Kapitalizm Ve Pop Kültür

Ali Akay, Paris'te Sosyoloji, Felsefe ve Siyaset Bilimi okudu. Trklerde Devleti ktidar !
lu"umu
adl te#ii $%&''da savudu. (.S.). Sosyoloji B*lm *+retim yesidir. ,a+da" saat ser-ileride
krat*rlk ve saat ele"tirmeli+i ya.maktadr. To.lum/ilim der-isii kuru0usu ve edit*rdr.
ka.itali#m ve
.o. kltr
A1 A2A3
45
BA61A(
Ba+lam 3ayla $%7 0eleme8Ara"trma $9'
T:eoria Di#isi;< =SB> %?<;'%@?;?%;%
T:eoria Di#isi Adit*rB Ali Akay
Ali Akay 2a.itali#m ve Po. 2ltr
C Ali Akay C Ba+lam 3aylar
Biri0i BasmB Akim 9779
2a.ak Foto+rafB Se#a Paker, Param.ara, 977$, Foto+raf
2a.ak ve Sayfa D#eiB Daa Suer
BaskB Es*# Basm 3ay0lk
Fe/B GGG./a-lam.0om e;mailB /a-lamH/a-lam.0om
BA61A( 3A3=>D=1=2 Akara Dad. $I8$ I@@$7 Da+alo+lu;sta/ul TelB J79$9K <$I <% '& Tel;faksB
J79$9K 9@I $? 9?
,>DA21AL
E>SEM
=. B*lm
B1N OA P!P)1AL 2)1T)L;Bil-i >edirP ;;;;;;;;;;;;;;;;;;
!ryatali#m ve 2ar";!ryatali#m;Bil-i ve A-emelik 2urma ;;;;;;;;;
Neor-es Dume#il ve ki 2utu.luluk 3ksek 2ltr ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;
==. B*lm
A>T;!DPQS
$$ $9 $' 9< 9? @I
?I
!>S!M
2a.itali#m ve Po.ler 2ltr, Arma+a ve (i*r Politi;ka'da sora /ir lemei .aras olarak ele
ald. Bu l ders di#isi, /at $%?@'te /eri /yk d*"m sre0ide ortaya ka i"si#lik kri#ii
/i#e vermi" oldu+u etika ve 3u..ies ideolojisii :akimiyetii aksie, almay, art+a el koymay
de+il, elde olmaya /ile vermekR mi*rle"me :areketide yeralta imek ve a"a+lk olu"R
ka.itali#mi L*esas'ta /eri -eli"im i#-iside .o.ler kltr #erie yaslaarak to.lumlar
#eride kurdu+u :akimiyet .ro/lemlerii ele almaktadr. Bu tari: i#-isi, Braudel0i u#u d*em tari:i
diye adladrla /ir -eli"im i#-isii ku"/ak" /ir ara"trmasdr. Nm# .ro/lemlerideR to.;
ola"a /ir .o.ler ede/iyat, m#ik, siema ve .lastik saatda yola karak, /u .ro/lemleri
ka.itali#mi tari:i iideki yerleri sorusalla"trld.
,al"ma aa ekseii Deleu#e ve Nuattari'i kuramsal;la"trd+ ka.itali#m ve de Aales
ekol #i:iyetler tari:i olu"turmaktadr. Sava" makias devlet ay-t tarafda ka.ld+, devlet
ay-ta ola d"ardal+R -m# to.lumlarda ve *#ellikle Trkiye'de *reklerii -*rd+m# /ir
durumdur. Dar/eleri skl+, orduu devlette /a+ms#l+ ve sivil to.lum #erideki ya.trmlar
/i#e *rek olu"turmaktadr.
! doku#u0u y#ylda yie ka.itali#mi /yme evreleride /irie teka/l ede moderlik ve ou
do+u to.lumlardaki yasmas olu"tura oryatali#m, Advvard Said'i soru;salla"trd+ "ekliyle
-m# .o.ler kltre :SlS yasmakta, .lastik saatlar alada :em m#ayedelerde :em de /a#
saatlar a+da" eserleride -*#kmektedir. Bu tari:i /i#e vermi" oldu+u *rekler arasda /elki de
e ar.0s, 3ksek L*esas d*emideki eserleri .o.;artfla ola yakl+;
2a.itali#m ve Po. 2ltr
-*sterilmesidir. Bu yaklk, o yedi0i y#ylda o doku#u0u y#yla -elee kadar 2ilise'i,
Tristiya ia0 .a-a d"0e #eride e-eme klmak ii .o.ler ialar asl de+i"ime
soktu+uu ve *#ellikle de .a-a .o.ler /ayramlar Tristiyala"trd+da saatlar asl
kullad+, olara asl yardmda /uluarak olar yarat0l+ 0aladrd+ sorusalla"trmakta.
Bu sre0i u#ats yirmi0i y#yl souda ka.itali#mi -eldi+i oktada, .ostmoderle"e to.lum;
lardaki saat asl kullald+, reklam kam.ayalaryla siyaseti asl i ie -irdi+ii,
reklam0lar r satmak #ere ileti"im teorilerii ve a+da" saat eserlerii .ratiklerii asl
kedilerie ektiklerii -*stere *reklerle doludur. $%'!'l yllar sorasda -eli"e ser/estle"me ve
*#-rle"me :areketlerii eski kodlar krarak devrim0i /ir ya"am *erirke, /uu asl ka.itali#m
tarafda esekle"tirilerek, ti0arile"tirili. yay-la"trlarak .o.ler kltr yei kodlar kurdu+uu
ve /uu saatlar sayeside /a"ard+ -*rmekR kita/ sorusal olu"turmaktadr
Bu kita. da, Arma+a ve (i*r Politika -i/i (imar Sia )iversitesi Sosyoloji B*lm'de verdi+im
dersi yasmasdr. Ter e kadar Arma+a :i dokuulmada, oldu+u -i/i ak;tarlm"sa da, (i*r
Politika -i/i /u kita. da d#eltmelerle ve de eklemelerle olu"mu"tur. Ders otlar /yk /ir
0iddiyetle tuta ve sesi ya#ya -eire Par Saklya'a, derslerdeki katklar edeiyle yksek lisas
*+re0im Bar" Ba"ara'a ve dersi dileye di+er *+re0ilerime te"ekkr /orlu oldu+umu s*ylemek
isterim.
I.$7.9779 Ali A2A3
=. B*lm
B1N OA P!P)1AL 2)1T)L
B1N OA P!P)1AL 2)1T)L
$$ Akim 9777
llDUil-i;iktidarV kavram ve Deleu#e #erieR $%'!'l yllar WWUsosyolojik, felsefX tart"ma
iklimide /ir okuma ya.la0ak. Bu kavramlar .o.ler kltr$ olu"umudaki yeri ve .o.ler
ola iktidar ile alakasR moler ve molekler olarak /ir yada, ka" i#-ileri olarak ise *te yada
*#mlemeye al"la0ak. 2a.itali#m ve maddi uy-arlk arasdaki tari:i /a+, *#ellikle Trkiye
/a+lamda kltrel ola ve /ir sf fraksiyoua /a+l ola ile siyasi iktidar arasdaki ili"kileri
yak tari:teki yeri aali# ala iie ekile0ekB ara/esk kltr .o. kltr iideki yeri ve $%&7
*0esi ile soras arasdaki, mo;leklerde moler /ir ya.ya -ei"ii to.lumsal ili"kileri ele ala0ak.
! :alde /urada ilk olarak /il-ii e oldu+u ve iktidar ile i ie -emesii e alama -eldi+i #eride
dura0a+#. Bu da /i#i, *0elikle Fou0ault'u aali#lerie do+ru ta"ya0aktr. Bu aali#ler, kedi
/a+lamda Deleu#e ve Nuattari'i 2a.itali#m ve Yi#ofrei kita/daki aali#leriyle eklemlee0ek.
$ Laymod OOilliams kltr kavram ele alrke, /u kavram kaya+ $?. y#yla /a+lamakta ve
0ultivatio kelimesiyle tarm to.lumlara ait /ir tam /i#e :atrlatmaktadr. Mamala kavram
-eli"im evresi iide Vti kofi-rasyouV JTerder ve $&. y#ylK ve Vuy-arlkV alama -eldi+ii
:atrlatr. Alma -elee+ii taki. edersekR Trkiye'de Miya N*kal.'i :ars ve medeiyet ayrma
rastlaya0a+m# varsayd+m#da, /u -eli"im tari:ii /u- ald+ "ekliyle, kltr kavram ele
alyoru#. 3a"am /iimi ile ay kavram olmaya kltr kavram saatsal veya fikirsel, iasal
de+erleri #eride okumak durumudadr. Ndelik ya"am dedi+imi# ise isalar retim ve
tketim dyalar ile ia dyalar *r-tledi+i ya"am .ratiklerie verile /ir ad olarak
kullalmaktadr. Bu /akmda OOilliams' Vya"am kltrV s*# /ir keara koyarak, /u ikisii
ay alama -elmedi+ii, /urada, ksa0a :atrlatmak istiyorum. OOilliams', kltr V/t /ir
ya"am /iimiiV iie ald+ vur-ulad+ #amaki tarifi J/k#. OOilliams, 2ltr, m-e yay, $%%I, s.
$7K /u alamda ya.t+m# ayrm d"da kalmaktadr. 3a"am .rati+i de+erlerii maddi de+erler
#erie veya tisel de+erler #erie olu"turmasa ra+me kltrel de+erler saat .ratiklerie ok da:a
yak durmaktadr.
;(
Bil-i >edirP
Bil-i teorisi, moderi#mde iti/are /a"lamaktadr. (oder d"0ei /a"la-0, V2arte#ye
d"0eVdir JDes0artesK. (oderlik demiyorumR k /u, da:a soraki metileride Fou0ault ii
2at'a atfedilmi"tir. E#ei kedie sordu+u soru ile /a"larB VD"yorumV ve VOarmV. $?. y#yl
/ir e.iste;mesi olarak -*re0e+imi# /u *erme, moderli+i *#e olarak /a"lad+ ifade etmektedir.
Bu y#ylda ;ki ada 2lasik e.is;teme diye/iliri#; -*ster-e, a"a+ yukar i"aret etti+ide u#ak;
la"m"tr. "areti -*ster-esi, /i#e kedisii d"da temsiliyeti vermektedir. Bu do+al veya keyfi
ola/ilir. Burada e i"areti kedisi e de ieri+i #arar -*re/ilir. Bu, Fou0ault'u 2elimeler ve Yeyler9
kita/da ele ald+ /ir kouyla /a+lamaktadr Js.??K. Burada da ala"la/ile0e+i -i/i, -*ster-e veya
i"aret ile ou ieri+i arasda direkt /ir /a+lat /ulmak mmk de+ildi. Fou0ault /i#e, 2arte#ye
e.istemei iideki /il-i tr :er :alkarda rastlatsal ola/ile0e+ii, /uu keyfiyetle alakal
olma i:timalii de yksek oldu+uu /elirtmektedir. Burada -*stere ve -*sterile arasdaki /a+,
:i/ir Vara0 fi-rV /u /a+ -arati alta alamaya0a+ /ir alada yerle"mekteydi. Bu ili"ki, /ir V/il-iV
veya VtamaV iie koyulmu"tu. Bir "eyi fikriyle /a"ka /ir "eyiki arasdaki ili"ki, Port Loyal
mat+da yatmaktaydB i"aret iki alam /irde saklamaktadrR /iri temsil edile "eyiR di+eri temsil
edei. Bu ili"kii do+as da, temsil edei edilei k"krtmasyla mmk olmaktayd.
2lasik d*emde moder d"0e *0elikle /e#erlik fikrie kar" kmaya /a"lad. Des0artes,
Le-ulae'de Viki "ey arasda /e#erlik /uludu+uda, farkl olduklar oktalarda /ile /u /e#erlik
kurulmaktayd, ikiside sade0e /irii -erek oldu+uu s*ylemek mmkdrV. Fou0ault'ya -*re,
V/e#er d*emiV kedi #erie ka.amaktadr Js.'<K. Buda -eriye sade0e oyular kalmaktadr.
Barok a+ iideyi#dir ve V-*# yasmalar, yalsama ve /e#erlik arasdaki oyular * .laa kar;
9 Fou0ault, les (ots et les D:oses, Nallmard, $%'', JTrke'si 2elimeler ve Yeyler, ,ev (e:met Al
2l/ay, m-e yay, $%%@ K
Bil-i ve Po.ler 2ltr
maktadr. Ter yerde /e#erlik ve *#de"lik :ayaletleriyle kar" kar"ya kalmaktadr. Bil-ii kedisi
fark #erie kurulurke, /il-ii *#de"li+i :ayallerii de /era/eride yok olmaya terk etmektedir.
Barok tiyatrosuu komik yalsama0l+ ile ya yaa ya"aya /ir temsiliyet iie -irilmektedir.
(etaforlar, ale-oriler, kyaslamalar ya.lmaktadr. Dilyetisii .oetikas /u ala olu"turmaktayd.
Artk /e#erli+i o V-#elV fi-r terk edilmektedir. Bu d*emde Ba0o /ile /e#erli+i ele"tirmekteydi
Js.'<K. Bu em.irik ele"tiri, "eyler arasdaki d#e ve e"itlik ili"kilerie ait olmakla kalmamaktaR ay
#amada ru: ve yalsama fi-rlerii kou ola/ile0e+i ti.lere de ait olmaktadr. Q#akla"ld+da
/e#er #aedileleri yakla"ld+da e kadar /e#eme# olduklar Ba0o, /u "ekilde
-*stermekteydiB /ir tr V-*# yalsamas ve yal-sV Js.'<K.
97. y#yl iki0i yarsda soraki d*emR /ir /a"ka deyi"le Fou0ault soras d*em, /il-ii
iktidarla /irlikte i"ledi+ii -*sterdi. Fou0ault, V/eV ve V*tekiV ayrm ya.. Jakll;akls# ayrmKR
akll, kedi akl e-emeli+i alta alarak akls# kar"sda -ali. olmas, /il-iye ula"mas
olarak aklar. Des;0artes' ku"kusuyla da aklaa, isa kedi kedisiyle mu:akeme ederke
akl kullaarak akls#l+ yemesi ve /il-iye ula"masdr. Bu ada /akld+da Des0artes e
ya.maktaydP Des0artes, !rta ,a+'da /eri ya.lmakta olaR yai yeiye -ide tar' mutlakl+
yoluu -*stermeye al"yordu. Aristo fi#i+ii, yai .:isis'ZZ -emeye ve moderle"tirmeye a;
l"maktayd. Bu e demekP Aristo'ya -*re :areketi iki :ali varB #oraki olalar ve do+al olalar. Moraki
olalar /ir -le ya.la :areketlerB /ir ta" ileri do+ru frlatld+da d" -0e i:tiya0 vardrR do+al
oldu+uda kedi iideki :areketi ortaya koyar ve /ua -*re :areket ortaya kar ve i"ler. Biri0iside
do+aya kar" /ir sa.ma uy-ulam"tr. Bir - olarak do+a /ir :areketi vardr. Tareket asle
kalitatifdZr ve do+aldr. Tareket do+ada iteliksel olarak temsil edilmi"tir JSv durumda kat duruma
-ei" /ir do+al :arekettir. Bu :areket, kalitatif /ir de+i"im meydaa -etirirK. Aristo :areketi katitatif,
yai /ilimsel olarak
al-lamamaktadr. Bu durumda .:isis, fi#ik de+ildirR moder fi#ik, :areket i0elikle"tikte sora
olu"a0aktr. Demek ki, do+a :areketi Aristo'u :areketii /elirlemektedir. Bu do+alR k ila:i
-leri kedileri do+a :areketlerie ta/ii olarak al"maktadr J.a-ai#mK.
Nalilee ile /irlikte -eometri ve dya Ne" sistemide /ir -e#e-e oldu+u ala"ld+da,
Des0artes o d*emi /ilimsel felsefesii, yai metafi#i+ii alatmaya /a"lad. Bu da ou se#-isel
-0yle meydaa -eldi. (e":ur *re+i ola /ir mumu /ir /ede mi yoksa /ir ru: mu oldu+u sorusu,
mum eridi+ide ala"la0ak /ir sorudu. Bu d*emde artk matematik /ir i0eliksellik JkatitatiflikK,
fi#i+i /elirlemeye /a"lam"tr. Bua -*re de, Des0artes sade0e VyerelV /ir :areket oldu+uu iddia
ede0ektirR yai /ir /ede /ir yerde /a"ka /ir yere :areket eder[:areketi tam /udur. 3ai /ir
do+a, isa veya /ir esei kedi i :areketi de+il, d" :areket *emli olmaya /a"lam"tr. Bua
-*re de do+a, kedi :areketii ya.a /ir sre olmakta karlm" ve /ir e"it -eometrik u#am olmaya
/a"lam"tr Jetedu -eometri\ueK. Burada d"arda /aka /ir *#e vardr ve eselli+ii
/ilimselli+ii, kedi rasyoelli+i ile d"arda /akarak ka#amaktadr. (ekaik matemati+e -*re
/edeler, d"arda /ir - olara do+ru -eldi+ide :areket eder. Burada /ir edesellik ili"kisi vardrR
yai $?. y#yl mekai+ie -*re -eometrikle"e /ir u#am :alie -ele do+a kedili+ide :areket
etme#R oa d"arda /ir - -elmektedir. Bu da Tar' -0dr. Tar /*yle0e karte#ye felsefede,
do+a eski .a-a d*emlerde ald+ yeri almaktadr. Tar' srekli olarak yaratt+ sre ile varlk
arasdaki sre arasdaki /a+, tamame Tar le:ie ortada kaldrlm"tr.
Des0artes, !rta ,a+'da A#i# T:omas ile /a"laya ve ila:iyat do+a -0de Tar'ya do+ru
ta"d+ /ir d"0eyi ortaya atm"t. ! edele de do+a iteli+i :SlS korumaktaydR ama Tar /ir
d" - olarak d"lmeye /a"lam"t. Bu d*em, Dya merke#li /ir d*emdi. Ne" sistemi da:a
ala"lamam"t. Bua Des0artes' Vmatematik ideali#miV ad
verilir. Do+a sade0e /ir -eometrik u#am'a idir-emi"tir. Bu "ekilde /ilim ve moderlik mmk :ale
-etirildi. (atema;tik;/ilimsel /ir dya varl+ d"mek ve /uu -aratilemek demek, Tar'
var oldu+uu -*stermek demekti. Do-i;to /u "ekilde mmk :ale -eldiR kedii /ili0ie kavu"a
/ir *#ellik, Tar' ifadesi :alie -eldi. Tar' varolu"u ve mkemmelli+i, isa /ili0i
sayeside ka/ul oldu. TarR /ili0imi#i, yai *#;/ili0imi#i /ir -*ster-esiydi artk Do-ito'ya -*re.
Bu "ekilde -eometrik u#am, /i#im *#elli+imi# kar"sda ese oldu+uda da /i#im *#elli+imi#le
*#de"le"meye /a"lad, /ili0imi#i -aratisi do+a -aratisi oldu ki /u da #ate Tar' /ir
iradesiydi. VD"mek, varl+mR yai Tar' varl+ olarak kaldV. A"k /ir - kar"sda kedi
/ili0ie sa:i. ola /ir *#e metafi#i+i /i#im moder d"0emi# oldu ki /u da #ate /ir /akma
Teide--er'e -*re -eometrik u#am /ir uutulu"u ve /ilimsel d"0emi#i e.istemolojik /ir verisi
olarak ka/ul edildi. Lasyoel d"0emi#i *#elli+i /u "ekilde kuruldu. $%. y#ylda /ilimsel
d"0eye ola /u ViaV da, aslda /ir yerde Des0artes' ia0dr. E#ei, kedide ".:eye
d"erek Tar sayeside do+ay V#a.tura.taV almasdr. Pa-al+ tamame terk edili., Tristiya
d"0esii sek;lerle"me yolua -irmesidir. Bilim, 97. y#yl /a"lara -eldi+imi#de, Des0artes'
metafi#i+i sayeside dyaya :akim oldu.
Burada e il-i -i/i dura da Des0artes' Vmali -eieV diye adladrd+ V2*t YeytaVdrR k /u
/i#i sa.trmaya al"a /ir d"0edir, deliriumdur ve /i#i Ta'da u#akla"trmaktadr. Bu arada 0ad
av0l+ uutmamak -erekir ve Des0artes' Vsa.tr0V *+eyi #ararl "eyta veya #ararl 0i diye ad;
ladrmas da yukardaki :i.ote#i desteklemektedirR k Tar .a-a #i:iyetleri :e.sii /u
y#ylda silmeye /a"lam"tr. Bu, /ilimsel d"0ei :akimiyetiyle mmk olmu"turR /a"ka /ir
deyi"le, dii .a-al+ temi#leyemedi+i yerde, /ilimsel -eometrik;matematik d"0e .a-al+
temi#lemesii /ilmi"tir. Tar' Vvera0iteVsZ, yai V-erekli+iV /uu mmk kld. Bilimsel
Vmetafi#ikV /u "ekilde /at #i:iyetii doldurdu. (eka;
$<
i#e tekik, Teide--er'i s*# etti+i -i/i Vmoder #amalarV /ir e.istemolojisi :alie -eldi. Do+a
uutulduR /ilim do+a yerie tarsal /ir -R yai yarat0 /ir - olarak kt. 2arte#ye *#e]
yaraty Tar' -aratiside -erekle"tirdi. 2ltr do+a yerie ikame edildi ve isa varl+
uy-ar -aratisi :alie -etirildi. Bu /akmda Teide--er'i Vmoder #amalarda saat ve esteti+i *e
karld+V iddia etmesi ok il-i /ir :ale -elmektedir JTeide--erR kltr, isa e mkemmel
iyili+i ii ya.la /ir temsilR e yksek de+er olarak d"mektedirK. Burada Tar' /ir -ereklik
olarak /ilimi *e karmas, aslda Teide--er'e -*re, Tristiyal+ VTar ve tarlar ya.rak
d*kmesiV demektir. 3ai dya Tristiyala"tk;a, Tarlar ya.raklar d*km /a"lar. B*yle
okudu+umu#da ise, Des0artes' Tar' *lm /a"la-0a yerle"tirmek do+ru olmaya /a"laya0ak
ve Des0ates, Feuer/a0:, (ar^ ve >iet#s0:e'yi /u alamda *selleye0ektir. Tar'm *lm :#;
ladra Vkarte#ye eylemiV /a"lata0aktr. ,k eskide doktri diye adladrla /ilim, !rta ,a+'da
Veâ0te /ilimV de+ildi.
!ryatali#m ve 2ar";!ryatali#m
Advvard Said'i V!rietalismeV JYarkiyatlkK kavram, /u oktada *emli /ir kavram olarak
kar"m#a kmaktadr J!r;yatali#e etmeB y*ledirme, do+uyu y*ledirme, /il-iledirmeK. Batl
ya#arlar do+uya -elerek do+uyu :em /ir merak :em de /il-i esesi :alie -etirmeleriiR kltrel
farkll+, atro.olojii tm VfarklarV #eride dura kur-usuu, Vorya;tali#e etmekV kavramyla
aklamak mmk. !ryatali#e etmek kavram, siyasX /ir okumay da i"aret ediyor. Fou0ault'u
Vakll;akls#V ayrm da siyasX /ir okumadr ama oda e.istemoloji soruu da:a a+rlkldrB Fou0ault,
/il-ii iktidarla ola i ieli+ii dile -etirir. Delili+i Tari:i kita/ *s*#de /ir /e#etme ya.ar
Fou0aultB VBat siyasX okumalar do+u #erideki ta:akkm -i/i, akl da akls#lk #eride
ta:akkm kurmu"tur J$&. y#ylK. Said VYarkly BilmekV diye adladrd+ /iri0i /*lmde, $I Ta#ira
$%$7]da Art:ur _ames Balfour'u
Avam 2amaras'da ya.m" oldu+u kou"ma #erie, /atl -ili# s*mr-e0i siyasetii asl
i"ledi+i kousuda /i#e /il-i vermektedir. Burada Balfour'u s*#leri, /il-i ve -0 /irle"tirmesi
/akmda i0elemektedir. Bat, :akimiyetii askeri -le de+il, /il-iyle kurmu"tur. Askeri veya
iktisadi -te de+il, /il-ii iktidarda s*# etmektedir Balfour. Bu, Fou0a;ult'daki /il-i;-
iktidar /irli+iyle ay ereve iide ele almaktadrB Fou0ault, Balfour'u kou"masda yola
karakB VBi#im (sr' i"-alimi#, (sr /il-isiyle ilitilidirV diye ya#maktadr. 2edii *tesie
-emek, ya/a0 ve u#akta olaa varmak, /il-i sayeside mmk olmaktadr. Bil-i esesi ola do+u
ise do+as -ere+i savumas# olarak d"lmektedir.I Bil-iyi edimek, ta:akkm kurmakla ay
alama -elmektedir. Ta:akkm meselesi, Advvard Said'i !rietalisme kita/da, tam alamyla
/at do+uyu ta:akkm alta almas olarak i"ledi. Balfour ii (srR /il-ii -erektirdi+i
ykmllkler, yukarda /akma veya a"a+lama ile ay "ekilde -itmektedir. Bular arasdaki
.aralellikler, /u alamda, /il-i sayeside olu"maktadr. A0ak Said "ua dikkat ekerB VA"a+ veya
yukar olma, /il-iye a#ara iki0i /ir koumdadr. Aslola /il-idir. Do+ulu VrklarV uy-arl+a
katklar ya.arke V:e. "ark des.oti#miV iide kalm"lardr. VBu /yk uluslarV /at Vdemok;
ratikV y*etimii tasarrufuda olmas V:ayrlV olarak ka/ul edilmektedir.V (srllar da /u :ayr
-*rdklerii ve takdir ettiklerii Vkat -etirmeksi#iV ya#maktadr. Tatta (sr' kedi #erie
kou"masa Vi#i vermekV /ile do+ru -*rlmemektedir Said'e -*reR k /u /ir Viyi yerliV olmakta
ok /ir Vk"krt0V olmaya /a"laya0aktr.
Balfour tam /ir Aydlama0 tavryla Vy*etmeiV /atl i"i oldu+uu s*ylerke, do+uluyu mi*r
/ir va#iyette -*rmektedir. S*mr-e0ilik /ir /akma mi*r ola maj*r :ale -etirme Viyi iyetiV iide
-erekle"tirilmektedir. Bu, /atl /eya# adam iyi iyetidir, 2at' Vaydlama0l+drV, /ili
veri0ili+idir.@
I Advvard Said, Yarkiyatlk, ,ev Bera Qler, (etis yay., $%%%, s.@I
@ Bk#. Ali Akay, (i*r Politika, Ba+lam yay., 9777.
,k V-iltere, ileride e iyilerii /u lkelereV -*dermektedir. Bu /ir ViatrVR farkl isalara
farkl /ir disi.li uy-ulamaktadr. V-iltere, (sr' kedi kedii y*etemedi+ii /ilmektedir. (sr
da /u /ili0e sa:i.R -iltere eti0ede (sr' /ilmekte ve (sr, -ili# i"-alii srarla istemekteydi.V
Takimiyette (e"ruiyeteB
Burada /u -lere ait /ir yakla"m fark ede/iliri#. 2resel ka.itali#mi 9$. y#yldaki -eli"imi iide,
ABD kresel -0 VistekV #erie kurmaya al"makta ve /uu da /iyo.olitika "eklide
-eli"tirmektedir. Balfour'u temsiliyet /iimi, -ili# :kmeti ada ve (sr'daki :akim sflar ada
kou"arak ortaya kmaktadr. "te 97. ve 9$. y#yl /a" kresel ekoomi ve em.eryali#m arasdaki
fark da /urada -elmekte :er:aldeB Balfour olar ada kou"arak, olar -iltere'yi istedi+ii /il;
mektedir. Tal/uki /u- -erekte /u istek me"rula"trlmaya al"lyor. stek, :alk kediside
-etirilmeye al"lyor. Tukuk sistemi ve .olis -0 uluslararas alada /u alamda -ledi+ide,
:alk me"ru iste+i #erie odaklamakta. !daklama kedisi /ir me"ruluk aray" olarak -*#krR
oysa Balfour sade0e kedi akl yrtmesiyle (sr:lar' -ili# i"-alii istedi+ii d"mektedir.
Temsil edilme /iimleri arasda /ir fark varB Balfour 97. y#yl /a"da (srl :akim sflar tem;
siliyetide kou"urR :alklar /a"kaldrs ise -iltere ii Vk"krt0V ve :atta te:likeli /ulmu"tur.
!ysa 9$. y#yl .ostmo;der :ukukuu kresel ekoomiside, /u temsiliyet :alklar kedisie
/raklm"tr. A0ak, Vdeetim to.lumlardaV /u me"rulu+u imka -eli"tirilmi"tir. Biride /ir :ak
sa:i/i olmak varR iki0isideyse :ak, me"rulu+uu :alk iste+ide alr.
Burada *emli -i/i -*re, Ve ya.lm"tr da :alka /u me"ruluk kolay0a verile/ilmi"tirV sorusudur.
Po.ler kltr *emi, siyasi olarak /u alamda *em ka#amaktadr. Po.ler kltr $%'7fl yllarda
*0elikle /atl metro.ollerde ve sora da )0 Dya'da e-emelik ka#amaya /a"lam"tr. Bt
/u -eli"im iide de $%%!'l yllara -eldi+imi#de, .o. kltr :er ala ka.sad+ fark etmekteyi#.
Po.ler kltrR m#i+i
Jlatio;teko ve ara/esk;tekoK, modas, fut/olu ve medyasyla :er alaa fu# etmektedir. Batl
e-eme -leri me"ruiyet ala da /u srete olu"turdu+uu d"mek, kam#0a :i de yal"
saylmaya0aktr. Po.ler kltr e+le0e :ayat da /uu /ir .arasdr J-e0e ya"am i:ti"am ve
l-l+, kadlar sekt*rel /a#da ekoomik *#-rlklerii -eli"tirilmesi, ser/estle"me ve 0a#i/ei
Jko#metikK .o.ler kltr moda ya"amdaki yeri, siema, das, makeler, fut/ol0ular ve /t
/ular /irle"tire medya koumuK. Balfour do+uyaR mi*r olaa, kada veya o0u+a /akt+ -i/i
/akmaktadr. !ysa .o.ler kltr e-emeli+ide /ular mi*rlkte karlmaya /a"lam"tr
Jo0uk ve kad :akla, medyada o0uklar /yk adam -i/i kou"turulmas, olara "arklar
s*yletilmesi ;Bar" (ao /uu /yk /ir ustalkla -erekle"tirdi; makelik ya"lar o d*rde kadar
imesi ;i0e v0utlar ve -eli+i aoreksi sorular; .o. "arklaryla das edilmesi ve ya.la
makyajlarK. Talklar da /ir yada maj*rle"tirilmekte ve .o.ler kltr sayeside de e-emelik alta
almaktadr. Bu, eski )0 Dya'da "iddetle uy-ulaa /ir .olitikadr. Tkmetleri ve sermaye
sa:i.lerii ekoomi .olitikas, .o.ler kltr #eride al"makta ve i"lemektedir.
Aslda Said VSo AvreV diye adladrd+ /*lmde V.o.ler kltrVde s*# etmektedirB Vki0i Dya
Sava"'da /u yaa, *#ellikle Ara.larla srail arasdaki sava"ta sora, (slma Ara., Amerika
.o.ler kltrde taa /ir fi-r :alie -eldiV diye ya#ar Js.9%&K. A0ak, /ua Ara.lar i"
dyasda ve .olitikada tamalar /ir -*ster-esi olarak /akmaktadr. A0ak moder d*em
"arkiyatlk s*# kousu edildi+ide Sa;id'i ABD'deki metilerle srailliler veya Amerikal 3a:udilerle
oryatali#e edile al"malar arasda /ir .aralellik kurmaya -itti+ie "a:it oluyoru#. Burada, 0mleler
iide /irde /ire "arkiyatlkta, srail'de ya"aya 3a:udiler ve Ara.lar arasdaki :ukuksal farklara,
e"itsi#liklere -eti+ii -*#lemliyoru#B VTo.ra+ esas sa:i.leri olmalara ra+me Ara.lara da:a kstl,
da:a /asit :aklar tarV Js.I9$K. Bu, ilerlemi" /atl ile -eri kal;
m" Yarkl arasdaki farka de+iilmek #ere ortaya karlrB Si;yo Akillerii Protokolleri
-m#de, Said'e -*re, yeide olu"turulmu"turB D:aim OOei#ma' $%$&'de Art:ur Balfour'a
iletti+i otlarda yola karak, Said /u durumu moderlikle alakaladrr. (oderlik, temsili /atl
/ak"da -emesiyle -erekle"ti+ie -*re, diye ya#ar Said, OOei#ma' otlarda VAra. :alk :ai
ta/iatlarylaV /atl uy-arlkta asi/ii almam"tr. ! :alde /atl ile ay :aklara sa:i. olamamaktadr
ya da oa /u :aklar almas /atl tarafda *+retile0ektir. Bu da, /irka satr sora, srail devletii
.olitikas "arkiyatl+a dayadrlmaya kalklrB /ir iyi Ara. vardr ki itaatkardr, uysaldr. Bir de
k*t Ara. vardrR o da ter*rist olarak /etimlemektedir. ,k Ara., Vati;semitV olarak
/ar/arla"trlmaktadrR ya/a0la"trmaktadr. Bua -*re, Sami rk /ir ksm ;3a:udi; /il-i rete
olarak "arkiyatla"trldR di+er ksm ise ;Ara.; "arklla"trld Js.I9$K. Bir tarafta uy-arlk ve devlet
kurma , di+er tarafta ise -*e/eler ve medei olmayalar Jsivil to.lumu olmaya devletleri
me"rutiyetili+i ve mutlakl+K. Bu /*lmde *rekleri sklkla Ara.;srail meselesie do+ru
kayd+ -*#lemleye/iliri#B Attitudes ToGard _eGis: State:o;od i t:e Ara/ Ford veya ma-es of
(iddle Aast Dofli0t, /u *rekleri -*sterildi+i der-iler olarak suulmaktadrB VAra.lar, srail'i ykmak
istiyor`V Neeral Tarka/i'i VAra. #i:iyetiiV kou ala ya#larda da Said'i, Ara.lar -eri
kalm"lk *rekleriyle "arkiyatl+ /irle"tirmek a/asda oldu+u -*#lemlemektedir. Yarkiyat
ya#a, "arkl ise ya#la ese oldu+u do+ru -i/i -*#kmektedir. Bu, /il-i vere ve iktidar kura
arasdaki ili"kiyi aklamak ii *rekledirile/ilirR a0ak *rekleri e"itlemedi+i de dikkat
ekmektedir. Psikaali#de devrilmi" kal.lar kullalmas ise /a"ka /ir *rektir ve Said /urada
oryatali#m ve .sikaali# arasda /e#erlikler yakalamaktadr. Yarkl o alamda edil-edirR
femiele"tirilmektedir, mi*rle"tirilmektedir.
VBil-i kaya+ ve /il-iyi olu"tura arasdaki diyalekti+e yer verilme#V diye Said, Bart:es'da *rek
vererek, s*yleei d;
#eltildi+ii ya#ar. A0ak /urada y*temsel /ir sorula kar" kar"ya kalmaktadrR k Bart:es'
Vya.sal0l+V ile VdiyalektikV ay "ekilde V"arklla"trlm"trVR yai uymaya ve kar"t -*r"ler /ir
fikri aklamak #ere /ir tutulmaya al"lmaktadr.< Said, Ara. ve 3a:udi arasdaki ilerlemi" veya
-eri kalm" ili"kisi #erieB VDiyalektik e istee e de i#i verile /ir "eydir /uradaV diye
ya#maktadr. La.:ael Patai'i VAlt >e:irde Alt 3olaV adl meti ise tam olarak 0iselle"tirilmi"
ili"kii vur-ulad+ yerdirB V!rtado+u, :er /akirei ya.a0a+ -i/i dire -*sterir, ama eril
ara"trma0 -*revi klfetie ra+me Nordio d+m aarak, d+me fu# ederek *dl ka#arV
Js.I9IK. Qyum, /urada Va#l /akirei fet:edilmesii se;meresidirV. Buu /a"ka /ir /ak" ise Ara.'
V0isel sa.kV koumua -etirmesidir Js.I9%K. Berard 1evvis'de *rek ald+ VsavraV kelimesi ;ki
devrim alama -elir; :eye0alamak, kalkmakR devei aya+a kalkmas, 0isel uyarlma
alamdadr ve /u ay #amada /a"kaldrma J/a" kalkmasK alama ta"maktadr. 3ai devrim,
0isel olarak :astalkl /ir sa.klk olarak -*sterilmektedir. Bu ay #amada -*e/e /edevii
uy-arlk di"ili+i ile uy-ar devletli arasdaki *ll ve *ls# farka da -eli. yaslamaktadr. N*e/e
ve iktidardaki devlet arasdaki d"ardalk ili"kisidir ki -*re0e+imi# -i/i Deleu#e ve Nuattari'de
/ular ayr ayr sorusalla"trlmaktadr.
Tutkulula"trmaB
Bat rasyoelli+i kar"sda do+u, V.assioV JtutkuK, duy-usall+ esesi :alie -eldiR akl
kar"sda krl-ala"t. Said, Lea'da ya.t+ altda /uu ok -#el *reklemektedirB VSami
rk, /asitli+ide *tr /i#e kusurlu /ir rk -i/i -eldi+i -*rlr :e.. Be#etme yerideyse, resim
ii karakalem taslak eyse, Tit;Avru.a ailesi ii de Sami rk odurR /u rk yetkili+ii ko"ulu ola
o e"itlilikte, o /ollukta, o ya"am :are;
< Dlaude 1ev;Strauss ve _ea;Paul Sartre arasdaki tari: #erie ola tart"malar -*stermektedir ki,
diyalektik ve at;dyalektk tart"malar ya.lmaktadr 3a.sal d"0ede diyalekti+e .ek yer
verilmemektedir Bk# At:ro.olo-e Stru0;turale, Plo yay
ketleride ma:rumdurV.' Bu 0mle dese ile resim arasdaki akademik fark ok iyi -*stermektedir.
Bu *yle /ir farktr kiR :i/ir yetkili a+# o yllarda /ua kar" kamamaktadr. Tal/uki /u- deselere
/akt+m#da, *#elikle -rafik ar"ivlerii *emii -*#lemledi+imi#de J1ouvre Nrafik De.artma?
/ua -#el /ir *rek te"kil etmektedirK, /u ar"ivler tersie /u- deseleri tam da saat, a+da"
saat -*/e+ie oturdu+uu /i#e -*stermekte ve da:a *0e de de+imi" oldu+umu# -i/i saat
mi*rle"mekte oldu+uu /i#e do+rulamaktadr. Do+u, /atl ya#arlar0a Va"k olu. akl kay/ede
do+uV fata#yasyla okudu. Do+uu /atda farkll+R /at aklla al"a /ir irade, do+uu
des.oti#m, duy-uyla i"leye /ir to.lum olarak -*rlmesi, *reklerle do+rulamakta. Batl lkelerdeki
rklk, a#i#m, s*mr-e0ilik... Bir /akma do+u ile kad *#de"le"tiril;di+ide, Voryatali#e edileV
do+u da sevile ve sora da terk edile /ir kad -i/idir. A"k olua do+u, ay #amada tem/el
do+udur.
Burada e a#da Trk ede/iyat iselle"tirdi+i /ir /atlla"ma .rati+ii s*# kousu etmemi#
mmk ya da /uu tam tersi s*# kousu edile/ilir. A:met (it:at Afedi'deki Felatu Bey ve Lakm
Afedi ti.lemesi, /uu /ir ti. iselle"tirilmi" :alii ele"tirisidir. Trk romada Felatu Bey, Fet:i
>a0i'i ya#m" oldu+u -i/i, V/atlla"ma alay" tketime y*elik *re+idir. Lakm Afedi ise
ideali#e edile /ir !smal efedisidir. Fet:i >a0i, kita.ta Lakm Afedi'de da:a ok s*# edildi+ii
sa.tamaktadr.& Felatu Bey alafra-adrR /a/as da alafra-adrB evii kev-irde ya.trm"tr ve Vartk
ara. :i#metiV kullamamaktadr. Lum ve Armei :i#metileri vardr. Felatu Bey *0elikle
Vtem/elVdir. ,al"t+ kaleme sade0e saat u+ramaktadr. ! ee alar, servelerii alatr, -*steri"
meraklsdr. 3ei ka kita.lar alrR kita.lar 0iltleir, kt.:aeye koulur ve orada kalrR yai
okuma#. Bu da tem/elliktir. 2yafetii :er
' Said, Yarkiyatlk, s. $'7
? Ali Akay, (i*r Politika, Ba+lam yay , 9777
& Fet:i >a0i, Trkiye'de Loma ve To.lumsal De+i"me, Nerek yay., sta/ul, $%&$, s.I<.
- de+i"tirmektedir. Ba/as *l0e yemek ta/aklara kadar :er "eyi Vsimsiya:V ya.arR /a/as
yas tutar alafra-a /ir "ekilde. (sriftir. A:met (it:at Afedi /u ti.i yerde yere vurarak re#il
etmeye al"rB #erie mayoe# d*klr, das ederke .atalou yrtlr Felatu Bey'i. Oe ou
tersie Lakm Afedi, :ayral+a ait /ir ti.lemedir. Piyao :o0as _o#efio :eme oa a"k olur. Miklas
ailesii iki -e k# da Lakm Afe;di'ye a"ktr. Biri a"k y#de yataklara d"er. Bat :ayral+a
kar" A:met (it:at Afedi, do+ulu ti.i, ka:rama statse yerle"tirir.
Le0ai#ade Akrem Afedi'i Ara/a Sevdas J$&&%K adl romada ise, Bi:ru# Bey -e ya"da Ba/;
Ali'ye yerle"tirilir, ama i"ie a0ak ara sra u+rar. Fras#0a kou"ur -i/idirR Trke 0mlelerie
alafra-a kelimeler sk"trr. Beyo+lu'da -e#er durur. Burada, yie #..e ti.i ortaya koulmu"tur.
M..e ti.i Visraf sever. Tketime y*elik /ir /urjuva ya"atsdr, aylak adam ya"am ti.i. Ama
aylaklk, /elirli sim-esel kodlarla doatlm"trR Freke s*# s*ylemek, /er/erde ve ter#ide k;
mamak. Fras#0a /ir -a#eteyi -*re0ek /ir "ekilde koltuk altda saklayarak yolda yrmek v/.
Ta.ar /t roma /ir V"akaVya /e#etir. Bu #..e ti.i, milli -eleeklerde ko.masy;la sim-eler
kedisii. 2edi to.lumua ya/a0 d"m"tr. Akrem /urada milliyeti duy-ular kamlaya laflar
da sarf ederR Vmefaat d"k LumV, Va-*#l LumV diye /a:seder olarda. A"k oldu+u kad
Perive" Tam'dr. E0e ko0asda ayrlm" ve sta/ul'u VmodaiV ya"ama katlm"R /u "ekilde
de Viffetii kay/etmi"tirV Perive" Tam. M..emi# oa a"k olur. Le0ai#ade Akrem Bey /u a"kla da
dal-a -emeye devam eder. Tam olarak Proust romalarda -i/iyi#dirR a0ak Pro;ust'u V0iddi
ede/iyatV /urada /ir V.asti0:eVR /ir alay olarak al-lamaktadr. Proust da /ir fa:i"eye a"k olur. SGa
da !det;te'e a"ktr. Ama ou komik d"rme#R tersie /u a"kta to.lumsal /ir ele"tiri -eli"tirmesii
/ilir. Fet:i >a0i 0 *re+ii /i#e -*sterirke /ir de+i"imde s*# etmektedir. lk iki *re+i #e-i
olmasa ra+me, Tseyi La:mi'i a8.seZ8088'sii
ka:rama (eftu Bey V#+rttrV. $%77 ylda Alafra-a adyla ya#la /u roma sasr :"ma
u+ram"tr. Burada !smal isti/data kar" /ir direme s*# kousu olmaya /a"lam"tr. $%7&'de roma
yaymlaa/ilir.
Bu *rekler /i#ef !smal romada, oryatali#e ede /atya ve ou taklit ede #..e ti.lerie /yk
/ir mu:alefet oldu+uu -*stermektedir. Bir yada ya/a0 sermayei -iri"i, di+er yada .arasal
ili"kiler ve #e-ilik aralar JY*medefer .iya-osuKR :e.si /atl em.eryali#mi *+elerii /i#e
vermektedir. A0ak /atl ti.ler !smal'dr ve OOe/er'i V.rotesta a:la;kfa /a+l ola -iri"im0ileri
/irikimleri ile alakal -i/i durmamaktadr. ! :alde /atlla"tka tkete /ir !smal ele"tirisi s*#
kousu edilmektedir. Bu ti. /ir ele"tiri, /atly da m ok kaale almamakta ileri -elmektedirP ,k
/urada -iri"im0i ti. de+il, tem/el ve aylak ti. *e karlmaktadr ki /ular olumsu# ti.le"tirmelerdir.
! :alde, /at oryatali#mi /urada kar";/atlla"ma olarak okumaktadr. Tseyi La:mi Nr.;
ar' #..e ti.i artk i"-al kuvvetlerii ittifakyla ortaya kmaktadr. Sodom ve Nomore'de Jki roma
ismii Proust'u kita/da almaktadrK /atllar -ili#lerle, Fras#larla iidedir to.lumu.
3a/a0lar Trk kadlaryla Vyatar kalkarlarV. A:lake /ir d"" ya"amaktadr ama /urada il-i -i/i
dura "udurB 0iselli+i, erkekli+i *emii ka:ramalkla /ir tutulmas -*#lemlemekteyi#. M..e
/ir /atl ola Felatu Bey Vma0;:istV /ir ki"i de+ilkeR Lakm Afedi'ye /t kadlar :ayradr ve o
/ir !smal'dr, /at:la"mam"trR amusludur. >eredeyse Suat 3ala#'m $%'7'larda -eli"tirdi+i
2arao+la ti.leme;sideyi#B oa da tm (slma olmayalar ve *#ellikle Bi#asl kadlar a"k
olurlar. 2arao+la Trk erkektirR kadlar oa a"k olur. !, ya/a0 kadlar d#e/ilir. Ama Sodom ve
Nomore'de oldu+u -i/i ya/a0lar sta/ul'daki kadla ve k#larla yattklarda a:laka saldr vardr.
Burada, 0isel /ir oryatali#e edile ile oryatal ili"kisi mev#u /a:istir. Tam olarak A. Said'i
do+ulusuu ters y# etmi"lerdir /u *rekler. Do+uludur erkek ola. Frek ti.lemeleri ise Vkl/ktrV,
/e0eriksi#dir J#erie ma;
b9@b
yoe# d*klrK. Tak'ke ka#aa /u ti.lerde #..ei tke;tim0isi yoktur. N*rlyor ki, /atllar
do+ulular ii sarf ettikleri Vtem/eldirlerV s*#0esi i"lemi"R :em de tam terside i"lemi"tir. Buu ters
y# etmek ar#usudadr !smal;Trk ya#arlarB VDea/; Tak'k takdir etti+i kadarV ka#arlarR ama
retkedirler. Burada tam olarak iselle"tirilmi" /ir /at s*ylemii do+uluyu al"ka -*stermek
iste0i yatmaktadr. Bir tr a;ti;oryatali#m do+maktadr ileride ve ya#larda. Bu arada Vyar
va:"i ya+# y#l Trk erkeklerii elide /ir k# -i/i :r.ala. didiklemekV isteye 3#/a"
(arlovv da murada erer JF. >a0i., s.<<K. Burada da yie erkekleri femii#asyouda s*#
edilmektedir. 3ai erkekle *#de"le"tirile /atl, temii#e edilmektedir. Batllar ya 0isel ada so+uk
ve /e0eriksi# ya da e"0iseldirler. Bir tr kar"lk olarak, oryatali#m ters evrilmektedir.
!ryatali#m, /atdaki akl so+uk, douk /ir akl oldu+uu d"dryor ve ama /uu, devlet akl
olarak yarar sa+lad+ -*r"leri s*# kousudur. !ryatalistleri, akl;duy-u ayrm -eelle"tirmeleri
do+ru de+il. Do+u ve /at 0o+rafi tamlar, siyasX olarak alamladrlm". Said'i oryatali#e etti+i,
kav;ramsalla"trd+ do+u;/at aras ili"ki, V/ilme esesii ili"kisiU Bilme esesiR VaklVsa
Fou0ault'da, Vdo+uVysa Said'de i"lee /ir ili"ki. Bilme esesii /il-i kar"sdaki iktidar ili"kileri
iide ta:akkm alta almas /a"ka /ir meseledirR /il-i esesii, kedi /il-isii /ilee teslim
etmesidir.
Bil-i ve A-emelik 2urma
Bil-i e+er /ir ta:akkm ara0 olarak olu"uyorsa, atro.oloji, sosyoloji veya .sikaali# v/. /il-ii
retilmesideki akt*rler olarak -*rlyorsa J/urada sosyolo-lar, iktidara /il-i verme ajalar oldu+u
-*r" :atrlaa/ilirKR :er trl Vd#eV s*#0+, /ir /il-i ol-usuu kodlar ou okuyalara,
dileyelere suulmas olarak kar"m#a kt+ -*ryoru#. B*ylelikle, /ileler ile /ileleri retti+i
d#e s*#0klerii iktidar olu"umuda /yk /ir etkili+i oldu+u s*ylee/ilir ve /u duru;
mu da o+u ke# iselle"tirilmi" /iimde okuyalar0a do+ruda ald+ da s*ylemek mmk.
Burada s*# edile /il-i, /ilimsel /il-ide #iyade, iktidar i"lemesie yaraya "eydir. Bil-i ve iktidar
/ir/iriyle /u "ekilde ili"kiledirildi+ide, akl akls#l+a :km -i/i kodlar olu"ur ve /*yle0e
to.lumsal yeide retim ortaya kar. JBua /ilim ve tekoloji tari:ide *rek verile/ilir.K
(oder to.lumlarda 97. y#yl /a"da /eri devletleri askerX :ar0amalaryla .o#itif /ilimler
arasdaki ili"ki, :em moder /ir ili"kiyi :em de /u moderli+i sreklili+ii sa+lar. De. telefolar,
-*rtl :a/erle"me aralar ve sava" stratejileriyle il-ili aralarR /atllar askerX amala ya..
to.lumsal :ayata -eirdikleri aralardr. Po#itif /ilimlerde /a"layarak, /il-ii iktidara - kaya+
oldu+uu *#ellikle 97. y#ylda -*rmekteyi#. Bilimsel /il-i mimaride, de#eformasyo deile ileti"im
/o#mada kullalrR V:a/erlerV ara0l+yla to.lumsal y*ledirmeler s*# kousu olur. Tatta saatta,
*re+i, Amerika eks.resyoi#mi Sovyet soyut -erekili+ii *e -eirilmeye al"lr.%
2odlar yeide kurulmasyla, /il-i sayeside to.lumsal yeide retim Jve Vd#eVK s*# kousu olur.
Deleu#e', Nuattari'i metileride /ua *rekler verilmektedir. Bil-iyiR yksek tekoloji rete,
sosyal refa: sa+laya, iversitelerdeki seviyeyi ykselte /ir /il-i tr olarak okumakta ok, /ir
/ask mekai#mas, ta:akkm ara0, Deleu#e ve Nuattari'i deyimiyle Vsava" makias ele -eire
devleti kurmak istedi+i d#ei olu"umuda kullad+ araV olarak -*rmek e+ilimide olmak
durumuday#. Bil-i /i#i /ilime de+il, iktidara -*tryor.
Bil-iye /*yle /akld+da, /il-ii tari:ie de /u e+ilimde /akmak s*# kousu. Bu e+ilim, Des0artes
ku"kuyu tersie eviri. /il-iyi rete akl akls#lk kar"sdaki ku"kusuu de+il de, /il-i
kar"sdaki d"0ei akl kar"sdaki ku"kusuu irdelemek alama -elir J2arte#ye d"0ei
terste okumas olarakK.
% Bk#. E#er 2a/a", VPolitikada Saat Bili0iV, To.lum/ilim, Plastik Saatlar *#el says, Ta#ira,
$%%', s.<I;'<.
9'
2u"ku, iktidarla /tle"mei ku"kusu :alie -eldi+idey;seR "ama /y0, filo#of, /ilim adam,
saat, etelektel, V/ir /ileV v/. :e.si ku"ku esesi :alie -elmeye /a"laya0aktr. 2u"ku esesi
:alie -ele /u /ilimsel /il-i rete isalar da, /u ku"kuu iide d#e s*#0kleri rete isalar
olarak kar"m#a ka0aklar. To.lumsal yeide retimi Vde+i"meV sayeside sre-eldi+ii ifade
ede/iliri#. D#ei de+i"tire, devrimler yarata d"0eler /ir yada Jklasik okumayla /akld+daK
do-malara kar" m0adeleyle dya moder ya"am sa+lyorlarR ama di+er yada, iktidar
tarafda Vka.ldklardaV, retile /il-iler kar"sda Des0artes ku"kuyu duymam# da sa+lyorlar.
B*yle /akld+da, do+ulu /il-i kar"sda filo#of JVso.:osVu dostuR /il-ii, /il-ei dostuK /ir
d"0e d#ei kurarkeR d"0e /ir iktidar ay-t emride al"maya /a"lad+da, /ir dya
d#ei de kurma eylemie -eer. Plato JVya#a filo#ofK, Sirak#a tira da"mal+ ya.t+da
iktidara :i#met etmi" olmakta /a"ka /ir "ey ya.mamaktadr. Felsefe tari:i /*yle :atalarla doludur ama
ta/ii ki /ular :e.sii /irer Vk*tV te0r/e olarak d"meli ve /ularda dersler karmaly#... Bu
ada /akld+da, Alt:us;ser'i 2omist Parti'ye, Teide--er'i >a#i#me :i#met etti+i J*rekler
o+altla/ilirK s*ylee/ilir.
Neor-es Dume#il ve ki 2utu.lulukB
lk to.lumsal kolektif /il-ide u#akla"a ki"i V/il-eV, da"lr ki"i :alie -elmektedir. Bil-eler,
filo#oflarda *0e ;(ir0ea Ali;ade'a$7 -*re; to.lumu doktorlar, iyile"tireleri durumudadrlar
JVmede0i maVK. B*ylelikle /il-i vermek ve "ifa vermek arasda ili"ki kurulmu" olur. Bil-iyi vereler
ay #amada "ifa da vermi" olurlar. Yamalar, kamlar, /y0ler, otlarla il-ileeler... Tm /u
ki"ileri mitolojik olarak da /ir yerleri var. Tit;Avru.a mitolojilerie /akld+daR "ifa vere /u
ki"ileri to.lumsal alada /ir i"levleri, yerleri oldu+uu -*sterildi+i dikkat ekiyor. Neor-es Dume#il,
Tit;Avru.a to.lumlar #eri;
$7 Aliade, D:amaisme, Payotyay, Turkesi m-e yay., $%%%
b9Mb
e al"malarda, Vl i"lev ideolojisiV iide /y0leri /iri0i i"levi yerie -etirdiklerii alatr.
Biri0i i"lev e-emeliktir, e-eme olmaktr. (itolojilerde iti/are, /il-iyi rete, /il-iyi kullaarak
"ifa vereleri disel;ritel i"levlerii e-emelik #eride -erekle"ti+ii *rekleye metiler var
kar"m#da.
Bil-ii ku"ku esesi olmas meselesi ;$%97$i yllarda Fo;u0ault'da *0e Dume#il'i te#leriyle
ortaya kouldu+u -i/i;/il-ii, e-emelik i"leride al"t+ -*sterir. JSade0e isalar ii de+il,
/il-iyi rete tarlar ii de /u -eerli. K Dume;#il, e-emeli+i iki kut/a ayrrB /ir yerde V:ukuku
kralVR yai kau rete ki"i vardr. Bular siyaseti ortaya karr, to.lumu ormlar olu"tururlar
J:kmetme i"levii stleelerK. ki0i kutu.ta ise V/il-elerVR yai /y0ler, /yyle ka.alar vardr.
Bular to.lumu tisel, ru:aX, disel yalar *r-tlerler J/k#. Dume#ilR (itra;Oarua, (yt:e et
A.o.ee, ; 0ilt;Nallimard, $%&&, $%?$, $%?IK Bir to.lumsal /tl+ *r-tlemek, e-emeler
tarafda /*ylelikle ya.lm" olur. Siyasal ve disel kutu.lar, Viki kutu.lu e-emelikV, moderli+i
at"ma ala /elirleyi0isidir.
Akl ve akls#lk, do+u;/at arasda kurula ili"kii kedisii ortaya karmaktadr. Do+uR disel,
akld" ola, fata#;yalar, :eye0alar kedii /elir-i kld+ yerdir. Tayal -0,
:alsiasyou Jve /ulara iaalarK oldu+u yer...
SiyasX alaR akl al"t+, kaular ve yasaklar kouldu+u, :aklar /elirledi+i yerdir ve /at da
/u yere uy-u -*rlr. (oderite Jtm moder tari:K, /u ikisii arasda -idi. -ele /ir ala olarak
-*#kmektedir. Bilimi ve akl akld" #erie kurmu" oldu+u d"0eye 'moder', aydlam" d;
"0e deiliyorsaR kar"m#a ka, siyasX kut/u diX kutu. #eride kurmu" oldu+u e-emeliktir.
Dii devlet i"leride ayrlmas ;VlaiklikV; moder /ir d"0e ve siyasX kut/u ru:aX kutu. #eride
:kmral+ ifade eder. Dume#il, al"malarda /u iki kut/u /irlikte i"ledi+ii -*sterir.
Dii ve .olitika /ir m0adele ala oldu+uu s*ylemek ve /u s*ylemi *reklerle .eki"tirmek
mmkdr J:atta dev;let;sivil to.lum meselesie var0aya kadar] ift kutu.lu e-emelik s*# kousu
edile/ilirK. Bil-iye sa:i. ola] kau koyu0uya -*re e-emelik kut/uda asl /ir yer alm" durumdaP
2au koyu0u ve di adam arasda asl /ir ili"ki varP Bu sorular *reklemek -ereke/ilir.
!smal m.aratorlu+u *re+i #eride d"e0ek olursakR !smal sosyolojisi, !smal Devleti'de
"er'X :ukuku de-eleye *rfX :ukuku olmas dolaysyla, devleti tam olarak /ir di devleti olmad+
ka/ulyle ya.lr. ErfX :ukuk, .adi"a: karar demek ve devleti keyfX ola *rfX :ukuku kar"sda !s;
mal Devleti'de sivil ala, "eriat iide kar.
Sulta Di adam
J.adi"a:K
ErfX :ukuk Yer'X :ukuk
DAO1AT SO1
JyerelK
Padi"a: keyfiyeti, katletme -0, kedisii *rfX :ukuk JdevletK iide yerle"tirir. Padi"a:, /urada
mutlak /ir des.oti#m kurma :akka sa:i. /iri olarak Plato0u /ir temaya yakla"r. Fou0ault'u
*#mlemesiyle V:alk o/aV koumudadr, sulta.
(otes\uieu' Vdo+u des.oti#miV dedi+i "ey, devleti mutlak -0dr. Ama /u - J*rfX :ukukK,
ay #amada diX e-emelik altda olmakta u#ak oludu+uu da katlar iteliktedir. Devlet
kar"sda sivil to.lum ala, kedii "er'X :ukuk iide /ulur. Ama sivil to.lumu moder, a+da"
alam da /u "ekilde /ir kof#yoa Jkarma"kl+aK u+ram" olur JYerif (ardi'i sivil to.lum
ya#larda aklam" oldu+u -i/i$$, !smal Devleti'de "er'X :ukuk ala, mu:alefet olu"turu. devlet
kar"sda /ir - elde etmektedirK.
$$ Yerif (ardi, Trkiye'de To.lum ve Siyaset, (akaleler $, leti"im yay , $%%7
9%
!smal Devleti'de /u iki kutu. arasdaki m0adele, di ve .olitikada /ir iktidar m0adelesi olarak
kar"m#a kmakta. Du;me#il'i dedi+i -i/i, Tit;Avru.a to.lumlar tm mitolojisi ve siyasX tari:i,
e-emelik kut/u iideki :akimiyet ili"kileride ve /il-i ile iktidar i ie -emeside J/il-i;iktidar
ortakl+K kayaklamaktadr. Bu] /am/a"ka s.esifik /ir kouu iie -irmesi dolaysyla /urada
da:a fa#la -eli"tirmeye0e+imi# /ir kou.
_D1
$& Akim 9777
Nm#deki kullamlaryla ve sorusalla"trmalaryla Deleu#e ve Nuattari'i d"0elerie do+ru
yol almak #ere ;ya.sal0lk soras Fras# d"0esi #erie kou"maya /a"lamada *0e; Frasa
ve Amerika'da VmoderV V.ostmo;derV terimlerii kullamlardaki fark aklamas -erekir
k /u iki lkede /u terimleri kullal"lar olduka farkl.
(oderi#me te.ki olarak ka .ostmoderi#m, $%97$i ve $%I7$u yllarda mimarXde #-ara /iimide,
yatay yollarda dikey /iimde yksek /ialar ya.lmasyla kedii :issettirdi. J(a:atta, >eG 3ork
/u yeili+i e /elir-i *re+ii olu"turur.K Buu #eride, $%&7$i yllarda dikey /ialara kar" ya;
tayla"ma -deme -eldi.
