KOMPLETNE PUKE IZ FIZIKE (ZADACI + TEORIJA)

UVOD
Ovaj dokument je nastao iz prostog razloga to njegov autor (ja) nikako nije naao
vremena da sedne pa da naui fiziku. Ustvari, vukao sam je do poslednjeg momenta (jun,
2004.), a to je onda kada mi je za uslov za III godinu falilo samo 2 predmeta iz druge i
jebena fizika iz prve. E poto su tu, hvala bogu, bitnije stvari koje moraju da se rade, kao
to je elektronika, programski jezici i pecanje na primer, onda sam 2 meseca pre junskog
roka kada sam se i nameraio da spuim fiziku seo i svaki dan odraivao po 2-3 sata. Da
ne bude zabune, ne kaem da fizika nije interesantna, ali jednostavno se nije imalo
vremena za nju .
to se tie tehnikalija, dokument je odraen kompletno u LaTeX-u i sastoji se iz vie
bind-ovanih dokumenata to je i razlog za ovakvu numeraciju strana kakvu vidite. To je
moglo da se razrei, ali sam smatrao da je pogodno ba ovako, kako bi oblasti ipak ostale
izdvojene zbog prangijanja. Tekst zadatka poinje crvenom bojom, a reenje plavom. Svi
preporueni zadaci za stare studente sa table za fiziku se nalaze ovde, osim kinetike
teorije gasova i optike koje gotovo nikad i ne padaju na prvom delu ! Tano na 100.
stranici poinje se sa teorijom koja se sastoji iz mojih dodatih 7 strana i ve postojeih
40-ak Stanievih pitanja.
Razlog to se nisam predstavio je oigledan, a to je copyright zelene zbirke iz fizike.
Ipak ne bih da me posle neko ganja . Pored toga sam ipak otvorio email
fizikapuske@yahoo.com kako biste mogli da mi se zahvaljujete do mile volje, da me
pitate kako da mi prosledite po koji i slino Hehe, alim se naravno. Pravi razlog
otvaranja email-a je ako kojim sluajem neki fanatik uoi greku ili moda poeli da
frizira dokument pa da moe da mi se javi i ja u mu vrlo rado poslati kompletan eps i
latex source.
Zamalo da zaboravim ! Podrazumeva se da ete da koristite program FinePrint koji
moete preuzeti sa adrese www.fineprint.com i koji slui za smanjivanje dokumenata,
dakle za pravljenje pukica , ali sam siguran da to ve vrlo dobro znate. to kaze jedan
na kolega drugom neobavetenom kolegi: kakav si ti to student kad nisi uo za
FinePrint .

KINEMATIKA


Vektor polozaja materijalne tacke u odnosu na koordinatni pocetak menja se u

funkciji od vremena po zakonu = At Bt2 , gde su A i B pozitivne

r
ex
ey
konstante. Odrediti:
(a) jednacinu trajektorije po kojoj se krece materijalna tacka
(b) vremensku zavisnotst vektora brzine i ubrzanja

(c) vremensku zavisnost ugla izmedju pravca vektora i
v a
(d) srednju vrednost vektora brzine u toku vremena t [0, ]
Resenje:
(a) Parametarske jednacine kretanja tacke su: x = At i y = Bt2 odakle
B
eliminacijom parametra t dobijamo jednacinu trajektorije: y = 2 x2
A

v
ey
r
ex
ey a
(b)Vektori brzine i ubrzanja su: = = A 2Bt , = = 2B
v
(c) Vektor ubrzanja je pravca y-ose, ali suprotnog smera jer je B > 0, pa je
ugao koji zaklapa vektor brzine sa -y smerom:
A
A
vx
)
= arctg(
=
tg =
2Bt
2Bt
vy
(d) Srednja vrednost vektora brzine je:

= 1 dt = 1 (A dt 2B tdt) = A B

ex 0
ey 0
ex
ey
v
v

0

Date su parametarske jednacine kretanja: x = b cos kt, y = c sin kt. Odrediti
jednacinu trajektorije, hodograf brzine i vektor ubrzanja. Pokazati da je
intenzitet brzine u ma kojoj tacki putanje obrnuto proporcionalan rastojanju
od koordinatnog pocetka do tangente na putanju u istoj tacki.
Resenje:
Iz datih parametarskih jednacina kretanja se dobija:
x/b = cos kt, y/c = sin kt, tako da posle kvadriranja i sabiranja ovih jednacina
y2
x2
sledi: 2 + 2 = 1, odakle se moze zakljuciti da je trajektorija elipsa. Za
c
b
hodograf brzine moraju se naci projekcije brzine:
vx = x = bk sin kt = (bk/c)y, vy = y = ck cos kt = (ck/b)x, tako da je

