"#

NSZ




Mimari ve Kentsel Alanda Grafik Tasarm (Ynlendirme Tasarm) konulu al!mamn
olu!masnda bana yn gsteren, her zaman destek olan ve bana ok gvenen dan!manm
Sayn Prof. Ay!egl "ZERe, tm al!mam boyunca bana destek olan Hiroko TANAKAya,
aileme, tez konumun ara!trma ve geli!tirme a!amalarnda bana yardmc olan Grhan
YCELe, David GIBSONa, Craig BERGERa, Tom MCLAUGHLIN, Mustafa
Z"YALANa ve Yeditepe niversitesi Grafik Tasarm Blmnn ok de#erli hocalarna
te!ekkrlerimi sunuyorum.






















#""
ZET




$ehirlerin geli!imi ve tasarmn artan nemi kentsel tasarmclarn kendilerini geli!tirmesini
gerekli klar. Kentsel alanlarn iyi bir !ekilde geli!mesi iin alan tasarm nem ta!r. Alan
tanmlanmas gereken bir mekandr ve eski a#lardan gnmze kadar geen evrede hem
ki!isel hem toplumsal ili!kilerin iie geti#i, kltrleri yanstan tasarm alanlar olu!mu!tur.
20. YYdan sonra, grafik tasarmc kendilerine zg ileti!im, grsel ve sembolik dillerini ok
e!itli uygulamar ile birle!tirerek ortaya kentsel ve mimari alanda grlen grafik tasarm
rneklerini karm!tr.

Tasarmclar ellerinde ki materyalleri ve tasarm glerini kullanarak mimari ve kentsel
alanda projeler retmeye ba!lam!tr. Bu yeni bir alan olan evresel grafik tasarm kavramn
yaratm!tr.

Bu al!mann amac; Mimari ve Kentsel alanda ki ynlendirme tasarm ve grafk
uygulamalar zerine yaplan bir ara!trmadr. "leti!im gndericiler ve alclar arasnda
gerekle!en bilgi al!veri!idir ve ileti!im tasarm bu eylemin hangi aralarla ve nasl
yaplmas gerekti#ini planlar. "nsanlar ile mekanlar arasnda ki ileti!imin daha iyi sa#lanmas
iin grafik tasarmda yeni bir alm olan evresel grafik tasarm ve ynlendirme tasarm
konusu ara!trlm!tr.




Anahtar kelimeler: evresel Grafk Tasarm, Ynlendirme, Yn Bulma, "!aretler,
Bilgilendirme Tasarmlar, Grafk Tasarm, "!aretleme Sistemleri, Yn Bulma Sistemleri,
Mimari Grafik Tasarm, " Mimari ve Grafik Tasarm.




#""
ABSTRACT




Growth of cities and importance of design required urban designers to improve themselves.
Area designing was important for urban designers to improve themselves better. Area
description was the required space and formed the design areas reflecting cultures which
nested both individual and social relationships since ancient times to our time.

By the time, the industrial design and urban planning was linked to this development, a
graphic design deparment united under the name of environmental graphic design was born.

The purpose of this study, was a research upon the graphic applications and wayfinding
design in the fields of architecture and urban, to inform about navigation systems which were
to be functional and visuality in the fields of architecture and urban. Communication is the
exchange of information between senders and receivers. Communication design plans
how to enrich this action. To ensure a better communication between people and places,
graphic design new born expansions environmental and wayfinding design was researched.








Key words: Environmental Graphic Design, Wayfinding, Signs, "nformation Design, Graphic
Design, Signs System, Wayfinding System, Architectural Graphic Design, " nterior Design
and Graphic Design




#""
G!R!"



Geti#imiz yzyl boyunca geli!en kltr ve ekonomik de#i!imler yeni tasarm uzmanlk
alanlarnn olu!masna neden olmu!tur. Mimari byk bir uzmanlk alanna sahipken, grafik
tasarmda hzla geli!mi!tir. Modern endstri ve toplum bu geli!imin en byk sebebidir. 20.
YY ba!larnda, grafik tasarmc kendi ileti!im dilini, grseller ve semboller ile bir ok farkl
alanda uygulayarak geli!tirmi!tir.

"ki disiplin arasndaki snrlar, benzerlikler, grafik tasarm ve mimarl#n 20.YY ortalarnda
giderek birle!mesi ile akca ortaya konmu!tur. Bu birle!ime di#er alanlarda eklenmi!tir.
Bunlar endstri rnleri tasarm ve !ehir planmasdr. Bu birle!meye de evresel grafik
tasarm denmi!tir.
Bu al!mann ilk blmnde kent, alan, mekan, mekanlarn barndrd# dinamik ili!kiler
irdelenerek, evre ve grafik tasarm ile ili!kisi tanmlanm!tr.
Grafik Tasarm kent ba#lamnda ele alnd#ndan; ncelikle kent ve kentsel mekanlarn
ardndaki dinamikler tanmlanm!tr. Gnmz kentini anlayabilmek iin kentin gnmze
kadar ki sre gelen gemi!ide incelenmi!tir.
al!mann ikinci blmnde ise evresel Grafik Tasarm ve Ynlendirme Tasarm konusu
detayl olarak tanmlanm!tr.
1970lerde yn bulma ve i!aretleme gibi yeni tasarm terimleri ortaya km!tr. Tasarmn bu
alanda ki ani bymesi, teknik bilgi ve tasarmclar ayn at altnda bir arada toplamak iin
evresel Grafik Tasarm Derne#i (SEGD) kurulmu!tur. Kurucular; Alvin Lustig Protege ve
John Follistir.

Ynlendirme tasarm, kullancy bir yne do#ru ynlendirmek amal grsel tasarmlar
yapar. Ynlendirme al!malarnda genellikle yn tayin edici oklar kullanlr. "!aretleme
tasarm (signage), varlan noktay gsteren grsel i!arettir.

#""

Yakla!k 6000 sene nce, Orta Avrupa'da insanlar belli blgelere yerle!mesi sonucunda
ba!ladka, binalar ve ikamet yerleri co#rafi i!aretler olarak ortaya kmaya ba!lam!tr.
Daha sonra insanlar, yn tanmlamak iin do#aya gvenmenin yannda, kendi ayak izleri ve
yol i!aretlerinden faydalanr oldular. Kendi yarattklar yn klavuzlu#u yakla!myla
alglarn glendirmeye ba!ladlar. Tabiat zerinde bylesi bir kontrol !imdiye kadar ayn
!ekilde korunarak sregelmi!tir.
20.yy ncesinde bylesine kapsaml bir i!aret ve kimlik deste#ine ihtiya gerekmedi#ine
inanlmaktayd. Yn bulma ve kimlik tasarmlarna duyulan ihtiyacn artmasnn
temelinde; yksek hzda ula!m, kreselle!me, teknolojik geli!meler, sosyal de#i!imler ve
yksek tempolu modern dnyann ihtiyalarnn yatt# d!nlyor.

evresel grafik tasarmclarnn yaratclklar ile gnmz materyalleri ve teknolojik
olanaklar birle!ti#inde, ortaya neredeyse led !ehirler kmaktadr. Gelece#in mimarisinin,
elektronik ve dijital teknolojiler ile sunulaca# ngrlmektedir.

al!mada; grafik tasarm, kentbilim, ynlendirme tasarm, mimarlk kltr,
bilgilendirme tasarm ile alakal yerli ve yabanc ve sreli yaynlardan faydalanlm!tr.
Ayrca farkl konularda okumalar yaplarak gnmz mimarisi ve kentsel alanda grafik
tanm, geli!im sreci ve alanlar irdelenmi!tir. Sektrn iinde olan bir ok profesyonel ile
bire bir ileti!im kurularakta bilgi edinilmi!tir.





1
1.BLM

1. KENT TANIMI

Kentler ya!ayan bir organizma olarak srekli de"i!im iindedir; ba!ka bir deyi!le, kent
ya!ayan, geli!en bir organizmadr. Tarmsal ekonomi dzeninde kentler dura"an ya!am
ko!ullar iinde yzyllar boyunca olabildi"ince korumu!, yava! yava! bym! ve
geli!mi!tir. Antik kentler ve ortaa" kentleri bunun rneklerini olu!turur. Ancak sonraki
dnemlerde nce endstri devrimi, sonra da gnmzde ya!anan kreselle!me kentlerdeki
de"i!imi hzlandrm!, kentsel mekan daha hzl bir !ekilde de"i!ir, dn!r hale getirmi!tir.

Kent gnmzde; toplum ve bireylerin bir arada bulunduklar ve sosyalle!tikleri, her trl
sosyal ve kltrel snftan, farkl etnik gruplardan, birbirinden ok farkl zelliklere sahip
insanlarn bir araya geldi"i toplumun birbirlerinden ba!kala!an kesimleri iin bir bulu!ma
alan rol stlenen mekanlardr." olarak tanmlanabilir.
1


Ru,en Kele,'e goie; "Sanayile,meye ve ekonomik ve geli,meye ko,ut olaiak kent
sayisinin aitmasi ve bugnk kentleiin bymesi sonucunu uoguian, toplum yapisinua
aitan oianua oigtle,me, i,bolm ve uzmanla,ma yaiatan, insan uaviani, ve
ili,kileiinue kentleie ozg uegi,iklikleie yol aan bii nfus biiikimi sieci.
"
uii.
2












___________________________________
1
ERDNMEZ M. Ebru, AKI Altan,M. Garon Yldz. Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi E-Dergisi,
"Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Toplum #li!kilerindeki Etkileri", Cilt1, Say1
2
KELE$ Ru!en,Kentle!me Politikas. s,26
2



Resim 1 Taksim Meydan 2000li yllar.

Bunlara rnek olarak Taksim Meydann gsterebiliriz; Taksim semti ve meydan adn,
eskiden Galata-Beyo"lu suyunun "taksim edildi"i", Taksim Maksemi'nden alm!tr. Meydan
olmadan nce, eski evlerin sraland" dar bir blge olan semt, meydan haline getirilip
geni!letildikten sonra zamanla bugnk grnmn alm!tr. Meydann ortasndaki
Cumhuriyet Ant ve evresi bugn tren yeri olarak kullanlmakta ve bulu!ma yeri i!levini
stlenmektedir.









S
1.1. Kentsel Mekanlarn Organizasyonu ve Barndrd! Dinamikler

Richard Sennett'in de Ten ve Ta!: Bat Uygarl"nda Beden ve $ehir adl kitabnda de"indi"i
gibi on sekizinci yzylda Willian Harvey'nin ke!fetti"i ve yaratt" kan dola!m modeliyle
birlikte kent planlamaclar kent sokaklar iin "atardamar/arter" ve "toplardamar"
szcklerini kullanmaya ba!ladlar.







Resim 2 Ana ve ara arterlerin olu!turdu"u kent dokusu.


Kentsel meknlar organize etmek iin kullanlan sistemleri inceleyerek kentlerin zaman
iinde benimseyip sahiplendikleri baz grsel ve kavramsal ileti!im aralarna daha yakndan
bakmak bilgilendirici olacaktr. rne"in in'in Pekin !ehrinde belirli baz renkler
imparatorluk divanna ayrlm! olan blgelerin tanmlanmasnda yardmc unsurlard.

Krmz ve sar yalnzca imparatorun kullanm iin ayrlm!t ve Yasak $ehir'in ihti!amn
ifade etmekteydi.

4
Ayn !ekilde Cambridge'deki armalar da her bir koleji temsil eder, niversitenin farkl
ksmlarn ksaca tanmlama i!levi grrler."
3

1.2. I"k
Gnmzde kentsel ya!amn grsel belirtileri, yapay !"n kullanmyla byk oranda
de"i!tirilmi!tir. Gece yaplan aydnlatmadan tr, uzamsal formlar ve kar!lkl ili!kileri
de"i!ik bir !ablon tryle yklenmi!tir ve kentin ifte ya!amndan bile fazlas sz konusudur.



Resim 3 New York, Time Square meydanndan gece grnts.






___________________________________

3
GIBSON David (2009). The Wayfinding Handbook Information Design for Public Places, s.3
S
Modern mimarinin formlaryla, kentsel ya!amn halihazrdaki varl"nn bizzat kendisi, belli
oranda aydnlatmadaki ilerlemelerden kaynaklanr. Do"al ve yapay !"n geni! cam
tabakalarndan geirilmesi, yeni bir uzam hissinin ve !kl yaplara ili!kin yeni bir kavray!n
geli!mesinde belirleyici olmu!tur. Evlerimizde ve sokaklarmzda yapay !klandrma
olmasayd kendimizi ynlendiremezdik. Ayrca !k gnmzde, yaplarn n plana
kartlmasnda kullanlmaktadr. Bu n plana kartma, kent sahnelerinin snrlarn
tanmlayan, karakteristik farkllklarna i!aret eden ve ortak ya!amn en nemli odaklarn
vurgulayan daha geni! bir boyuta ta!nabilir.

1.3. Okunakllk

Aklk ve okunakllk, gzel bir kentin kesinlikle en nemli niteli"i de"ilse de, ya!anlan
evreyi kentin getirdi"i boyut, zaman ve karma!klk ltnde ele alrken zel bir nem ta!r.
Bunu anlayabilmek iin, kenti salt kendi ba!na bir olu!um olarak grmeli, iinde
ya!ayanlarn onu nasl alglad"na bakmalyz.

evreyi bir btn olarak d!nmek ve tanmak, hareket halinde olan insanlarn ve
hayvanlarn en ya!amsal yetilerinden biridir. Bu i! iin bir ok i!aretten yararlanrlar: renk,
biim, hareket ya da !"n parlamas gibi grsel alglamalardan oldu"u kadar koku, ses,
dokunma, yerekimi duygusu, hatta belki de elektrik ya da manyetik alanlar gibi ba!ka
sezinlemelerden de yararlanrlar. Psikologlar insanlarn bu konudaki yetene"ini
incelemi!lerdir. Hala bilinmeyen birka nokta kalm!sa da yol bulmann altnda herhangi bir
mistik igd yatmas artk mmkn grlmemektedir. Tam tersine, d! evreden alnan
kesin duyumsal i!aretlerden srekli olarak yararlanlmakta ve bunlar dzene sokulmaktadr.
Bu dzenleme serbest dola!ml ya!amn verimlili"i ve srebilmesi iin gereklidir.

Modern kentlerde ya!ayan insanlar iin yolunu tmyle kaybetmek belki de olduka az
rastlanan bir olaydr. Ba!ka insanlarn varl" ve yolumuzu bulmamz sa"layan ynlerdirme
aralar, rne"in haritalar, sokak adlar, yol i!aretleri, otobs levhalar bize yardmc olurlar.
4



___________________________________
4
COGITO, Kent ve Kltr, Yap Kredi Yaynlar, s155
6
Yolumuzu bulurken stratejik ba"lant halkas, evresel imgedir; somut d! dnyann ki!inin
zihninde yer eden genel imgesel grntsdr. Bu imge, anlk alglamalarn ve gemi!
deneyimlerin, anlarnn birlikte do"urduklar bir rndr, bilgileri yorumlamakta ve eylemi
ynlendirmekte kullanlr. evremizi tanma ve biimlendirme gereksinimi ylesine
nemlidir ki ve kkleri gemi!in derinliklerine ylesine inmi!tir ki, bu imge birey iin gerek
uygulamada, gerekse duygusal adan byk nem ta!r.


1.4. #mgeyi Yaratmak

Roland Barthes'a gre kent "... bir sylemdir, bu sylem de gerekten bir dildir: $ehir
sakinleriyle konu!ur; biz, iinde bulundu"umuz kenti konu!uruz; bunu da orada ya!ayarak,
orada dola!arak, ona bakarak yaparz..
5

evresel imgeler, gzlemciyle evresi arasndaki iki ynl bir i!lemin sonucudur. evre, bir
takm farkllklar ve ba"ntlar sunar, gzlemci de byk bir dikkatle ve kendi deneyimleri
!"nda grdklerini seer, dzenler ve bunlara anlam verir.

Bu biimde olu!turulan imge, grlen !eyi snrlar, imge de srgit etkile!imli bir i!lem
erevesinde szgeten geirilen algsal bilgiye kar! snanr. Bylece, belli bir gere"in
imgesini de"i!ik gzlemciler de"i!ik biimde alglayabilirler.









___________________________________

5
BARTHES Roland, Gstergebilimsel Serven, s.208

7
1.5. Yapay Mekanlar

Bir evre imgesi bile!ene ayrlabilir: zde!lik, yap ve anlam. Gerek ya!amda bu nn
her zaman birlikte grndkleri d!nlrse, analiz etmek iin bunlar birbirinden ayrmak
yararl olacaktr. #!levsel bir imge, ncelikle bir nesnenin ne oldu"unun belirlenmesini
gerektirir, bu da o nesnenin teki nesnelerden ayrt edilmesi, ba"msz bir btn olarak
tannmas demektir. Bunun adna da zde!lik denir, ama bir ba!ka !eyle e! olmas anlamnda
de"il bireysel ya da benzersiz olmas anlamnda. # kincisi, imge, nesnenin gzlemciyle ve
ba!ka nesnelerle olan uzamsal ya da biimsel ba"n iermelidir. Son olarak da, bu nesnenin
gzlemci iin, uygulama asndan olsun duygusal adan olsun, bir anlam olmaldr. Anlam
da bir ba"dr, ama uzamsal ya da biimsel ba"dan ok farkldr.