>eye te.ki duyuldu+u, mimarlar :a-i kriterlerle /ia ya.tklar, do+u;/at ayrml oryatali#m
d"0esi sorasda mimarlar sta/ul'da ya.tklar /ialar /uraya m ait, yoksa /atdaki
de+i"imleri devam iteli+ide mi oldu+u ve sta/ul'da .ostmoder mimariye *rek olarak :a-i
/ialar -*sterile/ile0e+i, 0eva. /ekleye sorular arasda sralaa/ilir.
OOalter Bejami Pasajlar adl kita/da de+i"imi, .asajlar ve .asajlardaki vitrileri *rek -*stererek
alatm"tr. (allar vitrilerde ser-ilemesi #eride durur. Oitriler, Paris'te $%. y#yl *0eside
olmaya /ir -*steri ve seyir aladr. Bu yei durum, tketim mallar seyredildi+i /ir mimarX iie
sokar isalar. Bejami, vitrideki mallar #eride marksist /ir okuma ya.arR metalar feti"i#mie
do+ru yakla"r. Bu alamda da 1uka0s' okumas ve "eyle"me kuram *emli /ir yere sa:i.tir. $%'7$
yllarda da uluslararas sitasyoistler, (ar^' meta dola"m ve feti"i#mi kavramlar al. /ular
1uka0s' V"eyle"me$$ kavramyla :armaladklarda, V-*steri to.lumuV kavrama ula"a0aklardr.$9
Burada *#ellikle Bejami'i Ba;
$9 Bk#. Nuy De/ord, N*steri To.lumu, Ayrt yay., $%%'.
uielaire #erie ya#d+ kita/daki flaeur JaylakK kavramR oderlik, tketim to.lumu ve moda
kavramyla /irle"ir. lk oarak $%9% ylda /ir mi*r metide JAylak Adam D*"K ele ala
VaylakV kavram, -emi" dya adam moder dyadaki /ak" olarak *e kar. Paris $%.
3#yl Ba"keti J$%I<K metide, /a"ketteki Ar0ades .rojeleride /elir;- /ir fi-r :alie -elir.
ki0i m.aratorluk d*emide Paris, Vta# Baudelaire'0i (otiflerV metiyle /irlikte flaeur kavram
SKrusalla"trr. 2ala/alklardaki adam olarak tamlaa aylak, tir yada (ar^] Vmeta feti"i#miV
kurama ve Baudelaire'e -*derme ya.arke, di+er yada da ede/iyat kuram ve F/e'u "iirie
-*dermede /ulumaktadr. Paris -delik ya"amda ressam i#ledi+i -i/i metalar ve ya"am
-*#lemleye, kala/alklar iide kedisii yal# :issede adama verile ad;0r, aylak. Paris ya"am
/ir aylak -i/i i#leye Baudelaire'e dikkatii y*elte Bejami, /*ylelikle "iir ve "e:ir arasdaki ili";
Tye de+iir.$I
Bejami sorar kedi kedieB V>ii Paris'tir de Loma de+il 0ylak adam ortaya karaPV. Loma ok
fa#la ma/edi, milli lia oldu+u /ir "e:ir olarak aylak adama ryaya -irme im;ta tamyor. Paris
/u imka suuyorR k :er kaldrm ta;I, :er /yk me"e a+a0da ya.lma ka. aylak adam
-emi;a yollama olasl+ suar. Ter /ir aylak, kedi ryasyla "e:ri Tayali -emi"ii /irlikte
ya"amaktadr. Da:a ok da "imdiki #a;:ada -emi"i :ayalii -*rme i:timalii arar. (oderli+i
-eli"imideki -emi" alara, :ayalide "a:itlik eder. Paris, Ba;idelaire ii oldu+u -i/i, aylak ii de
/ir Vma#araVdr. Sokak;/r -emi" ve /itmi" ola :atrlatrR :er sokak /ir yoku" yukar rmama yeri
-i/i i"lemektedir. Asfalt #eride yrrke so;Bak lam/as aydl+ ayaklar sesii tlar,
sesledirir. 5okak lam/alar aylaklk ii *emli /ir i0atR k artk -e0ele;i de aylak adam yollarda
yrye/ile0ek ve oa -lmseye kallar :ayalii -*re/ile0ektir. Mama iide kay-s# ve e;
$I Aylaklk kavram ile il-ili da:a fa#la /il-i ii /k# Al Akay, (or Politika, Ba+lam yay, 9777
desi# /t - yor-ulukta /ita. olaa kadar aylak adam yrte e"e ve eerji e ola/ilirP VAr
/ir ya"am :alide ortaya ka ve kedii -*stere Paris ma#arasV /uu /ir 0eva/ ola/ilir. El -i/i
dura /il-iler, aylak adam -*#de sokaklarda yrrke Vame#ik /ir sar:o"lu+uV kedisiyle
/ulu"turur. 3ollar ve sokaklar souda iki diyalektik /*lme ayrlr. Biri oa /ir ma#ara -i/i "e:ri
aar, di+eri ise sokaklarda oa /ir oda ya.ar, ou ka.atr. $?&% ylda .olis ra.orlarda ya#l ola
/ir *erme, Bejami'i aylak kavram ala"lr klarB VTer /irey di+erleride /a+ms# /ir "ekilde,
/ir/irlerii tamada kala/al+ iide saklad+da ve y# k#armad+da, artk eski adetleri
:atrlama ve sakl tutma imka ortada kalkm"trV.$@
Be#er "ekilde Trkiye'deki mimariyi ve *#ellikle Vsosyal mimariyiV d"d+m#deR sta/ul'da
$%%!'l yllarda ortaya ka /yk al"veri" merke#lerii, keti sosyal ve fi#ikX ya.sda yei /ir
:ale teka/l etmeye /a"lad+ :atrlata/iliri#. (erke#ii kay/ede ve ok merke#li olmaya /a"laya
ketle"mede, Val"veri" merke#lerii evre merke#leri :alii almaya /a"lamas s*# kousudur.
Aylaklk ve /uradaki vitrilere /akarak #ama *ldrmek, tketim :rs kamlay0 te0r/eler ya;
"amak /u /a+lamda "e:ri alam ortaya koymakta /i#e yol -*steri0i olmaktadr. Aylak adam Paris'te
$%. y#yl /ir *#esi olurke, 97. y#yl /i#e evre lkelerii yei kltrel eli"kilerii sumaktadr.
Burada Adolf S0:imid'i metideki veya Poe'i 2ala/alklardaki Adam metideki :aliyle aylak
adam, "e:ri ormada dola"a /ir kurt adam olmaktadr artk. Ta":a" kullamyla da
kala/alklardaki aylak adamlar suratlar /ir/irleri ile *#de"le"mektedir. Terkes /ir/irii ays
olmaya /a"lam"tr. Ta":a" kullaa /iride -*rd+ -i/i, :er "ey /ir y# :alie d*"mektedirR /ir
0mle de /ir y# olmaktadr ve kedisii #dd -*sterdi+ide /ile aylk ilkesi :akim -elmektedir.
(eka, kedisii aylak adama sumakta ve oa -*# kr.maktadr. ki0i m.aratorluk'ta orta sflar
durumu, ay;
$@ Bejamm, Paris, ev _ea 1a0oste, Derf yay , $%&%, s @I<
bIIb
lak adam meydaa kmasda *emli /ir etke olarak -*#kmektedir. Bu aylak] soka+
Vmakadamla"trlmasV /ir rdr. Ne0e ile aylaklk arasda /yk /ir alaka kurulmaldr.
Burada "kladrma ve aylaklk arasdaki /a+ /iri0il -i/i -*#kmektedir. Aylak] :er a kedisii
i#ledi+ii d"e0ek kadar /ir .araoya iie -irse /ile, /u kala/alklar iide -*rme# oldu+uu
/ilmektedir. Bu, kala/alklardaki adam diyalekti+idir. Proust ii de aylakf /ir ada :e. -*rd+
"eyleri arkasda yata /a"ka /ir "eyi -*re ki"idir. Burada eski romatik /ir ma#ara
kose.siyouda yei moder /ir ma#araya -eildi+i fark edilmektedir. Bu, "e:ri yei
ma#arasdr. Aylak adam, yollarda kedi odasda -i/i dola"a kimsedir. ,k "e:irde t00arlar
mallar ser-ilemektedirler. Ti0areti ya"ad+ yerler olmaya /a"lam"tr "e:irler. Aylak /ulara /aka;
rak d"r. Parisliler, soka+ evi iie evirmi"lerdir. Butikler /irer dola. -i/i durmaktadr. Aylak
adam, /ir ka.lum/a+a :#da "e:irde dola"maktadr. $&@<fte D:am.s Alysee'de i"a edile /ir serada
koserler verilmekte, /alolar seyredilmekte, dostae to.latlar d#elemektedir. Bu, isa :ayal
-0 kuvvetledirmektedir. Tava /urada teeffs edile /ir ara :alie -elmi"tirR :atta 1e
Dor/usier'i moder /ialarda :ava, /ialar iide -emektedir. Sokak, /ir /urjuva evide asl
ola .etr -i/i, seyredile0ek /ir ala :alie d*"m"tr. Duvarlarda asl ola Vla ya."trmak
yasaktrV ya#lar, aylaklar ka+d ve ot ala0ak alalar olmaktadrR duvar ya#lar /a"lam"tr. Na#ete
sat0lar ise olar kt.:aeleri -i/idir. Ayakta :a/erleri okuya/ilmektedirler. Posta kutular olar
/ro#da mo/ilyalar -i/idir. 2a.lar, /a:eleri demir .armaklklar ise 0eketlerii asa0aklar
.ortmatolar... Bu *#-r :ava, /urjuvay ter*ri#e ede "eydir. $&9&'de ilk at ara/al oto/s, :alk
Bastille'de (adeleie'e do+ru ta"maya koyulur. Ara/a isteile yerde durmakta ve isalar idiri.
/idirmektedir. (oder "e:ri ya.s, ayla+ ortaya kt+ yerde olu"ur. Buu /ir merke#i vardr.
_I@1
Postmoderi#mi e ar.0 yalarda /iri Vmerke#si#le";meV meselesi olarak durmaktadr.
Bejami'i Paris'i -i/i sta/ul da /ir me-alo.ol olarak -e#ile, e+leile ama merke#ii erede
oldu+u kestirilemeye /ir mekSdr. 2amusal ala "e:ir merke#leride, meydalarda ta". ka.al
mekSlar iie koulmas ve tketimi, kamusal alada merke#ka /ir -le i"leye "e:irle"meyle
il-isi oldu+u s*ylee/ilir. Burada moder "e:irde Vierisi d"arsV ayrm yok oldu+u, soka+ aylak
adam odas -i/i oldu+uda farkl /ir u#ama kaylmak;tadr. Ter "ey /urjuvala"makta, *#el
mlkiyetle"mektedir. 2orumalar istedi+ii ieri alr, istemedi+ii alma#. (erke#si#le"me -i/i ka.ama
da yei /ir durumu ifade etmektedir. sta/ul'da, :er /ir al"veri" merke#ii /ir/iride ayr yerlerde
i"a edilmesi s*# kousudurR artk eski "e:ir merke#ii eke ka.al mekalar JAkmerke#, Bakrk*y
ii Naleria, Atrium, )skdar ve evresi ii Da.itol vs.K meydalar yerii almaya /a"lamaktadr.
$%%7'larda *0e olmaya /u merke#leri /*yle yay-la"mas alam edirP Akoomik olarak
de+i"e eydiR ede /*yle merke#ler aldP ,ok al"a, :#l ya"aya isalar :#l al"veri"
ya.a0aklar mekSlara i:tiya duymas, /u sorulara /ir 0eva. olarak *erilirseR /u 0eva/ yetersi#
oldu+u s*ylemelidir. ,k al"a isalar *0ede de varlard.
$%&7'de, $9 Ayll dar/esi soras /u durum ve /u tr .olitikalar yayld. 3erli ka.itali#mi 0aladrmak
ve uluslararas sermayeyi lke iie soka/ilmek, Trk sermayesii d"a almas sa+lamak
amalad. E#al, Trkiye'de ser/est .iyasa ekoomisii mimar olarak, /u yei y*elimlerde
etkili+ii u#u sre korudu. E#al *0esi d*emde iktisatta Vit:al ikamesiV Jit:al mallar
srladrlmasK .olitikas uy-ulayorke, E#al ile /irlikte Vi:ra0at te"vikV .olitikasa -ei" s*#
kousu oldu. Bu iki kavram, Trkiye'de /ir/iri ardda uy-ulaa yei .olitikalar kilit kavramlar
olarak s*ylee/ilir.
t:al ikame0i .olitika uy-ulad+ d*emde, to.lumsal olarak /ir model olu"turulduB Vdevlet
memuruV modeli. 2ltrl
_I<b
olmak, ya"am tar#da /atl deile ormlara uymak, uy-ar -iyimek, uy-ar ya"amak... Bular
-erekle"tireler, Trkiye'de Va+da"la"maV olarak adladrla uy-arlk yoluu 0al modelleri olarak
/elidediler. 3ieR al"alar ve J*#ellikle $%'7;?7'li yllarda saayile"meyle /elir-i :Sle -eleK i"i
sf, .o.list /ir /iimde tketim ormlaryla i .a#arda moder tketi0i :alie -eldi, -etirildi. Bu da
uy-ulaa /ir devlet .oli;tikasyd.
$%&7'leri /a"da, .o.li#m #erie oka ya#m" ola iktisat 2orkut Boratav, Viktidar tarafda
ya"am tar# olarak ve maa";-elir olarak 0retleri yksek tutulmas, al"alar tketim ormlara
uy-u /ir ya"am .rojesiyle doatlmas, ama siyasX olarak olara s*# :akk verilmemesi #erie kurulu
/ir .olitik y*temV diye tamlamakta d*emi .olitikas.
Bt Ney Amerika J*re+i (eksikaK, siyasetiyi .o.ler kla /ir .olitik ya. olu"turur. (oder
iktisatR ulus devletleri kedi to.lumsal i ya.lar, i diamiklerii ve ierde ya"ayalar tketim
ormlar d#eledi+i /ir .olitikay -deme -etirir.
Dyada $%?7'li yllarda sora sermayei yeide ya.lamasR ulus devlet #eride de+il, sermaye
#eride /ir yeide d#eleme olarak -erekle"ir. Trasasyoal Julusa"rK sermayei tm dyada
-e#meye /a"lamasyla, kreselle"me /a"lar. Qlus devletler, it:al ikame0i .olitikayla i"leyeme# :Sle
-elirR yei kurula d#ede Jki Trkiye'de /u yei d#e E#al .olitikasyla kurulmu"turK i:ra0at te"vik
/a"lar. :ra0at te"vik, d" satmla il-ilidirR ama /u d"arya alma, sermayei d"a almasyla /era/er
:em ya/a0 sermayeyi lkeye eker :em de it:al mallar ile i:ra mallar arasdaki duvar ortada
kaldrr. JBu, devlet yardmyla destekleerek ya.lmaktadr.K .a#ara dayaa it:al ikame0i ormlarR
i:ra0at te"vik, tketim ormlaryla de+i"tirir JVdyasalla"maVR yai A-lo;Saksolar dedi+i -i/i
Vkreselle"medir s*# kousu olaK.
Byk merke#leri almas, tketim ormlar de+i"mesi ve it:al ikame ormlar terk edili.
i:ra0at te"vik .olitikas;
bI'1
yerle"tirilmesiyle il-ili -*#kmektedir. Oe tketim ormlar kreselle"mesiyle de
.ostmodemi#mi /a"lamas s*# kousudur.
(oder olarak kurulmu" ola "e:irle"me, saayile"meR yie moder eli"kiler iere i"i sf,
/urjuva#iR karma"kla"maya, o+almaya, e"itlemeye /a"lar. Trkiye'de *rekleR uy-arla"maya
/a"laya devlet memurlar sosyal koumuu ;devlet memurlu+u ulus devleti modeli olarak ortaya
kt+da;ulus devleti ormlar ve .olitikalar ya sra -elir da+lmdaki d"" -i/i edelerle
kay-a /ir #emie oturdu+uu -*ryoru#. E#a:B VBeim memurum i"ii /ilirV s*# /u -eli"meleri
ardda -elir. Devlet memuruu Vi"ii /ilme' #orululu+u, !smal;Trk -elee+i ola V/a:"i"
almaVy ve V.ara ko.armal yay-la"trm"tr. 3ie Vi"aata devamV s*#de :areketle kamu
alalarda "e:ir i"as, /yk /ialar, /etola"ma, iki0i k*.r ya.lmas ve sa:illeri
doldurulmas sou0u sta/ul'u "eklii de+i"mesi, &7 soras d*emde -erekle"mi"tir. "aat
ya.alar, ay #amada .artileri adamlardr. Ta-i .artide oluursa olusu, /elediyeyi ele
-eirmek *em ka#amaktadr ki rat ve -elir da+lmdaki de-elerde siyasileri i"i -erekle"si.
"aat srdrlmesi, rat ekoomisii i"aat ya.alara ta"mas ve /elediyeler .ara ka#arke
/ir yada da siyasX .artilere .ara aktarlmas sa+lam"tr. Dyada /u -i/i durumlar /yk
skadallar yaratrR /ir siyasX .arti, *#el /ir sermaye evreside .ara ald+da ve /u duyuldu+uda,
siyasi .artii .olitik :ayat so /ulur. Trkiye'de ise -a#ete0i, siyaseti el /irli+iyle a+ olu"turu. .ara
trasferi ya.makta ve /uu a+a kmas, dyadaki *reklerie /e#er yaklar do+urmamaktadr.
Nm# kri#ii /uula alakas yoktur demek imka kalmam"tr. Bt /ular aklk
ka#amakta ve :er trl medyada tart"lmaktadr. To.lumsal etika' darmada+ oldu+u
-*#lemlemektedir. Bular da .ostmoder durumlar da:ilide oldu+u ;.ostmodemi#mi yal#0a /u
alatlalar oldu+uu s*ylememek kaydyla; ileri srle/ilir.
.@ i
$%'% ylda Talit 2va, televi#yo ii VtelesafirV deyimii yaratm"t. Televi#you alet olarak
kullam de+il, ama sim-eleri :ayatm#a i"lemesi .ostmoder /ir durumdur diye/iliri#. &7'li yllara
-*re -m#de siemada /ir 0alama s*# kousuR ama artk Amerikavari filmler ya.ma modas
var. Artistlerde ok medyatik ki"ilikler akt*r koumudaR /u da akt*r de+ersi#le"meye /a"lad+
/ir -*ster-esidir. Bu d*emde Amerika "irketleri Avru.a'da Asya'ya, siema sekt*rde tm dya
.a#ara el koydu. Bu da siemada .ostmoder /ir durum olarak kar"m#a kar. Bil-i kaallar
o+almas, ileti"imdeki Vim-e /om/ardmaV, -a#ete ve televi#yo .ro-ramlar Jyar"ma
.ro-ramlar o+almasR isalar .ara ve umut yoluyla kedie /a+lama a/alarR :atta yar"ma
.ro-ramlar -it -ide va:"ile"mesi v/K /u de+i"melere verile/ile0ek *rekler arasdadr ve /u
*rekler o+altla/ilir.
2imler PostmoderP
Deleu#e, Nuattari, Fou0ault, 1yotard, Baudrillard :i/ir #ama V.ostmoder ya#arlarV olarak
tamlamadlar. Dele;u#e' d"0eleri .ostmoder de+ildir ama olar yorumlamasda durum
de+i"mektedir. Postmoder d"rleri ya.tklar kuramsalla"trmalar, ya.sal0lk soras
d"rleri ya#dklaryla ok /e#e"ir. Postmoder kavram -eel kullam d"da, /u
kavram /a"ka "ekilde d"mek -erek /elki de. ! #ama ad -ee d"rleri .ostmoder olarak
tamlamas mmk ola/ilir.
VPostmodemVi iii doldura alamlarla Deleu#e', 1yo;tard' .ek il-isii olmad+ s*ylemek
-erek. ,k /u il-isi#li+i, kedileri *#ellikle ifade etmekteler. A0ak sk sk dile -etirildi+i -i/i,
A-lo;Sakso sosyal /ilimler ve ede/i ara"trmalar, alalar -ere+i /u d"rleri .ostmoderlik iide
d". durdular. 3a.sal0 ve soras -i/i ayrmlara -idilmeksi#i sk sk 1a0a, Fou0ault ve Deleu#e
ay d#lemde ele ald. Bular arasdaki farklar -*# ard edildi. Bart:es' -*ster-e;/ilimi ile
Derrida' VdekostrksiyoV #erie kurulu okuma;
la .ostmodem kavram iide /irlikte ele ald. Bular okuma /iimleri, ayr ayr filo#oflar #erie
d"meleri, farkl y*temler -eli"tirmeleri :e. ay /a+lama oturtuldu. Bir de :e.sii VfarkV #erie
okuma ya.t+ varsayld+daR *#de"likte farka -ide okuma Te-el'de >iet#s0:e'ye do+ru
y*ledi+i iddias, .ostmoderi#mi /elirler :ale -eldi.$< !ysa sk sk /elirtmi" oldu+um -i/i$'
/ular .ostmoder /a"l+ altda i0elemesi /yk sak0alar ta"yor. Bir kere, .ostmo;deri#m ile
li/eral ka.itali#m arasdaki /e#erlikleri /i#e -*sterdi+i mu:afa#akSr d"0ei, yukarda ad
-ee d"rleri fikirleriyle alakal olmad+ vur-ulamaldr. Bua ra+me, _o:aa Tod-e /i#e
.ostmoderi#m ve ya.sal0lk soras femii#m ile il-ili ara"trmalar /a+lamda /ir ve *#de"
olarak ele ald+ :atrlatmaktadr.$? Burada ri-aray ve 2ris;teva'ya *#el /ir yer ayrr. Arke+i /at
felsefesii :e. merke#ide tuta al"malar ele"tire /u Fras# kad d"rleri, /*yle0e moder
ola /ir d"0ede kedilerii ayrmaktalar. Buu d"da moder ve .ostmoderi /ir/irleride
ayrl;malardaki krl-alk #eride durulmakta. Po.ler kitle ve tketim to.lumu /a+lamda
.ostmoderi#m ele alyor. Bu ayrm, radikal J.ostmoderK femii#m ile li/eral JmoderK femii#m
arasdaki farkta yasmalar /ulmaktadr. Bu yakla"m ya.lmasdaki /a"l0a edelerde /irisi
de, Ta/ermas' (oderity versus Postmoderity adl metide yei mu:afa#akSrlar arasda
Fou0ault'yu #ikretmesi -i/i -*#kmektedir. Bu da, Fou0ault'u Aydlama .rojesie ya.t+
ele"tiride d+mleir. Bu meti, Deleu#e ve Nuattari'i eski -eleeksel sola ola ele"tirileri #erie
kuruludur ve Freud ve (ar^ ele"tirileri /a+lamda fikirleri ati;moder olarak i"a edilir. Bu da
kaya+ 1a0a ve Alt:usser'e ola ele"tirilerde /ulmaktadrR
jc Bk# Ali Akay, Tekil D"0e, Afa yay., $%%$, $%%%
Bk#. Postmoder N*rt, Ba+lam yay, $%%?, 9779 ve da:a ayrtl /ir i0ele;
$? me ii /k#., Tekil D"0e, Afa yay ,$%%$, $%%%
_oaa Tod-e, VFemiism ad .ostmoderism mislead- dvisios im.osed /y t:e o..ositio
/etvvee moderism ad .ostmodemismV iide T:e Pro/;lervs of (oderity, ed Adrevv Bejamr,
FarG0k Studies, Loutled-e yei kusk $%%9.S.&'.
a0ak Deleu#e' Alt:usser'e ola yakl+ -*# *e /ile almam"tr. Deleu#e', Alt:usser'i
kars /o+a# sk. *ldrmesii ardda derse -eldi+ideki o ykm iideki surat ve
moralsi#li+ii a0ak orada /ulualar /iliyor. Ameri;ka;-ili# .ostmoderi#m okuyu"uu ise da:a
ok Vkulakta dolmaV diye iteledire/ile0e+im iki0i veya 0 el yorumlar ara"trlmasda
kayaklad+ #aediyorum. Burada :i de ele"tirel /ir tutum de+il s*# kousu ola.
1'Ati;!edi.e'te, tersie, Freud ve (ar^ i#-isie 0 /ir ad eklemesi s*# kousudurB
>iet#s0:e. (akale, ya#arlarda ada Vya.sal0lk;sorasV deile .ostmoder filo#oflar diye s*#
edileleri arasda /iri0i sraya yerle"mektedir. _a;meso ise V-e ka.itali#mV d*emide
.ostmoderi#m terimii kullamay ter0i: etti+ide, Derrida'0 dekostrksiyo ile .ostmoderi#mi
*#de"le"tirmektedir. Buu ya sra, .ostmoderi#m ii V"i#ofreiV kavram kullad+da
-*ryoru# kiR 1a0a ve Derrida' Ve0ritureV Jya#K kavram .ostmoderi#mle *rt"r. Bu kavram da,
el/ette, 1a0a'da ok Deleu#e ve Nu;attari'i kita/ aa /a"l+ olu"turmaktadrB 2a.itali#m ve
Yi#ofrei. Bu kita.ta Deleu#e ve Nuattari'i marksist sf m0adelesii yerie Var#uV kavram
yerle"tirmeleri de yei /ir .aradi-ma aray" -*stermektedir ve /u iki d"r kuramlar da:a
sora VAmerika okumasylaV /irlikte .ostmoder;i#me yakla"trlr.
_Q1
7$ 2asm 9777
Postmodemi#mi moder soras diye d"rsek J*yle d;"lmeye/iliir deK, /u d*emi /elir-i
*#elli+i merke#si# "e:irle"me modelidir. Pasifik 2ys'da JABD'deK "e:ri merke#iyle evresi
arasdaki ayrm ortada kalkmas da *rek oldu+u -i/i "e:irler /ir i;d" diami+iyle de+il, /ir
tr a+ ili"kisiyle al-lamaya /a"lar.
Avru.a "e:irleride, "e:irle"me merke# ve merke#de yayla /ir merke#ka evre "eklide
-erekle"ir. (oder "e:ri ya.s, merke# ve ou /aliy*leride kuruludur. (oderle"meye ve
saayile"meye, "e:irleri fus art"yla .aralel olarak -eilir. Ye:ir, kedi ya.s kurmaya /a"lar.
Fakat $%'7'larda sora, dyada Vrefa: devletiV ve -*reli /ir /ar" olmas ardda Jki0i Dya
Sava" soras d*emK refa: devletii s;k"masyla J-elir da+lmdaki adaletsi#likleK /ir yeide
-* s*# kousu olmu"tur. Bu -*, :em krda "e:re Ji -*K :em de lkede lkeyedir. JTrkiye'de de
i -* $%<7 sorasda, *#ellikle sta/ul y*de yay-la"m"trK.
$%'7]lar sou ve ?7fleri /a"da iki :areket varB Avru.a ve ABD'de yksele tekoloji kullamyla
emek -0e ola i:tiya arasdaki ili"ki, emek yo+u sermayede sermaye yo+u sermayeye do+ru
/ir /irikim ya.ld+da, ortaya yedek i"-0 meselesi kar. Bat kedi emek -lerii d"da
emek -0e -ereksiim duymas, s*mr-e lkelerde i"-0 aktarm #orulu klm"tr. $%'7$
yllarda -iltere ii Tidista, Frasa ii 2u#ey Afrika, ABD ii 1ati Amerika lkeleri ;*#ellikle
(eksika; ve Almaya ii de Trkiye /u i:tiya0 kar"lad+ lkeler olarak -*#kmektedir ki /u yei
durum, "e:ri kaotik /ir ya.ya do+ru -itmesie ede olur. 3ksek tekolojiyi e ok kullaa ve
saayile"mei e yo+u oldu+u lkei ABD oldu+uu varsayarsakR (eksikal k*ylleri ak ve
2aliforiya'ya -* /uradaki merke# es.risii ortada kaldr;
@$
mas s*# kousudur J2aliforiya', $&@& devrimide sora devrim0ileri "e:re alt aramak #ere
ak etmesiyle kurulmu" oldu+uu amsatrmK.
Ye:ir0iler tarafda yei /ir terim ortaya atlrB Vme-alo;.olV. (erke#i ortada kalkt+, evre;merke#
"e:irsel ayrm yok oldu+u /yk fuslu ketlerR $%?7'li &7'li yllarda dyadaki /irok siyasX,
ekoomik .ro/lemler edeiyle, refa: devletii kaldramaya0a+ /oyutlarda /ir -* ta"mak #oruda
kalr ve /*ylelikle /at sosyal /irikim modeli de+i"ir. Nm# kltrel de+i"im, rklk,
ya/a0lk meseleleri V*tekiV kavram, d"lama, yei sa+0lk Jve /uula /era/erK yei mu:afa#akSrlk
"eklide /a"lkladrla/ile0ek sorular /u "ekilde k*k /ulur.
Nm# a+da" saatda ska *reklemeye /a"laya "e:irleri mimari olarak yeide tasarlamas
ve i"a edilmesi, Berli "e:rii /irle"mede sora Almaya olarak /a"ta soa yeilemeye
kalklmas, /yk al"veri" ma+a#alar yei merke#ler olarak -deme -elmesi, a+da" saatla "e:ri
/ir/irie /a+lam"tr. sta/ul 1evet'te kurula VProje @ 1Vi /ile Nlte.e'i :eme *de yer
almas, yerle"mei yerii /uraya do+ru kaydrlmaya al"ld+ -*stermekte. Bu aZamda da Oasf
2ortu'u krat*rl+ ya.t+ V3erle"meV ser-isi, "e:ir esteti+ii /ir "ekilde yeide sor-ulamaya
al"t+da, /i#im koumu#la il-i /ir "ekilde kesi"mektedir. Postmodem "e:irle"mede merke# ve
evre arasdaki ayrm a#almas ve :atta /ular /ir/irlerie kar"maya /a"lamas, /era/eride yei
"e:ri al-lama /iimii de+i"tirir -i/i -*rmektedir. Buu alam da, ka.itali#mi yei kodlar
kurarke eski kodlar ykmaya kalkt+ -i/i Jtm -*ster-eler sistemii yeide d#elemeyeR yatay
ve dikey *ller arasdaki fark ve ili"kileri -ei"li :ale -elmeye /a"lamasKR .rtkl, devleti ulus
devleti iideki "e:ir meka da artk kay-a kresel sermayei me;kayla /tle"tirmeye
al"t+ da ifade etmekte ve /i#e V/tle"mi" dya ka.itali#miV kavramyla kedi yei y#
-*stermekte oldu+udur. Bu .ostmodem :alde asl e:emmiyetli -i/i dura, yatay ve dikey ili"kilerle
.rtkl ve kay-a me;
ka arasdaki farklar /ir/irlerie evrile/ilir :ale -elmeye /a"lamasdr. Deleu#e ve Nuattari'ye
-*re, Vkay-a ve .rtkl arasdaki somut ve dikotomik kar"mlarV :er #ama /ir/irie
d*"e/ilirdir. Ter e kadar Vkay-a y*elimsel ak aralklarV ile V.rtkl /oyutsal ka.al aralklarV
arasda /ir fark var -i/i dursa da, /u /*yledir. Aslola, -ei"lilik -i/i -*rmektedir. Deleu#e ve
Nuattari Bi 3ayla iide /ular matematikte, estetikte, m#ikte, fi#ikte vs. -*stermektedirler.
Di+er yada /a"ka /ir ada "e:re /akt+m#daR kltrel de+i"im, ta"ra kltryle ket kltr
arasdaki at"may i"aret etmeye /a"lar. 3ksek kltr;alak kltr arasdaki tari:X ayrm at"ma
ala, "e:ir :alie -elir.$& Trkiye'de /u durum, Vara/eskle -deme -eldi.$%'7lar sou ve ?7'leri
/a"da, !r:a Ne0e/ay' *0 oldu+u yei /ir kltr olu"umu ola ara/eskle.
3ksek 2ltrB
3ksek kltrR akademileri kurulmasda, Aski 3ua'da kaya+ /ula /ir mesele. JVArs li/eralesVB
d"0eyle saat /irle"tire alaK. 3ksek saatlar ifade ede Vli/eral saatlarV ve alak kltre
Jmi*rl+eK ait ola Vmekaik saatlarV Jel /e0erileriK ayrm akademileri kurulmasyla yerle"iklesi
Akademi, $'77'l yllarda talya ve Frasa'da kuruldu+uda :em -#el saatlar JV/eau^ artsVK :em de
ede/iyat JV/elles let;tresVK iermekteydi. N#el saatlar ve ede/iyatta yksek kltrR resimde Tar'
yaratm ola isa fi-rlerii ve .ortreleri ya.ld+ trle Vmaj*rV olarak, atrmort ve ma#ara
resimleri trleriyse Vmi*rV olarak ele almaya /a"lad. Tar, e ok isaa #ama ayrd+da ve
Tarya e yak ola fi-r oldu+u d"ld+de, isa fi-rleri maj*r, yai yksekR di+er trler
mi*r, yai alak saylr oldu. Fakat modemi#me -irildi+ide, Akademi'ye /a"kaldrd+daR *#ellikle
em.resyo;
TSdM V V;;;;;;;;;;;;e;;;;;;;;;;;;;;;;;;
la"ralla"ma :akkda (urat Bel-e' Ladikal -a#eteside ya#d+ /ir ok makale *rek olarak ele
ala/ilir Ayr0a Dum:uryet' Akara k*keli /ir :areket olmasda da sta/ul'u ko#mo.olt#me
kar" yei /ir Vta"ralV modem 0um:uriyet kltrde de /a:setmek ok yal" olmaya/ilir
istler V-ereV olarak maj*r mi*r ayrma so verdiler. Adou;ard (aet me":ur 2rda E+le 3eme+i
J$&I9K ta/losuu ya.t+da, :em ma#ara :em de isa fi-r kullaarak de+i"imi *0s olmu"tur.
!da soraki em.resyoist resimlere /akt+m#da, ma#ara isa fi-r kar"sda da:a *e
kt+ -*ryoru#.
Am.resyoi#m ve em.resyoist ressamlar, temsili olarak, do+adakii ays ya.makta de+ilR
do+adakii, "+ asl ald+yla il-ilemekte yaadr. JLekleri ve "+ e ok oldu+u ve e ok
de+i"ti+i yer olarak do+aya y*elimi"tir.K
Am.resyoistlerle /irlikte, mi*r maj*r ya.a /ir yeilik s*# kousu olur ve /u oktada da yksek
kltr ile alak kltr arasda ilk kar"klk kar. (oderi#m, k/i#m *re+ide -*rld+ -i/i,
srekli olarak temsili ola /o#maya u+ra"r. 3ksek saat iie mi*r ola "eyleri sokmaya /a"larR
/*ylelikle -delik :ayatta :erkesi kullad+ mal#emeler saata da:il edilir JPi0asso'u -a#eteleri,
kolajlar kullamas, e"itli o/jeleriR .isuar m#eye -irmeye /a"lamas vs.K.$% Buula /irlikte,
alak;yksek saat :iyerar"isi /*ylelikle kri#e -irmeye /a"lar. $%%7]da ala a+da" /ir ser-ii ismi
VAlak ve 3ksek Sa;atVtR /u isim kullalarak :iyerar"ii yok oldu+u -*sterilmek istemi"ti.
Buula /irlikte, alak;yksek saat tart"mas, yksek kltre ;etelektellere; ait /ir tart"ma olarak
durmakta.
Ama 97. y#yl iki0i yarsa -elidi+ide, .aradi-ma :er alada de+i"imi s*# kousu olmu"tur.
$%<7'li ve '!'l yllarda *0elikle -iltere'de, sora da ABD'de ortaya ka /ir akm ;asl olarak tm
:iyerar"iyi /o#a VPo.;artV, .o.ler saat, .o.la"ma dedi+imi# to.lumsal d*"m; ilk ivmesii ka;
#ar.97 Po.;artR e -delik ese, -*rt, ikolar yksek saat iie sokar Ji#-i roma tuvale
ta"mas *re+iK. Ndelik ya"amdaki trafik ka#alar tuvale -eirilirR (arilye (oroe, Alvis Presley
-i/i ila: olarak ortaya ka fi-rler, /ask :alide tuvale yastlrR Falt Disey ka:ramalar yksek
$% Bk# _ea Dlar, (ar0el Du0:am. ya da Buyuk 2ur-u, 323 , ,ev E#-e Akkol, 2asm 9777
97 Bu kouya iki0i /olmde tekrar d*e0e+i#
kltr V.eitureV Jtuval resmiiK iie sokuldu+uda karma"a ortaya kar.
Di+er yada, .o. m#ik ve e .o.lerle"mi" :aliyle '7'la;r /a"da Beatles, ro0k ve .o. tlar
/irle"tirerek alt sflar m#i+ii kresel /ir m#ik :alie -etirdi+ide, ket ta"ra tart"mas /a"lam"
olur JBeatles "imdi /ir klasik olarak ka/ul edilse de, a+da" klasik m#ikte olara yer yokK.
(alevit0:'i /eya# ste /eya# resmi -i/i, Da-e de sessi#li+i m#ik olarak sumu"tur Jya da m#ikte
sessi#li+i sumu"turK. Lekteki /o"luk -i/i sesteki /o"luk da, e mi*r e de maj*rdrR /u iki kal.
/ir/irii iie -emi" olur. Bu -iri"imler, alak kltr mesu.lar .ek il-iledirmese de ya da
olar dikkatii ekmemi" olsa da, *emli :areketlerdi. JVBo"lukla maj*r;mi*r ili"kisii kurmak,
etelektelleri tart"ma alaa -irmektedirK. A0ak, :erkesi :issede/ile0e+i, duya/ile0e+i s*# ve
melodiler s*# kousu oldu+uda, etelektellik -eride durmaya /a"lar. Ara/esk, trk -elee+ide
-eli. keti yksek kltre ait m#ik aletleriyle ta"ra ya da kr kltre ait duy-u ve s*#ler
/irle"tirildi+ide ortaya km"tr. Bu /ir sete# m#i+idirR do+u;/at sete#i Jkemalar /atya, Tit
e#-ileri, melodi ve s*#ler do+uya aitK. 2eti yei kltr kedii /*yle0e temsil etmeye /a"lar. Bu
kltr, otu# see iide :omo;jele"e /ir kltr :alie -elmeye /a"lad. 3ksek kltr;alak kltr
arasdaki ayrm, *0e /ir/irii d"lama e+ilimi -*steriyorduR s*# edile d"lama, siyasX /ir
d"lamayd J$9 Ayll dar/esiyle ara/esk yasa+ s*# kousu olmu", Blet Arsoy ve /era/eride .ek
ok e"0isel, Aski"e:ir'e srlm"tK. $%&I sorasda E#al :kmetiyle /irlikte, ara/esk ve :kmet
arasda /ir '/ar"ma' s*# kousu oldu. E#al' yei /urjuva#i olarak kalkdrd+ yei sermaye, klasik
/urjuva#i Jsta/ul /urjuva#isiK ve Akara /rokrasisii kar"sa yei /ir /urjuva#i alay" ve
/rokrasiyle kt. Trkiye'i kreselle"me d*emide, yei /rokrasi J/u-k .olitika0lar, /aka
kri#leri, r"vet skadalla;r...K ve ta"ra sermayesi de yefi /urjuva#i olarak ortaya kartld. Bu yei
/urjuva#i ii, Vara/esk /urjuva#iV ifadesi kullala/ilir.
Ara/esk /urjuva#ii olu"tu+u /yk ketlerde, me-alo.ol iideki yei kltr yerle"ikle"meye
/a"lad. Ta"ra /urjuva#isii mu:afa#akSr ya.syla orduu -eleeksel ya.sdaki at"ma, di ve
.olitika at"mas ve ay #amada yksek kl;tr;alak kltr at"mas -*#ler *e serdi.
7& 2asm 9777
2ltr, kltrel u#la"ma ve at"ma diamikleride ayr d"lemeye0ek /ir m0adele ala olarak
var olur Jalt kltr;st kltr tari:X at"masK. ABD'de, to.lumda .o.la"a ve ma-a#ile"e /ir
kltr mev0ut oldu+u -*rlr. Bus: _r.'u /a"kal+ do+rulaya seim *0eside, Al N*re ve
Bus: arasda -erekle"e /a"kalk seimi ile fut/ol malar arasdaki /e#erlik /ua *rek
-*sterile/ilir. ABD'deki /u seim /ir -*steriye d*"m"t. Arkasda /ir mi#ase vard ve kimi
-ali. -ele0e+i /elliydi. Trkiye'de de durum ay "ekilde i"lemiyor muP Tketim ve -*steri to.lumu
:alie -ele Trkiye de /u /akmda -ittike ABD'ye /e#emeye /a"lad.
N*steri, .o., ma-a#i dyas /irlikte i"lemeye /a"lamas, siyaseti eski alam yok eder.
SiyasetR Ara.a'da Vat -tme, seyislikV alamdadr JAski do+u to.lumlarda /u alam -eerliydiK.
Aski 3ua to.lumuda ve -eel olarak /atda V.olitikosV J.olitikaKR ket, "e:ir alam ta"rd. 2eti
ve atlar idare edeler arasda /ir .olitikada s*# edile/ilir. Ara.;(slma do+u -elee+i ile /at
-elee+i iki ayr temel #erie kuruluB /iride atlar, di+eride "e:ri y*etmek esastr. Atlar y*etmek,
-*e/e /ir siyaset fikriiR "e:ri y*etmek ise yerle"ik /ir siyaset fikrii ortaya karr. A0ak Plato'da
/eri /atda, do+u to.lumlara /e#er /ir y*etim alay" s*# kousudur. Bu alay" da, yukarda ele
alm" oldu+umu# -i/i, Vo/aV kavram #erie kurulu. ,o/aR siyaseti ya.a, y*ete ki"i JV.asteurVB
di adamK. ,o/a ola, :alk /ir VsrV -i/i /ir yerde /ir yere y*ledire, y*ete ki"idir ve ou
ya.t+ da .olitika'dr JoryatasyoB do+ru y*e do+ru srmeK. A iyi o/a, e iyi .olitika0dr.
!smal Devleti'de .adi"a: o/a, reaya ise srdr. JTristiyalkta da sa, di adam olarak,
o/adr.K Politikalar ve dii /irlikte yrtld+ model, o/a .olitikas #erie kuruludur. Burada
kom.like /ir siyasX durum s*# kousu.
Bat ile do+uu to.lumsal fark, yerle"iklik ve -*e/elik meseleleriyle aklaya/iliri#. T* -*stere'
alamda o/alk kavram, ikisii /ir/irie /a+lar. ,o/a yal" /ir :areketi, .e"ideki tm sry
da+ta/ile0ek itelik ta"r ve o/a -*sterdi+i yol da tek yoldur. yi o/a, iyi yol -*sterir. yi yol,
sr /eslee/ile0e+i yoldurR yai Vdo+ru yolVdur. Do+ru, -erek, :akikat vs. kavramlar, Viyi
siyasef'i kavramlar olarak kar"m#a kar.
Bu, saat ve #aaat ii de -eerliR yal#0a .olitika0 ii de+il. Plato'u metileride -eer.
(etilerde Sokrates sorarB VA iyi #aaat kimP A iyi saat kimPV (imesis teorisii ;yai
k*kedeki -ere+i -*sterme #orululu+uu; e iyi -erekle"tire, e iyi saatdr Jtiyatro, resim,
:eykel -i/i /ra"lardaK. Politikalar -ere+i -*sterme #orululu+u, saat ii de -eerli -*rlr.
Postmoder to.lumu -*steri to.lumu iteli+i almasyla /irlikte /a"ka -erekleri de -*sterme
#orululu+u s*# kousu olur JAma esase #aaat, saat, .olitika0 ls k*kedeki -ere+i de+il,
V-*rtVy -*stermek #orululu+udadrK. Akt*r rol asl *+reiyorsa, .olitika0 da rol
*+reir JABD'de Dum:uriyeti ve Demokratlar arasdaki e *emli fark kravat kullamda
etle"mekteR Dum:uriyetiler kravat takmay ter0i: ederlerke, Demokratlar kravat takmayarak *#-r
olduklar -*stermeye al"yorlarK.
N*steriR d" -*rt #erie kurulu /ir "ey. N*steriler #erie siyaset ya.ld+da, /i#e fikirler
JidealarK yerie Vsimu;lakrVlar Jd" -*rtlerK verilmeye /a"lar ve /u d" -*rtler /elirleyi0i
olmaya /a"lar. Postmoder /ir durumda e farkl, e /elir-i -*ster-eR -*rt alamda, ierikte
da:a * .laa km" olmas. Burada temel /ir de+i"im s*# kousu. Ere+i, 'slam0 sakal' veya
/a"*rts olu. olmad+ sorusu #eride -eli"e /ir siyasX s*ylem var. Bu s*ylemi J-*steri"ler ve
i"aretler #eride -eli"e /ir siyasX s*ylemK ieri+i e kadar doldurulmu"R tart"mal.
VTek yolV diye -*sterile0ek ola e varP dealar yol -*steri0ili+i de sarslm" olmaktadr. Tek yol
kavram aakroikR #ama;
ve mekS d"a ka /ir kavram. ,k to.lumsal formasyo yava" yava" *0e ikili, sora
d*rtl vs. /*lmeler -*sterirke, tamame ok y*l :Sle -elmeye /a"lamaktadr. Tomoje sflar
#erie kurulu /ir to.lumsallkta .aralam", atomi#e olmu" /ir to.lumsall+a -ei" oldu+udaR yol
-*stere, .olitika ya.a Vo/aV i"aret etti+i yol, tek yol olmakta kar. salar :ayata
/ak"daki farkllklar ortak yola -irmeyi e-ellemektedir.
SiyasX .artileri /u deli a# :eye0a veri0i olmaya /a"lamas, /ira# da Vtemsil edileme#likV edeiyle
kedii -*stere /ir durumdur. E0eleri kral veya sulta :ayat model olarak al. o model
#eride to.lumsal d#e kuruluyordu. Yimdi riteller o+ald, -eleeksel ormlar de+i"ti. Bua -*re
:er /ir -ru/u ayr ritelleri, :ayat -*r"leri olmaya /a"lad+da, liderlik ii ortaya ka o/alar
yol -*sterme# oldu+uda, temsilX ili"ki de ortada kalkm" oldu. Atomi#e olmu" to.lumlarda, /elli /ir
siyasX .artii /elli semeleri temsil etmesi durumu artk s*# kousu de+ildir.
Temsiliyet soruuyla /era/er isalar il-ileri /a"ka oktalara kayar. 3ei il-i odaklar kmaya
/a"lar. Fut/ol takmlar /u kouya iyi /ir *rek JFrasa'da e so ya.la referadumda, vatada"lar
y#de yetmi"ii oy kullamad+ -*rldK. ABD /a"kalk seimlerideki "ovlar, Sydey
!lim.iyatla;r'daki /yk al" ve ka.a" -*sterileri... salar /u kadar :eye0aladra edirP
SiyasX kimliklerde da:a :eye0alad;r0 ola ;*re+i fut/ol kimlikleri; var. Postmodem riteller,
yerli ka/ileleri ritelleriyle /e#erlikler -*sterir Jy# /oyamalar vs.K. Oe fut/ol, -m# siyasX
ya"amda da ok *emli yer tutmakta. 3erel kimlikler, ulusal kimlikleri *e -eiyor JNa;
latasaray' ma, millX takm mada da:a ok :eye0a uyadrr oldu. (a /itimide V!u0u
3l (ar"V s*ylemesi, 0um:uriyet :eye0a tekrar ya"atmay amalamakta ve siyasX :ayatla
fut/olu /irle"tirilmesii sa+lamaktadrK.
Fras# to.lumu -*steri to.lumu olsa da ve kuram ad Fras# kuram0 Nuy De/ord tarafda
koyulmu" olsa da, /u;
@S1
radaki etelektel etkiler yok saylama#. Fras#lar :ayat -*r"leri, .o.ler olaa fa#la de+er
vermiyormu" -i/i durmaktadr Jmedyadaki .ro-ramlar .ek o+uu /u /a+lamda -e kitlede
olumsu# te.ki -*rmesi s*# kousuK. Trkiye'de ara/esk /urjuva#i;klasik /urjuva#i arasdaki ayrm ve
da:as, ara/esk /urjuva#ii klasik /urjuva#i #erideki :akimiyeti ok aktr. $%'7;?7'li yllara kadar
Trkiye'i siyasX ve kltrel modelii tayi ede, Akaral /rokrat ve sta/ullu, #mirli esaf
J/urjuva#iK idi. Ladyou, -a#eteleri vermi" oldu+u dil Jkitle ileti"im aralar -*ster-eleriK, ya"am
tar#R Dum:uri;yet'i ilk yllardaki modeller #erie kuruluydu. Tkmetler de J*#ellikle Atatrk ve
sorasda * d*emiK /u .aralelde /ir /atlla"ma e+ilimie sa:i.lerdi. Talkevleride :alka '-*r-
kurallar' *+retiliyordu. >or/ert Alias' Qy-arla"ma Sre0i adl kita/da alatt+ Vte.ede ime
uy-arla"maV modeli, Trkiye'de eredeyse aye uy-ulam"tr. JBu uy-ulaa model, :alka ok
ya/a0yd. Nm# reyti- :esa.lamalarda A B D D "eklide kate-oriledirilmi" ola kitleleri
i"aret ederek s*yleye0ek olursak, te.ede ime /u model, orta sfa ve /rokrata ;yai A ve B'ye;
yak -i/i durmakta, D ve D'ye ise ters -elmekte.K Po.ler kltr, yksek kltr em.o#e etti+i Jet;
meye al"t+K kltre kar" kmaya /a"lam"tr ve /u ay #amada moderi#mi kri#i olarak da
okua/ilir.
lk Dum:uriyet yllarda, radyolarda :alk m#i+i yay ya.lmas yasakla. klasik m#ik yay
ya.trlm"t. 3erel /*l-elerde, k*ylerde :alka :o.arl*rle klasik m#ik dilettiriliyordu. Tekke m#i+i
yasaklam"t. ==. Dya Sava" d*emide Trkiye'ye sade0e (sr ve Tit m#i+i ve filmleri
-ele/iliyordu. Do+u kltr /ularla sete# uy-ulamaya /a"ladka farklla"tR sete#, yayl al-larla
vurmal al-lar sete#iydi. Do+u;/at sete#i ise do+u al-laryla /at .o.ler ro0k m#i+ii sete;
#iydiR /u kar"m keti s*ylemiyle /irle"ti+ide, tam /ir ara kltr olarak ara/esk kt ortaya. Oe
alak kltr;yksek kltr ayrm derile"tike, ara/esk m#ik yay-la"t.
$%'7$ yllarda, /atl melodileri oldu+u -i/i al. Trke s*#le s*ylemesi ;Varajma m#i+i$$;
furyas .atlak verdi JArol Byk/ur, Berkat vs. arajma m#i+ii *de -ele isimleri olarak
ledilerK. LesmX kaallarda yaylamas uy-u -*rle /at m#i+i, araje ediliyordu. Lesmi
kaallar /ua i#i verme edei ise, arajmalar, yksek kltr *#emekte oldu+u /at .o.ler
m#i+ie y*elimi sa+lamasyd. Ama $%'7$ar, V-*V yay-la"maya :e# /a"lamad+ yllard.
$%'7lar iki0i yarsda krda kete -* yay-la"tka, ou kltr olarak ara/esk de
yay-la"a0akt.
Trk .o. m#i+i, ara/eske /e#er /iimde kt. Arse, (o+ollar, Bar" (ao vs. /at tlar
kullayor ve do+ulu -iysiler -iyiiyorlard. !lar ya.tklar, ABD'deki folk m#i+i Trkiye'ye
uyarlamasyd. Ama /u deemeler 'yrmedi'R o d*emde yrye tek "ey ara/esk'ti. Sosyal sf
fraksiyolarda, kette yei /ir olu"um kedii -*stermeye /a"lad. Bu to.lumsal olu"um, kltrle
kedii /irle"tirdi.
T < 2asm 9777
22ou;m;lar9U kita/mda, ara/eski olu"umu ve $%&7'ler;de /urjuvala"mas #eride duruluyordu. Bu
/a+lamda, ya.sal0lk;soras V*#e;/o#um0ulukV Jdesu/je0tivatioK tavryla ve klasik /ir tar#da,
ara/esk ele alyordu. Burudu ara/eski, yei -*ster-eler ve metafi#ik dolaymyla, .atafi#ikle /era;
/er yorumlamas s*# kousudur. VAra/esk /urjuva#iV deyimi, ortaya ka yei ti. aydlar ;*re+i
yei /ir slu. yarata -a#ete0ileri; de iie alr. Atelektel retimi d#eyi /*ylelikle d"m"tr. Bu
d""te -a#ete0ilik slu/uu, ksa 0mle al"kalklar ve 0mleleri ala"lrl+ ilkeside yola
karak ya#yla :i/ir m0adeleye -irmeye kafalar -elee+ie -irdi+imi#i s*yleye/iliri#. 3a#
0iddili+ii, ou alam ve s*# di;#imiyle :esa.la"makta -emesii kafa kar"tr0 olarak ortaya
koya -a#ete0i;ya#arlar /u Vkltrs#le"meVde ve Vsorusal;la"trma0as#V yakla"mlardaki yerlerii
uutmamak -erekir. Souda ise ay ya#arlar - /iride VTrke'mi#i elde -itti+ideV #t
duymaya /a"larlar.
Tur-ut E#al' resmX /iimde .olitikas ya.t+ ara/esk /urjuva#ii, $%&7'lerde 'yerie yurdua
yerle"tirildi+i' s*ylee/ilir. Bu, kayaklar et olmaya, kedili+ide olu"turuldu+u fark edile /ir
kltr yerle"tirilmesi alam ta"makta. Bireyselli+i, Vara/esk *#eVi olu"umuda E#al, yei /ir
*#;elsellik /iimii kuru0usu olarak /yk .ay sa:i/idir Jailei y0eltilmesi de, /u yei /iim
iide yer etmi" tavrlardadrK.
!r:a Ne0e/ay VTarm /ei /a"ta yaratV ifadesii kullad+ "arksda, yeide kodlama derdiyle
ortaya km"t. %7'larda, ara/esk ki"ii /edeii de de+i"imi s*# kousu olurR !r:a Ne0e/ay',
(a:su 2rm#-l' vs. ilk ktklar :alleriyle so :alleri arasda /edesel farklar vardr. Adeta, ik;
tidar verdi+i Vetle "i"maladklar -*rlmekte. Bak"lardaki
9$ Al Akay, 2ou;m;lar, Ba+lam yay , $%%<
b<9b
aresi#, /itki ifade yerii *#-vei ve 0esareti yerie -elmi" /ir ifadeye /rakm"tr.
Ara/esk, temsil edilemeye /ir kitleydi. Postya.sal0 /ir ifadeyle yersi#yurdsu#lu+u, d#esi#li+i
kedili+ide meydaa -elmi" -i/i /ir :Sli vard. (ekSsal olarak da /u :issi veriyorduR ara/eski
-*re ya.s olarak -e0ekodular, ay d#esi#li+i ve kedili+ide olu"mu" :Sli -*#ler *e
sermekteydi. Buu i#leye d*emde $%&7lerde ise ara/eski iktidarla /tle"ti+i -*rlmektedir.
Ara/eski, .atafi#ikle kar"la"trmak ise %7'larda s*# kousu olur. Ava-ard akmlar ara/eski
Vkit0:ii+ide, estetik yoksuu ve *#esi# olu"uda /esleirler J.o.ler saatta /u durum -eerliK.
Ara/esk, oa -*sterile ta:amml dere0esie -*re kate;-oriledirile/ilirB
;Tras: ;2its0: ;Dam.
Ara/eski $%&7'lerdeki 0iddiyetide, iktidar ele alma a/asda, karamsarl+da karak $%%7'lara
-elidi+ide iroisi ya.la/ilir /ir :Sle -elmesi "eklide /ir d*"m s*# kousudur.
!r:a Tekelio+lu $%%% ylda, Trk Po. (#i+i'i tari:sel arka .la #erie /ir i0eleme ya.t.
Ara/eski s*#el /oyutuu ele ald. Tekelio+lu, ara/eski sade0e -*'e, ekoomik -eli"melere /a+l
olarak i0elemesii kouu /asitle"tirilmesi demek oldu+u #eride duruyordu. Ara/esk ;ou
ifadesiyle;mii/s, -e0ekodu vs. m#i+ide fa#lasdr. Tekelio+lu, ara/eske iktidar ve .olitika
/a+lamda /akmakta ve ara/esk -*ster-eleri *#mlemekte.
ki aa damar s*# kousuR
$K Bat;do+u sete#i JsetetikR iktidar .lastik olarak ya.t+ sete#K. Trkiye'de, /u sete#
-iri"imleriyle talya V0atoeV
m#i+i VkatoV olarak "ekilleirR me:ter yerie /ado m#i+i kullalr.
9K Do+al, kedili+ide /ir sete#R do+uda :areketle /ir sete#. To.lumdaki /ask sou0u
J:o.arl*rlerle klasik m#ik diletilmesi, me:ter yerie /ado m#i+iK, do+al /ir sete# kedili+ide
olu"ur.
==. Dya Sava" edeiyle, Tollyvvood filmleri Trkiye'ye -elemiyor ve u0u# oldu+uda (sr
filmleri -etiriliyordu. Bu filmler yasaklam" olsalar da ok i#leiyorlard. Ara/eski olu"masda
/ular da etkisi oldu+u s*ylee/ilir.
!r:a Ne0e/ay, ilk kt+ yllarda kedisii Sadetti 2ay;ak'la, Vser/est i0ra0larla kar"la"trarak
*e kyordu. Tekeli;o+lu, e iyi /a"arlm" do+al sete# olarak ara/eski -*rmektedir.
$%<7'lerde iti/are JDemokrat Parti d*emideK s*# kousu edile/ile0ek 'yksek kltrde alak
kltre -ei" saat' ardda '7 dar/eside sora tekrar @7'lar to.lumsal atmosferie d*lmesi,
/u y*elimi d" diamikler #eride de (arksi#a /ir s*ylemi /era/eride -etirmesi ve to.lumsal
alada yei /ir s*ylem olu"turmas s*# kousu olmu"tur. ! d*emde, marksist kita.larda eviriler
ya.lyordu. Bu evirileri de ara/eskle eklemlemeyi do+urdu+u ifade edile/ilir. Bu sade0e /ir
sorusalla"trma olarak /urada ele almada #eride -eile /ir s*#0e olarak kalmaktadr.
Ara"trmalar /u y*de ya.lmas ve -eli"tirilmesi do+ru ola0aktr.
3ksek kltr;alak kltr arasdaki /u ko.ma, '!'l yllarda .roleter ve :alk kltr s*ylemiyle
yeide me"ruluk ka#ar. (arksi#m'i :alka, k*yllere y*elmesi J(ao0u k*yl s*ylemii
ykselmesiK, Oietam Sava" ve /t /u uluslararas olu"umlar iide Trkiye'i i;d" diamikleriR
:akim s*ylem iie alt kltrleri yeide -irmesii sa+lam"tr. Bu eklemleme ve aydlar :alk
kltre verdikleri *em, -*'le de /irle"erek, ara/eske yol am"tr JVe#ileleriVR i"ileri, dolmu"
"of*rlerii kltrK. $9 (art dar/esi, $%&7 dar/esii ilk sa:esii ortaya koyar. Trkiye'deki .olitik,
ekoomik rejim de+i"ikli;
+ii k*kei, $%<7;'7'larda #iyade ?7 dar/esi -i/i durmaktadr. Buu edei "u "ekilde aklaa/ilirB
$9 (art dar/esi ve sorasdaki d*em, *#-rlkleri yava" yava" kstlad+ ve lkei y*elim
ivmesii i .olitikalarda okf d" lkelere i:ra0ata kaydrd+ /ir d*emdi. $9 (art' olu"umu ii,
Freud'u Vilk "okV Jilk travmaK s*# s*ylemek yal" -*#kmemekte.
$%?7'lerde i:ra0ata y*elik .olitikalar, /era/eride (sr'da, srail'de ve VAsya 2a.lalarVda ortaya
ka0ak /ir ekoomik siyaset Jekoomi .olitikK -etirir J?7'li yllar dyas, tekel0i ka.itali#mle ulus;
a"r ka.itali#mi :esa.la"ma ala, .etrol kri#i, /at i"i istememesi #erie i"i kri#ii ya"ad+
/ir dyaK.
Trkiye'deki ya.lama, dyadaki ya.lamayla /e#er "ekilde olu"mu"tur. Poulat#as' Vsf
fraksiyolarV kavram yardmyla s*ylersek, :akim sf fraksiyolar arasda /ir iktidar sava"m
ve .ayla"m -erekle"irB /ir taraf Dum:uriyet d*emi /rokratik eliti ve sta/ul /urjuva#isi, di+er
taraf ise Vta"ra /urjuva#isiV... $%9I'te <7'ye kadar Dum:uriyet /rokrasisi iktidardayke, <7'lerde ta"ra
/urjuva#isii J/u-k FP'i, D3P'i, A>AP' ta/a olu"tura ta"ra /urjuva#isiiK -deme
ve iktidara -elmesi s*# kousudur. Ta"ra /urjuva#isii kltr kette yeide kodlaya kltr
ara/esk oldu+uda, kltr, Vara/esk kltrV olarak adladrlmaktadr.