2
2
vy
vx
= 1.
+
hodograf brzine takodje elipsa cija je jednacina:
(ck)2
(bk)2
Projekcije vekotora ubrzanja dobijamo posle diferenciranja komponenti brzine:
ax = vx = bk 2 cos kt = k 2 x, ay = vy = ck 2 sin kt = k 2 y, a =

a2 + a2 = k 2 x2 + y 2 = k 2 r. Odavde se vidi da ubrzanje ima intenzitet

y
x
proporcionalan intenzitetu radijus vektora polozaja, a njemu suprotan smer:
a = k 2 r. Da bi se dokazao navedeni stav o zavisnosti intenziteta brzine od
rastojanja do tangente, intenzitet brzine se moze napisati kao:
k
2
2
c4 x2 + b4 y 2 . Jednacina tangente na trajektoriju elipse je:
v = vx + vy =
bc
y
x
X + 2 Y 1 = 0, pri cemu su X i Y tekuce kordinate prave, a x i y
c
b2
kordinate tacke na elipsi kroz koju prolazi tangenta. Ova jednacina se mora
dovesti u normalni oblik, X cos + Y sin d = 0, cime se dobija rastojanje
1

od kordinatnog pocetka do ove prave (d). Prema tome rezultat je:

b2 c2
1
, a odavde se uz pomoc izraza za
=
d=
x2 /b4 + y 2 /c4
c4 x2 + b4 y 2
kbc
.
intenzitet brzine dobija: v =
d

Parametarske jednacine kretanja tacke M u polarnom koordinatnom sistemu
su: = 20 sin kt, = kt, pri cemu su 0 i k pozitivne konstante. Odrediti:
(a) vremenski interval u kome je kretanje zicki realno, ako je pocetni
trenutak t = 0
(b) jednacinu trajektorije, i skicirati trajektoriju
(c) intenzitet brzine i ubrzanja, i poluprecnik krivine trajektorije.
Resenje:
(a) 0 0 t /k
(b) Jednacina trajektorije tacke M je: = 20 sin . Trajektorija je krug
poluprecnika 0 , cija je jednacina u Dekartu: x2 + (y 0 )2 = 0 2 .
(c) v = 2k0 i a = 4k 2 0 (brzina i ubrzanje su konstantni). Iz v = const sledi:
a = 0, pa je an = a, a poluprecnik krivine trajektorije je: R = 0 .


Materijalna tacka se krece po trajektoriji cija jednacina u polarnom
koordinatnom sistemu glasi: = 0 exp(), gde je 0 = 2m. Pri kretanju
materijalne tacke sektorska brzina je konstantna i njen intenzitet je
m2
. Ako je u t = 0 = 0, skicirati trajektoriju i odrediti:
vs = 0.5
s
(a) konacne jednacine kretanja (t) i (t)
(b) vremenski interval u kome je kretanje zicki realno
(c) intenzitet brzine i ubrzanja tacke u funkciji od
(d) put koji materijalna tacka predje u toku prve sekunde
(e) poluprecnik krivine trajektorije
(f) da li je kretanje ubrzano ili usporeno.
Resenje:
Trajektorija je logaritamska spirala. Iz izraza za sektorsku brzinu (vs = 2 /2)

i jednacine trajektorije: = o e , dobija se diferencijalna jednacina za :

2vs
2vs
= 2 = 2 2 .

0 e

(a) Odavde je konacna jednacina kretanja (t):

1
2vs t
2
. Sada sledi da je:
e
d = 2 0 dt (t) = ln
0
0
1 4vs t/2
0
4vs
(t) = 0 1 2 t.
0
2
4vs
(b) i imaju zicki realne vrednosti ako je: 1 2 t > 0 t < 0 = 2s.
4vs
0

(c) Projekcije brzine i intenzitet brzine su:

2 2vs
2vs
2vs
2vs
d
2
2
.
, v = v + v =
, v = =

= 2 =

v = =

d
Radijalna i cirkularna projekcija ubrzanja i totalno ubrzanje su:
2 dvs
1 d 2
8v 2
4v 2
d

= 0 (vs =
( ) =

a = 2 = () 4s = 3s , a =

dt
dt

dt
2
8v
const), a = a2 + a2 = 3s

1 dt
t=1
=
(d) Predjeni put u toku prve sekunde je: S = 0 |v(t)|dt = 2 2vs 0

dt
1
= 0 2[ 1 4vs t/2 ]|1 = 2( 2 1)m = 0.83m
2 2vs 0
0 0
2 4v t
0
s
2
dv
= 4 2vs /3 , normalno ubrzanje
(e) Posto je tangencijalno ubrzanje: a =
dt
2
je an = a2 a2 = 4 2vs /3 , pa je poluprecnik krivine:

v2
= 2 = 0 2 8vs t/2
R=
0
an
16v 3
(f) Tacka se krece ubrzano jer je: va = v a + v a = 4 s > 0.


