Program Depart CSXH 2009 2010

PROGRAMACIÓN DO DEPARTAMENTO DE CC.
SOCIAIS,
XEOGRAFÍA E HISTORIA
EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA
Dª. Eva Paula López Mato

D. Juan Manuel Cabano Vázquez
Curso 2009-2010
PROGRAMACIÓN DO DEPARTAMENTO DE CIENCIAS
SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA CURSO 2009/2010
Fundamentada no establecido no Real decreto 1631/2006 do Ministerio de Educación e Ciencia,

do 29 de decembro, polo que se establecen as ensinanzas mínimas da Educación Secundaria Obrigatoria,
e no Decreto 133/2007 do Consello da Xunta de Galicia, do 5 de xullo, polo que se establece o Currículo
da Educación Secundaria Obrigatoria para a Comunidade Autónoma de Galicia.
XEFE DE DEPARTAMENTO: Juan Manuel Cabano Vázquez
Profesores que compoñen o Departamento:
 Juan Manuel Cabano Vázquez

 Eva Paula López Mato
Horario de reunión do Departamento: segundo martes de cada mes en horario de

tarde.
DISTRIBUCIÓNS DE GRUPOS
A continuación noméanse os grupos, as materias, así como os docentes que as
impartirán:
 CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA 1º ESO – 2
GRUPOS – Juan Manuel Cabano Vázquez
 CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA 2º ESO – 2
GRUPOS – Juan Manuel Cabano Vázquez
 CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA 3º ESO – 2 GRUPOS – Eva Paula
López Mato
 CIENCIAS SOCIAIS, HISTORIA 4º ESO – 2 GRUPOS – Eva Paula
López Mato
2
INDICE
1 ELEMENTOS DO CURRICULUM (OBXECTIVOS, COMPETENCIAS
BÁSICAS, MÉTODOS PEDAGÓXICOS) RELACIONADOS COA
ETAPA EDUCATIVA (ESO): 4
1.1 OBXECTIVOS XERAIS DA EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA 4
1.2 OBXECTIVOS XERAIS DOS CATRO CURSOS DA ESO 6
1.3 OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS,
XEOGRAFÍA E HISTORIA NA ESO 11
1.4 COMPETENCIAS BÁSICAS 13
1.5 PRINCIPIOS METODOLÓXICOS FUNDAMENTAIS 18
2 ELEMENTOS DO CURRICULUM (COMPETENCIAS BÁSICAS,
OBXECTIVOS, CONTIDOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN)
ESPECÍFICOS DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E
HISTORIA POR CURSOS: 19
2.1 ELEMENTOS DO CURRICULUM ESPECÍFICOS DA MATERIA DE
CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA NO PRIMEIRO CURSO 19
2.2 ELEMENTOS ESPECÍFICOS DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS,
XEOGRAFÍA E HISTORIA DO CURRICULUM NO SEGUNDO CURSO 28
CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA NO TERCEIRO CURSO 38
CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA NO CUARTO CURSO 48
3 SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS EN
UNIDADES DIDÁCTICAS 58
3.1 PRIMEIRO CURSO 58
3.2 SEGUNDO CURSO 62
3.3 TERCEIRO CURSO 67
3.4 CUARTO CURSO 71
4 A METODOLOXÍA DIDÁCTICA (APLICADA A AULA) 75
5 MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS 78
6 AVALIACIÓN 79
6.1 PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN 79
6.2 INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN 79
6.3 CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN 81
6.4 MÍNIMOS ESIXIBLES PARA OBTER UNHA AVALIACIÓN POSITIVA 83
6.5 CRITERIOS PARA AVALIAR A PROPIA PROGRAMACIÓN 83
(AVALIACIÓN FORMATIVA)
7 MEDIDAS DE ATENCIÓN A DIVERSIDADE 87
8 PROGRAMA DE REFORZO PARA A RECUPERACIÓN DAS
MATERIAS PENDIENTES DE CURSOS ANTERIORES 87
9 ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 88
10 ACCIÓNS PREVISTAS DE ACORDO CO PROXECTO LECTOR 89
11 ACCIÓNS PREVISTAS DE ACORDO CO PLAN DE INTEGRACIÓN 89

DAS TICs
1. ELEMENTOS DO CURRICULUM (OBXECTIVOS,

COMPETENCIAS BÁSICAS, MÉTODOS PEDAGÓXICOS)
RELACIONADOS COA ETAPA EDUCATIVA (ESO)
3
1.1 OBXECTIVOS XERAIS DA EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA:
a) Asumir responsablemente os seu deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás outras
persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e grupos, exercitarse no
diálogo afianzando os dereitos humanos como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o
exercicio da cidadanía democrática.
b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo como

condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de
desenvolvemento persoal.
c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar
os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres.
d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas
outras persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo, os comportamentos sexistas e
resolver pacificamente os conflitos.
e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes da información para, con sentido crítico,
adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente
as da información e a comunicación.
f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado que se estrutura en distintas disciplinas, así
como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas nos diversos campos do coñecemento e
da experiencia.
g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a

iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir
responsabilidades.
h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá,
textos e mensaxes complexos, e iniciarse no coñecemento, a lectura e o estudo da literatura.
i) Comprender e expresarse en máis dunha lingua estranxeira de maneira apropiada.
j) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e a historia propia e das outras persoas, así
como o patrimonio artístico e cultural, coñecer mulleres e homes que realizaron achegas importantes á
cultura e sociedade galega ou a outras culturas do mundo.
k) Coñecer o corpo humano e o seu funcionamento, aceptar o propio e o das outras persoas, aprender a
coidalo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos do coidado e saúde corporais e incorporar a educación
física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a
dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais
relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o ambiente, contribuíndo á súa
conservación e mellora.
l) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións artísticas, utilizando
diversos medios de expresión e representación.
4
m) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de
Galicia, participar na súa conservación e mellora e respectar a diversidade lingüística e cultural como
dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste
dereito.
n) Coñecer e valorar a importancia do uso do noso idioma como elemento fundamental para o
mantemento da nosa identidade.
1.2 OBXECTIVOS XERAIS DOS CATRO CURSOS DA ESO
OBXECTIVOS XERAIS DO PRIMEIRO CURSO
1. Aprender a se relacionar cos demais e a participar en actividades de grupo con actitudes solidarias e
tolerantes.
2. Coñecer e respectar os dereitos e deberes dos cidadáns e cidadás, preparándose para o exercicio dos
primeiros e para o cumprimento dos segundos.
3. Asimilar hábitos e estratexias de traballo autónomo que favorezan a aprendizaxe e o desenvolvemento
intelectual do alumnado.
4. Valorar positivamente as diferenzas entre individuos rexeitando os prexuízos sociais e calquera
forma de discriminación baseada en diferenzas de raza, sexo, crenzas ou clase social.
5
5. Analizar e interpretar de xeito reflexivo a información transmitida a través de diferentes fontes de
información escritas, orais ou audiovisuais.
6. Utilizar as novas tecnoloxías da información e da comunicación para a xestión e a análise de datos, a
presentación de traballos e informes.
7. Utilizar estratexias de identificación e resolución de problemas en diferentes eidos de coñecemento,
mediante a aplicación do razoamento lóxico, a formulación e o contraste de hipóteses.
8. Coñecerse a si mesmo cunha imaxe positiva, mostrar unha crecente autonomía persoal na
aprendizaxe, procurando un equilibrio das distintas capacidades físicas, intelectuais e emocionais,
cunha actitude positiva cara ao esforzo e a superación das dificultades.
9. Comprender e producir mensaxes orais e escritas para se comunicar e organizar o pensamento,
reflexionar sobre os procesos implicados no uso da linguaxe; e recoñecer as particularidades das
distintas linguas que se falan en España.
10. Ler e interpretar textos literarios a partir do coñecemento do seu contexto cultural e histórico.
11. Adquirir unha destreza comunicativa funcional na lingua ou linguas estranxeiras obxecto de estudo.
12. Valorar positivamente a diversidade cultural e lingüística existente en España e en Galicia.
13. Comprender os aspectos básicos do funcionamento do corpo humano e desenvolver actitudes e
hábitos positivos cara á conservación e prevención da saúde individual e colectiva (levar unha vida
sa con exercicio físico periódico, hixiene esmerada, alimentación equilibrada, etc.).
14. Desenvolver hábitos e actitudes que favorezan o propio desenvolvemento individual e a conservación
do medio.
15. Saber interpretar e producir mensaxes que empreguen códigos artísticos, científicos e técnicos co fin
de arrequentar as posibilidades de comunicación de forma precisa, creativa e comunicativa.
16. Valorar o patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia adoptando actitudes que
favorezan a súa preservación e desenvolvemento.
17. Comprender a importancia do coñecemento do uso do galego como parte da nosa identidade
colectiva e individual.
OBXECTIVOS XERAIS DO SEGUNDO CURSO
tolerantes.
3. Asimilar hábitos e estratexias de traballo autónomo que favorezan a aprendizaxe e desenvolvemento
intelectual do alumnado.
4. Valorar criticamente as diferenzas entre individuos ou colectivos e rexeitar os prexuízos sociais e
calquera xeito de discriminación baseado en diferenzas de raza, sexo, crenzas ou clase social.
5. Establecer relacións afectivas con persoas de distintas idades e sexo, superando calquera tipo de
discriminación baseado nas características persoais e sociais.
6. Aprender a xestionar a información (procura, selección e tratamento de datos), interpretala e valorala
de forma crítica, e transmitírllela aos demais de xeito organizado e intelixible.
6
7. Utilizar as novas tecnoloxías da información e da comunicación para a xestión e a análise de datos, a
presentación de traballos e informes.
8. Utilizar estratexias de identificación e resolución de problemas en diferentes áreas de coñecemento,
9. Analizar e valorar criticamente o desenvolvemento científico e tecnolóxico que tivo lugar ao longo da
historia en diferentes eidos do saber, así como a súa incidencia no medio físico, social e cultural.
10. Desenvolver o propio autoconcepto, elaborando unha imaxe positiva pero realista da propia
personalidade, potenciando a autonomía persoal na aprendizaxe e unha actitude positiva cara ao
esforzo e á superación das dificultades.
reflexionar sobre os procesos implicados no uso da linguaxe; e recoñecer as particularidades das
12. Ler e interpretar textos literarios a partir do coñecemento do seu contexto cultural e histórico.
13. Adquirir unha destreza comunicativa funcional na lingua ou linguas estranxeiras obxecto de estudo.
14. Coñecer e respectar os aspectos básicos da propia cultura desenvolvendo actitudes de respecto e
interese por outras culturas.
15. Comprender os aspectos básicos do funcionamento do corpo humano e desenvolver actitudes e hábitos
positivos cara á conservación e prevención da saúde individual e colectiva (levar unha vida sa cun
exercicio físico periódico, unha hixiene esmerada e unha alimentación equilibrada etc.).
16. Analizar os mecanismos básicos que rexen o funcionamento do medio físico valorando as
repercusións que as actividades humanas teñen sobre el e as diversas formas de contribuír
activamente a defendelo, conservalo e melloralo.
17. Saber interpretar e producir mensaxes que utilicen códigos artísticos, científicos e técnicos co fin de
enriquecer as posibilidades de comunicación de forma precisa, creativa e comunicativa.
18. Valorar o patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia adoptando actitudes que
favorezan a súa preservación e desenvolvemento.
19. Comprender a importancia do coñecemento do uso do galego como parte da nosa identidade
OBXECTIVOS XERAIS DO TERCEIRO CURSO
tolerantes, valorando criticamente as diferenzas e rexeitando os prexuízos sociais, así como calquera
xeito de discriminación baseada en diferenzas de raza, sexo, crenzas ou clase social.
2. Asimilar hábitos e estratexias de traballo autónomo e en equipo que favorezan a aprendizaxe e o
desenvolvemento intelectual del alumnado.
3. Valorar positivamente as diferenzas entre individuos rexeitando os prexuízos sociais e calquera xeito
de discriminación baseada en diferenzas de raza, sexo, crenzas ou clase social.
4. Establecer relacións afectivas con persoas de distintas idades e sexo, superando calquera tipo de
discriminación baseado nas características persoais e sociais.
7
5. Aprender a xestionar a información (busca, escolla e tratamento de datos), interpretala e valorala de
forma crítica; e a transmitirlla aos demais de maneira organizada e intelixible.
6. Utilizar as novas tecnoloxías da información e da comunicación para a xestión e mais a análise de
datos, e a presentación de traballos e informes.
7. Utilizar estratexias de identificación e resolución de problemas en diferentes eidos de coñecemento,
8. Coñecer e valorar criticamente o desenvolvemento científico e tecnolóxico que tivo lugar ao longo da
historia nos diversos campos do saber.
9. Adquirir coñecementos básicos sobre as leis e mecanismos que rexen o funcionamento da natureza.
10. Coñecerse cada vez máis a si mesmo cunha imaxe positiva, exercer unha crecente autonomía persoal
na aprendizaxe, buscando un equilibrio das distintas capacidades físicas, intelectuais e emocionais,
con actitude positiva cara ao esforzo e a superación das dificultades.
reflexionar sobre os procesos implicados no emprego da linguaxe; e recoñecer as particularidades das
12. Iniciarse na análise e interpretación de textos literarios relacionándoos coa súa correspondente
corrente e xénero literarios.
13. Adquirir unha destreza comunicativa funcional na lingua ou linguas obxecto de estudio.
14. Comprender a necesidade de coñecer, protexer e conservar a xeografía e o patrimonio artístico,
cultural e lingüístico de España e do mundo, entendendo a diversidade lingüística e cultural como un
dereito indiscutible dos pobos e dos individuos.
15. Valorar positivamente a diversidade cultural e lingüística existente en España e en Galicia.
sa cun exercicio físico periódico, unha hixiene esmerada, unha alimentación equilibrada...).
17. Desenvolver hábitos e actitudes que favorezan o propio desenvolvemento individual e a conservación
do medio.
18. Saber interpretar, valorar e producir mensaxes que utilicen diversos códigos artísticos, científicos e
técnicos co fin de enriquecer as posibilidades de comprensión e expresión de xeito preciso, creativo e
comunicativo.
19. Coñecer as particularidades do patrimonio natural, cultural, histórico-artístico e lingüístico de Galicia
e valorar a necesidade de participar de forma activa na súa protección e conservación para asegurar a
súa sostibilidade e o seu traspaso ás xeracións vindeiras.
20. Comprender a importancia do coñecemento do galego como parte da nosa identidade
OBXECTIVOS XERAIS DO CUARTO CURSO
2. Asimilar hábitos e estratexias de traballo autónomo e en equipo que favorezan a aprendizaxe e
desenvolvemento intelectual do alumnado.
8
3. Aprender a relacionarse cos demais e a participar en actividades de grupo con actitudes solidarias e
tolerantes, valorando criticamente as diferenzas e rexeitando os prexuízos sociais, así como calquera
forma de discriminación baseada en diferenzas de raza, sexo, crenzas ou clase social.
4. Aprender a xestionar a información (procura, selección e tratamento de datos), interpretala e valorala
de forma crítica; e a transmitírllela aos demais de xeito organizado e intelixible.
5. Utilizar estratexias de identificación e resolución de problemas en diferentes áreas de coñecemento
6. Coñecer e valorar criticamente o desenvolvemento científico e tecnolóxico que tivo lugar ao longo da
historia nos diversos eidos do saber; utilizar as novas tecnoloxías da información e da comunicación
para a xestión e a análise de datos, a presentación de traballos e informes.
7. Coñecerse cada vez máis a si mesmo cunha imaxe positiva, exercer unha crecente autonomía persoal
na aprendizaxe, buscando un equilibrio das distintas capacidades físicas, intelectuais e emocionais,
con actitude positiva cara ao esforzo e a superación das dificultades.
8. Comprender e producir mensaxes orais e escritas correctamente, reflexionar sobre os procesos
implicados no uso dos distintos tipos de linguaxe (verbal, matemática, gráfica, plástica, musical,
informática), e iniciarse no estudo da literatura.
9. Adquirir unha destreza comunicativa funcional nunha ou dúas linguas estranxeiras.
10. Coñecer e respectar os mecanismos e valores que rexen a sociedade, as crenzas e valores da nosa
tradición e do noso patrimonio cultural e desenvolver unha actitude favorable a coñecelos e
comprendelos mellor.
sa cun exercicio físico periódico, unha hixiene esmerada e unha alimentación equilibrada, etc.).
12. Analizar os mecanismos básicos que rexen o funcionamento do medio físico valorando as
repercusións que as actividades humanas teñen sobre el, así como as diversas formas de contribuír
activamente a defendelo, conservalo e melloralo.
13. Saber interpretar, valorar e producir mensaxes que utilicen diversos códigos artísticos, científicos e
técnicos co fin de enriquecer as posibilidades de comprensión e expresión de forma precisa, creativa
e comunicativa.
14. Valorar a necesidade de coñecer, protexer e conservar o patrimonio lingüístico e cultural como
manifestación da nosa memoria colectiva, e entender a diversidade lingüística e cultural como un
dereito indiscutible dos pobos e dos individuos.
15. Coñecer as particularidades do patrimonio natural, histórico e artístico de Galicia, e valorar a
necesidade de participar de forma activa na súa protección e conservación para asegurar a súa
sostibilidade e o seu traspaso ás xeracións futuras.
16. Comprender a importancia do coñecemento e o uso do galego como parte da nos identidade colectiva
e individual.
1.3 OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS,

XEOGRAFÍA E HISTORIA NA ESO
9
* Promover o sentimento de pertenza á comunidade galega e ás outras entidades políticas, sociais e
culturais en que se integra, participando nelas con plena conciencia dos seus dereitos e deberes, desde
posicións solidarias e respectuosas con outras comunidades, estados e culturas.
* Identificar os procesos e mecanismos básicos que rexen a realidade social e as interrelacións entre os
feitos políticos, económicos, sociais e culturais, utilizando este coñecemento para comprender o pasado e
as sociedades actuais; asumir que estas son o resultado de longos procesos de cambio e dunha pluralidade
de causas, e, o papel que xogan nelas os homes e as mulleres e, así mesmo, analizar os problemas máis
relevantes que se deducen dese estudo.
* Identificar, localizar e analizar, a diferentes escalas, as características do medio físico e as interaccións

que os grupos sociais establecen con el na utilización do espazo e dos seus recursos, valorando as
consecuencias de tipo económico, social, político e ambiental destas.
* Comprender que o territorio e a súa ordenación son o resultado da interacción das sociedades, ao longo
da historia, sobre o medio en que se desenvolven e organizan.
* Identificar, localizar e comprender as características básicas da diversidade xeográfica do mundo, das

grandes áreas xeoeconómicas e os trazos físicos e humanos de Europa, España e Galicia.
* Identificar e localizar no tempo e no espazo os procesos e acontecementos máis relevantes na historia

do mundo, de Europa, de España e de Galicia, identificando as súas causas e consecuencia, para adquirir
unha perspectiva global da evolución da humanidade, e para conseguir ser capaces de elaborar unha
interpretación dinámica desta que permita comprender a pluralidade de comunidades en que se distribúen
os seres humanos e, de xeito particular, a propia.
* Valorar a diversidade cultural -puntos de vista, formas de vida, códigos morais- manifestando actitudes
de respecto e tolerancia por outras culturas e por opinións que non coinciden coas propias, sempre que
non sexan atentatorias contra a dignidade humana, sen renunciar por iso a un xuízo crítico sobre elas.
* Comprender e identificar as novas necesidades sociais que se produciron a partir da revolución

industrial e a maneira en que inflúen na organización das paisaxes rurais e urbanas.
* Coñecer os elementos técnicos básicos das manifestacións artísticas dentro da súa realidade socio-
cultural, para aprender así a valorar o patrimonio natural, histórico, cultural e artístico, asumindo a
responsabilidade que supón a súa conservación e apreciándoo como recurso para o enriquecemento
individual e colectivo.
* Comprender a singularidade do patrimonio natural, histórico, cultural e lingüístico galego, participando

activamente na súa conservación e mellora.
* Adquirir e empregar o vocabulario específico que ofrecen as ciencias sociais para que a súa
incorporación ao vocabulario habitual aumente a precisión no uso da linguaxe e enriqueza a
comunicación.
* Obter, comprender e relacionar información verbal, escrita, gráfica, icónica, estatística e cartográfica
procedente de fontes diversas, incluídas as que corresponden ao contorno físico e social, aos medios de
comunicación e ás tecnoloxías da información. Aprender a tratala de xeito autónomo e crítico de acordo
co fin perseguido, e comunicala aos demais de maneira organizada e intelixible.
* Valorar a construción colectiva do coñecemento científico, recoñecendo o seu carácter provisional e

comparalo co coñecemento social.
10
* Realizar tarefas en grupo e participar en debates cunha actitude construtiva, crítica e tolerante,
fundamentando adecuadamente as opinións e valorando o diálogo como unha vía necesaria para a
solución dos problemas humanos e sociais.
* Resolver problemas e levar cabo estudos e investigacións escolares aplicando os instrumentos

conceptuais, as técnicas e os procedementos básicos da indagación característicos das ciencias sociais.
* Coñecer o funcionamento das sociedades democráticas, apreciando os seus valores fundamentais e o

feito de que os dereitos e liberdades humanas constitúen un logro irrenunciable da humanidade e unha
condición necesaria para a paz. Denunciar, en consecuencia, actitudes e situacións discriminatorias e
inxustas, amosándose solidario cos pobos, grupos sociais e persoas privados dos seus dereitos ou dos
recursos económicos necesarios.
* Procurar a comprensión da realidade social galega actual como unha realidade dinámica e cambiante
que se constrúe continuamente en contacto con outras sociedades e culturas. Asumir a necesidade de
ordenación do territorio desde criterios sustentables, respectando o patrimonio natural e construído e
recollendo, así mesmo, o panorama futuro que pode ofrecerse tras a análise destes presupostos.
1.4 COMPETENCIAS BÁSICAS
A inclusión das competencias básicas no currículo ten como finalidade que os nenos e as nenas a) poidan
facer posible o pleno exercicio da cidadanía no marco da sociedade de referencia; b) constrúan un
proxecto de vida satisfactorio; c) alcancen un desenvolvemento persoal, emocional e afectivo
equilibrados; e d) accedan a outros procesos educativos e formativos posteriores con garantías de éxito.
As competencias básicas que se deben adquirir na educación básica, xa iniciadas na educación primaria,
son as aprendizaxes conceptuais e procedementais que debe ter desenvolvidas o alumno e a alumna ao
rematar o ensino obrigatorio.
No marco da proposta realizada pola Unión Europea establécense oito competencias básicas:
1. Competencia en comunicación lingüística

Esta competencia refírese á utilización da linguaxe como instrumento de comunicación oral e escrita, de
representación, interpretación e comprensión da realidade, de construción e comunicación do
coñecemento e de organización e autorregulación do pensamento, as emocións e a conduta.
2. Competencia matemática
11
Consiste na habilidade para utilizar e relacionar os números, as súas operacións básicas, os símbolos e las
formas de expresión e razoamento matemático, tanto para producir e interpretar distintos tipos de
información, como para ampliar o coñecemento sobre aspectos cuantitativos e espaciais da realidade, e
para resolver problemas relacionados coa vida cotiá e co mundo laboral.
3. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

É a habilidade para interactuar co mundo físico, tanto nos seus aspectos naturais como nos xerados pola
acción humana, de tal modo que se posibilita a comprensión de sucesos, a predición de consecuencias e a
actividade dirixida á mellora e preservación das condicións de vida propia, das demais persoas e do resto
dos seres vivos.
4. Tratamento da información e competencia dixital

Consiste en dispor de habilidades para procurar, obter, procesar e comunicar información, e para
transformala en coñecemento. Incorpora diferentes habilidades, que van desde o acceso á información até
a súa transmisión en distintos soportes, incluíndo a utilización das tecnoloxías da información e a
comunicación como elemento esencial para se informar, aprender e comunicarse.
5. Competencia social e cidadá

Fai posible comprender a realidade social en que se vive, cooperar, convivir e exercer a cidadanía
democrática nunha sociedade plural, así como comprometerse a contribuír á súa mellora. Integra
coñecementos diversos e habilidades complexas que permiten participar, tomar decisións, elixir como
comportarse en determinadas situacións e responsabilizarse das escollas e decisións adoptadas.
6. Competencia cultural e artística

Supón coñecer, comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e
artísticas, utilizalas como fonte de gozo e consideralas como parte do patrimonio dos pobos.
7. Competencia para aprender a aprender

Consiste en dispor de habilidades para se iniciar na aprendizaxe e ser quen de continuar aprendendo de
xeito cada vez máis eficaz e autónoma de acordo aos propios obxectivos e necesidades.
8. Autonomía e iniciativa persoal

Esta competencia refírese á adquisición da conciencia e aplicación dun conxunto de valores e actitudes
persoais interrelacionadas, como a responsabilidade, a perseveranza, o coñecemento de si mesmo e a
autoestima, a creatividade, a autocrítica, o control emocional, a capacidade de elixir, de calcular riscos e
de afrontar os problemas, así como a capacidade de demorar a necesidad de satisfacción inmediata, de
aprender dos erros e de asumir riscos.
CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS.

