Professional Documents
Culture Documents
S 13 Tim 18
S 13 Tim 18
13 jk fYa%Ksh
ridhk oHdj
13 jk fYa%Ksh
uqo%Kh -
ii
iii
ix{dmkh
fuu .=re udf.damfoaY ix.%yh 2010 jIfha isg 13 jk fY%aKsh i|yd bf.kq b.eka l%shdj,sh ixOdkh lr .ekSu i|yd .=re Nj;=kayg m%fhdackj;a f'
fuu fmd; imdokh lsug mdol lr.;a Ih ksfoaYh fuf;la mej;s Ih
ksfoaYj,g jvd fjkia jQjls' tu fjki ykd .ekSug fhduqjk Tng th ksmqK;d
mdol Ih ksfoaYhla nj oelsh yels h' tfy;a ksmqK;d ug yd tla tla ksmqK;d
ug hgf;a oelafjk bf.kq M, tu fY%aKsh ;=< u w;am;a lr .; hq;= f' tneka
Tng fY%aKshg wod< mdv ie,iq lr .ekSf tu ksmqK;d ug yd bf.kq M,
fnfyka m%fhdackj;a f' fuu bf.kqM, bf.kq - b.eka l%shdj,sfha tla tla
wruqKq ilid .ekSug fukau mka;s ldurfha is flfrk we.hS WmlrK ilia lr
.ekSf ksKdhl f,i fhdod .ekSu flfrys Tnf.a wjOdkh fhduq lsu wfmalaId
flf' fuu Ih yeoEf mYS,kh l< hq;= w;sfl fmd;a m;a fuka u fj wv
mss<sn| isiqka oekqj;a lsug o fuu .=re udf.damfoaYh Tng m%fhdackj;a f'
fuys fhda; l%hdldrl Tn ksudKYS,s .=rejrfhl= jYfhka l%hd lsf wfmalId
s
s
a
iys;j wdoYj;a f,i bm;a l< tajd jYfhka i,lkak' tysoS .=re flakaSh mka;s ldur
l%shdj,sh fjkia lr YsIH flakaSh njla we;s lsu fYaIfhka wfmalaId flf' tneka
isiqka O fmd;am;a mYS,kh wka;cd, Nd;h jeks .fIKhg fhduq flfrk
bf.kq wjia:d yels yeug u Wod l< hq;= f' b.ekaf im%odhsl f,i igyka
bm;a lsu fjkqjg wdlIKSh f,i kj oekqu uQ,Ou wdh bm;a l< hq;= f' ta
i|yd ;dlaIKh yels;dla rg fhdod.;a ikaksfok Wml%u ksudKYS,S j Nd; lsug
kj mka;sldurh ;=< Wkka h hq;= f'
13 jk fY%aKsfha fuu Ih b.ekau wrUk Tnf.a isiqkag Ih ksfoaY ukdj
meye,s lr fokak' jIh mqrd l%hd;aul lrk Tnf.a b.ekaf ie,eiau ykajd fokafka
s
k th isiqka ;=< fm<Uula jkq we;' uq Ih ksfoaYh wdjrKh lr .ekSug mdi,
fj; isiqka wdlIKh f' fuu Ihud,d m%;sixialrK rgg oefkk mka;s ldur
bf.kq - be.ka l%shdj,sfha fjkila we;s lrkq i|yd wod< Ih ksfoaYh fuka u
fuys fhda; l%shdj,s weiqfrka Tnf.a ksudKYS,s yelshd mqnqjd .kakd fuka b,a,'
fuu udf.damfoaY ieliSf odhl jQ oaj;a ieug" .=reNj;=kag iy cd;sl
wOHdmk wdh;kfha ks,Odkag udf.a ia;=;sh ys f' f ldhh i|yd u`. fmkajQ
wOHlaI ckrd,a wdpdh Wmd,s t' fiaor ue;ska fuka u uqK lghq;= is lr mdi,aj,g
,ndf j.lSu Ndrf.k lghq;= l< wOHdmk m%ldYk flduidia ckrd,a we;= ldhh
uKav,hg uf.a fYaI ia;=;sh mqo lr' fuys we;=<;a lreKq ms<sn| j ixjOkd;aul
fhdackd wef;d;a ud fj; ,nd fokafka k lD;{ f'
u,a ishU,df.dv
iyldr wOHlaI ckrd,a
Ihud,d ixjOk mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
iv
WmfoaYkh (
wCIKh
wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
iyldr wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
wOHlaI ^oHd" fi!LH yd
Ydl wOHdmk &
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
-
Ihud,d lgqj (
wNHka;r
iS' t' wd' weka;ks uy;d
ndysr
uydpdh t' ' .=KjOk
uydpdh v' ' v' ch;s,l
uydpdh t' ' mS' o fldia;d
uydpdh fla' wd' wd' uydkdu
uydpdh ' mS' osidkdhl
wdpdh ks,aj,d fldagf.a
t' ta' mS' uqKisxy uhd
moaud fmdkakfmreu h
uqos;d lrg h
tka' tia' nd,fudayka uhd
tia' fms,af,a fukh
tia' ;sf,hskdoka uhd
wd' tka' ' nKavdr uhd
mS' ' tia' fmruqK uhd
nka, rKisxy uhd
iS' tka' ta' fmfrd fukh
t' tka' tia' chiQh h
B' ' mS' OujxY h
' kd.r;ak uhd
tka' ;srekdjqlriq h
msgljr ksudKh
m.Kl ieliSu
fj wvh
www.nie.lk
O iydh
vi
mgqk
msgqj
1'0
ii
2'0
ix{dmkh
iii
3.0
im;a odhl;ajh
iv
4'0
1 - 251
l%shdldrl
5'0
253
6'0
we.hS ie,iq
255
vii
ksmqK;dj 11'0
ld,fo
( 02 hs'
bf.kq M,
kEu wdldrhl fjkia ula i|yd tall ld,hla ;=< oS isjk fjkia u
frys fjki
ld,h
ksmqK;dj 11'0
ld,fo
( 06 hs'
bf.kq M,
lrhs'
c,h 10 cm3
+ HCl w,
x fol
c,h 10 cm3 +
HCl w, x y;r
Mg
c,h
^WIaK;ajh ksh;j mj;ajd
f.k hdug c, nk
wjYH f'&
yels h'
60 0C WIaK;ajfha
mj;sk c,
;dmlh
ldur
WIaK;ajfha
mj;sk c,h
60 0C WIaK;ajfha oS
ldur WIaK;ajfha oS
W;afm%arl j.
(a) iucd;Sh W;afm%arl
m%;lhl iy W;afm%rl tlu l,dmfha mj;S k tu W;afm%rl iucd;Sh W;afm%rl
s s%
a
a
a
f,i ye|skaf'
Wod (-(i)
(ii)
(b) Iucd;Ssh W;afm%arl
W;afm%arl yd m%;sl%shl tlu l,dmfha fkdjk g Iucd;Sh W;afm%arlhla f,i
ykajkq ,ef'
Wod (- (i)
(ii)
mlaIKh V( ridhksl m%;sl%shdjl YS>%;dj flfrys wdf,dalh ^lsrK yd ;rx.&
n,mdk nj fmkau'
H2 , 10 cm3
+
Cl2 , 10 cm3
c,h
i; iQhdf,dalh
yuqf oS
wf oS
1.5 V
1.5V
V
5V
V
5V
A
3cm
3cm
iaghf*da
^f*da&
lene,a,
iaghf*da
^f*da&
lene,a,
0.1 mol dm-3
H2SO4 djKh
ldnka
bf,lafg%dav
ldnka
bf,lafg%dav
B mm:h
A mm:h
ksmqK;dj 11'0
ld,fo
( 14 hs'
bf.kq M,
jYfhka
ksh; mud moaO;s i|yd m%;sl%shd u`.ska m%;sl%shl (A) ys idkaKh fjkia
f YS>%;dj
ksrEmKh lrhs'
6
Y+kH" m<uq yd fojk fm< m%;sl%shd ksoYkh lsu i|yd mlaIK bosm;a
lrhs'
mlaIKj,ska ,efnk f;dr;=re ksis f,i yeisrfuka O m%;sl%shlhkag
c,h 10 cm3
21321
21321
21321
21321
rn mh
Mg mh
isyska re k<h
c,h
lr.kq ,ef'
lelEre k<hg 0'10 mol dm-3 H2SO4 w,h 40 cm3 la tl;= lr lg msfrk
wdrNl YS>%;dj
idkaKh yd
Na2S2O3 iys; lrh l;srhla .eiQ lvodishla u; ;nd HNO3 5.0 cm3 tl;=
lr lrfha isg ksh; Wilska wei ;nd f.k l;srh fkdfmkS hdug .; jk
ld,h ukskq ,ef'
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
c,h
mudj/cm3
5.0
10.0
15.0
20.0
HCl
ld,h$s
djK
mudj /cm3
5.0
5.0
5.0
5.0
5.0
(ii)
c,h
mudj
$cm3
HCl
djK
mudj$
cm3
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
ld,h$s
(
fuu m%;sl%shdf YS>%;dj ksKh lsu i|yd iEfok I2 j, m%udKh Nd;
l< yels h' msIag djKhla ks,a mdg u i|yd ;sh hq;= wju I2(aq)
idkaKh 1.0 10-5 mol dm-3 f' fuh b;d iq`M m%udKhla neka ta i|yd
.; jk ld,h uekSu wiSre h' t neka ld,h ueksh yels jk mos I2 ksoyia
u m%udo l< hq;= h' fuu ;;a;ajh I2, I-njg m;a jk YS>% m%;sl%shdfjka <`.d
lr .; yels h' f i|yd Na2S2O3 fhdod .; yels h' udOHhg okakd
S2O32- m%udKhla oud we;ak iEfok I2 b;d iS>%fhka my; m%;sl%shdjg
Ndckh f'
l%uh (
mshjr 1
^1&
msIagh
fh
Na2S2O3
djK
mudj$cm3
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
^2&
1.0 mol dm-3
H2SO4
djK
mudj$
cm3
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
^3&
^4&
0.10 mol dm-3 0.10 mol dm-3
KI
FeCl3
djK
djK
mudj$
mudj$
cm3
cm3
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
^5&
c,h
mudj$
cm3
msIagh ks,a
mdg ug
.; jk
ld,h$s
5.0
10.0
15.0
20.0
(2) + (4)
mshjr 2
msIagh
fh
Na2S2O3(aq)
mudj$cm3
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
H2SO4(aq)
djK
mudj$cm3
msIagh
KI(aq)
FeCl3(aq)
c,h ks,a mdg
djK
djK
mudj$ug .;
3
3
mudj$cm mudj$cm cm3
jk ld,h$s
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10.0
10
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
idkaKh$
mol dm-3
C
C/2
C/4
C/8
t 1/2
t 1/2
t 1/2
11
t^ld,h&
ksmqK;dj 11'0
ld,fo
bf.kq M,
( 03 hs'
(
Cl
Cl
^wd&
Cl
Cl
Cl
wKql Nd.h
Yla;h$k J
s
il%shk Yla;sh ^Ea & hkq M, ksmou i|yd ix>gkh jk wKqj,g ;sh hq;=
wju Yla;sh hs' th Yla;s ndOlhla jk w;r tys Yd,;ajh m%;sl%shdj u;
/f|a'
Ea
m%;lhl
s s%
H
M,
m%;sl%shd LKavdxlh
wKql Nd.h }
13
Ea il%hk Yla;hg
s
s
jvd Yla;sh we;s
wKql Nd.h
>
E a pd,l Yla;sh
il%hk Yla;hg jvd wvq Yla;hlska hq;a wKq o >gkh f' tfy;a fuys
s
s
s
oS tu wKq .efuka miq tlsfklska wE;a f' m%;sl%shdjl YS>%;dj il%shk
Yla;sh ^ Ea & u; /|S mj;S' Ea wvqj;a u" Bg je Yla;sfhka hq;a wKqj,
ixLHdj je f' f ksid iM, ix>gk ixLHdj by< f.dia m%;sl%shd
YS>%;dj je f'
m%;sl%shdjl YS>%;dj flfrys n,mdk idOl
WIaK;ajh
wKql Nd.h
Ea
pd,l Yla;sh
idkaKh
14
wKql
Nd.h
ac
m%;sl%shl
M,
m%;lhd LKavlh
s s%
211 111
1
1
22211221
111 111
22222221
111 11
1
1 1
22222221
111111
22222221
1221111
111111
1 1
22222221
111111
22222221
1111111
2222221
122221
12221
1111
1221
111
E ac
Ea
pd,l Yla;sh
Ea - W;afm%arlh ke;g
Eac - W;afm%arlh we;sg
il%shk Yla;sh
il%shk Yla;sh
>k m%;sl%shlj, wxY=j, ;ru l=vdj;a u" m%;sl%shl wKqj,g .eh yels mDIah
j. M,h je f' fuh m%;sl%shd YS>%;dj je lsug fya;= f' c,Sh
yhsrlaf,dala w, djKhla iu`. udn,a len,sj,g jvd f.fhka udn,a
l=vq m%;sl%shd u fuhg ksoiqkls'
YS>%;d fjki m%ia;dl j oelau
R = wdrNl fYaIh
t = wdrNfha isg l=vd ld, wka;rhla
>
Yla;h
s
Ea
W;afm%arl ke;s
wjia:dj
W;afm%arl we;s
wjia:dj
>
t
15
ksmqK;dj 11'0
ld,fo
( 03 hs'
bf.kq M,
nyqmshjr m%;sl%shd
m%;sl%shdj,ska nyq;rh mshjr lsysmhlska is jk w;r tajd nyqmshjr m%;sl%shd
hkqfjka ye|skaf'
2N2O5(g) 4NO2(g) + O2(g)
^iuia; m%;sl%shdj&
N2O5 + N2O5 N2O5 + N2O5*
N2O5* NO2 + NO3
16
mshjr
mshjr
^iuia; m%;sl%shdj&
mshjr
R 2
C + HO
18
OH
+ H218O
C
O
OH- + R
18
18
OH
O-
wKql;dj
tal wKql
oa wKq
;%s wKql
m%;sl%shdj
A M,
2A M,
3A M,
f. m%ldYkh
R = k[A]
R = k[A]2
R = k[A]3
m%;sl%shd fm<
m<uq fm<
fo jeks fm<
f; jeks fm<
by; i|yka fya;= ksid" yqfola m%;sl%shdjl iuia; ilrKh foi ne,Sfuka
CH3CHO + H2
RC
^Ea (f)& - bos m%;sl%shdj i|yd il%shk Yla;sh
^ Ea (r)& - miq m%;sl%shdj i|yd il%shk Yla;sh
H
- m%;sl%shdf tka;e,ams fjki
N+ wjia:df we;s m%;lhlj, Nj Yla;h;a" il%h ixlSKfha Nj Yla;h;a
s s%
s
s
s
w;r fjki bos m%;sl%shdf il%shk Yla;sh ^Ea(f)& f' th" il%sh ixlSKh
idokq msKsi W; osYdk;sfhka ix>gkh jk wKqj,g iemhsh hq;= wju
w;sfl Yla;h f' N+ wjia:f we;s M,j, Nj Yla;h;a" il%h ixlSKfha
s
s
s
Nj Yla;sh;a w;r fjki miq m%;sl%shdf il%shk Yla;sh ^Ea(r)& f' th
M,j,ska il%sh ixlSKh iEoSug miq l< hq;= Yla;s lvbu f' bos yd wdmiq
m%;sl%shdj, il%shk Yla;s w;r fjki" m%;sl%shd tka;e,amshg iudk f'
H = Ea(f) - Ea(r)
19
m%;sl%shd LKavdxlh
Yla;h
s
m%;sl%shd LKavdxlh
20
ArH + E
Ar
E
+
AE + H+
^fika&
ArH + E+ Ar+
E
Ar+
+
NO2
Yla;h
s
NO2
+
H
NO2
21
TS1
m%;sl%shd LKavdxlh
+
I
TS2
ksmqK;dj 11'0
ld,fo
( 02 hs'
bf.kq M,
lrhs'
ksoiqka weiqka iucd;Sh W;afm%rlhla m%;lhdjl YS>;dj je lrkafka flfia
a
s s%
%
oe hs ia;r lrhs'
ksoiqka weiqka Iucd;Sh W;afm%arlhla m%;sl%shdjl YS>%;dj je lrkafka
iuia; m%;sl%shdj (
yhsrcka fmfrdlaihsj, fhdackhg Yla;s lvb folla we;=<;a f' ^rEm
igyk& tla tla lvb YSIfhka ^1& H2O2 yd Br2 w;r iEfok ixl%d
wjia:dj;a" ^2& H2O2 yd H+/Br- w;r iEfok ixl%d wjia:dj;a ksrEmKh f'
23
sNj Yla;sh
Ea
Ea
2H2O2+ Br2
2H2O + Br2+ O2
m%;lhd
s s%
LKavdxlh
24
(ads - wfYdaIs;&
ixl%uKh - W;afm%arl mDIaGhg ne|s we;s mrudKq fyda LKav fyda mDIaGh u;
p,kh fjhs' fuh ;j;a mrudKq fyda LKav fyda yuq jk ;=re is f'
m%;sl%shdj - ixl%uKfha oS tlsfkl uqK.efik wfYdaIs; mrudKq fyda LKav
fyda W;afm%arl mDIaGh u; oS tlsfkl iu`. m%;sl%shd lrhs'
lD;Hh
ksoiqka
f,day
yhsrckSlrKh
wO$ikakdhl
Tlaihsv yd
i,amhsv
TlailrKh
s
f.kao.yrKh
NiO, ZnO,
MgO, MnO3,
MnS
Tlaihsv
ksc,lrKh
Al2O3, SiO2
MgO
we,afldfyd,j, ksc,lrKh
w,
nyqwjhlrKh
H3PO4, H2SO4
fmd,stiagr iEoSf oS is jk
ix>kk nyqwjhlrKh
wjfYdaIKh mDIaG
yryd iuia; jHh iska u is flfrkafkls' wfYdaIKh mDIaGhg muKla
iSud jQjls' tys oS m%;sl%shl wKq iy W;afm%arl mDIaGh w;r jeka v' jd,aia
nkaOk jeks n, nkaOk iEfohs'
25
Yla;h
s
Yla;h
s
m%;lhd
s s%
ud.h
26
m%;lhd
s s%
ud.h
ffcj W;afm%arl l%shd;aul jkafka w;s iqfYaI ;;a;aj hgf;a h' tajd pH
l=vqj, wvx.= f' tajd idfmalaI jYfhka wvq WIaK;ajj, oS l%shd lrkq ,nhs'
m%ldY W;afm%arlhla hkq lsrK Yla;sh ^ E = h& Wlyd .; yels jHhls'
27
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
( 10 hs'
bf.kq M,
lrkak'
wkjr; wjia:df mj;sk moaO;s
^iii&
^iv&
ufyalaI .=K
moaO;shla iuia;hla fia i,ld mlaIKd;aul j ksKh lrkq ,nk fyda .Kkh
lrkq ,nk fyda .=K ufyalaI .=K f' fuys oS moaO;sfha wxY= ms<sn| j wjOdkh
fhduq lrkq fkd ,ef'
.;sl l%shdj,s iy m%;sj;H;dj
ld,h
j jdhq iu;=,s;;d
ixjD; nkla ;=< we;=<;a lr we;s c,h yd by< wjldYfha we;s c, jdIamh
w;r my; oelafjk .;sl iu;=,s;;dj we;s f'
H2O (l)
H2 O(g)
29
Tlaiscka jeks jdhqjla c,fha jKh iEfok ;kql djKhla i,luq' fuu
djKh" Tlaiscka jdhqj wvx.= jdhquh l,dmhla ^jdhqf.da,h jeks& yd iamY
j we;s g my; oelafjk .;sl iu;=,s;;dj we;s f'
O2(djKh& O2(g)
wY% j - djH iu;=,s;;dj
fjd yria inkaO;d iys; nyqwjhjl f' fjd >k f,i iajNdjfha
mj;sk w;r tajdg H+ fyda OH- ia:dmkh l< yels l%shdld ldKav we;'
H+ ia:dmkh l< yels frisk" H+ ia:dmkh lrka fjk;a legdhk iu`.