1970li ve 19801i yllardan itibaren kresel srelerin etkisiyle ya!anan ekonomik
yapdaki dn!mlerle kentsel ve kamusal mekanlar farkl formlarda kar!mza
kmaktadr: Al!veri! merkezleri, temal parklar, marketler, fast food restoranlar v.b.
mekanlar bireyleri iinde bulundu"u yerden kopartarak kendi !ehirlerinde turist olma
imkan verirler. Al!veri! merkezlerindeki mekan dzenlemeleri sayesinde gerekte bir
yerle!im blgesinde dnyann her yerinde olan veya hibir yerde var olmayan bir
mekanda geziniyormu! hissi verilmektedir. Al!veri! merkezlerinde esnekle!en al!ma
saatleri sayesinde klasik gn !"na ba"l tketim al!kanlklar braklarak tketim ok
daha uzun zaman dilimlerine yaylmaktadr.

Kentsel mekan olarak hipermarket incelenmesi gereken bir olu!umdur. Baudrillard
"Simlakrlar ve Simlasyon" adl eserinde bu konuya geni! bir biimde ele alm!tr.
Hipermarketler kendini besleyen ve bir bulu!ma merkezi haline getiren otoyollardan,
otomobillerle rtl bir alana benzeyen otoparklardan, bilgisayar terminalinden, daha
geride birbirine benzeyen halkalardan olu!an etkinliklerin btnn yanstan i!levsel bir
ekrana benzeyen kentten kopuk bir !ekilde ele alnamaz.


8





Resim 4 Las Vegas, al!veri! merkezi rne"i.






Hipermarket byk bir montaj fabrikas gibidir, arasndaki tek fark art arda gelen
safhalardan olu!mak zorunda olan al!ma dzeni yerine, buradaki grevlilerin yada
hastalarn etrafta dolanarak al!ma zincirinin bir blmnden di"erine geli!i gzel bir
!ekilde gidip gelmesidir. Yine al!ma dzeninde farkl olarak insanlar buraya istedikleri
zaman gelmekte, semekte ve satn almaktadrlar. Ancak burada da yinede yasaklarn bir
ho!gr, kolaylk sa"lama ve hipergereklik cilas ardna gizlendi"i programlanm! bir
disiplin dzeniyle, bir montaj bandyla kar!la!lmaktadr.
6







___________________________________
6
BAUDRILLARD Jean, Simlakrlar ve Simlasyon, s.121-123


9
2.BLM

2. EVRESEL GRAF#K TASARIM NED#R?

Geti"imiz yzyl boyunca geli!en kltr ve ekonomik de"i!imler yeni tasarm ve uzmanlk
alanlarnn olu!masna neden olmu!tur. Mimari byk bir uzmanlk alanna sahipken, grafik
tasarm giderek geli!im gstermi!tir. Modern endstri ve toplum bu geli!imin en byk
sebebi olarak gsterilmi!tir. 20. yy ba!larnda, grafik tasarmc kendi ileti!im dilini, simgeler
ve sembolleri zekice bir ok de"i!ik tip uygulamalar ile birle!tirmi!tir.

Grafik Tasarm ve Mimarlk disiplinlerinin arasndaki snr benzerliklerinin 20. yy ortalarnda
yaknla!mas sonucunda evresel Grafik Tasarma yeni bir bak! as getirmi!tir, bu srece
endstri rnleri tasarm ve !ehir planlamasda dahil olmu!tur.

1920'lerde ba!layan sergileme tasarm erevesinde g kazanan alan, gnmzde son derece
gl bir konuma sahiptir. Bu alan ile ilgili dnyadaki en byk organizasyon olan evresel
Grafik Tasarm kurulu!u (Society of Environmental Graphic Design- SEGD), evresel Grafik
Tasarm !yle tanmlamaktadr: evresel Grafik Tasarm, tm "elerinde grsel
ynlendirme, ileti!im kimli"i, bilgilendirme ve mekandaki d!nceyi !ekillendirme zerine
yo"unla!an grafik, mimari, i mimari ve endstriyel tasarm gibi pek ok tasarm disiplinini
kucaklar.
7











___________________________________
7
SEGD, Media Kit, s.6
1u
Chris Calori tarafndan 'yerle!ik evrede bilgilendirmenin grafik ileti!imi' olarak tanmlanan
evresel Grafik Tasarm, insanlarn gereksinim duyacaklar bilgiyi bulunduklar kapal yada
ak mekanlara kolaylkla algyabilecekleri ve anlayabilecekleri !ekilde e!itli tasarm
elemanlaryla yerle!tirir. Genel olarak baklacak olursa evresel grafik tasarmn ynlendirme
sistemlerini, i!aretlemeleri, sergileme tasarmlarn, kurumsal kimlik grafiklerini, kentsel
tasarm, piktogram tasarmn, ma"aza tasarmn, haritalandrmay ve tematik evre
dzenlemelerini kapsad" sylenebilir. Grafik Tasarmla iki boyutlu ba!layan sre,
boyutlu evresel Grafik Tasarmn bak! as ve bilgi birikimi ile noktalanmaktadr.

2.1. ncler ve Ynlendiriciler

1933de Londra haritasn tasarlayan Harry Beck d!nda # kinci Dnya sava!ndan nce
evresel grafik tasarm adna bir al!ma yaplmam!tr. Bir ka ki!i, rne"in Hary Beck 1933
ylnda, Londra metro haritasn tasarlam!tr.



Resim S - Lonuia metio haiitasi.

11
1970lerde yeni tasarm terimleri ortaya km!tr; yn bulma, i!aretleme, spergrafik Bu
alanda ki ani byme, teknik bilgi ve i! tavsiyeleri sonucunda evresel Grafik Tasarm
Derne"i kurulmas ihtiyac do"mu!tur. Kurucular, Alvin Lustig protege ve John Follistir.

Bir ok iyi tasarmc, 1960-70lerde evresel grafik tasarm projelerinde al!m!tr. Lance
Wyman, endstri tasarm e"itimi alm!tr. 1963 Meksika $ehir Olimpiyat Oyunlar ve
Meksika $ehir metro tasarmn ile Washington Hayvanat Bahesinin projelerinde grev
alm!tr. Piktogram tasarm alannda byk bir yeri vardr. Massimo Vignelli, # talyadan
Amerikaya g etmi!tir, ald" mimari e"itimin ardndan, New York ve Washington DC iin
metro sistemleri iin tasarmlar yapm!tr. Bu dnemde planlama, rn tasarm, i mekan
tasarm, renk teorisi, tipografi, i!aret ve simgeler evresel Tasarmn ileti!im problemlerini
zmede kullanlmaya ba!lam!tr.


12


Resim 6 - Nassimo vignelli'nin tasailauigi Washington BC metio haiitasi.

1S


Resim 7 - Nassimo vignelli'nin New Yoik metio i,aiet haiitasi. 1966


14


Resim 8 - Nassimo vignelli'nin New Yoik metio yonlenuiime haiitasi



1S





Resim 9 - Nassimo vignelli'nin New Yoik metio i,aiet haiitasi
16


Resim 1u - Nassimo vignelli'nin New Yoik metio i,aiet haiitasi



3. YNLEND#RME VE #$ARETLEME TASARIMI

Bir i!aret sistemi, i!aret biliminde ana kavramdr ve herhangi i!aretler sistemine ve i!aretler
arasndaki ili!kiyi ifade etmek iin kullanlr. #fade dili, sk sk bir i!aret sisteminin e!
anlamls olarak kullanlr. Ancak bir ok nedenden dolay, i!aret sistemi terimi, ifade diline
oranla daha ok tercih edilir.

#lk olarak, ifade dilinin kullanm, zellikle konu!ulan diller, insan dilinin imalarn ta!ma
e"ilimi gsterir. Konu!ulan dil, i!aret sisteminin sadece bir rne"idir, buna
kar!n,muhtemelen, bilinen en karma!k i!aret sistemidir.




17
rne"in, yz yze ileti!imin geleneksel biimlerinde, insanlar szl i!aret sistemleriyle
oldu"u kadar szsz de ileti!im kurarlar; halk dilinde "vcut dili" olarak ifade edilir. Bu
nedenle, insanlar yz hareketleri ve vcut ifadelerinin di"er biimleriyle ileti!im kurarlar.

Bu tr ifadeler de i!aretlerdir ve bu tr ifadelerin dzenli bir !ekilde derlenmi! hali, bir i!aret
sistemi olarak nitelendirilir. #kincisi, ayn i!aret sistemi fikri, hayvanlarla ileti!im ve insan
makine ileti!imi gibi ileti!im formlarnn geni! yelpazesinde kullanlmas d!nlebilir.
#nsansz ileti!im iinde i!aretler sistemlerinin basit formlarnn incelenmesi, ileti!imin zn
aydnlatmaya ve zellikle do"a ve ileti!imin fonksiyonu sorusuna kesin olmayan cevaplar
sa"lamaya yardmc olabilir.

Ynlendirme tasarm, kullancy bir yne do"ru ynlendirmek amal grsel tasarmlar
yapar. Ynlendirme al!malarnda genellikle yn tayin edici oklar kullanlr. #!aretleme
tasarm varlan noktay gsteren grsel i!arettir. Uzun bir koridorun sonunda varlan birimin
tabelas bir i!aretlemedir. Giri! yazlar, kap yazlan, ara haritalar ve listeler vb. tamam
i!aretlemenin ilgi alanna girer.

Hem do"ada hem de kendi yaplandrd"mz ortamlarda ynmz belirleyebiliyor,
yolumuzu bulabiliyoruz. nceleri avc topluluklar hayvanlarn ayak izlerini ve kokularn
takip ederek kaybolmalarn nne geiyor, veya gze arpan do"al zelliklere dikkat
ederek yn tanmlyorlard. Bunlara ra"men k! yolunu bulamadklar durumlarda,
gne!in konumuna gre yn tayin edebiliyorlard. Gne!, ay ve yldzlar insanlarn zaman
ve mekan belirlemelerine yardmc olmu!tur.

18


Resim 11 New York, 42. Cadde stdyo bina ii ynlendirme sistemi.


19
Yakla!k 6000 sene nce, Orta Avrupa'da insanlar belli blgelere yerle!mesi sonucunda,
binalar ve ikamet yerleri co"rafi i!aretler olarak ortaya kmaya ba!lam!tr. Daha sonra
insanlar, yn tanmlamak iin do"aya gvenmenin yannda, kendi ayak izleri ve yol
i!aretlerinden faydalanr oldular. Kendi yarattklar yn klavuzlu"u yakla!myla alglarn
glendirmeye ba!ladlar. Tabiat zerinde bylesi bir kontrol !imdiye kadar ayn !ekilde
korunarak sregelmi!tir. $ehirde yn bulmaya al!t"mz zaman ayn eski yn
klavuzlu"u yakla!mn uygulayabilir, alglarmza gvenerek, yapla!ma dzenlerinden
faydalanabiliriz.
8














Resim 12 Pentagram Design, New York, 13-17 Do"u, 54 .Cadde otopark ii ynlendirme tasarm rne"i.






___________________________________
8
Meuser Philip, Raumzeichen Arehitecture Kommunikations-Design, s.8
2u
Ynlendirme ve i!aretleme tasarmnn yo"un olarak uyguland" yerlerden bir di"er
mekanlarda hastanelerdir. Gerek kapsad" alan, gerek mekan ve ama e!itlili"i, gerekse
kullanc zellikleri bakmndan hastaneler, bilgilendirme tasarmna gereksinim duyan
mekanlardr. Geli!en bilim ve teknoloji, hastanelerin de bymesine neden olmu!tur.
9



Resim 13 Hofstede Design tarafndan tasarlanan, Monashniversitesi, Ezcaclk fakltesi ynlendirme
tasarm rne"i.


___________________________________

9
GLER Tu"can. Grafik Tasarm Grsel #leti!im Kltr Dergisi, "Bilgilendirme Tasarmnn Uygulama
Alanlar" Say 28,2009/01, s.51-52-53

21


Resim 14 Pentagram Design, New York, Jamaica Jazz Center bina ii i!aretleme tasarm rne"i.



Resim 15 Pentagram Design, Londra Bilim mzesi bina ii ynlendirme ve i!aretleme rne"i.

22
Kltrel mekanlar, mzeler, okullar, kamu binalar, in!aatlar tamamlandktan sonra fazlaca
de"i!ikli"e u"ramadan yllarca ayn kalabilirler. Ancak tp bilimi gibi baz bilimsel alanlarn
geli!mesi sonucu, hastaneler srekli teknolojik bir de"i!im ve geli!im ierisindedirler. Bu
nedenle, hastane alanlarndaki ynlendirmelerin ve i!aret sistemlerinin iyi tasarlanmas
gereklidir. Ortaya konacak al!ma, hasta yaknlar ve al!anlar dikkate alnarak
hazrlanmal, insan faktrnn gz ard edilmedi"i scak ortamlar tasarlanmaldr.

Hastaneler, bilgilendirme tasarmna zellikle gereksinim duyulan yerlerden biridir.
Tasarmcnn hedeflemesi, zmlemesi gereken en nemli unsur, farkl uluslardan farkl
dilleri konu!an insanlarn, hzla ula!mak istedikleri noktalara varmalarn sa"lamaktr.
10





Resim 16 Sussman&Prejza tarafndan tasarlanan Ortopedik Hastanesi, ynlendirme tasarm rne!i.


___________________________________
10
a.g.m
2S



Resim 17 Connecticut, Fen Bilimleri Merkezi, ynlendirme tasarm rne"i.




Resim 18 Las Vegas, McCarran Havaalan tuvalet ynlendirme tasarm.

24


Resim 19 Massachusetts Hastanesi ynlendirme tasarm rne"i.

Ynlendirme ve i!aretleme tasarm, hava trafi"ine k! noktas olan hava limanlarndaki
e!itlili"i, karayollarnda ise her geen gn artan ve hzlanan ara trafi"ini kontrol etmek iin
kullanlmaktadr. Alman "Autobahn" ve Amerikan "Interstate" karayollarnn katksyla
bugn dnya zerindeki tm karayollar evrensel standartlara sahiptir denebilir.
11

"Byyen kentlerin iinde ta!t trafi"i kadar, yaya trafi"ini de dzenlemek ve yerine gre
ilginle!tirmek, kent ynetimlerinin yapmaya gayret gsterdi"i al!malardandr. Gnmz
kentlerinin bir blm adeta gezi parkuru gibi tasarlanmaktadr. Kent iin yaplan tasarm
rnleri i!levlerini yerine getirmeleri ve benimsenmeleri durumunda, !ehrin sembol haline
gelebilirler."
12


___________________________________
11
a.g.rn
12
a.g.rn
2S

Resim 20 Ivan Chermayeffin tasarlad" Manhattanda 57. Cadde, 9 numaral binay temsil eden tasarm.


4. SANAL GELECEK

Gelece"in evresel grafik tasarmn tahmin etmenin olduka zor oldu"u belirtilmektedir. Bu
nedenle tasarm stdyolarnn daha kapsaml ve byk projelere a"rlk vermeleri gerekti"ine
inanlmaktadr. Mimari, i mekan, fuar iin yaplan ynlendirme ve i!aretleme
tasarmlar,ya!am evremizi olu!tururlar. evresel grafik tasarmclarnn yaratclklar ile
gnmz akll materyalleri ve teknolojik olanaklar birle!ti"inde, ortaya neredeyse led
!ehirler ortaya kmaktadr; yleki ok yakn zamanda sanal gerek ile siber alann
birle!tirilebilece"ini d!nmektedir. Gelece"in mimarisinin, elektronik ve dijital teknolojiler
ile sunulaca" ngrlmektedir. Time Square Meydan ve Las Vegas gibi geli!mi! !ehirler, bu
kapsama girmektedir.


26


Resim 21 Las Vegastan bir grnt.



Resim 22 $anghay kent sileti grnts.
27


Resim 23 Las Vegas, Hard Rock Cafe interaktif pano uygulamas.



Resim 24 Time Square meydanndan bir grnt.




28
Gnmzde evresel grafik tasarmclarn en byk hedefleri; gerek ortamlar
de"i!tirmekten ok, gerek d! yapay hazrlanm! ortamlar gere"e dn!trmektir. Web
siteleri zerinde al!an tasarmclar, temel yn bulmay gerek zaman, gerek alan
prati"inden ayrarak ba!arl bir !ekilde uygulamaktadrlar.