Parametarske jednacine kretanja materijalne tacke su:
b
a
x(t) = ach(t/ ) = (et/ + et/ ), y(t) = bsh(t/ ) = (et/ et/ ), gde su
2
2
a, b i pozitivne konstante, a parametar t [0, +). Naci jednacinu
trajektorije i skicirati je. Odrediti poluprecnik krivine trajektorije i sektorsku
brzinu u opstem slucaju, kao i za a = b = 1m i = 1s.
Resenje:
y2
x2
Jednacina trajektorije je: 2 2 = 1. Trajektorija cestice je jedna grana ove
b
a
hiperbole, skicirana na slici. Projekcije brzine i ubrzanja tacke su:
b
b
a
a

x = sh(t/ ), x = 2 ch(t/ ), y = ch(t/ ), y = 2 sh(t/ ), pa je

b2
2 2
poluprecnik krivine trajektorije: R = [(a/b) sh (t/ ) + ch2 (t/ )]3/2 .
a
ab
1
= const. Za a = b = 1m i = 1s

Sektorska brzina je: vs = (xy y x) =

2
2
3/2
poluprecnik krivine je: R = ach (2t/ ) = ch3/2 (2t), gde je R u metrima, a t
a2
= 0.5m2 /s.
u sekundama, a sektorska brzina je: vs =
2


Parametarske jednacine kretanja materijalne tacke u xOy ravni su:

x(t) = a cos t, y(t) = (b/ 2 )[1 cos t], gde je a = 1m, b = 2 / 2m/s2 i
= /2s1 . Odrediti:
(a) jednacinu trajektorije i gracki je prikazati
(b) vremensku zavisnost lucne koordinate s(t) i put koji predje materijalna
tacka od trenutka t1 = 2s do t2 = 4s
(c) Intenzitete brzine i ubrzanja tacke u proizvoljnom tenutku
(d) vremenske intervale u kojima je kretanje tacke ubrzano, odnosno usporeno.
Resenje:
(a) Ako se iz parametarskih jednacina eliminise vreme, jednacina trajektorije
x
b
je duz oblika: y(x) = 2 [1 ] |x| a. Trajektorija je ogranicena jer su
a

vrednosti x(t) i y(t) ogranicene. Grak trajektorije je dat na slici.

(b) Usvajajuci referentnu tacku O u prirodnom nacinu opisivanja kretanja i
pozitivni smer kao na slici, za elementarnu promenu lucne koordinate
dobijamo: ds = (dx)2 + (dy)2 = s0 sin(t)dt, gde je:
s0 = a 1 + [b/(a 2 )]2 = 3m. Integracijom dobijamo: s(t) = s0 [1 cos(t)],
gde je vrednost integracione konstante odredjena iz pocetnog uslova
s(t = 0) = 0. Put koji predje materijalna tacka u zadatom intervalu je:
t
t
t
t
S = t12 |v(t)|dt = t12 |ds/dt|dt = s0 t12 | sin(t)|dt = s0 t12 sin(t)dt =
2s0 = 6m.
(c) Intenzitet brzine m.t. u proizvoljnom trenutku je:

v(t) = x2 (t) + y 2 (t) = |s(t)| = s0 | sin(t)|, do je intenzitet ubrzanja:

2 (t) + y 2 (t) = |(t)|(= a ) = s 2 | cos(t)|.

s
a(t) = x

0
(d) Kretanje m.t. je ubrzano za v a = s(t)(t) > 0 odnosno za:
s
2kT /4 < t < (2k + 1)T /4, k = 0, 1, 2, . . ., a usporeno za v a = s(t)(t) < 0 tj.
s
za (2k + 1)T /4 < t < 2kT /4, k = 0, 1, 2, . . ., gde je T = 2/ = 4s


Tacka polazi iz stanja mirovanja i krece se po krivolinijskoj putanji tako da joj
je tangencijalno ubrzanje a = a0 exp(t/ ), gde je a0 = 5m/s2 , a = 20s.
Kolika je maksimalna brzina tacke ? Odrediti koliki put predje materijalna
tacka nakon jednog minuta od pocetka kretanja.
4

Resenje:

dv
= a0 et/ , integracijom se dobija:
dt
v = a0 (1 et/ ), pa je maksimalna brzina: vmax = a0 = 100m/s. Predjeni
put je:
t
60
S = 0 |v(t)|dt = a0 0 (1 et/ )dt = a0 [t (1 et/ )]|60 = 4100m.
0

