QUO VADIS ? ROZDZIA I Petroniusz obudzi si zaledwie koo poudnia i jak zwykle, zmczony bardzo.

Petronije se probudio tek oko podne i po obiaju bio je vrlo umoran. Poprzedniego dnia by na uczcie u Nerona, ktra przecigna si do pna w noc. Prethodnog dana bio je na gozbi kod Nerona, koja se otegla do kasno u nod. Od pewnego czasu zdrowie jego zaczo si psud. Ved neko vreme kvario mu se zdravlje. Sam mwi, e rankami budzi si jakby zdrtwiay i bez monoci zebrania myli. Sam je govorio da se svakog jutra budi kao da je utrnuo i da ne moe da se skoncentrie.

Ale poranna kpiel i staranne wygniatanie ciaa przez wprawionych do tego niewolnikw przypieszao stopniowo obieg jego leniwej krwi, rozbudzao go, cucio, wracao mu siy, tak e z elaeothesium, to jest z ostatniego kpielowego przedziau, wychodzi jeszcze jakby wskrzeszony, z oczyma byszczcymi dowcipem i wesooci, odmodzon, peen ycia, wykwintny, tak niedocigniony, e sam Otho nie mg si z nim porwnad, i prawdziwy, jak go nazywano: arbiter elegantiarum. Ali je jutarnja kupka i temeljna masaa, koju su sprovodili za to obueni robovi, ubrzavala mao po mao, strujanje njegove krvi, razbuivalo ga je, osvedivalo, vradalo mu snagu, tako da je i elotezijuma, to jest i poslednje prostorije kupatila, izlazio kao vaskrsao, oiju koje su isijavale razum i vedrinu, podmlaen, pun ivota, otmen, tako nedostian, da mu nije bio ravan ni sam Oto, pravi kako su ga zvali: arbiter elegantiarum.

W aniach publicznych bywa rzadko: chyba e zdarzy si jaki budzcy podziw retor,o ktrym mwiono w miecie; lub gdy w efebiach odbyway si wyjtkowo zajmujce zapasy. Retko je posedivao javna kupatila: osim ako bi se pojavio neki retoriar, vredan hvale, o kome se u gradu proulo; ili kada su se u efebijama odravale izuzeto zanimljive borbe.

Zreszt mia w swej insuli wasne kpiele, ktre synny wsplnik Sewerusa, Celer, rozszerzy mu, przebudowa i urzdzi z tak nadzwyczajnym smakiem, i sam Nero przyznawa im wyszod nad cezariaoskimi, chocia cezariaoskie byy obszerniejsze i urzdzone z nierwnie wikszym przepychem. Uostalom, imao je u svojoj insuli sopstvena kupatila koja je uveni saradnik Selerije Celer, proirio, prepravio i uredio sa natprosenim ukusom, da mu je i sam Neron priznavao prvenstvo u odnosu na carska, iako su carska bila veda, i ureena sa neuporedivo vie ukusa. Po owej wic uczcie, na ktrej znudziwszy si baznowaniem Watyniusza bra wraz z Neronem, Lukanem i Senecjonem udzia w diatrybie: czy kobieta ma dusz - wstawszy pno, zaywa, jak zwykle, kpieli. Nakon ove gozbe, kada mu je dosadilo budalesanje Vatinija, zajedno sa Neronom, Lukanom i Senecijem, uzimao je ueda u diatribi: Da li ena ima duu- ustavi dockan, po obiaju, otiao je da se kupa. Dwaj ogromni balneatorzy zoyli go wanie na cyprysowej mensie, pokrytej nienym egipskim byssem - i doomi, maczanymi w wonnej oliwie, poczli nacierad jego ksztatne ciao - on za z zamknitymi oczyma czeka, a ciepo laconicum i ciepo ich rk przejdzie w niego i usunie zeo znuenie. Dvojica ogromnih balenatora poloili su ga ba na empresov sto, nakriven snenobelim bisem, i akama potapanim u mirisno maslinovo ulje, poinjali su da mau njegovo skladno telo- on je meutim, sa zatvorenim oima ekao, da toplota lakonijuma i toplota njihovih aka pree i i njega izbrie umor. Lecz po pewnym czasie przemwi - i otworzywszy oczy j rozpytywad o pogod, a nastpnie o gemmy, ktre jubiler Idomen obieca mu przysad na dzieo dzisiejszy do obejrzenia... Ipak je posle odreenog vremena progovorio- i otvorivi oi poeo je da se raspituje o vremenu, zatim o draguljima koje je zlatar Idomen obedao da mu danas poalje da ih pogleda. Pokazao si, e pogoda jest pikna, poczona z lekkim powiewem od Gr Albaoskich, i e gemmy nie przyszy. Ispostavilo se da je vreme lepo, povezano sa lakim lahorom od strane Albanskih gora, i da dragulji nisu dostavljeni. Petroniusz znw przymkn oczy i wyda rozkaz, by przeniesiono

go do tepidarium, gdy wtem spoza kotary wychyli si nomenclator oznajmiajc, e mody Markus Winicjusz, przybyy wieo z Azji Mniejszej, przyszed go odwiedzid. Petronije je ponovo sklopio oi i izdao naredbu, da ga prenesu do tapidarijuma, kada se u taj mah iza zavese nagnuo nomenklator obavetavajudi ga mladi Marko Vinicije, koji tek to bee pristigao iz Male Azije, dolazi da ga vidi. Petroniusz kaza wpucid gocia do tepidarium, dokd i sam si przenis. Petronije je naredio da gosta propuste do tapidarijuma, kuda se i sam zaputio. Winicjusz by synem jego starszej siostry, ktra przed laty wysza za Marka Winicjusza, ma konsularnego z czasw Tyberiuszowych. Vinicije je bio sin njegove starije sestre, koja je pre mnogo godina pola za Marka Vinicija, konzularnog heroja iz Tiberijevog vremena.

Mody suy obecnie pod Korbulonem przeciw Partom i po ukooczonej wojnie wraca do miasta. Mladid je trenutno sluio pod Korbulom protiv Parta i posle zavrenog rata vradao se u grad. Petroniusz mia dla niego pewn sabod, graniczc z przywizaniem, albowiem Markus by piknym i atletycznym modzieocem, a zarazem umia zachowywad pewn estetyczn miar w zepsuciu, co Petroniusz ceni nad wszystko. Petronije je prema njemu osedao odreenu slabost, koja se graniila sa naklonodu, poto je Mako bio naoit i atletski graen, i umeo je da sauva jednu estetsku umerenost to je Petronije nadasve cenio.

Pozdrowienie Petroniuszowi! - rzek mody czowiek wchodzc sprystym krokiem do tepidarium - niech wszyscy bogowie darz ci pomylnoci, a zwaszcza Asklepios i Kipryda, albowiem pod ich podwjn opiek nic zego spotkad ci nie moe. -Zdravo da si Petronije!- rekao je mladid, hitrim korakom ulazedi u tepidarijumNeka te svi bogovi obdare beridetom , a naroito Asklepije i Kiprida, bududi da te pod njihovom udvojenom zatitom nede zadesiti nikakvo zlo. - Witaj w Rzymie i niech ci odpoczynek bdzie sodki po wojn ie - odrzek Petroniusz wycigajc rk spomidzy fad mikkiej karbassowej tkaniny, w ktr by obwinity.

-Dobro doao u Rim i neka ti je sladak odmor posle rata- odgovorio je Petronije iredi ruke meu naborima meke karabasove tkanine, kojom bee ovijen. Co sychad w Armenii i czy bawic w Azji nie zawadzie o Bityni? -ta ima novo u Armeniji i da boravedi u Aziji nisi nabasao na Bitanijju? Petroniusz by niegdy rzdc Bitynii i co wiksza, rzdzi ni sprycie i sprawiedliwie. Petronije bee nekada upravitelj Bitinije, ak ta vie, upravljao je njom vrsto, ali pravedno. Stanowio to dziwn sprzecznod z charakterem czowieka synnego ze swej zniewieciaoci i zamiowania do rozkoszy - dlatego lubi wspominad te czasy, albowiem stanowiy one dowd, czym by byd mg i umia, gdyby mu si podobao. inilo je to udnovatu suprotnost u karakteru oveka uvenog po njegovom mekutvu i ljubavi prema strasti- zato je voleo da se priseda tog vremena, bududi da je ono predstavljalo potvrdu, ta je sve mogao i umeo da mu se prohtelo. - Zdarzyo mi si byd w Heraklei - odrzek Winicjusz. -Desilo mi se da sam bio u Herakleji- odgovoti Vinicije. - Wysa mnie tam Korbulo z rozkazem cignicia posikw. -Korbulo me je tamo poslao sa naredbom da povuem pojaanje. - Ach, Heraklea! Znaem tam jedn dziewczyn z Kolchidy, za ktr oddabym wszystkie tutejsze rozwdki, nie wyczajc Poppei. -Ah, Herakleja! Poznavao sam tamo jednu devojku iz Kolhide, za koju bi dao sve ovdaje matrone, izuzimajudi Popeju. Ale to dawne dzieje. Ali toje davna prolost. Mw raczej, co sychad od ciany partyjskiej. Govori pre ta ima sa partijske strane. Nudz mnie wprawdzie te wszystkie Wologezy, Tyrydaty, Tygranesy i caa ta barbaria, ktra, jak twierdzi mody Arulanus, chodzi u siebie w domu jeszcze na czworakach, a tylko wobec nas udaje ludzi.

Smuili su mi se svi ti Vologezi, Tiridati, Tigranezi i sva ta banda koja, kako nas uverava mladi Arulan, u vlastitoj kudi jo ide etvoronoke, a pred nama izigravaju ljude. Ale teraz duo si o nich mwi w Rzymie, chodby dlatego, e niebezpiecznie mwid o czym innym. Ali sada se mnogo o njima govori u Rimu, valjda zato to je opasno govoriti o neem drugom. - Ta wojna le idzie i gdyby nie Korbulo, mogaby si zmienid w klsk. -Ovaj rat se loe odvija i da nije Korbula, mogao bi prerasti u poraz. - Korbulo! Na Bakcha! Prawdziwy to boek wojny, istny Mars: wielki wdz; a zarazem zapalczywy, prawy i gupi. -Korbula! Tako ti Baha! On je pravi posvedeni ratnik, istinski Mars: veliki voa, u isto vreme lako plane, potenjaina i priglup. Lubi go, chodby dlatego, e Nero go si boi. Svia mi se makar zbog toga to ga se Neron boji. - Korbulo nie jest czowiekiem gupim. -Korbulo nije gup ovek. - Moe masz susznod; a zreszt wszystko to jedno. -Moda si upravu; uostalom sasvim sve jedno. Gupota, jak powiada Pyrron, w niczym nie jest gorsza od mdroci i w niczym si od niej nie rni. Glupost, kako kae Piron, nije ni u emu gora od pameti i ni po emu se ne razlikuje. Winicjusz pocz opowiadad o wojnie, lecz gdy Petroniusz przymkn powieki, mody czowiek, widzc jego znuon i nieco wychud twarz, zmieni przedmiot rozmowy i j wypytywad go z pewn troskliwoci o zdrowie.

Vinicije je poeo da govori o ratu, ali kada je Petronije sklopio oi, mladid je videdi njegovo umorno i neto omravelo lice, promenio temu razgovora, i poeo ga ispitivati, sa izvesnom zabrinutodu za zdravlje. Petroniusz otworzy znw oczy.

Petronije je ponovo otvori oi.

Zdrowie!... Nie. On nie czu si zdrw. Zdravlje!... Ne. Nije se osedao zdrav. Nie doszed jeszcze wprawdzie do tego, do czego doszed mody Sisenna, ktry straci do tego stopnia czucie, e gdy go przynoszono rano do ani, pyta: Czy ja siedz? Nije jo doao do toga, do ega je doao mladi Sisena, koji je do te mere izgubio osedaj , da je kada bi ga nosili u kupatilo, pitao: ,,Da li ja to sedim? Ale nie by zdrw. Winicjusz odda go oto pod opiek Asklepiosa i Kiprydy. Ali zdrav nije bio. Vinicije ga predade pod zatitu Asklepiju i Kipridi. Ale on, Petroniusz, nie wierzy w Asklepiosa. Ali on, Petronije, ne veruje u Asklepija. Nie wiadomo nawet, czyim by synem ten Asklepios, czy Arsinoe, czy Koronidy, a gdy matka niepewna, c dopiero mwid o ojcu. Nije poznato ak ni iji sin bee taj Asklepije, da li Arsine ili Koronide, a kad je majka nepoznata, ta onda o ocu da se kae? Kto teraz moe rczyd nawet za swego wasnego ojca! Ko sada moe da garantuje za svog vlastitog oca! Tu Petroniusz pocz si miad, po czym mwi dalej - Posaem wprawdzie dwa lata temu do Epidauru trzy tuziny ywych paszkotw i kubek zota, ale wiesz dlaczego? Ovde se Petronije stade smejati , a zatim govorae daljePre dva dana poslao sam Epidaru tri tuceta ivih drozaka i dak zlata, ali zna zato? Oto powiedziaem sobie: pomoe - nie pomoe, ale nie zaszkodzi. Dakle rekoh sebi: Ako pomogne-pomogne, da kodi nede. Jeli ludzie skadaj jeszcze na wiecie ofiary bogom, to jednak myl, e wszyscy rozumuj tak jak ja.

Ako na svetu ljudi jo podnose rtve bogovima, ba neto mislima da svi rezonuju poput mene. Wszyscy! Z wyjtkiem moe mulnikw, ktrzy najmuj si podrnym przy Porta Capena. Svi! Osim moda gonia mula, koji su na usluzi putnicima kod Porta Kapena. Prcz Asklepiosa miaem take do czynienia i z asklepiadami, gdym zeszego roku chorowa troch na pcherz. Ne samo to sam imao posla sa Asklepijem, nego sam takoe imao posla i sa asklepijadama, kada sam prole godine imao problema sa beikom. Odprawiali za mnie inkubacj. Vrili su za mene inkubaciju. Wiedziaem, e to oszuci, ale rwnie mwiem sobie: co mi to szkodzi! Znao sam da su to prevaranti, ali sam isto sebi ponavljao, ta mi to smeta! wiat stoi na oszustwie, a ycie jest zudzeniem. Svet poiva na lai, a ivot je zabluda. Dusza jest take zudzeniem. Dua je takoe zabluda. Trzeba mied jednak tyle rozumu, by umied rozrnid zudzenia rozkoszne od przykrych. Ipak treba imati toliko razuma, da bi umeli da razlikujemo prijatne od neprijatnih zabluda. W moim hypocaustum ka palid cedrowym drzewem posypywanym ambr, bo wol w yciu zapachy od zaduchw. U svom hipokastumu naredio sam da se pali kedrovina zalivena mirisnom smolom, jer u ivotu vie volim mirise, nego smrad. Co do Kiprydy, ktrej mnie take polecie, doznaem jej opieki o tyle, e mam strzykanie w prawej nodze.

to se Kipride tie, ijoj si me milosti preporuio, spoznao sam njenu zatitu tako to me sada probada desna noga. Ale zreszt to dobra bogini! Ali ipak je to dobra boginja! Przypuszczam, e i ty take poniesiesz teraz prdzej czy pniej biae gobie na jej otarz. Mislim da de i ti, pre ili kasnije, doneti bele golubove na njen oltar.

- Tak jest - rzek Winicjusz. - Nie dosigny mnie strzay Partw, ale trafi mnie grot Amora... najniespodzianiej, o kilka stadiw od bramy miasta. -Tako je- ree Vinicije. -Partove strele me nisu stigle, ali me strefila ni Amorova strela neoekivano, na nekoliko stadija od gradske kapije. - Na biae kolana Charytek! -Belih mi kolena Harijatida! Opowiesz mi to wolnym czasem - rzek Petroniusz. Sve de mi ispriati u slobodno vreme- ree Petronije. - Wanie przyszedem zasignd twej rady - odpowiedzia Markus. -Ba sam i doao da traim tvoj savet- odgovorio je Marko.

Lecz w tej chwili weszli epilatorowie, ktrzy zajli si Petroniuszem, Markus za zrzuciwszy tunik wstpi do wanny z letni wod, albowiem Petroniusz zaprosi go do kpieli. Ali u tom trenutku uoe epilatori, koji su se pozabavili Petronijem, Marko je pak, zbacivi tuniku, uao u kadu sa mlakom vodom, jer ga je Petronije pozvao na kupku.

- Ach, nie pytam nawet, czy masz wzajemnod -odrzek Petroniusz spogldajc na mode, jakby wykute z marmuru ciao Winicjusza.

-Ah, ja ak ni ne pitam da li si rad- rekao je Petronije posmatrajudi mlado Vinicijevo telo, kao isklesano i mermera. - Gdyby Lizypp by ci widzia, zdobiby teraz bram wiodc do Palatynu, jako posg Herkulesa w modzieoczym wieku. -Da te Lizip vidi, sad bi dobio kapiju koja vodi do Palatina, poput kipa mladog Herakla. Mody czowiek umiechn si z zadowoleniem i pocz zanurzad si w wannie, wychlustywajc przy tym obficie ciep wod na mozaik przedstawiajc Her w chwili, gdy prosi Sen o upienie Zeusa. Mladid se zadovoljno osmehnu i krenu da se potapa u kadu, prosipajudi vodu obilato po mozaiku koje je predstavljao Heru u trenutku, kad moli San da uspava Zevsa. Petroniusz patrzy na niego zadowolonym okiem artysty. Petronije ga gledae zadovoljnim okom umetnika.

Lecz gdy skooczy i odda si z kolei epilatorom, wszed lector z puszk brzow na brzuchu i zwojami papieru w puszce. Ali kada je zavrio i prepustio se epilatorima po redu, uao je lektor sa bronzanom kutijom na trbuhu i papirnim svicima u kutiji.

- Czy chcesz posuchad? - spyta Petroniusz. -Hode li da uje?- pitao je Petronije. - Jeli to twj utwr, chtnie! - odpowiedzia Winicjusz - ale jeli nie, wol rozmawiad. - Ako je to tvoje delo, rado!- odgovorio je Vinicije- ali, ako nije radije bih da razgovaramo.

Poeci api dzi ludzi na wszystkich rogach ulic. Pesnici danas saledu ljude na svakom doku. - A jake. Nie przejdziesz koo adnej bazyliki, koo termw, koo biblioteki lub ksigarni, eby nie ujrza poety gestykulujcego jak mapa.

-Kako da ne. Ne moe da proe ni pored jedne bazilike, pored terma , pored biblioteke ili knjiare, a da ne vidi pesnika koji gestikulira kao majmun. Agryppa, gdy tu przyjecha ze Wschodu, wzi ich za optanych. Agripa ih je, kada se vratio sa istoka, smatra opsednutima. Ale to teraz takie czasy. Ali sad su takva vremena. Cezar pisuje wiersze, wic wszyscy id w jego lady. Car pie stihove, pa ga svi oponaaju. Nie wolno tylko pisywad wierszy lepszych od cezara i z tego powodu boj si troch o Lukana... Jedino nije dozvoljeno pisati bolje od cara i zato se bojim za Lukana Ale ja pisuj proz, ktr jednak nie czstuj ani samego siebie, ani innych. Ali ja piem prozu kojom ne astim ni sebe, a ni druge.

To, co lector mia czytad, to s codicilli tego biednego Fabrycjusza Wejenta. To to je lektor imao da proita, to su kodikule onog jadnog Fabricija Vejenta.

- Dlaczego biednego? -zato ,,jadnog?

- Bo mu powiedziano, eby zabawi si w Odysa i nie wraca do domowych pieleszy a do nowego rozporzdzenia. -.Jer su mu rekli da se maskira u Odiseja i nije dolazio u rodni kraj sve do smene vlasti. Ta odyseja o tyle mu bdzie lejsza ni Odyseuszowi, e ona jego nie jest Penelop. Ova mu je odiseja utoliko bila laka to mu ena nije Penelopa.

Nie potrzebuj ci zreszt mwid, e postpiono gupio. Ne treba ni da ti kaem da su glupo postupili. Ale tu nikt inaczej rzeczy nie bierze, jak po wierzchu. Ali ovde niko drugaije ne prosuuje, ved kako vlast kae. To dod licha i nudna ksika, ktr zaczto namitnie czytad dopiero wwczas, gdy autor zosta wygnany. To je loa i dosadna knjiga, koju su napadno poeli da itaju, tek onda kada je autor prognan. Teraz sychad na wszystkie strony: Scandala! Scandala!, i byd moe, e niektre rzeczy Wejento wymyla, ale ja, ktry znam miasto, znam naszych patres i nasze kobiety, upewniam ci, i to wszystko bledsze ni rzeczywistod.

Sad na sve strane odjekuje: ,,Skandal! Skandal!, i moda je Vejento neke stvari izmislio, ali ja, koji poznajem grad, znam nae mueve i ene, kunem ti se, da je sve to blee od stvarnosti. Swoj drog kady szuka tam obecnie - siebie z obaw, a znajomych z przyjemnoci. Svako na svoj nain sada tamo trai- sebe uz bojazan, a poznanike u slast.

W ksigarni Awirunusa stu skrybw przepisuje ksik za dyktandem - i powodzenie jej zapewnione. U Avirnijevoj knjiari stotine prepisivaa prepisuje knjigu na diktat- i uspeh joj ne gine. - Twoich sprawek tam nie ma? -Tamo nema tvojih ispada?

- S, ale autor chybi, albowiem jestem zarazem i gorszy, i mniej paski, ni mnie przedstawi. -Ima, ali je autor je promaio, bududi da sam u isto vreme i gori, i manje plitak, nego to me je autor predstavio. Widzisz, my tu dawno zatracilimy poczucie tego, co jest godziwe lub niegodziwe, i

mnie samemu wydaje si, e tak naprawd to tej rnicy nie ma, chocia Seneka, Muzomusz i Trazea udaj, e j widz. Vidi, mi smo davno ovde izgubili osedaj ta valja, a ta ne valja, i meni samom se ini, ne postoji ta razlika zaista, iako se Seneka, Muzomije i Trazea prave da je uoavaju. Mnie to wszystko jedno! Na Herkulesa, mwi, jak myl! Meni je tako sve jedno! Tako mi Herkula, govorim ono to mislim! Ale zachowaem t wyszod, e wiem, co jest szpetne, a co pikne, a tego na przykad nasz miedzianobrody poeta, furman, piewak, tancerz i histrio - nie rozumie. Ali sam sauvao tu nadmod, jer znam ta je runo, a ta lepo, a to naprimer na poeta riobradi, koija, peva, plesa i histrio- ne zna. al mi jednak Fabrycjusza! To dobry towarzysz. Ipak mi je ao Fabricija ! Dobar je to ovek.

Zgubia go miod wasna. Tatina ga je unitila. Kady go podejrzewa, nikt dobrze nie wiedzia, ale on sam nie mg wytrzymad i na wszystkie strony rozgadywa pod sekretem. Svi su u njega sumljali, niko nije prawo ni znao, ali sam nije mogao da izdri i traario je u tajnosti na sve etri strane. Czy ty syszae histori Rufinusa? - Nie. Da li si uo ta se Rufiniju dogodilo? -Ne.

- To przejdmy do frigidarium, gdzie wychodniemy i gdzie ci j opowiem. -Preimo u frigidarijum, gde demo se rashladiti i gde du ti ispriati. Przeszli do frigidarium, na rodku ktrego bia fontanna zabarwiona na kolor jasnorowy i roznoszca woo fiokw.

Preli su u frigidarium, u ijem je sreditu bila fontana obojena u svetlo -ruiasto i koje se irio miris ljubiice. Tam siadszy w niszach wysanych jedwabiem, poczli si ochadzad. Poto su seli na niske stolice postavljene svilom, i poee da se hlade. Przez chwil panowao milczenie. Za trenutak vladala je tiina. Winicjusz patrzy czas jaki w zamyleniu na brzowego fauna, ktry przegiwszy sobie przez rami nimf szuka chciwie ustami jej ust, po czym rzek: - Ten ma susznod. Oto co jest w yciu najlepsze. Vinicije je neko vreme zamiljeno posmatra bronzanog fauna, koji je prebacivi nimfu preko svoje ruke, poudno traio njena usta, zatim je rekao: -Ovaj zna znanje. Eto ta je u ivotu najbolje. - Mniej wicej! Ale ty prcz tego kochasz wojn, ktrej ja nie lubi, albowiem pod namiotami paznokcie pkaj i przestaj byd rowe. -Manje- vie! Ali ti sem toga voli i rat, koji ja ne volim, jer pod atorima nokti pucaju i gube svoju ruiastu boju. Zreszt kady ma swoje zamiowania. Uostalom svako neto voli. Miedzianobrody lubi piew, zwaszcza swj wasny, a stary Scaurus swoj waz korynck, ktra w nocy stoi przy jego ou i ktr cauje, jeli nie moe spad. Riobradi voli pevanje, pogotovo svoje sopstveno, a stari Skarije svoju korintsku vazu, koja mu nodu stoji kraj kreveta i koju ljubi, ako ne moe da spava. Wycaowa ju jej brzegi. Ved joj je izlizao ivice. Powiedz mi, czy ty nie pisujesz wierszy? Reci mi, da li ti piskara stihove? - Nie. Nie zoyem nigdy caego heksametru. -Ne. Nikada nisam sastavio ceo heksametar.

- A nie grywasz na lutni i nie piewasz? - Nie. -A ne svira li lautu i ne peva li? -Ne. - A nie powozisz? -Da li se trka? - cigaem si swego czasu w Antiochii, ale bez powodzenia. -Trkao sam se svojevremeno u Antiohiji, ali nisam imao srede. - Tedy jestem o ciebie spokojny. A do jakiego stronnictwa naleysz w hipodromie? -Onda sam za tebe miran. Kojoj grupi pripada na hipodrumu? - Do Zielonych. -Zelenima. - Tedy jestem zupenie spokojny, zwaszcza e posiadasz wprawdzie duy majtek, ale nie jeste tak bogaty jak Pallas albo Seneka. -Onda sam potpuno miran, pogotovo to ima veliko imanje, ali nisi tako bogat kao Palas ili Seneka. Bo widzisz, u nas teraz dobrze jest pisad wiersze, piewad przy lutni, deklamowad i cigad si w cyrku, ale jeszcze lepiej, a zwaszcza bezpieczniej jest nie pisywad wierszy, nie grad, nie piewad i nie cigad si w cyrku. Jer vidi, kod nas je sad dobro pisati stihove, pevati uz lautu, recitovati i trkati se u cirkusu, ali je jo bolje, a pogotovo sigurnije ne pisati stihove, ne svirati, ne trkati se. Najlepiej za jest umied podziwiad, gdy to czyni Miedzianobrody. Najbolje je znati ceniti kada to ini Riobradi. Jeste piknym chopcem, wic ci to chyba moe grozid, e Poppea zakocha si w tobie. Lep si momak , pa postoji pretnja da de se Popeja zaljubiti u tebe. Ale ona zbyt na to dowiadczona. Ali ona je prevejana.

Mioci zaya dod przy dwch pierwszych mach, a przy trzecim chodzi jej o co innego. Proivela je dovoljno ljubavi kraj dva mua, a kod tredeg radi se o neem drugom. Czy wiesz, e ten gupi Otho kocha j dotd do szaleostwa... Da li ti je poznato da je onaj glupi Oto voli do ludila Chodzi tam po skaach Hiszpanii i wzdycha, tak za straci dawne przyzwyczajenia i tak przesta dbad o siebie, e na ukadanie fryzury wystarczy mu teraz trzy godziny dziennie. Ide po onim panskim vrletima i uzdie, toliko je izgubio stare navike i toliko je prestao da brine o sebi, da mu sada za pravljenje frizure treba tek tri sata dnevno. Kto by si tego spodziewa, zwaszcza po Othonie. Ko bi to oekivao, i to ba od Ota.

- Ja go rozumiem - odrzek Winicjusz. - Ale na jego miejscu robibym co innego. -Ja ga razumem- odgovori Vinicije.- Ali drugaije bih postupio na njegovom mestu - Co mianowicie? -Kako tano? - Tworzybym wierne sobie legie z tamtejszych grali. -Od tih brana sainjavao bih legije. To tdzy onierze ci Iberowie. Iberijanci su opasni vojnici. - Winicjuszu! Winicjuszu! Chce mi si prawie powiedzied, e nie byby do tego zdolny. -Vinicije! Vinicije! Htedoh da kaem da ne bi bio ustanju da to uradi. A wiesz dlaczego? Zna zato? Oto takie rzeczy si robi, ale si o nich nie mwi nawet warunkowo.