Tasarmc Deborah Sussman sanal gelecek hakknda iyimser d!nyor. Ya!ad"mz dijital
evrimin insanlar hayatlarndan izole edebildi"ini fakat di"er bir yandan da hayatmza
internetin girmesi ile byk kolaylklara ula!abildi"imizi belirtiyor.
13

Bir planlamac ve !ehir kanunu yazar Clarks Hilgenhurtst, 1971 ylnda City Signs and
Lightsda !u !ekilde yazm!tr; Bugn, !ehrimizde birer yabanclarz. #!lerin nasl gidece"ini
ne bilebiliriz, ne de grebiliriz. evreden sa"lanan bilgi o"unlukla yakn amalarmzda veya
ya!ad"mz dnya anlay!yla ba"ntszdr. Pekala sanal gereklikle yeni tan!m! birinin
tecrbelerini tanmlyor olabilir.
14


5. EVRESEL GRAF#K TASARIMA DUYULAN #HT#YA

20. yy ncesinde bylesine kapsaml bir i!aret ve kimlik deste"ine ihtiya gerekmedi"ine
inanlmaktayd. Yn bulma ve kimlik tasarmlarna duyulan ihtiyacn artmasnn
temelinde, yksek hzda ula!m, kreselle!me, teknolojik geli!meler, sosyal de"i!imler, ve
hzl tempolu modern dnyann ihtiyalarnn oldu"u d!nlyor.

Yirminci yzyla kadar, tasarmclarn benimsedi"i genel ilke "i!lev biimi izlerdi. Bir
bina, yerle!im plann kullancya belirli bir takm gelenekle!mi! kurallar erevesinde
iletmesi amalanmaktayd. 20. yy'da modern mimarinin geli!iyle, modern teknolojiler ve
yeni kullanm alanlar mimari geleneklerin stne kmaya ba!lad.

__________________________________
13
a.g.rn
14
H#LGENHURTST Clarks, City Signs and Lights, s.124
29
LudwigMies van der Rohe ve Walter Gropius "nce fonksiyon, sonra form" anlay! ile, bina
tasarmna dair kendi benimsedikleri yalnla!trlm!, aklc yakla!m aklamak iin
kullanmay amaladlar. Bu !ekilde mant"a dayal bir mekan yaratm, yn bulma
ihtiyalarnn daha iyi anla!lmasna ynelikti fakat bunun tam aksi oldu, binalar insanlarn
onlara dair sahip oldu"u do"al ve iten anlay!tan koptular. Bu anlay!n hakim olunmas
i!aret ve harita dilinin geli!imine katkda bulundu.

Yn bulma i!aretleri, bakkallarn spermarketlere, hastanelerin sa"lk merkezlerine,
stadyumlarn spor komplekslerine dn!t" bir evrede zelliklerine gre blmlenmi!
farkl ksmlar tutarl bir !ekilde birbirine ba"lama konusunda hayati bir role sahipler.
Kar!kl"n en ok belirgenli!ti"i ve art!ta oldu"u yerlerden biride ula!m terminalleri.
Ba!larda sadece bilet ve geli!ler olarak servis veren bu yerlere gre yeni ula!m tesisleri
havaalanlar ve tren istasyonlardr.
15


6. GE#C# K#ML#KLER VE RESTORASYONLAR

Eski Romada, Ortaa" Parisinde veya 19. yy Londrasnda binalar mimari i!aretlere
sahiplerdi. 20. yy ncesinde, okullarn ve devlet kurumlarnn kimliklerinin uzun sure ayn
kald" tespit edilmi!tir. Gnmzde ise eskiyen mimari mekanlarn yeni kurumsal anlay!la
kimliklerini de"i!tirdikleri grlmektedir.

Mekan markala!trma ve Fonksiyonel eskime gibi yeni terminolojiler geli!erek mimari
ba"lamda yeni anlatmlara olanak sa"lam!tr. Yakn zamana kadar, binalar hizmet
edemeyecek duruma geldiklerinde tamamen ortadan kaldrlmaktayd. Gnmzde ise
binalar, fonksiyon ve kullanm alanlarn de"i!tirilmektedirler. Stewand Brand, How
Buildings Learn Binalar Nasl "reniyor isimli kitabnda buna "renme a!amas
demektedir.
16


__________________________________
15
BERGER Craig, Wayfinding, s.21
16
Stewand Brand, How Buildings Learn s.28
Su
Geen zaman ile birlikte, binalarn orijinal fonksiyonlarna eklemeler yaplmaya ba!lanm!tr.
Btn bir bina kurum ve fonksiyon ba"lamnda tekrar ele alnarak daha iyi tasarlanmaya
al!m!tr. Kimi zaman bu ba"lamda btn bir bina tekrar ele alnarak yeniden al!lm!tr.
Binalarn mimari de"i!imi sonucu yeni ynlendirme i!aretleri ile elemanlarna ihtiya
duyulmaktadr, bunun sonucunda da yeni bir endstri do"mu!tur.

Massachusetts Institude of Technology kamps bu anlay! iin iyi bir rnek olmu!tur. MIT
ksa srede, tek bir binadan, 20den fazla birbirine ba"l bina olarak bym!tr. Haritalar,
bilgilendirme panolar ve i!aretler btn yapy bir arada tutmay ba!arm!tr.




Resim 25 Massachusetts Institude of Technology kampsnden bir grnt.




S1
7. ENGELL# KULLANICILAR ##N OKUNAKLILIK

Yirminci yzyla kadar grme engellilerin yn bulmalar konusu zerinde hi fikir
retilmedi"ini grlmektedir. Engelliler sosyal olanaklara sahip insanlar gibi ya!amamakta,
ihtiyalarnn kar!lanaca" zel ortamlarda ya!ayabilme imkanlar sahiptiler. 1929da
Nashville, Tennesseede ilk kpek okulunun kurulmasyla, grme engelliler kendi
ortamlarnda ynlerini bulmaya ba!ladlar, fakat gnmzde halen kapal mekanlar iin
problem devam etmektedir. Grme engellilere uygun ok az tabela vardr. Binalar fiziksel
engelliler iin de uygun de"ildi, ok fazla basamak ve ok az rampa vard. 1970lerden
itibaren, engellilerin ihtiyalarnn kar!lanmas iin bir takm yeni teknolojiler geli!tirildi.
Tabela tasarmclar ilk tabelalarn Braille sistemi ile olu!turdu ve grme engellilerin
okuyabilece"i harfler yaratt. Engellilerin haklarna odaklanan pek ok rgt, dnyada yardm
almadan gezmek iin haklarn koruyacak kanunlar iin bask yapmaya ba!lad.

1980lerin sonunda bunlarn tm ABD ve # ngilteredeki ilk ulusal yasalar olarak
sonulanm!tr. Tasarmclar ba!ta bu kanunlarn getirdi"i zorluklarla ba!a kmakta
zorlandlar ama ilk anlaml ve ispatlanan tasarm standartlarnn yaratlmas iin New York
Citydeki Lighthouse International Headquarters binasnda ksa sre iinde ciddi al!malar
gerekle!tirilmi!tir. Gnmzde btn bir endstri ayn zamanda bir akademi ve ara!trma
merkezi, engellilerin yn bulma ihtiyalarn kar!lamak iin olu!turulmu!tur. E"itim
al!malar da 1990larda hzlanm!tr. Society for Environmental Graphic Design (evresel
Grafik Tasarm Derne"i) ve # ngilteredeki NHS Estates gibi gruplarn nderli"inde,
tasarmclar yeni tasarm kanunlar temelindeki projeleri en iyi biimde nasl engellilerin
gndelik hayatlarna uygulayacaklarn anlamaya ba!lam!lardr.

Yeni milenyum kltr ve ayn zamanda o"u geli!mi! lkenin kanunlar, engelli insanlarn
haklarn gz nnde bulundurmas zorunlulu"u olarak kanunla!trlm!tr.

Tasarmclarn engelliler iin yn bulma sistemlerini d!nmelerini gerektiren bir neden de
bunun iyi bir tasarm olmasdr. # yi tasarlanan bir alan veya tabela sistemi sadece zel bir
hedef kitleye de"il, fark gzetmeden tm toplumun ihtiyalarn kar!lamas gerekmektedir.
Engellilerin yn bulma ihtiyalarnn anla!lmas hepimizin ihtiyalarna bir pencere aar,
buna tamamen engelsiz bir insann kendi ortamnda nasl yn buldu"unun anla!lmas da
S2
dahildir. Bu "evrensel tasarm"n temelidir, yani iyi tasarm birka ki!inin de"il tm gruplarn
ihtiyalarn kar!lamaldr.


7.1. Dnya genelinde tasarm yasalar ve Amerika Engelliler Kanunu

Bu ok ynl konular dnya genelindeki lkelerde yazlan bir takm yasalarla kesin bir
sonuca ula!m!tr. Tm yasalar grme engellilerin farkl ihtiyalar ile yaratc biimde
ilgilenmek zorunda kalm!tr.

Grme engelliler iin tabelalar yaplmasn zorunlu klan ilk yasalar ABD gerekle!tirmi!tir.
Harf trlerini, boyutlarn, geni!liklerini, Braille yazlarn ve tabelalarn konumlarn kesin
olarak belirlemektedir. Bu yasa ksa sre nce grme engelliler ve grenler iin kullanlan
tabela bilgilerinin birbirinden ayrlmasnn tavsiye edilmesi ile geli!tirilmi!tir.

Zorunlu tabela yasalarndaki detaylar bakmndan Avrupa ABDnin gerisinde kalsa da baz
lkeler ak, tutarl, ayn zamanda esnek yasalar olu!turmak iin aba sarf etmektedir ve
bunlar bir e"itim sreciyle desteklemektedir. 1990larda Engelli Haklar Komisyonunun
(Disability Rights Commission) sundu"u yeni yasalarn tantmyla #ngiltere bu alanda en ileri
giden lkedir. Bu yasalar "makul mekanlar" tanmlamakta ve belirli ller yerine bir dizi
tasarm zmlerine odaklanmaktadr.

8. OCUKLAR, YA$LILAR VE F#Z#KSEL ENGELL#LER#N ##N #$ARET
S#STEMLER#

Ya!am alanlarmzda, fiziksel engellilerin gereksinimleri d!nlmeden tasarland" bir
gerektir. Kentlerimizin o"unda engelli bireylerin eri!im ve ula!m olanaklarn engelleyici
pek ok unsura rastlanmaktadr.

Yollar, kaldrmlar, kamu binalar, parklar ve baheler, okullar, iinde ya!anlan konutlar,
ula!m aralar ve bunun gibi daha bir ok fiziksel evre unsuru, engellilerin topluma
katlmasnn nnde ciddi birer engel olu!turmaktadr. Bylece sahip oldu"u engeli nedeniyle
hareket yetene"i snrlanm! insanlarn bu ve benzeri sebeplerle ya!adklar snrlama daha da
SS
peki!mektedir. Bunun anlam hareket yetene"i snrlanan bireyin toplumsal ya!amdan
d!lanmasdr. Oysa btn bunlar, engellilerin topluma katlmasn, toplumla btnle!mesini
kolayla!tracak bir biimde tasarlanabilir ve geli!tirilebilir.

Tasarm, tm insanlarn ya! ve bedensel durum gibi zelliklerinden kaynaklanan, genel ve
zel duyarllk gerektiren gereksinimlerinin tmn kapsamaldr. Bu adan, zrllerin
gereksinimleri, zrl olmayanlarla zde benzer olmakla birlikte biim asndan baz
zel nlemler gerektirmektedir.

Gnmzde ise ynlendirme i!aretleri ocuklar, ya!llar ve fiziksel engelliler d!nlerek
tasarlanmaya ba!lanm!tr. Bu yeni durum, btn elemanlarn tasarm ba"lamnda farkl
d!nlmesini ve yeniden ele alnmasn gerektirmektedir.

Sonu olarak ara!trmalar gstermi!tir ki engelli kullanclarda gnmzde ya!ad"mz
evrelere dahil etmemiz gerekmektedir. Bunun iin Engelsiz Tasarm iin Genel Uygulamalar
olarak a!a"daki maddeler rnek olarak belirti!mi!tir;

I. #n!aat Alanndaki Geli!meler, Park Alan, Parka ve Parktan Eri!im, Eri!ilebilir Park Alan
iin #!aretler, Yolcu Alma Noktalar, Bordrler, D! Yollar ve Rampalar, Rampa Kenarlarna
Korumalk.

II. Kamusal Tesisler, Stadyum ve Tiyatro Oturma Yerleri, Nitelikler, Tezgah/Saya,
e!meler, Bina Kontrol Cihazlar, Umumi Tuvaletler, Lavobalar, Evrensel Tuvaletler, Klozet
Yeri, Klozetler ve Pisuar.

III. Yerle!im Alanlar Ko!ullar, Yerle!im Alan Projeleri #in Ko!ullar, Yerle!im Alan
Tasarm.

IV. Yangn Gvenli"i, Daire ii Engelsiz Dola!m Alanlarnn Korunmas, Yangn Uyar ve
Alarm Sistemi, I!klandrma ve Alarmlarn Tertibat, Otel ve Moteller, Apartman Daireleri ve
Katlar, El ile ekilen Yangn Alarm, Dokunsal Uyar Sinyalleri ve Ynlendirmeleri, Daire
Numaralar.

S4
V. #leti!im, Giri!teki Gvenlik Sistemi, Kamusal Telefonlar, Yardmc Dinleme Cihazlar,
#!aretler, Renk Ayrm.

VI. Ya!llar ve Engelliler iin Engelsiz Tasarm Kriterleri ve Bilgiler, Ya!llar ve Engelliler
iin Engelsiz Tasarm Kriterleri, #!itme Engelliler iin Engelsiz Tasarm Kriterleri, Grme
Engelliler iin Engelsiz Tasarm Kriterleri, #!itme Gl" ekenler iin Engelsiz Tasarm
Kriterleri, #leti!im ve Alglama Engellileri iin Engelsiz Tasarm Kriterleri, Ya!llar iin
Engelsiz Tasarm Kriterleri, Ynlendirmeler, Misafirlik/Ziyaret Edilebilirlik, Baryatrik ve
Obezite Hastalklar iin evresel Tasarm ve bunlara ba"l olarak i!aret ve ynlendirme
tasarmlar.

8.1. #"aret ve Levhalar

#!aret ve levhalar basit ve ak semboller iermeli, zemini ile zt renkte olmaldr. Uluslararas
standartlarda; emniyet ve gvenlik iin ye!il/beyaz, uyar ve tehlike riski iin sar/siyah,
yasaklama, durma, tehlike ve acil durumlar bildirmek iin krmz/beyaz, bilgilendirme iin
mavi/beyaz renkler belirlenmi!tir. Grme engellilere ynelik dokunsal okuma iin kabartmal
levhalar ve az gren ki!iler iin de iri puntolu yaz karakteriyle yazlm! levhalar
kullanlmaldr. Trafik, bilgilendirme ve ynlendirme i!aretlerinin basit ve grlebilir olmas,
yksekli"i, konumu, kolayca okunmas, renk, l ve grafik dzeni nem ta!maktadr.
#!aretler !klandrlmal, kabartmal yazlmal ve dokunulabilir ykseklikte olmaldr.
#!aretlerde uluslararas semboller kullanlmaldr.

8.2. Ya"llar ve Fiziksel Engelliler iin #"aret Sistemleri


Hzla ya!lanmakta olan dnya nfusu pazarda giderek daha byk bir pay olu!turmaktadr. $u
anda Amerika nfusun yzde 13 65 ya!nn zerindedir. Bu kesim 30 yl ierisinde iki
katna kp 66 milyona ula!acaktr. #nsanlar ya!landka de"i!ime u"rar. Duyu, idrak ve
motor yetenekleri geriler.



SS
Gnmzde ocuklar, ya!llar ve fiziksel engelliler iin evrensel tasarm prensibleri yeniden
tanmlanmaktadr.


8.3. #"aret Sistemleri iin tipografik standartlar


#!aret sistemlerinde uygun yaztiplerini kullanm iin gerekli gvde geni!li"i, ykseklik ve
izim kalnl" oranlar Americans with Disabilities Act (ADA Engelli Amerikallar Yasas)
ile kararla!trlm!tr. Bu standartlar sayesinde kullanlan yaztiplerini daha tekdze olmas,
izim kalnlklarnn fazla kaln veya fazla ince olmamas ve fazla daraltlm! veya
geni!letilmi! stillerin kullanlmas sa"lanr. Her ne kadar bu standartlar mkemmel bir
ba!lang noktas olu!turuyorsa da, ya!lanma srecindeki gzler iin yaztipi seiminde baz
ilave faktrleri de gz nnde bulundurmak gerekebilir.

8.4. Tipik grme sorunlar simlasyonu

A!a"daki rneklerde, ADAnn i!aret sistemlerinde kullanlmak zere getirdi"i !artlar yerine
getiren yaztipleri vardr. Her bir rnek, grme sorunu olmayan bir izleyici ile !k odaklanma
kayb geiren bir izleyici tarafndan nasl grldklerini gsterir.

Times Roman

Daha byk olan kk harf yksekli"i ile daha az ince olan izim alan, okunakll" az da
olsa kolayla!trr. Daha daraltlm! olan orant, d!k gr! !artlarnda, e ve a harflerinde
oldu"u zere i bo!luklarn kapal olmasna yol aar.