nef|a'
kso ( RH(s) + NaCl (s) RNa(s) + HCl(aq)
OH- ia:dmkh l< yels frisk" OH- ia:dmkh lrka fjk;a wekdhk
iu`. nef|a'
kso ( ROH(s) + HCl (aq) RCl(s) + H2O(l)
30
c,fha lk;ajh bj;a lsug Nd; lrk frisk f i|yd ksoiqka f'
isfhd,hsgj, whk yqjudre lsf yelshdj mj;S'
kso ( 2NaAlSi2O6(s) + Ca2+(aq) Ca [AlSi2O6]2(s) + 2Na+(aq)
^isfhd,hs fyj;a fidah wefkdais,sfla&
2RCOOH(s) + Ca2+(aq) + SO42- (aq)+ 2H2O(l) (RCOO)2Ca(s) + 2H3O+(aq) + SO42(aq)
f,dayhla tys whk wvx.= djKhl .s,ajd we;s wjia:djla ie,l+ g wdrNfha
oS f,day mrudKq bf,lafg%dak msg lrka idok whk djK .; f' msg jk
bf,lafg%dak f,dayh u; /|S mj;S' tg f,day mDIaGh RK f,i wdfrdams;
f' djKfha whk idkaKh jej;a u tajd f,dayh u;= msg we;s bf,lafg%dak
,nd .kska f,day mrudKq njg m;a f' h wjia:djl oS f,day mrudKq
whk njg m;au;a" whk" f,day mrudKq njg m;a u;a tl u YS>%;djlska is
f' fug mrudKq yd whk w;r .;sl iu;=,s;;djla we;s f' fuu
wjia:df oS RK wdfrdams; f,day mDIaGh yd Ok wdfrdams; f,day whk w;r
we;s jk Nj wka;rh tu f,dayfha bf,lafg%dav Njh k f'
kso (
31
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
bf.kq M,
( 08 hs'
(
i,lkak'
moaO;sh iu;=,s;;df mj;S k" ta i|yd my; i|yka m%ldYkh ,sh yels
h'
32
wod< ;=,s; m%;sl%shd ilrKh ,shd oelah hq;= h' ^idudkHfhka fuh ,shkq
Kc ys tall =
Kc ys tall }
33
yd
o wdxYsl
Kp =
34
Iucd;Sh iu;=,s;;d
m%udKj;a ;r by< WIaK;ajhlg r;a l< g" wefudaksh laf,darhs"
wefudakshd jdhqj yd yhsrcka laf,darhs jdhqj njg fhdackh f' ixjD;
nkla ;=< oS m%;sl%shdj iu;=,s;;djg m;a f'
NH4Cl(s) NH3(g) + HCl(g)
ixY=oaO >khl idkaKh" tys ujq, m%udKh mudfjka fnoSfuka ,ef'
Kp yd Kc w;r inkaO;dj
aA(g) + bB(g) cC(g) + dD(g)
by; wdldrfha idOdrK m%;lhdjla ie,lSfuka yd jdhq mmQK f,i yeisf
s s%
hehs Wml,amkh lsfuka my; oelafjk ilrKh jHq;amkak l< yels h'
Kp = Kc.(RT) n
fuys n hkq iafgdhslsfhd;sl ilrKfhys" M,j, we;=<;a jdhq wKq ujq,
ixLHdj - m%;sl%shlj, we;=<;a jdhq wKq ujq, ixLHdj f'
j - jdhq iu;=,s;;d
ksh; WIaK;ajhl oS ixjD; nkla ;=< j c,h yd c, jdIam w;r my;
oelafjk iu;=,s;;dj mj;S'
H2O(l) F H2O(g)
fok ,o WIaK;ajhl oS by; moaO;sh i|yd iu;=,s;;d kshuh fhoSfuka
f,i ,sh yels h' fuh jkdyS fuu moaO;sfha iu;=,s;;d ksh;h
35
jdhqj, ;kql djK i|yd j,x.= by; inkaO;dj fyka kshuh hkqfjka
ye|skf' fuys KH fyka kshu ksh;h f,i ye|skfjk w;r ksh; WIaK;ajhl
a
a
oS ksh;hls'
Nd. ix.=Klh ^ KD&
Nd. ix.=Klh hkq djH fYaIhla" wY%H j folla w;r jHdma; ug
wod< iu;=,s;;d ksh;h f'
wY%H j tlg fi, jQ l,ays ;djld,sl j Y% jk kuq;a wjidkfha oS je
>k;ajfhka hq;a jh my<ska o wvq >k;ajfhka hq;a jh by<ska o ;sfnk mos
l,dmj,g fjka f' l,dm fol fjka jkafka oDYH udhsula jk udjlfhks'
wY% yd ridhksl jYfhka tlsfkl iu`. m%;sl%shd fkdlrk djl folla
kso 2 (I2(s)
fuys Ks =
I2(CCl4 ix;Dma;&
[I2(CCl4 ix;Dma;&]
jKh fkdjQ >kfhys >k;ajh fjkia fkdjk neka tys idkaKh ksh;
f'
tu ksid Ks = [I2(CCl4ix;Dma;&]
tu ksid ksh; WIaK;ajhl oS ix;Dma; djKhl idkaKh ksh; f'
idjKh jQ wKq fyda whk idoka djK 1 dm3 l jKh jk jHhl Wmu
} MX ys ujq,sl
djH;dj
n+
} [M (aq)]
} [Xn-(aq)]
} AgCl ys ujq,sl djH;dj
} [Ag+(aq)]
} [Cl-(aq)]
37
BH+ hkq Niaufha ixhq.aul w,h f' ;kql djKhl c,fha idkaKh
ksh; neka"
38
iu;=,s;;d ,laIHh
iu;=,s;;djg t<U we;s g is we;s m%;sl%shd m%udKh iu;=,s;;d ,laIh
k f' fuh m%;sl%shdfjka m%;sl%shdjg fjkia f' iu;=,s;;d ksh;h"
iu;=,s;;d ia:dkfhys kquls' iu;=,s;;d ksh;h tlg jvd je k"
iu;=,s;;d ,laIh ol=Kg nr j mj;S hehs lshkq ,ef'
f,a-peg,sh uQ,Ouh
tl u m%;sl%shdjla i|yd uq`M iu;=,s;;d ,laIh wp, jQjla fkdj m%;sl%shd
;;a;j fjkia lsf oS fjkia jkakls' .;sl iu;,s;;djfha mj;sk moaO;shl"
a
tlS iu;=,s;;dj f.k taug fya;= jQ lsish idOlhla ixfrdaOkh l<fyd;a
tu ixfrdaOkh wju jk wdldrhg moaO;sh kej; ilia jkq we;' fuh f,apeg,sh uQ,Ouh ye|ska f'
my; i|yka idOl iu;=,s;;d ,laIh fjkia lrhs'
idkaKh
mSvkh
WIaK;ajh
39
40
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
bf.kq M,
( 08 hs'
(
fokak'
pd,l Yla;sh by< kexfjk w;r je pd,l Yla;shla iys; wKq" wka;wKql n, uevf.k jdIam l,dmhg we;=`M f' wka;-wKql n, m%n, jQ
;rug" wKq jdIam l,dmhg .uka lsf keUqrej wvq f'
jdIam l,dmhg wKq we;=`M u je jQ ;rug jdIam mSvkh je f' tneka
41
jdIam l,dm
j l,dm
A A A
A
A
A
A A
P1
jdIam l,dm
A
A
A A A A
A A A A
j l,dm
T1
A
A
P2
A
A A
A
A AA
A
A
A
T2
T1> T2
P1> P2
c,h
whka lmqre
vhs*khs,a
S
B;
jdIam mSvkh$atm
t;s,ka
S
vhsfu;s,a vhst;s,a
B;
B;
WIaK;ajh$ 0C
42
ixfhda.h
;dmdxlh $ 0C
^1'0 atm hgf;a oS&
C2H5OH
78
C2H5OC2H5
34.6
H2O
100
C8H18
120
;dmdxlh je f'
kso(
jdhqj$jdIamh
wj WIaK;ajh$ 0C
H2O
374
NH3
-118
CO2
31.5
43
mSvkh$atm
>k
jdhq
>k
jdhq
WIaK;ajh$K
44
fuhg by<
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
( 10 hs'
bf.kq M,
meyeos,s lrhs'
iu;=,s;;df oS djK yd jdIam l,dmj, ixhq;sh fiu i|yd rW!,a kshuh
Nd; lrhs'
oajHx.S djKj, mmQK yeisrSu yd mmQK fkd jk yeisu wdoYkh lrhs'
45
mmQK djK
46
P0 A - PA = P0A(1- xA)
P0 A - PA = P0A xB
f'
tfia u"
47
jd'mS'
jd'mS'
P0A
PAB
PA
P0B
PB
xA
0
1
1
0
xB
;dmdxlh
Tb(B)
Tb(A)
xA
0
1
1
0
xB
yd
>
jk w;r" tys
tu ksid jdIam mSvk - ixhq;s jl% my<g wj;,kh ula fmkajhs' tkuq
;dmdxl - ixhq;s jl% by<g kefjhs'
kso ( fm%dmfkdaka yd fu;fkda,a" g%hslaf,dafrdfuf;aka yd fm%dmfkdaka"
t;fkdhsla w,h yd c,h
48
jdIa m
mS v kh
p AB
mmQK
djKhl
jdIam mSvkh
lv b u`.ska
olajd we;'
PA
PB
xA
xB
yd
f' mmQK djKj,
wKqj,g jvd myiqfjka fjdfha wKq j l,dmfhka jdIam l,dmhg we;=`M
fjhs'
f djKj, jdIam mSvk - ixhq;s jl% mmQK ;;a;ajfhka by<g o" ;dmdxl
- ixhq;s jl% my<g o wm.uk f'
kso ( fm%dmfkdaka yd ldnka vhsi,a*hs" fm%dmfkdaka yd fmkagfkdak"a t;fkda,a
yd fnkaiSka'
;dmdxl
;dmdxl
Tb(B)
p AB
pA
p
mrsmQraK o%djK
mmQK
djKhl
jdIam mSvkh
lv b u`.ska
olajd
we;'
T b(A)
0
1
XA
XB
1
0
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
bf.kq M,
03 hs'
50
tla tla WIaK;ajfha oS ,nd.; yels" wdiQ;fha ixhq;sh oek .ekSug" WIaK;aj
WIaK;ajh
TA0
jdIam
T1
T2
TB0
<
j F jdIam
T1
<
T2
ksh; mSvkfha oS w|sk
,o l,dm igyk
TA0 } A j, ;dmdxlh
TB0 } B j, ;dmdxlh
xA 0 x 1
xB 1
0.5
0.5
ixhq;sh
1
0
l,dmh iu`. iu;=,s;j mj;sk jdIam l,dmfha ixhq;sh x1 f' ^;dmdxlh wvq
ixfhda.h" jdIam l,dmfha jemqr mj;S'&
T1 ys oS kgk jdIamh >kSNjkh l<fyd;a ,efnk jfha ixhq;sh x1 f' fuys
b;d wl m%;sY;hla B we;s nj fmfka'
;jo x1 ixhq;sh ork jfha T2 ;dmdxlh wvq ksid th jdIamhla f,i wdijk
l=fka ;j;a by<g .uka lrkq we;'
f wdldrhg fjka fjka wkqhd; wdijk /ilska is jk l%shdj,s ish,a,
tljr wdijk l=k ;=< ika;;sl j is f'
wjidkfha wdiQ;h f,i ixY=oaO B ixrplh ,ef' wdijk ma,dial=f we;s
djKfha A ys ujq, Nd.h l%ufhka je jk neka ;dmdxlh je jk w;r
wjidkfha oS imQKfhka u jdf.a A b;s f'
51
c,h
we;=`Mu
wdiQ;h
is u j<lk lKsld
;dmh
msis j wdiQ;h f,i ,nd .; yels jqj o wdijkh wimQK h' bka j fol
imQKfhka u tlsfklska fjka lr .; fkdyels h' ^ma,dial=f j fofla
Y%Khla b;s f'& ;j o" ljr jhla wdiQ;h f,i ,nd .; yelsf o hkak
r|d mj;skafka wdijkh wdrN lrk djKfha ixhq;sh u; h'
* wju ;dmdxl Y%K ms<sn| j ;ksj u is;Sug isiqka fhduq lrh yels h '
52
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
( 06 hs'
bf.kq M,
we;e whksl ixfhda. b;d fyd|ska c,fha osh jk w;r we;e ixfhda. iq`M
fhduq lrkak'
whk w;r wka;l%shd mj;sk fyhska tajd ir, jqj o" tlsfklska iajdk fkd
f'
AgCl jeks iaj,am jYfhka djH whksl ixfhda.hl c,Sh djK ;=< tajdfha
whk iajdk j mj;sk w;r ix;Dma; djKhl tu whk iy >kh w;r my;
i|yka .;sl iu;=,s;;dj mj;S'
AgCl(s)
Ag+(aq) + Cl-(aq)
iu;=,s;d kshuh fhoSfuka"
hk [AgCl(s)] ksh;hls'
Ksp = [Ag+(aq)][Cl-(aq)]
fuh djH;d .=Ks;h hs'
Ksphkq ksh; WIaK;ajfha oS ksh;hls' th djH;d .=Ks;h f,i ye|ska f'
fmd whk wdprKh ( by; i|yka wdldrfha ix;Dma; AgCl djKhg c,Sh NaCl
djKhla tl;= l< g c,Sh Cl- whk idkaKh je f' fok ,o WIaK;ajhl
oS Ksp ksh;hla neka udOHfha Ag+ idkaKh wvqh hq;=h' tk AgCl
wjlafIam f' wka whqrlska lsjfyd;a Cl- whk djKhl AgCl j, djH;dj"
ixY=oaO c,fha AgCl ys djH;djg jvd wvq h' fuh fmd whk wdprKh f,i
ye|skaf' Ag+ inkaOfhka o ;;a;ajh fufia h'
53
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
( 14 hs'
bf.kq M,
mjrkak'
pH w.h mlaId lsfuka ,jKj, c,Sh djKj, wd,sl" laIdh fyda WodiSk
nj mlaIKd;aul j ksKh lsug fhduq lrjkak'
CH3COOH(l) + H2O(l)
CH3COO-(aq) + H3O+(aq)
ixhq.aul hq.,
NH3(aq) + H2O(l)
NH4+(aq) + OH-(aq)
ixhq.aul hq.,
54
HCl, HNO3 jeks m%n, w, yd NaOH m%n, Niau c,Sh djK ;=< oS mQK
>gkh isf'
tksid tajdfha >gkh weiqka H3O+ whk idkaKh iy OH- whk idkaKh
fl,ska u m%ldY l< yels h'
Tiaj,af.a ;kqlrK kshuh
n, f,i whkSlrKh jk moaO;s i|yd fuf,i fl,ska u whkSlrKh mdol
fldg H3O+ fyda OH- whk idkaK bosm;a l< fkdyels h' ta i|yd j.=.;
Kafyda Kb w.h oS we;s g ta i|yd Tiaj,a ;kqlrK kshu Nd; l< yels h'
n, tal Ndial w,h (HX) ujq, tlla wvx.= jk V djK mudjla i,luq'
HX(aq) H+(aq) + X- (aq)
wdrNl ujq, m%udKh$mol
>gkh k
iu;=,s; g m%udKh$mol
^1-)
55
1 jk g"
neka
Ka } 2 C ^n, w, i|yd&
Kb } 2 C ^n, Niau i|yd&
fyj;a
56
57
<< 1 jk g 1 -
1 neka
58
59
++(aq)
Ka(NH )
NH 44
n, w,hlska yd n, Niauhlska jHq;amkak ,jK iy c,h w;r m%;sl%shdj(
kso ( CH3COONH4
ka ,efnk whk fol u c,h iu`. m%;sl%shd f'
+ H2O(l) NH3(aq) + H3O+(aq)
CH3COO- (aq) + H2O(l) CH3COOH(aq) + OH-(aq)
yd K b(CH3COO ) fndfydarg u iudk ksid c,h ;=< f m%;sl%shd fol u
fndfydarg iudk m%udKj,ska is f' fuys iuia; m%;sl%shdj my; oelafjk
ilrK ;=fkys tl;=fjka ,ef'
+ H2O(l) NH3(aq) + H3O+(aq)
CH3COO-(aq) + H2O(l) CH3COOH(aq) + OH-(aq)
H3O+(aq) + OH-(aq) H2O(l)
+ CH3COO-(aq) CH3COOH(aq) + NH3(aq)
iu;=,s;;d kshuh wkqj ;
60
kuq;"a
j fmfkkakg f'
laIdrhla tl;= lsf oS ^ H3O+bj;a jk neka & iu;=,s;;dj ol=Kg nr jk
oYlh
^1& ;hs,a Tfka
^2& ;hsfuda,a
^3& mSsfkda,ama;,ska
my< jKh
frdai
ly
wjK
62
pH mrdih
3'1 - 4'4
6'0 - 7'6
8'3 - 10'0
by< jKh
ly
ks,a
frdai
ksmqK;dj 12'0
ld,fo
bf.kq M,
( 07 hs'
(
moaO;sfha
pH w.h
2.88
3.88
4.15
4.39
4.60
4.75
5.12
5.71
8.75
63
by; j.=j wkqj NaOH(aq) 10 cm3la yd 25 cm3la tl;= lrk w;r;=r pH w.h
fjkia we;af;a b;d iq`M jYfhks' tk ndysr j tl;= lrk ,o Niauh ksid
we;sjk pH w.h fjkiau wvq lr .ekSug moaO;sh lsish m%;sfrdaOhla olajd
we;' f l%shdj iajdrlaIl l%shdj k f'
iajdrlaIl moaO;s
n, w,hla" tys ixhq.aul Niauh iu`. Y% j we;s moaO;s iajdrlaIl .=K
fmkajhs' Wod ( CH3COOH(aq) yd CH3COONa(aq) moaO;sh
n, Niauhla tys ixhq.aul w,h iu`. Y% j we;s moaO;s iajdrlaIl .=K
fmkajhs' Wod ( NH4OH(aq) yd NH4Cl(aq) moaO;sh
iajdrlaIl djKhl iajdrlaIl l%shdj we;s jk wdldrh
I CH3COOH(aq) yd CH3COONa(aq) moaO;sh weiqka meyeos,s lsu
f,i mQK j >gkh f'
f,i Nd.sl j
>gkh f'
fuu moaO;shg msg;ska H+(aq) iaj,amhla tl;= l< g"
m%;sl%shdj wkqj n, f,i >gkh jk CH3COOH(aq) idoka tl;= l< H+
moaO;sfhka bj;a f' tu ksid moaO;sfha pH w.h fndfyda rg ksh; j mj;S'
fuys oS CH3COONa(aq)
>gkh fuka CH3COO-(aq) we;s muK
jKhg ,nd oS we;'
fuu moaO;shg msg;ska OH- iaj,amhla tl;= l< g
OH-(aq) + H3O+(aq) 2H2O(l) f,i n, j >gkh jk
H2O idoka tl;= l< OH-(aq) moaO;sfhka bj;a f' moaO;sfha wvq jk
H+(aq) idkaKh mj;ajd .ekSug CH3COOH >gkh f' tneka pH w.h
fndfyda rg ksh; f'
II NH4OH(aq) yd NH4Cl(aq) moaO;sh weiqka meyeos,s lsu
NH OH(aq)
+ OH-(aq)
4
NH4Cl(aq)
+ Cl-(aq)
fuu djKhg msg;ska H+(aq) iaj,amhla tla l< g"
H+(aq) + OH-(aq) H2O (l) f,i c,h idoka tl;= l< H+(aq) fndfyda
rg moaO;sfhka bj;a f' tg moaO;sfhka wvq jk OH-(aq) idkaKh
mj;ajd .ekSug NH4OH >gkh f' tu ksid moaO;sfha pH w.h fndfyda
rg ksh; f'
fuu djKhg msg;ska OH-(aq) tl;= l< g"
+ OH-(aq) NH OH(aq) f,i n, Niauh idoka tl;= l< OH4
fykavika ilrKh
CH3COOH(aq)/CH3COONa(aq) jeks iajdrlaIl moaO;shl pH w.h" ksKh
lsug my; ilrKh ^fykavika ilrKh& jHq;amkak l< yels h'
64
iska H2CO3
65
kso (
fjkia
by; A yd B moaO;sj,g msg;ska NaOH iudk mud tl;= lf<a hhs is;uq'
tg moaO;s foflys u my; m%;lhdj isfjka CH3COONa iu ujq, m%udKhla
s s%
iEfoa'
CH3COOH(aq) + NaOH (aq) CH3COO-(aq) + Na+(aq) + H2O(l)
tg A moaO;sfha
h'
66
fuh A yd B moaO;sj,g msg;ska 0.100 mol dm-3 NaOH 5.00 cm3tl;= l<
wjia:djla i,luq'
A djKh i|yd
B djKh i|yd
=1
pH = 4.757 f'
fuu djKfhys pH w.h tall 1lska fjkia u i|yd
tu ksid
by; ilrKh i|yd i|Sfuka x = 0'1636 mol f,i ,ef'
tu ksid by; djKfha iajdrlaIl Od;dj 0'1636 mol f'
CH3COONa (0.02 mol dm-3)/CH3COOH (0.02 mol dm-3) iajdrlaIl djKfha
iajdrlaIl Od;dj fiu i|yd by; (A) ilrKhg wkqrEm my; ilrKh
fhdod .; yels h'
x = 0'0164 mol
tu ksid fuu iajdrlaIl djKfhys iajdrlaIl Od;dj 0'0164 mol f' iajdrlaIl
Od;dj je iajdrlaIl djK pH fjkilg je m%;sfrdaOhla olajk nj fuhska
meyeos,s f'
68
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
bf.kq M,
( 06 hs'
(
w: olajkak'
j wjia:df oS fyda djK wjia:df oS fyda oHq;a foHhla whk u`.ska
Odrdj } wdfrdamKh$ld,h
whkhla u`.ska f.k hkq ,nk Odrdj whk idkaKh ^C &" tajdfha f.h ^v&
yd whkhl wdfrdamKh ^z& u; r|d mj;sk nj wjOdrKh lrkak'
I+ = AF C+ v+ z+ hkak jHq;amkak lrkak' ;jo" I = I++ I- nj o fmkajkak'
m%;sfrdaOfha mriamrh ^1/R) ikakhk;dj f,i w: olajkak' my; i|yka
mos m%;sfrdaO;dj ^& yd ikakdhl;dj ^k& ykajd fokak'
bf,lafg%dav
7654321
7654321
7654321
7654321
7654321
7654321
R
l
djKh
ikakdhl;dj wvq jk nj;a b;d ;kql djK i|yd fuh jvd;a ksjeros nj;a
