1

T.C.
MUSTAFA KEMAL NVERSTES
Mhendislik Fakltesi
Petrol ve Doalgaz Mhendislii Blm








PETROL ve DOALGAZ MHENDSLER
N

MUKAVEMET
DERS NOTU



Prof. Dr. Ergl YAAR



ISKENDERUN-2012
1

MUKAVEMET
1. GR
Mekanik Tanm
Elastisite
deal Kavramlar (elastik cisim- homojen- zotrop- Hooke yasas)
2. KEST TESRLER DYAGRAMLARI (Basit Mukavemet Halleri)
Statik hesaplar, Yayl yk,
Kesit tesirleri
Kesme kuvveti, eilme momenti arasndaki bantlar
3. NORMAL KUVVET ve GERLME
Normal Gerilme
4. HOOKE YASASI
Gerilme ve ekil Deitirme likisi
5. DEKEN KESTL YA DA BLEK UBUKLAR
6. GENELLETRLM HOOKE YASASI
3 eksenli Gerilme
7. ATALET MOMENTLER
8. NCE CDARLI BASIN KAPLARI (HALKALAR)
9. BURULMA
10. KESME-MAKASLAMA-
11. ELME
12. NORMAL KUVVET ve ELME
13. BURKULMA
14. UBUK SSTEMLERNDE BURKULMA

1. GR
Mukavemet; Kuvvetlerin tesiri altndayken zerinde ekil deiiklii meydana gelen,
kuvvetlerin etkisi kalktktan sonra eski eklini alan elastik cisimlerin mekaniidir. Teknik alanda
kullanlan malzemelerin eitli yklere dayanmas iin gerekli hesap esaslarn inceler.
Bir mhendisin vazifelerinden en mhimi elemann (malzemenin) btn kullanma artlarn
gz nne alarak yap, makine ve tahkimat elemanlarnn boyutlarn hesaplamak olduuna gre;
bu boyutlar hesaplarken iki art gz nnde tutmak zorundadr.
2

a) Mukavim olma art: Yani elemann boyutlarn o ekilde tayin edecektir ki, eleman kendisine
tesir eden d kuvvetlere mukavemet etsin. O halde bu art elemann kesitinin et kalnlnn fazla
olmasna sebep olur.
b) Ekonomi art: Yani elemann ucuza mal edilmesidir. Bu artta elemann et kalnlnn daha az
olmasyla daha az malzeme kullanlr. Mhendis bu iki zt artn en uygun zmn arar.
Mukavemet bilgisi matematikten ve malzeme bilgisinden ok yararlanr. Deneylere nem verir.
Baz kabuller neticesinde bulunan formllerin deney sonularna uygun olup olmadna baklr.
Sonu olarak; Mukavemet cisimlerin (malzemenin) kesitlerinde meydana gelen i kuvvetlerin
elastik cisimlerin kesitlerinde nasl daldklarn, birim kesit alanna den kuvveti, yani gerilmeyi,
elastik cisimlerin kuvvetler etkisi altnda nasl ve ne kadar ekil deitirdiklerini (deformasyonlarn
= uzama, ksalma, sehim, eilme, burulma, burkulma) miktarn aratrr.
DI KUVVET: Bir cisme dier cisimler tarafndan yaplan etkiye d kuvvet denir.
a) Dorudan doruya belli olanlar;
Kendi arl
zerine yklenmi arlklar
Dier kuvvetler)
b) rtibatlardan gelenler (mesnet tepkileri); Cisimlerin dier cisimlere balanmasndan meydana
gelen
Demenin kirie
Kiriin kolona
Kolonun temele
Temelin zemine
Tahkimat direinin tavana
Tavan tann elik iksaya
KUVVET: Bir cismin iki parasnn birbirine yapt etkiye i kuvvet denir. D kuvvetlerin tesiri
altndaki bir cisim u zorlamalarla kar karya kalmaktadr.
1. Normal kuvvet (ekme, basn)
2. Kesme kuvveti
3. Eilme momenti
4. Burulma momenti Burkulma momen
5. Dndrme momenti

3

MEKANN eitli ynlerden snflandrlmas mmkndr. Eer urat cismin fizik halini gz
nne alarak bir snflandrma yaparsak, mekanik ana guruba ayrlr:
1. Kat cisimlerin mekanii;
2. Svlarn mekanii;
3. Gazlarn mekanii.
Mekaniin bu dal da mhendisliin eitli kollarnda ayr ayr nem tar. Kat cisimler, d
yklerin etkisi ile az veya ok ekillerini deitirirler. Teknik problemlerin pek ounda bu ekil
deitirmeler kktr. ekil deitirmelerin tamamen ihmal edilebilecei pek ok problem vardr.
Bu nedenle ideal bir cisim olan rijit cisim tanmlanr:
Rijit cisim, d yklerin etkisi ile herhangi iki noktas arasndaki uzakl deimeyen cisimdir. Bu
ideal cismi konu alan mekanie rijit cisimler mekanii ad verilir.
Kat cisimler kuvvetlerin etkimesi sonucunda ekillerini deitirdikten sonra rijitlemi kabul edilir
ve bunlara rijit cisimler mekaniinin yntemleri aynen uygulanr. Bu kabul, kat cisim mekaniinin
dayand ilkelerden bir tanesidir ve rijitleme adn alr.

Kat cisimlerin ykler altnda ekil deitirmesi, kullanlan konstrksiyon malzemesinin cinsine bal
olarak eitli zellikler gsterir. Yumuak eliin, fontun, betonun, kilin ayn yk altndaki ekil
deitirmeleri farkldr. Birok durumlarda ykler kaldrld zaman cisim ilk haline geri dner.
Malzemenin bu davranna elastiklik ad verilir. Ykler kaldrldktan sonra cisim ilk haline dnmez
ve ekil deitirmi olarak kalrsa bu davrana da plastiklik denir.

Malzemenin pek ounda ykn bir snrna kadar elastik davran grlmektedir. Plastik davran
gsteren ve gstermeyen malzemeler vardr. eitli malzemenin zelliklerini kapsayacak ok geni
bir mekanik gelitirmek imknsz olduundan bir ideal malzeme tanmlayp onun mekaniini
kurmaktan baka are yoktur. Elastik cisimler, elasto plastik cisimler, viskoelastik cisimler, v.b. bu
tip ideal cisimlerdir. te bu ideal cisimlerin mekanii, bu arada malzemenin pek ounun ortak
zelliini yanstan elastik daimlerin mekanii bunlarn iinde mhendis iin en nemli blmdr.
Bu DERSN konusunu da esas itibariyle elastik cisimler tekil edecektir. Elastoplastik cisimlere de az
miktarda yer verilecektir.
Elastik cisimlerin mekaniini konu alan bilim dalna elastisite teorisi denir. Yalnz elastisite
teorisinde inceleme yolu deiiktir. Orada problem, matematik asndan gz nne alnr,
denklemler kurulur ve zm yolu aranr. Bu teori pratik mhendislik hesaplar iin elverili
deildir. Ancak, bir yandan teoriden, bir yandan deneylerden elde edilen sonulara dayanlarak
4

varlan basit kabuller, pratik problemlerin zm iin bizim inceleyeceimiz bir bilim daln-
MUKAVEMET- ortaya karmtr.
Mukavemette incelenen problemlerden biri, cismin d ykler altndaki davrandr. D
yklerin etkisi ile cismin iinde i kuvvetler meydana gelir. Bir konstrksiyonda bu i kuvvetlerin
malzemenin dayanma snrn amamas gereklidir. Bu da mhendisin verecei uygun boyutlarla
salanr, ite bu dersin balca amac, boyutlandrmay salamak zere i kuvvetlerin hesabdr.