Ati;semit dal-asR $%I7'lu yllarda tm dyada oldu+u -i/i Trkiye'de de etkili olmu"tur. !smal
Devleti'de 3a:udi sermaye, $%. y#yla kadar iktidara ok yak durmuyorduR Lum sermayesi,
!smallar0a da:a ok -veile /ir sermayeydi.
Ba"ket olarak sta/ul'u de+il de Akara' seilmesii /ir arka .la varB Akara o d*emlerde
"e:ir /ile de+ildiR /rokrasisi, /urjuva#isi yoktu. Akara', !smal tari:ide tu:af /ir mitolojisi
vardr. Timurlek Fetret Devri'de Akara'ya
b<S1
-irdi+ide, /ir meslek -ru/u ola A:Xleri direi"iyle kar"la"m"tr. Akara'da A:X Dum:uriyeti
mitolojisi, kurulu"u desteklemi" -i/i -*#kmektedir. A0ak !smallar yeide ya.lamaya
-irdi+ide, A:X Dum:uriyeti la+vedili. !smal ordusu, Bek;ta"Xler #eride kurulur.
$%9< yl *emli tari:sel olaylar i"aret ede /ir yldrB Tak;rir;i Skg 3asas' yrrl+e komas,
$%9@'te kurula Terakki.erver Frkas' ka.atlmas, tekke ve #aviyeleri ka.atlmas olaylar
tm /u tari:e rastlar. Di korkusuu /*yle uy-ulamalara ede oldu+u s*ylee/ilir.
sta/ul'u .adi"a:a destek verdi+ii d"d+m#de, Dum:uriyet ile /irlikte sta/ullu aydlar
Aadolu'ya -* s*# kousu olur. Aydlar, Na#i'i :areketie katlrlar. sta/ul'da kalalarla
-ideler arasda /ir rejim i:tilaf olu"ur. $%<7'leri iki0i yarsa kadar, kete /yk /ir -* s*#
kousu olmu"tur. VOarlk ver-isiV ve sorasdaki -eli"melerle -ay;ri;mslim sermaye -ru.lar keti
terk etmelerii ardda, olar -eride /raktklar varlklara /a# sta/ullular sa:i. olur ve
/*ylelikle #e-ile"irler.
'!'l yllar, siemada V-*V temas i"lemeye /a"lad+ yllardr. Ta"ra /urjuva#isi kete -eli.
#e-ile"ir. Bu srada kltrel /ir /o"luk karR "ive d#eltmek, ta"ra a+# sta/ullu;la"trlmas,
kyafetlerde de+i"im... $%'!'l yllarda /ede;sel;dilsel kltrel -*ster-eler al"rke, esase tam /ir
karma"a s*# kousu olurR d#eltilmeye al"lalar :i/iri tam d#eleme#. Bu /o"lu+u doldura, ilk
/a"ta, '7'larda ka .o.ler kltrR alt kltre :ita. ede !r:a Ne0e/ay ara/eskidir. ?7'lerde /u tr,
alt kltr #e-ile"mi" :alie de :ita. eder. >e ketli e de k*yl ola yei #e-ile"mi" /ir ara/esk
/urjuva#i, &7'li yllarda, klasik /urjuva#i kar"sda /ir :akimiyet elde eder.
?7'leri iki0i yarsda kltrel olu"umlar kedii /atl ormlarla yeide kurarke, klasik
/urjuva#ii Beyo+lu'a d*" s*# kousu olmu"tur. 2lasik /urjuva#i, da:a etelektel
_<'b
u+ra"larla il-ileir. (ekSsal ve kltrel ayrm, ta"ra /urjuva#i;siyle 0iddi /ir ko.u"u da -*sterir.
3ksele sol, yksele slSmi :areket, yie yksele lk0 :areket, ara/esk kltr iide
marjialle"meye /a"laya ara/esk yeralt V-ayV ve travesti meseleleri... Bu usurlar, $9 Ayll $%&7
dar/esii ekirde+i ola -ru.la"malardr. Dar/e sorasda, sa+ ve sol kltrel -ru.larla e"0iselleri
sta/ul'da tasfiye edilmesi s*# kousu olmu" ve "e:ir J:a.is ve sr-lerle Vtemi#leme' yolua
-idilmi"tirK.
V(illiyeti, mu:afa#akSr, moder, (slmaV, sa+;sol, di;0i;ileri0i tm Trkiye'yi ku0aklamaya
al"a E#al &I'te devrald+ iktidarlaR alt sflara ara/esk imka, orta sflara VratV imka,
yksek sflara i:ra0at i:alelerii sudu. A>AP' e me":ur ki"ili+i ola Dala, Byk 2ul. ve
(oda 2ul/ arasda -eirdi+i oto/ala Jki /u -iri"im, 0iddi /ir - -*sterisiydiK, Paris'i $&77'leri
/a"daki deeyimii &7'li yllar Tr;kiyesi'de -ereklemesii sa+lad. Fras#lar /u -iri"imi y;
#de Dala'a, Tausma' Paris'te /yk /ulvarlarla yei /ir ket kurma .rojesii u+rad+ trde
/ir /a"ars#l+a u+ramamas dolaysyla madalyaJ`K verdiler.
99 2asm 9777
=V t:al ikame0i ka.itali#mde i:ra0at te"vike -ei", Trkiye'de E#al iktidaryla -erekle"ti.
2reselle"me, /tle"mi" dya ka.itali#mi deile, Fras#lar Vdyasalla"maV diye tamladklar
olu"umR evresel ola'da farkl /ir "eydir. Bu, ulus devlet srlar iideki :areketlilikleri yei /a"ta
d#eleye /ir sistemdir. Oe $&. y#yl iktisatlar moder ka.itali#mde *d aldklar /ir
kavramla, Vyersi#yurdsu#la"m"V /ir ka.itali#m ortaya kar. JDeleu#e ve Nuattari'i ortak yaratm
ola Vyersi#yurdsu#la"maV kavram, -m#de .ek ok iktisat kita/da kullalr oldu.K Sermaye,
moder d*emde ulus devlet srlar iide kedi kedii ve to.lumsal durumu d#elemekteydi.
Srekli /ir ak"kalk :alideki ve asl mat+ olarak, (ar^' da i0elemi" oldu+u VkSr :adleride
d"" e+ilimiV ereveside :areket ede yersi#yurdsu#la"m" sermayeR -m# kresel,
.ostmoder ka.itali#mii -*rts olu"turur. Sermaye, kSr oralar erede yksekse oraya -itme
e+ilimidedir ve /era/eride emek -0 de -*trr. Sermaye ve emek -0e ait ola
/ile"keside ortaya ka, /ua ait /ir :ukuk sistemii ve to.rak sistemii kurulmaya /a"lamas
s*# kousu olur.
Avru.a Birli+i'e -iri" sre0ideki yei tart"malara kou olmakla /irlikte *0ede im#alam" "artlar,
Trk :kmeti0e VdiretmeV usurlar olarak suuluyor -m#de. Bu sistem JAvru.a Birli+iK, ulus
devlet srlar ve d#eii d"da, sermayei yei :areketlilik :aliyle, uluslararas atla"malarla
kurulmaya al"la yei /ir :ukukX ya.lama r olarak -*rr.
Sermaye /ir tr ak"kal+a sa:i.tiR ama moder ka.itali#mi :ukukX ya.lamas $&. y#ylda
-erekle"ti ve 97. y#yl, iki y#yl *0eki :ukukX sistemi tekrar ya"adB :#l /ir ak"kalk, ==. Dya
Sava" sorasdaki yei /ir ya.lama, yerle"ik koum, yerle"ik kodlar, sfsal ya., to.lumsal
durum, to.;
lumsal formasyo... Bt /ular /irde "iddetli /iimde atlamaya /a"lad+mda, ulus devleti
etkileye sorular ortaya karm"tr. B*yle /ir ak"kalk iide sermaye, /era/eride yei /ir kltr
ortaya kartr. Ak"ka, -*e :a#r, /il-ide /il-iye -ee, to.lumsal formasyo iide Vsrekli e+itim
srekli deetimV diye adladrla kotrol sistemlerii ulusa"r duruma -elmesi ve devletleri
kedilerie :as olu"turmu" olduklar sfla"ma, ta/akala"ma, di;dil;lk /irli+i iideki milliyeti
olu"umlar ulusa"r /ir kltrleme iide /a"ta d#elemesiyleR sermayei kedi i mat+a
-*re yei /ir kltr meydaa -etirmesi s*# kousudur artk.
Deleu#e ve Nuattari'i /irlikte ya#dklar 2a.itali#m ve Yi#ofrei kita/ iide /iri0i 0ilt, 1'Ati;
!edi.e JAti;!idi.usK, sermayei asl -eli"ti+i ve /u -eli"ime ait kltrel sorular eler oldu+u
#eride durulmaktadr.
2edi to.lumumu#a d*. s*yleye0ek olursakR .o.ler kltr Vtelevolele"mesiV, ak"kalk ve
direme /iimlerii /ir/irleriyle kar"lkl etkile"im iie -irdikleri /ir d#elemede kedii /elir-i
klyor diye/iliri#.
Trkiye'de u#u sreli /ir /atlla"ma sre0i ve Miya N*;kal.'i sosyolojiyle "ekillemi" ola JV:arsV ve
VmedeiyetV kavramlar #erie kuruluK moderlik, Dum:uriyeti kltr .olitikalar /o" /rakt+
alalarda .o.ler kltr kedii var edi"ii alatmaktadr.
2om"u lkeleri Trkiye #eride etkisi srerke, /at kayakl kltr /u kltrle /irle"erek .lastik
saatlarda ve ede/iyat alada V:mai#maV #erie kurulu /ir sete# olu"turmas so# kousu
olmu"tur. Bedri La:mi Ay/o+llu'u, (eli: he et Aday'vs. *reklerii verdikleri, Aadollu
medeiyetti u#erde durIrak sete# yaratma fikri -deme -elmi"tir. oluT$'< Aado$U kltrleriyleR
ama /at kayalkl /ir sete# 3uuQria flkriy'c ,al"malar yrtlm"tr. Ada Say-u da, ah QS
mre #ere al"malar /at kltryle Vya.trmaya$
.ek /a Ama' %Nel jlarak8 / Oa."ttrma] fikrii
a"aya ula"t+ s*yleeme#.K Bu etkii alt sflarla *rt;
b<%b
"ememesi ve yava" yava" .lastik saatlarda devleti deste+ii ekilmesiyle, /u /o"lu+u da:a :alka
y*elik ola /ir kltrel olu"umla doldurulmas Jfate#i m#i+i, arajma m#i+i...K s*# kousudur.
Po.ler saat olu"umuu tari:sel arka .la /u "ekilde *#etlee/ilir. Po.ler kltr kavramR
;ak"kalklar, yei olu"umlarR
;direme /iimleri'i iide /ardrr. JFou0ault, Viktidar d"a kmak mmk mdrPV sorusu
#erieR diremei iktidarda da:a *0e oldu+uu s*ylyordu.K
Dum:uriyet :kmetlerii kltr ve .olitika iktidarlara kar", /o" /rakla alalarda .o.ler
kltr srekli /ir direme oda+ durumuda olu. tekrar tekrar yei olu"umlar ortaya koyar. Bu durum,
to.lumsal i diami+i direme /iimleri olarak ortaya karak, ok .artili rejime -eildi+ide siyasX
ta/a da olu"turur.
Bu oktada iki soru akla -etirile/ilirB
$K Diree ve kedi kltr ortaya koya, ka.itali#m ile asl ili"kiledirile0ekP
9K V3ersi#yurdsu#la"aV ka.itali#mle moder ulus devletleri eklemlemesi, .ostmoder d*emde
asl /ir olu"um ortaya karrP
(oder /ir /iimR sermayei *0ede var ola tm :ukukX, siyasX, kltrel, ekoomik *+elerii
kodlar /o#u. yei olu"uma -irer ve yei /ir :ukukX ya.y, kltrel diremeyi yeide ortaya
koyarke, /ir ittifak -deme -etirir. Bu ittifak, alt ya. JsermayeK ve st ya. kurumla Jdi,
ideolojiler vs.K arasdaki ittifaktr. Sermayei, erede kSr sa+laya0a+ /e;lirlemesiyle i#di+i yol
ile st ya. a# ok /elirli, i#-isel -idi"ide /ir eklemleme meydaa -elir J/u eklemlemede, yer
yer sermaye yer yer de st ya. :akim duruma -eerK. Bu ittifak iide, siyaset ya.a alala
J0um:ur/a"ka, .artiler ve :atta orduK sermaye arasdaki ili"ki -*#e ar.ar. JAvru.a Birl;+i'e -iri"
ii ortaya koula s*ylemle, /ua :ukukX ve siyas y*de direme arasda srekli ya"aa /ir tr
eli"ki s*# kousu. Ay eli"kii Trkiye'de 2/rs meseleside, isa :aklar ve idam 0e#ala
kousuda da srd+ -*rlmektedir.K
_<kb
==
Sermayei ar#ulamakta oldu+u ak"kalkla devlet mekS JDeleu#e ve Nuattari'i deyi"iyle Vkay-a
mekSVla V.rtkl
ekSVK, srekli m0adele :alide ola iki ala. 2ay-a mekS yersi#yurdsu#durR ama ou, -itti+i /ir
do+rultusu da vardrB ileri ya da -eri, ama :er #ama VkSrVa y*elik :areket eder JkSr :adlerii d""
e+ilimi do+rultusudaK. Prtkl mekSR siyaseti, kltr, :ukuku olu"tu+u, 'e-el koya' yerdir.
Prtkt mekS -idi" y* dmd# ve i#-isel olmasa da, ser;mayeiki kadar de+i"ke de de+ildir.
Sermayei olu"tu+u yei dyaR ulus a"r ala, ulus devlet soras aladr. N*, isteile yerde
al"mak, isteile yerde i" kurmak /u yei dya -etirile olarak s*ylee/ilir. Avru.a sa
Taklar (a:ke;mesi'e /ireysel /a"vurular ya.ld+R /u ma:keme kararlar lkeler e#dide
ya.tr0 olmasa da /a+lay0 oldu+u ulus a" /ir :ukukX sistem, /ir :ukukX ya.lama -erekle"mi"
durumda. JBt /u ikili olu"um arasda srekli /ir eklemleme, iktidar ve direme odaklar
ili"kisi de s*# kousu.K
Sermaye, kimi #ama yersi#yurdsu#lu+ua st ya.y da katmaktadr Jst ya.y da
yersi#yurdsu#la"trmay /a"arrK, kimi #ama da /uu ya.ama#R :kmet, /as, isalar vs. /ua
direir. Trkiye'de st ya. d# -idi"ii .ek ok *rekle dile -etirmek mmkB yetmi" yedi yldr
0um:uriyet s*ylemleri de+i"mediR Vmuasr medeiyet seviyesie ula"maV a/as, Vvata kim e fa#la
seviyorV tart"malar... Te. /ir i#-isellik varR farklla"ma -*rlmemekte. '&'deki femiist :areketler
iide de farkll+ i"aret ede0ek /ir V-ay :areketV yoktuR -ay :areketi ?7'lerde km" ve :areketi
to.lumsal alamda "ekillemesi &7 leri /ulmu"tur. Sermayei yei ya.lamalaryla :ukuk sistemi
arasda uyum s*# kousudur.
Ama ay :ukuk sistemide, De#ayirlileri *ldrlmeleri Jes;ler teli kvr0k sallar De#ayirli
salarak dei#e atlmalar
*emiK ar"ivleri Frasa'da :SlS almam" va#iyette. A"0iselle;rj aile kurma :akk da Fras#lar
yars tarafda oaylar;
e J.a0sK, di+er yars /ua kar" durmaktadr.
c#al d*emide Trkiye'de :ukukX ya.lama, sermayei
mat+a da:a yakd. E#al, kodlar sem/olik olarak /o#maya /a"lad. Sermaye, /t /u st ya.y
ve kurumlar J.r;tkl alaK srekli /o#u. kodlar *#erek ou yeide ya.lamaya Jkedi
ya.lamasaK srkledi+ide, alt ya.;st ya. ittifak :er #ama sermaye merke#li i"lememektedir.
Ak"ka /ir sermayei :er #ama kltr, .olitikay ve :ukuku y*le;diremedi+iR kimi #ama da
:ukuku etkisi alta -irmek #oruda kald+ -*rlr.
(oder d*emleri e kri#li a ola $%I7'lu yllar, sert devlet .olitikalar #amadr Jtalya fa"i#mi,
Alma a#i#mi, Stali LusyasK. Bu -eli"im sre0ide, sermaye kedi mat+ i"leteme# :Sle -elir ve
ittifak -ledirmek #oruda kalrR re;aksiyoer -lerle, eskiye ait :ukuk ya.lar, kltr ve
siyasetle :omoje /ir ya.ya -irmek #oruda kald+da, /o#mu" oldu+u kodlar yeide yerie
yurdua koymak durumudadr. Bu Vyeide yerie yurdua koymaV i"lemi de, yei st ya. tam
e-emeli+ide kalmamak iidir. 3ei kodlarR emek dyas, kltr etkileye kodlar... Sermayei
i"ie -elmeye /ir "ekilde, >a#i Almayas'da /elli /ir etik -ru/u J3a:udilerK salt emek -0 :alie
d*"trlmesi s*# kousuydu. Bu-de *rekle -*me i"iler ve kaak i"iler de ay
durumdadrlar.
Sermaye :em /ir /elit :em de a"k -0e sa:i.. BelitR iki;li+i ola, kedi kedie olu"adr. 2odR
a"k -tr, ya.trm -0e sa:i.tir J#oraki ya.la, ya.trla i"aret ederK. Sermayei /u a"k
-0, :ukukX;siyasX temelli de+ildir. JA+er a ola, :rs#lk ya.t+da :ukuku devreye -irmesiyle
yar-laa0ak ve 0e#aladrla0aksa, doymak ii sermaye ereye -iderse ou .e"ide ko"makta
/a"ka aresi yoktur. Amek -0 /u durumuyla /e#er "ekilde etelektel, saat, /ilim adam,
ordu vs. de sermayeyi i#lemek #oruda kalr.K Me-ilik ereye yerle"iyorsa, :erkes oraya ko"ar.
Me-ilikleri tari:sel srete do+uda /atya kaymas, /era/eride /atda ordu -0 olu"turur.
E#etle s*yledi+ide, sermayeyle il-ili olarak /elitsel /ir :areket Jkedili+ide olu"a, iki :areketK
s*# kousu.
b'9b
9% 2asm 9777
2a.itali#mi kodsu#la"trmas, :em feodal ya.ya ait kodlarla il-ili8 :em de ulus devleti iideki *#el
mlkiyet ve sular mlkiyete do+ru y*lemi" olmas alatr. $&. y#ylda ka.itali#mle /irlikte
yei /ir 0e#a :ukuku ve yei ormlar ortaya kar. Bir yada feodaliteye ait ormlar, kodlar kodsu#;
la"trlr ve di+er yada da sermaye #erie /ir kodlama s*# kousu edilirR el saatlarda kk
retime, orada da saayile"meye do+ru /ir moderi#m -deme -elir. (oderi, devleti ortaya
kard+ ormlarla ekoomik ak"kal+ ve kedi ya"am /iimii ka#amas s*# kousu Jdevleti
:ukukX ve siyasX ya.syla /irle"e /ir ak"kalkK. Saayi ka.itali#mii ortaya k" sre0ide devlet,
yei /urjuva#iiR /ir sfsal ya. r olarak -*rd+de, ka.itali#m tek /a"a i"ler /ir ay-t
-i/i de+ildir artk. Bu :ukuk sreleri ve moderle"me, /i#de Ta#imat Ferma'yla /a"laya Ta#imat
Devri'e ve soraki d*eme dek -elir. >ilfer N*le, moder d*emle ili"kili olarak'/at d"
moderle"memi sorusalla"trd+da il-i /ir -*rm ortaya kmaktadr. A0ak !smal
Devleti'i $&. y#yl /a"da, V/atlla"maV diye adladrla Jama saray i diamikleride olu"tu+u
s*ylee/ile0ekK /ir moderle"me iie -irdi+i ifadesi yal" de+ildir J$?97;I7 1Sle DevriK. 1Sle Dev;r
i /atlla"ma diye adladrla diami+i, saray evresii ve ja yak dura sta/ul :alk kedi
kedie moderle"me le %irdi+i d*em olarak iteledirile/ilir. Bu d*emle il-ili o'arak /at
siyasX #orlamalaryla ola :ukukX de+i"ikliklerde e%'1 /atyla !smal Devleti arasdaki ka.itali#e
olma ili"kisideR /at 0 dya lkesie /ak"da de+il, do+u mParatorlu+u sultayla Bat
2raliyet rejimii e"it olarak dududa s*# edilmeli.
@7'lardaki kri#, !smal' moderi#e ola diamikleriy;kar" ola diamikleri ortasda durur ve /u
durumu
_'I1
da Frasa' moderi#m tari:ide ok farkl olmad+ s*yleye/iliri#. Frasa'da Aydlama,
kraliyeti ya"am /iimie kar" ola :alk e"itlik, *#-rlk, karde"lik ilkeleriyle (lerle;me'ye
y*elmesi -i/i dura /ir diamikti. !smal Devleti'de de yie saray kar"t /ir :areket olarak
VPatroa Talil syaV .atlak verir. Bu isya, moderi#e ola saray evresie kar" yeide eski -leri
-eri -etirmek #ere J/u oktada Fra;sa'dakiyle tersK /ir :areket olarak -erekle"ir. !smal asda
/akld+da, /at d" /ir moderite d"mek mmk. Patroa Talil Tareketi'yle /u moderle"me
kesildi+ide, :em i :em de d" diamikleri e-ellemesi s*# kousu olmu" -i/i durmaktadr. A0ak
moder olu"umlara kar" :er a .atlaya/ile0ek /ir diamik de s*# kousuyduB !smal'da $'. y#ylda
DelalX syalar'yla /a"laya, Jfeodal -leri merke#X devlet tarafda ka/ul edilmesii ifade edeK
VSeedi ttifakla devam ede i diamikler... !smal'y moderi#asyoa sokmak isteye -leri
JTa#imat D*emi 97. y#yl /a"daK kedide -eli"mekte ola /ir moderle"mei e-elleyi0i -0
olarak -*rlmesi de s*# kousudur J/ular da d" diamikler olarak adladrla/ilirK.
$%. y#ylda, *#ellikle sta/ul "e:rie /akt+m#da, )skdar ve Pera'daki farklla"a diamikleri
-*rmek mmk. $%. y#ylda, yava" yava" ka.italist retim /iimii Avru.a'da ve dyada
kuvvetleerek :em siyasX rejim de+i"ikli+ie yol amas JFras# :tilSliK :em :ukukX alada reformlar
/a"latmas JAy;dlama' 0e#a :ukukuK s*# kousuydu. 2a.itali#mi, kedi kodsu#la"trma
sistemii ortaya koyarke, /u ormlar d"a almas olarak yerle"tirildi+ii de -*ryoru#B >a.olyo
Sava"lar, Fras# :tilSli'i meydaa -etirdi+i -*r"leri s.aya'ya ve talya'ya ta"mas, yai
Vdevrim i:ra0V ya.lmas s*# kousu ederkeR /ir yada da devrimi dayam" oldu+u sf
/urjuva#i olmas, ka.itali#mle /urjuva#iyi /irle"tirmektedir. !smal'da da saraya ait evrei Pera'da
de+il, )skdar'da yerle"meye /a"lamas, tu:af ve ar.0 /ir -*ster-e olarak kar"m;
#a kar. Saray kar"sda ola ti0arXle"mi" ki"ileri keti *te tarafdaki Pera'da ike, di+er yada
ka.itali#e olmu" 0e.:eye kar" !smal -eleeklerii srdreleri )skdar'da yerle"mesi s*#
kousudur J)skdar', $%. y#ylda -m#e -elidi+ide, /u imaj ok da de+i"medi+ii
-*ryoru#K.
Saray/uru'u kar"sdaki 2arak*y;Nalata, ka.itali#e olalarR )skdar, !smal -eleekselli+ii
srdreleri mekS olarak yerle"ikle"ir J)skdar, eski !smal ya"am /iimii kedi kedii
korudu+u /ir to.o-rafya, /ir mekS olarak kar"m#a karK. Da:a a# moder /ir )skdar', siyasX
olarak -m#de Ak Parti ve Saadet Partisi'e da:a yak ve :SlS mu:afa#akSr oldu+u -*rlmekte.
)skdar, ka.itali#e olmak yoluda :areket ede /ir !smal dyasda, ka.itali#m *0esi ve
ka.itali#me kar" /ir y*re *#elli+i ta"maktayd.
Bu /a+lamda, $%. y#yl "e:ri sta/ul'u mekSsal olarak .ayla"mda s*# edile/ilir. Pera, ti0aret ve
fias sermayesii olu"maya /a"lad+ yerdir. Saayile"me, Tali ve evreside ola0aktr. (ekS
sosyolojisi ya.arsakR ka.itali#e olmakta ola mekSla, eski #i:iyeti koruya /ir mekS var
kar"m#da.
sta/ul'u $%. y#yldaki ikiye /*lm"l+yle ili"kili olarak OOe/er ve (ar^' arasda -ee
tart"maya yer verile/ilirB #i:iyet JOOe/erK ve retim /iimi J(ar^K. !smal' #i:isel ya.s
yie -eleeksel /iimde J!smal'ya aitK olmas ile moderle"me sre0i iie -irmesi, /ir/irie #t -i/i
durmaktadr. !smal #i:iyetii devam, Pera ve Tali'teki ka.itali#e ola kar"sda olmak
alam ta"rR ti0aret uy-ulamaya /ir #i:iyet, devlet /rokrasisii olu"tu+u /ir #i:iyet J/uu so;
u0u olarak da, ka.itali#e olmaya karakterlerK...
Bu #i:iyeti kar"sda ise ka.itali#e ola /ir #i:iyet var. OOe/er'i Vtasarruf ilkesi #erie kurulu
ola ve .aray /iriktiri. alt .araya, .ara sermayeye d*"m sa+laya ala, Pera;Tali ala
olarak kar"m#a kar. Pera'da /aka ve ti0aret sermayesi kedii olu"turur Jsta/ul'u -*/e+ideki
saayi merke#i olarak Pera *e karK.
_S<b
!sma:;Trk romada, kltrel ve siyasX .ro/lemimiP ola V/atl ve do+uluV ikilisi kar
kar"m#a.
Bu-k kltrel ya.m#a da i"leye /ir ikiliktir /u
Jyk
sek;alak ikili+ii de /uula il-ili olarak d"e/iliri#K.99 Batl;da:a #eki, da:a rasyoel davraa,
msrif olmaya /iri olarak resmedilmektedir.; Tutumluluk ve :atta .itilik, /atl ola karakterde
#eride durula /ir *#elliktir JOOe/erye /ir *rek;ka.itali#mi /irikim ilkesi, :ar0amamakta
kayaklaa /ir /irikimK. 3atrma d*"trmek #ere .aray /iriktirme e+ilimi var #i:iyet olarak. Ete
tarafta, '#..e' /ir kimlik kar kar"m#aB elideki .aray :ar vuru. :arma savura, J#e-ile"e /atl
*rekleri tersieK -ittike yoksulla"a... !smal ailesi roma ve :ikayelerde /u "ekliyle resmedilir.
!rtaya ka seviye farkda s*# edilmelidirR ama /u fark sf #erie kurulu /ir fark de+ilR aileye,
-elee+e, -*r-ye ait /ir farktr. Me-ili+i de+il kltrel fark alatrR kedisii ka.itali#me /raka
karakter ile !smal'ya y*ele karakter -i/i durmaktadr.
Baudelaire, !s0ar OOilde ve /atl marjial etelektel saatsal :areketi iideki isimler, ka.itali#mi
ve modemi#mi kedi iide ele"tirerek ortaya koya saatlardr. VTerakkiVye Jilerleme fikrieK
iamaya ki"ilerdir /ular. (oderi#mi, ilerleme fikri #erie kurma# Baudelaire. Batda marjial
ya"amlar Vmoder kar"tV oldu+u -*rlr. Baudelaire'i /isekselli+i, fa:i"elerle /irlikte olu"u,
uyu"turu0u kullamas ya da !s0ar Fil;de' e"0iselli+i, moder kar"t ola marjial ya"am
*rekleridir. !smal'da '#..eler marjialliklerii 0isellikle yaratma#lar, dya -*r"leri /u
*reklerde farkldr, ama olar da ka.itali#m kar"t marjial /ir tavrlar vardr.
Bat d" moderli+i ii /ir /a"ka *emli kavram, Varma+aV kavramdr. Neleeksel !smal
#i:iyetii ya"ata isalar, arma+a #erie kurulu /ir ekoomiye yak durmalar
99 Ade/iyat alada !r:a Pamuk /a"ta olmak #ere :er d*emde Peyarr Sa;fa'da A:met Tamdi
Ta.mar'a :e. ay ksr d*- iide de+il myhM Bu, ".:esi#, moderle"mei sorulardadr.
_<'b
usudur. Bu ekoomi, /a+" ya.mak Jtamaya ki"ile;SE T jil tadklara arma+a vermekK,
al"alara 0retleri d;U d mal;mlk vermek vs. al"kalklaryla i"ler. VOermekV #e;<' durulu
matkR im.aratorluku matk, ka.itali#mde #or rlP e /ir"eydir. )skdarR arma+a mat+,
'#..elik' deile ya"ama /iimii oldu+u, ka.itali#m *0esi ve ka.ita; me kar" V/i#V alay"
ya"ad+, !smal' korudu+u ekS olarak kar"m#a kmaktadr. 2ar"sda ise PeraR arma+a
mat+ olmad+, /irikim #erie kurulu #i:iyeti ras;voel /iimde i"lemekte oldu+u mekS
olarak /elir-ile"ir. Saray ve evresii )skdar'a, ka.itali#e olmu" /ir -ru/u da Pe;ra'ya yerle"ti+i
olu"umR Dum:uriyet *0esii ikili moderi#mi olarak kedii -*sterir.
$K Lasyoel, /at0 ka.italist moderite
9K Lasyoel olmaya, arma+a mat+ #erie kurulu moderite
Do+u;/at meselesii de s*# edile /u Vikili moderlikV #erie oturdu+u s*ylee/ilir. Bu ikili
moderlikte iki model arasdaki fark, ka.itali#mi diamiklerie -irmekle -irmemek arasdaki
moder /ir farktr. Mi:isel ya.yla V-*rtV arasdaki !smal karakterii -*stermektedir /u durum.
(oderi#e olmakta olaR ama eski de+erleri de ta"makta srar ede /ir ya. s*# kousudur. )skdar'da
ie d*k, ka.al /ir ya"am ve ev ii e+le0e mekSlar vardr. Buu kar"sda ise moderle"e /ir
ya"am varR e+le0e yerleri, tiyatrolar kurulmu"tur Pe;ra'da.
Avru.a'daki .ostmoder 97. y#yl jet;sosyete ya"am /ii;myle $%; y#yl )skdar' /u oktada
/e#erlik -*sterdi+ii s*yleye/iliri#. _et;set ya"am /iimie /akld+daR /uu /urjuva /ir ya"am
/iimiR /irey ya da .ara #erie kurulu /ir d;Me olmad+ -*rlr. Bu ya"amR 0emaatle"me, ka.al
-ru.ia";Uaar ve seya:at, ka.al mekSlarda srekli yer de+i"tirme te;e r #erie kurulu J_et;set
yeleri ok /elli yerlere -itmekte, olma de Oamamaktalar. Nra0e 2elly'i (oa0o .resesi s' jet;
set sosyolojisi ya.alar0a, Avru.a jet;setii yedi+i
/ir dar/e olarak de+erledirilmi"tiK. Burjuva#ideyse, /irev olarak /ir yerlere -idi. Jkamu mekSlaraK
.aras eyse *d mek #erie kurulu /ir ya"am vardr.
!smal' Pera'daki ya"am /iimii, /urjuva#ii /u -k ya"am /iimie dek -eldi+i -*rlr.
!smal'da, /alolarda kad ve erke+i /irlikte das etti+i ve e+ledi+i, ka.al mekSlar iide /ir tr
moderi#asyo ya"am"tr. (oder rasyoelleri olmad+ /ir moderle"me deile/ilir /u duruma
Be#er deeyimi -m# ra'da ya"amakta oldu+u -*rlmekte. Sokakta ka.al olalar ka.al
mekSlarda *rtleride syrldklar, kad erkek /irlikte e+ledikleri /ir ya"am yay-la"maktaR ama
tm /ular kamuya ak mekSlarda de+il, ka.al mekSlarda -erekle"mesi s*# kousu. Batl jet;
set *re+ide oldu+u -i/i...
Bu /a+lamda, retim /iimlerii moderi#asyo srelerideki :akimiyeti #ate -*rlmektedir. Ama
Vsf fraksiyouV, VseviyeV ve Vmoderi#asyoV ayrm, ya"am /iimleride ve #i:iyetlerde -ee
/ir ayrm -i/i -*rme#. !smal' moderi#asyo sre0i, kedii ierde moderi#asyoa ite /ir
sre0e oturur. Dum:uriyet'i tm d*emleride, do+u;/at, ye;rel;evresel, V/i#;olarV ayrm ya da
sete#i #eride /ir moderlik d"mek #oruda kaldk JMiya N*kal.'i V:ars'Oe VmedeiyetV
kavramlar da /uu alatr. VTarsVR yai yerel ola ile VmedeXVR yai evresel, tekolojik ola
/irle"mesi, sete#i ar#usu N*kal.'i /ak" as ve tm sosyolojisii /elirlemektedirK.
Deleu#e ve Nuattari'i yorumlaryla, Vkodsu#la"traV ka.italist sistemi kltrel ya.lamas, Bat
Avru.a'da ve Trk;!smal mekSda /u "ekilde -erekle"mi"tir. Bu srete, ka.italist sistem /elitsel
JaksiyomatikK olarak al"r ve :er #ama devleti ;V.rtkl mekSV; orm koyu0u, iti:at
olu"turu0u, :ukuk kuru0u ya.syla eklemleme iide olarak kodsu#la"a/ilir.
Nm#deki yksek kltr;alak kltr eki"mesi, k*klerim !smal'da ala J!smal' $&.
y#yla kadar -*tre/ile0e+imi#K *+elerle /eslemekte :er a. !smal soras /a
_Sa1
ee ormlar, #i:iyeti ve rasyoelle"mei akl0lk "ekille;k)tQhkar"sda dura tm -eleeksel,
'-eri0i' kltrel olu"um; :lriR /i#e :e. moderiteyi verdi Nm#
hkar"s
jvasX te#a:rleriR /i#e :e. moderiteyi verdi. Nm# 'Uullarda, Demokratik Sol Parti'i mi
Fa#ilet Partisi'i ve;
da:a sora Ak Parti'i mi da:a moder oldu+u sorusu, #or U t /ula0ak /ir soru -i/i durmakta. Fa#ilet
ve sora da Ak Partilileri direme /iimleri, Avru.a ormlarda -emekteR Avru.a sa Taklar
(a:kemesi'e /ireysel /a"vurularda /ulumu"R moder tesettr defileleri d#elemi"ler. Bu *rekler,
-eleeksel deilemeye0ek iteliktedirler ve kedi iide moderiteyi do+ururlar
Trkiye'deki kltrel eli"ki, Vda:a moderV ile Vda:a eskiV arasdaki eli"ki olma *teside, iki
trl moderlik eli"kisi olarak al"t. A0ak, *+retile ve yay-0a ka/ul edile alay" ilki olsa da,
deile/ilir kiR .ro/lem, modemite #eride olu";mamakta. S*# kousu ola etkeR iki trl
moderliktir. ki trl moderlik, tek y*l /ir kavram olarak de+il, ok y*l ele almaldrR siyasX ve
kltrel Je a#daK iki y# oldu+u -*rlr. Bu /a+lamda, #eride d"mek ii ortaya atla/ile0ek
/ir soru da:a retile/ilirB Meki (re'i mi, Ajda Pekka' m ya da !r:a Ne0e/ay' m, Fe0ri
A/0io+lu'u mu da:a moder oldu+u sorusu.
Z
tY =
_!!fU!_fl_;
f; 0
A V9 %. A r 9
;U U U ;o D
A>T;!DPQS
$I Aralk 9777
Nilles Deleu#e ve Feli^ Nuattari'i /irlikte ya#dklar 2a.itali#m ve Yi#ofrei kita/ /iri0i 0ildi
ola 1'Ati;!edi.e'te, ka.itali#m *0esi ve srasda to.lumsal formasyolar asl -eli"ti+i kousu
#eride durulmaktadr. 2a.itali#mi VkodlarV ve ak";kal+yla devleti .rtkl mekS arasdaki
ili"ki dile -etirilir. Pre;ka.italist formlar ;ak"kal+ kra formasyolar; /ar/arlar olarak
adladrla/ilir. Deleu#e ve Nuattari, atro.olojik olarak 'ilkel' diye adladrla ya/a to.lumlar ve
'des.ot' diye adladrla im.aratorluklar JV.atrimoyalVK da alatmaktalar.
1'Ati;!edi.eV'm ilk /*lmleri 'ar#u' tamlamas ierirke, 0 /*lmde ya/a, /ar/ar ve
uy-arlar diye ayrla to.lumsal formasyolar #eride durulur. Deleu#e ve Nuattari, to.lumsal
formasyolar #eride orjial /ir okuma ya.maktalar. Bu okuma, soyktk al"mas olarak da
d"le/ilir. >iet#s0:e'i ''A:lSk Soykt+Vde yola karak, -eleeksel tari: okumasda
farkl /ir okuma ya.yorlar. 3a/alar, ilkel to.lumlar, /ar/arlar, des.otlar, uy-arlar da ka.italist to.;
lumsal formasyou i"aret eder.
Avrim de+il, ko.u"lar ve mutasyolarR devamllk de+il, fark'tr alatla. Strauss'u ya.sal
atro.olojide kullad+ Vesest ta/uVya ve V!idi.usVu asl de+i"ikli+e u+rad+a da de+iilir.
V3a/alarV tam, ilkel komal to.lumu i"aret eder. Sfs# ve devletsi# ola /u to.lumlarda e"itli
alalarda kesi kodlar i"ler. Bar/arlarda kast sistemii oturmas ve :iyerar"ik ya. kurulmas s*#
kousu olmaktadr. Des.otik to.lumsal formasyoda, ya/alardaki kod sistemii st kodlamas ya.;
lr. Qy-arlarda, iktidar temsile, st kodlama olarak devlet sreklilik -*sterir. So0iusR :er to.lumsal
formasyoda akmlar -ee0e+i /ir y#ey olarak 'tam /ede'i olu"turur. Ar#u'u da
sosyal ya. oda+, deste+i olarak -*rlmesi s*# kousudur 3a/a to.lumlar ii so0ius, to.raktr.
Bir ala #eride /tle"mi", :omojele"mi" Jisalar /edeleriyle d"0elerii /tle"mi"
oldu+uK to.lumsal ya., ya/alarda -*rlr.
Deleu#e ve Nuattari, akmlar ve kodlarda ve /ular ili"kiside s*# ediyorlar. AkmlarR a .riori var
ola di. dal-alar, kodlar ise a"k itelikleri sim-eler. 3a/a to.lumlarda, sosyal retimle ar#u
retimii ayr"amad+ /ir retim var. F. Le;i0:'a -*re, :ukukX, 0isel vs. y*lerde temel kavram
Var;#uVdur. Tm to.lumsal olu"um ar#u ile /a"lar, ar#ulaa maki;alarla srerR kodlar, ak"kalklar
ortaya koya yie ar#udur. Psikaali#deki ar#ulama meselesi, srekli olarak to.lumsal formasyolar
iide yer almakta. Ar#u /a#e devrim0i olmakta, /a#e fa"ist olmaktadr Jak"kalk, fa"i#me -iderK.
Tam /ede, /tle"mi" ar#u sistemiyle to.lumsal ak"kal+ /elirler. Ar#u, #evk ve istete
ayrdrR to.lumsal /ir alam vardr.
VAti;retimV kavramR Deleu#e ve Nuattari'i .sikaali# okumalaryla /irlikte kulladklar /ir
kavramdr. Freud'da Vilkel /asklamaV diye tamlaa /elirli kayt sistemlerii mmk kla
/ir"eydir. Ati;retim, Bataille' V:ar0amaV kavramyla .aralel /ir ifade olarak da d"le/ilir miP
Bataille, to.lumu merke#ii fayda olarak okumas /elirsi# /ir kavramsalla";trma oldu+uu
d"erek, VfaydaV kavrama kar" V:ar0a;maVy *e srer.9I
Sosyal or-ai#asyo, fa#la' tketilmesi #erie kuruludur. Ati;retimi *teside >iet#s0:e'0i /ir
osyo olarak V/orVu yer ald+ d"lmektedir. Oe /u d"0e, 1'Ati;!edi.e'te ortaya atla0ak /ir
te#eR Var#uV kavrama #emi :a#rlar. Deleu#e ve Nuattari, ar#u'u 'eksik' osyouyla /irlikte
kullalmasa kar"drlarR /u /a+lamda ar#uu -ereksiimlerde de+il, -ereksiimleri ar#uda
tredi+ii alt i#mekteler. Biriktirme J-ereksiimiK ka.itali#mi ru:u olarak de+erledirilmektedir
JProtesta a:lSkK. Arma+a ekoomisi,
9I Bu kou Bar" Ba"ara ile derslerde tart"t+m# /ir koudur !a -*re, Bataille ile Deleu#e ve
Nuattari arasda /ir ili"kiyi kura makalelere yaslamak yal" olma# Be ise /uu ok uy-u
/ulmamaktaym
Ati;!idi.us
ka.itali#m *0esi to.lumsal formasyolarda oldu+u iddia edile, /iriktirme mat+ i"lemedi+i /ir
retim /iimidir. Tar0amay * .laa ald+m#da, retimde *0e :ar0amay i"aret etmi" oluru#R
olmaya :ar0amay. JBu yakla"mla Deleu#e ve Nuattari, ya.sal0 /ir atro.oloji ele"tirisiyle /era/er,
(ar^' ve VFeuer/a0:V ters y# etmekteler.K
Tar0ama ve arma+a ekoomisi deile ala, Atoi Arta;ud'u J$&%';$%@&K kavram ola Vor-as#
/edele de *rt;"r. V!r-as# /edeV, retim kar"t ola /ir /edei ifade etmekte. !r-as# /ede,
ka.italistik makiayla /ir - ili"kisi iide ve makia ;yai ka.itali#mi; i"lerli+ii e-ellemek;
tedir. Ar#ulaa makialarla or-as# /ede arasda /ir ili"ki kurulurR ar#ulaa makialar or-as#
/ede tarafda /o#ulu., ka.itali#mi ati;ka.italistik /ir olu"um iie srklemesi sa+lamaktadr.
Dolaysyla ka.itali#mi kodlar, ar#ulaa makialar ve or-as# /ede kavramlaryla /o#ulmas
s*# kousu. JB*ylelikle (ar^f yeide okumas da sa+lam" olur.K
VBorV kavram, >iet#s0:e'i A:lSk Soykt+ kita/da altlamaktadr. Deleu#e ve Nuattari,
soyktk al"malarda ilkel ekoomiiR '/or' kavramyla alatm semekteler Jya.sal0
atro.olojiyle, 1evi Strauss'u okumalaryla, /ir tart"ma ala karK. So0ius, kaytlama ve m/adeleyi
i"aret ederke, Deleu#e /or kavram *e karr. Deleu#e ve Nuattari, ya/a to.lumlarda de+i"imi
ok iyi /ilidi+ii savuurlar. Burada, sreklili+i sa+laya kavram olarak /or'u m/adeleyle kar"tl;
+ #eride durulmakta.
1evi;Strauss'u ortaya att+ ilk mesele, Vkad dola"madr. Tk m/adele ili"kisi, dolaysyla
sosyalle"me, kadlarda -emektedir Jya ili"ki olarak, ittifak kurulurK. Bu oktada soy /a+, soy
#i0iri meselesi -deme -elmekte. Tarsal ia"lara /akld+da iki ka/ile arasdaki soy #i0iri
ili"kisii, to.lumsal mekai#ma soy /a+ dikey al"maya /a"lad+ -*rle0ek. ttifaklar, s*#
edile soy #i0iriyle kesile0ekler. Oe /u soy/a+ ittifaklarla /iti"tirdi+ide ya /ir karma"a ka0ak ya da
(/adelei imkas#l+ ortaya ka0akR ka davas, d"ma;
lklar vs. s*# kousu ola0aktr. 2a.al to.lumlarla d"a ala to.lumlar arasdaki fark soy #i0iride
-ee0ek ve /u #i0ir, ittifak imkas#la"tra0aktr.
Soy Mi0iriB A"k, Tarsal li"ki
ttifak, iki ola ve kad al" veri"ide do+a ili"kiyi alatr ve Deleu#e ve Nuattari ii ittifaklar *
.ladadr. Asest ta/usu, ittifak ili"kisie d*"rR !idi.us de+il, ittifak *e karB ae;o0uk yerie
k# karde" erkek karde"R ay soy... J2af;ka' k# karde"iyle a"k -i/iK. B*ylelikle, Freud'u Vesesfi
alata !idi.us'u /iri0il koumda k., :er:a-i /ir mesele olmaya /a"lar. 3a/alarda /iriktirme
eylemii e-elleye sosyal ormlar var J/irikim, iktidar mekai#mas0a e-ellemektedirK. Bor
ili"kileri, /orlular; ala0akllar arasdaki kar"lkl /ir ili"kiyi i"aret ederkeR /ar/arlarda, des.otik
to.lumlarda /or0u to.lulu+a iki olmamas s*# kousu. Bor, /u to.lumsal formasyoda artk
des.otadrR /*yle0e a"klk olarak -*rle0ek /ir /or osyou ortaya kar. Des.otik ati;retimde, i;
:aX *#e ola des.ot ati;retimi kedi /edeide to.lar. Des.otlarda, evresel /ir de+er /irikimi kar.
Deleu#e ve Nuattari des.otluk ii Jdo+u to.lumlarda s*# ediyorlarK .araoidR ka.itali#m ii
"i#ofreik yak"trmas ya.maktadrlar. Dea#e ritelleri /u yak"trmalar *reklemekteR :isterik
diye tamladklar ya/alar J2u#ey Afrika'da ve Trkiye'de deK 0ea#eleride /a+rmalar, '#l-t',
a+t yakmalar s*# kousu olur. Bulara des.otik t*relerde rastlama#. Des.otik t*relerde,
.araoya *#elli+i ola tam /ir d#elilik -*#lemekte. 2ast sistemiyle il-ili olarak, devlet
/a"kalar 0ea#e t*releride /elli /ir :iyerar"i i#leir. 2a.itali#mi "i#ofreisi diye/ile0e+imi#
*rek ise klleri yaklmas... m:a sistemi ve t*rei olmamas, :er "eyi simlakr #erie kurulu ol;
du+u /ir ya"am i"aret etmekte. 2a.itali#m, "i#ofreleri kodla;yamyorR k #ate "i#ofreler de
ka.itali#mi kedisi -i/i i"lemekteler.
Ati;!idi.us
Tara ve ver-i uy-ulamalar ise ya/alarda ola de+er kodlar stde, otoritei art;re el
koymas demektir. Sa;mir Amii kavramyla, V:ara retim /iimiV. Ami, !smal ti.i des.otik
to.lumsal formasyolar AT)T ile de+il, V:araV kavramyla aklamaya al"r. Bu oktada alt, e
/ir de+i"im esesidir e de art de+er retmek #eredirR des.otik :ara sistemii i"lemesi iidir.
JB*ylelikle ilkelleri srl /or rejimii de srs# :Sle -eldi+i -*rle0ektir.K Deleu#e' ifadesiyle,
des.otik to.lumsal formasyoda de+er ve alamlar st kodlamas s*# kousudur. Aski so0ius to.rak
yerie, yei so0ius Vdes.otu /edeiV :alie -elir. Para da .a#ar ekoomisii rete/ile0ek /ir de+i"im
de+erie sa:i. olmaks#, .olitik iktidar sim-eler.
!smal Devleti'de velia:t :ut/e okutu. ake /astrmas, .ara sim-esel iteli+ii aklamaktadr.
Para #eride .adi"a: resmX im#as ola Vtu+raV /uluur. Trk to.lumlarda tu+ra, /iri0il
koumdadr. ktidar iki kutu.lulu+uda JsiyasX ve disel kutu.larK tu+ra, siyasX kut/u Jim.aratoru
s*#K disel kutu. #erideki :akimiyetii ifade eder. Para, e-emeli+i sreklili+i asda
*emli /ir -*ster-e olarak kar"m#a kar. SiyasX lideri resmi JAtatrk, * vs.K ya da .ara
#erideki im#a, siyasX -0 kimde oldu+uu -*sterir... Bu da /ir tr kayt Jya#tK olarak
d"le/ilir. SiyasetR !smal'da, eski -eleekte VkatletmekV alama -ele /ir s*#. Yer'X devlette,
*rfX -0 katletme :akk ifade eder JAra.a'da ise siyaset, VsrV ve V-tmekV alamdadrK.
3a/alar de+er ve alam sistemlerii kodlamalarR /ar/ar;lar ise de+er ve alam kodlamalar st
kodlamalar s*# kousu J/urada iteliksel farklar -*# *e almaktadrK. Qy-ar;tarda ise /elitselde
s*# edile/ilir. 3a/alarda, .restij eselerii /iriktirilmelerii e-ellemesi ii da+tlmalar
-deme %elrR tarlara arma+a verme ve kur/a meselelerii yerle;Y'kle"mesi /u amaladr.
3a/alardaki ve /ar/arlardaki itelik;sel 'Y'eyi"i, ka.itali#me -elidi+ide J/elitselK i0eliksel ve i;
_!1
ki'e d*"t+ d"memi# -ereke0ek JAksiyomB Artk kodlamas -erekmeye0ek e iki
kavramK.
>i0elik;itelikf ikilik;a"klk meseleleride, ka.itali#mi aksiyomuu /elirleye0ek iki akma
-eti+imi#deR Vyersi#yurd;su#la"m" sermaye akmV ve Vesek meta ekoomisie -ide kitlelerde s*#
etmek durumuday#. 2a.itali#mi /elitselli+j, /u ikisi ara0l+yla olur. Deleu#e ve Nuattari, farkl
itelik ifade ede iteliksel akmlar, i0eliksel metalara d*"trle/ile0e+ii s*ylemekteler. 2od
art;de+eri de+il, akm art;de+eri'dir alatla. 2a.italistik /elit makias, kod ve alam ilk /yk
yersi#yurdsu#la"trlmas i"aret etmektedir. Tarasal /ir de+er kodlamasda, .ara devreye
-irmesiyle ve de+i"im de+erleriyle /irlikte .iyasa ekoomisie -eilmesi s*# kousu olur.
(eta ekoomisi iide, k" olmad+ /ir sistemdir ka.itali#mR .arayla /a"lay. .arayla /ite /ir
sistem. Bu sistemde sosu# /ir .ara retimi ve /or retimi -erekle"ir. 2a.itali#m, ay #amada,
kedi yersi#yurdsu#la"masm da kedisi -erekle"tirir. Tar0ama ekoomiside /iriktirme
ekoomisie -ei" asl /a"arldP 3a/alk J:isteri, kodK, /ar/arlk J.araoya, st kodK ve uy-arlk
J"i#ofrei, /elitKR /ular /ir/irleriyle to.lumsal alada asl ili"kiye -iriyorlarP Ta-i to.lumlarda /u
formasyo ay ada /uluuyor, :a-ileride /u ayrlarak ilerliyorP Bular, sorusalla"tmla0ak
meseleler olarak kar kar"m#a.
b#ab
Ati;!idi.us
7I !0ak 977$
== +k ti;retimV kavram, ya/alarda akra/alk ili"kileriyle ili;8Atili /ir kavram. Asest ta/usuu
moder to.lumlarda farkl i"ledi+i -*rlr. !u yasa+ *teside ve yal# aile ii ili"kileri de+ilR tm
to.lumsal ili"kileri y*ledire /ir ta/u oldu+u -*rlr. Asest ta/usu, /ireysel tketimi yasaklamakta;
dr. B*ylelikle, dolays# tketilememe ve retim #eride sirklasyo sa+lamaktadr.
Bar/arlarda /elirleyi0i ola, retim ili"kileri de+il aile /a+lardr Jakra/alk ili"kileriK. 2a.itali#mle
/era/er retim ili"kileri, ekoomik ili"kiler * .laa kar. Bede #erideki kodlar ve i#ler Jset,
kad seti vs.K ya/alar ii -eerli ola kayt sistemii alatr. 3a/alarda, ka/ile "efii retimi
ve to.lumsal ati;retim mekai#mas i"lemektedir. )retim, "efte to.luma akarR :e# ad Vart de+erV
olarak koulmam" r, "ef tek /a"a retir. 2a.itali#m, ya/alara -*re da:a esek i"ler -i/i
-*#kmekte. 2a.itali#mde isalar iselle"tirdikleri retim mekai#malar var. 2a.itali#mi kodlarla
i"leyi. i"lemedi+i kousu da /ir tart"ma #emii do+urmaktadr. 3a/alarda sosyal makia, isalar
de+erler #erie i# /rakmalar s*# kousu ederkeR ka.itali#mde al"lma#sa ka#a sa+laama# ve
/u durum kodlar kedili+ide olu"umua yol aar. ,al"mak #erie #orlay0 mekai#ma
ailede, okulda /a"lad+ /ir durum s*# kousu. 2a.itali#mi 'ser/est kodlar' var ama /u ser/est
kodlar, s*y_edi+i kadar da ser/est de+iller. ,al"ka kedisi, soyut /ir makia olarak kodluyor
/i#leri. Bu kodlar, yersi#yurdsu#la"m" ola /ar/arlar kodlar yeide yerie yurdua
yerle"tirmekte.
Ati;retim, ka.itali#mde ;Deleu#e ve Nuattari'i yoru;ua; /ir tr saatsallk ve ede/iyat iermekte.
Be0kett' No;u Beklerke adl oyuu Joyudaki "i#ofrelerK, Artaud, roust 2afka -i/i isimler, -ili#
ede/iyatR Deleu#e ve Nuatta;
ri'i kita.larda, Vor-as# /ede$$ kavrama y*elik sraladklar *reklerdir. Atika.italist
makiay JVsava" makiasV: al"tralar -*e/elerR ama olarda da:a da *0e saatlardr
JArtaudK. Ar#ulaa makialar ve ati;retim, or-as# /ede iide mmk oldu+uda, /ular
sa.tra *rekler so# kousudur. 2resel dya kodlar olu"turmakta ola Vim.aratorlukV soyut
/ir kavram ve :i/ir devleti i"aret etmemekteR akt*rleri /elirlemektedir sade0e. Akt*rler, sermaye
-ru.lardrR :#la e fa#la kod /o#a ve matematiksel kodlar e fa#la /elirleye V/orsaVdr.
Deleu#e ve Nuattari, yeide retimi ailesel retimde farkl oldu+uu dile -etirirler. Ailei
/a+ms#la"masR kod #i0iride /ir taesii st kod olu. di+erlerii /elirlemesi durumuu yaratr.
Psikaali#de VfallusV olarak tamlaa0ak durumdur /u. !idi.us'u temsili, to.lumsal formasyolarda
Jya/a, /ar/ar, ka.italistK ele alr Deleu#e ve Nuattari tarafda. 3a/alarda V*di.$$ kodu, ar#uu
/astrlmas kar"sda kullalr, !idi.us'u, sr yeride edilmesi ya da yeride karlm" temsili
oldu+uu iddia etmekteler. !idi.us ati;sosyal /ir ar#uyu, retim sirklasyouda ko.may i"aret
etmekteR k sirklasyou yarata, kad dola"mdr. Dolaysyla esest, a;ti;sosyalli+i do+urur
J/a/a, k# oa tali. olaa vermeyi. kedisi alrsa, sosyalle"me s*# kousu olma#K. A"k ve ar#u,
sosyal;le"tikleri #ama dola"m ve retime yol aarR sosyalle"medi+ #ama, ar#u, retimde *0elikli
:Sle -elir. Bu ise VsuVu do+ura durumdur ;s*# edile to.lumsal formasyoda da -eerli olarakR
Aile Jekirdek aileK ii evlilik, Tit;(slma to.lumlarda dii kar" k. kodlar koymaya
al"t+ /ir olu"umdur. Pa.a#lar da /uula il-ili olarak /ir sr risale ya#arlar. Lisalelerde sorduklar
sorular, kad /irtakm o/jelerle kedi 0iselli+ii tatmi edi. etmedi+i ve /a/a;k#, ae;o+ul
ili"kisii asl oldu+u #eriedir Jaeye, o+luu em#iri. em;#irmedi+ii sorulmas -i/iK. Pa.a#lar,
/u sor-ulamalar ve esest #erie kurulu ola ar#u ili"kilerii, yei kodlar kurmak ama0a y*elik
olarak srdrm"lerdir. 3a/alarda iktidar i";
Ati;!idi.us
/iimide /ir yasak, ta/u ola esestR .a.a#lar ii, ya;
klaa0ak /ir durum de+ildir J!rta ,a+'da Tristiyalarda, tum krallk akra/adrK.
VFallusV8 iktidar sem/oldr. Ar#u /iimlerii J/ir alamda esestiK kod #i0iride karak st
kod olarak iktidar olusuu ifade eder. Deleu#e ve Nuattari, !idi.us #eride ya/a des.ot ve
ka.italist to.lumlarda ar#uu yeide kodlama :ikayesii evresel olmad+ aklamaktalar.
Ar#uu sosyalle"tiri0i ve ay #amada sosyallikte u#akla"tr0 rol #eride dururlar. Deleu#e,
ya/a to.lumlardaki ya#tlama sistemii V#alimlikV oldu+uu dile -etirir J>iet#s0:e'i VA:lSk
Soykt+Vde altlaryla /era/erK. Malim ritelleri Vkolektif :af#aV olu"turmak ii yaratld+
s*yler. Bu kolektif :af#a, ay #amada retimi sa+laya0ak oladr. Te:like esest de+ildir, esesti
yarata0a+ ati;retimde kamak istedi+i ii esest yasaklar. ktisadX ola, retim #erie kurulu
ola /ir ya"at imka sa+lamak #ere eseste kar" klmaktadr. Bu aklamalarda, Deleu#e ve
Nuattari'i ok marksist /ir duru"lar oldu+u dikkati ekmekte. Nm#de de esest, "iddetle
yasaklar ama yie de "iddetle ya"amas s*# kousu J/u durum, sosyal /ir .ro/lemdirK.
!idi.us, /ir /a/a fate#isi olarak durmakta. Ar#u duya de+il, retimi ve iktidar yarata /ir ieri+i var.
Ba/a, eylem olarak, ati;retime -eerR k#, tali. olaa verir. Fata#ma ola, retim fata#masdr.
Akoomik retim ii, m/adele ii Jkad de+i" toku"uK /a/a kafasdaki *di., ou kodlad+ /ir
to.lumsall+ rdr. Psikaali#i tam tersi olarak, a;e;o0uk de+il /a/a * .ladadr. Ba/a
korkusu, o+lua 2ar"drR o+lu aeyle /irlik olu. ou iktidar elide almasda kay- duya
/a/a fi-r s*# kousudur JArsla 3rekli Li0:ard' aesi Alieor ; !rta ,a+ /oyu0a :ikayesi
dilde le dola"a /ir kad; /a/a tm varl+m soyu. o+lua verir ve /a/a e yoksul /iimde *lrK.
Deleu#e ve Nuattari'i 1'Ati;!edi.e kita/, $%'7;?7 ylla;rda marksist okumalar etkiside
kalarak ya#lm" /ir kita.
olma *#elli+ii ta"maktadr. $%&7]lerdeki iki0i 0iltte JBi 3ay;laK devlet ve "e:ir, retimi
/elirleyeler olarak suulur yie aym ya#arlar0a. VSiyaset JdevletK, a"k olarak ekoomik retimi /e;
lirlerV alay" var /u ke# marksist okuma tersie. $%'7'lar;daki tart"ma, (ar^8 dedi+i -i/i
to.lumlarda :e. alt ya. m /elirleyi0i oldu+u ve siyaset, di, ideolojii ;yai st ya.; da
/elirleyi0ilik .ay olu. olmad+ sorular #eriedir. De;leu#e ve Nuattari, marksist s*yleme ters /ir te#
*e srmekte;lerB olara -*re Vka.itali#m *0eside, akra/alk ili"kileri ve diX etkiler to.lumsal
ili"kileri /elirlemekteydiR ka.itali#me -eilmesiyle /irlikte alt ya. /elirleyi0i olmaya /a"ladV. Bu
alamda, /ar/ar makia Jdes.ot makiaK ve ka.italist makia arasda da farkllklar oldu+uda
/a:setmekler. 3a/alarda ya#tlama Jkayt sistemiK /edeler #eride -eli"irke, kavramlar dilde
/a+ms#d ve /ede #erie i#ile -rafikler to.lum ii ili"kileri /elirlemekteydi. 2imi riteller
/*ylelikle olu"maktayd.