13'1'3 jk j.=f wvx.= o;a; u`.ska fmkajkak'
bf,lafg%dav yryd Nj wka;rhla fhdod Odrdj uek kshuh fhoSfuka R
70
lsu&
fmdf<df iajdNl c,h wvx.= ia:dk ksKh lsu
wkqudmkj, oS iul;d ,laIHh ksKh lsu
mlaIKh 13'1'1 ( djKj, ikakdhl;dj uekSu
^fuh is l< hq;af;a .=re wdoYhla jYfhka muKS&
isyka ldnka l+re folla Nd; fldg ikakdhl;d fldaIhla ksudKh lrkak'
s
fjda,ah;dj 230V/3V wjlr mkdulhlska ,efnk m%;sj;H Odrdj Nj
iemhqula fia Nd; lrkak' wdrlaIdj Wfoid ta iu`.u 3V/3V jk mos
ilid .;a ;j;a mkdulhla o Nd; l< yels h' g fia;=f ;=,s;
,laIHh ksKh lsu i|yd fyf*dakhla fyda jOlhla ^wema,smhrhla&
iys; iamSlr moaO;shla fyda Nd; lrkak'
Tf mdif,a foda,fkalaIhla ;sf k ta whqka u mlaIKhg fhdod .;
yels h'
71
f.h$mm min-1
H+
OHNa+
K+
NO 3ClSO42Ca 2+
2.05
1.12
0.29
0.42
0.40
0.42
0.88
0.67
ikakdhl;dj$
wdi%e; c,h
0.01 mol dm-3 KCl djKh
0.10 mol dm-3 KCl djKh
1.0 mol dm-3 KCl djKh
<sx c,h
mhsmam c,h
uqyq c,h
1-2
1 480
12 400
110 000
100 - 200
50 - 150
40 000
0 0C
6.543
0.7154
0.07751
72
k/S m-1
18 0C
9.820
1.1194
0.12227
25 0C
11.173
1.2886
0.14114
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
( 03 hs'
bf.kq M,
i|yka lrkak'
wod< m%;sl%shd iu; wdldrfhka ,shd fmkajkak'
^TlaisyrK m%;sls%hdj"
m%;sj;H ,l=K yd fN!;sl wjia:d jeo.;a f' bf,lafg%davh ixfla;j;a
flfrk wdldrh o ,shd fmkajkak'&
mlaIKh ( 13'2'1 ( Njudkh Nd; lsu
ksoiqka
iu;=,s; bf,lafg%dav
m%;sl%shdj
Cu2+ (aq) + 2e
Ag+ (aq) + e
Cu (s)
Ag (s)
AgCl (s) + e
1
2
Ag (s)+Cl-(aq)
Hg2Cl2(s) + e
Hg (l)+Cl-(aq)
^le,u,a bf,lafg%davh&
jdhq
fvdlaia
Pt,H2(g)/H+(aq)
Pt,O2(g)/OH-(aq)
Pt/Fe2+(aq),Fe3+(aq)
2H+(aq) + 2e
H2(g)
O2(g) + 2H2O(l) + 4e
4OH-(aq)
Fe3+(aq) + e
Fe2+(aq)
djK yd fhfok g fN!;sl wjia:djla yd idkaKh;a ^kso( Fe2+(aq, 1.0 mol dm3&&
jdhq i|yd fhfok g fN!;sl wjia:dj yd mSvkh;a ^kso(H2(g, 1.0 bar&& ,su
w;HdjYH f'
74
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
lrhs'
oHq;a.dul n,h w: olajhs'
bf,lafg%davhl iu; bf,lafg%dav Njh w: olajhs'
bf,lafg%davhl bf,lafg%dav Njh flfrys n,mdk idOl m%ldY lrhs'
iu; bf,lafg%dav Nj Nd; lr oHq;a ridhksl fY%aKsh f.dvk`.hs'
le,u,a bf,lafg%davh yd is,aj-is,aj laf,darhs bf,lafg%dav m%dfhda.sl
iei bf,lafg%dav nj m%ldY lrhs'
Nj;sh" idkaKh ksKh lsug Nd; l< yels Ys,amSh l%uhla nj m%ldY
lrhs'
iu;=,s;;d oHq;a-ridhksl fldaI i|yd WodyrK fohs'
ir, bf,lafg%dav iys; iu;=,s;;d oHq;a - ridhksl fldaIj, bf,lafg%dav
m%;sl%shd yd fldaI m%;sl%shd ,shhs'
m%dfhda.sl fldaI yd iu;=,s;;dfjys we;s fldaI fjka lr olajhs'
fjka fldg tys wNHka;r jHqyh fmkakq lrkak' wod< bf,lafg%dav m%;sl%shd
yd fldaI m%;sl%shdj ,sug fhduq lrjkak'
c,h oHq;a fokh lsug i,iajd th kej;afuka wk;=rej tys fldaIhla
ksudKh we;s wdldrh wdoYkh lrkak' ^oHq;a fokfha uQ,Ouh
myod fokak'&
fj<|fmdf<a we;s O fldaI yd neg tajdfha ridhkh wkqj;a" yevh wkqj;a"
m%udKh wkqj;a" wk>;ajh wkqj;a fjka fldg we;s wdldrh ia;r lr
fokak' ^m%;s ldhdxYhlska m%ldYk mYS,kh lrkak'&
75
(a)(b)(c)(d)(e)
fldaIfha ridhkh
^-& ixfla;hla ke;'idudkH
f,la,dka fldaIh
^L& -laIdh f,la,dka fldaIh
^M& -riosh fldaIh
^C& -ldnksl bf,lafg%dav iys;
Li-MNO2 fldaIh
fldaIfha yevh
^R& -rjq
^F& -me;,s
^S& -iu p;=rY%dldr
fldaIfha wk>;ajh
ks,a" r;=" l wdoS jKhkag
wkqj P,S,C wdoS wl=re fhfoa'
^wksjdh fkdf'&
fldaIfha ienE
m%udKh fyda
m%udKhg wod<
fla;h
fj<| fmdf<a we;s fldaIhl m%;sh ksKh lrk whqre wdoYkh fldg
j Ecell = ER - EL fyda Ecell = EC- EA u`.ska fldaIfha oHq;a .dul n,h ,nd
.kakd wdldrfhka meyeos,s lrkak'
Cu(s)/Cu 2+(aq)
RK w.%h
'.d'n' /V
Ag(s), AgCl(s)/Cl-(aq) j,g
idfmalaI j wfkla
bf,lafg%davfha Njh
tk" Ecell = E - Eref
Ag(s), AgCl(s)/Cl-(aq)
76
+ 0.66
- 0.54
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
77
oHq;a foh
NH4Cl/ZnCl2
(+) O%ejh
C/MnO 2
(-) O%ejh
Zn
(lef;dav m%;sl%shdj)
idudkH f,la,dka
ixfla;h
(lef;dav m%;sl%shdj)
2MnO 2+2H2O+2e
MnO(OH)*+2OH-
fldaIh
78
laIdr fldaIh
laIdr f,day
C/MnO 2
Zn
Mn(OH) +2OH-
laIdr f,day
HgO
Zn
HgO+H2O+2e
,s;sh fldaIh
ldnksl oHq;a
MnO2
Li
Mn
4+
foHh
2+
MnO2 +Zn+2H2 O
Zn(OH)2+2e
Zn+2OH-
Hg+2OH-
yhsfrdalaihsv(KOH)
Zn(OH)2+2e
3+
Mn 4 Mn
2MnO2+Zn+2NH4Cl
MnO(OH)+Zn(NH3)2Cl2
Zn+2OH-
MnO 2+2H2O+2e
yhsfrdalaihsv(KOH)
u''l fldaIh
Zn2+ + 2e
Zn
fldaI m%;sl%shdj
Li
Li + e
Mn(OH)2+Zn(OH)2
HgO+Zn+H2O
Hg+Zn(OH)2
,s;sh MnO2 ;=<g ridhkslj
.%yKh u
2MnO(OH)
Mn2O3 + H2O
fldaIh
bkaOk fldaI
oHq;a ridhksl bf,lafg%dav m%;sl%shd i|yd ndyska m%;sl%shl ika;;sl j
iemfhk fldaIhla bkaOk fldaIhla f,i ye|skaf' vhsyhsrcka yd
vhsTlaicka" f;aka yd vhsTlaicka f i|yd nyq,j fhdod .efka' fndfydag
s
s
oHq;a fPoHh jkafka laIdh KOH djKhls' ijr ldnka-ksl,a
bf,lafg%dav fndfyda g Nd; f' vhsyhsrcka vhsTlaiscka bkaOk fldaIh
i|yd m%;sl%shd fufia h'
TlailrKh(
s
2H2(g) + 4OH-(aq)
4H2O(l) + 4e
TlaiyrKh(
s
O2(g) + 2H2O(l)+ 4e
4OH-(aq)
f;aka - vhsTlaiscka bkaOk fldaIh i|yd m%;sl%shd fufia h'
TlailrKh(
s
CH4(g) + 2H2O(l)
CO2(g) + 8H+(aq) + 8e
TlaiyrKh(
s
2O (g) + 8H+(aq) + 8e
4H2O(l)
79
2
fldaI
oHq;a foHh
wefkdavh lef;davh
ickfha oS
ickfha oS
wefkdav m%;sl%shdj**
f, welshqf,agrh
H2SO4
Pb
2-
PbO2
lef;dav m%;sl%shdj**
KOH(aq)
Cd
Ni(OH)3
PbSO4(s) + 2e
PbSO4(s) + 2H2O(l)
Cd(s) + 2OH-(aq)
Ni(OH)3(s) + e
Cd(OH) + 2e
Ni(OH) (s) + OH-(aq)
KOH(aq)
Fe
NiO(OH)
Fe(s) + 2OH-(aq)
NiO(OH)
Fe(s)(OH)2+2e
Ni(OH)2(s) + OH(aq)
-(aq)
MH(s) + OH
NiO(OH)(s) + H2O(l) + e
M(s) + H O(l) + e
Ni(OH) (s) + OH-(aq)
KOH(aq)
MH*
fldaIh
NiO(OH)(s) + e
* = LaNi5, Mg2Ni, FeTi hkdos iqfYaI Y%f,day lSmhla f i|yd fhfoa' yhsrcka Yd, m%udKhla .nvd lsf yelshdjla
fjg we;' jHhfha 1 cm3 yhsrcka jdhq 1 dm3 muK .nvd lr .kS' fufia yhsrhsvh MH u`.ska ixfla;j;a lr we;'
WodyrK . LaNi5H6
** = fldaIh wdfrdamKh lsf oS fuhg reoaO m%;sl%shdj ^miq m%;sl%shdj& isf'
ie'hq' wdfrdamK l%shdj,sfha oS mi qm%;sl%shdj is f'
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
bf.kq M,
( 03 hs'
(
Nj iemhqu
fjkia l<
yels h'
Njudkh fyda
p,H m%;sfrdaOh
80
I
;kql H2SO4, Pt fyda C
bf,lafg%dav" ir, Odrdj (DC)
fuys fhdack Njh wdikakj
1'70 VmuK f'
E
fhdack Njh
I
;kql H2SO4, Pt fyda C
bf,lafg%dav" m%;Hdj; Odrdj
(AC)
E
I
CuSO4 djKh Pt fyda C
bf,lafg%dav" ir, Odrdj (DC)
fhdack Njh
I
CuSO4 djKh" Cu wefkdavh yd
Cu ^fyda fjk;a) wefkdavh ir,
Odrdj (DC)
E
81
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
tl;= jk jdhq mud o< jYfhka uek tu jdhq m%udK yd .,d .sh oHq;a
m%udKh w;r inkaO;dj m%udKd;aul j w.hkak'
wefkdavfha oS ;
4OH-(aq)
O2(g) + 2H2O(l) + 4e
lef;davfha oS ;
2H2O(l) + 2e
H2(g) + 2OH-(aq)
fldm bf,lafg%dav fhdod c,Sh CuSO4 djKhla c, fokh lsu
wefkdavfha oS ; Cu(s)
Cu2+(aq) + 2e
2+
lef;davfha oS ;
Cu (aq) + 2e
Cu(s)
ma,ek bf,lafg%dav fhdod c,Sh CuSO4 djKhla c, fokh lsu
wefkdavfha oS ; 4OH-(aq)
O2(g) + 2H2O(l) + 4e
2+
lef;davfha oS ; Cu (aq) + 2e
Cu(s)
ldnka bf,lafg%dav fhdod c,Sh NaCl djKhla c, fokh lsu
wefkdavfha oS ;
2Cl-(aq)
Cl2(g)
lef;davfha oS ;
2H2O(l) + 2e
H2(g) + 2OH-(aq)
82
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
( 06 hs'
bf.kq M,
ka iy
iskala f,dayh u`.ska hlv wdrlaId lsf we;s fjki fmkajd fokak'
tk" jvd Wp f,dayhla fyda Ldol oHq;a foHhl we;s f,day fkdjk
ikakdhlhla ^lef;davh& iu`. we;s jQ oHq;a iamYhla ^fN!;sl iamYh o
we;=`M j& lrKfldg f,dayhla f.j;a f,i Ldokh u hs'
"lef;dah wdrlaIK M,h" lrKfldg" hq.ufhka wvq Ldok m%;frda fyj;a
a
s
"il%Sh" f,dayhl je jYfhka o je Ldok m%;sfrda fyj;a "Wp" f,dayh
wvqfjka o Ldokh fjhs' jeu ydksh is jkafka f,day hq., .efgk ikahghs'
oaf,day ikafhka wE;g h;au Ldokfha YS>%;dj wvqf'
lef;dah wdrlaIKh
lrk jvd;a il%sh ^myiqfjka Ldokhg ,la jk& f,dayhla iu`. iamY j
;efuks' fndfyda g" jdfka" c, yd bkaOk k<" .nvd gexls" cej, we;s
jdfka l|ka" ke" uqyqfoka f;,a ,nd .kakd ;ekaj, bos lr we;s fosld yd
f.dvu f;,a ,sx wdjrK wdosfha wdrlaIKh i|yd lef;dah wdrlaIK moaO;s
Nd; f'
wluKH lsu
84
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
bf.kq M,
( 06 hs'
(
uyd mudK ksIamdok i|yd Nd; flfrk ldl oHq;a fok l%shdj,s
wefmdkhsrhs,a ixiaf,aIKh
wel%sf,dakhsrhs,a
wefmdkhsrhs,a
H 2O
HOOC(CH2)4COOH
H2
(CH2CH2CN)2
Nylon 6,6
85
H2N(CH2)6NH2
86
ksmqK;dj 13'0
ld,fo
bf.kq M,
( 04 hs'
(
;U oHq;a f,daydf,amkh
CuSO4.5H2O (200 - 250) g" idka H2SO4 (15 - 25) cm3 yd fc,ka b;d
iaj,amhla c,h 1 dm3 j, djKh lrkak'
iqiq WIaK;ajh 20 - 40 0C
Odrd >k;ajh 20 - 50 mA cm-2
wefkdavh ( ;U f,dayh
ksl,a oHq;a f,daydf,amkh
NiSO4.7H2O 250 g" NiCl2 45 g" fndala w,h ^H2BO3& 30 g, yd ielka
iaj,amhla c,h 1 dm3 j, djKh lrkak'
iqiq WIaK;ajh 20 - 40 0C
Odrd >k;ajh 20 - 50 mA cm-2
wefkdavh ( ksl,a f,dayh
lafrdah oHq;a f,daydf,amkh
lafrdala Tlaihs ^Cr2O3& 200 g, idka H2SO4 1 dm3 djKh lrkak'
iqiq WIaK;ajh 40 - 55 0C
Odrd >k;ajh 100 - 200 mA cm-2
wefkdavh ( Bh f,dayh
87
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 07 hs'
bf.kq M,
lrhs'
wjlafIamK l%uj,ska yd iEfok wjlafIam O m%;sldrlj, jKh u
W;a;f;ackh f'
Wod ( Na
88
4P Yla;s ugu
wjfYdaIKh
^330 nm)
3P Yla;s ugu
fudapkh
wjfYdaIKh
^589 nm)
fudapkh
3S Yla;s ugu
- wjK
- wjK
- wjK
fkia,
m%;ldrlh
s
89
blauh yels h' wO jYfhka djH wfkl=;a laf,darhsvj, Ksp w.h by<
jk w;r tajd djKfha mj;S'
PbCl2 >kh" [PbCl4]2- yd [PbCl3]- wdoS ixlSK whk idoka idka HCl ys
jKh f' isis,a ;kql HCl(aq) tl;= lsfuka fuh j<lajd .; yels h'
II ldKavh
I ldKavfha wdjH laf,darhsv fjka lsfuka miq ,efnk fmfrkh wd,sl h'
fuh yryd H2S hef oS b;d wvq Ksp w.hlska hq;a i,a*hsv muKla wjlafIam
f'
Pb2+(aq) PbS(s) ^l`M&
Sn2+(aq)
SnS(s) ^Uqre&
2+
4+
Cu (aq) CuS(s) ^l`M&
Sn (aq)
SnS2(s) ^ly&
2+
3+
Hg (aq) HgS(s) ^l`M&
Sb (aq)
Sb2S3(s) ^;e,s&
3+
3+
Bi (aq)
Bi2S3(s) ^l`M&
As (aq)
As2S3(s) ^ly&
Cd2+(aq) CdS(s) ^ly&
by; i,A*hsvj, djH;d .=Ks; fufia h'
Ksp(PbS) = 7 10-28 mol2 dm-6
Ksp(SnS) = 1 10-26 mol2 dm-6
Ksp(CuS) = 4 10-36 mol2 dm-6
Ksp(Sb2S3) = 1 10-93 mol5 dm-15
-52
2
-6
Ksp(HgS) = 1 10 mol dm
Ksp(As2S3) = 1 10-22 mol5 dm-15
Ksp(Bi2S3) = 1 10-97 mol5 dm-6
Ksp (CdS) = 8 10-27 mol2 dm-6
H2S ys whkSlrKh
jYfhka wvq h' i,a*hsvj, by< Ksp w.hla we;s Mn2+" Zn2+" Co2+" Ni2+ jeks
legdhk djKfha mj;S'
90
III ldKavh
d; H2S bj;a lrkq msKsi II ldKavfha fmfrkh kd lsysmhla kgjkq
,ef' bkamiq fmfrkfha Fe2+ whk fjf;d;a tajd Fe3+ njg TlaislrKh
lrkq msKsi idka HNO3 iu`. kd lsysmhla kgjkq ,ef' miqj djKhg
NH4Cl yd NH4OH tl;= flf'
Fe3+(aq)
Al3+(aq)
Cr3+(aq)
Ksp(Fe(OH)3)
Ksp(Al(OH)3)
Ksp(Cr(OH)3)
NH4+(aq) + Cl-(aq)
NH4OH(aq) NH4+(aq) + OH-(aq)
n, Niauhla jk NH4OH ys c,Sh djKhl OH- idkaKh mj;skafka my<
ugul h' NH4Cl iska iemfhk NH4+ whk iu;=,s;;dj ;j rg;a jug
ia:dmkh lrhs' f ksid OH- idkaKh fndfyda fihska wvq f' tfy;a
Al3+" Fe3+ yd Cr3+ hk whkj, yhsfrdlaihsvj, idfmalaI jYfhka wvq Ksp
w.h whksl .=Ks;h iska blaujkq ,nk fyhska tajd wjlafIam f'
NH4Cl(aq)
tfy;a by< Ksp w.hla iys; yhsfrdlaihsv idok legdhk djKfha mj;S'
Ksp[Zn(OH) 2] = 1 10-17 mol3 dm-9
Ksp[Ca(OH)2] = 1 10-5 mol3 dm-9
Ksp[Mn(OH)2] = 1 10-14 mol3 dm-9
Ksp[Mg(OH)2] = 1 10-11 mol3 dm-9
-16
3
-9
Ksp[Co(OH)2] = 1 10 mol dm
Ksp[Ni(OH)2] = 1 10-16 mol3 dm-9
Fe(OH)2 ys djH;d .=K;h 1 10-14 mol3 dm-9 f' NH4Cl we;s g Fe(OH)2
s
imQKfhka wjlafIam fkd f' m%;sldrl tl;= lsug fmr Fe2+ whk Fe3+
njg mj;kh l< hq;af;a tfyhsks'
Ni2+(d8), Cu2+(d9), yd Zn2+(d10) iska ia:dhS weka ixlSK iEoSu tajdfha
Zn2+(aq)
Ksp(ZnS)
Ksp(MnS)
Ksp(CoS)
Ksp(NiS)
ZnS (s)
^iqq&
Mn2+(aq)
MnS(s)
^frdai&
Co2+(aq)
CoS (s)
^l`M&
Ni2+(aq)
NiS(s)
^l`M&
V ldKavh
IV ldKavfha fmrkh kgjd H2S bj;a lr" NH4Cl iaj,amhla yd jemqr
NH4OH tl;= flf' djKh kgjd (NH4)2CO3 tl;= flf' Ca2+, Sr2+ yd
Ba2+ whk" ldnfkag f,i wjlafIam f'
Ca2+(aq)
(NH4)2CO3(aq)
Sr2+ (aq)
(NH4)2CO3(aq)
Ba2+(aq)
(NH4)2CO3(aq)
CaCO3(s)
(iq)
SrCO3(s)
(iq)
BaCO3(s)
(iq)
92
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 06 hs'
bf.kq M,
lrkak'
wdjH h'
idka NH3
^fld<&
^;e,s&
wjK f'
^iq&
^wjK&
yd
whk i|yd mlaId
whk djKhlg BaCl2 djKh tla l< g whk fol u iq meye;s >khla
f,i wjlafIam f' w,j, ^;kql HCl fyda ;kql HNO3& wjlafIamfha
djH;dj mlaId lsfuka whk fol tlsfklska fjka lr ykd .; yels h'
djKh f'
wdjHh h'
fuys oS
w,hls'
94
95
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
jK;sh
jKdj,Sudkhla hkq djKhl fl;r jKhla weoaoe hs ksKh l< yels
WmlrKhls' fuh djKhlg jKhla f.k fok ridhk jHhl idkaKh
ksKh lsf oS fnfyka m%fhdackj;a h' jKdj,Sudkhlska flfrkqfha
djKh yryd ifm%aIKh jk wdf,dalfha m%udKh uekSug ,la lsu hs'
jK;sl Yaf,aIKhg mok jkafka djKhl we;s wKqj, idkaKfha
fjki iu`. oHq;-pqnl jKdj,sfha oDYH m%foaYfha ^400 - 800 nm& lsrKj,
a
;Sj%;dfjys is jk p,kh hs' f p,khg fya;=j djKfha we;s iuyr
wKq iska lsrK wjfYdaIKh u hs'
mdrcnq,$oDYH jKdj,S;sh
m%Njh
iudka;rl ldph
fmryk
p, wdOdrlh
djKh
djlh
ndOl j.fha
m%ldY fldaIh
taljKlrh
oe,a,
wkdjrlh
bkaOk
bys
l=rh
jOlh
kSydldrlh
Tlaisldrlh
uqlh
udkh
igyqj
ksheosh
98
wefkdavh
m%ldY fldaIh
mrdj;lh
taljKlrh
Tlaisldrlh
bkaOk
;+lrej
=
Yaf,aIKh
flfrk djHh
jOlh
wkdjrlh
f'
>k wjfYaIhla b;s lrka djlh jdIam u'
>kh wdrNfha oS fN!u wjia:df mj;sk ;snQ ix>gl jdIamSlrKh
fjka mrudKq njg >gkh u'
mrudKqj,ska iuyrla oe,af,a ;dm Yla;sfhka by< Yla;s ug fj;