A área de ciencias sociais resulta fundamental para o desenvolvemento da competencia social e
cidadá, posto que facilita as relacións dentro dun modelo de sociedade cada vez máis plural, e así
mesmo a comprensión da realidade social.
É ben coñecido o papel que as ciencias sociais xogaron na conformación das identidades sociais e
territoriais. Na medida en que constrúen as categorías de tempo e espazo social permiten a construción de
tempo e espazo persoal no alumnado. Pero, para que estas categorías se traduzan no desenvolvemento
12
dunha competencia social democrática e posibiliten unha interacción responsable co medio, teñen que
incorporar a visión de que o mundo en que vivimos é froito das decisións que tomaron os nosos
antepasados máis ou menos libremente. Esta visión permitiralle ao alumnado adquirir a conciencia de que
o futuro está condicionado polas nosas decisións e actuacións, e adoptar, polo tanto, unha posición
comprometida e responsable ante este.
O desenvolvemento desta competencia require ademais o tratamento destes contidos desde unhas
metodoloxías participativas, interactivas e dialóxicas, que propicien habilidades para participar na vida
cívica, para asumir os valores democráticos e para o cumprimento dos deberes.
Na competencia sobre coñecemento e interacción co mundo físico, as contribucións son

relevantes e permiten relacións interdisciplinares. Interactuar co mundo físico, tanto no que ten de espazo
natural como na medida en que o transforma a acción humana, é un aspecto esencial no coñecemento
social, en canto permite comprender mellor o que sucede, as consecuencias dun proceso determinado e as
condicións de vida de homes e mulleres, que son os suxeitos dos asuntos sociais.
Contribúese á adquisición desta competencia na medida en que se asegure que a dimensión espacial
impregna a aprendizaxe dos contidos xeográficos, adquirindo particular importancia o desenvolvemento
de procedementos de orientación, localización, observación e interpretación de espazos, paisaxes e a súa
representación cartográfica.
Permite, ademais, analizar a acción humana na utilización do espazo e os seus recursos, e non só os
problemas que isto xera, senón tamén as accións que pode arbitrar de xeito responsable para asegurar a
protección do ambiente.
A competencia cultural e artística supón apreciar, comprender e valorar as diferentes

manifestacións culturais e artísticas materiais e inmateriais, utilizalas para o enriquecemento persoal e
estimalas como elementos do patrimonio cultural de que dispoñemos e que resulta necesario preservar.
A contribución da área concrétase facilitando a selección e coñecemento de obras de arte relevantes, ben
polo seu significado na caracterización de estilos e artistas.
No mundo actual é innegable a importancia que ten a competencia no tratamento da

información e competencia dixital para a comprensión dos fenómenos sociais e históricos. Poder
contar con certas habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar a información e transformala en
coñecemento. As TIC resultan imprescindibles na sociedade da información en que vivimos, aumentan as
posibilidades de comunicación e axilizan os intercambios, mesmo poden propiciar formas de traballo
cooperativo que abarquen espazos físicos e sociais cada vez máis amplos, que son precisamente os que
interesa coñecer desde esta área.
En todo caso, debe insistirse en que a información é preciso saber utilizala, xa que por si mesma non
produce unha forma axeitada de coñecemento. Por iso, é necesario comprendela e integrala nos esquemas
previos de coñecemento e, así mesmo, capacitarse para a transmisión desta información do xeito máis
eficaz posible.
Na medida en que a linguaxe é un vehículo imprescindible de comunicación no proceso de ensinanza-

aprendizaxe, a competencia en comunicación lingüística resulta imprescindible. A lingua é o
principal instrumento para organizar o pensamento, para aprender e para explicar. Co discurso é posible
describir, narrar, disertar e argumentar, e así mesmo, adquirir un vocabulario preciso e específico das
ciencias sociais que deberá asumir o alumnado, como tamén a capacidade para utilizalo e xeneralizalo
correctamente.
13
Esta competencia implica o dominio das habilidades de ler e escribir diferentes tipos de textos cada vez
máis complexos e que resultan fundamentais como elementos de información social e histórica. Trátase
de ser capaces de expoñer clara e sistematicamente as ideas, argumentando con rigor e precisión.
A competencia para aprender a aprender supón iniciarse na aprendizaxe e continuala dun

xeito autónomo. Do que se trata é de ter ferramentas que faciliten a aprendizaxe e de atopar repostas que
se correspondan cun coñecemento racional, asumindo que poden ser diversas e que é posible atopalas
desde distintas perspectivas metodolóxicas.
Para asumir esta competencia é preciso tamén coñecer o que se sabe e o que queda por aprender,
orientando os procesos de aprendizaxe ata as nosas capacidades. Noutras palabras, trátase de coñecer as
propias potencialidades e as propias carencias.
O desenvolvemento das competencias básicas
O traballo nas áreas e materias do currículo para contribuír ao desenvolvemento das competencias básicas debe
complementarse con diversas medidas organizativas e funcionais:
– A organización e o funcionamento dos centros e a participación do alumnado.
– O emprego de determinadas metodoloxías e recursos didácticos.
– A acción titorial permanente.
– A planificación das actividades complementarias e extraescolares.
A avaliación das competencias básicas
A avaliación das competencias realizarase a través de:

– O desenvolvemento dos contidos da materia.
– O recoñecemento da propia competencia básica.
– O nivel de desempeño alcanzado en cada unha das oito competencias:
• O dominio da lingua oral e escrita en múltiples contextos

Expresar pensamentos, emocións, vivencias e opinións; darlle coherencia e cohesión ao discurso; gozar
escoitando, dialogando, lendo ou expresándose de forma oral e escrita.
• O emprego espontáneo de razoamentos matemáticos

Coñecer e manexar os elementos matemáticos básicos en situacións reais ou simuladas da vida cotiá, e
pór en práctica procesos de razoamento que leven á solución dos problemas, á obtención de información
ou á toma de decisións.
• O emprego responsable do medio e dos recursos naturais

Ser consciente da influencia que ten a presenza humana no espazo e das modificacións que introducen,
adoptando unha actitude crítica na observación da realidade e na análise das mensaxes informativas e
publicitarias, así como uns hábitos de consumo responsable na vida cotiá.
• A autonomía e eficacia no tratamento crítico da información
14
Utilizar as tecnoloxías da información e a comunicación para organizar e procesar a información, e
resolver problemas reais de modo eficiente, mostrando unha actitude crítica e reflexiva.
• A participación social e valoración da democracia

Exercer activa e responsablemente os dereitos e deberes da cidadanía, valorando as diferenzas e recoñecendo a
igualdade de dereitos entre diferentes colectivos, en particular, entre homes e mulleres.
• A capacidade de expresarse artisticamente e gozar con iso

Desenvolver a iniciativa, a imaxinación e a creatividade para realizar creacións propias; coñecer as distintas
manifestacións culturais e artísticas; e interesarse pola conservación do patrimonio.
• O control das propias capacidades de aprendizaxe

Ser consciente do que se sabe e do que cómpre aprender; coñecer as propias potencialidades e carencias,
tirando proveito das primeiras e tendo motivación e vontade para superar as segundas.
• A capacidade de elixir e sacar adiante proxectos individuais ou colectivos

Marcarse obxectivos, planificar, manter a motivación, tomar decisións, actuar, autoavaliarse, tirar
conclusións, aprender dos erros, valorar as posibilidades de mellora, etc.
1.5. PRINCIPIOS METODOLOXICOS FUNDAMENTAIS
 Coñecemento do alumnado e atención á diversidade. Transmitir con ideas claras o que se vai
facer, como e con que normas.
15
 Asunción de métodos pedagóxicos que incidan e non que se afasten do desenvolvemento destas
capacidades.
Liñas metodolóxicas xerais:

 Fomentar a participación, a reflexión, tanto individual como grupal.
 Operar non só sobre o concreto senón tamén sobre conceptos, ideas.
 Fomentar a formulación de hipóteses.
 Buscar, seleccionar e tratar a información.
 Fomentar a confrontación clara, respectuosa dela.
 Insistir na ordenación das ideas, comparación, xerarquización.
 Elaborar percorridos ordenados, lóxicos desde a formulación de hipóteses á comprobación dos
resultados.
 Expresar correcta, clara e ordenadamente os resultados.
 Comprobar noutros contextos diferentes aos utilizados para o traballo.
 Relacionar os saberes aprendidos nas distintas materias.
2. ELEMENTOS DO CURRICULUM (COMPETENCIAS BÁSICAS,

OBXECTIVOS, CONTIDOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN) ESPECÍFICOS
DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA POR
CURSOS:

CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA NO PRIMEIRO CURSO
16
CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO
PRIMEIRO CURSO

– Comprender a achega que as diferentes culturas fixeron á evolución da humanidade.
– Reflexionar de forma crítica sobre os feitos e problemas sociais e históricos.
– Expresar as propias opinións de forma asertiva.
– Escoitar activamente; saber poñerse no lugar do outro e comprender o seu punto de vista.
– Relacionarse, cooperar e traballar en equipo.
– Comprender os valores democráticos.
– Entender os comportamentos e as formas de vida en contextos históricos e/ou culturais distintos
do propio.
2. Coñecemento e a interacción co mundo físico

– Coñecer as características do espazo físico no que se desenvolven a vida e a actividade humana.
– Localizar no espazo os elementos do medio físico e os acontecementos históricos traballados.
– Analizar a acción do ser humano sobre o medio e interesarse pola conserva do ambiente.
– Aprender a orientarse e a situarse no espazo, utilizando mapas e planos.
– Realizar predicións e inferencias de distinto nivel de complexidade.

– Desenvolver a sensibilidade para gozar con distintas expresións do patrimonio natural e cultural.
– Valorar a importancia do patrimonio para acceder ao coñecemento das sociedades do pasado.
– Interesarse por contribuír á conservación do patrimonio cultural e artístico.

– Obter información a través de fontes de distinta natureza: cartográficas, iconográficas, textuais,
etc.
– Utilizar os buscadores para localizar información en Internet, seguindo un criterio específico.
– Analizar datos cuantitativos de táboas e gráficas.
– Relacionar, analizar, comparar e sintetizar a información procedente das distintas fontes
traballadas.

– Interpretar textos de tipoloxía diversa, linguaxes icónicas, simbólicas e de representación.
– Saber expresar axeitadamente as propias ideas e emocións, oralmente e por escrito.
– Utilizar diferentes variantes do discurso, en especial a descrición e a argumentación.
– Defender o punto de vista persoal con argumentos coherentes e pertinentes.
– Elaborar definicións dos conceptos estudados, utilizando a terminoloxía máis axeitada en cada
caso.
– Escoitar, analizar e ter en conta opinións distintas á propia con sensibilidade e espírito crítico.
17
– Interpretar escalas numéricas e gráficas.
– Analizar e comparar a información cuantitativa de táboas, listaxes, gráficos e mapas.
– Facer cálculos matemáticos sinxelos para comparar dimensións, calcular distancias e diferenzas
horarias.

– Desenvolver o gusto pola aprendizaxe continua e a actualización permanente.
– Buscar explicacións multicausais para comprender un fenómeno e avaliar as súas consecuencias.
– Anticipar posibles escenarios ou consecuencias das accións individuais e sociais.
– Saber comunicar e expresar de forma efectiva os resultados do propio traballo.
– Tomar conciencia do que se aprendeu e o que falta por aprender.

– Comprender as actividades presentadas e planificar a estratexia máis axeitada para resolvelas.
– Saber argumentar de forma lóxica e coherente os propios puntos de vista.
– Tomar decisións e saber escoller a maneira de recuperar a información máis axeitada en cada
caso.
– Facer un seguimento das aprendizaxes realizadas.
OBXECTIVOS DO PRIMEIRO CURSO
1. Desenvolver sentimentos de pertenza á comunidade galega e as entidades políticas nas que esta se
integra valorando positivamente a diversidade cultural e a historia común da Unión Europea, España
e Galicia.
2. Valorar e coñecer os dereitos e deberes que outorga a cidadanía preparándose para o exercicio dos
3. Recoñecer os mecanismos esenciais que rexen o funcionamento dos feitos sociais e económicos
dentro da estrutura da nosa sociedade e, deste xeito, comprender e saber analizar os problemas máis
apremantes das sociedades contemporáneas.
4. Coñecer as características da Terra, do Sol e do Sistema Solar; explicar os movementos de rotación y
translación do noso planeta e os factores que inciden na alternancia do día e da noite, e das estacións.
5. Explicar a distribución das placas e das dorsais oceánicas da Terra e identificar os axentes internos e
externos que interveñen na formación do relevo.
6. Coñecer a composición das distintas partes que forman a atmosfera e a función que desempeña cada
unha delas.
7. Analizar a distribución da auga no noso planeta, os movementos de mares e océanos e a acción
erosiva dos ríos.
8. Describir o clima, a vexetación e a fauna das distintas paisaxes da Terra (ecuatorial, tropical,
desértica, mediterránea, etc.).
9. Comparar o xeito de vida das sociedades que habitan nas distintas zonas xeográficas da Terra
(lapóns, pastores do deserto, pobos da sabana africana, etc.).
18
10. Analizar as interaccións que as sociedades humanas establecen cos seus territorios na utilización do
espazo e no aproveitamento dos recursos naturais.
11. Recoñecer os factores que determinan o tempo e mais o clima dun determinado territorio e establecer
as características das grandes zonas climáticas da Terra.
12. Coñecer o medio físico e humano (relevo, clima, augas, vexetación) da Comunidade Autónoma de
Galicia, de España e de Europa valorando a diversidade humana, cultural e natural como un ben que
cómpre preservar.
13. Entender o proceso de hominización e a evolución cultural da Humanidade desde os primeiros
australopitecos até a aparición do Homo Sapiens Sapiens.
14. Coñecer o xeito de vida dos grupos cazadores-recolectores da Prehistoria e analizar os restos
materiais das súas actividades cotiás (ferramentas, obxectos de adorno, vestido, etc.) e as súas
principais manifestacións artísticas.
15. Explicar as orixes do Neolítico, o desenvolvemento da agricultura e da gandaría e o proceso de
sedentarización dos grupos humanos.
16. Recoñecer a importancia do desenvolvemento da metalurxia, a artesanía e mais o comercio na

evolución social e cultural das sociedades prehistóricas.
17. Analizar as principais características das civilizacións exipcia e mesopotámica (economía, sociedade,
arte, etc.) e localizar no tempo as orixes da escritura.
18. Coñecer a evolución histórica da civilización grega desde o nacemento da polis até a creación dos
reinos helenísticos e recoñecer a herdanza cultural dos gregos (arte, filosofía, política, etc.) valorando
a súa contribución á configuración da cultura occidental.
19. Coñecer a evolución histórica do Imperio romano, desde a fundación de Roma até a destitución do
último emperador de Occidente, e caracterizar os trazos distintivos da organización social e
económica, os costumes, a relixión e os aspectos da vida cotiá dos romanos, facendo especial fincapé
nas características das cidades romanas e as súas obras urbanísticas.
20. Describir o proceso de expansión do Cristianismo a través do Imperio Romano.
21. Analizar as causas da crise do século III e das invasións xermánicas; e localizar cronoloxicamente a
fin do Imperio Romano de Occidente.
22. Analizar a organización socioeconómica, o asentamento e mais a distribución no territorio dos pobos
prerromanos da Península Ibérica e nas terras de Galicia.
23. Explicar os elementos característicos do proceso de romanización na Península Ibérica e no territorio
galego e identificar os principais testemuños arqueolóxicos da época romana no territorio español e
en Galicia.
24. Coñecer a evolución histórica e cultural da Hispania visigoda e recoñecer as principais
manifestacións artísticas e culturais dos visigodos en España e en Galicia.
25. Entender a relación entre os acontecementos máis significativos da historia de Galicia, a historia de
España e a Historia Universal, respectando os aspectos comúns e os de carácter diverso, co fin de
valorar a pertenza a varias identidades colectivas.
26. Valorar a diversidade lingüística e cultural no mundo e no territorio español; e ser respectuosos e
tolerantes coas actitudes, crenzas e xeitos de vida de persoas ou grupos que pertencen a sociedades
ou culturas diferentes á propia.
19
27. Valorar a importancia do patrimonio natural, lingüístico, artístico e histórico de España e de Galicia,
asumir a responsabilidade de conservalo e melloralo, e aprecialo como fonte de gozo xeral e como
manifestación valiosa da nosa memoria colectiva.
28. Reflexionar sobre as repercusións da intervención humana no medio físico, especialmente desde os
comezos da revolución industrial até os nosos días, reparando nos problemas ecolóxicos que nos son
máis próximos (contaminación atmosférica, consumo de auga, etc.); e actuar de acordo coas
posibilidades de cada individuo para contribuír á protección e mellora do medio.
29. Valorar diferentes manifestacións artísticas a partir do coñecemento dos elementos técnicos básicos
que as conforman e situándoas no seu contexto histórico.
30. Adquirir e empregar o vocabulario específico da área con precisión e rigor.
31. Estudar, comparar e contrastar a información obtida a través de diferentes fontes de información
directa (enquisas, traballos de campo, etc.) e indirecta (vídeos, imaxes, obras de arte, etc.).
32. Manexar e interpretar correctamente diferentes instrumentos de traballo xeográfico e histórico como
as gráficas, os mapas, as series estatísticas, etc.; saber interpretar a escala gráfica e os signos
convencionais que se utilizan nos distintos tipos de mapas (topográficos, políticos, temáticos, etc.).
33. Realizar pequenas investigacións de carácter descritivo, organizando os datos e as ideas; e resolver
diversos problemas mediante a aplicación de técnicas e procedementos sinxelos de procura e
tratamento da información propios da Xeografía e da Historia.
34. Valorar a construción do coñecemento científico e tecnolóxico como froito dun esforzo colectivo e
comprender a súa dimensión de saber provisional exposto a revisións e transformacións nos seus
conceptos básicos.
35. Desenvolver actividades en grupo adoptando actitudes colaboradoras construtivas e respectuosas coa
opinión dos demais.
36. Recoñecer as actitudes e situacións discriminatorias que tiveron lugar ao longo da historia por razón
de raza, sexo, relixión ou de calquera outra condición o circunstancia persoal ou social; e mostrar
unha actitude solidaria cos individuos e colectividades que foron obxecto desta discriminación.
37. Apreciar os dereitos e liberdades das persoas como un logro irrenunciable da humanidade, denunciar
as actitudes discriminatorias e inxustas e mostrarse solidario con aqueles que estean privados dos
seus dereitos ou dos recursos económicos necesarios.
38. Comprender e valorar a realidade dinámica e cambiante da sociedade galega, así como, as súas
interrelacións sociais, económicas ou culturais con outras realidades sociais.
20
CONTIDOS DO PRIMEIRO CURSO
Bloque 1. Contidos comúns