Nrafik, ses, /ak"R /u metod /irlikte i"ledi+ide, riteller :ayata -emi" olur. Bu riteller, s.esifik
or-alar #eride kayt i"lemie sreklilik ka#adrmaktadr Jretim or-a olarak 0isel or-a
d"ld+deR kayt ou #eride ya.lrK. Bedeleri s.esifik or-alar #eride kodlama,
to.lumsal ili"kileri /elirlemekte. !idi.us, /irle"ik /edeleri ve e-o'yu -ereksimekte J:e# '/irey'
deile0ek /a+ms# /edeler yokR kolektif;lik s*# kousuK. Ter or-a ayr ayr *#erkli+i olmas fikri,
ok moder /ir fikir. V!r-as# /edeV kavram, ka.itali#mi e ok i"leye sekt*r :alii alr
-m#de Jor-a akli ii isa *ldrlyor, ,i'de ma:kgmlar *ldrldkte :eme sora olar
or-alar devlet eliyle .a#arlayorK. Ati;ka.italist -i/i dura or-as# /ede, ka.itali#mi e kSrl
sekt*r :alie -eldi.
2resel ekoomii e /elir-i *#elli+i, sr olmaya /ir Vto.raks# mekSV yaratm" olmas. 2resel
yatrmR or-alar, eme+i, sermayei srekli akt+, yersi#yurdsu#la"t+ /ir mekai#ma olu"turur.
Oe /u mekai#ma to.rak #eride kurulamamas s*# kousu. Ar#uu /asklaya temsili Jesest
ta/usuK, ar#uu yeride karlmas ve yerie ;/ask ve ittifak;
&9
Ati;!idi.us
msilX olarak !idi.us'u koulmas s*# kousu olur. Ara0;va"ama iste+i /a+lamda, ar#u, V-*sterileV
olarak kurul;S kta mlee ar#u ve imleye !idi.us'sa, ar#u /iri0ille"tiri;rek /u duruma kar" klm"
oluur J/*yle0e de ar#u, semiyo;lojik olarak ele alm" olurK. Saussure', 1a0a', ya.sal0
d"0ei imleyeie kar" imleei *e karlmas ve Deleu#e ve Nuattari'i metii
JV2a.itali#m Oe Yi#ofrei$$K aa temas imlee Var#uV olmas, *0eki yakla"m ters y# edil;
mesii ifade etmektedir. Takim ola -*stereke, /urada -*sterile /iri0ille"tirilir. Deleu#e ve
Nuattari'i !idi.us'a ele"tirisi, VyasaklaaV #eride ar#u'u do+as karlamaya0a+ ve
ar#ulaa ekoomii esest oldu+uu /u "ekilde s*yleemeye0e+i /a+lamdadr Jyasaklaa
esest, /eim ar#umu da esest oldu+uu -*sterme#K. 3asa+ var olmas, yasa+ *0eside /*yle /ir
ar#uu oldu+uu -*stermemektedir. Bu ar#u yasakta sora olu"a/ilir, yasak /u ar#uyu /era/eride
do+ura/ilir.
$7 !0ak 977$
Devlet ve ver-i .olitikas ortaya k", des.otik to.lumsal formasyoa ait /ir durumdurB devlete
asker ve vera verilirR /ular kar"l+ olarak koruma sa+lar. >i:aX sa:i.se des.ottur. To.ra+
yerii des.otu /edei alr ve /u yeilik soy /a+ #emiii yeride eder. Deleu#e ve Nuattari, des.o;
tu eski to.luluklara a#ara yei /ir soy #i0iri yarata0a+ s*ylemekteler. Dileri ortaya kmasyla
J.a-a dileri, Loma tarlar -i/i ok tarl dilerde sora tek tarl dilere ia s*# kousu
olu0aK, .a-a dilerii *#ellikleri Jdo+a -lerie ola iaR da:a iki, da:a S.io#a0 /ir iaK
Tristiyalkta soru yaratmaya /a"lar. Tristiyalkta kad -a:kSr oldu+u d"lerek 0adl+,
"eytaX varl+ 0isellikle /a+da"trlr JVilk d""V temasK. 2ilise, 0iselli+i kotrol etmeye /a"lar.
2ilisei mda:ale0ili+iyle kadlar yaklmas, ilerideki ru:u "eytada ve -a:larda
ardrlmas d"0esi uy-ulamaya -eirilir.
Pa-a dileride ru:u -* s*# kousudurR ok tarl dilerdeki Vma:"er -V ve Adem;Tavva
meseleleri /u ia" iide yer alma#. Adem; Tavva meselesi /a"lay0a, yer ve -*k de .aralar. Vlk
d""V, Tar' dokuulmas yasaklad+ a+ata Tavva' meyvay ko.armas ve Adem'e
vermesiyle /irlikte ikisii d"" alatr. 2ad ile erke+i ayrlmasyla yer ve -*k de ayrlr. lk
des.otlu+u kura ki"i, ilk Vsa.kVdr Tar' o+lu oldu+u iddiasda olmas, ou sa.tra ededir.
JTar' o+lu, elisi, s*#0s vs. olmak, tek tarl dilerde ok *emli /ir tema olarak kar"m#a
kyor.K ttifak #i0iri /*ylelikle de+i"ir. Tar, /a/a olmaya /a"lar. Soy #i0iriyle ittifak
tarsalla"maya /a"lay0a, devleti to.luma -eilmi" oluur. Freud'u VBe" Psikaali#de alatt+
3ar- S0:re/er de /u sa.klk meselesii *reklemektedirB 3ar- S0:re/er doktorua a"ktrR a0ak
karsyla doktoruu a"k ya"ad+ far
Ati;!idi.us
doktoruda efret ederek kedisii VTar' fa:i"esiV a adar. Tar'yla ileti"im :alide oldu+ua, ou
duydu;iar. Deleu#e ve Nuattari'i des.ot ile .araoya+ /ir;Utirmeleri, S0:re/er'le *#de"imle
aklaa/ilir. Devleti to.; mda esest ta/usu yie ta/u olarak srer, /u ke# des.otu s;dalarda
ayrmaya y*elik /ir alam ka#aarak. Asest ta/usu, /asklaya temsil :alie -elir. Des.otu fi-r,
tm :aklara sa:i. oldu+uda tm to.lum tarafda *rek alrR des.ot, art;r retmekte ve art;
re el koymaktadr. Burada ati;retim oldu+u s*yleeme#R k ati;retimde s*# edile/ilmesi
ii reti0ii retime kar"mamas -erek. Ati;retim :ar0ama ekoomiside vardrR r
/iriktirmeye ayrlmamas /ua yol aar. $%?7'li yllar souda Afrika'da alk /a" -*stermi"ti. A0ak
/at ka.itali#mi, artk r yardm olarak Afrika'ya -*dermeye yaa"mam"R yak. yok etmi"ti.
Arma+a mat+a -*re davralmamas alam ta"yordu /u uy-ulama. T.k k*leler fa#la maliyete
yol a0a feodalitei *kmesi -i/i Jka.itali#mi do+asa uy-u olarak, fa#la maliyette kalmas
s*# kousudurK. lkellerde ola ati;retimi des.otik to.lumsal formasyoda oldu+u .ek s*yleeme#.
Des.otu k*yls eki rete0ekke sava"a -*dermesi ati;retim -i/i -*rse de, sava" sorasda
to.rak ka#alma durumu J'to.rak retimi'i amalamasK /u d"0eyi .ek -eerli klmyor.
2a.italist to.lumsal formasyoda, to.ra+, mekS de+eri yok olur. JQlus devleti kri#i /ir yerde /u
edeledir.K Nm#de -ayrimekul ve fias sekt*r #eride -eli"e /ir ka.itali#m s*# kousu.
Trkiye ve dya ekoomisi, 'retim' ya.maya /ir retimi srdrmekte. Artk var'rat var, ama
retke /ir sermaye yok. Saayi, yatrm #eride i"lemiyor ka.itali#mR fa/rika ala0a+ yerde fai#le
ya"ayor. Sermayei ald+ .ara, retke /ir ekoomiye -itmek;ese tketime y*eliyor. Bu oktada
/ir ati;retimi varl+da s*# ede/iliri#.
Ati;retim, Deleu#e' ifadesiyle, "i#ofreik /ir durumR ormas# /ede ile ar#ulaa makiam ayr
al"., or-ai#may uramP,d+ /ir durumu i"aret etmekte. Des.otik to.lumsal for;
masyo, yasa ve yar- fikrii ilk ortaya kt+ formasyord Jda:a *0e VadaletV vardK. 3asa ve
yar-yla e" #amal olar k i:aet ve direi"i de ortaya k" s*# kousu olur. Bask /asi y0a
itaatsi#lik de /a"larR des.ota kar" direi", yasay i:lSl et me -deme -elir. Des.otik formasyoda /u
de+i"iklikleri devamda /edei i"aretleyerek de+il, direkt *lm te:didiyle kodlamaya so verilir
Jst kodlama olarak V*lmVK. 2ayt sistemi, ya# ortaya kmasyla de+i"ir. 3a/alardaki -rafik
sistemii yerie okua/ilir ya# -eer. 3a#, des.otu fermalarda aka -*rld+ #ere, *tekii
e istedi+ii -*sterilmesi ama0a :i#met etmekte kullalr. 3a/alarda ses, ya#tlar alt
sistemiyke, des.otik formasyoda di+erlerii -*sterei olur. 3a# ses'e iki0il olmas, /edesel
temsilleri s*#el temsillere -*re iki0il olmas alam da ta"maktadr. Vlk *0e s*# vardVR ila:X
d"0ede de /u ka/ul oldu+u /iliir. JBedesel /ir "ey yoktur, ses'tir olaR VTar' sesiVdir
duyula ve ilk *0e ola. S0:re/er'de ve .ey-am/erlerde de /e#er durum var.K Ses'i *e kmas,
iki /ir formasyoda a"k /ir formasyoa -eilmesi demektir. Bedesel yar- yerii ses alrR i
ses, Vvi0daV. 3a/alarda /edesel 0e#a uy-ularke, des.otik to.lumda ru:X 0e#alar verilmeye
/a"lar Jvi0daX y*de 0e#aladrmaR .a.a#lar kedilerii kr/alamalar vs.K. Tarsallkla /irle"e
to.lumsal formasyoR sesi, s*#, kelSm *e k" s*# kousu eder. VByk .araoyakV olarak
tamlaa isa, kedi kedie Tar'y duya Jduydu+ua iaaK ki"idir. To.lumsal formasyo
olarak des.otlu+a -eilmesiyle *emli d*"m ya"am" olurB
$K Elm yukarda, des.otta -elmeye /a"lar.
9K Ar#u, eseside ko.arlr.
IK Asest, ar#u ii yie tu#ak durumudadr, ama *0eki formasyoda farkl olarak des.otik esest,
/asklaya esest :alii alr. Des.ot, /ir *0eki formasyodaki ar#uu kodlar /o#ar ve /ir yei Vst
kodV koyar. Buu sou0uda esest, ar#uu /astrlm" temsili olarak, des.ota kar" isya :alie
d*"r.
Ati;!idi.us
Asest temas to.lumsal olarak yasaklamam" /ir ta/uy;vasak :alie -eli0e tm !rta ,a+ /oyu0a
sre etrikalara yol at+ s*ylee/ilir. V!rta ,a+'da o+ul, iye /a/aya kar" aklayorPV sorusu, esest
ta/usuyla il-ili /ir soru olarak ya;tlamal. !rta ,a+'da kk o+ullar, -ittikleri yerlerde /ir kad
/ulu. oula evlesiler diye -e#-i "*valyeler olarak evde JsaraydaK u#akla"trlyorlard. Avde
kala e /yk o+ul ise itaat ederek /a/a karar verdi+i k#la evleiyordu. Aei saraya a+rd+
-e#-i "*valyeyle ola ili"kisi ve "*valyei /u ili"kiyle '/eslei.? /a/aya kar" ayaklamas, tm !rta
,a+ /oyu0a deeyimlemi" ve :ikSyesi alatlm" Vsaray etrikalara yol amaktayd. >fusu
o+almas ii 2ilise .oli-amiye i#i veriyordu Jok ae, ok o0uk vs.K ve $9. y#ylda 2ilise /yk
katedraller i"a ettirerek, /u /yk fusu Tristiya etmeye u+ra"yordu. 2ilise'i, saray
etrikalara da kar" kmayarak #emi :a#rlad+ -*rlmekteydi. VDameV ;sey*r :am; saraya
a+rd+ -e#-i "*valyeyi :em e+itmekte :em de /a"ta karmaktayd. Sey*r /*ylelikle "*valyei
i:aetii e-elliyor ve ay #amada "*valyei 0iselli+ii kedisii /ilmedi+i /ir sr olmakta
kmas sa+lyordu. Dame' ya.t+ d.ed# #iayke ve #ia /yk /ir su, /ir -a:keR /u
#ia *emli /ir siyasX ama0 olmas, su ve -a: olmas st *rtmekteydi. Saray a"k
JVa#ik a"kVK, "*valyeye e#aket de *+retmesi s*# kousuydu. JNm#de, ata;"a;delikal a"k,
-eelevde fa:i"eyle -irile ili"kiye orala, saray a"ka /e#er /ir 'uy-arla"ma' /oyutu ta"d+
s*ylee/ilir. >ata"a, :er isteyele /irlikte olmuyorR ou /e+emesi ve ')Ykiyi ka/ul etmesi ii,
delikal kedii /e+edirmek yoluda a/a :ar0amasR "k -iyimesi, ki/ar kou"mas..vs. -ere;
kiyor. Bu y*yle, ata"ayla kurula ili"kii, -eelevde fa:i;Yeyle kurula ili"kide da:a 'uy-ar'
oldu+u s*ylee/ilirK.
!rta,a+ ide A"k 3al#l+
A0ak Aristo'da /eri /ilie ve tm !rtaa+ /oyu0a ke;dsmj e"itli adlarda adra Ja0edia,
tristitia, taedium vitae,
desidiaK Vkara safraV] 3edi Temel Na:ta /iri olarak d" lmekteydi. 2ilise Pa.a#lar ii /u *l
ru:u timsaliydi. 3al# kala ve *le /ir tr melakolii >arsis'e kedisii teslim etmesi.
A-am/e'i de ya#d+ -i/i, VTm !rta ,a+ /oyu0a ve/ada da:a de:"etli /ir sal- "atolar
villalar ve "e:irlerdeki saraylar #erie *km"tV.9< Bua o d*emde V*+le "eytaV ad
verilmektedir. Neelde so/a:ar veya k" aylara teka/l ede /u ti. melakoli to.ra+a /a+llk ve
to.ra+a ivileme olarak d"lmektedir. 3al# kalma ve to.ra+a /a+l olma ile aa ra:mii iide
-vede olma arasdaki yaklklar, /i#e yersi#yurdsu#la"ma kavram da tam ters alamda yai
ya"am doluluk ifadeside d"drmekte. N*e/ei yam" surata ve sa+l+a kar" melakoli,
derii kararmas ve sa+lks#l+, yai mide yamalar, ka ve i"i koyula"mas, a/#
katla"mas alatmaktadr.9' 2ilise .a.a#lara -*re, !rta ,a+'da, -e" e te.eye kt+da /ile
kedisii karalklara saklaya ki"iler da:a ok didarlar arasda /ulumaktayd.9? Bu ti. .a.a#lar
0amda /akar ama a"a+ya ieme#ler, kita/ ellerie alr ama okuyama#lard ve kita., uyurke
kedilerie yastk va#ifesii -*rrd. Bu ti. isalarda a"k ve efret /ir/irie kar"m" /ir va#iyette var
olurdu. 2edisii /a"ta sulam" ve kurtarlama# olarak ele ala ki"iliklerdir /ular. !rtaa+R
ka:rama0a a"k Jamore eroi0oK ad altda, sevdi+i kadda u#ak yal# kalm" /ir -e#-i "*valyei,
sey*r kedisii /ir yere /a+lay., orada kmldayamaya0ak kadar d"0elere sa.laa ve /u
:aliyle de sade0e :ayal-0 al"trrke yemek yeme+i veya uyumay /ile uuta ka:ramalara
verile Vkara safrayV /u d*emde tart"maktadr. $9&<'de (ot.ellier'de .rofes*r ola Berard
Nordo'u t. kita/ Jo
9@ A-am/e'e -*re yedi -a: da:a *0eleri seki# -a: olarak d"lmekteydi, a0ak A#i#
Nre-orius'da iti/are tristitia ve a0edia /ir saylmaya /a"lar ve say yediye idirilir. Sta#e, Payot
yay., S.9%. Date, la:i 2omedya'da /ular ve *#ellikle melakolikleri *lemeye isalar olarak tasvir
etmi"tirR *lmeye yata ama orada kalalar.
9< Nior-io A-am/e, Sta#e, talya0a'da Fras#0a'ya ev. 3ves Tersat, Payot Liva-es
Po0:es8Petite Bi/liot:e\ue yay., $%%&, s.9$
9' A-am/e, a.-.e., s.I@
9? A-am/e, a.-.e., s.99
Ati;!idi.us
mde felsefe ve t. /u- disi.lileraras dedi+imi# /ir "e;jZT /irlikte i"lemekteydiK /i#e /u *re+i
vermekte. Nior-io a U/e'de altlad+m# "ekliyle, Nordo V/ir kad a"k fda olu"turula
melakolik sktya :ereos :astal+ a m vermekteydi.9& Bu, ka:ramal+ ede oldu+u /ir :astalk
olarak kar"m#a kmakta ve sey*r yal#l+ ifade etmektedir. A erdemli "eyi -e#-i
"*valyei kmldamas oldu+uda ise, k" ya# demede, so+uk s0a+a /akmada orada oraya :i /ir
akl0l ede olmaks# ko"a ki"iye atfedile ka:ramalk /uu addr. Bu ti. isalar a/#lar
deetledi+ii#de /u :ayat srdrdkleri takdirde maiklik iie d". *le0ekleri *-*rlmektedir.
Bua kar" *-*rle tedavi ise "*yledirB B*yle /ir ki"ii /iri tarafda akl yerie -elsi diye
/a+ra /a+ra k*t s*#lerle kedie -etirilmeye al"l., akl ka#almas sa+lamalR olmad, /u
s*# kousu ki"i -e /ir delikal ise kr/alamalR ya oa kr/ata ok da:a a0t0 /ir :a/er
verilmeli ki #-l+ :a/eri yada :afif kals, ya da ok sevidiri0i /ir :a/er verilmeli J/ir titre
sa:i. oldu+u veya /yk /ir kSr sa+lad+ :a/eri etkili ola/ilirK.9% Nordo /ua Vsama yetisiVI7 Jo
kad, kadlar e -#eli, e erdemlisiK ad veriyor ki, /u !rta ,a+ t//da / Sia'da /eri var
ola /eyi /ir /*lm ad olarak /ilimektedir. Tasta a"k ve eroti#m :akkda /ir "eyler
samaktadr. >iyetler :issi olmasa /ile /eyi /u /*lm iyetleri :isledire0ek :issi eseler
/ula0aktr. Date /uu la:i 2omedya'da kullamaktadrB a"k :er #ama iyi sala /ir "ey olarak
ka/ul edeler. 2a:rama a"k .atalojisie -*re /eyi /u :issi eseyi Jkad;K :isseder ve orada da
ar#u al"maya /a"larR ar#u da :ayal;%u0 ksm ile :af#a ksm :arekete -eirir, fata#ma orada
olarla /irle"erek im-eyi kurar. Amaud de Oilleeuve adl filo;9jf ise /urada /eyi :ayal-0
ksmda /ir fa#la smaya eka/l ede kuruma -*rerek, :ayal-0 kuruyarak fikr;i
, a.-.e., s.$&' A-am/e:Ja.-.e.f s.$&? esteV olarak -ee kelimeyi Vsama yetisiV olarak eviriyoru#.
sa/ite yakalad+ ve fata#may tekle"tirdi+ii d"r.I$ v /u /ir ksr d*- :alide i"lemeye
devam eder. 2ala/alkla -*rlme#, di+er -#el kadlar :issedilme# olur. 2a:rama ask eroti#mii
sev-i esesi ola kadda sa/itler ve ou yoklu+u ise melakoliye yol aar. Aros, Satr'
melakoli .atolojisi maskesii -iyer.
Asest
Asest temas, to.lumsal olarak yasaklamam" /ir ta/uyke, yasak :alie -eli0e, tm !rta ,a+
/oyu0a sre etrikalara yol at+ ifade etmi"tik. Oe V!rtaa+'da o+ul, iye /a/aya kar"
ayaklayorPV sorusuu, esest ta/usuyla il-ili /ir soru olarak yatlamas -erekti+ii de. Aei,
saraya a+rd+ -e#-i "*valyeyle, i"levi ve sey*re sa+lad+ yarar dolaysyla #ia dam-as yemeye
ili"kisi /ir yaaR #ate kad evli oldu+uda, ko0asyla de+il sa .ey-am/er ile sevi"meyi :ayal etmekle
ykmlydB sa' erki iie -irmeliydiR ko0a .eisi de+il. 3# :e. yukar /aka0ak asla erke+i
#erie ka /ir 0isel .o#isyoda d#"meye0ekti. Bu srt Tar'ya d*mek alama -elmekte ve
reme ii 0iselli+i Tar'ya kar" kullaa #evk "eytal+ -*stermekteydi. >fusu o+almas ii,
2ilise .oli-amiye i#i veriyordu Jok ae, ok o0uk..K ve $9. y#ylda 2ilise, /yk katedraller i"a
ettirerek, /u /yk fusu Tristiya etmeye u+ra"yordu. 2atolik 2ilise /o"amay me etmi"ti /u
edele de to.lum katolikle"tirilmeye al"lmaktayd. Saray etrikalara da kilisei kar"
kmayarak #emi :a#rlad+ -*rlmekteydi. VDameV, yai sey*r :am, saraya a+rd+ -e#-i
"*valyeyi :em e+itmekte, :em de /a"ta karmaktayd. Sey*r, /*ylelikle, "*valyei i:aetii e;
-elliyor ve ay #amada "*valyei 0iselli+ii, kedisii /ilmedi+i /ir sr olmakta kmas
sa+lyordu. Dame' ya.t+ d.ed# #iayke ve #ia /yk /ir su, /ir -a:keR /u #ia *emli
/ir siyasX ama0 olmasR su ve -a: olmas st *rtmekteydi. Ne "*valyeleri VdameV
aray"lar kadlar erkekleri yerle"ikle"mesideki rol -*stermektedir.
I$ A-am/e, a.-.e., s.$%7;$%$
%7
Ati;!idi.us
Du/y'i de alatm" oldu+u -i/iR -eleri, /a/a evide d"laarak uy-usu# i"leri .e"ide ko"a,
-e#-i ma0era0 :a;atlar molalarda Volara dokua0ak /akireler /ulma d" kuraJ...K ve
olar da:a sora /ir sey*r :alie d*"tre0ek /ir kurulu"u, olara :s ka/ul -*stere0ek iyi /ir
Vmiras k#V oldu+u /ir aileye damat ola/ile0ekleri iyi /ir evi .e"ide ko"a /ekar "*valyeler
olduklar d*em, /u d*eme rastlamaktadr. Saray a"k, "*valyei kadlara ya.t+ kur sayeside
kedisii -*rr klar. Eemli ola erke+i kad s*# ve e#aketle tavlamasdr. Burada, artk,
0isellik /ir eylem olmakta ok, s*#e d*"m"tr. Eemli -i/i dura "*valyei evli kad
0a#i/esii kedisi #erie ekmesidir. Saray a"k evlilik #erie kurulu /ir !rta ,a+ 0isellik ittifak
d"da /ir -eli"meyi -*stermektedir. ,o0uk do+urma #erie kurulu ola /u 0isellik, ru:aiR Va#ik
i0e /ir a"kV ili"kisi ile .erileir. Burada, .resleri evleride iktidar da+lm /akmda 0isellik
* .ladadr. Arkeklik ve ou e-emeli+i #erie kurulu ili"kilerde kad iki rol vardrB /iri0isi
-e erkekler arasda /ir Vkyas esesiV olmakR yai tavlamak #ere erkekleri /ir/irleriyle
yar"trmakR iki0isi -e erkekleri 0isel y*de e+itme i"lemii tamamlamak. !laylar ve s*#leri
0iselli+i, kad etrafdaki e"it mesafede dura -e erkeklerle /elirleir. Diselli+i yei tamaya
/a"laya -e .res, !rta ,a+ ya"amda ilk a"k derslerii saray iideki -eki kadlarda alrB
V2ad /u oyuda ya.ay /ir yemde i/arettir.J...K Saf a"k uy-arla"trmaktadr. Pres, saray ala
olu"turdu+u .eda-ojik sistemi esas ,arklarda /irii meydaa -etirir. Bu, -eli+i -erekli /ir id;
ma ve /ir okuldurV.I9 Bu okulda kad, *+retme rol stlemi"tir. Ar#uyu e kadar arttrrsa o
kadar iyi /ir *+retmedir.
Saray A"k ve Date
A"k, Date'i la:i 2omedya's aa ekseii olu"tur;maktadr. ! d*eme kadar !rtaa+ ya#lar ve
"iirleri, Trou/a;oour'lar "arklarR Alieor ve Teloise'i a+#da a+#a dola"a
Neor-es Du/y, (ale (oye A-e, D:am. Flammario $%&&, s.@?
i Z
:ikayeleriR .a.a#lar kad #erie ya#dklar ve s*ylediklerii kad, Tavva'da /eri sulu
koumuda tuttu+uu d"d+m#deR Bru0:ard de OOorms'u (edi0us adl kita/da kadlara
sorula sorulara /akt+m#da -*re0e+i# ki, kad :e. ".:eli /ir varlk olarak kalm"tr. Forms sorarB
V2edie /ir ma0:iematum :a#rlad mPII !u 0isel or-a #erie koydu muP Ba"ka /ir
kadla /irlikte fu:u" ii kullad mP 2edi kedie kullad mP lerii yaka ar#uyu /astrmak
#ere kadlar ya.t+ -i/i, ou ar#ular s*drmek ii kedi #eride veya /a"ka /ir kadla
/era/er kullad mP !+lu ile fu:u" ya.t mP 3ai 0isel or-a #erie o+luu /astrd mP
2edii /ir :ayvaa verdi miPI@ A"klara /ir oros.u -i/i, seile :a# duysular diye, kedii
verdi miP VBu sorular soruldu+u kedileride ".:eleile kadlarda /iri olarak Beatri0e'yi8
Date kedisie re:/er olarak seer ve oda /ir iyilik timsali ortaya karr. Bu /i#e, Date'i -;
m#deki moderli+ii is.at ede ve a"k "iiri ilk mekaa yerle"tirerek, kad y0elte /iri
oldu+uu -*stermekte de+il midirP Date'i Deet'e ykselme #erie kurdu+u V-*rsel sistemi
-eometrik ya.sV da:a *0e var ola A#i# Beoit' ve A#i# Berard' srasyla V2urallarcc ve VDe
-raddi/us :umili;tatisV kita.laryla, _aku/'u merdivei ile /e#erlikler -*stermektedir. !rta ve Ney
talya' saatlar Date'i la:i 2omedya's temsilii s0aleo veya -radi kelimeleriyle ifade
ederlerke, 2u#ey talya saatlar _aku/'u merdiveleriyle temsil etmektedirler.I< Ter resimde
Date ile Beatri0e, Damie ile kou"maktadrB VNe"i ve yld#lar :arekete koya a"kV. Bu, Date'i
moderli+idir.
Date'i (oderli+i
Date'i meti /i#im ii etelektel ve .o.ler kltr;
II Bu Lomal ordular kullad+ ko /a"l ta:ta so.a alama -elmekte ve .a.a#lar sorularda,
ya.ma .eisi ifade etmektedir
I@ Bk# Neor-es Du/y, Dame du n== se0le, I 0ilt, Ave et 8es Pretres JTavva ve Pa.a#larK, Nallmard,
$%%', s 9';9?
I< D:rsta Te0k, 1'A0:elle De8este JSemavi merdrveK, D:am.8Flammaro8$%%%8 s $$%
_%9b
Ati;!idi.us
u alama asda da *emli /ir /el-e -i/i durmakta. 2i;m, karakterlerii -m# dyasda
ska rastlaa ka;akterler olmas, /u -*r" desteklemektedir. Televole .ro-;
mlarda -*rd+m#, i#ledi+imi# karakterleri :eme :eme :e.si la:i 2omedya' karakterleri
arasdadrB kskalar :ailer, :ile ya.alar, *fkeliler v/. Bular :a/erlerde oldu+u'kadar, di+er
.ro-ramlarda da i#lemekteyi#. Saki de+i"me# karakterler -i/i durmalar dolaysyla da /u ki"ilikler
/i#e Dele;u#e ve Nuattari'i /a:setti+i Vkavramsal ki"iliklerV -i/i -*rmektedirler. Tile ya.alar
kimi il-iledirirse;/urada /irok .o. yld# ve akra/alar kastede/iliri#R televole ti.i .ro-ramlar
/ular /i#e sklkla -*stermekteler; a"k olalar da !rtaa+ a"kda, romatik a"ka, Ti..i a"kda
ADS soras a"ka kadar u#u d*em tari:i iide e.istemolojik olarak de+i"e, ama karakterlerii
d*emlerie -*re kroik /ir "ekilde saklaya ti.lemeleri /i#e kadar ta"makta. Bu il-i /ir "eyR
#eride durulmas -ereke /ir "ey diye d"yorum. Burada /ir tr mik;ro;sosyoloji ile kar"
kar"yay#B ar#u ve istemR ikisi de /i#im kk de+i"ikliklerimi#i :arekete -eirmekteler. Buu
#eride Durk:eim' e#i0i stl+ altda kala Tarde ok durmu"tu. Ar#ular ve istemler /irer
moad -i/i kk al-lamalarda asl i"lerlik ka#arlarP Tarde' sorusu /*yle /ir soruydu. Burada
Qrart Saat Naleriside !0ak;Yu/at 9779'de krat*rl+ ya.m" oldu+um Vla:i 2omedyaV ser-isie
de+imek istiyorum. Bu ser-i, /e0e, moderli+imi# iide, im-elerle, Da;te'i asl -*#kt+
sor-ulamas /akmda il-i :ale -elmektedir. 2resel /ir dya kltrde, ;:a-i; 0o+rafi
alalarda ve /u alalar farkllklar iide okudu+uda Da;te'i meti asl -*rselle"e/ile0ektirP
Trkiye veya Avru.a "e:irleride :a-i im-eleri /ak" /u moderli+i vere0ektir. Bu 0j+rafya
me#arl+da /ular asl /ir alam ka#aa0aktrP
Qrart Saat Nalerisi'de !0ak;Yu/at 977$'de krat*rl+ ya.m" oldu+um ser-ide, Se#a Paker'e ait
ola i"te -*sterile, Paris'te /ir moder ka:vede foto+raflaa I9 diada olu"a ,al"maR /i#e,
Date'i yol0ulu+uu /ir -*l-e olarak vermek;
Ya i
v
tedir. Date /urada evsi# /arks# olarak ortaya kmaktadr, uluslararasla"maktadr. 2edisii
re:/erli+ide -ide /ir yer;si#yurdsu#la"m" ki"idir. Sr-dekidirR yolda -eedir JSo im-e /i#e
yolda -ee /ir yayay -*stermektedirK. Date'i $@. y#yl :eme /a"da sr-e -*derilmesi
-i/idir. Needir, yol0udur, kaadr, ka" i#-isi i#erek Vyei /ir sila: arayadrV JDeleu#e #e0i
lider _a0kso ii /*yle ya#maktaydK. 3oluu "a"ra /ir Date 0e:eeme d"m"tr, ama Oir-ilius
sayeside 0e:eemi ve 0eeti ve de araf yersi#yurdsu#la"tr;m"tr. Bt /ular /i#e ikili /ir
okumay -*stermekteB .o.ler kltr ve .o. felsefe. Bu okuma, Date'i la:i 2omed;ya'sm
im-esel -0dr ki, /u meti, L*esas metileride Visaile"meyiV sua /ir meti olarak,
isalara ay #amada Vdii *+eleriV *+retmekte ve /ular isalk akla yerle"tirmektedir. 2iliseye
kar" ka /ir meti ay #amada .a-a ialar yerie yurdua soka /ir karakteri ta"maktadr,
olar iide /ardrmaktadr. B*ylelikle 2ilise'i ve sitei iktidarlar /irle"tirilmektedirR a/a /u
/irli+i sa+lamaktr. 2utsal ola ve dyevi olaR yai d" meka ve i meka /irle"tirilmeye
al"lmaktadr. 2ilise'i "e:ir dokusudaki yeri, Pa.al+ iktidar ile evleri i meka veya
isalar ru:sal durumlar :e. ikili+i olu"turmaktadr. A#i# Au-ustius'da /eri /u ikilik Tar'
"e:ri ile dyevi "e:ir arasdaki fark -*stermekte. De:eem, Araf ve Deet ls Tar'
VteslisidirV. 2yamet -e kadar /irle"emeye0ek ola Adem ve Tavva' /irle"tirilmeye
al"lmasdr. Bu a/a /i#e /u-k V.aralam" to.lumsallktaV e kadar alaml -ele0ektirP Bu
sorular -emi"te sorula, ama /u- :SlS #eride d*. durdu+umu# sorular /el-elemektedir.
Ayr0aR tu:af /ir "ekilde -iltere'de /ede tamame /a+ms# /ir "ekilde oldu+u kadar, /eim de
sorada :a/erim ola iki ser-i var kar"m#daB Blake ve Boti0elli'i Vla:i 2omedyaV ser-ileri ile
Frasa'daki Paris Nrad Palais 'de ser-ilee VOisio du FturV ser-isi de yie Date'yi ister isteme#
iie almaktayd. Bu :o" /ir rastlatyd /eim ii. Ay #amada da Trkiye saat :e. V-eride
i#leye' im-esie
Ati;!idi.us
de /ir etik atarak, ay ada veya :atta da:a *0e ya.lmas da /era/eride -etiriyordu. Bt
/ular *#el /ir -ereke de+il miP
Date'i meti #ama;d" /ir metiR :em siyasi olarak :em de .o.ler kltr /a+lamda ve
karakterleriyle /irlikteR /u alamda #ate meti kedisi, /a+lamda ve #amada km"
durumdaR Blake de (oreau da, Date'yi kedi #a;masal /a+lamda karm"lard. la:i 2omedya
ser-iside de ay "ey s*# kousu. Date ay l yol0ulu+uda oldu+u -i/i #amas# /ir "ekilde
#ama iide ilerlemektedir. Bu mekada da #ama yok, ama Date meti iide yie de /elirtirB ?
>isa $I77 Per"em/e'yi Duma'ya /a+laya -e0e Date karalk ormada yrrke yoluu kay/ederek
De:eem'e d"er. A0ak, /u /ir 0al #amaR 0as# dya iideki #ama kavram dura+a /ir
kavram, ilerlemeye /ir kavramR De;leu#e' #ama kavrama ok /e#iyor /u alamdaB ya"aya
#ama #ama iide kedi #ama kurarR t.k A:met Tam;di Ta.ar'daki -i/iB V>e iideyim,
e de d"daym #amaV . Bu alamda Date ve ou meti, #ama iide ortaya kmakta, ama
artk #amas#lkta seyretmekte /ir -emi -i/i. Burada VfatastikV /ir kur-u var diye/iliri#. Lu:umu#
/i#im #a;mam#sa e+er ;ki Aristoteleske /eri /uu /ilmekteyi#; ru:lar /irle"ti+i /ir /a"ka #ama
var. Bu #ama iide e/edi ve ilerleye #ama /ir/iriyle kesi"mekte. Bir tr Ve/edi d*"V temas
iideyi# diye/iliri#. Ba# "eyleri d*. d*. -eri -eldi+ii -*ryoru#. !dysseus'da _oy0e'a ve
Date? ye kadar. Ayr0a 1ei/i#'i VlaetlileriiV :atrlayalm. !lar e/edi /ir "ekilde VTar'ya kar"
karakV laetli olmay srdrrler. Date ile Dame JlaetliK arasdaki ili"ki /elir-i duruyor saki...
Ama /u ok fa#la .sikaali#e do+ru eker /i#i. A0ak tu:af /ir yaklk oldu+uu da s*ylemede
-eemeye0e+i#.
Date'i !rta ,a+ a"kyla alakas ok kuvvetli oldu+uu yukarda /elirtmi"tim. ! /akmda
aydlama meti olmaktasa, /aa kalrsa, !rta ,a+ a"ka -*derme ya.a ve oa Vru:aiV /ir
/oyut kata /ir metile kar" kar"yay#. Beatri0e'ye
ola a"k Date'i aa meselesi. Teloise JA/elard'kiK ve Alieor'da farklla"r, ama ay #amada
olar Vtisellesf mektedirVR k Alieor'u a"klar tesel a"klarR Alieorf ko0 sii Sela:addi Ayyu/i
ile ve de Pa.a ile aldat.R sora da \jh tere kral ile evleir. 2o0aya i:aet, lkeye i:aet JFras# kra;
lda ayrl. -iltere kral ile evlemeKR sora yie ko0aya i:aet Jo0uklar ;ki aralarda Arsla
3rekli Li0:ard da var;kral /a/aya kar" ayakladr. /a/a tm mlk elide aldrrK. Burada
teselde tisele -ide /ir a"k varR :al/uki Aydlama tersii ya.maya al"tR tiselde tesele do+ru
yollad. Diderot'yu ve Ooltaire'i d"elim ve *#ellikle de Ayd;lama0 e /yk ya#arlarda /iri
olarak da (arki de Sade'R asl tiseli do+alla"tr., teselle"tirir. Bi#im iide ya"ad+m#
to.lumsallkta da tesel, "e:vetli /ir li/idial dyada oldu+umu#u yukarda /elirtmi"tim. Psikaali#i
ve 2raft A/i-'i VPsy;0o.at:ia SeûalisVi ya#d+ ve Freud soras /ir d*emde ta/ii ki sa.klklar
da /u karakterleri iie -ire0ekler.
Date'i (i#a: Duy-usu
Filo#oflar De:eemi e st kata koyu., olar da:a a"a+lara iemiyor olmalar ya#mas /ile,
Date'i mi#a: duy-usuu -*stermekte /i#e. Mate de ad stde Vkomed;yaVda s*# edilmekte.
(t:i" /ir V-*steriV suuyor /i#e Date. $%. y#ylda De:eem s*# kousuydu, ama /u Lim/a;
ud'uki ve Baudelaire'ikiydiR ama /u- Po. devride kitle ve -*steri to.lumudaki tketimde s*#
kousu a0ak komedya ola/ilir. A 0iddi -i/i dura veya olmas -ereke "eyler /ile komedya de+il miP
Trkiye'i kri#i /ile 0iddi durmuyor. !rtada .ara yokke dolar ykseliyor, .ara -eliyor dei0e dolar
ykseliyor. Date, ta/ii ki /i#e .arada s*# etmekteR ykselmekte ola ya:ut /a"lamakta ola /ir
ka.itali#m meselesi ay #amada la:i 2omedyaR (ar^ /u y#de Date'de /a:seder ve Sollers de
/uu ok iyi alatmakta, so ka kita/da.
Ati;!idi.us
9& Yu/at 977$
Burada, ka.itali#mi i"leyi" ko"ullar ele ala ve devlet ile sava" makias olarak adladrla sivil;
d" -lerle il;ehj 7harak Deleu#e ve Nuattari'i /irlikte ya#dklar 2a.itali#m ve Yi#ofrei kita/
iki0i 0ildi ;VSava" (akiasV; #eride dura0a+#. Ama *0elikle ar#ulaa makialar, kodladrma
ve kodsu#la"ma, yersi#yurdsu#la"ma -i/i kavramlar #eride durmak -erekiyor. 3a/alar, /ar/arlar ve
uy-arlar "eklide -*sterile to.lumsal formasyou olu"umu, evrimsel olmakta ok, *ermesel
olarak ele almaldr. Bu /ir tari:i sre0i /elirlemektedir, ama evrimde ok .aradi-matik /ir
uyarlamadr. (akia, ar#ulaa makialar. Sava" makias ya/a;/ar/ar;uy-arlarda -eer. Bu
kavram, dolays# olarak ka.italistle"me;i makiala"trmas i"aret etme#R kavramsal /ir *ermedir.
Saayile"mei makiasalla"masa de+il, to.lumsal kod olarak makia kavrama -*dermede
/ulumaktadr. 2odsu#la";trma ve yeide kodlama /ir/irii iie -emi" durumdadr. To.lumsal
formasyolar yei olu"umlara -irdikleride, kodlar /o#u. yei kodlar olar yerie ikame etmeye
al"rlar. So0i;us #eride yeide kodlama, diyalektik olarak -erekle"ir Jso;0iusB sosyal /ede,
sosyal ala, sosyal /iliK.$
Des.otik Asya-il formasyolar tersie to.rak mlkiyetii *#elle"tirildi+i Bat to.lumlarda
sermaye, ;*0e Akdei# ket;devletleride, da:a sora da s.ayol ve Porteki# kraliyetimde olmak
#ere; Tollada'ya ve sora da $%. y#ylda -iltere'ye -iderek /urada yei /ir retim /iimii
#emiii, sermayeyi olu"turur. (ar^] .reka.italist to.lumsal formasyo;ar ele ald+ Nrudrisse adl
al"masda .ara asl serma;Oeye d*"t+ ele alr ve u#u u#adya alatr. (ar^ u , yllarda,
ekoomik kose.siyou ii *emli olarak VajuUTeU/k di#i ara"trmaya -irer. Bu #ate $&@&'de /eri
uQ k iamlar ii /k# Deleu#e Nuattar, 2a.itali#m ve Yi#ofrei, $ ve 9, Ba+;lam5.U, $%%7, $%%9
_%91
art;de+er teorisii -*sterirke #eride durdu+u /ir "eydi $&@I]de /eri Vola+astV /ir a/ayla /u
u+ra"a -iri"misf Akoomi .oliti+i /t alalar ka.saya /ir al"ma \er ekle"tirmi"ti. $&@?
ylda Felsefei Sefa8et8'i ya#d+da ve ya#lar Proud:o'a kar" -eli"tirdi+ide, .olemik oldu+u
kadar, marksistleri V/ilimselV olarak adladrdklar /ir al"ma ilk velerii -*stermi"ti. Burada
Li0ardo'u V.ara teorisiiV ele alm" ve rat kuramyla /uu -eli"tirmi"ti. $&<?'de ailesi ile /irlikte
ya"ad+ fakirlik srasda (ar^, e #or "artlarda al"maktayd. (ar^ kita/a retim, tketim, da+tm,
de+i"im Jdola"mK meselelerii ele alarak /a"lar.9 Para osyou isalar arasdaki ili"kilerde #or /ir
osyo olarak ortaya kouldukta sora, (ar^ .ara k*kei ola alt ve -m" (eksika'da ve
Peru'da retimi oldu+u :alde, alt .ara olarak de+il ssleme e"yas olarak kullald+ :atrlatr.I !
d*emde, alt ve -m" :e# .ara olma *#elli+i yoktu. Da:a sora .ara ola0ak ve .ara da
sermayeye d*"e0ektir. Bu, dya tari:ii /at yakasdaki olu"umlarla alakaldr. Sermaye ise
uy-arlarda, yai ka.italistlerde /u karakteri edie0ektir. Des.otik rejimlerdeki retimi ;#e-ilik ve
.ara sayeside sre-ide rejimi ;ka.itali#mde yei /ir /irikim rejimie d*"e0e+ii ve /u yei
rejim #erie otura0a+ #eride dura (ar^, .ara metala"mas sre0ii -*stermektedir.
Deleu#e ve Nuattari'i kita.larda uy-arlara -elidi+ide, ka.itali#mi -eli"imi iide sermayei
des.otu yerie -eti+ii ya#arlar. 3ei so0ius, sermaye olur. Devlet, sosyal -leri alaa iki /ir
/ede olurR kodsu#la"m" akmlar aksiyomati;+i iie ala /ir /ede olarak -*#kr. Ati;retimse,
a" retimde olu"a kri#leri *lemek alam ta"r. )retime iki :ale -ele /ir ati;retimde s*#
edile/ilir. Burada Deleu#e ve Nuattari, retimi kamlaya /ir tketim e+riside s*# ederler,
9 (ar^, Nadrisse, $. D:a.itre de l'ar-et, $78$& Aditio At:ro.os, $%'&.Bh-' rada (ar^ Vmaddi
uy-arlkV kavramda yola karak ka.itali#m #erie aU me alm"tr metiiR t.k 97. y#yl
souda Braudel'i e so kita/ .itali#mi i0elerke koydu+u kavram -i/idir, /u.
I (ar^, Nrudrisse, 9B D:a.itre du 0a.ital, $78$& At:ro.os, $%'&, s.?
Ati;!idi.us
sila: saayisii -ledire kri#ler... Sila: saayi, sistemi ok /esleye sekt*rlerdedir, ama /atda
-demde ola sekt*rler da:a ok mafya, or-a akli, -e tekolojisi, uyu"tu;
u olarak -*#kmektedir.@ Sermayei su i"lemede /u i:tiyalar kar"lamaya al"t+ oktada,
:ukuk devreye -irer.
Tketim to.lumu iide modada da s*# edilmeli. Tketim i:tiya0, ka.itali#mi tm a"r retimleri
ii -eerlidir. Tketi0i voksa mallar satlama# olurR elde kald+da ise a"r retim kri#leri ve yei
.a#arlar arama stratejileri /a" -*stermektedir. Baudrillard, tketimde V/yl /ir d"0eV
*-*rmektedir.< Bua, -delik ya"am y*ete /ir Vmu0i#eV olarak /akmaktadr. lkel /ysel
d"0ei .ostmoder to.lumlardaki /ir tr te#a:r olarak -*rlmektedir /u durum. Tketim /ir
umut olarak d"ld+de ise, .o. a+ VryasV ortaya kmaktadr. Ndelik :ayat
sradal+, umudu /esleyi0isidir. 2k tatmiler ve /yk .rojeler "eklide -eli"e /u umut,
-erekle"tirme alar da modelle"tirir. Ter #ama ka.itali#mi iide umut /esleyerek /a"arl ve
#e-i olmu" ki"iler /ulmak imka da:ilidedirR k #ate kumar/a# adamlar -i/i ka.itali /*yle
/ualml isalara i:tiya0 vardr ki, ideolojisii art;de+er yarata ksm me"rula"tra/ilsi. 3oksa
kimse /u oyular aleti olma# ve ka.ital :i kimseyi kadrama#d. Bir tr kadrma ve 0a#i/edir
aslda s*# kousu ola. Baudrillard V-delik .ratikte tketimi ltuflar /ir eme+i ya da /ir
retim sre0ii sou0u olamaya0a+V iddia etti+ide :akldrR k /u /ir Vmu0i#eV olarak
-*rmek #orudadr. (u0i#evili+i oa disel ve ila:i /ir umut karakteri verir. Terke;Sh de /u umutta
.ay olama#. T.k sa' :avarileri -i/iR su :erkes ii "ara/a d*"me#. al ve umutlu olmak
-erekmektedir. B*yle0e a0ak sistemi i:tiya0 ola *rekler model;emtjrile0ekU di+erleri ise ummaya
devam ederek aradklar
U $$ Ayll sorasda Amerika merke#li /ir dyada sila: saayiii jrierka kri#ii a"makta *emli
/ir rol oyad+ ekoomistler /elirtmektedir;te d jrsa0àU s'aU sata "irketleri de+erii ykselmesi
/uu /i#e -*stermek;
B Ta#al DelX0eayl;Ferda 2eski, Ayrt
, Tketim To.lumu, ,ev. 5' iy%? Fras#0a's Nallimard,$%?7
_%%b
/ulmak midiyle al". a/alaya0aklar, sistemi ierdi+i ve y rtmekte oldu+u kodlar yeide
rete0ekler veya /ulara kars kalara kar" ka0aklardr. 2im /ilirR /elki de mu0i#e ola kar"
kalar -m#de :SlS var olmasdr. m-eler, itaat ettire /ir tketim ve reklam sekt*r kar"sda
tketi0ii umudu, ak"am :a/erleri -i/i durmaktadrB yar"ma .ro-ramlar, seya:at vaatleri vs... VBir
- saa da kar`V. 2ri#ler ise /ir felaketi :a/er0isi olu. /u ryay ama#a sokarlar.
) sekt*rde de Jtarm;saayi;:i#metK ka.itali#mi d*emlerie -*re a"r retim kri#leri s*# kousu
olmu"tur. 2Sr :adleride d"" e+ilimiyle tketimi o+altmak #orululu+u :er #ama tart"la /ir "ey
olmu"tur. 1ei ve Losa 1uêm/ur-'u tart"malar /u alamda *emli tart"malar olarak :af#alarda
kalm"tr. 2a.itali#mi )0 Dya'da .a#ar aray", kri# a"ma deeyimlerie /ir tr *rek te"kil
ede/ilir. Di+er tarafta or-as# /ede kavram ele aldklarda ve /u- /i# /u kavram
d"d+m#de, Deleu#e ve Nuattari'i retime dair ati;retim mekai#malaryla ili"kili /ir soruu
ortaya koyduklar s*yleye/iliri#. Bu alamda Var#ulaa makialar, fata#;ma yarata makialarda
farkldrV iddias *emli -*rmektedir. Fata#ma de+il, -erek rete makialar olarak ar#ulaa
makialar s*# kousudur.' Bu fata#malar ise asla *#el veya /ireysel de+il, -ru. fata#malardr.
Burada li/ido sosyal ala ka.sam alta alr ve oa yatrm ya.lr. 2u"atla /u alada /a#e
devrim0i /a#e ise fa"ist ar#ular vardr.? A0ak ar#ulaa makialar ile tekik sosyal makialar
arasda rejim fark olsa /ile, /u /ir V/yklk *lsVde /a"ka /ir "ey de+ildir. )retim kar"t
olmak asda da /u ikisi arasda *emli /ir fark yok -i/i -*#kmektedir. Tekik makialar
/o#ulmadklar *lde i"leye/ilirlerR e *emli -*re e-el eskimedir, yolda kma de+il. Tal/uki
ar#ulaa makialar yolda sa.alardrR /ular sa.malar eskimeyle alakal -*rmemektedir.
Deleu#e ve Nuattari, 1'Ati;!edi.e, (iuit yay., $%?9, s.I& Deleu#e ve Nuatari $%. y#yldaki
devrim0i sosyalist to.yalar /u ar#u a sokmaktadrlarR /ular ideal modeller olmakta ok -ru.
fata#malar rak i"lerlik ka#am"lardr.
ru/u;
$77
Ati;!idi.us
de0e yolda ktklar #ama i"leye/ilirler.V& VSaat da /a#e I !=Q kullamaktadr.V% Da:a o
#amada /a"laya :aliyle
#ikte Lavel, yolda kmay eskimeye ter0i: etmi"tir. (#ikteki yava"lamalar yerie tereddtleri, ai
duraklar, yal"lk;= r koymu"tu. Saat, eseleri ustas olarak eserie Vyam" eseler veya
krlm" .aralarV koyarak tekik sosyal makieye ar#ulaa makialar rejimii yerle"tirmi"tir.
Sosyal makie, ar#ulaa makialar devrim0i atlmlaryla de+i"ikli+e u+ram"tr.
Nm#deki kltrel d*"m ka.itali#m tarafda kullam da, /e#er /ir "ekilde, ar#ulaa
makialar sistemi olu"turmaktaki katksyla aklaa/ilmektedir. Ar#ulaa makialar sistemi
d"da -elerek sistemi kurmakta olmasa /ile, ka.itali#mi i"leyi"ideki 0a#i/eyi yaratmaktadrlar.
3olda kma i"leyi"ii kedisi, ar#ulaa makialar sayeside -erek olmaktadr. Saat eserii
kedisi /ir ar#ulaa makiadr.$7 Ar#ulaa makialar retim;kar"tm ortaya karmaktalar, ama
#ate tekik makialar kar";retimi .aras olmalara ra+me a0ak retim sre0ii yeide
retimii d"daki ko"ullarda /uu -erekle"tire/ilmektedirler. Bu alamda, tekik makialar sade0e
ekoomiye ait de+ildirlerR :er defasda ekoomik tekik makialarla ay "ey olmaya sosyal
makiaya -*dermede /ulumaktadrlar. Tekik makie, o :alde, Dele;u#e ve Nuattari'ye -*re sade0e
/ir ede de+il, ay #amada sosyal retimi -eel /iimii de /ir i"areti, -*ster-esidir. Do;laysyla
ar#ulaa makialar, ar#uyu ve or-as# /edei yaratrlar.
Ar#ulaa makialar :em tekik :em de sosyaldir. Bu "ekil;ce ar#ulaa retim Vk*kte -ele /ir
/astrmaV yerii
jumtururke, sosyal retim V/askV yerii meydaa -etir;. tedXr. Ar#ulaa makialar .sikaali#i
ala .sikaali#;
S=95_UikeBjosU ala /ask ve diktat*rlk retmektedir.
% A%;e., s.I%
Ua. l yam" kemalar veya Desar' sk"trlm" ara/alar /ua *rek ola;. U-*sterilmektedir A%;
e., s.I%
$7$
Devlet, sosyal ala /ask0 i"levii -erekle"tirirR saat ise #ulaa makialarm ala olarak iideki
/ilid"m /astra i" ortaya koyar. kisii arasdaki /e#erlik ala Viki0il /ast maV deile yerde
ortaya kar.$$ Bu ikisi :er e kadar iki av rejimi meydaa -etirse de :em ar#ulaa makialar :em d
tekik makialar /irliktedirler ve ar#u ile /astrlmay ar#ulamak /a#e ay "ey ola/ilir. Bu /ir tr
ma#o"i#m olarak -*rle/ilir miP )retim, sade0e -erek retimidir. Fata#ma de+ildir, ikisi de kar";
retime ait ola /ilid" kedi kedisii retmesie yarar. Tomo atura da:a sora :omo :istoria
:alie -elir.$9 Ar#u retimi *0elikle sosyaldirR sora tari:i olur. !r-as# /edei kedisi, *0elikle
/ir k*ke olu. da:a sora ileriye frlatla /ir "ey olarak verilmemi"tir. Sosyal makie, to.rak :akimi
.araoyak, ilkel ka/ile "efi veya sermayeye d*"e0ek ola .ara olarak sosyal retim, or-ai#asyou
temelii olu"turur. 7 yersi#yurdsu#la"m" /ir kalt so :alidir. So0ius ar#uyu ve akmlar kodlar,
kaydederR dam-alamam", kaali#e edilmemi" :i/ir akm kedie /uyruk /ir "ekilde oraya /uraya
-itmemesi ii al"r. Tekik makialar ile ar#ulaa makialar ay yola sokmaya al"r,
aralardaki fark -*rlme# :ale -elmesie al"r ki, ikisi de ay sistemi .aras olarak al-la;
a/ilsiler. lkel makie yeterli olmad+ vakit, .arao;yak;des.otik makie i"e koyulur ve ay i"lemi
-*rrR olmad, ka.italist .ara makias devreye -irer ve /ir st kodlamay /a"arr. Ar#ular asla ser/est
/raklmak isteme#. So0ius /ir ar#u akm deetleme kev-iridirR kodsu#la"trr, yersi#yurdsu#la"trr ve
yeide yerie yurdua sokar. 2a.itali#m /uu d"arda, kedi d"da ya"ama#R iki /ir "ekilde /u
sre0i /ir .aras ve :a#rlay0s olur. ! :alde or-as# /ede, deetlee/ile /ir akm .arasdr.
Devrim0i oldu+u kadar sistemle eklemlemeyi de /ilirR kedisii sistemi kollara /raka/ilir. Tatta
sistem V/*yle devrim0ileri ok severV` E#-r Vyarat0, devrim0i8 yeiliki, saatV ve V.ara;sermayeV
ikilisi /u "ekilde var olu e
$$ A.-.e., s.@7
$9 A.-.e., s.@7
Ati;!idi.us
$$ ra;sermayeVi V*#-r emekiVyi to.rakta ve sertlikte tlU tar. yersi#yurdsu#la"trmas -i/i,
kodlar yeide kodlarla
al"a;
Nm#deki V*#-rV or-a akli de VkorsaV or-a akliy;
= /u "ekilde kar"a/ilmektedir. Nm# or-a akli #eri;e aeli"e t//i mda:aleleri ve /uu
ka.italistik alamda oaraya evrilerek /ir kSr ve rat mekai#mas devreye sokmas :e. /ir retim
mekai#masa /a+ldr. Ter /ir or-a ayr /ir i"levi oldu+uu d"d+m#de, Vor-as# /edeV
kavrama /ir aklk da:a -etirmi" oluru#. N*meler, olar #eride elde edile or-alarla ya.la
or-a akli Jisa /edeii or-alar .a#arlamasK, uyu"turu0u vs. :e.si kayt d"dr. Sila: saayi
de /ular iidedirR ama e kayda de+er ola, *#ellikle $%?7'li yllarda '& :areketii ardda
-eli"e ter*ri#m... Ter*ri#mi yay-la"mas, da:a sora da etik disel sava"lar kartlmas s*#
kousudur. 2a.itali#mi a"r retim meselesiyle /a+latl olarak, .a#ar olu"turulmaya al"lr. 1e-al
/ir ka.italist sistem /a"arlamad+da ille-al sistem i"lemeye /a"laya/ilir ve #ate /elki de
li/erali#mi trasasyoel sermaye ile so otu# yldr dya *le+ide -eli"tirdi+i kreselle"me
:areketi de /u ille-alle"meyle i"leye !ff S:ore /aka0lk sistemii, fai#ler #eride -eli"e /ir
rat ekoomisii devreye sokulmas, kara .ara aklamas rleri olarak kar"m#a
kmaktadr. 2Sr :adlerii a#ald+ #amalarda, ille-al yollar sermayei i#ledi+i .atikalar olarak :er
#ama kar"m#a kmaktadr. Bu .atikalar i#leyerek 9777'li yllara -irdi+imi#de, kreselle"me ad
altda yei /ir ka.italist /irikimi kedi le-al yarats -erekle"tirmeye al"makta oldu+uu
-*rmekteyi#. $%&7 ve *#ellikle %!'l yllarda ille-al yollarda ka.italist sistemi dyaya a+ -i/i
yaylmas *rtk de+il, -*rr /iimde i"lediR /ular :e. li/eral veya eo;li/eral te#leri sayeside
i"lerlik ka#ad. Oe -*rr olarak i"leye /u ille-al sis;temR moda, fut/ol, .o.ler kltr de iie
ald. Eyle kiR -ili# arhstokrasisii /akalar /ile fut/ol0ular ve yld#lar sade;; Paralar
oklu+ua /akarak, artk asilli+i s*# kousu et;
$7I
meksi#i /aka m"terisi olarak taki/e aldklar :a/erlerii #etelerde okuduk. Po.ler kltr
ka.itali#mle ola i = XskBV ka.itali#me asl eklemledi+i sorusalla"trlmaktadrR kou mu# /u ikili
eklemlemei edeleri #eride durmaktadr
Des.otik to.lumlarda ka.italist to.lumlara do+ru -ide i#-ide, ka.italist to.lumsal formasyoda
kodlamada /elitsele -eilir. as#lk, ka.italist sistemi iide yerle"iklesi .ra-. matik /ir dil
olu"turulmas -erekir ve 'i"aret edef /ir dil s*# kousu olur.
3ersi#yurdsu#la"ma ve yeide yerie yurdua d*me, (ar^' 2a.ital'deki aali#lerie
dayamaktadr. 3ersi#yurdsu#la"ma, sermayei /ir :areketi olarak kar"m#a kar. Bu :areketle
/era/er, kar" retimi de retim em/erii d"da olmad+ s*ylee/ilir. )retim /iimlerideki *#el
karakterR sermaye sto+uu eme0ek /ir tketimdir.
$K )retim /iimlerii daimX devrimiB retim ve tketim sreleri yeilerie d*"trlr.
9K 3erle"ikle"mi" sermaye sto+u.
Bu iki sistem ay ada al"r, /ir arada i"ler. Deleu#e ve Nuattari, /u sistemi i"leyi"ie V"i#ofreik
eerjilerV ad koyarlar Jyeide yerie yurdua koymaK. Bu, kSr -erekle"tirme sre0idir. De+eri
st kodlamas olarak .ara, karma"k de+erleri st kodlamas ola altla mmk olmu"tur J.ara
:arasal formu ki /ua Samir Ami V:ara retim /iimiV ad vermekte ve /u formu /ir /akma
feodal ve Asya-il ya.da ayrmaktadrK.
Deleu#e ve Nuattari'ye -*re, ti0arX sermayei d#esi# /iimde i"ledi+i Jittifak sermayesiK ve edstri
sermayesii ka.itali#mde yei so0ius oldu+u /elir-ile"meye /a"lar. Ti0arX ser;maye;edstri
sermayesi ayr"kla"mas, yei sistemde -ereklidir. JAdstri sermayesi, sermayei
yersi#yurdsu#la"mas demektir. Ame+i yersi#yurdsu#la"mas ise satla/ilir emek :al
$7@
Ati;!idi.us
syla -erekle"ir.K Bor rejimi, des.oti#mi taki/e srs# a i aelir. Deleu#e ve Nuattari, retimi
destekleye /ir kar;
retimi ya/alarda oldu+u :aliyle artk mmk olmad+;c iddia ederler. ,ile0ili+i ise daimX emek
-0 retimi iide T imX /or0u *demesi olarak tamlarlar. Ar#u retimi ile sos;
= Jjretim ka.itali#m *0eside ayr"k de+ilke, ka.itali#mle /era/er sosyal ala *r-tlemesi sade0e
so0ius'u J ve ou yei /iimii /elirleye sermayeiK sa+lad+ /ir"ey :alie -elir. 2a.itali#mi
so0ius'u soyut, iteliksel akmlarla, d#elerle de+ilR reti0i faaliyetlerle il-ilidir. E#ellik /iimlerii
retimii sosyo;ekoomik retimde ayr"m" olmas, ka.itali#mi e /elir-i *#elli+idir. E0eki
to.lumsal formasyolarda *yle de+ildiR ka/ilelerde, des.otik to.lumsal formasyoda da -ei" aileler
iide feodal etkilikler, ailesel isa yeide retimi arasda foksiyoel olarak /ir ayr"ma mmk
de+ildi. 2a.itali#mde *#el ala;kamusal ala ayr"masR ar#u retimi, *#ellik retimiyle ekoomiler
arasda ayr"ma s*# kousudur.