Disk poluprecnika R = 0.1 m rotira ugaonom brzinom 0 = 50 obrtaja u
sekundi oko ksne ose, koja prolazi kroz centar diska i normalna je na povrsinu
diska. U trenutku t = 0 nastupi poremecaj u rotaciji diska, tako da je za
kretanje tacke na periferiji diska tokom daljeg kretanja proizvod algebarske
vrednosti intenziteta tangencijalnog i intenziteta normalnog ubrzanja
konstantan: a an = c. Odrediti ugaono ubrzanje i ugaonu brzinu diska u
trenutku t1 = 600 s, ako je: (a) c = 400m2 /s4 , (b) c = 40m2 /s4 .
Resenje:
cR
dv
cR
c
= 2 (1) Resavanjem
= 2
Iz relacije a an = c dobija se: a =
v
dt
v
an
ove diferencijalne jednacine i koriscenjem veze izmedju ugaone i periferijske
3c
brzine = v/R dobija se: = 0 3 1 + 3 2 t odakle je (a)
0 R
(t1 ) = 336.8 rad/s = 53.6 obrtaja/s (b)
(t1 ) = 287.7 rad/s = 45.8 obrtaja/s. Na osnovu izraza (1), ugaono ubrzanje
c
c
a
, a algebarska vrednost intenziteta u momentu
= 2 =
iznosi: =
(R)2
v
R
c
= (a) 0.035 rad/s2 (b) -0.048 rad/s2
t1 : (t1 ) =
((t1 )R)2

Majmun visi na grani i pocne slobodno da pada u trenutku kada lovac ispali
na njega uspavljujuci metak iz puske. Odrediti tacku na kojoj bi lovac trebalo
da usmeri osu cevi da bi pogodio majmuna. Da li izbor tacke u koju se cilja
zavisi od brzine kojom metak izlazi iz cevi ?
Resenje:
1
Kretanje majmuna dato je sa: ym = h gt2 (1), a metka (projektila) sa:
2
1 2
xp = v0 t cos d ; yp = v0 t sin gt (2) Iz uslova za pogodak
2
xm = xp i ym = yp , i relacija (1) i (2) dobijamo prvo vreme kretanja projektila
do pogodka = d/(v0 cos ), a zatim i elevacioni ugao pod kojim bi trebalo
h
nisaniti: tg = . Dakle, trebalo bi nisaniti pravo u metu. Rezultat ne zavisi
d
od cevne brzine metka.

Iz podatka da je a =



Telo je izbaceno pod elevacionim uglom sa visine h = 40m iznad povrsine

jezera tako da je telo palo u vodu pod ostrim uglom . Poznat je kolicnik
tangensa uglova tg/tg = 2/3. Odrediti maksimalnu visinu koju je telo
dostiglo nad jezerom.
Resenje:
(v0 sin )2
(1). Dakle,
Maksimalna visina koju telo dostigne je ymax = h +
2g
potrebno je odrediti vrednost proizvoda v0 sin . Prema podacima u zadatku
v0 sin
vy (t = 0)/vx (t = 0)
tg
(2) , gde je sa tp
=
=
sledi:
gtp v0 sin
vy (t = tp )/vx (t = tp )
tg
oznacen trenutak pada tela u vodu. Projekcija brzine tela po x osi se ne menja
pa je vx (t = 0) = vx (tp ). Znak minus u (2) stavljen je zbog toga sto je
algebarska vrednost projekcije brzine na y osu u trenutku pada negativna. Iz
parametarske jednacine kretanja po y osi sledi da je: tp = t1 + t2 + 2h/g ,
1
gde je t1 = (v0 sin )/g . Zamenom u (2) dobija se
2hg
= 4hg . Zamenom u (1) sledi: ymax = 3h = 120 m.
(v0 sin )2 = 2
tg /tg2 1


Telo je izbaceno sa horizontalne povrsine 1 pocetnom brzinom v0 = 4gh,

tako da padne na horizontalnu povrsinu 2 koja je na visini h iznad 1 . Pod
kojim elevacionim uglom () je potrebno izbaciti telo tako da ono posle udara
o povrsinu 2 ima maksimalni domet po ravni 2 ?
Resenje:
Da bi telo imalo maksimalni domet po ravni 2 ugao izmedju vektora brzine i
ravni posle udara u tacku A mora biti /4, odnosno tg = v0y /v0x = 1.
Projekcije brzine u x i y pravcu su iste pre i posle udara tela o ravan 2 . Pored
toga, brzina po x pravcu je konstantna. Zbog toga se moze napisati:
2
v0x = v0 cos , v0y = (v0 sin2 2gh)1/2 , pa je uslov za maksimalni domet:
2
vo sin2 2gh

vo cos
= 60 stepeni.