MUKAVEMET VE LGL DER BLM DALLARI
Mukavemet yukarda anlatlan devini yapabilmek iin dier birok bilim dallarndan
faydalanmak zorundadr; bu arada rijit cisimler mekanii bata gelir. Fakat mukavemetin urat
malzemenin, d yk altndaki davran gz nnde tutularak, rijit cisim mekaniinin, yalnz
ortamn zellii ile ilgili olmayan teoremlerinden faydalanmak gerekeceine dikkat etmelidir.
Bunlar arasnda denge artlar bata gelir.
Mukavemet, deneysel esaslara dayanan bir bilim daldr, inceledii cismin gerek
zelliklerini tanmak, bilmek zorundadr; bu sebeple malzeme deneme bilgisinden elde edilen
sonulardan faydalanr. Ksaca sylemek gerekirse, ekil deitirme ve kuvvet mekanizmasyla
uraan malzeme mekanii veya modern ad ile reoloji ilgili bilim dallar arasnda nemli yer tutar.
Mukavemeti, konusu itibariye, ekil deitiren cisimler mekaniine sokmutuk. Yalnz bir
mekanik dalnda, konu ilenirken, kullanlan metodun kesinlik derecesi farkl olabilir; byle bir
durum, konular ayn olan, cisimlerin mukavemeti ile elastisite teorisinde vardr. Pratik amac
dolaysyla, srf konuyu sadeletirmek iin, mukavemet bahsinde birok kolaylatrc varsaymlar
yaplr, bundan tr varlan sonular yaklaktr. Elastisite teorisi ayn probleme daha kesin bir
analiz metodu uygular; dolaysyla elde edilen zm dierinden daha kesin olur.
Birok halde, yeter yaklaklk elde ettii iin, sonuca daha hzla varan elemanter
mukavemet metotlar, mhendisler tarafndan elastisite teorisine tercih edilir. Fakat kesin teori,
sonular kontrol bakmndan, hi bir zaman gzden uzakta tutulamaz, ayrca yeter yaklakln
salanamad hallerde, elastisite teorisine bavurmaktan baka are de yoktur.
Mukavemetin faydaland dallardan biri deneysel elastisitedir. Kark birok problemin zm,
model yardm ve l metotlaryla bulunur.
Mukavemetin ksmlar
Her mekanik dalnda olduu gibi burada da konuyu iki byk paraya ayrmak kabildir.
Birine Elasto-statik ad verilir ve denge problemlerini kapsar. Dieri ise yap elemanlarnn ivmeli
5

hareketlerinden doan atalet kuvvetlerinin etkisini aratrr ve elasto kinetik adn alr, Bu son
ksm, zellikle makine mhendisliini ilgilendiren problemlerle urar.
Tarihe
Mukavemetin, ok gerilere gitmeyen tarihine ait burada ksa bir bilgi ile yetinmek istiyoruz.
Kirilerin ilk eilme problemi ile Galilei (16541722) uramtr, fakat o, kirite ekme ve basn
gibi iki blgenin bulunduunu fark etmemitir. Kuvvet ve ekil deitirme arasndaki ilk matematik
bant Robert Hooke (16351703) tarafndan kuruldu. Eilmeye alan kirite iki eit normal
gerilme bulacan ilk fark edenler arasnda Mariotte (1680) ve Leibnitz (1684) den bahsetmek
gerekir. Bernoulli 1694 de erilik ile moment arasndaki orantll, ileri srd. Ayn bilgin kiri
kesitlerinin eilmede dzlem kalmas gibi nemli hipotezi 1705 de ortaya att. Leonhard Euler
(17071783) elastik eri ve ona dayanan elastik stabilite problemlerini 1744 de zd.
Kiri teorisini gelitiren ve eitli mhendislik problemlerinin zm metotlarn ortaya
koyan Navier (17851836) dir. Mukavemet ve Elastisite teorisinin gelimesi iin byk abalar
sarfeden dier isimleri yle sralamak kabildir. Poisson (17811840), Cauchy (17891857), de
Saint-Venant (1797 1886), C. Maxwell (18311879), Kirechh off (18381907), Whler (1819
1914), Betti (18231892), O. Mohr (18351918), A. Castigliano (18471925) ve Engesser (1848
1891) [4].

MEKANK:
a)
1. Kat cisimlerin mekanii
2. Akkanlar mekanii
b)
1. Rijit cisimler mekanii
2. ekil deitiren cisimler mekanii
c)
1. Srekli ortamlar mekanii
2. Parackl (Kuantum) mekanii
d)
1. Newton (vektrel) mekanii
2. Analitik (Lagrange) mekanii
3. statistik mekanik .
6

Cisimlerin mukavemeti esas itibariye, ekil deitiren cisimlerin mekaniidir; yalnz gdlen ama
boyutlandrma ad verilen belirli tip mhendislik problemlerini zmek olduu iin, daha ok
tatbik mekanik kategorisine girer.
Mhendis, tasarlayaca her eit yap elemanna boyut verirken, gz nne alaca en
nemli noktalardan biri de, bunlarn d etkenlere dayanmasn salamaktr. te cisimlerin
mukavemeti ve bazen de mukavemet ad verilen bu bilim dal bununla ilgili esas ve metotlar
hazrlar.
Mhendis, tasarlayaca her eit yap elemanna boyut verirken, gz nnde bulundurmak
zorunda olduu nemli noktalardan biri de, bunlarn d etkilere kar dayanmasn salamaktr.
te mukavemet bilim dal, bu yolda gerekli esas ve metotlar hazrlar.
Boyutlandrma, daima birbirine zt olan, u iki art uyuturmaa alr.
1. Emniyet art
2. ktisat art
Yap, hibir zaman etkiyen d kuvvetlere tam dayanacak ekilde boyutlandrlmaz, bunlarn geici
de olsa, muhtemel artlarn ve yapnn emniyeti ile ilgili dier faktrleri de hesaba katmak gerekir.
Btn bu noktalar, boyutlarn arttrlmasn, dier bir deyimle yapnn ar ve rijit olmasn icap
ettirir (emniyet dncesi). ktisat artna gelince, lzumsuz malzeme ve iilik sarfndan kanarak,
yap elemanlarna yeter boyut vermeyi ngrr.
Bu iki esas art yannda, yapya uygun form vermekte hibir zaman ihmal edilmemelidir. Eser doru
olduu kadar gzel de olmaldr; terim eer yerinde ise, bu nc arta da
3. Estetik olma art denilebilir.
Mukavemet, her teknik problemde btn artlar gerekletirecek optimum bir zm arar.

Mukavemeti elde etmek iin yaplan basitletirme ve ideal kavramlar:
1. Ortamn yaps iin kabul edilen ideal kavramlar
Mukavemette kullanlan ideal kavramlar arasnda tam elastik cisim ve tam plastik cisim snrda olan
iki cismi gsterir.
7


Elastik Cisim: Bir cisme d ykleri uyguladmzda cisim ekil deitirme yapacaktr. D ykler
kalktnda cisim 1. ekline dnyorsa buna elastik cisim denir. Tam elastik zellik, cisimde ekil
deimenin d etki ile birlikte geri dnmesi demektir.
Bunun zddna, tam plastik cisimde, d tesirler ortadan kalkt halde yaptklar ekil deitirme
olduu gibi kalr.
Yapda kullanlan cisimler genel olarak, bu iki ideal durumun arasnda bulunur; yani d
etkiler geri dnerken, ekil deitirmelerin bir ksm geri dner bir ksm kalr. Buna Elastoplastik
cisim denir.
Elastoplastik Cisim: D ykler kalktnda cisim ne son eklinde kalyorsa ne de ilk ekline
dnyorsa cisme Elastoplastik cisim denir.
Homojen: Eer ele aldmz cismin zellikleri her noktas iin ayn ise buna homojen cisim denir.
zotrop: Eer cismin zellikleri cismin iindeki dorultuya bal deilse buna zotrop cisim denir.

