grnr klnmas anlamn tayacak ekilde sylem
ile ilikilidir. Logos sentezin [synthesis] yapsal formudur. Sentez, tasarmlar
birbirleri ile ilikilendirmek ya da birbirlerine balamak anlamn tamaz. Sentez, bir
eyin bir ey ile bir aradalnda (togetherness / Beisammen) bir ey olarak grnr
klnmasdr (Heidegger 1962: 56). Sylem, varolanlar zerine dncenin kurduu
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



94
kuramsal bir yap deildir. O, kuramsal olan da olanakl klan ve nceleyen kkensel
bir varolusal ilikidir. Bu ilikinin temelinde anlama yatmaktadr. Sylem, dilin
varolusal-ontolojik temelidir (a.e., 203). Dil, szcklerin btnldr ve antik
ontolojiye gre (Antik-Yunan Dncesi) szckler ile kar karya olmak eyler ile
kar karya olmaktr. Bunun olanan salayan ve szckleri aan bir btnsellik
olarak Logostur. nk Logos ierisinde eyler kendilerini gsterirler, aa karlar
(a.e., 201, 204). Bir eyin grnr klnmas olarak sylem Physis kavram ile
ilikilendirilir. O halde, Physis olarak aa kan Varlk ile Logos arasndaki iliki nasl
bir ilikidir?
Heidegger, bu ilikinin, bir ayrlk fakat bir aradalk olduunu savlamaktadr. Bu
u anlama gelmektedir: Physis ile Logos zdelik anlamnda bir deildirler; onlar
ayrdrlar, fakat bir aradalklar sz konusudur. Varln alm, bu bir aradalk ile
olanak kazanr. Ancak bir kez daha, bu ayrln iki tzsel yap anlamn tamadn
vurgulamak gerekmektedir. Varln aa knn olana olarak, Varln evi olarak
dil, kkensel olanaklln Logosta bulmaktadr. nsan, deitirme, yeniyi yaratma
gcn ve bu gc kullanma olanan dilde bulur. Bu ayn zamanda da iddet edimi
[violent act] olarak aa kan yaratma ediminin almdr. Bunun olana, Physisin
karsnda duran Logosun hem ondan ayr hem de onunla ilintili olmasndadr. Eer
Logos ile Physis arasnda bir zdelik olduu savlanacak olursa (Parmenides
fragmannn geleneksel yorumu bu yndedir), Varlkn tek bir almnn, onu ifa eden
tek bir sylemin varolduunu sylemekten baka bir seenek kalmayacaktr. Oysa,
Physisin karsndaki Logos Varlkn farkl almlarnn olanan salayacak ekilde
ondan ayr fakat onunla ilintilidir.
Heidegger, Physis ile Logos arasndaki karlklln dike ile techne arasndaki
ilikiyi de dourduunu ifade etmektedir. Yunanca Dike szc genellikle etik anlam
ierisinde alnmakta ve adalet olarak tercme edilmektedir. Oysa Heidegger, bu
szcn daha temel metafiziksel anlam olarak dzen olarak tercme edilebilecek
anlamn esas alr. Dzen, daha nce zerinde durulmu olan tarihsel-yer olarak Polis
kavram ile de ilikilidir. Buna karlk iddeti aa karan techne bir eyi o ey
olarak aa karan edim, bilgi edimi olarak anlalmaktadr. Techne ile bir ey o ey
olarak aa karken, Varlk a gelmekte, bir dnyada almaktadr. Bu dnyann
btnsellii Logosun Physis ile olan ilikisinde belirlenirken, eylerin bu btnsel
dnyadaki yerleri ve o ey olular techne ile olanak kazanr. O halde, kkeninde techne
yaratc bir edimdir ve yaratmak tandk olmayana ilikindir. Tandk olan ile tandk
olmayan arasndaki salnm, bir eyin aa knn olana iken, o eyin baka bir ey
olarak aa knn olanakllnn korunmasnn da olanadr. Heidegger u ifadeleri
kullanr:

Dike gl / ykc dzendir. Techne bilginin iddetidir. Bunlar arasndaki
karlkl iliki tekinsizliin gereklemesidir. Biz imdi Parmenides fragmannda
ifade edilmi olan noein [kavray/anlay olarak dnme] ile einai [varlk]
arasndaki baa baktmzda, bu ilikiden baka bir ey grlmemektedir
(1968a: 165).
Dike (Varln gl dzeni), temelde iddete ihtiya duyar. Dntrc ya
da aa karc olarak iddet, dike iin gerekliliktir; nk bu aa-karc-g
olarak iddet dikeyi ncelemektedir. Kkensel anlamyla insana verili olan bir dzen
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



95
sz konusu deildir. nsann bu anlamda doal bir aitlii yoktur. Dzeni olanakl klan,
insann (insan-olmakln) kkensel yurtsuzluu, tekinsizliidir. Bylece Dike ve
Techne arasndaki karlkllk garip, tekinsiz Varlktr: Dasein. O, ikisi arasndaki
atmada yakalanm olan varlktr; gl varlk [overpowering beeing / Dike] bir
tarafta, bilginin iddeti dier yanda (Seidel 1964: 73).

Sonu
Parmenidesin Yunanca to gar auto noein estin te kai einai ifadesi, Bat
metafizik tarihi boyunca bata Latince olmak zere hemen hemen btn Bat dillerine
tercme edilmi ve geleneksel olarak Dnme / dnce ile Varlk ayn eydir
anlamna gelecek ekilde yorumlanagelmitir. Bu yorum ierisinde kalnd srece de
Parmenides, dnce ve Varln zdeliini ifade eden ilk dnr olarak, metafizik
tarihinin ilk znelci (subjektivist) dnr olarak anlalmtr (a.e., 61). Heideggere
gre bu yanl-anlamann temelinde, Bat felsefesinin Varl unutu srecinde aa
kan terminolojisi ile geriye dnk bir okuma gerekletirmesi ve Parmenides
dncesine kendi kavramlarn dayatmas bulunmaktadr. Bu okuma, noein kavramn
dnme (thinking) olarak tercme etmekte ve onu znenin tamamen znel bir edimi
olarak anlamaktadr. Bu yaklamda dnme, insann dier yetileri gibi bir yeti olarak
alnr. Descartes ile birlikte, dnme, herhangi bir yeti olarak deil, tinselliin z
olarak alnm olsa da, bu Nesneden ayr bir znellik olarak ikinci bir tzsellik
yaratmtr. Bu da nesnenin giderek znenin tasarmlarna indirgendii bir srecin
balangc olmutur. te bu srecin terminolojisi ile gerekletirilen geriye dnk bir
okumada, Parmenidesin Dnme / dnce ile Varlk ayn eydir olarak tercme
edilen fragmannda, znel bir alann kavram olan dnme ile onun nesnesi olarak
Varlkn zdeliinin savland iddia edilmitir.
Heidegger bylesi bir yanl-anlamann nedeninin tam da bu okumalarn
Yunan-olmamasndan kaynaklandn iddia eder. Onun Yunan-olmamak ile kast
ettii, Yunancann Varlk deneyiminin ok uzana den tercmelere ve Varlk
anlaylarna dayal yorumlardr. Yunancadan yaplan eviriler, sadece birer eviri
olmaktan te, Yunanca szcklerin kkenlerinde bulunan Varlk deneyiminin
tahrifidirler. Bu tahrif, belki de ilk olarak Latinceye yaplan eviriler ile balam ve
Heideggerin Varln unutuluu adn verdii srecin nemli bir aamas hlini
almtr. Bu nedenle Heidegger, Yunanca kavramlara geri dnerek, Yunancann Varlk
deneyimini tekrar duymay amalar. nk Heideggere gre, Antik Yunan
dncesini ifa eden Antik-Yunan szckleri ve kavramlar Varl dinlemekte ve onu
ifa etmektedirler.
Parmenidesin noein ile einai (Varlk) arasnda kurduu iliki Yunan
dncesinin Varlk deneyiminin nda ele alnmaldr. Heidegger, bu amala daha
temelde yer alan Logos ile Physis arasndaki iliki balamnda bu iki kavram
irdelemektedir. Ona gre, bunlarn ayrlklarn ve birbirlerine aitliklerini serimlemek
fragmann Yunan deneyimindeki kkensel anlamn aa karmak olacaktr. Physis in
kkenine baktmzda, bymek, aa kmak, belirmek anlamlar ile karlarz.
Bu l anlam, Varla geli, Varlamak [coming-to-stand] olarak
Trkeletirilebilecek olan bir anlam btnl salamaktadrlar. Bu balamda
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