Takve stvari se preduzimaju, ali se o njima ni u kom sluaju ne govori! Co do mnie, miabym si na jego miejscu z Poppei, miabym si z Miedzianobrodego i formowabym sobie legie, ale nie z Iberw, tylko z Iberek. to se mene tie, na njegovom mestu smejao bih se Popeji, smejao bih se Riobradom i formirao bih svoje legije, ali ne od Iberijanacaa, ved od Iberijanki. Co najwyej, pisabym epigramata, ktrych bym zreszt nie odczytywa nikomu, jak ten biedny Rufinus. ak ta vie, pisao bih epigramate, koje ne bih nikome itao, poput tog jadnog Rufa.

- Miae mi opowiedzied jego histori. - Opowiem ci j w unctuarium. -Trebalo je da mi ispria njegovu priu. -Ispriadu ti je u unktuarijumu.

Ale w unctuarium uwaga Winicjusza zwrcia si na co innego, mianowicie na cudne niewolnice, ktre czekay tam na kpicych si. Ali se u unktuarijumu Vinicijeva panja usmerila na neto drugo, i to na udesne robinje, koje su tamo ekale na kupae. Dwie z nich, Murzynki, podobne do wspaniaych posgw z hebanu, poczy macid ich ciaa delikatnymi woniami Arabii, inne, biege w czesaniu Frygijki, trzymay w rkach, mikkich i gitkich jak we, polerowane stalowe zwierciada i grzebienie, dwie za, wprost do bstw podobne greckie dziewczyny z Kos, czekay jako vestiplicae, a przyjdzie chwila posgowego ukadania fad na togach panw. Dve od njih, Crnkinje, sline velelepnim kipovima od slonovae, poele su da mau njihova tela nenim mimoirisima i Arabije, druge, Frianke spretne u eljanju, drale su u rukama, meka i kao zmija glatka, lakirana elina ogledala i eljeve, dve pak, boginjama nalik Grkinje iz Kosa, ekale su kao vestiplike, da doe trenutak sveanog nametanja nabora na gospodskim tunikama. - Na Zeusa Chmurozbirc! - rzek Markus Winicjusz - jaki ty masz u siebie wybr! -Zevsa mi Gromovnika!- ree Marko Vinicije- kakavu ti kolekciju ima! - Wol wybr ni liczb - odpowiedzia Petroniusz.

.Vie cenim kvalitet nego kvantitet- odgovori Petronije. - Caa moja familia w Rzymie nie przenosi czterystu gw i sdz, e do osobistej posugi chyba dorobkiewicze potrzebuj wikszej iloci ludzi. -Cela moja familija u Rimu ne prelazi etrista glava i mislim, da moda za linu poslugu samo skorojovidima treba vie ljudi. - Pikniejszych cia nawet i Miedzianobrody nie posiada - mwi rozdymajc nozdrza Winicjusz. -Lepih tela nema ni kod Riobradog- govorio je Vinicije iredi nozdrve. Na to Petroniusz odrzek z pewn przyjazn niedbaoci: Na to Petronije odgovori sa prijatnom nemarnodu: - Jeste moim krewnym, a ja nie jestem ani taki nieuyty jak Bassus, ani taki pedant jak Aulus Plaucjusz. -Roak si mi, ali ja nisam ni tako zavidan kao Baso, a ni takva cepidlaka kao Aul Placije. Lecz Winicjusz usyszawszy to ostatnie imi zapomnia na chwil o dziewczynach z Kos i podnisszy ywo gow, spyta: - Skd ci przyszed na myl Aulus Plaucjusz? Ali je Vinicije uvi to poslednje ime na trenutak zaboravio na devojke i Kose i hitro podigavi glavu, upitao: -Od kud ti je pao ma pamet Aul Placije? Czy wiesz, e ja, wybiwszy rk pod miastem, spdziem kilkanacie dni w ich domu. Zna li da kad sam izvrnuo ruku kod grada, nekoliko dana proveo u njihovom domu. Zdarzyo si, e Plaucjusz nadjecha w chwili wypadku i widzc, e cierpi bardzo, zabra mnie do siebie, tam za niewolnik jego, lekarz Merion, przyprowadzi mnie do zdrowia. Desilo se da je Placije naiao kada se nezgoda dogodila i poto je video da sam u mukama, poveo me je sa sobom kudi, tamo mi je njegov rob, lekar Merion, povratio zdravlje. O tym wanie chciaem z tob mwid.

O tome sam eleo da porazgovaramo.

- Dlaczego? Czy nie zakochae si wypadkiem w Pomponii? -to? Da se nisi sluajno zaljubio u Pomponiju? W takim razie al mi ci: niemoda i cnotliwa! U tom sluaju te alim: stara je i smerna! Nie umiem sobie wyobrazid gorszego nad to poczenia. Brr! Ne mogu da zamislim goru kombinaciju. Fuj! - Nie w Pomponii - eheu! - rzek Winicjusz. -Ne u Pomponiju-ehej!- ree Vinicije. - Zatem w kim? -Onda u koga?

- Gdybym ja sam wiedzia w kim? -Kad bih sam znao u koga! Ale ja nie wiem nawet dobrze, jak jej imi: Ligia czy Kallina? Ali joj ni ime ne znam valjano: Ligija ili Kalina? Nazywaj j w domu Ligi, gdy pochodzi z narodu Ligw, a ma swoje barbarzyoskie imi: Kallina. U kudi je zovu Ligija, jer potie i naroda Ligijaca, a njeno varvarsko ime je Kalina. Dziwny to dom tych Plaucjuszw. udna je ta kuda Plaucijevih. Rojno w nim, a cicho jak w gajach w Subiacum. Puna je ko oko, a mirno je ko u Subijakumskoj umi. Przez kilkanacie dni nie wiedziaem, e mieszka w nim bstwo. Nekoliko dana nisam znao da u njoj stanuje boginja.

A raz o wicie zobaczyem j myjc si w ogrodowej fontannie. Dok je jednom u osvit nisam ugledao kako se umiva u batenskoj fontani. I przysigam ci na t pian, z ktrej powstaa Afrodyta, e promienie zorzy przechodziy na wylot przez jej ciao. I kunem ti se penom iz koje je postala Afrodita, da su joj iz tela izbijali zraci zore. Mylaem, e gdy sooce zejdzie, ona rozpynie mi si w wietle, jak rozpywa si jutrzenka. Mislio sam da de kad zae sunce da se raspline u svetlost, onako kako se raspline zvezda Danica. Od tej pory widziaem j dwukrotnie i od tej pory rwnie nie wiem, co spokj, nie wiem, co inne pragnienia, nie chc wiedzied, co moe mi dad miasto, nie chc kobiet, nie chc zota, nie chc korynckiej miedzi ani bursztynu, ani perowca, ani wina, ani uczt, tylko chc Ligii. Od tog trenutka video sam je dvaput i od tog tena ne znam za spokoj, ne znam za druge elje, ne elim da znam ta grad ima da mi ponudi, ne udim za enama, nedu zlato, nedu korintsko gvoe, nedu dilibar, ni bisera, ni vina, ni gozbi, jedino hodu Ligiju. Mwi ci szczerze, Petroniuszu, e tskni za ni, jak tskni ten Sen, wyobraony na mozaice w twoim tepidarium, za Pasytej, tskni po caych dniach i nocach. Iskreno ti govotim, Petronije, da eznem za njom, kao to je eznuo onaj San u tepidarijumu za Pasitejom cele nodi i dane.

- Jeli to niewolnica, to j odkup. -Ako je robinja, a ti je otkupi. - Ona nie jest niewolnic. -Nije robinja. - Czyme jest? Wyzwolenic Plaucjusza? -ta je? Placijeva osloboenica?

- Nie bdc nigdy niewolnic, nie moga byd wyzwolona. -Poto nikada nije bila robinja, nisu je mogli ni osloboditi.

- Wic? -Nego? - Nie wiem: crk krlewsk czy czym podobnym. -Ne znam: kraljevska kderka ili neto slino. - Zaciekawiasz mnie, Winicjuszu. - Iznenaije me Vinicije. - Lecz jeli zechcesz mnie posuchad, zaraz zaspokoj twoj ciekawod. -Ali ako hode da me poslua, zadovoljidu tvoju znatielju. Historia nie jest zbyt duga. Pria ne traje dugo. Ty moe osobicie znae Wanniusza, krla Swebw, ktry, wypdzony z kraju, dugi czas przesiadywa tu w Rzymie, a nawet wsawi si szczliw gr w koci i dobrym powoeniem. Moda si lino poznavao Vanija, kralja Sveva, koji je kada su ga prognali iz zemlje, dugo vremena bio ovde u Rimu, ak se proslavio igrom na sredu sa kostima, i dobrom vonjom.

Cezar Drusus wprowadzi go znw na tron. Car Druzije postavio ga je ponovo na tron. Wanniusz, ktry by w istocie rzeczy tgim czowiekiem, rzdzi z pocztku dobrze i prowadzi szczliwe wojny, pniej jednak pocz nadto upid ze skry nie tylko ssiadw, ale i wasnych Swebw. Vanije, koji je u sutini bio estit ovek, na poetku je dobro vladao i vodio je sredne ratove, kasnije je ipak poeo da dere kou ne samo susedima, ved i svojim Svebima.

Wwczas Wangio i Sido, dwaj jego siostrzeocy, a synowie Wibiliusza, krla Hermandurw, postanowili zmusid go by znw pojecha do Rzymu... prbowad szczcia w koci. Onda su Vangijon i Sidon, njegova dva sestrida, a sinovi Vibilija, kraja hermandurskog, reili da ga primoraju da ponovo otputuje u Rim da okua sredu u kocki. - Pamitam, to Klaudiuszowe, niedawne czasy.

-Pamtim to nedavno Klaudijevo vreme. - Tak. Wybucha wojna. -Da. Izbio je rat. Wanniusz wezwa na pomoc Jazygw, jego za mili siostrzeocyLigw, ktrzy, zasyszawszy o bogactwach Wanniusza i zwabieni nadziej upw, przybyli w takiej liczbie, i sam cezar Klaudiusz pocz obawiad si o spokj granicy. Vanije je u pomod pozvao Jazige, dok su njegovi dragi sestridi Ligijce, koji, uvi o bogatstvu Vanija i namamljeni nadom o plen, stigli u tolikom broju, da je sam car Klaudije poeo da se brine za mir na granici. Klaudiusz nie chcia mieszad si w wojny barbarzyocw, napisa jednak do Ateliusza Histera, ktry dowodzi legi naddunajsk, by zwraca pilne oko na przebieg wojny i nie pozwoli zamcid naszego pokoju. Klaudije nije eleo da se mea u varvarske ratove, pisao je Ateliju histeru, koji je upravljao dunavskom legijom, da obrati panju na tok rata i da ne dozvoli da na mir bude naruen. Hister zada wwczas od Ligw, by przyrzekli, i nie przekrocz granicy, na co nie tylko zgodzili si, ale dali zakadnikw, midzy ktrymi znajdowaa si ona i crka ich wodza.... Hister je tada od Ligijaca zahtevao, da se zakunu, da nede predi granicu, na ta su se ne samo sloili, ved su dali taoce, meu kojima su se nalazile ena i derka njihovog voe Wiadomo ci, e barbarzyocy wycigaj na wojny z onami i dziedmi... Poznato ti je, da varvari poteu u rat sa enama i decom Ot moja Ligia jest crk owego wodza. Eto moja Ligija je derka tog voe.

- Skd to wszystko wiesz? -Otkud zna sve to? - Mwi mi to sam Aulus Plaucjusz. -Priao mi je sam Aul Placije.

Ligowie nie przekroczyli istotnie wwczas granicy,ale barbarzyocy przychodz jak burza i uciekaj jak burza. Tak znikli i Ligowie, razem ze swymi turzymi rogami na gowach. Ligijci tada zaista nisu preli granicu, ali varvari nailaze kao bura i odlaze kao bura. Tako su nestali Ligijci, zajedno sa svojim turijim rogovma na glavama. Zbili Wanniuszowych Swebw i Jazygw, ale krl ich poleg, za czym odeszli z upami, a zakadniczki zostay w rku Histera. Pokorili su Vanije Svebe i Hazige, ali je njihov kralj pao, posle ega su otili sa plenom, a taoci su ostali u Histerovim rukama. Matka wkrtce umara, dziecko za Hister, nie wiedzc, co z nim robid, odesa do rzdcy caej Germanii Pomponiusza. Majka je ubrzo umrla, dete je pak, Hister, ne znajudi ta s nim da radi, poslao upravniku cele Germanije, Pomponiju. w po ukooczeniu wojny z Kattami wrci do Rzymu, gdzie Klaudiusz, jak wiesz, pozwoli mu odprawid tryumf. Ovaj se kada se rat sa Katama zavrio vratio u Rim, gde mu je Klaudije, kao to zna, dozvolio da proslavi trijumf. Dziewczyna sza wwczas za wozem zwycizcy, ale po skooczonej uroczystoci, poniewa zakadniczki nie mona byo uwaad za brank, z kolei i Pomponiusz nie wiedzia, co z ni zrobid, a wreszcie odda j swej siostrze, Pomponii Grecynie, onie Plaucjusza. Devojka je tada ila za pobednikim kolima, ali kada je proslava zavrena, poto taoci ne mogu biti zarobljenici, isprva ni Pomponije nije znao ta da radi s njom, da bi je na kraju dao svojoj sestri, Pomponiji Greciini, eni Placija. W tym domu, gdzie wszystko, poczwszy od panw, a skooczywszy na drobiu w kurniku, jest cnotliwe, wyrosa na dziewic, niestety, tak cnotliw jak sama Grecyna, a tak pikn, e nawet Poppea wygldaaby przy niej jak jesienna figa przy jabku hesperyjskim. U toj kudi, gde je sve, poevi od gospodara, pa sve do ivine u kokoinjcu, puno vrline, izrasla je u momu, naalost, tako smernu kao to je i sama Grecina, a toliko lepu da bi ak i sama Popeja kraj nje izgledala kao jesenja smokva pored hisperijske jabuke. - I co?

-Pa ta? - I powtarzam ci, e od chwili gdy widziaem, jak promienie przechodziy przy fontannie na wskro przez jej ciao, zakochaem si bez pamici. -I ponavljam ti, od trenutka kad sam je ugledao, kako se zraci granaju od fontane isijavajudi i njenog tela, zaljubio sam se ludo. - Jest wic tak przezroczysta jak lampryska albo jak moda sardynka? -Znai da je tako prozirna kao lampuga ili kao mlada sardina? - Nie artuj, Petroniuszu, a jeli ci udzi swoboda, z jak ja sam o mojej dzy mwi, wiedz o tym, e jaskrawa suknia czstokrod gbokie rany pokrywa. -Ne ali se, Petronije, a ako ti smeta lakoda, sa kojom govorim o svojo poudi, znaj da arena tunika neretko skriva duboke rane. Musz ci te powiedzied, e wracajc z Azji przespaem jedn noc w wityni Mopsusa, aby mied sen wrebny. Moram takoe da ti kaem, da sam vradajudi se iz Azije, prespavao jednu nod u Mopsovom hramu, da bi usnio prorki san. Ot we nie pojawi mi si sam Mopsus i zapowiedzia, e w yciu moim nastpi wielka przemiana przez miod. U snu mi se pojavio sam Mops i obznanio da de u mom ivotu nastupiti velika proena zbog ljubavi. - Syszaem, jak Pliniusz mwi, e nie wierzy w bogw, ale wierzy w sny i byd moe, e ma susznod. -Sluao sam Plinija kako govori da ne veruje u bogove, ali veruje u snove i moda je upravu. Moje arty nie przeszkadzaj mi te myled czasem, e naprawd jest tylko jedno bstwo, odwieczne, wszechwadne, twrcze - Venus Genitrix. Moja izmotavanja ne smetaju mi da ponekad takoe mislim, da zaista postoji samo jedno boanstvo, veno, svemodno, koje stvara- Venus Gentriks. Ona skupia dusze, skupia ciaa i rzeczy.

Ono spaja duu, spaja telo i stvari. Eros wywoa wiat z chaosu. Eros je prizvao svet iz haosa. Czy dobrze uczyni, to inna rzecz, ale gdy tak jest, musimy uznad jego potg, chod wolno jej nie bogosawid... Da li je dobro postupio, to je druga stvar, ali kad je tako, moramo mu priznati premod, iako smo slobodni da je ne blagosiljamo

- Ach, Petroniuszu! atwiej na wiecie o filozofi ni o dobr rad. -Ah, Petronije! Lake je filozofirati nego dobiti dobar savet na ovom svetu.

- Powiedz mi, czego ty waciwie chcesz? -Reci mi, ta ti zaprawo hode?

- Chc mied Ligi. -elim da imam Ligiju. Chc, by te moje ramiona, ktre obejmuj teraz tylko powietrze, mogy objd j i przycisnd do piersi. Hodu da ove moje ruke, koje sada obuhvataju jedino vaduh, mogle da obuhvate nju i da je pritisnu na grudi. Chc oddychad jej tchnieniem. elim da diem njenim dahom. Gdyby bya niewolnic, dabym za ni Aulusowi sto dziewczt z nogami pobielonymi wapnem na znak, e je pierwszy raz wystawiono na sprzeda. Kada bi bila robinja, za nju bi Aulu dao sto devojaka sa nogama izbeljenim kreom kao znak, da su prvi put stavljene na prodaju. Chc j mied w domu moim dopty, dopki gowa moja nie bdzie tak biaa, jak szczyt Soracte w zimie.

elim da je imam u svom domu dotle, dokle mi glava ne bude toliko bela kao vrh Sorakte zimi. - Ona nie jest niewolnic, ale ostatecznie naley do familii Plaucjusza, a poniewa jest dzieckiem opuszczonym, moe byd uwaana jako alumna. -Ona nije robinja, ali na kraju krajeva pripada Placijevoj porodici, a poto je siroe, mogu da je smatraju za alumnu. Plaucjusz mgby ci j odstpid, gdyby chcia. Plaucije bi mogao da ti je ustupi, kada bi hteo. - To chyba nie znasz Pomponii Grecyny. -Valjda ne poznaje Pomponiju Grecinu. Zreszt oboje przywizali si do niej jak do wasnego dziecka. - Pomponi znam. Istny cyprys. Uostalom oboje su se za nju vezali kao za vlastito dete. -Poznajem Pomponiju. Pravi je empres. Gdyby nie bya on Aulusa, mona by j wynajmowad jako paczk. Da nije Aulova ena, mogli bi je iznajmiti za narikau. Od mierci Julii nie zrzucia ciemnej stoli i w ogle wyglda, jakby za ycia jeszcze chodzia po ce porosej asfodelami. Od Julijne smrti nije skinula crninu i uopte izgleda, kao da jo za ivota ide po livadi obrasloj asfodilom. Jest przy tym univira, a wic midzy naszymi cztero- i piciokrotnymi rozwdkami jest zarazem Feniksem... Takoe je univira, pa je meu naim petostrukim rasputenicama pravi feniks Ale... czy syszae, e Feniks jakoby naprawd wylg si teraz w grnym Egipcie, co mu si zdarza nie czciej jak raz na pidset lat? A da li si uo da se feniks navodno zaista izlegao u gornjem Egiptu, to mu se deava ne ede nego jednom u pedeset godina?

- Petroniuszu! Petroniuszu! O Feniksie pogadamy kiedy indziej.

-Petronije! Petronije! O feniksu demo priati jednom drugom prilikom.

- C ja ci powiem, mj Marku. -ta da ti kaem moj Marko. Znam Aula Plaucjusza, ktry lubo nagania mj sposb ycia,ma do mnie pewn sabod, a moe nawet szanuje mnie wicej od innych, wie bowiem, e nie byem nigdy donosicielem, jak na przykad Domicjusz Afer, Tygellinus i caa zgraja przyjaci Ahenobarba. Znam Aula Placija, koji iako da ne odobrava moj nain ivota, prema meni ima odreenu slabost, a moda me ak i potuje vie nego druge, zna pak, da nisam nikada bio izdajica, poput na primer Domicija Afera, Tigelina i cele grupe Riobradovih prijatelja. Nie udajc przy tym stoika krzywiem si jednak nieraz na takie postpki Nerona, na ktre Seneka i Burrhus patrzyli przez szpary. Ne pravedi se da sam stoik ponekad nisam odobravao takve Neronove postupke, a Seneka i Buro su mu gledali kroz prste. Jeli sdzisz, e mog co dla ciebie u Aulusa wyjednad - jestem na twoje usugi. Ako smatra da sam u stanju da za tebe neto kod Aula izdejstvujem- stojim ti na raspolaganju. - Sdz, e moesz. Ty masz na niego wpyw, a przy tym umys twj posiada niewyczerpane sposoby. -Mislim da moe. Ti na njega ima uticaj, a tvoja mata je neiscrpna. Gdyby si rozejrza w pooeniu i pomwi z Plaucjuszem... Kada bi procenio situaciju i porazgovarao sa Placijem

- Zbytnie masz pojcie o moim wpywie i o dowcipie, ale jeli tylko o to chodzi, pomwi z Plaucjuszem, jak tylko przenios si do miasta. -Preuveliava moj uticaj i dovitljivost, ali ako se radi samo o tome porazgovaradu sa Placijem, im se varate u grad. - Oni wrcili dwa dni temu.

-Vratili su se pre dva dana.

- W takim razie pjdmy do triclinium, gdzie czeka na nas niadanie, a nastpnie, nabrawszy si, kaemy si zanied do Plaucjusza. -U tom sluaju hajdemo u triklinijum, gde nas eka doruak, a zatim, poto skupimo snagu, naredidemo da nas odnesu do Placija.

- Zawsze mi by miy - odrzek na to z ywoci Winicjusz - ale teraz ka chyba ustawid wrd moich larw twj posg - ot, taki pikny jak ten - i bd mu skada ofiary. -Uvek si mi bio drag- odgovorio je ivahno Vinicije- ali sada du narediti da se kraj mojih lara stavi tvoj kip- eto, tako lep kao onaj- i prinosidu mu rtve. To rzekszy zwrci si w stron posgw, ktre zdobiy ca jedn cian wonnej wietlicy, i wskaza rk na posg Petroniusza, przedstawiajcy go jako Hermesa z posochem w doni. Rekavi to, okrene se u stranu gde su kipovi, koji su zauzimali ceo jedan zid okaene kapele, i pokae na Petronijev kip, gde je predstavljen kao Hermes sa tobolcem u ruci. Po czym doda: - Na wiato Heliosa! Jeli boski Aleksander by do ciebie podobny - nie dziwid si Helenie. Na ta dodade: - Helijevog mi svetla! Ako si nalik na boanskog Parisa- Ne udim se Heleni. I w okrzyku tym byo tyle szczeroci, ile pochlebstwa, Petroniusz bowiem, lubo starszy i mniej atletyczny, pikniejszy by nawet od Winicjusza. U ovom uskliku bee toliko istine, koliko i laskanja, Petronije pak, mada stariji i manje atletski graen, bee lepi ak i od Vinicija. Kobiety w Rzymie podziwiay nie tylko jego gitki umys i smak, ktry mu zjedna nazw arbitra elegancji, ale i ciao. Rimske ene nisu cenile samo njegov britki um i ukus, koji mu je doneo titulu arbitra elegancije, ved i telo.

Podziw w znad byo nawet na twarzach owych dziewczt z Kos, ktre ukaday teraz fady jego togi, a z ktrych jedna, imieniem Eunice, skrycie go kochajca, patrzya mu w oczy z pokor i zachwytem. Ovo divljenje oitavalo se ak i na licima ovih devojaka i Kosa, koje su sada nametale nabore njegove toge, a od kojih mu je jedna, zvana Eunika, potajno u njega zaljubljena, gledala u oi pokorno i sa ushidenjem. Lecz on nie zwrci nawet na to uwagi, jeno umiechnwszy si do Winicjusza pocz cytowad mu w odpowiedzi wyraenie Seneki o kobietach: - Animal impudens... etc... Ali on nije na to ni obratio panju, ved se osmehujudi se do Vinicija, poeo da citira kao odgovor, Senekino miljenje o enama: - Animal impudens... etc...

A nastpnie otoczywszy rk jego ramiona wyprowadzi go do triclinium. A zatim, zagrlivi ga, izveo i trikilijuma. W unktuarium dwie greckie dziewczyny, Frygijki i dwie Murzynki poczy uprztad epilichnia z woniami. U unktuarijumu su dve Grkinje, Frianke i dve crnkinje poele sklanjati epilihnije sa mirisima. Lecz w teje chwili spoza uchylonej kotary od frigidarium ukazay si gowy balneatorw i rozlego si ciche: psst - a na to wezwanie jedna z Greczynek, Frygijki i dwie Etiopki, poskoczywszy ywo, zniky w mgnieniu oka za kotar. Ali se u tom trenutku iza otkrivene zavese frigidarijuma pojavile glave balenatora i ulo se tiho: ,,pst- a na taj poziv jedna od Grkinja, Frianke i dve Etijopljanke, hitro poskoivi, nestadoe u tren oka. W termach rozpoczynaa si chwila swawoli i rozpusty, ktrej inspektor nie przeszkadza, albowiem sam czstokrod bra w podobnych hulankach udzia. U termama je nastupao trenutak samovolje i rasputenosti, kome inspektor nije smetao, ved je i sam uestvovao u slinim zabavama. Domyla si ich zreszt i Petroniusz, ale jako czowiek wyrozumiay i nie lubicy karad, patrzy na nie przez szpary.

Video je to i Petronije, ali kao ovek pun razumevanja i koji nije voleo da kori, gledao im je kroz prste.

W unctuarium pozostaa tylko Eunice. U unktuarijumu je ostala samo Eunika. Czas jaki nasuchiwaa oddalajcych si w kierunku laconicum gosw i miechw, wreszcie unisszy wykadany bursztynem i koci soniow stoek, na ktrym przed chwil siedzia Petroniusz, przysuna go ostronie do jego posgu. Neko vreme je oslukivala glasove i smeh koji su se udaljavali u pravcu lakonikuma, da bi konano unela stoid od dilibara i slonove kosti, na kome je doskoro sedeo Petronije i primakla ga paljivo njegovom kipu. Unctuarium pene byo sonecznego wiata i kolorw bijcych od tczowych marmurw, ktrymi wyoone byy ciany. Unktuarijum je bio pun sunevog svetla i are koje su se odbijale od viebojnog mermera, kojim su zidovi bili obloeni.

Eunice wstpia na stoek - i znalazszy si na wysokoci posgu, nagle zarzucia mu na szyj ramiona, po czym odrzuciwszy w ty swe zote wosy i tulc rowe ciao do biaego marmuru, pocza przyciskad w uniesieniu usta do zimnych warg Petroniusza. Eunika se popela na stoid i poto se nala u visini kipa, iznenada mu je obesila ruke o vrat, a zatim zabacivi nazad svoju zlatnu kosu i prvlaedi svoje rumeno telo belom mermeru, u zanosu je poela da pritiska usta na hladne usne Petronija. Po posiku, ktry zwa si niadaniem, a do ktrego dwaj towarzysze zasiedli wwczas, gdy zwykli miertelni byli ju dawno po poudniowym prandium, Petroniusz zaproponowa lekk drzemk. Posle obroka, koji je nazivan dorukom, i koji su dva prijatelja onda otpoela, kada su obini smrtnici ved davno zavrili popodnevni prandijum, Petronije predloi laku dremku. Wedug niego pora bya jeszcze za wczesna na odwiedziny. Po njemu, jo je bilo rano za posete. S wprawdzie ludzie, ktrzy poczynaj odwiedzad znajomych o wschodzie sooca, uwaajc w dodatku zwyczaj ten za stary, rzymski.

Zaista postoje ljudi koji posete poznanicima odpoinju kad sunce zalazi, smatrajudi pride to za stari, rimski obiaj. Ale on, Petroniusz, uwaa go za barbarzyoski. Ali on, Petronije, smatrao je to varvarskim. Godziny popoudniowe s najwaciwsze, nie wczeniej jednak, zanim sooce nie przejdzie w stron wityni Jowisza Kapitolioskiego i nie pocznie patrzed z ukosa na Forum. Popodnevni asovi su najpodesniji, ipak ne ranije, nego to sunce pree na stranu hrama Kapitolskog Jupitera i ne pone da sa strane gleda na Forum. Jesieni bywa jeszcze gorco i ludzie radzi pi po jedzeniu. U jesen je jo toplo i ljudi rado spavaju posle jela. Tymczasem mio jest posuchad szumu fontanny w atrium i po obowizkowym tysicu krokw zdrzemnd si w czerwonym wietle, przecedzonym przez purpurowe, na wp zacignite velarium. Tada je prijatno sluati um fontane u atrijumu i posle obaveznih hiljadu koraka odremati pod crvenim svetlom, isceenim kroz purpurni, poluzatvoreni velarijum. Winicjusz uzna susznod jego sw i poczli si przechadzad rozmawiajc w sposb niedbay o tym, co sychad na Palatynie i w miecie, a po trochu filozofujc nad yciem. Vinicije je priznao da je pravo govorio i poeli su da etaju razgovarajudi nemarno o tome, kako je na Palatinu i u gradu, i pomalo filozofirajudi o ivotu. Po czym Petroniusz uda si do cubiculum, lecz nie spa du go. Posle ega se Petronije zaputio u kubikulum, ali nije dugo odspavao. Po upywie p godziny wyszed i kazawszy sobie przynied werweny pocz j wchad i nacierad sobie ni rce i skronie. Posle pola sata je izaao i naredio da mu se donese spori, koji je poeo da miire i da njim mae ruke i lice.