– Lectura e interpretación de imaxes e mapas de diferentes escalas e características. Percepción da
realidade xeográfica mediante a observación directa ou indirecta. Interpretación de gráficos e
elaboración destes a partir de datos.
– Obtención de información de fontes diversas (iconográficas, arqueolóxicas, escritas, proporcionadas
polas tecnoloxías da información, etc.) e elaboración escrita da información obtida.
– Localización no tempo e no espazo dos períodos, culturas e civilizacións e acontecementos
históricos. Representación gráfica de secuencias temporais.
– Identificación de causas e consecuencias dos feitos históricos e dos procesos de evolución e cambio
relacionándoos cos factores que os orixinaron.
– Coñecemento dos elementos básicos que caracterizan as manifestacións artísticas máis relevantes,
contextualizándoas na súa época. Valoración da herdanza cultural e do patrimonio artístico,
particularmente o propio, como riqueza que hai que preservar e colaborar na súa conservación.
– Realización de debates sobre temas de actualidade que poidan ter referentes na antigüidade ou nos
contidos xeográficos.
– Elaboración de traballos de campo sobre a realidade xeográfica máis próxima e/ ou o patrimonio
arqueolóxico do contorno.
Bloque 2. A Terra e os medios naturais

– A representación da Terra. Aplicación de técnicas de orientación e localización xeográfica.
– Localización no mapa e caracterización de continentes, océanos, mares, unidades do relevo e ríos no
mundo, en Europa, en España e en Galicia.
– Caracterización dos principais medios naturais, identificando os compoñentes básicos do relevo, os
climas, as augas e a vexetación; comprensión das interaccións que manteñen. Observación e
interpretación de imaxes representativas destes. Valoración da diversidade como riqueza que hai que
conservar.
– Os grupos humanos e a utilización do medio: análise das súas interaccións. As paisaxes naturais
e humanizadas. Principais unidades paisaxísticas en Galicia e España. A organización do
territorio en Galicia: a dispersión da poboación en pequenos asentamentos ( aldeas ), as
parroquias, as vilas e as áreas urbanas.
– Riscos. Estudo dalgún problema ambiental como, por exemplo, a acción humana sobre a
vexetación, o problema da auga ou o cambio climático. Toma de conciencia das posibilidades
que o medio ofrece e disposición favorable para contribuír ao mantemento da biodiversidade e a
un desenvolvemento sustentable.
21
Bloque 3. Sociedades prehistóricas, primeiras civilizacións e idade antiga
– Cazadores e recolectores, os primitivos actuais. Cambios producidos pola revolución neolítica.
Aspectos significativos da prehistoria no territorio peninsular.
– As primeiras civilizacións urbanas. Orixe do poder político e patriarcado.
– As primeiras formas de poboamento e distribución da poboación en Galicia. A cultura castrexa.
– O mundo clásico: Grecia e Roma. As sociedades escravistas. A democracia ateniense. As formas de
organización económica, social, administrativa e política romanas. O proceso de romanización e as
súas consecuencias en Hispania. A cidade e a forma de vida urbana. Achegas da cultura e da arte
clásicas. Pervivencias do mundo cultural romano na Gallaecia.
 Orixe e expansión do cristianismo. Fin do imperio romano e fraccionamento da unidade

mediterránea. O reino suevo como exemplo de adaptación de comunidades endóxenas e esóxenas.
CRITERIOS DE AVALIACIÓN REALACIONADOS COAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO

PRIMEIRO CURSO
1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter
información sobre o espazo representado a partir da lenda e da simboloxía. Elaborar mapas sinxelos
iniciándose no emprego de recursos informáticos.
Trátase de comprobar se o alumnado é capaz de identificar as liñas básicas da orientación xeográfica e

situar lugares no mapa mediante a lonxitude e a latitude. Así mesmo, permite avaliar se se sabe
descodificar información simbólica, e interpretala para describir o contido da información expresada nun
mapa. Competencia matemática, Tratamento da Información e Competencia Dixital.
2. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico mundial, de España e de
Galicia, caracterizando os trazos que predominan nun espazo concreto.
Trátase de avaliar que se coñece o mapa físico do mundo nos seus trazos básicos e en particular de
Galicia e España, que se localizan espacialmente os seus elementos e se é capaz de salientar aqueles que
predominan en cada territorio, a dispersión dos núcleos de poboación en Galicia como resultado dunha
longa evolución histórica. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico, Tratamento da
Información e Competencia Dixital.
3. Comparar os trazos físicos máis destacados (relevo, clima, augas e elementos bioxeográficos) que
configuran os grandes medios naturais do planeta, con especial referencia a Galicia, localizándoos no
espazo representado e analizando exemplos das paisaxes que resultan da actividade humana.
Trátase de avaliar que se é capaz de recoñecer e localizar no espazo os principais medios naturais do
mundo, de caracterizalos e distinguilos en función da interacción dos trazos físicos predominantes para
conformar paisaxes xeográficas diferenciadas, véndoas en relación coas formas de vida que posibilitan.
Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico.
22
4. Interpretar a paisaxe do seu contorno, identificando os seus trazos característicos e relacionando
elementos físicos, recursos e formas de asentamento rurais ou urbanos.
Trátase de avaliar a capacidade de transferir os coñecementos adquiridos de cara á análise e interpretación

dun espazo concreto e próximo, e comprender as interaccións que nel se producen, como a especificidade
da paisaxe rural galega, as formas tradicionais de construción e asentamento ou as áreas urbanas.
Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico.
5. Identificar e explicar exemplos de riscos e de impactos que a acción humana ten sobre o medio,
analizando as súas causas e efectos, e proporcionando medidas e condutas para prevelos e limitalos,
facendo unha especial referencia ao ámbito galego.
Trátase de avaliar se o alumnado coñece os principais problemas ambientais da actualidade, se os

relaciona coas súas causas e os seus posibles efectos, así como se é capaz de expoñer accións que poden
contribuír á súa mellora, a través da ciencia, da tecnoloxía, do consumo responsable, etc. Competencia no
coñecemento e a interacción co mundo físico e Competencia Social e cidadá.
6. Utilizar as convencións e unidades cronolóxicas e as nocións de evolución e cambio, aplicándoas a

feitos e procesos referidos á prehistoria e historia antiga do mundo, da Península Ibérica e de Galicia.
Tratase de avaliar se se usa como referencia temporal na localización de feitos e procesos históricos a
periodización e datación correcta, e se se ten capacidade para identificar, en procesos referidos ás
sociedades na Prehistoria e na Antigüidade, elementos de permanencia e de cambio. Deberán quedar
claras as diferenzas entre tempo cronolóxico e histórico. Competencia matemática, Competencia
Cultural e artística.
7. Identificar e expoñer os cambios que supuxo a revolución neolítica na evolución da humanidade e

valorar a súa importancia e as súas consecuencias ao comparalos cos elementos que conformaron as
sociedades cazadoras e recolectoras.
Trátase de comprobar que se identifican os elementos básicos que conformaron as principais sociedades
depredadoras e os cambios que acompañaron a revolución neolítica, constatando as consecuencias que
esta ten na evolución da humanidade. Valorarase a importancia cultural da arte rupestre e do megalitismo
atlántico. Competencia Cultural e artística, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo
físico, Competencia Social e cidadá e Autonomía e iniciativa persoal.
8. Diferenciar os trazos que caracterizan algunha das primeiras civilizacións urbanas e a civilización
grega, identificando os elementos orixinais desta última e valorando aspectos relevantes da súa
contribución á civilización occidental.
Trátase de comprobar que se é capaz de localizar no tempo e no espazo as civilizacións de Exipto e/ou
Mesopotamia e de Grecia, e caracterizar os elementos básicos que as conformaron -escravismo,
patriarcado...- e as diferenzas existentes na súa organización política -teocracia e democracia-. Así
mesmo, de verificar se se é capaz de recoñecer os elementos relevantes da contribución de Grecia á
civilización occidental. Competencia Cultural e artística e Competencia Social e cidadá
23
9. Comprender os trazos característicos da cultura castrexa, a área xeográfica en que se desenvolveu e a
súa particular forma de ocupación do territorio.
Trátase de avaliar a capacidade para percibir a influenza do pasado no asentamento, comparando o espazo
ocupado polos castrexos e os límites actuais de Galicia, sen esquecer unha análise dos elementos sociais e
artísticos máis elementais desta cultura. Farase fincapé nas relacións coas culturas urbanas mediterráneas
e atlánticas. Competencia Cultural e artística e Competencia no coñecemento e a interacción co mundo
físico.
10. Caracterizar os trazos da organización política, económica e social da civilización romana na súa
época de expansión, valorando a transcendencia da romanización na Hispania e na Gallaecia e a
pervivencia do seu legado.
Preténdese comprobar se o alumnado coñece a herdanza da civilización romana, con especial atención á
organización político-administrativa, social, económica e cultural, e identifica, no patrimonio artístico e
noutros trazos actuais, o legado desa civilización no noso país. Así mesmo, procuraranse desenvolver
algunhas ideas sobre o significado do cristianismo e os novos asentamentos que se producen no mundo
tardorromano: suevo e visigodo. Competencia Cultural e artística, Competencia no coñecemento e
interacción co mundo físico e Competencia para aprender a aprender.
11. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información e comunicar a información obtida de
forma correcta por escrito.
Con este criterio trátase de avaliar que se len de forma comprensiva diferentes fontes de información
tanto arqueolóxicas como escritas, obtendo as ideas principais que conteñen e relacionándoas con outras
para formar esquemas explicativos, sendo capaz de comunicalas utilizando correctamente a expresión
escrita. Competencia en comunicación lingüística e Competencia para aprender a aprender.
2.2 ELEMENTOS ESPECÍFICOS DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS,

XEOGRAFÍA E HISTORIA DO CURRICULUM NO SEGUNDO CURSO
CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO SEGUNDO

CURSO

– Comprender o concepto de tempo histórico.
– Identificar a relación multicausal dun feito histórico e as súas consecuencias.
– Coñecer as grandes etapas e os principais acontecementos da Idade Media e a Historia Moderna.
– Comprender o funcionamento das sociedades, o seu pasado histórico, a súa evolución e
transformacións.
– Desenvolver a empatía mediante a comprensión das accións humanas do pasado.
24
– Expresarse de forma asertiva e mostrar unha actitude favorable ao diálogo e mais ao traballo
cooperativo.

– Identificar e localizar os ámbitos xeopolíticos, económicos e culturais en que se enmarcan os
acontecementos da Idade Media e a Historia Moderna.
– Coñecer os distintos usos do espazo e dos recursos que fixeron as sociedades ao longo dos
períodos históricos estudados.

– Comprender a función que as artes tiveron e teñen na vida dos seres humanos.
– Recoñecer os diferentes estilos da arte medieval e moderno, e os valores estéticos que expresan.
– Analizar obras de arte de xeito técnico e identificar o contexto histórico que explica a súa
aparición.
– Desenvolver unha actitude activa en relación coa conservación e a protección do patrimonio
histórico.

– Relacionar e comparar a información procedente de diversas fontes: escritas, gráficas,
audiovisuais etc.
– Contrastar a información obtida e desenvolver un pensamento crítico e creativo.
– Elaborar a información transformando os datos recollidos e traducíndoos a outro formato ou
linguaxe.
– Empregar as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación na
procura e o procesamento da información.

– Utilizar adecuadamente o vocabulario propio das ciencias sociais para construír un discurso
preciso.
– Desenvolver a empatía e interesarse por coñecer e es-coitar opinións distintas á propia.
– Utilizar diferentes variantes do discurso, en especial, a descrición e a argumentación.
– Ler e interpretar textos de tipoloxía diversa, linguaxes icónicas, simbólicas e de representación.
– Elaborar e interpretar eixes cronolóxicos.
– Analizar e comprender os datos cuantitativos recollidos en táboas, gráficos e diagramas.
– Facer cálculos matemáticos de números enteiros e porcentaxes para chegar a conclusións
cuantitativas.

– Desenvolver unha visión estratéxica dos problemas, anticipar posibles escenarios e consecuencias
futuras das accións individuais e/ou sociais.
– Buscar explicacións multicausais para comprender os fenómenos sociais e avaliar as súas
consecuencias.
25
– Utilizar distintas estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información: esquemas,
resumos etc.
– Participar en debates e contrastar as opinión persoais coas do resto de compañeiros.
– Desenvolver o gusto pola aprendizaxe continua e mais a actualización permanente.

– Asumir responsabilidades e tomar decisións con respecto á planificación do proceso de resolución
das actividades propostas.
– Interpretar adecuadamente as particularidades de ca-da situación e de cada problema estudado.
– Saber argumentar de forma lóxica e coherente as explicacións dos conceptos e fenómenos

estudados.
– Autorregular o propio aprendizaxe: tomar conciencia do que se sabe e do que falta por aprender; e
realizar autoavaliacións do propio traballo.
OBXECTIVOS DO SEGUNDO CURSO
1 Recoñecer os mecanismos esenciais que rexen o funcionamento dos feitos sociais e económicos
apremantes das sociedades contemporáneas.
2 Adquirir e utilizar o vocabulario específico da área con precisión e rigor.
3 Estudar, comparar e contrastar a información obtida a través de diferentes fontes de información
directa (enquisas, traballos de campo etc.) e indirecta (vídeos, imaxes, obras de arte etc.).
4 Manexar e interpretar correctamente diferentes instrumentos de traballo xeográfico e histórico como
as gráficas, os mapas, as series estatísticas etc.; saber interpretar a escala gráfica e os signos
convencionais que se utilizan nos distintos tipos de mapas (físicos, políticos, históricos etc.).
5 Elaborar bosquexos, gráficos sinxelos, organigramas e mapas conceptuais para representar os
fenómenos históricos e xeográficos traballados.
6 Realizar pequenas investigacións de carácter descritivo, organizando os datos e as ideas; e resolver
diversos problemas mediante a aplicación de técnicas e procedementos sinxelos de procura e
tratamento da información propios da Xeografía e da Historia.
7 Recoñecer as peculiaridades do coñecemento científico sobre os asuntos sociais, e valorar o rigor e a
obxectividade na procura de datos e a investigación de todo tipo de informacións sobre o medio
natural e social.
8 Comparar as características das sociedades e cidades rurais, industriais e postindustriais.
9 Clasificar os distintos tipos de cidades existentes segundo os sistemas de produción e as actividades
económicas que se practican nelas.
10 Describir os índices de benestar de Europa, de España e de Galicia.
11 Identificar o sistema urbano das cidades do mundo, España e Galicia.
12 Identificar a distribución da poboación no planeta, España e Galicia, entender o concepto de
densidade de poboación e especificar os factores que condicionan a distribución (factores físicos,
históricos e económicos).
13 Diferenciar entre poboamento rural e urbano no mundo e en España.
26
14 Explicar as consecuencias do progresivo avellentamento da poboación mundial e valorar as posibles
consecuencias dos desequilibrios actuais e futuros.
15 Coñecer as distintas fases da evolución da poboación mundial, comparando os réximes demográficos
dos países desenvolvidos e dos países subdesenvolvidos.
16 Explicar o modelo de transición demográfica e as consecuencias do actual avellentamento da

poboación nos países desenvolvidos, facendo especial fincapé nas series estatísticas de Galicia e de
España.
17 Analizar as características da poboación de Galicia e de España: índices de natalidade e fecundidade,
taxa de mortalidade, crecemento vexetativo, esperanza de vida, pirámides de idade, distribución no
territorio etc.
18 Describir o modelo demográfico dos países ricos e pobres, así como explicar as causas e as
consecuencias das súas dinámicas.
19 Realizar actividades relacionadas co estudo demográfico: elaborar e interpretar pirámides de
poboación, realizar cálculos de densidades de poboación, interpretar series estatísticas etc.
20 Entender os conceptos de taxa de natalidade, taxa de fecundidade, taxa de mortalidade e taxa de
crecemento natural; sabelos calcular correctamente e valorar a información que nos achegan.
21 Comprender as causas dos movementos migratorios e clasificar os distintos tipos de migracións
segundo as causas que as motivan, o destino ao que se dirixen; a súa forma e mais a súa duración.
22 Identificar os fluxos migratorios na actualidade e analizar a evolución dos movementos migratorios
en España e Galicia.
23 Reflexionar sobre as consecuencias que xeran os movementos migratorios nos territorios emisores e
receptores de inmigrantes, valorando a necesidade de adoptar políticas migratorias que favorezan a
integración e eviten os conflitos entre a sociedade emisora e receptora.
24 Definir a poboación activa e establecer a súa distribución por sectores económicos no planeta e
España.
25 Valorar a incorporación da muller ao mundo laboral.
26 Comprender os diversos indicadores do desenvolvemento económico e social; e establecer as
principais diferenzas entre as grandes áreas desenvolvidas da Terra e os países do Terceiro Mundo.
27 Saber en que consiste a actual globalización dos mercados e dos procesos produtivos; e describir a
nova división internacional do traballo.
28 Recoñecer a importancia da evolución dos medios de transporte e as novas tecnoloxías da
información e a comunicación na mundialización da economía.
30 Ordenar os acontecementos históricos en eixes cronolóxicos e localizalos no espazo co fin de
adquirir unha perspectiva global da evolución histórica da Humanidade que teña en conta os procesos
de cambio e de permanencia.
31 Coñecer as orixes do Islam, identificar os seus preceptos básicos e analizar as diferentes fases da súa
expansión tras a morte de Mahoma.
32 Saber como se produciu a conquista árabe da Península Ibérica, indicando as batallas, as datas e mais
os personaxes máis representativos deste período histórico.
27
33 Localizar nun eixe cronolóxico as distintas etapas da historia de Al-Andalus e comparar o sistema
político e a organización estatal de Al-Andalus desde a época do Emirato dependente ata os Reinos
de Taifas.
34 Coñecer a evolución política, económica e cultural do reino nazarí de Granada.
35 Recoñecer os distintos grupos que formaban a sociedade de Al-Andalus e comprender as causas das
conversións relixiosas.
36 Analizar as causas e a evolución da Reconquista, así como o proceso de repoboamento dos territorios
ocupados, localizando no mapa as etapas máis importantes.
37 Coñecer a arte e a cultura das distintas comunidades que conviviron na Península: xudeus,
mozárabes, mudéxares etc.
38 Coñecer a base económica de Al-Andalus e identificar os cultivos e as innovacións técnicas que os
árabes introduciron na Península.
39 Recoñecer os edificios e monumentos máis emblemáticos de Al-Andalus.
40 Enumerar as grandes achegas da cultura musulmá ao mundo occidental, así como os seus principais
científicos e filósofos.
41 Analizar os elementos que, tras a morte de Carlomagno, propiciaron o nacemento do feudalismo.
42 Explicar a composición e os trazos distintivos dos distintos estamentos da sociedade medieval: modo
de vida, nivel de riqueza, actividades económicas etc.
43 Entender os pactos de fidelidade e vasalaxe que establecían os distintos grupos sociais que integraban
o sistema feudal.
44 Describir distintos edificios característicos do mundo rural da Idade Media: o castelo, o mosteiro, as
vivendas dos campesiños etc.
45 Saber como estaba organizada a Igrexa na Idade Media, cales eran as súas principais ordes relixiosas;
e valorar a importancia desta institución na Europa cristiá.
46 Explicar os trazos distintivos da arte románica en Europa e en España nas súas diversas
manifestacións: arquitectura, escultura e pintura.
47 Coñecer as orixes da cidade medieval, identificar os seus principais edificios e recoñecer as
actividades económicas que se desenvolvían no seu interior, dedicando unha especial atención ao
funcionamento dos gremios.
48 Identificar e localizar no mapa as principais rutas comerciais e centros mercantís da Idade Media.
49 Coñecer a composición e as formas de vida dos distintos grupos sociais que habitaban a cidade
medieval, facendo especial fincapé na nova clase social: a burguesía.
50 Analizar as causas do renacer cultural das cidades no século XIII e valorar a función cultural e
ideolóxica das universidades a partir deste momento.
51 Comprender as novas necesidades relixiosas da vida urbana na Idade Media e valorar a función das
ordes mendicantes neste período histórico.
52 Explicar os trazos distintivos da arte gótica en Europa, España e Galicia na súas diversas
manifestacións: arquitectura, escultura e pintura.
53 Coñecer as causas da crise da Baixa Idade Media (séculos XIV e XV).

54 Identificar as características e a evolución dos reinos cristiáns desde o século XII ata finais da Idade
Media.
55 Describir a forma de goberno e as institucións dos Estados cristiáns da Península a partir do século
XII.
28
56 Coñecer as orixes e a evolución da Coroa de Castela e da Coroa de Aragón; facendo especial fincapé
na expansión política e económica de Castela e a Coroa de Aragón.
57 Comprender os principios do Humanismo e o Renacemento, tanto en Europa como en España, así
como explicar a renovación espiritual que representou a Reforma luterana e a Contrarreforma
católica.
58 Establecer as características estéticas do Renacemento así como observar e analizar obras
características deste estilo artístico na súas diversas vertentes europeas, con especial atención ás
obras que atopamos en España.
59 Recoñecer as bases ideolóxicas e a estruturación social da monarquía absoluta tanto en Europa como
en España a través da exposición da articulación da monarquía dos Reis Católicos en España.
60 Desenvolver a política interior e exterior da Monarquía dos Austria, prestando atención ao
descubrimento do Novo Mundo e facendo especial fincapé na historia de Galicia durante estes anos.
61 Analizar as características e a estética do Barroco, con especial atención ás obras españolas. (3)
62 Entender a relación entre os acontecementos máis significativos da historia de Galicia, a historia de
España e a Historia Universal, respectando os aspectos comúns e os de carácter diverso, co fin de
valorar a pertenza a varias identidades colectivas.
63 Valorar a diversidade lingüística e cultural no mundo e no territorio español; e ser respectuosos e
tolerantes coas actitudes, crenzas e xeitos de vida de persoas ou grupos que pertencen a sociedades
ou culturas diferentes á propia.
64 Recoñecer as actitudes e situacións discriminatorias que tiveron lugar ao longo da historia por razón
de raza, sexo, relixión... ou de calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social; e mostrar
unha actitude solidaria cos individuos e colectividades que foron obxecto desta discriminación.
65 Mostrarse solidario ante os grandes desequilibrios demográficos e económicos dos países
subdesenvolvidos.
66 Apreciar os dereitos e liberdades das persoas como un logro irrenunciable da humanidade, denunciar
as actitudes discriminatorias e inxustas e mostrarse solidario con quen estean privados dos seus
dereitos ou dos recursos económicos necesarios.
CONTIDOS DO SEGUNDO CURSO

– Localización no tempo e no espazo de períodos e acontecementos históricos. Nocións de
simultaneidade e evolución. Representación gráfica de secuencias temporais.
– Recoñecemento de causas e consecuencias nos feitos e procesos históricos distinguindo a súa
natureza. Identificación da multiplicidade causal nos feitos sociais. Valoración do papel dos homes e
as mulleres como suxeitos da historia.
– Busca, obtención e selección de información do contorno, de fontes escritas, iconográficas, gráficas,
audiovisuais e proporcionadas polas tecnoloxías da información. Elaboración escrita da información
obtida. Transformación de información estatística en gráficos.
29
– Recoñecemento de elementos básicos que caracterizan os estilos artísticos e interpretación de obras
sig nificativas considerando o seu contexto. Valoración da herdanza cultural e do patrimonio artístico
como riqueza que hai que preservar e colaborar na súa conservación
– Análise dalgún aspecto da época medieval ou moderna relacionado cun feito ou situación
relevante da actualidade: as orixes da organización parroquial, o Camiño de Santiago, a peste
negra-sida,....
Bloque 2. As sociedades preindustriais.