= 1 cos =

1 gh
2 . Prema podacima u zadatku je
v0
2


Elasticna kuglica pustena iz stanja mirovanja pada na strmu ravan, nagibnog
ugla = 30 stepeni, preletevsi visinu h = 25 cm. Na kom ce rastojanju (D) od
mesta pada (mereno duz strme ravni), kuglica po drugi put udariti o strmu
ravan.
Resenje:

Brzina kojom elasticna kuglica udara o strmu ravan je v0 = 2gh, a odbojni

ugao jednak je upadnom i iznosi (ugao nagiba strme ravni). Problem
resavamo u koordinatnom sistemu u kome je x osa postavljena duz strme ravni
kao na slici. Zbog toga ne mozemo direktno koristiti jednacine koje su
izvedene za kosi hitac. U novom koordinatnom sistemu se ukupno ubrzanje
moze napisati u obliku: a = g = ax ex + ay ey , ax = g sin , ay = g cos .
6

Projekcije pocetne brzine iznose: v0x = v0 sin i v0y = vo cos , a pocetni

polozaj je x0 = 0, y0 = 0. Diferencijalne jednacine kretanja su:
dvy
dvx
= ay = g cos . Koristeci pocetne uslove posle dve
= ax = g sin ,
dt
dt
gt2
sin (1) ,
integracije dobijamo parametarske jednacine:x(t) = v0 t sin +
2
2
gt
cos (2). Kuglica udara u podlogu u trenutku tp kada
y(t) = v0 t cos
2
je y(tp ) = 0, pa iz (2) sledi: tp = 2v0 /g . Iz jednacine (1) se zamenom t = tp
dobija rastojanje do mesta gde ce kuglica ponovo udariti o strmu ravan:
4v 2
D = x(tp ) = 0 sin = 8h sin = 1 m.
g


Sa neke visine iznad jezera izbaceno je telo koje je posle t1 = 2.5 s dostiglo
najvisu tacku na putanji, a posle t2 = 10 s od trenutka izbacivanja palo u vodu
pod uglom beta je 60 stepeni. Odrediti pocetnu visinu h, njegovu brzinu v0 ,
ugao izbacivanja alfa, maksimalnu visinu ymax koju u toku kretanja dostize
nad vodom i domet D.
Resenje:
t2 = t1 + t2 + 2h/g h = gt2 (t2 2t1 )/2 = 250 m,
1
tan2 + (t2 /t1 1)2
g(t2 t1 )
=
v0 = gt1
t1 = (v0 sin )/g, tan =
2
tan
v0 (gt1 )2
(v0 sin )2
v0y
=
= arcsin(gt1 /v0 ) = 30 , ymax = h +
50m/s. =
2g
v0
281.25m, D = v0 t2 cos = 433 m.


DINAMIKA MATERIJALNE TACKE


Parametarske jednacine kretanja materijalne tacke mase m = 1 kg glase:
x(t) = A sin t , y(t) = B cos 2t, gde je A = 2B = 2m i w = 1 rad/s. Odrediti
trenutke kada intenzitet sile, koja je uzrok ovakvog kretanja materijalne tacke,
ima apsolutni maksimum, odnosno minimum. Kolika je razlika izmedju
maksimalne i minimalne vrednosti intenziteta sile ?
Resenje:
Intenzitet sile je:

F = ma = m x2 + y 2 = m 2 A2 sin2 (t) + (4B)2 cos2 (2t). Za

tmax = (k + 1/2), k = 0, 1, 2, . . . intenzitet sile ima apsolutni maksimum, koji

iznosi Fmax = 2 5 = 4.47 N, dok je za t = k , samo lokalni maksimum (koji

iznosi Fm = 2N). Minimum sile se dobija za: tmin = 0.754 + k i
tmin = 2.387 + k , gde je t u sekundama. Tada je Fmin = 1.39. Dakle:
Fmax Fmin = 3.08N

Materijalna tacka mase m krece se pod dejstvom centralne sile sa centrom u
polu O. Odrediti ovu silu u funkciji rastojanja materijalne tacke od pola O,
F = F (), tako da trajektorija tacke bude logaritamska spirala,

= 0 exp(). Intenzitet pocetne brzine tacke je v(t = 0) = 2v0 .

