You are on page 1of 86

wOHhk fmdÿ iy;sl m;%

Wiia fm<
^12 iy 13 fY%aKs&

ixhqla; .Ks;h
úIh ks¾foaYh
^2017 j¾Ifha isg l%shd;aul fõ'&

.Ks; fomd¾;fïka;=j
úoHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
Y%S ,xldj
ixhqla; .Ks;h
12 iy 13 fY%aKs - úIh ks¾foaYh

cd;sl wOHdmk wdh;kh


m%:u uqøKh - 2017

ISBN :

.Ks; fomd¾;fïka;=j
úoHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
www.nie.lk

uqøKh (
mgqk msgqj

1'0 ye¢kaùu iv
2'0 cd;sl fmdÿ wruqKq vi
3'0 fmdÿ ksmqK;d iuQy vii
4'0 úIh ks¾foaYfha wruqKq ix
5'0 cd;sl fmdÿ wruqKq yd úIh ks¾foaYfha wruqKq w;r iïnkaO;dj x
6'0 w'fmd'i' ^Wiia fm<& ixhqla; .Ks;h i|yd mokï mdGud,dj 1
7'0 úIh ks¾foaYh mdi,a jdr jYfhka fnod .ekSug fhdað; ie,eiau 4
8'0 úIh ks¾foaYh 9
9'0 b.ekaùfï l%fudamdh 69
10'0 mdi,a m%;sm;a;s yd jevigyka 70
11'0 ;lafiarej yd we.hSu 71
.Ks;uh ixfla; iy wxlk 72

iii
3'0 úIh ks¾foaYh mdi,a jdr jYfhka fnod .ekSug fhdað; ie,eiau
12 fY%K
A h
s 1'0 ye¢kaùu
kj f,djg .e<fmk ks¾udKYS,s ore mrmqrla ìys lsÍu wOHdmkfha mrud¾:h hs' fï i|yd mdi,a úIhud,dj ksr;=rej ixj¾Okh úh hq;=
w;r ld,Sk wjYH;d wkqj úIh ks¾foaYh o ixfYdaOkh úh hq;= nj wOHdmk{hskaf.a u;h hs'
njjojpokpok

fï wkqj w'fmd'i ^Wiia fm<& i|yd j¾I 1998 § y÷kajd § l%shd;aul lrk ,o wOHdmk m%;sixialrKj,ska miq j¾I 2009 § ksmqK;d mdol
úIh ks¾foaYhla y÷kajd §ug ;SrKh úh' fuf;la mej;s ikaOdr.; úIh ks¾foaYh u.ska bf.kqï- b.ekaùï we.hSï l%shdj,sfha § ksYaÑ;
ksmK
q ;d fyda ksmqK;d uÜgï fyda m%udKj;a f,i y÷kajd §ula isÿ ù fkdue;s ùu o fuu kj m%;i
s xialrK we;s lr,Sug fya;= idOl jQ lreKq
w;r m%Odk ia:dkhla .kq ,nhs' fuf;la l%shd;aul jQ ikaOdr.; úIhud,dj ksmqK;d mdol úIhud,djla jYfhka fjkia lrñka 2009
j¾Ifha isg l%shd;aul lsÍug ie,iqï lr ;sfí' tfia u j¾I 2007 § werô kj wOHdmk m%;sixialrK l%shdj,sfha § uq,ska u 6 iy 10 fY%aKsj,
.Ks;h úIh i|yd ksmqK;d mdol úIh ks¾foaY y÷kajd fokq ,eîh' wk;=re j tu l%shdj,sh u wkq.ukh lrñka 7" 11 fY%aKs i|yd o ksmqK;d
mdol úIh ks¾foaY y÷kajd fokq ,enQ w;r j¾Ih 2009 § 8 yd 12 fY%aKsh i|yd o ksmqK;d mdol úIh ks¾foaY y÷kajd fok ,§' ta wkqj 10
iy 11 fY%aKs .Ks;h úIh ksmqK;d mdol j W.;a YsIHhskag w'fmd'i' ^Wiia fm<& ixhqla; .Ks;h úIh o ksmqK;d mdol úIhud,djlg
wkql+, j bf.kSfï wjia:dj ,enqKs'

j¾I 2009 § ixhqla; .Ks;h úIh ks¾foaYh y÷kajd §fuka miq j¾I 2012 § kej; miq úuiqï lrk ,§' miq.sh j¾Ij, §" ixhqla; .Ks;h
úIh ks¾foaYh ms<sn| j .Ks; .=rejrekaf.a yd .Ks;h yd ine¢ úoaj;=kaf.a woyia úuik ,o w;r ixhqla; .Ks;h úIh ks¾foaY ixialrKh
i|yd kj úIh lñgqjla o m;a lrk ,§' .=rejrekaf.a iy úoaj;a msßfika ,o u; fuu úIh lñgqj fj; bÈßm;a lsÍfuka miq tajd ie,ls,a,g
f.k w;HjYH fjkia ùï isÿ lsÍfuka miq ixialrKh lrk ,o kj ixhqla; .Ks;h úIh ks¾foaYh j¾I 2017 § mdi,a moaO;shg y÷kajd
§ug kshñ; h'

kj úIhud,d m%;sixialrKh hgf;a 6 fY%aKsfha isg 11 fY%aKsh olajd ksmqK;d mdol .Ks;h úIhud,dj yodrd w'fmd'i^Wiia fm<& i|yd 12
jk fY%aKshg we;=<;a jk isiqka 12 jk iy 13 jk fY%aKsj, ixhqla; .Ks;h úIh bf.k .ekSfuka miq <`.d lr .; hq;= olaI;d u; mokï
j Tjqkag ,ndÈh hq;= yelshd" l=i,;d" hy.=K yd iudcuh w;aoelSï mokï jQ Ôjk mqreÿ iuQyh ksmqK;d iuQyhla f,i y÷kdf.k tajd ta
ta fY%aKshg .e<fmk whqßka fm< .eiaùula lr we;' tu ksmqK;d ish,a, u 13 jk fY%aKsh f;la ixhqla; .Ks;h úIh yodrd wjika lrk
isiqka <`.d lr .ks;s hs wfmalaId flf¾' fuu ksmqK;d fj; isiqka <`.d lrùu" ksmqK;d uÜgï Tiafia isÿ l< hq;= w;r tu ksmqK;d uÜgï

iv
wod< tla tla ksmqK;dj hgf;a i|yka lr we;' isiqka fuu ksmqK;d uÜgï lrd <`.d lrùu i|yd ilia lrk ,o úIh wka;¾.;h o tu
úIh wka;¾.;h u; mokï j bf.kSu" b.ekaùu yd ;lafiarej hk l%shdj,sh l%shd;aul lsÍug wjYH fhdað; ld,Éfþo ixLHdj o úIh
ks¾foaYh ;=< we;=<;a lr we;'

kj úIh ks¾foaYh y÷kajd §ug fya;= ldrl jQ uQ,sl lreKq yereKq fldg óg fmr ixhqla; .Ks;h úIh y÷kajd§ug fya;= ldrl jQ my;
oelafjk lreKq o tmßÈ u fuu kj m%;sixialrK i|yd o j,x.= fõ'
• w'fmd'i' ^idudkH fm<& .Ks;h;a w'fmd'i' ^Wiia fm<& .Ks;h;a w;r we;s mr;rh wvq lsÍu
• bxðfkare" fN!;Sh úoHdj iy jHjydrsl úoHdj mdGud,d yeoEÍug w;HjYH .Ks; oekqu ,nd §u
• ;dlaIKsl iy fjk;a ;D;Shsl ;,fha mdGud,d yeoEÍug w;HjYH .Ks; oekqu ,nd §u
• jdKscHh jeks wxYj, o uOHu fY%aKsfha /lshd kshqla;s i|yd w;HjYH .Ks; oekqu ,nd §u
• YsIHhkag Tjqkaf.a udkisl uÜgug .e<fmk úúO ksmqK;d ,nd .ekSu yd tajd Ôú; ld,h ;=< u ixj¾Okh lr .ekSug u`. fmkaùu

w'fmd'i' ^Wiia fm<& .Ks;h kj úIh ks¾foaYh 2009 isg l%shd;aul jQ w;r ta ms<sn| j miq úmrula cd;sl uÜgfï iólaIKhla f,i 2011
j¾Ifha § isÿ lrk ,§' fï i|yd úYajúoHd, lÓldpd¾hjre" úIh m%ùKfhda iy cd;sl wOHdmk wdh;kfha úIhud,d lñgq idudðlfhda
iyNd.s jQy' fuys § wkdjrKh jQ lreKq wkqj" 2012 j¾Ifha § miq úmrï l< ixhqla; .Ks;h úIh ks¾foaYh bÈßm;a lr we;'

wjqreÿ wglg jrla isÿ lrkq ,nk úIhud,d m%;sixialrKj,g wkqj j¾I 2015 § 6 iy 10 fY%aKs i|yd kj úIhud,d m%;sixialrKhla wdrïN
lr we;' ta wkqj 2016 j¾Ifha § 11 fY%aKsh wjika lr 12 fY%aKshg msúfik YsIHhska i|yd w'fmd'i' ^Wiia fm<& ixhqla; .Ks;h úIh i|yd
o kj m%;sixialrKhla f,i fuu úIh ks¾foaYh y÷kajd § we;' fuu úIh ks¾foaYh 2017 j¾Ifha isg l%shd;aul jkq we;'

v
2'0 cd;sl fmdÿ wruqKq
mqoa.,hdg yd iudchg wod< jk m%Odk cd;sl wruqKq lrd <`.d ùu i|yd mqoa.,hskag iy lKavdhïj,g cd;sl wOHdmk moaO;shg iydh úh
hq;= h'

jir .Kkdjla uq¿,af,a Y%S ,xldfõ m%Odk wOHdmk jd¾;d iy f,aLk u.ska mqoa., yd cd;sl wjYH;d imqrd,Su i|yd wruqKq kshu lrkq
,eîh' iuld,Sk wOHdmk jHqyhka yd l%shdj,s ;=< oelsh yels ÿ¾j,;d ksid OrKSh udkj ixj¾Ok ixl,am rduqj we;=<; wOHdmkh ;=<ska
<`.d lr .; hq;= my; oelafjk wruqKq imqrd .ekSu" wOHdmk moaO;sh i|yd jQ ;u bÈß oelau f,ig cd;sl wOHdmk fldñIka iNdj úiska
m%;HlaI fldg f.k we;'
I udkj wNsudkhg .re lsÍfï ixl,amhla u; msysgd Y%S ,dxlsl nyqúO iudcfha ixialD;sl úúO;ajh wjfndaO lr .ksñka cd;sl
taldnoaO;dj" cd;sl iDcq .=Kh" cd;sl iu.sh" tluq;=lu iy iduh m%j¾Okh lsÍu ;+<ska cd;sh f.dv .ekSu iy Y%S ,dxlSh wkkH;dj
;yjqre lsÍu
II fjkia jk f,dalhl wNsfhda.hkag m%;spdr olajk w;r cd;sl Wreufha udye.s odhdohka y÷kd .ekSu iy ixrlaIKh lsÍu
III udkj whs;sjdislï .re lsÍu" hq;=lï yd j.lSï ms<sn| oekqj;a ùu" yDohdx.u ne£ulska hq;=j tlsfkld flfrys ie,ls,su;a ùu hk
.=Kdx. m%j¾Okh lsÍug bjy,a jk iudc idOdrK;aj iïu;hka iy m%cd;ka;%sl Ôjk rgdjla .eí jQ mßirhla ks¾udK lsÍu iy
mj;ajd f.k hdug iydh ùu
IV mqoa.,hskaf.a udkisl yd YdÍßl iqj iïm;a iy udkj w.hkag .re lsÍu u; mokï jQ ;srir Ôjk l%uhla m%j¾Okh lsÍu
V iqiudys; jQ iunr fm!reIhla i|yd ks¾udmK yelshdj" wdrïNl Yla;sh" úpdrYS,S Ñka;kh" j.lSu yd j.ùu we;=¿ fjk;a Okd;aul
wx. ,laIK ixj¾Okh lsÍu
VI mqoa.,hdf.a iy cd;sfha Ôj.=Kh jeä ÈhqKq flfrk iy Y%S ,xldfõ wd¾Ól ixj¾Okh i|yd odhl jk M,odhs ld¾hhka i|yd
wOHdmkh ;=<ska udkj iïm;a ixj¾Okh lsÍu
VII YS>%fhka fjkia jk f,dalhla ;=< isÿ jk fjkialï wkqj yev.eiaùug yd tajd md,kh lr .ekSug mqoa.,hska iqodkï lsÍu iy
ixlS¾K yd wkfmalaIs; wjia:djkag id¾:l j uqyqK §fï yelshdj j¾Okh lsÍu
VIII cd;Hka;r m%cdj w;r f.!rjkSh ia:dkhla ysñ lr .ekSug odhl jk hqla;sh iudk;ajh iy wfkHdakH .re;ajh u; mokï jQ wdl,am
yd l=i,;d fmdaIKh lsÍu

^cd;sl wOHdmk fldñIka iNd jd¾;dj- 2003&


vi
3'0 fmdÿ ksmqK;d iuQy

wOHdmkh ;=<ska j¾Okh flfrk my; oelafjk uQ,sl ksmqK;d by; i|yka cd;sl wruqKq uqÿkam;a lr .ekSug odhl jkq we;'

^i& ikaksfõok ksmqK;d


idlaIr;dj" ixLHd ms<sn| oekqu" rEml Ndú;h iy f;dr;=re ;dlaIKh m%ùK;ajh hk wkqldKav y;rla u; ikaksfõok ksmqK;d
mokï fõ'
idlaIr;dj ( idjOdkj weyqïlka §u" meyeÈ,s j l;d lsÍu" f;areï .ekSu i|yd lshùu" ksjerÈ j iy ksrjq,a j
,sùu" M,odhS whqßka woyia yqjudre lr .ekSu
ixLHd ms<sn| oekqu ( NdKav" wjldYh yd ld,h" .Kka lsÍu" .Kkh iy ñkqï i|yd l%udkql+, b,lalï Ndú;h
rEml Ndú;h ( f¾Ld iy wdlD;s Ndú;fhka woyia ms<ì s Uq lsÍu iy f¾Ld" wdlD;s iy j¾K .,mñka úia;r" Wmfoia
yd woyia m%ldYkh yd jd¾;d lsÍu
f;dr;=re ;dlaIK m%ùK;ajh ( mß.Kl oekqu iy bf.kSfï § o fiajd mßY%hka ;=< § o fm!oa.,sl ðú;fha § o f;dr;=re iy
ikaksfõok ;dlaIKh Wmfhda.S lr .ekSu

^ii& fm!reI;aj j¾Okhg wod< ksmqK;d


- ks¾udKYS,S nj" wmidÍ Ñka;kh" wdrïNl Yla;sh" ;SrK .ekSu" .eg¨ ksrdlrKh lsÍu" úpdrYS,S yd ú.%yd;aul Ñka;kh"
lKavdhï ye`.Sfuka lghq;= lsÍu" mqoa.,dka;r in|;d" kj fidhd .ekSï iy .fõIKh jeks j¾.Sh l=i,;d
- Rcq .=Kh" bjid ord isàfï Yla;sh iy udkj wNsudkhg .re lsÍu jeks w.hhka
- Ñ;a;fõ.S nqoaêh

^iii& mßirhg wod< ksmqK;d


fuu ksmqK;d idudðl" ffcj iy fN!;sl mßirhkag wod< fõ'

iudc mßirh ( cd;sl Wreuhka ms<sn| wjfndaOh" nyqjd¾.sl iudchl idudðlhka ùu yd iïnkaO ixfõ§;dj yd l=i,;d"
idOdrK hqla;sh ms<sn| ye`.Su" iudc iïnkaO;d" mqoa.,sl p¾hdj" idudkH yd ffk;sl iïm%odhhka" whs;sjdislï"
j.lSï" hq;=lï iy ne£ï

vii
ffcj mßirh ( iÔù f,dalh" ck;dj iy ffcj moaO;sh" .iaje,a" jkdka;r" uqyqÿ" c,h" jd;h iy Ôjh- Ydl" i;a;aj yd ñksia
Ôú;hg iïnkaO jQ wjfndaOh" ixfõ§ nj yd l=i,;d
fN!;sl mßirh ( wjldYh" Yla;sh" bkaOk" øjH" NdKav iy ñksia Ôú;hg tajdfha we;s iïnkaO;dj" wdydr" we÷ï" ksjdi" fi!LH"
iqj myiqj" kskao" ksial,xlh" úfõlh" wmøjH iy u<my lsÍu hkdÈh yd iïnkaO jQ wjfndaOh" ixfõ § ;dj
yd l=i,;dj" bf.kSu" jev lsÍu iy Ôj;a ùu i|yd fuj,ï iy ;dlaIKh m%fhdackhg .ekSfï l=i,;d fuys
wvx.= fõ'

^iv& jev f,dalhg iqodkï ùfï ksmqK;d


wd¾Ól ixj¾Okhg odhl ùu
;u jD;a;Sh ,eÈhd iy wNsfhda.;d y÷kd .ekSu
yelshdjkag iß,k whqßka /lshdjla f;dard .ekSu iy jdisodhl yd ;sridr Ôjfkdamdhl ksr; ùu
hk yelshdjka Wmßu lsÍug yd Odß;dj jeä lsÍug wod< fiajd kshqla;sh yd iïnkaO l=i,;d

^v& wd.u iy wdpdr O¾uhkag wod< ksmqK;d


mqoa.hkag ;u ffoksl Ôú;fha § wdpdrO¾u" iodpdrd;aul yd wd.udkql+, yeisÍï rgdjkag wkq.; fjñka jvd;a WÑ; foa f;dard thg
iß,k fia lghq;= lsÍu i|yd w.hhka Wlyd .ekSu yd iaùhlrKh

^vi& l%Svdj iy úfõlh m%fhdackhg .ekSfï ksmqK;d


fi!kao¾hh" idys;Hh" fi,a,ï lsÍu" l%Svd yd u,, l%Svd" úfkdaodxY yd fjk;a ks¾udKd;aul Ôjk rgdjka ;=<ska m%ldY jk úfkdaoh"
i;=g" wdfõ. iy tjka udkqIsl w;aoelSï

^vii& —bf.kSug bf.kSu˜ ms<sn| ksmqK;d


YS>%fhka fjkia jk" ixlS¾K yd tlsfkld u; hefmk f,dalhl mßj¾;k l%shdj,shla yryd fjkiaùï yiqrejd .ekSfï § yd Bg
ixfõ§ j yd id¾:l j m%;spdr oelaùu;a iajdëkj bf.k .ekSu;a i|yd mqoa.,hska yg Yla;sh ,nd§u

viii
4'0 úIh ks¾foaYfha wruqKq
(i) .Ks;h jeäÿr wOHhkh lsÍu i|yd YsIH YsIHdjkag mokula ilia lr §u
(ii) .Ks; l%shdud¾. yd .eg¨ úi£u i|yd Wmdh olaI;dj ms<sn| m<mqreoaola YsIH YsIHdjkag ,nd §u
(iii) .Ks; ;¾lkh ms<sn| YsIH wjfndaOh jeä ÈhqKq lsÍu
(iv) .Ks;h flfrys we,au W;af;ackh lsÍu yd jeä ÈhqKq lsÍu

ixhqla; .Ks;h bf.kSfï wruqKq bgq jk wdldrhg fuu úIh ks¾foaYfha úIh ikaOdrh ilia lr we;' .Ks;h yqfola oekqug muKla iSud
fkdfldg m%dfhda.sl Ôú;fha § wjYH l=i,;d ,nd§ug o" hy.=K j¾Okh lr,Sug o úIh ks¾foaYfhka wfmalaIs; h' ksmqK;d mdolj ilia
lr we;s fuu úIh ks¾foaYh u.ska bf.kqï b.ekaùï fidhd ne,Sï l%shdj,sh l%shd;aul lsÍfï §"