– Os séculos medievais. Orixe e expansión do Islam. A sociedade, a economíaeopoder na Europa
feudal. O rexurdir das vilas, da cidadeeointercambio comercial. A cultura e a arte medieval.
– A Península Ibérica na Idade Media. Al Andalus e os reinos cristiáns. A forma de vida nas cidades
cristiás e musulmanas.
– Galicia na Idade Media: a era compostelá e as crises baixomedievais
– Os grupos humanos e a utilización do medio: análise das súas interaccións. As paisaxes naturais e
humanizadas. Principais unidades paisaxísticas en Galicia e España. A organización do territorio en
Galicia: a dispersión da poboación en pequenos asentamentos ( aldeas ), as parroquias, as vilas e as
áreas urbanas.
– Características do Estado moderno en Europa. O significado do Renacemento.
– Evolución social, política e económica da Península Ibérica na época moderna. A monarquía
hispánica e a colonización de América.
– A Galicia dependente e agraria. Fidalgos e foreiros.
– Arte, ciencia e cultura na época moderna. O Barroco galego.
Bloque 3. Poboación e sociedade.

– A poboación e a evolución histórica da súa distribución. Aplicación dos conceptos básicos de
demografía á comprensión dos comportamentos demográficos actuais, análise e valoración das súas
consecuencias no mundo, en España e en Galicia. Elaboración e interpretación de datos e gráficos de
demografía.
– A mobilidade da poboación: modalidades, etapas, causas e consecuencias. Análise do fenómeno
migratorio en Galicia.
– As sociedades actuais. Estrutura e diversidade. Desigualdades e conflitos. Caracterización da
sociedade galega, española e europea. Análise e valoración relativa das diferenzas culturais.
– A transformación das cidades a partir da industrialización, como resposta ás novas necesidades
sociais. Urbanización do territorio no mundo actual e xerarquía urbana. A creación do espazo urbano:
diferenciación social e funcional nas cidades españolas e galegas. Problemas e planeamento urbano.
– O poboamento galego: transformación das formas tradicionais e novo sistema urbano.
CRITERIOS DE AVALIACIÓN RELACIONADOS COAS COMPETENCIAS BÁSICAS DO

SEGUNDO CURSO
1. Describir os trazos sociais, económicos, políticos, culturais e artísticos que caracterizan a Europa
30
medieval a partir das funcións desempeñadas pola nobreza, o clero e o campesiñado e recoñecer a súa
evolución ata a aparición do Estado moderno.
Trátase de comprobar se os alumnos e alumnas recoñecen os elementos básicos que caracterizan a

economía feudal, o papel social dos distintos estamentos coas súas relacións, identificando os cambios
sociais, culturais e artísticos que introduce o renacemento das cidades e o fortalecemento progresivo da
autoridade monárquica ata a aparición do Estado moderno. Competencia Cultural e artística e
Competencia para aprender a aprender.
2. Situar no tempo e no espazo as diversas unidades políticas que coexistiron na Península Ibérica durante
a Idade Media, distinguindo as súas peculiaridades e recoñecendo na España actual exemplos da
pervivencia do seu legado cultural e artístico, particularmente no mundo urbano.
Pretende coñecer como se identifican as distintas etapas na formación e consolidación dos reinos cristiáns
e de Al-Andalus, as características políticas, económicas, sociais e culturais fundamentais e se se
recoñece a súa contribución cultural e artística a partir da análise dalgunhas obras relevantes e, en
particular, a pervivencia destas contribucións nas cidades de orixe cristiá e musulmá. Competencia
Cultural e artística, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico e Competencia social e
cidadá.
3. Valorar a identidade do período medieval galego nos seus momentos fundamentais, destacando o papel
hexemónico que exerce a Igrexa na economía, na cultura ou na articulación do poboamento e
establecendo unha relación entre as súas crises sociais e a xeral do feudalismo.
Trátase de saber se o alumnado é quen de situar no tempo e valorar o momento de auxe do Reino de
Galicia e as súas manifestacións culturais e sociais. Tamén, se sabe interpretar a significación particular
do movemento irmandiño. Competencia Cultural e artística, Competencia social e cidadá e Competencia
matemática.
4. Distinguir os principais momentos na formación e evolución do Estado moderno destacando as

características máis relevantes da monarquía hispánica e do imperio colonial español.
Trátase de comprobar se se identifican as distintas etapas da monarquía hispánica e as súas características

políticas, así como o seu relevo na hexemonía europea, recoñecendo a importancia económica e política,
para España e para América, do descubrimento e a formación do imperio colonial español. Así mesmo,
destacar a posición dependente de Galicia neste contexto temporal e a particular forma de relación socio-
económica que se establece no mundo rural galego. Competencia Cultural e artística, Competencia
social e cidadá e Tratamento da información e competencia dixital.
5. Identificar e localizar os principais estilos artísticos do Medievo e da Idade Moderna, e aplicar ese
coñecemento á análise dalgunhas obras e autores representativos destes estilos.
Trátase de comprobar se as alumnas e os alumnos diferencian os elementos básicos dos estilos artísticos
medievais e da Idade moderna, contextualizándoos e subliñando a importancia dos estilos Románico e
Barroco en Galicia. Competencia Cultural e artística, Competencia social e cidadá e Competencia en
comunicación lingüística.
6. Describir os factores que condicionan os comportamentos e movementos demográficos, utilizando os

conceptos e indicadores básicos, caracterizando as tendencias predominantes e aplicando este
coñecemento á análise do actual réxime demográfico de Galicia e España.
Preténdese avaliar se o alumnado coñece e se as alumnas e os alumnos son capaz de explicar, co

vocabulario axeitado, as tendencias demográficas e as súas causas, utilizando estes coñecementos para
analizar os contrastes, problemas e perspectivas que actualmente existen en Galicia, en España e no
31
mundo. Do mesmo xeito, terán que analizarse as etapas da emigración galega e as súas consecuencias.
Competencia en comunicación lingüística, Competencia social e cidadá e Competencia matemática.
7. Identificar os trazos que caracterizan as sociedades actuais distinguindo a diversidade de grupos sociais
que as configuran, e expoñendo algunha situación que relita a desigualdade social.
Trátase de avaliar se se coñecen os trazos da organización social, identificando os cambios que se

produciron nos últimos tempos na familia, na mobilidade social, nos valores, etc., analizando os
contrastes que se producen en diferentes áreas do mundo. Adoptarase unha actitude crítica fronte a
manifestacións sexistas, racistas.... Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico,
Competencia para aprender a aprender, Tratamento da Información e Competencia dixital e
Competencia matemática.
8. Analizar o crecemento das áreas urbanas e as súas novas modalidades, a diferenciación social e
funcional do espazo urbano e algúns dos seus problemas, aplicando este coñecemento a exemplos de
cidades españolas e galegas.
Con este criterio trátase de coñecer se o alumnado é consciente das causas que provocan o aumento da
poboación urbana. Tamén se trata de avaliar, a través dalgún exemplo galego, se se identifican os sectores
e funcións do espazo urbano e se se analizan os seus problemas e impactos, propoñendo medidas que
contribúan a melloralo. Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, Tratamento da
Información e Competencia dixital e Competencia matemática.
9. Realizar de forma individual e tamén en grupo, coa axuda do profesor, un traballo sinxelo de carácter
descritivo sobre algún pazo ou mosteiro da comarca, utilizando fontes diversas (prensa, bibliografía,
páxinas web, etc.), seleccionando a información máis relevante, integrándoa nun esquema ou guión e
comunicando os resultados do estudo de forma intelixible.
Trátase de avaliar en que medida o alumnado é capaz de planificar e realizar un pequeno traballo de
síntese ou indagación, se selecciona información pertinente en función do obxectivo proposto e a organiza
adecuadamente. Por outra parte, permite comprobar se asume con responsabilidade as tarefas que lle
corresponden como membro dun grupo. Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico,
Tratamento da Información e Competencia dixital e Competencia matemática, Autonomía e iniciativa
persoa e Competencia para aprender a aprender.
32
CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA NO TERCEIRO CURSO
CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO

TERCEIRO CURSO

– Coñecer os axentes e institucións básicas que interveñen na economía de mercado.
– Entender as mudanzas que se están a producir nas relacións económicas e sociais a escala
mundial.
– Analizar as causas e as consecuencias das tendencias migratorias predominantes no mundo actual.
– Expresar as propias opinións de forma asertiva.
– Escoitar activamente e mostrar unha actitude favorable ao diálogo e ao traballo cooperativo.
– Reflexionar de forma crítica sobre algúns problemas sociais como a existencia de colectivos
desfavorecidos.

– Identificar e localizar no mapa os principais ámbitos xeopolíticos, económicos e culturais do
mundo.
– Recoñecer os trazos físicos e humanos básicos do territorio español e da Unión Europea.
– Recoñecer os desequilibrios territoriais na distribución dos recursos e explicar as súas
consecuencias.
– Tomar conciencia dos problemas que a explotación do espazo pode xerar no medio.
– Suxerir actuacións e políticas concretas que contribúan ao desenvolvemento sostible.

– Desenvolver a sensibilidade para gozar con distintas expresións do patrimonio natural e cultural.
– Interesarse pola conservación do patrimonio cultural.
– Obter información a través de varios tipos de fontes: documentos visuais, cartográficos, etc.
– Analizar os datos numéricos e mais os indicadores socioeconómicos de táboas e diagramas.

– Relacionar, procesar e sintetizar a información procedente de fontes diversas: gráficos, bocexos,
mapas temáticos, bases de datos, imaxes e fontes escritas.
33
– Comunicar as conclusión de forma organizada empregando as posibilidades que ofrecen as
tecnoloxías da información e a comunicación.

– Saber expresar as propias ideas e emocións, oralmente e por escrito, utilizando a terminoloxía
máis axeitada en cada caso.
– Interpretar textos de tipoloxía diversa, linguaxes icónicas, simbólicas e de representación.
– Utilizar diferentes variantes do discurso, nomeadamente a descrición e a argumentación.
– Escoitar as opinións distintas á propia con sensibilidade e espírito crítico, respectando as normas
que rexen o diálogo e a intervención en grupo.
– Extraer, analizar e comprender a información numérica de táboas, listaxes, gráficos e diagramas.
– Facer cálculos matemáticos sinxelos para comparar fenómenos de carácter social e/ou xeográfico.

– Aplicar razoamentos de distinto tipo e procurar explicacións multicausais para comprender os
fenómenos sociais e avaliar as súas consecuencias.
– Anticipar posibles escenarios e consecuencias futuras das accións individuais e/ou sociais.
– Comprender as actividades presentadas e planificar a estratexia máis axeitada para resolvelas.
– Comunicar e expresar de forma efectiva os resultados do propio traballo, argumentando de forma
coherente as opinións persoais.

– Planificar a secuencia de tarefas para realizar un traballo de investigación ou de busca de
información.
estudados.
– Tomar decisións e saber escoller o xeito máis axeitado para recuperar e presentar a información.
Facer un seguimento das aprendizaxes realizadas para tomar conciencia do que se aprendeu e mais
do que falta por aprender.
OBXECTIVOS NO TERCEIRO CURSO
dentro da estrutura da nosa sociedade e, deste xeito, comprender a pluralidade de causas que explican
a evolución das sociedades actuais.
2. Sensibilizarse cos principais problemas do mundo actual (o desigual acceso aos recursos, a
globalización, os conflitos políticos, etc.) entendéndoos como unha problemática en que todos
estamos somerxidos e da que todos somos responsables.
3. Reflexionar sobre as repercusións da intervención humana no medio físico tendo en conta os
problemas ecolóxicos que nos son máis próximos (sobreexplotación dos recursos, deforestación,
contaminación, etc.).
34
4. Identificar os axentes responsables da sobreexplotación da auga, a contaminación atmosférica e mais
a deforestación; e analizar os factores que explican o desenvolvemento da conciencia ecolóxica.
5. Defender as políticas orientadas a promover o desenvolvemento sostible e actuar de acordo coas po-
sibilidades de cada individuo para contribuír á protección e mellora do medio.
6. Identificar os axentes e as institucións básicas que interveñen na economía de mercado, así coma os
factores necesarios para producir bens ou servizos.
7. Comprender as características do mercado laboral e reflexionar sobre os cambios que se produciron
na organización do traballo como consecuencia da globalización económica.
8. Coñecer os distintos tipos de agricultura que se practican no mundo e as paisaxes típicas de cada
zona mediante a observación e a análise de bosquexos, mapas e fotografías.
9. Explicar as características dos distintos tipos de gandaría e analizar a súa distribución xeográfica coa
axuda de fontes cartográficas.
10. Recoñecer as distintas técnicas de pesca que se utilizaron ao longo da historia, identificar as
principais zonas pesqueiras do mundo e reflexionar sobre os problemas que atravesa o sector
pequeiro na actualidade.
11. Localizar os países produtores de materias primas e de fontes de enerxía; e analizar as relacións de
intercambio que se establecen entre elles segundo o seu nivel de desenvolvemento.
12. Concienciarse da limitación dos recursos naturais e da necesidade de adoptar medidas de aforro
enerxético como o uso dos recursos renovables.
13. Comprender e identificar as nova necesidades sociais que se produciron a partir da revolución
industrial e o xeito en como inflúen na organización das paisaxes rurais e urbanas.
14. Coñecer os elementos do proceso industrial e a división técnica e social do traballo que ten lugar na
industria, dedicándolle unha atención especial aos
cambios que se produciron recentemente como consecuencia da globalización económica.

15. Identificar os distintos tipos de industrias e de empresas industriais; e os factores que determinan a
localización da industria no mundo.
16. Clasificar as actividades terciarias, recoñecer as súas principais características e analizar o
desenvolvemento que experimentou o sector terciario na actualidade.
17. Comprender as causas do desenvolvemento do turismo e analizar a situación actual do turismo na
Comunidade de Galicia e en España, facendo especial fincapé nas características do turismo do
litoral mediterráneo español e nos recursos patrimoniais do noso territorio.
18. Coñecer as características das redes de transportes (terrestre, marítimo e aéreo) e establecer a súa
relación coas actividades económicas e cos centros de consumo máis importantes para comprender
mellor os desequilibrios e contrastes que existen entre unhas rexións e outras.
19. Relacionar a expansión do sector terciario co acceso á sociedade do benestar e comparar os
indicadores económicos e sociais dos países ricos e dos países pobres.
20. Identificar as distintas áreas xeopolíticas, económicas e culturais do mundo; analizar os fluxos comercialis
e os principais problemas de desequilibrio socioeconómico existentes entre elas.
21. Coñecer os elementos que interveñen no comercio, os mecanismos que posibilitan o
desenvolvemento do comercio internacional e as características das fronteiras, salientando os factores
que xeran os desequilibrios comerciais.
22. Identificar os principales sectores produtivos da economía galega e española (agricultura, gandaría,
industrias de diversos tipos, servizos...), analizar a súa interrelación e distribución no territorio.
35
23. Comprender as causas e as consecuencias da globalización económica.
24. Valorar o impacto das novas tecnoloxías da información e a comunicación no acceso á información,
o fluxo de capitais e o comercio mundial.
25. Comprender os problemas derivados do desigual acceso á riqueza no mundo (fame, baixo nivel
educativo, desequilibrios demográficos, etc.); e reflexionar sobre a actuación dos organismos que
tratan de loitar contra a pobreza.
26. Coñecer a distribución da poboación mundial no territorio, tendo en conta os factores xeográficos e
históricos que explican as diferenzas rexionais.
27. Comparar o modelo demográfico dos países desenvolvidos e dos países do Terceiro Mundo mediante
a interpretación de series estatísticas e de gráficos de poboación e reflexionar sobre os factores que
explican as diferenzas entre ambos.
28. Recoñecer as distintas fases na evolución da poboación española, desde o século XIX até a
actualidade, a partir da interpretación de gráficas e datos demográficos.
29. Valorar as causas e as consecuencias do fenómeno migratorio, facendo especial fincapé na evolución
histórica das migracións en España e na Comunidade de Galicia.
30. Coñecer a organización do territorio e os desequilibrios espaciais que existen no mundo, en España e
na Comunidade de Galicia; e recoñecer as transformacións que tiveron lugar nas cidades dos países
occidentais como consecuencia da globalización da economía.
31. Identificar os principais elementos da trama urbana e recoñecer a especialización do uso do solo nas
cidades actuais como manifestación da diferenciación de funcións e da xerarquización social do
espazo urbano.
32. Recoñecer os problemas das grandes cidades (desigualdades sociais, contaminación, etc.) e propor
medidas para xestionar o seu funcionamento.
33. Coñecer e comparar entre si diferentes tipos de réximes políticos, incidindo nas características dos
Estados democráticos.
34. Identificar as transformacións que experimentou o Estado tradicional como consecuencia da
globalización da economía e o emprego das novas tecnoloxías da información.
35. Valorar as relacións de cooperación internacional entre Estado e recoñecer as funcións das principais
organizacións supranacionais e das organizacións non gobernamentais.
36. Coñecer as distintas fases no proceso de construción da Unión Europea e identificar a composición,
as funcións e a capacidade de decisión das súas distintas institucións.
37. Comprender as bases da política económica rexional creada pola Unión Europea para corrixir os
desequilibrios entre os países membros; e reflexionar sobre a repercusión destas políticas na
economía española e na economía galega.
38. Coñecer a división político-administrativa do territorio español en comunidades autónomas, pro-
vincias e municipios.
39. Explicar as funcións e a composición das institucións que gobernan no Estado español e na
Comunidade de Galicia; e os principios que se establecen na Constitución e nos estatutos de
autonomía para guiar a política económica e social do país.
40. Coñecer os distintos mecanismos de participación dos cidadáns e as cidadás españois no exercicio do
poder estatal e autonómico; e identificar os partidos políticos máis importantes de España e da
Comunidade de Galicia.
41. Reflexionar sobre as transformacións nas formas de traballo e de vida que experimentou a sociedade
española nas últimas décadas, facendo especial fincapé na incorporación da muller ao mundo laboral.
36
42. Valorar a diversidade cultural no mundo, en España e na Comunidade de Galicia e ser respectuosos
coas actitudes, crenzas e formas de vida de persoas ou grupos que pertencen a sociedades ou culturas
diferentes á propia.
43. Comunicar as respostas e as conclusións persoais utilizando o vocabulario específico da área con
precisión e rigor.
44. Recoñecer as peculiaridades do coñecemento científico sobre os asuntos sociais, e valorar o rigor e a
obxectividade na procura de información, a organización dos datos e a resolución de diversos
problemas.
45. Utilizar as novas tecnoloxías da información e a comunicación para a procura, a xestión e o
tratamento da información.
46. Obter e relacionar información de fontes de diverso tipo, e saber manexar e interpretar diversos
instrumentos de traballo xeográfico como as gráficas, as representacións cartográficas, as series
estatísticas, etc.
47. Realizar tarefas en grupo e participar en debates cunha actitude crítica e construtiva, respectando as
normas que rexen o diálogo e a intervención en grupo.
as actitudes discriminatorias e inxustas e mostrarse solidario con quen estea privado dos seus dereitos
ou dos recursos económicos necesarios.
CONTIDOS DO TERCEIRO CURSO

– Obtención e procesamento de información a partir da percepción das paisaxes xeográficas do
contorno ou de imaxes, de fontes orais e de documentos visuais, cartográficos e estatísticos, incluídos
os proporcionados polas tecnoloxías da información e a comunicación. Comunicación oral ou escrita
da información obtida.
– Realización de debates, análises de casos ou resolución de problemas sobre algunha cuestión de
actualidade servíndose, entre outras, das fontes de información que proporcionan os medios de
comunicación, valorando informacións diversas sobre un mesmo feito, fundamentando as opinións,
argumentando as propostas, respectando as dos demais e utilizando o vocabulario xeográfico
axeitado.
– Realización de traballos de síntese e de indagación, utilizando información de fontes variadas e
presentándoos correctamente, combinando diferentes formas de expresión incluídas as que
proporcionan as tecnoloxías da información e a comunicación.
37
Bloque 2. Actividade económica e espazo xeográfico
– A actividade económica. Necesidades humanas e recursos económicos. Conceptos, axentes e
institucións básicas que interveñen na economía de mercado e a súa relación coas unidades
familiares. Cambios recentes no mundo do traballo e o seu impacto espacial: a deslocalización.
– O sector agrario e as transformacións no mundo rural. A actividade pesqueira. A actividade e os
espazos industriais. O proceso de terciarización: diversidade e importancia dos servizos na economía
actual.
– Localización, caracterización e dinamismo dos principais eixos e focos de actividade económica, con
especial referencia ao territorio galego
– Observación e identificación das principais paisaxes xeográficas derivadas da actividade humana.
– Toma de conciencia do carácter esgotable dos recursos e da necesidade de racionalizar o seu
consumo. O impacto da actividade económica: riscos e problemas ambientais. Medidas correctoras e
políticas de sustentabilidade. Disposición favorable para contribuír á racionalización no consumo e
ao desenvolvemento humano de forma equitativa e sustentable.
Bloque 3. Organización política e espazo xeográfico