Resenje:
Vektor centralne sile je pravca vektora polozaja materijalne tacke, pa je
cirkularna projekcija sile F = 0 i stoga je cirkularno ubrzanje a = 0. Dakle,
pri kretanju u polju centralne sile, vektor sektorske brzine materijalne tacke je
konstantan, pa se kretanje obavlja u jednoj ravni. Iz uslova zadatka je:
d d
= (1). Dakle, radijalna i cirkularna projekcija brzine su po

d dt
apsolutnoj vrednosti
jednake. Stoga je intenzitet brzine:

v = 2 + ()2 = 2|| Kako je sektorska brzina konstantna, nadjimo

1
1

vrednost vs u pocetnom trenutku: vs = 2 = 0 v0 . Koristeci vezu iz

2
2
uslova zadatka = 0 exp(), iz poslednje relacije sledi diferencijalna
1
v0
d
, pa je
= e2 , cije je resenje: = ln
jednacina:
0
dt
1 2v0 t/0
= 0 (1 2v0 t/0 )1/2 . Projekcije ubrzanja su:
2 v 2
2 v 2
a = 2 = = 2 0 3 0 , a = 0. Vektor sile je: F = 2m 0 3 0 e .


Pretpostavimo da na cesticu mase m = 0.1 g i naelektrisanja q = 2108 C
deluje samo sila koja potice od homogenog el. polja: E = E0 sin t. Odrediti
zakon kretanja cestice, ako u pocetnom trenutku ona miruje, i ako je
amplituda polja E0 = 2 V/cm, a frekvencija f = 10 Hz. Da li se razlikuje
kretanje cestice ako je E = E0 cos t ?
Resenje:
Postavimo x-osu u pravcu vektora el. polja. Tada je:
qE0
sin t. Odavde je:
ma = F = q E = qE0 sin t ex , odnosno x = vx =

m
1

qE0
qE0 t
(1 cos t) .
sin tdt =
m
m 0
sin(20t)
1
qE0
qE0 t
], gde je t u
(t sin t) = 2t[1
(1 cos t)dt =
x(t) =
0
20t

m
m
sekundama, a x u milimetrima. Dakle, cestica se krece skoro uniformno
pravolinijski sa periodicnim usporavanjem i ubrzavanjem u zavisnosti od
frekvencije polja. Ako je: E = Eo cos t onda je kretanje cestice cisto
1
[1 cos(20t].
oscilatorno (ako je pocetna brzina nula): x(t) =
10


Kugla je pricvrscena sa dva laka, neistegljiva kanapa duzine l1 = 2 m i l2 = 1

m za tanku vertikalnu osovinu. Razmak izmedju mesta gde su pricrvsceni
kanapi iznosi a = 1 m. Odrediti opseg ugaonih brzina rotacije kugle za koje su
oba kanapa zategnuta. Pri kojoj ugaonoj brzini su sile zatezanja u kanapima
jednake ?
Resenje:
Ako je kugla zakacena samo jednim kanapom (slika (a)), jednacina kretanja
kugle: ma = S + mg se razlaze na sledece skalarne jednacine za projekcije
vektora ubrzanja i sile na ose prirodnog triedra: pravac e : ma = 0
pravac en : man = m 2 r = S sin pravac eb : 0 = S cos mg . Kako
g
. U
je r = l sin i S = mg/ cos dobija se ugaona brzina kugle: =
l cos
2
2
a2 + l1 l2
,
slucaju dva kanapa (slika (b)), oba su zategnuta ako je: cos 1 =
2al1
uz odgovarajuci vrednost za ugao 2 . Medjutim ovaj uslov je ispunjen ne
samo za jednu vrednost , vec za citav opseg vrednosti [1 , 2 ]. Prvo za
male ugaone brzine zategnut je samo kanap 1. kanap 2 postaje zategnut
minimalnom silom, tj. silom zatezanja nula, za:
2ga
g
= 2.56 rad/s. Ugaona brzina pri kojoj je u
=
1 =
2 + l2 l2
a
l1 cos 1
1
2
zategnutom kanapu 1 sila zatezanja postaje nula iznosi:
2ga
g
=
2 =
2 l2 a2 = 4.43 rad/s. Sile zatezanja u oba kanapa
l1
l2 cos 2
2
su izjednacene pri ugaonoj brzini:
g(sin 1 + sin 2 )
= 3.37 rad/s.
=
l1 sin 1 cos 1 + l2 sin 2 cos 2

vx =



Blok mase m1 = 4 kg postavljen je na glatku, horizontalnu povrsinu i lakim

neistegljivim koncem prebacenim preko kotura A spojen sa koturom B. Koturi
A i B imaju zanemarljivu masu i okrecu se bez trenja. Dva bloka mase m2 = 2
kg i m3 = 3 kg spojeni su lakim neistegljivim koncem prebacenim preko kotura
B. Odrediti ubrzanja bloka mase m3 i silu zatezanja u koncu koji je zakacen za
blok mase m1 .
Resenje:
Jednacine kretanja blokova su:
m1 a1 = S1 , m2 a2 = m2 g S2 , m3 a3 = m3 g S2 . Kotur b nema masu pa
je: S1 = 2S2 . Relativna ubrzanja blokova 2 i 3 u odnosu na kotur B su jednaka
po intenzitetu (i iznose a ), a suprotnog smera, dok je a1 ubrzanje kotura B,
pa je: a2 = a1 a i a3 = a1 + a . Iz gornjih relacija sledi:
4m2 m3 + m1 (m3 m2 )
g = 6.24 m/s2 . Dok je:
a3 =
4m2 m3 + m1 (m3 + m2 )
4m1 m2 m3 g
= 21.4 N.
S1 =
4m2 m3 + m1 (m3 + m2 )