$K sosyal retim
9K sosyal yeide retim Jfiasal kayaklar, /aka sermayesiK ,ekirdek aileye -ei", /u yei
olu"umlar sorasdadr. Asest ta/usuu, !idi.us'u, farkl sosyal formasyolarda
de+i"ik /iimde kt+ /iliyoru#. Buu :e. /ir *0eki sosyal makia .aralarda yeide
ortaya kartla /ir durum oldu+u -*rlmekte. Deleu#e ve Nuattari, /uu =selle"tirilmi" /ir
.asifi#asyo' oldu+uu iddia ederler. ,ekirdek aile,$I ka.italist *#elli+i mmk kla0ak retim
merke#i olarak ortaya ,kar. 3a"amda ko.arla VaeV, yasaklaya da V/a/aV oldu+uu
s*yleyerek /ir tr aaloji kurarlar. Ar#uu temsil0isi, tketim :akka sa:i. ola reti0idir. Ar#uu
/asklaya temr;sljjsejoodsu#la"m" akmlarR retime ara0s# sa:i. olmaktr
dr-emi" !idi.us /ir tr aa;/a/a;e-oV -eii kurulmasda ortaya i2m" /ir mitolojidir.
Psikaali# /uu kedi do-mas :alie -etirmi"tir. Tem E Vka ka/ilelerde veya :alklarda /at;
d"daki aile modelleride V!idi.us U0es veya V!idi.us d"V /ir mer:alei varl+ /ildi+i :alde
/uu ya.yor, .us'j%ma .sikaali#i varl+ kedisii ortaya koymaktadr. Psikaali# !idi;si S.SQM
var jlama# saki. Freud' A-o ve id adl makalesi /uu /ir -*ster-e;larak kar"m#a kmaktadr.
Bk#. Deleu#e ve Nuattari, a.-.e., s.'7.
Jdes.otik esestK. Asesti sisteme iki :ale -elmesi s*# ko su. Devleti te.ede a"k /ir -
olmakta sosyal alaa irkV olmaya -ei"i -i/i, ekirdek ailei ortaya kmas da so0ius v sermayei
ayr"mas demektir.
!idi.us diye mitolojik /ir ol-u isalk tari:i iide .sikaali#le /irlikte /ask ara0 :alie asl
d*"tP 2a.itali#m ve Yi#ofrei kita/ aa kousu /udur ve '& :areketi soras ortaya ka 'siyasX
/a"ars#lk$ J/a"ars#lkR k '&]de /ir tr devrim0i :areket olarak ka s.ota, ayr"k
:areketleri ksa /ir sre sora devlet ve sermayei -leriyle /ask alta almas s*# kousu olduK
sorusalla"trlr. Bu /ask ve !idi.us'la ka.itali#mi Vkodsu#la"trma; yeide kodlamaV, Vyersi#yurd;
su#la"ma; yeide yerie yurdua d*meV d*-leri olduka -demde ola /ir tart"mayla
/a+latldr. Almaya ve Frasa'da, '& kar"t /ir :areket ve /u :areketi iide iki isim var. Alma
3e"iller Partisi'de Fis0:er ve Frasa'da Daiel Do: Bedit. kisi de ekolojist, ikisi de '&
:areketide kma isimler, ekolojist :areketi /a"latalar. 2ita. ;2a.itali#m ve Yi#ofrei;$%?7'leri
/a"da ya#lm", $%?9'de yaylam" /ir kita.. ?7'li yllar iide srekli tart"lmaya devam eder.
!idi.us ile 0isel *#-rlkleri asl /asklad+, !idi.us'u asl 0isel /ask :alie d*"t+
sorusalla"tra /ir kita..
$%?7'leri 0isel *#-rlk ortamyla 9777'leri /a" arasdaki otu# yllk #ama :er alada
Jekoomi, kltr, siyaset, 0isellik, t....K /ir tr eo;li/eral d"0ei :em sorulara :em de siyasX;
iktisadX -idi"ata e-eme olmas -deme -etirdi+i -m#de ortaya ka0akt. 2reselle"me diye
adladrla J&7'lerde /u isimle aldR oysa da:a *0e ?7'li yllarda trasasyoel sermaye olu"umuyla
k*k /ulmu"tuK d*"m, /ir tr .o.ler kltr tarafda asl massedildi+i ve siyasX ala :er
yada Jister sosyalist ister li/eral .artilerdeK -eriye d*"leri iide ta"d+ s*# kousu edilir. Do:
Bedi ve Fis0:er'e ya.la ele"tiriler, ter*ri#m ve .edofili Jo+la0 K meseleleriyle il-ilidir. '&
sorasdaki siyasX ve 0isel *#-rlu :areketideki i#-iR $%?7'leri iki0i yarsda ter*ri#m,
Ati;!idi.us
$%%7'lar iki0i yarsda da JBelika *re+ide oldu+u -i/iK dofili meselesiyle /a+latl olarak
-deme -elir. So -;l j Bat Avru.a -a#etelerii /a"l0a kousu /udur.$@
'& soras yei tari: yorumu, sosyal ala; siyasX ala ve kitle to.lumu arasdaki siyasX meseleleri
yei /a"ta ele alma;v s*# kousu eder. '& soras teorisyeleri Deleu#e, Derri;da Fou0ault,
Nuattari vs. /ir tarafta, Almaya'da Fis0:er'e kar" Qlrike (ei:of'u$< J2#l !rdu Fraksiyouu
/a" liderleride /irii k#K sulamalar J/u arada Do: Bedit'i yirmi /e" yl *0e kard+ kita/
da soru edilmekteKR di+er tarafta kri# ve to.lumsal :areketlilik iideki meseleler /i#i ?7'lere tekrar
-*trd+de, 1'Ati;!edi.e'i ka.italist ele"tiri y* -deme -elmektedir. Ter*ri#m ve .edofilii
/atl to.lumlarda ald+ yer, /u kou #eride d"meye y*ledirmekte.$' ,k iki kavram da
ka.itali#m iideki a:lakX sorular -deme -etirir. $%?7'lerde 'a:lSklar de+i"imi' deile deeyim;
lerde sora, /u deeyimleri /u-k ka.italistle"e :ali /ir soru olarak kar"m#a kmaktadr.
$%?7'lerde ter*ri#m ortaya kt+da, ka.italist kri#de devrim teorileri retilmekteydi. Petrol kri#i
J$%?IK ve i"si#lik kri#ii "iddetli olarak /a" -*sterdi+i yllarda ter*ri#m, ka.itali#mi ykmak #ere
ortaya karke &7'lere -elidi+ide uluslararas .a#arla /tle"ilmesi ve sila:;uyu"turu0u;-*me
ti0aretii yay-la"mas V*#-rle"meV diye ala :areketi *#-rlkleri yok edi0i /ir to.lumsal etke
oldu+uu -*sterdi. Almaya ve talya'daki askerX /ask, devlet /asks '/ask0 karakter'i ykmak
yerie destekler olmasR te;
! kadar ki, ya#d+ kita.larla ortal+ tart"maya /o+a Touelle/e0\ so kita/da /u ti0ari seks
turi#mii ve slam' ay ada ele ald+da kyamet ko.tu. (slmalar *0e kar" ktlar /u s*#lere
J(i0:el adl ka:rama /a/as evide temi#liki ola Ay"e'i karde"ii /ir (slma olarak
/a/as katili olmas ve ka:rama oa Vrk /ak"larV /ua ede olmu"turKR ardda ise Salma
Lu"di'yi :atrlata olaylar -deme -eldi. (i0:el Toulle/e0\ k*t medya /asksda ve slam
ter*ri#mii oa saldra0a+da, ou :edef
$< tuta0a+mda saklamay ter0i: etti.
Bk#. Ae Steier, 1oi0 De/ray, 2#l !rdu Fraksiyou, ,ev. Lu"e ,akr, (etis
$' F, 9777.
Toulle/e0\'i roma Platforme'*a 977$ ylda $$ Ayll' :eme *;o yaymlaa /ir kita. olarak
/u ter*ri#m ve 0isel turi#m arasdaki ili" u etmektedir.
leri
kM
r*ri#m, .edofili, o0uklar 0iselli+ii de ka/ul -*rmesi v 0iselliklerii /ykler -i/i ya"amaya
al"trlmalar, uluslararas fu:u" ve fu:u" ti0aretii -deme -etirdi. Tm /ular sistem de ko.may
de+il, sistemle /a+lat sa+lamay i"aret eder.
So otu# ylda kltrel;a:lSki de+erleri d*"m, /i#i 1'Ati;!edi.e'Ze ili"kiledirir.Tem ka.itali#m
*#mlemesi :em de Deleu#e ve Nuattari'i *erdi+i /a"kaldr0 kuramsalla"tr;ma /u-k
to.lumsallk iide ereye oturdu+u *em ka#amakta. VBi 3ayla ; 2a.ma Ay-tVZ, /u-k
.o.ler kltrle arasdaki -iriftler, kita/ yeide okumaya olaak tar. Burada Fou0ault'u V/iyo;
.olitikaV kavramyla Dele;u#e' Vdeetim to.lumuV diye adladrd+ .o.ler kltr ve
ka.itali#mi i ie -ei"i meselesii ele ala0a+#. Deetim to.lumu kavram ise, ta/ii ki, >e-ri ve
Tardt' Vim.aratorlukV diye adladrdklar to.lumsal kedisidir.
$7&
Ati;!idi.us
t@ Yu/at 977$
2a.itali#m ve Yi#ofrei kita/ iki0i 0ildi Bi 3ayla #eride, sava" makias ve ka.ma ay-t
kavramlar #eride dura0a+#. Bi 3ayla'da Deleu#e ve Nuattari yei /ir kav;ramsalla"trmaya
-itmekteler. 1'Ati;!edi.e'i yorumuda sora yei /ir kavram aray" iidedirlerR k olar ii
kavram meselesi e *emli sorudur. Sosyal /ilimlerde d"0e #erie d"mek, -eel fikirler de+il
ama ok :edefli tekil sorular #erie alam retmek alama -elir. 2avram, aa mesele olarak
d"lr. $%?' ylda yaylaa V2*ksa.$$ adl /*lm, -*e/e meselesiyle il-ili. 2*k olu., o
k*kte iti/are dallaa /udaklaa ilerleye /ir d"0e silsilesi de+il Jk /ular teolojiyi
il-iledirir Deleu#e ve Nuattari'ye -*reK, :er:a-i /ir yerde /ir ada ortaya ka ve kt+ yerle
k*kesel /ir /a+ olmada yei a+lar kurmakta ola ili"kiler ii /u kavram kullamaktalar. Bir ada
ortaya k. di+er ada ortaya ka oktayla k*ksa.sal /ir etvvork Ja+K ili"kisie -ire sosyal;siyasX
ili"kileri /elirtmektedir /u kavram.
Bu kavram d"da, -*e/elerle il-ili olarak J-*e/e d"0eK devlet meselesi ele alr ve
ka.itali#mde devleti ya.lamalar arasda J.araoyak; "i#ofreikK eklemlemeleri asl olu"makta
ve /ir/irlerii asl etkilemekte oldu+u sorular -*;,e/e /ilimi asda *em ka#amaya /a"lar.
Bilimsel /ir mesele olarak ya#lm"tr /u /*lm, aksiyomatikler J/elitlerK /iimide. Bu /elitsellik, $?.
y#yl S.io#a'yla il-ili /ir kur-uyu je srerR /elitler ve *ermeler. Biri0i olarakB VSava" makias
devlet ay-t d"dadrV /eliti *e srlr. Bu da /ir *eriyle kedii tamamlamaktadrB VD"arda
olma :ali destalar;la' mitolojilerle ve oyularla /elirleirV demekteler. Devleti /ir .usumda ok
da:a *0e sava" makias vardr. (itolojiler, estalar vs. sava" makias #erie aa:tardrB Devlet,
sava" 0l2ias a0ak da:a sora iie alma a/as ta"ya/ilir.
$7%
Trkiye'i moder tari:ii ve yei tari:ii il-iledire /irs /uR yeieriler, tarikatlar, Dum:uriyet
D*emi'de orduR ordu u devletle ili"kisi /akmda *em ta"makta.
Devlet ay-t Jsoyut ay-tK, devlet :ukuku, kutsal /ir ya.jy, Jkaular, ma:kemeler, aayasaK ya da
:kmetleri J.artiler .artiler aras ili"kiler, ekoomi;.olitikK klasik alamda d"rsek, yasama;
yrtme;yar- or-alar tm devlet mekai#mas ortaya koyar. Btlk -*ster-esi vardrR ama
Nladiola;r, deri devletleri, kotr-erillalar d"rsek, /u tam /ir /tlk -i/i -*rmyor. VDevlet
-i#li i"lemlerle al"rV meselesi, mafyala"ma .olitikas, -m# .o.ler kltryle J"imdilerde,
977$ Yu/at, /yk kri# *0eside V-*rev #ararV diye /ir laf ortaya atldR /ir tr :ara mekai#mas,
/irilerii devlet /akalar tarafda s.osor edilmesiKR sava" makias devleti d"da olmas,
/uu -i/i /ir"eyR ya.s devleti iide ama farkl /ir kur-usu var. (afyala"ma, deri devlet... Bular
Trkiye'i ati;demokratik ya.sa *#- "eyler de+il. Deleu#e ve Nuattari'yi taki. edersek, /aty da
iie ala /ir mesele kot-erilla, Nladio vs... Mate /ular talya devletiyle il-ili kavramlar. D=A, 2NB
ve tm deri devlet ili"kileri, sava" makiasa ait /ir olu"um olarak kyor kar"m#a. Devletler ok
korkarlar sava" makiasmdaR k devleti ierde *kerte /ir makia sava" makias. Devlete
-vesi#lik var. Sivil to.lum meselesie /akt+m#da, /u- VdevletV deyi0e (otes\uieu'
V-ler ayrl+V ifadesi -elmiyor aklaR .olisi kotr-erillayla, kotr-erillalarm siyasX .artilerle kurdu+u
.ara ve iktidar ili"kileri d"lyor. >iet#s0:e'0i - ili"kileride k. siyasX e-emelik ili"kilerie
d*"mekte mesele. Be#er olu"umlar Bat Avru.a demokrasileri de ya"adlar ve :SlS ya"amaktalar.
Piyasaya y*ele /ir ka.itali#mi $%. y#ylda, 97. y#yl /a"da ve 9$. y#yla -eldi+i eta.ta
-*ryoru# kiR devleti kedi iideki d"ars, devlet mekai#mas ortaya koymamaktadr. Sava"
makias, devleti ilk kurulu" a"amalarda /eri devlet tarafda kullala /ir mekai#maR Bi#as,
!smal vs. /uu *rekleriyle dolu. Aderu sistemi, d" -leri !smal kltu;
Ati;!idi.us
uydurulu. devlet tarafda kullalmas /ir *re+i. rQ Trk kavimi ola Peeekler, Bi#as
ordusuda :i#met verir.
W iska, -*e/e a"iretleri /elli to.raklarla /irle"tirilmeleri ve orduu orada -0 almas
meselesidir.
jlk *ermeR sava" makias d"ardal+ mitoloji, desta oyular tarafda /elirledi+iydi. VBat
to.lumlarda sava"'makias d"ardal+, metiler :alide verilmektedirV der Deleu#e ve Nuattari.
3asladklar metilerR mitolojiler. Bular #erie al"a Neor-e Dume#il'i te#lerii *e srerler.
Dume#il, Tit;Avru.a to.lumlar #eride al"rR Vl ideolojiV Je-emelik, sava"lk, retkelikK
olarak /ilie kavramyla /u to.lumlar aklar. Deleu#e ve Nuattari de Dume#il'i te#leride yola
karak sava" makias #erie *ermelerii kurmaktalar. VTit;Avru.a to.lumlarda e-emelik iki
/a"ldrV der Dume#il. Bir i"lev dedi+i e-emelik, iki /a"ldrR /iri0isi, /y0 kral .olitik
e-emeli+i, iki0isi, :ukukla u+ra"a .a.a# e-emeli+i. kisi de siyasX e-emelik. Bu ala, .olitika;
lar aladrR devleti .olitikas ortaya koya iki /a"l /ir siyasX ya. vardr. Bu, Tit;Avru.a
to.lumlarda e /a"ta /eri ola /ir ya.y ortaya koyar ve to.lumlar de+i"me#li+i ;/y0 kral ve
kaularla u+ra"a .a.a#; isimledirilmektedirB Le^ J1ati0e'de VkralV demekK ve Flame Jiki0i kut/u
olu"tura -K. Laj ve Bra:ma da /ir /a"ka isimledirili". Tidista'da Avru.a'yaR ra, Aadolu,
2rtler, Armeiler, SryaXler, Tristiya alemi vs. ay #amada, ay dil okuluda -ele dillere
sa:i.lerdir. Tit ikili -0, /u aile iide Laj ve Bra:ma, Lo;mulus ve >uma, (itra ve Oarua olarak
e"itli "ekillerde isimledirilir.
Des.otik /ir ya.R :ukuku ve dii des.otik olu"umlar -*rlr. Siyaset ve di, to.lumlardaki
e-emelik ili"kilerii /elirler e /ir tr /a+lay0B /y0 kral a+ atarak yakalar kR :u;uku .a.a#U h
oau ya.mayla *r-tler. kisi de /ir tr ili"kiler Q9elemesi ya.maktaR to.lumlardaki farkl -*rev ve
i"levleri Uf'adrmaktadr. Ba+ ve ala"mayla ilerlerler. By0 kedi;e /a+Qr JVreli-areVB 1ati
dilleride V/a+lamakV alamdaK,
T
a-aje eder, kedie /a+layarak i"ler. V3olV ve V/a+V, tariki Jyola /a+laalarK ve ala"ma ya.alar.
2otrat meselesi ;: da 1o0ke'da To//es'da ve LousseaTda /eri -ele :ukukA ya.lamay ortaya
kara ala"ma ili"kisi; s*# kousu. 2sa s*yledi+ide, devleti e-emelik kut/uu /a+lama ve ala
ma olu"turmaktadr. Deleu#e ve Nuattari, Dume#iPi kita/a -*derme ya.arB VDume#il'de /eri
/a+la"ma ve ala"ma, /ir/irie kar"t ili"kileri iide /elirirV . Trk;(o+ol; !sma;=;
Dum:uriyet... Asya to.lumlarda veya "amaistik to.lumlarda da /e#er ili"ki s*# kousuR "amalar
ve kamlar J"amaB demir0i ve0d :alidekilerK.
Po.ler 2ltre Bask
Po.ler kltre -eldi+imi#de ise /at, L*esas'ta /eri .o.ler kltr .a-al+da kar.
Tristiyala"trmaya al"m"tr. L*esas sre0ide sade0e resmi ve .ers.ektifi ortaya kmas
de+ildir *emli olaR ay #amada :alk da .a-al+da ve ilkelli+ide u#akla"trlmas s*#
kousu olmu"tur. Tek y#eyde .ers.ektif /at resmii kurarke, disel /ir .ers.ektif de :iyerar"ik /ir
"ekilde /atlla"ma kurumsal yollar kurmaya /a"lam"tr. (a0:iavelli /u alamda *emlidir.
Tikmet;i :kmeti olu"mas ve .olisi .olitik olarak devleti y*ete -leri olu"turmas,
Fou0ault'u ele ald+ koular /a"da -elmektedir. Biyo;.olitika yolu sade0e disi.li0i iktidar
modelide de+il, L*esas'da da -elmektedir. Fou0ault'u 2elimeler ve Yeyler'de ele ald+ yei /ir
temsiliyet sistemie -ei", moderle"mei tari:i iide ele almaldr. Burada -*rle/ile0e+i -i/i,
siyasi iktidar ;yai (a0:iavelli' deyi"iyle Pres'i; merke#ile"tirdi+i siyasi otorite ile .o.lerle";
tirile L*esas ve -eli"mekte ola ka.itali#m ay ko"ullarda ortaya km"trR da:a do+rusu :er /iri
di+erlerii ko"ullar :a#rlam"tr. Saatlar, siyaset ve maddi ya"am dyas altya.s olu"tura
ka.itali#mi *+eleri /irlikte ortaya km"la dr. Po.ler kltr da:a ka.itali#mi ilk a"amalarda
"imdiki #amalarla /e#er /ir -*rt -*stermesi il-i de+il m.
$$9
Ati;!idi.us
I
(a0:iavelli'i VTitus;1ivus' lk Dekad )#erie S*ylemV kj0i kita.ta tavr olduka il-itir ve
sosyal siyaseti sa;I ti r taki. etmek istemedi+ii -*stermektedir. 3a#ar i0ele;Dlaude 1efort'u
i0elemesie /akarsakR /u /era/erlik, ay;=ma sayeside sre/ilmektedirB$? (a0:iavelli'ye -*re
eskileri taklidii ya.mak saatlar, :ukukular veya t.la me"-ul olalar i"idir, ama kamu
i"leriyle u+ra"alar olar taki. ederek eskileri taklidii ya.mamaldrlar. Taklit, siyasi i"ler /ak;
mda imkas#dr. Siyasi eylemi /elirleye, eskileri ya.t+ taklit etmek olama#. Askileri
dyasda e .res var e 0um:uriyet e de vatada"R /u edele sava"a -iderke, devleti y*etirke
olmaya "eyleri taklidi ya.lama#. Durum de+i"ti+ide taklit de ya.lama# :ale -elir. Bi#im /u-
kullad+m# "ekliyle kavram "u ola0aktrB .aradi-ma de+i"mi"tir artkR o #ama eski .aradi-maya
-*derme ya.mak, eski de+erlerle /u- *lmek imkas# olmaktadr. Buu :er d*em ii -eerli
oldu+uu s*yleye/iliri#. A kuvvetli ve ka/ul edileme# de+erler kousuda da:i /u "ekilde ola0aktr.
Aski de+erlere -*derme ya.arak e yei ko"ullar aklaa/ilir e de devlet y*e;tile/ilir.
AB .olitikasda, kar" duru"lar da /e#er /ir "ekilde, -m# .aradi-mas iide Trkiye *re+ide
de+i"mi"tir. Ba+ms#lk yals s*ylemler J2emali#m ile /irlikte orduu ve destekilerii tavr e
ya#k ki slam kar"t derke e eski .aradi-ma iie oturmaktadrK ister isteme# Avru.a'da ko.ar;
ke, Trkiye'yi AB ile -velik soruu #eride tam maasyla /ir eli"ki ya"aya ABD'i ku0a+a
do+ru itmektedir. Bu da, e ya#k ki .ek ala"lamamaktadr. (a0:iavelli'i ya#d+ -i;'8 eski
ko"ullarla "imdiki #ama y*etileme#. (a0:iavelli da:a da il-i /ir yakla"mla eski tari:e /akarak
kyaslayalar este;lk /ir yakla"mda /uluduklar, k tari:i ya"amak yerie ja tema"a
ettiklerii iddia etmektedir. 3ai "imdiki #ama ta;
bfjUyUslad+mda ortaya e "imdii aali#i e de -emi;
A0rire a l'e.reuve du Politi-ue, Dalma;1evy, .ress Po0ket,
a
"i -erekleri ka/ilmektedirR sade0e -emi"i seyredilme V mmkdr. ! :alde kyaslama ve
eskii taklidi, ko"ullar de;+i"mese /ile #ate /ir seyirdir ve /u, .olitik eylemi ya.lmas
e-ellemektedir. 9777fli yllarda karke Trkiye .olitikas da Vdomu"V /ir aali# /iimii
ya"amaktadr. Aali#ler ordu ve :kmet tarafda V2emali#rO'i ilk *reklerie -*re ya.lmakta ve
/*yle0e e tari: irdelee/ilmekte e de "imdiki #ama .olitik atlm -erekle"tire/ilmektedir.
B*yle0e ya#ar eskii tad vermek #ere storia'ya e+ilmektedir. Titus;1ivus /u edele *emli
-*rmektedir. Aserde Byk Loma m.a;ratorlu+u'u tari:i, kyas esesi olarak ortaya
karlmaktadr. Bu "ekilde eski olaylar akl0 /ir "ekilde okumas -0el olaylar da
akl0la"tra0a+ ileri srlmektedir. Askileri ve moderleri kyaslamas sayeside, ayr ayr
kurumlara sa:i. olduklar is.atyla .aradi-ma de+i"ti+i de -*sterile/ile0ek ve kar"s ika
edile/ile0ektir. 1efort, (a0:iavelli'i :areketii ikili /ir diamikte i0elee/ile0e+ii ya#maktadrB
/ir yada Florasa' idaresii eskileri modelie -*re kurmakR ama di+er tarafta da .olitik eylemi
yei moder atlmlarla -erekle"tire/ilmek. Bua Vverite effetualeV ad vermektedir. Loma'ya
met:iye ay #amada rejimi "imdiki #amadaki ele"tirisii de /era/eride -etirmekte, ortaya
karmaktadr. Ti;tus;1ivus'a met:iye, okuyu0uyu *0elikle Loma #erie ra:atlatmak da:a sora da
ele"tiriyle /irlikte mer:ale mer:ale ilerleyerek aristokrasii ele"tirisie do+ru ekmektir. 1efort'a -*re
kita.ta (a0:iavelli'i stratejisi /udur.$&
Tmai#ma diye adladrla L*esas iye :e. diX koular #eride durmu"turP (i0:ela-elo'u
ta/lolarda kullala rekler .o.;art -i/idirR turu0ular, maviler... Fi-rler, Falt Disey
ka:ramalar adrr. L*esas /ir tr .o.;arttrR k !rta ,a+ saatda ok etelektel /ir"ey
var. Tm /ir L*esas ve !rta ,a+ tari:ie tekrar /akmak -erekR /i#e :e. !rta ,a+ VkaralkV,
L*esas VaydlkV diye *+retildi. L*esas'taki aydlk, reklerdedir. AydlkR .o.;Art' aydlk
` D 1efort, a.-.e., s $@@
$$@
Ati;!idi.us
'
durur. 2ilise aslda L*esas'ta (i0:ela-elo ile.
: ello ile :alka diX temalar, mitolojileri alatr, *+retir. = Oeye /ir kita/da VAski 3uallar
mitolojilere iayor;mydPV sorusuu sormaktayd. Deva. olarak da ksa0aB VQy;rma olduklar
/iliyor, ama olar seviyorlardV diyordu. L*;esas'ta :alka diX temalar alatmak s*# kousuyduR tm
deolojik yeide ya.lama ii :alka ie /ir dille, :alk :o"laa0a+ "k ve reklerle diX temalar
sekler /iimde alatlmas. L*esas ile /era/er /yk /ir tart"ma da /a"larB .ers.ektif. 97. y#yla
kadar resmi aa *+esi ola rek ve i#-ide sora, Vka" i#-isiV temas. Asl L*esas, :mai#ma
olmakta *te /ir .ers.ektif, /ir ka" i#-isi. Ama :er "eye ra+me, 2ilise'i istedi+ii ya.arke,
(i0:ela-elo kedi ru:udaki Tristiyal+ yastr /t resimlerideR sa ve tm fi-rler e"0isel.
(i0:ela-elo'u tm erkek fi-rleride, femie olala erkeksi v0utlar /irle"mektedir.
Birok ya#ar L*esas'taki Bruelles0:i'i ve Al/erti'i ya.ay .ers.ektif diye adladrla iki
dire+i y#eyde /irle"mesii kou ala yakla"myla Des0artes' *#esi arasda /e#erlikler
kurmaktadr. Bu, /i#e de do+ru olarak -*#kmekte. (a0:iavelli'i V.resVii merke#i iktidar, -*#
/ir oktada ka" i#-isii olu"turmas ve V-eomerke#liV /ir -*r" ye;e V:eliomerke#lP$ /ir
sistemi -elmeside .aralellikler -*#kmektedir. Bilim, astroomi, felsefe ve saat alalar /irlikte /ir
olum iie -irmektedirler. Bu- ok kou"uldu+u -i/i disi.li;eraras /ir durum, #ate o #amada
ada V:umaitiesV dei;e /ir d"0e /iimii r olarak saaty /ilim adamR ya fllo#of
merte/esie ykselti. ya.ay /ir el #aaats ol;U a kuotarmaktaydB Tmai#ma. Asl *emli -i/i
dura 'd*emi /il-isii /esleye dallarda /irii de astroomi uO olmu" olmas. 2ilise'i /ir
yada :alka ait ola .a;da àU'a disi.li alta almas s*# kousuyke, di+er ya;0ep a'k ia,h
arm d"sel /oyutu etelektel do+a d";'' desteklemUkteydi. Bu ikili :areket /ir yada :alk
iala;PjPler kltre ait ola ksm /ask alta almas,
ama di+er yada /u kltre ait ola .a-a /ysel de ri de /ask alta almas olarak
-*#kmektedir. Bu ikili dV eV mik? Tmai#ma d"0esii /ask0 karakterii olu"turm tadr. Do0te
i-ora0e ad verildi+i -i/i, Tar' ia "ist mie /a+l olarak ko#moloji kuralara verile /ir sfatB
Fi0i . 0o della (iradola,$% Pom.oa##i'i yar .a-a yar :ristiva d"0elerii Bruo'ya ola
etkileri, >i0olas de Dues'i97 idi ota J1a;diiK adl ya.t, d*emi /ilimselli+ii /elirleye0ek ola
ya#ar ve metiler. Buu yada Florasa ekol ve Paduva ekol arasda /ir kar"tlk s*#
kousudur.9$
Florasa'da Pote Oe00:io'da, ressam 1eoardo, .ers.ektifi /ula Al/erti, siyaset kuram0s
(a0:iavelli veya -e Pi0o della (iradola rastla"makta ve kou"maktalar.99 Y.:e0i /ir melakoli
ara"trma0s JSaturieK ola Fi0i :a-i otlar eleri iyile"tire0e+i #erie ya#arke, Dorelius
A-ri..a /y /yk kuram0s olarak alt dya kar"sdaki erdemli st dya #erie
fikirlerii ser-ilemektedir. Bruo'u s*ylemi" oldu+u -i/i Ve+er :er "ey :er "eyde iseV evrei -i#li
-lerii /ulumas, /a"ka /ir yerde /ulua sayeside aklaa/ilirdi. Filo#oflar :alk vul-aris
/y0l+e -vememelerie ra+me do+a ve evrei -i#li -lerii alamak #ere e#ote;ri#m
ile u+ra"may srdryorlard. Bu, evrei -i#il -lerii alama /ir yoluydu. Ter "eyi :er"eyde
olmasa ra+me
$% (iradola ka/ala ve /yy kar"trmaktayd. ! da $?. y#yl Tollada'sda S.io#a'ya *0
olalar arasda sayla/ilir.
97 $@II'de Ba#el 2osili'e katla De Dues talya'da ya.t+ seya:atler sayeside :u;mai#may
tamak frsat /ulmu"tu ve l matematiki Tos0aelli ou dostu olmu"tu. Tar' sosu#lu+u ve
isa solulu+u :akkda fikirlerii ya#a e Dues, ila:ili+i a"lama#l+ ile tii *ll aktiviteleri
:akkda al"m"tr.
9$ Padua:lar Florasallar Aristo0u olmakla ve ru:u *lms#l+ savumakla sulamaktadrlar
Tm isalk ii tek /ir Vitelle0tV *-*rmektedirler ve ruuU *lmll+e iarlar. Bular ii iki
kre ara"trma vardr. Biri rasyoeU akl0 ola alaR di+eri ise imaa aittir. Bu ikili kre kuram
sayeside 2ilise dikkatii ekmeksi#i akl #erie fikir yrte/ilmi"lerdir. Oe felsefeye j#eUra
d"me ala sa+lam"lardr. L*esas /u Vli/ertiV d"0esi daa s S.io#a'da srm" ve oda
da Fras# li/ertilerie aktarla /ir do+a . i#mii ortaya koymu"tur.
99 Telee Oedrie, Vla >ouvelle ma-e du (odeB De >i0olas de Dues a BruoV P:ilioso.:ie,
JFraois D:atelet'i y*etimideK, 1i/rairie Paris, $%?I, 0ilt 9, s.@<
lifi
Ati;!idi.us
;ala"tra do+aV ile Vdo+ala"trla do+aV ay "ey de+ildiler.
UjUa ve Tar'y ifade etmekte, di+eri isa ve ikili+i a;B' ktadr. sa deeylerie sa:i.
olmaya /ir Tar s*# ko;latmUur /Q fikirde. L*esas' /t -eli"imii tek /ir merke;Q lismeye
/a+l olarak okumak #ate yal" olurdu. (a0:i;9$ >i'i u+ra" Tristiya /ir teolo- ile
kar"trma do+ru
=mamasa ra+me, /ular arasdaki -ei"lili+e dikkat etmek -erekmektedir.
7 /akmda tm 2iliseR /a+lama ili"kisi ve :ukukX *r-tle;me ili"kisi iki kutu.lu i"lemekteR /iri /a+]
di+eri ala"ma temelie dayamaktadr. Fakat /u di ve .olitika kar"tl+ :ikayesiR !rta ,a+
.a.a#lar, kad !rta ,a+'da 0isel ada e "ekilde Tristiyala"trld+... Tm /u ili"kilerdeki di
ve .olitika kar"tl+, Deleu#e ve Nuattari'ye -*re i#afidir. Bu kar"tlk, :er a /irle"e/ilmeye yatkdr.
2ar"tl+ olu"turalarda /iri di+eride faydalaarak e-emelik kura/ilir.9I
Sava" (akias
Trkiye'de $%&7 dar/esi /ir yada sol;sa+ ve di;.olitika *r-tlemelerie kar" diye ortaya karl.
di+er yada da Aydlar !0a+'yla Trk;slam sete#i yerle"tirilmeye al"lrke, tu:af /ir yeide
ya.lama -erekle"tirilmek isteiyordu. ABD'i Vtek d"maV diye adladrd+ slamX :areketlerR
SSDB #amada ABD'i e ok destek verdi+i, Sovyetler'i yumu"atmakta kullad+ -lerdi.9@
2ar"tlk, -*reli /ir ili"kiR kar"tlar, :eme /ir/irie keetlemeye :a#r durumda. ,k *emli jla,
iktidar sa+lam /iimde ele -eirilmesi Jdi, sava" maki;as de+ilR -erilla :areketi oldu+uda sava"
makias olurK. 2u;vU_Oq de /ir -erilla :areketidir ve :atta olduka sivil ola;
j;u0ie Fe/vre Qy-arlk, 2a.itali#m ve 2a.italistler J,ev. (e:met Ali 2l/ay, iUe yay., $%%<K adl
kita/da (ar^' L*esas ile ka.itali#m arasdaki .aralelli+e ilk dikkat eke sosyal filo#of oldu+u
#eride duruyor. 2a.itali#m ve 9@ reTormasyo adl /*lme /k#. s. &% vd.
tv'u' de sora ortaya ka tart"malar ve eformasyo saayiii /i#e atrlatt+ ABD'i SSDB'ye
kar" Af-a mu:alefetii *r-tlemek #ere Bi 1a;$%4' ulladl%5dr. 3e"il 2u"ak diye
adladrla /u doktri ta/ii olarak Uj'da k d
" " y
sora terk edilmi"tir. Artk te:like SSDB'de ok slam'da /atya ru s#maktadr. Ter*ri#mi
-eli"mesi de /u y*de ola0aktr.
#
rak durmaktadrR t.k Sovyetler *re+ideki -i/i. ,erk :em meselesi de /*yle. Sava" makias, devlet
tarafda k la /ir ay-ttr, ama resmi ordu da da:il olmak #ere oThevia. d"dadr. Pro/lem, kimi
sava" makias oldu+u ve sava" VV kias erede -eldi+idir Jdevleti maa"l askerleri :alV&
-elimesiK.
!rdu asl ve kimlerde olu"urP !rduu .rofesyoel id re0i kadrosu ve askerleri vardr. !smal'daki
reaya, ABD'dek /eya# Jveya #e0iK vatada"lar, Frasa'daki 2orsikal ya da Fras# vs. orduu /elli
sre iide elemadrR :er /iri devleti d"dadr, askere -itti+i #ama devletle ili"kisi olur. Sava" da
devleti d"dadr. Sava", devleti ya.t+ /ir"ey de+il, ya.trd+ /ir"eydir. VSava" makias devleti
d"dadrV /eliti /uu -*sterirB devlet sava" ay-t de+ildirR sava" ol-usuu devlet *r-tler veya /a+lar,
:ukukX ve diX olarak. Bu iki kar"t e-emelik, siyaset /irli+i, VtekV :alie -elmeye /a"larR /a+laya ,e
ala"tra, d#eleye, /irle"tire devlet ikili /ir /irli+i i"aret eder. Te-el0i /ir diyalektikte /ir ve ikiB
iki'de /ir. Oe /ir, iki'ye /*ld+de, /ir'ler, /ir/irlerii alteratifidir. ki;/ir diyalekti+i iide iki,
/ir/irii alteratifi -i/i -*#krR :em tamamlay0 :em de atitetik, ata-oi#ma yarata, kar"tlk
olu"turadr. Biri di+erie me0/ur ve d"ma. Bir tr at"ma, mitolo-ya, alat, :ikaye, kur-u.
Belirtti+imi# "ey /ir mitolo-;ya, tm tari:i /elirleye masals desta... JDume#il /ular ya#arke
.ostmoderi#m diye /ir"ey yoktu.K
2afka'da da /e#er /ir "ey var. Dava'ya /aklrsaR /ir - 2'y almaya -elirlerR edesi# /ir ma:keme,
edesi# /ir avukat. A/srd ede/iyat... 2afka'm Trk ede/iyatda tamas Vsama ede/iyatmda
kayaklamakta /elki de. A a#da /u d*eme teka/l ediyor. 2afka evirileri, varolu"uluk ve
sama ede/iyat d*emide ya.lmaya /a"lamad mP Be /urada 1uka0s' etkisi vardr. 1uka0s
2afka'da :o"lama# ve ==. Dya Sava" *0eside ou sama "eyler ya#d+ soy ke, sava"
sorasda V-erekleriV ya#d+ s*ylemi"ti. 2afka -erek e samaR /ir alat yaratmakta. 2afka'da
/ir olu" v
Ati;!idi.us
k olu"V. Deleu#e ve Nuattari'i V:ayva olu"V dedikleri VVkiSV yjla koyulma, :arekete -irme... Te-el0i
/ir olu" de+ilR a;j ; sete#'de de+il, :eterojelik #eride al"maktadr.
Bir ve iki meselesie -elirsekR Deleu#e ve Nuattari diyorlar ki di ve .olitika Jya da /y ve :ukukK
ikisi /irde e-e;' lik i"levii tketmektedirR /ir'de ve iki'de ;siyasette ve dide; ip -*rrler. " -*re iki
ayr *r-tleme /iimiR ikisi ayrlar ve ay i"lev #eride ikiye /*lrlerR ikisi de devlet ay-t iki
*emli ierde *+esi. A-emelik i"leviR siyaset ve di, devleti iide ieriklik ortam yaratarak
devleti iide ola ikili eklemlemelerdir. Mi0irleme /ir /irle"iklik olu"turur /iri di+eriyle. Bu ikili
eklemleme, devlet ay-t /ir ya. :alie -etirir ve sava" makias devleti d"da -elir, ama
devleti de /ir "iddeti var. Bejami'i Vdevleti kuru0u iktidar :ukukuV dedi+i, ilk "iddet
uy-ulay0sdr. lk diX ya.yla, ilk :ukukX ya.yla /irlikte ilk "iddet kar Jister .a-a, ister tektarl
di, ister demokratik d#e vs. olsu "iddet kar ve /u, sava" makias "iddetide ayr /ir "iddetK.
Tukuku "iddeti, adaleti "iddeti kavram, :em Bejami'de, Fou0ault'da, :em Deleu#e ve Nuatta;ri'de
moderite soras diye adladrla Alma ve Fras# devletleri iideki teorik "iddetR "iddeti /ir
de+il, e"itli olmasyla ifade edilmektedir. Des.otik "iddetle demokratik "iddet arasdaki ayrm
devleti ay-t iide, devlet "iddetii *+eleri olarak durmaktadr. Devlet, sava"lar de+ilR
-ardiyalar ve .olisleri kullar. Sava", d"arda -ele /ir ay-ttrR .olis ve -ardiya ise devleti iide
JilekK ola *+eler. ,k devleti askerX ola /ir sila: *r-tlemesi varR devleti sila:lar yok. VDev;
let, ai /ysel ka.mayla :areket ederV demekteler ;Deleu#e ve Nuattari;. By0 kral i"levi *
.laa karlm"R kral :er e"it kav-ay *leyerek V/a+larV. 2ar"lkl ola -leri kav-ada ay;rP
kedie /a+lar. Devlet, sava" de+ilR .asifi#e edile -lerle kedii *r-tler. Devlet d"arda -ele /ir
orduya sa:i. olur, ama /u askerX /ir i"levi *r-tlemesii sa+lar. Tukuk /irle"ti;rr; askerX ya.
*r-tleir. Sava" makias devleti d"da oldu+u -i/i, devlete idir-eeme#R ou :ukukuda da
e-emeli;
+ide de *0edir. dra JTit to.lumlarda sava" tar (itra J/y0 kralK ve Oarua'da J:ukuku
.a.a#K *0ed' (itra Oarua'ya, Oarua da (itra'ya JLoma tarlar olarak v #arsak _.iter ve (arsK
kar"dr, ama sava" tars dra :er ikV sie kar"dr. A-emeli+i di ve .olitika ya.ar. !rdu e-emelik
i"levii de+il, sava" i"levii yerie -etirir. !rdu d#eleme#R sava"r.
!smal;Trk -elee+i ve Tit;Avru.a -elee+i arasda /ir kar"tlk varB V(illet ordu eleleVR /u
/irliktelik, do+uya ait. Asya Trk to.lumlarda ordu, sava" makias devleti d"da mdr, iide miP
Burada /ir sorula kar" kar"yay#B devleti iide -i/i durur sava" makias. Trkiye'yi tti:at ve
Terakki'de /eri askerX -ler y*etiyor, dar/eyle veya dar/esi# J9& Yu/at ii V.ostmodem dar/eV
deildi+ii /urada :atrlaya/iliri#K. !rdu, Trk to.lumlarda devleti iide mi d"da m sorusu;u
0eva/ /elirsi#, ama Tit;Avru.a to.lumlarda d"dadr. Buu ya.sal0 /ir kafayla d"rsek,
/at demokratik ya.syla Trkiye'i ati;demokratik ya.s u#la"ma# /ir durumda. ! #ama
Vdar/eV, i"i do+as -i/i -*rmekte. Demokrasi deile "ey, /u oktada .ostmoder :ale -eliyor.
Devleti d"da /ir ordu, devleti iide /ir .olisR /ular ay "ey de+il. Sou olarak "uu
s*yleye/iliri# kiR /atda Tit;Avru.a -elee+ide ordu, sava" makias, devlette *0e vardr ve ou
d"dadr.
$9g
Ati;!idi.us
9$ (art 977$
Sava" makias, devleti ierideli+ie kar" d"ardal+a sa:i. ola, devlet ay-t0a ka.la /ir
makiadr. Tem /y0 krala :em :ukuku .a.a#a - ili"kisi olarak kar"tlk lusturur. Biride
di+erie eklemleirke /ir ko.ma ya"arR /u y#de e /irie e di+erie aittir. Ta-i to.lumsal
"artlarda ordu olarak d"e/ile0e+imi# sava" makias, :em die :em :ukuka kar" /ir ili"ki kurarP
Ta-i "artlarda :ukuka ve /y0ye kar" /ir tavr ortaya koyar ve olar aralardaki eklemlemeyi
/o#arP Bu- dar/elerle dolu tari:ide il-i /ir kavram olarak yerle"mekte orduu dar/e ya.mas.
!rdu, asl d"arda -eli. /uu mmk :ale -etirirP Sava" makias, iki kutu.lu iktidar d"da
-eli. ou d#eii asl /o#a/ilirP Sava" d"da, sava"s# /ir durumda, iki kutu.lu /ir ittifak varB
Vkutsal ittifakVR kilise; kral, diX lider;.olitik *deri ay olmas J:alifelik sistemi, :alife;sulta, iki
kutu.lu mekai#ma /ir elde to.la;masdrK. Bu iki kutu.luluk, /ir kutu.ta asl to.laa/ilirP
$K Dar/e ya.a ay-t olarak sava" makias, iki kutu.lu iktidar eklemlemesie kar" kar. ki
kutu.lu iktidar tek kutu.lu olmaya /a"lar.
9K Te-el'i diyalekti+ide oldu+u -i/i /*lme ve /irle"meyi, /e#er sreleri iki ayr mometi
Ju+rak, aK -i/i d"e/iliri#. Bu durumda kutu.la kar"t d"arda -ele askerX ay;%'t tarafda
/ir'e tamamlamas s*# kousu Jaskeri ay-t, iki'yi /ir'e tamamlamaktadrK. ki'yi ele -eirir, kedi
iide to.;Ur .araoyak liderR soykt+ ila:X -lerle /irle"tire ki"i,
err di adam :em sava" adam ola. Bu srete, sava" maki;as 'Yevii stlee *rekler kar
kar"m#a.
SQ1TA>
UU_Qiykuk8Bv;di 2au, *rf "er'X
$9$
Sultada /irle"mektedir /u iki ala. Yey:lislam, iki kut/ /irle"ti+i oktada *em ka#ar. Yerif
(ardi'i sivil to.lu #erie ya#lardaki iddiasR "er'X ola, sulta *rfX /v k -0 kar"sda
kedii korumaya al"makta oldu+udur.9<
2ita.ta *rekler verir Deleu#e ve NuattariB kaular i"hevj sii kar"sda iktidar olu"umuu
:ileyle, :ailikle, -i#li /i *r-tle ele -eire :ai kral *re+i. Sava" makiasm :ai kral
kodlamaktadr. Sava" makias Tit;Avru.a to.lumlarda d"arda -eldi+ide, sava" tars dra
/y0 ve :ukuku tarlar J(itra ve Oarua'K kar"sda yer alr, ikisie de kar" kar, :er iki
tarafla sava"r. Deleu#e ve Nuattari'i /ir *ermeleri var /uradaB Vdra, e /ir 0y olu"turur e
de /iride /irie idir-ee/ilirR i"lev farkl oldu+uda Jsava"; e-emelik i"levleriK ka:ramalk
taslaya, sava" dra'y iktidara -etirse /ile, dra, d"arda /ir - olarak iktidara -ele/ilirV. Bu
alay"ta, d"arda /ir - olarak ordular iktidar ele -eire/ilirler ve /u alamda da dra, /ir
de+i"imi kuvvetii olu"turur. "lev farkl oldu+uda, -ei0ili+i *e frlamas, *ly kara /ir
-0 -eli. ayr /ir i"leve yerle"mesidir /urada s*#kousu ola.
Deleu#e ve Nuattari, i"lev de+i"imi olarak aklamaktalar /uu. (adem ki sava" makias olmada
-ele /ir -, iktidar tarafda ka.la - olarak iktidarla ala"maya -irmek #oruda, iktidarla
ala"maya -ire sava" makias iktidar ele -eiri0e ala"maya Ji"levsel ala"mayaK sadk kalmam"
olurR /y0 kurdu+u /a+ da *#er. Sava" makias e-emeli+i d"da ola /ir"ey, e-emelik
tarafda ka.la /ir"ey. !rduu iktidar ay-t ele -eirdi+i srada i"lev de+i"ir. Te-el0 sete#
iki'yi /ir'e idir-er, ama kedi i"levii -erekle"tiremeye iki -0e d*"r sava" makiasR iki
kutu.ta /a#e /irim /a#e di+erii kullamaktadr. Trkiye'de $9 Ayll sorasda /y dii, di de
:ukuk ve .olitikay kullam"t. Bir -0 arkasa yaslaarak kedi iktidar kurma i:timalii ta"r
sava" makias. $9 Ayll'de :ukuk d"lad, .olitika0lar :e.si :a.se -irdi. V3e"il ku"akV d*emide
Trkiye'de di taraf des e
9< Bk#. Yerif (ardi, (akaleler, leti"im 3ay., s. .. Trkiye'de To.lum ve Siyc
leti"im 3ay., .
$99
Ati;!idi.us
di Ti#/ulla: olaylar ise devleti iideki sava" makias r de+i"tirdi+ii ve -m#de .olitik
tarafa -eti+ii -*sterdi J)0 Li0:ard *re+ide oldu+u -i/iK.
(illX Nvelik 2urulu #erie "uu s*yleye/iliri#B sava" ma;kias iktidara -eldi+ide, ormali
d"da /ir olu"umla *r-tleme -erekle"tirir. Devleti ka.ma ay-t olarak orduyu ka.mas, orduu
iktidara -elmesi, i"levi de+i"mesi *ly de+i"tirir. El;*ls#lk meseleside, Deleu#e ve
Nuattari'i kav;ramsalla"trmas do+rultusuda, /ir :atrlatma ya.a/iliri#B Te;siodos'u V"ler ve
NlerV metii, Aski 3ua mitolojisideki ayr ayr i"levlere -*re kurulmu" olmas :ikayesiR alt
a+, -m" a+ ve /akr a+ #erie kurulu ola :ikayesi... Altda -m"e -eilirke, *l
de+i"ikli+e u+rar. Tarlara kar" isalar *lllerke, -m" a+ -eilmesii sa+laya *ls#lk
JMeus'u k#draK, tm /ir de+i"imi ortaya kartmaktadr. Burada /ir de me":ur Promet:eus mitiB
Promet:eus'u Me;us'ta ate"i al. isalara ta"mas :ikayesi... Promet:eus, Me;us'a ola say-s
yitirdi+ide *ly kar. ate"i alar. Ely kard+da, 3ua to.lumuda to.lum -erilir
J-erilmekK. Saflkta, da:a a# safl+a -ei" meselesi Jalt e saf oladK... El kay/oldu+uda saflk
/o#ulur. Padora kutusu ve iide kad ortaya kar.
Deleu#e ve Nuattari, sava" makias iki kutu.lu iktidara kar" kt+da *ly kard+
s*ylemekteler. !rdular di ve .olitika yerii aldklarda *l kam" olurR *fke kar. Sava"
makias, *fkeyle iktidar ele -eirmi" olur. A+rl+aR devle;ti a+r, /rokratik, :atal ya.sa kar"
/ir a/ukluk olu"tururR :#la, ai kararlarla, stelik kamuya kar" /ir -i#le iktidara %elir. Tileyle, /ir tr
-i#li *r-tle... 2amusal ola ili"ki, -i# ili"ki;She d*"r. By, riteli, *rf, :ukuku yerie
ordu;u iktidara -elmesi, -i#i ortaya karr. Tasa Sa//a: mitoloji -i/i... Tasa Sa//a: :a":a"la
orduyu olu"turu., Seluklu Devleti'de ilk ter*r :areketii /a"latad. Ta":a"B katil, siyasX iayet
i"leye kimse... VAssassiV, katil olarak -emektedir. 2a;ruya kar" -i# olu"turulmasyla e-emeli+e
kar" /ir - de+i; ou fju de sava" makiasa ait. Sava" makias /a"ka /ir
$9a
'
adaleti ifadesiR va:"eti adaleti. Adaleti adilli+i, :ukuk ve k ular adilli+iyle ay de+il.
Burada /ir *rek] devleti ve sava" makiasa ait iki oyu *e srerek kavramsalla"trmalardr
JDeleu#e;NuattariK Bu oyular, ,i'deki -o oyuu ve Tit;Avru.a to.lumlardaki satra oyuu. ki
oyuu ayr kurallar varR sava" makias ve devleti farkl kurallar oldu+uu *reklemekteler /u
oyularla NoR kodlarla al"a /ir oyu de+il, kurals#. Satra ise iide :iyerar"i ola /ir saray
oyuuR :er ta" kodlad+ /ir oyu Ter ta" i do+as var, -0 var. No'daki .iyolar /a#e atl,
/a#e .iyade eriR :er /ir ta" /a"ka /ir ta" yerii ala/ilir, d*"ml /ir sistem s*# kousu. N*e/e
:areketide ay otlar -i/i, :er:a-i /ir yerde f"kra/ile otlar -i/i. 2odsu#la"arak oyu :alie -ele
/ir ya.da -o oyuu. Ta"lar :er /iri asimetrik /irimlerdirR i do+alar ve *#ellikleri yok, durumlar var
Jdurduklar yerK. Burada iki kavram retilmektedirB -o oyuuu Jsava" makiasK kay-a meka
ve satra0 JdevletiK .rtkl meka, sava" makiasyla devlet ay-t arasdaki fark -*sterir. No
oyuu tam /ir strateji olarak adladrlmaktadr. Satrata ise -*ster-e/ilim JalamlarR V:a-i ta" eyi
-*steriyorVK, /ir tr dil/ilimi kar ortaya. Stratejiler ve alam, dil arasdaki farklar s*# kousu edilir.
2odlam" /ir satra oyuu, Vkav-a i#-isi olmaya, sava" durumu yaratmayaV olarak ala;
tlmaktadr ve devleti satra0a kar" omos JamusK satra meka kodlar, .rtkl :ale -etirir. No,
var ola durumu yerie yurdua koyarak ardda yersi#yurdsu#la"trmaktadr. Sava" makias iki
kutu.lu alaa yerle"tirildi+ide *0e kodla;makta, sora yersi#yurdsu#la"trmaktadrR ieride d"ars
kurar ve sora da yersi#yurdsu#la"trr. Burada l /ir i"leyi" varB
$K Alaa -elmek
9K Ala kodlar /o#mak, /ir yurt olu"turmak
IK 2edi do+as -ere+i yersi#yurdsu#la"trmak Jyerle"ti+i iktidarda tekrar do+as -ere+i u#akla"r
sava" makiasK.
Buu Deleu#e;Nuattari /a"ka /ir adalet, eylem ve #ama;meka olarak adladrmaktalar.
$9@
Ati;!idi.us
9& (art 977$
Devlete 2ar" To.lum kita/da Pierre Dlastres' alatt+ d*em, devletsi#lik ile alakaldr. Sava"
makias devlete kar" /ir ay-t olu"u s*# kousudur. Ay ada :em devleti :em de sava"
makias /irlikte i"ledi+i moler ve molek;ler diye/ile0e+imi# iki sreklilik ar# ede i#-i ve tar#...
Deleu#e ve Nuattarif devleti olmasda *0eki devleti ya.da s*# ederler. Devleti e-emeliki
ya.syla molekler ya da mi*r ya. Jdevleti iide ya da d"daK arasda farklla"malar s*#
kousu. D" d"malar JA ve B aras sava"Kf ikisi de e-emeliki devlet, iktidarlar merke#X /ir :alde.
Devleti iide olu"a ti0arX *r-tler JsermayeK, devlet ii a#lk -leri Jetik, diX a#lklar, devleti
iide olu. d"da ola a#lk -leriKR /ular :e. /era/er al"maktadrlar.
)0 *ermeye -eliyoru#B VSava" makias d"ardal;+, /ir -*e/e veya a#lk /ilimii
Jmi*r /ilimK e.istemolojik olarak :em var oldu+uu :em de srekli olarak var oldu+uu -*sterir.V
Devlet olu"urke sava" makias da olu"makta. Ter trl /il-i tr, /ir -*e/e/ilimi, mi*r diye
adladrla, tekillik diye adladra/ile0e+imi# tar#lar devlette *0e varlar, dev;eetle /irlikte varlar,
devlete kar" varlar. Te. /ir mev0udiyet s*# kousuR /u mev0udiyet devleti iie ekilir.
Dlastres' e *emli kita/ Devlete 2ar" To.lum. Tem (. Sa:lis :em P. Dlastres ya.sal
atro.olojii iide al"maktadrlarR /iri Pasifikler, /iri de Ney Amerika yerli ka/ileleri /eride
al"r. kisi de var ola evrim0i .ostlay ters y# et;lek derdide. Strauss'u yoluda -eerek,
klada devlete lye evrim0i atro.oloji, sosyoloji tari:ii yei /a"ta okumaklar. 3erli ka/ileleri, $%.
y#yl sou, 97. y#yl /a"da /atl b ro.olo-lar /akm" oldu+u -i/i devleti olu"turamaya, -e;$ s
==T=hY olarak de+ilR devleti ya.lamaya s*ve, devleti yakmaya kar" /ir ya.lamay ortaya
karm" to.lumlar ola;
$9<
rak okurlar. Bu d"0eye -*re /u to.lumlar, devleti to.hu olmamak ii u+ra"maktadrlar. Eemli
ola, "efi devleti / iktidara sa:i. olmamas. Buu ii /a# kurallar -erekir. Yefi kurallar de+il
/ularR ka/ile kurallara uy-u d"e ki"i sef ola/ilir. 2imdir "ef ola/ileP Dlastres' /u soruya
verdi+i 0eva/a -*re, ok al"a, artk rete/ile "ef olur. Bir ters y# etme s*# kousu. 2a.italist,
sosyalist, devleti, ademi merke#iyeti vs. ya.lamalarda J(ar^' ifadesiyle ister k*le0i ister ka.ita;
list to.lumda olsuK "efi, art+a el koydu+uu -*ryoru#. Dlastres, yerli ka/ile "eflerii artk re el
koymay. artk r yarattklar s*ylemektedir. Ta/aa do+ru yayla /ir artk var, ka.italist ya da
atik k*le0i to.lumlar tam tersi olarak. Amek -0 yaratt+ artk de+il, "efi yaratt+ artk da;
+tlr ka/ile yelerie. Yef, :ediye vereme# duruma d"erse "efli+ii kay/ede0ek.
Aski 3ua to.lumu ii de /e#er /ir mitoloji varB Meus, isalara yiye0ek verir JPromet:eus'da *0e
.i"irerek verir stelikK, o0uklar do+mas sa+lar. Yef al". retir, retti+ii :ediye eder
Jarma+a to.lumuK. Durk:eim sorasda (ar0el (auss /u koular #eride al"t. VArma+aV9'
kavramyla yei /ir atro.oloji kurmaya al"t. To.lumlar, arma+ala m/adeleye -irerlerR ama
arma+a kar"lk /eklemede verile /ir"ey;dir. Tissettirmede verilmek #orululu+u var. Ayileri,
kutlamalar vs. kurallar vardrR arma+a ise verildi+ii :issettirmede vermektir. Arma+a alalar,
arma+a aldklar /ili. kar"l+ verme#lerse Bataille' kavramyla Vlaetli .ayV, kar"l+
verilmemi" /or sa:i/i olurlar. Ati;ka.italist /ir to.lumsal alay"la kar" kar"yay#. Arma+a
sistemide, da:a fa#la vermek ve almamak -erekmektedir. Yef arma+a vereme#se, "eflik durumuda
ayrlr. Yef, yemek ve arma+a vermek d"da, tm -e0e ka/ileyi -ldrmek, e+ledirmek #oruda.
Po.ler olmakla "ef olmak arasda /a+lar varR .o.ler *reklerle ok yak /u "eflik koumlar.
Nm#de :em /atda, :em evrede olu"a etelekteller kimlerP Oar ola siyasa
9' Bk# Al Akay, Arma+a, Ba+lam yay , $%%%
$9a
Ati;!idi.us
lara tavr alalarR tari:i, filo#of ve sosyolo-lar etelektel
madaydlar. Yimdi -it -ide televi#yo s.ikerleri /u rol
demeye /a"ladlar JFrasa'da sa/elle Adjai *re+i d";
QSh /ilirK Po.ler, medyatik "a:siyetleri *emi ortaya kma;
/a"lad kamu d" "a:siyetler yerie. Dolu0:e diye /iri kt
asa'da, eski /ir tiyatro0u. V2omik "efV idealii yaratarak Jkomedyedi ay #amadaK /a"kalk
seimleride aday oldu $%&7'leri /a"da. 2omik ve .o.ler fikirleri 0um:ur/a"kal+a aday
olmak kadar *emli olmaya, -l olmaya /a"lamas s*# kousu JViktidar komikli+iVK. Frasa'da
i"si#lik ve alk kri#i ya"arke J&7'leri /a"daK, VN*l 1okatalarV diye /ir a"evi kurdu Dolu0:e.
Atelektel dedi+imi# ki"iler oa yardm etmediler. Po. dyas ilerlemi" /at ka.itali#mide e;
telektel rol stlemesiR ok -*e/esel, ya/alara ait /ir tavr. 2a.italist to.lumlarda -*e/esel /ir
tavrR sermayei, sfsal koumu -etirdi+i /ir iktidar de+il, medyatik olma -etirdi+i /ir -0e
sa:i. olmak. Pierre Bourdieu, Televi#yo )#erie9? adl kita/da ele"tirel olarak /uda s*#
etmektedir.