Resim 26 Times New Roman simlasyonu
S6
Frutiger Bold

Bu yaztipi havaalanlarnda kullanlmak zere tasarland"ndan, d!k gr! !artlarnda
i!levini ba!arl bir !ekilde yerine getirmesi normaldir. Olduka geni! olan orantnn, ak i
bo!luklarn ve ba!kalarna gre biraz daha uzun olan st ve alt kntlarn okunakl"
kolayla!trd" grlr.




Resim 27 Frutiger Bold simlasyonu.


Grme engelliler iin ba!arl yaz tipleri zellikleri;

- Tutarl izim kalnlklar
- Ak i bo!luklar
- Belirgin st ve alt kntlar
- Daha geni! yatay orantlar
- Her harf iin daha belirgin formlar (kk hard t ve j iin kuyruklar gibi)
- Baz harf formlar iin daha geni! yatay izimler (kk harf r nin yatay knts veya
kk harf t nin yatay izgisi gibi)


8.5. D"k gr" sahipleri iin var olan bir yaztipi

American Printing House for the Blind (APH Grme Engelliler iin Amerika Matbaas),
grme sorunlarna sahip okuyucular iin kullanlmak zere APHont adyla bilinen bir yaztipi
geli!tirmi!tir. Bu yaztipi, tutarl izim kalnlklaran, alt taraflar kntl j ve q
harflerine, ak i bo!luklara ve daha byk noktalama i!aretlerine sahiptir. APHont estetik
S7
adan gze ho! grnen bir yaztipi olmayabilir, ama ya!lanma srecindeki gzlere yardmc
olmak iin tasarlanan yaztiplerinin daha da geli!tirilmesi iin var olan frsatlara i!aret
etmektedir.
18




Resim 28 Amerika Matbaas tarafndan Grme engelliler iin tasarlanan APHont fontu.












__________________________________
18
Grafikerler Meslek Kurulu!u, Grafik Sanatlar zerine Yazlar, $ubat 2010, Say.89
S8



Resim 29 Engelli kullanclar iin i!aretlerme tasarm rne"i.


9. HAR#TA TASARIMI

Yeryznn tamamnn veya bir parasnn ku!bak! grnmnn, istenilen
le"e gre zel i!aretler yardm ile kltlerek izilmi! rne"idir. Yaplan bir
izimin harita zelli"ini gsterebilmesi iin izimin belirli bir lek dahilinde
yaplmas gerekir. Harita ile krokiyi birbirinden ayran en nemli faktr
"lek"tir. Yeryzndeki gerek uzunluklarn harita veya plana geirilirken ne
kadar kltld"n gsteren orana lek denir. Dzlemsel haritalar, boyutlu
bir dnyann iki boyutlu resimli temsilidir. Haritalar soyutlamay ele alma
biimleriyle tanmlanrlar. Bunlar, izd!m, lek ve dokudur.
S9











Resim 30 Pekin kenti harita tasarm.

lek harita ve gerek dnya arasndaki boyut: farkn oran olarak belirler. #zd!m bu
e"ilip bklen, kvrml dnyann dzlemsel bir harita zerinde nasl tasvir edilece"ini
belirler.
1:20.000 lekli bir haritada, 1 santimetre 20.000 santimetreyi veya 200 metreyi temsil
eder. Haritaclkta doku gerek dnyadaki bir ok nesneye (rn. kiliseler, yollar,
demiryollar, da"lar, nehirler ve ormanlar) kar!lk gelen grafik i!aretlerdir.
19

__________________________________
19
MOLLERUP Pcr. Wayshowing, s.153
4u
Harry Beckin 1933te Londra Metrosu haritasn tasarlamasyla birlikte, harita tasarm
alannda her !eyi de"i!tirdi"i d!nlmektedir. Elektrik mhendisli"i !emalarndan bir
takm kurallar dn alan bu harita, basit fakat son derece iyi tanmlanan bir ula!m
sistemi sunmu!tur. O tarihten beri tasarmclar haritalar bilgilerin ortamda basit ve etkin
biimde aktarlmas iin kullanmaya al!m!lardr. Daha sonra Massimo Vignelli ve Lance
Wyman gibi tasarmclar haritaclk becerilerini transit ortamlarda ortama uygun grafikler
yaratmak zere geli!tirdiler.


Resim 31 Washington Dc. Metro haritas.

Gnmzde, internet ve !ehir rehberlerinin ykseli!i, gerek ortamda incelenen haritalar ve
basl haritalar arasndaki farkllklarn belirlenmesi ihtiyacn do"urmu!tur.

nc tasarmc ula!m, !ehir tasarmcl" ve tesis tasarmlar iin ortama uygun haritalar
hazrlanmasndaki sorunlarla mcadele etmi!lerdir. Geli!tirdikleri harita yapma yntemleri
41
haritalarn tek ba!na durmalar iin de"il, genel yn bulma tasarm projelerine yerle!tirilmek
zere konumlandrlm!tr.

Jeffry Corbin, !ehirler, niversiteler, !irketler ve hastaneler iin tabela sistemlerini haritalar
zerine temel bir felsefe ile al!malarna ba!lam!tr.

Bu inan Jeffry Corbine gre; ortama uygun harita tasarm iin bir takm kurallarla
desteklenmektedir: haritalar tm yn bulma sistemlerinin bir ba!ka paras ve bazen de fazla
bir unsuru olarak grmek; detay dzeyini haritann amalanan kullanmna gre ayarlamak;
detay miktarn, gsterilecek alann boyutuna gre dengelemek; ve ortamn zelli"ine uyacak
bir harita yaratmak.

Massimo Vignelli bir harita ncsyd. New York metro sistemi iin ABDdeki ilk modern
metro haritasn geli!tirmi!tir. Massimo Vignelli, ka"t haritalarn hibir i!e yaramad"n fark
etmi!tir nk bunlar sadece snrl bilgi ile yolunu bulmaya al!an kullanclara
verebilecekleri tm bilgileri vermeye al!m!lardr.



Resim 32 Massimo Vingelli tasarm New York metro haritas.
42
9.1. Joel Katz: #nsan faktr ve ileri bak

Joel Katz Design Associatestan Joel Katz haritalar, niversite ve !ehir ortamlar iin basit bir
yakla!m kullanarak yn bulma sistemlerinin bir paras olmak zere tasarlam!tr. Bu
yakla!m, ortama uygun haritalarn her yerde nasl tasarlanmas gerekti"ini belirlemektedir.
Bunlar kullancnn etkile!imine gre ayarlanan zel haritalardr. Harita tasarmnda
i!levselli"i yakalamak iin iki yakla!m kullanmaktadr; insan faktrnn ele alnmas ve bir
yerin "znn" yakalanmas.

#nsan faktrlerine temel yakla!m, okuyucunun haritay nasl kullanaca"n gzlemek ve
bunu kolayla!tracak bir obje tasarlamaktr. Haritann bir mesafeden okunmas gerekiyorsa
byk olmaldr, semboller iermelidir, basit tasarm "eleri ve byk harfleri olmaldr.



Resim 33 Pentagram Design tarafndan The High Line projesi iin tasarlanan ynlendirici harita tasarm
rne"i.


Tm Katz harita tasarmlarnn temel bir paras "ileri bak" zelli"idir. Basl haritalar
okurken o"u ki!i haritalar geleneksel kuzey ynne de"il baktklar yne do"ru tutma
e"ilimindedir. Bu da, bir haritann tasarlanmas ile ilgili her!eyi de"i!tirir.
4S
Sadece bir ynden grnmeleri iin tasarlanmayan haritalar, farkl ynlerden de bakld"nda
do"ru gzkebilmelidir. Bu kullancnn bakt" konumu yanstacak !ekilde dnebilen bir
harita tasarm anlamna gelmektedir.

Gerek ortamdaki tabelalar insanlarn ksa sreli hafzalaryla da kstlanmaktadr. Kullanc
haritadan uzakla!t"nda nemli "elerini hatrlayabilmelidir. Katz i!e bir yerin zn
yakalayan ve basite indirgeyen bir glifik harita ile ba!lar. Glifik haritalar eski toplumlarca
sembolik bir dille yn vermeleri iin geli!tirilmi!lerdir, tasarm yakla!m ise gnmzde de
benzerdir. Bu haritalarn temel zelli"i, esas bilgiler d!nda her !eyi karp sadece
kullancnn kesinlikle ihtiya duyaca" ve hatrlayabilece"i bilgileri vurgulamasdr. Katz, bir
glifik haritann farkl formlarda olabilece"ini ifade etmi!tir, bunlara MIT kamps haritasnda
oldu"u gibi iki boyutlu haritalarn boyutlu i!aretlerle birlikte kullanld" kombinasyonlar
veya ki!isel Roma ve Londra haritalarnda oldu"u gibi sembolik bir dil olu!turulmas dahil
olabilir. Flamalar, bro!rler ve di"er tasarm elemanlar gibi ek desteklerle glifik haritalar bir
yerin grntsn olu!tururlar ve kullancnn hatrlamas iin mekann ak ve aklda kalc
bir grntsn sunarlar.



Resim 34 MIT kamps harita ve ynlendirme tasarm.
44
Joel Katz Design Associates tarafndan geli!tirilen haritalar sadece bir noktadan di"erine
ula!mak iin kullanlmann tesinde bir tesis, kamps veya !ehir iin temel bir ki!ilik
tanmlamasna dn!trlm!tr.
20



10. ULA$IM S#STEMLER# VE YNLEND#RME TASARIMI

19. yy sonunda modern seyahatin do"u!undan ve modern tren yolu a"larnn geli!iminden
beri tanmlama ve yn bulma kritik konular olmu!tur. O zamanlarda tren istasyonlar, mimari
tasarmn insanlar trenlerini nerede bulabilecekleri ile ilgili bilgileri minimal ek destekle
vermek zere in!a edilmi!ti. Tm istasyonlar i!levsel bir n kapyla veya arkas byk bir
tren peronuna alan ana binalarla tasarlanyordu. Bilet sat! yerleri ve di"er zellikler her
istasyonda benzer yerlere yerle!tiriliyordu. Tren kullanclar sistemi iyi biliyordu.

Yn bulma iin adeta ritelle!tirilen bu mimari yakla!m anlay! 20. yy ba!larnda yklmaya
ba!lad. Tek bir !irkete hizmet vermek yerine tren istasyonlar blgesel trenleri, uzun mesafeli
hatlar ve !ehir metro sistemlerini de ieren devasa !ehir !ebekelerine dn!t. Kullanclarn
nerede olduklarnn ve sistemde nasl dola!acaklarnn tanmlanmasnda mimari, grafik
tasarmn yannda ikinci planda kald. Ayn zamanda, istasyonlar tekli ve oklu binalar ve yer
st ve metrolar olarak ortaya kmaya ba!lad, mimari hiyerar!iyi daha da sadele!tirerek yn
bulma i!ini tamamen belirginle!tirdiler.

Modern hava yolculu"u byk havaalanlarnn o"almasna yol at, bunlarn her biri
dzinelerce farkl hat ve terminal ieriyordu. nceki mimari hiyerar!i havaalan mimarisi iin
geli!tirilmemi!ti, bunun sonucunda terminaller benzersiz zelliklere ve planlara sahip olmaya
ba!ladlar. Bu, yolcularn ortamlar ile ilgili tm do"al anlay!larn kaybetmeleri anlamna
geliyordu, bu yzden grafikler ve tabelalarla ta!nan alternatif bir sistemle desteklenmeleri
gerekiyordu. stelik ula!m sistemlerinin kontrol, ba!ta tren, havayolu !irketleri ve
havaalanlar devletin yetkili kurumlarnca ynetiliyordu.


__________________________________
20
BERGER Craig, Wayfinding, s.32
4S
Ula!m sektrnde yn bulma i!i tabelalar ile sa"lanmaktadr. Tabelalar her projenin
tasarmn etkileyebilse de ula!m projelerinde kullanc dostu tabelalar genellikle gzden
kaan veya mimarlar, planlamaclar ve ula!m mhendisleri tarafndan kastl olarak gz ard
edilen kritik paralardr. Proje zerinde al!an insanlar iyi tasarmn tabelalara ihtiya
duymad"n d!nebilir veya tabelalarn sk!klk yaratarak tasarmn grsel kalitesini
d!rece"ine inanabilirler. Ancak, tasarm ekibi bir binann tabela sorunlarn ele almazsa bir
ba!kas alacaktr ve bu da muhtemelen binann vizyonunu yanstmayacaktr. Tabelalarda ve
yn bulma programlarnda bu plansz veya gecikmi! yakla!mlar en gzel biimde tasarlanan
yaplarda bile irkin ve etkisiz eklentiler olu!turabilir.

Ortama uygun tasarmlarn birden fazla grevi vardr. Uygun biimde tasarlandklarnda,
grafikler kar!klk yaratmadan bilgi sunar. Grafikler bunu yaparken ayn zamanda tasarmda
bir tutarllk ve denge olu!turur. Etkin biimde i! grmek iin grafikler a!r baskn olmamal
veya di"er unsurlarn arasnda kaybolmamaldr. Yolculuk pek ok insan iin stresli olabilir
ve ortama uygun grafiklerin iyi bir mimari tasarmla kullanm, yolcular iin olumlu bir
deneyim olu!turulmasnda nemli bir etki yaratabilir. Ula!m projelerinde zellikle kritik olan
iki alan tanmlama ve yn tabelalaryla yn bulma i!lerinin ynetimidir.

Berlinde sanat tarihi ve #ngiliz dili okuyan 1947 do"umlu ileti!im mimar, harf tasarmcs ve
yazar Erik Spiekermann, 90larn ba!ndan itibaren tipografi dnyasna yn veren nemli
figrlerden biridir. Spiekermann grafik tasarm ile ilgili formel bir e"itim almam!tr;
niversite yllarnda matbaalarda dizgicilik yapm!tr. Daha sonra Londraya giderek marka
kimli"i tasarm alannda ki uzmanlklaryla bilinen Wolf Olins, Henrion Design, Pentagram
Design al!m! ayn zamanda Londra Matbaaclk Kolejinde ders vermi!tir.

Tipografi zerine e!itli makaleler ve kitaplar yazan tasarmc, byk kurumlar iin
tasarlad" kurumsal kimlikler ile tannmaktadr. Spiekermann ileti!imi zlmesi gereken
temel problem olarak tanmlamakta ve tasarm tutarl bir ileti!im stratejisinin
planlanmasndan, i!levsel ve gzel nesnelerin yaratlmasna kadar olan btnle!ik bir sre
olarak grd"n belirtmektedir.

46
Spiekermannn ileti!im tasarm iin ngrd" srete harf tasarm ilk sralarda yer
almaktadr. Spierkermannn tasarlad" yaz karakterlerinin ortak zelli"i, kk detaylarn
harf anatomisinin temel kurallarna ba"l kalarak ll bir slupla abartlmasdr.

Tasarm kalitesinin btnle!ik bir yakla!m gerektirdi"ine inanan, problem zmeyi ve estetik
tatmini iki ayr olgu olarak ele alan Spierkmanna gre, iyi bi tasarmc sanat gibi eskiz
yapan bir mhendis, mhendis gibi analiz eden bir sanat olmaldr.

Do"u ve Bat Almanya birle!tikten sonra Berlinin ba!kent grnmne kavu!mas iin
nemli projeler gndeme gelmi!tir. Bunlar arasndan Berlin iin tasarlanmas gndeme gelen
yolcu ynlendirme sistemi de vardr. O dnemde bu konuyu nemli bir mesela haline getiren
Erik Spiekermann, mevcut dzendeki ileti!im bozukluklarna dikkat ekmi! ve Berlin
Ula!trma Mdrl"ne (BVG) yazd" mektuplarda yeni bir ynlendirme sistemi
tasarlanmas gerekti"ini ifade etmi!tir. Gsterdi"i bu abalar sonucunda Berlin ynetimini
ikna etmi! ve kurucusu oldu"u MetaDesign tarafndan tasarlanan yolcu ynlendirme sistemi
1988-1997 yllar arasnda tamamlanm!tr. BVG iin tasarlanan FF Transit yaz karakterinin
kullanld" ynlendirme sisteminde, grsel ergonomi kurallar dikkate alnarak okunakl ve
tutarl bir tipografi uygulamas gerekle!tirilmi!tir.



Resim 35 Berlin Metrosundan bir grnt.
47




Resim 36 Erik Spiekermann tasarm Berlin metro ynlendirme sistemi grseli.



Resim 37 Erik Spiekermann tasarm Berlin Havaalan ynlendirme sistemi.
48
S-Bahn (Banliy Treni) e U-Bahn (Metro) hatlarndaki renk kullanm yolcularn gidecekleri
yn bulmalarn kolayla!tran di"er bir faktr olarak ne kmaktadr. Hatlara gre farkl
renk atamasnn yapld" sistemde, ynlendirme levhalar ve harita zerindeki renkler
paraleldir. Banliy treninin, metronun, otobslerin ve tramvaylarn yer ald" toplu ula!m a",
bu projeyle birlikte e! zamanl bir yolcu bilgilendirme sistemine sahip olmu! ve kent ii
ula!mn kolayla!trm!tr. BVG ynlendirme sistemi Berline zg bir kimlik yaratlmasna
katkda bulunan ba!lca faktrlerden biri olmu!tur.