Mukavemet iin nemli kavramlardan biri de, d etkilerle ekil deitirmeler arasndaki bant,
ekil deitirme kanunudur. lk basit kanun Robert Hooke tarafndan verilmitir.
Hooke Yasas: Kuvvet ne kadarsa uzama o kadardr Byle cisimlere Hooke yasasna uyan cisimler
denir. Buna gre kuvvetle ekil deitirme arasnda lineer bir bant olduu kabul edilmektedir.
ekil deitirme kanunu lineer olan cisimlere ksaca Hooke Cismi ad verilir.

2. ekil deitirmenin kinematiinde yaplan basitletirmeler ve ideal kavramlar:
8

a) Rijitletirme lkesi: Denge denklemleri cismi ekli deitirdikten sonra rijit hale geldii kabul
edilerek uygulanlr.
b) Ayrma lkesi: Cismin d etkilere uygunluunu anlamak iin, bir dzlemle herhangi bir yerinden
kuramsal olarak kesilir. Dzlemin ayrd ksmlardan sadece bir parasna denge denklemleri
uygulanr. Cismi iki paraya ayrp, bir taraf atarak kalan ksmn incelenmesine ayrma prensibi ad
verilir. Denge denklemleri cismin btn iin geerli ise, her paras iinde geerlidir.
c) Edeerlik lkesi: Statike edeer olan mukavemete edeer olmayabilir. Statik ynden
edeer olan kuvvetler, ekil deitirme ynnden de edeer deillerdir.
rnek: ki ayr ykleme statik ynden eit olduu halde biri kirite ekil deitirme dourur.
Dierinde ise hibir ekil deiiklii olmaz.


rnek: Rijit cisim mekaniinde kuvvet, kayan bir vektr sayld halde, ekil deitiren cisim
mekaniinde kuvvetin kaymasna izin verilmez.

Bu kuvvetler ubuu uzatmaya zorlad halde, kuvvetler kaydrlacak olursa, yani

Byle olursa ekil deitirme tamamen ters bir hal alr. ubuk ksalr.
Saint Venant leride grlecek mukavemete edeerlilik.
d) Birinci Mertebe Teorisi: Rijitletirme ilkesinin tersine mukavemette ba kuvvetleri
hesaplanrken cismin ilk hali yani ykleme yaplmadan nceki durumu rijit olarak kabul edilir. Yani
statikte kullanlan ba kuvvetleri bulma ilemleri aynen uygulanacaktr.
Birok halde, cismin ekil deitirmi durumu ile ilk durumu arasndaki fark ok kktr. Bu
nedenle denge denklemleri yazlrken gerekli boyutlar ekil deitirmemi durum zerinden alnr.
9


e) Sperpozisyon (lineer toplama) lkesi: Bir elastik sistemin iki ayr yklemesini gz nne
alalm.

Her iki yklemenin birden yapld durumda

Ayn A noktas f kadar yer deitirsin. Eer sistemin bu yklemesi arasnda
F = f1 + f2 gibi bir bant varsa, burada sperpozisyon kanunu geerliktedir denir. Sperpozisyon
kanunun geerli olmas iin, ekil ve yer deitirmelerin kk ve cismin Hooke kanununa uygun
bir ekil deitirme yapmas gerekmektedir.
Mukavemetin amac mhendislik yaplarna d ykler altnda uygun boyut vermektir

10

KUVVETLER ve NORMAL KUVVET HAL
DI KUVVET
Cisme dier cisimlerin yapm olduu etki olarak tanmlanabilir. Bu etkiler iki ksma ayrlabilir:
a) Dorudan doruya belli d kuvvetler
b) Ba kuvvetleri (Reaksiyon, mesnet kuvvetleri)
Birinci snftaki kuvvetler, bilinen verilmi kuvvetlerdir. kincisi ise cisimlerin arasndaki badan
doar. Ban ekli ve denge fikri esas rol oynar. kuvvet ise bir cismin eitli paralar arasndaki
etki ve tepkiden ibarettir. Mukavemette bir cismin tm durumu hakknda fikir edinebilmek iin,
cismi paralara ayrmak ve her paray sanki dierinden bamsz, ayr bir cisim olarak dnmek
gerekir. kuvvet, cismin paralarn belirten ayrma yzeyi ve kesit kavramndan ayr olarak
dnlemez.

ve nn aretlerinin Bulunmas:
() Normal gerilme kesitin normali ynndeyse pozitif (+) ters ynndeyse (-) negatif olur.
() Kayma gerilmesi kesitin normali saat ibresinin tersi ynnde 90 yatrldnda kayma gerilmesi
ile ayn ynde geliyorsa (+) ters ynde geliyorsa (-) olur.
ubuk:
Kat cisimlerin teknik mekaniinde inceleme yolu, cismin geometrisine yakndan bal olmaktadr.
Boyutlar bakmndan zel olan cisimler iin tamamen farkl bir inceleme yolu izlenmektedir. Bu tr
zel cisimlerden biri ubuklar, teki plk ve kabuklardr. ubuklar, iki boyutu nc boyutunun
yannda kk olan cisimlerdir. Bu kklk oran genel olarak bir mertebe kk olma eklinde
sylenebilir, yani 1/10 dur.
ubuklarn iki esi vardr:
1) ubuk ekseni. Bu genel olarak bir uzay erisidir.
2) ubuun enine kesiti. Ksaca kesit de denilen enine kesit kapal bir alan parasdr.[2]
Kesitin arlk merkezi ubuk ekseniyle st ste der ve kesit dzlemi eksen erisine diktir.

Her en kesitinin arlk merkezinin geometrik yerinden geen eriye ubuk ekseni denir.
11

ubuk eksenine dik olan dzlemlerle kesildiinde meydana gelen kesite dik kesiti denir. Teknikte
ubuklar, eksen erisinin ekline ve ubuklara gelen kuvvetlere gre eitli adlar almaktadr. (ek.
l-2a).
Eksenin ekline gre:
1. Doru eksenli ubuklar, etkiyen kuvvete gre kiri, mil, aft, kolon vb. adlar alr.
2. Eri eksenli ubuklar, kemer, halka gibi adlar alrlar.
En kesitinin durumuna gre:
1. Sabit eksenli ubuklar
2. Deiken kesitli ubuklar

Bir boyutu dier iki boyutu yannda ok byk olan elemanlara ubuk denir. ubuklarn 2. boyutu
3. boyutu yannda kk olduu iin eksenleriyle gsterilebilir. Bir ubuun belli olabilmesi iin
ekseninden baka en kesitinin ve boyunun bilinmesi gerekir. ubuun ekseni en kesitlerin arlk
merkezinin zerinde bulunduu bir eridir. En kesit eksene dik kesit olarak tanmlanr.
Birden fazla ubuun birbirine balanmas ile meydana gelen ubuklara ubuk sistemi denir.
Eer bir sistemde ubuklar rijit bal ise bunlara, ereve ad verilmektedir.
Mafsalla baland kabul edilen ve ykleri bu ba noktalarna etkiyen ubuk sistemlerine kafes
sistemler denir. Bunlar dnda olan ubuk sistemleri de vardr.
ubuun kesiti eitli geometrik biimlerde olabilir. Bu biime gre dikdrtgen, daire, halka vb.
kesitli ubuk ad verilir. ubuk kesiti ubuk ekseni boyunca sabit veya deiken olur. Deiken
kesitli ubuklarda da kesit deiimi ani veya srekli olabilir.