– A organización política das sociedades. Diferentes tipos de réximes políticos. Identificación dos
principios e institucións dos réximes democráticos e as dificultades da súa implantación en
Latinoamérica, Asia e África.
– O proceso de configuración territorial de Estado español. A organización política e administrativa de
España. Diversidade xeográfica e desequilibrios rexionais.
– A realidade territorial de Galicia. Aldeas, parroquias, vilas e áreas urbanas Comarcas e parroquias.
Os desequilibrios espaciais.
– O espazo xeográfico europeo. Organización política e administrativa da Unión Europea.
Funcionamento das institucións. A condición periférica de Galicia e repercusión das políticas
europeas. A eurorrexión atlántica Galicia-Norte de Portugal.
– Localización e caracterización dos grandes ámbitos xeopolíticos, económicos e culturais do mundo.
Bloque 4. Transformacións e desequilibrios no mundo actual

– Interdependencia e globalización. Movementos antiglobalización.
– Desenvolvemento humano desigual: indicadores e evolución recente. Actitude critica fronte cos
desequilibrios no desenvolvemento. Políticas e organismos de cooperación.
- Tendencias, causas e consecuencias dos grandes desprazamentos de poboación no mundo actual.
Análise da situación en Galicia, en España e en Europa.
38
CRITERIOS DE AVALIACIÓN RELACIONADOS COAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO
TERCEIRO CURSO
1. Identificar os principais axentes e institucións económicas así como as funcións que desempeñan no
marco dunha economía cada vez máis interdependente, e aplicar este coñecemento á análise e valoración
crítica dalgunhas realidades actuais.
Con este criterio preténdese avaliar se se coñece o funcionamento básico da economía e se dispoñen, polo
tanto, das claves imprescindibles para analizar algúns dos feitos e problemas que lles afectan a eles ou ás
súas familias (inflación, custo da vida, mercado laboral, consumo, etc.) ou que caracterizan a actual
globalización da economía. Competencia matemática, Tratamento da Información e Competencia dixital,
Competencia Social e cidadá e Autonomía e iniciativa persoal.
2. Caracterizar os principais sistemas de explotación agraria e pesqueira existentes no mundo, e as

paisaxes a que dan lugar, localizando algúns exemplos representativos destes, e utilizar esa
caracterización para analizar algúns problemas do campo e da pesca españois e galegos, identificando as
súas orixes históricas.
Avaliarase se o alumnado sabe recoñecer os trazos dos principais sistemas agrarios e as súas paisaxes, así
como as transformacións técnicas e socioeconómicas do mundo rural. Tamén comprobar se utilizan estes
conceptos ao analizar os problemas máis destacados do mundo agrario actual, en particular o galego.
Igualmente, se son quen de analizar os principais problemas vinculados á actividade pesqueira.
Competencia matemática, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, Tratamento da
Información e Competencia dixital, Competencia para aprender a aprender.
3. Comprender e describir as transformacións que nos campos das tecnoloxías, da organización

empresarial e da localización se están producindo nas actividades, espazos e paisaxes industriais,
localizando e caracterizando os principais centros de produción no mundo, España e Galicia, e analizando
as relacións de intercambio desigual.
Trátase de avaliar se as alumnas e os alumnos coñecen os principais tipos de industrias, se identifican as

actuais formas de produción e as novas paisaxes industriais e se localizan as zonas produtoras máis
destacadas, comprendendo os factores que explican tal distribución. Igualmente, se se recoñecen as
correntes de intercambio que xeran a produción e o consumo, nun contexto de relacións desiguais,
analizando a situación actual da industria galega. Competencia no coñecemento e interacción co mundo
físico, Tratamento da Información e Competencia dixital e Autonomía e iniciativa persoal.
4. Identificar o desenvolvemento e a transformación recente das actividades terciarias, para entender os

cambios que se están producindo tanto nas relacións económicas como sociais, e analizar as súas diversas
repercusións espaciais, en particular no ámbito galego.
Con este criterio trátase de avaliar que se coñece o progresivo proceso de terciarización da economía
actual, así como o papel que teñen os transportes e as comunicacións no artellamento do espazo,
utilizando este coñecemento para explicar a extensión de novas formas e procesos urbanos a partir da
análise da realidade galega. Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, Competencia
Cultural e artística e Autonomía e iniciativa persoal.
5. Describir algún caso, con preferencia do ámbito galego, que mostre as consecuencias ambientais das
actividades económicas e os comportamentos individuais e colectivos, recoñecendo as formas de
desenvolvemento sustentable e ofrecendo algún exemplo de medidas correctoras, así como de acordos e
políticas para frear a deterioración do ambiente.
39
Trátase de comprobar se o alumnado toma conciencia dos problemas que a ocupación e explotación do
espazo pode xerar. Igualmente, que coñece posturas e políticas de defensa do ambiente, suxerindo
actuacións e medidas concretas que melloren a calidade ambiental e colaboren na busca dun
desenvolvemento sustentable. Competencia en Comunicación lingüística, Competencia no coñecemento e
interacción co mundo físico, Tratamento da Información e Competencia dixital e Competencia Social e
cidadá.
6. Identificar e localizar os principais países e áreas xeoeconómicas e culturais do mundo, os estados

europeos, e as comunidades autónomas de España, coñecendo a estrutura da Unión Europea e a
organización político-administrativa e territorial galega e española.
Preténdese avaliar o grao de comprensión da realidade político-territorial como unha construción ao longo
do tempo, localizando os estados europeos, os grandes países e áreas xeoeconómicas do mundo, e as
comunidades autónomas españolas. Tamén a capacidade de analizar a situación de Galicia en Europa,
valorando as repercusións das políticas comunitarias e as posibilidades de cooperación para superar as
desvantaxes dunha posición excéntrica. Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico ,
Tratamento da Información e Competencia dixital, Competencia Social e cidadá, Competencia Cultural
e artística e Competencia para aprender a aprender.
7. Comprender os trazos xeográficos comúns e diversos que caracterizan o territorio español e galego, e
explicar as causas da súa diferente organización e os contrastes internos a partir do papel dos principais
centros e eixos de actividade económica e de comunicación, en canto vertebradores do espazo.
Trátase de avaliar a comprensión da organización espacial nestes dous ámbitos, integrando o medio
físico, a ocupación humana do territorio e a actividade económica, para explicar os contrastes e
desequilibrios internos, analizando a súa natureza, causas, consecuencias e interrelacións. Competencia
matemática, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico e Competencia Social e cidadá.
8. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países para comprender os conceptos de

desenvolvemento humano e de estado de benestar, e recoñecer desequilibrios na súa distribución e a dos
recursos, explicando algunhas das súas causas e consecuencias, e amosando sensibilidade ante as
desigualdades.
Avaliarase se se comprende a información estatística, expoñendo as súas conclusións, identificando

diferenzas no grao de desenvolvemento e benestar entre países e dentro deles. Ademais, se se deducen
consecuencias, amosando rexeitamento cara as desigualdades, e valorando de xeito crítico o papel que
desempeñan organismos e institucións na loita contra elas. Competencia en Comunicación lingüística,
Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, Competencia Social e cidadá, Competencia
matemática.
9. Analizar algún exemplo representativo das tendencias migratorias na actualidade, identificando as súas
causas e relacionándoas co proceso de globalización, así como as consecuencias para os países receptores
e emisores, e manifestando actitudes de solidariedade no axuizamento deste fenómeno.
Preténdese avaliar que se saben utilizar os coñecementos sobre as tendencias do crecemento demográfico
e de desenvolvemento económico -en particular a división mundial do traballo- para explicar os fluxos
migratorios predominantes. Valorarase a capacidade para emitir un xuízo razoado desde o respecto pola
diversidade cultural e o rexeitamento das situacións de explotación e dos comportamentos xenófobos e
racistas. Competencia matemática, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico,
Tratamento da Información e Competencia dixital e Competencia para aprender a aprender.
40
10. Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar
as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as
TIC.
Avalíase o manexo correcto dos instrumentos gráficos e cartográficos. Trátase de comprobar se se utilizan
as posibilidades que proporcionan as ferramentas informáticas básicas. Competencia en Comunicación
lingüística e Tratamento da Información e Competencia dixital.
11. Participar en debates sobre cuestións de actualidade próximas á vida do alumnado, argumentando as
propias opinións e manifestando actitudes de solidariedade.
Con este criterio preténdese comprobar a sensibilidade ante problemas do mundo actual, tales como a
existencia de situacións de racismo, sexismo, deterioración ambiental, actitudes consumistas,... Por outra
banda, avaliar o uso axeitado da linguaxe oral e da argumentación, así como a aceptación das normas que
rexen o diálogo e a intervención en grupo. Competencia en Comunicación lingüística, Tratamento da
Información e Competencia dixital, Competencia Social e cidadá, Competencia Cultural e artística e
Autonomía e iniciativa persoal.

CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA NO CUARTO CURSO
CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO CUARTO

CURSO

– Comprender o concepto de tempo histórico.
– Identificar a relación multicausal dun feito histórico e as súas consecuencias.
– Coñecer as grandes etapas e os principais acontecementos da Historia contemporánea.
– Comprender o funcionamento das sociedades, o seu pasado histórico, a súa evolución e
transformacións.
– Recoñecer e asumir os valores democráticos; aceptar e practicar normas sociais acordes con eles.
– Expresarse de forma asertiva e mostrar unha actitude favorable ao diálogo e ao traballo
cooperativo.

– Identificar e localizar os principais ámbitos xeopolíticos, económicos e culturais en que se
enmarcan os acontecementos da Historia contemporánea.
– Coñecer os distintos usos do espazo e dos recursos que fixeron as sociedades ao longo dos
períodos históricos estudiados.

– Comprender a función que as artes tiveron e teñen na vida dos seres humanos.
– Recoñecer os diferentes estilos da arte contemporánea e os cambios que os motivaron.
41
– Analizar obras de arte de distintas épocas; cultivar o sentido estético e a capacidade de se
emocionar.
– Desenvolver unha actitude activa en relación coa conservación e a protección do patrimonio
histórico.

– Relacionar e comparar a información procedente de diversas fontes: escritas, gráficas,
audiovisuais, etc.
– Contrastar a información obtida e desenvolver un pensamento crítico e creativo.
– Elaborar a información transformando os datos recollidos e traducíndoos a outro formato ou
linguaxe.
– Empregar as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación na
procura e o procesamento da información.

– Utilizar axeitadamente o vocabulario propio das ciencias sociais para construír un discurso
preciso.
– Desenvolver a empatía e interesarse por coñecer e escoitar opinións distintas á propia.
– Utilizar diferentes variantes do discurso, en especial, a descrición e a argumentación.
– Ler e interpretar textos de tipoloxía diversa, linguaxes icónicas, simbólicas e de representación.
– Elaborar e interpretar eixes cronolóxicos.
– Analizar e comprender os datos cuantitativos recollidos en táboas, gráficos e diagramas.
– Facer cálculos matemáticos sinxelos para analizar e interpretar fenómenos de carácter social.

– Desenvolver unha visión estratéxica dos problemas, anticipar posibles escenarios e consecuencias
futuras das accións individuais e/ou sociais.
– Buscar explicacións multicausais para comprender os fenómenos sociais e avaliar as súas
consecuencias.
– Utilizar distintas estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información: esquemas,
resumos, etc.
– Participar en debates e contrastar as opinións persoais coas do resto de compañeiros.

– Asumir responsabilidades e tomar decisións con respecto á planificación do proceso de resolución
das actividades propostas.
– Interpretar adecuadamente as particularidades de cada situación e de cada problema estudado.
estudados.
– Autorregular a propia aprendizaxe: tomar conciencia do que se sabe e do que falta por aprender; e
realizar autoavaliacións do propio traballo.
42
OBXECTIVOS DO CUARTO CURSO
premantes das sociedades contemporáneas (a inmigración, a globalización, as desigualdades
socioeconómicas, etc.).
2. Adquirir e utilizar o vocabulario específico da área con precisión e rigor.
3. Obter e relacionar información de fontes de diverso tipo e saber manexar e interpretar correctamente
diversos instrumentos de traballo xeográfico como as gráficas, os mapas, as series estatísticas etc.
4. Utilizar as novas tecnoloxías de información e da comunicación para a procura, a xestión e o
tratamento da información.
5. Analizar a Europa do barroco: unha poboación estancada, unha economía de base agraria, unha
sociedade estamental, o absolutismo monárquico e mais a arte barroca.
6. Recoñecer as causas da Guerra de Sucesión, a configuración das alianzas de ambos os bandos e a
configuración política que comportou a aprobación dos decretos de Nova Planta.
7. Entender o significado político dos Borbóns na España do século XVIII: As reformas de Felipe,
Fernando VI e Carlos III.
8. Coñecer o pensamento ilustrado europeo nas súas vertentes económicas e políticas, e identificar os
principais pensadores coas súas achegas.
9. Comprender a ruptura histórica que representou a Revolución Francesa analizando as novidades
políticas que achegou e recoñecer as causas e mais as ideas que conduciron á Restauración europea.
10. Coñecer e diferenciar as revolucións liberais ocorridas no século XIX identificando os conceptos de
nacionalismo e liberalismo, e prestándolle especial atención á súa influencia nos procesos de
unificación alemán e italiano.
11. Coñecer as bases da revolución industrial, as novas fontes de enerxía, os sectores industriais, a
revolución dos transportes, a organización do movemento obreiro e as novas ideoloxías: marxismo,
anarquismo e internacionalismo.
12. Analizar o desenvolvemento político de España durante o século XIX: a crise do Antigo Réxime, a
restauración do absolutismo, a independencia das colonias americanas, a revolución liberal, o
Sexenio Democrático e mais a Restauración.
13. Recoñecer as transformacións demográficas e agrícolas do século XIX en España prestándolle unha
atención especial a Galicia.
14. Analizar as particularidades artísticas, políticas, económicas e sociais da Galicia do século XIX.
15. Explicar as causas da expansión colonial e da Primeira Guerra Mundial, así como as súas
consecuencias en Europa.
43
16. Coñecer as principais correntes artísticas e culturais do século XIX en Europa diferenciando os
principais autores e obras máis significativos do período.
17. Coñecer as características principais do período de entreguerras: a Revolución rusa, o crac do 29 e a
gran depresión, o fascismo italiano e o nazismo alemán.
18. Coñecer a historia española desde a crise da restauración, a II República e a Guerra Civil,
prestándolle unha especial atención a Galicia.
19. Explicar as causas e as consecuencias da Segunda Guerra Mundial.
20. Identificar os aspectos máis significativos do mundo bipolar e as características de cada un dos
bloques: o capitalista e mais o socialista.
21. Coñecer as causas da caída dos bloques e as características principais do mundo actual.
22. Analizar a evolución dos aspectos económicos, políticos e sociais do réxime franquista en España,
prestándolle unha especial atención a Galicia.
23. Coñecer o proceso de transición cara á democracia que comezou coa morte de Franco, prestándolle
unha especial atención a Galicia.
24. Coñecer o proceso de formación da Unión Europea, as institucións europeas e o seu cometido, así
como as consecuencias da anexión española.
25. Recoñecer os distintos gobernos democráticos españois e as súas principais liñas de actuación desde
a transición ata a actualidade reflexionando sobre a evolución política de Galicia.
26. Identificar os principios que rexen a Constitución española de 1978 na forma de goberno do Estado
español, a súa organización estatal e valorala como garante das liberdades individuais e colectivas.
27. Explicar os distintos mecanismos de participación dos cidadáns e das cidadás españois no exercicio
do poder a escala continental, estatal e autonómica, recoñecer a función dos partidos políticos e
identificar os partidos políticos máis importantes de España, facendo referencia a Galicia.
28. Identificar as principais correntes artísticas do século XX no mundo prestándolle atención á
contribución española ás artes figurativas durante este século, tanto en pintura, escultura como
arquitectura, e a contribución de Galicia.
29. Explicar as razóns da globalización económica a escala planetaria e coñecer os principais
movementos sociais que se opoñen ao proceso de globalización.
30. Identificar as distintas áreas xeopolíticas, económicas e culturais do mundo; analizar os fluxos
comerciais e os principais problemas de desequilibrio socioeconómico existentes entre elas.
44
31. Sensibilizarse cos principais problemas do mundo actual (o desigual acceso aos recursos, a
globalización, os conflitos políticos etc.), entendéndoos como unha problemática en que todos
estamos implicados e da que todos somos responsables.
32. Valorar o impacto das novas tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) no acceso á
información, o fluxo de capitais e mais o comercio mundial.
33. Analizar os problemas derivados do desigual acceso á riqueza no mundo (fame, baixo nivel
educativo, desequilibrios demográficos etc.) e reflexionar sobre a actuación dos organismos que
tratan de loitar contra a pobreza.
34. Recoñecer as características singulares do patrimonio natural, histórico e artístico de Galicia, e de
España, asumindo as responsabilidades que supón a súa protección e conservación.
35. Valorar a diversidade cultural no mundo, en España e en Galicia, e ser respectuosos e tolerantes coas
actitudes, crenzas e formas de vida de persoas ou grupos que pertencen a sociedades ou culturas
diferentes á propia.
as actitudes discriminatorias e inxustas, e mostrarse solidario con quen estea privado do seus dereitos
ou dos recursos económicos necesarios.
37. Recoñecer as actitudes e situacións discriminatorias que tiveron lugar ao longo da historia por razóns
de raza, sexo, relixión ou calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social, e mostrar unha
actitude solidaria cos individuos e colectividades que foron obxecto desta discriminación.
CONTIDOS DO CUARTO CURSO

– Localización no tempo e no espazo dos acontecementos e procesos históricos máis relevantes do
mundo contemporáneo. Identificación dos factores que interveñen nos procesos de cambio histórico,
considerando as súas interrelacións. Diferenciación de causas e consecuencias e valoración do papel
dos homes e as mulleres, individual e colectivamente, como suxeitos da historia.
45
– Procura, selección e obtención de información de fontes escritas, obtida segundo criterios de
veracidade e pertinencia, diferenciando os feitos das opinións e as fontes primarias das secundarias.
Contraste de informacións contraditorias e/ou complementarias a propósito dun mesmo feito ou
situación. Análise e traballo con textos históricos de especial relevancia.
– Análise de feitos ou situacións relevantes da actualidade, particularmente de Galicia, con indagación
dos seus antecedentes históricos e das circunstancias que os condicionan.
Valoración dos dereitos humanos e rexeitamento de calquera forma de discriminación ou de dominio.
Visión crítica ante as situacións inxustas e valoración do diálogoeaprocuradapaz na resolucióndos
conflitos.
– Recoñecemento dos elementos básicos que configuran os principais estilos ou artistas relevantes do
mundo contemporáneo, contextualizándoos na súa época, e interpretación de obras artísticas
significativas de arquitectura, artes plásticas, literatura e música.
Bloque 2. Bases históricas da sociedade actual.

– Transformacións políticas e económicas na Europa do Antigo Réxime. A crise do Estado absoluto.
As ideas ilustradas. Reformismo borbónico en España. A Ilustración galega: as Sociedades
Económicas de Amigos do País.
– Transformacións políticas e socioeconómicas no século XIX. Revolución industrial. Liberalismo,
nacionalismo e imperialismo: activismo revolucionario para a transformación de Europa. Novo
modelo social e movemento obreiro. A exclusión das mulleres do espazo públicoeasúa loita pola
igualdade: sufraxismo e dereito á educación.
– Crise do Antigo Réxime e construción do Estado liberal na España do século XIX. A fin do imperio
colonial español. As desamortizaciónseasúa importancia en Galicia.
– Grandes cambios e conflitos na primeira metade do século XX. Imperialismo, guerra e revolución. A
depresión de 1929 e o auxe dos fascismos. A revolución soviética.
– Transformacións na España do século XX: crise do Estado liberal; a II República; guerra civil e
represión en Galicia; franquismo. As reivindicacións periféricas: o nacionalismo galego.
– Arte e cultura na época contemporánea.
Bloque 3. O mundo actual.