• YsIH YsIHdjkag w¾:dkaú; wkdjrK ^Meaningful Discovery& bf.kqï wjia:d ils%h lsÍu u.ska bf.kSu jvd;a YsIH flakaøSh lr .ekSu
• YsIH YsIHdjkag Tjqkaf.a uÜgug .e<fmk úúO ksmqK;d ,nd .ekSu i|yd u. fmkaùu
• bf.kqï" b.ekaaùï yd fidhd ne,Sï wruqKq jvd;a meyeÈ,s lr .ekSu
• .=rejrhdf.a b,lal jvd;a iqúfYaIs lr .ekSu
• tla tla ksmqK;d uÜgï lrd YsIH YsIHdjka <`.d ù we;s m%udKh .=rejrhdg y÷kd.; yels fyhska wjYH m%;sfmdaIKh yd bÈß fmdaIK
lghq;= ixúOdkh myiq lsÍu
• .=rejrhdg .;dkq.;sl b.ekaùï l%uj,ska neyer fjñka mßKduk N=ñldjg msúiSu wfmalaId flf¾

fuu ixhqla; .Ks;h úIh ks¾foaYh mka;s ldurh ;=< l%shd;aul lsÍfï § ;jÿrg;a ld,Sk wjYH;d f,i i,ld § we;s ud;Dld hgf;a úúO
ixisoaê iïnkaO lr .ksñka b.ekaùfï l%fudamdhka ks¾udKh lr .; hq;= h'

bf.kqï - b.ekaùï fidhd ne,Sï l%shdj,sfha È tla tla ksmqK;d uÜgï i|yd l%shdldrlï ixúOdkh lr .ekSug bv i,iajd we;s neúka YsIH
YsIHdjka <`.d lr .kakd ksmqK;d uÜgï ;lafiare lsÍug;a Tjqka ms<sn| j we.hSula lsÍug;a .=rejrekag myiq jkq we;'

ix
5'0 cd;sl fmdÿ wruqKq yd úIh ks¾foaYfha wruqKq w;r iïnkaO;djh

úIh ks¾foaYfha we;=<;a ksmqK;d i ii iii iv v vi vii viii


ixhqla; .Ks;h - I
1' ;d;a;aúl ixLHd moaO;sh úYaf,aIKh lrhs'     
2' tal úp,H Ys%; úYaf,aIKh lrhs'     
3' j¾.c Y%s; úYaf,aIKh lrhs'     
4' nyqmo Y%s; yiqrejhs'     
5' mßfïh Y%s; Nskak Nd.j,g fjka lrhs     
6' o¾Yl iy ,>q.Kl kshu yiqrejhs     
7' ;d;a;aúl ixLHd yd ne÷Kq wiudk;d úi|hs'     
8' fldaK ñkqï wdY%s; iïnkaO;d Ndú; lrhs'     
9' ;%sfldaKñ;sl Y%s; újrKh lrhs' ^jD;a; Y%s;&     
10' ;%sfldaKñ;sl i¾jiduH yiqrejhs'     
11' ;%sfldaKñ;sl .eg¨ úi£u i|yd ihska kS;sh iy fldaihska kS;sh fhdod .kshs'     
12' m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl Y%s; yd ne÷Kq .eg¨ úi|hs'     
13' Y%s;hl iSudj újrKh lrhs'     
14' iqÿiq l%u Ndú;fhka Y%s; wjl,kh lrhs'     
15' jHq;amkak Ndú;fhka Y%s;hl yeisÍu úYaf,aIKh lrhs'     
16' Y%s;j, ksYaÑ; yd wksYaÑ; wkql,k fidhhs'     
17' RcqfldaKdi% ldáiSh wlaI moaO;sh iy cHdñ;sl m%;sM, Ndú; lrhs'     

x
úIh ks¾foaYfha we;=<;a ksmK
q ;d i ii iii iv v vi vii viii

18 ldáiSh LKavdxl weiqfrka ir, f¾Ldj újrKh lrhs'     


19' Ok ksÅ, i|yd jk .Ks;uh m%;sM, idOkh lsÍu i|yd .Ks; wNHqyk uQ,O¾uh
idOk m%úêhla f,i fhdod .kshs'     

20' mßñ; fY%aKsj, ftlHh fidhhs'     

21' wmrsñ; fY%aKs úu¾Ykh lrhs'     


    
22' Ok ksÅ, o¾Yl i|yd jQ oaúmo m%idrKh .fõIKh lrhs'

23' ixlS¾K ixLHd moaO;sh újrKh lrhs'     

24' f;aÍï iy ms<sfh, lsÍï i|yd .Ks;uh wdlD;s f,i ixlrK iy ixfhdack Ndú;
lrhs'     

25' kHdi yiqrejhs'     

26' jD;a;hl ldáiSh iólrKh w¾:l:kh lrhs'     

27' jD;a;hl cHdñ;sl .=K .fõIKh lrhs'     

ixhqla; .Ks;h - II     

1'0 ffoYsl yiqrejhs'     

2'0 tal;, n, moaO;s Ndú; lrhs'     

3'0 ;,hl isÿ jk p,s; wjia:d úia;r lsÍug ksõfgdakshdkq wdlD;sh fhdod .kshs'     

4'0 wyUq isoaê úYaf,aIKh lsÍug .Ks;uh wdlD;s fhdod .kshs'     

5'0 ;SrK .ekSfï l=i,;dj j¾Okh lr .ekSu i|yd ixLHdkuh fuj,ï fhdod .kshs'     

xi
6'0 w'fmd'i' ^Wiia fm<& ixhqla; .Ks;h i|yd uQ,sl mokï mdGud,dj
w'fmd'i' ^idudkH fm<& úNd.h iu;aj Wiia fm< ixhqla; .Ks;h yeoEÍu i|yd meñfKk YsIHhka i|yd jQ wdrïNl mokï mdGud,djg
wod< úIh lreKq fuu fldgfiys we;=<;a lr we;' fuu úIh lreKq kej; isysm;a lr ixhqla; .Ks;h úIh wdrïN lsÍfuka YsIHhkag
ixhqla; .Ks;hg wod< úIh lreKq myiqfjka .%yKh lr .ekSug yelshdj ,efnkq we;' fï i|yd fhdackd lr we;s ld,Éfþo ixLHdj
ixhqla; .Ks;h úIh i|yd fjka lr we;s ld,Éfþo ixLHdjg we;=<;a fkdjk neúka my; olajd we;s úIh lreKq yeoEÍu i|yd Wiia fm<
mdi,a jdrh wdrïNhg m%:u" iqÿiq fõ,djla fjka lr .ekSu jvd fhda.H fõ'

ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
1' uQ,l
s ùÔh ms<n
s | 1'1 ùÔh m%ldYk m%idrKh • (a  b) 2 , (a  b) 3 iy • (a  b) 2 , (a  b) 3 iy 04
iudf,da p khl lrhs'
(a  b  c) 2 , (a  b  c) 3 ys m%idrK (a  b  c) 2 , (a  b  c) 3 wdldrfha
fhfohs'
ùÔh m%ldYk iq¿ lrhs'

1'2 ùÔh m%ldYkj, idOl • a  b iy a  b ys idOl


2 2 3 3 • a 2  b 2 iy a 3  b 3 wdldrfha ùÔh 02
fidhhs' m%ldYk idOlj,g fjka lrhs'

• ùÔh Nd. we;=<;a m%ldYkj, mo" • ùÔh Nd. we;=<;a m%ldYk iq¿ lrhs' 02
1'3 ùÔh m%ldYk iq¿ lrhs'
tl;= lsÍu" wvq lsÍu" .=K lsÍu"
fn§u

1'4 iólrK úi|hs' • ùÔh Nd. iys; iólrK" úp,H • ùÔh Nd. we;=<;a iólrK úi|hs' 04
;=kla iys; iu.dó j¾.c iólrK • úp,H ;= k la f;la jQ iu.dó
ió lrK iy iu.dó j¾ .c
iólrK úi|hs'

1
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
1'5 o¾Yl yd ,>q.Kl wvx.= • o¾Yl kS;s • o¾Yl wvx.= m%ldYk iq¿ lrhs' 02
m%ldYk iq¿ lrhs' • ,>q.Kl kS;s • o¾Yl iys; iólrK úi|hs'
• ,>q.Kl kS;s weiqfrka m%ldYk
iq¿ lrhs'
• ,>q.Kl kS;s weiqfrka iólrK
úi|hs'
1'6 iudkqmd;j, Ndú; iy • wkqmd; yd iudkqmd; • wkq md; yd iudkq md; w;r 02
.=K úia;r lrhs' iïnkaOh meyeÈ,s lrhs'
• a  c  a :b  c :d
b d • iudkqmd;j, .=K úia;r lrhs'
iudkqmd;fhys .=K • iudkq md; Ndú;fhka iólrK
úi|hs'

2' ;, cHdñ ;s h 2'1 jD;a; yd iïnkaO • jD;a;hl cHd iy fþol weiqfrka • cHdhka folla wNHka;rj fyda 04
úYaf,aIKh lrhs' RcqfldaKdi%j, j¾.M, f.dvkef.k RcqfldaKdi% ms<sn| ndysr j fþokh ùfuka iEfok
w;r iïnkaO;dj m% fïhhka Rcq f lda K di% j , j¾.M, w;r
úu¾Ykh lrhs' iïnkaO;dj m%ldY lrhs'
• jD;a;hg msg; msysá ,laIHhl isg
we¢ fþolhla yd ia m ¾Ylhla
weiq f rk a f. dvkef.k
Rcq f lda K di% j , j¾.M, w;r
iïnkaOh m%ldY lrhs'

2'2 mhs;.ria m%fïhh yd tys • mhs;.ria m%fïhh yd tys úf,dauh • mhs;.ria m%fïh yd tys úia;SrK 04
úia;SrK Ndú; lrhs' • wemf,dakshia m%fïhh Ndú;fhka .eg¨ úi|hs'

2
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'3 ;% s flda Khl flda Khl • ;%sfldaKhl fldaKhl iuÉfþol • ;%sfldaKhl fldaKhl iuÉfþol 02
iuÉfþol wdY%s; m%fïhh wdY%s; m%fïhh wdY%s; m%fïhh Ndú;fhka .eg¨
Ndú; lrhs' úi|hs'

• iurEmS ;%fldaKj, jr.M, w;r


2'4 iu rEmS ;% f lda K j, • iurEmS ;%fldaKj, jr.M, w;r 03
wkq m d;h yd wkq r Em mdo u;
j¾.M, wdY% s; m%fïhh wkq m d;h yd wkq r Em mdo u;
iup;=i%j, j¾.M, w;r wkqmd;h
Ndú; lrhs' iup;=ij % , j¾.M, w;r wkqmd;h
wdY%s; m%fïhh
wdY%s; m%fïhh Ndú;fhka .eg¨
úi|hs'

2'5 ;%sfldaKj, flakaø ms<n


s | • ;%sfldaKhl mßflakaøh" wka;¾ • ;%sfldaKhl flakaøh y÷kd .kshs' 02
j úu¾Ykh lrhs' flakaøh" ,ïn flakaøh" flakaøsl • ;%sfldaKhl flakaøh wdY%s; .eg¨
uOHia:h yd WÉph úi|hs'

3
7'0 úIh ks¾foaYh mdi,a jdr wkqj fnod .ekSug fhdað; ie,eiau
12 fY%AKsh
ksmK
q ;d uÜgï ud;Dld ld,Éfþo .Kk
m<uqjk jdrh
ixhqla; .Ks;h I
1.1, 1.2 ;d;a;aúl ixLHd 02
2.1, 2.2 Y%s; 04
8.1, 8.2 fldaK ñkqï 02
17.1, 17.2 iDcqfldaKdi% ldáiSh moaO;sh" ir, f¾Ldj 03
9.1, 9.2, 9.3, 9.4 jD;a; Y%s; 12
11.1 ihska kS;sh" fldaihska kS;sh 01
4.1, 4.2, 4.3 nyqmo 07
10.1, 10.2, 10.3, 10.4 ;%sfldaKñ;sl i¾jiduH 14
5.1 mßfïh Y%s; 06
6.1 o¾Yl yd ,>q.Kl kshu 01
7.1, 7.2, 7.3 wiudk;d ms<sn| uQ,sl m%;sM, yd wiudk;dj, úi÷ï 14
9.5 ;%sfldaKñ;sl iólrK úi£u 04

ixhqla; .Ks;h II
1.1, 1.2, 1.3, 1.4 ffoYsl 14
2.1, 2.2, 2.3 ,CIHhl § l%shd lrk tal;, n, moaO;s 10

fojk jdrh
ixhqla; .Ks;h I
3.1, 3.2 j¾.c Y%s; iy j¾.c iólrK 25
12.1, 12.2, 12.3 m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl Y%s; 08

4
ksmK
q ;d uÜgï ud;Dld ld,Éfþo .Kk
11.2 ihska kS;sh" fldaihska kS;sh 06
13.1, 13.2, 13.3, 13.4, 13.5, 13.6, 13.7, 13.8 iSud 18

ixhqla; .Ks;h II
2.4, 2.5, 2.6, 2.7 oDV jia;=jla u; l%shd lrk tal;, n, moaO;s 23
3.1, 3.2, 3.3 ir, f¾Ldjla Tiafia isÿ jk p,s;h 23

;=kj
a k jdrh

ixhqla; .Ks;h I
14.1, 14.2, 14.3, 14.4, 14.5, 14.6, 14.7, 14.8 jHq;amkak 30
15.1, 15.2, 15.3, 15.4 jHq;amkakj, Ndú; 15

ixhqla; .Ks;h II
3.7 m%laIsma; 10
2.8 tal;, n, ;=kl iu;=,s;;dj 08
2.9 >¾IKh 10
3.4, 3.5, 3.6 idfmalaI p,s;h 22
3.8 p,s;h ms<sn| ksõgka kshu 16

5
13 fY%AKsh
ksmK
q ;d uÜgï ud;Dld ld,Éfþo .Kk
m<uqjk jdrh

ixhqla; .Ks;h I

18.1, 18.2, 18.3, 18.4, 18.5 ir, f¾Ldj 16


16.1, 16.2, 16.3, 16.4, 16.5, 16.6, 16,7, 16.8,
16.9 wkql,kh 28

ixhqla; .Ks;h II
2.10 ikaê l< o`vq 10
2.11 rduqiels,s 10
3.11, 3.12, 3.13 wdfõ.h iy .egqï 17
3.9, 3.10 ld¾h" Yla;sh" laIu;dj 10
3.14, 3.15, 3.16 jD;a; p,s;h 20

fojk jdrh
ixhqla; .Ks;h I
26.1, 27.1, 27.2, 27.3, 27.4, 27.5 jD;a;h 15
24.1, 24.2, 24.3, 24.4 ixlrK yd ixfhdack 15
19.1 .Ks; wNHqyk uq,O¾uh 05
20.1, 20.2, 21.1, 21.2 fY%aKs 18

6
ksmK
q ;d uÜgï ud;Dld ld,Éfþo .Kk
ixhqla; .Ks;h II

4.1, 4.2 iïNdú;dj 10


3.17, 3.18, 3.19 ir, wkqj¾;S p,s;h 18
2.12, 2.13, 2.14, 2.15, 2.16, 2.17 ialkaO flakaøh 20

;=kj
a k jdrh

ixhqla; .Ks;h I

22.1, 22.2 oaúmo m%idrKh 12


23.1, 23.2, 23.3, 23.4, 23.5, 23.6, 23.7 ixlS¾K ixLHd 18
25.1, 25.2, 25.3, 25.4 kHdi 14

ixhqla; .Ks;h II

4.3, 4.4, 4.5 iïNdú;dj 18


5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5 ixLHdkh 18

7
úIh ld,Éfþo .Kk tl;=j
12 fY%K
A h
s m<uqjk jdrh
ixhqla; .Ks;h I 70
ixhqla; .Ks;h II 24 94

fojk jdrh
ixhqla; .Ks;h I 57
ixhqla; .Ks;h II 46 103

;=kj
a k jdrh
ixhqla; .Ks;h I 45
ixhqla; .Ks;h II 67 112

13 fY%K
A h
s m<uqjk jdrh
ixhqla; .Ks;h I 44
ixhqla; .Ks;h II 66 110

fojk jdrh
ixhqla; .Ks;h I 53
ixhqla; .Ks;h II 48 101
;=kj
a k jdrh
ixhqla; .Ks;h I 44
ixhqla; .Ks;h II 36 80

600

8
8'0 úIh ks¾foaYh
ixhql;
a .Ks;h I
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
1' ;d;a;úa l 1'1 ;d;a;aúl ixLHd l=,lh • ixLHd moa O ;s f ha fM;s y dis l • ;d;a;aúl ixLHd moaO;sfha úldYh 01
ixLHd moaO;sh j¾.SlrKh lrhs' úldYh meyeÈ,s lrhs'
úYaf,aIKh • ixLHd l=,l i|yd wxlk • ixLHd l=,l i|yd wxlk y÷kajhs'
lrhs' , , , /, , + • ;d;a;aúl ixLHdjla cHdñ;slj
• ;d;a ; a ú l ixLHdjl cHdñ;s l ksrEmKh lrhs'
ksrEmKh
• ixLHd f¾Ldj
1'2 ;d;a;aúl ixLHd úia;r • ;d;a ; a ú l ixLHdj l oYuh • oYu ixLHd j¾.SlrKh lrhs' 01
lsÍu i|yd lrKs fyda ksrEmKh • lrKs wvx.= m% l dYkj, yrh
oYu Ndú; lrhs' • oYu" wkka; oYu" iudj¾; mßfïh lrhs'
oYu yd iudj¾; fkdjk oYu
• lrKs we;=<;a m%ldYk iq`M lsÍu

2' tal úp,H Ys%; 2'1 Y%s; ms<sn| iudf,dapkhl • Y%s; ms<sn| m%;sNduh woyi • Y%s;hl m%;sNduh woyi meyeos,s 02
úYaf,aIKh fhfohs' • ksh;" úp,H lrhs'
lrhs' • úp,H folla w;r iïnkaOh • ksh;" úp,H"y÷kd .kshs'
iys; m%ldYk • úp,Hh folla w;r iïnkaO;dj
• tal úp,H Y%s; meyeÈ,s lrhs'
• Y%s;Sh wxlkh • jiu" iy jiu úia;r lrhs'
• jiu" iyjiu iy mrdih • tlg-tl Y%s; meyeÈ,s lrhs'
• tlg-tl Y%s; • u;g Y%s; meyeÈ,s lrhs'
• u;g Y%s; • m%;sf,dau Y%s; meyeÈ,s lrhs'
• m%;sf,dau Y%s;

9
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'2 Ys%; j¾. ms<sn| j • Y%s; j¾. • úfYaIs; Y%s; y÷kd .kshs' 02
iudf,dapkhl fhfohs' • ksh; Y%s;" talc Y%s;" lvukska • Y%s;hl m%ia;drh w¢hs'
Y%s;" udmdxl ^ksrfmalAI w.h& • ixhq; Y%s; fidhhs'
Y%s;
• Y%s;hl m%ia;drh
• ixhq; Ys%;

3' j¾.c Y%s; 3'1 j¾.c Y%s;hl ,laIK • j¾.c Y%s; ^tal úp,H& • j¾.c Y%s; y÷kajhs' 10
úYaf,aIKh .fõIKh lrhs' • j¾.c Y%s;hl w¾: ±laùu • j¾.c Y%s; meyeÈ,s lrhs'
lrhs' f ( x)  ax 2  bx  c a, b, c  • j¾.c Y%;
s hl ,laIK meyeÈ,s lrhs'
iy a  0 • j¾.c Y%s;hl m%ia;drh w¢hs'
• j¾. mQrKh • j¾.c Ys;
% fha m%i;
a drfha úúO wdldr
• úfõplh úia;r lrhs'
• j¾.c Y%s;hl ,laIK
• j¾.c Y%;
s j, Y=kH;dj úia;r lrhs'
• jeä;u w.h" wvq;u w.h
• Y+kHh mej;Su fyda
fkdmej;Su
• j¾.c Y%s;j, m%ia;dr