- Nie uwierzysz - rzek - jak to oywia i orzewia. Teraz jestem gotw.

-Ne bi verovao- ree- kako to oivljava i razbuije. Sada sam spreman.

Lektyka czekaa ju od dawna, wic wsiedli i kazali si ponied na Vicus Patricius, do domu Aulusa. Lektika ga je ved davno ekala, pa su seli i naredili da ih odnesu do Aulove kude na Vikus Patricijus. Insula Petroniusza leaa na poudniowym stoku Palatynu okoo tak zwanych Carinae, najkrtsza wic droga wypadaa im poniej Forum, lecz poniewa Petroniusz chcia zarazem wstpid do zotnika Idomena, wyda przeto polecenie, by niesiono ich przez Vicus Apollinis i Forum w stron Vicus Sceleratus, na rogu ktrego peno byo wszelkiego rodzaju tabern. Petronijeva insula leala je na junoj strani Palatina oko takozvanih Karineje, najkradi put pak, bio im je nie foruma, stoga poto je Petronije hteo tada da svrati i do zlatara Idomena, izdao je nareenje, da ih pronesu kroz Vicus Apolinis i Forum na strani Vicus Sceleratus, na ijem uglu bilo puno svakojakih raznolikih taverni. Olbrzymi Murzyni podnieli lektyk i ruszyli, poprzedzani przez niewolnikw zwanych pedisequi. Krupni crnci podigli su lektiku i krenuli, podupirani od strane robova koje su nazivali pedisequi. Petroniusz przez czas jaki podnosi w milczeniu swe donie, pachnce werwen, ku nozdrzom i zdawa si nad czym namylad, po chwili za rzek: Petronije je neko vreme u vazdihi drao svoje ruke koje su mirisale na spori, ka nozdrvama i izgledalo je kao da o neemu razmilja, zatim je posle nekog vremena rekao: - Przychodzi mi do gowy, e jeli twoja lena boginka nie jest niewolnic, tedy mogaby porzucid dom Plaucjuszw, a przenied si do twego. -Pada mi na pamet, ako tvoja umska boginjica nije robinja, tada bi mogla da napusti Placijev dom, i da se preseli kod tebe. Otoczyby j mioci i obsypa bogactwy, tak jak ja moj ubstwion Chryzotemis, ktrej, mwic midzy nami, mam przynajmniej o tyle dosyd, o ile ona mnie. Markus potrzsn gow.

Okruio bi je ljubavlju i obasipao bogatstvom, isto kao ja moju ljubljenu Hrizotemis, koje mi je , meu nama, dosta koliko i njoj mene. Marko je mahnuo glavom.

- Nie? - pyta Petroniusz. - W najgorszym razie sprawa oparaby si o cezara, a moesz byd pewny, e chodby dziki moim wpywom nasz Miedzianobrody byby po twojej stronie. -Zar ne?- pitao je Petronije. -U najgorem sluaju stvar bi dola do cara, a budi siguran, da bi zahvaljujudi mom uticaju na Riobradog, sve bilo po tvom.

- Nie znasz Ligii! - odpar Winicjusz. -Ne poznaje Ligiju!- presee Vinicije. - To pozwle si zapytad, czy ty j znasz - inaczej jak z widzenia? Mwie z ni? -Dozvoli da upitam, zna li je ti- vie nego iz vienja? Jesi razgovarao s njom? Wyznae jej sw miod? Priznade li joj svoju ljubav?

- Widziaem j naprzd przy fontannie, a potem spotkaem j dwukrotnie. -Prvo sam je video kraj fontane, a zatim sam je dvaput sreo. Pamitaj, e podczas pobytu w domu Aulosw mieszkaem w bocznej willi, przeznaczonej dla goci, i majc wybit rk nie mogem zasiadad do wsplnego stou. Shvati, da sam tokom boravka u Aulovom domu stanovao u susednoj vili za goste, i poto sam imao iaenu tuku nisam mogao da sedam za zajedniku trpezu. Dopiero w wigili dnia, na ktry zapowiedziaem swj odjazd, spotkaem Ligi przy wieczerzy - i nie mogem sowa do niej przemwid. Tek uoi vigilije tog dana, na koji sam zapovedio svoj odlazak, sreo sam Ligiju na veerii nisam joj mogao ni slovca izustiti. Musiaem suchad Aulusa i jego opowiadao o zwycistwach, jakie odnis w Brytanii, a nastpnie o upadku maych gospodarstw w Italii, ktremu jeszcze Licyniusz Stolo stara si zapobiec.

Morao sam da sluam Aula i njegove prie o pobedama, koje je izvojevao u Britaniji, a zatim o propasti malih imanja u Italiji, emu je jo Licinije Stolo pokuavao da doskoi. W ogle nie wiem, czy Aulos potrafi mwid o czym innym i nie mniemaj, e zdoamy si od tego wykrcid, chyba e zechcesz suchad o zniewieciaoci czasw dzisiejszych. Uopte mi nije poznato, da li Aul ume da govori o neem drugom i nemoj misliti, da de nam uspeti da od toga pobegnemo, moda eli da slua o dananjim zlim vremenima . Oni tam maj baanty w kurnikach, ale ich nie jedz wychodzc z zasady, e kady zjedzony baant przyblia koniec potgi rzymskiej. Oni tamo imaju fazane u kavezima, ali ih ne jedu zbog predrasude, da svaki pojeden fazan znai da se blii kraj rimske modi. Drugi raz spotkaem j koo ogrodowej cysterny ze wieo wyrwan trzcin w rku, ktr zanurzaa kici w wodzie i skrapiaa rosnce wokoo irysy. Drugi put sam je sreo pored batenske cisterne sa sveo iupanom trskom u ruci, koju je zamakala u vodu i kvasila perunike naokoo. Spjrz na moje kolana. Na tarcz Herakla, mwi ci, e nie dray, gdy na nasze maniple szy z wyciem chmury Partw, ale dray przy owej cysternie. Pogledaj mi kolena. Heraklovog mi tita, kaem ti da mi nisu drhtala, kada su na nae utvrde nadirali Parti nosedi oblake, ali su zadrhtala kraj ove cisterne. I zmieszany jak pachol, ktre nosi jeszcze bull na szyi, oczyma tylko ebraem litoci, dugo nie mogc sowa przemwid. Zbunjen ko dete koje jo nosi bulu oko vrata, oima sam preklinjao za milost, dugo nemogavi da kaem re jednu. Petroniusz spojrza na niego jakby z pewn zazdroci. Petronije ga pogleda kao da mu zavidi.

- Szczliwy! - rzek. - Chodby wiat i ycie byy jak najgorsze, jedno w nich zostanie wieczne dobro - modod! -Srednie!- ree- Da su ivot i svet najgori, ostade u njima jedno dobro- mladost!

Po chwili za spyta: - I nie przemwie do niej? Posle nekog vremena upita: -I nisi razgovarao sa njom? - Owszem. Oprzytomniawszy nieco, rzekem, e wracam z Azji, em wybi rk pod miastem i cierpiaem srodze, ale w chwili gdy mi przychodzi porzucid ten dom gocinny, widz, e cierpienie w nim wicej jest warte ni gdzie indziej roz kosz - choroba wicej ni gdzie indziej zdrowie. -Naravno da jesam. Kada sam se mao osvestio, rekao sam da se vradam i z Azije, da sam iaio ruku kraj mosta i da sam se namuio, ali da u trenutku kad treba da napustim tu velikodunu kudu, vidim, da su se moje patnje isplatile vie nego uivanja negde drugde- bolest pre nego negde drugde zdravlje. Ona suchaa sw moich take zmieszana i ze schylon gow, krelc co trzcin na szafrannym piasku. Ona je sluala moje rei takoe zbunjena i pognute glave, crtkajudi neto granicom na pesku boje afrana. Po czym podniosa oczy, raz jeszcze spojrzaa na owe skrelone znaki, raz jeszcze na mnie, jakby chcc o co spytad - i nagle ucieka jak hamadriada przed gupowatym faunem. Onda je podigla oi, jo jednom pogledala na te iscrtane znake, jo jednom na mene, kao da je htela neto da pita- i naglo je pobegla kao hamarijada pred budalastim faunom. - Musi mied pikne oczy. -Sigurno ima lepe oi. - Jak morze - i utonem w nich te jak w morzu. - Kao more- i utonuo sam u njih kao u more. Wierz mi, e Archipelag mniej jest bkitny. Veruj mi da Arhipelag nije toliko plav.

Po chwili przybieg may Plaucjusz i pocz o co pytad. Zatim je dotrao mali Placije i poeo da zapitkuje o neemu.

Ale ja nie rozumiaem, o co mu chodzi. Ali ja nisam razumeo ta hode. - O Atene! - zawoa Petroniusz - zdejm temu chopcu opask z oczu, ktr zawiza Eros, bo inaczej rozbije sobie gow o kolumn wityni Wenus. -O Ateno!- viknu Petronije- skini ovom momku koprenu s oiju koju mu je privezao Eros, jer de inae razbiti sebi glavu o stub Venerinog hrama.

Po czym zwrci si , do Winicjusza: - O, ty wiosenny pczku na drzewie ycia, ty pierwsza zielona gazko winogradu! Posle ega se obrati Viniciju: - O, ti proledni pupolke na drvetu ivota, ti prva zelena grano vinograda! Powinien bym zamiast do Plaucjuszw kazad ci zanied do domu Gelocjusza, gdzie jest szkoa dla niewiadomych ycia chopcw. Trebalo je da naredim da te, umesto kod Placija, ponesu u Gelocijevu kudu, gde se nalazi kola za momke koji nisu svesni ivota.

- Czego ty waciwie chcesz? -ta ti ustvari hode? - A co skrelia na piasku? -A ta je crtala po pesku? Czy nie imi Amora, czy nie serce przeszyte jego grotem lub nie co takiego, z czego mgby poznad, e satyry szeptay ju tej nimfie do ucha rne tajemnice ycia? Moda Amorovo ime, ili srce preseeno munjom ili neto slino, po emu bi mogao da zna, da su satiri toj nimfi ved apnuli mnoge tajne ivota. Jak mona byo nie spojrzed na te znaki! Kako si mogao da ne pogleda te znake?

- Dawniej wdziaem tog, ni mylisz - rzek Winicjusz - i zanim nadbieg may Aulos, patrzyem pilnie na te znaki.

-Davno sam ja bio u kol, davnije nego to ti se ini- ree Vinicije- i im je dotrao mali Aul, paljivo sam posmatrao te znake. Wszake wiem, e i w Grecji, i w Rzymie nieraz dziewczta krel na piasku wyznania, ktrych nie chc wymwid ich usta... Ale zgadnij, co nakrelia? Svakako mi je poznato, da i u Grkoj, i u Rimu devojurci neretko crtkaju po pesku ispovedi, koje usta odbijaju da kau Ali pogodi ta je nacrtala?

- Jeli co innego, ni przypuszczaem, to nie zgadn. -Ako je neto drugo nego to sam mislio, nedu pogoditi. - Ryb. -Ribu.

- Jak powiadasz? -ta kae?

- Powiadam: ryb. -Kaem: ribu. Czy miao to znaczyd, e w yach jej zimna dotd krew pynie nie wiem! Da li je to trebalo da znai, da u njenim ilama tee ledena krv- ne znam! Ale ty, ktry mnie nazwa wiosennym pkowiem na drzewie ycia - zapewne potrafisz lepiej ten znak zrozumied? Ali ti, koji si me prozvao prolednim pupoljkom na drvetu ivota- sigurno de to odgonetnuti taj znak?

- Carissime! O tak rzecz spytaj Pliniusza. - Carissime! Za to pitaj Plinija. On si zna na rybach. Gdyby stary Apicjusz y jeszcze, moe by ci take umia co o tym powiedzied, albowiem zjad w cigu ycia wicej ryb, ni moe ich od razu pomiecid Zatoka Neapolitaoska.

On se razume u ribe. Da je stari Apicije jo iv, moda bi takoe mogao neto da ti kae o tome, jer je u ivotu pojeo vie riba, nego to mogu da stanu u Napuljski zaliv. Lecz dalsza rozmowa urwaa si, wniesiono ich bowiem na rojne ulice, na ktrych przeszkadza jej gwar ludzki. Ali se dalji tok razgovora prekiula, jer su ih preneli na bunu ulicu, gde im je smetao ljudski govor. Przez Vicus Apollinis skrcili na Forum Romanum, gdzie w dnie pogodne przed zachodem sooca gromadziy si tumy prniaczej ludnoci, by przechadzad si wrd kolumn, opowiadad nowiny i suchad ich, widzied przenoszone lektyki ze znakomitymi ludmi, a wreszcie zagldad do sklepw zotniczych, do ksigarni, do sklepw, w ktrych zmieniano monet, do bawatnych, brzowniczych i wszelkich innych, ktrych peno byo w domach obejmujcych czd Rynku pooon naprzeciw Kapitolu. Kroz Vicius Apollinis skrenuli su na Forum Romanum, gde su se kada je dan bio lep pre zalaska sunca skupljale gomile dokonih ljudi, da bi se proetale kraj kolumna, ispriale i ule novosti, gledale lektike koje prolaze sa znamenitim ljudima u njima, a na kraju da se razgledaju zlatarske radnje, knjiare, radnje u kojima se razmenjivao novac, u prodavnice svile, bronze, i mnogich drugih, kojih su bile pune kude koje su zauzimale deo trga koja se nalazila preko puta Kapitola.

Poowa Forum, leca tu pod wiszarami zamku, pogrona bya ju w cieniu, natomiast kolumny pooonych wyej wityo zociy si w blasku i na bkicie. Pola Foruma, leedi tik pod obroncima zamka, pognuta je bila u senci, dok su se kolumne hramova smetenih visoko zlatile na svetlosti i plavetnilu. Lece niej rzucay wyduone cienie na marmurowe pyty, wszdzie za byo ich tak peno, e oczy gubiy si wrd nich jak w lesie. Poloene nie, bacale su izduene senke na mermerne ploe, svuda ih je bilo toliko mnogo, da su se oi gubile u njima kao u umi. Zdawao si, e tym budowlom i kolumnom a ciasno koo siebie. inilo se, da su te graevine i kolumne utenjene jedna kraj drugih. Pitrzyy si jedne nad drugimi, biegy w prawo i w lewo, wdzieray si na wzgrza, tuliy si do zamkowego muru lub jedne do drugich, na podobieostwo wikszych i mniejszych, grubszych i cieoszych, zotawych i biaych pni, to rozkwitych pod

architrawami kwiatami akantu, to pozawijanych w jooskie rogi, to zakooczonych prostym doryckim kwadratem. Granale su se jedna na drugu, jurile levo i desno, uspinjale se na visine, prijanjale uza zid zamka ili jedna do druge, ugledajudi se na velike i male, deblje i tanjie, zladane i bele stabljike, rascvetale pod arhitravama matruninog cveta, as izuvijanih u jonske are, as zavrenih pravilnim dorskim kwadratom. Nad owym lasem byszczay barwne tryglify, z tympanw wychylay si rzebione postaci bogw, ze szczytw uskrzydlone zote kwadrygi zdaway si chcied ulecied w powietrze, w w bkit, ktry zwiesza si spokojnie nad owym zbitym miastem wityo. Nad tom umom blistali su areni triglifi, od timpana klatile su se isklesane figure bogova, sa visina krilati zlatni etvoroprezi kao da su hteli da polete u vazduh, u to plavetnilo, koje je mirno lebdelo nad ovim skuenim hramskim prostorom. W rodku Rynku i po brzegach pyna rzeka ludzka: tumy przechadzay si pod ukami bazyliki Juliusza Cezara, tumy siedziay na schodach Kastora i Polluksa i krciy si koo wityoki Westy, podobne na tym wielkim marmurowym tle do rnokolorowych rojw motyli lub ukw. Na sredini trga i sa strane tekla je reka ljudi: gomile su se etale pod lukovima bazilike Julija Cezara, gomile su sedele na stepenicama Kastora i Poluksa i muvale se oko Vestinog hrama, na ovom mermernom tlu naliile su na arene rojeve buba ili leptira. Z gry, przez ogromne stopnie, od strony wityni powiconej Jovi Optimo Maximo, napyway nowe fale; przy rostrach suchano jakich przygodnych mwcw; tu i wdzie sychad byo okrzyki przekupniw sprzedajcych owoce, wino lub wod pomieszan z figowym sokiem, oszustw polecajcych cudowne lekarstwa, wrbitw, odgadywaczy ukrytych skarbw, tumaczw snw. Sa visine, preko ogromnih stepenica, od strane hrama posvedenog Jovi Optimo Maximo, nailazili su novi talasi; pokraj rostra sluali su neke prigodne govornike; ovdeonde ula se vika trgovaca koji su prodavali vode, vino ili vodu izmeanu sa sokom od smokava, arlatana koji su nudili arobne lekove, vraara, pronalazaa skrivenog blaga, tumaa snova. Gdzieniegdzie z gwarem rozmw i nawoywao mieszay si dwiki sistry, egipskiej sambuki lub greckich fletw. Ponegde se sa ramorom razgovora i dozivanja meao zvuk sistre, egipatske sambuke ili grke frule.

Gdzieniegdzie chorzy, poboni lub stroskani nieli do wityo ofiary. Ponegde su bolesni, vernici ili ophrvani brigama u hram nosili rtve. Wrd ludzi, na kamiennych pytach, zbieray si chciwe na ofiarne ziarno, podobne do ruchomych, pstrych i ciemnych plam, stadka gobi, to wzbijajc si chwilowo z rozgonym szumem skrzyde w gr, to znw zapadajc na oprnione przez tum miejsca. Sred ljudi, na kamenim ploama, skupljalo se jato golubova lakomo na ponueno zrnevlje, nalik okretnim, arenim i tamnim mrljama, as se postepeno pribliavalo uz glasan lepet krila u visinu, ak ponovo strmoglavljujidi se na mesta sa kojih se gomila sklonila. Od czasu do czasu gromady ludzkie rozstpoway si przed lektykami, w ktrych widad byo wykwintne twarze kobiece lub gowy senatorw i rycerzy o rysach jakby zakrzepych i wyniszczonych yciem. S vremena na vreme hrpe ljudi su se razilazile ispred lektika, i kojih su se videla profinjena lica ena ili glave senatora i velikaa sa izrazima lica ukoenim i isceenim od ivota. Rnojzyczna ludnod powtarzaa w gos ich imiona z dod atkiem przezwisk, szyderstw lub pochwa. Mnogojezina skupina jednoglasno je ponavljala njihova imena pridodajudi nadimke, pogrde ili pohvale. Midzy bezadnymi grupami przeciskay si czasem postpujce miarowym krokiem oddziay onierzy lub wigilw czuwajcych nad ulicznym porzdkiem. Meu nemirnu skupinu tiskali su se ponekad umerenim korakom vojniki odredi ili vigiliji koji su brinuli o javnom redu i miru. Jzyk grecki dawa si syszed naok rwnie czsto jak acioski. Grki jezik mogao je da se uje naokolo podjednako esto kao i latinski.

Winicjusz, ktry dawno nie by w miecie, patrzy z pewn ciekawoci na owo rojowisko ludzkie i na owo Forum Romanum, zarazem panujce nad fal wiata i zarazem tak ni zalane, e Petroniusz, ktry odgad myl towarzysza, nazwa je : gniazdem Kwirytw - bez Kwirytw.

Vinicije, koji ved odavno nije bio u gradu, sa izvesnom radoznalodu posmatrao je ovaj ljudski roj i ovaj Forum Romanum, koji je u isto vreme i gospodario talasom svetine i bio njom zaliven, da ga je Petronije , koji je pogodio prijateljevu misao, nazvao: Kviritovim gnezdom- bez Kvirita. Istotnie, miejscowy ywio gin niemal w tym tumie zoonym ze wszystkich ras i narodw. Zaista je gradski ivalj gotovo nestajao u toj gomili sainjenoj od svih rasa i naroda. Widad tu byo Etiopw, olbrzymich jasnowosych ludzi z dalekiej pnocy, Brytanw, Gallw i Germanw, skonookich mieszkaocw Sericum, ludzi znad Eufratu i ludzi znad Indu, o brodach barwionych na kolor cegy, Syryjczykw znad brzegw Orontu, o oczach czarnych i sodkich; wyschnitych jak kod mieszkaocw pustyo arabskich, ydw z zapad piersi, Egipcjan z wiecznym, obojtnym umiechem w twarzach, i Numidw, i Afrw; Grekw z Hellady, ktrzy na rwni z Rzymianami wadali nad miastem, ale wadali wiedz, sztuk, rozumem i szalbierstwem, Grekw z wysp i z Azji Mniejszej, i z Egiptu, i z Italii, i z Narbooskiej Galii. Tu su se mogli videti Etijopljani, dinovski plavi ljudi sa dalekog severa, Britanci, Gali, Germani, kosoki stanovnici Serikuma, ljudi sa Eufrata i ljudi sa Inda, sa bradama ofarbanim u cigla-boju, Sirijci sa Orontske obale, crnih i slatkih oiju, suvikao kost stanovnici arapskih pustinja, Jevreji sa kokoijim grudima, Egipdani sa venim, ravnodunim smekom na licu i Numidi, i Afri, Grci iz Helade, koji su ravnopravno sa Rimljanima vladali gradom, ali vladali uenodu, umetnopdu, razumom, lupetvom, Grci sa maloaazijskih ostrva, iz Egipta, iz Italije, iz Narbonske Galije.

W tumie niewolnikw z podziurawionymi uszami nie brako i wolnej, prniaczej ludnoci, ktr cezar bawi, ywi, a nawet odziewa, i wolnych przybyszw, ktrych do olbrzymiego miasta zwabia atwod ycia i widoki fortuny; nie brako przekupniw i kapanw Serapisa z palmowymi gaziami w rku, i kapanw Izydy, na ktrej otarze znoszono wicej ofiar ni do wityni Kapitolioskiego Jowisza, i kapanw Kibeli, noszcych w rku zote kicie ryu, i kapanw wdrownych bstw, i tanecznic wschodnich z jaskrawymi mitrami, i sprzedajcych amulety, i poskromcw ww, i chaldejskich magw, wreszcie ludzi bez wszelkich zajd, ktrzy co tydzieo zgaszali si do spichlerzy nadtybrzaoskich po zboe, bili si o loteryjne bilety w cyrkach, spdzali noce w walcych si ustawicznie w zatybrzaoskiej dzielnicy domach, a dnie soneczne i ciepe w kryptoportykach, w brudnych garkuchniach Subury, na mocie Milwiusa lub przed insulami monych, gdzie im od czasu do czasu wyrzucano resztki ze stou niewolnikw.

U masi roblja sa izbuenim uima nije falilo ni slobodnog, dokonog ivlja, koji je cezar zabavljao, hranio, ak i oblaio, i slobodnih pridolica, koje je u veliki grad namamio lagodan ivot i sreda na vidiku; nisu nedostajali ni trgovci ni svetenici Serapisa sa palminim granicama u rukama, i svetenici Izide, na ije su oltare prinosili vie rtava nego u hramu Kapitolskog Jupitera, i svetenici Kibele, koji su u rukama nosili zlatno snoplje pirina, i svetenici putujudih boanstava, i istonjake plesaice sa svetlom mirtom, prodavci amajlija, krotitelji zmija, i haldejski magovi, konano ljudi bez zanimanja koji su se svakodnevno prijavljivali u tibarske ambare zbog ita, tukli se oko karata za lutriju u cirkusu, provodili nodi u kudama koje su se stalno ruile u zatibarskoj etvrti, a sunane i tople dane u kriptoportikama, u prljavim javnim kuhinjama Subura, na Milivijskom mostu ili pred insulama bogataa, gde su im ponekad bacali ostatke sa robovske trpeze.

Petroniusz dobrze by znany przez te tumy. Petronija su te gomile dobro znale. O uszy Winicjusza obijao si ustawiczne: Hic est!-,,To on! U Vinicijevim uima odzvanjalo je ponovljeno: Hic est! - To je on! - Lubiono go za hojnod, a zwaszcza popularnod jego wzrosa od czasu, gdy dowiedziano si, e przemawia przed cezarem przeciw wyrokowi mierci wydanemu na ca famili, to jest na wszystkich bez rnicy pci i wieku niewolnikw prefekta Pedaniusza Sekunda, za to, i jeden z nich zabi tego okrutnika w chwili rozpaczy. -Voleli su ga zbog dareljivosti, pogotovo mu je popularnost porasla od vremena, kada su saznali da je pred carem doveo u pitanje nalog smrtne kazne izdat celoj familiji, to jest svim robovima Pedanija Sekunda, bez obzira na starost i pol, jer je jedan od njih u trenutku oaja ubio tog bezdunika. Petroniusz powtarza wprawdzie gono, e mu to byo wszystko jedno i e przemawia do cezara tylko prywatnie, jako arbiter elegantiarum, ktrego estetyczne uczucia oburzaa owa barbarzyoska rze, godna jakich Scytw, nie Rzymian. Petronije je prilino glasno ponavljao, da ga se to nije ticalo, i da je sa carom govorio privatno kao arbiter elegantijarum, ija su nena osedanja bila naruena tim varvarskim klanjem, dostojnim Skita, ali ne Rimljana.

Niemniej lud, ktry wzburzy si z powodu tej rzezi, kocha od tej pory Petroniusza. Narod, koji se naao uvreen zbog tog klanja, od tog vremena voleo je Petronije jo vie. Lecz on o to nie dba. Ali on nije za to mario. Pamita, e ten lud kocha takie i Brytanika, ktrego Nero otru, i Agrypin, ktr kaza zamordowad, i Oktawi, ktr na Pandatarii uduszono po uprzednim otwarciu jej y w gorcej parze, i Rubeliusza Plauta, ktry zosta wygnany, i Trazeasza, ktremu kade jutro mogo przynied wyrok mierci. Pamtio je, kako je taj narod tako voleo i Britanika, kojeg je Neron otrovao, i Agripinu, koju je naredio da ubiju, i Oktaviju, koja je zadavljena, poto su jo j prethodno u toploj pari preseene vene, Rubelija Plauta, koji je izgnan, i Trazeja, kojem svako jutro moe da stigne smrtna kazna.

Miod ludu moga byd uwaana raczej za z wrb, a sceptyczny Petroniusz by zarazem przesdny. Naklonost naroda pre je mogla da bude smatrana za lo znak, a skeptini Petronije u isto vreme bio je i sujeveran. Tumem gardzi podwjnie: i jako arystokrata, i jako esteta. Ludzie pachncy praonym bobem, ktry nosili w zanadrzu, a przy tym wiecznie schrypnici i spotnieli od gry w mor po rogach ulic i perystylach, nie zasugiwali w jego oczach na miano ludzi. Dvostruko je premaivao gomilu: i kao aristokrata, i kao esteta. Ljudi koji su se osedali na preni bob, koji su nosili u nedrima, a pri tom veito promukli i oznojani od igre more po dokovima ulica i peristila, nisu u njegovim oim zasluivali da se nazovu ljudima. Nie odpowiadajc te wcale ani na oklaski, ani na posyane tu i wdzie od ust pocaunki, opowiada Markowi spraw Pedaniusza, drwic przy tym ze zmiennoci ulicznej haastry, ktra nazajutrz po gronym wzburzeniu oklaskiwaa Nerona przejedajcego do wityni Jowisza Statora. Uopte ne odgovarajudi ni na tapanje, ni na ovde-onde poslate poljupce, priao je Marku Pedanijevu istoriju, ismevajudi pri tom promenljivost uline rulje, koja je sutradan posle strane uzbune tapala Neronu koji je iao do hrama Jupitera Statora. Lecz przed ksigarni Awirunusa kaza si zatrzymad i wysiadszy zakupi ozdobny rkopis, ktry odda Winicjuszowi.