12

Plak ve kabuklar, iki boyutu ncsnn yannda byk olan cisimlerdir. Bina demeleri,
kubbeler, hazneler, kazanlar bu tip cisimlere birer rnektir. Boyutlar ynnden bu iki zel tipe
uymayan ubuklar iin genel zm yntemlerinden yararlanmaktan baka are yoktur.
ubua etkiyen d ykler ubukta i kuvvetler meydana getirir. Bu kuvvetleri grnr hale
getirmek iin ubuk hayali iki paraya ayrlr. Her zaman kullanacamz bu temel ilkeye ayrma
ilkesi ad verilir. [1]. Kuvvetlerin etkisinde bulunan bir ubuk gz nne alalm. ubuu bir kesit
boyunca ikiye ayralm.


Paralardan bir tanesi, kendisine etkiyen d kuvvetlerin etkisi altnda dengede olmayacaktr. teki
paradan o paraya gelen i kuvvetleri de hesaba katarsak denge salanr. Bu i kuvvetler btn
kesit yzeyi zerine yaylmtr. Deerleri de genellikle kesit iinde noktadan noktaya deiiktir. Bir
noktadaki deeri bir limit ilemiyle tanmlanr: A alanna gelen kuvvet P ise;

Deerine gerilme denir. Gerilmenin boyutu K/L
2
olduuna gre kg/cm
2
ve ya kg/mm
2
gibi
birimlerle llr. Ksaca gerilme birim alana gelen i kuvvettir.

Dzlemsel Ykler
Kuvvetlerin Hesab Kesim Yntemi
Doru eksenli bir ubua etkiyen btn d kuvvetlerin ayn dzlemde bulunduunu kabul edelim.
Kuvvetlerin dzlemini yz dzlemi olarak alyoruz. ubuun statike belirli ekilde mesnetlendii
kabul edildiine gre ba kuvvetleri statike bilinen yollarla hesaplanr ve bunlarda ayn dzlemde
13

bulunur. kuvvetlerin hesab ynnden ba kuvvetleri ile dorudan doruya belirli teki d
kuvvetleri ayrt etmeye gerek yoktur. Biz daima ba kuvvetlerinin hesaplanm olduunu kabul
edecek ve d kuvvetler ynnden dengede olan bir ubuktan hareket edeceiz. Ondan sonra i
kuvvetlerin bulunmasn istediimiz kesitten ubuu iki paraya ayrrz. Soldaki veya sadaki
paray bir serbest cisim olarak gz nne alrz. Kesitteki i kuvvetler de hesaba katlmak artyla
gz nne alnan para dengede olmaldr. Dzlemde bulunan kuvvetler iin denge art bize
N, T, M bilinmeyenlerini hesaplamak olanan salar. ubuu yeteri kadar ok kesitten ayrarak
btn ubuk boyunca i kuvvetler hesaplanr. Bu, kesim yntemidir.
Kesim ynteminin pratik uygulamas iin nce i kuvvetlerin iaretli olanlarn yeniden gzden
geirelim. Pozitif ynleri dzlemsel hale indirgersek durum elde edilir.
kuvvetleri hesaplarken gz nne alnan ubuk parasna bilinmeyen i kuvvetleri pozitif ynleri
ile koymaldr. Bylece hesap sonucunda pozitif kan byklklerin pozitif, negatif kanlarn
negatif olduu anlalm olur.
ubukta i kuvvetler eksen boyunca btn noktalarda hesaplanr. Sonra bunlarn grafikleri izilir.
Bu grafikler ubuk zerindeki her noktada N, T, M deerlerini (iaretli olarak) gsterir ve normal
kuvvet diyagram, kesme kuvveti diyagram ve eilme momenti diyagram adn alr.
Diyagramlarn izimi iin ubuu ka noktada kesmek gerektii akla gelen bir sorudur. ubua
etkiyen tekil ykler; yayl yklerin balang, bitim ve yaylma kanununun deitii noktalar
ubukta blgeler ayrr. Her blgede bir kesim yapmak, i kuvvetleri z koordinatnn fonksiyonlar
olarak hesaplamak ve sonra o blge iinde zyi deitirmek suretiyle kesim saysn minimumda
tutmak mmkn olur. Tekil yklerin etkidii noktalarda i kuvvetlerde sreksizlikler olduundan
kesimi tam o noktalarda yapmamaldr. Hesabn yapl ve diyagramlarn izilii rnek
problemlerden izlenebilir.

Hesabn yapl admlarn bir daha zetleyelim:
1. Ba kuvvetleri hesaplanr.
2. Ykn deimesine gre ubukta blgeler ayrlr. Her bir blgede bir kesim yaplr.
ubuun bir paras gz nne alnr. Kesitteki yzeye i kuvvetler pozitif ynlerde konur ve znin
fonksiyonu olarak hesaplanr.
3. zye blge iinde deerler vererek i kuvvet diyagramlar izilir.



14





































Soru
a-) ekildeki gibi ykl olan sabit kesitli kiriin
kesir tesir (normal kuvvet, kesme kuvveti,
eilme moment) diyagramlarn iziniz.
ZM
x = 0 Ax 400 = 0 Ax = 400kg
y = 0 Ay+By-1000-500= 0 Ay + By = 1500kg
MB=0Ay*9m-1000*7m= 0
7000 kg.m =9m*Ay By= 722,2 kg, Ay= 777,8kg
0 z 3m aras
x = 0 Nz = 0
y = 0 Tz + 100*z = 0 Tz = -100*z
(z = 0 Tz = 0 kg ; z = 3 Tz = - 300 kg )
M = 0 Mz + 100*z*z/2= 0
Mz = -50*z
2

(z = 0 Mz = 0 kg ; z = 3 Mz = - 450 kg)
3 z 10 m aras
x = 0 Nz + 400= 0 Nz = - 400 kg
y=0 Tz+100*z-777,8 = 0 Tz = 777,8 -100*z
(z = 3 Tz = 477,8 kg ; z = 10 Tz = - 222,2 kg )
M = 0 Mz 777,8*(z-3) + 100*z*z/2= 0
Mz= 777,8*z - 2333,4 - 50z
2

(z = 3 Mz = -450 kg ; z = 10 Mz = 444,6 kg)
0 z 2m aras
x = 0 Nz + 400= 0 Nz = - 400
y = 0 Tz + 722,2 - 500 Tz = - 222,2
M = 0 Mz + 500*z - 722,2*z= 0
Mz = 222,2*z
(z = 0 Mz = 0 kg ; z = 3 Mz = 444,4 kg)
Mz (z)= 777,8 -100*z= 0 z= 7,778cm
Mz (7,778)= 777,8*z - 2333,4 - 50z
2

Mz (7,778)=6049,72-2333,4-3024,86=691,46
A
500kg
100kg/m
B
7m
400kg
3m
2m
Ay
By
100kg/m.10m=1000kg
Ax
500kg
400kg
Tz
Nz
Mz
z
100*z
777,8
Tz
Nz
Mz
z
100*z
400
500
Tz
Nz
Mz
z
400
722,2
15





































































A
500kg
100kg/m
B
7m
400kg
3m
2m
N
0
-400
T
+
-
-
-300
-222,2
477,8
691,5
M
+
-
-450
7,778m
444,6
16





































Soru
a-) ekildeki gibi ykl olan sabit kesitli kiriin
kesir tesir (normal kuvvet, kesme kuvveti,
eilme moment) diyagramlarn iziniz.