3'2 j¾.c iólrKhl uQ, • j¾.c iólrKhl uQ, • j¾.c iólrK hkq l= u la o ehs 15
újrKh lrhs • uQ,j, tl;=j iy .=Ks;h yÿkajhs'
• j¾.c iólrKhl uQ, fidhhs'
• j¾. c ió lrKh l uQ ,j,
iajNdjh úia;r lrhss'

10
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• uQ , j, iuñ;S h m% l dYk uQ , • j¾.c iólrKhl uQ,j, ftlHh
jYfhka we;s iólrK iy .=Ks;h tys ix.=Kl weiqfrka
• úfõ plh Ndú;fhka uQ , j, m%ldY lrhs'
iajNdjh
•  iy  iys; iuñ;Sh m%ldYk
• j¾.c Y%s; follg fmdÿ uQ, ;sîug
uQ, jk mßÈ jQ j¾.c iólrK
wjYH;dj
fidhhs'
• j¾.c iólrKj, mßKdukh
• j¾.c Y% s ; yd j¾.c iólrK
we;=<;a .eg¨ úiohs'
• uQ, fjk;a wdldrj,g mßKdukh
lrhs'
4' nyqmo Y%s; 4'1 tal úp,H nyqmo • tal úp,H nyqmo Y%s; • tal úp,H nyqmohla w¾: olajhs' 01
yiqrejhs' .fõIKh lrhs' • moh" ix.=Klh" ud;%h" kdhl • tal c j¾.c yd >kc Y% s; w;r
moh iy kdhl ix.=Klh fjki y÷kajhs'
• nyqmo foll iajdh;a;;dj i|yd
wjYH;d m%ldY lrhs'
4'2 nyqmo wdY%s; .Ks; l¾u • wdl,kh" jHdl,kh" .= K kh" • nyq m o u; uQ , s l .Ks ; l¾u 01
Ndú; lrhs' fn§u yd §¾> fn§u yiqrejhs'
• nyqmohla ;j;a nyqmohlska fnohs'
4'3 fYa I m% f ïhh" idOl • fnÿï we,af.dß;uh • fn§fï we,af.dß;uh m%ldY lrhs' 05
m%fïhh yd tys úf,dauh • fYaI m%fïhh • fYaI m%fïhh m%ldY lr idOkh
Ndú;fhka .eg¨ úi|hs' • idOl m%fïhh iy úf,dauh lrhs'
• nyqmo iólrKj, úi÷ï • idOl m%fïhh m%ldY lrhs'

11
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• idOl m%fïhfha úf,dauh m%ldY
lrhs'
• fYaI m%fïh yd idOl m%fïh fhdod
.ksñka .eg¨ úi|hs'
• nyqmo Y%s;hl Y=kH w¾: olajhs'
• nyqmo iólrK úi|hs' ^ud;%h 4
f;la&
5' mßfïh Y%s; 5'1 mßfïh Y%s; Nskak • mßfïh Y%s; 06
• mßfïh Y%s; w¾: olajhs'
Nskak Nd.j,g Nd.j,g úfhdackh • kshu iy úIu mßfïh Y%s;
• kshu mßfïh Ys;% iy úIu mßfïh
fjka lrhs lrhs • kshu mßfïh Y%s;j, Nskak Nd.
Y%s; w¾: olajhs'
• yrfha m%Nskak talc idOl we;s
• kshu mßfïh Y%s; Nskk
a Nd. lrhs'
úg
^w{d; mo 4la f;la&
• yrfha mqkrdj¾;S talc idOl
• úIu mßfïh Y%s; Nskak Nd. lrhs'
we;s úg
^w{d; mo 4la f;la&
• yrfha j¾.c idOl we;s úg
^w{d; mo 4la f;la&
6' o¾Yl iy 6'1 .eg¨ úi£u i|yd • o¾Yl kshu • o¾Yl kshu Ndú; lrhs' 01
,>q.Kl kshu o¾Yl kshu yd ,>q.Kl • ,>q.Kl kS;s • ,>q.Kl kshu Ndú; lrhs'
yiqrejhs kshu Ndú; lrhs' • mdoh udre lsÍu • mdoh udre lsÍu Ndú; lrhs'

7' ;d;a;ú
a l 7'1 wiudk;d ms < s n | uQ ,s l • ;s%OdlrK kshu yd ne÷Kq • wiudk;d w¾: olajhs' 04
ixLHd yd ne÷kq .=K m%ldY lrhs' wiudk;dj, uQ,sl .=K • ;%SOdlrK kS;sh m%ldY lrhs'
wiudk;d
úi|hs'

12
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• ixLHd;aul wiudk;d • wiu dk;d ;d;a ; a ú l ixLHd
• wiudk;d ;d;a ; a ú l ixLHd f¾Ldjla u; ksrEmKh lrhs'
f¾Ldj u; ksrEmKh • m%dka;r wxlkh u`.ska wiudk;d
• wiudk;d weiqfrka m% dka ;r olajhs'
ye¢kaùu
7'2 wiudk;d úYa f ,a I Kh • ir, ùÔh Y%s; we;=<;a wiudk;d • wiudk;d ms < s n | uq ,s l m% ;s M, 04
lrhs' • ta lc" j¾.c iy mßfïh m%ldY lr idOkh lrhs'
wiudk;d • ta l c yd j¾.c Y% s ; we;= < ;a
• by; wiudk;dj, úi÷ï wiudk;d ùÔhj iy m%ia;dßlj
• ùÔhj úi|hs'
• m%i;
a dßlj • mßfïh Y%;s wvx.= wiudk;d úÔhj
yd m%ia;dßl j úi|hs'

7'3 udmdxl Y% s ; yd ne÷Kq • udmdxl yd ne÷Kq ir, wiudk;d • ;d;a ; a ú l ixLHdjl udmdxlh 06
wiudk;d úi|hs' ^ksrfmalAI w.h& ^ksrfmalaI w.h& m%ldY lrhs'
• ;d;a;aúl ixLHdjl udmdxlh • udmdxl iys; ir, wiudk;dj,
^ksrfmalaI w.h& m%ia;dr w¢hs'
• ir, wiudk;dj, úi÷ï • udmdxlh wka;¾.; ir, wiudk;d
• ùÔhj ùÔhj iy m%i; a dßl j úi|hs' ^talc
• m%i;
a dßlj ùÔh Ys%; wvx.= wiudk;d muKs'&

13
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
8' fldaK ñkqï 8'1 f¾ähkh iy wxYlh w;r • fldaK ñkqu • fldaK uekSfï tall f,i wxYlh 01
wdY%s; iïnkaO;dj m%ldY lrhs' • fldaKh ye¢kaùu iy ,l=Kq yd f¾ähkh y÷kd .kshs'
iïnkaO;d iïuq;sh • wxYl yd f¾ähkh w;r tall
Ndú; lrhs' • wxYlh iy f¾ähkh mßj¾;k isÿ lrhs'

8'2 jD;a; LKavhl pdm È. iy • jD;a; pdmhl È." S  r • jD;a; pdmhl È. fidhhs' 01
jD;a; LKavhl j¾.M,h • fla k a ø s l LKa v hl j¾.M,h" • fla k a ø s l LKa v hl j¾.M,h
wvx.= .eg¨ úi|hs' 1 fidhhs'
A  r 2
2

9' ;%sfldaKñ;sl 9'1 uQ,sl ;%sfldaKñ;sl Y%s; • uQ,sl ;%sfldaKñ;sl Y%s; • ;%f
s ldaKñ;sl wkqmd; meyeÈ,s lrhs' 04
Y%s; újrKh úia;r lrhs' • uQ,sl ;%sfldaKñ;sl Y%s; yh • uQ,sl ;%sfldaKñ;sl Y%s; yh w¾:
lrhs' ^jD;a; • jiu iy mrdih olajhs'
Y%s;& • jD;a; Y%s;j, jiu iy mrdih
y÷kajhs'

       
9'2 nyq,j Ndú; lrk fldaK • 0, , , iy flda K • 0, , , iy flda K j, 01
6 4 3 2 6 4 3 2
i|yd uQ,sl ;s%fldaKñ;sl
i|yd jD;a; Y%s;j, w.hhka ;s % f lda K ñ;s l wkq m d;j, w.h
Y% s ; w.hka jHq ; a m ka k
fidhhs'
lrhs'
• tla tla jD;a; m;% mdolh ;=<§
flda K hl uQ , s l ;% s f lda K ñ;s l
wkqmd;j, ,l=K m%lY lrhs'

14
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk


9'3 ys T;af;a .=Kdldrj,ska •  ys ;%sfldaKñ;sl wkqmd; • jD;a; Y%s;j, wdj¾; ,CIK úia;r 03
2
iy  ys ksÅ, .=Kdldr  lrhs'
weiqßka  ,   ,    ,
j,s ka fjkia jk 2  3
•  , ,  ,   , 2  
flda K j, uQ , s l 3 2 2
  , 2   wd§ fldaKj, wd§ flda K j, ;% s f lda K ñ;s l
;% s f lda K ñ;s l wkq m d; 2
jHq;amkak lrhs' ;%sfldaKñ;sl iïnkaO;d iïnka O ;d  ys ;%sfldaKñ;sl
wkqmd; weiqßka ,nd .kshs'
• § we;s úYd,;ajhla iys; fldaKhl
;s % f lda K ñ;s l wkq m d;fha w.h
fidhhs'
9'4 uQ,sl ;%sfldaKñ;sl Y%s;j, • uQ,l
s ;%f
s ldaKñ;sl Ys;
% j, m%i;
a dr 04
yeis Í u m% i a ; dr weiq ß ka iy tajdfha wdj¾; .=K • jD;a; Ys%; m%ia;dßl j ksrEmKh
úia;r lrhs' lrhs'
• jD;a ; Ys % ;j, wdj¾; ia j Ndjh
úia;r lrhs'
• ixhq l a ; ;s % f lda K ñ;s l Y% s ; j,
m%ia;dr w¢hss'

9'5 ;%sfldaKñ;sl iólrKj, • sin  = sin  • ;%sfldaKñ;sl iólrK úi|hs' 04


idOdrK úi`ÿï fidhhs' cos  = cos  iy
tan  = tan  ys idOdrK úi÷ï

15
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
10' ;%sfldaKñ;sl 10'1 mh s ; .r ia i¾jiduH • mhs;.ria i¾jiduH • i¾jiduHhla hkak meyeÈ,s lrhs' 04
i¾jiduH Ndú; lrhs' • ;%sfldaKñ;sl i¾jiduH • iólrKh yd i¾jiduHh w;r
yiqrejhs' fjki meyeÈ,s lrhs'
• mh s ; .r ia f . a ;% s f lda K ñ;s l
i¾jiduHhka ,nd .kshs'
• mhs ; .ria f .a ;% s f lda K ñ;s l
i¾jiduHh Ndú;fhka .eg¨
úi|hs'
10'2 wdl,k yd jHdl,k • wdl,k yd jHdl,k iQ;% • wdl,k yd jHdl,k iQ ; %
iQ;% Ndú;fhka • wdl,k yd jHdl,k f.dvk`.hs' 02
;%sfldaKñ;sl .eg¨ iQ;% y ne÷Kq fh§ï • wdl,k yd jHdl,k iQ;% Ndú;
úi|hs' lrhs'
10'3 .=Kk - wdl,k yd • .=Kk-wdl,k" wdl,k-.=Kk iQ;% • wdl,k-.= K k iq ; % yd .= K k-
wdl,k - .=Kk iQ;% • .= K k-wdl,k" wdl,k-.= K k wdl,k iq;% jHq;amkak lrhs' 05
Ndú;fhka;%sfldaKñ;sl iQ;%j, fh§ï • wdl,k-.=Kk yd .=Kk-wdl,k
.eg¨ úi|hs' iq;% wvx.= .eg¨ úi|hs'

• oaú;aj fldaK" ;%s;aj fldaK" w¾O


10'4 oaú;aj fldaK" ;%s;aj • oaú;aj fldaK" ;%;s j
a fldaK iy w¾O
fldaK i|yd jQ iQ;% f.dvk`.hs'
fldaK iy w¾O fldaK fldaK i|yd jQ iQ;%
• oaú;aj fldaK" ;%s;aj fldaK" w¾O 03
i|yd jQ iQ;% Ndú;fhka • a cos  b sin   c ; a, b, c 
fldaK i|yd jQ iQ;% Ndú;fhka
;%sfldaKñ;sl .eg¨ wdldrfha iólrKj, úi÷ï
.eg¨ úi|hs'
úi|hs'

16
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• a cos  b sin   c wdldrfha
iólrKh úi|hs' ^úi÷ï fiúu
muKla wfmalaId flf¾'&

11' ;%sfldaKñ;sl 11'1 ihska kS;sh yd fldaihska • ihska kS;sh iy fldaihska kS;sh • ;%sfldaKhl mdo yd fldaK iqmqreÿ 01
.eg¨ úi£u i|yd kS;sh m%ldY lr idOkh wxlkfhka olajhs'
ihska kS;sh iy lrhs' • ´kE u ;%sfldaKhla i|yd ihska
fldaihska kS;sh kS;sh m%ldY lrhs'
fhdod .kshs' • ´kEu ;%sfldaKhla i|yd fldaihska
kS;sh m%ldY lrhs'

11'2 ihska kS;sh yd fldaihsk • ihska kS;sh yd fldaihska kS;sh • ihska kS;sh yd fldaihska kS;sh
idOkh lrhs 06
kS;sh Ndú;fha fhdojhs we;=<;A .eg¨ • ihska kS;sh yd fldaihska kS;sh
we;=<;a .eg¨ úi|hs'

12' m%;fs ,dau 12'1 m%;f


s ,dau ;%f
s ldaKñ;sl Y%;
s • m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl Y%s; • m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl Y%s; w¾:
02
;%sfldaKñ;sl meyeÈ,s lrhs • m%Odk w.h olajhs'
Y%s; yd ne÷Kq • m%;f
s ,dau ;%f
s ldaKñ;sl Y%;
s j, jiu
.eg¨ úi|hs' yd mrdih m%ldY lrhs'
• m%Odk w.hka y÷kd .kshs'
12'2 m%;f
s ,dau ;%f s • m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl Y%s;j,
s ldaKñ;sl Y%; • m% ;s f ,da u ;% s flda K ñ;s l Y% s ; j,
02
cHdñ;slj meyeÈ,s lrhs' ^ sin 1 , cos1 , tan 1 & m%ia;dr m%ia;dr w¢hs'

12'3 m%;f
s ,dau ;%f s • m%;sf,dau ;s%fldaKñ;sl Y%s; wvx.= • ir, m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl Y%s;
s ldaKñ;sl Y%; 04
yd ne÷Kq .eg¨ úi`ohs' .eg¨ wdY%s; .eg¨ úi|hs'

17
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
13' Y%s;hl iSudj 13'1 Y% s ; hl iS u dj ks ¾ Kh • lim f ( x)  l ; a, l  hkafkys • iSudj hkafkys woyi meyeÈ,s lrhs' 02
újrKh lrhs' lrhs'
x a
• Ys%;hl iSud fkdmj;sk wjia:d
m%;sNduh woyi
fjka lr olajhs'

• iSud ms<sn| uQ,sl m%fïh yd tys


13'2 iSud ms<n`o m%fïhh • iSud ms<n`o m%fïhhka m%ldY lrhs' 03
yiqrejhs' Ndú; • iSud ms<sn| m%fïhh Ndú;fhka
.eg¨ úi|hs'

13'3 .eg¨ úi£u i|yd • n mßfïh ixLHdjla úg • n mßfïh ixLHdjla úg 03


 xn  an   xn  an  n 1  xn  an 
lim    na
n 1 lim    na hkak lim    na
n 1
nj
xa
 xa 
xa
 xa  xa
 xa 
iSudj Ndú; lrhs' idOkh iy tys Ndú; idOkh lrhs'

13'4 .eg¨ úi£ug • iekaâúÉ m%fïhh ^idOkfhka • iekaâúÉ m%fïhh m%ldY lrhs' 03
f;drj&
 sin x   sin x 
lim    1 iSudj • lim    1 m%;sM,h idOkh
x 0
 x   sin x  x 0
 x 
• lim    1 idOkh iy tys
Ndú; lrhs'
x 0
 x  lrhs'
Ndú;
 sin x 
• lim    1 m%;sM,h wdY%s;
x 0
 x 
.eg¨ úi|hs'

18
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
13'5 talmd¾Yaúl iSud újrKh • talmd¾Yaúl iSud ms<sn`o m%;sNduh • talmd¾Yaúl iSud újrKh lrhs' 02
lrhs' woyi • fok ,o ;d;a;aúl ixLHdjl §
• ol=K;a iSudj iy ju;a iSudj fok ,o Y%s;hl talmd¾Yaúl iSud
lim f ( x), lim f ( x) fidhhs'
x a xa

13'6 wkka;fha § iSudj fidhd • x wmrsñ; w.hla lrd M<fUk úg 02


• mßfïh Y% s ; hl x   úg
mßfïh Y% s ; j, iS u dj iS udj mj;s k fyda fkdmj;s k
iSudj
fiùu i|yd th Ndú; wjia;d fjka lr olajhs'
• ;sria iam¾fYdakauqL
lrhs' • ;sria iam¾fYdakauqL meyeÈ,s lrhs'

13'7 wkka ; iS u d újrKh • wkka; iSud • isria iam¾fYdakauqL meyeÈ,s lrhs' 01


lrhs' • talmd¾Yaúl iSud Ndú;fhka
isria iam¾fYdakauqL

13'8 ,laIHhl § • ika;;sl;dj ms< sn``o m%;sNduh • ,laIHhl ika;;sl;dj WodyrK 02


ika;;sl;dj újrKh woyi Ndú;fhka meyeÈ,s lrhs'
lrhs'
14' iqÿiq l%u 14'1 Y%;
s hl jHq;m
a kakh ms<n
s `o • Y% s ; hl jHq ; a m ka k h iA m ¾Yl • Y%s;hl jHq;amkakh ,CIHhl § 06
Ndú;fhka woyi meyeÈ,s lrhs' f¾dLdfõ nEjQu f,i ia m¾Ylfha nEjq u f,i úia ;r
Y%s; wjl,kh • jHq;amkakh iSudjla f,i lrhs'
lrhs' • jHq;amkakh fjkia ùfï YS>%;dj • Y%s;hl jHq;amkakh iSudjla f,i
f,i w¾: olajhs'
• Y%s;hl jHq;amkakh fjkia ùfï
YS>%;dj f,i úia;r lrhs'

19
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
14'2 uQ,sl Y%s;j, • m%u,
Q O¾u u`.ska Y%;
s hl jHq;m
a kakh 05
jHq;amkakh m%uq,O¾u • m%uq,O¾u u.ska jHq;amkakh fidhhs'
u.ska ks¾Kh lrhs • x n ; fuys n hkq mßfïh
ixLHdjlss
• uQ,sl ;%sfldaKñ;sl Y%s;
• by; Y%s;j,g uQ,sl ùÔh l¾u
fh§fuka f.dvk.k ,o Y%s;
14'3 wjl,kh ms<sn| m%fïhh • wjl,kh ms<sn| uQ,sl kS;s m%ldY 03
m%ldY lr Ndú; lrhs' • wjl,kh ms<sn| m%fïh lrhs'
• ksh;hlska .=Kùfï kS;sh • wjl,kh ms<sn| uQ,sl m%fïhh
• wdl,k kS;sh Ndú; lr .eg¨ úi|hs'
• .=Kk kS;sh
• fn§fï kS;sh
• odu kS;sh
14'4 m%;sf,dau ;%sfldaKñ;sl • m% ;s f,da u ;% s flda Kñ;s l Y% s ; j, 03
Y%s; wjl,kh lrhs' • m% ; s f ,da u ;% s f lda K ñ;s l Y% s ;
jHq;amkakh fidhhs'
wjl,kh • m% ;s f,da u ;% s flda Kñ;s l Y% s ; j,
jHq ; a m ka k h Ndú;fhka .eg¨
úi|hs'
14'5 >d;Sh Y%s;h w¾: olajd • >d;Sh Y%s;h w¾: olajhs 02
th wjl,kh lrhs • >d;Sh Y%s;fha w¾: ±laùu iy tys • >d;Sh Y%; s fha jiu" mrdih m%ldY
,laIK lrhs'
• e wmßfïh ixLHdjla nj m%ldY
lrhs'