Ali je pred Avirunovom knjiarom naredio da se zaustave i poto je izaao kupio je ukraeni rukopis, koji je dao Viniciju. - To podarek dla ciebie - rzek. -Ovo je poklon za tebe- ree. - Dziki! - odrzek Winicjusz. Po czym spojrzawszy na tytu zapyta: - Satyricon? -Hvala!- odgovori Vinicije. Poto je pogledao na naslov zapita: -Satyricon? To co nowego. Czyje to? Toje neto novo. ije je? - Moje. Ale ja nie chc id ladem Rufinusa, ktrego histori miaem ci opowiedzied, ani te ladem Fabrycjusza Wejenta, dlatego nikt o tym nie wie, ty za nikomu nie mw. -Moje. Ali nedu da budem poput Rufina, iju sam ti istoriju ispriao, a ni kao Fabricije Vejent, zato o ovome niko ne zna, ti pak, nikome ne govori. - A mwie, e nie piszesz wierszy - rzek Winicjusz zagldajc do rodka - tu za widz proz gsto nimi przeplatan. -A ree da ne pie stihove, odgovori Vinicije zavirujudi u sredinu- ovde vidim prozu njima isprepletenu. - Jak bdziesz czyta, zwrd uwag na uczt Trymalchiona. -Kad bude itao, obrati panju na Trimalhionovu gozbu. Co do wierszy, zbrzydy mi od czasu, jak Nero pisze epos. to se tie stihova, zgadili su mi se odkad Neron pie ep. Witeliusz, widzisz, chcc sobie ulyd, uywa paeczki z koci sonio wej, ktr zasuwa sobie w gardo: inni posuguj si pirami flamingw maczanymi w oliwie lub w odwarze macierzanki - ja za odczytuj poezje Nerona - i skutek jest natychmiastowy. Vitelije, vidi, kad hode sebi da olaka koristi tapide od slonove kosti, koje tura sebi u grlo: drugi koriste flamingovo perje umoeno u maslinovo ulje ili u uvarak od majine duice- ja pak itam Nerona- i deluje odmah.

Mog je potem chwalid, jeli nie z czystym sumieniem, to z czystym odkiem. Zatim sam u stanju da ga hvalim, ako ne iste savesti, to praznog eluca. Ta rzekszy zatrzyma znw lektyk przed zotnikiem Idomenem i zaatwiwszy spraw gemm kaza nied lektyk wprost do domu Aulusa. Rekavi to, zaustavio je lektiku ispred zlatara Idomena i sredivi stvar oko dragulja, naredio je da se lektika nosi prawo do Aulove kude. - Po drodze opowiem ci na dowd, co jest miod wasna autorska, histori Rufinusa rzek. -Usput du ti ispriati Rufinovu istoriju, kao dokaz ta znai autorovo samoljublje. Lecz zanim j rozpocz, skrcili na Vicus Patricius i niebawem znaleli si przed mieszkaniem Aulusa. Ali im je otpoeo, skrenuli su na Vicus Patricius i zaas se nali ispred Aulovog stanita. Mody i tgi ianitor otworzy im drzwi wiodce do ostium, nad ktrymi sroka, zamknita w klatce, witaa ich wrzaskliwie sowem: Salve! Mlad i krupan ianator otvori im je vrata koja su vodila u ostijum, na kojima ih je svraka, zatvorena u kavez, buno pozdravljala reju: Salve! Po drodze z drugiej sieni, zwanej ostium, do waciwego atrium, Winicjusz rzek: Posle prolaska kroz drugu prostoriju, zvanu ostijum, do pravog atrijuma, Vinicije ree: - Czy zauway, e odwierny tu bez aocuchw? -Da li si primetio da je vratar ovde bez lanaca? - To dziwny dom - odpowiedzia pgosem Petroniusz. -udna je to kuda- odgovori poluglasno Petronije. - Pewno ci wiadomo, e Pomponi Grecyn podejrzewano o wyznawanie wschodniego zabobonu, polegajcego na czci jakiego Chrestosa. -Sigurno ti je poznato da su Pomponiju Grecinu optuivali da upranjava istono praznoverje, koje se temelji na rtvi nekog Hristosa.

Zdaje si, e przysuya si jej Kryspinilla, ktra nie moe darowad Pomponii, e jeden m wystarczy jej na cae ycie. ini se da ju je tuila Krispinila, koja ne moe Pomponiji da oprosti, to joj je jedan mu dovoljan za ceo ivot. -Univira!... atwiej dzi w Rzymie o pmisek rydzw z Noricum. -Univira!... Danas je u Rimu lake dodi do inijce gljiva iz Norikuma. Sdzono j sdem domowym... Osudili su je na kudni pritvor - Masz susznod, e to dziwny dom. -Upravu si da je to udna kuda. Pniej opowiem ci, com tu sysza i widzia. Kasnije du ti ispriati ta sam tamo uo i video. Tymczasem znaleli si w atrium. Tada se naoe u atrijumu. Przeoony nad nim niewolnik, zwany atriensis, wysa nomenclatora, by oznajmi goci, jednoczenie za suba podsuna im krzesa i stoeczki pod nogi. Rob koji je bio zaduen za njih, zvani atriensis, pozvao je nomenklatora, da najavi goste, istovremeno su im sluge prinele stolice i stoide za pod noge. Petroniusz, ktry wyobraajc sobie, e w tym surowym domu panuje wieczny smutek, nigdy w nim nie bywa, spoglda naok z pewnym zdziwieniem i jakby z poczuciem zawodu, albowiem atrium czynio raczej wesoe wraenie. Petronije, koji je zamiljao da u ovom strogom domu vlada vena tuga, nikada u njemu nije boravio, gledao je okolo sa izvesnim uenjem i kao po dunosti, jer je atri jum odavao utisak veselosti. Z gry przez duy otwr wpada snop jasnego wiata, amicego si w tysice skier na wodotrysku.

Sa visine kroz veliki otvor padao je snop blistavog svetla, to se prelamalo u hiljade iskrica na vodoskoku. Kwadratowa sadzawka z fontann w rodku, przeznaczona do przyjmowania ddu wpadajcego w czasie niepogody przez grny otwr, a zwana impluvium, otoczona bya anemonami i liliami. Kockasta bata s fontannom u sredini, predviena za skladitenje kinice, koja napada u vreme nepogoda kroz gornji otvor, zvana impluvium, bila je okruena sasama i ljiljanima. Szczeglnie w liliach widocznie kochano si w domu, gdy byy ich cae kpy, i biaych, i czerwonych, i wreszcie szafirowych irysw, ktrych delikatne patki byy jakby posrebrzone od wodnego pyu. Posebno su ljiljane voleli u kudi, jerbo su ih bili itavi bokori, i belih, i crvenih, i na kraju safirnih perunika, ije su nene latice bile kao posrebrene od vodenog praha. Wrd mokrych mchw, w ktrych ukryte byy donice z liliami, i wrd pkw lici widniay brzowe poski, przedstawiajce dzieci i ptactwo wodne. Sred mokre mahovine, u kojoj su bile sakrivene saksije sa ljiljanima, i meu pupoljcima lida nazirali su se bronzani kipovi, koji su predstavljali decu i barske ptice. W jednym rogu odlana rwnie z brzu ania pochylaa sw zaniedzia od wilgoci, zielonaw gow ku wodzie, jakby si chciaa napid. U jednom uglu izlivena u bronzi kouta naginjala je svoju zelenkastu, prekrivenu vlagom glavu, ka vodi, kao da de da pije. Podoga atrium bya z mozaiki; ciany, czci wykadane czerwonym marmurem, czci malowane w drzewa, ryby, ptaki i gryfy, nciy oczy gr kolorw. Pod atrijuma bio je u mozaiku; zidovi, delimino prekriveni crvenim mermerom, delimino oslikano drvedem, ribama, pticama i grifonima, mamili su oi igrom boja. Odrzwia do bocznych izb zdobne byy wiowcem lub nawet koci soniow; przy cianach, midzy drzwiami, stay posgi przodkw Aulusa. Dovratnici susednih odaja behu ukraeni kornjaevinom ili ak slonovom kodu; kraj zidova, izmeu vrata, stajale su statue Aulovih predaka. Wszdy znad byo spokojny dostatek, daleki od zbytku, ale szlachetny i pewny siebie.

Sve je odisalo mirnim izobiljem, daleko od raskoi, ali otmeno i dostojanstveno. Petroniusz, ktry mieszka nierwnie okazalej i wykwintniej, nie mg tu jednak znaled adnej rzeczy, ktra by razia jego smak - i wanie zwrci si z t uwag do Winicjusza, gdy wtem niewolnik velarius odsun kotar dzielc atrium od tablinum i w gbi domu ukaza si nadchodzcy piesznie Aulos Plaucjusz. Petronije, koji je stanovao podjednako velianstven o i profinjeno, nije ovde mogao da pronae ni jednu stvar, koja bi vreala njegov ukus- i ba se s tim zakljukom obratio Viniviju, kada utom rob velarus pomeri zavesu koja je delila atrijum od tablinuma i unutranjoszi kude ukaza se Aul Placije kako urno dolazi.

By to czowiek zbliajcy si do wieczornych dni ycia, z gow pobielon szronem, ale czerstwy, o twarzy energicznej, nieco za krtkiej, ale te nieco podobnej do gowy ora. Bee to ovek koji se pribliavao veeri svoga ivota, sa glavom pobelelom od inja, ali vitalan, sa energinim licem, i glavom pomalo nalik orlovskoj. Tym razem malowao si na niej pewne zdziwienie, a nawet niepokj, z powodu niespodziewanego przybycia Neronowego przyjaciela, to warzysza i zausznika. Ovoga puta ocrtavalo se na njoj izvesno uenje, moda ak i nemir, zbog nenadane posete Neronovog prijatelja, saradnika i poverenika. Lecz Petroniusz by nadto wiatowcem i nadto bystrym czowiekiem, by tego nie zauwayd, zatem po pierwszych powitaniach oznajmi z ca wymow i swobod, na jak byo go stad, e przychodzi podzikowad za opiek, jakiej w tym domu dozna syn jego siostry, i e jedynie wdzicznod jest powodem jego odwiedzin, do ktrych zreszt omielia go dawna z Aulosem znajomod. Ali je Petronije povrh toga bio svetski ovek, i bistar da to ne primeti, zatim je posle prvih pozdrava objavio sa svom svom reitodu i slobodom, koju je mogao da prikupi, da dolazi da se zahvali na brizi, koja je u ovom domu pruena sinu njegove sestre, i da je jedino zahvalnost povod njegove posete, na koju se osmelio jer Aula odavno poznaje. Aulos zapewni go ze swej strony, i miym jest gociem, a co do wdzicznoci, owiadczy, e sam si do niej poczuwa, chocia zapewne Petroniusz nie domyla si jej powodw. Aul ga je sa svoje strane uveravao, da je drag gost, a to se tie zahvalnosti, priznao je da je sam zahvalan, iako Petronije sigurno ne zna povod.

Jako Petroniusz nie domyla si ich rzeczywicie. Petronije nekako nije mogao da ga se seti. Prno, podnisszy swe orzechowe oczy w gr, biedzi si, by sobie przypomnied najmniejsz usug oddan Aulosowi lub komukolwiek. Uzalud, podigavi svoje bademaste oi, se upinjao da se seti i najmanje usluge koju je uinio Aulu ili kome god. Nie przypomnia sobie adnej, prcz tej chyba, ktr zamierza wywiadczyd Winicjuszowi. Nije se setio ni jedne, osim moda one, koju je hteo da obznani Viniciju. Mimo woli mogo si wprawdzie co podobnego zdarzyd, ale tylko mimo woli. Sluajno je moglo neto da se desi, ali samo sluajno. - Kocham i ceni bardzo Wespazjana - odrzek Aulos - ktremu uratowae ycie, gdy raz zdarzyo mu si nieszczcie usnd przy suchaniu wierszy cezara. -Veoma volim i cenim Vespazijana- dvrati Aul,- kome si spasio ivot, kada mu se jednom omakla nesreda da zaspi prilikom itanja carskich stihova. - Zdarzyo mu si szczcie - odrzek Petroniusz - bo ich nie sysza, nie przecz jednak, e mogo si ono skooczyd nieszczciem. -Sreda mu se omakla- odgovori Petronije- jer ih nije sluao, ne sporim da je moglo da se zavri nesredom. Miedzianobrody chcia mu koniecznie posad centuriona z przyjacielskim zleceniem, by sobie otworzy yy. Riobradi je na kraju da mu poalje centuriona sa prijateljskim uputom da sebi preree vene. - Ty za, Petroniuszu, wymiae go. -Ti si ga pak, Petronije, ismejao. - Tak jest, a raczej przeciwnie: powiedziaem mu, e jeli Orfeusz umia pieni usypiad dzikie bestie, jego tryumf jest rwny, skoro potrafi upid Wespazjana.

-Tako je, ali obratno: rekao sam mu, da ako je Orfej umeo pesmom da uspava divlje zveri, njegov je trijmf podjednak, poto moe da uspava Vespazijana. Ahenobarbowi mona przyganiad pod warunkiem, eby w maej przyganie miecio si wielkie pochlebstwo. Riobradog je mogude prekorevati pod uslovom, da se iza malog prekora krije velika pohvala. Nasza miociwa Augusta, Poppea, rozumie to doskonale. Naa milostiva Avgusta Popeja zna to dobro. - Niestety, takie to czasy - odrzek Aulos. -Naalost, takvo je vreme- ree Aul. - Brak mi na przodzie dwch zbw, ktre mi wybi kamieo rzucony rk Brytana, i przez to mowa moja staa si wiszczc, a jednak najszczliwsze chwile mego ycia spdziem w Brytanii... -Napred mi fale dva zuba, koje mi je izbila ruka Brita kada mi je baen kamen, i zato ukam kad govorim, ali sam ipak najsrednije vreme proveo u Britaniji - Bo zwyciskie - dorzuci Winicjusz. -Jer je bilo pobedniko- dobaci Vinicije. Lecz Petroniusz zlkszy si, by stary wdz nie zacz opowiadad o dawnych swych wojnach, zmieni przedmiot rozmowy. Ali Petronije, uplaivi se da stari vojskovoa ne pone da pria o svojim starim ratovima, promeni temu razgovora. Oto w okolicy Praeneste wieniacy znaleli martwe wilcze szczeni o dwu gowach, w czasie za onegdajszej burzy piorun oberwa naronik w wityni Luny, co byo rzecz, ze wzgldu na spnion jesieo, niesychan. Eto su u okolini Pranesteje seljaci nali mrtvo vuije mladune sa dve glave, za vreme ondanje bure grom je sruio ugao u Luninom hramu, to je bilo, u odnosu na zakasnelu jesen, stvar neuvena. Niejaki te Kotta, ktry mu to opowiada, dodawa zarazem, i kapani teje wit yni przepowiadaj z tego powodu upadek miasta lub co najmniej ruin wielkiego domu, ktra tylko nadzwyczajnymi ofiarami da si odwrcid.

Takoe nekakav Kota, koji mu je to ispriao, dodao je odmah, da se svetenici te svetinje proriu i tog razloga propast grada ili najmanje ruenje velike kude, koja se samo moe odvratiti natprosenim rtvama. Aulos wysuchawszy opowiadania wyrazi zdanie, e takich oznak nie mona jednak lekcewayd. Aul sasluavi priu izrazi miljenje, da takve znake ipak ne treba nipodatavati. e bogowie mog byd zgniewani przebran miar zbrodni, w tym nie masz nic dziwnego - a w takim razie ofiary bagalne s zupenie na miejscu. Na to Petroniusz rzek: Da bogovi mogu biti kivni preko svake mere zloina, u tome nema niega udnog - da su u ton sluaju rtve pomirnice sasvim prigodne. Na ta je Petronije rekao: - Twj dom, Plaucjuszu, nie jest zbyt wielki, chod mieszka w nim wielki czowiek; mj jest wprawdzie za duy na tak lichego waciciela, ale rwnie may. -Tvoja kuda, Placije, nije prevelika, iako u njoj stanuje veliki ovek; moja je uistinu prevelik za tako mizernog vlasnika, ali je takoe mali. A jeli chodzi o ruin jakiego tak wielkiego, jak na przykad domus transitoria, to czy opaci si nam skladad ofiary, by t ruin odwrcid? A ako se radi o ruevini nekog velikog, kao na primer domus transitoria da li nam se isplati da prinosimo rtve, da bi povratili tu ruevinu? Plaucjusz nie odpowiedzia na to pytanie, ktra to ostronod dotkna nawet nieco Petroniusza, albowiem przy caym swym braku poczucia rnicy midzy zem a dobrem nie by nigdy donosicielem i mona z nim byo rozmawiad z zupenym bezpieczeostwem. Placije nije odgovorio na to pitanje, njegova rezervisanost pomalo je dotakla ak i Petronija, bududi da pored sveg svog nedostatku osedaja da razlikuje dobro i zlo, nikada nije bio izdajica i sa nim je moglo da se razgovara sa punim poverenjem. Za czym zmieni znw rozmow i pocz wychwalad mieszkanie Plaucjuszowe oraz dobry smak panujcy w domu. Posle ega je ponovo promenio razgovor i poeo da hvali Placijevu kudu i dobar ukus koji vlada u domu.

- Stara to siedziba - odrzek Plaucjusz - w ktrej nic nie zmieniem od czasu, jakem j odziedziczy. -Stara je ovo kuda-odgovorio je Placije- u kojoj nisam nita menjao od vremena, kad sam je nasledio. Po odsuniciu kotary dzielcej atrium od tablinum dom otwarty by na przestrza, tak e przez tablinum, przez nastpny perystyl i lec za nim sal, zwan oecus, wzrok bieg a do ogrodu, ktry widnia z dala jak jasny obraz, ujty w ciemn ram. Posle pomeranja zavese koja je delila atrium od tablinijuma kuda je bila irom otvorena, tako da je kroz tablinum, kroz slededi peristil i salu koja je leala za nim, zvanu oecus, pogled lutao sve do vrta, to se iz daleka video kao jasna slika, obuhvadena tamnim ramom. Wesoe dziecinne miechy dolatyway stamtd do atrium. Veseo deji smeh dopirao je odatle do atrijuma. - Ach, wodzu - rzek Petroniusz - pozwl nam posuchad z bliska tego szczerego miechu,o ktry dzi tak trudno. -Ah voo- ree Petronije- dopusti nam da blie posluamo taj iskren smeh koji je danas tako redak. - Chtnie - odrzek powstajc Plaucjusz. -Rado- rekao je Placije ustajudi. - To mj may Aulus i Ligia bawi si w piki. - To se moj mali Aul i Ligija igraju loptom. Ale co do miechu, mniemam, Petroniuszu, e cae ycie schodzi ci na nim. A to se tie smeha, mislim, Petronije, da ti se ceo ivot svodi na to. - ycie jest miechu warte, wic si miej - odpowiedzia Petroniusz - tu jednak miech brzmi inaczej. -ivot je smeha vredan, pa se smejem- odgovori Petronije- ovde ipak smeh drugadije zvui. - Petroniusz - doda Winicjusz - nie mieje si zreszt po caych dniach, ale raczej po caych nocach.

-Petronije se- dodade Vinicije- po itave dane ne smeje, ili pre itave nodi. Tak rozmawiajc przeszli przez dugod domu i znaleli si w ogrodzie, gdzie Ligia i may Aulus bawili si pikami, ktre niewolnicy wycznie do tej zabawy przeznaczeni, zwani spheristae, zbierali z ziemi i podawali im do rk. Razgovarajudi tako preli su kudu po duini i nali se u vrtu, gde su se Ligija i mali Aul igrali loptama, koje su robovi zadueni iskljuivo za tu zabavu, zvani spheristae, kupili sa zemlje i davali im u ruke. Petroniusz rzuci szybkie, przelotne spojrzenie na Ligi, may Aulus ujrzawszy Winicjusza przybieg si z nim witad, w za przechodzc schyli gow przed pikn dziewczyn, ktra staa z pik w rku; z wosem nieco rozwianym, troch zdyszana i zarumieniona. Petronije je na Ligiju bacio brz, letimian pogled, mali je Aul ugledavi Vinicija, dotrao da se s nim pozdravi, ovaj je pak, prolazedi pognuo glavu pred lepom devojkom, koja je stajaa sa loptom u ruci, sa pomalo zamrenom kosom, malo zadihana i porumenela. Lecz w ogrodowym triclinium, zacienionym przez bluszcze, winograd i kozie ziele, siedziaa Pomponia Grecyna; poszli si wic z ni witad. Ali je u batenskom triklinijumu, gde su hlad pravili brljan, vinova loza, kozija brada, sedela Pomponija Grecina; poli su da se pozdrave sa njom Petroniuszowi, jakkolwiek nie uczszcza do domu Plaucjuszw, bya ona znajoma, albowiem widywa j u Antysii, crki Rubeliusza Plauta, a dalej w domu Senekw i u Poliona. Petroniju, makar i to nije zalazio u Placijev dom, ona je bila poznata, jer ju je viao kod Antise, derke Rubelija Plauta, a kasnije u domu Senekinih i kod Poliona. Nie mg te oprzed si pewnemu podziwowi, jakim przejmowaa go jej twarz smutna, ale pogodna, szlachetnod jej postawy, ruchw, sw. Nije mogao da se otme izvesnom divljenju, koji je pobuivalo njeno tuno, ali i prijatno lice, elegancija njene figure, pokreta, rei. Pomponia mcia do tego stopnia jego pojcia o kobietach, e w zepsuty do szpiku koci i pewny siebie, jak nikt w caym Rzymie, czowiek nie tylko odczuwa dla niej pewien rodzaj szacunku, ale nawet traci poniekd pewnod siebie.

Pomponija je do te mere remetila njegovo shvatanje ena, da je ovaj ovek do sri pokvaren i pun sebe, kao niko u celom Rimu, ne samo da je pred njom osedao neki vid potovanja, ali je ponekad gubio veru u sebe. I teraz oto dzikujc jej za opiek nad Winicjuszem wtrca jakby mimo woli wyraz: domina, ktry nigdy nie przychodzi mu na myl, gdy na przykad rozmawia z Kalwi Kryspinill, ze Skryboni, z Waleri, Solin i innymi niewiastami z wielkiego wiata. I sada evo zahvaljujudi joj na brizi o Viniciju dodavao kao protiv volje izraz: domina, koji mu nikad nije padao na pamet, kada je primera radi, razgovarao sa Kalvijom Krispinilom, sa Skribonijom, sa Valerijom, Solinom i drugim enama iz velikog sveta. - Po przywitaniu i zoeniu podziki pocz te zaraz narzekad, e Pomponi widuje si tak rzadko, e jej nie mona spotkad ni w cyrku, ni w amfiteatrze, na co odpowiedziaa mu spokojnie, pooywszy doo na doni ma: -Posle pozdravljanja i izraavanja zahvalnosti poeo je i da se ali, da je Pomponiju retko mogude videti, da je nije mogude sresti ni u cirkusu, ni u amfiteatru, na ta mu je mirno odgovorila, stavivi ruku na muevljevu: - Starzejemy si i oboje lubimy coraz wicej domowe zacisze. -Starimo i oboje sve vie volimo tiinu doma. Petroniusz chcia przeczyd, lecz Aulus Plaucjusz doda swoim wiszczcym gosem: Petronije je hteo da protivrei, ali je Aul Placije dodao svojim utavim glasom: - I coraz nam bardziej obco midzy ludmi, ktrzy nawet naszych bogw rzymskich greckimi nazywaj imionami. -i sve se vie osedamo strano meu ljudima, koji ak i nae rimske bogove nazivaju grkim imenima. - Bogowie stali si od pewnego czasu tylko retorycznymi figurami - odrzek niedbale Petroniusz - e za retoryki uczyli nas Grecy, przeto mnie samemu atwiej na przykad powiedzied: Hera ni Juno. -Bogovi su od pre nekog vremena postali samo retorske figure- nemarno odvrati Petronije-jer su nas retorici uili Grci, zbog toga je meni samom lake da kaem na prumer: Hera nego Junona.

To rzekszy zwrci oczy na Pomponi, jakby na znak, e wobec niej adne inne bstwo nie mogo mu przyjd na myl, a nastpnie j przeczyd temu, co mwia o staroci: Rekavi to odvrati oi ka Pomponiji, kao znak, da mu u njenom prisustvu ni jedno drugo boanstvo ne moe pasti na pamet, a dalje je stao da opovrgne ono to je govorila o starosti: Ludzie starzej si wprawdzie prdko, ale tacy, ktrzy yj zgoa innym yciem, a prcz tego s twarze, o ktrych Saturn zdaje si zapominad. ,,Ljudi uistinu stare brzo, oni , koji od poetka ive drugaijim ivotom, osim toga postoje lica na koje Saturn ini se da zaboravlja. Petroniusz mwi to z pewn nawet szczeroci, albowiem Pomponia Grecyna, jakkolwiek schodzia z poudnia ycia, zachowaa niezwyk wieod cery, a e gow miaa ma i twarz drobn, chwilami wic, mimo swej ciemnej sukni, mimo powagi i smutku, czynia wraenie kobiety zupenie modej. Petronije je to govorio sa izvesnom iskrenodu, jer koliko god da je Pomponija Grecina izlazila iz podneva ivota, zadrala je neuobiajnu sveinu koe, a poto je imala malu glavu i sitno lice, ponekad je bez obzira na svoju tamnu suknju, ozbiljnost i tugu, ostavljala je utisak posve mlade ene.

Tymczasem may Aulus, ktry podczas pobytu Winicjusza w domu zaprzyjani si by z nim nadzwyczajnie, zbliywszy si pocz go zapraszad do gry w pik. Uto se mali Aul, koji se za vreme Vinicijevog boravka u kudi sa njim vrlo sprijateljio, pribliio se i poeo da ga poziva na igru loptom. Za chopcem wesza do triclinium i Ligia. Pod firank bluszczw, ze wiatekami drgajcymi na twarzy, wydaa si teraz Petroniuszowi adniejsz ni na pierwszy rzut oka i istotnie podobn do jakiej nimfy. Za deakom je u triklinijum ula i Ligija. Ispod zavese od brljana, sa svetlodu to joj je drhtalo na licu, Petroniju je izgledala lepa nego na prvi pogled i zaista nalik kakvoj nimfi. e za nie przemwi do niej dotd, wic podnis si, pochyli przed ni gow i zamiast zwykych wyrazw powitania pocz cytowad sowa, ktrymi Odys powita Nauzyka:

Poto dotada nije progovorio sa njom, ustao je, sagnuo pred njom glavu i umesto uobiajnih izraza pri pozdravljanju poeo je da citira rei, kojima je Odisej pozdravio Nausikaju: Nie wiem, czyli jest bstwem, czy pann mierteln, Lecz jeli jest mieszkank ziemskiego padou, Bogosawiony ojciec z matk tw pospou, Bogosawieni bracia . . . Ne znam dal boginja si il gospa smrtna, Al ako u zemaljskom kraju obitava, Neka je hvaljen otac ti s majkom gospoom, Neka je slava bradi Nawet Pomponii podobaa si wykwintna grzecznod tego wiatowca. ak se i Pomponiji dopadala profinjena ljubaznost ovog svetskog oveka. Co do Ligii, suchaa zmieszana i zaponiona, nie mic oczu podnied. to se tie Ligije, sluala je zbunjena i pocrvenela, nije smela oi da podigne. Lecz stopniowo w ktach jej ust pocz drgad swawolny umiech, na twarzy znad byo walk midzy dziewczcym zawstydzeniem a chci odpowiedzi - i widocznie chd ta przemoga, spojrzawszy bowiem nagle na Petroniusza, odpowiedziaa mu sowami teje Nauzykai, cytujc je jednym tchem i troch jak wydawan lekcj: Ali je postepeno u uglovima njenih usana poeo da poigrava obesni smeak, na licu se videla borba izmeu devojakog stida i elje da se odgovori- i oigledno je elja pobedila, jer pogledavi naglo Petronija, odgovorila mu je reima iste te Nauzikaje, citirajudi u jednom dachu i pomalo kao da govori na asu: Nie byle kto ty jeste - i nie byle gowa! -Nisi ti ma ko- i ne ma koja glava! Po czym zawrciwszy w miejscu, ucieka, jak ucieka sposzony ptak. Posle ega je, obrnuvi se u mestu, pobegla, onako kako bei uplaena ptica.

Teraz na Petroniusza przysza kolej zdziwienia - nie spodziewa si bowiem usyszed Homerowego wiersza w ustach dziewczyny, o ktrej barbarzyoskim pochodzeniu by przez Winicjusza uprzedzony.