ZM
x = 0 Ax = 0
y = 0 Ay+By-1600 Ay + By = 1600 N
MA=01600*400cm - 1200cm*By= 0
By = 533 N, Ay = 1067 N


0 z 800 cm aras
x = 0 Nz = 0
y = 0 Tz -1067 +2*z = 0 Tz = 1067 - 2*z
(z = 0 Tz = 1067 ; z = 800 Tz = - 533 )
M = 0 Mz 1067*z + 2*z*z/2= 0
Mz = 1067*z - z
2

(z = 0 Mz = 0 ; z = 800 Mz = 213600 )


0 z 400 cm aras
x = 0 Nz = 0
y = 0 Tz + 533 = 0 Tz = - 533
M = 0 Mz - 533*z= 0
Mz = 533*z
(z = 0 Mz = 0 ; z = 400 Mz = 213200 )


Mz (z)= 1067 - 2*z = 0 z= 533,5 cm
Mz (533,5)= 1067*z - z
2

Mz (533,5)= 1067*533,5 533,5
2
= 284622
A
800 cm
B
2N/cm
400 cm
Ay By
2N/cm.800cm=1600N
Ax
1067
Tz
Nz
Mz
z
2*z
533
Tz
Nz
Mz
z
17





































































A
800 cm
B
2N/cm
400 cm
N
0
T
+
-
1067
-533
213600
M
+
533,5cm
284622
18




































SORU
a-) ekildeki gibi ykl olan sabit kesitli kiriin
kesir tesir (normal kuvvet, kesme kuvveti,
eilme moment) diyagramlarn iziniz.
Maksimum eilme momenti, kesme kuvveti ve
normal kuvvetin iddeti nedir?
ZM
x = 0 Ax + 15 = 0 Ax = -15 kN
y = 0 Ay + By -12-10 = 0
Ay + By = 22 kN
MA = 0 12*6m +10*12m- 9*By= 0
72+120=9By By = 21.3 , Ay = 0.7
0 z 3 m aras
x = 0 Nz -15 = 0 Nz = 15
y = 0 Tz 0,7 = 0 Tz = 0,7
M = 0 Mz 0,7*z = 0 Mz = 0,7*z
(z = 0 Mz = 0 ; z = 3 Mz = 2,1 )
3 z 9 m aras
x = 0 Nz -15 = 0 Nz = 15
y = 0 Tz 0,7+ 2*(z-3) = 0 Tz = 6,7-2*z
(z = 3 Tz = 0,7 ; z = 9 Tz = -11,3)
M = 0 Mz 0,7*z + 2*(z-3)*(z-3)/2 = 0
Mz = - (z
2
+ 9 - 6,7*z)
(z = 3 Mz = -2,1 ; z = 9 Mz = - 29,7 )
0 z 3 m aras
x = 0 Nz -15 = 0 Nz = 15
y = 0 Tz 10= 0 Tz = 10
M = 0 Mz + 10*z = 0
Mz = - 10*z
(z = 0 Mz = 0 ; z = 3 Mz = - 30)
Mz (z)= 6,7-2*z = 0 2*z = 6,7 z= 3,35
Mz (3,35)= - (z
2
+ 9 - 6,7*z)
Mz (3,35)= - (11,2225

+ 9 22,445) = 2,2225
0,7
-15
Tz
Nz
Mz
z
A
6 m
B
10kN
3 m
2kN/m
3 m
15kN
Ay
By
2kN/m.6m=12kN
Ax 15kN
10kN
0,7
-15
Tz
Nz
Mz
z
2*(z-3)
10
Tz
Nz
Mz
z
15
19













































A
6 m
B
10kN
3 m
2kN/m
3 m
15kN
T
+
+
-
0,7
-11,3
10
+
N
15
-29,7
2,1
2,2
M
-
+
20

NORMAL KUVVET: Bir ubuk yalnzca ekseni dorultusundaki d kuvvetlerin yani ekme ya da
basn kuvvetlerinin etkisindeyse kesitlerde meydana gelen i kuvvete Normal Kuvvet, probleme
de normal kuvvet hali denir.
GERLME: Birim alana den kuvvet. Normal kuvvet halinde gerilme, normal kuvvetin kesit alanna
blnmesi ile elde edilmektedir.
ekme uygulanmas durumu

A
F

Basn uygulanmas durumu

A
F
b

F : Normal kuvvet (basn ya da ekme), kg
b
: Basn gerilmesi, kg/cm
2

: ekme gerilmesi, kg/cm

2
.
emn
: Emniyet gerilmesi, kg/cm
2

m
: Snr gerilmesi, maksimum gerilme kg/cm
2

n : Emniyet katsays (> 1)
A : Kesit alan, cm
2

d : Dairenin ap, cm
Alan: daire ise
2
2
* ,
4
*
r
d

Alan: kare ise

2
a Alan: dikdrtgen ise b a*

Boyutlandrma ve Emniyet Gerilmesi
Malzemeler en genel olarak iki farkl grupta toplanabilir:
1. Snek (dktil) malzeme: Ykn belirli bir snrnda malzemede ok byk ekil deitirmeler meydana
gelir. Buna akma denir.
2. Gevrek (frajil) malzeme: Bu tip malzemede akma olmaz. Belirli bir gerilmesinde malzeme birdenbire
krlr. Her iki hali bir araya toplayarak malzemeler iin bir
m
snr gerilmesi olduunu syleyebiliriz.
21

Ancak bir konstrksiyonda gerilmelerin
m
snr gerilmesine kadar kmas istenmez. Bu nedenle
m
snr
gerilmesi, emniyet katsays (n) denilen, birden byk bir n katsaysna blnr. Bylece elde edilen
gerilmeye emniyet gerilmesi denir. Malzemelerin yeteri kadar emniyetli altrlmalar aadaki
sebeplerden domaktadr.

1. D kuvvetler ou zaman tam olarak belli deildir.
2. Tayc elemann her yerinde ayn zellik bulunmayabilir.
3. kuvvetlerin hesabnda yaplan kabullerden dolay sonular yaklaktr.
4. malatlarda bir takm hatalar ortaya kabilir.
5. Zamanla elemann kesitinde zayflama olabilir.
6. Elemanlar uzun zaman almas neticesinde yorulmakta dolaysyla snr gerilmelerinde deiiklik
olmaktadr.
n
m
emn


emn
A
F


emn b
A
F


Snr gerilmesine rnek



ZM

Soru = Yanda verilen ubuun emniyetli gerilmesi em=1400 kg/cm
2
ve emniyet katsays (n=1,25) ise
elik ubuun snr gerilmesi (maksimum gerilme) ne kadardr.
n
m
emn



25 , 1
1400
m

2
/ 1750 cm kg
m


Pratikte tip boyutlandrma problemi sz konusu olur:
Problem 1: ubuktaki F bellidir; malzemenin ne olacana karar verilmitir, dolaysyla
emn
de
bilinmektedir. Bu bize gerekli kesit alann verir. ubua verilecek kesitin deeri aranmaktadr.
F

22

A
F


. emn
F
A

Problem 2:
ubuktaki F ve A her yerde bellidir; ubuk malzemesi de bellidir, dolaysyla
emn
bilinmektedir. ubukta
meydana gelen gerilmenin
emn
in altnda olup olmadnn kontrol istenmektedir.
A
F


emn


Problem 3: D ykn hesab (Normal kuvvet)
A ve
emn
bilinmektedir. ubuun ne kadar yk tayaca aranmaktadr. Normal kuvvet diyagram
bilinmeyen yk cinsinden izilir. Gerilmenin en fazla olduu yerdeki deer,
emn
ile karlatrlarak tanacak
yke geilir.