20
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
x
d x • e ys .=K m%ldY lrhs'
• (e )  e x
dx • >d;Sh Y%;
s h i|yd w.h ksudkh lr
• e x ys m%ia;drh ,shhs'
• >d;Sh Y%;s fha jHq;amkakh ,shd th
Ndú;fhka .eg¨ úiohs'
• y  e x ys m%ia;drh w¢hs'

14'6 m%lD;s ,>q .Kl Ys%;h • m%lD;s ,>q.Kl Y%s;h w¾: olajhs' 03
úia;r lrhs' • m% l D;s ,>q . Kl Y% s ; fha jiu"
• m%lD;s ,>q.Kl Y%s;h mrdih w¾: olajhs'
• w¾: ±laùu • ln x ys .=K m%ldY lrhs'
• e ys m%;sf,dau Y%s;h f,i ln x • ,> q . Kl Y% s ;fha jHq ;a m k a k
x

fyda log e x( x  0) Ndú;fhka .eg¨ úi|hs'


• jiu iy mrdih • ln( x) ys jHq;amkakh wfmdaykh
d 1 lrhs'
• (ln x)  , x  0 • y  ln x m%ia;drh w¢hs'
dx x
• ln x ys m%ia;drh • a  0 i|yd a x Y%s;h w¾: olajhs'
• y  a x ys jiu" mrdih m%ldY lrhs'
• a x
w¾: ±la
ù u iy tys jHq
; m
a ka
k h
• a x ys jHq;amkakh wfmdaykh lrhs'
( a  0)
• ln( x ) yd a x Y%s;j, jHq;amkak
Ndú;fhka .eg¨ úi|hs'

21
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
14'7 wOHyD; Y%;
s iy mrdñ;sl • wOHyD; Y%s; iy mrdñ;sl Y%s; • wOHyD; Y%s; w¾: olajhs' 06
Y%s; wjl,kh lrhs ms<sn`o m%;sNduh woyi • wOHyD; Y%s;j, jHq;amkak fidhhs'
• wO HyD; Y% s ; iy y 2  4ax • mrdñ;sl Y%s; wjl,kh lrhs'
2
• fok ,o jl%hl fok ,o ,laIHhl
2 y
mrdj,h" x 2  2  1 b,sm a ih" § ia m ¾Ylfha iy wNs , ïNfha
a b iólrKh ,shd olajhs'
2
2 y
iy x 2  2  1 " xy  c 2 nyqj,h
a b
jeks mrdñ;sl wdldrfha mrdñ;sl
iólrK wjl,kh

14'8 by< .Kfha jHq;amkak • wkqhd; wjl,kh • by< .Kfha jHq;amkak ,nd.kshs' 02
,nd .kshs' • by< .Kfha jHq;amkak • úúO wdldrj, Y%;
s wjl,kh lrhs'
• úúO .Kj, jHq ; a m ka k w;r
iïnkaO;dj fidhhs'

15' jHq;amkak 15'1 jHq ; a m ka k h weiq ß ka " • ia:djr ,laIH • fok ,o Y%s; % hl ia:djr ,CIH w¾: 05
Ndú;fhka yereï ,laIHh úu¾Ykh • jeäjk Ys%;h $ wvqjk Ys%;h olajhs'
Y%s;hl lrhs' • Wmßu ,laIHh ^ia:dkSh&" wju • idfmalaI Wmßuh iy idfmalaI
yeisÍu ,laIHh ^ia:dkSh& wjuh hkq l=ula ±hs úia;r lrhs'
úYaf,aIKh • k;sj¾;k ,laIHh • Y% % s ; hl Wmrs u iy wju ,CIH
lrhs' • m<uqjeks jHq;amkak mßlaIdj" fiùu i|yd "m% : u jHq ; a m ka k
fojk jHq;amkak mßlaIdj mÍlaIdj" fhdohs'

22
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• ia:dkSh Wmrsu ,CIHla fyda ia:dkSh
wju ,CIHla fyda fkdjk ia:djr
,CIH o mj;sk nj m%ldY lrhs'
• k;sj¾;k ,CIHh y÷kajhs'
• § we;s Y%s;hl yereï ,CIHhla"
Wm ßuhl a o wju hla o"
k;sj¾;khla ±hs mÍlaId lsÍug
fojk wjl,k ix.=Klh Ndú;
lrhs'

15'2 wj;,;dj úu¾ Ykh • wj;,;dj iy k;sj¾;k ,laIHh • wj;,;dj fiùug fojk 02
lrhs' jHq;amkakh Ndú; lrhs'

15'3 jHq ; a m ka k Ndú;fhka • jl% wkqf¾Lkh ^;sria iy isria • Y%s;hl o< m%ia;drh w¢hs' 04
jl% wkqf¾Lkh lrhs ' iam¾fYdakauqL we;=<;a j&

15'4 m%dfhda.sl wjia:d i|yd • • tÈfkod Ôú;fha .eg¨ úi£ug 04


m%Yia;slrK .eg¨
jHq;amkak fhdod .kshs' jHq;amkakh Ndú; lrhs'

16' Y%s;j, ksYaÑ; 16'1 Y%s;hl m%;sjHq;amkakh • jHq;amkakfha m%;sf,dau l%shdj,sh • jHq ; a m ka k m% ; s M , Ndú;fhka 03
yd wksYaÑ; Ndú;fhka wksYaÑ; f,i ^Y%;
s fha m%;j
s Hq;m
a kakh f,i& wksYaÑ; wkql, fidhhs'
wkql,k wkql,h wfmdaykh wkql,kh
fidhhs' lrhs'

23
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
16'2 wkql,kh ms<sn| m%fïh • wkql,kh ms<sn| m%fïh • wkql,kh ms<n
s | m%fïh Ndú; lrhs' 02
Ndú; lrhs'

16'3 l,kfha uQ,sl m%fïhh • l,kfha uQ,sl m%fïhh • l,kfha uQ,l


s m%fïh .eg¨ úi£ug 02
Ndú;fhka ksYaÑ; • ksYaÑ; wkql,h iy tys .=K fhdod .kshs'
wkql,hl uQ,sl • ksYaÑ; wkql,fha m%;sNduh woyi • ksYaÑ; wkql, .eg¨ úi|hs'
,laIK iudf,dapkh • ksYaÑ; wkql, we.hSu • ksYaÑ; wkql, .=K Ndú; lrhs'
lrhs'

16'4 WÑ; l%u f;dard .ksñka • x úIfhka f ( x) ys jHq;amkakh • iQ;%h Ndú; lrhs' 05
mßfïh Y%s; wkql,kh
f ( x)
lrhs' f ( x ) jk úg f ( x) wdldrfha
mßfïh Y%s;j, wkql,kh
16'5 ;%sfldaKñ;sl i¾jiduH • Nskak Nd. Ndú;h • wkql,kh i|yd Nskak Nd. Ndú; 03
Ndú;fhka • ;%sfldaKñ;sl i¾jiduH Ndú;h lrhs'
;%sfldaKñ;sl m%ldYk • wkq l ,kh i|yd ;% s flda Kñ;s l
wkql,kh lrhs' i¾jiduH Ndú; lrhs'

16'6 wkql,kh i|yd wdfoaY • wdfoaYh u.ska wkql,kh • wkql, fiùu i|yd iqÿiq wdfoaY 04
lsÍfï l%uh Ndú; fhdod .kshs'
lrhs'

24
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
16'7 fldgia jYfhka • fldgia jYfhka wkql,kh • .eg¨ úi£u i|yd fldgia 03
wkql,k l%uh jYfhka wkql,kh fhdod .kshs'
Ndú;fhka .eg¨ úi|hs'

16'8 wkql,kh Ndú;fhka jl% • wkql,kfha Ndú; • jl%hla hg j¾.M,h iy jl% folla 04
u.ska udhsï jQ m%foaYhl • jl%hla hg j¾.M,h w;r j¾.M,h fiùug ks Ya Ñ;
j¾.M,h ks¾Kh lrhs' • jl% follskA m¾hka; .;jQ wkql, fhdod .kshs'
fmfoil j¾.M,h

16'9 jl%hl mßN%uK mßudj • mßN%uK mßudj fiùug • mßN% u K mßudj fiùu i|yd 02
ks¾Kh lrhs b wkql,k iQ;%h Ndú; lrhs'
2
  ( f ( x) dx iQ;%h Ndú;h
a

17' RcqfldaKdi% 17'1 ldáiSh LKavdxl ;,fha • RcqfldaKdi% ldáiSh LKavdxl • ldáiSh LKavdxl moaO;sh meyeÈ,s 01
ldáiSh wlaI msysá ,laIH folla w;r • RcqfldaKdi% ldáiSh moaO;sh lrhs'
moaO;sh iy ÿr fidhhs' • ,la I H folla w;r ÿr • mdálh iy fldaálh w¾: olajhs'
cHdñ;sl • ldáiSh LKavdxl ;,fha jD;a;
m%;sM, Ndú; mdol y;r y÷kajhs'
lrhs' • ,la I H folla hd lrk f¾Ld
LKavfha È. fidhhs'

25
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
17'2 fok ,o ,laIH folla hd • § we;s ,CIH folla hd lrk ir, • § we;s ,laIH folla hd lrk ir, 02
lrk ir, f¾Ld LKavh" f¾Ld LKavh § we;s wkqmd;hlg f¾Ld LKavh fok ,o wkqmd;hlg
fok ,o wkq m d;hlg wkqj fnfok ,CIHfha LKavdxl wNHka ;r j fnfok ,la I Hfha
fnok ,laIHfha LKavdxl • wNHka;r LKavdxl fidhhs'
fidhhs' • ndysr • § we;s ,laIH folla hd lrk ir,
f¾Ld LKavh fok ,o wkqmd;hlg
ndysr j fnfok ,laIHfha LKavxl
fidhhs'

18 ldáiSh 18'1 ir, f¾Ldjl iólrKh • ir, f¾Ldj • ir, f¾Ldjl wkql%uKh ^nEjqu& 04
LKavdxl jHq;amkak lrhs' • wdk;sh ^fldaKh&" wkql%uKh iy x iy y wlaI u; wka;#LKav
weiqfrka ir, ^nEjqu& újrKh lrhs'
f¾Ldj újrKh • x iy y wlaI u; wka;#LKav • ir, f¾Ldjl iólrKfha úúO
lrhs' • ir, f¾Ldjl iólrKfha úúO wdldr jHq;amkak lrhs'
wdldr

18'2 fok ,o iudka;r fkdjk • iudka ; r fkdjk ir, f¾Ld • iudka ; r fkdjk ir, f¾Ld 02
ir, f¾Ld foll fþok foll fþok ,laIHh foll fþok ,CIHfha LKavdxl
,laIHh yryd .uka lrk • fþokh jk fok ,o ir, f¾Ld fidhhs'
ir, f¾Ldjl iólrKh foll fþok ,laIHh yryd hk • § f¾Ld foll fþok ,CIHh yryd
ir, f¾Ldjl iólrKh
jHq;amkak lrhs' hk f¾Ldjl iólrKh fidhhs'

26
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
18'3 fok ,o ir, f¾Ldjlg • fok ,o ,laIH fol fok ,o • f¾Ldjlg idfmaCIj ,CIH foll 02
idfmalIa j ,laIH foll f¾Ldfjka tl u me;a f;a fyda msysàu fidhd n,hs'
msysàu fidhhs' m%;súreoaO me;sj, msysàu i|yd
wjYH;dj

18'4 ir, f¾Ld folla w;r • ir, f¾Ld folla w;r fldaKh • ir, f¾Ld folla iudka;r ùug 02
fldaKh fidhhs' • wkql%uK w;r iïnkaOh fyda ,ïN ùug wjYH;dj fidhhs'
• iudka;r f¾Ld • wkql%uK weiqfrka fok ,o f¾Ld
• ,ïn f¾Ld folla w;r fldaKh fidhhs'

18'5 fok ,o ,laIHhl isg • ir, f¾Ldjl mrdñ;sl iólrKh • fok ,o ir, f¾Ldjl mrdñ;sl 06
fok ,o ir, f¾Ldjlg • ,laIHhl isg ir, f¾Ldjlg we;s iólrKh jHq;amkak lrhs'
we;s ,ïn ÿr jHq;amkak ,ïn ÿr • by; jHq ; a m ka k h Ndú;fhka
lrhs' • fþokh jk ir, f¾Ld folla ,CIHhl isg f¾Ldjlg we;s ,ïn
w;r fl da K iuÉfþol j, ÿr fidhhs'
iólrK' • fþokh jk ir, f¾Ldjla w;r
flda K iuÉfþolj, iólrK
,nd .kshs'

27
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m,
ld,Éfþo
.Kk
19' Ok ksÅ, 19'1 .Ks; wNHqyk uQ,O¾uh • .Ks; wNHqyk l%uh • .Ks; wNqyk uQ,O¾uh m%ldY lrhs' 05
i|yd jk Ndú; lrhs' • .Ks; wNHqyk uQ,O¾uh • .Ks; wNHqyk uq,O¾uh Ndú; lr
.Ks;uh • fn§u" tl;= lsÍu iy wiudk;d úúO m%;sM, idOkh lrhs'
m%;sM, idOkh wvx.= fh§ï
lsÍu i|yd
.Ks; wNHqyk
uQ,O¾uh
idOk m%úêhla
f,i fhdod
.kshs'

20' mßñ; fY%aKsj, 20'1 mßñ; fY%aKs iy tajdfha • is.aud wxlkh • mßñ; ftlHh úia;r lrhs' 02
ftlHh .=K úia;r lrhs' n n n • "  " wxlkfha .=K Ndú; lrhs'
fidhhs' •  U r  Vr    U r   Vr
r 1 r 1 r 1

n n

•  kU
r 
r  k U r ; fuys k ksh;hls'
r 1

a r fY%AÎ • iudka;r fY%AÎhl iy .=fKda;a;r


20'2 uQ,sl fY%aKsj, ftlHh • iudka;r fY%AÐ yd .=fKda;; 05
fidhhs ' n n n fY%aÎhl idOdrK moh iy ftlHh
2 3
•  r , r ,  iy ta j dfha fidhhs'
r
r 1 r 1 r 1
n n n
fh§ï •  r,  r2, r 3
ys w.hka i|yd
r 1 r 1 r 1

iQ;% idOkh lr tajd Ndú;fhka


fjk;a fY%aKsj, ftlHh fidhhs'

28
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
21' wmrsñ; fY%aKs 21'1 úúO l% u Ndú;fhka • fY%aKs wdl,kh • úúO l% u Ndú;fhka fY% a K s h l 08
úu¾Ykh lrhs' fY%aKs wdl,kh lrhs' • wka;r l%uh" tl;=j fidhhs'
• Nskak Nd. l%uh
• .Ks; wNqyk l%uh

21.2 wNsidÍ;dj fyda • wkqlu% • wkql%u újrKh lrhs' 03


wmidÍ;dj ks¾Kh • wdxYsl ftlHhka • wmßñ; fY%Kshl wdxYsl ftlHh
lsÍug wdxYsl ftlHh • wNs idß;dj yd wmidÍ;dj hk fidhs'
fhdod .kshs' ixl,amh • wdxYs l ftlHh Ndú;fh ka
• wkka;hg fMlHh wNs idÍ;dj iy wmidÍ;dj hk
ixl,am meyeÈ,s lrhs'
• wNsidÍ fY%AÎhl ftlHh fidhhs'

22' Ok ksÅ, 22'1 oaúmo m%idrKfha uQ,sl • Ok ksÅ,uh o¾Yl i|yd oaúmo • Ok ksÅ,uh o¾Yl i|yd oaúmo 06
o¾Yl i|yd jQ ,laIK úia;r lrhs' m%fïhh m%fïh m%ldY lrhs'
oaúmo m%idrKh • .Ks ;uh wyHq yk l % u h • .Ks ; wNHq y k h Ndú;fh ka
.fõIKh Ndú;fhka idOkh m%fïhh idOkh lrhs'
• oaúmo ix.=Kl" idOdrK moh • oaúmo ix.=Kl yd idOdrK moh
lrhs'
,shhs'
22'2 oa ú mo m% f ïhh Ndú; • oaúmo ix.=Kl w;r iïnkaO;d • oaúmo ix.=Kl w;r iïnkaO;d 06
lrhs' • iqúfYaI mo ,shhs'
^m%idrKfha úYd,;u ix.=Klh • oa úmo m%idrKfha iqú fYa Is; mo
iy úYd,;u moh wfmalaId fkd fidhhs'
flf¾'&

29
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
23' ixlS¾K ixLHd 23'1 ixlS¾K ixLHd moaO;sh • w;d;a;aúl tallh • w;d;aúl tallh m%ldY lrhs' 02
moaO;sh Ndú; lrhs' • ixlS¾K ixLHd l=,lh jk • ixlS¾K ixLHdjla w¾: olajhs'
újrKh lrhs' ye¢kaùu • ixlS ¾ K ixLHdhl ;d;a ; a ú l
• ixlS ¾ K ixLHdjl ;d;a ; a ú l fldgi yd w;d;a ; a ú l fldgi
fldgi yd w;d;a;aúl fldgi m%ldY lrhs'
• yqfola w;d;a;aúl ixLHd • ixlS¾K ixLHd foll iudk;dj
• ixlS¾K ixLHd foll iudk;dj Ndú; lrhs'

23'2 ixlS¾K ixLHd u; ùÔh • ixlS¾K ixLHd ms<sn| ùÔh l¾u • ixlS¾K ixLHd u; ùÔh l¾u w¾: 02
l¾u Ndú; lrhs' z olajhs'
z1  z2 , z1  z2 , z1. z2 , 1 , z2  0 • ixls¾K ixLHd folla w;r ùÔh
z2
l¾u Ndú; lr ,efnk m%;sM,
ixlS ¾ K ixLHd nj i;Hdmkh
lrhs'

• z ys w¾: ±laùu"
23'3 ixlS¾K m%;snoaOfha uQ,sl • z w¾: ±lajhs' 02
• my; m%;sM, idOkh lsÍu
.=K idOkh lrhs' • ixlS¾K m%;snoaOfha uQ,sl ,laIK
• z1  z2  z1  z2 ,nd .kshs'
• ixlS¾K m%;snoaOfha .=K idOkh
• z1  z2  z1  z2
lrhs'
• z1  z2  z1  z2

 z1   z1 
•   
 z2   z2 

30
ixhqla; .Ks;h II
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
23'4 ixlS¾K ixLHdjl • z ixlS¾K ixLHdfõ udmdxlh z • z ixlS¾K ixLHdfõ udmdxlh z 04
udmdxlh w¾: olajhs' f,i w¾: olajhs'
f,i w¾: ±laùu
• udmdxlh wdYs%; m%;sM, idOkh
• my; m%;sM, idOkh lsÍu
lrhs'
• z1 . z2  z1 . z2 • udmdxlh wdYs%; m%;sM, Ndú; lrhs'

z1 z
•  1 ; z2  0
z2 z2
2
• z .z  z
2 2 2
• z1  z2  z1  2 Re  z1. z2   z2
• by; m%;sM, Ndú;h

23'5 wd¾.kaâ igyk weiqßka • wd¾.kaâ igyk • ixlS ¾ K ixLHdjla wd¾.ka â 04


ùÔ h .Ks ; l ¾u • z  x  iy ixlS ¾ K ixLHdj igyfka ksrEmKh lrhs'
cHdñ;sl j újrKh lrhs' P( x, y ) ,laIHh u.ska ksrEmKh • z1  z2 , z1  z2 , z iy  z;  
lsÍu ksrEmKh lrk ,laIH f.dvk.hs'
• z1  z2 , z1  z2 , z iy  z;   • Y+kH fkdjk ixlS¾K ixLHdjla
ys cHdñ;sl ksrEmK z  r (cos   i sin  ); r  0,  
• Y+kH fkdjk ixlS¾K ixLHdjla f,i O%ejl wdldrfhka m%ldY lrhs'
O%ejl wdldrfhka m%ldY lsÍu • by; O%ejl wdldrfhka m%ldY lrk
• arg z w¾: ±laùu ,o iólrKfha  ys ish¨ u w.hka
• Arg z w¾: ±laùu wvx.= l= ,lh arg z f,i w¾:
olajhs'