WoaoSmkh u ^ielenqu&' ilenqKq mrudKqj, wia:dhS nj ksid tajd lsrK
fudapkh lrka h<s fN!u wjia:djg meKSu'
fudapkh jQ lsrKj, ;Sj%;dj ielenqKq wjia:df we;s mrudKq
ixLHdj
f uQ,Ouh mrudKql wjfYdaIK jKdj,S;shg;a wod< f'
E1
ielenqKq mrudKqj
fudapkh
wjfYdaIKh
E0 M
fN!u wjia:dj
kso ( NaCl
fN!u wjia:df
mrudKqj
99
ielenqKq
mrudKqj
ie'hq' ( S , P yd D hkq ldlaIsl fkd f' tajd Yla;s wjia:d f' fidah
mrudKqjl 3S ldlaIslfha bf,lafg%dakhla f' fuh 3S Yla;s wjia:dj f'
fuh wdj;s;d j.=f we;s f,day ish,af,a u mdfya isf'
oDYH l,dmhg wh;a fkdjk ksid we;e f,dayj, oe,af,a jKh kslaIKh
/nm
2000 K
4000 K
Na
589.0
9.8610-6
4.4410-3
Ca
422.7
1.2110-7
6.0310-9
is`M fudapk jKdj,S;sh ^FES& fmr ykajk ,oafoa is`M oSma;s;sh f,i h'
fudapk ;Sj%;dj ielenqKq wjia:df we;s mrudKq ixLHdj ^Nj&
Nj fN!u wjia:df we;s mrudKq ixLHdj ^No&
No djKfha f,day whk idkaKh
ie'hq' ( Co2+(aq) yd MnO4-(aq) hk whk fol u frdai meye;s h' tfy;a 0.1
mol dm-3 Co2+(aq) djKhla" 0.1 mol dm-3 MnO42-(aq) djKhlg jvd
,d meyefhka hqla; h' fuhg fya;=j Co2+(aq) whkhg jvd MnO4-(aq)
whkfhka ielenqKq mrudKq ksmoSf iNd;dj je u h'
100
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
iudkqmd;sl f'
f l%uh 180 - 900 nm mrdifha wjfYdaIKh is lrk jKj;a fyda wjK
jH i|yd jHdma; l< yels h' fu g th mdrcnq, jKdj,S oSma;s;sh
hkqfjka ye|skaf'
f l%uh" h-,en kshuh Nd; lr" djKhl we;s wjfYdaIlfha idkaKh
m%udKd;aul f,i ksKh lsug fndfyda g Nd; f'
h - ,en kshuh
(i)
(ii)
e = cl
A hkq uksk ,o wjfYdaIH;dj hs'
I0 hkq fok ,o ;rx. wdhduhlska hq;a m;k lsrKhl ^fyda wdf,dalfha&
;Sj%;dj h'
101
(iii)
(vi)
(v)
(vi)
ifm%aIs; ;Sj%;dj, I
c
l
w{d;
idkaKh$mol dm-3
103
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
tl;= lrjkak'
djKh l,;ka kd myla muK r;a lr isis,a lsug lshkak'
djKh fmrd" jKh bj;a o" fkd o hk nj kslaIKh lsug i,iajkak'
udOHfha we;s wY=oaO jHh" jKldrl w`.=re iu`. ks;a;= 5-10 w;r ld,hla
kegfuka wmjH bj;a l< yels h'
jKldrl w`.=re jKj;a wmjH wjfYdaIKh lrk w;r l=vd wxY= f,i
we;s friskuh jH r|jd .kS' fmfrkh idudkHfhka jKj,ska f;dr jk
w;r ta ;=< msis iaMl ;ekam;a f'
jKj;a ixfhda.h c,h" t;fkda,a fyda fnkaiSka jeks iqiq djlhl jKh
flf' idudkHfhka O%eh ixfhda. c,fhys o wO%eh ixfhda. fnkaiSka"
fgdBka jeks wO%eh djlj, o jKh f' ixfhda.h" w`.=re yd kgjd isis,a
jkakg ;ef oS iaMlSlrKh f'
,efnk >k mqkiaMlSlrKh lr h<d .efka'
jdxlh uekSfuka ixY=oaO;dj ;yjqre l< yels h'
jKldrlh jemqr we;s g th ixfhda.h o wfYdaIKh lrk neka th
jemqr tl;= lsfuka je<lsh hq;= h'
jKldrlh tl;= l< hq;= m%udKh mj;akd wmjH m%udKh u; /f|a'
fndfyda lghq;=j, oS wY=oaO >kfhys nka 1 -2] la fhoSu m%udKj;a h'
il%sh l< w`.=re fkdfyd;a il%sh ldnka hkqfjka ykajkq ,nkafka fnfyka
ijr jk mos ilia lrk ,o w`.=re h' wfYdaIKh i|yd Yd, mDIaGhla
th i;= h' il%sh ldnka" jdhq msis lsf oS" f,day ksiaidrKfha oS" rka msis
lsf oS yd ;j;a fndfyda ldhj, oS Nd;hg .efka'
104
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
t<jq`M" lmdmq fmd,a jeks jH ksheoshl wvx.= f;;ukh m%udKh ksKh lsu
i,ikak'
t<jq`M ^wdydr& ksheoshl we;s c, m%;sY;h ksKh lsu i|yd mlaIKhla
ugulg jvd wvq h hq;= h' ke;fyd;a laIq ka u`.ska tajdg ydks mefKa'
Ndr;sh
Ndr;sl Yaf,aIKh" nr uekSfuka flfrk Yaf,aIKhls' fuys oS fndfyda
g flfrkqfha jHhla wjlafIam ug i,id tys nr lsrd .ekSu h'
M+(aq) + X-(aq) MX(s)
fmfuka tl;= lr .ekSf oS ie,lsh hq;= wmf;a hdula is fkdug k
wjlafIamh wdjH h hq;= h' jHjydrfha oS fuhska woyia flfrkqfha djK.;
jH m%udKh" idudkH Yaf,aIK ;=,djlska ykd .; yels wju iSudj ^0'1mg)
fkd blaujk nj h'
wjlafIamh fmug yels h hq;= h' wjlafIamh" fm udOHh yryd fkdhk
;rf wxY=j,ska hqla; h hq;= h'
wjlafIamh ksh; ixhq;shlska hqla; h hq;= h'
105
106
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 07 hs'
bf.kq M,
lrjkak'
l%udxlk jl% Nd;fhka m%;sl%shlj, idkaKh fiu i|yd isiqkg Wmfoia
fokak'
VA/cm3
VH 2 O /cm3
VB/cm3
h/mm
1.0
9.0
5.0
2.0
8.0
5.0
3.0
7.0
5.0
4.0
6.0
5.0
5.0
5.0
5.0
6.0
4.0
5.0
7.0
3.0
5.0
8.0
2.0
5.0
9.0
1.0
5.0
10
10.0
0.0
5.0
VA/ cm3
VB/cm3
/cm3
h/mm
5.0
1.0
9.0
5.0
2.0
8.0
5.0
3.0
7.0
5.0
4.0
6.0
5.0
5.0
5.0
5.0
6.0
4.0
5.0
7.0
3.0
5.0
8.0
2.0
5.0
9.0
1.0
10
5.0
10.0
0.0
108
yd
a=b
k (
Maximum Point
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
VB/cm3
VA /cm3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
VA/cm3
rEmh 14'7'1(b) (
h yd VA w;r m%ia;drh
VB/cm3
rEmh 14'7'1(b) (
h yd VB w;r m%ia;drh
^m%;sj;kh l<&
109
VA/cm3
VB/cm3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
10
0
h tu wjlafIamfha mudj
h wjlafIamfha ialkaOh ^wjlafIamfha >k;ajh ksh; neka&
h wjlafIamfha ^ujq,& m%udKh ^wjlafIamfha ujq,sl ialkaOh ksh; neka&
[A] = [B ] k"
tuksid ujq, wkqmd;h" nA : nB = VA : VB
14'7'1 yd 14'7'2 j.= ixfhdackh lr 3 jeks j.=j ,nd .; yels h' ;=ka jeks
j.=fjka fl<ska u 14'7'3 rEmh ,nd .; yels h'
3 j.=j ( uq`M mudj ksh; jk mos A ys yd B ys djK mud p,kh lsu
Test tube
VA/cm3
VB/cm3
h/mm
1.0
9.0
2.0
8.0
3.0
7.0
4.0
6.0
5.0
5.0
6.0
4.0
7.0
3.0
8.0
2.0
9.0
1.0
VA nA
VA nB
m%i;drfha Wmu ,laIHfhka m%;lhlj, iafgdhslfhd;sl wkqmd;h fmkak
a
s s%
s
q
flf'
m%;sl%shl idkaKh ksKh lsu i|yd l%udxlk m%ia;drhla we|sh hq;= h' CA
14' 7'4 j.=f oelafjk mos" iudk yrialka hq;a mlaIK k<j, A j, yd
VA/ cm3
VB/cm3
1.0
10.0
9.0
2.0
10.0
8.0
3.0
10.0
7.0
4.0
10.0
6.0
5.0
10.0
5.0
6.0
10.0
4.0
7.0
10.0
3.0
8.0
10.0
2.0
9.0
10.0
1.0
111
/cm3
h/mm
h
h1 = w{d; idkaKfhka hq;a
djKfhka ,efnk
wjlafIamKfha Wi
h1
[A] ksKh lsf oS B
jemqr ;sh hq;= h'
10
VA /cm3
VA/cm3
1.0
V B/cm 3
Absorbance(A)
9.0
5.0
10
10.0
0.0
5.0
/cm3
112
wjfYdaIH;dj
Wmu ,laIHh
Wmu
wjfYdaIH;dj
fmkajk ,laIHh" m%;sl%shdj
imQ K jk wjia : dj
fmkakq lrhs'
VA/cm3
oDYH l%uh Nd;hg .kafka k" Wmu jK ;Sj%;dj" m%;sl%shdj imQK
jk wjia:dj fmkajhs'
wjfYdaIH;dj
Wmu ,laIHh
Wmu ,laIHh"
iafgdhslsfhd;sl
wkqmd;hg wkqrEm f'
VA/cm3
VB/cm3
w;r m%ia;drh
wjfYdaIH;dj
h'
VA/cm3
rEmh 14'7'7 ( wjfYdaIH;dj yd VAw;r l%udxlk jl%h
113
114
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
fhdod .efka'
wkqudmkhl oS is jk ridhksl m%;sl%shdjl iul;d ,laIHfha oS tl;= lrkq
,nk jHfha m%udKh" ksheosfha we;s Yaf,aIs;fha ^analyte& m%udKhg iul
f'
oYlhla iska m%;sl%shdjl iul;d ,laIHh y`.jk wjia:dj wka; ,laIHh
f,i ye|skaf'
115
hq;= h&'
wkqudmkhla m%fhdackj;a jkafka djK w;=ka tll idkaKh okakd l,ays
w, - Niau wkqudmk
fuys oS {d;$w{d; idkaKfhka hq;a w,$Niau djK mudjla ^idudkHfhka
25'00 cm3 la& WodiSk lrk {d;$w{d; idkaKfhka hq;a w,$Niau djKhl
mudj uek .efka' m%;sl%shdj imQK jk wjia:dj ykd .ekSu i|yd
oYlhla fhdod .efka'
wkqudmkhl m%dfhda.sl l%shdj,sh
msfmgqj ^fyda hqfrgqj& Nd; lr ;kql w,$laIdr djKfhka 25'00
folla wjYH f' f mudfjka fkdokakd idkaKh .Kkh l< yels f'
wkqudmkh
wkqudmk wxlh
m<uq hqr mdGdxlh$cm3
fo jeks hqr mdGdxlh$cm3
djK mudj$cm3
mdGdxlh
02
24'20
48'10
23'90
01
0'00
24'20
24'20
03
0'00
23'90
23'90
kso(
m<uq lshu
fo jeks lshu
;=ka jeks lshu
( 24'20 cm3
( 23'90 cm3
( 23'90 cm3
fuys oS m<uq lshu fkd i,ld yef' tg wfkla lsh foflys idudkHh
23'45 cm3 f'
0'1 mol dm-3 NaOH djKhl 25'00 cm3 la" 0'1 mol dm-3 HCl djKhla yd
wkqudmkh lsug wod< wkqudmk jl%hl lgqigyk my; oelaf'
PH
14
12
10
8
6
4
2
10
20
30
40
w, mudj/ cm3
we;s f' fuh" Fe3+ whk oYlh iu`. frfvdlaia m%;sl%shdj,g Ndck u
j<lhs' tfia fkdjqkfyd;a tajdhska wka; ,laIHhg n,mEula we;s f'
ikakhk;sh
ika k hk;s l kq o m% ; s l s % h djla imQ K jk wjia : dj fkdfyd;a
ikakhk;dj
}
ikakdhl;dj }
^ l } os.; A } j.M,h&
}
ikakdhl;dfjys tall }
}
}
1$R ikakhk;dj f,i ye|skaf' m%;sfrdaOh ukskq ,nkafka j,sks ^&' t
wka; ,laIHfha oS b;d iq`M m%udKhla yer" wka ish u OH- whk H+ whkj,ska
ikakdhl;dj$
cm-1
wka; ,laIHh
2 rEmh(
w, mudj / cm3
wkqidrfhka jl% ,nd .; yels jqj;a tajd w:l:kh lsu Ialr h'
kso(
ikakdhl;dj$
cm-1
w, mudj$ cm-1
120
NaCl(aq) tl;= lsf oS AgCl(s) f,i bj;a f' kuq;a Na+(aq) djKh
tl;= jk neka whk ixLHdf fjkila is fkdjk w;r ikakdhl;dj o
fkdfjkia j mj;S'
ikakdhl;dj$
cm-1
wka; ,laIHh
121
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 03 hs'
bf.kq M,
lrhs'
moaO;sfha m%n, Niau legdhk yd n, w, wekdhk we;s g pH w.h ksKh
lrhs'
moaO;sfha n, Niau wekdhk yd m%n, w, legdhk we;s g pH w.h ksKh
lrhs'
djKhl pH w.h" moaO;sfha iEfok whkj, c,fok m%udKh u; /|S
mj;sk nj meyeos,s lrhs'
c,fok m%udKh m%Odk jYfhka u" ksmfok n, w,fhys pKa w.h
fyda n, Niaufhys pKb w.h u; /|S mj;sk nj m%ldY lrhs'
NaCl jeks ,jKhl iaMl oe,sila c,fha jKh jk l,ays ic, lfnd,la
we;s jk mos c, wKq iska wekdhk iy legdhk jg lr .kq ,ef' whk
iu`. c, wKq we;s lr .kakd wka;l%shd fya;=fjka c, wKq b|Sula is
fkdf' fuys oS H+ yd OH- whk m%udKfha fjkila fkdjk w;r pH ksh;
j mj;S' ridhksl jYfhka ixY=oaO jQ c,h Nd; lrk ,oafoa k iul;d
,laIHfha oS by; i|yka moaO;sfha pH w.h 7g iudk f'
Na+(aq) + CH3COO-(aq)
CH3COOH(aq) + OH-(aq)
122
l%shd lrhs' fkd tfia k" c, wKqj,g jvd t;fkdta whk m%n, Niau f'
iu;=,s;;df oS weos OH- whk fya;= fldg f.k iul;d ,laIHfha oS djKh
laIdh ^7g je& pH w.hla fmkajhs'
n, Niau legdhk ^NH4- &$m%n, w, wekdhk ^Cl-/SO42-/ NO3-/ ClO4- &
kso ( NH4OH(aq) + HCl (aq)
NH4+(aq) + Cl-(aq)
NH4+(aq) + H2O(l)
NH4OH(aq) + H+(aq)
fuys oS fn%dkaig w,hla f,i l%hd lrk wefudakh whk iska fn%dkaig
a
s
s
a
Niauhla f,i l%hd lrk c, wKq fj;g fm%dfgdak m%odkh flfrka yhsrcka
s
a
whk we;s flf' f yeisu m%n, w,j,ska yd n, Niauj,ska jHq;amkak
,jKj,g oYSh jk w;r ,jKfha legdhkh c,hg jvd m%n, w,hla f'
c,h Niauhla f,i l%shd lrka yhsrcka whk Wmojhs' H+ whk ksid
djKh wd,sl jk w;r tkhska iul;d ,laIHfha oS pH w.h 7g jvd wvq
f'
n, w,hlska iEfok ,jKhl djKhl pH w.h
pKa = - log Ka
f wkqj w,hl m%n,;dj jej;a u tys pKa w.h wvq f' ksoiqkla f,i
n, w,hla jk HA ys pKa = 9.00 o" ;j;a n, w,hla jk HB ys pKa =
6.00 o hehs is;uq' fufia jk l,ays HB, HA jvd m%n, w,hla f'
NaA ,jKfha 0'1 mol dm-3 djKhla i,lkak'
(pKa = 9.0)
HA ys
Kh= c,fok ksh;h
[OH-(aq)] 2
= 10-mol dm-6
[OH-(aq)] = 10-3 mol dm-3
pOH
pH
=3
= 11.0 ^wdikak f,i&
123
f wkqj Niauhl m%n,;dj jej;a u tys pKb w.h wvq f' ksoiqkla f,i
n, Niauhla jk MOH ys pKb= 5.00 o ;j;a n, Niauhla jk BOH ys
pKb= 3.00 o hehs is;uq'
tu ksid MOH g jvd BOH m%n, Niauhls'
(pKb(MOH)= 3.00)
M+(aq) + H2O(l)
MOH(aq) + H+(aq)
124
n, w, - m%n, Niau
mol2 dm -6
[H+(aq)] 2 = 10-6
[H+(aq)] = 10-3 mol dm-3
pH = 3
125
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
nj wjfndaO lrhs'
oYlhl jrKh" wkqudmkfha iul;d ,laIH pH w.hg fyj;a laIKsl pH
fjkia mrdihg wkqrEm pKIn w.h u; r|d mj;sk nj fmkajd fohs'
O wkqudmk i|yd iqiq oYl ksfoaY lrhs'
djKfha pH
w.h f c,fokfha
127
my< iSudjg
jvd wvq
pHw.hl oS
jKh
pH mrdih
oYlh
by< iSudjg
jvd wvq
pHw.hl oS
jKh
pKIn
fu;s,a Tfka
2'9 - 4'6
r;=
;e,s
3'7
fu;s,a fr
4'2 - 6'3
r;=
ly
5'0
6'0 - 7'6
ly
ks,a
7'1
mSfkda,ama;,Ska
8'3 - 10'0
wjK
r;=
9'6
(a)
(b)
128
NaOH mrsudj$cm3
14'10'1' rEmh ( m%n, w, - m%n, Niau wkqudmkhl wkqudmk pl%h
HA
129
[HA] = [A-]
130
MOH (aq)
131
[MOH(aq) = [M+(aq)]
4& 0'05 mol dm-3 c,Sh Na2A djKhla yd 0'10 mol dm-3 HCl w;r wkqudmkh
H2A ys pKa1 = 6 o pKa2 = 10 o k(
A2- (aq) + H2O (l)
HA- + H2O (l)
2[HA-] = [A ]
[H2A] = [HA-]
yd NaHA
132
HCO3 ys
= 6.37 and
= 10.33 o f'
= 4.68 x 10-3 mol dm-3 o f'
133
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 02 hs'
bf.kq M,
f'
134
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 04 hs'
bf.kq M,
ykd .kshs'
whvhs whk Tlaiydrlhla f,i l%hd lrk g" fok ,o whkhl TlaiyrKh
s
s
s
i|yd wO whksl m%;sl%shd ,shhs'
frfvdlaia m%;sl%shd wkqidrfhka m%;sl%shdj, iafgdhslsfhd;l wkqmd;h ,nd
.ksh'
s
iu; ;fhdai,afma djKhla Nd;lr" Tlaisldrl djKhl idkaKh
ksKh lrhs'
ish wfhdfvd;sl wkqudmkj, oS jemqr I- ;sf wjYH;dj meyeos,s lrhs'
W; mos msIagh oYlhla f,i fhdod .kshs'
10I-(aq)
(1) + (2);
5I2(aq) + 10 e
(2)
6I2(aq) + 6H2O(l)
(4) x 3 + ( 3) ;
IO3-(aq) + 5I-(aq) + 6H+(aq) + 6S2O32-(aq
6I- (aq)
+ 3H2O( l ) + 3S4O62-(aq)
iafgdhslsfhd;sl wkqmd;h IO3- (aq)
135
6S2O32-(aq)
Fe3+(aq) + e
S2O32-(aq)
Cr2O72-(aq) + 6e + 14 H+(aq)
6I (aq)
(1)-(2);
Cr2O72-(aq) + 6I-(aq) + 14H+(aq)
I2(aq) + 2S2O32-(aq)
iafgdhslsfhd;sl wkqmd;h
Cr2O72-(aq)
3I2(aq)
Cr2O72-(aq)
6S2O32-(aq)
6S2O32-(aq)
10I (aq)
(1)-(2);
2MnO4-(aq) + 16H+(aq) + 10I-(aq)
2Mn2+(aq) + 5I2(aq) + 8H2O(l) -------(3)
I2(aq) + 2S2O32-(aq)
2I-(aq) + S4O62-(aq) ---------------(4)
iafgdhslsfhd;sl wkqmd;h
2MnO4-(aq)
5I2(aq)
MnO4-(aq)
10S2O32-(aq)
5S2O32-(aq)
we;s g muKS.&
KI(aq) jemqr tl;= lrkak'
Cr2O72- fyda MnO4- Tlaisldrl jk l,ays" ma,dial=j jid ks;a;= 5 - 10 la
ie'hq' ;kql i,amhla w,h Nd; lsu wjYH jkafka m%;lhdj wd,sl udOHfha
s q
s s%
2I2(aq) + 4e
2I2(aq) + 2H2O(aq)
(jd;fhka is jk TlaislrKh)
I-(aq)+ I2(aq)
I3 (aq)
I3- whk ksoyia fjka my; oelafjk m%;sl%shdj hg;a msfihska wjlafIamfha
mDIaGfha is f'
CuI(s) + CNS-(aq)
CuCNS(s) + I-(aq)
137
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 07 hs'
bf.kq M,
nj ms<s.kshs'
jKdf,aL Ys,am l%uh Nd; lr jH fjka lrhs'
jH fjka u tajdfha Nd. ix.=Klj, fjki weiqfrka ia;r lrhs'
ip, l,dmhjdhq
jdhq->k
jKf,aL
Ys,mh^GSC&
a
Nd.