– A orde política e económica mundial na segunda metade do século XX: bloques de poder e modelos
socioeconómicos. Os procesos de descolonización e o terceiro mundo. O neocolonialismo. O papel
dos organismos internacionais.
– Transición política e configuración do Estado democrático en España. O Estatuto de autonomía de
Galicia.
– Proceso de construción da Unión Europea. España e Galicia dentro da Unión Europea hoxe. A
eurorrexión Galicia-Norte de Portugal.
– Cambios nas sociedades actuais. Os novos movementos sociais e culturais. Os medios de
comunicación e a súa influencia.
– A desaparición da URSS e a nova orde mundial: globalización e novos centros de poder.
– Focos de tensión e perspectivas no mundo actual.
46
CRITERIOS DE AVALIACIÓN RELACIONADOS COAS COMPETENCIAS BÁSICAS NO
CUARTO CURSO
1. Situar no tempo e no espazo períodos, feitos e procesos históricos relevantes aplicando as convencións
habituais no estudio da historia.
Trátase de avaliar se as alumnas e os alumnos coñecen as principais etapas e períodos cronolóxicos e se

son capaces de comprender as nocións de simultaneidade e cambio, e os momentos e procesos que
caracterizan o tránsito dunhas etapas a outras, aplicando estas nocións á evolución histórica desde o
século XVIII ao momento actual. Competencia matemática, Competencia no coñecemento e interacción
co mundo físico, e Competencia Social e cidada.
2. Identificar as causas e consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecendo

conexións entre elas e recoñecendo a causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.
Trátase de comprobar que se é capaz de explicar os factores que inflúen nun feito ou proceso histórico
significativo, recoñecendo a natureza, xerarquización e interrelación das causas, así como as súas
consecuencias a curto e longo prazo. Competencia en Comunicación lingüística, Tratamento da
Información e Competencia para aprender a aprender.
3. Expoñer as características sociais, económicas e políticas do Antigo Réxime derivando delas as

transformacións que se producen en Europa no século XVIII e explicando os trazos significativos do
reformismo borbónico en España e en Galicia.
47
Trátase de comprobar, partindo do coñecemento dos trazos xerais da sociedade no Antigo Réxime, que se
recoñecen os cambios producidos no século XVIII, describindo o carácter centralizador e reformista do
despotismo ilustrado en España e Galicia, destacando neste caso os esforzos de mellora económica e a
reivindicación dunha cultura propia. Competencia en Comunicación lingüística, Competencia Social e
cidadá, Competencia Cultural e artística.
4. Identificar os trazos fundamentais das revolucións industriais e liberal-burguesas, valorando os grandes

procesos de transformación que experimentou o mundo occidental, e analizando as particularidades destes
procesos en España e Galicia en comparación con outros exemplos representativos.
Búscase comprobar que se recoñecen os cambios que a revolución industrial introduciu na produción e os
diferentes ritmos de implantación do proceso en Europa e en Galicia, así como as transformacións que
dela se derivan coa aparición de grupos sociais que planean reivindicacións desde posicións sindicais,
socialistas ou anarquistas. Tamén, comprobar se se identifican e se saben explicar as bases políticas,
sociais, ideolóxicas e administrativas do liberalismo e do nacionalismo e o xeito particular de
implantación do Estado liberal en España e en Galicia, coa significación que ten o proceso
desamortizador e o sistema caciquil. Competencia en Comunicación lingüística, Competencia no
coñecemento e interacción co mundo físico e Competencia Cultural e artística.
5. Explicar as razóns da hexemonía política e económica dos países europeos desde a segunda metade do
século XIX, identificando os conflitos e problemas que caracterizan estes anos, tanto entre como dentro
dos estados, especialmente os relacionados coa expansión colonial e coas tensións sociais e políticas.
Trátase de avaliar que se coñecen os acontecementos máis relevantes que explican o protagonismo de
Europa durante a época do imperialismo e as consecuencias desta expansión colonial no ámbito das
relacións internacionais e dos propios países. Competencia no coñecemento e interacción co mundo
físico, , Tratamento da Información e Competencia dixital, Competencia Cultural e artística e
Autonomía e iniciativa persoal.
6. Caracterizar e situar cronolóxica e xeográficamente as grandes transformacións e conflitos mundiais

que tiveron lugar na primeira metade do século XX.
Preténdese valorar se se identifican os principais acontecementos e procesos e as súas interaccións no

panorama internacional desta época -como son a revolución rusa, as guerras mundiais, a gran depresión-,
e os trazos básicos dos totalitarismos contrapoñéndoos cos réximes democráticos. Competencia en
Comunicación lingüística, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, Competencia
Social e cidadá, Competencia Cultural e artística.
7. Analizar os procesos de cambio desde a segunda metade do século XX, e aplicar este coñecemento á
comprensión dalgúns dos problemas internacionais máis destacados da actualidade.
Trátase de comprobar que o alumnado é quen de analizar os procesos de descolonización, a división do

mundo en bloques, a súa crise e a problemática conformación dunha nova orde mundial, co fin de
comprender mellor a realidade presente. Será de interese comprobar a capacidade de analizar algúns
problemas internacionais actuais á luz dos acontecementos citados. Competencia en Comunicación
lingüística, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, Tratamento da Información e
Competencia dixital, Competencia Social e cidadá, Competencia Cultural e artística, Competencia para
aprender a aprender e Autonomía e iniciativa persoal.
8. Identificar e caracterizar as distintas etapas da evolución política, social e económica de España e de

Galicia durante o século XX e os avances e retrocesos no camiño cara á modernización económica, á
consolidación do sistema democrático, e á pertenza á Unión Europea.
48
Trátase de avaliar se o alumnado recoñece as causas da crise da monarquía parlamentaria, as políticas
reformistas emprendidas durante a Segunda República, a quebra que supón a guerra civil, a
caracterización e evolución do franquismo -desenvolvemento económico e cambios sociais- e a transición
política ata a Constitución de 1978, e a consolidación do Estado democrático e autonómico no marco da
pertenza de España e de Galicia á Unión Europea. Competencia en Comunicación lingüística,
Tratamento da Información, Competencia Social e cidadá, e Competencia para aprender a aprender.
9. Realizar traballos individuais e en grupo sobre algún foco de tensión política ou social no mundo
actual, indagando nos seus antecedentes históricos, analizando as causas e previndo posibles desenlaces,
utilizando para iso diversas fontes de información, incluídas as que permitan obter interpretacións
diferentes ou complementarias dun mesmo feito.
Trátase de avaliar a capacidade do alumnado para abordar, asesorado polo profesor, o estudio dunha
situación do mundo no que vive, buscando os antecedentes e causas que a orixinan, aplicando os seus
coñecementos para prever, desde a lóxica, as súas posibles consecuencias. Tamén de comprobar se ten
iniciativa para planificar o traballo, acceder con certa autonomía a diversas fontes de información,
analizar e organizar esta e presentar as conclusións de maneira clara utilizando, de ser o caso, as
posibilidades que ofrecen as TIC. Competencia en Comunicación lingüística, Competencia matemática,
Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, , Tratamento da Información e Competencia
dixital, Competencia Social e cidadá, Competencia Cultural e artística, Competencia para aprender a
aprender e Autonomía e iniciativa persoal.
10. Realizar en pequeno grupo unha investigación no contorno sobre algún aspecto da historia recente,
utilizando fontes orais que permitan traballar aspectos de vida cotiá e memoria histórica, e procurar
conectalos a contextos máis amplos, sendo capaz de expoñer e defender as súas conclusións.
Trátase de comprobar a capacidade do alumnado para valorar o papel que xogan as persoas anónimas nos
procesos históricos, que se inicie nun método de investigación e que sexa capaz de elaborar conclusións a
partir de distintos datos que debe saber interpretar. Competencia en Comunicación lingüística,
Competencia matemática, Competencia no coñecemento e interacción co mundo físico, , Tratamento da
Información e Competencia dixital, Competencia Social e cidadá, Competencia Cultural e artística,
Competencia para aprender a aprender e Autonomía e iniciativa persoal.
49
3. SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS EN
UNIDADES DIDÁCTICAS
Seguindo a Orde do 15 de xuño de 2009 pola que se aproba o calendario escolar para o curso 2009/2010:
na educación secundaria obrigatoria as actividades lectivas realizaranse entre os días 17 de setembro de
2009 e o 23 de xuño de 2010, ambos os dous inclusive.
Seguindo o calendario e tendo en conta que a materia se imparte tres horas semanais en cada curso, o
profesor conta no ano cun número aproximado de 104 sesións para desenvolver a programación de aula.
Dita temporalización se encontra estructurada por trimestres (que a súa vez se corresponden coas 3
avaliacións) e queda recollida nas seguintes táboas:
3.1 PRIMEIRO CURSO
TRIMESTRES UNIDADES DIDÁCTICAS SESIÓNS
PRIMEIRO UD 9- UD15 42
17 setembro - 23 decembro
2009
SEGUNDO UD 16 - UD3 30
11 xaneiro-26 de marzo 2010
TERCEIRO UD 3 - UD 8 32
6 abril-23 xuño 2010
UD 1. A TERRA, PLANETA DO SISTEMA SOLAR

1. A TERRA, UN PUNTO NO UNIVERSO.
2. O PLANETA TERRA.
50
3. ROTACIÓN DA TERRA: OS DÍAS E AS NOITES.
4. TRANSLACIÓN DA TERRA: AS ESTACIÓNS DO ANO.
UD 2. A REPRESENTACIÓN DA TERRA: OS MAPAS

1. A LATITUDE E A LONXITUDE.
2. A REPRESENTACIÓN DA TERRA.
3. OS MAPAS.
UD 3. AS FORMAS DA TERRA
1. A CAPA EXTERNA DA TERRA.
2. AXENTES INTERNOS DA FORMACIÓN DO RELEVO.
3. AXENTES EXTERNOS DA FORMACIÓN DO RELEVO.
4. OS CONTINENTES.
5. UN MUNDO DE MONTAÑAS E CHAIRAS.
6. UN MUNDO DE ILLAS, PENÍNSULAS E GOLFOS.
7. O RELEVO DE EUROPA.
8. O RELEVO DE ESPAÑA.
UD 4. RÍOS E MARES
1. A AGUA NA NATURALEZA.
2. O PROBLEMA DA AGUA.
3. OCÉANOS, MARES, RÍOS E LAGOS DA TERRA.
4. A DINÁMICA OCEÁNICA.
5. RÍOS DE EUROPA E DA PENÍNSULA IBÉRICA.
UD 5. TEMPO E CLIMA
1. A ATMOSFERA.
2. A TEMPERATURA.
3. A HUMIDADE DO AIRE E AS PRECIPITACIÓNS.
4. A PRESIÓN ATMOSFÉRICA E O VENTO.
UD 6. CLIMAS E PAISAXES DA TERRA

1. CLIMAS DA TERRA.
2. ZONA CÁLIDA: PAISAXE ECUATORIAL.
3. ZONA CÁLIDA: PAISAXE TROPICAL.
4. ZONA CÁLIDA: PAISAXE DESÉRTICA.
5. ZONAS TEMPERADAS: PAISAXE OCEÁNICA.
51
6. ZONAS TEMPERADAS: PAISAXE MEDITERRÁNEA.
7. ZONAS TEMPERADAS: PAISAXE CONTINENTAL.
8. ZONAS FRÍAS: PAISAXE POLAR E PAISAXE DE ALTA MONTAÑA.
UD 7. CLIMAS E PAISAXES DE EUROPA E ESPAÑA

1. CLIMAS E PAISAXES DE EUROPA.
2. CLIMAS E PAISAXES DE ESPAÑA.
UD 8. SOCIEDADE E MEDIO NATURAL

1. A TERRA É UN ECOSISTEMA.
2. RISCOS NATURAIS.
3. RISCOS PROVOCADOS POLA ACCIÓN HUMANA.
4. O MEDIO AMBIENTE URBANO.
5. A EXPLOTACIÓN DOS RECURSOS NATURAIS. O DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE.
UD 9. A PREHISTORIA
1. OS PRIMEIROS SERES HUMANOS.
2. O PALEOLÍTICO: A CAZA E A RECOLECCIÓN.
3. A ARTE DAS CAVERNAS.
4. O NEOLÍTICO: A PRODUCIÓN DE ALIMENTOS.
5. A IDADE DOS METAIS.
6. LA PREHISTORIA EN LA PENÍNSULA IBÉRICA.
UD 10. AS PRIMEIRAS CIVILIZACIÓNS: MESOPOTAMIA E EXIPTO

1. MESOPOTAMIA, TERRA ENTRE DOUS RÍOS.
2. A ARTE MESOPOTÁMICA.
3. EXIPTO, O NILO E O DESERTO.
4. O EXIPTO DOS FARAÓNS.
Descubre... A vida cotiá no Antigo Exipto.
5. A RELIXIÓN EXIPCIA.
6. O TEMPLO, MORADA DOS DEUSES.
7. AS TUMBAS EXIPCIAS.
UD 11. O MUNDO GREGO

1. O NACEMENTO DO MUNDO GREGO.
2. AS POLIS GREGAS.
3. AS COLONIZACIÓNS GREGAS.
4. A DEMOCRACIA ATENIENSE.
5. O ESPLENDOR DE ATENAS.
6. A GRECIA HELENÍSTICA.
52
UD 12. O IMPERIO ROMANO
1. AS ORÍXES DE ROMA.
2. A ROMA REPUBLICANA.
3. ROMA, Á CONQUISTA DO MEDITERRÁNEO.
4. O IMPERIO ROMANO.
5. UNHA SOCIEDADE URBANA.
6. A PROSPERIDADE AGRÍCOLA E COMERCIAL.
7. A CRISE DO IMPERIO ROMANO.
UD 13. HISPANIA ROMANA

1. INVASIÓNS E COLONIZACIÓNS.
2. OS POBOS PRERROMANOS: IBEROS E CELTAS.
3. A CONQUISTA ROMANA DE HISPANIA.
4. HISPANIA, PROVINCIA ROMANA.
5. O LEGADO DE ROMA.
UD 14. A HERDANZA DA CULTURA CLÁSICA

1. A RELIXIÓN GREGA E ROMANA.
2. A CULTURA CLÁSICA.
3. A ARQUITECTURA GREGA.
4. A ARQUITECTURA ROMANA.
5. ESCULTURA, CERÁMICA E PINTURA EN GRECIA.
6. ESCULTURA, PINTURA E MOSAICO EN ROMA.
UD 15. A FRAGMENTACIÓN DO MUNDO ANTIGUO

1. OS REINOS XERMÁNICOS.
2. O IMPERIO BIZANTINO (476-1453)
3. A HISPANIA VISIGODA.
4. CARLOMAGNO.
UD 16. GALICIA NA ANTIGÜIDADE

1. GALICIA NA PREHISTORIA.
53
2. GALICIA ENTRA NA HISTORIA: A CULTURA CASTREXA.
3. GALLAECIA, UNHA PROVINCIA DO IMPERIO ROMANO.
4. A HERDANZA ROMANA.
5. OS SUEVOS.
3.2 SEGUNDO CURSO

PRIMEIRO
UD 1- UD 6 42
2009
SEGUNDO
UD 7- UD 11 30
11 xaneiro-26 de marzo 2010
TERCEIRO
UD 11- UD 16 32
6 abril-23 xuño 2010
UD 1. O ISLAM E AL-ANDALUS
1. A APARICIÓN DO ISLAM.
2. O ISLAM.
3. A EXPANSIÓN DO ISLAM.
4. O ISLAM NA PENÍNSULA IBÉRICA: AL-ANDALUS.
5. DO CALIFATO DE CÓRDOBA AOS REINOS DE TAIFAS.
6. ECONOMÍA E SOCIEDADE ANDALUSÍ.
7. CULTURA E ARTE ISLÁMICAS.
UD 2. A EUROPA FEUDAL
54
1. O NACEMENTO DA EUROPA FEUDAL.
2. A NOBREZA FEUDAL.
3. OS CAMPESIÑOS NO MUNDO FEUDAL.
4. A IGREXA CRISTIÁ: OS CLÉRIGOS.
5. OS MOSTEIROS MEDIEVAIS.
6. A ARTE ROMÁNICA. A ARQUITECTURA.
7. A PINTURA E A ESCULTURA ROMÁNICAS.
UD 3. A CIDADE MEDIEVAL
1. A RECUPERACIÓN DA VIDA URBANA.
2. AS ACTIVIDADES URBANAS: ARTESANÍA E COMERCIO.
3. A SOCIEDADE URBANA.
4. O AFIANZAMENTO DO PODER REAL.
5. A CRISE DA BAIXA IDADE MEDIA (SÉCULOS XIV E XV).
6. A ARTE GÓTICA. A ARQUITECTURA.
7. A ESCULTURA E A PINTURA GÓTICAS.
UD 4. FORMACIÓN E EXPANSIÓN DOS REINOS PENINSULARES

1. A ORIXE DOS REINOS CANTÁBRICOS.
2. OS PRIMEIROS CONDADOS E REINOS PIRENAICOS.
3. A EXPANSIÓN TERRITORIAL DOS SÉCULOS XI E XII.
4. A REPOBOACIÓN DOS TERRITORIOS CONQUISTADOS.
5. A PENÍNSULA IBÉRICA: ENCONTRO DE CULTURAS.
6. O ROMÁNICO NA PENÍNSULA IBÉRICA.
UD 5. OS GRANDES REINOS PENINSULARES

1. A CONSOLIDACIÓN DOS REINOS HISPÁNICOS.
2. A GRANDE EXPANSIÓN DO SÉCULO XIII.
3. AS INSTITUCIÓNS DE GOBERNO.
4. A COROA DE CASTELA: ECONOMÍA E SOCIEDADE.
5. A COROA DE ARAGÓN: ECONOMÍA E SOCIEDADE.
6. OS CONFLITOS SOCIAIS E POLÍTICOS NA BAIXA IDADE MEDIA.
7. O GÓTICO NA PENÍNSULA IBÉRICA.
UD 6. GALICIA NA IDADE MEDIA

1. DA INVASIÓN MUSULMÁ Á COROA DE CASTELA.
2. SEÑORES E CAMPESIÑOS.
3. O CAMIÑO DE SANTIAGO. O ROMÁNICO EN GALICIA.
55
4. SÉCULOS XII-XII: ACTIVIDADES ECONÓMICAS EN GALICIA.
5. GALICIA: CONFLITOS SOCIAIS NA BAIXA IDADE MEDIA.
6. A ARTE GÓTICA EN GALICIA.
UD 7. RENACEMENTO E REFORMA
1. O HUMANISMO.
2. A REFORMA RELIXIOSA.
3. A CONTRARREFORMA CATÓLICA.
4. O NOVO ESPÍRITO DO RENACEMENTO.
5. O QUATTROCENTO.
6. O CINQUECENTO.
7. A DIFUSIÓN DO RENACEMENTO.
UD 8. A MONARQUÍA AUTORITARIA: OS REIS CATÓLICOS

1. A EUROPA DO SÉCULO XV.
2. A MONARQUÍA DOS REIS CATÓLICOS.
3. A ARTICULACIÓN DA NOVA MONARQUÍA.
4. A ORGANIZACIÓN ECONÓMICA E SOCIAL.
5. HUMANISMO E RENACEMENTO EN ESPAÑA.
6. ESCULTURA E PINTURA RENACENTISTAS EN ESPAÑA.
UD 9. OS GRANDES DESCUBRIMENTOS XEOGRÁFICOS

1. AS GRANDES VIAXES MARÍTIMAS.
2. CASTELA ATOPA UN NOVO CONTINENTE.
3. OS POBOS PRECOLOMBINOS.
4. CONQUISTA E ORGANIZACIÓN DO IMPERIO AMERICANO.
5. A COLONIZACIÓN DA AMÉRICA ESPAÑOLA.
UD 10. O IMPERIO DOS AUSTRIAS

1. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS V.
2. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II.
3. ECONOMÍA E SOCIEDADE HISPÁNICA NO SÉCULO XVI.
4. O SÉCULO XVII: O DECLIVE DO IMPERIO.
5. CRISE SOCIAL E ECONÓMICA DO SÉCULO XVII.
56
UD 11. O SÉCULO DO BARROCO
1. SOCIEDADE E ECONOMÍA NO SÉCULO XVII.
2. A EUROPA DO ABSOLUTISMO.
3. A ARTE DO SÉCULO XVII: O BARROCO.
4. ARQUITECTURA E ESCULTURA BARROCAS.
5. A PINTURA BARROCA EUROPEA.
6. ARQUITECTURA E ESCULTURA DO BARROCO ESPAÑOL.
7. O SÉCULO DE OURO DA PINTURA ESPAÑOLA.
UD 12. GALICIA NA IDADE MODERNA

1. A INTEGRACIÓN DE GALICA NA MONARQUÍA.
2. A SOCIEDADE NOS SÉCULOS XVI E XVII.
3. ECONOMÍA NOS SÉCULOS XVI E XVII.
4. O BARROCO GALEGO.
UD 13. OS HABITANTES DO PLANETA

1. OS HABITANTES DO PLANETA E A SÚA DISTRIBUCIÓN.
2. EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN MUNDIAL.
3. A DINÁMICA DESIGUAL DA POBOACIÓN MUNDIAL.
4. A DINÁMICA DA POBOACIÓN: AS MIGRACIÓNS.
5. A POBOACIÓN E O TRABALLO.
UD 14. A POBOACIÓN DE ESPAÑA E DE GALICIA

1. EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN ESPAÑOLA
2. CARACTERÍSTICAS DA POBOACIÓN ESPAÑOLA
3. DISTRIBUCIÓN DA POBOACIÓN NO TERRITORIO
4. POBOAMENTO RURAL E URBANO
5. A POBOACIÓN E O TRABALLO
6. ESPAÑA, UN PAÍS DE EMIGRANTES NO PASADO
7. ESPAÑA, UN PAÍS DE INMIGRANTES
8. A POBOACIÓN DE GALICIA
UD 15. A CIDADE E O URBANO

1. UNHA APROXIMACIÓN Á CIDADE.
2. A MORFOLOXÍA URBANA.
3. O CRECEMENTO URBANO AO LONGO DO TEMPO.
4. UN MUNDO DE GRANDES CIDADES.
57
5. ESTRUTURA DO SISTEMA URBANO ESPAÑOL.
6. AS CIDADES DE GALICIA.
UD 16. AS SOCIEDADES HUMANAS

1. ORGANIZACIÓN DA SOCIEDADE HUMANA.
2. EVOLUCIÓN DA SOCIEDADE HUMANA.
3. A SOCIEDADE EUROPEA.
4. A SOCIEDADE ESPAÑOLA E A GALEGA.
5. INMIGRACIÓN E DIVERSIDADE CULTURAL.
3.3 TERCEIRO CURSO
PRIMEIRO UD 1-UD 5 42
2009
SEGUNDO
11 xaneiro-26 de marzo 2010 UD 6-UD 1O 30
TERCEIRO
6 abril-23 xuño 2010 UD 11-UD 16 32
I. O MARCO FÍSICO
58
UD 1. O RELEVO MARCO FÍSICO DAS ACTIVIDADES HUMANAS
1. AS GRANDES UNIDADES DO RELEVO TERRESTRE.
2. EUROPA: O RELEVO E OS RÍOS.
3. AS COSTAS DE EUROPA.
4. O RELEVO DE ESPAÑA .
5. COSTAS E RÍOS DE ESPAÑA.
6. O RELEVO INSULAR.
7. O RELEVO GALEGO.
8. AS COSTAS E OS RÍOS DE GALICIA.
UD 2. AS PAISAXES DA TERRA
1. AS PAISAXES DO MUNDO.
2. AS PAISAXES DE EUROPA.
3. AS PAISAXES DE ESPAÑA.
4. AS PAISAXES DA ESPAÑA OCEÁNICA OU ATLÁNTICA.
5. AS PAISAXES DA ESPAÑA INTERIOR.
6. AS PAISAXES DA ESPAÑA MEDITERRÁNEA.
7. AS PAISAXES DE ALTA MONTAÑA.