31
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• cHdñ;sl ksrEmKh • z  r (cos   i sin  ) ys m% O dk
z1 úia;drh hkq      jk  ys
• z1. z2 , ; z2  0
z2 w.h f,i Arg z w¾: olajhs'
• r(cos   i sin  );   , r  0 z1
• z1. z2 iy z u.s k a ks r EmKh
 z1   z2 2
• ; ,   ,     0
lrk ,laIH wd.kaâ igyfkys

f.dvk.hs'
• ;%sfldaK wiudk;djfha idOkh
• r(cos   i sin  );   , r  0
z1  z2  z1  z2 u.s k a ks r EmKh lrk ,la I H
• ;%sfldaK wiudk;djfha úf,dauh wd.kaâ igyfkys f.dvk.hs'
z1 - z2  z1  z2 wfmdaykh  z1   z2
• ; ,   ,     0

u.s k a ks r EmKh lrk ,la I H
wd.kaâ igyfkys f.dvk.hs'
• ;%sfldaK wiudk;dj idOkh lrhs'
• ;%sfldaK wiudk;djfha úf,dauh
wfmdaykh lrhs'
• .eg¨ úi£u i|yd fuu wiudk;d
Ndú; lrhs'
• ozuqjdj¾ m%fïh m%ldY lr idOkh
lrhs'

32
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
23'6 ozuq j dj¾ m% f ïh Ndú; • ozuqjdj¾ m%fïhh m%ldY lsÍu yd • ozuqjdj¾ m%fïhfha uq,sl fh§ï 02
lrhs' idOkh lsÍu' we;=<;a .eg¨ úi|hs'
• ozuqjdj¾ m%fïhfha uQ,sl fh§ï

23'7 úp,H ixlS¾K ixLHdjl • m: • úp,H ixlS ¾ K ixLHdjl m: 04


m:h y÷kd .kshs' • z - z0  k " z - z0  k ; k   wd.ka igyfka ,l=Kq lrhs'
• m:hl ldáis h dkq iólrKh
iy z0 ksh; fõ'
fidhhs'
• Arg( z  z0 )   iy
Arg( z - z0 )   ;     
• z - z1  z - z2 fuys z1 yd z2
m%Nskak ixlS¾K ixLHd

24' f;aÍï iy 24'1 l%udfrdams; w¾: olajhs' • n ys l%udfrdams;h" n! f,i w¾: • l%udfrdams; w¾: olajhs' 01
ms<sfh, lsÍï ±laùu" fuys n   iy n  0 • l% u dfrda m s ; i|yd iydkq h d;
i|yd .Ks;uh • idOdrK wdldrh iïnkaOh m%ldY lrhs'
wdlD;s f,i • iydkqhd; iïnkaOh
ixlrK iy
ixfhdack 24'2 .Kka lsÍfï uQ,sl • .Kka lsÍfï uq,O¾uj,g wod< • .Kka lsÍfï uQ,O¾uh meyeÈ,s 02
Ndú; lrhs' uq,O¾u meyeÈ,s lrhs' Ys,amSh l%u lrhs'

33
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
24'3 .Ks; .eg¨ úi£u i|yd • ixlrK • n p w¾: olajd n p i|yd iQ;%h ,nd 06
Ys , a m S h l% u hla f,i • w¾: oelaùu r r

ixlrK Ndú; lrhs' • n pr wxlkh iy iQ;%h .kshs'


• tlsfklg fjkia øjH n .Kklska
; 0  r  n " r  
jrlg r ne.ska f.k iEÈh yels
ixlrK .Kk fidhhs'
• tlsfklg fjkia øjH n .Kklska
is h ,a , tljr f.k iEÈh yels
ixlrK .Kk fidhhs'
• ish,a, u tlsfklg fjkia fkdjQ
øjH n .Kklska jrlg r ne.ska
f.k iEÈh yels ixlrK .Kk
fidhhs'
• ish,a, u tlsfklg fjkia fkdjQ
øjH n .Kklska ish,a, tljr f.k
iEÈh yels ixlrK .Kk fidhhs'
24.4 .Ks; .eg¨ úi£u i|yd • ixfhdack • ixfhdack w¾: olajhs' 06
Ys , a m S h l% u hla f,i • w¾: oelaùu • n
Cr w¾: olajd nCr i|yd iq;%h
ixfhdack Ndú; lrhs' fidhhs'
• nCr wxlkh iy iQ;%h
• tlsfklg fjkia øjH n w;ßka
;  0  r  n " r  
jrlg r ne.ska f.k iEÈh yels
• ixlrKhla yd ixfhdackhla ixfhdack .Kk fidhhs'
w;r fjki • ixlrK yd ixfhdack w;r fjki
meyeÈ,s lrhs'

34
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
25' kHdi yiqrejhs' 25'1 kHdi iïnka O uQ , s l • w¾: ±laùu iy wxlkh • kHdihla w¾: olajhs' 02
isoaOdka; úia;r lrhs' • wjhj fma<s" ;Sr • fma<s kHdih" ;Sr kHdih" iup;=ri%
• kHdihl ;ru kHdih iy wNsY+kH kHdih w¾:
• fma < s kHdih" ;S r kHdih" olajhs'
iup;= r i% kHdih" wNs Y + k H • kHdij, iudk;dj w¾: olajhs'
kHdih • kHdihla wÈYhlska .=K lsÍu w¾:
• kHdi foll iudk;dj olajhs'
•  wÈYhla úg  A ys w¾:h • kHdi wdl,kh i|yd .e,mq u
• wÈY .=Ks;fha .=K ,shhs'
• kHdi wdl,kh • kHdi wdl,kh Ndú; lrhs'
• wdl,kh i|yd .e<mSu • .eg¨ ú i£u i|yd kHdi
• wdl,kh w¾: oelaùu wdl,kfha .=K Ndú; lrhs'
• wdl,kfha .=K • wdl,kh yd wÈY .=Ks;h weiqfrka
• kHdi .=Kkh kHdi jHdl,kh w¾: olajhs'
• .=Kkh i|yd .e<mSu • kHdi .=Kkh i|yd .e,mqu ,shhs'
• .=Kkh w¾: oelaùu • kHdi .=Kkh Ndú; lrhs'
• .=Kkfha .=K • .eg¨ úi£u i|yd kHdi .=Kkfha
.=K Ndú; lrhs'
25'2 iu p;= r i% k Hdij ," • iup;=ri% kHdi • iup;=ri% kHdifha .Kh y÷kd 02
úfYa I wjia :d meyeÈ,s • iup;=ri% kHdifha .Kh .kshs'
lrhs' • tall kHdih" úl¾K kHdih" • úfYaI kHdi j¾. w¾: olajhs'
iuñ;sl kHdih" l=ál iuñ;sl
kHdih
• ;%sfldaKsl kHdih ^Wv;a" hg;a&

35
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
25'3 kHdihl fmr¿u yd • kHdihl fmr¿u • kHdihl fmr¿u fidhhs' 04
m%;sf,dauh úia;r lrhs' • w¾: oelaùu iy wxlkh • 2  2 kHdihl ksYapdhlh fihhs'
• 2  2 kHdihl ksYapdhlh • 2  2 kHdihl m%;sf,dauh fidhhs'
• kHdihl m%;sf,dauh
^ 2  2 kHdi i|yd muKs&

25'4 iu.dó iólrK úi£ug • úp,H folla iys; talc iólrK • ksYapdhl Ndú;fhka talc iu.dó 06
kHdi Ndú; lrhs' hq.,hla úi£u iólrK hq.,hl úi÷ï mej;Su
• ksYapdhlh Ndú;fhka wkkH mÍlaId lrhs'
úi÷ula mej ;S u " wkk a ; • kHdi Ndú; lr iu.dó iólrK
.Kkla úi÷ï mej;Su" úi÷ï úi|hs'
fkdmej;Su mÍlaId lsÍu
• kHdi Ndú;fhka úi÷ï fiùu
26' jD;a;hl 26'1 jD;a;hl ldáiSh • jD;a;hl iólrKh • m:hla f,i jD;a;hl w¾: olajhs' 03
ldáiSh iólrKh fidhhs' • jD;a;hl idOdrK iólrKh • uq, ,laIHh flakaøh jQ iy § we;s
iólrKh • úYalïNfha wka; ,laIH fol § wrh iys; jD;a;hl iólrKh
w¾:l:kh we;s úg jD;a;fha iólrKh fidhs'
lrhs' • flakaøh yd wrh § we;s jD;a;hl
iólrKh fidhhs'
• jD;a ; hl idOdrK iólrKh
újrKh lrhs'
• § we;s ,laIH folla úIalïNhl
wka; ,laIH fol f,i we;s úg
jD;a;fha iólrKh fidhhs'

36
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
27' jD;a;hl 27'1 jD;a ;hla wkq n oa O fhka • ir, f¾Ldjla iy jD;a ; hla • jD;a ; hla wkq n oa O fhka ir, 02
cHdñ;sl .=K ir, f¾Ldjl ms y s à u fþokh ùug" iam¾Y ùug" fþokh f¾Ldjl msysàu ms<sn| idlÉPd
.fõIKh úia;r lrhs' fkdùug wjYH;dj lrhs'
lrhs' • jD;a;h u; ,laIHhl § iam¾Ylfha • jD;a ; h la u ; ,C IHhl §
iólrKh iam¾Ylfha iólrKh ,nd .kshs'

27'2 ndysr ,laIHhl isg • ndysr ,laIHhl isg jD;a;hlg we¢ • ndysr ,CIHhl isg jD;a;hg we§ 03
jD;a;hlg we¢ iam¾Ylj, iólrK iam¾Ylj, iólrK ,nd .kshs'
iam¾Ylj, iólrK • iam¾Ylfha È. • jD;a;hl ndysr ,CIHhl isg we¢
fidhhs' • iam¾Y cHdfha iólrKh iam¾Ylfha È. ,nd .kshs'
• iam¾Y cHdfha iólrKh ,nd .ksh's

27'3 § we;s jD;a;hl iy ir, • ir, f¾Ldjl iy jD;a;hl fþok • S  lu  0 iólrKh újrKh 02
f¾Ldjl fþok ,CIH ,la IH yryd hk j D;a ; hl lrhs'
yr yd h k j D;a ; hl iólrKh
iólrKh jHq ; a m ka k
lrhs'

s u úia;r • jD;a; foll msysàu


27'4 jD;a; foll msyà • jD;a ; folla fþokh ùu fyda 03
lrhs' • jD;a; fol fþokh ùu fþokh fkdùu i|yd wjYH;dja
• jD;a; fol fþokh fkdùu úia;r lrhs'
• jD;a; fol ndysr j iam¾Y ùu • tla jD;a;hla u.ska wfkla jD;a;h
• jD;a; fol wNHka;r j iam¾Y iuÉfþo ùu i|yd wjYH;dj
ùu úia;r lrhs'

37
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• tla jD;a;hla we;=<; wfkla • jD;a ; foll a n dys r j fyda
jD;a;h msysàu wNHka ; rj ia m ¾Y ùu i|yd
wjYH;dj úia;r lrhs'
• tla jD;a ; hla we;= < ; wfkla
jD;a;h msysàu i|yd wjYH;dj
úia;r lrhs'

27'5 jD;a; folla m%,ïNlj • jD;a; folla m%,ïNj fþokh ùu • jD;a; folla m%,ïnj fÊokh ùug 02
fþo kh ú u i| yd i|yd wjYH;dj wjYH;dj fidhhs'
wjYH;dj fidhhs'

38
ixhql;
a .Ks;h II

ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
1'0 ffoYsl 1'1 ffoYsl úu¾Ykh lrhs' • wÈY rdYs iy wÈY ye¢kaùu • wÈY rdYs yd wÈY w;r fjki 03
yiqrejhs' • ffoYsl rdYs yd ffoYsl ye¢kaùu meyeÈ,s lrhs'
• ffoYslhl úYd,;ajh yd ÈYdj • ffoYsl rdYs yd ffoYsl w;r fjki
• ffoYsl wxlkh meyeÈ,s lrhs'
• ùðh" cHdñ;sl • ffoYs l hl úYd,;a j h yd ÈYdj
• wNsY=kH ffoYslh úia;r lrhs'
• ffoYslhl úYd,;ajfha • ffoYslhla cHdñ;slj ksrEmKh
^udmdxlfha& wxlkh lrhs'
• ffoYsl foll iudk;dj • wNsY=kH ffoYslh w¾: olajhs'
• ffoYslhla wÈYhlska .=K lsÍu • ffoYslhl udmdxlh w¾: olajhs'
• ffoYsl wdl,kh ms<sn| ;%sfldaK • fok ,o ffoYsl folla iudk ùug
kshuh wjYH;d m%ldY lrhs'
• RK ffoYslh w¾: ±laùu • ffoYslhla wÈYhlska .=K lrhs'
• ffoYsl foll wka;rh tl;=jla • wdl,kh ms<sn| ;s%fldaK kshuh
f,i oelaùu m%ldY lrhs'
• ffoYsl ;=kl fyda jeä .Kkl •  a w¾: olajhs' ^ a ffoYslhls'&
wdl,kh • ffoYslhla fjk;a ffoYslhlska wvq
• iudka;r ffoYsl lrhs'
• ffoYsl folla iudka;r ùu • ffoYsl ;=kla fyda jeä .Kkla
i|yd wjYH;d wdl,kh lrhs'
• tall ffoYslh • wdl,kh ms<n s | iudka;rdi% kshuh
• ´kEu ÈYdjla Tiafia ffoYslhl wfmadaykh lrhs'
úfNaokh • ffoYs l folla iudka ; r ùug
wjYH;dj m%ldY lrhs'

39
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• tall ffoYslh w¾: olajhs'
• § we;s ´kEu ÈYd folla Tiafia
ffoYslhla úfNaokh lrhs'
1'2 ùÔh kshu weiqßka ffoYsl • wdl,kh yd wÈYhlska ffoYsl • ffoYsl wdl,kfha iy wÈYhlska 01
moaO;shla f.dvk.hs' .=K lsÍu i|yd kshu ffoYslhla .=K lsÍfï .=K m%ldY
lrhs'

1'3 .eg¨ úi£u i|yd msysgqï • msysgqï ffoYsl • msysgqï ffoYslh w¾: olajhs' 06
ffoYsl fhdod .kshs' • i iy j ffoYsl ye¢kaùu • ,la I Hhl ms ys g Q ï ffoYs l h tu
• oaúudk ldáiSh LKavdxl wlaI ,laIHfha ldàiSh LKavdxl weiqrk s a
moa O;s h g idfma C Ij m s y s g q ï m%ldY lrhs'
ffoYslh • x i  yj wdldr fhA ffoYs l
• ffoYsl wdl,kh wdl,kh yd jHdl,kh lrhs'
• my; m%;sM,fha fh§ï • a yd b wNsY=kH fkdjk" iudka;r
• a yd b iudka;r fkdjk yd fkdjk ffoYs l folla kï"
wNsY+kH fkdjk ffoYsl kï yd  a   b  0 kï túg   0, iy
 a   b  0 kï túg   0,   0 fõ' hk m% ; s M,h idOkh
  0 fõ' ^m%fïh iy cHdñ;sl lrhs'
.=K idOkh wfmalaId fkdflf¾'& • by; m%;sM,h Ndú; lrhs'

1'4 ffoYsl .=Ks;h iy wÈY • wÈY .=Ks;fha w¾: oelaùu • ffoYsl foll wÈY .=Ks;h w¾: 04
.=Ks;h újrKh lrhs' • wÈY .= K s ;fha .= K ±lajhs'
• a  b  b  a ^kHdfoaYh kshuh& • ffoYsl foll wÈY .=K;
s h wÈYhlA
• a  (b  c )  a  b  a  c nj m%ldY lrhs'

40
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
^ú>gk kshuh& • wÈY .=Ks;fha .=K m%ldY lrhs'
• ffoYsl folla w;r fldaKh • wÈY .=Ks;h cHdñ;slj újrKh
• ksYYa =kH ffoYsl folla ,ïn ùug lrhs'
wjYH;dj • ffoYs l folla w;r flda K h
• k ye¢kaùu fidhhs'
• ffoYsl foll ffoYsl .=Ks;h • ksYaYk
= H ffoYsl folla ,ïn ùug
w¾: ±laùu wjYH;dj meyeÈ,s lrhs'
• ffoYsl .=Ks;fha .=K • k úia;r lrhs'
• a  b  b  a • ffoYsl foll ffoYsl .=Ks;h
w¾: ±lajhs'
• ffoYsl .=K; s fha .=K m%ldY lrhs'
^ffoYsl .=Ks;fha fh§ï wfmalaId
fkdflf¾'&

2'0 tal;, n, 2'1 wxY=jla u; l%shd lrk n, • wxY=j ms<sn| ixl,amh • wxY=j ms<sn| ixl,amh úia;r lrhs' 02
moaO;s Ndú; úia;r lrhs' • n,h ms < s n | ixl,a m h yd tys • n,h ms<n s | ixl,amh úia;r lrhs'
lrhs' ksrEmKh • n,h hkq ia:dk.; ffoYslhla nj
• n,fha udk iy tall m%ldY lrhs'
• n, m%fNao • n,h cHdñ;sl j ksrEmKh lrhs'
• iïm%hqla; n,h • n,fha udk iy tall y÷kajhs'
• hdka;K% fha fhfok úúO wdldrfha
n, y÷kajd fohs'
• ,laIHhl § l%shd lrk tal;, n,
moaO;shl iïm%hqla;h úia;r lrhs'

41
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'2 wxY=jla u; l%shdlrk n, • n, foll iïm%hqla;h • n, foll iïm%hl q ;
a h m%ldY lrhs' 04
foll l% s h dldÍ;a j h • n, iudka;rdi% kshuh • n, iudka;rdi% kshuh m%ldY lrhs'
úia;r lrhs' • n, foll iu;=,s;;dj • n, iudka;rdi% kshuh weiqßka
• n,hl úfNaokh iïm%hqla;h ms<sn| iQ;% ,nd .kshs'
• fok ,o ÈYd follg • n, iudka;rdi% kshuh Ndú;fhka
• tlsfklg ,ïn ÈYd follg .eg¨ úi|hs'
• n, foll iu;=,s;;dj mej;Su
i|yd wjYH;dj ,shhs'
• fok ,o n,hla fok ,o ÈYd
follg úfNaokh lrhs'
• fok ,o n,hla tlsfklg ,ïn
ÈYd follg úfNaokh lrhs'

2'3 tal;, n, moaO;shla u.ska • wxY=jla u; ls%hd lrk tal;, n, • wxY=jla u; l%shdlrk tal;, n, 04
wxY=jla u; we;s jk l%h
s dj • tal;, n, moaO;shla tlsfklg m%ldY lrhs'
úia;r lrhs' ,ïn ÈYd follg úfNaokh • n, úfNaokh u.ska ,laIHhl §
• tal;, n, moaO;shl iïm%hqla;h l%shdlrk tal;, n, ;=kl fyda
• n, úfNaok l%uh u.ska jeä .Kkl iïm%hqla;h ;SrKh
• m%ia;dßl l%uh u.ska lrhs'
• m% ia ;dßl l% u fhka ,CIHhl §
• iu;=,s; ùu i|yd wjYH;d
l%shdlrk tal;, n, ;=kl fyda
• iïm%hqla; ffoYslh wNsY+kH ùu jeä .Kkl iïm%hqla;h ;SrKh
R  X i Yi  0 lrhs'
• ffoYsl ftlHh = 0 fyda" ;=,H • wxY=jla u; l%shdlrk tal;, n,
f , i " X  0 iy Y  0 moaO;shla iu;=,s;j mej;Su i|yd

42
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• n, nyq wi%h iïmQ¾K lsÍu wjYH;d m%ldY lrhs'
• iu;=,s;;dj i|yd wjYH;d f,i
R  0 " R  Xi  Yi  0 " X  0 iy
Y  0 ,shd olajhs'
• n, nyq wi%h iïmq¾K lrhs'