Sada je doao red na Petronija da se udi- jer nije se nadao da de uti Homerove stihove iz usta devojke, o ijem ga je varvarskom poreklu Vinicije ved obavestio, Spojrza te pytajcym wzrokiem na Pomponi, lecz ta nie moga mu dad odpowiedzi, patrzya bowiem w tej chwili, umiechajc si, na dum, jaka odbia si w obliczu starego Aulusa. Upitno je pogledao Pomponiju, ali mu ona nije mogla odgovoriti, jer je u tom trenutku osmehujudi se gledala ponos koji je isijavalo Aulovo lice.

On za nie umia tej dumy ukryd. On pak, nije taj ponos umeo da sakrije. Naprzd przywiza si by do Ligii jak do wasnego dziecka, a po wtre, mimo swych starorzymskich uprzedzeo, ktre kazay mu przeciw greczynie i jej rozpowszechnieniu piorunowad, uwaa j za szczyt towarzyskiej ogady. Kao prvo, vezao se za Ligiju kao za roeno dete, a kao drugo, bez obzira na sve rimske predrasude, koje su mu nalagale da varnii protiv grkog i njegovog irenja, smatrao ga je za vrhunac drutvene uglaenosti. Sam nie mg si jej nigdy dobrze nauczyd, nad czym skrycie bola, rad by wic teraz, e temu wytwornemu panu, a zarazem i literatowi, ktry gotw by uwaad dom jego za barbarzyoski, odpowiedziano w nim jzykiem i wierszem Homera. Sam nikako nije mogao da ga dobro naui, zbog ega je potajno alio, bilo mu je sada drago to su tom uglaenom oveku, a i pesniku u isto vreme, koji je bio spreman da njegov dom smatra za varvarski, odgovorili na tom jeziku. - Jest w domu pedagogus Grek - rzek zwracajc si do Petroniusza - ktry uczy naszego chopaka, a dziewczyna przysuchuje si lekcjom. -U kudi je pedagog Grk- ree obradajudi se Petroniju- koji ui naeg momka, a devojka slua asove. Pliszka to jeszcze, ale mia pliszka, do ktrej nawyklimy oboje. Jo je iparica, ali draga iparica, na koju smo oboje navikli. Petroniusz patrzy teraz poprzez skrty bluszczw i kapryfolium na ogrd i na bawic si trjk.

Petronije je sada gledao kroz grane brljana i orlove nokte na vrt gde se ova trojka zabavljala. Winicjusz zrzuci tog i w tunice tylko podbija w gr pik, ktr stojca naprzeciw z wzniesionymi ramionami Ligia usiowaa schwytad. Vinicije je bacio togu i samo u tunici udarao je loptu nagore, koju je Ligija koja je stojala nasuprot sa podignutim rukama, pokuala da uhvati. Dziewczyna na pierwszy rzut oka nie uczynia wielkiego na Petroniuszu wraenia. Na prvi pogled devojka nije ostavila na Petronija poseban utisak. Wydaa mu si zbyt szczupa. inilo mu se da je previe vitka. Lecz od chwili gdy w triclinium spojrza na ni bliej, pomyla sobie, e tak je dnak mogaby wygldad jutrzenka - i jako znawca zrozumia, e jest w niej co niezwykego. Ali u trenutku kada ju je u triklinijumu pogledao blie, pomislio je, da mora da tako izgleda zvezda Danica- i kao strunjak razumeo je, da je u njoj neto izuzetno. Wszystko zauway i wszystko oceni: wic i twarz row i przezrocz, i wiee usta, jakby do pocaunku zoone, i niebieskie jak lazur mrz oczy, i alabastrow biaod czoa, i bujnod ciemnych wosw przewiecajcych na skrtach odblaskiem bursztynu albo korynckiej miedzi, i lekk szyj, i bosk spadzistod ramion, i ca postad gitk, smuk, mod modoci maju i wieo rozkwitych kwiatw. Sve je primetio i sve je procenio: i rumeno i prozirno lice, svea usta, kao da su skupljena u poljubac, i plave oi kao azurno more. I belo elo poput slonove kosti, i bujnost tamne kose to se sijala na krajevima, odsjajem dilibarskim, ili korintskog gvoa, i lak vrat, i boanstvenosputena ramena, i celu gipku figuru, vitku, mladu, majskuom mladodu rascvetalog cveda. Zbudzi si w nim artysta i czciciel piknoci, ktry odczu, e pod posgiem tej dziewczyny mona by podpisad: Wiosna. U njemu se probudio umetnik i potovalac lepog, koji je osetio, da se ispod kipa te devojke moe ispisati : Prolede. - Nagle przypomnia sobie Chryzotemis i wzi go pusty miech. -Iznenada se setio Hrizotemis i obuzeo ga je iznenadni smeh.

Wydaa mu si razem ze swoim zotym pudrem na wosach i uczernionymi brwiami bajecznie zwid, czym w rodzaju pokej i ronicej patki ry. Odjednom mu se sa svojom zlatnom prahom u kosi i ugaravljenim obrvama uinila bajkovito svela, neto nalik na poutelu i opalu laticu rue. A jednak tej Chryzotemis zazdroci mu cay Rzym. A ipak mu je na Hrizotemis zavideo celi Rim. Nastpnie przypomnia sobie Poppe i owa przesawna Poppea rwnie wydaa mu si bezduszn woskow mask. Naglo se setio Popeje- i ova preslavna Popeja takoe mu se uinila kao bezduna, votana maska. W tej dziewczynie o tanagryjskich ksztatach bya nie tylko wiosna - bya i promienista Psyche, ktra przewiecaa przez jej rane ciao, jak promyk przewieca przez lamp. U toj devojci tangrijskih proporcija bilo je ne samo proleda- bila je zrakasta Psiha, koje je sijala kroz celo njeno rumeno telo, kao to zrak sija kroz svetiljku. Winicjusz ma susznod - pomyla - a moja Chryzotemis jest stara, stara... jak Troja! ,,Vinicije je uparavu- pomisli- a moja Hrizotemis je stara, stara ko Troja! Po czym zwrci si do Pomponii Grecyny - i wskazawszy na ogrd, rzek: Posle ega se obratio Pomponiji Grecini- i pokazavi na vrt, rekao: - Rozumiem teraz, domina, e wobec takich dwojga wolicie dom od uczt na Palatynie i cyrku. - Sada razumem, domina, to meu to dvoje vie volite dom od gozbi na Palatinu i cirkus. - Tak - odpowiedziaa zwracajc oczy w stron maego Aulusa i Ligii. -Da- odgovorila je okredudi oi na stranu malog Aula i Ligije. A stary wdz pocz opowiadad histori dziewczyny i to, co sysza przed laty od Ateliusza Histera o siedzcym w mrokach pnocy narodzie Ligw.

A stari vojskovoa poeo je da pria devojinu priu i to, to je uo pre par godina od Atelija Histlera o narodu Ligijaca to sedi u ponodnom mraku. Tamci za skooczyli grad w pik i przez czas jaki chodzili po piasku ogrodowym, odbijajc na czarnym tle mirtw i cyprysw jak trzy biae posgi. Oni su ved prestali da se igraju loptom i neko vreme ili su po pesku u vrtu, ocrtavajudi se na crnom tlu mirti i empresa poput tri bela kipa. Ligia trzymaa maego Aulusa za rk. Ligija je drala malog Aula za ruku. Pochodziwszy nieco, siedli na awce przy piscinie zajmujcej rodek ogrodu. Poto su mao proetali, seli su na klupu kraj piscinie koja je zauzimala sredinu vrta. Lecz po chwili Aulus zerwa si, by poszyd ryby w przezroczej wodzie. Ali se posle nekog trenutka Aul odvojio, da bi plaio ribe u prozranoj vodi. Winicjusz za prowadzi dalej rozmow zaczt w czasie przechadzki: - Tak jest - mwi niskim, drgajcym gosem. Vinicije je pak, dalje vodio razgovor koji su otpoeli u toku etnje: -Tako je- govorio je dubokim, drhtedim glasom. - Zaledwiem zrzuci pretekst, wysano mnie do azjatyckich legii. -Tek to sam skinuo pretekstu, poslali su me u azijske legije. Miastam nie zazna - ani ycia, ani mioci. Nisam upoznao ni grad- ni ivot, a ni ljubav. Umiem na pamid troch Anakreonta i Horacjusza, ale nie potrafibym tak jak Petroniusz mwid wierszy wwczas, gdy rozum niemieje z podziwu i wasnych sw znaled nie moe. Malo znam napamet Anakreonta i Horacija, ali nisam u stanju tako kao Petronije da recitujem tada, kada razum onemi od divljenja i vlastite rei ne moe da pronae. Chopcem bdc chodziem do szkoy Muzoniusza, ktry mawia nam, e szczcie polega na tym, by chcied tego, czego chc bogi - a zatem od naszej woli zaley.

Kada sam bio deak iao sam u Mizinijevu kolu, koji nam je govorio, da je sreda u tome, da eli ono, to ele bogovi- a posle zavisi od nae volje. Ja jednak myl, e jest inne, wiksze i drosze, ktre od woli nie zaley, bo je tylko miod dad moe. Ja ipak mislim, da je drugaija, vede i vrednija, da ne zavisi od volje, jer samo ljubav moe da je podari. Szukaj tego szczcia sami bogowie, wic i ja, o Ligio, ktrym nie zazna dotd mioci, idc w ich lady szukam take tej, ktra by mi szczcie dad chciaa... Sami bogovi tragaju za tom sredom, ali ja, o Ligijo, koji nisam do sada spoznao ljubav, idudi njihovim tragom takoe traim tu, koja bi htela da mi podari sredu Umilk i przez czas jaki sychad byo tylko lekki plusk wody, w ktr may Aulus ciska kamyki poszc nimi ryby. Udutali su i neko vreme uo se samo lagani pljusak vode, u koju je mali Aul bacao kamenide, plaedi njima ribe. Po chwili jednak Winicjusz znw mwid pocz gosem jeszcze mikszym i cichszym: Za as ipak Vinicije je iznova poeo da govori glasom jo mekim i tiim: - Wszak znasz Wespazjanowego syna, Tytusa? -Sigurno poznaje Vespazijanovog sina Tita?

Mwi, e zaledwie z chopicego wieku wyszedszy pokocha tak Berenik, i omal tsknota nie wyssaa mu ycia... Kau da tek to je bio iazaao iz deakih godina toliko je zavoleo Bereniku, da mu enja umalo nije isisala ivot Tak i ja bym umia pokochad, o Ligio!... Bogactwo, sawa, wadza - czczy dym! marnod! Ja bih umeo tako da zavolim, o Ligija!... Bogatstvo, slava, vlast- pust je dim! Tatina! Bogaty znajdzie bogatszego od siebie, sawnego zadmi cudza wiksza sawa, potnego potniejszy pokona... Bogat nae bogatijeg od sebe, slavan zgasne tuom jo vedom slavom, silnog, silniji pobedi

Lecz zali sam cezar, zali ktry bg nawet moe doznawad wikszej rozkoszy lub byd szczliwszym ni prosty miertelnik, w chwili gdy mu przy piersi dyszy pier droga lub gdy cauje usta kochane... Wic miod z bogami nas rwna - o Ligio!... Ali koji car, koji bog ak moe spoznati vedu radost nego prosti smrtnik, u trenutku kada mu kraj grudi diu drage grudi ili kada ljubi voljena usta Ljubav nas sa bogovima ravna- o Ligija!...

A ona suchaa w niepokoju, w zdziwieniu i zarazem tak, jakby suchaa gosu greckiej fletni lub cytry. A ona je nemirno sluala, u uenju, kao da u isto vreme slua glas grke svirale ili citre. Zdawao si jej chwilami, e Winicjusz piewa jak pieo dziwn, ktra sczy si w jej uszy, porusza w niej krew, a zarazem przejmuje serce omd leniem, strachem i jak niepojt radoci... Na trenutke joj se inilo da Vinicije peva neku udnu pesmu, koju joj ui upijaju, pokrede krv u njoj, istovremeno preplavljuje srce slabodu, strahom i nekom neshvatljivom radodu Zdawao jej si te, e on mwi co takiego, co w niej ju byo poprzednio, ale z czego nie umiaa sobie zdad sprawy. inilo joj se da on govori tako neto, to je prethodno bilo unutar nje, ali ta nije umela da pojmi. Czua, e on w niej co budzi, co drzemao dotd, i e w tej chwili zamglony sen zmienia si w ksztat coraz wyraniejszy, bardziej upodobany i liczny. Osedala je da on u njoj neto budim to je dotad dremalo, i da se u tom trenutku zamagljeni san dobija sve jasniji oblik, prijemiviji i lepi. Tymczasem sooce przetoczyo si dawno za Tyber i stano nisko nad Janikulskim wzgrzem. Meutim se sunce davno bilo nagnulo nad Tibar i nisko stao nad Janikulskim bregom. Na nieruchome cyprysy padao czerwone wiato - i cae powietrze byo nim przesycone. Crveno svetlo padalo je na nepomine emprese- i sav vazduh bee nim prezasiden.

Ligia podniosa swoje bkitne, jakby rozbudzone ze snu oczy na Winicjusza i nagle - w wieczornych odblaskach, pochylony nad ni, z prob drgajc w oczach, wyda si jej pikniejszy od wszystkich ludzi i od wszystkich greckich i rzymskich bogw, ktrych posgi widywaa na frontonach wityo. Ligija podie svoje plave, kao probuene iz sna oi na Vinicija i iznenada- u veernjem odblesku,, nagnut nad njom, s molbom koja je plamtela u oima, izgledao joj je lepi od svih ljudi i od svih grkih i rimskih bogova, ije je kipove viala na proeljima hramova. - On za obj z lekka palcami jej rk powyej kostki i pyta: -On joj pak lako prstima obuhvati ruku vie zgloba i upita: - Zali ty nie odgadujesz, Ligio, czemu ja mwi to tobie?... -Da li ti pogaa Ligija, zato to tebi govorim?... - Nie - odszeptaa tak cicho, e Winicjusz zaledwie dosysza. -Ne- proaputala je tako tiho, da je Vinicije jedva uo.

Lecz nie uwierzy jej i przycigajc coraz silniej jej rk, byby j przycign do serca, bijcego jak motem pod wpywem dzy rozbudzonej przez cudn dziewczyn - i byby wprost do niej zwrci palce sowa, gdyby nie to, e na ciece, ujtej w ramy mirtw, ukaza si stary Aulus, ktry zbliywszy si rzek: Ali joj nije poverio i pritiskajudi njenu ruku sve silnije, privukao bi je do srca, koje je udaralo ko ludo pod utiskom elje, koju je probud ila predivna devojka- i bio bi joj otvoreno uputio gorude rei, da nije to, da se na stazi, uokvirenoj ramom od mirte, nije pojavio stari Aul, koj je pribliivi se rekao: - Sooce zachodzi, wic strzecie si wieczornego chodu i nie artujcie z Libityn... -Sunce zalazi, stoga se uvajte veernjeg hlada i ne alite se sa Libitinom - Nie - odrzek Winicjusz - nie wdziaem dotd togi i nie poczuem chodu. -Ne- odgovori Vinicije- dosad nisam video togi i nisam osetio hladnodu. - A oto ju ledwie p tarczy zza wzgrz wyglda - odpowiedzia stary wojownik. -A eto ved jedva pola tita proviruje iza gora- odgovori stari vojskovoa.Bogdaj to sodki klimat Sycylii, gdzie wieczorami lud zbiera si na rynkach, aby chralnym piewem egnad zachodzcego Feba.

Daj boe da je to slatka klima Sicilije, gde se uvee narod okuplja na trgu, da bi horskom pesmom ispratio zalazedeg Feba. I zapomniawszy, e przed chwil sam ostrzega przed Libityn, pocz opowiadad o Sycylii, gdzie mia swe posiadoci i due gospodarstwo rolne; w ktrym si kocha. I zaboravljajudi da je pre nekog trenutka sam upozoravao pred Libitinom, poe da pria o Siciliji, gde je imao svoj posed i veliko imanje; u koje je bio zaljubljen. Wspomnia te, e nieraz przychodzio mu na myl przenied si do Sycylii i tam dokonad spokojnie ycia. Takoe se sedao, da mu je ne jednom padalo na pamet da se preseli na Siciliju i tamo mirno provede ostatak ivota. Dod ma zimowych szronw ten, komu zimy ubieliy ju gow. Dosta je inja onome, kome je zima ubelela glavu. Jeszcze lid nie opada z drzew i nad miastem mieje si niebo askawie, ale gdy winograd poknie, gdy nieg spadnie w Grach Albaoskich, a bogowie nawiedz przejmujcym wichrem Kampani, wwczas kto wie, czy z caym domem nie przeniesie si do swojej zacisznej wiejskiej sadyby. Jo list ne pada sa drveta i nad gradom se smeje prijatno nebo, ali kad vinova loza pouti, kada sneg padne na Albanske bregove, a bogovi posete Kampaniju hladnim vetrom, ko zna, moda du se sa celom kudom preseliti u svoju tihu seosko boravite. - Miaeby chd opucid Rzym, Plaucjuszu? - spyta z nagym niepokojem Winicjusz. -Bio bi rad da napusti Rim, Placije?- pitao je Vinicije sa iznenadnim nemirom. - Chd t mam dawno - odpowiedzia Aulus - bo tam spokojniej i bezpieczniej. -Davno sam rad- odgovori Aul- jer je tamo mirno i sigurno. I j znowu wychwalad swoje sady, stada, dom ukryty w zieleni i wzgrza porose tymem i czbrami, wrd ktrych brzcz roje pszcz. I zae nanovo hvaliti svoje bate, stada, kudu skrivenu zelenilom i brda obrasla majinom duicom i ubrom, sred kojih zuje rojevi pela. Lecz Winicjusz nie zwaa na t bukoliczn nut - i mylc tylko o tym, e moe utracid Ligi, spoglda w stron Petroniusza, jakby od niego jedynie wyglda ratunku.

Ali Vinicije nije primedivao tu bukoliku crtu- i mislio je samo o tome, da moe da izgubi Ligiju, pogledao je ka Petroniju, kao da jedino od njega trai spasenja. Tymczasem Petroniusz siedzc przy Pomponii lubowa si widokiem zachodzcego sooca, ogrodu i stojcych przy sadzawce ludzi. Biae ich ubrania na ciemnym tle mirtw wieciy zotem od wieczornych blaskw. Meutim, Petronije je, sededi uz Pomponiju, uivao u vidiku zalazedeg sunca, bate i ljudi koji su stajali kraj jezera, Njihove bele odore na tamnom tlu mirte svetlucale su zlatno u veernjem sjaju. Na niebie zorza pocza zabarwiad si purpur, fioletem i mienid si na ksztat opalu. Na nebu vee je poelo da se boji purpurom, ljubiastim i menja u oblik opala. Strop nieba sta si liliowy. Nebeski svod postao je ljubiast. Czarne sylwetki cyprysw uczyniy si jeszcze wyrazistsze ni w dzieo biay, za w ludziach, w drzewach i w caym ogrodzie zapanowa spokj wieczorny. Crne prilike empresa izgledale su jo izraenije nego danju, dok je u ljudima, oko drvedu i u celom vrtu zavladao veernji mir.

Petroniusza uderzy ten spokj i uderzy go zwaszcza w ludziach. Petronija je pogodio taj mir i pogodio ga je upravo kod ljudi. W twarzy Pomponii, starego Aulusa, ich chopca i Ligii - byo co, czego nie widywa w tych twarzach, ktre go co dzieo, a raczej co noc otaczay: byo jakie wiato, jakie ukojenie i jaka pogoda pynca wprost z takiego ycia, jakim tu wszyscy yli. Na licu Pomponije, starog Aula, njihovog deaka i Ligije- bilo je neto, to nije video na tim licima, koje su ga okruivala svaki dan, pre svaku nod: bila je nekakva svetlost, nekakav mir i nekakva klima koja je proizilazila pravo iz takvog ivota, kakvim su ovde svi iveli. I z pewnym zdziwieniem pomyla, e jednak moga istnied piknod i sodycz, ktrych on, wiecznie gonicy za piknoci i sodycz, nie zazna. I sa izvesnim uenjem pomislio je, da je ipak mogla postojati lepota, slast, koje on, veito juredi za lepotom i sladu, nije spoznao.

Myli tej nie umia ukryd w sobie i zwrciwszy si do Pomponii rzek: Nie umeo tu misao da sakrije u sebi i obrativi se Pomponiji rekao je: - Rozwaam w duszy, jak odmienny jest wasz wiat od tego wiata, ktrym wada nasz Nero. -Promiljam u dusi, kako je razliit va svet od onog sveta, kojim vlada na Neron. Ona za podniosa swoj drobn twarz ku zorzy wieczornej i odrzeka z prostot: Ona je pakpodigla svoje sitno lice ka veernjoj rumeni i jednostavno rekla: - Nad wiatem wada nie Nero - ale Bg. -Svetom ne vlada Neron- ved Bog.

Nastaa chwila milczenia. Nastao je trenutak dutanja. W pobliu triclinium day si syszed w alei kroki starego wodza, Winicjusza, Ligii i maego Aula - lecz nim nadeszli, Petroniusz spyta jeszcze: U blizini triklinijuma mogli su se uti koraci starog vojskovoe u aleji, Vinicija, Ligije i malog Aula- ali pre nego to su doli, Petronije jo upita: - A wic ty wierzysz w bogi, Pomponio? -A znai ti veruje u bogove, Pomponija? - Wierz w Boga, ktry jest jeden, sprawiedliwy i wszechmocny - odpowiedziaa ona Aula Plaucjusza. -Verujem u Boga, koji je jedan, pravedan i svemodan- odgovorila je ena Aula Placija.

ROZDZIA III Wierzy w Boga, ktry jest jeden, wszechmocny i sprawiedliwy - powtrzy Petroniusz, w chwili gdy znw znalaz si w lektyce sam na sam z Winicjuszem.

Veruje u Boga, koji je jedan, svemodan i pravedan- ponovio je Petronije, u trenutku kada se ponovo naao u lektici sam sa Vinicijem. - Jeli jej Bg jest wszechmocny, tedy rzdzi yciem i mierci; a jeli jest sprawiedliwy, tedy susznie zsya mierd. -Ako je njen Bog svemodan, onda upravlja ivotom i smrdu; a ako je pravedan, onda smiljeno alje smrt. Czemu wic Pomponia nosi aob po Julii? Zato Pomponija nosi crninu zbog Julije? aujc Julii przygania swemu Bogu. aledi Juliju prekoreva svog Boga. Musz to rozumowanie powtrzyd naszej miedzianobrodej mapie, uwaam bowiem, e w dialektyce dorwnywam Sokratesowi. Moram to rezonovanje ponoviti naem riobradom majmunu, smatram pak, da sam u dijalektici ravan Sokratu. Co do kobiet, zgadzam si, e kada posiada trzy lub cztery dusze, ale adna nie ma duszy rozumnej. to se tie ena, slaem se da svaka poseduje tri ili etiri due, ali ni jedna nema duu razuma. Niechby Pomponia rozmylaa sobie z Senek lub z Kornutusem nad tym, czym jest ich wielki Logos... Neka Pomponija razmilja sa Senekom ili Kornutom o tome, ta je njihov veliki logos Niechby razem wywoywali cienie Ksenofanesa, Parmenida, Zenona i Platona, ktre nudz si tam w kimeryjskich krainach jak czye w klatce. Neka zajedno dozivaju sene Ksenofana, Parmenida, Zenona i Platona, koje se dosauju tamo kimerijskoj zemlji, kao i u kavezu. Ja chciaem mwid z ni i z Placjuszem o czym innym. Ja sam hteo da govorim s njom i Placijem o neem drugom. Na wity brzuch egipskiej Izys! Svetog mi stomaka egipatske Izis!

Gdybym im tak po prostu powiedzia, po comy przyszli, przypuszczam, e cnota ich zadwiczaaby jak miedziana tarcza, w ktr kto pak uderzy. Da sam im pravo rekao zato smo doli, mislim da bis e njihova vrlia oglasila kao bakarni tit kad u njega udare palicom. I nie miaem! I nisam smeo. Dasz wiar, Winicjuszu, em nie mia! Veruj mi, Vinicije, nisam smeo! Pawie s pikne ptaki, ale krzycz zbyt przeraliwie. Pavijani su lepe ivotinje, ali previe jezivo krie. Zlkem si krzyku. Musz jednak pochwalid twj wybr. Istna ranopalca Jutrzenka... I Uplaio sam se od krika. Morami pak da pohvalim tvoj izbor. Prava ,,ruoprsta Zora! wiesz, co mi take przypomniaa? Zna na ta me je podsetila? - Wiosn! - i to nie nasz w Italii gdzie ledwie tu i owdziejaboo pokryje si kwiatem, a oliwki szarzej, jak szarzay, ale t wiosn, ktr niegdy widziaem w Helwecji, mod, wie, jasnozielon... -Na prolede- i to ne nae u Italiji gde se jedva onde-ovde jabuka prekrije cvetom, a masline sive kao to su i sivele, ved to prolede, koje sam nekad video u Helveciji, mlado, svee, svetlozeleno Na t blad Selen - nie dziwi ci si,Marku - wiedz jednak, e Dian miujesz i e Aulus i Pomponia gotowi ci rozszarpad, jak niegdy psy rozszarpay Akteona. Tako mi blede Selene-ne udim ti se Marko- ipak znaj, da voli Dijanu i da su Aul i Pomponija spremni da te pokidaju, kao to su nekad psi pokidali Akteona. Winicjusz, nie podnoszc gowy, przez chwil milcza, po czym j mwid przerywanym przez dz gosem: Vinicije, ne diudi glavu, trenutak je dutao, posle ega poe govoriti glasom isprekidanim od udnje:

- Pragnem jej poprzednio, a teraz pragn jeszcze wicej. -eznuo sam i pre za njom, a sada deznem jo vie. Gdym obj jej rk, owion mnie ogieo... Kada sam je uzeo za ruku, proela me vatra Musz j mied. Moram je imati. Gdybym by Zeusem, otoczybym j chmur, jak on otoczy Io, lub spadbym na ni ddem, jak on spad na Danae.

Kada bio Zevs, ovio bih je oblakom, kao to je on obvio Ionu, Ili bih pao na nju kao kia, kao to je on pao na Danaju. Chciabym caowad jej usta a do blu! Hteo bih da joj ljubim usta dok ne zaboli!

Chciabym syszed jej krzyk w moich ramionach. Hteo bih da ujem njen krik u svojim rukama. Chciabym zabid Aula i Pomponi, a j porwad i zanied na rku do mego domu. Hteo bih da ubijem Aula i Pomponiju, a nju da otmem i na rukama odnesem u svoju kudu. Nie bd dzi spa. Danas nedu spavati. Rozka dwiczyd ktrego z niewolnikw i bd sucha jego jkw... Naredidu da ibaju nekog od robova i sluadu njegove krike - Uspokj si - rzek Petroniusz. - Masz zachcianki cieli z Subury. -Smiri se- ree Petronije.- Prohtelo ti se ko tesaru iz Subre. - Wszystko mi jedno. Musz j mied. -Sve mi jedno. Moram je imati.

Udaem si do ciebie po rad, lecz jeli ty jej nie znajdziesz, znajd j sam... Doao sam kod tebe po savet, ali ako ga ti ne pronae, pronadidu ga sam Aulus uwaa Ligi za crk, czemubym ja mia patrzed na ni jak na niewolnic? Aul smatra Ligiju kao svoju derku, zato ja da na nju gledam kao na robinju? Wic skoro nie ma innej drogi, nieche oprzdzie drzwi mego domu, niech je namaci wilczym tuszczem i niechaj sidzie jako ona przy moim ognisku. Poto nema drugog naina, neka oprede vrata okko moje kude, neka je namasti vuijom madu i neka sedi kao ena kraj mog ognjita. - Uspokj si, szalony potomku konsulw. -Smiri se , ludi potime konzula. Nie po to sprowadzamy barbarzyocw na sznurach za naszymi wozami, bymy mieli zalubiad ich crki. Ne vodimo zato varvare na konopcu iza naih zaprega, da bismo enili njihove derke. Strze si ostatecznoci. uvaj se krajnosti. Wyczerpnij proste, uczciwe sposoby i zostaw sobie i mnie czas do namysu. Iscrpi jednostavne, kulturne naine i ostavi i meni i sebi vreme da razmislimo. Mnie take Chryzotemis wydawaa si crk Jowisza, a jednak nie zalubiem jej - tak jak i Nero nie zalubi Akte, chod j czyniono crk krla Attala... Za mene je Hrizotemis takoe bila Jupiterova kdi, ali je ipak nisam oenio- kao to i Neron nije oenio Aktu, iako su joj odate poasti kao kderki kralja Atala Uspokj si... Pomyl, e jeli ona zechce opucid Aulusw dla ciebie, oni nie maj prawa jej wstrzymad, wiedz za o tym, e nie tylko sam gorejesz, bo i w niej Eros roznieci pomieo... Smiri se Razmisli, ako ona zaeli da zbog tebe napusti Aulove, oni nemaju prava da je zadravaju, ipak znaj, da ne gori samo ti, jer je Eros i u njoj zapalio vatru Jam to widzia, a mnie naley wierzyd. Miej cierpliwod. Ja sam to video, a meni je za verovati. Imaj strpljenja.