^wp, l,dmh - j&
ip, l,dmh-j
ia;N
jKf,aL
Ys,mh
a
ip, l,dmhjdhq
;=kS ia;r
jKf,aL
Ys,mh
a
138
ip, l,dmh-j
ia;N
jKf,aL
Ys,mh
a
jdhq-j
jKf,aL
Ys,mh
a
;=kS
lvodis
ia;r
jKf,aL
jKf,aL Ys,mh
a
Ys,mh
a
hs'
K =
Cs
CM
KB =
wkdjrl m%;pdrh
s
139
ip, l,dmh hs' ip, l,dmh tla jhla fyda j lsysmhl Y%Khla h yels
h'
lvodishla m%Odk jYfhka u iEoS we;af;a fi,shf,daia fl|sj,sk' fi,shf,daia
q
s
q
iEoS we;af;a yhsfrdlais,a ldKav rdYshla we;s .afldaia wKqj,sks' c, wKq
f ldKavj,g yhsrcka nkaOkj,ska nef|k w;r h<s lvodishlska nr
wkqj 10] muK c,h f' lvodis jKdf,aL Ys,amfha oS wp, l,dmh f,i
l%shd lrkafka f c,h hs'
fjka lsug we;s Y%Kh" lvodish osf.a p,kh jk f ip, l,dmfha jKh
f' p,kh is jkafka djlh yd lvodisfha >k fl|s w;r we;s n, fya;=
fldg f.k we;s jk flaYdlIKfhka fyda .=re;ajdlYk n,fhks'
fi,shqf,daia
djl fmruqK
.uka l< r
A
B
XA
XB
140
RF(A) =
RF(B) =
141
ksmqK;dj 14'0
ld,fo
( 02 hs'
bf.kq M,
fhdojkak'
ialkaO jKdj,S o;a; Nd; lr idudkH mrudKql ialkaOh .Kkh lsug
isiqkag u`. fmkajkak'
jdIamSlrKh l<
ksheosh
whkSlrK l=rh
;ajrKh lrk oHq;a lafIa;%h
pqnl lafIa;%h
bf,lafg%dak oskh
nka je wxY=
igyqj
whk wkdjrlh
rsla; fmdmhg
14'14'1 rEmh ( ialkaO jKdj,sudkh
142
143
52.3
YSI Wi
^idfmalaI
iq,n;dj&
23.6
22.6
1.5
204 206
207
208
kshqla,sfhdak
wxlh
144
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 10 hs'
bf.kq M,
ia;r lrhs'
s f.dkqf uQ,jHj, yd ixfhda.j, meje;au ykd .kshs'
fidahj, ksiaidrKh ^vjqka fldaI l%uh& yd tys m%fhdack ia;r lrhs'
s f.dkqf uQ,jHj, ldl m%fhdack ykd .kshs'
Kq" inka yd Na2CO3^fid,af l%ufhka& ksIamdokh ia;r lrhs'
le,aish ldnfka wuqjH f,i fhdod .kska ms<siaiQ yqkq" rxck l=vq yd
le,aish ldnhs ksmou ia;r lrhs'
idlPd lrkak'
ridhksl ludka;hla id:l j wdrN lsug yd mj;ajd .ekSug imsh hq;=
wjYH;d idlPd lrkak'
ludka;hl wuqjHhla f,i fhdod .; yels iajdNdl im;l ,laIK
isysm;a lrkak'
wdj;s;d j.=f s f.dkqf uQ,jH u;lhg kxjkak'
s f.dkqf uQ,jH iajdNdl j mj;sk wdldr j.= .; lrkak'
fidah ksiidrK l%hdj,sfha mshjr yd wod< fN!;ridhksl uQ,Ou idrdxY
a
s
lrkak'
s f.dkqf uQ,jHj, ldl m%fhdack idlPd lrkak'
idudkH Kq" inka" fidah ldnfka" ms<siaiQ yqkq" rxck l=vq yd le,aish
ldnhs ksIamdokfha mshjr yd wod< fN!;ridhksl uQ,Ou imsKavkh
lrkak'
145
NaCl
NaCl, MgCl2, CaCl2, CaSO4, CaCO3,MgSO4
NaNO 3
NaCl, MgCl2.6H2O
KNO 3
KCl
Na 2Br4O 7. 10H 2O
3BeO.Al2O3.6SiO2
MgCO3
MgSO 4.H 2O
CaCO3.MgCO3
CaCO 3
CaSO 4. 2H 2O
CaF 2
Ca5(PO4)3 x fyj;a 3Ca3(PO4)2.CaX2
(x = F, Cl, OH)
146
laf,daka
j fidah
we;=<; jdfka wdia;rKhla
iys; .sks m%;sfrda .fvd`M
;a;h
s
jdfka lef;davh ^-&
jdfka oe,
fidahj, m%fhdack
fidah jdIam ,dmq
j fidah kHIal m%;sl%shdldrlj, isis,kldrlhla f,i Nd; f'
>k fidah B; yd fnkaika jeks ldnksl djl h<Su i|yd m%fhdackj;a
S
f'
ldnksl ixYaf,aIK i|yd fhdod .efka'
m%n, Tlaisydrlhla jk fidavduhs ^NaNH2& ksIamdokh
s f.dkqf uQ,jHj, ldl m%fhdack
ue.akSish Y% f,day
147
u,afj
uqy
q
c,h
ujq djKh
;=ka jeks
md;a;h
s
fo jeks
md;a;h
s
m<uq
md;a;h
s
CaCO3(s)
CaSO4(s)
NaCl(s)
f,ajdfha m<uq md;a;shg uqyq c,h fmdm flf' iQh ;dmh ksid uqyq c,h
148
msis NaCl c,dlIl fkd f' tfy;a by; wdldrfhka ,nd .kakd Kq
wmjH ksid c,dlIl f' ;=kajk md;a;sfhka ,nd .kakd Kq msg; f.dv
.id ih uila muK ;sfnkakg ykq ,ef' fuu .nvd ls ld,h ;=<
le,aish yd ue.akSish ,jK jd;fhka c, jdIam Wrdf.k djK .; jk
w;r NaCl >khla f,i b;s f'
Kqj, m%fhdack
wdydr rij;a lr .ekSu
wdydr ixrlaIKh ^Wn,lv" wpdre&
fidah f,dayh" Na2CO3" NaHCO3yd NaOH ksIamdokh
fia,hska f,i
inka ksIamdokh
f;,a" foh fyda tajdfha fo w, yd wldnksl c, djH Niau ^NaOH,
R C O CH2
O
R C O CH + 3NaOH
O
R C O CH2
R = C17H35 /C15H31 / C11H23
CH2-OH
3RCOO-Na+ + CH - OH
inka
CH2-OH
.a,sifrd,a
(w;=re M,h)
uD inka ^<ore inka& ksmou i|yd m%Odk jYfhka KOH fhdod .kshs'
inkaj, we;s RCOO-Na+ m%;sY;h" uq`M fouh jH ^Total fatty matter& f,i
ye|skaf'
^TFM value&
149
djKh&" yqkq.,a yd
wefudakshd ^ydn l%ufhka ksmojkq ,nk& fhdod .efka'
wefudakshd jdhqj n%hska jKfha jKh flf' f m%;sl%shdj ;dm odhl h'
tneka wvq WIaK;aj m%;sl%shdjg ys;lr h'
jKfha ldhlaIu;dj by< kexu msKi m%;mjdy uQ,Ouh Nd;hg .efka'
s
s %
NaCl(aq)
wgj
NH3(g)
wefudakshdj,ska ika;Dma; jQ n%hska djKh" yqkq.,a ;dm lsfuka ,nd .kakd
wgj
CO2(g)
wgj ;=< my; oelafjk m%;sj;H m%;sl%shd is f'
ol=Kg nr fjka OH- whk ksmojhs' tuksid HCO3- idkaKh by< hhs'
HCO3- idkaKh by< hk g NaHCO3 iaMlSlrKh f'
Na+(aq) + HCO3- (aq) NaHCO3(s)
>k NaHCO3 fjka u myiq lsu i|yd wvq WIaK;ajhla mj;ajd .kq ,ef'
NaHCO3 fjka lr f.k r;a lsfuka Na2CO3 ksmojd .efka' msg jk CO2
h<s m%;spl%ShlrKh flf'
2NaHCO3(s)
Na2CO3(s) + CO2(g) + H2O(g)
150
wdrNl
jH
wdrNl
jH
CaCO3(s)
w os h r 1
^fmda r Kq j &
le,aish
ldnfka lr
lsu
NaCl(aq)
CaO(s)
c,h
tl;=
lsu
w os h r 5
osh .eiQ yqkq iy
wefudaksh
laf,darhs Y%Kh
r;a lsu
Ca(OH)2(s)
osh .eiQ
yqkq
CO2(g)
NH4Cl(aq)
wos h r 3
wefudakslD; n%hska
djKh iu`.
ldnkavfhdlaihs
Y% lsu
NaHCO3(s)
woshr 4 (fmdarKqj)
fidah yhsrcka
ldnfka lr lsu
Na2CO3(s)
ksImdos;h
a
151
NH3(g)
wos h r 2
n%hska djKh
iy wefudakshd
Y% lsu
NaCl(aq)/NH3(aq)
udrefjka udrejg ;gq f,i wiqrkq ,ef' fmdarkqj m;=f,ka .sks oe,au
flfrk w;r .skak l%ufhka by<g me;sf'
by< WIaK;ajh" CO2 fmdarkqj by<ska msg ug i,iajhs' le,aish Tlaihs
^ms<siaiQ yqkq& fmdarkqj ;=< b;s f' isis,a fuka miq fmdarkqf m;=f,ka
ms<siaiQ yqkq msg;g .efka'
f l%ufha wjdis
CaCO3(s)
CaO(s) + CO2(g)
laf,darSka jdhqj hjkq ,nk w;r jka jr >kh flal lsfuka th jdhqjg
fyd|ska ksrdjrKh flf'
152
CaCO3(s) F
CaO(s) + CO2(g)
flf'
CaO(s) + 3C(s) CaC2(s) + CO(g)
2CaO(s) + 5C(s) 2CaC2(s) + CO2(g)
le,aish ldnhsj, m%fhdack
Tlaisweisg,Ska oe,a, ksmou
Ydlj, u,a yg.ekau W;af;ackh lsu
m<;=re boSu W;af;ackh
153
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 10 hs'
bf.kq M,
ia;r lrhs'
khsrcka" Tlaiscka yd wd.ka jd;fhka fjka lr .ekSf l%u ia;r lrhs'
wefudakshd" hqhd" khsla w,h" fmdiafma fmdfydr yd i,a*shqla w,h
ksmou yd tys oS Nd; jk fN!;ridhksl uQ,Ou ia;r lrhs'
we," ldnka vfhdla i hs " is , s f lda k a " yhs rcka fmfrdla i hs yd
yhsfv%dlaf,dala w,h hk tajdfha m%fhdack m%ldY lrhs'
,Sk Y%Kh my; oelafjk wdldrfha fldaIhla ;=< oHq;a fokh flf'
154
wefkdav o~q
bj;a l< yels wdjrK
mjdlh
,Sk jh
wekd
j weksh
isi,-oSu
s a
ldnka wefkdavh
ldnka l=h
ldnka wdia;rKh
;dm mjdrlh
Odrd ix.%dyl oKav
jdfka wdjrKh
TlaislrKh f'
2O2-(l) O2(g) + 4e
lef;davhg wefok Okdfrdams; weksh whk tys oS f,dayuh weksh
njg TlaisyrKh f'
Al3+(l) + 3e Al(l)
,Sk weksh fldaI m;=f,ys /ia jk w;r th ksh; ld,dka;rj, oS
ihs*kj,ska ms;g .efka' fldaIh l%shd;aul jk WIaK;ajfha oS" ksoyia jk
Tlaiscka .%ekhs wefkdav yd m%;sl%shd lrka ldnka vfhdlaihs Wmojhs' f
ksid laIh jk wefkdav jka jr w;a lsug is f'
weksh Tlaihsj, oHq;a fokh wLKav l%shdj,shla jk w;r tys oS
w;s Yd, oHq;a Yla;shla jeh f' weksh lsf,da.a?uhla ksmof oS o<
jYfhka 15 kWh la jeh f'
wl;r oHq;a Yla;s wjYH;dj weksh msh;a msysgqug iqiq ia:dk iSud
lrhs' ,dN" tfuka u iq,n ,sh ^Wod( c, ,sh& f i|yd ys;lr h'
weksh ksmof wl msjeh i,lk g tys m%;spl%SlrKh fhda.H
ms<sfj;ls'
wekshj, m%fhdack
wvq >k;ajh ksid jdyk ;ekSug b;d iqiq f,dayhls' tfy;a ixY=oaO f,dayh
.efka' tfy;a Wka woskq ,nk flan, iEoSf oS weoSu yd leu je<lSug
jdfka yrhla fhdokq ,ef'
Ldokhg m%;frda neka f.dvke`.s,s fldgia yd y;d.dr rduq iEoSug .efka'
s
;kH;dj yd Tm oeuQ mDIaGfha by< wdf,dal mrdj;S .=Kh lrKfldg
fudag r:j, mykaj, mrdj;l f,i fhdokq ,ef'
uq`M;eka f.a WmlrK" wdydr nka yd t;= mg, ieoSug .kq ,ef'
i,a* ksIamdokh
fmK iys; j
i,a*
f.kao. ksh
j i,a*
156
i,a*j, m%fhdack
uyd mudK jYfhka SO2 yd CS2 ksIamdokh
.sksl+re ludka;fha oS Nd; jk fmdiamria g%hsi,a*hs ksmou
mqmqrK jH yd fj fnfy;a ksIamdokh
rn j,alkhsia lsu
os,Sr kdYlhla yd j,a kdYlhla f,i fhdod .ekSu
laf,daka ksIamdokh
laf,darhsvj, TlaislrKh" laf,daka ksIamdokh lsf m%Odk l%uh f'
Cl- whk TlaislrKh lsug m%n, Tlaisldrlhla wjYH h'
jdKsc jYfhka is lsf yelshdj we;af;a oHq;a fok TlaislrKh hs'
jdKsc jYfhka laf,daka ksIamdokh flfrkqfha laf,dafrd-laIdr fldaI ;=<
^chlor-alkali& c,Sh fidah laf,darhs oHq;a fokh lsfuks'
mg,h
n%hska
we;= ` Mu
NaOH(aq)
;kq l
NaOH(aq)
md jQ
n%hska
h^+&
wefkda v h^ &
h^-&
lef;da v h^ &
wO m%;sl%shd jkafka(
2Cl-(aq)
Cl2(g) + 2e
^wefkdavfha oS&
2H2O(l) + 2e 2OH (aq) + H2(g) ^lef;davfha oS&
iuia; m%;sl%shdj k (
2NaCl(l) + 2H2O(l) 2NaOH(aq) + Cl2(g) + 2H2(g)
wefkdah yd lef;dah l=r nyqwjhl legdhk yqjudre mg,hlska fjka
lr we;'
mg,hg legdhk yqjudre l< yels fyhska th Na+ whkj,g wefkdah
l=rfha isg lef;dah l=rh lrd hdug bv fohs'
oHq;a fokfha oS" wefkdavfha oS wdfrdamK bj;a u;a lef;davfha oS
wdfrdamK ,eu;a is jk neka legdhkj, ixl%uKh l=r fol ;=< oHq;a
WodiSk;dj mj;ajd .ekSug bjy,a f'
OH- whk yd Cl2 w;r m%;sl%shdj l%shdj,shg ndOdjls' tfy;a mg,h wekdhk
yqjudre fkdlrk neka OH- whkj, ixl%uKh hgm;a f'
-
157
laf,dakaj, m%fhdack
fl<ska u fyda ixfhda; wdldrfhka fyda frosms<s" ,S yd lvodis m,am wdosh
rxckh lsu
c,fha Ic keiSu
yhsrlaf,dala w,h ksIamdokh ^yhsrcka yd m%;sl%shd lrfuka&
iqkanqkaj,ska ka" ghsfksh yd ue.akSish hkdoS f,day Wlyd .ekSu
laf,dakSlD; rn" lD kdYl" jKl yd T!IO ksIamdokh
fmd,sks,a laf,darhs jeks nyqwjhjl ksIamdokh
.efka'
C6H14(g) + H2O(g) 6CO(g) + 13H2(g)
^kema;dj,&
we;s f'
N2(g) + 3H2(g)
2NH3(g)
H = -92 kJ mol-1
msis lsu
^CO, CO2 wdos
jdhq bj;alsu&
khsrcka
imSvlh
;dm yqjudrej
m%;spl%SlrK
fmdmh
m%;sl%shd
fkdl<
W;a f m% a r l
mj;lh
wefudakhd
s
lkafvkairh
.nvd gexlshg
15'2'4 rEmh ( wefudakshd ksIamdok l%shdj,sh
wefudakshdj, m%fhdack
khsla w,h" fmdfydr yd khsf,dka ksIamdokh
fmfrda,sh ludka;fha oS fndr f;f,ys wd,sl ixrpl WodiSk lsug
Nd; f'
c,h yd wmc,h msh lsf oS pH hdulhka f,i" djK ;;a;ajfha oS
n, wekdhk yqjudre friSk mqkckkhg" laf,daka iu`. taldnoaO j
mdkS h c,h ks m oug yd fndhs f ,a r e c,h ms hf oS Tla i s c ka
neyereldrlhla f,i fhdod .efka'
i,a* wvx.= bkaOk oykfha oS msg jk i,a* Tlaihsv WodiSk lsu i|yd
msgdr jH md,l moaO;sj, Nd;hg .efka'
wdydr" mdk" fmfrd-ridhk jH yd YS; .nvd ludka; wdY%s; ldl
YS;lrK moaO;sj, YS;ldrlhla f,i Nd; f'
159
(NH3 yd CO2)
1 mshjr
180-210 0C yd 150 atm hgf;a l%shd;aul jk
ixiaf,aIK m%;sl%shdlrlhg we;=`M lsu
wefudakh ldnf
s
(NH2COONH4)
2 mshjr
l%ufhka wvq jk mSvk hgf;a l%shd;aul jk
fhdacl .Kkdjla ;=<ska heu
hqhd djKh
CO(NH2)2 + H2O
jdIamSlrKfhka idkaKh
hqhd iaMl
I
NH3(g) + CO2(g)
II
NH2COONH4(s)
CO(NH2)2(aq) +H2O(l)
160
hqhdj, m%fhdack
by< khsrcka m%udKhla ^46]& wvx.= neka ckm%sh >k khsrckSh
fmdfydrls'
hqhd - f*daue,ayhs nyqwjhjlh ksmoug .efka'
khsla w,h ksIamdokh ^Tiaj,a l%uh&
wefudakshd" jd;h yd c,h wuqjH f,i Nd; f'
wefudakshd
900 0C jd;h yd Y% fldg NO ksmou i|yd 850 0C l muK
WIaK;ajhla hgf;a ma,ek_-frdah W;afm%arlh u;ska hef'
4NH3(g) + 5O2(g)
4NO(g) + 6H2O(g)
2NO2(g)
4HNO3(aq)
161
ksIamdokh
ludka; i|yd wjYH jk khsfg ksmou
NaNO3 uia jeks wdydr mrlaIKh i|yd fhdod .efka'
KNO3 fmdfydr yd fj fnfy;a ksmoug m%fhdackj;a f'
AgNO3 PdhdrEm mg, yd lvodis iEoSug Wmfhda.S f'
fmdiafm fmdfydr ksmou
fmdiamria ish kg w;HjYH fmdaIlhls'
iqmfmdiafma Ydlj,g fhdokq ,nk jeo.;a fmdiamria fmdfydrls'
th
le,aish vhsyhsrcka fmdiafmaj, Ca(HCO3)2 yd ic, le,aish i,afma
fyj;a maij, (CaSO4. 2H2O) Y%Khls'
tmamdj, we;s wemghs [3Ca3(PO4)2. CaX2 fyj;a (Ca5(PO4)3X, X = F/Cl/
OH] fmdiafma fmdfydr ksIamdokhg Nd; l< yels fyd| wuqjHhls'
le,aish fmdiafm wdjH h' th fl ld,Sk fnda. i|yd fhoSf oS djH
;;a;ajhg m;a lrkqfha mQK yd Nd.sl w,amd,kfhks'
w,amd,kh i|yd i,a*shqla w,h" khsla w,h" yhsrlaf,dala w,h
fyda fmdiafmdla w,h Nd; l< yels h'
3Ca3(PO4)2.CaX2(s) + 7H2SO4(aq) 3Ca(H2PO4)2(s) + 7CaSO4(s)
+ 2HX(aq) ---(1)
3Ca3(PO4)2.CaX2(s) + 14HCl(aq) 3Ca(H2PO4)2(s) + 7CaCl2(s)
+ 2HX(aq) -----(2)
ishq j l=vq lrk ,o wemghs" w,h yd Y% lr i;s 4-6 w;r ld,hla
162
i,a*
(1) jd;fha oykh
i,a* vfhdlaihs, SO2
S(g) + O2(g)
SO2(g)
(2) jemqr jd;h yd Y% lsu
(3) fjka fjka W;afm%arl ;gq y;rla yryd heu
(450 0C ys we;s jefkah^V& Tlaihs leg)
i,a* g%fhdlaihs, SO3
2SO2(g) + O2(g) F 2SO3(g)
(4) idka i,a*shqla w,fha jKh lsu
fya;=j hs' fuh ldhlaIu f,i >kSNjkh fkdf' ;jo" fuh mir
IKhg o fya;=jls'
i,a*shqla w,fha m%fhdack
fmdiafma fmdfydr ksmou
ghsfksh^IV& Tlaihs" ,sf;dafmdaka wdoS idh jKl ksmou
wefudaksh i,af*a fmdfydr ksmou
ffhdka we;=`M lD;%su fl|s yd ma,diala ksIamdokh
HCl, HF wdoS w, ksmou
f,day ks meiqreu ^processing&
laId,l ^m%Odk jYfhka we,als,a yd we,a i,af*dfka& ksmou
fmfrda,sh msyj ^refining& - m%Odk jYfhka we,alSk ksiaidrKh
idh" mqmqrk jH yd T!IO ksIamdokh
we,j, ^weksh i,af*a& m%fhdack
.sks jdrKh lsf oS ^fixe proofing& yd c, jdrKfha oS ^water proofing &
Nd; lsu
c,h msis lsu
m%;siafolhla ^antiperspirant& f,i Nd; lsu
ldnka vfhdlaihsj, m%fhdack
Ydl iska m%Ndixiaf,aIKh i|yd fhdod .ekSu
u j. iEoSu-mSvkh hgf;a CO2 jKh lsu fuu ludka;fha moku
f'
.sks ksu- ldnka vfhdlaihs I rys;" jd;hg jvd >k;ajfhka hq;a oyk
wfmdaIlhla neka f i|yd fhda.H f'
Si
R
O
Si
Si
R
'R' hkq yhsfrdldnka ldKav jk w;r n j,ska jryka ;=< oelafjk mqkrdj;S
Yrh ;=< r|jd ;efnk jHhla f,i Nd; f' is,sfldakj, fN!;sl .=K
mq`M,a WIaK;aj mrdihla ;=< fjkia fkdjk neka wNHjldY hdkd wdosfha
oS m%fhdackhg .; yels h'
yhsrcka fmfrdlaihsj, m%fhdack
frosm<" ,S m,am" ksia ysiflia wdosh rxckh lsug Nd; flf' rxck
s s
.=Kh Tlaisldrl .=Kh u; /|S mj;S' rxckfha w;=re M,h c,h muKla
u ys;lr ,laIKhla f'
m%;smQ;slhla ^antiseptic agent& f,i Nd; f'
yhsrlaf,dala w,fha m%fhdack
idh yd jKl ksIamdokh
laf,daka ksIamdokh
.e,ajkhsia lsu" idh wdf,am lsu wdosfhys oS hlv ;yvq msis lsu
rdc w,h ms<sfh, lsu
oHd.dr m%;sldrlhla f,i Nd;h
165
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
f;daghs
b,aukhs
rEghs,a
jekf
lafrdauhs
mhsfrdihs
ySughs
ue.akghs
Sc2[Si2O7]
FeTiO3
TiO2
PbCl2.3Pb3(VO)2
FeCr2O4
MnO2
Fe2O3
Fe3O4
166
whka mhsrhsia
isvrhs
fldn,aghs
fmka,ekavhs
le,afldmhsrhs
wdckaghs
f,da ms~q
Co
Ni
Cu
Ag
Au
FeS2
FeCO3
CoAsS
(Fe, Ni)9S8
CuFeS2
Ag2S
jdhq msgu
hmiA" fldala iy yqKq.,a
.sks .fvd`M