F A
emn
*
.

Problem 1e rnek




ZM

Soru = Yanda verilen ubua uygulanan P kuvveti 17854 kg ise dairesel kesitli ubuun ap ne olmaldr?
(em=1400 kg/cm
2
)

A
F
1400
4
*
17584
1400
2
d
kg

1400 * 14 , 3
17584 * 4
2
kg
d 16
2
d cm d 4











F
100 cm
23

Problem 2 ye rnek

0 Fy
t S
AB
25 30 sin * t S
AB
50
A
F


4
*
50000
2 2
i d
d d
kg

2
2 2
/ 1769
4
8 10 * 14 , 3
50000
cm kg
kg

emn

olmal idi 1400 1769 olduu iin kesit yeterli deildir.

Problem 3e rnek




ZM

Soru = Yanda verilen ubuun ap (d = 4cm), em=1400 kg/cm
2
ve E= 2.10
6
kg/cm
2
olduuna gre
tayabilecei P kuvveti ne kadardr; bu durumda boyu ne kadar uzar?

1400 kg/cm
2

A
P


A= 3,14* (2cm)
2
= 12,56 cm
2


P = 17584 kg

F
100 cm
24

EKL DETRME (HOOKE YASASI)

Sabit normal kuvvet etkisinde bulunan bir ubuk gz nne alalm. Kuvvetin etkisi ile ubuun
boyu bir miktar uzar ya da ksalr. Uzama ya da ksalmay daha iyi karakterize etmek zere birim
boyun uzamas veya ksalmas diye bir (Epsilon) bykln tanmlyoruz. Bu ifadeler apta
meydana gelen daralma ya da genileme iin de geerlidir.
L
L
L
L Ls
eks

L L
eks
*

eks
> 0 ubuk uzar
eks
< 0 ubuk ksalr

d
d
d
d ds
yanal

d d
ap
*

ap
< 0 ubuk uzar
ap
> 0 ubuk ksalr
, iki uzunluun oran olmak bakmndan, boyutsuz ve birimsiz bir byklktr.
Hooke yasas: Uzama ile kuvvet arasndaki ilk bant Hooke tarafndan ifade edilmitir.
(1680 ylnda) Hooke, uzama ile kuvvetin orantl olduunu u cmle ile sylemitir; Kuvvet ne
kadarsa uzama o kadardr. Hooke kanunu, birim alana gelen kuvvet, yani gerilme ile birim boyun
uzamas arasnda bir orantllk vardr eklinde yorumlayacaz ve aadaki gibi yazacaz:
E

Buna Hooke kanunu denir.
A
A
F
F
F
F
Ls L
L
Ls
ekme Basn
25

A
F

O HALDE;
E A
F
*



L L *
D
E A
L F
L
*
*


Buradaki (v) ye Poisson oran denir. Poisson oran da malzemeye bal bir katsaydr. Basn
etkisindeki bir cisimde hacmin artmayaca dncesi ile Poisson orannn 0 < < 0.5 olmas
gerektii kar.
. eks
ap

Young Modl ve Poisson Oran
Mhendislik yaplarnn ounda uygulanan gerilmeler sonucu oluacak deformasyon olduka
kk bir deerde gerekleir. Bu deformasyon esnasnda gerilme-strain diyagramnn balang
ksm olan elastik blgede gerilme () ve strain-birim deformasyon- () arasnda doru orantyla
aklanabilen bir iliki vardr.
26


Bu iliki ngiliz matematiki Robert Hooke (16531703) tarafndan ortaya konmutur ve Hooke
Kanunu olarak bilinmektedir. Buradaki (E) sabiti ngiliz bilim adam Thomas Young (17731829)
tarafndan Elastisite Modl veya Young Modl olarak isimlendirilmitir.
E sabiti, mekanik anlamda kayalarn katlnn, ya da sertliinin bir belirtisidir. Gerilmenin basn
veya ekme olmas durumunda elastisite modlnn deeri deimez.
Normal gerilmelerin etkisi altnda zorlanma dzlemleri iinde oluan strainin (x- ve z-dzlemleri),
etkime dorultusundaki straine olan oranna poisson oran denir ve () ile belirtilir (birimsiz bir
sabittir)


Elastisite modl ve poisson orannn her ikisi birden elastik sabitler olarak isimlendirilir.





27


72 144
2
1
1
1
P P
A
F



100
2
2
2
P
A
F


100
72

P

kgf P 7200
olmaldr.









28

GENELLETRLM HOOKE YASALARI

3 EKSENL YKLEME DURUMU




boyutlu gerilme halinin Genelletirilmi Hooke Yasalar

0
x

0
y

0
z

0
x

0
y

0
z

BU DURUMDA;
) ( * *
1
z y x x
E


) ( * *
1
z x y y
E


) ( * *
1
y x z z
E















29

2 EKSENL YKLEME DURUMU


ki boyutlu gerilme halinin Genelletirilmi Hooke Yasalar

0
x

0
y

0
z

0
x

0
y

0
z

BU DURUMDA;

y x x
E
* *
1



x y y
E
* *
1


) ( * *
1
y x z
E



















30

TEK EKSENL YKLEME DURUMU


Tek boyutlu gerilme halinin Genelletirilmi Hooke Yasalar

0
x

0
y

0
z

0
x

0
y

0
z

BU DURUMDA;


y x
E
* *
1


E
y
x

*



y y
E
*
1

E
y
y




y z
E
* *
1


E
y
z

*




Burada

z x


31

ATALET MOMENT





32













33



34






PARALEL EKSEN TEOREMNE GRE ATALET MOMENT HESABI;

. .......... ) * ( ) * (
2
2 2 2
2
1 1 1
y A Ix y A Ix Ix


. .......... ) * ( ) * (
2
2 2 2
2
1 1 1
x A Iy x A Iy Iy



1 1
; Iy Ix
: 1. cismin kendi atalet momenti (x ve y)
1 1
; y x
: 1. cismin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine uzakl (x ve y)
1
A
: 1. cismin alan
35



NO A x y A*x A*y
1 120 cm
2
0 21 cm 0 2520
2 180 cm
2
0 9 cm 0 1620
300 cm
2
* * 0 4140


cm
A
y A
y
G
8 , 13
300
4140 *

(tabandan itibaren*xy koordinat dzlemi burada)

Birleik cismin arlk merkezi tabandan itibaren 13,8 cm yukardadr. Bu durumda;
1. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
1

y : 4,8 cm
2. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
2

y : 7,2 cm

PARALEL EKSEN TEOREMNE GRE BU EKLN ATALET MOMENT HESABI;

) * ( ) * (
2
2 2 2
2
1 1 1
y A Ix y A Ix Ix

) 2 , 7 * 180
12
18 * 10
( ) 8 , 4 * 120
12
6 * 20
(
2
3
2
3
Ix

) 84 , 51 * 180 4860 ( ) 04 , 23 * 120 360 ( Ix

4
17316 ) 2 , 14191 ( ) 8 , 3124 ( cm Ix


) * ( ) * (
2
2 2 2
2
1 1 1
x A Iy x A Iy Iy

) 0 * 180
12
18 * 10
( ) 0 * 120
12
6 * 20
(
2
3
2
3
Ix

4
5500 ) 1500 ( ) 4000 ( cm Ix

6cm
20 cm
G
x
5cm
18 cm
+
y
13,8 cm
10 cm
1
2
36


NO A x y A*x A*y
1 40 cm
2
0 2 + 6 + 2 = 10 cm 0 400
2 12 cm
2
0 2 + 3 = 5 cm 0 60
3 34,83 cm
2
0 0 0 0
86,83 cm
2
* * 0 460