A iyi "ark s*yleye, e iyi das ede, *ykler alata "efi tek /ir avataj varB .oli-ami. To.lumda
kad a#l+da "efi tek /ir iktidar varR o da 0isel /ir iktidar, siyasX de+il. A0ak ve a0ak sava"
durumuda "ef orduu /a"a -eer, sava" durumu /itti+ide :i/ir iktidar kalma# "efi. Deleu#e ve
Nuattari -*e/e ay-t, ya/alar sava" makias, devleti olu"umua kar" ka Dlastres'
te#leri #eride dururlarR /at atro.olojisii Js*mr-e0i;merke#X olaK evrim0i yakla"m d;mla
,omaktadrlar. Devlet ay-t sava" makiasyla ay a;Ua olmu" olmas ve sreklili+i Jilkellerde
ka.italist to.lumsal ormasyoa kadarKR /u -*e/e, mi*r sava" ay-t diye adla;
r a kesimle merke#X devleti kesim arasdaki ili"kiyi, srede /ir ili"kiyi alatmaktalar. (ars:all
Sa:lis'de de s*# et;
kev %erek / oktada; $%?''da Sa:lis'i Ta" Devri, Bolluk
luevr8 kltatKl ,kar. Bat atro.olojisii ileri srd+ ktlk to.;
rUrUi to.lumlar arasdaki /e#etme ile /olluk to.lumu
BourdeQ8 Televi#yo )#erie, ,ev Tur:a l-a#, 3 2 3 , $%%?K
$9M
ka.itali#m ili"kisi fark ele alr Sa:lisR aslda /olluk to muu ya/alar oldu+uu s*yler. Bu da
(ar0el (auss'u leriyle /e#erlik -*stermektedir. (auss'u V.otla0:V diye ladrd+ arma+a, aslda
/ir tr im:a to.lumlar j"a s eder. Arma+alarla rler /a"kasa, '*teki'e verilir, verilm ye de
im:a edilir. Do+rusal /ir i#-i de+ilR yoklukta /ollu+a -eilme#R /ollu+u sa.trlarak :ar0amas ve
ka.italist /irikim modelie kar" kmak "eklide /ir d"0eyle kar" kar"yay#
Deleu#e ve Nuattari'i mi*r /ilim diye adladrdklar d# i#-i #erideki sa.malar alattklar /ir
kavramlar da Veli;ameV Je+riK kavramB atom deile ekirde+i /ir yerde /ir yere -iderke e ufak
sa.mas, d# ve e+ik arasdaki e ufak sa.ma. Bir fi#ik terimi, ama sosyal alada .otla0:'la ay ala;
m ta"maktadr Jatro.iB madde ta"rke eksilir, eksilmeyle ilerler. 3oldaki kay.lar /ir tr eliame
;.otla0:;, /ir tr :ar0ama /iimidirK. Bolluk ve :ar0ama to.lumu, ya/alarkiler. Devleti to.lumdaki
-i/i artk /iriktirilmemekteR sermaye /iriktirilme#, :ar0ar. Devalasyo -i/i Jay /irim #eride,
/ir yerde /ir yere -iderke de+er kay.larK, #oraki :ar0amalar.
2ita/ V(i*r /ilimV J-*e/e/ilimiK diye adladrla /*lmde, sava" makias i0at edei kedi
i0ad ya.tkta sora, o i0ad devlet ay-t tarafda ka.l. im.aratorluku :ale sokulmasyla
mi*r /ilimi e-emelik tarafda ka.la /ir"ey oldu+u alatlmaktadr. Deleu#e ve Nuattari,
Ark:ime;des'te *rek verirler. Bi 3ayla kita/ V(ikro Politika ve Se-matariteV /*lmde,
molekler ve moler ya.lar /a"ka terimlerle aali#i ya.lr. Oarlk ve sreklilik meselesi moder
alamlarda -*sterilir, -*e/e kavimleri ve devleti ya.larda de+il yal#0a. Buu to.lumsal
formasyolar /oyu0a varl+ srdre /ir"ey oldu+u *rekleriyle kar"la"yoru#. (ikro .olitikalar,
mi*rlkleri ay ada :em merke#X devleti ya.larda :em de -*e/e olu"umlarda sava" makias
ii e olu"a/ildi+ii *reklerii vermekteler kita/ /u /*lm e. To.lumlardaki srekli ola
.aralklarla Jse-metK alakal, mo ler ve molekler ya.lar.
$9a
Ati;!idi.us
,.Ter y*de ve :er yerde .araly#V diye /a"lyor /*lm. ;
;Aristo'u s*yledi+i -i/i; d"e /ir :ayva de+il, .ar;
SatZ /ir :ayvadrR isa .aralarda olu"maktadr Jor-as#
UT -i/iR :eteroje, ayr"k oldu+u kadar, /ir /tl+
lu"tura .aralarK. Paral olmak s*#yle, :em u#amda Jme;7 U :em de sosyal olarak .aralamay
alatmaktadrlar. Uer /ir sokak, /ir "e:ri .arasdr.V Bro -i/i d"mek -e;ekV :er /roda odalar
ayr ayr .aralarR evlerde de odalar i"levleri, :atta ;"e:ri :a-i .arasda oturuldu+u, yemek ye;
ildi+i, kear ma:alle;merke# ya da i;out'lar, .o.ler kltr diye d"rsek; sfsal farklar var. Ter
taraf /ir .arada olu"makta. Fakat ay #amada /i#, ikili .aralara ayrlmaktay#R sosyal sflar var,
/urjuva#i, i"si#ler... (ekalar ve sosyal sflar ayr ayr .aralarda olu"ur. Arkekler ve kadlar mese;
lesi de varR isalar yal# sflara -*re de+il, 0islere ve ya"lara -*re de ayrlrlarB mi*rler,
yeti"kiler... Sosyal olarak .aralam" durumday#. Bir/irii iie -ire daireler iide de .aralara
/*lmekteyi#R isa tikelde -eele -idi"i. Ailem, ma:allem, "e:rim, lkem...
_. _oy0e'u /ir mektu/uu /urada *rek olarak alr Deleu#e ve Nuattari. VD# i#-isel olarak da
.aralam"#V derler. Sa+ i#-ide, sol i#-ideR :ayatm# /oyu0a .aralarda -eerek /ir yerlere
-eliyoru#B aile, okul, ;askerlik, i"yeri, emeklilik... ya"am /oyu :er /iri ayr .ara. Tm /u .aralar,
/ireyi /a#e /ir -ru/a ait eder, /a#e -ru.ta karr. Ter /ir .ara isa ya"a;mhda ayr /ir yeri,
i"levi olu"ur. ! :alde /t /u sava" maki;as ve e-emelik i"levleri iide devleti sava" i"levide
olu"turdu+u /ir i"levi varB ka.ma ay-t olarak, :ayat .aralamakla ykml o. Bu .aral sre, a0ak
yok oludu+uda silie/ilir.
urumlar, ay-tlar vs. a0ak to.lum iide i"levsel -ru.lar ya;ratt+da, k,k kk .aralar
yaratt+da deetlemeler jUQlTlk :l
, kk .aralar yaratt+da deetlemeler jUQlTlk :ale -elir JFou0ault'u V/iyo;
.olitikaVsyla /e#er c OK; Deetim to.lumu, iktidar deetleme /iimi, e ufak;We e /yk ya"a ve
do+umda *lme kadar .aralayarak i";te0U. Sava" makias devleti d"da iie ekilerek
$9a
:em :er #ama devleti d"a kma i:timalii ta"r f: e vs.K :em de devleti sava" ay-t #eride
deetleme rrek ;U mas /uluur. Bular da moderle"me sre0ide /elirj 'c meye /a"lamaktadr
Jdili merke#Xle"mesi, mekte.leri rre v #Xle"mesi /uu -*sterirK. (oder to.lumlar e kadar .ar
oldu+uuR e fa#la /u to.lumlarda deetleme i:timalii ' du+uu -*stere .ek ok *rek var
kar"m#da.
Paralara /*lme iktidar deetimii ortaya kartyorsa is ter moler ister molekler] ister merke#X ister
ademi merke#X olsu, tm olu"umlar .aral olmak #orudadr Jdevleti veya de+ilK. 2otrol
y*temleri sosyal ya da mekaa ait ola .aralarda olu"makta. (erke#X devlet /ile .aralarda
olu"urR /rokrasisi ;2afka' /rokrasi modelide oldu+u -i/i Jya da !rso OOelles'i Dava'sdaki
-i/iK;, moder i"yeri ayr ayr kom.artmalarda olu"maktadr. (e0lisi d"d+m#de, :er .sUsi;
i ayr odas var. (erke#X devlet te"kilat /ile e a# sava" ma;kias kadar ademi merke#iyeti, .aral
/ir ya.da olu"ur. Sava" i"levi ve e-emelik, moler;molekler, mi*r;maj*r olu"umlar arasda
kar"tlkta ok tamamlay0lk ve kk farkllklarla /era/er /e#erlikler s*# kousu. Atro.olojide
.iramidal /ir iktidarda s*# edilmekteydi. Burada, merke#de ta/aa do+ru :e. .aralar ve molekler
"ekillemelerle al"maya /a"lar iktidar. dare0iler ve idare edileler arasda /e#er ya"am /iimleri
s*# kousu. VParal ve merke#XV ola klasik kar"tlk olara uymamakta. Devleti i#i verdi+i,
olu"turdu+u .aralar ya sra kedi .aralar da var. Sosyolo-lar ya.t+ merke;#X;merke#X
olmaya arasdaki ayrmlar, /iyolojik olarak /akld+da /a"ka /ir -eri .la ortaya koyarB devleti
.aralar -oh .aral /ir merke#X sistem. Beyi;siir sistemide oldu+u -k' Jmerke# ola /eyi de
.aralarda olu"urK... $%. y#yl devrim0i teorileri de /*ylelikle sekteye u+rar. Ere+i aar"istleri
devleti yok ola0a+ te#i. !ysa devlet e /a"ta /eri .ara', s-er -i/i eme ve su vere /ir ya.da.
Deleu#e ve Nua ri'i #eride durduklar /u tart"ma, devlet teorisi /akm da :SlS /irok yeilik
ta"makta.
$I7
Ati;!idi.us
stlklarR -erilla;devlet, merke#;merke# olmaya diye ku;aktadr, ama /u kar"tlklar -eerli de+il. Bat
siyaseti, Av;fQ Birli+iR :aklar olmayalar /ir tarafta /ireysel /a"vurularda r) l a/iliyorlar. Burada
sivil to.lum, devleti kar"sdaki /ir de+il; (olekler -i/i duralar, moler ya.lamalar -i/i a;
kmakta. Devlet ay-t /ir sava" makias, /ir -erilla -ru/u -i/i al"r ve sava" makias ii de ay "ey
-eerli. Buu *re+i larak kotr-erillay ve /u-k 3u-oslavya'y d"e/iliri#.
Siyaset /ilimii, :ukuku ok d"medi+i /ir ala /uR siyasX iktidar mekai#malar .aral
i"leyi"i.
7@ >isa 977$
D_8 3ayla kita/ #erie kou"maya devam edelim. Devi
VU d" -i/i dura sava" makias da e a# devlet kada
e-eme oldu+u ve devleti de se-mater J.aralK oldu+uu
s*ylemi"tik. Deleu#e ve Nuattari, ti. .arallk #eride
sosyal /ilimleri okumas ya.la/ile0e+ii s*ylemekteler.
$K ,iftli kodlama Jkad;erkekf /e;*teki, /at;do+uK
9K ,em/ersel kodlama .arallk /iimi Jevim;ma:allem;ketim;lkemK
IK 1ieer, do+rusal, d# i#-isel ilerleye .arallk /iimi Jo0ukluk;yeti"kilik;emekiilikK
)l .arallk, moler ve molekler iki ti. olarak da d"le/ilir. Bu, ya/alarda esek i"lerR moder
to.lumda ise da:a kat i"leye /ir ya.. Deleu#e; Nuattari :er moler ya. /ir de molekler ya.
oldu+uu s*ylemi"lerdi, sorasda /uu fa"i#me kadar -*trrlerB krsal fa"i#m, ket fa"i#mi, -e
fa"i#mi vs... (olekler ve esek .arallk #erie d*rt aa yal" ya.ld+ s*ylemekteler. Bularda
ilki, eseklik sa+lad+da da:a 'iyi'ye ula"la0a+, sistemi da:a *#-rle"tiri0i ola0a+ d"0esi.
ki0isi, .sikolojik :ataR yai /uu sade0e /ireyle il-iledirdi+i y*deki d"0e. )0 :ata,
moler ve mole;kleri salt /yklklerie -*re ayrma :atasR moler /yk, molekler kk demek
de+ildir. Bir t*# olarak ald+da, /ireysel kimlikte farklR :er /ir moleri iide molekler ve :er
molekleri iide moler var. Psikoloji ve sosyolojii i 5,e -eti+i /ir okuma /iimi /u.
Durk:eim' sosyolojiyi .sikolojide ayrd+ /ir okuma d"da, /ir tr disi.lileraras:
olu"turulmaktadr /u okumada. D*rd0 ve so :ata da i#-i arasda koyula itelik farkR yai
ikisi arasda is/X ili"kii oldu+u d"0esi. !ysa sa/it, sta/ili#e /ir ili"ki so# ko usu de+ilR yerleri
yok moler ve molekleri.
$I9
Ati;!idi.us
leu#e ve Nuattari, mikro fa"i#mleri fa"i#mi e /yk si;oldu+uu s*ylemektelerR /elli /ir esekli+i
i"leri iyile"tir;reSi kousuyla /a+latl olarak. Postmoder tart"malar :lar (ikro fa"i#mi, /*yle /ir
esekli+i *#-rle"tiri0i olma;T S *reklemek ii kullald+ -*ryoru#. Poulat#as' t f
fraksiyolarV, sosyal ta/akala"ma meselesiR .aralama ao#le -*rlr :ale -elmeye /a"lad+ #ama,
sfsalda da *te da:a fa#la .aralamalar s*# kousu oldu+uda Jsosyallikler aali#i diye/iliri# /uaK
/u alamda /ir okuma ya.la/ilir. Bi 3ayla &7'lerde ka /ir kita.. Postmoderi#m, kita.taki /u
tart"malar kedie ekmekte.
?7 soras .ost;:i..y diye/ile0e+imi# :areketler /urada :atrlaa/ilir. Bular tarikat :areketleri
-i/iydi. ,o+ulukla do+u felsefesi #erie kurulu, dyada ko.u" ve uyu"turu0u kullam
-*#ledi+i :areketlerdi. &7flerde tras:, .ost;:i..y, ?7'lerdeki .uk J0emaatle"me ve :em "ekilsel :em
fi#iksel olarak rk -ru.larla ittifaklar kurulurK ve .uk soras da#laklar ile m#i+i sertli+i, das
"iddeti ve 0emaatle"me s*# kousu olur. lle-al .artiler d#eleirrB e ufak /ir iktidar ay-ta ya;
kalamada .artii d#eledi+i mekSa -idi. orada e+lemek... Bu da ideolojik de+il, ama *r-ts#
/ir :areket.
(oler /ir .olitika molekler /ir *r-tlemeyi ta"d+, /*yle /ir altya.s oldu+uu s*ylemekteler.
1'Ati;!edi.e kita/da #eride durdu+umu# '.araoyak' okumas a+r"tryor /u mesele. (oler
-velik .olitikas destekledi+i J-velik meselesi #erideK, molekler alada ar#ular eksikli;
%', tkam"l+ s*# kousu oldu+u ve kk .olitikalar molere -ereksiim duydu+u -i/iR
/uu de-eleri /o#a/ilme;c'' kotrolde ka/ile0ek duruma -elmesi olasl+ da s*# kousu
oldu+u s*ylemekte. !kul, *re+i... 2k korkular,
ulu /yk kurumuu i"lete /ir mekai#ma olu"turur Jde;Uams#lkta kalma korkusuyla okula
devam etme vsK. Su me;U#mas da srekli desteklemesi s*# kousu. &7 soras Ue okullarda
':i/ir "eye kar"mamak' asi:atleri veri;
$II
Nm# ekoomik kri#ide de ;"imdiye kadar;malara -ide /ir :areket do+urmad /ireysel
:areketler a versite sav sistemi, sava -ire0ek *+re0ilerde mi* = u iide maj*rlk /ekleye /ir
sistem. Ala -vesi#li+i JVt e toireV -vesi#li+iK, :er a -vesi# olmaktr. V2edie veV,
Amerika .sikolojisii verir /i#e, ama kedie -ve to lumdaki /a"aryla il-ili, maj*r olmakla il-ili.
Ba"arl olmay red dede #ate eksik -*rlr, marjiali#e olur Jto.lum o ki"O marjialle"tirirK.
(olekler i#-ileri moleri de-esii /o#mak .otasiyelie sa:i. olmas meselesi var. So+uk Sava"
yllarda J<7$i ve N!'l yllarK do+u;/at arasdaki ili"kilere /akt+m#da /u kutu.sall+ sta/ili#e
:ale -etirmei ku#ey;-ey :att /oyu0a ili"kileri desta/ili#e olmas sou0uu do+urdu+u -*r;
lyor JBask, Filisti .ro/lemleri vsK. >e kadar st kodlama, du;alist makia al"rsa al"sR /a"ka /ir
:atta kaak verilmekte, derler JDeleu#e; NuattariK. Trkiye'de de Balkalardaki meseleler, Ara.
lkeleriyle ola meseleler /ua *rek olmaktadr. Sosyalist sistem;ka.italist sistem at"mas var. Bu
a"lmaya /a"ladka, /u ke# ku#ey;-ey ala"ma#lklar /a" -*steriyor.
(oler;molekler aras ili"kiler ve ikisi arasdaki fark kesilikle *lekte -ememektedir. (oler;
molekler :areketleri, ka" i#-ileriiR lkeleraras alada /irey;to.lum, to.;ium;lke, ulus;
uluslararas ala vs. "eklide *lekte -ee /ir mesele olarak d"emeyi#. (oler i#-iler, molekler
i#-iler, ka" i#-ileriR /i#i -*tre, ama i#-ileri iie da:il olmam# sa+layalar... Tekil
/ireysellikleri iide -eemeye /ir"eyR .arallk...
Deleu#e ve Nuattari'i *emsedikleri '& :areketide yola klarak /ir okuma ya.la/ilir /u oktada.
Deleu#e ve Nuattar, (ar^' to.lumlar eli"kileriyle tamlamas yal" oldu+uu s*ylerler
J.roleter;ka.italist arasdaki eli"kiler, Vtari:i motoru sf at"malardrV ka/ul, *#de"lik ve
at"malarla Te-el0i /ir okumay srdrmekte yaa de+illerK. !lar, mikro .olitik ` okumayla, ka"
i#-ileriyle tamlama ya.may *erirler. (o
$I@
Ati;!idi.us
/ir .ers.ektifte /akld+da, to.lumu :er #ama altta T '\ide ka" i#-ileriyle tamlamasa
y*elirler.
'& (ays'da da durum ayR makro .olitik /ir okumaya
ka olmamas e *emli .ro/lem olar ii. (olekler :are;tleri sosyal aladaki e *emli
foksiyolar, so kertede oler seviyedeki /ir okumaya d*. /u aladaki ikili okumala;, tekrar
da+ta0ak olmalar. '&'de di. dal-as y#eye kmas, *+re0ileri, kadlar, i"ileri vs.
ayr"klklar koruyarak :arekete -emeleri s*# kousuydu. '&'e kitle :areketi deile/ilir, isya
:areketi de. Tareketi so /ulmas, devrimle soulamamas /a"ars#lk olarak
de+erledirilmektedir. (oler /ir okuma /u. 2ad kimli+ii tamas ve sora e"0isel :aklar
savuulmaya /a"lamas, molekler :areketi #orlad+ ve moler ya.lar #orlad+ /ir ya.y i"aret
eder. '& :areketidir /uu sa+laya. '& :areketi molekler /ir :areket -i/i /a"larR i"iler, *+re0iler,
kadlar, -ayler, sedika0lar, sitas;yoistler vs. ayr"k ayr"k /ir eylemi /a"latrlar. 2lasik sol, Fra;
s# 2omist Partisi ve di+er komist .artiler '& :areketii souda /ir devrim olmad+da
kmsedilerR '*+re0i :areketi' diye adlar. Sora :areketi to.lumsal d*"mlerdeki /a"ars Ja:lSk
sistemii de+i"tirdiK ve /ua kar" reaksiyoer sa+' saldrs kar"sda eski komist sol, '&'i
savumaya /a"lad JDo: Bedit ve Fis0:er meselesiK. !rtak /ir "ekilde sol savuulur oldu. Trkiye'de
'/a0 kltr', k*y kltr, (ao0u;'uk'a -ide /ir '& s*# kousuydu. Bu, /atyla ok farklR ay
-*rlmemeli. ) i#-ii /ireysel ya"atlara etkileri meselesie d*ersekR 1'Ati !edi.e
okumalarda ka.itali#m ve "i#ofrei 'e'Skileri d"ld+de, tekil :areketleri "i#ofreik :Sl al;
mas #eride dura/iliri#. Burada V.araV ve Vi#-iV kavramlar mjler ii ayrmak, molekler ii
/a"ka /ir kavram *ermek S!M kousu ediliyorB V\uataV Ji0elikK. (oler okuma esesi .ar,alar,
molekler okuma esesi akmlar. (oleri /t;
' Uolekleri .aral diye okuyorke, ikisii de .aral oldu+u s*yledik. Yimdi kata J\uataK yei /ir
kavram olarak k;
arYfmPa. Deleu#e ve Nuattari ii tm okuma, 'tek ve ok'
diyalektik okumas a"mak ama0 ta"maktadr. ki okluk : imi arasdaki ayr"may ele alrlar
olar. VSrekli okluk i deyi#. Sosu#0asa kk, sosu#0asa /yk arasda jT;-elmekteyi#R
/uu iide tek ve ok'ta s*# etmek alarrs u demekteler.
(oler ve molekler iide iki ti. oklukta s*# ediyoru# Paral, se-metlerle i"ler moler. (olekler
alada /a"ka /ir kavrama i:tiya0m# var dedik ki o da se-metler yerie akmlar, ak"kalklar
J\uataK. (oler ve molekler arasda srekli /ir ka.ma durumu var. (olekler akmlar ala moler
se-metler alaa tam alamyla aktarlmas mmk de+ilR :e. ka"lar, kaalar var. Dis kimlikleri
#eride kou"ursakR 0isiyeti moler okumas Jkad;erkek;e"0iselK ya sra molekler /ir
0isiyet .olitikas da var. Ter kadda y#ler0e kk erkek ve tersi ak"lar s*# kousuR kadda
erkeklikler ve erkekte kadlklar -*rmek mmk.
Sava" makias kousua -eldi+imi#deR devlet;sava" makias moler, .aral /ir ya.y -*sterir. Ama
sava" makias da molekler akmlarla i"ledi+ii s*ylememi# -ereke0ek /u oktada. Devlet ve
sava" .olitikas /elli d*emlerde /ar", srl sava" ve to.yek sava"lar arasda /ir .olitika *#elli+i
ta"r. Deleu#e ve NuattariB VBurada /ir di. dal-as devrededirV demekteler. Sava" makias -*e/elere
ait, devleti ka.t+ /ir;"ey. Devlet ve sava" makias arasdaki d"ardalk, devleti .aral sava"
.olitikalaryla il-ili. Devleti kesitilerle -ide /ir sava" .olitikas var. N*e/elerde mutlak, daimX /ir
sava" akm s*# kousu Jya+ma0 ka/ileler -i/iK. To.yek sava", devleti sava" makias kulla.
/a"ka /ir sava" makiasyla ya.t-$ sava"tr.
Devleti kedi iideki srl sava" olarak ise Trkiye $%&@'te /eri P22 ve Trkiye Dum:uriyeti
ordusu arasdaki sava", Trkiye asda /ir *rek ola/ilir. Bu sava", /t to.lumsal alaa devleti
yaymasda ok to.lumu yay V% /ir sava" k. To.yekle"tirmeye u+ra"lm"tr. (edy srl /ir
sava" to.yekle"tirmeye al"tR k sava"
$I'
Ati;!idi.us
e Tk0e orduya alma, askere alma meselesi :erkesi il-iledir;S ve /a"lad. Ama sava" srl /ir sava".
To.yek sava"taR i ;lrak arasdaki sava" -i/i, tm /ir ordu /ir /a"kasyla sasr (akedoya sava"
/ile, 2osoval Aravutlar sr i:lSl
di. a#lk statse -emek istemelerie kar"lk (akedo ordusuu mda:alesi ile sr /elli /ir
yeride ya.la /ir sava" *re+ie teka/l etmektedir. Sefer/erlik olmada, srf orduyla -idili.
sava"lyorsa ksmX sava" demektir /u. ki devlet ordusu, iki -*e/e;ka.lm" :Sle -elmi" ordu
sava"t+da to.yek sava"tr. (addX, .si"ik vs. sava"la adladrla/ile0ek tm -leri sava"a da:il
oldu+u ada to.yek sava"ta s*# ede/iliri#. B('i uy-u -*rmesiyle =rak'a saldrlmasR >AT! ii
srl, =rak ii to.yek sava"tr. Trkiye'de Neydo+u'da V-erilla sava"V, to.yek sava", TD
ordusu ii srl sava" *re+ii ortaya kara/ilir. $%%7;%$ 2*rfe# Sava", ABD ii de Oietam
sava" -i/i to.yek /ir sava"tR devlet .olitikalaryla ve uluslararas alada destek -*rerek 0iddX /ir
sava"a -irmi" oldu ABD. 3ie de ABD'i 0o+rafX olarak u#akl+, to.yek sava"a aykr /ir durum
oldu+uu s*ylemek -erek. =rak ABD'yi /om/alama "asa :i sa:i. de+ildi.
Sila: saayii s.esiyali#e olmaya /a"lay0a ;kimi lke tfek, kimi lke mermi vs. ya.ar :ale -eli0e
devletleri to.yek sava"a -irmesie verile/ile0ek so *rek ra;lrak sava" -i/i -*#kmekte.
sava" -i/i dura sava"lar varR etik sava"lar, i sa;vam -i/i ya"aa, -erilla sava"lar var vs.
Sefer/erli+i ila edildi+i sava"lar ok eder -*rlmeye /a"lad. ! y#de dyada srekli olarak
sava"lar ya"amakta. ATA ksmX sava" -i/i -*rle/ilirR (eksika'da Ma.atistler, Frasa'da
desatrali#asyo :areketleri vs. farkl /ir .aral dyaya -itti+imi#i -*stermekte. $%. y#yl ulus;
devlet ya.lamalar d"da, uluslararas :uku;
Q yei /ir me"ruluk :areketie -irmi" olmas s*# kousu.
Bt mutlak sava"larda Jki /a"la-lar sava" makias;, .R sava" makias mutlak sava"
iideki moler ve mo;uler arasdaki ayrmda, Deleu#e ve Nuattari'i .ara;dedikleri alala
\uatalar ala arasdaki ayrma dik;
a#
kat ekmek -erek. Ter /ir olu" sre0i Je"ikK kedi .aralard /ir :areket olu"turur ve ou iie :er
trl - -irer. N*r :U ay-tda sava"lar, kadlar, o0uklar ve yurt var. A kk :c rimde
d"rsekR kad, o0uk, erkek ve yurdu kedisiV oyak /ir :ale -eldi+iR :er /ir sava" -0e
-*re ya.ldG durumlarda, /ularda :er /iri, /ir \uata sre0ii iie kat lir. (utlakl+ orada
-elmektedir sava". Devlette -*e/e av -t ordu :alie -etirilmi" durumda. Sefer/erlikte askere
ala erkekler, e+itim kurumlar, fa/rikalar vs. sava"a katlyorsa, to.yek sava" olur. srail ve
Filisti arasdaki sava", :er iki taraf ii de to.yek sava"tr, ama ra =rak sava"a /e#eme#
To.yek sava", to.lumu :er -0 iie alarak srer, ama /ir sava" deklarasyou yok.
$Ia
Ati;!idi.us
T >isa 977$
Sava" makias kodlarla ili"kisi #erie, kodlar /ir alamda aksiyomatik olu"tura akmlarla
ili"kiye sokula/ile0e+ii s*ylemi"tik. 2od;akm, moler;moleklerR /ular /ir/irlerii kar"laya
kavramlar. Oe -*ster-e/ilim teorisii tersie evrilmeside de s*# etmi"tik. N*ster-e/ilimi
imleye'i iki0i kouma -etirili., imlee *e karlmaktadr /u d"0ede. Deleu#e ve Nuattari'i
kita.larda, *emsedikleri sosyolo-larda Na/riel Tarde #erie /ir /*lm var. 3a.sal0lk soras
*em ka#aa filo#oflarda /iri ola Tarde' al"malara mikro sosyoloji deilmektedir. Deleu#e ve
Nuattari'i al"malarda, /yk :arfle ya#la maj*r sosyolojii ;Te-el0i, karte#ye sosyolojii;
kar"sa S.io#a, >iet#s0:e -i/i filo#oflar kardklar ve d# i#-isel /ir akm okuma
-le"ti+ii -*ryoru#R .remoder;moder;.ost; moder diye -itmiyor k. S.io#a'da J$'. y#yl
Des0artes sorasK s*# edilirke >i;et#s0:e'ye J97. y#yl /a"K -eiliyor.
Durk:eim, /yk kolektif temsiliyetler #erie al"rR Tarde da /uu ele"tirmektedir. (oler
/tlkleri *#de"liklerii imkas#l+ #erie ya.la /ir ele"tirisi var Tarde'. (ilyolar0a
isa /e#erli+ii asl aali# edilmesi -ereke "ey oldu+uu s*yler Tarde. 2k :arfli sosyoloji,
kk alalarda ya.;la sjsyolojiR Durk:eim /ua .sikoloji der. Burada, $%. y#yl souyla 97. y#yl
/a"da, moderite iide disi.lileri ayr aO /ra"la"maya /a"lad+ :atrlamak la#m. Fi#ik,
kimya, 0o+rafya vs. ya da saatlarda resim, :eykel, seramik... Tm ular ayrld+ /ir d*em. Tarde'
mikro sosyolojisi, detay;ar #erie kurulu /ir ara"trmaR dolaysyla ok fa#la dikkate 'mamaktadr. Bu
d*emde felsefei 1ei/i#'i moadlar; yola kmas -i/i, Tarde da /ireysel moadlarm aali#ii
UaPar. Bu, :em kk a.ta sosyoloji :em de .sikoloji. Durk;l 'sosyali#mi kar"sda Tarde'
y*temi, teorileri /u-;
e ok da:a yak. Disi.lileraraslk ve disi.lilera"rlk le"ie Tarde ok da:a yak, Durk:eim
u#akla"r /uda mT ro imitasyoV ;kk taklit; /ireyler arasda -erekle"ir /uu kolektif
kimliklere atfedilemeye0ek akmlar ve dalaal & alaa ili"ki oldu+uu s*yler Deleu#e ve Nuattari.
Taklt akmlar o+almalara yarar Jmoda -i/i d"le/ilirKR kar"t lk, akmlar ikilikle"tirilmesii,
/ir/irleriyle eli"kili :ale -etirilmesii sa+lar. 0at, yeilik ise farkl akmlar kesi"melerii
/a+latlar -*stermektedir. Tarde'da ialar ve ar#ular, Deleu#e ve Nuattari'i VakmlarV
dediklerie yak. a ve ar#uu :er to.lumu temelide yatt+ s*yler Tarde. Duyumlar sade0e
iteliklerdirR kk imitasyolar itelikleri yaylma ve o+almas -*stermektedir. a ve ar#u da]
moler;molekler okumalarm# -i/i, alt ya.ya y*elik kavramlarR to.lumu temelide yatalar. Bular
aali# edilmeli, kolektif temsiliyetler de+il, /u -*r"e -*re. Fark V/ireyV ve VsosyalV arasda olma;
d+ s*ylemekteler. Akmlar ii /ireysel ve sosyal farklar s*# kousu de+ilR k olar e /ireylere
atfedile/ilirler e de st kodlaa/ilirler. Paral i#-i ve kata arasdaki fark Jkod ve akmK, akmlar
kodlarda kaa /ir"eyi ifade etmesi. 2at .aralar i#-isi srekli st kodlama korudu+u /ir sistem.
4ua;talar yersi#yurdsu#la"ma, kodlar yeide yerie yurdua d*meleri ifade etmektedir.
Deleu#e ve NuattariB VBir sosyal ala, :er "eyde *0e kitleleri etkileye yersi#yurdsu#la"ma ve
kodsu#la"ma :areketleriyle tamlarV -*r" ereveside, Avru.a'da $7. ve $@. y#yllar arasda
yersi#yurdsu#la"ma ve kodsu#la"trma fakt*rlerii art" meselesie de+iirler. Bu d*em #eride
sosyolojik /ir okuma ya.arlar. Deleu#e ve Nuattari'ye -*re s*# edile doem *emli /ir d*emR
k ka.itali#mi ede /atda ortaya kt+ kousuda fikir vermekte. Avru.a'da /u d*emde -ei"
a.ta yersi#yurdsu#ia"ma ya"amas s*# kousu olur. Buu edei Tal Seferleri. Ay #amada
yeide yerii yur duu /ulma :areketi de olur. A"kiya -ru.lar :alie -ele sa vS"ta d*e
Tallar, kilise tarafda to.ra+a /a+lama a
$@7
Ati;!idi.us
are edilmeye al"lmalar, kilise tarafda stkodla;U X s*# kousu olur. Bu alatlalarda, $%&7
soras Trki;mU ' rok il-iledire *+eler var. Birtakm siyasX -ru.lar ;o Kf emde /a"layarak; eteler
kuru., mafyala". uluslararas ti;
ette yer edimeleride iti/are lkeye kara .aray -etirme;rj J?7'li y>ar soras *#ellikle sa+ -ru.lar
ii /u ok /elir-i;d O kara .ara, mafyala"ma, .o.ler kltr lemeside Vderi devletV ve devleti
/ularla ola ili"kileri ok /e#emekte /u alatlalarla. $9 Ayll sorasda /ir yada
yersi#yurdsu#la";ma akmlar s*# kousuyke, devlet s*ylemiyle ortaya ka Aydlar !0a+ $9
Ayll' etelektel kesimi :alie -elirkeR kedi /a"a /raklalar Jmafyala"a, uluslararas
ti0arette yer edielerK &7'leri iki0i yars ve %7]lar /a"da Trkiye ekoomisi tarafda lkeye
-eri a+rl. Vderi devletV iide kullalmaya /a"lamalar... 2uds' istila ede Tal Seferleri
-ru.laryla moder Jya da .ostmoderK ka.itali#m arasdaki /e#erlik ok ar.0 -*ryor.
2a.itali#m kedii mafyala"ma ve uluslararas ti0aretle yeileye/ildi. Ama /u- /akt+m#da
uluslararas ti0arette ko.mu" -i/i duruyor JVtemi# ellerVK. $$.; $@. y#yl Avru.a feodali#mide /e#er
/ir durum varB talya L*esas'yla saatlarda disel *+eleri .o.ler *+eler olarak resmedilmesi,
.o.ler kltr ve ka.itali#mi ka" i#-ileri iie -irmi" ola -leri yeide kedi /a+ra ekmesi
:em $$.;$@. :em $'. y#yllarda .o.ler kltrde -emektedir. Bu il-i /ir /a+lat olarak kyor
kar"m#a.
2odlar ve st kodlar, yersi#yurdsu#la"ma ve yeide yerie yurdua d*me /irarada i"lemekte. Para
ve akm derke, '& (ays'da s*# etti+imi# -i/i, sflar ve molekler :areketler /asdaki ili"kiye
d*e/iliri#. Sflar molere teka/l ederke, molekler akmlar ifadesi, kitle :areketleri olur.
Bir/irlerii it;leleri ve /a+latl :#lamalaryla kitleler, molekler olarak
e edilmekteler. Bir tari:X okuma ya.lrsaR makro ve mikro a: kumalar da ele ala d*emi
ksal+yla il-isi olma;r'%m' referas sistemleriyle ilitili oldu+uu s*ylerler. Fark s;e' *lekte de+ilR
referasta kayaklamaktadr Jt.k mikro
$@$
sosyolojii de *lekte de+il, aali# esesii farkda -eldi+i -i/iK. Bu oktada kitle ve sf fark
*emli. 2itle _ U la ve molekler :areketleri -*sterir. Sf, kodlar ve m T .ara0klar i"aret eder.
B*yle /ir okumada, sf osyou U kar"sa kitle :areketlerii karr Deleu#e ve Nuattari. 2itle :
reketleri srekli :# ka#aarak sflar keserR sflara itaat meye, olar iie -ee/ile :areketler,
sf ili"kilerii d d*"me u+rata/ile :areketler. Akmlar *0elikli oldu*u;u ve so kertede tam
alamyla kodlaamaya0ak osyolar olarak kedi ka" i#-ilerii i#diklerii s*ylerler. 1'Ati !edi;
.e'te, a+da" ka.itali#mi akmlar moler ve molekler kavramlar #eride ya.a/ile0e+imi#i
s*ylemi"tik. Bu d*emi, kodlaamaya, tm /ir sosyal ya.y al. -*tre0ek .roleter /ir ya.
d*emi oldu+uu s*ylyordu Deleu#e ve Nuattari. (oler ve molekleri :atrlatr /u /i#e. Tari:i, sf
m0adeleside olu"tu+uu s*yleye Fras# Tari: !kulu'dur, (ar^'ta *0e. !kul mesu.lar sf
osyouu ortaya koyarlar ve sf osyouu *emsemesi -erekti+ii vur-ularlar.
2a.itali#mi ;di+er to.lumsal formasyolara orala; /elitlerle i"leye, kedi eli"kileride
/eslee/ile0ek /ir formasyo oldu+uu s*ylemi"tik. Belit, VikiV "eklide tamlaa/ile /ir kavram.
Deleu#e ve Nuattari, ka.itali#mi i"i sfa yeide /ir aksiyom kata/ildi+i0e sreklilik sa+lad+
s*ylemekteler. 2ri#e -ire sistemi yei /ir aksiyomla tekrar kedii yeileye/ilmesi s*# kousu.
,a+da" ka.itali#m, kodlar yerie koydu+u aksiyomlar ereveside kedi meta retim
mekai#masa da:il ede/iliyor :er "eyi.
) i#-i #eride kou"maya d*ersekR esek i#-iler ya/alara dek -elir Jst kodlama foksiyou
olmad+ ya/a to.lumlarK. Devleti to.lumlarda em/ersel, .aral, ikili or-ai#asyolar -*#leir
JmolerK. 2a" i#-isi ise kuata, kodsu# la"ma ve yersi#yurdsu#la"malarla tamlaa/ile0ek i#-i;
Sava" makias :er #ama /u i#-ide :areket eder. Deleu#e ve Nua ;tari u#amda, sosyal mekada /u
i#-ileri :e. /ir arada /u a/ile0eklerii s*ylerler. 2utu.sallk olarak okursakR ka" ,hM%'
$@9
Ati;!idi.us
jhk oldu+uu, iki -i#li ka.asite arasda salmda oldu;le s*ylemekteler Jdevlet ay-t ve sava"
makias arasdaK. taka a:istorik oldu+uu s*yleye/ile0e+imi# -i/i, ka" JSji :er ikiside de
var oldu+uu da ifade ede/iliri#. So;U makia dedi+imi#de iki kavram kar"m#a karB Vsomut d;
lemelerV ve Vsoyut makialarV. Somut d#elemeler maddX,
aralara ayrla/ile0ek :er:a-i ya.lar. Bede meselesiR ki"isel /edeler ya da sosyal /edeler. Soyut
makialar, somut d#elemelerle i"lemektelerR olarda /a+ms# -*remeyi#. Bedeleri kese i#-i
var demi"tik. Soyut makia, :a-i i#-i #eride oldu+umu# sorusuu 0eva/ ieriyor. Ter ti. es;
e, :er ti. /t ili"kilerii :er "artta or-ai#e ede/ile0e+imi#i s*ylerler. ,i#-i #eride
kou"tu+umu# :er "ey /ir d#eleme. D#elemei de i#-iye sa:i. olmas s*# kousuB moler;
molekler i#-iler ve ka" i#-ileri. Deleu#e ve Nuatta;'i okumalar t*#, *# #eride -emiyor.
D#elemeler isa /edeide, :ayva /edeide vs. :e.sii /irde kese/ile /ir ya.y -*stermekte.
Somut makia, soyut makiaya /a+lR soyut makia :a-i i#-ide oludu+uu /elirleye makia.
Ta-i i#-ide olmay ar#uluyoru#P Ar#uu erede -eti+ii soyut makia /elirliyor Jfa"i#m mi
li/erali#m mi..vsK. Somut d#elemeleri ya.a "ey soyut makiaR /ir tr kostrktivi#m -i/i, ya.0
-0 ola /ir "ey. ,i#-ileri :a-isii da:a /elirleyi0i ve da:a /i#e ait oldu+uu /i#e s*yleye "ey.
Bu kavramlar Deleu#e ve Nuattari'de eye :i#met ederP (oleri yerie mole;kuler, a"kl+ yerie
ikilik, a+a yerie k*ksa. kavramlary;'a yei /ir ift olu"turuyor -i/i -*rsek de, Vsomut d#ele;
meV /i#im /u alada olmad+m# -*sterir. Soyut makialarm 'ki :ali s*# kousuB
'K )st kodlama soyut makiasB kat .aralar tamlar ve
eti ikili olarak kar"t iftler :alide koumladrr, tm em re#oasa sokarR .rtkl, :omoje /ir
meka yaratr. 9K D*"m JmutasyoK soyut makiasB kodsu#la"trma yersi#yurdsu#la"trma ile
i"ler, ka" i#-ilerii i#er, sava"
a las -erekle"tirir. Bular ya.sal ayrmlar de+il, i ie
-ee ayrmlar. (oler iideyke moleklere -ee/iliri#; k i#-isideyke /ir yere -eivermemi# :er
a mmk. jv'ol u ler] devrim0i /ir ka" i#-isideyke, kedimi#i totaliter : alada /ula/iliyoru#.
(ikro alada da] ay moler alada old +u -i/i] mikro fa"i#mler s*# kousu ola/ilir. Deleu#e ve Nuat
tari'i /u aali#leri ya.sal0 ve -*ster-e/ilimsel aali#ler \/ de+il. ,k /u okumaya -*re Vdevlet
/ir yada, sivil to.lum /ir yadaV dememi# mmk de+il. Deleu#e ve Nuattar' i#-ileri, :er a
/ir/irii yerii ala/ile0ek i#-iler. 2imi #amalarda esek alalarda fa"i#mimi#i -*stere/iliyoru#,
kimi #ama molekler alalarda. Diyalektik olamaya0ak kadar i ie -ee/ile0ek, d*le/ile0ek
i#-ileri alatmaktalar olar. Ter /ir .ara ii /ir iktidar d#elemesi s*# kousu ola/ilir. Ter
.ara /ir iktidar d#elemesi varR ailede /a/a iktidar, i"yerideki iktidar vs... Paralardaki
iktidar alalarda -eerek yerii yurduu /ulmak s*# kousu.
Po.ler kltr *re+ii ele alrsakR ara/eski $%'!'l yllarda oldu+u durumla &7;%7 soras ara/eski
to.lumdaki yeri arasda moleklerde molere -ei" -i/i /ir durum var. Ara/esk, '7'larda molekler
/ir ala iide. &7]lerde /astrla /ir mo;' lekler -, artk /ir ka" i#-isi :alie -elmeye /a"larB
yasak, srlme, st kltr /asksa maru# kalrke, E#a>a /era/er /urjuva#ii kltr :alie
-elmesi, ara/eski :akim kltr olmas sa+larR ara/esk /irde moler, /ask0 ve to.lumsal ormlar
/elirleyi0i /ir kltr "eklie /rr. Sre iide moler ve molekler, .o.ler kltrde ara/esk ve
.o.la"ma iide kedii -*sterir. ktidar, moler;molekler ili"kiler, sre :alide d*"e/ilirler. )st
kodlama makias, ikili .arallkta /ir .araya di+eri #eride etkililik verirR em/ersel .arallk,
.aralara -*reli re#oas verir Ja#lk;o+ulukR kimlikler, ulusal kimlikler #eride /ir okuma
ya.la/ilirK. ktidar odaklar 0isiyet kimliklerii /elirleye/ilirler. 1ieer .arallk, ya" akmlar kod;
laya /ir .arallk. Devleti foksiyou, -eti+i .ara alt i#mekR okula m, askere mi,
:u#urevie mi -idile0ek, deve /uu /elirler. )st kodlama makiasm verdi+i lieer kimlik er
$@@
Ati;!idi.us
3eti"kilik .aras alt i#ilmesi s*# kousu ve /u;/u maj*r;mi*r meselesie -ee/iliri#.
2adlar, o0uklar, U =klar... Bular moder devlet iktidar meseleleriR devlet I la
yersi#yurdsu#la"trr. Diya-ram, de+i"keli+i /ir "ekliR faurasyou de+i"keli+ii ifade
etmektedir. A#e;leler, maj*r;mi*r meselesii, iktidar odaklar ve st jlara makias
ereveside okua/ile0e+ii -*sterir /i#e. Akmlar .arallklara aktarma meselesi var. Paralara
kar" akmlar koydu+umu#da, /tle"meleri :e. .aralara me0/ur oldu+u -*rlr. )st kodlama
makias da :e. .aralar #eride /u iktidar odaklar d#eleye/ilir. Ter merke#X iktidar
d#elemesi ii temel y* s*# kousuB kat i#-ii .aralar d#elemesie yardm etmesi,
ayrt edilememi" /*l-esi, yetersi#lik /*l-eleri.
7% (ays 977$
(ikro sosyoloji ve mikro .olitikalar kousuu, /ular e /ira# da:a kou"u. /itire0e+i#. Fa"i#m ve
totaliter .lar arasdaki ayrmlar #eride -irmi"tik kouya. (oler molekler i#-ileri i ie -emi"
olduklar s*ylemi"tik D #eleme kavram, :er sosyal feome ii d"le0ek /ir kavramR isa
/edei ve di+er /edeler v/. :er trl eseyi kese, olar am.irik .aralara uy-ulaa/ile, olar
d#elee/ile0e+ii :atrlata /ir kavram d#eleme. Soyut makia d#elemelerdeki e+ilimi -*stere
kavram. Soyut makia iki :alide s*# etmi"tikB st kodlama makias ve mutasyo d*"m
makias. AkmlarB \uatalar ve se-metlerB .aralar. (oler, molekler i#-ileri ve ka" i#-ilerii
/irlikte d"d+m#deR moler d#elemeyi /elirleye st kodlama soyut makias ve molekler
d#elemeyi /elirleye mutasyo soyut makias #eride okuma ya.a/iliri#.
3a/a to.lumlar ii esek kod sistemleride s*# etmi"tik. 2a" i#-isiR sava" makias, -*e/eler
ii -eerli. (oler katla"ma i#-ileri devlet ay-tyla mmk ola /ir"ey. Devlet, sava" ay-tR /u
kar"lklar arasda /iri /t0l /iri .aral de+ilR /ular s-er -i/i i"liyorlar ve ikisii de ksmX,
delikli oldu+uu aklda tutmak -erek. Siyaset /ilimide ka/ul edildi+i -i/i ikili kar"tlk olarak
-*rmemek -erek moler ve molekleri. Aslda tm /u kavramsalla"trma ii -eleeksel, klasik, :akim
ola, kli"ele"mi" olada yola kar Deleu#e ve NuattariR kyaslayarak /ular ayrrlar. Buu /ir
y*tem olarak aklda tutmakta fayda var. Oar olada yola karak iki ayr di#i olu"turulurR devlet;
sava" ay-t -i/i ikili di#iler. ) i#-ii, farkl d#elemei aali#ide kou"urke, /ular
arasdaki etik ili"kie rimi#i ve kar"lkl -ei"lerimi#i :esa/a katmam# -erekmekte. Deeyimleme
sre0imi# aklda tutulmal. mleye ve imlee e "eklide, -ee derslerde -*ster-e/ilimsel olarak ele
alm"
Ati;!idi.us
.. ler ahomlar] yei /ir d#eleme retmek #ere tekrar Uj e d*me#lerse, :er:a-i /ir d#eleme
sa+layama# -i/i $?$7 aktalar. Bu i#-ileri sa/it /ir .ro-ram retme ka.asitele;
Deleu#e ve NuattariB moler i#-iler ii korku'da, mole;i' = r i#-iler ii /erraklkta, ka" i#-ileri
iise iti:ar,
Tj+j -etire/ile0ek tiksiti, ya"amda tiksitide s*# eder;Deleu#e ve Nuattari, :i/ir i#-ii a .riori
olarak iyi;k*t dve adladrlmas mmk olmad+, /uu *ermedikle;i s*ylemekteler.
Siyaset teorisi, $?. y#ylda $&. ve $%. y#yla kadar /ir tarafta kuvvet */r tarafta kar" kuvvet
"eklide /akt meseleye. To//es, (otes\uieu, e-#istasiyalistler v/.R yak #amaa kadar /u
erevede /aktlar. (0adele #erie kurulu d"0e sistemide /ir tarafta iktidar, di+er tarafta
mu:alefet var -i/i duruyor. Deleu#e ve Nuattari'i s*yledikleri te:likeli, #0R ama ya"am kurtar0.
2orku, kay-, /erraklkR tm /u alalarda yollar ok ak de+il. ,k" oktalar, ka" i#-ileri ve di+er
i#-ileri :e.si, ka.al -i/i dura alalar. >iet#s0:e'0i - iste0i kavram korku /ir a+rla"tr0,
yk vere ya varB kurtulmak -i/i /ir sre olmaks#, :er a kara delikleri oldu+uu :atrlay.
davramak... (u:alefet :areketleride -*rlr /uR -erilla :areketleri, sivil :areketler, to.lumsal
m0adeleler korku ve kay-y -etirirke, kurtulu" var diye yola klr. Ama /era/eride mt:i" /ir
/ask, iktidar d#elemesiyle kar" kar"ya kalr. Srekli :ayal krkl+... Berrakl+ te:like iermesi
ise do+ru sava"V, V:akl sava"V deile m0adele /iimleride -*;rulr. Takl sava" deile m0adele
/iimleride ok /ask0, 'ti:arvarX /ir sre0e -irmek te:likesi var. srail;Filisti meseleside ;/ir
taraf /asks, di+er taraf :aks#l+a u+ram" olma;sa ra%me; -*rlyor kiR souta, :i /ir /errak
fikirde -emeye ka.al /ir sre ya"ar. Filisti meselesi diye /akla Prj/lem /a"ta sr-e
yollam" /ir :alk s*#kousu ike, o Uleti ka/ul ettirdi+i sre #arfda /u- :SlS /ar" i:timal;
olmamas, ka" i#-isi -i/i dura -erilla :areketide /i;
le /ir tr
c9a"ma#lkR kosesusa -irme#lik, k" olmama du;
$@M
rumu var. Tm /u :areketlerdeki *lm0l yaR kma# /ir tr yeide deeme i:timalii yaratmak
#ere tekrar Q tlmas. Qmutsu# /ir sava" aslda /uR tm olumsu#lu+u i V U ta"rke yeide /ir
direme teorisi. Te. /ir deeme ya ,ok saatsal /ir "ey var /uradaR aray" devam. Ter /ir s 0i,
:er /ir vaka' JDeleu#e ve Nuattari'i felsefesi ol olu" felsefesidir k ve a, #ama, sre, akm
vs. ile alak = drK /u srete *lm0l oldu+uu /ilerek tekrar deemek :V de /errak de+il.
Siyaset teorisi /i#e d"meyi *+retmekte ok, d"0eleri -*stermektedirR :er a /ir kara deli+e
d"mek te:likesiyle d"0eyi yeide retmek... Fou0ault'u V/iyo;iktidarV kavram /uula alakalR
iktidar, -0 kedi kedie katlamas ktidar, kedi iktidar iie /ke/ildi+ide direme
mmk ola/ilir.
Deleu#e ve Nuattari'i d"0eleride makia :er y.rde, :er a kar"m#a kmaktadr. (akia,
:omoje .aralarda olu"ma#. Deleu#e ve Nuattari'i tm felsefeleri kostrkti;vi#m #erie kuruluR
olar dekostrktivi#m de+il, kostrkti;vi#m ya.tklar s*ylemekteler. ,i#-ileri te:likeleri olarak
-*rle "eyler, /ir i#-i #eride srekli kalma aralar olarak d"le/ilir. (oler i#-ide kimlik
meseleleriyle kar" kar"ya kalyoru#. (oler .arallklarda /i#i tuta "ey edi"e ve kay-R /elirlemi"
kimlikleri d"da kalma edi"esi. (olekler i#-ide /erraklkR kedie -ve, fiksasyo,
deeyimleme sre0imi#i kesitiye u+ramasa ede olur. ktidarR :er iki i#-ide de ortaya ka/ile
/ir"ey. Totaliter ya.lar rete y*etimleri te:likeleri :er a s*# kousu. So te:like /iimi, ka"
i#-ileri. Bu, totaliter ya.lar ve fa"i#m arasda /ir ayrma -*tre0ek /i#i. Deleu#e ve Nuattari'i
Viti:arsalV dedikleri "ey, :e. ka" i#-ileri #eride s*# kousu olur. 2a" i#-ileri di+er i#-ili e
kar"mak yerie, so oktaya -idildi+ide kalma# /ir o#u me. ti:ara -*trrR e *emli te:likesi
/u. Sava" makia , ka" i#-isiyle /e#er d"le/ilir. Sava" makias k % r-s varB /iri0isi,
devlet ay-tyla d"ardalk ili"kis
$@a
Ati;!idi.us
W olarak iseR ordu, .olis ayrm yarata d"ardal+ ya id /i 2 iiii kdi
l
ka" i#-hS= #eride /ir ayrm var. 2a" i#-isii kedi;<ira' vhet ay-t olarak
koumladrmasda, devleti sava" l kjaS :i#metie -irdi+i ve sava" makias kedii T let
ay-t olarak koumladrd+ durumda s*# ederler. T taliter ya.lar, *0elikle /ir devlet meselesie
-*derimde /ulumaktadr. Deleu#e ve Nuattari, li/eral kutu. ve totaliter;
= kutu. arasda /ir okuma ya.maktalar. Devlet ay-t ta/yeti, Stalii#m, totaliter devlet... Ama
fa"i#mi farkl do+as oldu+uu s*ylemektedirler. Sava" makias devleti ele -eirmesi durumuda
s*# ederler, Oirilio'u te#lerie dayaarak. Totaliter ya. ka" i#-ilerii /loke etmeye al"rke
fa"i#m, ka" i#-ilerii yok etmeye y*elir.
Deleu#e ve Nuattari, /urada Fra0o0ular' Vya"as *lmV slo-a :atrlatrlar. Fa"ist ya.,
kurdu+u *tekileri yok etmekle i"leye -erekle"mi" /ir i:ili#m oldu+uu s*ylerler. Fa"i#m ve
totalitari#m arasda .atolojik /ir durum s*# kousu. !u sava" makias ve ka" i#-isiyle alakas,
iti:ar sre0ie kedi kedie ekmesi. Sava" makias kedisii /ir tr direme oda+ olurke,
devleti ele -eirdi+ide tam tersie d*mesi de -*#de karlmamal. Titler, SS d"0esi, devleti ele
-eirirR /u /asit /ir sre de+il. Titler seimle /a"a -elmi" olsa da, ilk seimlerde y#de krk d*rt -i/i
/ir oy ora Z8arR Almaya' o+ulu+uu ka#am" /ir .arti de+il >a#i Partisi. Fakat tm mu:alefet
odaklar Jsosyal demokratlar ve komistleriK Yiddetle /astrarak iktidara yerle"ir. Stali,
Trokistlerle ve dev;letX ele -eirmesie kar" tm sosyal fraksiyolarla m0adele ederke, SA
>a#ileri'yle /ir tr ittifaka -irmese de dolayl olarak ittifak sa+lam" olur ve /uda - ala Titler var.
Sava" makias tamamyla devleti ele -eirmesiyle /irlikte, e "id;det) .olitikalarla ortaya kar
Titler. Titler'i .ro.a-ada al";_Ualar, kitleyi .e"ide srklemesii /era/eride -etirir. 2itle aVde
/ir iti:ar :areketi, :erkesi srkleye... 2a" i#-isi ed'+mi# i#-i, e /ask0 devlette de /ask0
:Sl almaya /asa/ilmektedir.
ktidar kedisii yaklaa /asklar var. ktidar od

arkasdaki o yaklaya odaklarla, iktidar oda+m U' Vkedie ekmesiV ya da V/asklamasV s*#
kousu olur Tuk U ilk kuru0u olarak ilk defa "iddeti olu"turur. Bask0 /ir -r ' rak iktidar
mekai#mas var. Fou0ault ii de mikro iktida olu"tu+u alalar varR :astae, okul, :a.is:ae vs...
dare0il ve idare edilelerR tm siyasX .artiler JTrkiye'de e so DSP e+ide oldu+u -i/iK ati;
demokratl+ e st -*ster-eleri (edya diye adladrla /ask -ru.lar... Bir tr medya kurumu
olarak /ular iide al"alar, o kurumu aley:ie s*# s*yleme :akka sa:i. de+iller.
)iversitelerde de *+retmeleri /uluduklar iversite :akkda olumsu# s*# s*ylemeleri i;
versitede atlmalara yol aa/ilmektedir. Ter iktidar oda+ /ir tr /ask uy-ularR kimi #ama idarX,
kimi #ama :ukukX, kimi #ama disel, /ysel v/. /ir /ask i"ler. A st mevkidekiyle e alt mevkii
arasdaki ili"ki, *#de"lik ili"kisi. Nmrklerde ya da :er - /iile oto/slerde -mrk memuru ve
oto/s "of*rlerii tavrlarda /u -*rlyor mesela. ktidar oda+ erede .atlaya0a+ /elli olmaya
"ekilde kedii -*steriyorR oto/s "of*rde *#el "irketlerdeki al"alara kadar.
Sk
Ati;!idi.us
$' (ays 977$
(i0:ael Tardt ve Toi >e-ri'i Vim.aratorlukV kavram, kreselle"me ve kresel dya asda
*emli /ir mele Bu kouya -elmede *0e, Trkiye ile il-ili kou"alm. Dya ka.itali#miyle ve /u
ortamda ortaya ka kltrel ve kar" kltrel olu"umlarla, Trkiye'de .o.ler kltr ve etelektel
kltr arasda e tr ili"kiler kyor ortayaP Nei" ada, u#u d*em moder tari:ie /akmak
la#m. $%. y#ylda "ekillemi" ola ve 97. y#ylda 1ei'i Vem.eryali#mV teorisiyle -deme -ele
iki kutu.lu /ir dya e "ekilde /ir m0adele ve kltr retti+i #eride durmak -erek.
2a.italist sistem, Bat Avru.a'da ABD'dekide ok da:a deri /ir tari:e yaslaarak JAvru.a kltr,
olu" durumua Loma ve Nrek kltrleriyle (E. @.ve <. y#yllarda /a"lam"K yirmi /e" y#yllk /ir
d*emi ola /ir kltr. Braudel'i V2a.itali#mV ya#sa /akt+m#da, $<. ve $'. y#yllarda iti/are,
.a#ar ekoomisi ve kar" .a#ar ;ka.itali#m; diye adladrd+ /ir olu"um s*# kousu. Pa#ar ve
ka.itali#m ay "ey de+il. Pa#ar da var, kar" .a#ar daR /ular u#u sre /irlikte i"liyorlar. kili /ir
eklemlemede /a:sede/iliri#. Pa#ar ekoomisi Ara., (slma ekoomisiR (slmal+ ti0aretle
ola alakasda, .a#arda ortaya ka /ir ti0arX sistem var. Bir de "e:ir devletlerle yksele, seet
kullala, uluslararas /ir ti0arette imateryal, 0isimsi#le"mi", .ara kullald+ kar" modelB
ka.italist sistem var. Bu sre #arfda, moderlerde yerel kltrleri yok edilme tari:ide s*#edersekR
/u tari:, u#u /ir d*emde, s;Payol s*mr-esiB -ey ve -ili# s*mr-esiB ku#ey "eklide lr
kltrel /ile"keye sa:i. oluyor ve ABD kltr diye/ile0e+i;m#' $P. ;$&. y#ylda ve Avru.a etkisiyle
JABD Ba+ms#lk Sa;am` ve ou arkasda yata tm /ir do+uda /atya do+ru -deK olu"a /ir
tari: s*# kousu oluyor.
ki tari:i kyaslad+m#daR y# elli yllk /ir siyasX olu"umla yirmi /e" y#yllk olu"um arasda
derilik ve yak kltrel ili"kiler erevesii kurmak mmk
$%I7'lu yllar soua kadar Avru.a kltr, saat .olitikas etkiside oldu+u -*rlrR
To0\ueville'i \*r ' oldu+u -i/i, 2ta Avru.as'da farkl /ir -*e/e ya oldr u s*ylemek
mmk. ABD ii -eerli ola /u yerle"memV :areketlilik, *#-rl+ de /era/eride -etirir.
2urumsallasa maya /ir kltr, etki altda kala /ir kltr, ama /u etk' ou kedie :as /ir olu"um
karmas da e-elleme#. Taklit ekoomisi ve .olitikas ortaya kyorR etkiyi kedi iide :ar;
malaya /ir ABD kltrde s*# edile/ilir. Q#u d*emde 2ta Avru.as ve ABD arasdaki farka
/akt+m#daR /u fark kedii uluslararas siyasette de -*stere0ek. $%. y#yl im.aratorluklar rejimii
yok ede ABD de+il, 2ta Avru.as. Lusya, !smal, Avusturya;(a0arista m.aratorluklar
yklmas ve o 0o+rafyaya ait /ir yeide olu"um, Fras# modeli #eride ulus devlete -ei"le
-erekle"ir. Qlus devlet modelii *kertil;mesiyle, Bat Avru.a' JByk Britaya, Frasa 2rall+,
tal;ya'daki krallk rejimi iiK do+udaki yei olu"umlara kar" kedi im.aratorluku ya.s terti.
etti+ii s*yleye/iliri#.