wdia;rKh
jhr
WKq jd; Odrdj
j jQ f,da fndr
j hlv
^msg;g&
CO ckkh f'
jd;h we;=`M jk ia:dkfha WIaK;ajh 1500 0C muK o uqfkys WIaK;ajh
CaCO3 fhdackfhka CaO yd CO2 jdhqj we;s f' CaO is,sflag wmjH
yd m%;sl%shd f,da fndr ^CaSiO3& idohs' j ;;a;ajfha we;s f,da fndr" W!Iaul
m;=f,ys we;s j hlv u; md f' f,da fndr" W!Iaulh m;af,ka we;=`M
flfrk jd;fhka hlv TlaislrKh u j<lhs'
wuq hlvj, 3 - 4] ldnka o we;e g Si, P, S iy Mn jeks wmjH o wvx.=
h'
400 0C oS
3Fe2O3(s) + CO(g) 2Fe3O4(s) + CO2(g)
2Fe3O4(s) + 2CO(g) 6FeO(s) + 2CO2(g)
500-600 0C oS
2CO(g) C(s) + CO2(g)
800 0C oS
FeO(s) + CO(g) Fe(l) + CO2(g)
900 0C oS
CaCO3(s) CaO(s) + CO2(g)
1000 0C oS
FeO(s) + CO(g) Fe(l) + CO2(g)
CO2(g) + C(s) 2CO(g)
1800 0C oS
CaO(s) + SiO2(s) CaSiO3
f,da fndr
CaO(s) + Al2O3(s) Ca(AlO2)2
fldm ksiaidrKh
;U f,dayh ms`vq ^f,da len,s& f,i mDfha mej; we;s kuq;a f jk g tu
f;dr j ;oska r;a lrkq ,ef' fuys oS fldm yd i,a* vfhdlaihs we;s f'
Cu2S(s) + 2Cu2O(s) 6Cu(s) + SO2(g)
^,s ;U" wmjH 2 - 3]&
168
d f.dkqf uQ,jHj, ysia d ldlaIsl we;' tfyhska tajd mDIaGhg jdhq wKq
wfYdaIKh lr .kska tajd iu`. il%sh ixlSK we;s lrhs' f wfYdaIK
l%hdj kj ridhksl nkaOk fkd;efkk fN!;sldfYdaIKhla ^physisorption&
s
h yels h; ke;fyd;a f,day mDIaGh yd wjfYdaIs;h w;r nkaOk ;efkk
ridfYdaIKhla ^chemisorption& h yels h'
169
Y%f,day ksmou
lsu
oHd.dr lsrKYS,S m%Njhla f,i Nd; lsu
170
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 10 hs'
bf.kq M,
nyqwjhjl ykajhs'
nyqwjhjl iajdNdl yd lD;%Su jYfhka j. lrhs'
ixiaf,aIKh l%uh wkqj nyqwjhjl j. lrhs'
O nyqwjhjlj, jHqy" .=K iy Nd; ia;r lrhs'
O rn Y%K ilia lsu yd jkdl tl;= lsu ms<sn| j meyeos,s lrhs'
iajNdl rn j,alkhsia lsu ms<sn|j ia;r lrhs'
nyqwjhjl ydhkh hkak meyeos,s lr ta isjk wdldr k lrhs'
nyqwjhjl jH Nd;h wdY%s; .eg`M i|yd i 3R ixl,amh weiqfrka
bosm;a lrhs'
mDIaG wdf,amk jH f,i nyqwjhjlj, Nd; k lrhs'
ixhqla; jHj, jHqyh ms<sn| uQ,sl .%yhl fhfohs'
ikakdhl nyqwjhjl yd tajdfha Nd; ia;r lrhs'
Wod (
H
C=C
n
H
C C C C C C
CC
t;Ska ^talwjhjlh&
[CH2
by; wdldr fol ksmoSu i|yd tlsfklg fjkia l%u fhdod .efka' my<
H
C=C
n
H
Cl
by< WIaK;ajh
by< mSvk
C C C C C C
Cl
Cl
C C
172
Cl
Cl
b;d wvq h' tfuka u odu w;r wdlYk n, fmd,s;Skaj,g idfmalaI j jvd;a
Yla;su;a u fya;=fjka by< oe njlska hqla; h' ia:dhsldrl" msrjq jH
wdosh fhoSfuka th m%fhdackj;a wkaoka ilia lr .; yels u PVC j,
fYaIs; .=Khls' c,k," ,s /yeka wdjrK" ;=kS mg," wdik wdjrK"
we;=re wdosh ksmoug Nd; f'
fmd,sjhskhs,a wel%sf,a ^PVA&
wel%s,sla w,h hkq 2-Propenoic acid i|yd fhfok jHjydl kduh hs'
H
H
C=C
H
H
C=C
H
CH 3
H
C=C
H
CH 3
CO 2CH 3
O
C
n CH2 = CH
CH2
CH
n
OCH 3
Polymethyl acrylate
=
O
C
n CH2 = C
CH 3
CO 2CH 3
CH2
C
n
CH 3
CH 3
Polymethyl methacrylate
173
meyeos,s" mdroDYH >k jHhls' .=jka hdkd ljq" jdykj, miq ,dmq wdjrK"
,s ,dmq wdjrK" wlaIs isldp wdosh ksmoug fhfoa'
wel%s,sla w,fha iy tys fidah ,jKfha Y%Khla nyqwjhlrKfhka
CO 2H
(CH2
CH)x (CH2
CH)y
n
fuu nyqwjhjlhg tys mudj fuka 800 .=Khla wdiq; c,h o 300 .=Khla
muK k< c,h o wjfYdaIKh lr r|jd ;nd .; yels h' fuu .=Kh ksid
ikSmdrlaIl ;=jd" kems wdosh ksmoug fhfoa'
fmd,siaghska
C=C
H
by< WIaK;ajh
by< mSvk
H
C
iaghska ^talwjhjlh&
H
C C
Polystyrene
H
n
kso fmfkk re jeks jHhls' fYaIfhka fmk wdldrhlg ilia lr
fg*af,daka
F
C=C
n
F
by< WIaK;ajh
C C C C C C C C
by< mSvk
F
F
fuh" we;=<; wdf,am lsfuka c,fhka f;;a fkdjk" fkd wef,k iq`M msisk
nka ilia l< yels h' wl WIaK;ajhlg Tfrd;a;= fok neka .sks wdrlaIl
we i|yd o fhfoa' ridhksl l%shdldrS;ajh b;d wvq neka Ldol ridhk
jH ish,a,g u mdfya Tfrd;a;= foa' t neka ridhksl ludka; i|yd
fhfok WmlrKj, lmdg" uqd ^seals&" .Eial wdosh ieoSf oS Wmfhda.S lr
.efka'
fmd,swhsfidm%ska ^iajdNdl rn&
H
H2C = C
C = CH2
C C
CH 3
C C C C
C C
CH 3
CH 3
C C
CH 3
C C
H
ffjoH lafIa;fha Nd; jk w;ajeiq" neka" gh" hq" fug wdosh ksmoug
%
Nd; f'
iajdNdl rnj, weoSf .=Khg fya;=j" cis fmd,swhsfidm%ska odu ;su hs'
175
lD;%Su rn ^SR&
n H2C = C
H
C = CH2
C C
C C
C C
C C
C C
C C
Polybutadiene
ix>kk nyqwjhl
taldjhl tlsfkl nkaOkh f oS l=vd wKqjla ^ H2O, HCl jeks& bj;a
iEfok nyqwjhjl ix>kk nyqwjhjl f,i ye|skaf'
fmd,stauhsv
CONH- LKavfhka wEkq mqkrdj:k tall iys; nyqwjhjl fmdf
tauhsv f,i ye|skaf' khsf,daka fmd,stauhsvhls' ka jvd;a iq,Nj Nd;
jk nyq wjhjhla jk khsf,daka 6" 6 my; wdldrhg ksmof'
khsf,daka 6'6
1"6 diaminohexane iy hexanedioic acid ix>kk nyqwjhlrKfhka ksmojkq
,ef'
O
(CH 2) 4
=
HO
n H2 N
O
(CH2)6 N H2 + n C
HO
N
H
(CH 2) 6
O
(CH 2) 4
C
n
Nylon 6.6
by; vhsldfndlais,sla w,h fjkqjg tys w, laf,darhsvh Nd; l< g
nyqwjhlrK l%shdj,sh jvd;a ldhlaIu f'
176
jHqyuh jYfhka iajdNdl fiao" f,dau wdoshg iudk ,laIK fmkakq lrk
fmd,stiagr
lmq iy f,dau jeks iajdNdsl fl|s i|yd wdfoaYlhla f,i Nd; jk fl|s
ksmoug fhfoa' Yla;u;a Ndjfhka by< fuu fl|s *hsn .a,dia ksYmdokfha
s
a
oS frisk jYfhka Nd; f' frosms<s ksmoug o fuu fl|s nyq,j Nd; f'
PdhdrEm mg, iy pqnl y~mg ksmof oS o fhfoa'
ikakdhl nyqwjhjl
oHq;h ikakhkh l< yels ldnksl nyqwjhjl ikakdhl nyqwjhjl f,i
ye|skaf'
f,day oHq;a ikakdhl jH f,i;a" nyqwjhjl jH mjdrl f,i;a fmdf
i,lkq ,enqj o ikakdhl nyqwjhjl by; .=Kj, ixl,khla fmkakq
lrhs'
t neka nyqwjhjl jH i;= kuHYS,S nj" ;kH nj" m%;Hia; nj wdoS .=K o
177
sp3 uqyqlrKhg ,la j is.aud - nkaOk idod we;s neka tajd i;=j ip,k
bf,lafg%daka fkdue;' kuq;a sp2 uqyqlrKfha mj;sk ldnka mrudKq iys;
ixhq.aul oa;aj nkaOkj,ska iEos odu iys; nyqwjhjl ixfhda. i;=j ip,k
bf,lafg%dak mj;S' tajd k ia:dk.; ;;a;ajfha mj;skqfha pz ldlaIsl i;=
bf,lafg%dakhs'
fuf,i ia : dk.; jQ bf,la f g% d a k wO jYfhka bj;a ls fuka
^TlaislrKfhka& fyda bf,lafg%dak tl;= lsu ^TlaisyrKfhka& fyda ud;%kh
^dope& lrkq ,ef' tg wia:dk .;jQ bf,lafg%dakj, ip,k yelshdj by<
hdfuka nyqwjhjl jHhg jvd;a by< ikakdhl;djla ,ef'
ikakdhl nyqwjhl ilia lr .ekSug W; nyqwjhl ixfhda. ldKav
ia;s oHq;a jH
wdila; jH ^adhesives&
uqs; mm:
lD;%Su iakdhq
fkdwef,k iq`M fros
vfhda g%dkaisiagia
.=jka hdkd jHqy
wKql bf,lafg%dksl jH
oHq;a m%oYl
^Electrical displays)
m%;sckkh l< yels neg
oHq;a foH whk
yqjudre mg,
ixhqla; jH (Composites)
yels h'
Yla;su;a nj by< kexu i|yd fhdok jH ^reinforcement materials&
fndfyda g fuu jH ;ka;= wdldrfhka fyda O yevfha yd m%udKfha
wxY= f,iska fyda tl;= lrkq ,ef'
n|jd ;nk jH ^matrix material&
Yla;su;a nj by< kexu i|yd fhdok jH ixhqla; jHh ;=< ksishdldrj
ia:dk .; lr r|jd ;nkqfha fu u`.sks' f i|yd fndfyda g fhdokqfha
nyqwjhl jH hs'
ixhqla; jH ms<sn| j.SlrKhla my; oelaf'
ixhqla; jH
wxY= u`.ska
iu;a l<
Yd,
wxY=
u`.ka
s
kso(
fldkal%S
Y%K
;ka;= u`.ka
s
iu;a l<
l=vd
wxY=
u`.ka
s
kso(
Y% f,day
ia:r jYfhka
ilia l<
;=kS mg,
fl ;ka;=
u;a j
kso ( ;Ska;"
osYdk; jQ
,efka
os.= ;ka;=
mg,
kso(
wyUqj
lekajia u;a j
osYdk; jQ
osYdk; jQ
ieka
wdldrh
kso(
fldref.ag
ldfnda
*hsn.a,dia
nyqwjhjl ydhkh
fuhska woyia jkafka ;dmh" wdf,dalh" w," laIdr yd we;e ,jK jeks
mdil idOl tll fyda je .Kkl n,mEu ksid nyqwjhjlhl fyda
nyqwjhl mok lr .;a h ksIamdokhl Yla;sh" jKh" yevh wdoS .=Kj,
fjkiaSuls'
Nds;fha oS fjkiaSu" msmsre we;s u yd ksIamdokh s-nyqwjhlrKhg
Ndck u wdoS f fjkiaS fndfydag wys;lr h' tfy;a l,d;=rlska th
ys ; lr o f' nyq w jhjlj, ffcjydhkh yd m% ; s p l% S l rKh i|yd
nyqwjhjlj, wKql ialkaOh my; fy<Su g ksoiqka h'
fndfyda ix>kl nyqwjhjl m%n, w, yd m%n, laIdr jeks iqsfYaI ridhk
jH siska ydhkh flf' f ydhkh" tajdfha ixYaf,aIK m%;sl%shdj wdmiq
yerula jk w;r c,sfokh hkqfjka ykajkq ,ef'
179
kso( khsf,daka w,j,ska ydhkhg md;% f' m%n, w,j, m%ydrhg b,lal
jQ l,ays khsf,daka wpq m`M fjhs'
Tlaisldrl iu`. wka;l%shdj yd mdrcnq, lsrKj,g ksjrdjrKh u
wfkl=;a ydhk ud. f'
fidaksfokh
tk w;s ;dmkfha m%;M,hla f,i we;s jk wKql ydhkh hs' by< WIaK;ajfha
s
oS nyqwjhjlhl oS> odu fldkdrfha ixrpl fjkaug mgka .kakd w;r
^wKql fNaokh& tajd tlsfkl yd m%;sl%shd u ksid nyqwjhjlfha .=K
fjkia f'
mdrcnq, ydhkh
180
ms<sh ld,h
fldgia
l%shdld j.h
iajNdl rn
ldnka ,ela
iskala Tlaihs
iahla w,h
rn meiqre f;,a
friska
100'0
45'0
4'0
2'0
4'0
2'5
0'5
161'5
m%;Hdia: wjhjlh
i.ekakq jHh
il%shlh
il%shlh
uDldrlh
wejE m%;sfrdaOlh
;ajrlh
j,alkhsialdrlh
CBS*
i,a*
* N - Cyclohexylbenzothiozole-2-sulphonamide
w.h tl;= lsrSu
fuhska woyia jkafka NdKavhl wdl jkdlu by< kexf yd mfNda.sl
b,au je lsf l%shdj,sh hs' Y%S ,xldf rn ksIamdok ludka;h 1991 isg
ie,lsh hq;= jOkhla fmkakq lr we;' foaYSh fjf<|fmdf<ys iajdNdl
rn mfNdackh 6]l wvq w.hl isg f jk g 70] olajd l%ufhka jOkh
we;' f ksid rn" mfNdack jHhl isg ldl ksIamdokhla njg
mj;kh lrkq jia w.h tl;= lsf m%h;akh fkdlvjd is l< hq;= j
;sf'
3R ixl,amh (Reduce, Reuse, Recycle)
181
wl Nd; iudch
- mirh yd wdlh
ifudaOdkh lsu
- 3R m%jOkh
- wju lsu(reduce &
- m%;sNd;h ^reuse& yd
- m%;spl%SlrKh ^recycle&
- ukd wmjH l<ukdlrKh
- wl ksIamdokh
- wl mfNdackh
- wl bj;,Eu
- mirh u;
megfjk wl nr
wvqSu
- iajdNdl im;a
mfNdackh wju u
- mirh u; wl nr
megu
- wl iajdNdl
im;a mfNdackh
182
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
lrhs'
bkaOkhla f,i t;fkda,a Nd;fha jdis$wjdis bosm;a lrhs'
l=re" lrdnq" b`.=re" .ia iy ly jeks tajdhska ksiaidrKh lrkq ,nk
iajdNdl M,j, Nd; i|yka lrhs'
i.kaO f;,aj, wka;.;h fndfyda g ridhksl ixfhda. lsysmhl Y%K
jk nj m%ldY lrhs'
i.kaO f;,aj, wka;.; jk ixfhda." ixlSK jHqy iys; ldnksl ixfhda.
nj m%ldY lrhs'
i.kaO f;,a ksiaidrKhg fYaI l%ufo wjYH nj fmkajd fohs'
i.kaO f;,a ksIamdokh lrkq ,nk yqud, wdijkfha uQ,Ou myod fohs'
lvodis ksIamdokfha uQ,sl woshr ia;r lrhs'
iSks ksIamdokfha uQ,sl woshr ia;r lrhs'
wk;=re j ,efnk ujq djKh;a" Wlafrdvq wdoS Ydl jH;a Nd; flf'
t;fkda,a ksIamdokh i|yd msIagh we;s jH Nd; lrk g tajdfha wka;.;
iSks iys; jHj,g hSia tl;= jQ g hSia ;=< we;s fuda,afia tkaihsuh
u`.ska iSks ir, iSks njg c,fokh f' ^f i|yd m%Yia; WIaK;ajh 35
0
C muK f'&
by; wdldrhg ieKq .afldaia" hSia ;=< we;s ihsfia tkaihsuh u`.ska
OH
CH CHO
O CH3
iskue,ayhs
CH2 CH
bhqfkda,a
OH
CH2
isfg%dfk,e,a
nyqwjhlrKh u is f'
t neka 100 0Cg wvq WIaK;ajhl oS i.kaO f;,a ksiaidrKh lr.; yels u
186
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
lrhs'
fmda,ka isfuka;s yd re ksIamdokfha oS is jk m%Odk ridhksl mhdi
ia;r lrhs'
isfuka;s i f l%shdj,sh ia;r lrhs'
ixhq;sh fjkia lsfuka rej, .=K fjkia l< yels nj m%ldY lrhs'
b,aukhsj, yd rEghs,aj, m%fhdack ia;r lrhs'
fmfrda,sh |Sf l%shdj,sh ia;r lrhs'
inka yd fkdinka laId,l ^soapless detergent& ii|hs'
3 CaO.SiO2
+
2CaO.SiO2
+
3CaO.Al2O3
+
4CaO.Al2O3.Fe2O3
(g%hsle,aish is,sfla)
(vhsle,aish is,sfla)
(g%hsle,aish wefka)
(fgrdle,aish wefkdaf*rhs)
fmdarkqfjys my< fl<jka ,nd .kakd la,skalr isis,a lr" mai ksh;
m%;sY;h ^4 - 5]& iu`. fnda, fuda,la ;=< weUug ,la lsfuka isfuka;s
ksmojd .efka'
isfuka;sj, ne| ;nd .ekSf yd i f .=Kh we;s jkafka" isfuka;s c,h
iu`. msh lsf oS ksmfok ic, M, ksid h'
Ca3Si2O7.3H2O + 3Ca(OH)2
is,sld nr
wekd nr + whka Tlaihsv nr
wekd nr
whka Tlaihsv nr
re
>khla f,i fmfkkakg ;snqK o re we;a; jYfhka u wYS;" tk
jdxlfhka my< WIaK;ajhlg isis,a we;s" Wl= jhls' idudkH rej,
uQ,sl ;ekq tallh jkafka is,slka mrudKqjlska yd ta jgd we;s Tlaiscka
mrudKq y;rlska hq;a p;=ia;,hls' fun p;=ia;, tlsfkl iu`. wE|Sfuka
;%sudk jHqyhla we;s jk w;r th rej, wl iai%d;djg fya;= f' tfia
jqj o i;H >kj, fuka rej, jHqyfhys mq`M,a mrdi olajd me;sfrk l%uj;a
njla ke;'
re" f,day tll fyda je .Kkl is,sflagj, ld; Y%Khls^divitrified
189
,laIK
ix>gl
re j.h
m%fhdack
fidavd re
fndafrdis,fla
s
^mhsfrlaia&
re
r;a lsug
fhdod .kakd
oHd.dr
WmlrK" wdydr
msisk nka
*a,ska re
m%ldY ldp
l%jqka re
by< j;kdxlh
m%ldY re"
ldp
fndyShka re
SiO2, K2O
ridhksl
WmlrK
kd re
Yla;su;a nj yd l%shdj,g
Tfrd;a;= oSu
WIaK;ajudk"
kq WmlrK
jKh
ixfhda.h
ks,a
fldafnda,a Tlaihs
r;=
fld<
uex.kSia vfhdlaihs
l`M
ly
leh i,a*hs
;e,s
fidah fi,fka
Lksc
mdIdK rKh ksid ksoyia jk Lksc .x.d wdosh Tiafia uqyqo lrd f.k hkq
,ef' b,aukhs" rEghs,a yd ifldaka >k;ajfhka je ksid;a ridhksl
jYfhka ia:dhS ksid;a myiqfjka uqyq fjrf<ys ;ekam;a f' b,aukhs"
rEghs,a" ifldaka" .dk" fudkihs" is,sukhs" iamsfk,a yd f;dahkhs
^w,am ud;%& Y%S ,xldf ner Lksc w;r f'
190
Lksc je,s ksj, m%Odk ixrplh jkafka b,aukhs h' l`M meyefhka hq;a
f,dayh ksmou i|yd Nd; f' ghsfksh f,dayh .=jka hdkd ludka;fha
oS o" mEiaiq l+re wdjrKh lsug o laf,darhs l%ufhka ghsfksh jKl
ksmoug o fhdod .kq ,ef'
fndr f;,a yd fmfrda,sh |Su
f;,a <sxj,ska ksiaidrKh lr .kq ,nk Lksc f;,a O yhsfrdldnkj,
kgk yhsfrdldnk Y%Khlska hq;a Nd. fY%aKshla ,ef' tla tla Nd.h ;j
rg;a Nd.sl wdijkhg Ndck lsfuka h Nd.hl wvx.= ixfhda. fjka lr
.; yels h'
Yd, wKq iys; yhsfrdldnk fudag r:j,g fl<ska u fhosh fkdyels h'
;dm |Su (
laId,l
ljr fyda fYdaOkldrlhla laId,lhla f,i ye|skah yels jqj;a bka
O
S
C
O-Na+
O-Na+
we,als,ai,af*dksla w,hl
fidah ,jKh ^laId,l&
tys oS o
laId,l wKqj, wO%eh j,. f;,a |s;sj, jKh jk w;r i,af*ag fyda
i,af*dfkag fl<jr wjg c,h fj; fhduq j mj;S' t u`.ska fi,a,d
iEfohs'
,jK c,djH h' tneka tajd lk c,h iu`. Wvq ux fkd idohs'
YdLkh jQ j,. iys; laId,l myiqfjka ffcjydhkhg Ndck fkdjk ksid
192
ksmqK;dj 15'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
j.SlrKhg t<fUkak'
ufyalaI ^Macro& - msh weig fmfkk oE ^ > 1mm &
wkalaISh ^Micro& - m%ldY wkalaIhlska oelsh yels oE ^ > 1m &
kefkda ^Nano&
- m%ldY wkalaIhlska fkdfmfkk oE ^1nm - 100 nm&
mrudKql ^Atomic&- mod:fha ;ekq tall - mrudKq wKq ^ < 1nm &
by; i|yka mo isiqkg ykajd oSu i|yd iajdNdl fia u ksid iska ks;
"kefkda" hk jpkh .S%la NdIdfjka ,enqKls' 'w`.=gq' hkq tys wre; f'
fuys oS isiqkg" grh os. ms<sn| jvd l=vd mudKj,g fnfok wdldrh
ykajd fokak'
wNHdih (
1 mm = 10-3 m
1 m = 10-6 m
1 nm = 10-9 m
1 pm = 10-12 m
1 fm = 10-15 m
ridhk oHd{fhda fndfyda g l=vd kq i|yd A0 tallh Nd; lr;s'
1 nm = 10 A0
193
l=vd yd$fyda w;rueos ;ru fya;= fldg kj ,laIK m%lg lrk jHqy" fuj,
yd moaO;s ksudKhg yd Nd;hg;a Wmld jk os. inkaO mudKfhys
wdikak jYfhka 1 - 100 nm mrdifha jQ mrudKql" wKql yd uydwKql ugf