Blok mase m = 10 kg stoji na ravnoj, horizontalnoj podlozi od bakra.
Koecijent statickog trenja izmedju bloka i podloge je s . Odrediti minimalnu
silu kojom se moze izvrsiti translatorno pomeranje bloka, ako je on nacinjen
od: a) stakla (s = 0.5), b) bakra (s = 1.5). Za napadnu tacku svih sila uzeti
centar bloka, tako da je problem sveden samo na kretanje materijalne tacke.
(Napomena: blah, blah ...)
Resenje:
Ako delujemo na blok silom intenziteta F pod uglom u odnosu na
horizontalu, projekcije rezultantne sile su:
Fx = F cos T (1) , Fy = F sin + N mg (2). Ako se telo ne odvaja
od podloge iz (2) je: N = mg F sin , sto kada se uvrsti u izraz T = s N , a
zatim u (1) daje da je najmanja sila za pomeranje tela (u x pravcu):
s mg
. Ova sila ima minimum za tan = s , i on iznosi:
F =
cos + s sin
s
mg. a) = 26 stepeni i 34 minuta. Fmin = 0.447mg = 43.9
Fmin =
1 + 2
s
N, b) = 56 stepeni i 19 minuta. Fmin = 0.832mg = 81.6 N.


Dva tela mase m1 = 3 kg i m2 = 1.5 kg spojena su lakim, neistegljivim
koncem, prebacenim preko kotura cija se masa i trenje pri rotaciji mogu
zanemariti. Tela se nalaze na stranama nepokretne prizme koje zaklapaju
ugao 1 = 30 stepeni i 2 = 40 stepeni sa horizontalom, a koecijenti trenja
izmedju tela i prizme su 1 = 0.15 i 2 = 0.1. Odrediti na koju ce se stranu
kretati sistem i kojim ubrzanjem.
Resenje:

m1 a = m1 g sin 1 1 N1 S , N1 = m1 g cos 1 , m2 a =
S m2 g sin 2 2 N2 , N2 = m2 g cos 2 . Eliminacijom sile S dobija se:
m1 (sin 1 1 cos 1 ) m2 (sin 2 + 2 cos 2 )
= 0.068 m/s2 > 0.
a=g
m1 + m2

Blok mase M = 5 kg nalazi se na ravnoj horizontalnoj podlozi. Na njega je
postavljeno telo mase m3 = 3 kg i vezano za vertikalni zid, lakim neistegljivim
koncem. Odrediti kolikom minimalnom silom F je potrebno delovati na telo
mase M , pa da telo mase m2 = 1.5 kg ne klizi po vertikalnoj bocnoj strani
bloka M . Koecijenti statickog i dinamickog trenja se ne razlikuju i iznose:
1 = 0.2, 2 = 0.5, 3 = 0.4.
Resenje:

g
m2 g
,
, m2 a = N2 a =
2
2
N3 = m3 g , T3 = d3 N3 = 3 m3 g ,
N = M g + m3 g + T2 = (M + m3 + m2 )g , pa je minimalna potrebna sila:
g
g
+ 1 N + 3 N3 =
+ m2
F = M a + N2 + T + T3 = M
2
2
g
+ 1 (M + m3 + m2 )g + 3 m3 g = 158 N.
(M + m2 )
2


m2 g = T2 = s 2N2 N2 =

Metak mase m ulece normalno na povrsinu jedne ksirane ploce brzinom

intenziteta v0 , i u njoj se zaustavlja. Odrediti dubinu prodiranja metka D ako
je intenzitet otporne sile ploce Fot = (C1 v + C2 v 2 ), gde su C1 i C2 pozitivne
konstante.
Resenje:
dx dv
dv
=
=m
Iz diferencijalne jednacine kretanja u jednoj dimenziji sledi: m
dt dx
dt
C2 D
dv
dv
0
dx. Odavde je
=
= F = (C1 v + C2 v 2 ) , v0
mv
m 0
C1 /C2 + v
dx
C2
m
v0 ).
ln(1 +
dubina prodiranja metka: D =
C1
C2