96
bakldnda Physis grnmek, grn, a gelmek ile ilintili bir hl alr. O halde
geriye dnk okumalarn Parmenidesin grn Varlktan ayrdn ve onu bir
yanlsama olarak grdn savlamalarnn da bir yanl-anlama olduu grlmektedir.
Bu durumda, Varl grne getiren, onu aa karan nedir? Bu almada
gsterilmeye alld gibi, Heidegger, noein kavramn bu balamda ele alr. O, bu
kavram gnmzde anlald biimiyle dnmek olarak evirmemektedir. O bu
kavram, kavramak / anlamak [Vernehmen] olarak tercme etmekte ve bunun
temelinde de yakalamak/ tutmak / ele geirmek [hin-nehmen] anlamnn olduunu
savlamaktadr (a.e., 64). te noein Varl aa karan, onu yakalayan, onu a
getiren dnme olarak anlam kazanmaktadr. Bu, sakl olan Varln aa k,
kendisini gsteriidir. Ancak, vurgulamak gerekir ki, bu insann bir yetisi olarak
dnmenin kendi kategorilerini Varla dayatmas deildir. Bu sre, Physis ile Logos
arasndaki kkensel ilikinin salad bir olanak olarak, Varln kendisini a ve
bunun iin de insan sahipleniidir. Bu, insann yazgsdr.
Bu yazg, insann yurtsuzluu olarak kendisini gsterir. nsann kendisine
doal olarak verili bir belirlenimi yoktur. O, kkensel bir iddet ile kendi patikasn
amak zorundadr. Onun at her patika kendisi iin trajik sonularla ykldr.
Kurduu hibir dzen, kkensel yurtsuzluunu yokedememektedir. nsan, dzen ile
dzensizlik arasndaki salnma mahkumdur. Heidegger bu durumu da Yunan
kavramlarna dnerek amlamaktadr. Ona gre, Logos ile Physis arasndaki
karlkllk, dike (dzen) ile techne arasndaki ilikiyi dourmaktadr. Dzen, btnsel
bir anlam dnyas ya da gelenek olarak yorumlandnda, insan, yeniyi, tandk
olmayan yaratabilmesinin, aa karabilmesinin olanan da dzenin, tandk
olann tesine geebilme olananda bulur. Bu olana insana veren Varln kendisidir.
Bir baka deyile, Varlk tarafndan bu biimde sahiplenilmi olmasdr: Bu noktada
Heidegger zmlemesinde onun iin yol gsterici olan soruyu sorar. Tm bunlar
ierisinde insan nerededir? nsan iin aktr ki dnme ile Varlk arasndaki bu
birbirine aitlik ierisinde insan her eyden nce Varla aittir (a.e., 68). Bu balamda
Noein Varln otantik kavramak / anlamak olarak dnmesidir. Bu, insann
belirlenmi bir yetisi olarak akl, zihin vb. kavramlarla karlanabilecek olan bir
znellik deildir. Kavrama/anlama olarak dnme, insann tam olarak varla geldii
yer, aklktr. ()nsann varl Varlk ile kavramann / anlamann zsel birarada-
bulunuu tarafndan belirlenir (Heidegger 1968a: 140). Bununla birlikte,
kavrama/anlama, iinde insann tarihe bir varlk olarak, bir varolan olarak girdii
(kelimenin tam anlamyla) Varla geldii sretir / olutur (a.e., 141).
Logos ile Physis arasndaki birbirlerine aitlik ilikisi, Parmenides fragmannda
noein ile einai arasnda grlmektedir. Heidegger, bu aitlik ilikisinin farklar yok eden
bir zdelik ilikisi olmadn belirtmektedir. Ona gre, fragmanda geen to auto bir
zdelii deil, zsel bir aitlik ilikisini dile getirir. Bu balamda kavramak / anlamak-
olarak-dnme ile Varlk arasndaki iliki u ekilde ifade edilebilir: Bir ey kavrama
/ anlama [vernehmung] olmakszn o ey deildir. Ancak, dier taraftan bu
kavray/anlay eylerin olmad bir yerde kavrayamaz/anlayamaz, e deyile,
Varln aa gelme olanann olmad yerde (Seidel 1964: 66, 67). O halde,
dnme, metaforik bir anlatm kullanlacak olursa, Varl dinlemektir. Bu dinleme
ile Varlk aa kar, kendisini gsterir.
Parmenides Dncesi Balamnda Heideggerin Noein Kavram