2'4 tal;, n, ;=kl • n, ;%sfldaKh kshuh • wxY=jla u; l%shdlrk tal;, n, 05


l%shdj hgf;a wxY=jl • n, ;%sfldaKh kshufha úf,dauh ;=kl iu;=,s;;dj úia;r lrhs'
iu;=,s;;dj úia;r • ,dó m%fïhh • tal;, n, ;=kla hgf;a wxY=jla
lrhs' • ,dó m%fïhh we;=<;a jk .eg¨ iu;=,s;j mej;Su i|yd ;sìh hq;=
wjYH;d m%ldY lrhs'
• ,laIHhl § ls%hd lrk n, ;=kl
iu;=,s;;dj i|yd jQ n, ;s%fldaK
kshuh m%ldY lrhs'
• n, ;s%fldaK ks hufha úf,dauh
m%ldY lrhs'
• ,laIHhl § ls%hd lrk tal;, n,
;= k l iu;= , s ; ;dj i|yd ,dó
m%fïhh m%ldY lrhs'
• ' ,dó m%fïhh idOkh lrhs'
• ,laIHhl § ls%hd lrk n,;=kl
iu;=,s;;dj ms<sn`o .eg¨ úi|hs'

43
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'5 oDV jia ; = jla u; • oDV jia;=jla ms<sn| ixl,amh • oDV jia;=j úia;r lrhs' 04
l%shdlrk tal;, n,j, • oDV jia;=jla u; l%shdlrk n, • n, iïfm%aIH;d uq,O¾uh m%ldY
iïmhqla;h úia;r lrhs' • n, iïfm%aIH;d uQ,O¾uh lrhs'
• n,hl W;a;drKh iy N%uKh • n,hl W;a ;drKh iy N% u Kh
• ,laIHhla jgd n,hl >Q¾Kh meyeos,s lrhs'
• >Q¾Kfha udk yd tall • ,laIHhla jgd n,hl >Q¾Kh w¾:
• >Q¾Kfha fN!;sl woyi olajhs '
• ,laIHhla jgd n,hl >Q¾Kfha • >Q¾Kfha udk iy tall m%ldY lrhs'
úYd,;ajh iy nuk; • >Q¾Kfha fN!;sl woyi meyeÈ,s
• >Q¾Kfha cHdñ;sl w¾:l:kh lrhs'
• n, >Q ¾ Kh ms < s n | idOdrK • ,laIHhla jgd n,hl >Q¾Kfha
uQ,O¾uh úYd,;ajh iy tys ÈYdj fidhhs'
• tal;, n, moaO;shl ;,fha jQ • ,laIHhla jgd n,hl >Q¾Kfha
,laIHhla jgd ixrpl n,j, úYd,;ajh ksrEmKh lrhs'
>Q ¾ Kj, ùðh fMlHh tu • ta l ;, n, moa O ;s h la ;,fha
,CIHh jgd iïm%hqla; n,fhaa ,laIHhla jgd n,j, >Q¾Kj,
>Q¾Khg ;=,H fõ' ùÔh ftlHh ks¾Kh lrhs'
• n, moa O ;s h l >Q ¾ Kh ms < s n |
uQ,O¾uh Ndú; lrhs'

44
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'6 oDV jia;j s dlrk • n, foll iïm%hqla;h
= la u; l%h • oDV jia ; = j la u; l% s h d lrk 06
iudka ; r ta l ;, n, • n, fol iudka;r fkdjk úg iudka ; r fkdjk n, foll
foll M,h úia;r lrhs' • n, fol iudka;r yd icd;Sh iïm%hqla;h Ndú; lrhs'
jk úg • oDV jia ; = j la u; l% s h d lrk
• n, fol iudka;r yd úcd;Sh iudka;r n, foll iïm%hqla;h
jk úg Ndú; lrhs'
• n, folla hgf;a iu;=,s;;dj • oDV jia;=jla u; l%shdlrk n,
foll iu;=,; s ;dj i|yd ;sìh hq;=
• hq.u
a hla ye¢kaùu wjYH;d m%ldY lrhs'
• n, hq.auhl >Q¾Kh • n, hq.auh úia;r lrhs'
• n, hq. au hl úYd,;aj h iy • n, hq.auhl nuk; úia;r lrhs'
nuk; • n, hq.auhl >q¾Kfha úYd,;ajh
• n, hq.u a hl >Q¾Kh" tu >Q¾Kh .Kkh lrhs'
.kq ,nk ,laIHfhka iajdh;a; • n, hQ.auhl >Q¾Kh" >Q¾Kh .kq
nj ,nk ,laIHfhka iajdhla; nj
• tal;, hq.au foll ;=,H;dj m%ldY lrhs'
• n, hq . a u folla hgf;a • tal;, n, hq.au folla ;=,Hùug
iu;=,s;;dj wjYH;dj m%ldY lrhs '
• tal;, n, hq.auj, ixhq;sh • tal;, n, hq.au folla iu;=,s;
ùug wjYH;d m%ldY lrhs '
• tal;, n, hq.u a folla ixfhdackh
lrhs'

45
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'7 oDV jia ;= j la u; l% s h d • ,CIHhl § l%shd lrk F n,hla § • n, hq.ua hl yd tys ;,fha lsh
% dlrk 08
lrk tal;, n, moaO;shla we;s ´kE u ,CIHh § l%shd lrk ;ks n,hl ixfhda c khla ;ks
úYaf,aIKh lrhs' F n,hlg yd hq.auhlg ;=,H nj n,hlg W!kkh lrhs'
fmkaùu' • hï ,CIHhl § ls%hd lrk ;ks
• tal;, n, moaO;shla tys u ;,fha n,hla" fjk;a ,CIHhl § ls%hd
wNsu; ,laIHhl § l%shd lrk R lrk ;ks n,hlg yd hq.auhlg
n,hlg yd G hq.auhlg W!kkh ;=,H jk nj fmkajhs'
lsÍu' • ´kE u ta l ;, n, moa O ;s h la
• tal;, n, moaO;shl iïm%hqla;fha idOdrK jYfhka tu ;,fha
úYd,;ajh" ÈYdj iy l%shd f¾Ldfõ f;dard.;a O uQ, ,CIHhl § ls%hd
msysàu lrk ;ks n,hlg iy G hq.u a hlg
• tal;, n, moaO;shla W!kkh lrhs'
^i& R ;ks n,hlg W!kkh ùug • tal ;, n, moa O ;s hla fok ,o
wjYH;dj" ,laIHhl § l%h
s d lrk ;ks n,hlg
;ks n,h R  0 ( X  0 fyda W!kkh lrhs'
Y  0) • tal;, n, moaO;shl iïm%hqla;fha
^ii& hq . a u hl g W!kkh ùug úYd,;ajh" ÈYdj iy l%shd f¾Ldfõ
wjYH;dj msysàu fidhhs'
R  0 (X=0 iy Y=0) G  0 • tal;, n, moaO;shla ;ks n,hlg
^iii& iu;=,s; ùug wjYH;dj muKla W!kkh ùu i|yd wjYH;d
R  0 (X = 0, Y = 0) iy G = 0 m%ldY lrhs'
^iv& fjk;a ,CIHhl ;ks n,hlg • tal;, n, moaO;shla n, hq.u a hlg
W!kkh ùug wjYH;dj muKla W!kkh ùu i|yd wjYH;d
R 0" G 0 m%ldY lrhs'

46
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• tal;, n,j, l%h
s dldÍ;ajh hgf;a • tal;, n, moaO;shla iu;=,;s ùu
oDV jia;=j, iu;=,s;;dj wdY%s; i|yd wjYH;d m%ldY lrhs'
.eg¨ • tal;, n,j, l%shdldÍ;ajh hgf;a
oDV jia;=j, iu;=<s;;dj wdY%s;
.eg¨ úi|hs'

2'8 oDV jia;j s d lrk • oDV jia;=jla u; l%shd lrk n, • oDV jia;=jla u; l%h
= la u; l%h s d lrk tal;, 08
ta l ;, n, ;= kl ;= kl iu;= , s ; ;dj i| yd n, ;=kl iu;=,s;;dj i|yd n,
iu;=,s;;dj úia;r lrhs' wjYH;dj ish,a, iu.dó fyda tfia ke;skï
• my; ±lafjk oEys Ndú; ish,a, iudka;r úh hq;= nj m%ldY
• n, ;%sfldaK kshuh iy tys lrhs'
úf,dauh • n, ;% s f lda K ks h uh iy tys
• ,dó m%fïhh úf,da u h" ,dó m% f ïhh" fldÜ
• fldÜ m%fïhh m% f ïhh" cHdñ;s l .= K iy
• cHdñ;sl .=K tlsfklg ,ïn ÈYd follg n,
• tlsfklg ,ïn ÈYd follg úfNa o kh u.s k a oDV jia ; = j la
n, úfNaokh iu;=,s;j we;s úg fkdokakd n,
fidhhs'

2'9 >¾IKfha n,mEu • iqug yd r¿ mDIaG ye¢kaùu • iqug yd r¿ mDIaG úia;r lrhs' 10
újrKh lrhs' • >¾IK n,h iy tys iajNdjh • >¾IK n,fha ia j Ndjh úia ;r
• >¾IKfha jdis iy wjdis lrhs'
• iSudldÍ >¾IK n,h • >¾IKfha jdis yd wjdis meyeÈ,s
lrhs'

47
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• >¾IK kshu • —iS u dldÍ >¾IK˜ n,fha w¾:
• >¾IK ix.=Klh ±laùu ,shhs'
• >¾IK fldaKh • >¾IK kshu m%ldY lrhs'
• >¾IKh iïnkaO .eg¨ • >¾ IK flda K h iy >¾ IK
ix.=Klh w¾: olajhs'
• >¾IKh iïnkaO .eg¨ úi|hs'

2'10 iqug ikaêj, we;s jk • ir, ikaê j¾. • ir, ikaê j¾. m%ldY lrhs' 10
m%;sl%shdj, f;dr;=re • iqp, ikaêhl iy oDV ikaêhl • iqp, ikaêh iy oDV ikaêh úia;r
ks¾Kh lsÍu i|yd fjki lrhs
tal;, n,moaO;s fhdod • iqug ikaêhl § l%shd lrk n, • iqug ikaêhl § o`vq u; ls%hd lrk
.kshs • ikaê l< o`vqj, fh§ï n, ,l=Kq lrhs'
• ika ê l< o`vq iïnka O .eg¨
úi|hs'

2'11 iqug j ikaê l< o~q • ieye,a¨ o~q iys; rduq iels,s • ieye,aÆ o~q iys; rduq iels,a,la 10
iys; rduq iels,a,l • rduq iels,af,a tla tla ikaêfha úia;r lrhs'
o~qj, m%;Hdn, iu;=,s;;dj i|yd wjYH;d • rduq iels,af,a tla tla ikaêfha
ks¾Kh lrhs' • fnda wxlkh yd m% ; Hdn, iu;=,s;;dj i|yd wjYH;d m%ldY
igyk lrhs'
• m%;Hdn, .Kkh lsÍu • —fnda wxlkh ˜ Ndú; lrhs'
• ieye,a¨ o`vq iys; rduq iels,s wvx.=
.eg¨ úi|hs'

48
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
2'12 iuñ;sl taldldr jia;=j, • ialkaO flakaøfha w¾: oelaùu • ;,hla u; wxY= moaO;shl ialkaO 04
ialkaO flakaøh ks¾Kh • f¾Ldjla jgd iuñ;sl jk my; flakaøh w¾: olajhs'
lsÍu i|yd úúO Ys,amSh ±la fjk tla tla ;, jia ;= fõ • wdia;rhl ialkaO flakaøh w¾:
l%u fhdod .kshs' ialkaO flakaøh olajhs'
• taldldr isyska oKav • f¾Ldjla jgd iuñ;sl jk taldldr
• taldldr RcqfldaKdi% wdia;rh jia;+kaf.a ialkaO flakaø fidhhs'
• taldldr jD;a;dldr j<,a, • f¾Ldjla jgd iuñ;sl taldldr
• taldldr jD;a;dldr ;eáh jia;k + af.a ialkaO flakaøh fidhhs'
• ;,hla jgd iuñ;sl jk my; • taldldr wdia;rj, .=re;aj flakøa h
±lafjk tla tla jia;=fõ ialkaO fidhhs'
flakøa h • is y s k a Rcq f lda K di% d ldr ;S r e
• taldldr l=yr fyda >k Ndú;fhka taldldr ;%sfldaKdldr
is,ks avrh wdia;r iy taldldr iudka;rdi%
• taldldr l=yr fyda >k f.da,h yevh .;a wdia;rj, ialkaO flakøa
• ialkaO flakaøh fidhd th Ndú; lrhs'
• taldldr ;%sfldaKdldr wdia;rh • úúO yevfha wdia;rj, ialkaO
• taldldr iudka;rdi%hl yevh flakaø fidhhs'
.;a wdia;rh

2'13 wkq l ,kh Ndú;fhka • ika ; ;s l " iuñ;s l ta l dldr • wkql ,kh Ndú;fhka f¾Ldjla 06
ir, cHdñ;s l jia;=j, jia;+kaf.a ialkaO flakaøh jgd iuñ;sl jia;+kaf.a ialkaO
ialkaO flakaøh fidhhs' • jD;a; pdmh flakaøh fidhhs'
• flakaøsl LKavh • wkql,kh Ndú;fhka ;,hla jgd

49
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• my; ±lafjk taldldr iuñ;sl iuñ;sl jia;=j, ialkaO flakaøh
jia;=kaf.a ialkaO flakaøh fidhhs'
• Rcq l=yr fla;=j
• Rcq >k fla;=j
• l=yr w¾O f.da,h
• >k w¾O f.da,h
• f.da, LKavh

2'14 ixhqla; jia;=j, yd • ixhqla; jia;=j, ialkaO flakaø • ixhqla; jia;=j, ialkaO flakaø 04
fYaI jia;=j, ialkaO • fYaI jia;=j, ialkaO flakaø fidhhs'
flakaø fidhhs' • fYa I jia ; = j , ia l ka O fla k a ø
fidhhs'

2'15 .=re;aj flakaøh • .=re;aj flakaøh ye¢kaùu • .=re;aj flakaøh meyeÈ,s lrhs' 02
meyeÈ,s lrhs' • .= r e;a j fla k a ø fha yd ia l ka O • .=re;ajdl¾IK flaI;%hla hgf;a
flakaøfha iumd; nj ia l ka O fla k a ø h iy .= r e;a j
flakaøh tlu nj m%ldY lrhs'

2'16 iu;=,s;;djfha we;s • ;,hla u; k s i , j we;s • .= re;a j fl a k a ø h Ndú;fh ka 02


jia;=jl ia:dhs;dj jia;+kaf.a ia:dhs;dj iu;=,s;;djfha mj;sk jia;=j,
kS¾Kh lrhs' ia:dhs;dj meyeÈ,s lrhs'
2'17 t,af,k jia;=j, • t,af,k jia;= we;=<;a .eg¨ • t,a f ,k jia ; = we;= < ;a .eg¨ 02
wdk; fldaK ks¾Kh úi|hs'
lrhs'

50
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
3'0 ;,hl isÿ jk 3'1 ir, f¾Ldjla Tiafia isÿ • ÿr iy fõ.h" tajdfha udk iy • ÿr w¾: olajhs'
08
p,s ; wjia :d jk p,s; ms<sn| .eg¨ tall • ÿfrys udk iy tall m%ldY lrhs'
úia ; r ls Í ug úi£ug m%ia;dr Wmfhda.S • uOHl fõ.h" laI Ksl fõ.h" • fõ.h w¾: olajhs'
ksõfgdakshdkq lr .kshs' taldldr fõ.h • fõ.fha udk yd tall m%ldY lrhs'
wdlD;sh fhdod • msysgqï LKavdxl • ÿr iy fõ.h wÈY rdYs nj m%ldY
.kshs' • úia:dmkh iy m%fõ.h" tajdfha lrhs'
udk iy tall • uOHl fõ.h w¾: olajhs'
• CIKsl fõ.h w¾: olajhs'
• uOHl m%fõ.h" laIKsl m%fõ.h"
• taldldr fõ.h w¾: olajhs'
taldldr m%fõ.h
• ir, f¾Ldjla u; p,kh jk
• úia:dmk-ld, m%ia;dr
wxY+ j l ms y s g q ï LKa v dxl w¾:
• msysàï folla w;r uOHl olajhs'
m%fõ.h • úia:dmkh w¾: olajhs'
• ,laIHhl § laIKsl m%fõ.h • úia:dmkfha udk iy tall m%ldY
• uOHl ;a jrKh" tys udk iy lrhs'
tall • m%fõ.h w¾: olajhs'
• la I Ks l ;a j r Kh" ta l dldr • m%fõ.fha udk yd tall m%ldY lrhs'
;ajrKh iy ukaokh • uOHl m%fõ.h w¾: olajhs'
• m%fõ. - ld, m%ia;dr • CIKsl m%fõ.h w¾: olajhs'
• taldldr m%fõ.h w¾: olajhs'
• úia:dmk- ld, m%ia;dr w¢hs'
• úia:dmk- ld, m%ia;dr Ndú;fhka
m%fõ.h fidhhs'
• úia:dmk- ld, m%ia;dr Ndú;fhka
,CIHhl CIKsl m%fõ.h fidhhs'

51
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• ;ajrKh w¾: olajhs'
• ;ajrKfha udk iy tall m%ldY
lrhs'
• uOHl ;ajrKh w¾: olajhs'
• CIKsl ;ajrKh w¾: olajhs'
• taldldr ;ajrKh w¾: olajhs'
• ukaokh w¾: olajhs'
• m%fõ.- ld, m%ia;dr w¢hs'
• m%fõ.- ld, m%ia;drh Ndú;fhka
.eg¨ úi|hs'
• m%fõ.- ld, m%ia;dr Ndú;fhka
,CIHhl CIKsl ;ajrKh fidhhs'
• m%fõ.- ld, m%ia;dr Ndú;fhka
úia:dmkh fidhhs'
• úúO wjia:d i|yd m%fõ.- ld,
m%ia;dr w¢hs'
• úia:dmk- ld, m%ia;dr yd m%fõ.-
ld, m% i a ;dr Ndú;fhka .eg¨
úi|hs'
3'2 ir, f¾Ldjla Tiafia isÿ • ksh; ;ajrK iQ;% jHq;amkakh • taldldr ;ajrKfhka p,kh jk 08
jk p,s ; ms <sn | .eg¨ • w¾: oelaùï Ndú;fhka wxY=jl m%.;sl iólrK jHq;amkak
úi£ug m%.;sl iólrK • m%fõ.- ld, m%ia;dr Ndú;fhka lrhs'
Wmfhda.S lr .kshs' • m%fõ.- ld, m%ia;drh Ndú;fhka
m%.;sl iólrK jHq;amkak lrhs'

52
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• ksh; .=re;ajc ;ajrKh hgf;a • .=re;ajh hgf;a isria p,s;h i|yd
isria p,s;h m%.;sl iólrK Ndú; lrhs'
• m% i a ; dr Ndú;h iy m% . ;s l • .eg¨ úi£u i|yd m%.;sl iólrK
iólrK Ndú;h Ndú; lrhs'
• .eg¨ úi£u i|yd m%fõ.- ld,
m%ia;dr iy úia;dmk- ld, m%ia;dr
Ndú; lrhs'

3'3 ir, f¾Ldjla Tia f ia • tal udk p,s;h i|yd iuqoafoaY • tal udk p,s;h i|yd iuqoafoaY 07
ta l dldr ;a j rKfhka rduqj rduqj yd ixl,amh úia;r lrhs'
p,kh jk jia;= w;r • ir, f¾Ldjla Tiafia idfmalaI • ir, f¾Ldjla Tiafia p,s; jk
idfmalaI p,s;h p,s;h jia ; = folls k a tla jia ; = j lg
úu¾Ykh lrhs' • idfmala I úia :dmk" m%fõ. iy idfmaCI j wfkla jia;f = õ p,s;h
;ajrK uQ,O¾uh úia;r lrhs'
• idfmalIa ;ajrKh ksh; wjia:dj, • ir, f¾Ldjla Èf.a p,s; jk jia;=
§ m%.;sl iólrK yd p,s;h ms<n
s | folla i|yd idfmaCI úia:dmk
m%ia;dr Ndú;h uQ,O¾uh m%ldY lrhs'
• ir, f¾Ldjla Èf.a p,s; jk jia;=
folla i|yd idfmaCI m%fõ.h uQ,
O¾uh m%ldY lrhs'
• ir, f¾Ldjla Èf.a p,s; jk jia;=
folla i|yd idfma C I ;a j rK
uQ,O¾uh m%ldY lrhs'