Resim 38 Berlin U-Bahn metro sembol.

Spierkermanna gre tasarm ilk nce ve en nemlisi entellktel bir sretir. Yaygn inan!n
tersine tasarmclar sanat de"ildir. Onlar sanatsal yntemleri, d!nceleri ve sreleri
grselle!tirmek iin kullanrlar; fakat sanatlarn tersine kendi dnyalarnn de"il,
m!terilerinin problemlerini zmek iin al!rlar. Ona gre iyi bir tasarmcnn beklenenden
daha fazla derinle!mesi, ok soru sormas, yatay d!nmesi, ilgi alanna girmeyen konularla
ilgilenmesi, istenenden daha fazlasn yapmas ve bunlardan zevk almas gerekmektedir.
Bilgilendirme tasarm iin; $u ok ak ki, modern dnyada herkesin anlayabilece"i
organize bir !ekilde, yazlm! ve sunulmu! bilgilendirme tasarmna gereksinim var.
Bilgilendirmenin tasarm !ansa braklrsa ortaya kan sonu bilgilendirme
kaygs olacaktr aklamasn yapm!tr.


49
Spiekermannn Berlin iin retti"i projeler bununla snrl kalmam!, 1955te Brandenburg
Kapsn stilize ederek tasarlad" yeni Berlin logosu ve kurumsal kimli"i kentin markala!ma
srecinde nemli bir rol oynam!tr.
21





Resim 39 Erik Spiekermann tasarm Berlin logosu.


10.1. Bilginin sunumu

Tutarl bir renk, yaz, biim !ablonu sunan ve sistemin markasn farkl yerler ve kullanmlara
yayan tasarm standartlar, modern ula!m sistemlerinin ba!ars iin nemli kriterlerdir.

o"u ula!m tedarikisi yn bulma tasarm iin standartlar geli!tirmi!tir. Ula!m
projelerindeki standartlar tabelalar, bunlarn yerle!im trlerini, belirli renkler ve puntolar gibi
grafik bile!enlerini tanmlar. Standartlar kritiktir nk m!terinin tanmlamalarn ve i!levsel
bir bilgiye dnk onaylanan bir yakla!m temsil ederler. Bu standartlar tasarm srecinin
de"erli bir paras olarak sunulmaktadrlar.







__________________________________
21
ARREDAMENTO Mimarlk, 2011/ 07-08, s.139-140
Su



Resim 40 Havaalan ynlendirme rnek grsel tasarm.


10.2. Hiyerar"i

Hiyerar!i szc" Yunancadan gelmektedir, bir toplulukta veya sistemde yer alan alt-st, etki
ve sralamay snflandran sistemdir.

Karma!k ortamlarda ska olan !ey; tren istasyonu, havaalan, hastane veya !ehir gibi
zamanla yanl! tabelalarn de"i!tirilmesi yerine, yeni tabelalarn eskilere eklenmesidir. Bu,
hiyerar!i iin herhangi bir mantksal kaliteden yoksun bir sistemle sonulanmaktadr.

Hiyerar!i, mesaj sisteminde nemli bir yer tutar. Etkili bir yn bulma sistemi nce ana "eleri
tanmlar ve ardndan bina, giri!ler, bilet sat!, bekleme gibi belirli detaylarla devam eder.

S1


Resim 41 New York, Manhattan, JFK havaalanndan bir grnt.

New York Port Authority, hiyerar!i iin ek dzeylerin sa"lanmas amacyla renk kodlamas
kullanmaktadr. Sar arka plan zerine siyah harfler (geleneksel uyar renkleri) giden
yolculara, ye!il arka plan zerine siyah harfler (do"al renkler/otoyol tabelalar) havaalanndan
ayrlan yolculara dnktr, koyu gri arka plan zerine sar harfler yolcular bekleme
salonlarna ve di"er hizmetlere yneltir.

Bu yeni sistem kullanclarn sadece kendi seyahatleri ile ilgili tabelalara odaklanmasn ve
di"er bilgileri grmezden gelmesini sa"layan renkler kullanmaktadr, bylelikle taranmas ve
sindirilmesi gereken bilgi miktar azalmaktadr. Tanmlanan yntem ihtiya duyulan tabela
saysn da azaltabilir ve akc bir tasarm sunarak ok daha az sk!klk, daha ok estetik bina
ve ok daha kolayca dola!lan bir ortam yaratmaktadr.



S2


Resim 42 New York, Manhattan, Grand Central tren istasyonundan bir grnt.




Resim 43 Las Vegas, McCarran Havaalanndan bir grnt.

SS
11. YOL TABELALARI VE D#%ER DI$ TABELALAR

Okunakllk yn bulmay etkileyen temel konudur ve bir tasarmcnn alaca" hemen hemen
her karara hkmetti"i belirlenmi!tir. Ortama uygun grafik tasarmnn hibir alannda; otoyol
tabelalar, manzaral yan yollar, ticari vitrinleri ve bina zerindeki tabelalar ve ta!t alannda
daha fazla ara!trma ve geli!tirme yaplmad" gzlenmi!tir. Tabelalarn ta!t hzlarnda
grlebilmeleri hem trafik gvenli"i hem ticari ba!ar iin hayati nem ta!d" bilinmektedir.

1920lere kadar tabelalar iin d! mekan okunakll" nemli bir konu olarak ele alnmam!tr.
$ehirler, kasabalar ve yollar yayalar, at arabalar veya saatte 30 kmden hzl gidemeyen
arabalar belirlenmi!tir. Bu ortamda trafik tabelalar kk olarak ve elle yazlmaya
al!lm!tr. Asfalt yollarn yksekli"i, araba sahiplerinin artmas ve daha hzl arabalarla
ortam arabalara gre de"i!im gstermeye ba!lam!tr. Devlet, karayolu ortamn otobanlar
olu!turarak modernle!meye ba!lam!tr, !ehir belediyeleri mevcut bir ve iki !eritli yollarn
arabalarn ihtiyalarna gre geli!tirmi! ve kasabalar ticaret iin gereken drt !eritli banliy
karayollarn kavu!mu!tur. Dolaysyla bu abalardan sonra yn tabelalarnn ve ticari
tabelalarn okunabilmesi amacyla modernle!tirilmesi kanlmaz bir gerek olmu!tur.



Resim 44 Amerika otoyol tabela rnekleri.


S4
11.1. Otoyol tabelalarn etkileyen sr" kurallar

J.R. Hamilton ve Louis L. Thurstone, 1937 tarihli Otomobil Srcl"nde # nsan
Snrlaradl kitaplarnda, otobanlarda yksek hzda araba kullanan srclerin temel
psikolojisini ele alm!tr. Ula!tklar sonular !unlardr:

- Sr! hz arttka, !ofrler dikkatlerini yolun ok daha ilerisine vermektedir.
- Saatte 40kmde giden bir src, 180m ilerideki bir noktaya odakldr. Saatte 70km giden
bir srcnn dikkat noktas ise 370 m ilerisi olmaktadr.
- Sr! hz arttka yakn evre gr! azalr.
- Sr! hz arttka n alan detaylar silinmeye ba!lar.
- Sr! hz arttka lek ve hz algs azalr, tabelalar gibi grsel ipularna ba"mllk artar.
22

Bu temel psikoloji ilk olarak ABDde 1924 ylnda Cadde ve Otoyol Gvenli"i zerine Ulusal
bir Konferans ile kabul grm!tr. Bu, 1935te Tek Tip Trafik Kontrol Cihazlar Klavuzu
Manual of Uniform Trafik Control Devices (MUCTD) ile sonulanm!; harf stilleri,
boyutlar, tabela renkleri ve biimleri standartla!trm!tr ve bunu 1958de # ngiliz Ula!m
Tabela Sistemi takip etmi!tir. Bu tabela standartlar daha sonra srekli olarak revize edilmi!;
bu sistemlerin temel formlar dnyann di"er lkeleri tarafndan model alnarak
uygulanm!tr.











__________________________________
22
BERGER Craig, Wayfinding, s.37
SS
11.2. Otoyol Tabelalarnda Okunakllk

Otoyol tabelalarnda kullanlan yanstc kaplamalar gibi materyallerde genelde espasl harfler
kullanlmaktadr. Yllar boyunca Jock Kinnier (#ngiltere Ula!m Sistemi harflerini
geli!tirmi!tir.) gibi tasarmclar ve Amerika Kamu Yollar Brosu (1948de Highway Gothic
harf kalbn geli!tirdi.) gibi idareler daha ok okunakllk sa"lamak iin daha ok punto
geni!li"i olan harfler geli!tirdiler ancak bulanklk problemi harflerin okunabilmeleri iin
byk ve geni! aralkl olmalarn gerektiriyordu, bu da mesajlar iin tabelalar zerindeki
mevcut bo!lu"u snrlam!tr.



Resim 45 Okunakllk iin farkl alternatifli tipografi rne"i.








S6


Resim 46 Yol tabelalarnda okunakllk iin rnek.

Kontrast sorununa ancak 1990larda Don Meeker ve James Montalbano gibi tasarmclarn
al!malaryla zm geli!tirilebilmi!tir. Meeker ve Montalbano bunu, harfler arasnda bir
harf aral" kadar bo!luk brakarak gerekle!tirmi!tir. Bu dzen srclerin harfleri grmeleri
iin yeterli geni!lik vede en do"ru kontrast oran olarak saptanm!tr. Meeker ve
Montalbanonun Clearview Highway

ve NPS Rawlinson Roadway harf kalplar 50 yldr

otoyollarda onaylanan ilk yeni kalplard. Tabelalarda uzun bir sre sadece byk harfler
kullanld. Elle yaplan boyamalarda byk harflerin uygulanmas kk harflere gre ok
daha kolayd. Bu da dar sokaklarda ve caddelerde son derece geni! ve kullan!sz tabelalara
yol am!tr.

1950de # ngiliz tasarmc Jock Kinnear Kaliforniya Trafik Enstits ara!trmalar temelinde
tm # ngiliz yol tabelalarnn byk ve kk harfli olmalar gerekti"ini ne srm!tr.
#ngiltere ve o"u Avrupa lkesi yol tabelalarnda nemli yerler, ba!lklar ve acil bilgiler
iin byk harfleri kullanrken; kk yerler iin ise byk ve kk harfleri bir arada
kulland. Son dnemde bu yakla!m Amerikan otoyol tabelalarnda da geni! biimde
desteklendi.

S7
Renk kontrast, okunakll"n geli!tirilmesi iin en basit ve etkin alanlardan biridir. o"u
ara!trma ve dzenleme, bir tabelann n planndaki harflerin tabelann arka planndaki
renklerle en az %60 kontrast sa"lamasn ngrmektedir. Renk kontrast yzdesini tam olarak
belirlemek gtr, genel yntem iki renk arasndaki !k yanstma de"eri farkn bulmaktr.
rne"in, %85 !k yanstma de"erine sahip bir beyaz, %4 !k yanstma de"erine sahip bir
krmz ile %71lik bir kontrasta sahip olacaktr. Kontrast, daha d!k olursa, src harfleri
geri plandan ayrt etmekte glk ekti"i gzlenmi!tir.


12. B#R YN BULMA ARACI OLARAK RENK

$ehir yn bulma sistemlerinde yaygn bir tasarm yakla!m !ehir blgelerini veya yer
trlerini ayrt etmek iin ok sayda renk kullanlmaktadr. rne"in, hastane tabelalarnda acil
servis genellikle hastane kimli"inden ayr, krmz bir !eritle temsil edilir. Konu zerinde
belirleyici bir ara!trma yrtlmemi! olsa da rengin de bir ok, mesaj veya logoya denk di"er
bir tabela "esi oldu"unu bilmek nemli bir bilgi olarak verilir. Bu, tabela "elerinde say
verimlili"i bakmndan ayn kurallarn renkler iin de geerli olaca" anlamna gelmektedir.
o"u tasarmc yerlerin veya blgelerin ayrt edilmesi iin en fazla ve tercihen sadece iki
rengin kullanlmasn nermektedir.



Resim 47 #ngiltere, Gatwick Havaalanndan bir grnt.
S8




Resim 48 #ngiltere, Gatwick Havaalanndan bir grnt.



Resim 49 #ngiltere, Barbican Sanat Merkezinden bir grnt.
S9
13. OKLAR

Avrupada tabelalar iin; tabelalarn biimini alan oklar (Paris), gen oklar ve !evron tipi
oklar (#talya) ve kesikli kaln izgilerle (#ngiltere) ok tasarmlarnn geli!tirilmesinde byk
yaratclk sa"lanm!tr. Kuzey Amerikadaki tabelalarda bir sre Federal Otoyol oklar
kullanlm!tr. # lgin biimde bu ok formunun, ok uzun bir kuyru"a sahip olmadka,
Pennsylvania Ula!m Enstitsnn Meeker and Asssociates ve Terminal Design ile yapt"
testlerde ok iyi okunmad" grlm!tr.



Resim 50 Paris !ehir ii gen oklar rne"i.




Resim 51 #talya !ehir ii ok ynlendirme rne"i.
6u



Resim 52 #ngiltere !ehir ii ok ynlendirme rne"i



Resim 53 e!itlli ok tasarm rnekleri.
61


Resim 54 e!itlli ok tasarm rnekleri.

14. SEMBOLLER VE EVRENSEL TASARIM

Sembollerin yazl kelimelerden daha eskiye dayanan bir tarihi vardr. Antik a"larda
semboller kapsaml biimde kullanlm!tr, Eski Msr ve Babil kapsaml yazl bilgilerin
aktarlmas iin imgeler kullanyordu. Yazl dilin icad ile semboller dil engellerini a!an bir
yol olarak ve okumas olmayan nfusa yardmc olmak iin yeni bir role sahip olmu!tur.
Dnya genelinde okur - yazarlk arttka tabelalarda sembol tasarm ve kullanm azalmaya
ba!lamaktadr.

Gerek ortamda en verimli olacak bir semboller sisteminin geli!tirilmesi iin kapsaml
ara!trmalar yrtlm!tr. Wendy Olmstead, bir sembol ara!trmacs olarak sembollerin
ba!ars iin belirli ara!trma kriteri gstermektedir.
23

__________________________________
23
BERGER Craig, Wayfinding, s.61-62
62
1 - Bakann semboln mesajn di"erlerinden ayryken de alglama ve anlama kabiliyeti olarak
tanmlanan sembol anlay!nda art!. ISO sembol anlay! lmn gnmzde
standartla!tran bir sistem geli!tirmi!tir. Bu test, bakann semboln ne anlama geldi"ini ne
!ekilde alglad"na gre de"erlendirmektedir.

2 - Bir semboller grubunun tannmasnda art!, bakann temel sembol sisteminin anlayp
anlamad" grmek iin sembollere belirli bir mesafeden bakmasn ierir. Tannma testleri
genellikle bir dizi semboln bir seri var! yeri ile e!le!tirilmesini ierir.

3 - Zemin, boyut, kontrast, !klandrma, renk ve tasarm gibi unsurlar eklendi"inde bir yn
bulma ortamnda sembollerin tespit edilebilmesinde veya belirginli"inde art!. Tespit
edilebilme ba!arsnn testinde bir sembol btn bir yn bulma ortamnn bir paras olarak
tasarlanr ve sistemi dola!an kullancnn reaksiyonlar test edilir.

II. Dnya Sava!ndan sembollere byk nem verilmeye ba!lanm!tr. Baz devlet
kurumlar ilk havaalanlarnda, tren istasyonlarnda ve otoyol projelerinde grlen sembol
standartlar olu!turmaya ba!lam!tr. ABD Ula!m Bakanl" ula!m iin 1974te bir
semboller !ablonu geli!tirmi!tir; bu semboller !imdi, dnyadaki havaalanlar iin standarttr
ve trafik tabelalaryla o"u ula!m tesislerinde kullanlmaktadr.

Olimpiyatlar ve di"er uluslararas etkinliklerle semboller bilgilerin farkl lisan gruplarna
aktarlmasnda da ola"anst bir rol oynam!lardr ve gnmzde her lkenin farkl lisanlara
dnk dzenlemeleri ile semboller kurumlarda ska farkl lisanlarn olu!turaca" kakofonileri
a!mak iin kullanlmaktadr.

Sembol kullanm, bilgisayar grafiklerinin ve internetin geli!mesiyle de nemli lde
artm!tr. Xeroxta yaplan ilk deneysel al!malarda, grsel sembollerden bir bilgisayarn
kullanmnda gereken dilin bir paras olarak yararlanlm!tr; Apple Macintosh ikonlar daha
da ok kullanm!tr. Gnmzde, sembolik dilin kullanclar iin bir rehber olarak
kullanlmas, bilgisayarda yn bulmak iin standart haline gelmi!tir. Semboller hem
bilgisayar dnyasnn sanal ortamnda hem de gerek dnyada anla!lmas kolay yn bulma
aralardr.