Na wszystko jest sposb, ale dzi i tak ju za duo mylaem, a to mnie nuy. Za sve postoji nain, ali danas sam i tako previe razmiljao, a to me umara. Natomiast przyrzekam ci, e jutro pomyl jeszcze o twojej mioci, i chyba Petroniusz nie byby Petroniuszem, gdyby jakiego rodka nie znalaz. Zato ti se kunem, da du sutra jo razmisliti o tvojoj ljubljenoj, i ne bio ja Petronije, ako ne naem neko reenje. Umilkli znw obaj - wreszcie po niejakim czasie Winicjusz rzek ju spokojniej: Ponovo su obojica udutali- konano posle nekog vremena Vinicije je sada ved mirnije rekao: - Dzikuj ci i niech Fortuna szczodr ci bdzie. -Hvala ti, i neka ti Fortuna bude dareljiva. - Bd cierpliwy. -Imaj strpljenja. - Dokd si nied kazae? -Kuda si naredio da te nose? - Do Chryzotemis... -Do Hrizotemis - Szczliwy, e posiadasz t, ktr kochasz. -Sredan si to ima onu koju voli. - Ja? Wiesz, co mnie jeszcze bawi w Chryzotemis? -Zar ja? Zna ta mi je najzabavnije kod Hrizotemis? Oto, e ona mnie zdradza z moim wasnym wyzwoleocem, lutnist Teoklesem, i myli, e tego nie widz. To, to me ona vara sa mojim sopstvenim osloboenikom, lautistom Teoklesom, i misli, da to ne vidim. Niegdy kochaem j, a teraz bawi mnie jej kamstwa i jej gupota. Nekad sam je voleo, sada me zabavljaju njene lai i glupost. Chod ze mn do niej. Hajde samnom do nje.

Jeli pocznie ci baamucid i krelid ci litery na stole palcem umoczonym w winie, wiedz o tym, e nie jestem zazdrosny. Ako krene da te zavodi i pie ti slova po stolu prstom umoenim u vino, znaj da nisam ljubomoran. I kazali si ponied razem do Chryzotemis. I naredie da ih ponesu do Hrizotemis. Lecz w przedsionku Petroniusz pooy rk na ramieniu Winicjusza i rzek: No u predvorju Petronije poloi ruku na Vinicijevo rame i ree: - Czekaj, zdaje mi si, e obmyliem sposb. -Stani, mislim da sam naao nain. - Niech wszystkie bogi ci nagrodz... -Neka te svi bogovi nagrade - Tak jest! Sdz, e rodek jest nieomylny. -Tako je! Mislim da je razreenje neizbeno, - Wiesz co, Marku? - Zna ta Marko? - Sucham ci, moja Atene... -Sluam te Atino moja - Oto za kilka dni boska Ligia bdzie spoywaa w twoim domu ziarno Demetry. -Evo de za nekoliko dana boanstvena Ligija jesti demetrino zrnevlje u tvojoj kudi. - Jeste wikszy ni cezar! - zawoa z uniesieniem Winicjusz. -Vedi si od cara!- ree poneseno Vinicije. ROZDZIA IV Jako Petroniusz dotrzyma obietnicy. Zaista je Petronije ispunio obedanje. Nazajutrz, po odwiedzinach u Chryzotemis, spa wprawdzie cay dzieo, ale wieczorem kaza si zanied na Palatyn i mia z Neronem poufn rozmow, skutkiem ktrej na

trzeci dzieo przed domem Plaucjusza pojawi si centurion na czele kilkunastu pretoriaoskich onierzy. Sutradan, posle posete Hrizontemis, spavao je gotovo ceo dan, ali je uvee naredio da ga ponesu na Palatin i sa Neronom je imao poverljiv razgovor, zahvaljujudi kojem je se tredeg dana pred Placijevom kudom pojavio centiurion na elu petnaestak pretorijanskih vojnika. Czasy byy niepewne i straszne. Vremena su bila nesigurna i opasna. Posaocy tego rodzaju byli zarazem najczciej zwiastunami mierci. Glasnici te vrste bili su istovremeno najede predskazanje smrti. Tote z chwil, w ktrej centurion uderzy motkiem we drzwi Aulusa, i gdy nadzorca atrium da znad, i w sieni znajduj si onierze, przeraenie zapanowao w caym domu. Zato je u trenutku kada je centurion udario zvekirom o Aulova vrata, i kada je nadzornik atrijuma obznanio da se u predvorju nalaze vojnici, zaprepadenje zavladalo u celoj kudi. Rodzina wnet otoczya starego wodza, nikt bowiem nie wtpi, e niebezpieczeostwo przede wszystkim nad nim zawiso. Porodica je odmah okruila starog vojskovou, niko nije ni sumljao, da je nesreda pretila njima. Pomponia objwszy ramionami jego szyj przytulia si do niego ze wszystkich si, a zsiniae jej usta poruszay si szybko, wymawiajc jakie ciche wyrazy; Ligia, z twarz blad jak ptno, caowaa jego rk; may Aulus czepia si togi - z korytarzy, z pokoi lecych na pitrze i przeznaczonych dla su ebnic, z czeladnej, z ani, ze sklepionych dolnych mieszkao, z caego domu poczy si wysypywad roje niewolnikw i niewolnic. Pomponija se obuhvativi ga rukama oko vrata pripila uz njega svom snagom, a nj ena pobledela usta pomerala su se brzo, izgovarajudi neke rei tiho; Ligija- lica bledog kao platno, ljubila ga je u ruku; mali Aul drao se za togu- i iz hodnika, iz odaja na spratu, gde su stanovale slukinje, iz odaje za eljad, iz kupatila, iz sklepanih donjih stanova, iz cele kude poeli su da izlaze rojevi robova i robinja. Day si syszed okrzyki: Heu, heu, me miserum! - kobiety uderzyy w wielki pacz; niektre poczy ju sobie drapad policzki lub nakrywad gowy chustkami.

uli su se uzvici: Heu, heu, me miserum! ene su udarile u kuknjavu; neke su ved poele da grde lice ili da glave pokrivaju maramama. Sam tylko stary wdz, przywyky od lat caych patrzed mierci prosto w oczy, pozosta spokojny i tylko jego krtka orla twarz staa si jakby z kamienia wykut. Samo je stari vojskovoa, privikao da gleda smrti pravo u oi tolike godine, ostao miran i samo je njegovo malo orlovsko lice postalo kao isklesano iz kamena. Po chwili, uciszywszy wrzaski i rozkazawszy rozejd si subie, rzek: Zaas, kada je utihla vika, rekavi slugama da se raziu, ree: - Pud mnie, Pomponio. -Pusti me, Pomponija. Jeli mi nadszed kres, bdziemy mieli czas si poegnad. Ako mi je doao kraj, imademo vremena da se oprostimo. I usun j z lekka - ona za rzeka: I lako ju je odgurnuo- ona pak, ree: - Bogdajby twj los by zarazem i moim, o Aulu! -Dade Bog da je tvoja sudbina i moja, o Aule! Po czym padszy na kolana, pocza si modlid z t si jak jedynie bojao o drog istot dad moe. Posle ega je pala na kolena i poela da se moli takvom silinom, kakvu moe podariti briga za dragu osobu. Aulus przeszed do atrium, gdzie czeka nao centurion. Aul Je doao do atrijuma, gde ga je ekao centurion.

By to stary Kajusz Hasta, dawny jego podwadny i towarzysz z wojen brytaoskich. Bio je to stari Gajo Hasta, njegov stari podreeni i kompanjon i britanskih ratova. - Witaj, wodzu - rzek. -Zdravo da si voo- ree. - Przynosz ci rozkaz i pozdrowienie cezara - a oto s tabliczki i znak, e w jego imieniu przychodz.

-Donosim ti naredbu i pozdrav od cara. Evo tablica i znak, da dolazim u njegovo ime. Wdzicznym jest cezarowi za pozdrowienie, a rozkaz wykonam - odrzek Aulus. Zahvalan sam caru za pozdrav, a naredbu du izvriti- ree Aul.

- Witaj, Hasto, i mw, z jakim zleceniem przychodzisz. -Zdravo da si Hasto, i reci sa kakvom naredbom dolazi. - Aulu Plaucjuszu - pocz Hasta - cezar dowiedzia si, i w domu twoim przebywa crka krla Ligw, ktr w krl jeszcze za ycia boskiego Klaudiusza odda w rce Rzymian jako rkojmi, e granice imperium nigdy nie zostan przez Ligw naruszone. -Aulu Placije- poe Hasta- cezar je saznao, da u tvojoj kudi boravi derka kralja Ligijaca, koju je ovaj kralj jo za ivota boanskog Klaudija dao u ruke Rimljana kao garant, da Ligijci nikada nede naruiti carske granice. Boski Nero wdziczny ci jest, o wodzu, za to, ie jej przez lat tyle dawa gocinnod u siebie, lecz nie chcc duej obarczad twego domu, jak rwnie baczc, i dziewica, jako zakadniczka, winna zostawad pod opiek samego cezara i senatu - rozkazuje ci j wydad w moje rce. Boanstveni Neron zahvalan ti je, o voo, za to, to si joj toliko godina pruao gostoprimstvo, ali ne eledi due da optereduje tvoju kudu, isto tako primedujudi, da devojka, kao robinja treba da bude pod nadlenodu cara i senata - nareujem ti da je preda u moje ruke. Aulus nadto by onierzem i nadto hartownym mem, by wobec rozkazu pozwolid sobie na al, na marne sowa lub skargi. Aul je previe bio vojnik i previe estit junak, da bi sebi dozvolio tugu zbog nareenja, zaludne rei ili albe. Jednake zmarszczka nagego gniewu i blu zjawia mu si na czole. Ipak mu se bora izazvana iznenadnim gnevom i bolom pojavila na elu. Przed takim zmarszczeniem brwi dray niegdy legie brytaoskie - i nawet w tej chwili jeszcze na twarzy Hasty odbi si przestrach. Pred takvim mrtenjem obrva drhtale su nekad britanske legije- i ak i u tom trenutku se jo na licu Hasta pojavio strah.

Lecz obecnie, wobec rozkazu, Aulus Plaucjusz uczu si bezbronnym. Ali se sada, o odnosu na naredbu, Aul Placije osetio nemodnim. Przez czas jaki patrzy na tabliczki, na znak, po czym podnisszy oczy na starego centuriona rzek ju spokojnie: Neko je vreme pravo gledao u tablice, posle ega je podigavi oi na starog centuriona mirno rekao: - Zaczekaj, Hiasto, w atrium, zanim zakadniczka zostanie ci wydana. -Saekaj Hijasto, u atrijumu, odmah du ti predati robinju. I po tych sowach przeszed na drugi koniec domu do sali zwanej oecus, gdzie Pomponia Grecyna, Ligia i may Aulus czekali nao w niepokoju i trwodze. Posle tih rei otiao je na drugi kraj kude u salu zvanu oecus, gde su Pomponija Grecina, Ligija i mali Aul nestrpljivo ekali na njega zabrinuti. - Nikomu nie grozi mierd ani wygnanie na dalekie wyspy - rzek - a jednak pose cezara jest zwiastunem nieszczcia. -Nikome ne preti smrt niti progonstvo na daleka ostrva- rekao je- a ipak je carski glasnik znamenje nesrede. O ciebie chodzi, Ligio. Radi se o tebi Ligija. - O Ligi? - zawoaa ze zdumieniem Pomponia. -O Ligiji?- odazva se Pomponija u udu. - Tak jest - odrzek Aulus. -Tako je- odgovori Aul. I zwrciwszy si do dziewczyny, pocz mwid: I obrativi se devojci, poe da govori: - Ligio, bya chowana w naszym domu jak wasne nasze dziecko i oboje z Pomponi miujemy ci jak crk. -Ligija, bila si odgajana u naem domu kao nae vlastito dete i oboje te volino kao derku. Ale wiesz o tym, e nie jeste nasz crk.

Ali zna da nam nisi derka. Jeste zakadniczk dan przez twj nard Rzymowi i opieka nad tob naley do cezara. Ti si carev taoc, koga je tvoj narod dao Rimljanima i briga o tebi pripada caru. Ot cezar zabiera ci z naszego domu. Zato te car odvodi iz nae kude. Wdz mwi spokojnie, ale jakim dziwnym, niezwykym gosem. Vojskovoa je govorio mirno, ali nekim udnim, neuobiajnim glasom. Ligia suchaa sw jego mrugajc oczyma i jakby nie rozumiejc, o co chodzi; policzki Pomponii pokryy si bladoci; we drzwiach, wiodcych z korytarza do oecus, poczy si znw ukazywad przeraone twarze niewolnic. Ligija je sluala njegove rei trepdudi i kao da ne razume, o emu se radi; Poponijini obrazi su prebledeli; n vratima, koje su i hodnika vodile u oecus, poe la su punovo da se pokazuju preneraena lica robinja. - Wola cezara musi byd speniona - rzek Aulus. -Carska volja mora biti ispunjena. Ree Aul. - Aulu! - zawoaa Pomponia obejmujc ramionami dziewczyn, jakby chciaa jej bronid - lepiej by dla niej byo umrzed. -Aule!-viknu Pomponija obuhvatajudi rukama devojku, kao da eli da je zatiti- bolje je za nju da umre. Ligia za, tulc si jej do piersi, powtarzaa: Matko! matko!, nie mogc zdobyd si wrd kao na inne sowa. Ligija je pak, privijajudi joj se uz grudi, ponavljala: ,,Majko! Majko!, ne mogavi da od jecaja kae drugo ta. Na twarzy Aulusa znw odbi si gniew i bl. Na Aulovom licu ponovo se ocrtavao gnev i bol. - Gdybym by sam na wiecie - rzek ponuro - nie oddabym jej ywej - i krewni moi dzi jeszcze mogliby zoyd za nas ofiary Jovi Liberatori...

-Da smo sami na svetu- ree tmurno- ne bih je dao ivu- i moji roai mogli bi za nas jo danas da prinesu rtve Jupiteru Liberatoru Lecz nie mam prawa gubid ciebie inaszego dziecka, ktre moe szczliwszych doyd czasw... Ali nemam prava da ubijam tebe i nae dte, koje moe da doivi sredna vremena Udam si dzi jeszcze do cezara i bd go baga, by rozkaz odmieni. Otidi du jo danas do cara i molidu ga da promeni naredbu. Czy mnie wysucha - nie wiem. Da li de me posluati- ne znam. Tymczasem bd zdrowa, Ligio, i wiedz o tym, e i ja, i Pomponia bogosawilimy zawsze dzieo, w ktrym zasiada przy naszym ognisku. Sada zbogom Ligijo, i znaj, da i ja i Pomponija blagosiljamo uvek taj dan, kad si dola na nae ognjite. To rzekszy pooy jej rk na gowie, ale chod stara si zachowad spokj, jednake w chwili gdy Ligia zwrcia ku niemu oczy zalane ,zami, a potem chwyciwszy jego rk pocza j do ust przyciskad, w gosie jego zadrga al gboki, ojcowski. Rekavi to stavio joj je ruku na glavu, ali iako se trudio da sauva mir, ipak kada je Ligija ka njemu okrenula uplakane oi, a zatim uhvativi ga za ruku poela da je pritiska na usta, u njegovom glasu zadrhta duboka alost, oinska. - egnaj, radoci nasza i wiato oczu naszych! -rzek. -Zbogom, radosti naa i svetlo naih oiju!- ree. I prdko wyszed z powrotem do atrium, by nie pozwolid opanowad si niegodnemu Rzymianina i wodza wzruszeniu. I brzo izae nazad do atrijuma, da ne bi dopustio da se preda potresenosti nedostojnoj jednog Rimljanina i vojskovoe. Tymczasem Pomponia zaprowadziwszy Ligi do cubiculum pocza j uspokajad, pocieszad, dodawad jej otuchy i mwid sowa - brzmice dziwnie w tym domu, w ktrym tu obok, w przylegej wietlicy, stao jeszcze lararium i ognisko, na ktrym Aulus Plaucjusz, wierny dawnemu obyczajowi, powica ofiary bogom domowym.

Za to vreme Pomponija je odvela Ligiju u kubikulun i poela da je tei,umiruje, da joj daje podrku i govori rei- koje su u toj kudi udno zvuale, odmah pored, u susednoj sobi stajao je lalarijum i ognjite, na kome je Aul Placije, veran starim obiajima, prinosio rtve kudnim bogovima. Oto czas prby nadszed. Kucnuo je as iskuenja. Niegdy Wirginiusz przebi pier wasnej crki, by j wyzwolid z rk Appiusza; dawniej jeszcze Lukrecja dobrowolnie przypacia yciem haob. Nekada je Virginije probio grudi vlastite kderi, da bi je oslobodio iz Apijevih ruku; ranije je Lukrecija dobrovoljno platila ivotom sramotu. Dom cezara jest jaskini haoby, za, zbrodni. Carski je dom jazbina stida, zla, zloina. Lecz my, Ligio, wiemy, dlaczego nie mamy prawa podnied na siebie rki!... ,,Ali mi, Ligija, znamo zato ne smemo na sebe da podignemo ruku! Tak jest! To prawo, pod ktrym obie yj, jest inne, wiksze, witsze, pozwala jednak bronid si od za i haoby, chodby t obron yciem i mk przyszo przypacid. Tako je! Taj zakon, po kome oboje ive, drugaiji je, vedi, svetiji, doputa da se odbranimo pd zla, sramote, makar trebali to da branimo ivotom i kroz muenitvo. Kto czysty wychodzi z przybytku zepsucia, tym wiksza jego zasuga. Ko ist izlazi iz boravita pokvarenosti, jo je veda njegova zasluga. Ziemia jest takim przybytkiem, ale na szczcie ycie jest jednym mgnieniem oka, a zmartwychwstaje si tylko z grobu, za ktrym nie wadnie ju Nero, lecz Miosierdzie - i zamiast blu jest radod, i zamiast ez - wesele. Zemlja je takvo boravite, ali na sredu ivot je jedan treptaj oka, a uskrsava se samo iz groba, posle kojeg vie ne vlada Neron, ved Milosre- i umesto bola postoji radost, a umesto suza- veselje. Po czym ja mwid o sobie. Posle ega je poela da govori o sebi. Tak! Spokojna jest, ale i w jej piersiach nie brak ran bolesnych.

Da! Mirna je, ali i njenim grudima ne fali bolnih rana. Oto na oczach jej Aulusa ley jeszcze bielmo, jeszcze nie spyn na niego zdrj wiata. Eto na oima njenog Aula jo stoji koprena, jo ga nije dotakao izvor svetlosti. Nie wolno jej take wychowywad syna w Prawdzie. Nije joj doputeno da sina u Istini odgaja. Wic gdy pomyli, e tak moe byd do kresu ycia i e nadejd moe chwila rozczenia si z nimi, stokrod wikszego i straszniejszego ni to czasowe, nad ktrym obie teraz bolej - nie umie nawet pojd, jakim sposobem potrafi byd bez nich, nawet w niebie, szczliwa. Pa kad pomisli da tako moe biti do kraja ivota i da moe dodi trenutak razdva janja s nim, stoput vedi i straniji nego ona privremena, zbog kojih obe sad pate- ne moe da shvati, na koji nain moe bez njih, ak i na nebu da bude sredna. I wiele ju nocy przepakaa, wiele spdzia na modlitwie, ebrzc o zmiowanie i ask. I mnogo je jo nodi proplakala, mnogo provela u molitvi, moledi za saaljenje i milost. Lecz swj bl ofiaruje Bogu - i czeka i ufa. Ali svoj bol nudi Bogu- i eka-i veruje. A gdy teraz nowy spotyka j cios, gdy rozkaz okrutnika zabiera jej drog gow - t, ktr Aulus nazwa wiatem oczu, ufa jeszcze, wierzc, e jest moc nad Neronow wiksza i Miosierdzie od jego zoci silniejsze. A kad sada ponovo nailazi na udarac, kada okrutnikova naredba odvodi dragu glavuonu koju je Aul nazvao svetlom oiju, jo veruje, da postoji mod veda od Neronove-I Milosre jae od njegovog zla. I przycisna jeszcze silniej do piersi gwk dziewczyny, ta za osuna si po chwili do jej kolan i ukrywszy oczy w fadach jej peplum, pozostaa tak przez dugi czas w milczeniu, lecz gdy si wreszcie podniosa, na twarzy jej widad ju byo nieco spokoju. I privila je jo jae na svoje grudi devojinu glavu, a ona se u trenutku spustila do njenih kolena i sakrivi oi u naborima njenog pepluma, tako je ostala dugo dutedi, ali kada se na kraju digla, ved se na njenom licu videlo neto mira. - al mi ciebie, matko, i ojca, i brata, ale wiem, e opr nie przydaby si na nic, a zgubi was wszystkich.

-ao mi te, majko, i oca, i brata, ali znam, da opiranje niemu ne bi sluilo, samo bi nas sve pogubilo. Natomiast przyrzekam ci, e sw twoich nie zapomn nigdy w domu cezara. Zato ti se kunem, da tvoje rei nikada nedu zaboraviti u carskom domu. Raz jeszcze zarzucia jej ramiona na szyj, a potem, gdy obie wyszy do oecus, pocza si egnad z maym Plaucjuszem - ze staruszkiem Grekiem, ktry by ich nauczycielem, ze swoj szatn, ktra niegdy niaoczya j, i ze wszystkimi niewolnikami. Jo jednom joj je prebacila ruke oko vrata, a posle, kada su obe izale do oecus, poela je da se oprata sa malim Placijem- sa starim Grkom, koji im je bio uitelj, sa svojom slukinjom, koja ju je nekad uvala, i sa svim robovima. Jeden z nich, wysoki i barczysty Ligijczyk, ktrego w domu zwano Ursus, a ktry w swoim czasie razem z matk Ligii i z ni przyby z inn ich sub do obozu Rzymian, pad teraz do jej ng, a nastpnie pochyli si do kolan Pomponii, mwic: Jedan od njih, visok i pledat Ligijac, koga su u kudi zvali Ursus, a koji je svojevremeno sa Ligijnom majkom i sa njom i ostalim njihovim slugama stigao u rimski logor, pao joj je sad pod noge, a zatim se savio do Pomponijinih kolena, govoredi: - O domina! Pozwlcie mi id z moj pani, abym jej suy i czuwa nad ni w domu cezara. -O domina! Dozvolite mi da idem sa mojom gospodaricom, da joj sluim i uvam je u carskom domu. - Nie naszym, lecz Ligii jeste sug - odrzeka Pomponia Grecyna - lecz zali ci dopuszcz do drzwi cezara? -Nisi na, ved sluga Ligije- odgovori Pomponija Grecina- ali hode li te pustiti do carskich vrata? I w jaki sposb potrafisz czuwad nad ni? I kako de uspeti da je uva? - Nie wiem, domina, wiem jeno, e elazo kruszy si w moich rkach jak drzewo... -Ne znam, domina, samo znam, da se gvoe mrvi u mojom rukama kao drvo

Aulus Plaucjusz, ktry nadszed na t chwil, dowiedziawszy si, o co chodzi, nie tylko nie sprzeciwi si chci Ursusa, ale owiadczy, e nie maj nawet prawa go zatrzymywad. Aul Placije, koji je naiao u tom trenutku, saznavi o emu se radi, ne samo to se nije protivio Ursusovoj elji, ved je izjavio, da ak nemaju pravada ga zadre. Odsyaj Ligi jako zakadniczk, o ktr upomina si cezar - a zatem obowizani s odesad jej orszak, ktry przechodzi wraz z ni pod opiek cezara. alju Ligiju kao taoca, koga zahteva car- samim tim obavezni su da poalju njenu zatitu, koji zajedno s njom prelazi u carsku zatitu. Tu szepn Pomponii, e pod pozorem orszaku moe jej dodad tyle niewolnic, ile uzna za stosowne - centurion bowiem nie moe odmwid ich przyjcia. Tu apne Pomponiji, da pod izgovorom da alju pratnju, mogu da joj poalju onoliko robinja, koliko ona misli da treba- centurion pak, ne moe odbiti da ih primi. Dla Ligii bya w tym pewna pociecha. Za Ligiju je u tome bilo nekakve utehe. Pomponia za rwnie bya rada, e moe j otoczyd sub swego wyboru. Pomponija je takoe bila rada, to moe da je okrui posugom po svom izboru. Jako prcz Ursusa wyznaczya jej star szatn, dwie Cypryjki biege w czesaniu i dwie kpielowe dziewki germaoskie. Tako joj je osim Ursusa predodredila staru slukinju, dve Kiprijanke vete u eljanju i dve germanske devojke za kupatilo. Wybr jej pad wycznie na wyznawcw nowej nauki, gdy za i Ursus wyznawa j ju od lat kilku, Pomponia moga liczyd na wiernod tej suby, a zarazem cieszyd si myl, e ziarna prawdy zostan posiane w domu cezara. Njen izbor je pao iskljuivo na ispovednike novog uenja, poto ga je i Ursus ispovedao ved nekoliko godina, Pomponija je mogla da rauna na vernost tih slugu, a u isto vreme da se raduje pri pomisli, da de zrna pravednosti biti posijana u carski dom. Napisaa te kilka sw polecajc opiek nad Ligi wyzwolenicy Neronowej, Akte.

Napisala je takoe par rei preporuujudi brigu nad ligijom Neronovoj osloboenici, Akte. Pomponia nie widywaa jej wprawdzie na zebraniach wyznawcw nowej nauki, syszaa jednak od nich, e Akte nie odmawia im nigdy usug i e czytuje chciwie listy Pawa z Tarsu. Pomponija je nije viala na sastancima ispovednika novog uenjam ali je ual od njih, da Akte nikada ne odbija da im uini i da eljno ita poslanice Pavla i Tarasa. Wiadomym jej byo zreszt, i moda wyzwolenica yje w cigym smutku, e jest istot odmienn od wszystkich domowniczek Nerona i e w ogle jest dobrym duchem paacu. Bilo joj je poznato, da mlada osloboenica ivi u stalnoj tuzi, da je njena pojava razliita od svih Neronovih ena i uopte da je dobar duh palate. Hasta podj si sam wrczyd list Akte. Hasta je primio na sebe da sam preda pismo Akte. Uwaajc te za rzecz naturaln, e crka krlewska musi mied orszak swych sug, nie czyni najmniejszej trudnoci w zabraniu ich do paacu, dziwic si raczej maej ich liczbie. Smatrajudi prirodnim, da kraljevska kder mora imati svoju poslugu, nije pravio ni najmanji problem prilokom njihovog okupljanja u palati, udedi se njihovom malom broju. Prosi jednake o popiech, z obawy by nie byd posdzonym o brak gorliwoci w spenianiu rozkazw. Zamolio je ipak da poure, u strahu da ga ne terete za nedostatak zalaganja u izvrenju nareenja. Godzina rozstania nadesza. Doao je as rastanka. Oczy Pomponii i Ligii znw zapyny zami; Aulus jeszcze raz zoy doo na jej gowie i po chwili onierze, przeprowadzani krzykiem maego Aulusa, ktry w obronie siostry wygraa swymi maymi piciami centurionowi - uprowadzili Ligi do domu cezara. Oi Pomponije i Ligije ponovo su se napunile suzama; Aul je jo jednom stavio ruku na njenu glavu i potom su vojnici, pradeni vikanjem malog Aula, koji je da odbrani ses tru pretio svojim malim pesnicama centurionu-odveli Ligiju u carski dom.