3 alan= 83 , 34
2
71 , 4 * 14 , 3
2
*
2 2

r
3 = 2
42 , 9
71 , 4 * 4
* 3
* 4

r
y
cm
A
y A
y
G
3 , 5
83 , 86
460 *

(xy koordinat dzlemine gre)

Birleik cismin arlk merkezi yarm dairenin arlk merkezi ile akan xy koordinat dzleminden
itibaren 5,3 cm yukardadr. Bu durumda;
1. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
1

y : 10-5,3= 4,7 cm
2. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
2

y : 5,3-5= 0,3 cm
3. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
3

y : 0 cm
PARALEL EKSEN TEOREMNE GRE BU EKLN ATALET MOMENT HESABI;

) * ( ) * ( ) * (
2
3 3 3
2
2 2 2
2
1 1 1
y A Ix y A Ix y A Ix Ix

) 0 * 83 , 34
8
71 , 4 *
( ) 3 , 0 * 12
12
6 * 2
( ) 7 , 4 * 40
12
4 * 10
(
2
4
2
3
2
3


Ix

4
717 , 932 ) 707 , 8 ( ) 08 , 1 36 ( ) 6 , 883 33 , 53 ( cm Ix


4 cm
6 cm
4,71 cm
10 cm
1
3
y
x
2
2 cm
+
+
+
+
5,3 cm
37

) * ( ) * ( ) * (
2
3 3 3
2
2 2 2
2
1 1 1
x A Iy x A Iy x A Iy Iy

) 0 * 83 , 34
8
71 , 4 *
( ) 0 * 12
12
2 * 6
( ) 0 * 40
12
10 * 4
(
2
4
2
3
2
3


Ix

4
037 , 346 ) 707 , 8 ( ) 4 ( ) 33 , 333 ( cm Ix




NO A x y A*x A*y
1 18 cm
2
0 13 cm 0 234
2 24 cm
2
0 6 cm 0 144
42 cm
2
* * 0 378


cm
A
y A
y
G
9
42
378 *

(tabandan itibaren)

Birleik cismin arlk merkezi tabandan itibaren 9 cm yukardadr. Bu durumda;
1. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
1

y : 4 cm
2. eklin arlk merkezinin bileik cismin arlk merkezine olan uzakl
2

y : 3 cm

PARALEL EKSEN TEOREMNE GRE BU EKLN ATALET MOMENT HESABI;
) * ( ) * (
2
2 2 2
2
1 1 1
y A Ix y A Ix Ix

4 2
3
2
3
798 ) 3 * 24
12
12 * 2
( ) 4 * 18
12
2 * 9
( cm Ix


) * ( ) * (
2
2 2 2
2
1 1 1
x A Iy x A Iy Iy

4 2
3
2
3
5 , 129 ) 0 * 24
12
12 * 2
( ) 0 * 18
12
2 * 9
( cm Ix
2cm
9 cm
G
x
3,5
12 cm
+
y
9 cm
2 cm
1
2
38

iNCE CiDARLI BASIN KAPLARI - basn etkisindeki ince halkalar (Kazanlar)
Uygulamada rastladmz otomobil lastikleri, boru, tank ve LPG tpleri gibi basn kaplar
temelde eksenel kuvvet tayan aralardr. Basn kaplarnn et kalnl/ i yarap, 1/10 dan
kk ise bu tip basn kaplarn ince cidarl olarak snflandrmaktayz.
nce cidarl basn kaplarnda normal gerilme kalnlk boyunca sabit kalrken kaln cidarl
basn kaplarnda deimektedir. nce cidarl basn kaplarnda ayrca i ve d yarap ayrm
yaplmaz (Bu iki deer birbirine ok yakndr).
Burada, ince cidarl silindirik ve kresel basn kaplarn ele alacaz. Basn kabnn cidarlar
zar gibi membran- davrandndan eilme momenti olumayacaktr. Kap eksenel simetrik yaps
ile tad maddeden kaynaklanan basn etkisi ile serbeste ekil deitirirken yalnzca membran
gerilmeleri ad verilen dzgn yayl normal gerilmeler oluur. Bu kabul, kabn rahata ekil
deitiremedii u blgeleri ile mesnetleri dnda olduka isabetlidir. Silindirik kaplarn ularndaki
kapak ksmlarnda kesme kuvvetleriyle eilme momentleri ortaya kar.
Kesme kuvveti ile Eilme momentinden kaynaklanan bu gerilmelere sreksizlik gerilmeleri
ad verilir. Sreksizlik gerilmelerini azaltmak iin kapaklara uygun bir erilik verilir. Bu blmde
verilen bantlar, sv veya gazdan oluan P i basnc halinde kullanlabilir.

Vakum kaplar ile denizaltlar gibi d basn altnda kalan aralarn incelenmesinde Pnin
iaretinin negatif alnmas yeterlidir. D basn halinde hesaplanacak gerilmelerin kap cidarlarnda
burkulma oluturan kritik gerilmelerden kk olmaldr.
DI BASIN SZ KONUSU SE;
P = (Pi-Pd) olarak alnmaldr.






N: nce halka iinde oluan gerilme
P: nce halka iinde oluan basn kuvveti
r: Basn kabnn yarap
L: Basn kabnn basn ncesi evresi
A: Basn kabnn kesit alan
T: Basn kabnn-borunun- et kalnl
r P N *

A
N


A
r P*



E

E A
r P
*
*


P
r
r L * * 2
L L
r r
P
r
39


r L * * 2

L
L


E A
r P
*
*


E A
r P
L
L
*
*

E A
r P
L
*
* * * 2



r
r


E A
r P
*
*


E A
r P
r
*
*
2



BORULAR

nce cidarl basn kaplar iin geerli olan tm formlasyon burada da geerlidir. Sadece
formllerde A yerine t (et kalnl) deeri konulmaldr.




t
r P*


E t
r P
*
*



E t
r P
L
*
* * * 2


E t
r P
r
*
*
2



*****1 metresinin dayanaca kadar olup 2 metre ise 2 ile arpacaz.)





40

DARESEL KESTLERN BURULMASI
Burulmaya zorlanmaya ksaca "torsiyon" denir. Basit bir ubuk dnelim (ek. 1.35). Bu ubuun
eksenine dik iki dzlem iinde her bir dzlemde karlkl iki kuvvet ile ykleyelim. Bu iki eksene dik
dzlemin arasnda bir kesit dzleminde gerilmeyi hesaplamak istersek grrz ki bu kuvvetler
kesitte "burmaya zorlayan kuvvet ifti" ni olutururlar. Bu kuvvet ifti kesitin iki yzeyini burmaya
zorlayacaktr. Bunun iinde bu zorlama ekline kuvvette olduu gibi parada "burulmaya zorlanma"
veya ksaca "burulma" veya "torsiyon" ad verilir.
Bir yzeyin iinde olan kuvvete apraz kuvvet ve bunun oluturduu gerilmeye de kayma
gerilmesi dediimize gre burada oluan gerilme de "kayma gerilmesi" nin bir trdr.