53
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• tl u ir, f¾Ldjl p,kh jk
jia ; = folla i|yd idfma C I
;ajrKh ksh; jk wjia:dj, §
m%.;sl iólrK iy p,s;h ms<sn|
m%ia;dr Ndú; lrhs'

3'4 ;,hla u; p,s ; jk • uQ, ,laIHhg wkqnoaO j p,kh • ;,hla u; p,kh jk wxY=jl 06
wxY=jl p,s;h meyeÈ,s jk wxY=jl msysgqï ffoYslh ldáiS h lKa v dxl iy O% e jl
lrhs' • ld,fha Y% s ; hla f,i ms y s g q ï lKavdxl w;r iïnkaOh fidhhs'
ffoYslh § we;s úg m%fõ.h iy • ld,fha Y% s ; hla f,i ms y s g q ï
;ajrKh ffoYslh § we;s úg m%fõ.h iy
;ajrKh fidhhs'

3'5 ;,hla u; p,s; jk wxY= • iuqoafoaY rduqj • iuqoafoaY rduqj w¾: olajhs' 06
foll idfmalaI p,s;h • iuq o a foa Y rduq j lg idfma l a I j • iuq o a f oa Y rduq j lg idfma l a I j
ks¾Kh lrhs' úia:dmkh" m%fõ.h iy ;ajrKh úia:dmkh" m%fõ.h iy ;ajrKh
• ;,hla u; p,s; jk wxY= foll ,nd .kshs'
idfmalaI p,s;h • idfma l a I úia : dmkh" idfma l a I
• úia:dmkh" m%fõ.h iy ;ajrKh m%fõ.h iy idfmalaI ;ajrKfha
i|yd idfmalaI p,s; uQ,O¾u uQ,O¾u meyeÈ,s lrhs'
• tla jia;=jlg idfmalaI j ;j;a • wxY=jlg idfmalaI j ;j;a wxY=jl
jia;=jl .uka ud¾.h .uka ud¾.h iy m%fõ.h fidhhs'
• tla jia;=jlg idfmalaI j ;j;a
jia;=jl m%fõ.h

54
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
3'6 ;d;a;aúl f,dalfha .eg¨ • wxY= folla w;r flá;u ÿr iy • .eg¨ úi£u i|yd idfmalaI p,s; 10
úi£ug idfmalaI p,s;fha tu fláu ÿrg <`.d ùu i|yd .; uQ,O¾u Ndú; lrhs'
uQ,O¾u Ndú; lrhs' jk ld,h • wxY= folla w;r flá u ÿr fidhhs'
• jia;= folla .eàu i|yd .; jk • jia;= folla .eàu i|yd wjYH;d
ld,h iy .efgk úg msysgqu fidhhs'
• § we;s fm;la iïmQ¾K lsÍug .; • .eg¨ úi£u i|yd ffoYsl Ndú;
jk ld,h lrhs'
• ffoYsl Ndú;h

3'7 isria ;,hl m%laIsma;hl • wdrïNl ms y s à u iy wdrïNl • m%CIsma;h y÷kajhs' 08


p,s;h úia;r lrhs' m%fõ.h § we;s úg t ld,hlg miq • m%lafIamK fõ.h iy m%lafIAmK
m%fõ.fha iy úia:dmkfha ;sria fldaKh hk mo úia;r lrhs'
iy isria ixrpl • m%CIsma;hl p,s;h ;sria iy isria
• m% l a I s m a ; fh a .u ka u d¾.fha ÈYdj,g jQ p,s; folla jYfhka
iólrKh fjka fjka j ie,lsh yels nj
• Wmßu Wi m%ldY lrhs'
• mshdir ld,h • m%CIsma;hl p,s;h újrKh lsÍu
• ;sria mrdih i|yd m%.;sl iólrK Nú; lrhs'
• tlu ;sria mrdih ,nd fok • fok ,o ld,hlg miq m%CIsma;hl
m%lafIamK fldaK fol m%fõ. ixrpl .Kkh lrhs'
• Wmßu ;sria mrdih • fok ,o ld,hl § m% CIsma ;fha
úia:dmk ixrpl fidhhs'
• m%CIsm;
a hl Wmßu Wi .Kkh lrhs'

55
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• m%CIsma;hl Wmßu Wi lrd <`.d
ùug .; jk ld,h .Kkh lrhs'
• m%CIsma;hl ;sria mrdih iy tys
Wmßuh .Kkh lrhs'
• idOdrK jYfhka § we;s m%lafIamK
fõ.hla i|yd tl u ;sria mrdih
,nd fok m%lafIamK fldaK folla
we;s nj idOkh lrhs'
• fok ,o m%lafIamK fõ.hla i|yd
Wmßu ;sria mrdih ;srKh lrhs'
• m% l a f IA m Khl m:fha ldáiS h
iólrK jHq;amkak lrhs'
• m%CIsma;hl mshdir ld,h fidhhs'
• fok ,o ,laIHhla yryd .uka lsÍu
i|yd m% C Is m a ; hl m% l a f Ia m K
fldaKh fidhhs'

3'8 wj ia Ó ;s r duq j lg • p,s;h ms<sn| ksõgkaf.a m<uqjk • p,s;h ms<sn| j ksõgkaf.a m<uqjeks 16
idfmalaI j isÿ jk p,s; kshuh kshuh m%ldY lrhs'
meyeÈ,s lsÍug ksõgka • ia l ka O h iy f¾Çh .uH;dj • n,h w¾: olajhs'
kshu fhdod .kshs' ms < s n | ixl,a m h iy wjia Ó ;s • ialkaOh w¾: olajhs'
iuqoafoaY rduqj • wxY=jl f¾Åh .uH;dj w¾: olajhs'
• p,s;h ms<sn| ksõgkaf.a fojk • f¾Çh .uH;dj ffoYsl rdYshla nj
kshuh m%ldY lrhs'

56
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• n,h uekSu ms<sn| ksrfmalaI tall • f¾Çh .uH;dfjys udk iy tall
iy .=re;ajdl¾IK tall m%ldY lrhs'
• nr yd ialkaOh w;r fjki • wjiaÓ;s rduqj úia;r lrhs'
• p,s;h ms<sn| ksõgkaf.a ;=kajk • p,s;h ms<sn| ksõgkaf.a fojk
kshuh kshuh m%ldY lrhs'
• ksõgkaf.a kshuj, Ndú; ^ksh; n, • n,h ueks fï ks rfma CI tal lh
hgf;a muKs& olajhs'
• iam¾Y j we;s jia;= iy ¨yq wú;kH • ks õ gka f .a fojk ks h uh wkq j
;ka;=j,ska iïnkaO j we;s wxY= F  ma iólrKh jHq ; a m ka k
• lmams moaO;s ^Wmßu lmams 4& lrhs'
• l+[a[ • F  ma iólrKfha ffoYs l
iajNdjh meyeÈ,s lrhs'
• n,h uekS f ï .= r e;a j dl¾IK
tallh i|yka lrhs'
• ia l ka O h iy nr w;r fjki
meyeÈ,s lrhs'
• l%shdj iy m%;sls%hdj úia;r lrhs'
• ksõgkaf.a ;=kajk kshuh m%ldY
lrhs'
• F  ma iólrKh Ndú;fhka
.eg¨ úi|hs'
• iam¾Y j we;s jia;= iy ¨yq wú;kH
;ka;=j,ska iïnkaO j we;s wxY=
wdY%s; .eg¨ úi|hs'

57
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• lmams wdY%s; .eg¨ úi|hs'
• l+[a[ wdY%s; .eg¨ úi|hs'

3'9 hdka;%l
s Yla;sh • ld¾hfha w¾: ±laùu • ld¾h ixl,amh meyeÈ,s lrhs' 02
w¾:l:kh lrhs' • ksh; n,hlska flfrk ld¾hh • ks h ; n,h hgf;a ld¾h w¾:
• ld¾hfha udk iy tall olajhs'
• Yla;sh ms<sn| woyi" tys udk iy • ld¾hfha udk iy tall m%ldY
tall lrhs'
• hdka ;s % l Yla ;s m% fNa o hla f,i • Yla;sh meyeÈ,s lrhs'
pd,l Yla;sh • Yla;sfha tall iy udk m%ldY
• wxY= j l pd,l Yla ; s h w¾: lrhs'
oelaùu • hdka;%sl Yla;sh meyeÈ,s lrhs'
• pd,l Yla;sh i|yd ld¾hh - • pd,l Yla;sh w¾: olajhs'
Yla;s iólrKh • úNj Yla;sh w¾: olajhs'
• W;ai¾cl iy ixiaÓ;sl n, • .= r e;a j dl¾CIK úNj Yla ; s h
• hdka;s%l Yla;s m%fNaohla f,i meyeÈ,s lrhs'
úNj Yla;sh • m%;Hia: úNj Yla;h s meyeÈ,s lrhs'
• úNj Yla;sh w¾: oelaùu • ixiaÓ;sl n, iy W;ai¾cl n,
• .= r e;a j dl¾IK úNj Yla ;s h meyeÈ,s lrhs'
w¾: oelaùu • ld¾h Yla;s iólrK ,shhs'
• úNj Yla;h s i|yd ld¾hh Yla;s • Yla;s ixiaÓ;s uQ,O¾uh meyeÈ,s
iólrKh lr .eg¨ úi£u i|yd fhdod .ksh's
• m% ; Hia : ;d úNj Yla ; s h w¾:
±laùu

58
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• m%;Hia:;d úNj Yla;s h i|yd
m%ldYkh
• ixia Ó ;s l n,hls k a lrk ,o
ld¾hh th .uka l< m:fhka
iajdh;a; nj
• hdka;s%l Yla;s ixiaÓ;s uQ,O¾uh
yd tys fh§ï

3'10 cjh yd iïnkaO .eg¨ • cjh w¾: oelaùu" tys udk iy • cjh w¾: olajhs' 08
úi|hs' tall • cjfha tall iy udk m%ldY lrhs'
• m%l¾IK n,h (F) ^ksh; wjia:d • m%l¾IK n, meyeÈ,s lrhs'
muKs& • cjh i|yd iQ;% jHq;amkak lrhs'
• cjh } ksh; m%l¾IK n,h  • wdfõ.h ksh; úg .eg¨ úi£u
m%fõ.h  P=FV  w¾: ±laùu iy i|yd m%l¾IK n, fhdod .kshs'
tys Ndú;

3'11 wdfõ.S ls%hdfjys n,mEu • wdfõ.h ffoYslhla f,i" tys udk • wdfõ.S l%shdj úia;r lrhs' 05
w¾:l:kh lrhs' iy tall • wdfõ.fha tall yd udk m%ldY
• I    mv  iQ;%h lrhs'
% djla ksid isÿ jk pd,l • I    mv  Ndú;fhka .eg¨
• wdfõ.S lsh
Yla;s fjki úi|hs'
• wdfõ.S ls%hdjl n,mEu u; pd,l
Yla;s fjki fidhhs'

59
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
3'12 ir, m%;Hd.;s .egqï • ksõgkaf.a m%;Hd.;s kshuh • ir, .egqï úia;r lrhs' 08
újrKh lsÍug • m%;Hd.;s ix.=Klh (e) " (0  e 1) • ksõgkaf.a m%;Hd.;s kshu m%ldY
ksõgkaf.a m%;Hd.;s • flaj, m%;Hia:;dj (e  1) lrhs'
kshuh Ndú; lrhs' • e  1 jk úg isÿ jk Yla;s ydksh • m%;Hd.;s ix.=Klh w¾: olajhs'
• iqug jk m%;Hia: f.da, folla • wp, ;,hla u; we;s f.da,hl
w;r ir, .egqu ir, .egqï meyeÈ,s lrhs'
• iqug ;,hlg wNs,ïn j p,kh • pd,l Yla;sfhys fjki .Kkh
jk iqug m%;Hia: f.da,hl .egqu lrhs'
• ir, .egqï iïnkaO .eg¨ úi|hs'

3'13 f¾Çh .uH;d ixiaÓ;s • f¾Çh .uH;d ixiaÒ;s uQ,O¾uh • f¾Çh .uH;d ixiaÒ;s uQ,O¾uh 04
kshuh Ndú;fhka .eg¨ w¾: olajhs'
úi|hs' • f¾Çh .uH;d ixiaÒ;s uQ,O¾uh
Ndú;fhka .eg¨ úi|hs'

3'14 jD;a ; dldr p,s ; hl • jD;a;hl p,s; jk wxY=jl fldaKls • jD;a ; hl p,kh jk wxY= j l 06
m% f õ.h iy ;a j rKh flda K s l m% f õ.h yd flda K s l
m%fõ.h   yd fldaKsl ;ajrKh
úu¾Ykh lrhs' ;ajrKh w¾: olajhs'

  • jD;a ; hl p,kh jk wxY= j l
• jD;a;hl p,s; jk wxY=jl m%fõ.h m%fõ.h iy ;ajrKh fidhhs'
iy ;ajrKh

60
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
3'15 ;sr ia jD;a;hl p,s;h • ieye,a¨ wú;;H ;;a ;=jl tla • taldldr fõ.fhka ;sria jD;a;hl 04
úu¾Ykh lrhs' fl <jrl a wp, ,CIHh lg p,kh jk wxY= j la u; n,fha
.eg.id we;s úg tu wxY=fõ iqug úYd,;ajh yd osYdj fidhhs'
;sria ;,hla u; p,s;h • ;sria jD;a;hl p,s;h we;=<;a .eg¨
• fla;= wj,ïnh úi|hs'
• fla;= wj,ïnh wdY%s; .eg¨ úi|hs'
3'16 isria jD;a;hl p,s;hg • Yla;s ixiaÓ;s kshufha fh§ï • isria p,s;h meyeÈ,s lrhs' 10
wod< uQ,O¾u úu¾Ykh • my; wjia:d i|yd wxY=jl p,s;h • isria ;,hl wp, iqug f.da,hl
lrhs' • F  ma kshuh Ndú;h msg; mDIaGh u; wxY=jl p,s;h
• wxY=jl p,s;h idlÉPd lrhs'
• iqug f.da,Sh mDIaGhla u; • is r ia ;,hl wp, iq u g l= y r
• iqug l=yr f.da,hla we;=<; f.da , hl we;= < ; mDIa G h u;
• ¨yq" wú;kH ;ka;=jla uÕska wxY=jl p,s;h idlÉPd lrhs'
wp, ,laIHhlg iïnkaO lr • wp, ,la I Hhlg iïnka O ¨yq
we;s úg wú;kH ;ka;=jlska ksoyfia t,a,d
• wp, iq u g is r ia jD;a ; dldr we;s p,s;h i|yd wjYH;dj fidhhs'
lïìhlg wuqKd we;s uqÿjl p,s;h • wp, iq ug is r ia jD;a ; dl dr
• isria k<hla ;=< wxY=jl p,s;h lïìhlg wuqKd we;s uqÿjl p,s;h
idlÉPd lrhs'
• wp, iqug isria jD;a;dldr k,hla
;= < p,kh jk wxY= jl p,s ;h
idlÉPd lrhs'
• jD;a ;dldr p,s ;h wdY% s ; .eg¨
úi|hs'

61
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
3'17 ir, wkq j ¾;S p,s ; h • ir, wkqj¾;S p,s;h w¾: oelaùu • ir, wkqj¾;S p,s;h w¾: olajhs' 06
úYaf,aIKh lrhs' • ir, wkqj¾;S p,s;fha ,dlaIKsl • ir, wkq j ¾;S p,s ; fha wjl,
iólrKh yd tys úi÷ï iólrK ,nd .ekSu iy tys úi÷ï
• m%fõ.h" úia:dmkfha Ys%;hla f,i i;Hdmkh lrhs'
• úia;drh iy ld,dj¾;h • úia:dmkfha Ys%;hla f,i m%fõ.h
• ld,fha Ys%;hla f,i úia:dmkh jHq;amkak lrhs'
• taldldr jD;a;dldr p,s;hla f,i • ir, wkqj¾;S p,s;fha úia;drh
ir, wkqj¾;S p,s;h w¾:l:kh iy ld,dj¾;h w¾: olajhs'
lsÍu • ld,fha Ys%;hla f,i úia:dmkh
úia;r lrhs'
• taldldr jD;a; p,s;hla f,i ir,
wkqj¾;S p,s;h w¾:l:kh lrhs'

3'18 ;sria ir, f¾Ldjla u; • yQla kshuh Ndú;fhka • m%;Hia: ;ka ;=j l wd;;sh yql a 06
ir, wkqj¾;S p,s;fha • ;ka;=jl wd;;sh kshuh Ndú;fhka fidhhs'
iajNdjh meyeÈ,s lrhs' • ÿkakl wd;;sh fyda f;rmqu • ÿkakl wd;;sh fyda f;rmqu yqla
• m%;Hia: n, hgf;a jQ wxY=jl ;sria kshuh Ndú;fhka fidhhs'
f¾Ldjla Tiafia ir, wkq j ¾;S • ;sria f¾Ldjla Tiafia ir, wkqj¾;S
p,s;h p,s;fha iajNdjh úia;r lrhs'

3'19 isria f¾Ldjla u; ir, • m%;Hia: n, yd tys nr hgf;a jQ • isria f¾Ldjla u; ir, wkqj¾;S 06
wkqj¾;S p,s;fha isria f¾Ldjla u; wxY=jl ir, p,s;h meyeÈ,s lrhs'
iajNdjh úia;r lrhs' wkqj¾;S p,s;h

62
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• ir, wkqj¾;S p,s;h iy .=re;ajh • ir, wkqj¾;S p,s;h iy .=re;ajh
hgf;a ks o e,a f ,a p,s ; h hk hgf;a p,s;fha ixfhdackh iys;
foflys ixfhdackh .eg¨ úi|hs'

4'0 wyUq isoaê 4'1 iiïNdù mÍlaIKhl • iïNdú;dj ms<sn| m%;sNduh woyi • iiïNdù mÍlaIK meyeÈ,s lrhs' 04
úYaf,aIKh isoaê w¾:l:kh lrhs' • iiïNdù mÍlaIKh w¾: ±laùu • ksheÈ wjldYh iy ksheÈ ,laIHh
lsÍug • ksheÈ wjldYh yd ksheÈ ,laIHj, w¾: olajhs'
.Ks;uh w¾: ±laùu • isoaêhla w¾: olajhs'
wdlD;s fhdod • mßñ; ksheÈ wjldY • ir, isoaê" ixhqla; isoaê" wNsY+kH
.kshs' • wmßñ; ksheÈ wjldY isoê
a iy wkqmr
Q l isoê
a meyeÈ,s lrhs'
• isoaê • isoaê foll fï,h iy fþokh
• w¾: oelaùu j¾.SlrKh lrhs'
• ir, is o a ê " ixhq l a ; is o a ê " • wfkHdakH jYfhka nysIaldr isoaê
wNsY+kH isoaê" wkqmQrl isoaê úia;r lrhs'
• isoê a foll fï,h iy fþokh • ksrjfYaI isoaê úia;r lrhs'
• wfkHdakH jYfhka nysIaldr • iufia NjH isoaê úia;r lrhs'
isoaê • isoaê wjldYh meyeÈ,s lrhs'
• ksrjfYaI isoaê
• iufia NjH isoaê
• isoaê wjldYh