97. y#yl iki0i yarsa do+ru -idile $%$& sorasda do+uda .aralama, /atda -ei"leme modeli
var. m.aratorluku modelR do+uu Asya-il, arkaik ekoomiside, ka.italist ekoomiye do+ru
kayld+ s*ylee/ilir. S*mr-e .olitikalar, im.aratorluku, em.eryal /ir rejimi iide sre/ilmi" ve
/u kltr -eli"mi"tir. Bu kltr, -ili# ve Fras# modeli arasdaki ayrma ra+me, /e#erlik ta"yor.
Fras# modelide 0um:uriyeti, e"itliki modelle moderitei :erkese, :er yere ta"mas s*#
kousuR :erkesi laikle"tirilmesi, moderle"tirilmesi, se;klerle"tirilmesi kay-s var ve moderitei
ta"a0a+ /u ye leri made ve emek -0 s*mrlmesie y*eliir. =-' modeli ise da:a
mesafeli, 0emaati, te.ede /aka /ir mo e A"itlikte ok, farkll+ ortaya kara /ir s*mr-e modeli,
u ortamda /ir .atlama olurR Sovyetler'de $%$? Devrimi. Do+u a
$<9
Ati;!idi.us
kjr em.eryal sistem ortaya kar. 1ei'i em.eryali#m te;U; j iide /ir tr yei sosyalist em.eryal
- iste0ii oldu;/uu diretti+i ve -ei"leme ar#usuu yo+u oldu+u /ir a rum s*# kousu olur.
Lus m.aratorlu+umu to.raklar :e.sii iere SSDB'i /ykl+, =. Dya Sava" ve ==. Dya
Sava" sorasda, Do+u Bloku diye adladra/ile0e+imi# im.a;ratorluku .aralam" rejimleri
yerie em.eryal rejimi -eldi+ii s*ylemek ok yal" -i/i durmuyor. B*yle /ir ortamda ikili /ir dya
oldu+u s*ylemektedir. So+uk Sava" /uu #erie kurulu. Ama Avru.a .olitikalaryla ABD .olitikas
arasda /ir fark ve eki"me var. ! :aldeR Sovyetleri em.eryal sistemiyle ka.italist .aralam"
sistem arasda. 97. y#yl ilk yars, yei /ir olu"umla /u .aralam"l+ -*steriyor. Bir yada sk
totaliter rejimler ;fa"i#m, a#i#m, Fras# sk rk a"r sa+ .olitikalar JOi0:y TkmetiK; /uu
d"da A-losakso diye adladrla -iltere ve ABDR /*yle /ir ortam var $%I7$u yllarda. >e
#ama ki /u sk totaliter rejimler ok -lei. :er tarafa yaylma .olitikasa /a"larR o #ama /t
/ir kltrel, etelektel, /ilimsel v/. dya :arekete -eer. 2ta Avru.as iideki /ilimsel dya
-* meselesiR /u -*le $%@7$ yllarda ilk defa ABD'i askerX oldu+u kadar kltrel olarak da /ir -
olu"turdu+uu -*ryoru#. 3irmi /e" y#yllk /ir kltre kar" y# elli yllk kltr kedi siyasal
alay", kltrel, saatsal ya"ats dyada ka/ul edile/ilir /ir :ale -etirmesi so# kousu olur.
Paralam" /ir ka.italist kltr, iki ayr alada sava" sorasda 2ta Avru.as' aley:ie /ir
-eli"ime -eerB -* varR ede/iyatlar, /ilim adamlar kat+ JFreud, Breto, (atis;se, 1evi;
Strauss vs.K .aralam" /ir Avru.a. $%@7$ yllar iki;0 yarsda .ara, sermayei, /ilimsel
/il-ii ve saat Jede/iyat, .lastik saatlar, "iirK ABD'de yei /a"ta ortaya k;mas, ilk defa /at
kltr tari:ide ABD merke#li /ir d"0eyi meydaa -etirir. Bu edirP Ta-i *#ellikli akmda kedii
orta;Oa koya0akP Bu, o d*emde Avru.a saatda etkilemi" J(atisse; Pi0asso..K _a0kso
Pollo0k'u kimli+ide /ir tr soyut
$<I
Amerika eks.resyoi#mi ad altda yei /ir kltrel akm rak kar"m#a kar. Buu ortasda da]
$%$ !larda 2adi T ve e /a"ta da (alevit0:R :em /u soyut saat i0ra ede :em de /uu kuram
-eli"tireler olarak durur. Bu sov ifade /iimi ABD 2#lderili kltryle /ir /ile"keye sokuldua da]
/edele ya.la Va0tio .aiti-V, Vdri..i-V, jestel resim yei resim tr ortaya kard. Saat
tari:ide /u ok yeV /ir tar#. Bedesel al"ma yaiR 2#lderili saat ve /y ritel;leri #eride
-eli"e /ir saat tr ve ok etkili ola/ile0ek /ir :areket saat ortaya karr. >eredeyse
V.erformaslara -ide0ek ola ilk :amle ortaya kar.
Bu :amlei ardda J(ars:all yardmlaryla Avru.a iide Amerika ya"am /iimi -*rlmekte #ate
/u d*emdeK $%@7'lar ve <7'leri /a"da Amerika'ya ait yei es.aslar -*rlmeye /a"lar. Al"veri"
merke#leri, *re+i. Avru.a kltrde olmaya /ir"ey yiye0ek, -iye0ek .a#ar ya yaa olmas.
B*ylelikle tketim o/jeleri olu"maya /a"lar. $%<7'li yllar, sava" soras ekoomik /yme, /ildi+imi#
Vtketim to.lumuV ormlar ortaya karr ve /uula /era/er kitle kltr, .o.ler kltr JABD'i
.o.ler kltrK yay- "ekilde kedi iktisadX ya.s iide /elli olmaya /a"lar. <7'leri souda
A-losakso lkeleride ortaya ka /ir akm ;/ir yerde soyut eks.resyoi#mi formali#mie kar";
*#ellikle /ir iko isim Li0:ard Tamil;to'la J$%<'K ve ou me":ur al"mas VBu- Avlerimi#i B*yle
,eki0i Oe Farkl 2la >edirPV J/ir oturma odas, :er "eyi ya yaa durdu+u /ir ya"am ala ve :alter
ya.a adamR s.orK ile .o.;art /a"lar. 3ai, *#ellikle /u-k eo;.o.'la yeide 0alaa /ir .o.ler
kltrle ka.itali#mi -eli"mesi .aralel i"lemektedir. Po.ler kltr ve ka.itali#m, ya yaa
-itmektedir. Ady OOar:ol -*me, reklam0lkta yeti"meR /u .ara ve saat ili"kisii kuvvetli /ir
"ekilde :issedi. yei slo-alar ve y*temlerle saat ya.ar. Soyut eks.resyoi#me a#ara, <7'leri
sou '7'lar /a"da Vdri..i-V deile y*tem Jaktmal /oyalarla, /yk tuvaller #erie ya.la
resimler... Pollo0k *re+i, "ad maik ayi :avasda al"rK ve ay #amada yksek saa
$<@
Ati;!idi.us
/oya resmii yerie, OOar:ol mi*r olalar ter0i: ederek 7 h resimK kedii .o.ler kltre sokar.
lk mi*r :areket 0k'ta 2#lderili saatyla yksek saata eklemleirke, ;art'la alak saat ortaya
karlr JABD sava" soras, .restij P 'laya sosyalist -ereki akm kar"sa soyut eks.resyoi#mi
'karrK; 9&
Adoro, Astetik Teori adl kita/da, .o.ler kltr ve
vuksek moder saat arasdaki ili"kileri _daov ve Ql/ri0:t'i dikta rejimlerie /a+lamaktadr. E0
saat /u "ekilde /at dyasda yer edidi+ii s*yledikte sora, kk /urjuvala;"a saat
Almaya ve Frasa'da devlet yardm -*rd+ :atrlatr. E#ellikle (alrau^ d*emide kltre
verile *emi, DeNaulle siyasetii e /elirleyi0i usurlarda /irii te"kil etti+ii /i#e :atrlatr.
Bejami'i *0 saatta *#ellikle ft;ri#mle /irlikte fa"i#a yalar ta"ya/ile0e+ii -*stermesi, Ador;
o ii /elirleyi0i olarak durmaktadr.9% Burada Adoro e+le0e isteye kitle ile *0 saat arasdaki
ko.uklu+a dikkat eker ve :alk Strid/er- ve S0:*/er-'i saata kar" tavr olumsu#lu+uu
-*sterir. Ay #amada da /u saatlar :alka kar" takdklar tavr da :atrlatr. Bu fark, sosyal
uyumla eli"mekte ve -m#e kadar -ele sorular .eki"tirmektedir. Bre0:t'i, S:akes.eare'i
.iyeslerii de sf m0adelesiyle aklamas, ay "ekilde eserleri yorumlar a"r sosyalle"ti;
rmesie yol amas da /u ko.uklu+u -eelle"tirir. Bu d*emde formali#m ile sosyalist -erekilik
arasdaki ayrm da, saat *#erkli+i ile sosyal *# arasdaki kuramsal ayrma teka/l etmekte.
Adoro /u ikili+i :atasa dikkat ekerek saat da /u ikilik arasda sk". kald+ ya#ar.I7
Biri0i Dya Sa;vam' srasda iki yolu da stlemi" ola akmlar arasda k/i#m ve srreali#m
:em /urjuva ya"am /iimie kar" kyor, :em de saatsal formdaki devrimi uy-uluyordu. (a^ Arst
ve dre (asso, saat kedi /tdeki sorulara kar" ktk;dU/urjuva ya"am ele"tirmeye
devam etmekteydiler.
9% Adoro, T:eorie Ast:eti\ue, 2l0kse0k, $%&%
I7 Adoro, a.-.e., s I99 ae., s.I9@
2ostrktivi#m, reali#me u#ak -*rse /ile reali#mi soru = saatla /irle"tirmekte -eri durmam"t.
Bular /iim ve V VU ayrm ka/ul etmeye akmlar olarak ele almaktadr v te saat tari:i,
/akld+da /u *reklerle dolu de+il midirP a
SiyasX olu"uma /akt+m#da, /ir yada ABD ordular Titl 5;devirmek #ere ilerlerke, *te tarafta
Stali ile Sovyetler Birr ku#eyde Avru.a'ya -irerek >a#i ordusuu sk"trmaya -ider Avru.a ii iki
tae ka:rama varB ABD ordusu ve Sovyetler ordusu. B*yle /ir ortamda 2ta Avru.as ile Sovyetler
kltrel olarak yakla"r J$%. y#yl Lus ede/iyatR Tolstoy'a, Bal#a0'a teka/l ede ede/iyatK. 3ksek
kltr etkisi saZ8a" sorasda Sovyetlerde yaa. Sosyali#m yei /ir resim sumaktadrR ka.i;
talistle"meye kar", s*mr /ite0e+i vaadi var ve yerle"ik /ir yksek kltr r ta"r
/era/eride. $%$?'de Sovyetler Birli+i'de /a"lam" ola tm ava-ard :areketler reddedilerek
sosyalist -erekili+e do+ru /ir resmX .olitika kouldu+uda ise saatlar kaarlarR kamakta /a"ka
are /ulamam"lardr (alevit0: de kaalar arasdadr. (alevit0: Almaya'da i"levsel saat ya.a,
foto+raf ve -*rsel saatlarda ok ava-ard /ir -ru. ola Bau:aus ekole katlr. A0ak (alevit0:'i
s.re;mati#miyle uyu"ma# /u -ru. J(alevit0: olara /ira# mistik -i/i -elirK. ,ok i"levsele` ve maddX
dura Bau:aus'a ete-re ola;may. kedi lkesi ola Sovyetler'de d"0e sr- :ayat ya"ar
(alevit0:. 3#s# isalar ya.ar, sora da oto.ortre ya.maya /a"lar. I7'lara -elidi+ide Sovyetler'de
/u kitle to.lumu ele"tirisi yay-la"r J(i*r PolitikaI$ adl kita/mda ele alm" ola (alevit0:'i,
Vtem/ellikV #erie ya#d+ meti, :em ka.itali#m :em de Sovyetler ele"tirisidirK. Oe (alevit0: fi;
-ratif resimler ya.arak, I.7'larda ya.t+ /u tuvallere tari: olarak $%$7 ya#ar. Trajik /ir /ask *yks.
Bu /ask *yks 97'li ve I7'lu yllarda Stali d*emideki sosyalist -erekilik kltr .olitikasda,
/atl etelektellere ok 0iddiye almasa da, Avru.a 2omist Partisi, Sovyetlerde mt:i" /ir etki
yaratr JPi0asso'u 2omist Partili oldu+u y
I$ Ali Akay, (8*r Politika, Ba+lam 3ay , 9777
=Sfi
Ati;!idi.us
2omist Partili "air, ressam, ede/iyatlar .arti .ro.a-a;destek verirke, ABD'i /u etelektel
:eye0a kar"mda ya.a0a+ tek "eyf .iyasay tuta/ilmek JAmerika Ni#li ser;S' e ve Lo0kefeller Oakf,
Avru.a le:ideki .iyasay ABD yarar;a evirmeye al"r, o .iyasa etkisi $7'lu 97'li yllarda soyut /ir
laa kaym" ola soyut saat Avru.a'ya s#mas sa+larK. $%<7'lere -eldi+imi#de, ABD'i .o.
saat, ABD tketim to.lumuu model olarak ortaya kartt+da J(0 Doalds, (i0ky, Do0a Dola,
s.ermarketlerdeki koserve kutular...vs.K Far;:ol'u me":ur s*#B V3ei ma/edimi# s.ermarketlerVR
.arayla saat mt:i" *rt"t+ /ir yei d*emi /a"lad+ i"aret etmekte. VPara ya.mak saattrV
der OOar:ol. Bir fa/rika kurar ve ada fa/rika dedi+i /u yerde *0e uder-roud, yeralt dyas
yeralt siemas -erekle"tirirke, /u yeri da:a sora /ir .arti yeri :alie -etirirR ABD'li, >eG 3orklu
koleksiyo;erler, #e-iler, artistler, makeler... /yk .artilerde /urada kar"la"rlar, a:/a. olu.
al"veri" ya.arlar. Fa/rikada /yk /ir .ara d*-s olu"ur /*ylelikle. OOar:ol, .o.ler kltr
yld#lar, ikolar o+altarak, /ular seri-rafi teki+iyle tuvale /asar. (arilye (oroe, Alvis
Presley, Ali#a/et: Taylor'R Do0a Dola "i"elerii, ama"r to#u kutular... saat esesi olarak ser-iler
ya da foto+raf olarak, .o.ler kltr rekleri iide tuvale yerle"tirirR sarlar, .em/eler, turu0ular,
morlar var iide.
OOar:ol'la /era/er almas -ereke /ir isim da:a varR _as;Per _o:s. _o:s, ABD /ayra+ /ir :edef
olarak ser-ilerR '!'l yllarday#. Lo/ert Laus0:e/er-R i#-i roma kltr, s.er;market kltr
deili0e akla ilk -ele isimlerde. !lde/ur-R devasa /yklkte, kk .o. o/jeleri /ytr Jdev /ir
:am;
ur-er ya.ar *re+iK. Para ve saat /irle"ti+i .o.ler kltr ka.itali#mle /irle"mesi, '!'l
yllarda ok yei /ir so;rusa: ortaya karr. 2a.itali#mi iide sorusalla"trla alt ya.; st ya.
meseleside, kltr aa sorusal olmaya /a"l+ -*stermekte /u *rekler JDaiel Bell'i
Postedstriyel
!.lum kjta/ /urada ala/ilirK. 2ltr #eride kurulu /ir si;
$<?
yaseti olu"maya /a"lamasR ABD kltr, tm d evresel kltr olarak yay-la"trlmas, Lo0k
m#i+i, ABD c m#i+i, /lue jea, t;s:irt, deri 0eket, ABD ara/alar, oto/U kltr, lastik ayakka/ ve
/ular kltrel yasmas ola ` foto+raf, i#-i film, i#-i roma., /t /u yei kltrel ol "umlar
.o.ler kltr -deme -etirir.
Tm /ir Avru.a' d"da, Asya'ya da yayla /u kltr s r yie Amerika kar" kltrde
/ula0ak. Po.ler kltre kar" ka0ak ola, /ir tr V/eet -eeratioV olarak adladrla ABD
ede/iyat, "iiri, /uu /ir arake, kltr olarak suarak kar" kltr /astra0ak. ki0i -l dal-a,
Frakfurt Ako;l'de, $%@? sorasda JAdoro ve Tork:eimer de+il /elki amaK (ar0use'i '!'l
yllarda ya.t+ aali#ler J(ar0use kalr k ordaK VAros ve Qy-arlkV, (ar^; Freud sete#i /ir tr,
Oietam Sava"'yla *rt"t+de, iki0i -l /ir kar" kltr ortaya ka0ak ve uluslararasla"maya
/a"laya0akB '& Tareketi JFrasa, Almaya; talya *+re0i :areketleriK.
E+re0i :areketi ve .o.ler kltr arasdaki ili"ki asl ortaya ka0akP (ar0use, Freud; (ar^ ikili
sete#i J/ir yada eros, */r yada uy-arlkK dedi+ide, Freud'u me":ur V:a# ilkesiV #eride okuma
-erekle"tirir.
Ta#B tem/ellik, aylaklk, a"k
NerekB maddX dya, al"mak...
E0e .o.ler kltr Avru.a'ya -irmesiyle -elik :areketi olu"urR siyasX de+il, kltrel /ir :areket
olarak. Sava" soras talya Siemas'yla Losselii'yle /a"laya Vdokmater filmV, talya reali#mi
ve Fras# V3ei Dal-aVs, ABD Tollyvvood siemas kar"sda e#ik ve -s# de+il, so dere0e
kuvvetliKR :em Fras#, :em talya, :em de Alma siemas JAlma Aks.rsyo;i#miK, Avru.a'da
etelektel ve kar" kltr yksek kltre ait oldu+uu -*stermektedir. Fakat, *#ellikle Frasa'da
d"0e d#eyideki yksek kltr, -*rt d#eyide .o.ler ku trle /a+da"r. '&'e -elee kadar,
d"sel siyasX yksek k;trle .o.ler kltr asl /irle"irP Sartre' e-#istasiyali#m Paris'i Sait
Nermai ma:#elerii e-#istasiyali#mi,
Da;
$<a
Ati;!idi.us
' sama ede/iyat, Artaud'u Vkorku tiyatrosuV, Boris rTiQ ' iti:arvarX iroik kita.lar ve ja##
dyasa katklarR Ustasiyali#mle ja##' /irle"tirir. _a## ve e-#istasiyali#mi ii;eUM kar /u yei
olu"umR .o.ler kltr ya"am"l+yla e;U$ ktel yksek kltr d"" :ali arasdaki ili"ki,
Fras# ili+ii etkileye0ek. Avru.a felsefesi ve ABD ya"am /iimiR f asa'ya ait /ir"ey de+il /u.
2yafetler, 0isel *#-rlk, skla /ir -elik... Nodard' filmleriI9R Serseri A"klar *re+i, Bel;
modoR sklr ve :rs#lk ya.ar JDeli PierrotK. Bir tr VsamaV ede/iyatyla skt ede/iyat, *emli
/ir to.lumsal -*rty vermektedir Jeos0u ve Be0kett tiyatrosuK R imajlarda /irikmi" /ir felsefX
etelektel tart"ma var, /ir imajla */r arasdaki ko.uklukR srama s*# kousu Nodard'
filmleride .
Bu /ir yerde, Fou0ault'u 2elimeler ve Yeyler'me /e#emekte.II Felsefe ve -delik ya"am /irlikte
al"r.I@ Fras# -eli+ii sktlar, kad; erkek ili"kilerideki ayr"kl+ siema ve
ede/iyatta sk i"ledi+i '!'l yllara -eldi+imi#de, kltrel ola Amerikala"mayla, etelektel ola
2ta Avru.as arasdaki /irlikteli+i ortaya koymak -ereke0ek. '& Tareketi, /u ortamda .atlak verir.I<
2ltrel /ir :areket. >aterre !laylar, 99 (art, erkek ve k# *+re0ileri ay yatak:aede yat;
Nodard /ir a"k sa:eside *.0k ve tokat arasda ai -ei"i -*stere im-esiyle mtasyo kavrama
yakla"yor.
$%'' ylda yaylam" ola kita., /at tari:ide temsil soruuu ortaya koyarke ay #amada
s*ylediklerimi# ile -*rdklerimi# arasdaki :eterojeli+e de dikkat ekmektedir. Fou0ault /urada
mtasyo fikrii /iyolojiye -*derme
I@ ya.arak kullamaktadr.
Tm 97. y#yl /oyu0a -delik ya"am ve saat /irlikte i"lemeye /a"lyor. Bu *#ellikle Lus
2ostrktivistlerii sklkla ele ald+ /ir temadr. Bk#. Deys Lio;ut, !'est;0e \ue ='art modere,
Nallimard, Folio8Assai, 9777, Tu-o Bal= ,$%$% da 2adisky'i tuallerii /irer :al motifi oldu+uu
ya#maktadr Js.<?K. Bu sralarda SSDB'de OOar:ol'da ok *0eleri VfakturaV kelimesi retim ve
mal#e;roe alamda kullalmaktayd. Oladmir (arkov, isa faktura kullad+ /elirtmekteydi.
Aleîs Na 2ostrktivi#m #erie kaleme ald+ kita/da faktura #erie saata :as sorularda
kurtula /ir saat faktri#m ekol Uduklar ya#maktadr. Faktr ve formu .iktral *+eler olarak
saat -er;
Is ,ekti+ie ili"ki *emli sorular aydlatt+ ileri srlmektedir. 977$ ylda Beau/our- 2ltr
(erke#i'de ala VPo. 3llarV ser-isi /u ol-uyu /i#e :atrlatmaktadr. Ta..ei- ve .erformaslar
yola imesiyle saat hr ke# da:a ya"am ile i ie -irmi"tir. '& -eli+ii siyasi :areketi /u ser-ide Dr
tr Sitasyoist .erformas olarak al-lamaktadr ve #ate /u alamda ay s s 'Uda ser-ilemi"tir.
$<%
malar yasaklad+ ii kar. Parti ve sedika siyaseti ok 9 kalmakta. Avru.a iide $%. y#yl ti.i
sedikal .arti .olitika`' ryla -*steriler yerie, '&, /i#e ayr ayr amalar, karlar ya ma /ak"lar ola
-ru.lar kesi"ti+i oktay -*sterdi. 2omV Partisi'i d"da, sedika d"da /ir :areket olu"tu.
V'&'i sa ta .arti 2omist Partisi'dirV slo-alaryla, $%. y#ylvari siva seti -eride kald+ ve
:areketi, .o.ler kltrle /irlikte i"lemeye /a"lad+ -*rld. '&, Frasa'da kltr .olitikas, .arti d"
siyaset ve /a"kaldr :areketi olarak ortaya kt. Teme ardda -ele0ek Oietam Sava"'yla, Ti..y
akm ortaya ka0ak slo-a ok 0isel /ir akm /u B Vsava"ma sevi"V.Bar" :areketii ilk veleri
/urada aramaldr. $%&7'lerdeki Amerika Vkoruma "emsiyesii ya.m .rojelerie kar" Avru.a
/ar" :areketi Amerika Lea-a .olitikalara kar" -eli"tirilmi"tir.
$%'7$ yllara ABD /ir tr yei mit sa+laya /a"ka 2e;edy ile /a"lam"t. 3ei fikirleri yava"
yava" /ir /a"ka a+#da telaffu# edilmeye /a"lamas -eli+e yei mitler sa+lamaktayd. A0ak
:eme /a"da 2/a kri#i ve $%'$ ya#da Berli duvar *rlmesi, durumu de+i"tirmeye yetti.
Qmut yerii yei /ir alkatya /rakt. ktidar ile u#la"ma ve de kurumlarla i" ya.ma
imkas#l+da s*# edilmeye /a"lad. $%'@ ylda ABD'i Oietam sava"a a-aje olmasyla du;
rum tersie d*d. Bu d*em Siya:ileri *#-rlk m0adelesii e etkili oldu+u yllara da teka/l
etmektedirB sivil :aklar ve rksal d"lama, d*emi .olitik s*ylemii olu"turmu"tur. Frasa'da ise
De#ayir sava" $%'9'de yei /ir d*eme -irerek, yllar0a sre mesele, yai seki# yldr ya.la /ir
sava" soua -elmektedir. 2oloyali#mi ve oryatali#mi at+ siyas durumu soua
-elimektedir artk. Talk i"ke0e vakalar ve ter*r devlet tarafda ya.ld+a ika olmaya ve o
doemde ya.la kymlar su y#e kmaya /a"lam"tr. Bu- :SlS ar"ivleri almad+ ve Seie
>e:ri'e d*kle kalar kou"uldu+u /ir vakada /a:sedilmektedir. Bu olaylara eklee *+re0i
:areketlerii siyasalla"t+a "a:it oluur. Yv
$'7
Ati;!idi.us
eri ve Oietam Sava"'a kar" /yye dal-a $%'& :are;UreO ' vkselte usurlar arasda
saylmaktadr.
' Almaya'ya -elirsek, Ai0:ma' $%'$'deki davas ve
evdeki Aus0:vvit# 2am.lar ka. kollar davas, a#iler
fda soykrma u+ratla 3a:udileri /a"a -eleleri
c ke# da:a -deme ta"m"tr. Alma -eli+i "ok altda
vlar i#lemi"tir. >esiller aras m0adele /urada otorite kar"t :areketlerle LAF eylemlerie do+ru
-ide i#-iyi /a"latt. Tareket kk /ir ya- ile /a"lay., (ei:of'u tutuklamasa ve :a.iste
karlmasa kadar -itmi"tir. Bu olaylar sou0uda $%?7'li yllar ter*r yllar olarak :af#larda kala0akR
/u :areketi kresel /ir )0 Dya0l+, Filisti kam.lardaki e+itimlerR solu -erilla
:areketlerii kma#a soka0aktr. Bu siyasile"me;i tekilli+i iide :alk ile ko.u", Alma .olisii
/ask0 tutumu, talya'daki 2#l Tu-aylara kar" demokratik /ask, $%?7'le;ri soua -elidi+ideki
ati;ter*r yakla"mlar :#ladra0akt. Akoomik olarak yeide ya.laa /ir Avru.a iide SSDB
kar"t :areketler de /ir yada VSosyali#m veya /ar/arlkV -ru/uu teorik d"0elerii yayarke,
di+er yada Sartre' Akl Diyalekti+i'i, Frakfurt Akol' Aydlama Ale"tiri;si'i -deme
ta"d. D*emR ar#uu, e+le0ei, to.ya ve s0ak duy-ular /irlikte i"ledi+i /ir d*em olarak
kala0ak ve -m#e yaklk ta"ya /ir :areket olarak ati;kresel :areketleri aydlat0s
ola0aktr.
(ar0use'i, Adoro'u ve Tork:eimer' moderite ele";tXrXleri, .ostka.itali#mi kltrel eli"kileri
/u d*emde ye"ermi"tir. Almaya' to.ik d"0esii ardda yata Bho0:'u to.ya0l+ -eli+e
eerji vere etelektel -lerde Frasa'da ise Alt:usser, Fou0ault, 1yotard, Deleu#e ve Nuat;
aru ati;.sikiyatri akm e *de -ele isimleri arasdadr.I'
So s*# olarak, /u ksmda, Freud ve (ar^', .o.ler kl;/era/eride -etirdi+ii, (ar0use'i *+;
=
Bular ii /k#. Ali Akay, fef08? D"0e, Afa yay., $%%$ ve $%%%.
QBl1
re0iler arasdaki .o.lerli+ii d"d+m#deI?
ra:atlkla
s*yleye/iliri#.
$%'' ylda ,i devrimii 2ltrel /oyutu /a"ka :e veri0i olaylar arasda sayla/ilir. 2amu iide
/ir kar";klf j siyaset olu"mas, *+re0i ve i"i olaylar to.lumsal deste U alamakta /i#e yardm0
ola0aktr. Ter trl kar" -k,U medyatik olmaya /ir :areketi varl+, direme odaklar / -
olmad+ kadar kristalle"tirmi"ti.
Bu d*emde :er "eyi ile saat ya"am va# -eilme# /ir .aras olarak ele almakta -e0ikmedi.
$%<7'leri souda yei saatsal faaliyetler kedilerii -*stermeye #ate /a"lam"t Aformel saat
/irey0ili+i ile Amerika soyut eks.resyoistlerii y0e yadsma0 :alii a"lmaya al"ld+ /ir
d*eme -irilmekteydi. 2a.itali#mi ve tketim to.lumuu /rd+ :al ve to.lumsal 0eva. saatta
yei olu"umlara alma :a/er0isi iteli+ideydi. Bir/iri arda -eli"e 3ei Leali#m, Po. Saat,
Sitasyoi#m, Ta..ii-ler, Fluûs, Sietik Saat, Arte Povera, 3ei Fi-rasyo :e.si *0lk ada
/ir/irlerii i#lediler. Bular /iro+u -delik ya"ama ait :areketlerdi ve saat ve ya"am i ie
-eerek ele almaktayd. Ndelik ya"am saat :alie -etirilmeside ise *emli /ir etke -*# ard
edilme;
I? Bu alamda $%'&'i Teide--er, Fou0ault ve Derrida' fikirleriyle /esledi+i te#i yal" 1a Pesee
'& olarak -*#kmektedir. Bu te# 1u0 Ferry ve Alai Leaut tarafda savuulmu"tu. Bk#., Assai sur
l'ati;:umaisme 0otem.orai, Nal limard, $%&&. Burada, eserleri /asl" tari:i ile Fou0ault '&
eslie o ayak ol mu" -i/i -*#kse de , /ilidi+i -i/iR $%'&'de olaylar srasda Frasa'da /ulu
muyordu. Derrida ise Vsa SolaV adl koferas >eG 3ork'da vermi"ti Bular yaym
tari:lerii $%'& esliyle alakas kurulmaya kalk"lsa da, sosyo lojik aketler /uu do+ru olmad+
-*stermektedir. Tam tersie Fou0ault k ya.la /ir kou"maya -*re, Fou0ault /u olaylarda e kadar
etkiledi+im ve /ulars# al"mas $%?7'li yllardaki d*"m mmk olamaya0a+
s*ylemektedir. Bk#. VOerite et PouvoirV, Fotaa ile kou"ma , 1'Ar0 'vU $%??, s.$?. Di+er yada '&
d"0esi diye adladrla d"0e i% *0e yok varsayld+da da di+er y*de /ir :ata
ya.lmaktadrR uku +i -i/i /u d"rleri fikirleri $%'&'i /eklememi"tir etki olmak ',',ve ta
ya#arlar d"d+ -i/i Vd"mek iiV. Fou0ault'u delilik u U ara"trmalar okudu+uda, iktidar
kuramyla e kadar alakal oldu+u - mektedir. Da:a /a"da /eri Fou0ault'u iktidar ile i ie /ir
/il-i kura,e aU li"tirdi+i -*#kmektedir. Tatta Delili+i Tari:i'Z ilk /asks osoMUehhe"t;l
akls#l+ e-emeli+i alta almas, do+uu /at tarafda U rilmesie /e#etilerek ele almas,
/i#im -*r"m# destekler itel
$'9
Ati;!idi.us
i; . .o.ler kltr ve ya"am i ie -emesi ve /uu saat U ak kullam ka.itali#mi -delik
ya"am kltr #erie j; =mesii /era/eride -etirdi. N*steri to.lumuu iide sa;t ya.mak ve
ka.itali#mi meta feti"i#mie kar" kmak siste;e feti"i#mde yei 0a#i/e odaklar yaratlmas ii
fikirler vermekteydi ve #ate reklam0lar saat iide -ele fikirleri ka#dlar, ka#dlar ve surmad
yeide ssleyerek to.luma VkodeV /ir "ekilde yeide sudular. Ter tarafta -e ressamlar fi-rasyo;
u *e karyor ve soyut eks.resyoi#me sava" ayorlard.
$%'7 ylda De#ayir sava"da yer almak istemeye -e saatlar ma:kemeye verildiler.
V(a:kemekar"tV adl /ir ser-i /u soruu ele ald. Paris'te, Oiyaa'da, (ilao'da -ele ellii
stde saat /u ser-iye katld.I& V Byk Ati;Fa"ist 2olektif Ta/loV adl /yk esere kolektif /ir
al"mayla saatlar katldlar, dev /ir kolaj -erekle"tirdiler. $%'$'de Folf Fos;tell Berli duvar
i"asa kar" /ir :areket iie -irdi ve -a#ete ku.rleride ya.t+ kolajlarla durumu trajikli+ii -*s;
termeye al"t. 2u.rleri ya."trlmasa /ir dekolaj ve silme teki+i ile -eli"tirdi+i /u eser meti ve
resimlerle -delik :ayat /irde .olitik /ir "ekilde kesitiye u+ratlmasm .rotesto etmekteydi.
Dekolaj, -emi"i silii. uutturulmas iste0ii -*stermekteydi. OOostell /u "ekilde -a#etelerde ka
ya#lar ve foto+raflar yeide yorumlamasyla /irlikte *#-rl+e do+ru sramalar mitsi#li+ii
-*stermeye al"maktayd.
Bu yl 2eedy'i 0iayetiyle Ady OOar:ol'a /ir k" imka sa+lad. Seri-rafi teki+iyle OOar:ol
/u 0iayeti yeide -*sterdi ve yorumlad. _a0kie 2eedy'i *0e -lmserke sora lse yasta tasvir
etti ve /u "ekilde de /ireysel ru: durumlar de+i"keli+ii /i#e -*stermeye al"t. Saat i"lerii
-erek;leYtirilmesi, sasasyo ya.a /asda almayd. Tem Fluûs ei de Po. Art ay "ekilde
/as *+eleride yola kyordu Oe /ular sa.tryor veya yeide yorumluyordu. Ta/eri /a;
Ule"tirilmi" :ali saatlar :edefii /elirlemekte ve /u a;
Iff.;dBw;w;;;;;;;;;;;;
v'Sre 1uise Syri-, VDriti\ue .oliti\ue, 0riti\ue de l'ma-e, Dotestatio et de;TjuremetVf Fa0e a
1'Tistoire, $%%', s.I<9.
$'I
lamda da De/ord'u VdetouremetV Jyeride sa.trmaK k ram temelleri atlmaktayd. Po. Art ve
-delik ya"am : s8:alk8iktidar ve direme odaklar yeide olu"umu olu"turmaktayd. $%'@'de
Nerard Li0:ter'i, 2eedy'i kar VYemsiyeli kadV olarak tasvir etmesi /e#er kay-lar tas makta
de+il miydiP Li0:ter isalk durumuu yal#l+ v krl-al+ -*stermekteydi. Laus:e/erde
eserleride 2e;edy'i -*stermekte ve ou etrafa /ir av ua+ ve .ara"tleri koymaktayd.
Nelmekte ola te:likei alarm m vermekteydiP
Ay yllarda sosyal adalet ve )0 Dya ii m0adeleler verilmekteydi. >eG 3ork'da Bosto'a,
Paris'te Berli'e -eleri .rotesto :areketleri kar to.u -i/i /ymekteydi. Bu d*emde 1ad Art ve
soyut ve miimalist saat /ile olduka siyasi /ir -*rty ar# etmekteydi. Neler kavramsal saat ile
saat sfr oktasa ta"maya al"maktaydlar. Ati;otoriter mikro;/a"kaldrlar /u d*emde mi*r
.olitika ilk velerii vermekteydi. Situasyoistler ve kavramsal saatlar siyasi :areketlerde *
saflarda yer almaktaydlar.I%
$ a.-.m , s.I<I
SA
Ati;!idi.us
9I (ays 977$
Deleu#e' Vdeetim to.lumuV kavramyla /era/er, (i0;:ael Tardt ve Toi >e-ri'i Vim.aratorlukV
kavramlar #eride dura0a+# tekrar. 3ei olu"umlar .o.ler kltrle ola alakas /akmda /u
kavramlar *em ta"yor.
Do+uda /atya kaya yei em.eryal olu"umdaR /uu $%@< sorasda *#l. Vyei s*mr-e0ilikV
diye adladrla /ir d*em iide asl 2ta Avru.as' kltr ya"am ABD'ye, >eG 3ork'a
ka.trd+daR /uda iti/are Amerika Soyut Aks.resyoi#mii, Po.;Art', Avru.a ve dyaya
asl yayld+da s*# ettik. $%'& 2ta Avru.as :areketiyle, <7'li yllar V/eat -eeratioV
Vva-a/odV J-*e/eK ya#arlar, "airlerle asl /ir kar" kltr yaratt+ s*ylemi"tik. Bu -*e/e kltr,
'7'lara -elidi+ide Oietam Sava"'yla siyasX /ir /oyut ald. '& Paris !laylar asl -eli"ti+ie, e
kadar siyasX e kadar kltrel oldu+ua /aklmas -ere+ii i"aret etmi"tik. '& Prati+i, $%. y#yl
marksi#mii sedikal ve i"i eylemleride farkl olarak .arti d", merke#iyet d" /ir eylem /iimi.
Bu ok *emliR ardda $%?7'li yllarda Fou0ault, 1yotard' -*r"leri, olar siyasX -*r"lerii
etkileye0ek. '& Tareketi, .arti d" siyaseti -erekle"tirirke, /ir kvl0mla karR 99 (art. Bu oktada
etelektel duruma /akmak la#m. Ta-i ko"ullarda :a-i etelektel olu"umlar etkisi yar :areketeP
Alt:usser'i etkisi yok ore+i. Sartre' etkisii oldu+uu s*ylemek do+ru olurR va;rjlu"ulu+uda
k., marksi#mi a"lma# felsefe oldu+uu lddia ederek (ao0u -ru.larla JVTalk DavasVK ili d"l
olmas s*# kousuR Avet, Sartre' etelektel etkisi /elir-i. Fou0ault, eheu#e, Derrida -i/i isimleri
ok etkili+ii oldu+uu s*yle;ec do+ru -i/i durmuyorR olar ?7 soras, marksi#m soras P`
lUUtkiya.a0aklar.@7 Ama olar -eli"tirdi+i d"0e,
A%m., s. I<I.
Berli Duvar, Buda.e"te ve ,ekoslovakya Pra- Ayaklama ' kedie /ir #emi /ulmaya /a"laya0ak.
y a
Oietam Sava", aa usuru olu"turur. Bu d*emde SitV yoistleri etkisi var. De/ord, $%'?'de ka
N*steri To.lum U kita/yla, (ar^ ve Te-el0i alamda diyalekti+i *e srerek rola to.lumsal durumu
ele"tire0ekR Vsa.trmaV kavramyla 'ye e /ir strateji araya0ak. Sitasyoistleri ya.t+ etki sa.trma;
kaydrma, yolda karma, /a"ta karma. VBa"ta karmaV dedi+imi#de, V0a#i/eV kavramyla,
Baudrillard *e ka0ak. 3ei /ir ya"am .rati+i *erisi ve /uu marksist okumas, *emli /ir veri.
ki0isi, Frakfurt Akol ya#arlarda (ar0use'i VTek Boyutlu saV, VSovyet (arksi#m8'V ve
VAros ve Qy-arlk$$ kita.lar, Freud; (ar^ /era/erli+i asda *emli. Bu etelektel -*rt
*de, .ratik ya"am var. Mate 1efe/vre0i marksi#m J-delik ya"am *e kara marksi#m ki
_oyte'la /a"larK ede/iyat ve ya"am .rati+ii *e kara0ak /ir -delik ya"am aali#iR /arma, yemek
yeme, sevi"me, .atro;i"i ili"kileri... vs. :er"ey /uu iie -irer.
'7$ yllar, siemada Fras# 3ei Dal-a's ve ou -itti+i yer olarak Nodard' (ao0u 2# J1a
D:ioiseK filmi '& Tareketi ile ay #amaa rastlamakta ve :areketi /ir alm -i/i. Sklma, 0a
skts kltr :akim olur ve /a"kaldr iste+i do+ar. Skt ma0eraya, ma0era yol0ulu+a, :rs#l+a ve
isyaa v/.... -*trr ve /u to.lumsal veriler kar"sda /ir tr /a"kaldr olarak *em ta"maktadr '&
:areketi. 3ei Dal-a ve Nodard siemas yada, Fras# .o.ler siemas da var. Fras# St
Tro.e#' ile alakalR Tar 2ad 3aratt filmi JBri-itte Bar;dot'u /a"rolde oldu+uK ve (er:a/a
T# JBojour Tristes;se, $%<@K metiyle Fraoise Sa-a' romalarR /a"kaldr, 0isellik,
*#-rle"me, kad *#-rle"mesi *emli etelektel ve .o.ler kltre ait olu"umlard Jetelektel
alada Nodard, .o.ler kltrel alada ise, Bardot ve St. Tro.e#'i merke# :ali :atrlaa/ilirK.
VSiema Der-ileriV JVDa:ier de DiemaVK, Fras# .o.ler kltr etelektelle"tirmeye /a"larR oQ
@$ Bk#. Nuy De/ord, N*steri To.lumu, Ayrt yay., $%%',
$''
Ati;!idi.us
da VTel 4uelV -ru/u var, iide Fou0ault'u, Derrida'r af laryla 3er aldl%l ve .:iliPPe Sollers'i
Jede/iyat ya#larylaK U l ekti+i /ir -ru. olarak. 2risteva da semiyotikle u+ra";ktadr ve Bart:es'
-*ster-e/ilimide ayrmakta kedisii. iosakso dyas etkisi J.o.;art' kara kltrK e *lde
ve /u kltr 2ta Avru.as'a e kadar yasyorP Bular *emli sorular. Ndelik ya"ama
/akt+m#da, De/ord'u f-*steri to.lumuV diye adladrd+ tketim to.lumuR siemada, ede/iyatta,
al"veri"lerde kedii -*sterir. Di+er yada Fras# .o. m#i+i varR ABD etkisiyle, .:afif fate#i
etkisiyle *emli yere sa:i. ola. Bular :i siyasX de+il. !ysa, V/eat -e;eratioV ve Bo/ Dyla'la
kedii -*stere V-*e/eV meselesi, '&'e ait, ABD kltryle direk alakal. '7'lar souda ya"am
/iimi olarak, St. Tro.e#R /ir moda olarak kar. VNeye imeV, V:i..ilikV, otosto.la *#-r seya:at,
ae /a/ada ayr davramak JFraoise Sa-a' V(er:a/a T#V de /uula il-iliydiR esiller
aras ili"ki /a/a;k# arasdaki .sikaalitik mesele veya (i0:el Fu-ai'i *e Boe Tistoire adl
.arasK... Bu durum iide ABD .o. ya"am etelektelle"tirilmesi 2ta Avru.as'a asl
yasya0akP Fras# ressam (artial LaysseR Frasa'da .o.;art ya.a /ir saat, ou kullad+
rekler, iroi yakla"m Po.;Art' *reklemesi ama Laysse, OOar:ol'u ya.t+ tersii ya.arR
ikolar serio-rafi teki+iyle o+alttka /irde fa#la ya.. :er yerde -*sterdi+ide artk /ular /irer
ra_ :alii alrlar. Laysse kedi kars ikola"tr., iko olmaya /ir "eyde iko karrB tekillik
meselesi -deme -elir /*ylelikle. Avreselde Jevresel ikolardaK o+altmalarla iko;su#la"maya
-ide .o.;art :areketi, /urada tikelde kmakta ve evresel i#-iye oturmamakta. Ters /ir .o.;art
ili"kisi OOar;:jl ve Laysse arasdaki ve evresel;yerel meselesii -deme -etirmekte.
Tem etelektel alada :em -delik ya"amda Po.;art' U=-er ya da etelektel /iimleri 2ta
Avru.as' etkilemeye U slad+da, ay etkiler Trkiye'ye de yasr. Siemayla /irlik;$ yllarda,
.o.ler starlar karlr. Bu d*emde *emli
te
$'M
der-i varR 3el.a#e, Ses, Tayat. talya fotoromalar Trkel tirili. romala"trlr. ,i#-i romada
tekolojiyle foto+raf U ilir J.o.ler kltr e *emli *+esiK, yei ya"am /iimi * risi varR
*#-rle"e, evde u#akla"a -eleri a"k :ikSyeleri alatlrke. A"k :ikSyeleri, $%. y#ylda,
Flau/ert'de /eri .o.ler mesele. 3el.a#e der-iside :em 0iayet, :em de ask :ikSyeleri verilir.
2illi-, talya Siemas'da, .o.ler kltr -*ster-esi. OOester s.a-ettiR talya siemasyla ABD fjh
mj ya.mak...tm /ular, '7$ yllarda Trkiye'ye -eldi+ii -*ryoru#. _ames Bod 0asus filmleri
Beyrut ve sta/ul'da -ee 0asusluk ma0eralarR seya:at *#-rl+, kumar, kadlar, s.or ara/alar
JOOar:ol'a /akarsak, ara/a ka#alar, .o.ler kltr *emli ser-i mal#emeleridedirK... ABD
.o.ler kltr Avru.a versiyouu Jtalya, Fras# siemalarK taklitleri, uyarlamalar ya.lr
Trkiye'de. Tayat ve Ses me0mualaryla, yei /ir medyayla, VstarV sistemii yay-la"trlmas s*#
kousu olur ki '!'l yllarda /u ok *emli. Bu me0mualar liste karmaya /a"larlarR Vkim ka.ak
olduPV, Trka Yoray, Fili# Ak, Adi# Tu, ##et Nay J-m#de /*yle /ir star sistemi yokR Yeer
Ye, Q+ur 30el, Mu:al !l0ay /elki ilk akla -ele isimler... ama -m#de, akt*r;aktris, ay
#amada "ark0 oluyor, medya sistemie -iriyor. '7'larda /*yle /ir durum s*# kousu de+ildiK. Tm
filmlerde ay tema varR #e-i o0uk fakir k# ya da tersi. Po.ler kltr *emli *+esi /urada karB
VAmeri0a dreamVR &7'lerde Vk*"eyi d*mekV diye adladrla, :ayat kurtarmak, /ir frsat yakalay.
ryay -erekle"tirmek meselesi JABD Aayasas' so maddesi V:a..iessVR mutluluk vaadi,
.o.ler kltr e *emli *+esi yieK. Buu ii de /ir ma0era olmas la#mR yerle"ik kal.lar,
sflar d"da /ir sosyal ta/akala"ma i:timSlii -*stermekte.
1i/eral ka.itali#mi, risk to.lumu :alie ilk -ei"leriR .o.ler kltr /u edelerle /a"ka /ir y#
ortaya kar. J&7'lerde VTrk ryasV -deme -ele0ekK. ABD ryas Jki, arkasda 2eyesye
ekoomi, refa: devleti de var,K Sovyetler Birli+i m, devrim #erie kurulu sfsal ya.lar katl+
teorisi yerie,
$'&
Ati;!idi.us
ek -ei"lilik meselelerii ortaya koymaya al"r. ABD sosyo;f;isi /urada *emli /ir yere sa:i.R
Parsos, orta sfla"ma, ta/akala"ma meselelerii *emli *lde destekler. Trk a;t ;marksist
sosyolojisi Vorta sfla"maVya dikkat eker. E#al, Vorta direkV, ortada durmakR /ir tarafta di+erie
-eme i:timalii sa+lar, /u rya iide. (arksist sosyal okumada, alttakileri sttekileri devirmesiyle
/u mmk olurke, Vortada katet;meV, /ir tr yei strateji olarak kedii -*sterir. '7$ yllarda
.o.ler kltr ok da etkili olur, /era/eride i diamiklerii de ta"yarak. Sflararas -ei"lili+i
sa+larke, esillerararas -ei"lili+i e-ellerR Freudye, /a/ay katlede /ir kltr do+urur '&R V/a/a
katilli+iV kltr, -emi" esilleri a:lSkX, ailesel, to.lumsal ormlar d"da yei orm di"ilikler
*ermeye /a"lar. VBar/arellaV, _ae Foda' -elik filmleride, -alaksiler aras /ir seya:at,
0iselli+i eerjik /oyutuR fate#i dyas kar .o.ler kltrle /irlikte. Foda'ya Vfemme fataleV
diyemeyi#R Vfemme fataleV, .arayla, #e-ilikle /irlikte d"lmeliR Lita Tayvvort: *re+i Nilda ya
da (ata Ta: tam /ir Vfemme fataleV mesela. Seks sem/olleri, (arilye (oroe.. vs kar. <7'li yllar,
Sovyetler Birli+i'i saldrma i:timSlie kar" savuma filmleri ya.lrR (arsllar Neliyor *re+iR
(arsllar, Sovyet;ler'dir aslda. &7'lerde Star FarsR /u filmde de saldra Sov;yetler'dir. Pul.Fi0tio,
komi#m soras, te:likei kalkt+ d*em filmi. Femme fatale, ok to.lumsal d" ka:ramaR
ra:at :ayata *ykme, -e0e el/iseleri, otomo/iller... Femme fatale /ular iide var. '7'larda Trk
Siemas da /e#er /ir ryay ya"atmaya al"r. Po.ler dyada Vfa/rikat*rV ola ShyasX teka/l
kom.rador J&7'lerde ok sk kullala Vfa/rikat*rV, artk kullalmaya /ir s*#K.
Siemada /iri0i, iki0i... "eklide Vilk oV listeleri me0mu;alarda ya.lyorke, m#ikte de ay
durum s*# kousuR Ajda e2ka J0y/or-, Vkad travestiV deiliyor oa, -ay 0emaatleri ldjl, :er taraf
ameliyatl kK, Meki (re, Arol Byk/ur llkj listeleride sralaa isimlerde. Meki (re de
il-i /ir orek oQrak kar"m#daR Trk Saat (#i+i "ark0s, -*rts
$'%
ro0k; .o. kar"mR ar.0 .o. reklerii kullayor sa: tmleride, re-arek. !u ardda,
.o.ler kltr jS lumsalla"trlm" versiyolar -elirR Dem 2ara0a, (o+ollar tXr Ak/ayram...
Aadolu folku aray"lar, da:a etelektel :a v U ler /ular. Oe /urada yie '7]l yllarda, !r:a
Ne0e/ay r k Tm /u .o.ler kltrde ou ayra "ey, ou yei /ir set #e -irmesiR J-*le /irlikte
da:a ok tart"ma do+uraK Vd"laV alarV m#i+ii ya.mas, !r:a Ne0e/ay' m#i+ie Vdol mu"
"of*rlerii m#i+iV deilir. Bu kltr, Dum:uriyeti resmX kltr d"daR k sfsal dikey
-ei"liliklerde ok #avalllk, /raklm"tk ve kader temalar -deme -elmeye /a"lar J.o.ler
kltrde VkaderV diye /ir"ey yok, rya olarak -ele "eyler varK. 3lma# Neyi /urada /ir yeri varR
'7'lar iki0i yars Qmut filmi, umudu umutsu#lu+uu vermektedir, suyu araya adam ve suyu
olmaya to.rak, Trkiye'i Vdo+uV meselesi ve Susu# 3a# filmi de /u d*eme ait *emli /ir film "te
/u ortamda Trk '&'i olu"a0ak.
Bu .o.ler ya"am vaatleri Jm#ik, siema, -delik ya"am..K tketime /a"laya /ir to.lumR ekoomide
.o.li#m,@9 it:al ikame0i ekoomi, Demirel'i /a"/akal+ $%'< sorasR i"i sfa yksek maa"lar
verilmesi, i"i sf tketime y*elmesi ve siyasX s*# :akk olmamas "eklide i"leye .o.list
@9 Po.li#m kuram 2orkut Boratav tarafda $%&7'li yllarda -eli"tirilmi"ti lk ya# Akim;2asm
$%&I saysda ya#lm" JVTrkiye'de Po.li#mB $%'9;?'V 3a.t, S.?K ve sora iki0i ya#
-eli"tirilmi"tir. Bk#.Borotav, Po.li#m #erie AkV, 3a.t To.lumsal Ara"trmalar Der-isi, say.@%.
>isa;mays $%&@.Bu kavram $%/u ve ?7'li yllarda Trkiye'deki iktisat .olitikas aklamaya
yaryordu. =ka makalede 2orkut Boratav, >uri 2ara0a ve Taldu Nlal.'i ya#lara 0eva. ver;
mektedir. Ameki sflar siyasi karar alma srelerii etkileye/ildikleri, a0 U siyasi iktidara /ir
alteratif veya ortak olarak *r-tleemedikleri /ir dur olarak aklamaktadr, Js.?&K. Bu .olitik
ekoomi it:al ikame0i /ir .olitika U de mmk klm"t. $%&@ sorasda ise .o.li#mi siyasi
evrelerle uyU maya0a+ fikrii ser/est ti0areti /irikim modelie uy-u olmad+ Bora rafda
*#mlemektedir. ,k Boratav $%??;?% yllarda 'UZ.V0r1eS, deki ykselmei, sai katma de+eri
iide 0ret .ay :#la yksU yol am" oldu+uu ve /u durum -elir /*l"m e-eme sflar ,
J V:a#medilirV$ olmakta kard+ /elirtmektedir. Taldu Nlal. lse,-;,rT$x V:a#medile/ilirlik
srV teorik olarak *llmesii imkSs#l+a % U tedir. $%?7'li yllar iki0i yarsdaki
dyadaki ekoomik kri#, /u . T u olaaklar yok etmekteydi. Bu tart"ma /i#e .o.li#m
kavram, kltr tamda e kadar u#akta oldu+uu -*stermeye yetmekted
$9k
Ati;!idi.us
tikaR s*# :akk olmada ekoomik ya"amda ra:atlk elde ilmesii sa+lad. Beya# yaka:la"maR ?7'lere
-irerke /u .oli;tka yrtlmekteydi. "i sf -elir d#eyide -eli"me var. . as# '& Tareketi,
Trk '&'i ile kyaslad+da -*ryoru# ki, resim alada .o.ler kltr, Po.;Art' Trkiye'de :i
etkisi yok -i/idirR m#ik, siema, .o.ler kltr me0mualar., :i/irii resim #eride etkisi yok.
Trk resmi, $%<7; '7'larda soyut ve fi-r tart"mas iideR Amerika soyut eks.resyoi#mii e
/yk etkisi soyut resme -irmesiR Paris'de ya"am" ola Alta Nrma' i"lerii sayma#sak eredeyse
$%?7$i yllar solara kadar /u sre0ek, Trk
resmide. 3irmi see kadar, to.lumsal :ayattaki etkiler, Trk resmii etkilemeye0ek, k tm /u
olu"umlar Jfotoroma, siema, m#ikK souta /ir -*rtR Trkiye'de $%'7'lara /akt+m#da, Po.;
Art' kt+ ortam, de+il Trkiye'de, sta/ul'da /ile yok. N*ster-elere /a+l -*rtler, kedilerii
olu"tura0ak maddX temellere sa:i. de+iller Jmemurlar ya"am kaliteleri yksek ama ya.a0ak fa#la
/ir"ey yokR emekli olu0a /ir ev ya da ara/a ala/iliyorlar a0akK. Aksik ola, .arada ok, sat
ala0ak malR it:alata koula ver-iler ve koruma0 .olitikalar, mal -elme yasa+ olmas. Bu durumda,
Vkara .a#arV ortaya karR si-ara, ikii, yiye0ek; -iye0e+i kaak -eldi+i /ir ekoomi do+arR
eformel /ir ekoomi. VN*# yummaVR kaak;l'k ,ok aleX olarak yrtlmektedir ve /u-e do+ru
-ele Vyolsu#luk ekoomisii /a"la-0 oldu+u s*ylee/ilir /u durumu.
Lesimde etkisi yok demi"tik .o.ler kltrel olu"umlar, ama /uu d"da :er alada etkisi var. '&
Trk :areketi iii ou /esleye0ekR Frasa'daki -i/i etelektel siema0, e;e'ektel roma0larla
ou .o.ler alada /esleye0ek veriler yjk. '7'lar Trk romaa /akt+m#da, Vk*y ede/iyatmda
s*# ede/iliri#R 2emal Ta:ir, !r:a 2emal, 3a"ar 2emal e jerQi isimler. $%I7'larda /a"laya ve
2emal Ta:ir'le yeide
@Idr W;;;;;;;R;;;;;;;;;;;;;W;;;;;;;;;;;;;;;;;;;
Burada Emer Qlu'u da saymak mmk a0ak ou da Po. Art tar# da:a ,jk $%&7'lerde sora
/elir-ile"iyor #aediyorum. Tortlaklar ve k*.ekler ise eredeyse $%%7'lara rastlyor.
M
-0elle"e /ir VyerellikV meselesi var. V(avi AadoluV, Talk as Balks...vs. 2emal Ta:ir'le /irlikte
ve ou ardda : yerelle"me s*# kousu olur. (#ikte Dem 2ara0a, (o+olla ' etkisi 2emal Ta:ir'le
kyaslaa/ilir. Ama, :alk kltr olar k d"yorsak .o.ler kltrR :alk kltr var ve /u alamd
.o.ler kltr var diye/iliri# Trkiye'de R ama resimde olmad+ alt i#iyorum. 2*y resimleri
var, ama ede/iyattaki V:alkV kavramyla k*yl resimleri farkl. 2emal Ta:ir :alk :ita/ kullar,
ama resimde klasik fi-r s*# kousu J>e"et Nal ve >e"e Ardok'u amsaya/iliri# /uradaK sosyalist
-erekili+e yak /ir "ey var oda. '& i#-iside soyutta tekrar fi-re -ei" s*# kousu olur ve
emeki, i"i fi-rleri, ko0ama elli i"iler. Ardok'u i#imleride kedii -*stermektedirK. '& Tareketi
de, .o.ler kltr olu"umuda, marksi#mi, metileri olmam" :aliyle Jkulakta dolmaK marksi#m;
ulusal e-emelikle *rt";mesii -*#e ar.t+ /ir :areket olarak ya"ar. Ba+ms#lk sava", 0
dya0 /ir tr (ustafa 2emal Tarekat ideali;#asyou var. Bu- resmX kltr, '7'lar soudaki
sol kltr -i/i durmakta.
Po.ler kltrde, Po.;Art'ta Trkiye'ye arta kala "eyR $%&7'lere -eldi+imi#de, it:al ikame0i
ekoomi d"a almaya, tketim to.lumu ormlar /uraya -elmeye /a"lay0a JTrk sermayesii
uluslararas :arekete -ei"i, s.ermarketle"me..K -*steri to.lumu medya -*rtlerii medyaya
-ittike yerle"mesiR $%%7'larda >eo;Po., Po.;Art'm /u ke# yei olu"mu" :ali ve s*ylemiyle, /atda
Vs*mr-e sorasV diye adladrla -*'le /irlikteR /uradaki -* ve do+ulu fi-rleri ortaya kmasR
tketim to.lumu ormlaryla ara/eski, ara/esk /urjuva#isii :ar;malamasyla /ir tr yei .o.ler
kltrR V>eo;Po. ArtV -*rts iide .o.ler kltr, Trkiye ya"am /iimie teka/l etmeye
/a"lamasdr. %!'l yllarda, tketim to.lumu ormlar, ya"amla *rt"meye /a"lar.
$99
Ati;!idi.us
9% (ays 977$
Amerika soyut eks.resyoi#mi #eride, ABD etkisi dyaya soyut /ir /iimde yasr. Ay
Trkiye'de oldu+u ai/iR ABD ya"am tar# Trkiye'ye -irmesi ile /irlikte, Trkiye'de soyut resim
/a"lar. $%<7'li yllarda :em ABD'de, :em -iltere'de .o.ler kltr etkisi yo+u. Po.;art]
Trkiye'ye $%?% ylda iki ayr akm :alide -elir. '!'l yllar solarda :em siemada, :em
m#ikte ok *emli yere sa:i. ola VstarV sistemi uy-ularR imaj e *emli usur oldu+u, imaj
d"da e+itimi, yetee+i, m#i+i..vs. ok *em ta"mad+, -*rt /iri0il *+e oldu+u /ir
sistem, star sistemi. VAmeri;kala"maV /a"l+ altda kou"urke, $%<7'lerde iti/are, .o.;art'
ortaya kmas s*# kousu demi"tik. Trkiye'de, $%?7'leri iki0i yarsda iki ayr akm :alideR >ur
2oak JressamK :i.erreali#m ve .o.art' /irle"tirerek resimler ya.ar Jtuvalleride rujlu kad dudaklar
i#erK. ?% yl, .ostmoder tart"malar da /a"lad+ d"rsek, ava-ard soras /ir :areket -i/i
-eldi Trkiye'ye ve dar/e sorasda, saatlarda J$%77'leri /a"da, !smal ve Dum:uriyet
D*emi'de /a"laya /atlla"ma, ilk "ok ilk /atlla"maysa e+erK, $%&7 soras, iki0i /ir /atlla"ma
olarak -*rle/ilir. Do+u /lo+u ve (aoist ,i, etkisii "iddetli /ir dar/e sorasda kay/eder. $9 Ayll,
/uu sorasdaR siyasX ve saatsal yeide to.arlama, &I soras E#al' yei olu"turula .artiler
arasda seimi ka#a;rasyla /a"lar. VTrk Saatda E0 2esitV ser-ileri, iki0i ke# /atya
/akarak tekolojik alamda yei mal#emelere d*" i"aret etmekte. !/je kullam, estalasyo -i/i
al"malar &7'lerX iki0i yarsda s*# kousu olur. Bu ser-iler /a+lamda sta/ul /eaeri /a"lar,
&?'de ilki ya.lmak #ere.