6S
Her yn bulma sisteminin karakteri ve etkinli"i, byk lde tanmlarn, ynlerin ve
yorumlu mesajlarn sunumunda kullanlan dile ba"ldr. Bir yn bulma sisteminin grsel
mesajlar genellikle 2 boyutlu veya 3 boyutlu bilgiler veren kelimeler ve grntlerden
olu!turmaktadr.

Kelimeler ok e!itli puntolarla yazlabilen bir veya daha fazla lisanda olabilirler. Grnt
seenekleri, illstrasyonlar ve foto"raflar gibi ayrntl grntlerden renk kodlar ve
semboller gibi basit unsurlar ierebilirler. Semboller ise yn bulma sistemine sadelik, aklk
ve ki!ilik katmaktadrlar.




Resim 55 e!itlli piktogram tasarmlar.

64


Resim 56 Sa"lk sektrnde geerli olarak kullanlan semboller.

Hayatmzdaki nesneler, eylemler ve hisleri aktarmak iin iki temel yol vardr: Sesler
(kelimeler) ve grntler (semboller). Kelimeler, sembollerin ba!arl olamad" yerlerde
karma!k, birbiri ile ili!kili fikirlerin aktarlmasnda etkili bir yol olarak kullanlmaktadr.
Ancak farkl lisanlarn olu!turdu"u engelleri a!arak ileti!im sa"layan ise sembollerdir.
Semboller aslnda her ortama uygun grafik tasarm i!lerinin arkasndaki temel ksa yol olarak
gsterilmi!tir. Oklar, evrensel olarak anla!lan yn bulma terimleri statsn kazanm!
semboller olarak belirtilmi!tir.

14.1. Okunakllk

o"u mimar, tabela sistemlerinin, bir binann mimarisinin neredeyse grnmez bir paras
olarak binann iine gizlenmi! olmasn istemektedir. Bu baz bina trleri iin uygun
olabilmektedir fakat ula!mda tabelalarn en nemli zelli"i okunakllk ve grnrlk olarak
n plan kmaktadr. Yolcularn ihtiya duydu"u bilgi gze arpmal ve kolayca tannmaldr.
Mimari ile tutarl tabelalar estetik olabilir ama ileti!im bakmndan da tamamen etkisiz
olabilir.
6S
14.2. Tamamlayc bile"enler

Reklam, ma"aza ve promosyon tabelalar gibi tamamlayc bile!enler bir ula!m tesisinin
de"i!mez zellikleri olarak nemli bir yere sahip oldu"u d!nlmektedir. Bir mimarn
grevi, m!terinin standart boyutlar ve !klandrma dzeylerini tanmlamasna yardmc
olmaktr. Bir mesajn de"eri, sunumunun tutarll" ile byk lde arttrlabilmektedir.
Mimar; bilgi ve ileti!im i!levlerini yerle!tirmeye al!rken ortaya kan zm mimariden
sapmaz ve yolcular ve tesisi kullanan di"er insanlarn ihtiyalarn kar!lamaya al!maktadr.
Bilgi i!levlerini ta!mak iin gereken baz "eler arasnda sabit poster ereveleri, resim
raylar veya askl raylar olarak sralanmaktadr. Rasgele monte edilen ok sayda boyut
da"nk bir grsel ortam vermektedir. Ancak ortak bir tema ile planlanan promosyon
materyalleri alann ayrlmaz bir paras olarak o ortama grafik bir anlam katt" ne
srlmektedir.

14.3. Ula"mda yn bulma iin genel kurallar

Ula!m yn bulma sistemi tasarmnda on genel kural ile be! temel konuya de"inilmektedir.

- Bir yolcunun, seyahati boyunca farkl noktalarda neleri bilmeye ihtiyac vardr? Ula!m
projeleri iinde yer alan insanlar da seyahat ederler ama genellikle yabanc olduklar
durumlarla kar!la!tklarnda neye ihtiya duyduklarn unuturlar. Hizmet, do"ru bilginin
do"ru yerde do"ru zamanda verilmesi ile geli!tirilir. Bu konuya genellikle standartlar
klavuzunun planlarnda de"inilir.

- Bilgilerin yeri ve yn; bir ki!inin ayakta, otururken, beklerken veya sradayken nerede
rahat olaca"n etkiler. Yolcu ak! !emalar giri!ler, k!lar ve ana tesisler arasnda, tesisin
kritik gzergahlarnn anla!lmas amacyla geli!tirilmelidir. # ki nokta arasndaki en ksa
mesafe bir do"rudur ve takip etmeleri iin birden fazla gzergah sunulsa da yolcular da bu
kurala uyar. Bilgiler bu yerlerin bazlarnda olmaldr ama sk!klklarn ve tkanklklarn
nlenmesi iin di"er yerlerden elenmelidir.

66
- Do"ru miktarda bilgi verilmelidir. Bir tabelada ok fazla bilgi kar!klk yaratr ve dikkat
edilmeyen bilgi sistemi ortaya karr. zerinde iyi d!nlen bir mesaj plan, tasarmc ve
m!teri hizmetleri iin pozitif alglara dn!r.

- Puntolar tutarl biimde kullanlmaldr. o"u tasarmc, okunakllk iin genellikle sans
serif fontlar tercih etmektedir.

- Ula!m tesislerinde belirginlik iin sadece bir punto kullanmaya al!nz. Farkl sayda
kullanc varsa ve tedarikiler standart bir punto veya di"er bir punto zerinde karar
vermedike marka standard at!malarnn nlenmesi iin tarafsz bir harf tipi
kullanlmaldr.

- Uygun materyalleri ve renkleri kullanlmaldr. Kontrast, !klandrma, mimari ve gr!
alarna dikkat edilmelidir. Mimarinin iinde kaybolan bir tabela i!e yaramaz hale gelir ve
renksiz cam gibi materyaller karma!k yn bulma ortamlarnda grnmez hale gelirler.
Ayrca, bir terminali veya istasyonu daha byk bir hizmet gzergahnn bir paras olarak
tasarlarken tabelalar sadece tek bir projedeki bir tasarm uygulamas olarak de"il, operatrn
sisteminin bir paras olarak grmek nemlidir. Materyallerin ve renklerin istasyondan
istasyona tutarll" bir yolcunun tm yolculu"u sresince yn bulma sistemini anlamasna ve
bu sistemde rahata hareket etmesine olanak tanr.

- Uygun montaj zmleri kullanlmaldr. Bazen tek bir tabela band bile bir mimari plan
kapsamnda grnemeyebilir. Genellikle yeterli grnrlk iin boy hizasnn yukarsnda
tabelalar ve i!aretler gerekebilir.

- Ula!m i!levlerinin kolayca bulunabilece"inden emin olunmaldr. Ula!m tesisleri
genellikle ortam !klandrma, renk, vitrinler ve aktivite dzeyleriyle kolayca karma!k hale
getirebilecek ma"azalarla birle!tirilebilir. Ula!m bilgilerinin bir tesisin odak noktas olarak
kalmas iin ma"aza standartlarn projenin bir paras olarak olu!turulmas gerekir.

- Sk!klk giderilmelidir. Eski tesisler tabela trleri iin arkeolojik bir ara!trma
niteli"indedir. Yeni tesisler zaman iinde ok sayda tabela geli!tirmeye ba!layacaktr. Her
proje srasnda ykm srecinin bir paras olarak eski ve/veya kullanlmam! tabelalarn
67
kaldrld"ndan ve yeni bir program iin plansz takviyeler olarak kalmad"ndan emin
olunmaldr.

- Yerle!im sonras sorunlar tanmlanmaldr. Temizlik, bakm, yeniden yerle!im ve al!trma
nemli konulardr. Bakm ok zor olan gzel bir tabela sistemi yerine alternatifleri tercih
edilecektir. Destek yaps olmadan ileri teknoloji kullanm, pahal ve kullanlmayan
elektronik bile!enlerinin olu!turdu"u bir operasyon ba!arsz olacaktr.

- Yn bulmann rol hakknda m!terinin ve btn tasarm ekibinin e"itilmesine yardmc
olunmaldr. Genellikle bu adm grmezden gelinir veya srece sonradan eklenir. Bu da, bina
kullanldka zamanla geici tabela sistemlerinin ortaya kmasna yol aar. Ula!m
ortamlarnda en iyi mimari zmlerde bile hala tabelalara ihtiya vardr. Takmn iyi ve kt
zmler arasndaki farklar anlamas m!teri hizmetlerini geli!tirir ve yerle!im sonras
sorunlarla ba!a klmasna yardmc olur.
24


14.4 .Yn tabelalar



Resim 57 SMX Convention Center, k! noktasna ynlendirme i!areti

__________________________________
24
BERGER Craig, Wayfinding, s.74-75
68
Tabela bantlar, ba! st, duvara monte ve zemine monte tabelalar yn bilgilerini seyahat
sralamasna gre vermelidir. Bilgi nceliklerinin; yolcunun ihtiyacna gre do"ru bilgilerin
do"ru zamanda sunulaca" !ekilde belirlenmesi gerekmektedir. En iyi yn tabelalar
genellikle bir yaz ve imgeler kombinasyonudur. Bu tabelalar genellikle telefonlar veya
tuvaletler gibi hizmetleri de tanmlarlar.

Farkl durumlar farkl trde haritalar gerektirir. Havaalanlar ve byk rayl tesisler gibi
terminaller genellikle bilet sat!, bilgi, ma"azalar, tuvaletler, bekleme ve bini! gibi ana
i!levleri vurgulamak iin bir plana ihtiya duyar. Banliy tren istasyonlar ve metrolar gibi
rotal tesisler, sistem iin rota duraklarn ve ba"lant yerlerini tanmlayan haritalar
sunmaldr. Sistem haritalar genellikle basl program bilgileri ile yerle!tirilir.

zellikle rayl sistemli istasyonlarda, hem bekleyen hem trenle gelen yolcular iin tanmlayc
unsurlara gerek duyulur. Yn oklar, yolcular ana !ehir yerlerine veya sokak var! yerlerine
ynlendirecek nitelikte olmaldr.

Ula!m tesislerinin uymas gereken kurumsal dzenleme ve federal dzenlemeler vardr,
bunlar "gvenli alan", "sadece al!anlar", "tehlike", "uyar", "sigara iilmez" vs. gibi
dzenlemeleri ierir.

15. HASTANE YNLEND#RME S#STEMLER#

Gemi!te, bir hastanede veya klinikte ynn bulamamak nemli bir konu olarak ele
alnmaktayd. Hastane tesisleri iki trd; nekahet hastaneleri ve niversite tesisleri. Ksa
vadeli sa"lk ihtiyalar gezici doktorlar tarafndan kar!lanrken daha byk tesisler konut
veya niversite binalar biimini almaya ba!lam!tr.

II. Dnya Sava!ndan sonra ok bran!l e"itim hastanelerinin art! bu tesisleri bir ok adan
de"i!tirmi!tir. Bir hastane ok sayda uzmanla!m! binadan srekli artan e!itlilikte hizmetleri
kapsayan ve hastanede kalan-kalmayan hasta tesislerini, muayenehanelerini, ara!trma
alanlarn, uzmanlk ve destek fonksiyonlarn ieren bir bina formuna dn!m!tr. o"u
hastane bu ihtiyalar kar!lamak iin yeni tesisler in!a etmeyerek ve mevcut binalar
69
geni!letme yolunu seerek, farkl mimari stillerden ve planlardan olu!an bir kakofoni yaratma
yolunu semi!tir.

1960larda ba!layan ve gnmzde devam eden di"er bir trend ise, hastanelerin byk
klinikler, muayenehaneler ve ara!trma tesisleri "!ebekelerine" dn!meleriydi. Bir takm
farkl tesislerdeki nakiller bu yeni !ebekelerin yn bulma ve tanmlama i!lerini, genel i!aret
srelerinin bir paras olarak kabul etmelerini gerektirmi!tir ve her tesis, boyutu ne olursa
olsun, dev bir ba"lantl organizmann paras olarak grlmeye ba!lanm!tr. Bu yakla!m ve
ayn zamanda ok kltrl toplumlarn gere"i olu!an ok lisanl tesisler tasarmcya daha ok
sorumluluk yklenmi!tir.

Sa"lk sektrnn de ve di"er her sektrle ortak iki zelli"i vardr. Biri, sunulan hizmetlerle
elde edilen m!teri memnuniyet dzeyidir. # kincisi ise gelirlerdir. Sa"lk sistemlerinin ve
!ebekelerin art!, sa"lk sektrn blgeselle!tirmi! ve kurumsalla!trm!tr. o"u yerel
hastane ve tp uygulamalar; lek ekonomilerini gerekle!tirmek, pazarlama ve marka
gcn geli!tirmek iin satn alnm! veya vadelendirilmi!tir.
25


Hastanelerin yerel toplumun bir paras oldu"unun fark edilmesiyle, hastaneler olmas
gerekti"i dzeye oturmu!tur. Ulusal veya blgesel kurumsal sistem hastanelere finansman,
stratejik planlama, tesis planlamas, pazarlama ve marka deste"i gibi de"erli hizmetler
sunabilmektedir ama karar verme gc sistemi kullanan insanlarn ve onlar hastanelere
havale eden doktorlarndr.

#ngilizcede hastane (hospital) kelimesi ile ayn kkenden gelen "konukseverlik (hospitality)"
"misafirlerin nezaketle kar!lanmas ve ilgilenilmesi" olarak tanmlanmaktadr.
26





__________________________________
25
BERGER Craig, Wayfinding, Alan Jacobson s.84
26
BERGER Craig, Wayfinding, Alan Jacobson s.84
7u


Resim 58 Evrensel olarak geerli olan hastane sembl.


Hastaneler ve tp merkezleri genellikle yllar iinde kk bir !ehir gibi byyen bir yapya
sahiptir. Snrl kaynaklar, artan bir nfusu tedavi etmek iin her daim says artan sa"lk
sorunlar ile zorlanmaktadr. Al!veri! merkezindeki, mzedeki veya otelde geen bir gnn
aksine hastanelerde ki durum ok daha farkllklar gstermektedir. Dolaysyla tamamen farkl
bir tasarm sreleri sa"lk tesislerinde kullanlmas gerekmektedir.





Resim 59 Hastane ynlendirme tabela rne"i
71



Resim 60 Hastane ii ynlendirme tasarm rne"i.




Resim 61 Hastane ii ynlendirme tasarm rne"i.
72
Tp merkezleri yllar iinde tek bir binadan karma!k binalar labirentine dn!m!lerdir.
Yerel nfus art!na, teknolojideki ilerlemelere kar!lk vermektedirler ve ortam yenilemeleri
gerekmektedir. Yeni tp merkezleri yksek ekonomik gler kullanlarak ortaya
kabilmektedir. o"unlukla yeni bina eski binann yanna eklenir, kamps ve bina giri!leri
de"i!mektedir, bunun sonucunda yn bulmak ziyaretiler iin byk sorun olmaktadr.

Sa"lk tesisler ok sayda grme, di"er engelli ve dil bilgisi d!k insanlar tarafndan
kullanlmaktadr. Yn bulma analizinde engelliler yn bulma yakla!mlarnda ok daha
yksek dzeylerde uzmanla!maya al!lmaldr. # nsanlarn her seviyeden grebilece"i daha
byk grafikler ve tabelalar, bel yksekli"inden ba! hizasnn stne kadar kullanlmaldr.
E"itim dzeyi d!k insanlar iin say, harfler ve sembol sistemleri genellikle ok lisanl
talimatlar iererek planlanmas gereken paralardr.

16. KURUMSAL MEKANLAR

De"i!en kurumsal mekanlar iin grafik tasarmclar yeniden projeler tasarlamaktadrlar.
Tasarm tarihi boyunca kurumsal mekanlar ile alakal belirli bir ynlendirme tasarm
rne"ine rastlamak pek mmkn de"ildir; buna ra"men yaplm! olan ilk projelerde, yn
bulma bilgileri ve tabela uygulamar gibi grafik tanmlamalar kullanlarak kurumsal merkezi
tantma amacyla , ziyaretilere grsel bilgi aktarlmaya al!ld" saptanm!tr.



Resim 62 Manhattanda, Pentagram Design tarafndan tasarlanan 623 nolu bina giri!i.
7S
Kurumsal tanmlama alanndaki en nemli isimlerden biri olan Chermayeff & Geismarn
Philip Morris iin yaptklar al!mada, tabela tasarm, !irketin kurumsal tanmlama
programnn ba!lca uzants olmu!tur. #n !aat ortamnda ve kurumsal simgelerin
yaratlmasnda gemi!in klasik snrlarn srad! kelime-i!aret kullanmlaryla krm!lardr.
Richmond, Virginiadaki Philip Morris Operations Centerda yrttkleri al!mada
Chermayeff & Geismar, byk lekli d! heykeller ve byk lekli i alminyum ekranlar
ieren bir "sanat program"nn bir paras olarak geometrik !ekiller kullanm!lardr.
Merkezdeki ak bir alanda asl bu ekranlar ana giri!leri ve drt ynl merdivenleri
tanmlamak iin kullanlm!tr. Her i mekan referans noktas iin ayr renk paletinin
kullanlmas bina alanlar iin renk kodlu yn bulma "elerinin kullanmn ba!latm!tr; ayn
renk, i ofis mobilyalarnn renk !emas ile de desteklenmi!tir.