Lecz stary wdz kaza gotowad dla siebie lektyk, tymczasem za zamknwszy si z Pomponi w przylegej do oecus pinakotece, rzek jej: Ali je stari vojskovoa naredio da mu se pripremi lektika, tog asa kada se zatvorio sa Pomponijom u susednu pinakoteku pored oecus, rekao je: - Suchaj mnie, Pomponio. -Sluaj me Pomponija. Udaj si do cezara, chod sdz, e na prno, a jakkolwiek sowo Seneki nic ju u niego nie znaczy, bd i u Seneki. Idem do cara, iak omislim da je prekasno, a koliko god da Senekina re vie nita ne znai, idi du i do Seneke. Dzi wicej znacz: Sofroniusz, Tygellinus, Petroniusz lub Watyniusz... Danas vie znae: Sofronije, Tigelinije, Petronije ili Vitanije Co do cezara, moe i nie sysza on nigdy w yciu o narodzie Ligw i jeli zada wydania Ligii jako zakadniczki, to dlatego, i kto go do tego podmwi, atwo za odgadnd, kto mg to uczynid. to se tie cara, moda on nikada i nije uo o ligijskom narodu i ako je zapovedio da mu se Ligija isporui kao taoc, to je zato to ga je neko na to nagovorio, lako je pogoditi, ko je to mogao da uini. A ona podniosa na niego nagle oczy. - Petroniusz? - Tak jest. Naglo je ka njemu podigla pogled.-Petronjie? -Tako je. Nastaa chwila milczenia, po czym wdz mwi dalej: Nastupi trenutak dutanja, posle kog vojskovoa nastavi da pria: - Oto co jest wpucid przez prg ktrego z tych ludzi bez czci i sumienia. -Eto ta znai putati preko praga nekog bez asti i savesti. Przeklta niech bdzie chwila, w ktrej Winicjusz wszed w nasz dom! Proklet neka je trenutak kada je Vinicije doao u nau kudu. On to sprowadzi do nas Petroniusza.

To nam je doneo Petronije. Biada Ligii, albowiem nie o zakadniczk, tylko o naonic im chodzi. Jadna Ligija, jer mu nije stalo do taoca, ved do nalonice. I mowa jego z gniewu, z bezsilnej wciekoci i z alu za przybranym dzieckiem staa si jeszcze bardziej wiszczca ni zwykle. I njegov govor od gneva, od nemodnog besa i tuge za oduzetim detetom postao je jo jai nego obino. Czas jaki zmaga si sam ze sob i tylko zacinite pici wiadczyy, jak ta wewntrzna walka jest cika. Neko vreme borio se sam sa sobom i samo su stisnute pesnice svedoile, kakva je to teka unutranja borba. - Czciem dotychczas bogw - rzek - ale w tej chwili myl, e nie masz ich nad wiatem i e jest tylko jeden, zy, szalony i potworny, ktremu imi Nero. -Potovao sam dosad bogove- ree- ali u ovom trenutku mislim, da ne vladaju svetom i da postoji samo jedan, zao, pludeo i nakazan, koji se zove Neron. - Aulu! - rzeka Pomponia. -Alule!- ree Pomponija. - Nero jest tylko garci zgniego prochu wobec Boga. -Neron je samo aica gnjile praine naspram Boga. On za pocz chodzid szerokimi krokami po mozaice pinakoteki. On poe idi irokim koracima po mozaiku pinakote. W yciu jego byy wielkie czyny, ale nie byo wielkich nieszczd, wic nie by do nich przyzwyczajony. U njegovom ivotu postojala su velika dela, ali nije bilo vedih nesreda, pa nije bio na njih navikao. Stary onierz przywiza si by do Ligii wicej, ni sam o tym wiedzia, i teraz nie umia si pogodzid z myl, i j straci.

Stari vojnik se bio vezao za Ligiju vie, nego to je sam znao, i sada nije mogao da se pomiri s milju da ju je izgubio. Prcz tego czu si upokorzony. Osim toga osedao se ponien. Zaciya nad nim teka, ktr pogardza, a jednoczenie czu, e wobec jej siy jego sia jest niczym. Osetio je teinu naloga, koji je prezirao, a istovremeno je osedao, da je naspram te sile njegova nitavna. Lecz gdy wreszcie potumi w sobie gniew, ktry miesza mu myli, rzek: Kada je utiao u sebi gnev, koji mu je mutio misli, ree: - Sdz, e Petroniusz nie odj nam jej dla cezara, nie chciaby bowiem narazid si Poppei. -Mislim da nam je Petronije nije uzeo za cara, ne bi valjda eleo da uvredi Popeju. Wic albo dla siebie, albo dla Winicjusza... Dzi jeszcze dowiem si o tym. Tako da ili za sebe, ili za Vinicija danas demo to saznati. I po chwili lektyka unosia go w stron Palatynu, Pomponia za, zostawszy sama, posza do maego Aula, ktry nie ustawa w paczu za siostr i w pogrkach przeciw cezarowi. I potom su ga lektikom poneli na stranu Palatina, Pomponija je pak, kada je ostala sama, otila do malog Aula, koji je neprekidno plakao zbog sestre i pretio caru. ROZDZIA V Aulus susznie jednak domyla si, e nie zostanie dopuszczony przed oblicze Nerona. Aul je ipak ispravno sudio da ga pred Nerona nede pustiti. Odpowiedziano mu e cezar zajty jest piewem z lutnist Terpnosem i e w ogle nie przyjmuje tych, ktrych sam nie wezwa. Odgovorili su mu da je car zauzet pevanjem sa lautistom Terpnosem i da uopte ne prima te, koje sam nije pozvao. Innymi sowy, znaczyo to, by Aulus nie prbowa i na przyszod widzied si z nim. Drugim reima, to bi znailo, da nikako Aul ubudude ne pokuava da se vidi s nim.

Natomiast Seneka, jakkolwiek chory na gorczk, przyj starego wodza ze czci mu przynalen, ale gdy wysucha, o co mu chodzi, umiechn si gorzko i rzek: Zato je Seneka, koliko god da je imao groznicu, primio starog vojskovou sa potovanjem koje mu dostoji, ali kada je uo o emu se radi, nasmejao se i gorko rekao: - Jedn ci tylko mog oddad usug, szlachetny Plaucjuszu, to jest - nie okazad nigdy cezarowi, e serce moje odczuwa twj bl i e chciabym ci dopomc, gdyby bowiem cezar powzi najmniejsze pod tym wzgldem podejrzenie, wiedz o tym, e nie oddaby ci Ligii, chodby nie mia do tego adnych innych powodw, jak tylko, by mi uczynid na zod. -Mogu samo da ti dam jedan savet vrli Placije, a to je- nikada ne pokazuj caru, da moje srce saoseda u tvom bolu i da bi hteo da ti pomognem, kada bi cezar i najmanje u to posumljao, znaj da ti ne bi vratio Ligiju, samo da bi mi napakostio, ak i da za to nema nikakav povod. Nie radzi mu rwnie udawad si ni do Tygellina, ni do Watyniusza, ni do Witeliusza. Nije mu savetovao ni da ide do Tigelina, ni do Vatinija, ni do Vitelija. Moe pienidzmi mona by z nimi co wskrad, moe take chcieliby uczynid na zod Petroniuszowi, ktrego wpyw staraj si podkopad, lecz najprawdopodobniej zdradziliby przed cezarem, jak dalece Ligia jest dla Plaucjuszw drog, a wwczas cezar tym bardziej by jej nie odda. Moda bi sa novcem uspeo neto sa njima da izdejstvuje, moda bi hteli da napakoste Petroniju, iji uticaj ele da potkopaju, ali najverovatnije, otkrio bi pred carem koliko je Ligija Plaucijevima draga, pa je tada jo vie ne bi vratio. Tu stary mdrzec pocz mwid z gryzc ironi, ktr zwraca przeciw sobie samemu: Tu je stari mudrac poeo da govori sa grizudom ironijom, koju je upravljao na samoga sebe: - Milczae, Plaucjuszu, milczae przez lata cae, a cezar nie lubi tych, ktrzy milcz! -Dutao si Placije, dutao si sve ove godine, a car ne voli one koji dute! Jake ci byo nie unosid si nad jego piknoci, cnot, piewem, nad jego deklamacj, powoeniem i wierszami.

Kako si mogao da se ne oduevljava njegovom lepotom, vrlinom, pevanjem, njegovim deklamacijama, upravljanjem dvokolicama i stihovima. Jake ci byo nie wysawiad mierci Brytanika, nie powiedzied mowy pochwalnej na czed matkobjcy i nie zoyd yczeo z powodu uduszenia Oktawii. Kako si mogao da ne slavi Britankikovu smrt, i ne govori pohvale majko -ubici i ne estita mu zbog davljenja Oktavije. Brak ci przezornoci, Aulu, ktr my, yjcy szczliwie przy dworze, posiadamy w stopniu odpowiednim. Nedostaje ti oprez, Aule, koji mi koji ivimo sredno kraj dvora, posedujemo u odgovarajudem stepenu. Tak mwic wzi kubek, ktry nosi u pasa, zaczerpn wody z fontanny impluvium, odwiey spalone usta i mwi dalej: Tako govoredi uzeo je au, koji je nosio za pojasom, zahvatio je vodu iz fontane impluvium, osveio je suva usta i dalje govorio: - Ach, Nero ma wdziczne serce. Kocha ciebie, bo suy Rzymowi i imi jego rozsawi na kraocach wiata, i kocha mnie, bom mu by mistrzem w modoci. -Ah, Neronovo srce je zahvalno. Voli te jer si sluio Rimu i prenosio njegovo ime na kra j sveta, voli mene, jer sam mu bio uitelj u mladosti. Dlatego, widzisz, wiem, e ta woda nie jest zatruta, i pij j spokojny. Zato znam da voda nije otrovana, i mirno je pijem. Wino w moim domu byoby mniej pewne, ale jeli spragniony, to napij si miao tej wody. Vino u mom domu manje je sigurno, ali ako si edan napij se slobodno te vode. Wodocigi prowadz j a z Gr Albaoskich i chcc j zatrud trzeba by zatrud wszystkie fontanny w Rzymie. Jak widzisz, mona byd jeszcze na tym wiecie bezpiecznym i mied spokojn starod. Dopremaju je vodovodom ak sa Albanskih brda i da hode da je otruju morali bi da otruju sve fontane u Rimu. Kako vidi, mogude je na ovom svetu biti siguran i imati mirnu starost.

Jestem chory wprawdzie, ale to raczej dusza choruje, nie ciao. Bolestan sam zaista, ali vie dua boluje nego telo. Bya to prawda. Senece brako tej siy duszy, jak posiada na przykad Kornutus lub Trazeasz, wic ycie jego byo szeregiem ustpstw czynionych zbrodni. Bila je to istina. Seneki je nedostajala ivotna snaga, koju su posedovali Kornut ili Trasej, pa je njegov ivot bio red povlaivanja zloinu. Sam to czu, sam rozumia, e wyznawca zasad Zenona z Citium inn powinien by id drog, i cierpia z tego powodu wicej ni z obawy samej mierci. Sam je to osedao i razumeo, da onaj koji priznaje uenje Zenona iz Citija treba da ide drugim putem, ida vie pati zbog toga nego od zbog stracha od smrti. Lecz wdz przerwa mu teraz zgryliwe rozmylania. Ali mu je vojkovoa prekinuo muna razmiljanja. - Szlachetny Anneuszu - rzek - wiem, jak cezar wypaci ci si za opiek, ktr otoczye jego mode lata. -Dobri Aneju - rekao je- znam, kako ti se car oduio za brigu koje si mu posvettio u maldim godinama. Lecz sprawc porwania nam dziecka jest Petroniusz. Ali vinovnik otimanja deteta je Petronije. Wska mi na niego sposoby, wska wpywy, jakim ulega, i sam wreszcie uyj z nim caej wymowy, jak ci stara przyjao dla mnie natchnd zdoa. Pokai mi kako razmilja, pokai mi uticaje kojima podlee, i upotrebi na njemu svu svoju reitost, na koju uspe da te privoli nae staro prijateljstvo. - Petroniusz i ja - odpowiedzia Seneka - jestemy ludzie z dwch przeciwnych obozw. -Petronije i ja- odgovorio je Seneka- smo ljudi iz dva suprotna tabora. Sposobw na niego nie wiem, wpywom niczyim nie podlega. Ne znam kako razmilja, ni kakvim uticajima podlee. Byd moe, e przy caym swym zepsuciu wicej on jeszcze wart od tych otrw, ktrymi Nero dzi si otacza.

Moda on, uz svu svoju pokvarenost, vie vredi od sve te bande, kojom se Neron danas okruuje. Ale dowodzid mu, e popeni zy uczynek, jest to tylko czas tracid; Petroniusz dawno zatraci ten zmys, ktry ze od dobrego odrnia. Ali dokazivati mu da je uinio lou stvar je gubljenje vremena; Petronije je davno izgubio osedaj, da razlikuje dobro i zlo. Dowied mu, e jego postpek jest szpetny, wwczas zawstydzi si. Ako mu dokae da je njegov postupak gnusan, postidede se. Gdy si z nim zobacz, powiem mu: Czyn twj jest godny wyzwoleoca. Kada ga vidim redi du mu:,, Tvoj in dostojan je osloboenika. Jeli to nie pomoe, nic nie pomoe. Ako to ne pomogne, nita nede. - Dziki i za to - odrzek wdz. -Hvala ti i za to- rekao je voa. Po czym kaza si nied do Winicjusza, ktrego zasta fechtujcego si z domowym lanist. Posle ega je naredio da ga ponesu do Vinicija, koga je zatekao kako se mauje sa kudnim lanistom. Aulusa, na widok modego czowieka oddajcego si spokojnie dwiczeniom, w chwili gdy zamach na Ligi zosta speniony, porwa straszliwy gniew, ktry te, zaledwie zasona opada za lanist, wybuchn potokiem gorzkich wyrzutw i obelg. Aula, kada je video mladog oveka kako se mirno predaje vebanju u trenutku kada je Ligija oteta, obuze straan gnev, koji jo pride, tek to je pao zastor sa laniste, buknu bujicom optubi i uvreda. Lecz Winicjusz dowiedziawszy si, e Ligia zostaa porwana, poblad tak straszliwie, i ani na chwil nawet Aulos nie mg go posdzad o wsplnictwo w zamachu. Ali Vinicije kada je saznao, da je Ligija odvedena, tako strano preblede, da ni za trenutak ak ni Aul nije mogao da ga optui za sauesnitvo u otmici.

Czoo modzieoca pokryo si kroplami potu; krew, ktra na chwil ucieka do serca, napyna znw gorc fal do twarzy, oczy poczy sypad skrami, usta rzucad bezadne pytania. Mladidevo elo prekrile su grake znoja; krv, koja je na trenutak potekla u srce, ponovo je potekla talasom vrudine do lica, oi su poele da varnie, usta da postavljaju pitanja bez reda. Zazdrod i wciekod miotay nim na przemian jak wicher. Ljubomora i bes vitlali su nim na smenu poput vetra. Zdawao mu si, e Ligia, raz przestpiwszy prg domu cezara, jest dla niego stracona na zawsze, gdy za Aulos wymwi imi Petroniusza, podejrzenie, niby byskawica, przeleciao przez myl modego onierza, e Petroniusz zadrwi z niego i e albo podarkiem Ligii chcia sobie zjednad nowe aski cezara, albo j chcia zatrzymad dla siebie. inilo mu se da je Ligija jednom kad pree carski dom, zauvek za njega izgubljena, kada je pak Aul izgovorio Petronijevo ime, sumnja poput munje, proletela je kroz glavu mladog vojnika, da mu se Petronije narugao i da Ligijom kao pokonom hode ili sebi da obezbedi novu milost kod cara, ili hode da je zadri za sebe. Zapamitaod, dziedziczna w jego rodzie, unosia go teraz jak rozhukany koo i odejmowaa mu przytomnod. Naprasitost, nasledna u njegovom rodu, sada da je nosila kao mahnitog konja i oduzimala mu prisebnost. To, eby kto ujrzawszy Ligi nie zapragn jej zarazem, nie miecio mu si w gowie. Da neko ugleda Ligiju i ne poeli je odmah, nije mogao da shvati. - Wodzu - rzek przerywanym gosem - wracaj do siebie i czekaj na mnie... -Voo- ree isprekidanim glasom- vrati se kudi i ekaj me Wiedz, e gdyby Petroniusz by ojcem moim, jeszcze bym pomci na nim krzywd Ligii. Da je Petronije i moj otac, znaj da bi mu se osvetio za nepravdu uinjenu Ligiji. Wracaj do siebie i czekaj mnie. Vradaj se kudi i ekaj me.

Ni Petroniusz, ni cezar mied jej nie bd. Nede je imati ni Petronije, ni car. Po czym zwrci zacinite pici ku woskowym maskom stojcym w szafach w atrium i wybuchn: Zatim obrne stegnute pesnice ka votanim maskama koje su u atrijumu stajale na policama i planu: - Na te maski miertelne! Pierwej zabij j i siebie. -Ovih mi samrtnikih maski! Pre du ubiti sebe i nju . To rzekszy zerwa si i rzuciwszy raz jeszcze Aulosowi sowo: Rekavi to skoi i jo jednom dobaci Aulu: Czekaj mnie, wybieg jak szalony z atrium i lecia do Petroniusza roztrcajc po drodze przechodniw. ,,ekaj me, otrao je kao pomamljen iz atrijuma i polete Petroniju gurajudi prolaznike po ulici. Aulos za wrci do domu z pewn otuch. Alu se pak, vratio kudi sa izvesnim olakanjem. Sdzi, e jeli Petroniusz namwi cezara do porwania Ligii dla oddania jej Winicjuszowi, to Winicjusz odprowadzi j do ich domu. Mislio je da ako je Petronije nagovorio cara da je uzme da bi je dao Viniciju, Vinicije de je dovesti u njihovu kudu. Wreszcie niema pociech bya mu myl, e Ligia, jeli nie zostanie uratowan, to bdzie pomszczon i zasonit przez mierd od haoby. Na kraju, nije mu bila mala uteha misao, da ako Ligiju ne spasu, bide osvedena i spaena od sramote pre smrti. Wierzy, e Winicjusz dokona wszystkiego, co przyrzek. Verovao je da de Vinicije uraditi sve to je obedao.

Widzia jego wciekod i zna zapalczywod wrodzon caemu temu rodowi. Video je njegov bes i znao je zapaljivost svojstvenu celom njegovom rodu. On sam, chod miowa Ligi jak rodzony ojciec, wolaby by j zabid ni oddad cezarowi, i gdyby nie wzgld na syna, ostatniego potomka rodu, byby niechybnie to uczyni. On, iako je voleo Ligiju kao njen roeni otac, pre bivoleo da ju je ubio nego to ju je dao caru, i da nije gledao na sina, poslednjeg potomka roda, sigurno bi to uinio. Aulos by onierzem, o stoikach zaledwie sysza, ale charakterem nie by od nich daleki i do jego pojd, do jego dumy mierd przypadaa atwiej i lepiej od haoby. Aul je bio vojnik, o stoicima je jedva ta uo, ali karakterom se nije od njih mnogo razlikovao i za njegova shvatanja, i njegovu ponositost smrt je bila laka i lepa od sramote. Wrciwszy do domu uspokoi Pomponi, przela w ni sw otuch i oboje poczli oczekiwad wieci od Winicjusza. Vrativi se kudi, umrio je Pomponiju, preneo joj je svoju nadu i oboje su poeli da oekuju vesti od Vinicija. Chwilami, gdy w atrium odzyway si kroki ktrego z niewolnikw, sdzili, e to moe Winicjusz odprowadza im kochane dziecko, i gotowi byli z gbi duszy pobogosawid obojgu. Ponekad, kada su atrijumom odzvanjali koraci nekog od robova, mislio je, da im to moda Vinicije dovodi voljeno dete, i bili su spremni iz sveg srca da ih oboje blagoslove. Ale czas upywa i wied adna nie nadchodzia. Ali vreme je prolazilo i nikakve vesti nisu stizale. Wieczorem dopiero ozwa si motek przy bramie. Uvee se tek uo zvekir na vratima. Po chwili niewolnik wszed i odda Aulosowi list. Zatim je rob uao i predao Aulu pismo. Stary wdz, jakkolwiek lubi okazywad panowanie nad sob, wzi go jednak nieco drc rk i pocz czytad tak skwapliwie, jakby chodzio o cay jego dom. Stari vojskovoa, koliko god da je voleo da pokae kako vlada sobom, uzeo ga je rukom koja je malo drhtala i poeo tako edno da ita, kao da se radi o celoj njegovom domu.

Nagle twarz mu zmierzcha, jak gdyby pad na ni cieo od przelatujcej chmury. Naglo mu se lice smrklo, kao da je na njega pala senka od nailazedeg oblaka. - Czytaj - rzek zwrciwszy si do Pomponii. -itaj- rekao je obrativi se Pomponiji. Pomponia wzia list i czytaa, co nastpuje: Pomponija je uzela pismo i proitala sledede: Markus Winicjusz pozdrowienie Aulowi Plaucjuszowi. Co si stao, stao si z woli cezara, przed ktr schylcie gowy, jako schylamy ja i Petroniusz. ,,Marko Vinicije pozdravlja Aula Placija. Ono to se desilo, desilo se po carskoj volji, pred kojom pognite glavu, kao to je savijamo ja i Petronije. Po czym nastao dugie milczenie. Zatim je zavladala duga tiina.

ROZDZIA VI Petroniusz by w domu. Petronije je bio kod kude. Odwierny nie mia zatrzymad Winicjusza, ktry wpad do atrium jak burza i dowiedziawszy si, e gospodarza naley szukad w bibliotece, tym samym pdem wpad do biblioteki i zastawszy Petroniusza piszcego wyrwa mu trzcin z rki, zama j, cisn na ziemi, nastpnie wpi palce w jego ramiona i zbliajc twarz do jego twarzy, pocz pytad chrapliwym gosem: Vratar nije smeo da zaustavi Vinicija, koji je upao u atrijum kao oluja i saznavi da gospodara treba da potrai u biblioteci, tim samim tempom upao je u biblioteku, gde je zatekao Petronija gde pie, izbacio mu pisaljku iz ruke,polomio je, zgazio na zemlji, zatim zario prste u njegovo rame i pribliivi lice do njegovog, poeo da propituje promuklin glasom: - Co z ni uczyni? Gdzie ona jest? -ta si s njom uradio? Gde je ona? Lecz nagle staa si rzecz zdumiewajca. Naglo se dogodila neoekivana stvar.

Oto w wysmuky i zniewieciay Petroniusz chwyci wpijajc mu si w rami doo modego atlety, za czym chwyci drug i trzymajc je obie w swojej jednej z si elaznych kleszczy, rzek: Ba taj suvonjav i tunjav Petronije uhvatio je ruku mladog atlete koja mu se zabadala u rame, posle ega je uhvatio drugu i dredi ih obe u svojoj jednoj snagom gvozdenih kleta, ree: - Ja tylko z rana jestem niedog, a wieczorem odzyskuj dawn sprystod. -Ja sam iskljuivo ujutru nesposobnjakovid, uvee povradam nekadanju snagu. Sprbuj si wyrwad. Probaj da se iskobelja. Gimnastyki musia ci uczyd tkacz, a obyczajw kowal. Gimnastici mora da te je poduavala prelja, a manirima koija. Na twarzy jego nie znad byo nawet gniewu, tylko w oczach mign mu jaki powy odbysk odwagi i energii. Na njegovom licu nije bilo ljutnje, samo mu je u oima sevao neki modar odsjaj odvanosti i energije. Po chwili puci rce Winicjusza, ktry sta przed nim upokorzony, zawstydzony i wcieky. Zaas je pustio Vinicijevu ruku, koji je pred nim stajao ponien, postien i besan. - Stalow masz rk - rzek - ale na wszystkich bogw piekielnych przysigam ci, e jeli mnie zdradzi, wepchn ci n w gardo, chodby w pokojach cezara. -Ima elinu ruku - ree- ali tako mi svih paklenih bogova, da du ti, ako si me izdao, zabositi no u grlo, makar u carskim odajama. - Pogadajmy spokojnie - odpowiedzia Petroniusz. -Porazgovarajmo mirno. Odgovori Petronije. - Stal mocniejsza jest, jak widzisz, od elaza, wic chod z twego jednego ramienia mona by moich dwa uczynid, nie potrzebuj si ciebie bad. -elik je jai, kako vidi, od gvoa, iako bi se od tvoje jedne ruke mogle napraviti moje dve, ne treba da te se bojim.

Natomiast bolej nad twym grubiaostwem, a gdyby niewdzicznod ludzka moga mnie jeszcze dziwid, dziwibym si twej niewdzicznoci. Umesto toga, ao mi je to si tako grub, a da me ljudska nezahvalnost jo udi, udio bih se tvojoj nezahvalnosit. - Gdzie jest Ligia? -Gde je Ligija? - W lupanarze, to jest w domu cezara. - Petroniuszu! -U javnoj kudi, to jest u carskoj palati. -Petronije! - Uspokj si i siadaj. -Smiri se i sedi. Prosiem cezara o dwie rzeczy, ktre mi przyrzek: naprzd o wydobycie Ligii z domu Aulusw, a po wtre o oddanie jej tobie. Zamolio sam cara za dve stvari, koje mi je obedao: prvo da Ligiju odvede iz Aulove kude, a drugo da je da tebi. Czy nie masz tam gdzie noa w fadach togi? Da nema negde no u naborima toge? Moe mnie pchniesz? Moda de me ubosti? Ale ja ci radz poczekad par dni, bo wzito by ci do wizienia, a tymczasem Ligia nudziaby si w twym domu. Savetujem ti da prieka par dana, jer bi te odvel i u zatvor, i onda bi se Ligija dosaivala u tvojoj kudi Nastao milczenie. Zavlada tiina. Winicjusz poglda czas jaki zdumionymi oczyma na Petroniusza, po czym rzek: Vinicije je iznenaeno pgledao Petronije, zatim je rekao:

- Przebacz mi. Miuj j i miod miesza moje zmysy. -Oprosti mi. Volim je i ljubav mi muti pamet. - Podziwiaj mnie, Marku. -Divi mi se, Marko. Onegdaj rzekem cezarowi tak: Rakoh caru ovako: Mj siostrzeniec Winicjusz pokocha tak pewn chuderlaw dziewczyn, ktra hoduje si u Aulusw, e dom jego zmieni si w ani parow od westchnieo. ..Moj sestrid Vinicije zaljubio se u neku slabanu devojku, koja stasava kod Aulovih, da mu se kuda pretvorila u parno kupatilo od uzdisanja. Ty (powiadam), cezarze, ani ja, ktrzy wiemy, co jest prawdziwa piknod, nie dalibymy za ni tysica sestercyj, ale to chopak zawsze by gupi jak trjng, a teraz zgupia do reszty. Ti(rekoh), caru, a ni ja, koji znam ta je istinska lepota ne bismo za nju dali ni hiljadu sestrecija, ali taj je momak uvek bio glup ko nod, a sada je zaglupeo do krajnjih granica. - Petroniuszu! -Petronije! - Jeli nie rozumiesz, em to powiedzia chcc zabezpieczyd Ligi, gotwem uwierzyd, em powiedzia prawd. -Ako ne razume da sam to rekao da zatitim Ligiju, spreman sam da pomislim da sam govorio istinu. Nagovorio sam Wmwiem w Miedzianobrodego, e taki esteta jak on nie moe uwaad takiej dziewczyny za piknod, i Nero, ktry dotd nie mie patrzed inaczej, jak przez moje oczy, nie znajdzie w niej piknoci, a nie znalazszy, nie bdzie jej poda. Nagovorio sam Riobradog, da takav esteta kao to je on ne moe da smatra takvu devojku za lepu, i Neron, koji od tada ne sme drugaije da gleda, nego kroz moje oi, nede je nadi za lepu, a poto je nede nadi, nede je ni poeleti. Trzeba si byo przed map zabezpieczyd i wzid j na sznur. Treba se pred majmunom osigurati i pritegnuti mu konopac.

Na Ligii pozna si teraz nie on, ale Poppea, i oczywicie postara si j jak najprdzej z paacu wyprawid. Ligiju de oceniti ne on, ved Popeja, i naravno, pobrinude se da je to pre ukloni iz palate. Ja za mwiem dalej z niechcenia Miedzianej Brodzie: We Ligi i daj j Winicjuszowi! Masz prawo to uczynid, bo jest zakadniczk, a gdy tak postpisz, wyrzdzisz krzywd Aulosowi. I zgodzi si. Ja sam Riobradom govorio kao nehajno: ,, Uzmi Ligiju i daj je Viniciju! Ima prawo to da uini jer je taoc, a ako tak opostupi, uinide Aulu naao. I sloio se. Nie mia najmniejszego powodu nie zgodzid si, tym bardziej e daem mu sposobnod dokuczenia porzdnym ludziom. Nije imao najmanjeg povoda da se ne sloi, tim pre to sam mu predloio kako da napakosti dobrim ljudima. Uczyni ci urzdowym strem zakadniczki, oddadz ci w rce w skarb ligijski, ty za, jako sprzymierzeniec walecznych Ligw, a zarazem wierny suga cezara, nie tylko nic ze skarbu nie strwonisz, ale postarasz si o jego pomnoenie. Postade zakoniti uvar taoca, dade ti u ruku ovak ligijski dragulj, ti pak, kao saveznik borbenih Ligijaca, a u isto vreme verni carev sluga, ne samo to nede proderdati blago, nego de ga jo umnoiti. Cezar dla zachowania pozorw zatrzyma j kilka dni w domu, a potem odele do twojej insuli, szczliwcze! Car de je radi reda zadrati u domu nekoliko dana, a zatim de je poslati do tvoje insule, srednie! - Prawd to jest? Nice jej tam nie grozi w domu cezara? -Istina li je to? Nita joj tamo u carevom domu ne preti? - Gdyby tam miaa stale zamieszkad, Poppea pogadaaby o niej z Lokust, ale przez kilka dni nic jej nie grozi. W paacu cezara jest dziesid tysicy ludzi. -Kada bi morala tamo da ivi za stalno, Popeja bi o njom popriala s Lokustom, ali za par dana nita joj ne preti. U carskoj palati je deset hiljada ljudi. Byd moe, e jej Nero wcale nie zobaczy, tym bardziej e wszystko powierzy mi do tego stopnia, i przed chwil centurion by u mnie z wiadomoci, e odprowadzi dziewczyn do paacu i zda j w rce Akte. Moda je Neron uopte nede ni videti, tim pre to je sve prepustio meni do te mere, da je mao pre centurion bio kod mene sa vedu, da je devojku otpratio u platu i da ju je poverio Akte.