mfhaIKd;aul yd ;dlaIKsl ixjOkhls'
YsIHhkg yqqremqre O ma,h Ys,amSh l%u idlPd lrkak' kj;u ma,h
195
100
6 1019
= 0.25 10-4 m3
4/3 r3
.a ? uhg mDIa h
j.M,h ^A&
= 4r2 10-4 m2 N
7543 m2
mDIah
j.M,h$mrsudj
= A 0.25 10-4 m3
3.0172 107 m-1
10
1
kefkda mudKhg im f oS mDIah j. M,h yd mudj w;r wkqmd;h
km2 m-3
196
2'
3'
4'
5'
197
oehs idlPd lrkak' l%shdj,sh wdrN jkafka .ila lmd wjYH ,S imhd
.ekSfuks' wjidkfha wjYH oE ;kd .efka' l%shdj,sh wjika jkafka Yd,
m%udKfha kdia;shla o iu`. h'
tfia u Yd, jHqyj,ska wdrN fldg" m%udKh l=vd lsfuka kefkda jHqy
ksmojd .; yels h'
kso( h;a Nd;h ^milling&" ksfLkh ^etching&
f m%fYfhka kefkda jHqy lrd t<fuys iSud .Kkdjla mj;S' tfia jqj
o laIq oHq;a hdka;%sl ^MEMs& yd kefkda oHq;a hdka;%sl ^MEMs& fuj,j,
f l%uh idudkHfhka Wmfhda.S lr .efka' isiqkg laIqlrKfhka
^miniaturization& ;kd.;a jHqy i|yd ksoiqka imhkak'
kso ( m.Kl m ^ Intel 2007 &" i - pod
198
ffi, talrdYs u
my< isg by<g m%fYh hkq mrudKqj," wKqj, fyda mod:fha fjk;a
uQ,l ;ekq tallj, l%udkql, talrdYS fuka jHqy fyda fuj, f.dvkexu
s
+
hs' f m%fYh jvd ixlSK jqj o kefkda fuj, ;ekSfuys ,d jvd id:l
f'
oHq;a wdf,amkh
iajNdl kefkda moaO;s lsysmhla
1' ffi,h
kefkda ;dlaIKh w;a fohla fkd f' ksia yd Ydl ffi, hk fol u
iajNdl kefkda ly,a f,i ie,fla' ffi,h ;=< is jk ish u
lD;H kefkda mudK l%shdldrl h'
kso (
^i& Yajikh
^ii& fm%daka ixYaf,aIKh
^iii& m%NdixYaf,aIKh
2' fk`M fld<fha we;s c,NS;sldj ^fk`M wdprKh&
mDIaGh u; l=Kq
fkd/f|a'
iajhx msis ula ' ' ' '
fldfydu o@
199
fk`M wdprKfha ^Lotus effect & fN!;sl oHdj f;are .ekSug mDIaGhla u;
we;s c, jla u; l%shd;aul jk n, flfrys wjOdkh fhduq l< hq;= h'
c,ld mDIaGj, ^ < 900 & r`M nj f;;a lsf yelshdj je lrhs' tfyhska
j xj mDIaGh ;=< .s,S hhs' c,NS;sl mDIaGj, ^ > 900 & f;;a f yelshdj
wvq h' r`M c,NS;sl mDIaGhla f;;a lsu" Yla;sh wl f,i jeh f
l%shdj,shls' m%;sM,h jkafka c,h flfrys lIKh je u hs' Yla;sh
w;ska j xjg jvd;a u ys;lr kHdih jkafka "weK we|l ksok
bkacd,slhl=" n lvf;d u; msysuls'
(Ref: http://lotus-shower.isunet.edu/the_lotus_effect.htm)
An attempt to mimic the nature
Nano sphere - fidnd oyka ,nk bf.kqu fros ms<s h<s j o msis j o
;eug Wmld f'
Nano sphere ksudfjka hq;a frosm<s c,hg yd lror ld me,a,j,g wjia:dj
s
fkd fohs' kefkda ;dlaIKh mok jQ mshfuka frosms<s c,hg ixfrda
flfrk w;r th tajdfha iajhx-fYdaOk .=Khg yd l,ameje;aug fya;= f'
200
by< c, m%;sfrdaOh
l,ameje;au yd wdrlaIdj
201
kefkda ld,rduqj
kefkda jH
kefkda jH fufia j.SlrKh l< yels h'
1' ue mok jQ
2' ldnka mok jQ
3' wldnksl
kefkda jHhl hg;a msfihska tla udkhlaj;a 1 - 100 nm mrdih ;=< msysh
hq;= h'
udk mok j.SlrKh (
2-D jHqy ^1 - D /|jqu& ( tla udkhla muKla 1 - 100 nm mrdifha f'
;=kS mg,
;,Sh lafjdkag l+m ^Planar Quantum Wells&
1-D jHqy ^2 - D /|jqu& ( udk folla muKla 1 - 100 nm mrdifha f'
kefkda l
lafjdkag l
kefkda o~q
kefkda kd<
0-D jHqy ^3 - D /|jqu& ( udk ;=k u 1 - 100 nm mrdifha f'
kefkda wxY=
lafjdkag ;s;a
1' ue mok jQ kefkda jH
uej, jHqyh
O j.fha ue Lksc .Kkdjla f' ue Lkscj, jHqyh ksid mek k`.sk
wkkH ridhksl yd l%shdld ,laIK tajdg ys h' kuq;a" ish ue j.j,
we;af;a ieleiafuka fjkia jQ uQ,sl ixrpl folla muKhs' ue Lkscj,
we;s f uQ,sl ;ekq tall fol jkafka is,sld p;=ia;,h yd weksh wIag
;,h hs'
202
msfihska tla udkhla j;a 1- 100 nm ;rka hqla; h' nyqwjhjl$ue kefkda
ixhqla; jH iq,n;u ixhqla; jHj,ska tlls'
iajdNdsl fuka u lD;%su kefkda ixhqla; jH f'
iajdNdl ixhqla; jH ( wia" mgl
lD;%su ixhqla; jH
( khsf,daka 6"6$ue ^1988 fgdfhdgd lKavdhu iska
fidhd .kakd ,o m%:u kefkda ixhqla; jHh hs' fuh
fgdfhdagd jdykj, l,a fh m i|yd Nd; f'&
ue - rn kefkda ixhqla; jH
nyqwjhjl ue kefkda ixhqla; jHj, .=K
1980 ueola jk ;=re u Yajdih jQfha ixY=oaO >k ldnka" oshuka;s yd ksrka hk
fN!;sl iajrEm foflys muKla mj;sk nj h' oshuka;s yd ksrka fN!;sl
jHqyfhka o .=Kj,ska o fjkia h' tfy;a ta foflys u mj;skfka iy-nkaOkj,ska
a
neKq mrudKq cd,hls' ldnkaj, f tlsfklg fjkia fN!;sl wdldr nyqrEmS
wdldr hkqfjka ye|skaf'
204
tla tla ldnka mrudKqj bf,lafg%dak ;=kla fhdod .kska hdno ldnka mrudKq
;=kla iu`. is.aud nkaOk ;khs' f ksid nkaOk ugfuys tla bf,lafg%dakhla
b;s f' tla tla ldnka mrudKqf we;s f "w;sfl" bf,lafg%dak" tla
ia;rhl we;s iuia; mrudKql ;,h mqrd ia:dk.; we;' tajd ;j rg;a tla
mrudKqjlg fyda mrudKq hq.,lg iSud fkdue;s w;r uq`M mrudKql ia;rh
mqrd is me;sf ksoyi tajd i;= h'
*q,ka ^Fullerene &
205
fjd 1991 oS bud iska fidhd .kakd ,oS' ldnkaj, kj nyqrEmh jk *q,ka
ys wkkH cHd;sl .=K mdmka yeve;s wKqj,ska fl<jr fkd h' ldnka
mrudKqj,g os. is,skavrdldr kd< o iEosh yels nj fidhd .eksK' uq, oS tajd
'nlS kd<' hkqfjka ye|skajqKq kuq;a oeka tajd ye|skafjkafka ldnka kefkda kd<
^CNT& hkqfjks' f wKq kd<dldr h'
kefkda kd< o f.da,dldr nlSsfnda, we;=<;a jk *q,k jHqy mjqf,a idudlfhls'
kefkda kd<hl fo fl<jr nlsfnda, wOhlska jeiS ;sh yels h' tajdfha
IalNh fia u os. o kefkda gr lsysmhla h yels w;r tajd k fl we;af;a
;ru wkqj h' kefkda kd< my; oelafjk mos j.SlrKh flf'
^i& tal Nsla;sl kefkda kd< ^single waled nanotubes - SWNT &
^ii& nyq Nsla;sl kefkda kd< ^multi waled nanotubes - MWNT&
kefkda kd<j, nkaOk iajNdjh ia;r flfrkqfha jHjydl lafjdkag ridhk
oHdj - fYaIfhka ldlaIsl uqyqlrKh u`.sks' .a/*hsj, fia u kefkda
kd<j, o ish ridhksl nkaOk sp2 nkaOkj,ska iuka; f' oshuka;sj, sp3
nkaOkj,g jvd je Yla;sfhka hq;a f nkaOk jHqyh wKqj,g wkkH Yla;shla
wdfrdamKh lrhs' kefkda kd< iajhxisoaO j ,Kq f,i tf;k w;r tajd r|jd
206
wNHdih (
^i& m<uq j wxl rys; ysia .are*Sk ;,hla w|skak' .ard*Sk ;,j, wxl fhoSu
isiqkg mjrkak'
207
^ii& wk;=re j" msg;ska u we;s Ivdi% odrh jgd l`M fLdj osf.a lmkAk' fuys
wjidkfha oS lvodisfha uq`M ndysr fldgi lsh;a o;l wdldrfhka fl<jr jkq
we;'
^iii& oeka kefkda kd<fha wdlD;sh ;ekSug t<fUuq' fuys oS wm W;aidy lrkafka
by; rEmfha oelafjk wla-jla wdldr wdlD;shla ;ekSsug h'
wmf.a wruqKq tl u ,laIHhlska wdrN lsu yd wjika lsu is lsug h'
tla w;l we`.s,a,la yd udmge`.s,a, w;r wdrNl ,laIHh ^0" 0& ;nd f.k
wfkla w; frda,a lrk ,o ;,h jgd .Kka lsug fhdod .kska mgka .;a
;ekska wjika lsug W;aidy .kak' tk" wdrNl ,laIHh fj; h<s
mefKk ;=re k<h jgd tla tla ldnka mrudKqj - ^1"0& ^2"0& ^3"0& ^4"0& ^5"0&
hkdoS jYfhka .Kka lrf.k hkak' fuh is wef;d;a Tn iska ir,
ldnka kefkda kd<hl wdlD;shla idokq ,en we;' ^Ref: www.mrsec.wisc.edu&
ldnka kefkda kd<j, .=K
C-C iy-ixhqc nkaOk yd jd rys; Ivi%dldr cd,h lrKfldg jvd;a u
ldnka kefkda kd<j, fN!;sl .=Kj,ska tlla k tajd tal mrudKql ia;rhl
.klulska ,nd .; yels u hs' tk tajdfha >klu ksia flia .ilska
1$50"000 ls'
me;,s mqjre oYk ;sr ^ Flat panel display screens &
kefkda ixhqla; jH
nyq lA;sl kefkda kd<j, ^MWNT& m<uq Nd;h f,i iksgqyka jkafka
nyqwjhjl ixhqla; jHj, oHq;a ikakdhl ixrpl f,i fhoSu hs' mQrl
nyqwjlfha iajNdjh wkqj 5] l msrjqulska 0'01 - 0'1 S/cm l ikakdhl;djla
,nd .; yels h' ia;s oHq;a wdfrdamKh W;aickh lsug jvd wvq
ikakdhl;d ug m%udKj;a h'
kefkda ixhqla; jH jvd fifukq;a taldldrj;a isis,a ug fya;= jk fyd|
;dm ikakdhl .=K ldnka fl|s i;= h' f ksid kefkda ixhqla; jH jvd
fyd|ska jd;a;= l< yels f'
209
TiO2 kefkda wxY= ^40 nm & m%ldY W;afm%a; TlaislrKfhka ldnksl Il" CO2
yd H2O njg mj;kh lrhs'
TiO2 ys Nd;
iQh fldaIj, fhoS
210
iQh fldaIj," kefkda TiO2 ys jKdj,s m%;spdrh ;Sj% lsug m%ldY ixfoS
idhula fhdok w;r wdf,dal wjfYdaIK bf,lafg%dvhla f,i idh wdf,am;
a
s
kefkda TiO2 Nd; f' m%;s bf,lafg%davh f,i ma,ek bf,lafg%davhla
md f' m%ldY ixfoS idhu f,i nyq, j fhdokq ,nkafka Ru f,dayh
mok fldg .;a f,day - ldnksl idhuls' ^lxl=xj,ska .;a laf,dafrda*s,a jeks
iajdNdl jKl o Nd; l< yels h'& jKlhg wdf,dalh wjfYdaIKh jQ
g N+ wjia:df ;snQ bf,lafg%dak W;af;ackh by< Yla;s ug lrd
.uka lrk w;r N+ wjia:df Ok isre b;s f' fuu w Yla;s bf,lafg%dk
a
kefkda TiO2 j,g udre jk w;r iuia; kefkda wxY= ;=<g irKh f' ta
iu`. tajdg ;j;a kefkda wxY= yuq f' W;af;a; bf,lafg%dak uq,a wxY= ;=<
.uka l< moafoka u f kefkda wxY= yryd o .uka lrhs' f w;r;=r miq
oHq;a inkaO;dj lrd wefok bf,lafg%dak oHq;a Odrdjla ckkh lrka
ndysr mm:fha .uka lrhs' ^oHq;a Odrdjla hkq bf,lafg%dk Odrdjls&' jKlfha
a
b;s jk Ok isre udOHfha frfvdlaia hq.auhlska ^fuys oS k I- whk&
yqjudre jk bf,lafg%dak iska WodiSk flf' fu khska mm:fha wdfrdamK
pl%h imQK f'
jd;h msis lsu
miq wjidk M, f,i we;s jk OQ,l ^toxine& mjd m%ldY W;afm%arK l%shdfjka
kdY f hehs wfmalId flf' mydkshg m;a fkdjk fyhska tys m%;nelah
a
s
wdprKh oS>ld,Sk h' idudkHfhka TiO2" IckdYl .=Kh w;ska laf,daka
fuka ;=ka .=Khla o fidaka fuka 1'5 .=Khla o n,j;a h' ghsfksh
vfhdlaihs mdol wdjrK wdidok jHdma;sh wvq lsug;a m%;sYla;s moaO;sh
n, jQ frda.Ska flfrys we;s jk ;ck wju lsug;a frday,aj, yd iq/l=
ia:dkj, Nd; f' uyck fi!LH jeoshqKq lrkq jia th mdi,a wdoS fmd
ia:dkj, o mjq,a fi!LHh kxjkq jia uq`M;eka f.j,a" kdk ldur wdosfhys o
th Nd;hg .efka'
^ii& pqnl kefkda wxY= (MNP)
pqnl kefkda wxY= ndysr pqnl lafIa;%hlska yeisrh yelsh' tu wxY= hlv"
ksl,a yd fldfnda,a jeks uQ,jHj,ska yd tajdfha ixfhda.j,ska iEoS we;'
W;afm%arKh" ffcj ffjoH oHdj" pqnl wkqkdo m%;snlrKh" o;a;
ixLHdhkh yd mdil m%;sluh hk lafIa;%j, mfhaIKhkaf.a kdNsh
jQfha f wxY= h'
pqnl kefkda wxY= i|yd ksoiqka ( Fe, Fe2O3, Fe3O4, NiO, CoO2
Nd;
;rfuys l=vd nj;a" ksiqka flfrys wvq IodhS nj;a" yereKq g pqnl
kefkda wxY=j,g ndysr pqnl lafIa;% wkql%uhla Tiafia .uka lsf yelshdj
we;' tfyhska tajdg ksia mgl kso .eUqrg .uka l< yels h' fukhska
md,s; ;;a;aj hgf;a b,lal ia:dk lrd T!IO mjykh l< yels h' ffcj
wkqrEm pqnl kefkda wxY= jdylhlg ^biocompatible MNP carrier & T!IOh hd
fldg" rer Odrdjg f*frda jhla ^ferro liquid& kslafIamkh lr" ndysr pqnl
lafIa;%hla fhoSfuka b,lal ia:dkj, T!IO-jdyl ixlSKh tla /ia ug
ie,ish yels h' ms<sldj,g m%;sldr lsf oS ffi,j,g I f,i l%shd lrk
T!IO ^cytotoxic drugs& Yr .; lsf oS f uQ,Ough Nd;hg .efka'
fhoSu idudkH jHjydrhla njg m;a j we;' fuhska mDIaGh il%sh thg
mdrcnq, lsrK wdjrKh lsf" laIqkg yd .skakg Tfrd;a;= oSf" c,h
lIKh lsf yd iajhx-msis f .=K wdfrdamKh f' m%;slaIq
,laIK kefkda is,j iska we;s flfrk w;r iskla Tlaihs fyda ghsfksh
a
a
vfhdlaihs fyda kefkda wxY= mdrcnq, wdjrK" iaj-msis yd .sks-m%;sfrdaOl
.=K jia;%hg wdfrdamKh lrhs'
oeka olakg ,efnk .kaO kdYl yd m%;snelah .=Kj,ska hq;a fia msh
lr we;af;a is,aj kefkda wxY=j,sks'
214
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
bf.kq M,
( 05 hs'
(
j.=j 16'1'1 uqyq ugf oS IKh fkdjQ h<s jd;fha m%Odk ix>glj, ixhq;sh
ix>glh
N2
78.08
O2
20.99
Ar
0.94
CO 2
0.03
f yer" l=vd m%udKj,ska Ne, He, CH4, Kr, H2, N2O jdhq o l=vd p,H
m%udKj,ska NH3, SO2, CO, NO2, O3, H2S jeks Il o we;' ishhg y;rla
muK we;s c, jdIam taldldrj jHdma; fkdue;s w;r id.r yd Yd, c,dY
wdikakfha by< idkaKhlska mj;S'
N N nkaOkfha m%n,;dj fya;fjka N2 wKqjg ,efnk ia:dhS;dj lrKfldg"
=
2500
100
1500
80
70
60
Wkak;dxYh (km)
90
1000
500
50
40
30
20
10
0
0
0 5 10 15 20 25 30
170
210
250
290
20
15
Wkak;dxYh (km)
Wkak;dxYh (km)
2000
10
0
200
400
600 800
Pressure (torr)
16'1'3 rEmh
216
c,f.da,fha ixhq;sh
mD:s mDIaGfhka 70] la c,fhka wdjrKh f' f,dj we;s c,fhka osh
b;d l=vd m%udKhla ^2'6]& muKS' c,fhka je m%udKhla ^97'4]& we;af;a
id.rj, h' osfhka je uk;a ih ^76]& mj;skafka Kq whsia f,i
.a,eishrj, yd O%ejdikak whsia jeiau f,i h' ksidf.a mfNdackh i|yd
,nd .; yelafla bka b;d iq`M fldgila ^0'01]& muKs'
Oceans
97.41%
2.59%
ish,q c,h
Ice-caps
and
glaciers
1.984%
Ground
wataer
0.592%
osh
mD lfndf,ys ixhq;sh
j.=j 16'1'2
uQ,jHh
Tlaiscka (O)
is,slka (Si)
weksh (Al)
whka (Fe)
le,aish (Ca)
fidah (Na)
fmdgEish (K)
ue.akSish (Mg)
fjk;a
mD ldfndf,a m%;sY;h
ixhq;sh
46.71
27.60
8.07
5.05
3.65
2.75
2.58
2.08
1.14
217
m%Odk pl%
jdhqf.da,Sh
CO 2
oykh
i;a;ajfhda
m%Ndixiaf,aIKh
Yajikh
yd
osrdm;au
Ydl
fifuka isjk
osrdm;au
fmdis, bkaOk
c,fha ; CO2
wjidokh
jKh
ldnfka mdIdK
218
Tlaiscka pl%h
iajikh
jdhqf.da,Sh
O2
i;a;=
wldnksl jHj,
TlaislrKh
kso; Fe2+
wdydr
oykh
Fe3+ + e
Ydl
ldfndyhsfg
m%Ndixiaf,aIKh
iajikh
CO 2 +H 2 O
mi yd c,dY
219
khsrcka pl%h
jdhqf.da,Sh
;srlrKh
NO
NO 2
Ydl
fm%dak
ldl
;srlrKh
ffch
;srlrKh
wdydr
i;a;aj
fm%dak
ftkash jHj,
khsrcka
NH 3
fmdfydr
osrdm;au
uq,aj,ska
wjfYdaIKh
osrdm;au
NO 2 -
mfiys khsrcka
NO 3 -
NH 4 +
khsld nelahd
khsfrdnelag(khsfrdfidfudkdia)
N+ .; c,hg
16'1'7 rEmh ( khsrcka pl%h
jdhqf.da,Sh khsrcka nelahd iska ;sr flf'
Ydl fm%dakj, wka;.; khsrcka wdydr odu Tiafia i;=ka fj; .uka
lrhs'
kaf.a urKfhka miq laIq l%shdld;ajh lrKfldg" foayj, ;snQ
khsrcka wefudaksh ixfhda. njg mj;kh h<s mig tla f' i;a;=
wlaudf isjk weuhskayrKfhka jemqr weuhsfkda w, | fy<;s' uQ;% my
lsu u`.ska tu khsrcka mig tl;= f'
khsld nelahd wefudaksh ixfhda. khsfg njg yrjhs' m<uq j
khsfrdfidfudkdia nelahd iska wefudaksh ixfhda. khsrhsg njg o
wk;=re j khsfrdnelag nelahd iska khsrhsg" khsfg njg o
mj;kh flf'
iQfvdfudkdia yd ;fhdaneis,ia jeks khsyd nelahd iska khsfg h<s
jdhqf.da,Sh khsrcka njg m;a flf'
220
khsyd nelahd
khsyd nelahd
jdhqf.da,Sh
N2
c, pl%h
jdIamSlrKh
mD
lfnd,
jdhq f.da,h
jIKh
jdIamSlrKh
N+ . ;
c,h
id.r
.x.d Tiafia .,kh
jIKh
221
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
( 07 hs'
bf.kq M,
mjikak'
fufia tl;=jk jdhqj,ska we;s flfrk mdil n,mE isiqka iu`. idlPd
lrkak'
isiqka iu`." jdhqf.da,fha we;s Il jdhq wju l< yels wdldr ms<sn| j
idlPd lrkak'
m%Njj,ska o NOx (g) jdhqf.da,hg we;=`M f' NOx (g)j,ska nyq;rh ksmfokafka
fmdis, bkaOk oykfha oS h' NOx (g) j,ska jeuk;a m%udKhla jdhqf.da,hg
222
y;d.dr wdprKh
iQhhdf.ka ,efnk Yla;sh yd mDfhka wdmiq lsrKh flfrk Yla;sh
w;r wkjr; wjia:d iu;=,;h iska mDfha WIaK;ajh ;sr flf' mDfha
s
WIaK;ajh md,kh flfrk tla hka;%Khla jkafka y;d.dr wdprKh hs'
ikakhkfhka" ixjykfhka yd lsrKfhka mDfhka ;dmh neyer f'
O%ejdikak whsia jeia u osh u;a tu`.ska my< ugj, msys rgj,a c,fhka
f'
m%ldY >gkfha oS uqla; LKavl ckkh f'
O2(g)+ h
N2O(g) + h
N2(g) +
.
CH4(g) + h
CH3(g) + H.(g)
f uqla; LKavl fidaka iu`. m%;sl%shd f'
.