63
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
4'2 wyUq isÿùï ms<sno • iïNdú;dj ms < s n | fm!rdKs l • iïNdú;dj i|yd fm!rdKsl w¾: 06
.eg¨ úi£ug w¾: ±laùu yd tys iSudjka oelaùu yd tys iSud m%ldY lrhs'
iïNdú;dj ms<sno • mÍlaIKd;aul iïNdú;d m%fõYh • mÍlaIKd;aul iïNdú;d m%fõYh
wdlD;s fhdod .kshs' yd tys iSud yd tys iSud m%ldY lrhs'
• iïNdú;dfõ ia j is o a ê uh w¾: • iïNdú;dfõ ia j is o a ê uh w¾:
oelaùu yd tys jeo.;alu oelaùu m%ldY lrhs'
• iïNdú;dj ms < s n | m% f ïhhka • iïNdú;dfõ ia j is o a ê uh w¾:
idOk iys; j oelaùfï jeo.;alu m%ldY lrhs'
• A yd B hkq fok ,o ksheÈ • iajisoaêuh w¾: oelaùu Ndú;fhka
wjldYhl ´kEu isoaê folla iïNdú;dj ms<sn| m%fïhhka idOk
kï" lrhs'
• P  A  =1-P  A  ; • by; m% f ïh Ndú;fhka .egÆ
úi|hs'
fuys A hkq A ys wkqmQrl
isoê
a hls'
• wdl,k kshuh
P(A  B)=P(A)+P(B)-P(A  B)
• A  B kï" túg
P  A   P  B

64
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
4'3 fok ,o ;;a;ajj,g • wiïNjH iïNdú;dj w¾: oelaùu • wiïNjH iïNdú;dj w¾: olajhs' 08
hg;aj wyUq isoaêhl • m%fïhh idOk iys; j • wiïNjH iïNdú;d m%fïhh m%ldY
iïNdú;dj ks¾Kh A, B, B1 , B2 hkq fok ,o ksheÈ lr idOkh lrhs'
lsÍu ioyd wiïNdjH wjldYhl ´kE u isoê a y;rla hehs • .=Kk kS;sh m%ldY lrhs'
iïNdú;d ixl,amh o P(A)>0 hehs o kï"
Wmfhda.S lr .kshs'
(i) P(φ A )= 0

(ii) P(B A ) =1- P(B A )

(iii) P(B1 A )=P(B1  B2 A) +


P(B1  B2 A)

(iv) P  (B1  B2 ) A  =P (B1 A )+


P(B2 A )-P (B1  B2 ) A 

• .=Kk kS;sh
• A 1 yd A 2 fok ,o ks h eÈ
wjldYhl ´kE u isoaê folla
kï iy P(A1 )>0 kï" túg
P(A1  A 2 ) = P(A1 ). P(A 2 A1 ) fõ'

65
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
4'4 wyUq isoê
a foll fyda jeä • isoaê foll iajdh;a;;dj • is oa ê foll iaj dh;a;;dj w¾: 04
.Kkl ia j dhla ; ;dj • isoaê ;=kl iajdh;a;;dj olajhs'
ks ¾Kh ls Í u io yd • hq., jYfhka iajdh;a;;dj • is o a ê ;= k l ia j dh;a ; ;dj w¾:
iïNdú;d wdlD;sh fhdod • wfkHdakH f,i iajdh;a;;dj olajhs'
.kshs' • hq., jYfhka iajdh;a;;dj w¾:
olajhs'
• wfkHdakH f,i iajdh;a;;dj w¾:
olajhs'

4'5 .eg¨ úi£u i|yd fíhia • ksheÈ wjldYh úNd.kh • ks h eÈ wjldYh úNd.kh w¾: 06
m%fïhh fhdod .kshs' • uq¿ iïNdú;dj ms<sn| m%fïhh olajhs'
idOkh iys;j • uq¿ iïNdú;dj ms <s n| m%fïhh
• fíhia m%fïhh m%ldY lr idOkh lrhs'
• fíhia m%fïhh m%ldY lrhs'
• by; m% f ïh Ndú;fhka .eg¨
úi|hs'

5'0 ;SrK .ekSfï 5'1 ixLHdkfha ia j Ndjh • ixLHdkfhys ye¢kaùu • ixLHdkh hkak l=ula oehs meyeÈ,s 01
l=i,;dj y÷kaajhs • úia;rd;aul ixLHdkh lrhs'
j¾Okh lr • ixLHdkfhys ia j Ndjh meyeos ,s
.ekSu i|yd lrhs'
ixLHdkuh
fuj,ï fhdod
.kshs'

66
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
5'2 flakaøsl m%jK;d ñkqï • iudka ;r uOHkHh" ud;h iy • fla k a ø s l m% j K;d ñkq ï f,i 03
úia;r lrhs' uOHia:h uOHkHh" ud;h iy uOHia :h
• wiuqys; o;a; úia;r lrhs'
• ixLHd; jHdma;s iys; o;a; • flakaøsl m%jK;d ñkqï fidhhs'
• ixLHd; jHdma;s iys; iuqys; • Nß; uOHkHh fidhhs'
o;a;
• Nß; uOHkHh

s o;a; • ixLHd; jHdma ; s h l idfma l a I


5'3 iqÿiq flakaøsl m%jK;d • ixLHd; jHdma;s iys; wiuQy; 04
ñkqï úia;r lr ixLHd; iy iuQ y s l i|yd uOHkHh" msysàu fidhhs'
jHdma;h
s la újrKh lrhs' p;=¾;l yd m%;sY;l • o;a; ksrEmKh i|yd fldgq fl¢
• fldgq fl¢ igyk igyk Ndú; lrhs'

5'4 úisÍu ms<n


s | ñkqï úia;r • úisÍu ms<sn| ñkqï yd tajdfha • ixLHd; jHdma;s ms<sn| ;SrK .ekSu 08
lrhs' jeo.;alu ioyd iqÿiq úiSrSï ms<sn| ñkqï
• úisÍu ms<sn| ñkqïj, m%úê Ndú; lrhs'
• mrdih • úisÍ u ms < s n | ñkqï yd ta j dfha
• wka;Ya p;=¾:l mrdih iy w¾O jeo.;alu m%ldY lrhs'
wka;Ya p;=¾:l • lsgq uOHkHh yd lsgq úp,;dj
mrdih meyeos,s lrhs'
• uOHkH wm.ukh • Z - ,l=K meyeÈ,s lrhs'
• úp,;dj yd iïu; wm.ukh • .eg¨ úi£u i|yd úisÍu ms<sn|
• wiuqys; o;a; ñkqï Ndú; lrhs'

67
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
• ixLHd; jHdma ; s iys ;
wiuqys; o;a;
• lsgq uOHkHh
• lsgq úp,;dj
• Z - ,l=K

5.5 l=ál;d ñkqï Ndú; lr • l=ál;d ñkqï ye¢kaùu • l=ál;d ñkqï w¾: olajhs' 02
jHdma;shl yevh ks¾Kh • ld,a msh¾ikaf.a l=ál;d ñkqu • l=ál;d ñkqï Ndú; lr jHdma;h
s l
lrhs' yevh ks¾Kh lrhs'

68
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu
9'0 b.eka ùfï l%fudamdh
wka;¾.;h bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk
fuu jev ud,dfjka n,dfmdfrd;a;= jk m%;sM,h ,nd .ekSfï ld¾hh myiq lsÍu i|yd YsIH YsIHdjkag b.ekaùfï úúO Wml%u fhdod .;
hq;= h' YsIH YsIHdjkag Tjqkaf.a .Ks;uh úkejqu jeä ÈhqKq lr .ekSug kï" WodyrKhla f,i Tjqkag" újrK" úi÷ï" fya;= oelaùu wdÈh
ms<sn| j wfkla YsIHhka iu`. iy .=reNj;=ka iu`. idlÉPd lsÍug wjia:d ;sìh hq;= h' tfia u Tjqkaf.a woyia yqjudre lr .ekSu ,sÅ;
fohg muKla iSud fkdfldg jdÑl j o rEm igyka Ndú;fhka o ixLHd;aul j o ixfla; iy jpk wdY%s; m%ldY u.ska o bÈßm;a lsÍug
Wkkaÿ lrúh hq;= h'

YsIHfhda l%u iuQyhlska bf.kqu ,n;s' m%Odk jYfhka Y%jH" oDYH iy p, úkaok weiqfrka bf.kSu ,nk Tjqyq we;eï úg bkaøsh lsysmhla
u ta i|yd fhdod .ks;s' bf.kSfï wdldr mrdih úúO idOl u; kuH njg m;a fõ' ta ksid iqÿiq u b.ekaùfï Wml%u f;dard .ekSfï § ta
tl tlla ms<sn| j úuis,su;a úh hq;= h' YsIH YsIHdjka .Ks;h bf.k .kakd wdldr u; Tjqkaf.a ixialD;sl yd iudcSh miqìu w¾:j;a
n,mEula lrk nj m¾fhaIKj, § fmkS f.dia ;sfí' fuu fjkialï y÷kdf.k" ish¨ u YsIH YsIHdjkag ;udf.a .Ks; oekqu iy yelshd
j¾Okh lr .ekSug iudk wjia:d ,efnk wdldrhg b.ekaùfï Wml%u fhdod .; hq;= h'

mka;shlg iuia;hla f,i b.ekaùfï § f,dl= lKavdhula ;=< bf.kSu isÿ úh yels w;r" l=vd lKavdhï isák wjia:dj, YsIH YsIHdjkag
tlsfkld w;r wfkHdkH f,i woyia yqjudre lr .; yels h' tfia u ;ks ;ks j fyda .=rejrhd iu`. fyda woyia yqjudre lr .; yels h'
fï ieu l%shd ms<sfj<la u .Ks; mka;s ldurh ;=< mej;sh yels h'

69
10'0 mdi,a m%;sm;a;s iy jevigyka

YsIH YsIHdjkag wkql+, f,i yd w¾:dkaú; f,i .Ks;h bf.k .ekSug kï oekqu iy l=i,;d muKla j¾Okh jk wdldrhg mka;s ldur
jevigyka mokï úh hq;= fkdfõ' úkejqu" ine¢h" ;¾lkh iy .eg¨ úi£u wd§ lafIa;j % ,ska o tajd fmdaIKh úh hq;= fõ' fuys w.g i|yka
l< wruqKq y;r ;=<ska <uhskaf.a Ñka;kh;a p¾hd ls%hdj,sh;a iqrlaIs; j j¾Okh jkq we;' fï i|yd idudkH mka;s ldur b.ekaùug wu;r
j my; i|yka flfrk úIhdkqnoaO ls%hdldrlï ;=<ska o iEu YsIhhdg u bf.kSfï ls%hdj,shg iïnkaO ùug bv ie,fikq we;'

• YsIH wOHhk lj • .Ks; iudc • .Ks; l|jqre


• ;r. ^foaYSh yd úfoaYSh& • mqia;ld, Ndú;h • mka;sldur ì;a;s mqj;a
• .Ks;d.dr • ld¾h ldur • .Ks; b;sydifha o;a; /ialsÍï
• nyqudOH Ndú;h • jHdmD;s

,nd .; yels myiqlï fhdod .ksñka by; i|yka ls%hdldrlï ixúOdkh lsÍu .Ks; .=rejrhdf.a j.lSu h' tfia u tu ls%hdldrlï
ixúOdkh lsÍfï § YsIHhkag iy .=rejrhdg wod< fjk;a wdh;k yd mqoa.,hkaf.a Wmldrh o ,nd .; yels h'

úêu;a miqìula iys; j fuu ls%hdldrlï ixúOdkh lsÍu i|yd tla tla mdi," .Ks; úIhhg wod< f,i iajlSh m%;sm;a;s úlikh lr
.ekSu w;HjYH h' tla tla mdi, u.ska úlikh lr .kakd ;u mdi,a m%;sm;a;sj, fldgila fuh jkafka h' .Ks;h i|yd fuu m%;sm;a;s
úlikh lr .ekSfï § mdif,a fN!;sl mßirh yd jgmsgdj" ms<sn| j;a mdi,a YsIHhkaf.a iy mdi, wjg m%cdjf.a wjYH;d iy Ñka;k
ms<sn| j;a mdi,g iïm;a ,nd.; yels wdh;k yd fiajd ,nd .; yels iïm;a mqoa.,hska ms<sn| j;a i,ld ne,sh hq;= h'

mdif,a m%;sm;a;s ksIagd <Õd lr .ekSu i|yd úúO ls%hdldrlï we;=<;a jd¾Isl jevigyka mdi, úiska ixúOdkh lr .; hq;= h' kshñ;
jirla i|yd l< hq;= jevigyka ;SrKh lsÍfï § m%uqL;ajh ms<sn| j;a idOH;d ms<sn| j;a idOH;dj ms<sn|j;a iïm;a ixfrdaOl ms<sn| j;a
úuis,su;a úh hq;= h' flfia fj;;a úúO YsIHhkaf.a we,au iy wNsfhda.H;d j¾Okh lsÍu i|yd iu;a jk wdldrfha ls%hdldrlï fm<la
ixúOdkh lsÍug mdi,g yelsjkjd we;'

70
ksmqK;dj ksmK
q ;d uÜgu 11'0 ;lafwka
ia;r¾.;h
ej yd we.hSu bf.kqï m, ld,Éfþo
.Kk

mdi, mokï lr.;a we.hSï jevms<sfj< hgf;a tla tla jdrh i|yd kshñ; ksmqK;d yd ksmqK;d uÜgï wdjrKh jk mßÈ bf.kqï b.ekaùï
we.hSï WmlrK ks¾udKd;aulj ms<sfh, fldg ls%hd;aul l< hq;= fõ'

13 fYa%Ksh wjidkfha § cd;sl uÜgfï we.hSu jk w'fmd'i' ^Wiia fm<& úNd.h i|yd fuu úIh ks¾foaYh ks¾foaYs; h'

fuu úIh ks¾foaYh mokï lrf.k Y%S ,xld úNd. fomd¾;fïka;=j u.ska mj;ajkq ,nk cd;sl uÜgfï úNd.h uq,ajrg 2019 j¾Ifha §
meje;afõ'

71
.Ks;uh ixfla; iy wxlk
my; oelafjk .Ks;uh wxlkh Ndú; lrkq ,efí'
 fÊokh
1' l=,l wxlkh
 wjhjhla fjhs  a, b x  : a  x  b ixjD; m%dka;rh

 wjhjhla fkdfjhs  a, b x  : a  x  b m%dka;rh


 x1 , x2 ,... x1 , x2 ,... wjhj iys; l=,lh  a, b  x  : a  x  b m%dka;rh
 x / ... jk mßÈ ish¨ u x l=,lh  a, b  x  : a  x  b újD; m%dka;rh
n(A) A l=,lfhys wjhj ixLHdj
 wNsY+kH l=,lh$ysia l=,lh 2' ñY% ixfla;
 i¾j;% l=,lh = iu
A' A l=,lfhys wkqmQrlh  fkdiu
m%lD;s ixLHd l=,lh 1, 2,3,...  i¾jiu fõ fyda wx.iu fõ
 ksÅ, l=,lh 0,  1,  2,  3... wdikak jYfhka iu fõ
 iudkqmd;sl
+ Ok ksÅ, l=,lh 1, 2,3,...
 wvq
mßfïh ixLHd l=,lh
 wvq fyda iu
;d;a;aúl ixLHd l=,lh  x  : x  0 > jeä
ixlS¾K ixLHd l=,lh  jeä fyda iu
 ys Wml=,lhla  wkka;h
 ys kshu Wml=,lhls pq p kï q
 ys Wml=,lhla fkdfõ' pq p kï iy kïu muKla q
 ys kshu Wml=,lhla fkdfõ' ixLHd f¾Ldj u; újD; m%dka;rh
 fï,h   ixLHd f¾Ldj u; ixjD; m%dka;rh

72
3' .Ks; l¾u 4' Y%s;
f ( x) x ys § f Ys%;fha w.h
ab a Ok b
f :A  B A l=,lfha tla tla wjhjh i|yd B l=,lfha
ab a iDK b
wkkH m%;sìïnhla mj;skakdjQ iïnkaOh f fõ'
a  b, ab, a  b a jrla b
f :X  Y f Ys%;h x wjhjh y wjhjhg wkqrEmKh lrhs
a
a  b, a fn§u b Ys%;fha m%;sf,dauh
b f -1
g0 f g 0 f ( x)  g ( f ( x)) hkafkka w¾: oelafjkafka
a :b a wkq b wkqmd; h
n
g ys ixhq; Ys%;h f fõ'
a
i 1
i a1 + a2 +...+ an lim f (x) x " a lrd t<efUk úg f ( x) ys iSudj
xa

;d;a;aúl ixLHdfjys Ok j¾.uQ,h x x ys l=vd jDoaêhla


a
dy
a ;d;a;aúl ixLHdfjys udmdxlh x úIhfhka y ys jHq;amkakh
dx
n! l%udfrdams; n, n  2  0
dny
x úIhfhka f ( x ) ys n jeks jHq;amkakh
n n! n(n  1)...(n  r  1) dx n
   ;
r  r!(n-r )! r!
 
f (1) ( x), f (2) ( x),..., f (n) ( x) x úIhfhka f ( x ) ys m<uqjeks"
n , r  0 , 0  r  n fojeks''' n jeks jHq;amkakh

 ydx x úIhfhka y ys wksYaÑ; wkql,h


n n!  
n
pr pr  ;n , r  0 , 0  r  n b
 n  r !
 ydx
a
x ys w.h a yd b w.hka w;r x úIhfhka y
n n!  
n
Cr cr  ;n ,r  0 , 0  r  n ys ksYaÑ; wkql,h
 n  r !

73
x, x ld,h úIhfhka m<uqjk" fojk '''' jHq;amkak arg z z ys úia;drh
Arg z z ys m%Odk úia;drh
5' >d;Sh iy ,>q.Kl Ys%;
z z ys ixlS¾K m%;snoaOh
ex x ys >d;Sh Ys%;h
log a x a mdohg x ys ,>q.Klh 8' kHdi
ln x e mdohg x ys ,>q.Klh ^ x ys m%lD;s ,>q.Klh& M M kHdih
lg x 10 mdohg x ys ,>q.Klh MT M kHdifha fmr¿u
6' jD;a; Ys%; M kHdifha m%;sf,dauh
M -1
detM M kHdifha ksYapdhlh
sin, cos, tan 
 jD;a; Ys%;
cos ec,sec, cot 
9' ffoYsl
sin 1 , cos 1 , tan 1  a, a a ffoYslh
 m%;sf,dau jD;a; YS%; 
cos ec1 ,sec 1 , cot 1  AB AB §Iag f¾Ld LKavh uÕska úYd,;ajh yd
ÈYdj ksrEmKh lrk ffoYslh
7' ixlS¾K ixLHd
i  1 ys j¾. uQ,h i , j, k x, y, z ldáishdkq LKavdxl wlaIj, ok ÈYdjkg
z ixlS¾K ixLHdjla x  iy  r (cosθ  i sin θ), r  
we;s tall ffoYsl
a a ys úYd,;ajh

Re z z ys ;d;a;aúl fldgi" Re( x  iy )  x AB AB ys úYd,;ajh
Im z z ys w;d;a;aúl fldgi" Im( x  iy )  y a b a iy b ys wÈY .=Ks;h
z z ys udmdxlh ab a iy b ys ffoYsl .=Ks;h

74
10' iïNdú;dj yd ixLHdkh
A,B,C wdÈh isoaê
AB A iy B isoaêj, fï,h
AB A iy B isoaêj, fþokh
P (A ) A isoaêfhys iïNdú;dj
A' A isoaêfhys wkqmQrlh" z A fkdfjhsZ hk
isoaêh
P(A|B) B isoaêh § we;s úg A isoaêfhys iïNdú;dj
X,Y,R iiïNdù úp,H
x, y , r X,Y,R wd§ iiïNdù úp,Hj, w.hka
x1 , x2 ,..... ksÍlaIK ^ksßlaiqï&
f1 , f 2 ,..... x1 , x2 ,..... ksÍlaIK we;s ùfï ixLHd;
n

A
i 1
i  A1  A 2  ...  A n
n

A
i 1
i  A1  A 2  ...  A n

x ksheÈ uOHkHh
 2 úp,;dj
 , s, SD iïu; wm.ukh

75

You might also like