To dobra dusza ta Akte, dlatego kazaem jej j oddad. Dobra je dua ta Akte, zato sam naredio da je njoj daju. Pomponia Grecyna jest widocznie rwnie tego zdania, bo do niej pisaa. Pomponija Grecina se takoe slae jer joj je pisala. Jutro jest uczta u Nerona. Sutra je Neronova gozba. Wymwiem ci miejsce obok Ligii. Izdejstvovao sam ti mesto pored Ligije. - Wybacz mi, Kaju, moj porywczod - rzek Winicjusz. -Oprosti mi, Gajo, moju estinu- ree Vinicije. - Sdziem, e j kaza uprowadzid dla siebie lub dla cezara. -Misli osam da si naredio da je dovedu za tebe ili za cara. - Ja mog ci wybaczyd porywczod, ale trudniej mi wybaczyd gminne gesta, rubaszne krzyki i gos przypominajcy grajcych w mor. -Mogu da ti oprostim estinu, ali mi je tee da oprostim seljaki gest, neotesano urlanje i glas koji podseda na one koji igraju moru. Tego nie lubi, Marku, i tego si strze. To Marko ne volim, i toga se uvaj. Wiedz, e strczycielem cezara jest Tygellinus, i wiedz take, e gdybym dziewczyn chcia wzid dla siebie, to bym teraz, patrzc ci prosto w oczy, powiedzia, co nastpuje: Znaj, da je carski svodnik Tigelin, i znaj takoe, da devojku hodu da uzmem za sebe, onda bi ti sada, gledajudi te prawo u oi, rekao sledede: Winicjuszu, odbieram ci Ligi i bd j trzyma pty, pki mi si nie znudzi. ,,Vinicije, uzimam ti Ligiju, dradu je dotle dokle mi ne dosadi. Tak mwic pocz patrzed swymi orzechowymi renicami wprost w oczy Winicjusza, z wyrazem chodnym i zuchwaym, mody czowiek za zmiesza si do reszty.

Tak ogovoredi, poeo je da gleda Vinicija pravo u oi svojim smeim zenama, sa izrazom hladnim i oholim, mladid se potpuno zbunio.

- Wina jest moja - rzek. -Ja sam kriv- ree. - Jeste dobry, zacny, i dzikuj ci z caej duszy. -Dobar si, plemenit, i hvala ti od srca. Pozwl mi tylko zadad ci jeszcze jedno pytanie. Dzvoli da te jo samo neto pitam. Czemu nie kazae odesad Ligii wprost do mego domu? Zato nisi naredio da Ligiju odnesu pravo u moju kudu? - Bo cezar chce zachowad pozory. Bd o tym ludzie mwili w Rzymie, e za Ligi zabieramy jako zakadniczk, wic pki bd mwili, pty zostanie w paacu cezara. -Jer car hode da sauva formu. O tome bi se prialo u Rimu, da Ligiju uzimamo kao taoca, pa dok budu priali, dotle de biti u carskoj palati. Potem odel ci j po cichu i bdzie koniec. Miedzianobrody jest tchrzliwym psem. Zatim de ti je poslati da niko ne zna i kraj. Riobradi je plaljiv ko pas. Wie, e wadza jego jest bez granic, a jednak stara si upozorowad kady postpek. Zna da je njegova vlast bezgranina, a ipak se trudi da opravda svaki postupak. Czy ochone ju do tego stopnia, aby mg troch pofilozofowad? Mnie samemu nieraz przychodzio na myl, dlaczego zbrodnia, chodby bya potna jak cezar i pewna jak on bezkarnoci, stara si zawsze o pozory prawa, sprawiedliwoci i cnoty?... Jesi li se sad toliko ohladio da moe mao da filozofira? Meni samom je ne jednom padalo na pamet, zato zloin, ak i velik kao car i bestidan kao on, uvek prikriva prividom zakona, pravde i vrline?... Na co jej ten trud? Ja uwaam, e zamordowad brata, matk i on jest rzecz godn jakiego azjatyckiego krlika, nie rzymskiego cezara; ale gdyby mi si to przytrafio, nie pisabym usprawiedliwiajcych listw do senatu...

emu toliki trud? Mislim da ubiti brata, majku, enu in dostojan nekog azijatskog kraljida, ne rimskog cara, ali kada bi mi to zapalo, ne bih pisao opravdavajuda pisma senatu Nero za pisze - Nero szuka pozorw, bo Nero jest tchrzem. Neron naprotiv pie- Neron trai izgovor. Ale taki Tyberiusz nie by tchrzem, a jednak usprawiedliwia kady swj wystpek. Ali evo Tiberije nije bio kukavica, a ipak je opravdavao svaki svoj postupak. Czemu tak jest? Co to za dziwny, mimowolny hod, skadany przez zo cnocie? Zato je tako? Kakvo je to udno, nevoljno klanjanje zla vrlini? I wiesz, co mi si zdaj? I zna ta mi se ini? Ot, i dzieje si tak dlatego, e wystpek jest szpetny, a cnota pikna. Da se sve tako odvija jer je prestup odvratan, a vrlina lepa. Ergo, prawdziwy esteta jest tym samym cnotliwym czowiekiem. Ergo, pravi esteta je taj isti vrli ovek. Ergo, ja jestem cnotliwym czowiekiem. Musz dzi wylad nieco wina cieniom Protagora, Prodyka i Gorgiasa. Ergo, ja sma vrli ovek. Moram danas da popijem za duu senima Protagore, Prodika i Gorgije. Pokazuje si, e i sofici mog si na co przydad. Ispadne da i sofisti mogu biti korisni. Suchaj, albowiem mwi dalej. Odjem Ligi Aulusom, by j oddad tobie. Sluaj jer govorim dalje. Uzeo sam Ligiju Aulu da bi je dao tebi. Dobrze. Ale Lizypp utworzyby z was cudowne grupy. Dobro. to bi Lizip od vas napravio divnu grupu. Oboje jestecie pikni, a wic i mj postpek jest pikny, a bdc piknym, nie moe byd zym. Oboje ste lepi, pa je i moj postupak lep, a poto je lep, ne moe da bude lo. Patrz, Marku, oto siedzi przed tob cnota wcielona w Petroniusza! Gledaj Marko, pred tobom sedi vrlina otelotvorena u Petroniju!

Gdyby Arystydes y, powinien by przyjd do mnie i ofiarowad mi sto min za krtki wykad o cnocie. Da je Aristid iv, morao bi da doe kod mene i da mi ponudi sto mina za kratko predavanje o vrlini. Lecz Winicjusz, jako czowiek, ktrego rzeczywistod wicej obchodzia od wykadw o cnocie, rzek: Ali Viniicje, kao ovek, koga je stvarnost zanimala vie od predavanja o vrlini, ree: - Jutro zobacz Ligi, a potem bd j mia w domu moim co dzieo, cigle i do mier ci. -Sutra du videti Ligiju, a posle toga de biti u mojoj kudi svaki dan, uvek i do smrti. - Ty bdziesz mia Ligi, a ja bd mia na gowie Aulusa. -Ti de imati Ligiju, a ja du imati Aula na glavi. Wezwie na mnie pomsty wszystkich podziemnych bogw. Prizvade na mene osvetu svih podzemnih bogova. I gdyby przynajmniej bestia wzia przedtem lekcj porzdnej deklamacji... I kad bi barem ta nesreda pre toga uzela asove deklamacije Ale on bdzie wymyla tak, jak moim klientom wymyla dawny mj odwierny, ktrego zreszt wysaem za to na wie do ergastulum. Ali on de mlesti tako, kako je mleo moj stari vratar mojim klijentima, koga sam zbog toga poslao na selo u ergastulum. - Aulus by u mnie. Obiecaem mu przesad wiadomod o Ligii. -Kod mene je bio Aul. Obedao sam da du mu preneti novosti o Ligiji. - Napisz mu, e wola boskiego cezara jest najwyszym prawem i e pierwszy twj syn bdzie mia na imi Aulus. -Napii mu, da je volja,, boanskog cara najvedi zakon i da de ti se prvi sin zvati Aul. Trzeba, eby stary mia jak pociech. Stari mora nekako da se utei. Jestem gotw prosid Miedzianobrodego, by go wezwa jutro na uczt. Spreman sam da zamolim Riobradog da ga sutra pozove na gozbu. Niechby ci zobaczy w triclinium obok Ligii.

Da te vidi u triklinijumu pred Ligije.

- Nie czyo tego - rzek Winicjusz. -Ne radi to- ree Vinicije. - Mnie ich jednak al, zwaszcza Pomponii. -Meni ih je ipak ao, naroito Pomponije. I zasiad, by napisad w list, ktry staremu wodzowi odebra reszt nadziei. I sedoe da napiu ovo pismo, koje je starom vojskovoi oduzelo ostatak nade.

ROZDZIA VII Przed Akte, dawn kochank Nerona, schylay si niegdy najwysze gowy w Rzymie. Pred Akte, starom Neronovom ljubavnicom, klanjale su se nekad najvede glaveine Rima. Lecz ona i wwczas nawet nie chciaa si mieszad do spraw publiczpych i jeli kiedykolwiek uywaa swego wpywu na modego wadc, to chyba dla wyproszenia dla kogo litoci. Ali ona ni tada nije elela da se mea u javne stvari i ako je nekada koristila svoj uticaj na mladog vladara, to je da bi za nekog izmolila milost. Cicha i pokorna, zjednaa sobie wdzicznod wielu, nikogo za nie uczynia swym nieprzyjacielem. Tiha i pokorna, pridobila je zahvalnost mnogih, nikoga pak, nije uinila svojim neprijateljem. Nie potrafia jej znienawidzid nawet Oktawia. ak ni Oktavija nije mogla da je zamrzi. Zazdrosnym wydawaa si zbyt mao niebezpieczn. Ljubomornima bila je premala smetnja. Wiedziano o niej, e kocha zawsze Nerona mioci smutn i zbola, ktra

yje ju nie nadziej, ale tylko wspomnieniami chwil, w ktrych w Nero by nie tylko modszym i kochajcym, ale lepszym. Znali su o njoj, da Nerona voli bolnom i tunom ljubavlju, koja ne ivi vie od nade, ved samo od sedanja na trenutke kada je taj Neron bio ne samo mlai i zaljubljeniji, ved i bolji. Wiedziano, e od tych wspomnieo nie moe oderwad duszy i myli, ale niczego ju nie czeka, e za nie byo istotnie obawy, aby cezar do niej wrci, patrzano na ni jak na istot zgoa bezbronn i z tego powodu pozostawiano j w spokoju. Znali su da od tih sedanja ne moe da odvoji duu i misli, da nita vie ne oekuje, da pak, nije bilo istinske bojazni, da de se car njoj vratit, na nju su gledali kao na sasvim bezazleno bide i zato su je ostavljali na miru. Poppea miaa j tylko za cich sug, tak dalece nieszkodliw, e nie domagaa si nawet usunicia jej z paacu. Popeja ju je drala jo samo za mirnu slukinju, tako bezopasnu, da se nije borila ak ni da je izbaci iz palate. Poniewa jednak cezar kocha j niegdy i porzuci bez uraz y, w spokojny, a nawet poniekd przyjazny sposb, zachowano dla niej pewne wzgldy. Poto je ipak car nekada voleo i bez prekora napustio, na miran, i ak ponekad prijatan nain, sauvali su se prema njoj odreeni obziri. Nero wyzwoliwszy j da jej w paacu mieszkanie, a w nim osobne cubiculum i gard ludzi ze suby. Oslobodivi je, Neron joj je u palati dao stan, a u njemu poseban kubikulum u i aicu ljudi kao sluge. A gdy swego czasu Pallas i Narcyz, chocia Klaudiuszowi wyzwoleocy, nie tylko zasiadali z Klaudiuszem do uczt, ale jako potni ministrowie zabierali poczesne miejsca, wic i j zapraszano czasem do stou cezara. A kada su u svoje vreme Palas i Narcis, iako Klaudijevi osloboenici, ne samo sedali sa Klaudijem na gozbe, ved su i kao vani ministri zauzimali znamenita mesta, i nju su pozivalli za carski sto.

Czyniono to moe dlatego, e jej liczna postad stanowia prawdziw ozdob uczty.

Tako su inili moda zato to je njena ljupka pojava bila pravi ukras gozbe. Zreszt cezar w doborze towarzystwa od dawna ju przesta si rachowad z jakimikolwiek wzgldami. Uostalom car je u dobrom drutvu odavno prestao da se osvrde na bilo kakve obzire. Do stou jego zasiadaa najrnorodniejsza mieszanina ludzi wszelkich stanw i powoao. Za njegov sto sedala je raznorodna meavina ljudi svih stalea i zvanja. Byli midzy nimi senatorowie, ale przewanie tacy, ktrzy godzili si byd zarazem baznami. Meu njima su bili senatori, ali uglavnom ti, koji su pristajali da budu istovremeno i budale. Byli patrycjusze starzy i modzi, spragnieni rozkoszy, zbytku i uycia. Bili su patriciji stari i mladi, edni strasti, raskoi i uivanja. Byway kobiety noszce wielkie imiona, lecz nie wahajce si wkadad wieczorem powych peruk i szukad dla rozrywki przygd na ciemnych ulicach. Postojale su ene koje su nosile velika imena, ali se nisu libile da uvee stavljaju plave perike i da trae zabavu u mranim ulicama. Bywali i wysocy urzdnicy, i kapani, ktrzy przy penych czarach sami radzi drwili z wasnych bogw, obok nich za wszelkiego rodzaju haastra, zoona ze piewakw, z mimw, muzykw, tancerzy i tancerek, z poetw, ktrzy deklamujc wiersze myleli o sestercjach, jakie im za pochwa wierszy cezarowych spad mog, z filozofwgodomorw odprowadzajcych chciwymi oczyma podawane potrawy, wreszcie ze synnych wonicw, sztukmistrzw, cudotwrcw, bajarzy, trefnisiw, wreszcie z przernych, pasowanych przez mod lub gupot na jednodniowe znakomitoci drapichrustw. Postojali su visoki inovnici, i svetenici, koji su pokraj punih pehara bili radi da se podsmevaju vlstitim bogovima, pored njih halastra raznih vrsta, koja se sastojala od pevaa, pantomimiara, muziara, igraa i igraica, od pesnika, koji su recitujudi svoje stihove mislili o sestrecijama, koje mogu da im zapadnu za pohvalu carskih stihova, filozofii- gladnice, koji su gladnim oima pratili servirana jela, na kraju i slavni vozaa, umetnici, udotvoraci, bajalici, aljivdije, raznorazni, po modi ili po gluposti, jednaki probisveti. Midzy ktrymi nie brako i takich, co dugimi wosami pokrywali przekute na znak niewolnictwa uszy.

Meu kojima nije nedostajalo i takvih, to su dugom kosom prikrivali probuene ui, to bee oznaka ropstva. Synniejsi zasiadali wprost do stow, mniejsi suyli do rozrywki w czasie jedzenia, czekajc na chwil, w ktrej suba pozwoli im rzucid si na resztki potraw i napojw. Poznatiji su sedali pravo za trpezu, manje poznati sluili su za razbibrigu tokom jela, ekajudi na trenutak, kada de im posluga dopustiti da se bace na ostatke veere. Goci tego rodzaju dostarczali Tygellinus, Watyniusz i Witeliusz, gociom za zmuszeni byli nieraz dostarczad odziey odpowiedniej do pokojw cezara, ktry zreszt lubi takie towarzystwo czujc si w nim najswobodniejszym. Goste tog reda nalazili suTigelin, Vatinije i Vitelije, ne jednom bili su primorani da nabavljaju odedu koja je odgovarala odaji cara, koji je voleo tu druinu, osedajudi se meunjima najslobodnije. Zbytek dworu zoci wszystko i wszystko pokrywa blaskiem. Bogatstvo dvora inilo je da je sve bilo pokriveno sjajem i zlatilo se. Wielcy i mali, potomkowie wielkich rodw i hoota z bruku miejskiego, potni artyci i liche wyskrobki talentw cisnli si do paacu, by nasycid olnione oczy przepychem, niemal przechodzcym ludzkie pojcie, i zbliyd si do rozdawcy wszelkich ask, bogactw i dobra, ktrego jedno widzimisi mogo wprawdzie poniyd, ale mogo i wynied bez miary. Veliki i mali, potomci velikih porodica i propalice sa gradske kaldrme, veliki umetnici i bedni ostatci talenta gurali su se u palatu, da napasu gladne oi raskoem, koji gotovo prevazilazi ljudsko shvatanje, i da se priblie onome koji deli svekoliku milo st, bogatstvo i dobra, iji jedan hir je mogao nekoga da istinski ponozi, ali i da uznese bez mere. Dnia tego i Ligia miaa wzid udzia w podobnej uczcie. Tog dana je i Ligija trebalo da uzme ueda u slinoj zabavi. Strach, niepewnod i odurzenie, niedziwne po nagym przejciu, walczyy w niej z chci oporu. Strah, nesigurnost i oamudenost, ne udi posle naglog prelaska, borili su se u njoj sa eljom da se odupre. Baa si cezara, baa si ludzi, baa si paacu, ktrego gwar odejmowa jej przytomnod, baa si uczt, o ktrych sromocie syszaa od Aulusa, od Pomponii Grecyny i ich przyjaci.

Bojala se cara, bojala se ljudi, bojala se palate, iji joj je ramor oduzimao prisebnost, bojala se gozbi, o ijoj je bestidnosti sluala od Aula, od Pomponije Grecine i njenih prijatelja. Bdc mod dziewczyn nie bya jednak niewiadom, albowiem wiadomod zego w owych czasach wczenie dochodzia nawet do dziecicych uszu. Iako je bila mlada devojka, ipak je bila osvedena, ili je svest o zlu ovih vremena rano dolazila i do dejih uiju Wiedziaa wic, e w tym paacu grozi jej zguba, o ktrej zreszt ostrzegaa j w chwili rozstania i Pomponia. Znala je tako, da joj u palati preti propast, na koju ju je u asu rastanka opominjala Pomponija. Majc jednak dusz mod, nieobyt z psuciem, i wyznajc wysok nauk wszczepian jej przez przybran matk, przyrzeka bronid si od owej zguby: matce, sobie i zarazem temu Boskiemu Nauczycielowi, w ktrego nie tylko wierzya, ale ktrego pokochaa swym wpdziecinnym sercem za sodycz nauki, za gorycz mierci i za chwa zmartwychpowstania. Bududi da je imala mladu duu, netaknutu pokvarenodu, koja je bila upoznata sa visokim znanjem, to joj ga je dala pomajka, zaklela se da de se boriti protiv ove propasti: majci, sebi i isto tako Nebeskom Uitelju, u koga ne samo da je verovala, ved koga je zavolela svojim poludetinjim srcem zbog slasti uenja, zbog gorine smrti i zbog slave vaskrsnuda. Bya te pewna, e teraz ju ni Aulus, ni Pomponia Grecyna nie bd odpowiadali za jej postpki, zamylaa wic, czy nie lepiej bdzie stawid opr i nie id na uczt. Takoe je bila sigurna, da sada vie ni Aul, ni Pomponija Grecina ne odgovaraju za njene postupke, pa je zamiljala, da li je bolje da se suprotstavi i ne ide na gozbu. Z jednej strony strach i niepokj gono gaday w jej duszy, z drugiej rodzia si w niej chd okazania odwagi, wytrwaoci, naraenia si na mk i mierd. Sa jedne strane strah i nemir govorili su joj glasno u dui, sa druge rodila se u njoj elja da pokae neustraivost, istrajnost, izvrgne mukama na smrt. Wszake Boski Nauczyciel tak kaza. Wszake sam da przykad. Tako je Nebeski Uitelj nakazao. I sam je dao primer.

Wszake Pomponia opowiadaa jej, e gorliwsi midzy wyznawcami podaj ca dusz takiej prby i modl si o ni. Svakako joj je Pomponija priala, da priljeniji meu ispovedajudima prieljkuju iz sveg srca takvu kunju i mole se za nju. I Ligi, gdy jeszcze bya w domu Aulusw, opanowywaa chwilami podobna dza. I Ligiju je, dok je jo bila u kudi Aulovih, zaposedala slina udnja. Widziaa si mczennic, z ranami w rkach i stopach, bia jak niegi, pikn nadziemsk piknoci, niesion przez rwnie biaych aniow w bkit, i podobnymi widzeniami lubowaa si jej wyobrania. Videla je sebe kao muenicu, sa ranama na rukama i nogama, belu kao sneg, nestvarno lepu, nosili su je isto tako beli aneli u nebesa, i slinim se prizorima zabavljala njena mata. Byo w tym duo marzeo dziecinnych, ale byo i nieco upodobania w samej sobie, ktre karcia Pomponia. U tome je bilo dosta detinjih snova, ali bilo je i neto samoljublja, zbog kojeg ju je grdila Pomponija. Teraz za, gdy opr woli cezara mg pocignd za sob jak okrutn kar i gdy widywane w marzeniach mczarnie mogy si stad rzeczywistoci, do piknych widzeo, do upodobao doczya si jeszcze, pomieszana ze strachem, jaka ciekawod, jak te j skarz i jaki rodzaj mk dla niej obmyl. Sada kada je otpor carskoj volji mogao sa sobom da donese neku okrutnu kaznu i kada se muke koje je videla u snovima mogle postati stvarnost, lepim privienjima, omiljenim slikama, pridruila se, pomeana sa strahom, neka radoznalost kako de je kazniti i kakvu vrstu muka de za nju izmisliti. I tak wahaa si jej wp jeszcze dziecinna dusza na dwie strony. I tako se dvoumila njena jo detinja dua. Lecz Akte dowiedziawszy si o tych wahaniach spojrzaa na ni z takim zdumieniem, jakby dziewczyna mwia w gorczce. Ali je Akte, saznavi za to dvoumljenje, pogledala tako zaprepadeno kao da devojka bunca u groznici. Okazad opr woli cezara?

Pruiti otpor carskoj volji? Narazid si od pierwszej chwili na jego gniew? Podati se od prvog trenutka njegovom gnevu? Na to trzeba chyba byd dzieckiem, ktre nie wie, co mwi. Za to treba, valjda, biti dete, koje ne zna ta pria. Z wasnych oto sw Ligii pokazuje si, e waciwie nie jest ona zakadniczk, ale dziewczyn zapomnian przez swj nard. Iz Ligijnih sopstvenih rei vidi se da ona nije taoc, ved devojka koju je njen narod zaboravio. Nie broni jej adne prawo narodw, a gdyby jej nawet bronio, cezar dod jest potny, by je w chwili gniewu podeptad. Ne titi je zakon naroda, a i da je titi, cezar je veoma modan, pa bi je u trenutku besa unitio. Cezarowi spodobao si j wzid i odtd ni rozporzdza. Cezaru se svidelo da je uzme i da od tada njome raspolae. Odtd jest ona na jego woli, nad ktr nie masz innej na wiecie. Od tada je ona podlona njegovoj volji, naspram koje nema druge na svetu. - Tak jest - mwia dalej - i ja czytaam listy Pawa z Tarsu, i ja wiem, e nad ziemi jest Bg i jest Syn Boy, ktry zmartwychwsta, ale na ziemi jest tylko cezar. -Tako je- govorila je dalje- i ja sam itala Pavla iz Tarasa, i znam, nad zemljom vlada Bog i Sin Boiji, koji je vaskrsnuo, alI je na zemlji samo car. Pamitaj o tym, Ligio. Zapamti to Ligija. Wiem take, e twoja nauka nie pozwala ci byd tym, czym ja byam, i e wam, jak i stoikom, o ktrych opowiada mi Epiktet, gdy przyjdzie wybr midzy sromot a mierci, mierd tylko wybrad wolno. Takoe mi je poznato da ti tvoje uenje ne dozvoljava da bude ono to sam ja bila, i da vam je kao i stoicima, o kojima mi je

priao Epiktet, kada doe do izbora izmeu sramote i smrti, dozvoljeno da izabrete samo smrt. Ale czy moesz zgadnd, e ci czeka mierd, nie sromota? A da li moe da proceni da te eka smrt, a ne sramota? Zali nie syszaa o crce Sejana, ktra maym bya jeszcze dziewcztkiem, a ktra z Tyberiuszowego rozkazu musiaa dla zachowania prawa, ktre zabrania karad dziewic mierci, przejd przez haob przed zgonem! Zar nisi ula za Sejanovu kderku, koja je jo bila mala devojica, a koje je na Tiberijevu naredbu morala zbog ouvanja zakona, koje zabranjuje smrtnu kaznu nad devicama, da doivi sramotu pre odlaska. Ligio, Ligio, nie dranij cezara! Ligija, Ligija, ne izazivaj cara! Gdy przyjdzie chwila stanowcza, gdy musisz wybierad midzy haob a mierci, postpisz tak, jak ci twoja Prawda wskazuje, ale nie szukaj dobrowolnie zguby i nie dranij z bahego powodu ziemskiego, a przy tym okrutnego boga. Kada doe odluujudi trenutak, kada mora da bira izmeu sramote i smrti, postupide onako kako ti tvoja Istina nalae, ali ne trai samovoljno propast i ne izazivaj zbog bilo kog zemaljskog razloga, okrutnog boga. Akte mwia z wielk litoci i nawet z uniesieniem, a majc z natury wzrok nieco krtki, przysuna blisko sw sodk twarz do twarzy Ligii, jakby chcc sprawdzid, jakie jej sowa czyni wraenie. Akte je govorila sa velikim saosedanjem i ak ponesena, bududi da je bili prirodno kratkovida, pribliila je svoje milo lice blizu Ligijnom licu, kao da eli da proveri kakav utisak ostavljaju njene rei. Ligia za, narzuciwszy z ufnoci dziecka rce na jej szyj, rzeka: Ligija je pak, okaivi s poverenjem ruke na njen vrat, rekla: - Ty dobra jeste, Akte. -Ti si dobra, Akte.

Akte, ujta pochwa i ufnoci, przycisna j do serca, a nastpnie uwolniwszy si z ramion dziewczyny odpowiedziaa: Ponesena pohvalom i poverenjem, pritisnula ju je na srce, da bi zatim, oslobodivi se i devojinog naruja odgovorila:

- Moje szczcie mino i radod mina, ale za nie jestem. -Moja sreda i radost je minula, ali nisam kivna.

Po czym ja chodzid szybkimi krokami po izbie i mwid do siebie jakby z rozpacz: Posle ega je krenula da ide brzim koracima po sobi i da sebi govori gotovo oajno: - Nie! I on nie by zy. -Ne! I on nije bio kivan. On sam myla wwczas, e jest dobry, i chcia byd dobrym. Tada je on sam mislio da je dobar, i hteo je da bude dobar. Ja to wiem najlepiej. To wszystko przyszo pniej... gdy przesta kochad... To inni uczynili go takim, jak jest - to inni - i Poppea! Ja to najbolje znam. Ovo sve je dolo kasnije kada je prestao da voliDrugi su ga nainili takvim kakav je- drugi- i Popeja!

Tu rzsy jej pokryy si zami. Ligia wodzia za ni czas jaki swymi bkitnymi oczyma, a wreszcie rzeka: Tu su joj se trepavice pokrile suzama. Ligija ju je neko vreme pratila svojim plavim oima, da bi konano rekla: - Ty go aujesz, Akte? - Ti ga ali Akte? - auj! - odpowiedziaa gucho Greczynka. -alim!- tiho je odgovorila Grkinja.