Resim 63 Ivan Chermayeff tarafndan Phill Morris !irketine tasarlanan kurumsal totemi.
74
Tasarmclk adl yaynlarnda Ivan Chermayeff, Temelde grafik tasarm basl
kelimelerin sunumudur. Bu yzden bir anlamda, harflerle oynamak sadece grafik tasarm
kklerimize dnmek ve bu kklere e"lenceli bir de"i!iklik katmaktr" demektedir. Bu tanm,
bir kurumsal ortamdaki ortama uygun grafik tasarm iin de sylenebilir.
27


Tabela uygulamalar iin kurumsal tanmlama standartlarnn kullanlmasna benzer bir
yakla!m da Hellmuth, Obata & Kassabaumun ilk al!malarnda grlm!tr. 1970lerden
di"er bir nemli yn bulma projesi Levi Strauss & Company iin San Francisco,
Californiadaki Levi's Plazaya hazrlanan ortama uygun grafik tasarm projesidir. Bu fazla
tannmayan tabela dzeni, bir kurumsal merkez tesisindeki tanm ve yn bulma bilgileri iin
grafik tanmlama standartlarnn tabela uygulamalarna nasl aktarld"nn en nemli
rneklerinden biridir.



Resim 64 Charles P. Reay ve Greg Youngstrom tarafndan Levis kurumsal marka imaj.



__________________________________
27
agm
7S
Levi's markasnn gl isminin tannmas kot giysilerindeki pirin d"meler sayesinde
olmu!tur. Grafik tasarmclar Charles P. Reay ve Greg Youngstrom, Levi Strauss &
Company'nin kurumsal tanmlamasnda d"meye odaklanm!lardr. Byk-lekli pirin kot
d"melerinin bina tanmlarna ve yn bulma tabelalarna eklenmesi bu programn Levi's
m!terileriyle ba" kurmasn sa"lam!tr. Pirin d"meler ayna gibi parlatlan arka plan
zerine zarif ve basit biimde eklenmi!tir, bu da kurumsal kltr ok iyi yanstm!tr bylece
kurumsal dilleri daha belirgin hale gelmi!tir.




Resim 65 San Francisco, Levis genel merkez binas.

Kurumsal projelerin ve di"er yn bulma projelerinden temel fark, tasarmcnn ilk amacnn
m!terisinin kltrnn iine tamamen kar!mas olarak zetlenebilir. Bu basit bir grev gibi
grnse de kurumsal ortamn iine girmek ve onu anlamak tasarmc iin zordur nk
geleneksel olarak ok katmanl, ok ynl, hiyerar!iye dayanan bir yapy tasarlamak
gerekmektedir.

76
Grafik tasarmcsnn bir !irketi hangi kuvvetlerin (insanlar, rnler, hizmetler, markalar)
kontrol etti"ini ve i!lerini hangi etki ve deneyimlerin etkileyece"ini bilmesi mutlak bir
zorunluluk olarak belirlenmi!tir.

17. MZE, FUAR, S#NEMA, T#YATRO #$ARETLER#

Kltrel ya da tarihsel de"eri olan nesnelerin toplanarak sergilendi"i yerlere mze ad verilir.
Mzeler, toplumlarn bilim ve sanat rnleri ile yer alt ve yer st zenginliklerini sergilemek
amacyla olu!turulmu! kurumlardr. Yzyllar boyunca toprak altnda sakl kalm! tarihi
eserlerin gn !"na karlarak sergilenmesi, toplumu olu!turan bireylerin gemi!i daha iyi
tanmalarna olanak sa"lar.

Ayrca mzeler, toplumu aydnlatmak amacyla insan soyunun geli!imi, do"a olaylarnn
olu!umu ve teknolojinin geirdi"i de"i!im gibi konularda ara!trmalar yapan bilimsel
merkezlerdir.



Resim 66 #svire, Ula!m mzesi giri!inden bir grnt.

77
Mzenin amac, tarihin eski dnemlerinde ya!am! toplumlar bilim ve sanat asndan
inceleyerek, hem gnmz hem de gelece"i aydnlatmak amacn ta!yan kurumlardr.
Mzelerde bulunan nesnelerin anlam ve nemi mze iinde ve d!nda yazl ve szl olarak,
ayrca rehber e!li"inde yaplan gezilerle aklanr. Bylece, ziyaretilerin mzede yer alan
eserler hakknda ayrntl bilgi edinmeleri sa"lanr. Sergiledikleri gemi!e ait eserlerle,
lkelerin ulusal de"erlerinin olu!masna nemli katklarda bulunan mzeler, ayn zamanda
etkin katlm ve kalc "renmeyi sa"layan e"itim kurumlardr.

Fuar ise ticaretle ilgili rn ya da hizmetlerin, teknolojik geli!melerin, bilgi ve yeniliklerin
tantm, pazar bulunabilmesi ve satn alnabilmesi, teknik i!birli"i, gelece"e ynelik ticari
ili!ki kurulmas ve geli!tirilmesi iin, belirli bir takvime ba"l olarak, dzenli aralklarla
genellikle de ayn yerlerde gerekle!tirilen bir tantm etkinli"idir.

Fuarlarda alc ve satclar e!itli i! anla!malar gerekle!tirmek zere biraraya gelmektedirler.
Zaman asndan snrlandrlm! aktiviteler olup, ok sayda katlmc, bir veya birden fazla
ekonomik daln nemli rnlerini sergilemekte ve a"rlkl olarak sanayi toptanclarna,
sanayi tketicilerine ve byk miktarlarda satn alanlara rnek rnler tantmaktadr.

Mzelerde ve Fuarlarda mekn kurgusu, sergileme tasarm, aydnlatma anlay! ve malzeme
seimi gibi tm tasarm paralar ile yaplan "her!eyin" hem kendisinin hem birbirleriyle
olan ili!kisinin grsel yaps olu!maldr.

Mze ve sergi dnyas yeni teknolojiler, seyirciler iin artan rekabet, dinamik ve gndemde
kalma ihtiyac ile de"i!mekte ve devaml yenilenmektedir.

Mzeler kendilerini yenileyerek n plana kmaya al!maktadrlar. o"u mze m!terisi;
sergileri ve restoranlar, ma"azalar ve aktivite alanlar gibi gelir getiren yerleri kapsayan
tamamen entegre bir ana plan istemektedir. Tasarmclar bu alanlar, temalar, konseptler, i!
ortaklar, kaynaklar iin !ehir ve devletten te!vik primleri ve ekonomik geli!me paketleri
alabilmek iin uygun yerleri semek amacyla m!terilerle beraber al!maktadr.

78


Resim 67 Shangai, Dnya ticaret fuar binasndan bir grnt.

Marka ve imaj olu!turma mzenin ba!arsnn ayrlmaz paras olarak kabul edilmi!tir. Bu
marka yaylmas, ynlendirme elemanlar ve ortama uygun grafiklerle do"rudan ili!kilidir.
Grafik programlar geici tabelalar, web sitesi tasarm ve direk posta ile birlikte gl bir ba"
yakalam!tr.



79
Teknoloji, o"u mze sergisinin ayrlmaz bir paras olmu!tur. Bir ok bilgiyi mze
ziyaretilerine aktarabilir konuma gelinmi!tir. Genel sergi ve yn bulma sistemlerinde multi-
medya etkilerinin analiz edilmesi de nemli bir konu olarak elen alnmaktadr. Teknoloji
byk lekli bir bte gerektirebilece"inden projelendirme ve tasarm srecinin iinde bir
para olarak yer almasnn mutlak gereklilik oldu"una hem fikir olunmu!tur.

Mzelerde ve sergilerde, de"i!ken bilgilerle ve mesajlarn oklu"uyla u"ra!mak byk
zorluklardandr. Tasarm detaylar de"i!ikli"in skl"na ve de"i!tirme i!inin kolayl"na gre
eklenir. Uzun sre kalacak bir tabela daha kalc materyallerden yaplabilirken, bir aktivite
veya bilet fiyat gibi bilgiler elektronik tabelalar, de"i!tirilebilen sistemlerle gsterilebilir.

Sponsor tantm tabelalar, esnek mze tabela programlarnn nemli bir parasdr. Yllar
iinde, ba"! toplamaya ynelik kampanyalar, zel programlar ve geli!tirme al!malar
yaplaca"ndan sponsor tantm programnn tasarm gncellenebilir olmaldr, ayn zamanda
kalc bir grnts olmaldr.

Bir mzenin markas, ziyaretilerin o kurumda ya!ad" tm tecrbelerin toplam olarak
belirtilmi!tir. Logoyu grmek, bir al!a davet almak, mze rehberleri ile konu!mak ve bir
sergide yrmek kurumun markasn tanmlamaktadr. Bir alanda yol bulmak ve park yeri
aramak bile kurumun halk tarafndan alglan! biimini etkiledi"i belirlenmi!tir.

8u


Resim 68 #svire, Ula!m mzesinden bir grnt.


Ba!arl bir program tm dzeylere entegre edilip, bylelikle her ileti!im arac markay
destekler ve amalanan ziyareti deneyimini geli!tirir. Bu aralar !unlar kapsamaktadr;
28

- Reklam (dergiler, ziyareti merkezleri, havaalanlar),
- Basl materyaller (direkt posta, blten, bro!r),
- Web sitesi,
- Reklam panolar,
- Fiziksel alanda geli!meler (i ve d!),
- Filmi,
- #!letme konular,
- Yn bulma ve yorum tabelalar,

81
Bir mze deneyiminde, odalar arasnda ba"lantlar kurmak nemli bir tasarm sorunsal olarak
belirlenmi!tir. Ba"lantlar basm, tabelalar, host etkile!imi ve web sitesi entegrasyonu ile
olabilmektedir.

Yn bulma ve navigasyon da rahat, aktif yerlerin yaratlmasna yardmc olmu!tur.
Ziyaretiler bir ortamda kendilerini rahat hissederlerse, o alanda daha fazla zaman
harcadklar tespit edilmi!tir. Bir blmden di"erine gei! kolayl", etkili kuyruklar, bilgili
personeli ve gvenlik personeli ile birle!ti"inde deneyim byk lde geli!tirilir. Yn bulma
sistemi; kurumun markas ve i ambiyansyla e!le!mesi iin dikkatlice tasarlanmaldr. Denge
sa"lanmas iin materyallerin, renklerin, grafiklerin ve mesajlarn uygunlu"u zerinde
d!nlmelidir.
29


Tabelalar hak ettiklerinden daha fazla ilgi ekebilir ama ynlere ve estetik "elere ok az
vurgu yaplmasnn bunlar etkisiz klabilece"i de ispatlanm!tr.

Bu tr ortamlarda program yaplmas byk lde bir mzedeki e!itli blmler ve
deneyimlerle ili!kili ziyareti ak!larna ba"ldr. Galerilerde, mzelerde ve performans sanat
merkezlerinde ziyaretiler iin ok fazla blm ve seenek olabilir.

Yn bulma sisteminin tasarm,yerel ziyaretileri, turistleri, okul gruplar ve zel aktivite
ziyaretileri gibi farkl gruplar iin gzergahlar kapsayabilir.









__________________________________
28
BERGER Craig, Wayfinding, s.111-112
29
BERGER Craig, Wayfinding, s.120
82



Resim 69 #skoya kraliyet mze giri!inden bir grnt.

Tm bu faktrlerin programlama ve analiz a!amasnda tasarlanmas tabela yerle!iminin ve
mesaj hiyerar!ilerinin belirlenmesine yardmc olacaktr. Mesajlara her bir ziyaretiye gre
ncelikler verilmesi amacyla tasarm ekibinin ziyaretileri ve kullanc gruplarna
hazrlanacak sralamay aka anlamas !arttr. Tabela hiyerar!isi, nemli karar verme
noktalarna uygun bilgileri sunmal ve ak, tutarl ve kolayca fark edilen bir dizi entegre
mesaj iermelidir.

Mze deneyimi d! alanlara da yaylabilir. o"u tarihi alan; yn bulma ve grafik programlar
ile rt!en anlatml yry! parkurlarna sahiptir. Gettysburg Askeri Park/Ziyareti Merkezi
ve Tarihi Jamestown Kasabas gibi projeler i ve d! alana yaylan deneyimlere rnektir.


8S


Resim 70 Gettysburg Askeri kamp haritas.



Resim 71 Gettysburg Askeri kamp yry! parkndan bir grnt.

84
18. $EH#R S#STEMLER#

Yayalar iin !ehir olu!turulan tabela sistemleri binlerce yldr vardr. Antik Roma !ehirleri
sokaklarn belirli bir ad ve say ile 2000 yl nce tanmlanm!tr ta!tan olu!an ilk yol i!aretleri
ve sokak tabelalar yaps da ortaya km!tr. Roma !ehirleri askeri nedenlerle koordinatlara
ayrlrd, bylece bir sokak tabelas sistemi ve referans noktalar yn bulmalar iin yeterliydi.

Roma #mparatorlu"unun k!yle ortaya kan orta a" imparatorluklar sadece hayat boyu
orada ya!ayanlar iin anlaml olan kk, dzensiz !ehir ortamlar geli!tirdiler. Hac
kiliselerinin geli!mesi ilk turist merkezleri gerek yn bulma sistemlerinin geli!tirilmesi
ihtiyacn do"urdu. Bu, ortaya iki ara kard: Romada 1500lerde ba!layarak !ehrin iinden
geen ve nemli antlarla birle!tirilen tren yollar; ve Venedikte 1000 yl civarnda
ba!layarak gnmzde kullanm devam eden, ana dini merkezleri birle!tirmek iin binalara
eklenen ilkel yn bulma tabelalar.

Yayalar iin geli!tirilen bu sistemler. Otomobiller iin II. Dnya Sava!ndan sonrasna kadar
gz ard edildi. $ehir ta!t tabela sistemleri ya hi yoktu ya da basit ta! ve elik otoyol
i!aretlerinden ibaretti. ABDde, sava!tan sonra Federal Otoyol # daresi (Federal Highway
Administration) eyaletler aras tabelalar, eyalet yol tabelalar ve !ehir yn bulma tabelalar
iin Tek Tip Trafik Kontrol Cihazlar Klavuzunu (Manual for Uniform Traffic Control
Devices) olu!turdu. Bunu hemen #ngiltere ve di"er Avrupa lkeleri takip etti. Bu sistemlerin
temel kusuru, kendi zel !ehir ortamlarnn benzersiz zelliklerini temsil etmemeleriydi. Bir
boy her bedene uyar tip anlay! sonucu olu!turulan standartlarla; tm bir lkeyi ya da
lkeler grubunu tek bir grafik sistemine hapsedilmi!tir.
30








__________________________________
30
BERGER Craig, Wayfinding, s.120
8S


Resim 72 Amerika otoyol tabelalarndan bir rnek.

Yerel sokak sistemlerindeki tabelalar lkeler ve !ehirler aras yol sistemlerinin bir uzantsdr,
buna ra"men lkelere gre farkl renkler, malzemeler ve harfler kullanlr.

Sussman/Prejza tarafndan yaplan Philadelphia yn bulma sistemine 1990da yaplan
Baltimore sisteminin, bir takm di"er !ehirler de kendi benzersiz yn bulma sistemlerini
yaratm!tr. $ehirler ve kasabalar turistler iin rekabet halinde oldu"undan, byk !ehirlere ve
ok !ehirli tarihi blgelere hizmet edecek yzlerce tabela sistemi olu!turulabilir.
31








__________________________________
31
BERGER Craig, Wayfinding, s.120
86



Resim 73 Sussman/Prejza, Los Angeles, City National Plaza, !ehir sistemi.







87


Resim 74 Sussman/Prejza, Los Angeles, City National Plaza, !ehir sistemi.



Resim 75 Sussman/Prejza, Los Angeles, City National Plaza, !ehir sistemi.
88
18.1. Meksika Olimpiyatlarnn $ehir Sistemine Etkisi

1968 Mexico City Olimpiyatlar, !ehirlerin ilkel yn bulma tabelalarndan uzakla!masn ve
logolar, grafikleri, renkleri ve harfleri ieren ve bulunduklar !ehirle ili!kilendiren bir
sistem yaratlmasn sa"lam!tr. Bu geici sistemin !ehir tasarmclar zerindeki etkisi byk
olmu!tur. Bu tarihten sonra !ehir yn bulma sistemi tm !ehir aktivitelerine uyarlanmaya
ba!lanm!tr; bir sonraki Olimpiyat Oyunlar Games ve Dnya Fuarlarda dahildi. Yine
1980lerin ba!nda Disney World, birle!ik parklar iin bir yn bulma sistemi geli!tirmi!tir.



Resim 76 Meksika 1968 olimpiyatlar piktogramlar.