8. PAISAXES DE CANARIAS.
II. ACTIVIDADE ECONÓMICA E ESPAZO XEOGRÁFICO
UD 3. A ORGANIZACIÓN ECONÓMICA DAS SOCIEDADES

1. O FUNCIONAMIENTO DA ACTIVIDADE ECONÓMICA.
2. OS FACTORES DA PRODUCIÓN.
3. A ECONOMÍA DE MERCADO.
4. OS AXENTES ECONÓMICOS.
5. O MERCADO LABORAL.
UD 4. A AGRICULTURA, A GANDARÍA E A PESCA

1. O SECTOR PRIMARIO. AS ACTIVIDADES AGRARIAS.
2. AS PAISAXES AGRARIAS.
3. A AGRICULTURA DE SUBSISTENCIA.
4. A AGRICULTURA DE MERCADO.
5. A GANDARÍA NO MUNDO.
6. A PESCA. TIPOS DE PESCA.
7. ONDE SE PESCA?
8. OS PROBLEMAS DA PESCA.
UD 5. A INDUSTRIA E A ENERXÍA
59
1. AS MATERIAS PRIMAS.
2. AS FONTES DE ENERXÍA TRADICIONAIS.
3. LOCALIZACIÓN DAS FONTES DE ENERXÍA TRADICIONAIS.
4. AS FONTES DE ENERXÍA ALTERNATIVAS.
5. A INDUSTRIA.
6. CLASIFICACIÓN DAS INDUSTRIAS. A EMPRESA INDUSTRIAL.
7. O PROCESO E O TRABALLO INDUSTRIAL.
8. LOCALIZACIÓN DA INDUSTRIA NO MUNDO.
UD 6. OS SERVIZOS. O DESENVOLVEMENTO DO TURISMO

1. AS ACTIVIDADES TERCIARIAS.
2. O SECTOR TERCIARIO NO MARCO DE HOXE.
3. UN EXEMPLO DE SERVIZO SOCIAL BÁSICO: A SANIDADE.
4. O TURISMO.
5. OS EFECTOS DO TURISMO.
UD 7. OS SERVIZOS. O COMERCIO E OS TRANSPORTES

1. A ACTIVIDADE COMERCIAL.
2. O COMERCIO INTERNACIONAL ACTUAL.
3. FLUXOS E BLOQUES COMERCIAIS.
4. A FUNCIÓN DOS TRANSPORTES.
5. REDES E TRANSPORTES TERRESTRES.
6. TRANSPORTES AÉREO E MARÍTIMO.
UD 8. A ECONOMÍA ESPAÑOLA
1. A AGRICULTURA E A GANDARÍA EN ESPAÑA.
2. AS PAISAXES AGRARIAS EN ESPAÑA.
3. A PESCA EN ESPAÑA.
4. ENERGÍA E MINARÍA EN ESPAÑA.
5. AS ACTIVIDADES INDUSTRIAIS EN ESPAÑA.
6. COMERCIO, TRANSPORTES E COMUNICACIÓNS EN ESPAÑA.
7. O TURISMO EN ESPAÑA.
UD 9. A ECONOMÍA GALEGA
1. A AGRICULTURA E A GANDARÍA EN GALICIA.
2. A PESCA EN GALICIA.
3. ENERGÍA E MINARÍA EN GALICIA.
4. AS ACTIVIDADES INDUSTRIAIS EN GALICIA.
5. COMERCIO, TRANSPORTES E COMUNICACIÓNS EN GALICIA.
60
III. ORGANIZACIÓN POLÍTICA E ESPAZO XEOGRÁFICO
UD 10. A ORGANIZACIÓN POLÍTICA DAS SOCIEDADES

1. O ESTADO COMO ORGANIZACIÓN POLÍTICA DA SOCIEDADE.
2. O EXERCICIO DO PODER. A DEMOCRACIA.
3. ESTADOS DEMOCRÁTICOS E NON DEMOCRÁTICOS.
COÑEZO O MAPA POLÍTICO DO MUNDO.
4. O ESTADO: ENTRE A GLOBALIZACIÓN E A REXIONALIZACIÓN.
5. TRATADOS, DECLARACIÓNS E ORGANIZACIÓNS INTERNACIONAIS.
6. AS ORGANIZACIÓNS NON GOBERNAMENTAIS .(ONG)
7. ÁMBITOS CULTURAIS NO MUNDO.
UD 11. A UNIÓN EUROPEA

1. O PROCESO DE CREACIÓN DA UNIÓN EUROPEA.
2. A UNIÓN EUROPEA.
3. AS INSTITUCIÓNS DA UNIÓN EUROPEA.
4. A POLÍTICA AGRARIA E PESQUEIRA DA UNIÓN EUROPEA.
5. OS GRANDES EIXES INDUSTRIAIS DA UNIÓN EUROPEA.
6. OS SERVIZOS, O COMERCIO E AS COMUNICACIÓNS NA UNIÓN EUROPEA.
7. ESPAÑA NA UNIÓN EUROPEA.
UD 12. ORGANIZACIÓN POLÍTICA E TERRITORIAL DE ESPAÑA

1. ESPAÑA É UNHA MONARQUÍA PARLAMENTARIA.
2. A ORGANIZACIÓN TERRITORIAL DE ESPAÑA.
3. O ESTADO DAS AUTONOMÍAS.
4. A AUTONOMÍA DE GALICIA.
5. A ORGANIZACIÓN TERRITORIAL DE GALICIA.
4. A SOCIEDADE ESPAÑOLA E GALEGA.
IV. TRANSFORMACIÓNS E DESEQUILIBRIOS NO MUNDO ACTUAL
UD 13. A GLOBALIZACIÓN: CARA A UN SISTEMA MUNDIAL

1. UN SISTEMA MUNDIAL.
2. A GLOBALIZACIÓN NA FORMA DE VIVIR.
3. TECNOLOXÍA, COMUNICACIÓN E GLOBALIZACIÓN.
4. GLOBALIZACIÓN E DESIGUALDADE .
5. CAUSAS DA DESIGUALDADE NUN MUNDO GLOBALIZADO.
61
UD 14. A GLOBALIZACIÓN: A ORGANIZACIÓN DO ESPAZO URBANO
1. A GLOBALIZACIÓN E O ESPAZO URBANO.
2. DESIGUALDADES TERRITORIAIS E SOCIAIS.
3. A CIDADE DIFUSA.
4. OS NOVOS ESPAZOS.
5. OS PROBLEMAS AMBIENTAIS DAS CIDADES.
UD 15. A GLOBALIZACIÓN: OS FENÓMENOS MIGRATORIOS

1. AS MIGRACIÓNS NA ACTUALIDADE.
2. AS RUTAS DAS MIGRACIÓNS.
3. OS EFECTOS DAS MIGRACIÓNS.
4. AS MIGRACIÓNS EN ESPAÑA.
5. A INMIGRACIÓN ACTUAL EN ESPAÑA E AS SÚAS CONSECUENCIAS.
TEMA 16. NATUREZA E SOCIEDADE: HARMONÍAS, CRISES E IMPACTOS

1. AS RELACIÓNS ENTRE NATUREZA E SOCIEDADE.
2. O GOCE DESIGUAL DOS RECURSOS DO PLANETA.
3. OS IMPACTOS AMBIENTAIS: A AUGA.
4. OS IMPACTOS AMBIENTAIS: O AIRE E A VEXETACIÓN.
5. A XESTIÓN DOS RESIDUOS E O DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE.
3.4 CUARTO CURSO
PRIMEIRO UD 1-UD 5 42
62
2009
SEGUNDO
11 xaneiro-26 de marzo 2010 UD 6-UD 1O 30
TERCEIRO
6 abril-23 xuño 2010 UD 11-UD 15 32
I. AS RAÍCES DO MUNDO CONTEMPORÁNEO

UD 1. ABSOLUTISMO E ILUSTRACIÓN
1. DOUS MODELOS DE MONARQUÍA.
2. A ILUSTRACIÓN.
3. AS RELACIÓNS INTERNACIONAIS.
4. SOCIEDADE E ECONOMÍA DO SÉCULO XVIII.
5. O REFORMISMO BORBÓNICO.
6. GALICIA NO SÉCULO XVIII.
7. A ARTE DO SÉCULO XVIII.
UD 2. A CRISE DO ANTIGO RÉXIME
1. A REVOLUCIÓN AMÉRICANA.
2. A REVOLUCIÓN FRANCESA.
3. O IMPERIO NAPOLEÓNICO.
4. A RESTAURACIÓN.
(NEOCLASICISMO)
UD 3. LIBERALISMO E NACIONALISMO
1. LIBERALISMO E NACIONALISMO.
2. AS REVOLUCIÓNS LIBERAIS.
3. A UNIFICACIÓN DE ITALIA E DE ALEMAÑA.
(CULTURA E ARTE DE 1800 A 1850: ROMANTICISMO E REALISMO)
UD 4. A REVOLUCIÓN INDUSTRIAL
1. A REVOLUCIÓN INDUSTRIAL.
2. A SEGUNDA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL.
3. A REVOLUCIÓN DOS TRANSPORTES.
4. O MODELO ECONÓMICO CAPITALISTA.
5. A NOVA SOCIEDADE DE CLASES.
6. O MOVEMENTO OBREIRO.
(CIENCIA E CULTURA NO CAMBIO DE SÉCULO)
(A ARTE DE 1850 A 1900: IMPRESIONISMO, POSTIMPRESIONISMO)
UD 5. ESPAÑA E GALICIA NO SÉCULO XIX
1. A CRISE DO ANTIGO RÉXIME.
2. O RETORNO AO ABSOLUTISMO.
63
3. O ESTADO LIBERAL.
4. A RESTAURACIÓN.
5. REFORMA AGRARIA E INDUSTRIALIZACIÓN.
6. CAMBIO E CONTINUIDADE NA SOCIEDADE ESPAÑOLA.
7. GALICIA NO SÉCULO XIX.
(CULTURA E ARTE NA ESPAÑA DO SÉCULO XIX)
UD 6. IMPERIALISMO E PRIMEIRA GUERRA MUNDIAL

1. A EXPANSIÓN COLONIAL.
2. A DOMINACIÓN E A EXPLOTACIÓN COLONIAL.
3. OS IMPERIOS COLONIAIS.
4. PRIMEIRA GUERRA MUNDIAL.
5. O DESENVOLVEMENTO DA GUERRA.
6. O FIN DA GUERRA.
(AS PRIMEIRAS VANGARDAS)
UD 7. CULTURA E ARTE NO SÉCULO XIX
1. CULTURA E ARTE DE 1800 A 1850.
2. A ARTE DE 1850 A 1900.
3. CIENCIA E CULTURA NO CAMBIO DE SÉCULO.
4. AS PRIMEIRAS VANGARDAS.
5. CULTURA E ARTE NA ESPAÑA DO SÉCULO XIX.
II. O MUNDO CONTEMPORÁNEO

UD 8. O MUNDO DE ENTREGUERRAS
1. REVOLUCIÓN RUSA.
2. EUROPA DESPOIS DA GRAN GUERRA.
3. A ITALIA FASCISTA.
4. OS FELICES ANOS VINTE.
5. A CRISE DOS ANOS 30.
6. A ALEMAÑA NAZI.
(CULTURA E ARTE NO PERIODO DE ENTREGUERRAS)
UD 9. ESPAÑA E GALICIA (1900-1939)
1. A CRISE DA RESTAURACIÓN.
2. A SEGUNDA REPÚBLICA.
3. A GUERRA CIVIL.
5. O BALANCE DA GUERRA.
6. GALICIA NO PRIMEIRO TERZO DO SÉCULO XX.
(A IDADE DE PRATA DA CULTURA ESPAÑOLA)
UD 10. A SEGUNDA GUERRA MUNDIAL
1. CAUSAS E INICIO DA GUERRA.
64
2. A MUNDALIZCIÓN DO CONFLICTO.
3. A FIN DA GUERRA.
4. O IMPACTO DA GUERRA.
UD 11. A GUERRA FRÍA

1. A NOVA ORDE MUNDIAL.
2. O BLOQUE CAPITALISTA.
3. O BLOQUE COMUNISTA.
4. A DESCOLONIZACIÓN.
5. OS CONFLITOS DA GUERRA FRÍA.
UD 12. ECONOMÍA E SOCIEDADE (1945-1989)
1. O BLOQUE CAPITALISTA.
2. A CONSTRUCCIÓN DA UNIDADE EUROPEA.
3. O BLOQUE COMUNISTA.
4. NEOCOLONIALISMO E SUBDESENVOLVEMENTO.
5. A CRISE DO PETRÓLEO.
(MANIFESTACIÓNS CULTURAIS NA SEGUNDA METADE DO SÉCULO XX)
(A NOVA CONCEPCIÓN DA ARTE)
UD 13. ESPAÑA E GALICIA DE 1939 AO SÉCULO XXI
1. OS PRIMEIROS ANOS DO FRANQUISMO.
2. TECNOCRACIA E DESENVOLVISMO.
3. O FINAL DO FRANQUISMO.
(CULTURA E ARTE DURANTE O FRANQUISMO)
4. A TRANSICIÓN Á DEMOCRACIA.
5. OS GOBERNOS DEMOCRÁTICOS.
6. A ESPAÑA AUTONÓMICA.
7. GALICIA: DO FRANQUISMO Á DEMOCRACIA.
(CULTURA E ARTE NA ESPAÑA DEMOCRÁTICA)
UD 14. O MUNDO ACTUAL
1. A CRISE DO MUNDO COMUNISTA.
2. A NOVA ORDE INTERNACIONAL.
3. A ERA DOS CONFLICTOS ASIMÉTRICOS.
4. ESPAÑA, HOXE.
5. GALICIA, HOXE.
UD 15. CULTURA E ARTE NO SÉCULO XX
1. CULTURA E ARTE DO PERIODO DE ENTREGUERRAS.
2. A IDADE DE PRATA DA CULTURA ESPAÑOLA.
3. MANIFESTACIÓNS CULTURAIS NA SEGUNDA METADE DO SÉCULO XX.
4. A NOVA CONCEPCIÓN DA ARTE.
5. CULTURA E ARTE DURANTE O FRANQUISMO.
6. CULTURA E ARTE NA ESPAÑA DEMOCRÁTICA.
65
4. A METODOLOXÍA DIDÁCTICA (APLICADA A AULA)
Metodoloxía rexida por conceptos e principios da “Teoría Construtivista”, que partindo dos coñecementos
do alumnado persegue a consecución de “aprendizaxes significativas” por eles mesmos. Pero como un só
método non é capaz de responder e abarcar todos os momentos da aprendizaxe, aplícanse á vez e como
apoio parte dos principios da “Escola Nova” ou “Activa” (“aprender a aprender”) e da “Antiautoritaria ou
liberal” (libre investigación e busca persoal, liberdade para avivar o sentido crítico), xa que ámbalas dúas
inciden e potencian a aprendizaxe autónoma e a investigación.
En todo caso, hai unha serie de “PREMISAS BÁSICAS”, que destacamos:

1. Partir do nivel do alumnado, das súas características, coñecementos e da súa calidade humana,
atendendo á diversidade. Isto implica un seguimento continuado do alumnado e unha avaliación inicial en
cada unidade didáctica mediante tests, actividades ou enquisas nas que poidamos avaliar os coñecementos
previos, os xa adquiridos e a motivación do alumnado.
2. Asegurar a construción de aprendizaxes significativas. Para iso cómpre, entre outras
cousas: que os alumnos vexan útiles e cercanos os contidos (que os poidan aplicar á realidade cercana),
que a materia lles resulte motivante, ofrecerlles claridade e todo tipo de facilidades nas exposicións dos
contidos (animándolles a preguntar ou establecendo comparacións con contidos que xa coñecen ou e con
aqueles relacionados coa cidade na que viven).
3. Que os alumnos adquiran a capacidade de aprender de maneira significativa por eles mesmos, para o
que resulta absolutamente necesario propiciar metodoloxías activas que faciliten o aprendizaxe autónomo
(“aprender a aprender”) e o perfecto coñecemento das técnicas de investigación, entre as que se
inclúen o emprego de novas tecnoloxías, especialmente as informáticas.
Apoiando as premisas básicas é necesario establecer unha serie de TÉCNICAS E
CLAVES METODOLÓXICAS para a súa consecución:
1. Traballo na motivación intrínseca (automotivación) do alumnado:
 establecer dinámicas de aula que favorezan un bo clima de relacións e confianza.
 organizar o traballo de diferentes formas (individual, en grupo, formato de “xogo”).
 tratar temas de interese, relacionados coa xuventude, coa actualidade ou coa realidade cercana
do alumnado.
 estar aberto a propostas nas que o alumnado mostre interese.
 aparición esporádica e controlada do “xogo”: serve de estimulo para a aprendizaxe, potencia as
relacións e a comunicación, reforza a toma de decisións e a personalidade, potencia valores
deportivos e elimina tensións.
2. Fomento da investigación e do emprego das TIC (apoiando ó “Plan Lector” e o
“Plan de dinamización do emprego das novas tecnoloxías” da ESO):
 realización de exercicios e actividades que precisen a utilización das TIC: programas
informáticos, internet, vídeo dixital, blogs, etc.
 facilitar fontes de estudio e documentación relacionadas con internet (blogs de apoio)

 potenciar o uso da biblioteca a través de actividades.
 utilización de recursos didácticos relacionados coas novas tecnoloxías.
66
3. Atención á diversidade:
 aplicación de diferentes metodoloxías segundo as características do alumnado e o ritmo de
aprendizaxe e as capacidades de cada alumno/a,
 seguimento continuado do alumnado,
 actividades que abarquen diferentes niveis de complexidade,
 actividades de reforzo e actividades de ampliación.
4. Interdisciplinariedade:
 establecer relacións, sobre todo coincidentes cronoloxicamente, con outras áreas e materias
curriculares: música, matemáticas, literatura, lingua estranxeira, ciencias naturais.
 actividades que relacionen contidos de dúas ou máis materias,
 establecer unha visión global, práctica e fundamentada dos contidos educativos.
5. Atención a cuestións propias da materia de ciencias sociais, xeografía e historia:

 Lectura e comentario de mapas, de textos, gráficos, de obras de arte, etc.
 Empregar o vocabulario e linguaxe específicos da propia da materia,
Todas estas técnicas trabállanse a través dos DIFERENTES TIPOS DE ACTIVIDADES
DE ENSINANZA E APRENDIZAXE. Segundo o momento pódense distinguir 3 grandes tipos de
actividades: iniciais, de desenvolvemento e finais. Pero dentro delas existen diferentes
tipoloxías, que poden atender a dous ou máis caracteres engadidos: individuais, grupais, colectivas,
formato xogo, de reforzo, de ampliación, con diferentes niveis de complexidade, interdisciplinarias, ou
complementarias (estas últimas desenvólvense fóra do centro).
TÉCNICAS
APLICADAS
DIFERENTES TIPOS DE ACTIVIDADES
TRABALLO NA COLECTIVAS/GRUPAIS/ INICIAIS
MOTIVACIÓN INDIVIDUAIS Punto de partida para enfocar as
INTRINSECA RELACIONADAS COA seguintes e partir dos coñecementos do
REALIDADE DO alumnado.
ALUMNO PROCEDIMENTAIS
RELACIONADAS COA Ou de desenvolvemento.
67
FOMENTO DA ACTUALIDADE Enfocadas a que os propios alumnos/as
INVESTIGACIÓN FORMATO XOGO elaboren “aprendizaxes significativos” e
E DO EMPREGO COMPLEMENTARIAS o seu propio material de estudo.
DAS TIC TRANSVERSAIS FINAIS
INTERDISCIPLINARES Orientan cara a avaliación e recollen
DE DIFERENTES NIVEIS información acerca do momento de
DE COMPLEXIDADE aprendizaxe.
DE REFORZO
DE AMPLIACIÓN
INTERDISCIPLINA
RIEDADE
AT. A
DIVERSIDADE
5. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS
5.1. Manuales propuestos para uso de los alumnos:

- 1º de ESO: “Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, FISTERRA 1”. M. Gracía Sebastián, C. Gatell
Arimont y otros. Ed. Vicens Vives.
68
- 2º de ESO: “Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, FISTERRA 2” García Gracía Sebastián, C.
Gatell Arimont y otros. Ed. Vicens Vives.
- 3º de ESO: “Ciencias Sociais, Xeografía, FISTERRA 3”. A. Albert Mas y otros. Ed. Vicens Vives.
- 4º de ESO: “Ciencias Sociais, Historia, RODEIRA 4”. Nuria C. Vidal e outros. Ed. EDEBÉ.
5.2. Outros materiais didácticos (pretenden ensinar):

 Convencionais e impresos: mapas mudos, fotocopias, documentos, encerado, etc.
 Audiovisuais: video , imaxes a través de DVD e canón de proxección.
 Novas tecnoloxías: pizarra dixital, programas de informática e internet.
5.3. Recursos Educativos (pretenden informar):

 Convencionais e impresos: libros de consulta, revistas, documentos de prensa.
 Audiovisuais: vídeos de apoio ós contidos, filmes, TV, CD, DVD e radio.
 Novas tecnoloxías: programas de informática e emprego de internet: Blogs de apoio ós contidos,
Google Earth, Google maps, e outros programas interactivos.
5.4. Outros recursos: o patrimonio artístico e urbanístico da cidade:

 Visitas a museos, aulas etnográficas, etc.
 Traballos que leven consigo o coñecemento e estudo do contorno.
5.5. espazos e a súa organización:

Para o desenvolvemento da programación utilizáranse:
 De xeito habitual: a aula onde se desenvolven normalmente as clases.
 En ocasións: a aula de informática, a aula multiusos e o patrimonio artístico local ou rexional
(actividades complementarias).
 Noutras ocasións: a biblioteca (libros e material de consulta).
6. AVALIACIÓN
6.1 PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN
Os procedementos de avaliación son métodos, técnicas ou estratexias que se utilizan para levar a cabo o
proceso de avaliación, recollen información sobre o desenvolvemento e a consecución dos criterios de
avaliación. En liñas xerais a información recóllese a través da:
 Observación realizada diariamente de forma continua e sistemática:
- Directa: actitude e comportamento: asistencia ás aulas, interese mostrado, participación,
resposta a preguntas, compañeirismo,...
69
-Probas de diverso tipo: obxectivas, de resposta libre, de comprensión, de libro aberto,
cuestionarios,...
- Indirecta: actividades diarias realizadas na aula e que deben de quedar reflexadas a súa vez
no caderno do alumno/a.
 Experimentación:
 Análise, revisión e corrección de: exercicios, exposicións e probas, tanto individuais ou
colectivos, como orais ou escritas.
 Intercambios orais cos alumnos mediante entrevistas., debates, postas en común (despois de
traballo o exposición).
6.2 INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN
O alumno realizará:
 Probas escritas.
 Traballos, tanto opcionais como obrigatorios.
 Exposicións orais individuais ou colectivas.
 Actividades do libro de texto e de actividades propostas polo profesor.
 Participar activamente cun comportamento axeitado.
 Desenvolver actitudes e competencias básicas.
 Demostrar interese e esforzo.
 Demostrar capacidade de traballo en grupo.
O principal instrumento para traballar sobre a información recollida son as táboas de rexistro. A táboa que
presentamos a continuación está dividida en tres, correspondendo cos tres momentos de avaliación
continua:
 Avaliación Inicial: de diagnóstico
 Avaliación Procesual ou continua: estimulativa, de seguimento, a través da observación e de
traballos (60%)
 Final : resultado da evolución da aprendizaxe (40%)
As dúas últimas forman parte da nota final do alumno
Avaliación Inicial
Contidos Coñecidos
Contidos non coñecidos
Actuacións
Avaliación continua 60%
Observación da Actividade Didáctica Diaria: Actitude e comportamento 20%

Asistencia
e puntualidade
70
Interese
Participación
Compañeirismo
Respecto/tolerancia
Autonomía
e Responsabilidade
Traballos individuais/colectivos 20% Caderno de apoio/actividades 20%
Respecto das condicións Respecto das condicións

Presentación e Ortografía Remata as actividades
Organización e estrutura Presentación e ortografía
Aspectos de contido Organización e estrutura
Expresión oral/escrita Aspectos de contido
Competencias básicas Competencias básicas
e capacidades e capacidades
Avaliación Final 40%
Proba Individual Escrita
Observacións:
Nesta táboa xa aparecen recollidos os criterios de cualificación que se especifican no seguinte apartado e
que se utilizarán como referencia.
Outros dos instrumentos que emprega o profesorado para recoller información é a Axenda
Escolar,onde aparecerán rexistrados, tanto o seguimento das clases (actividades, data de entrega de
traballos, etc.) coma as valoracións dos mesmos.
6.3 CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN
ACTITUDES (20%)
Asistencia e puntualidade.
Interese.
Participación.
Compañeirismo.
Respecto/tolerancia.
Autonomía e responsabilidade.
PROCEDEMENTOS E CONTIDOS (80 %):
A) Traballos: (20% da nota final)
71
Estes serán: individuais ou por grupos; e escritos (en ocasións acompañados de exposición oral).
Valorarase:
a) Respecto das condicións:(prazos de entrega, nº de folios,..)

b) Presentación e ortografía.
c) Organización e estrutura: clara, lóxica e xustificada.
d) Aspectos de contidos: adecuación, claridade e profundidade.
e) Expresión escrita/oral.
f) Competencias básicas e capacidades: creativa, crítica,..
B) Caderno de clase (Actividades): (20% da nota final)
a) Respecto das condicións: (prazos de entrega, nº de folios,..)

b) Remata as actividades.
c) Presentación e ortografía.
d) Organización e estrutura: clara, lóxica e xustificada.
e) Aspectos de contido: adecuación, claridade e profundidade.
f) Competencias básicas e capacidades
C) Probas escritas (exámenes) (40% da nota final)

Que constarán dun número determinado de cuestiones adecuadas á materia e tempo do que se dispoña.
Especificarase o valor de cada pregunta. Valorarase:
a) Capacidade de analise e píntese.
b) Organización e estructura: clara, lóxica e xustificada.
c) Contidos: adecuación, claridade e profundidade.
d) Expresión escrita/oral.
e) Competencias básicas.
CUALIFICACIÓN POR UNIDADES DIDÁCTICAS

Seguindo os criterios de cualificación expostos anteriormente: o remate de cada UD realizarase unha
proba escrita. O alumnado entregará o traballo ou traballos desa unidade e o caderno para a súa
corrección. Todo elo, incluída a actitude e o comportamento ,contará, seguindo os porcentaxes expostos
anteriormente, para a cualificación trimestral.
CUALIFICACIÓN POR TRIMESTRE

Actitude Traballos Caderno Probas escritas Nota Final
UD
20% 20% 20% 40%
UD 1
UD 2
......
Nota Final
Avaliación
72
Ao final de cada trimestre o alumno será avaliado polo profersor de xeito global. O profesor terá en conta
para nota de cualificación os seguintes aspectos:
a) Traballo persoal e actitudes ( interese, responsabilidade, actitude, comportamento, respecto,

participación, madurez critica, esforzo persoal….) que demostre ao longo das unidades
didácticas.
b) Traballos realizados nas unidades didácticas.
c) Presentación do caderno de traballo do alumno ao finalizar cada unidade didáctica. O
traballo será cualificado con M (mal), R (regular), B (bien), MB (moi ben), NP (non
presentado). Para superar os obxectivos de cada unidade didáctica a cualificación debe ser
R, B ou MB.
d) Probas (normalmente escritas) de consecución de obxectivos.
a. En primeiro e segundo curso da ESO ao finalizar cada unidade didáctica, o alumno
deberá respostar por escrito a una batería de entre 17 e 25 preguntas de tipo
analítico.
b. En terceiro e cuarto curso da ESO ao finalizar cada unidade didáctica, o alumno
deberá respostar por escrito a unha serie de cuestións de tipo analítico e sintético.
c. Probas sobres mapas xeográficos mudos e gráficas sobre datos xeográficos actuais
( xeografía humana, física, económica e política). A cualificación será igual que no
punto anterior.
Estas probas terán unha cualificación numérico entre 0 e 10 puntos. Para superar os
obxectivos da unidade a cualificación non deberá ser inferior a 5 puntos.
e) Ao finalizar cada trimestre o profesor comunicará a cada alumno a súa cualificación global.
Cada alumno saberá con antelación o seu grado de rendemento segundo o consiga en cada
unidade. As familias serán informadas polo titor/a mediante o boletín trimestral que envía o
centro.
f) A maiores e dentro do programa de atención a diversidade dentro de cada avaliación

poderán realizarse para subir nota traballos optativos (lectura de libros, traballos sobre
un tema en concreto, etc.) que poden chegar a subir un 10% da nota.
g) Ao comezo do seguinte trimestre marcaranse, segundo o calendario programado, as datas
correspondentes a recuperación dos obxectivos do trimestre anterior.
h) As probas correspondentes ás materias pendientes realizaranse no mes de maio do presente
curso 2009/2010 (as datas das probas exporanse no taboleiro do ciclo e apuntadas na axenda
do alumno).
i) O remate do terceiro trimestre realizaranse, segundo o calendario previsto, as probas globais
de consecución dos obxectivos mínimos marcados en cada trimestre. Os alumnos que non
superasen as devanditas probas globais deberán presentarse ás probas de carácter
extraordinario de setembro. O calendario destas probas quedará expostas no taboleiro do
centro desde a data de finalización do curso.
6. 4 MÍNIMOS ESIXIBLES PARA OBTER UNHA AVALIACIÓN

POSITIVA
Ter superado os mínimos conceptuais (50%), procedimentais (100%) e actitudinais (75%) establecidos
nos criterios de cualificación; o que implica a súa vez:
1. Ter demostrado unha actitude e un comportamento adecuados (75%)
2. Ter presentados todos os traballos, ben individuais ou de grupo, esixidos ao longo do curso (100%)
3. Ter presentado o caderno de clase (100%) cun porcentaxe ao menos do 75% das actividades realizadas
durante el curso
4. Ter superado as probas escritas cunha cualificación non inferior a 5
73
4. Alcanzar as competencias básicas ao menos nun 50%
6.5 CRITERIOS PARA AVALIAR A PROPIA PROGRAMACIÓN

Por outra banda a Lei Orgánica 2/2006, do 3 de Maio, de Educación, no seu artigo 141, indica que a
avaliación debe ser integradora, “aplicarase sobre os procesos de aprendizaxe e resultado dos alumnos,
as actividades do profesorado, os procesos educativos, …”. Así, debe permitir ó alumnado e ó profesor
reflexionar, coa pretensión de mellorar os procedementos de ensinanza aprendizaxe, de modo que a
avaliación acade un carácter formativo. Para unha avaliación formativa, que tamén avalíe a
actividade docente, os procedementos e procesos de ensinanza, o desenvolvemento das unidades e da
metodoloxía, entre outros; proponse unha serie de táboas de rexistro a completar tanto polo profesor coma
polo alumnado:
Táboa de rexistro a completar polo alumno/a para unha

autoavaliación
Actitude e comportamento
Asistencia e puntualidade
Interese
Participación
Compañeirismo
Respecto/tolerancia
Responsabilidade/Autonomía
Traballos
Respecto das condicións

Aspectos de contido
Presentación e Ortografía
Organización e estrutura
Expresión oral e escrita
Caderno de clase
Rematas as actividades
Aspectos de contido
74
Organización e estrutura
Presentación e Ortografía
Capacidade creativa
75
Táboa de rexistro a completar polo alumno/a para completar a
avaliación formativa:
Sobre aspectos da materia e da SI NON PROPOSTAS

metodoloxía COMENTARIOS
Atopas relación e conexión dos contidos

desta materia cos contidos doutras materias
Atopas dificultades para comprender os
contidos
Empregas material complementario para a
realización de actividades e a hora de
estudar
Dedicas tempo suficiente a estudar a
materia durante a semana
Utilizas internet e as novas tecnoloxías
para facer traballos e actividades
Deberíase traballar máis en grupo
Deberíase traballar máis individualmente
Debería haber máis traballos individuais
Debería haber máis traballos colectivos
Deberíanse facer máis saídas
Deberíanse facer máis probas de avaliación
Deberíanse facer máis traballos na clase
Cambiarías algún aspecto. ¿Cal?
76
Táboa de rexistro a completar polo profesor/a para unha avaliación
formativa
AVALIACIÓN DA UNIDADE DIDÁCTICA E DA

METODOLOXÍA
Obxectivos (alcanzados ou
non)
Contidos (grado de
dificultade, comprensión)
Metodoloxía (adecuación)
Actividades (idoneidade)
Materiais e recursos
(utilidade, facilidade)
Adecuación a planificación
Dificultades e problemas
Observacións dos alumnos/as
Propostas de cambio e
mellora
7. MEDIDAS DE ATENCIÓN A DIVERSIDADE
 Aplicación de diferentes metodoloxías segundo as características do alumnado e o ritmo de

aprendizaxe e as capacidades de cada alumno/a,
77
 Seguimento continuado do alumnado.
 Actividades que abraguen diferentes niveis de complexidade ou niveis de dificultade.
 Actividades de reforzo.
 Actividades de ampliación.
 Actividades optativas para subir nota.
 Blog de apoio: con contidos, actividades e curiosidades.
8. PROGRAMA DE REFORZO PARA A RECUPERACIÓN DAS

MATERIAS PENDIENTES DE CURSOS ANTERIORES
Os alumnos/as de 2º, 3º y 4º de la E. S. O. coa materia de Ciencias Socis pendiente do curso anterior serán
atendidos polo profesor/a do curso superior co que teñen clase.
A avaliación das aprendizaxes do alumnado realizarase atendendo aos seguintes aspectos:
1.-Actividades propostas ó longo do curso:

O profesor/a da materia do curso no que está o alumno/a fará un seguimento individualizado do mesmo
dándolle unha serie de actividades ou reforzo dos temas traballados no curso anterior.Na cualificación das
actividades teranse tamén en conta contidos actitudinais: cumprimentos dos prazos establecidos,
presentación das tarefas realizadas, interese amosado ó longo do curso, etc.
2.- Probas escritas convocadas:

Segundo a Orde que regula o proceso de superación de materias pendientes, como mínimo realizaranse
dúas probas: unha en Maio e outra en Setembro.
Non obstante, convocaranse probas parciais eliminatorias a fin de facilitar a preparación das mesmas e
que serían convocadas en datas non coincidentes coas probas habituais para as avaliacións do curso
vixente. Estas probas parciais terán en todo caso carácter voluntario para o alumnado, e sempre afectarán
positivamente no proceso avaliativo.
En todas as probas o alumnado terá que responder a cuestións e exercicios do mesmo tipo que os que
aparecen nas actividades propostas para entregar. Polo tanto, a preparación e realización das actividades
debería ser suficiente para a superación das probas. Por iso recoméndase moi especialmente esta parte do
proceso.
É importante subliñar aquí que segundo o Punto 7 do Artigo 6º da orde de 30 de Setembro, en ningún
caso o procedemento de avaliación das aprendizaxes do alumnado nas materias que teña pendentes
poderá limitarse ó establecemento das probas finais de maio e setembro.
Tanto as Actividades como as Probas escritas versarán sobre os contidos mínimos que aparecen recollidos
na Lei, Decreto 133/2007, do 5 de Xullo (DOG 13 de Xullo de 2007), e que son obxecto de estudio nos
libros de texto vixentes no centro.
9. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES
78
Este Departamento plantexa a posibilidade de realizar actividades complementarias de acordo coa
Dirección do Centro, coa aprobación do Consello Escolar e segundo o criterio do mesmo. Nuns casos
responden específicamente aos obxectivos dunha materia e noutros en coordinación con outros
Departamentos, a obxectivos máis amplos, que afectan máis directamente a varias materias.
As actividades programadas teñen unhas datas indicativas, posto que as circunstancias dos grupos de
alumnos, do profesorado ou posibles incompatibilidades con outros Departamentos, impiden establecer
un calendario fixo e inmutable.
Entre as actividades destacamos traballos de campo, visitas a museos, exposicións, viaxes, saídas ao
entorno do Centro.
Para estas actividades o Departamento procederá a realizar uns guións de traballo para que o alumno
rentabilice o máis posible ditas actividades.
Asemade os mestres do Departamento están abertos a colaborar con outros Departamentos e participar en
actividades complementarias que poidan plantexarse ao longo do curso, de acordo coa oferta cultural que
o Centro poida considerar conveniente: conferencias, concursos literarios, asistencia a teatros, etc.
As actividades programadas para este curso 2.009-2010 quedan recollidas no seguinte cadro:
1ª AVALIACIÓN 2ª AVALIACIÓN 3ª AVALIACIÓN
1º ESO Aula Etnográfica Anfaco Escola de Vela
Museo Quiñones I. Conservera R.C.N. de Vigo
de León
2º ESO Ence Monte Aloia Parque Acúatico Cerceda
Coruña
Celulosa (Pontevedra) Parque Natural
3º ESO Citroën Vigo Domus e Acuario Illa de Ons
(A Coruña)
4º ESO Parlamento de Galicia Viaxe fin de curso (data aínda por especificar)
(Santiago)
10. ACCIÓNS PREVISTAS DACORDO CO PROXECTO LECTOR

En todas as materias que constitúen o Departamento trabállanse os seguintes aspectos:
 A elaboración de esquemas, mapas conceptuais sobre diferentes textos histórico-xeográfico.
 Realización de traballlos escritos e informes histórico-xeográficos.
 Traballos en actividades de lecturas comprensivas relacionadas cos temas dados.
 Fomento da lectura comprensiva.
 Fomento e utilización das bibliotecas de aula e do centro.
 Utilización de prensa escrita e doutros medios informativos (revistas especializadas, xornais,

etc.), incluíndo o soporte dixital (hemeroteca, internet, etc.)
 Análise, síntese e obtención de conclusións a partir de traballos de campo.
79
 A existencia dunha biblioteca escolar como centro de recursos da información, da lectura e da
aprendizaxe, dinamizadora da actividade educativa e da vida cultural do centro.
 Contribuir a formación de lectores e de lectoras competentes e a creación e consolidación do

hábito de lectura.
 O desenvolvemento de actitudes favorables á lectura mediante a creación de ambientes lectores

(préstamo de libros da biblioteca de aula), entre outras estratexias.
11. ACCIÓNS PREVISTAS DE ACORDO CO PLAN DE

INTEGRACIÓN DAS TICS
Coa finalidade de que as tecnoloxías da información e a comunicación se incorporen como un recurso mais
aos procesos de ensino-aprendizaxe o Departamento de Ciencias Sociais introduce e levará a cabo as
accións seguintes:
 Búsqueda de información a partir das páxinas web referidas nos diferentes libros de texto.
 Uso de programas informáticos (Word, Power Point) para a elaboración de traballos.
 Emprego da aula de informática do centro para desenvolver actividades interactivas.
 Blogs de apoio e seguimento especificamente creados para reforzar e ampliar as actividades de

aula.
 Visionado de documentais (DVD) e filmes relacionados coas diferentes unidades para a

posterior reflexión e posta en común.
 Realización de actividades coa pizarra dixital.
 Fomento dos valores democráticos, tratamento da diversidade e medidas para promover o acceso
ás TIC en condicións de igualdade por parte de persoas dos dous sexos e de diferentes
condicións sociais.
 Uso da biblioteca escolar como centro de recursos multimedia para a obtención de información e
para a aprendizaxe.
80

Program Depart CSXH 2009 2010

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Program Depart CSXH 2009 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROGRAMACIÓN DO DEPARTAMENTO DE CC.

EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA

Dª. Eva Paula López Mato

Fundamentada no establecido no Real decreto 1631/2006 do Ministerio de Educación e Ciencia,

XEFE DE DEPARTAMENTO: Juan Manuel Cabano Vázquez

Profesores que compoñen o Departamento:

 Juan Manuel Cabano Vázquez

Horario de reunión do Departamento: segundo martes de cada mes en horario de

11 ACCIÓNS PREVISTAS DE ACORDO CO PLAN DE INTEGRACIÓN 89

1. ELEMENTOS DO CURRICULUM (OBXECTIVOS,

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo como

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a

i) Comprender e expresarse en máis dunha lingua estranxeira de maneira apropiada.

1.2 OBXECTIVOS XERAIS DOS CATRO CURSOS DA ESO

OBXECTIVOS XERAIS DO PRIMEIRO CURSO

OBXECTIVOS XERAIS DO SEGUNDO CURSO

OBXECTIVOS XERAIS DO TERCEIRO CURSO

OBXECTIVOS XERAIS DO CUARTO CURSO

1.3 OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA DE CIENCIAS SOCIAIS,

* Identificar, localizar e analizar, a diferentes escalas, as características do medio físico e as interaccións

* Identificar, localizar e comprender as características básicas da diversidade xeográfica do mundo, das

* Identificar e localizar no tempo e no espazo os procesos e acontecementos máis relevantes na historia

* Comprender e identificar as novas necesidades sociais que se produciron a partir da revolución

* Comprender a singularidade do patrimonio natural, histórico, cultural e lingüístico galego, participando

* Valorar a construción colectiva do coñecemento científico, recoñecendo o seu carácter provisional e

* Resolver problemas e levar cabo estudos e investigacións escolares aplicando os instrumentos

* Coñecer o funcionamento das sociedades democráticas, apreciando os seus valores fundamentais e o

1.4 COMPETENCIAS BÁSICAS

1. Competencia en comunicación lingüística

3. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

4. Tratamento da información e competencia dixital

5. Competencia social e cidadá

6. Competencia cultural e artística

7. Competencia para aprender a aprender

8. Autonomía e iniciativa persoal

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS.

Na competencia sobre coñecemento e interacción co mundo físico, as contribucións son

A competencia cultural e artística supón apreciar, comprender e valorar as diferentes

No mundo actual é innegable a importancia que ten a competencia no tratamento da

Na medida en que a linguaxe é un vehículo imprescindible de comunicación no proceso de ensinanza-

A competencia para aprender a aprender supón iniciarse na aprendizaxe e continuala dun

O desenvolvemento das competencias básicas

A avaliación das competencias básicas

A avaliación das competencias realizarase a través de:

• O dominio da lingua oral e escrita en múltiples contextos

• O emprego espontáneo de razoamentos matemáticos

• O emprego responsable do medio e dos recursos naturais

• A autonomía e eficacia no tratamento crítico da información

• A participación social e valoración da democracia

• A capacidade de expresarse artisticamente e gozar con iso

• O control das propias capacidades de aprendizaxe

• A capacidade de elixir e sacar adiante proxectos individuais ou colectivos

1.5. PRINCIPIOS METODOLOXICOS FUNDAMENTAIS

Liñas metodolóxicas xerais:

2. ELEMENTOS DO CURRICULUM (COMPETENCIAS BÁSICAS,

2.1 ELEMENTOS DO CURRICULUM ESPECÍFICOS DA MATERIA DE

1. Competencia social e cidadá

2. Coñecemento e a interacción co mundo físico

3. Competencia cultural e artística

4. Tratamento da información e competencia dixital

5. Competencia en comunicación lingüística

7. Competencia para aprender a aprender

8. Autonomía e iniciativa persoal