.
H (g) + O3(g)
OH (g) + O2(g)
.
.
OH (g) + O(g)
O2(g) + H (g)
khsrckaj, we;e Tlaihsv o fidaka iu`. m%;sl%shd f'
.
.
NO (g) + O3 (g)
NO 2(g) + O2(g)
.
.
NO 2 (g) + O(g)
NO (g) + O2(g)
my; oelafjk m%;sl%shdj, YS>%;d ksh; ii|kak'
O(g) + O3(g)
2O2(g)
k1 = 5x105dm3 mol-1s-1
.
O(g) + NO2(g)
NO (g) +O2(g) k2 = 5x109 dm-3 mol-1s-1
224
m%ldY-ridhksl OQldj
m%ldY-ridhksl OQldj ly meyehg yqre ;srhls' th fmkSug ndOd lrk
w;r weiaj, oe,a, we;s lrhs'
OQldjla ^smog& hkq fuys ^smoke& yd fuys ^fog& ixfhdackhls'
mdrcnq, lsrK yuqf oS yhsfrdldnk yd khsrcka Tlaihsv m%;sl%shd "
m%ldY-ridhksl OQldjg fya;= jk m%ldY-ridhksl Tlaisldrl iEoSf mshjr
my; oelaf'
^i& NO2 iQhdf,dalh wjfYdaIKh lr m%Ndfokh u
NO2+h
NO + O
^ii& m%ldY-ridhksl Tlaisldrl iska mdrcnQ, lsrK wjfYdaIKh lr
.ekSu
a)
^M hkq Yla;sh wjfYdaIKh lrk jdhq wjia:df we;s ;=ka jeks jHhls&
b)
O + H2O
2HO
(w, jeisj,g fya;= f)
c)
CO + OH + O2
^iii&
^iv&
^v&
odu wjidkh
O
CH3
+ NO2
CH3
NO2
C6H5
C6 H 5
+ NO2
NO2
NO2 + h
NO 2
NO
.
NO O3 fyda RO 2 iu`.
m%;sl%shd NO2 idohs'
.
NO + O
O2
O yd O2 m%;sl%shd
O3 idohs'
.
.
O , OH yd O3 iu`. RH
m%;sl%shd m%;sl%shdYS,S uqla;
LKav idohs'
R uqla; LKavl
NO 2
r:jdyk
226
SO2(g) + H2O(l)
H2SO3(aq)
+
H2SO3(aq)
H (aq) + HSO3- (aq)
HSO3-(aq)
H+(aq) + SO32-(aq)
SO2(g) + H2O(l) + 1/2O2(g)
H2SO4(aq)
H2SO4(aq)
2H+(aq) + SO42-(aq)
NOx(g) o c,h yd m%;sl%shd f'
2NO(g) + O2(g)
2NO2(g)
4NO2(g) +2 H2O(l) +O2(g)
4HNO3(aq)
+
HNO3(aq)
H (aq) + NO3 (g)
CO2 jKh u ksid iajdNdl jeis c,fhys pH w.h 5'1 - 5'6 w;r f' fuh
w, jeis f,i fkd ie,fla' tfy;a SO2^g&" SO3^g& yd NO2^g& jeis c,fha
jKh u ksid tys pH w.h 4'0 - 5'0 ;rug wvq f' th w, jeis fia
i,lkq ,ef'
w, jeis Ydlj,g ydkslr jk w;r je wdosfha jik uiqkaf.a urKhg o
fya;= f' w, jeisj, we;s i,af*a whk" ixlSK ixfhda.j, we;s weksh
iu`. ixfhdackfhka djH weksh i,af*a iEfoa' fuh u;aiHhkaf.a
lru,aj, l%shdld;ajhg ndOd muqKqjhs'
227
mi yryd .,d hk w, jeis c,h fmdaIl bj;a lrk w;r weksh whk
H+(aq) + HCO3-(aq)
HCO3-(aq)
H+(aq) + CO32-(aq)
228
m<uq ilrKfhka"
[HCO3- (aq)] = [H+ (aq)]
= 1 10-2 Pa
pH = 4.9
mD mDIaGfha ixhq;sfhys fjkia u
fvd,uhs" yqkq.,a yd ls.re~ wdosh wd,sl c,fha jKh f' Al2O3 yd
hlv Tlaihsv o wd,sl c,fha osh f' tneka fmdf<dj u;=msg .,d hk
wd,sl jeis c,fhys by; i|yka Lksc yd fmdaIl jKh f'
Al2O3 (s)+ 6H(aq)+
2Al3+(aq) + 3H2O(l)
Fe2O3 (s)+ 6H+(aq)
2Fe3+(aq)+ 3H2O(l)
uD wd,sl ;;a;aj hgf;a oS(
CaCO3(s) + 2H+(aq)
MgCO3(s) + 2H+(aq)
CaCO3.MgCO3(s) + 4H+(aq)
229
iajdNdl j isjk isoa odufha oS mi l%ufhka wd,sl f' Ydl iska mdxY=
djKfha legdhk bj;a flfrk w;r tajd H+ iska ia:dmkh f' i,a*hsv
jeks Lksc w, njg TlaislrKh f' wvq pH w.fha oS H+ iska mfia we;s
wfkl=;a legdhk ia:dmkh flf' Al3+ " Ca3+ " Mg2+ muKla fkdj ner
f,dayj, legdhk o fufia H+ iska ia:dmkh f' mi ;=<ska .,k wd,sl
c,h ksid Al3+ yd fjk;a Lksc laIrKhg ,la jk w;r mdIdK rKhg o th
fya;= f' f iu`. c,fha yd idkaKh by< f.dia c,fha lk;ajh je
f' u;=msg c,fha wd,sl;dj" ,jK;dj yd khsrcka idkaKh o ner
f,day whk idkaKh o ta iu`. je f'
230
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
( 02 hs'
bf.kq M,
C6H12O6 + 6O2
III. fidah
234
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
( 05 hs'
bf.kq M,
meyeos,s lrhs'
N+.; c, ixhq;sfha fjkia md,kh lsf l%u meyeos,s lrhs'
jej, jd c,fha ixhq;sh Y%S ,xldf jdud. wdY%s; lDIsluh flfrys
n,mdk nj ykd .kshs'
jd c,fha ixhq;sh fjkia je<elaf mshjr meyeos,s lrhs'
idOl ms<sn| j
idlPd lsug isiqka fhduq lrkak'
N+ . ; c,fha ixhq ; s h flfrys n,mE flfrk O o$jHj, ifodia
l<ukdlrKh ms<sn| meyeos,s lrkak'
N+.; c,fha ixhq;sh fjkia u md,kh l< yels l%u ia;r lrkak'
F- (mg dm-3)
f,dal fi!LH
ixOdkfhka
ksfoaYs; iSudj
cd;Hka;r jYfhka
ms<s.;a iSudj
1.5
1.0 - 1.5
Ca (mg dm-3)
200
Mg (mg dm-3)
150
Fe (mg dm-3)
0.3
1.0
235
oef iSudj
236
16'4'3 rEmh ( Y%S ,xldf N+.; c,fha uq`M lk;ajfhys ^Ca2+, Mg2+& jHdma;sh
^is;sh iS' ' osidkdhl yd tia' ' whs' riQh isks&
Mg2+(aq)/Ca2+(aq)
lk;ajh hkq c,fha ; Ca2+ yd Mg2+ m%udKh hs' lk c,h fi!LHhg
ydkslr fkd f' fiaoSu i|yd je inka m%udKhla jeh u tys wjdishls'
th Wvq uKa iEoSug fya;= jk w;r msiSf oS t<j`M oe njg m;a lrhs' ;jo"
th fndhsf,arej, yd WKq c, ;dml yd k< ;=< Y,al ^scales) we;s ug fya;=
f' iajdNdl j N+.; c,fha ixhq;sfhka Bg miq jQ N+ oHdj" mdIdKh
;=< ksoka j mej;s ld,h" N+.; c,fha mQj ixhq;sh yd we;e wjia:dj, .,d
hk ud.h ms<sUq f' c,Orhla ^N+.; c,h ord .kakd ijr" mdr.uH
mdIdKhla& ;=< c,h .,d hkafka u;=msg c,h .,d hk f.hg jvd wvq
f.hlsk' tneka ld,hla iu`. c,Orhla ;=<mj;akd c,fha ixhq;h fjkia
s
s
jkafka fkdie,lsh yels ;r w,am f,i h'
Ca2+(aq) / Mg2+(aq) + 2HCO3-(aq) CaCO3(s) +MgCO3 (s) + CO2(g)+ H2O(l)
^Y,al&
hlv ^Fe&
hlv f,damia iys; mdIdK ;gq c,fha wvx.= hlvj, m%d:l m%Njh f'
oYSh jYfhka hlv c,fha ; j mj;sk w;r u;=msgg f.k wd g hlv
u, f,i wfhys ;ekam;a f' j;a u i|yd hlv u; hefmk" hlv
TlaiyrKh lrk nelahd ;j;a hlv m%Njhls' r;= meyeh" wej, me,a,
s
we;s lsu" f,dayuh rih yd k< ;srl+rj, meyehla we;s lsu hlv wvx.=
c,fha iq,n;u ,laIK f' fuhg fya;=j c,fha hlv idkaKh 0.3 mg
dm-3 g jvd je u hs' hlv ksid mdkSh c,fha rih fjkia f'
237
*afjdrhsv ^F-&
Y%S ,xldf O m%foaYj, N+.; c,fhys *afjdrhs O m%udKj,ska yuq
f' iar o;a tk iufhys" *afjdrhs o;a flfrys n,mdkafka h' *afjdrhs
m%udKh 1'0 - 1'5 mg dm-3 ugf mj;sk l,ays fi!LHh flfrys n,mE we;s
jk njg jd;d ke;'
O jHj, ifodia l<ukdlrKh fya;=fjka N+.; c, ixhq;sfha is jk
fjkial
ukqIHhdf.a we;e l%shdldrl ksid N+.; c,h flf,fia' tn c,h ksia
mfNdackhg kqiqiq h; wkdrlaIs; h' ixpdhl gexls" u, wmjyk moaO;s"
>k wmjH fy<k " Wmj we;s lrk wmjH neyer flfrk ia:dk" f.dv
lrk ,o bv" wl f,i ,jK fhdokq ,nk mdrj,a" fmdfydr" m,sfndaO
kdYl" kd.l li< lDIsldl wmjH yd ludka;j, oS neyer jk wmjH
m%Odk c, Il m%Nj f'
khsfg ^NO3-& tl;= lsu
khsfg m%Odk jYfhka N+.; c,fha yuq jk iq,n Ilhls' rerfha
Tlaiscka mjyk l%shdj,shg jeo.;a jk neka" by< khsf idkaKh
fYaIfhka udi yhg jvd wvq jhia we;s <orejkag ydksodhl f' khsfg
ms<ldldrlhla o f' fmdfydrj, yd ksia iy i;a;j u,-uQ;j, khsrckSh
s
a
%
ixfhda. m%udKh wl h' laIrKh u`.ska fjd N+.; c, ix; lrd mjykh
f' fYaIs; mdxY= nelahd" wefudakshd" khsfg njg mj;kh lrhs'
238
wmc,h
mlaIdj
msh msh;
;;a;ajh fyda
fhda.H;dj
mslaiu
S
ixpdhl gexlsh
16'4'5 rEmh ( c,fha m%;sNd;hg oelafjk mmdl rEm igyk
kqiqiq ;;a;ajfha c,h iska mdxY= moaO;s flfrys we;s flfrk wys;lr
fya;= f' fuys wjika m%;sM,h jkafka mfiys yqjudrejg md;% h yels
fidah m%udKh je u;a mdr.uH;dj wvq u;a h'
mfiys mdr.uH;dj wvq u fnda. jeu flfrys n,mdhs'
^whksl idkaK m mol dm-3 j,sks&
ug ;=vq foa'
240
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
( 02 hs'
bf.kq M,
m,sfndaOkdYl w: olajhs'
m,sfndaO md,k l%uh wkqj m,sfndaO kdYl j.SlrKh lrhs'
I ;;a;ajh ^ridhksl iajNdjh& wkqj ^kso( LD 50 w.h& m,sfndaO fnod
olajhs'
l%shdld;ajh wkqj m,sfndaO fnod olajhs'
m,sfndaO Nd;fha oS we;s jk .eg ykd .kshs'
fmdfydr ^NPK& mirh flfrys we;s lrk m%Odk n,mE meyeos,s lrhs'
^ NPK } khsrcka" f*diamria" fmdgEish&
fmdfydr
fmdfydrj,ska Ydlhlg wjYH Lksc yd fmdaIl iemfhk neka tys
ixlSK
ir,
kso( hqhd
Y
kso( hqhd" KCl
242
ixfhda.
kso( fmdgEish f*diafma
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
( 06 hs'
bf.kq M,
.ksh'
s
by; i|yka mdrd;s uek" c,h m%fhdackhg .ekSf wruqK mok fldg
c,fha iu; ;;a;ajh yd ii|hs'
c,h m%fhdackhg .ekSf wruqK mok fldg c, ksheoshl iuia; ; >k
m%udKh ^TDS& ksKh lrhs'
ms<sn| kquls'
ikakdhl;dj w;r inkaO;dj fmkajk ilrKhg ksoiqkla k;
NaCl ys ikakdkh;dj ^c,Sh djKfha& } Na+ ys ikakdhl;dj + Cl- ys
ikakdhl;dj
ikakdhl;dj" my; oelafjk idOl u; /|S mj;S'
1' whkj, idkaKh
2' whkj, ip,;dj
3' TlaislrK wjia:dj
4' c,fha WIaK;ajh
wd,sl yd laIdh djK b;d by< ikakdhl;djla fmkajhs' g fya;=j
243
mdil n,mEu
LksclrKh - idudkHfhka TDS w.h - ksKh lsu i|yd ikakdhl;dj
mdil n,mEu
6'0 - 9'0 w;r pH mrdih ;=< osh uiqkaf.a yd ks;,jdiS wmDIaGjxYSkaf.a
;h iqrlaIs; h'
jd;fha we;s CO2 yd SO2 jeks jdhqj, jKh ksid o ldl wmjdy Y% u
je lrhs'
c,dYj, osrdm;a jk ftkash jH ksid c,fha ; O2 m%udKh wvq f'
iuia; ; >k m%udKh ^TDS&
c,fha jKh we;s Lksc" ,jK" f,day" legdhk yd wekdhk ; >kj,g
wh;a h'
wj,; >k wxY= yd whk we;=`M c,fha wvx.= ixY=oaO c, wKqj,g w;sfl
ish foa fuhg we;=<;a h'
ikakdhl;dj TDS
TDS ueksh hq;af;a wehs@
c,fha CaCO3 m%udKh 100 mg dm-3 blaujhs k th ksia mfNdackh
i|yd kqiq h' I whk" Bh" wdiksla" leh yd khsf o c,fha
jKh f'
TDS m%udKh wvq l< yels l%u
ldnka fmryka Nd;h
wdijkh
m%;sj;S wdi%e;sh ^Reverse Osmosis &
whkyrKh ^Deionisation &
245
ksmqK;dj 16'0
ld,fo
( 03 hs'
bf.kq M,
nj wjfndaO lr .kshs'
>k wmjH neyer l< yels O l%u ia;r lrhs'
c,h ixY=oaO lsf O l%u ia;r lrhs'
yd fkdoejqKq
yhsfrdldnk ksmfoa' mQK oykh is jk g fudapkh jk CO yd
fkdoejqKq yhsfrdlsnk m%udKh wvq f' tneka imQK oykfhka
fudapkh wju l< yels h'
ridhksl Tlaiscka b,au (COD)
my; oelafjk ldnksl wmjH TlaislrKh ridhksl jYfhka is lsug mg
dm-3 j,ska wjYH Tlaiscka m%udKh ridhksl Tlaiscka b,au f,i ye|skaf'
md jk Tlaiscka m%udKkh myiqfjka m%udKkh lsug fkdyels neka
246
w, udOHfha ;
Tlaif,ag i|yd"
H
O=C=O
+IV
-IV
H
H
=
HO
C +III
OH
2CO2+ 2e
+IV
+III
C=
O
-I
COO-K+
+III
-I
-I
-I
COOH
+III
247
O2 + 4e + 4H+
2H2O
-I
+IV (5e
4) = 20e
+IV (4e
2) = 08e
+III
+IV (1e
2) = 02 e
30 e
====
O2 , 30 mol
(CHO)n(aq) + O2(aq)
Wod (
MX (s)
^ldnksl wekdhkh&
MX wjidokfhka
fyda fmfuka fjka lr .; yels h' th COD yd BOD w.hhka wvq lrhs'
fldfmdaia lsu
w;a Ydl ffcjialkaOh C : N wkqmd;h 100 ( 1 ls' >k wjia:df we;s
lrk kaf.a .=Kkh md,kh lrk idOlh khsrcka h yels h' mig
msre ^ C : N wkqmd;h } 80 ( 1 & tl;= flf k idudkHfhka C : N wkqmd;h
my< oeu i|yd khsrckSh fmdfydrla tl;= flf' C : N wkqmd;h wvq
lsug fldfmdaia lsu o fhdod .; yels h' fldfmdaia f.dvla ;=<
f;;ukh yd jd;h iu`. ldnksl jH .nvd lr ;ef oS ldnka vfhdlaihs
yd c,h neyer jk w;r" khsrcka" laIqkaf.a weuhsfkda w, yd fm%dak
f,i b;s f' fldfmdaiaj,g fmdfydr tl;= lsu laIq .ykh je
lr osrdm;a f f.h by< kexug fya;= f'
m%;spl%SlrKh
f,day" jkd im;ls'
le .eiSu
Yd, c, iemhq fhdackd l%uj, oS weksh ,jK ^we,& fhdod uv iys;
.x.d c,h le .eiah yels h'
c,h Yd, gexlsj, .nvd lr ;nd Al(III) fyda Fe(III) fhdod le .eiah
yels h'
fuys oS weksh yhsfrdlaihsvfha fyda whka(III) yhsfrdlaihsvfha
fc,kuh wjlafIamhla iEfoa' th m;=,g ls|d nei ;ekam;a f oS wj,;
jH o wjlafIamh iu`. frdka fndr f,i ;ekam;a f'
249
wjidokh
>k wxY=j, wj,nkhla" idka oshdrejla ^slurry& f,i fjka jkakg ie,eiau
isyska je,s
o< je,s
fndr`M
.,a
fmf oS c,fha wj,; wxY= yd laIqyq bj;a fj;s' fndfyda fmryka
c,fha we;s wys;lr ridhk jH o neyer lrhs'
ldnka u`.ska wfYdaIKh
c,h" il%h l< ldnka ia;rhla yryd jEiaiug ie,eiafuka ldnksl ixfhda.
s
S
^jKj;a idh& bj;a l< yels h' ka g ldnka by< WIaK;ajhlg r;a
lrkq ,ef' fuys oS wfYdaIs; ldnksl ixfhda. CO2" H2O wdosh njg m;a
jk w;r ldnka mDIaGh h<s mqkckkh f' wfYdaIKh fkdjk ;
ldnksl jH" fidaka" H2O2" O2 yd Cl2 u`.ska TlaislrKh l< yels h'
iajdhq yd ksjdhq nelahd mshu
f mshu msie,iq lr we;af;a BOD w.h wvq lsug h' fuhg mok jk
250
kso (
legdhk yqjudre frisk legdhk bj;a lrhs' ^Wod ( Cu2+, Cd2+& wekdhk
yqjudre ldrl wekdhk ixlSK bj;a lrhs' ^Wod ( [(Ni(CN)4]2-" CrO42- &
m%;swdi%e;sh
m%;swdi%e;sh wl f,i Yla;sh jeh jk l%uhls'
wdi%e;sh w: oelafjkqfha wO mdr.uH mg,hla yryd djKhla ;=<g is jk
m%;wdi%e;sh
s
G > 0 f'
Yla;h
s
wjYHh'
wO mdr.uH
mg,h
c,h
,jK
wdi%e;sh
G < 0 f'
iajhxisoaO h'
251
;lafiarelrKh yd we.hSu
252
viii
253
bf.kq l%shdj,sh;a jvd;a ldhlaIu lsu msKsi jvd fyd| ldhlaIu;dfjka hqla;
bf.kq" b.ekakq iy we.hS l%u fhdod .; hq;= fjhs' f inkaOfhka isiqkag iy
.=rejrekag fhdod .; yels m%fY ms<sn| m%fNao lsysmhla u;= oelafjhs' fjd fndfyda
l,l isg .=rejreka fj; Nd. fomd;fka;=j iska o cd;sl wOHdmk wdh;kh iska
o f;dr;=re imdokh lrk ,o l%ufo fjhs' tfyhska tajd inkaOfhka mdi,a moaO;sfha
.=rejreka fyd|ska oekqj;a we;ehs wfmalaId flf' tu m%fNao fufiah(
01' mejre
02' jHdmD;s
03' ilaIK
04' .fIK
05' kslaIK
06' m%oYk$ bosm;a lsu
07' lafIa;% pdld
08' fl ,s; mlaIK
09' jHQy.; rpkd
10' jD; .%ka: mlaIK
11' ksudKd;aul l%shdldrl
12' Y%jK mlaIK
13' m%dfhda.sl l%shdldrl
14' l:kh
15' iaj ksudK
16' lKavdh l%shdldr
17' ixl,am is;shu
18' oa;aj ck,
19' ;a;s mqj;am;a
20' m%Yak pdrd;aul jevigyka
21' m%Yak yd ms<s;=re fmd;a
22' jdo
23' idlPd uKav,
24' iuka;K
%
25' laIKsl l:d
26' N+ld rx.k
ykajd oS we;s fuu bf.kq" b.ekakq iy we.hS l%u iEu tllau iEu Ihhla
inkaOfhka ieu Ihh tallhgu fhdod .; hq;= hehs wfmalaId fkdflfrhs' ;u
Ihhg" Ih tallhg .e<fmk m%fNaohla f;dard .ekSug .=rejreka oekqj;a h hq;=h; j.
n,d .; hq;= h'
fuu .=re udf.damfoaY ix.%yj, .=rejrekag ;u isiqkaf.a bf.kq m%.;sh ;lafiare lsu
i|yd fhdod .; yels bf.kq-b.ekakq yd we.hS m%fNao ms<sn| i|ykla ;sf' tajd
.=rejreka iska iqiq mos ;u mka;sfha isiqkaf.a m%.;sh ;lafiare lsu msKsi fhdod .;
hq;= fjhs' tajd Nd; fkdfldg u. yeu isiqkag ;u Ydia;%sh yelshd fuka u wdfoksl
.;s ,laIK;a ufkdapd,l olaI;d;a ms<sn| jOkhla <.d lr .ekSu;a m%oYkh lsu;a
ms<sn| wvqmdvq we;s lrjhs'
x 254
11'1
13'8 iy 13'9
.Kkh lsrSu
12'1
m%dfhda.sl l%shdldrl
255
jdrh 2 WmlrKh 01
m%dfhda.sl jev
256
16'6
m%dfhda.sl l%shdldrl
257