97
Heidegger, Parmenidesin bu fragmann (to gar auto noein estin te kai einai)
yorumlarken Bat Metafizik tarihinin ve bu tarihin aa kartt dnme biiminin
eletirisini de yapmaktadr. Bu eletiri, bu dncenin aa knn koullarnn
anlalmasn da beraberinde getirmektedir. Varln unutulu sreci ayn zamanda
Varln anmsanmasnn izlerini de tamaktadr. Varln anlamnn yeniden
sorulabilmesi, dnmenin kkenlerinin anmsanmaya ya da anlalmaya allmasdr.
Bylesi bir anlama abas dnmenin ierisine girmekten baka bir ey deildir.
Dnmenin renilebilmesinin, anlalabilmesinin tek yolu da budur: Dnmek
sadece onun ierisine girilerek renilebilir. Bu balamda Antik-Yunan Dncesi
(Antik-Yunan Da-sein), Heideggere gre, tarihsel bir uyantr.

KAYNAKA
CEVZC, Ahmet (2001) Metafizie Giri, stanbul: Paradigma Yaynlar.
FRANCES, E. Peters (2004) Antik Yunan Felsefesi Terimleri Szl, ev. H. Hner,
stanbul: Paradigma Yaynlar.
GUIGNON, Charles (2001) Beeing as Appearing: Retrieving the Grek Experience of
Phusis, A Companion to Heideggers Introduction to Metaphysics, ed. Polt, R. & Fried, G., pp.
34-57, Yale University Pres.
HEIDEGGER, Martin (1962) Being and Time, translated by J. Macquarrie & E.
Robinson, Oxford Basil Blackwell.
HEIDEGGER, Martin (1968a) An Introduction to Metaphysics, translated by Ralph
Manheim, Yale University Pres.
HEIDEGGER, Martin (1968b) What Is Called Thinking?, translated by J. Glenn Gray,
Harper & Row.
INWOOD, Micheal (1999) A Heidegger Dictionary, Blackewell Publishing.
KRANZ, Walther (1994) Antik Felsefe, ev. Suad Y. Baydur, 2.Bask, stanbul: Sosyal
Yaynlar.
RUSSELL, Bertrand (2002) Bat Felsefesi Tarihi, Cilt 1, ev. Muammer Sencer, stanbul:
Say Yaynlar.
SEIDEL, G. Joseph (1964) Martin Heidegger and the Pre-Socratics, University of
Nebraska Pres.
SCHOENBOHM, Susan (2001) Heideggers Interpretation of Phusis in Inrtroduction to
Metaphysics, A Companion to Heideggers Introduction to Metaphysics, ed. Polt, R. & Fried, G.,
pp. 143-161, Yale University Pres.
TUCU, Tuncar (2000) Bat Felsefesi Tarihi, Ankara: Alesta Yay.