G : Kayma rijidlik- modl
E : Elastisite modl
: Poisson oran
L : ubuk boyu
d : ubuk ap
r : ubuk yarap
Mb : Burulma momenti
0
I
: Toplam atalet momenti
: Dnme as (radyan)
: Kayma birim uzamas-Kayma as (radyan)
: Sabit (Birim boydaki dnme as)
: Kayma-makaslama- gerilmesi

L
r
Mb

41


Bu zorlanma malzemeyi 2B basit kesme durumuna uratr (normal gerilme yok)

Aadaki grafik tam kesme-birim uzama erisini gstermektedir. Bir dier malzeme zellii elastik
kayma deformasyonunu gsterir. Bu malzeme zellii kayma modl (G) veya rijidilik modl
olarak adlandrlr.





) 1 ( * 2 +
=
E
G

*** L * = SE
L

= ***
0
* I G
Mb
=
0
* I G
Mb
L
=

0
*
*
I G
L Mb
=


*** * G = *** r * = r G * * =
r
G

= * (1)

***
0
* I G
Mb
=
0
* * I G Mb =
0
*
I
Mb
G = (2)

1-2DEN
r I
Mb
=
0

0
*
I
r Mb
=

42

BOYUTLANDIRMA ARTI
.
0
max
*
emn
I
r Mb
s =


i dolu dairede burulma

32
*
4
0
d
I

=
2
d
r =
32
*
2
*
4 max
d
d
Mb

=

3
max
*
* 16
d
Mb

=

i bo dairede (halka) burulma



32
) ( *
4
1
4
2
0
d d
I

=


2
2
d
r =
32
) ( *
2
*
4
1
4
2
2
max
d d
d
Mb

|
|
.
|

\
|

=
4
2
4
1
3
2
max
1 * *
* 16
d
d
d
Mb

Aadaki tablo baz ok kullanlan malzemelerin kayma modllerini vermektedir.

Malzeme Yumuak elik Alminyum Beton Ahap Naylon Lastik
Kayma Mod, G (GPa) 81 26 * 0,7 1 0,0014



43

KESME KAYMA-MAKASLAMA GERLMES
Bir eksene gre birbirine zt ve aralarnda ok kk uzaklk bulunan iki kuvvetin malzemeye
etkimesi sonucu malzemede kesme gerilmeleri ve ekil deiimleri grlr. Bu deneyde yalnzca
alarda deiiklikler olur. Ayrca saptanmas en zor ve en az bilinen dayanmdr.



ift makaslama-kesme- durumu

: Kayma-makaslama- gerilmesi
A : Kesit alan
T : Kesme kuvveti
n : Perin-pim-says
d : Pim-perin- ap




n
P
T

4
*
*
2
d
n
P

.
2
* *
* 4
emn
d n
P

A
T
* 2

P
P

A
T




44


n
P
T
* 2

4
*
* * 2
2
d
n
P

.
2
* *
* 2
emn
d n
P

P
P/2
P/2

45

DZ (BAST) ELME
Eilmeye zorlanmaya ksaca "eilme" denir.
Eilmede, ekil deiimiyle ilgili bu hipotezi Bernoulli bulmu ve Navier de dzenlemitir. Bernoulli-
Navier hipotezi iki bilim adamnn ismi ile anlmaktadr. Bu hipoteze gre:

ubuk eksenine dik dzlem kesitler eilme neticesinde gene dzlem kalrlar. ubuk eksenine dik
kesitler ekil deitirmeden sonra da ekil deitirmi eksene dik kalrlar. Dolaysyla balangta
ubuk eksenine dik ve dzlem olan kesitlerin ekil deitirmeden sonra dik ve dzlemlii
korunmaktadr. O halde en kesit zerinde kayma gerilmeleri sfrdr. Denge denklemlerinin kayma
gerilmeleri ile ilgili olanlar otomatik olarak salanr.


Eilmeden nce kiri ekseni doru olup en kesit sabittir. Basit eilmeye zorlanan bir ubukta
Bernoulli hipotezini gz nne alarak liflerin uzama ve ksalmasn hesaplayalm.
ekilde grld gibi yukardaki lifler ksalm aadaki lifler uzam ve tarafsz eksenden y
uzaklndaki bir lifin (ab lifinin) uzama oran
x
dir. Eilmi eksenin erilik yarap olmak zere
birim boydaki uzama,


46

Gerilmelerin hesab iin Hooke kanununu tatbik edersek,
x x
E * =

|
|
.
|

\
|
=

y
E
x
*

.) 1 (
1
*

=
y E
x



Kesit, dey eksene gre simetrik olduundan arpm atalet momenti sfrdr. Eksen takm en
kesitin alan merkezine yaptrldndan statik moment de sfr olacaktr. Dolaysyla birinci ve
nc denge denklemleri salanr.

.) 2 (
1
*
=
z
z
I E
M

Son olarak en kesit zerindeki normal gerilmenin deiimi Hooke yasasndan belirlenir. 1 ve 2 nolu
denklemler birbirine eitlenirse;

z
z x
I E
M
y E * *
=


z
z x
I
M
y
=

z
z
x
I
y M *
=



.
. max . max
. max
*
emn
z
I
y M
> =


y
I
z
=
BU ORAN MUKAVEMET MOMENT () OLARAK BLNR. BU DURUMDA;

.
. max
. max emn
M

> =



47


BAZI KEST EKLLER N ELME HESAPLARI


12
*
3
h b
I
z
=

2
h
y =

12
*
2
*
3
. max
. max
h b
h
M
=
.
2
. max
. max
*
* 6
emn
h b
M
> =




12
4
a
I
z
=

2
a
y =

12
2
*
4
. max
. max
a
a
M
=
.
3
. max
. max
* 6
emn
a
M
> =





64
*
4
d
I
z

=

2
d
y =

64
*
2
*
4
. max
. max
d
d
M

=
.
3
. max
. max
*
* 32
emn
d
M

> =

b
h
a
a
d

48

NORMAL KUVVET VE ELME


49

BURKULMA (FLAMBAJ)

Burkulma basnca maruz ubuklarda grlr. ubuun burkulabilmesi iin bir kuvvet (P)
uygulanmaldr.

P Pkr s s 0 ise ubuk dorusaldr, burkulma olumaz.
Pkr P > ise ubuk burkulur.



Elastik erinin bkm noktalar arasndaki uzaklk, (Lb) burkulma boyu olarak tanmlanrsa, Euler
kritik burkulma yk formln farkl mesnet koullarna sahip ubuklarn burkulma yklerinin
hesaplanmasnda kullanmak mmkndr.
Burkulma olay, en kesitin en kk atalet momentini veren eksene dik dorultudaki yer
deitirmesi ile meydana gelir. Bu sebeple ince dikdrtgen ve L kesitler yerine her eksene gre
atalet momentleri ayn olan Daire, halka, tp yada geni balkl I profil kesitlerin kullanlmalar
daha uygun olur.


2
min
2
* *
b
kr
L
I E
P

=
iki ucu mafsall kolonlar iin EULER DENKLEM

50


a) Basit mesnetli b) her iki ucu bal
c) bir ucu sabit dier ucu basit mesnetli d) bir iki serbest dier ucu bal

KRTK GERLME NARNLK LKS

Bir kolonda burkulmaya yol aan en kl normal gerilme kritik (kr), Euler burkulma yk
bantsnn alana blnmesiyle elde edilebilir. ki ucu mafsall bir kolonda,

A
I
i
min
2
=
atalet yarap
i
L
b
=
narinlik katsays

2
2
2
2 2
2
min
2
*
* * *
*
* *
|
|
.
|

\
|
= = = =
b
b b
kr
L
i E
L
i E
A L
I E
A
Pkr

2
2
*

E
kr
=




51

UBUK SSTEMLERNDE BURKULMA























52