18.2. $ehir Sistemlerindeki Kriterler

$ehir kltr merkezlerinin ylda ortalama 20,000 ziyaretisi vardr. Bir !ehirde, bunlarn
o"unun kendi park yeri yoktur, ama byk lekli park tesislerini payla!rlar. Mekan
kriterleri, bu gibi kk kurumlara ve !ehrin park ve ula!m ihtiyalarna da uyarlanmaldr.
Kullanlan tm tabelalar ve tasarm "eleri mekan kriterlerini yanstmal ziyaretileri nce
park yerine ynlendirmelidir. Bu sistem kapsaml bir garaj ve park yeri tanmlamay
iermelidir.
89
18.3. $ehir Sistemlerinde Tabelalarn Yerle"imi

Tabelalar !ehir sk!kl"n nlerken srclere karar vermeleri iin yeterli zaman sunacak
!ekilde yerle!tirilmelidir. Bu konuyla ilgili bir ka genel kural geerlidir.

Aralar iin tabela yerle!imi kav!aklar arasndaki mesafe genellikle ok ksa olmasndan
dolay (90-150m) ayn sokak kesiminde nadiren ikiden fazla tabela vardr. Trafik
tabelalarnn, srcnn yn bulmada karar vermesini kolayla!trmak iin yeterli zaman;
uzaklk, do"ru yerle!im ve okunakllk ile sa"lamas gerekmektedir. Yaplan ara!trmalara
gre !ehir ii ynlendirme sistemlerinin aralarnda 9 m mesafe olmas gerekmektedir.



Resim 77 Lincoln, Nebraska !ehir ii ynlendirme sistemi rne"i.








9u
18.4. Deneyimin tanmlanmas: Yn bulma

#nsanlar do"al yol buluculardr. Yolculuklarna yardmc olmas iin onlara basit, ak ve
tutarl bilgiler verilirse gsterilen ve kendilerini kar!layan yerleri bulacaklardr. Bu amacn
gerekle!tirilmesi iin bir kapsaml ve entegre tabela plan geli!tirilmelidir. Bu plan geitler,
otomatik-yn bulucular, ara yn, var! yeri tanm, ziyareti bilgileri, tarihi i!aretler,
anlatm, trekking, bisiklet tabelalar ve dzenleyici tabelalar iin talimatlar ierir.

18.5. Yn bulma programlarnn geli"tirilmesi

Yn bulma bilimi, nemli mesajlarn tanmlanmas ve bunlarn nasl en iyi !ekilde iletilece"i
ile ilgilidir. # nsanlara bir var! yerinden di"erine yolculuklarnda yardmc olur. Yn bulma
deneyimi bir telefon konu!masyla, bir web sitesiyle veya bir ara tabelasyla ba!layabilir.

Ziyaretilerin deneyimlerinde ki kilit faktr; nerede olduklar, nereye gittikleri ve yol boyunca
neler "renmeleri gerekti"i ile ilgili rahatlk dzeyleridir. Tabelalar, bir alan veya blge ile
ilgili bilincin geli!tirilmesinde nemli role sahiptir ve bir grsel devamllk hissi yaratrlar.
Genelde gl ama ok n plana kmayan bir grnt tavsiye edilir. Belirginlik, etki ve
biim uygun tanmlamalarla dengelenmelidir.

18.6. Sk ve tek seferlik ziyaretiler

Bir var! yeri iin hangi ara tabelalarnn gerekli oldu"unu anlamann bir yolu, blgeye
gelecek ziyaretileri de"erlendirmek ve trlerini tanmlamaktr. #nsanlarn yksek dzeyde ve
bir kereden ok ziyaret etti"i yerlerde (sinema veya konser salonlar), yn bulma tabelalarna
duyulan ihtiya azalr. Tam tersi; mzeler, tarihi alanlar ve sergiler ok ziyaretiyi sadece bir
kere veya seyrek olarak kar!lama durumundadr ve bu yzden daha kapsaml yn bulma
sistemlerine ihtiya duyarlar.

Di"er bir mekan tr de sk, seyrek veya tek zamanl ziyaretiler toplayan yerlerdir. Bu tr
mekanlar arasnda parklar, gezi yollar, bisiklet yollar ve di"er e"lence tesisleri yer alr.
Genellikle bu alanlar yakn evreye bir kez veya seyrek olarak d!ardan gelen ziyaretilere
91
gvenir. Bu durumlarda en iyi yakla!m, gelen tm ziyaretilere yardmc olmak ve bu
alanlarn tadn karmalar iin daha kapsaml bir yn bulma sistemi sunmaktr.

19. N#VERS#TELER VE KAMPSLER

1950lerde niversitelerin hzla bymeleri sonucunda kampsteki yn bulma sistemleri
geleneksel anlay!tan koparak de"i!ime u"ram!tr. Bu tarihten sonra kampsler ok sayda
ktphaneye, gsteri alanna, snfa, yatakhaneye ve sat! alanlarna sahip mini-!ehirler
halinde olgunla!maya ba!lam!tr.

Di"er bir de"i!im ise modern mimari hareketinin ykseli!i ile ba!lam!tr. #lk rnekleri Alvar
Aalto'nun tasarlad" Helsinki Teknik niversitesi ve Ludwig Mies van der Rohe'nin
tasarlad" Illinois Teknoloji Enstits Kampsdr. Kampslerin ihtiyalara gre
!ekillenerek kontrolsz bymesi temel yn bulma yaplarnda problemlere yol am!tr, bu
sorunlara bir zm bulmak iin zamanla yeni tabela, harita ve bilgi ekranlarnn tasarlanmas
gerekmi!tir.

1960larda niversiteler, kendilerini ilerinde bulunduklar !ehirlere daha ok ba"lamaya
ba!lam!lardr. Bu, durum tasarm "elerinin, grafiklerinin ve tabelalarnn evredeki kentsel
ortamla yakndan yaknla!masna bylece kentsel blgeler yaratma konusunda geli!im
gstermesini sa"lam!tr.

niversiteler genellikle byk n kemerli, simetrik klasik binalar ba"layan yaprakl yaya
yollara sahip yaplar olarak bilinmekteydiler. Bu anlay!, II. Dnya Sava!na kadar
niversiteler iin en hakim olan modeldi ve sonu olarak yn bulma gereksinimleri yok
denecek kadar azd. 5000den fazla "rencisi olan kamps azd ve tm binalar bir gr! hatt
zerindeydi.
32





__________________________________
32
BERGER Craig, Wayfinding, s.132
92


Resim 78 California State niversitesi kamps haritas.




9S



Resim 79 Alvar Aalto tasarm, Helsinki Teknik niversitesinden bir grnt.



Resim 80 Alvar Aalto tasarm, Helsinki Teknik niversitesinden bir grnt.
94



Resim 81 Illinois Teknoloji Enstits giri! kapsndan bir grnt.


19.1. Gnmzde kampslerde yn bulma sorunlar

Gnmzde niversiteler ya!ayan, nefes alan ve daima geni!leyen kurumlardr. st dzey
trafik ve eri!im sorunlarn barndran karma!k ortamlardr. Byk otobanlardan !ehrin ana
arter caddelerine, oradan yerel yollara ve sonunda kampus kaplarna yapmas gereken bir
ziyareti iin ba"lantlar kritiktir. Kamps kaplar park yerleri ve yaya yn bulma sistemi,
ziyaretiler ile ok sayda yere ynlendirirler.

9S


Resim 82 Kent State niversitesi, ynlendirme sistemi tasarm rne"i.

Bu tip tabela sistemleri; !ehir d!nda ya!ayanlarn seyrek ziyaretleri, bir spor msabakasna
gelen byk gruplar, kamps ilk kez ziyaret eden "renci adaylar gibi farkl kullanc
gruplarn desteklemelidir. Farkl ziyareti gruplarnn kamps ve toplum ortamna iin, ak
bir hiyerar!iye sahip yeni bir yn bulma sistemine iin ihtiya do"urmu!tur.
33

Gnmz teknolojisi ba!arl yn bulma sistemlerinde olanak sa"lamaktadr. rne"in Johns
Hopkins niversitesi, bilgisayarlara ba"l 12 ekrandan olu!an bir a" kurarak tek durakl yn
bulma merkezlerinden yararlanmaktadr. "i-Site" ad verilen bu ekranlar en son teknolojiyi,
kullanlacak yere zel yaplar ve yazlmlarla birle!tirmektedir. Yksek teknolojili olsa da
gze batmayan bu birimler, geleneksel mimarinin ve park tipi mekanlarn n planda oldu"u
kampslere uymalar iin tasarlanm!tr.



__________________________________
33
BERGER Craig, Wayfinding, s.134
96


Resim 83 John Hopkins niversitesi, ynlendirme sistemi tasarm rne"i.

Yakn gelecekte, teknoloji sistemleri daha ekonomik ve eri!ilebilir hale geldi"inde
aktivitelerle dolu niversite ortamndaki srekli ileti!im ihtiyalarn daha rahat
destekleyecektir; bylece kampse ba"lanan "halka ak bilgi sistemleri", byk olaylarn ve
"renci hayat ile ilgili aktivitelerin kutlanmas ve duyurulmas amal kullanabilecektir.

Bir niversite tabela sisteminin !ehir dokusuna ve kamps ortamna entegrasyonu, hatrda
kalr bir ziyareti deneyimiyle sonulanmaldr. Ancak bu !ekilde bir kurumun benzersiz
mekan duyusunu yakalayabilir ve bir marka yaratma frsat sunabilir.






97
SONU



Kentler olu!umlarndan ba!layarak srekli geli!ip, de"i!ime u"ram!tr. Bu nedenle kesin bir
tanm yaplamayan; ya!ayan organizmalardr.

Kentlerin karma!k yapsn alglayabilmek iin kentsel mekanlarn yaplarn organize eden
ve tanmlayan sistemler sre iinde geli!mi!tir. Bu geli!imi anlayabilmek nemlidir.

evresel grafik tasarm, 19.yy ortalar itibari ile byk bir hzla kendi alannda geli!me
gstermi!tir. Geli!en ve de"i!en dnyamz da bu tasarm kltrne byk bir hz ile adapte
olmaya ba!lam!tr. Modernle!en dnyamzda, insanlarn evresi ile olan ileti!iminde tasarm
olgusunun rol giderek n plana km!tr. zellikle 90larn ba!ndan itibaren ileti!im
aralarnn geli!iminin hz kazanmas, ba"mszla!mas ve demokratikle!mesi, zgrlk bir
tasarm anlay!n beraberinde getirmi!tir.

evresel grafik tasarm bu alan ile ilgili dnyada ki en byk organizasyon olan evresel
Grafik Tasarm kurulu!unun (Society of Environmental Graphic Design -SEGD) belirtti"i
gibi tm "elerinin de grsel ynlendirme, ileti!im kimli"i, bilgilendirme ve mekandaki
d!nceyi !ekillendirme zerine yo"unla!an grafik tasarm, mimarlk, imimarlk, ve
endstriyel tasarm gibi pek ok tasarm disiplinini kucaklar ifadesiyle tanmlanm!tr.

Kanlmaz bir gereksinim olan evresel grafk tasarm, modern ve gelecek iin hayati roller
stlenmekte vede kendi iinde e!itlenerek, alt ba!lklar olmak zere byk bir at altnda
toplanmaktadr.

Tez konumu ara!trrken edindi"im gzlemlerin en ba!nda artk insanlarn ya!ad" mekanlar
deneyimlemek istemektedirler. #nsanlk iin gndelik hayatlarmzda kullanlan her tasarm
al!masnn ok dikkatli, do"ru formlar kullanlarak tasarm srecine adapte edilmesi
gereklidir.

98
evresel i!aretlerin bulunduklar alan veya mekann kimli"ini olu!turma, ynlendirme, belli
bir konumdaki genel durumu tarif ederek betimleme ve belli bir alann kullanmn
gvenli"ini sa"layarak dzenleme i!levleri vardr.

Grafik Tasarm; kurumsal kimlik ve yapnn grsel kimlik tasarmyla mekann kimli"ini
olu!turur, vurgular. Mekan iinde ve d!nda bilgilendirir. #!levini kuvvetlendirir, alg
olu!turur.

Bilinaltmz ve d!nce sistemimiz bize evremizden gelen bilgilere gre davranmaktadr.
#nsanlar bulunduklar ortamlarn gizli zmlerini ve altnda yatan mant" kendilerince
zmek istemektedirler. evremizde saklanm! veya ortamlarn gizli mantklar ifadesi
ba!arl ve 30 yldr evresel grafik tasarm projeleri reten David Gibsondan duydu"um bir
ifade biimidir. Gnmzde evresel grafik tasarma duyulan ihtiya modern mimarinin
ykseli!i, ya!ammzn daha karma!k bir hal almas, mekanlarn kimliklerinin daha geici
hale gelmesi, binalara yaplan eklemeler, restorasyonlar, engellilerin ihtiyalarnn artmas,
ta!tlarn o"almas, toplumun ok dilli ve ok kltrel hale gelmesi ile ba"lantldr.
Toplumu ynlendiren, onlara grsellik sunan evresel grafik tasarm; ileti!imi do"ru, mantkl
bir bak! asndan bakarak, a!amalarn tart!arak dikkatle hareket edilmesi gereklidir.

evresel grafik tasarmn anla!lr olmas iin, verilerin do"ru ve hiyerar!ik bir yap
ierisinde, organize edilerek, evrensel anlamda anla!lr ve okunur olmas gerekir. Her bir
bireyin, do"ru bilgiye zorlanmadan ula!mas iin ynlendirme tasarm kilit bir noktada
durmaktadr. Do"ru bilginin do"ru insana do"ru zamanda evrensel bir dille aktarlmas
nemlidir.

Think globally and act locally ifadesi yani Evrensel d!n, yerel hareket et terimi
evresel grafik tasarm, mimari ve kentsel tasarm alanlarnda da dikkate alnmas gereklidir.

lkemizde ki grafik tasarmclarn gelecekte daha ok evresel tasarmlar iin projeler
retmesinin lkemiz ve ya!ad"mz !ehirler iin ok faydal olaca" d!nlmektedir. Ayrca
niversitelerde evresel grafik tasarmn e"itim verilmesi ve "rencilerin bu alanda da
projeler yaratmasna destek olunmaldr.

99
KAYNAKA


BERGER, Craig (2005). Wayfinding, RotoVision Book, Switzerland.

COGITO, (1996) Kent ve Kltr, Yap Kredi Yaynlar, #stanbul

MOLLERUP Per. (2006) Wayshowing, Lars Mller Publishers,
Baden

BRAND, Stewart. (1995) How Buildings Learn: What Happens After They Are Built,
Penguin Books, New York
CARR Stephen, (1973) City Signs and Lights, The MIT Press, Cambridge
GLER Tu"can. Grafik Tasarm Grsel #leti!im Kltr Dergisi, "Bilgilendirme
Tasarmnn Uygulama Alanlar" Say 28,2009/01
SEGD, Media kit
BAUDRILLARD Jean, (2006) Simlakrlar ve Simlasyon, Do"u Bat Yaynlar, Ankara
BARTBES Rolanu, (2uu9) uosteigebilimsel Seiven, Yapi Kieui Yayinlaii, Istanbul

GIBSON David (2009). The Wayfinding Handbook Information Design for Public Places,
Princeton Architectural Press, New York
SENNETT Richard, (2003) Ten ve Ta! Bat Uygarl"nda Beden ve $ehir, Metis Yaynlar,
#stanbul
KELE$ Ru!en, (2010) Kentle!me Politikas, #mge Kitabevi Yaynlar, Ankara
ERDNMEZ M. Ebru, AKI Altan,M. Garon Yldz. Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi
E-Dergisi, "Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Toplum #li!kilerindeki Etkileri", Cilt 1, Say 1

MEUSER Philip. POGADA Daniela, (2005) Raumzeichen Architecture und
Kommunikations-Design, Dom Publisers, Berlin




1uu
MAKALELER

GLER TU%CAN (2009), Grafik Tasarm Grsel # leti!im Kltr Dergisi, Bilgilendirme
Tasarmnn Uygulama Alanlar Say 28, 2009/01, S.51-52-53, E"e Basm, #stanbul

Grafikerler Meslek Kurulu!u, Grafik Sanatlar zerine Yazlar, Say 89, 2010/03 A4 Ofset,
#stanbul

ARREDAMENTO Mimarlk, 2011/ 07-08, s.139-140, Boyut Matbaaclk, #stanbul

























1u1
ZGEM#$


Atakan YA$AR




Ki"isel Bilgiler:
Do"um Tarihi: 16.06.1984
Do"um Yeri: Bursa / Gemlik
Medeni Durumu: Bekar

E!itim:

Lise: 1999 - 2003 zel Ahmet $im!ek Koleji
Lisans: 2004 - 2008 Yeditepe niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi,
Grafik Tasarm Blm
Yksek Lisans: 2008 - 2011 Yeditepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Grafik Tasarm Ana Bilim Sanat Dal

al"t! Kurumlar:
02. 2011 07. 2011. t.AG & Zebra Design, Jr. Art Director
06. 2012 12. 2012. tasarmhane, Designer
01. 2013 Devam ediyor. Terminal Design, Designer








1u2