'ki0i /atlla"maV diye adladra/ile0e+imi# :areketle, /ir yada *0 kesit, moderi#mle alakas
kurula/ile0ek meselede /iriR saatta .o#itivist /ir /ak"la *0l+ mal#eme;
de ve tekolojide -eldi+ii d"lmesiR iki0i me"e` Ayll' yaratt+ /askya direme /iimi
olarak Alma eks yoi#mii resimlerde uy-ulamas. @!'l ve <7$i yllarda dc +a /irok saat, &7
ve %7'lara -elidi+ide, eks.resyoV i#-ide ve yei mal#eme ve tekolojiyi kullaarak resim ya lar.
E#ellikle resimde fluûs'u o/je ve estalasyolarda etk ve Alma eks.resyoi#mii etkisi ar.0
/iimde -*rlmekt dir. &7'lere ve %7'lara -elidi+ide Trk .lastik saatlarda Jiki0i /atlla"ma
yerie, Viki0i Amerikala"maV diye/iliri#R soyut eks.resyoi#m $%@7 ve <7'lerde ilk Amerikala"ma
olarak s*ylee/ilir kK /u etkiyle .o.;art' yerle"meye /a"lad+m -*re0e+i#. )0 sta/ul
Bieali, /uu iyi /ir -*ster-esi. Taka !ur ya.t+ al"malarla J:em tuval resmi, :em esta;lasyoK
ABD .o.;art'a -*dermelerle, OOar:ol'u ya.m" oldu+u mit kltre, Falt Disey'e yakla"r.
Tale Te-er'i VB*yle salar TayorumV adl resmi de il-i /ir *rek, /ir sr /ereket tarsyla
Trk /ayra+ ya.m" olmas.
$%%7lar :eme /a"da, -eler ii ya.la /yk ser-iler s*# kousu olduB VNe AtkilikV
ser-ileri. Burada Saat Sosyolojik N*# kita/ma -*derme ya.a/ilirimB siyasX kavramlarla .o.ler
kltr i"lerii /irle"ti+i ser-ilerdi /ularR Vsrlar *tesiV, Vyersi#yurdsu#la"maV, VkaosV, #eride
durula kavramlard. Bu ser-ilere y#ler0e -e saat katld ve ya.la al"malarda .o.ler kltr
*+elerii kullald+ fark edildi. 2imi -e saat .o. "ark0lar -i/i "ark s*yledi, kimi das etti.
Talil Altdere'i V2imlikleri ve VTrk ParasV Jy# elleriyle ka.ata AtatrkK al"masR .ara,
kimlik, .lastik mal#emeler, das... Tm /ular /irle"ti+ii *re+i ola /ir al"ma JVla: 2omedyaV
ser-iside de .o.ler kltr *+eleri, fut/ol vs. varK. %!'l yllarda /ular :akim oldu. B*yle
/akld+da, .o.ler kltr ele"tirel ve yarat0 /ir ya oldu+uu -*rmek mmkR varola
durumu -*stere i"ler s*# kousu k. Ama di+er yada, asl to.lumsal alada .o.ler kltr,
.o. "ark0lar, defileleri, reklamlar, moda vs. /u -e "im sre0ide kuvvetli /iimde yer
edidi+ii -*ryoru#. Fa
$9@
Ati;!idi.us
e m#i+i JAjda Pekka, Fe0ri A/0io+lu..K, arkasda ara/eski =mesi, /atl .o.'la yerel .o.ler
kltr :em ayrd :em de /r sete#e -*trd. Bat ti.i e+le0e yerleri olarak adladrla;/le0ek
kul.ler, e+le0e yerleri &7'leri iki0i yarsda ara/eski i/ra:im Tatlses'le ka/ul etti, V(avi
(aviVi /ir das .aras olarak almaya /a"lamasyla. Arkasda -ele %!'l yllar, tm /ir .o.
d*emi, /u sete#le al"tR .o.;ara/esk, fate#i;.o. vs...
Po.ler kltr meseleside kreselle"meye -eersek, kreselle"me kousua (i0:ael Tardt ve Toi
>e-ri'i m.aratorluk kita/daki te#lerde yola klarak /akla/ilir. Tardt ve >e-ri /u kita.ta,
kresel dya olu"umuda iki aa sekt*rde /a:sederler, dyadaki d*"m ve :ukukX yeide
retimi i0elerke. Biri, Freidma ekolR fias ka.itali yerle"mesi ve yersi#yurdsu#la"mas, :er
alaa da+lmas meselesi ve kreselle"meyle yei /ir tr uluslararaslk :alie -elmesi ve @& 2omist
Aterasyoalii sermaye tarafda ka.lmas. Bir tr ka.ma ay-t -i/i /akmak la#m sermayeye.
N*e/e eterasyoal, yer;si#yurdsu# eterasyoal sermayei kotrole -irer.
Trkiye'de 2emal Dervi"le, Bakalar 2auu ve Telekom, =(F'i "artlar olarak suulmakta. Fias
ka.italiR $%?7'ler;de /eri -eli"e, mafyala"a, kirlee /ir yersi#yurdsu# sermayei
saydamla"masa u+ra"lyor. Buu ii :ukukX ya. sa+lamla"mas, -veli olmas -erekiyor.
=(F'i .olitikas, riskleri e a#a idire0ek ola saydamla"may *e sryor. Sade0e Trkiye ii
-eerli de+il /u durum. Arjati ve Trkiye ,ok /e#er -idiyor J:atta "imdi Arjati'i de /a"a
Dervi" -i/i /iri -eldiK. V2resel dya asl kirledi, uluslararasla"tV diye sorarsak, Trkiye'i /u
kouda iyi /ir la/oratuar oldu+uu N*rmekteyi#. ?7'li yllar ter*ri#mide (TP'i mafyala"ma;srh
a, Voff;s:oreVla"mada Trk kotr-erillalar, -i#li servisi ve ras# -i#li servisie kadar tm ili"kileri
ok saydam /ir "ekilde Sua/iliyor. Qluslararas sermaye ta"mas, /uu iide si;Oas5 artiler,
Oatika, sedikalar, etik a#lk, ter*r -ru.lar
/ir/irie kar"m" olmasR sermayei i"leyi" /iimii karm "kla"t+ -*steriyor.
$KFias sekt*r
9KTelekomikasyo , ileti"im meselesi
Burada, tm /ir /iyo;.olitikay d"memi# la#mR :erkesi :er a :er yerde deetim altda
tutulmas, telefo dilemeler J2ulak !.erasyouK vs... ki0isi, fias sekt*r iie -ire medya
varR medya .ara dyasyla, uluslararas .ara temi#leme ve fai# .olitikalaryla ili"kileri ve
medya -a#ete0ilikte ok /ir i" ala olmaya /a"lamas, -a#ete0ileri Vte:likeliV olmaya /a"lamasR
medya dyas kresel dyadaki yei kodlar ortaya kmas -*steriyor. Bu, yirmi /e" yllk
/ir sre. (edyaya /akt+m#da, :er yerde /e#er ola reklamlar, yar"ma .ro-ramlar VBiri Bi#i
N*#etliyorV -i/i ortak i#leme ve i#leme kltr iide i"lemekte oldu+uu -*ryoru#.@@ 2resel
dya, :ukukX yeide ya.lama ii .o.ler kltre yaslamas -erekti+i -*rlyor ve teko'yla
/eslemesii, yerel e+le0e /iimlerie uyarlamas Jara/esk teko *re+ide oldu+u -i/iK ve
/uu yay-la"trmas, kreselle"mei e /ask0 siyasetii olu"turdu+uu s*yleye/iliri#.
Akoomi;alt ya. ayr, st ya.;kltr ayr i"lemedi+ii, kresel sermaye "iddetli /iimde
-*steriyorR /ular :e.si /ir/irie /a+l i"lemekte. Po#itif /ilimler, sosyal /ilimler ve saatlar
/irlikte al"maya /a"lamasR saat, sosyoloji, felsefe /irlikteli+ii de -*stere /ir durumu da ortaya
koyuyor. A0ak -eel /ir olu"umu .aras olmakta da *teye -idemiyorlar /ira# .araoyak /akarsak,
/u sayla alalar. A0evit; Se#er arasda ala"ma#lk k0a /orsa d"yor, :e.si /ir/irii etkiliyor.
Bleuler'i $%. y#yl souda "i#ofrei tes.iti "uyduB VTa;
Ay yar"ma Avru.a' /irok lkeside ay ada -*sterilmesi U- dya .a#ar ve .o.ler
kltr ve yar"ma /irlikteli+i il-i /ir olu"um, kri#i sorasda VAtlar da vururlarV /u yar"malar
reka/eti ka.itali#m ile %b sii e yakda vere eserler arasda -*#krke $%'!'l yllar /a" a
U ô'u seim kam.ayas srasda TGist ede k#lar da ABD'deki saatlere U re ve yar"ma0lar
/aylarak, saloda sedyeyle kartld+ Tvvist varSrhBKj#e da ay to.lumsall+ yai, deetim
to.lumuu verilerii erke d*ema -*stermekteydi.
#a
Ati;!idi.us
ya+murlu oldu+u srada iyi oldu+uu s*ylemekV. 2resel dyada, :er "eyde *0e :ava /uu
ya"atyor J-*ky# -;liyke, UZr S!raki a ya+mur /o"alveriyorKR "i#ofreik kltr si#ofreik
to.lumsal formasyolar... Bu "i#ofreii iide do+u;/at, ku#ey;-ey, #e-i;fakir -i/i ayrmlar
imkas# :ale -etirildi. Bu erevede /akld+da, ka.itali#mi 97. y#;vlda .olitik, ekoomik,
kltrel olu"umlarda uluslarst :ukuku kurarke dayad+, destek /uldu+u alaR kltrel ala. ktisat
kreselle"tiR emek, -*le /irlikte yersi#yurdsu#la"t J.etrol kri#ide /eriK, -eriye tm /u ayr ayr
yerlerde -eli"e ortamda kltrel /irlik -ere+i kalyor. Buu stde su.raasyo;al /ir :ukukX,
siyasX ve kltrel sistemi yerle"e/ilmesi mmk oluyor JDo0a Dola, (0 Doalds -i/i /eylik *rekler
sayla/ilir /uradaK.
ABD .o.;art' '7'larda ortaya kt+da, kresel sermayede .o.;art' asl kullald+ -i/i /ir mesele
yoktu. ?7'lere -elidi+ide Freidma modeliyle, sk .ara .olitikalaryla .o.ler kltr, .o.;art
*emli /ir veri olarak kt kar"sa sermayei ve sermayei uluslararasla"mas ve sosyalist
Aterasyoali yerie kedii ikame etmesi -erekle"ti. =(F ve Dya Baka;s' .olitikalar '!'l
yllarda V)0 Dya'ya yardmV diye srerkeR -m#de /akalar ka.atld, 2u#ey Afrika terk
edilmi"li+e /rakld J*#ellikle De#ayir .olitik olarak yal#la"trl;d ve rala"trlmaya al"ldKR il-i
!rtado+u, Asya, 1ati Amerika'ya yo+ula"tR 2ara Afrika kltr tamame yal#la". *tekile"irke,
di+er yerler /e#erle"tirili. simulakrlar yaratld. 2resel etkili+e mu:alefet -ru.lar yerelle"tirildi.@<
2reselle"mei kedi yaylma :aliR Vim.aratorlukV, :er yerde elleri ayak;lar ola /ir tr V1eviat:aV
-i/i dururke, mu:alefeti -ittike yerelle"tirilmesi s*#kousu oldu R Sr., Trvat, Trk, 2rt milli;
Seattle ile -deme otura Porte Alle-re ile medyatikle"e ve Deova ile de et;kmle"e ati;
kreselle"me :areketi ve Fras# ATTAD :areketii ulusa"r ve /jr silmeye y*elik .olitikalar yie
.o.ler kltr ile yrmektedir. (edya etkisi yay-la"ma asda /iri0il -elmeye devam
etmektedir. 2ar" k"lar (at+ da kresel /ir :areket olmak #oruda kalmaktadr. Bu ise $%?9'de
Nu;attari'i Vtrasversal m0adelelerV ad verdi+i :areket /iimlerie ok /e#emektedir. Bk#.
Nuattari, Psy0:aalyse et Trasversalite, (as.ero yay.
##
yetili+i, Tidular, Filistililer vs. *emii yitirdi. Ter yerelle t me ala, -ari. /iimde sol s*ylem
iide ulus;devlet kimlikler, farkllklar #eride kurulmaya al"lrkeR :er sef ride /uu /ira#
da:a -eriledi+i -*#ledi. Tukuku, kural r -emi"te kald+, Vdio#orla"t+V ve solu da /u
dio#orlu +a ya."t+ -*rldR '7]l yllar #e0i .olitikalar -i/i. Bir ya da ka.ama ve /uula
#ayflama da /a" -*sterdi ve etelek tel -*r"leri, sol :areketi ulus;devletle srladrl.
ulus;devlete d*mek idealiyle i"ledi+ii -*rdk. Bir tr -*e/e ay-t olarak olu"turulmu" ordu,
ka.t+ ka.maya /a"ladr (N2'yia /irlikte, devlet, Vay-t ay-tV :alie d*"t.
2a.itali#mi -eldi+i oktada .o.ler kltr ve ka.itali#mi /irlikte i"ledi+i -*rlyor demi"tik.
Fou0ault'u so d*em ya#lar, Diselli+i Tari:i'i iki0i ve 0 0iltleri Jiktidar meselesiK,
Vim.aratorlukV teorisii ilk aali#leridir diye/iliri#. Fou0aultB Vktidar :er yerdedirV dedi+ide, oa
sorula soruya JVdireme erdedirV sorusuaK /uldu+u 0eva. J3ua 0i;selli+iyle il-ili ksmda,
Alki/iades *re+iKR@' a0ak iktidardaki, kedi -0 iie kvrd+, katlad+ #ama diremei
mmk ola0a+dr. ktidar iide iktidar ykmak mmk. 2a.itali#m /u alamda .o.ler
kltrle /irlikte i"lemekte. Leklam dyas /uu -*sterirR :er yarat0 a, kafadaki fikirler, slo-a
:alie -etirildi+ideR ka.itali#m ou ka.m" olur. Tardt ve >e-ri'i *erdi+i, Fou0ault'u iktidar
teoriside oldu+u -i/i, kresel dya iide mu:alefet ve diremeR yerel ve millX ya da diX
/tlkler, kimlikle ka.amalar #eride de+ilR kresel dya iide -erekle"tirile/ile0ek /ir
"ey. (u:alefeti kedisi de iktidar iide yer almak durumuda. Farkllk;*#de"lik #erie kurulu
farkllk fikri, Jsermayei ya.t+K fark #eride yatayla"ma, ayr ayr olalar /iti"tirme. Po.ler
kltr, farkllklar *#de"le"tiri0i. 3erel kimlikleri *#de"le"tirilmeside -ee /ir farkllkla,
farkllklar *#de"le"mesi arasdaki fark iktidar iide ve d"da olmak meselesii "aV ret eder.
Postmoder ola kresel dya :e-emoik olara
@' Bk#. Ali Akay, ktidar ve Direme !daklar, Ba+lam yay., $%%<, 9777.
ra
Ati;!idi.us
djri i"letmesi s*# kousuR kresel dya d"da mu:a;fet ya.mak mmk de+il. Bu oktada
sitasyoistleri ya.;t\ -i/i /ir "ey d"le/ilirR Val. kullamakV. <7]lerde /eri telektel olarak
retile kavramlara /akarsakR Bataille' Vyasak a"maV kavram, '7'larda sitasyoistleri
VdetouremetV kavramlar@? Jal. /a"ka /ir yere sokmak, d*drmekK, Derri;da' Vya./o#umuV
kavram Jde0ostru0tioK, ?7]lerde yie Deleu#e ve Nuattari'i Vyersi#yurdsu#la"maV kavramlar
Jdeter;ritorialisatioK... &7 ve %7$ara -elidi+ide Vkimliksi#le"meVR marjial ola, ava-ard ola al.
kedie evirmeR sermayei ya.t+ ays ya.mak. ktidar iide olmak demek, iktidar
aralar al. sa.trma -0e sa:i. olmak demek.
Po.ler kltr srekli ala ka#amakta. Yiddet iermeye, lml tarafR rya vere taraf Jister Trk, ister
Amerika ryasK .o.ler kltr ala. Lya vermeye alalar, radikal alalar Jtm kltr :a.setmek,
kad, 0isellik vs. #eride /ask uy-ulamakR ra, Af-aista *rekleride oldu+u -i/iK. 2resel
ka.itali#m lmll+, rya vere ala olmay ok iyi kullad, kullayor da.
(utlak mu:alefet, mutlak *#-rlk, sosyali#m vs. yokR sreler :alide /ular mmk. Deleu#e ve
Nuattari, yersi#;yurdsu#lu+u, yeide yerie;yurdua;d*me i:timalii ta"d+ alt i#mekteler.
ktidar d"da olmak demek, #ate iktidarla m0adeleye -irememek demek. Eemli ola, iktidarla
m0adele ede/ilme -0e sa:i. olmak ve /u da iktidar 'Dide olmakla mmk :ale -ele/ilir.
Qlusa"r sermayeR yai 'm.aratorV kar"sda *r-tlee ati;kresel -elik /uu e -#el -*ster-esi
olarak kar"m#a kar. Buu /i#e e -#el -*sterelerde /irisi de
(ar^' Tayaletleri'yle Derrida olmu"tur.@
. @&
u iki kavram da Beau/our- 2ltr (erke#i'de -erekle"tirile 1es Artistes Fa;Ue a 8 Tistoire JTari:
kar"sda saatlarK ser-isii katalo-uu iide mo;Ner saat so :alie -ide yol ieriside
-*sterilmektedir. Bk#. _ea Paul l'i katalo- ya#s. Flammario yay., $%%', s. $'.
, (ar^' Tayaletleri, Ayrt yaylar, 977$, ev. Al. Tmerteki.
#a
VMama +rda km"V, ivisi s*klm" /ir #ama; #a -emi" ile /u- /a+larke V-ele0ek ola V
sorusu :e. :j ri -elele alakal olarak kurulmad mP Mamada s*# ede G dstur. Fiili "imdiki
#amaa -*derme ya.a /ir *erme = kar" kar"ya /rakmaktadr /i#i S:aks.eare'i Tamlet'i. Bir m
safir.erverliktir /u. Lu: /uyur edilir artk. 3a#ar ya#ma# ou ismii. V3ei Dya D#eiV diye
ya#maktadr Derrida, /e#eri -*rlmedik /ir :e-emoyay dya kreselli+ie yerle"tiri #orulu
/ir ayar /o#uklu+u #eride al"maktadrB marksi#;mi def edilme seas, ayiii, /ys
iideyi#. Ater;asyoal'e kar" ka /ir kresel Vim.aratorV kmakta kar"m#a. Deleu#e' s*#
etti+i Vdeetim to.lumudaV ve V"irket to.lumuuV dya a.daki *r-tlemeside /a:setmek;
teyi#. 3ei /ir fesat ve yei /ir sefer/erlik s*# kousu -m#de. Ba"kala"m" /ir marksi#mde
korkalar ou yeide kovma /yse sa+ladklar /ir felsefi d*emde -emekteyi#. De+i"e
kl+ ke"fetme a/asdaki /ir sosyal /ilimler eskimi" kal.lara sarlarak Vyei *#mlemelereV
kar" tavr almaktalar. !larda korkmaktalarR /u y#de de ou karalamaya al"maktalarB
Postmoderi#m. Postmodem olmayalar, .ostmoderle"meyle amaktalar. !lar karalarke
efsulama a/asa -irmekteler. Bir fesat /irli+ie ortak olmaktalarR :em de sermayei kurdu+u
oyular tu#a+a d"tklerii /ili. /ilmede, soru. sor-ulamada. !rtaya ka0a+da korkula
V-i#li marksistlerdeV korumaya al"maktalar. Bular var oldu+uu, kom.lo teorilerie dayaarak
is.atlamaya al"maktalar. Derrida /ua V:ayalet/ilimV veya Vmusallat/ilimV ad vermekte Js.&'K.
Tekerlemeye ve akarata dayaa /ir efsulama :areketi /u Derrida'ya -*re. B*yle /ir felsefede s*#
etmekteyi#. Bira# da:a eskilere -idi. V-eri d*"V kuramlar ad+m#daR VFreud'a d*"V J1a0aK,
V(ar^'a d*"V JAlt:usserK edirP
Felsefede esesi eydi ouP Sermaye. Alt:usser'i ama , /elki de .olitika st;/elirleyi0i
koumuu /u- Trky si iide alamay -erekli kla0aktr. ktisad *# y*etimi va
aa
Ati;!idi.us
P ktisat .olitikas /ir tr *#erk ala mP Ad stdeB .olitik esat siyasileri yorumlar, kav-alar,
yerle"meleri, iktidar ele 0irmeleri, ratlar ve yardmlar V:ortumlamalarV, .ara /a/a;= ria :i#met
etmeleriB V2a.ital ka.italist sflara :i#met ederR /urjuva#ii dii ima .aradrV. Bu s*#ler /eim
-eli+imi :atrlatyor. 7 d*emlerde siyaset literatrdeki olu"malar kula+mda u+ulduyorR /ir e"it
-eri -ele simlakr kedisi kula+m da+lyor, u+uldatyor, seslemiyor, -emi"i a+ryorR kita.lar,
kita.lar, tart"ma ortamlar, okumalar, alamladrmalar, :er /iri /irer :ayalet ola arkada"lar, :e.sii
te.e-*# :alide kafalar karalk /elle+imde yer alm"asa :e. /era/er /ir a+#da kou"uyorlarR
kaderlerii terk ettikleri :ayalet -i/i, o :ayaleti :ayali iide V:ayaletlemi"V /ir "ekilde tisel;
le"iyorlar kafamda. Bedesi#, ama :ayalet oldu+u kadar tam da oda farkl Derrida tarafda
/elirtile ru:lar u+ulduyor;lar Derrida'y okurke, Trke olarak.
Para ru:u :er ya ka.lad+da, kreselle"me kar"tlar -lo/al ve trasasyoel *r-tleme
/iimlerii dya a.da sermaye -i/i yay-la"trd+da, Vim.aratorlukV ad verile ulu;sa"r
sermaye $&@&'deki devrim0i ru:u al., kedie eki., uluslararasla"tm. kresel ekoomiyi
kurdu+uda, milliyetilikleri V:ayali 0emaatleriV :ayal oldu+uda, :SlS -eri -ele /ir :ayaleti
sor-ulaya Fras# filo#of _a0\ues Derrida, :ayaletleri soykt+ karyorB Te-el'i /a/as 2at,
/a/as Des0artes Jo+lu Strier, o+lu (ar^, o+lu Oalery, o+lu Derrida mPK... Bir tr :ayaletleri -eidi
s*# kousu. Derrida, :akl olarak :atrlatyorB Bla0:ot, (ar^' tam da V/o#-ua u+rataV diye taml;
yor. Bilimi /o#-ua u+rata, sa.tra, yersi#yurdsu#la"tra, yasak a"ma sokaB /ilim kedisii artk
:akim -*rd+de, /lh-i to.lumu aldatma0as /ir tr kresel ekoomiyle /a+da"trd+da, evet,
(ar^' artk V/ilimsel olarakV okuya/iliri#. ! eyV /ir filo#oftuR Vke"ke *yle "eylere /ula"masaydV. Bil-i
to.lu;hUuB (ar^' /*yle okumaya kalkyor. V! /ir filo#oftuR o da /ir urjuvayd. 3eteri# kala /ir
*#mlemesi olduV. Buu s*yleye lllm dyas ka.itali#miR $&@&'de /eri /ir ayda tm Avru;
$By
.a'y sara :ayaleti, komi#mi kay-s iide asl Vde ratla"t+V tari:ii saki /ir elde siliyorR
/ellek yitimie \e j e yor. Derrida /i#e :atrlatyor. (ar^' Tayaletleri adl kita/ VV evirisideB
VBilim adamdr artk J...Koysa 2a.ital *#de /o#-u0u T' ya.ttr. Bilimsel eselli+i yollar
i#leyi. #orulu sou olarak devrime varmasda ok, .ek *yle dile -etirilmemi" olsa da, /ilim
d"0esii ta kedisii alt st ede kuramsal /ir d"me ki.i ierdi+i ii /o#-u0udurV$.@%
Tam da (ar^f ara0l+yla /ir *rek te"kil etmektedir -0el ka.itali#mi -eldi+i ve oturdu+u okta.
(ar^] A#i# Stirer ii ya#d+ -i/i, Yao Voturtulmu"V /ir e-o oldu+uda m mlkiyetie sa:i.
olmaktadrP 3arat0 ve yarat0 Jyaratlm"K. Tar ve yaratla varlk, ikisi de Stimer'i kedisi
oldu+uda VDoki"otla"trlm"V oladr, diye ya#yordu (ar^. Tayaletlere kar" sava" aa
ka:rama *#ellikleri ve *#el iteli+i ve de *#el mlkiyetiB Bular feti"le"tirilmei eseleride
/a"ka e ola0aklardr kiP E#el mlkiyet ve .ara mlkiyeti arasdaki ayrmR S:akes.eare'i Atial
Timo'da oros.ulara sesledi+i trdedirB VSi#i yemiii# yemi de+ildirR si# oros.ular`V VBir
oros.uyu ti0aretide J...K va#-eire0ek, /ir .e#eve-i oros.ularda u#akla"tra0ak kadar. Q#at elii#i
ka:.eler. Si#i yemiii#, yemi saylma#B ama /ilirim, yemi edersii#, :em de *yle edersi#ii# ki
si#i duya *lms# tarlar tyleri r.erir, -*kler de.reme tutulmu" -i/i olur. yisi yemiii# iii#de
kals. 3aradl"#a -veim var. Te. oros.u kal.V
VE#el mlkiyet, .ara mlkiyeti de+ildirV *ermesi kresel ka.itali#m ile e kadar alakal de+il miP
Para yeri yurdu yok. Deleu#e ve Nuattari'i (ar^'ta yola karak sorusalla"trdk;lar
ka.itali#mi yersi#yurdsu#la"tr0 karakteri, kresel tras;asyoel ka.itali d"da e ola0ak ki` TSlS
ya#alar -*ryoru#B V3ersi#yurdsu#la"ma .ostmodemi ve em.eryali#mi ye addrV diye ya#yorlar
Doki"otla"tramadklarm#. BuR U#
@% A-.e., s.'<.
$B9
Ati;!idi.us
:iyetii, solu /a# fraksiyolara /rakt+ miras e ya#k k okumada, /ilmede ya#ma
-etirdi+i #ararlarR /u :ale elmei sorumlular, E#al #i:iyeti /ilmede kou"may, okumada
Vkulakta dolmaV /il-ileri s*ylemeyi "iar ettirdi+ide, :erkes artk /u "iara ka.la0ak mP >ede /u
:e. /*yle olmaktaP Derrida'ya Vfelsefe0i de+ilV, Deleu#e ve Nuattari'ye V.ostmo;derV diyeleri
V:e/eekal+da /a"ka e verdi /u sorular ve *ermeleri /u-e ta"d+` Sermayei
yersi#yurdsu#;la"mas erede -eldi a0a/a diye sorulmad m :iP $&@& uluslararas devrimi /ir model
olarak ald+da /u model ereye do+ru -ittiP Sermayei #ate yeri yurdu var mydP 2i /u iddia
ulus;devletler tarafda ortaya atldP A#/erde kou"alar, e#/erde yiyi. yorumlayalar ede /ir
a duru. da durmak /ilme# ak"kal+ *#mlemesii ya.mak isteme#lerP sa alaya0a+
-elmiyor. Derrida altlyor Bla0:ot'daB V2omist s*# ay ada :e. *rtk ve "iddetli, siyasal ve
/il-ili, dolayl dolays# tmle"tiri0i ve .aralay0, u#u ve :eme :eme alktrc$.<7
$%<% ylda Bla0:ot kaleme almaktayd /u ya#y, Derrida :atrlatyor /ir ke# da:aB VBir *lm
duyurusu ladR ala0aka;ralks, :ayaletsi, yai yeide dirili"iV. 3ai Vyeide dirili"iVB demek ki
dirile (ar^' komi#mi, SSDB'iki de+il. Derrida ya#yorB V3eide ayaklama0 felsefi Vru:Vta
s*# ediyoru#V.<$ Tam da *ld deildi+ide, to.ra+a verildi+ide, kedi 0ea#e alay *de
yrye /ir :ayalette veya :atta :ayaletlerde s*# etmekteyi#. Felsefei 0esedii /a"da
dirilmesii /eklemek alama -ele o -e0e, Derrida' alamladrd+ metii iide yatmaktadr.
3eide diriltmek, meti yeide kaleme almakta -emekte de+il miP >esiller aras /ir ko.may
yeide dikmek, aya+a kaldr. ayakta tutmak. Tam da dya;h ka.itali#mii kri#i iide dikili.
-eri -ele :ayalet /u de+il m'P 3a"amak, arada olmak :alidir *yleyse. Neri -elei, *lmle yu#le"tikte
sora :esa/ ka.atmada -eri -elmesi de+il mi;
T A -.e., s.'@ ' -.e., s.'@
$&I
dirP Tesa. :i/ir #ama ka.amad. Tayalet efsula kovul ya a+rld. Derrida yie :atrlatyor eli
kula+daki dirilme ist +i ii ve ya#yorB
V$&@& yl dolaylarda Biri0i Aterasyoali :eme : me -i#li kalmak #oruda oldu+uu
uutmayalm. Tayalet oradayd #ate Joysa /ir :ayaleti orada olmas da e kiP Bi :ayaleti /uluu"
ki.i e kiP "te, /urada ortaya koymak istedi+imi# tek soru da /u #ateK. Asma :ayaleti oldu+u "ey,
yai komi#m, tam -ere+i orada de+ildi. Nele0ek ola komi#m olarak korku salmaktayd.
A.eydir /u adla duyurmu"tu kediiR ama orada de+ildi :e#<9
Te# ok dikkat eki0i /ir "ekilde orada duruyor. Fesatla yalvarma /u edele ya.ldB 0ojurer
fiilii alamlar ayor DerridaB kedide da:a st /ir erke kar" fesatla /irle"mekR :e. /irlikte
-i#li0e at ii. tumturakl /ir "ekilde /irle"me Jsaki o0a dii tarikat y#yl /oyu0a /a"ka /ir "ey
ya.t. Birle"ti, fesat ya.t, -i#ledi, dar/eledi, de/eledi, ders vermeye kalkt ve sora da /ir Vsava"
makiasV olarak kedisii kuralara kar" at sava". $%&7'li yllarda, V2omi#m te:likeside
sora sermaye /ularla u+ra"., i.liklerii /ir /ir .a#ara /as yoluyla karmad mP Bar/arlar
kltrs#le"tirdi+ii, ka.itali#mi kltr /urjuva de+erleri ii saklamaya kalkmad mP Tm /ir
ka.itali#m /u- .o. kltrle yry., oula /yy., to.lumsal ala e-emeli+ide tutmas
/a"armyor muP Oe :atta kresel ka.itali#m ile Vto.;ola"maV arasdaki ili"ki tam ve et /ir "ekilde
kedisii /elli etmiyor muP (edyasda, ya#arlara :e. /u efsula kovma i"lemii -erekle"tirmek
ii a/a :ar0ay. durmad mP Tamlet'i V:ayaliiV yemii -i/i, ka.itali#m ve /era/erideki sosyal
ve ekoomik -ler kovma ayilerii siyasi olarak -erekle"tirmeye kalkmad mP (illiyetide
li/erale /ir #amalar kafas /u #i:iyetlerle /yy., sora da derslerde /u /il-ileri yasakladkta
sora ksrla"tr;l., i+di" edildikte sora, Derrida' Bla0:ot'da yola karak ya#d+ -i/i, /ilim
dyasa (ar^' ka/ul -erekle";
<9 A.-.e., s.'?
Ati;!idi.us
e eve kalkmad mP Bu- ada Vim.aratorlukV deile yer;
e vurdsu#la"m" trasasyoal sermaye, :ukuki kurallar dyaya ka/ul ettirmeye al"rke,
:e. ya.t+ /ir ke# da:a tekrarlamyor muP Afsula kovmak ve yalvarmak, V-elmesi di;veV Fiili
iki0i alam ise V/ir ru:a , /ir .eriye seslemek ve :atta ou a+rmakV.<I Si:irli s*#ler s*yleyerek
-eri -elmesie al"mak. !rada /ulumaya, :i orada /ulumam" ola -eriye a+rmak. Asla
olmaya a+rmak "imdiki #amaa. Ba+lamlara dikkat ederek, *ly diriltmek de+il /urada s*#
kousu ola. Aslda olmam" :ayaletii a+rmak, oa seslemekte /a:sediliyor.
V;Dya :ali i0eP
;3a" /ydke y.ra. -idiyor, efedimV
Atial Timo'da /u s*#ler, dya ivisi kmaya y# tuttu+udaR ekoomik, .olitik, sosyal ve
ekolojik kri#ler /i#i al. -*trd+de sora0a+m# mi*r /ir soruya yakla"m. Para mlkiyetii
ki"isel mlkiyetle sade0e ayr"k de+ilR ay #amada da kar"t oldu+uu /ir ke# da:a Derrida'da
altlayarak :atrlatalmB /edduay do+ru ki"i telaffu# ederse, (ar^'a -*re ou durdurmamak la#m.
Afsula kovulurke ou a+rmak /a"ka e ola/ilir kiP Bilimsel dyaya :a.sedi., kresel
trasasyoal sermaye :er "eyi allak /ullak ederke, e+er do+ru /ir sesleme ya.tysa tam ya.mak
istedi+ii tersii a+rmaya /a"larB efsula kovmak isterke, :ayalete seslei. ou .erisii a+rmak
/u olsa -erek. Seattle'daf Deova'ya, efsula kovula -eri a+rlmaya /a"lad. Buu yal" m
telaffu# etti, Vsermayei /ys ve .ara mlks#l+. 1aetli Pay m JBataille' deyi"iyleK ortaya
karld. Arma+a edilmek istemeye, arma+a ekoomisie mi evrilmeye /a"ladP 2a;P'da
kovulurke, misafir.erverlik :akim mi -elmeye /a"ladP 2omi#mi :ayaleti yeide mi
misafir.erver /ir -eli+e tes;lirr etmekte kedisii ve de kedi elleriyleB VBu sar k*le dileri ykar da
ya.ar daR 0e:eemli+i 0eetlik ederV8Atial Ti;
A??oR;Perde =O, Sa:e li8.<@ Oaat etmeye al"rR ama -erekt vaat etmek istedi+i eyse ou tam
tersi ya.lmaktadr ( da .aray :e. /ir :ayalet olarak tasvir etmemi" miydiP 2ipis le"tirme ta.mas.
Akoomi Politik iide (ar^ /i#e .ara alt veya -m" olsuR sermaye :alie -elmede *0e, asl
artk olu"turmaya /a"lad+ alatmaktayd. N*l-ede /a"ka /ir "ey olmaya .ara artk
Visala"m"trV.<< Tortlakla"trlm";tr. VSermayeye d*"rke *lmde -eri -ele .arada /a:;
setmektedir artk (ar^V] diye ya#maktadr _a0\ues Derrida. Para /a"kala"mas, isa
.arala"mas, metala"mas ve "ey;le"mesi srasdaki ya/a0la"maR artk, :ayaleti -*rmleri iide
-erekle"mekte olu. lkle"tirilmektedir. Burada Vm:r /ysyle ka+d alta evire /ir devletiV
-*r-s iie -irilmektedir artk. >e kadar /u-e yak duruyor de+il miP 2ri# iideki ka.italist
sistemi, N;&'leri ve /ymekte ola lkeleri...
VFesat;yalvarmaV ay #amada V/y /o#maV 0ojuremet alama da -elmektedir. ,a+rla ve
savu"turmaya al"la k*t ru:u savu"turmak. Buu ii fesat -ereklidir. Bu da /ir VittifaktrV
ku"kusu# Js.&$K. 2om.lodur. 3erle"ik e-emeli+i ala"a+ etme a/asdr. Atkisi#le"tirmektir. Derrida /u
s*#0+ !rta ,a+'da V*#-r ketler ii kimi #ama .rese kar" /irle"e /urjuvalar ettikleri
yemiiV /elirledi+ii amsatmaktadr. Afsulamak /u -i#li derekle"meye, yemie kar" ya.lmakta;
dr. 2*tl+ d"ar atmakR "eytala"m", 0ile"mi" k*t /ir - ve k*t /ir :ayalettir. Elmde sora
-eri -ele ve tekrar 0alama te:likesi ta"ya /ir :ayaleti kovmaktr. Yeyta iide karma
eylemidir. Dad kovma efsulamasdr. 2uramsal dsturlar da sosyal /ilimler de /ua /e#er /ir
"ekilde :areket etmekte ve /a# kuramlar efsula kovarke a+rma i"lemii istemede ya.mak
#oruda kalmaktadr. V!ros.ular yemii yemi de+ildirV demekte Timo. A0ak *lmesi isteei
*l. *lmedi+i :i/ir #ama tam olarak /iliememektedir.
<@ A.-.e., s ?<
<< A.-.e., s ?&
$&'
Ati;!idi.us
V3a"amay *+remek :SlS -erekle"meyi /ekleye /ir "eyse, val# ya"amla *lm arasda
-erekle"e/ilir. >e tek /a"a ya"amda e de tek /a"a *lmde -erekle"e/ilirc'.<'
Bu /i#e ay #amada Derrida' VTi )#erieV adl kita/ iki0isie -*derme ya.ar -i/i
-*#kyor. Arada olma :ali Teide--er'deki Dasei'm ortaya frlatlmada evvelki :alii da:a
k*keide yaylm", da+tlm" olarak ka/ul edilmesii amsatmakta. Dasei asla tek /ir eseye
-*dermede /ulumamaktadrR :e. okluklarla al"maktadr. 2*keide da+lmadr dasei'
/elirleye. Ay #amada oda ortak /ir "ekilde /elire di+er varolalar e"itlili+ie -*re
/elirlemektedir. Tayaletler de :e. /a"da /eri o+uldurlar. Asla tek /ir :ayalet ile /a+l
olamamaktay#. (ar^ ve marksi#mler, (ar^' Vasla marksist olmadmV dedi+ideki -i/i /i#e yak
durmaktalar, a0ak /ular :ayaletlerii kovmakla da ykmly# /i#ler :er:alde, (ar^'da miras
veya *d ala0a+m# /a# "eyler varsaR ki el/ette var. !su# ve oula ya.amamaktay#. Bu
okluklar, #ama iide yayla e"itli e:reler olmakta ok, ada ve ay ada /t /u e:releri
dasei' iide e /a"da /eri /irer VoklukV olarak /ulumalarda ileri -elir. Derrida /u;
rada V-ei"lemeV, e^tetio s*#0+ #eride durmaktadr. Des0artes'm Votolojik da+lmaV ad
verdi+ie teka/l ede /ir dasei fikriyle *rt"mektedir. 3ai *lmle ya"am VarasdadrV$. 2i /u
kedi varl+ arada olma :alide almaktadr. Nele ve -elmemi" ola arasdaki VmesafelemedeV
kedisii /elirlemektedir. Tayalet de arada olma :alidedir. 3a"am ve *lm, ikisii de arasda,
korku romalar ya#d+ -i/i Vara dyalardaVR Date'i Araf'da /ir yerde dola"maktadr
:ayaletler. >e 0e:eem e de tam olarak 0eet #amaslk arasdadr. 3ai V#ama ivisii
kt+V /ir yerlerdedir. Derrida'ya -*re, :ayalet ya -elmi" ola ve yok ola veya da:a -elmemi" ola
:ortla+a verile addr. Bu alamda da (ar^' :ayaletleri, ya"am" ola (ar^' komi#mii
<' T dd
S?A%;e;. s. $$
Derrida, Teide--er et la ,uestio, Nalilee, $%&?,s.$'I
BM
da:a -elmemi" ola :alii :ayaletidirR ka.larm#da evlerim' #e Vmusallat olaV. VBu ada
/akld+da komi#m :e. :a;yaletimsiydi ve de :ayaletsi kala0akVB<& VTe. -ele0ek olarak kalr ve
t.k demokrasi -i/i, kedi /a"a /urada /uluma eksiksi#li+i olarak, -erek alamda kedi
kedisiyle *#de" /ir /urada /uluu"u tmelli+ olarak /t 0al /urada /uluu"ta da ayrr
kedii.V (ar^, $& Brumaire'de Vdevrimi ru:uV ile Vdevrimi :ayaletii /ir/iride ayrmaktadr.
Derrida altlarB
VDevrimi ru:u vakitsi#dir Jiviside km"trK, #amas#dr. Oe *#ellikle saatide -elir -i/iyse de,
/a"ta a"a+ d"sel ve #amaa aykrdrV$.<%
Devrimi :ayaletleri ise -emi" d*emleri miraslar :a;trlamasdr. Bu /ir alamda, $?&%'u eski
Loma'ya d*"dr. Bir /akma devlet ressam David'tir. Ama da:as Sait _us;te'dr, Lo/es.ierre'dir.
Bular *lleri diriltilmesie, yei sava"lara, y0eltmeye yol amaktadrlar. VAskileri .arodisidir.V
Taklit etmeye de+il, tamamlaa0ak, yerie -etirile0ek *devi im-elemde a/artmaya -iri"ir. 1ut:er,
(ar^'a -*re, V:avari Pav;lus'u maskesii ald+da ru: s*# kousudur. nO===. 1ouis]i Vet kafasV
ortaya -eldi+ide ya da /yk >a.oleo'u *lm maskesi kk >a.oleo'u y#e kouldu+uda
V-l /ir taklitV ve karikatrde, :ayalette s*# edilirV.'7 (ar^' ya#dklar ru:u -eri -eli"i diye
okumaya kalkt+m#da ders ala0ak "eyler yok de+ilB asl ki $%. y#yl devrimi "iirsel alatm
-emi"te de+il, ama -ele0ekte ala0aksaR -emi"i :urafeleride kedisii kurtara /ir 9$. y#yl
devrimii /eklememi# mmk ola0aktr. Nemi"i tari:iyle, em.eryali#m, romati#m, oryatali#m,
ki"ilik ta.mas v/. kavramlar e"li+ide devrimi al-lamam# imkas# -i/i -*rmektedir.
Derrida, /u okumay ya.arke dili :er s*#0+e kulak ka/artmak #oruda olu"umu#da s*# aarB
V(e#arlktay# :SlS, me#ar ka#0lar
<& A.-.e., s.$<@
<% A-.e.,s.$?<
'7 aktara DerridaR s. $?'
uaa
Ati;!idl.us
sk al"makta, to.rakta kafataslar kartlmakta, /irer /irer kimi kim oldu+u sa.tamaya
al"lmaktaV'$ Ama Vmirassy#
ouV.
V2a.italist to.lumlar totaliter deeylerde sora ra:at /ir i ekme saf:as ya"am" olsalar daV, diye
ya#ar _a0\ues Derrida, Vaslda komi#m #ate /ir ':ayalette' /a"ka /ir "ey de+ildiV. Bir :ayalet :i
*lme#R :e. -eri -elir ve -eri -elir.'9 Bu edele de totaliterle"e devletleri :ayaletlerii sava"larda
si.erlerde yata di+er :ayaletleri de d"mede -ememeliyi#. (ar^ :e. musallat ola :ayaletlerde
s*# ederke, :em komi#m :ayaletii -0 V2utsal ttifakV Avru.as tarafda ka/ul edildi+ii
/iliyordu, :em de /u :ayaleti -erekle"mesi ii Aterasyoal :areketii kurmaktayd. A0ak 9$.
y#yla -irmekte ola /i#leri /u :ayaletleri uutmamam# -i/i, :er trl Vre;vi#yoi#mlereV kar" da
temkili olmam# -erekmekte. >a#i :ayaleti de .e"imi#i /rakmad. Totaliterlik devletleri demokratik
veya de+il, -eli"i. sk"t+ alara teka/l etti. >a#i, fa"ist, Stali;ist, dar/e0i, kresel veya etik
milliyeti :ayaletler de .e"imi#de. Bular efsula kovarke yal" /y ya.makta kamaly# kiR
ters d*mesi :er "ey, /ekletii *tesie -emesi. Avru.a revi#yoist tari:ili+ii Vtemerk#
kam.lar "a"rtmasV oyulara -elmemek la#m.'I Bular da Derrida ii :ayaletleri
musallat/ilimie -ire koular arasda. Tari:i yeide okumaya kalkarke, e k*ts ola ve :em de
tari:i sa.trmalarda yaralar aa/ile0ek ola :er trl revi#yoi#mi oyu0a+ olmayalm.'@
>eti0ede, .o.ler kltr yak tari:imi#i ka.italist sistemii kreselle"mesideU rol #eride
durdu+umu#da, ku"/ak" /ir .ers.ektifte /akarak diye/iliri# kiR sistem .o.ler kltr #eride
kedi 0a#i/esii dya #eride ka/ul ettirdi. 2a.itali#m kedisii 0a#i. klarke /a"da /eri :e.
ti0areti ve
-
Temerk# kam.lar ii A-am/e'i ola+ast al"mas ola De \ui reste d'Aus0:Git#, Bi/liot:e\ue
Liva-es, Payot, $%%% kita/a /ak#. A% e., s. $'@
sa
ti0aret ya.a sflar 0a#i/esii, ka/al+, s.eklasyola -*stermi"ti. Braudel da:a /a"da /eri
ka.itali#m ile /ayaG ' lk arasdaki ili"kiyi, .a#ar0lar :alii -*sterdi+ide alatm ti. lerleme
#erie kurulu ola sistem, ilerleye ilerleye saav ve fias ka.itali ileri0ili+ii tm alalara ve
0o+rafi /*l-elere sratmaktaki a/as ve /e0erisii /i#e -*sterdi. Bt /ular so otu# yl iide
.o.ler kltr a+rlkl.olarak -eli"ti+ii de -*rmek mmk. A0ak (ar^ *0esi /ir durumu ar# ede
ve adlara Vto.ik sosyalistlerV deile -ru/u iide Sait Simo ve Fourrier arasdaki fark da
S0:erer tarafda -*sterildi+ide, to.ik sosyalistleri yeide okumasda eler kara/ile0e+i de
sosyal /ilimi iideki sorularda /iri olmal diye d"mekteyim. 1i/erali#m iide -eli"e so otu#
yldr, /irok yerde li/erali#mi /ir arkeolojisi ya.ld ve D:atal (ouffe ve Arest 1a0lau -i/i
ara"trma0 sosyal /ilim0iler de /u li/erali#mi ele"tirilerii, /a#e S0:mitt olmak #ere, /ir ok
aladaki d"rlerde arayarak -eli"tirdiler.'<
S0:erer /i#e Sait;Simo'u e kadar ilerlemeye ve saayile"meye iam" ve kedisii /u kouya
adam" /iri oldu+uu -*sterdi+i #amaR Fourrier'i ise Fras# Devrimi'i Te-el'de oldu+u -i/i akl
/ir ilerlemesi veya aklsal /ir aydlk olarak -*rmekte ok, /ir Vkaralk ter*rV devri olarak
-*rd+ ve kar";devrim0i olarak asla reaksiyoer /ir kral0 olmad+ -*stermektedir.'' Fourrier,
t.k ad ok -emeye Dadet veya l'A-e -i/i, $&. y#yl kltr filo#oflar aydlamada arad+
d"0eye sa:i. olmadklar -*sterir. Bu filo#oflar to.lumu iyiye do+ru -ide0e+ii d"m"lerdi.
Ama, (ar^'da ok evvel /ua /ir i:ai okta koymay d"myorlard.
3ukarda (ar^'m :ayaletlerii kafalarm#da kol -e#di+ii :atrlatrke /ir adm da:a -eriye do+ru
-iderek, Fourrier -i/i d"rleri de kresel ka.itali#mi -idi"at iide kresel kar" k" oktalar
arayalar arasda saymam# -erekti+ii d"d+mde, /uralara kadar -ide /ir arkeolojide /a#
k" ok;
'< D:atal (ouffe, T:e Letour oft:e Politi0al, Oerso, $%%I.S.$$? vd
'' Lee S0:erer, 1a Dotestatio Nlo/ale, Se-uier yay., $%%'.s.99 vd.
$%7
Ati;!idi.us
/ulma imkalarda s*# ede/ile0e+imi#i #aediyo;ta Fourrier de di+erleri -i/i saayi
to.lumuda /ir V/irle";rQ V'? e+ilimii -*rmekteydi, ama /u /irle"me, fakirlerikide k ara
ka#aalar tarafda -erekle"tirilmekteydi. (ar^8 eterasyoali#mii evvelide yata
-lo/alle"me sermaye;W k*kelerii de /uralarda /ulmak mmk ola/ile0ektir. Fourrier /u
/irle"me0ili+i sistemi iide -*rm"tB /yk saayiii tekel0ili+ii /urada /ulmaktayd, a0ak /u
koo.eratifi;leri de+ilR "efleri /irle"me0ili+i olarak -*#kmekteydi ou -*#lerie.
Ayr0a !vve'da farkl olarak da Fourrier ka/a /ir e"itilik imkalar da mmk -*rmekteydi.
Burada mmk derke, S:erer *#ellikle Fourrier'i VmmkV olmaya -erekle"tirmek kousuda
ou to.ya0l+ -*stermek istemektedir. Bua ra+me Fourrier'de Vka/a e"itilikteV ok, /elki de
farkll+ -*rmek do+ru ola0aktr. Fourrier yukarda s*# etti+imi# /ir;le"me0ili+e Vsaayi moar"i#miV
ad vermekteydi. $?%I'de 1yo i.ek fa/rikalardaki ayaklamalar srasda mev0ut /ulua ve /u
/a"kaldry Dum:uriyet ada kal /ir "ekilde /astra Fras# iktidar saayile"medeki y#
ardda yata /ar/ar0a tavr, /u ayaklama /astrlmasda kedisii -*stermi"tir. 1'A-e /u
olaylara tak ola /iri olarak VdemokrasiiV sade0e #e-ilere yaraya /ir maske oldu+uu :atrlat;
m"tr. (ar^'da *0e, ou 2utsal Aile'de ya#d+ -i/i, isa :aklar asda /urjuva rejimii
d#eltmeye kalkma e :ata J`K oldu+uu 1'A-e -*stermi"ti. Bu /akmda da ser/est reka/eti
kaotikli+ii aar"isii ele"tirmekte -eri durmam"tr. Ter "eye are aramak, /urjuva rejimii aile
d#eii ve a:lak verileride /ir olarak kalm"tr :e. ve S0:erer'e -*re, Fourrier ve l'A-e ;ki
Fourrier ou :i amamaktadr; /urjuva rejimii a:laki ola /u y# -*stereler arasda /el;''
/a":lardadrlar. Atik veya a:laki aray"larla to.luma d#e sa+lamak, ka.itali#mi kresel
:ukukuu e temel -*ster-eleride /iri olarak /u- /elirlerkeR /uda iki y# yl ev;
B'urada V/irle"me0ili+iVasso0iatio alamda kullayorum.
lSl
velki durumu ok da farkl fikirlerle i"lemedi+ii /urada :at lata/iliri#.
S0:erer, Fourrier ve Sait;Simo'u kyaslayarak e kadar F urrier'ye yak oldu+umu#u alt i#iyor.
kisi de $&7&'de /eri isa /ilimleri :akkda d"mekteydiler Jeredeyse sosyoloji kurula0akK. Bu,
:eme arkasda Au-uste Domte'da -erekle"e0e+i -i/i, to.lumu uyumsu#lu+u #eride d";
lmektedir. kisi de >evvto fi#i+ie yaslamaktadrR Sait;Simo /ilimselli+i ve .o#itifli+i
d"d+de, Fourrier /a"ka /ir sorula il-ilemekteydiB tutku. salar /a+laya ve ayra /ir ese
olarak tutku temas, krl-al+ -*stermektedir isalar. Ba"ka /ir deyi"le, /irle"meme#li+ii
-*stermektedir. Teterojele"mei esesi ve *#esidir. Sait Simo to.lumu ilerlemesi #erie
d"rke, saayile"meyi * .laa almakta ve to.lumsaldaki ideolojik ve siyasi ola ele"tirmektedir.
lerleme0i /ir uy-arlk d"mektedir. Fourrier ise uy-arlk kavramyla ya"amda /eri /ir eli"ki
iie -irmektedir. Qy-arl+ -ei0i karalk /ir evre olarak ele almaktadr. Burjuva ya"ats ve
li/erali#mi Vtari:i aydlk souV oldu+uu d"me#. Saayi to.lumu, /ua ra+me kedi *r-tle;
me /iimii ortaya kara0ak ka.asiteye de sa:i.tir. !u kedi i diami#mii iide /u farklla"ma
ve de+i"me sakldr. Bu tari: :er #ama arda kalalar :esa/a katmak #orudadrR /u alamda tari:
veya /u - s*yledi+i "ekliyle d"rsek arkeoloji *emlidir. Fourrier ii, saayi sf
devrim0ile"tirmek yerie J/ir yerde (ar^' .roleteryas da Vsaayi sf reti0i -leriV olarak
d"lmektedirK retimi isai /a+lam de+i"tirmek -erekmektedir. Sait;Simo -m#
Vtekokratik :kmetV Jisalar karde" olmal ve /ileleri y*etimie teslim olmalR /ir tr
ekoomi#mK yallara destek vere/ile0ek /ir -0e sa:i. ola/ile0ekke, Fourrier $&97'de Sa;it;
Simo0ularla ili"kiye -irdi+ide olar Va:lakla"tr0V yalar alamakta ve ele"tirmekte
-e0ikmemi"ti.
>eydi /u sistemi Va:lakla"trlmasVP V2arde"likV #erie kurulu /ir evreselli+i sekler
:ristiyai#mi. Sermayei kedisi
Ati;!idi.us
i a:lak oldu+u s*ylee/ilir miP 3ersi#yurdsu#la"a sermayei a:lak :ukuk ve kaularla ulus
devleti y*eti0ileri -erekle"tirmektedirB /u da V/urjuva a:lakdrV. Bir /a"ka "ekilde /akarsak
sermaye, sava" makiasdr. Devlete d"arda -elmekte ve ou tarafda ulus;devlet srlarda
tutularak i";lerle"mektedir. Sermaye, ulusa ve a:laka d"arda -ele vi;rtik /ir *tekidir. Bula"r,
de+i"tirir, d*"trr, a0ak isalar /ir yurt ve ev ekoomisi #eride d"mekte kurtarama#.
2resel sermaye de Amerika d" ve i .olitikalar aja -i/i al"makta, a0ak oa tam /ir /oyu
e+meyi -erekle"tirmemektedir. Sermayei karlar Amerika :alk karlara de+ilR Amerika
sermayedarlar karlara ve al"trdklar isalar #eride ka#adklar art;de+ere /a+ldr.
3ersi#yurdsu#la"a /ir sermeyei yurt ve to.rakla /a+lar ko.armas da elektroikle"e /ir ortam
iide me"ruluk ka#amaktadr.'& VAlektroik demokrasiV laf da /u alamda elektroikle"erek yer;
si#yurdsu#la"a sermayeye ait /ir kavram iide okua/ilir.
Bu /akmda -m# ati;kresel :areketlerii :edefi ABD de+il, im.aratorlukturR yai
trasasyoal sermeyedir. A0ak /u sermeyei iyi i"lerli+i, to.lumsal yerel ve kresel kodlar
arasdaki ili"kilerde /elirlemekte ve /u alamda da Vto.ra+ kltrlerieV /a+l olmaktadr. Bu
kltrleri VomosVu de+i"ti+ide yasalar :akim ola0aktrR yoksa lkelere :as omos'lar, yai kurallar
i"leyi. -ide0ek, #i:ileri Vayla"masV sa+laamaya0aktr. Sermaye ya"am /iimlerii
/e#erle"tirdikte sora, "imdi srada #i:ileri /e#erle"tirilmesii /eklemektedir. Po.ler kltr
#i:ileri /irle"tirmeyi, tek lisala ve kltrle d"meyi amalamaktadrR /uu ii de yerel ve ulusal
/tlkteki #i:iyetleri .aralayarak kodsu#la"trmak #orudadr. 3ei kodlar, /irle"ik kodlar
ola0aktrR /irle"tirme0ili+i, Fourri;
2edisii 2eyes'0i /ir ekoomistte /a"ka /ir "ey olmad+ s*yleye _ames To/i adl
ekoomisti kuram #eride yo+ula"a ati;kreselle"me0iler, .ara de+i"im oralar srasda /ir
ver-i komas *e srmekteler. Fras# Ba"/aka 1ioel _os.i /uu telaffu# ede ilk Avru.al
devlet adam. Bu ver-i ile )0 Dya'ya ve kalkmakta ola lkelere yardm fias sa+lamaya
al"lmak istemekte. Fras# ATTAD -ru/u To/i ver-isii e ok destekleye -ru.lar arasda
saylmakta. 1e (ode, & Ayll 977$.
er'i de -*rd+ -i/i, #e-ilerikide /a"layarak -elj ektir ve #ate art de+er e kadar
elektroikle"irse elektroik le"si, /irtakm V/eyi -leriiV ka.maya devam ede0ektir Jjh kelere
verile i"i arama kam.ayalar, dikkat edilirse, elektroik medyaya ait olmaya /a"lam"R dya
sermaye ak"kal+da, fias ve tekoloji i"ileri, Vdevrim0iV ve Vilerleme0iV rolleri
stleelerikii failleri :alie -elmi"lerdir. Po.ler kltr o :alde, -m#de failleri Vteko;
kltrV ola0aktr.
$%@
Ali Akay' Ba+lam 3aylar'da 3aylam" 2ita.lar
2oumlar, $%%$
(i0:el Fou0ault ktidar ve Direme !daklar, $%%<, 9777
sta/ul'da Lo0k Tayat JDerya Frat, (e:met 2utluka, Par N*ktrk ile /irlikteK, $%%<
2vrmlar, $%%'
Postmoder N*rt, $%%?, 9779
2avram Srlarda JAmre Meytio+lu ileK, $%%&
Saat Sosyolojik N*#, $%%%
Arma+a, $%%%
(i*r Politika, 9777
Saat ve Sosyolojii Lu: Tali, 977$
,evirileriB
2a.itali#m ve Yi#ofrei = JN*e/ilim 0elemesiB Sava" (akiasK, $%%7 2a.itali#m ve Yi#ofrei ==
J2a.ma Ay-tK, Ba+lam 3aylar, $%%I Nilles Deleu#e;Feli^ Nuattari
Diyalo-lar
Nilles Deleu#e;Dlaire Paret, $%%7
) Akoloji
Fehi^ Nuattari, 977$
ka.itali#m ve .o. kltr
2a.itali#m ve Po. 2ltr adl al"ma Arma+a ve (i*r Politika kita.lar /ir devam iteli+ide.
Arma+a ka.itali#mi i"si#lik kri#ie yei k" yollar aramaktaR (i*r Politika ise, k" to.lumsal
y*e .olitik /ir /ak" 0aladrmaktaykeR /u kita., to.lumlardaki ekoomik eli"kileri ser-ilerke,
ka.itali#mi kltrel /ir "ekilde .o.ler kltr alaa yaslad+ iddia ve kou ediyor, ka.itali#mi
i"leyi"i /akmda Po. Art' moderli+i ile L*esas' yukar d*emi arasda .aralellikler kuruyor.
ktisat ala so kertede /elirleyi0ili+ii altda yata kltrel ala irdeleyerek, devlet ve sava"
makias arasdaki Vd"ardalkV ili"kisii #eride duruyor. Bat ka.itali#mii Do+u'y ekoomik
ve kltrel olarak ta:akkm alta ald+ $%. y#ylda, 97. y#yla /atl, do+ulu veya -eyli
to.lumlardaki sosyal ili"kileri direme modellerii sor-uluyor, aralardaki yaklklar #erie
e+iliyor. $%'7$ yllar Vtketim to.lumuV ve V/iyo;.olitikV deetleme mekai#mas, iide
ya"amakta oldu+umu# #ama /irimi iideki -idi"at *#mlerke, Vm.aratorlukV, /ir tr esek ve
aoim iktidar /iimii -eli"im i#-ilerii ve ou kar"sda oldu+u kadar iie de yerle"e okluk
diye adladrla ka" i#-ileriyle kala/al+ rol #eride duruyorR ili"kilerii -*steriyor.
2a.itali#m ve Po. 2ltr Fourrier'de Proud:o'a ve (ar^'a ve olar yei /ir okumas ya.a ve
-m# to.lumsall+ ele ala, Derrida', S0:erer'i Deleu#e ve Nuattari ve Tardt ve >e-ri'i
kavramsalla"trmasa kadar ya.la /ir okuma, Said soras /a"laya .ostkoloyal s*ylemi de iie
alyor.
AliA2A3
=SB> %?<;'%@?;?%;%
BA61A(
% ?&%?<''%@??%$
=SB>B %?<;'%@?;?%;%

Kapitalizm Ve Pop Kültür

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kapitalizm Ve Pop Kültür

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ali Akay, Paris'te Sosyoloji, Felsefe ve Siyaset Bilimi okudu. Trklerde Devleti ktidar !

ktidar kedisii yaklaa /asklar var. ktidar od

You might also like