Telo mase m izbaceno je sa povrsine Zemlje, pod elevacionim uglom prema
horizontu, pocetnom brzinom v0 . Telo se krece u konstantnom gravitacionom
polju i izlozeno je sili otpora sreedine koja je proporcionalna prvom stepenu
brzine: Fot kv .Odrediti: a) parametarske jednacine kretanja tela, b)
maksimalnu visinu u odnosu na pocetni polozaj do koje ce se telo popeti.
Resenje:
Diferencijalne jednacine kretanja tela su:
dvy
dvx
= Fy = kvy mg (2). a) Resenje
= Fx = kvx (1) , m
m
dt
dt
vx dvx
=
jednacine (1) za pocetne uslove vx (0) = v0x = v0 cos i x(0) = 0 je: v0x
vx
mv0 cos
k t
(1 ekt/m ) (4).
dt vx = v0 cos ekt/m (3) x(t) =

k
m 0
Resenje jednacine (2) za pocetne uslove vy (0) = v0y = v0 sin i y(0) = 0, je:
mg kt/m mg
k t
dvy
vy
(5)
)e

dt vy = (v0 sin +
=
v0y v + mg/k
k
k
m 0
y
mg
mg
m
t (6) , b) Maksimalna visina H se
)(1 ekt/m )
y(t) = (v0 sin +
k
k
k
postize u trenutku kada je vy ( ) = 0, pa je na osnovu (5) i (6):
kv0 sin
mg
m
)].
ln(1 +
H = [v0 sin
mg
k
k

Telo se krece kroz usku cev koja je savijena tako da je njen oblik dat relacijom:
y = px2 , gde je p = 1m1 . Odrediti rad sile F = (F0 + axy)ex + by ey koja
deluje na ovo telo, na putu od polozaja x1 = 1m do x2 = 3m, ako je F0 = 3 N,
a = 5 N/m2 i b = 2.5 N / m.
Resenje:
Rad sile F na putu od tacke (1) do tacke (2) duz putanje C je:
2
2
2
2
A = (1),C F dr = (1),C [(F0 +axy)dx+bydy] = (1),C (f0 +axy)dx+ (1),C bydy =
1
1
x2
y
(F0 + apx3 )dx + y12 bydy = [F0 x + apx4 ]x2 =3 + [ by 2 ]y2 =9 = 206 J.
y1 =1
x1 =1
x1
2
4

Blok mase m = 2.5 kg miruje na horizontalnoj podlozi. Za jednu stranu bloka
zakacena je laka opruga, konstante k = 40 N/m, koja je pricvrscena za
vertikalnni zid i neistegnuta. Koecijenti statickog i dinamickog trenja izmedju
podloge i bloka su s = 0.3 i d = 0.1, respektivno. Kolika je maksimalna
pocetna brzina bloka pri kojoj se blok nece vratiti u ravnotezni polozaj ?
Resenje:
Dok se blok krece na njega deluje konstantna sila trenja T = d mg , ciji je rad
na putu duzine x0 : Ank = T x0 , gde je x0 duzina maksimalnog istezanja (ili
5

sabijanja) opruge, kada se blok zaustavlja. Dalje je: Ank = E

2
kv0
d mg
1 2 1
2
1] (1). Uslov da
[ 1+
kx0 mv0 , x0 =
m(d g)2
k
2
2
se blok ne pomeri iz stanja mirovanja je da je maksimalna staticka sila trenja
veca od sile zatezanja opruge: s mg kx0 , pa je:
s 2
m
) 1] = 0.69 m/s .
[(1 +
v0max = d g
d
k

Glatka traka oblika cetvrtine kruznice i poluprecnika a = 6 m lezi u vertikalnoj
ravni. Cestica tezine Q = 4 N krece se po ovoj traci od tacke P1 do tacke P2 ,
pod dejstvom sile F koja je tokom kretanja cestice uvek pravca i smera ka
tacki P2 , a intenziteta F = 20 N. Ako je cestica u tacki P1 imala intenzitet
brzine v1 = 4 m/s, odrediti intenzitet brzine cestice u tacki P2 .
Resenje:

d mgx0 =

Brzinu u tacki P2 cemo odrediti iz zakona o promeni kineticke energije:

dEk = A, odnosno u konacnoj formi Ek = A. Elementarni rad svih sila koje
deluju na cesticu je:
A = AF + AQ + AN = AF dEgp (1)(AQ = dEgp ). Rad sile F u
slucaju kada se cestica krece po traci, odnosno putanji koju cemo oznaciti sa C
iznosi:

P
=0
0
AF = P12,C F ds = =/2 F cos a(d) = 2F a /4 cos d = 2F a (2).
Promena kineticke energije cestice je prema relaciji (1):
2
2
mv1
mv2
= AF Qa , a ako ovde uvrstimo rezultat (2) brzina cestice u

2
2

2
tacki P2 je: v2 = v1 + 2ag( 2F/Q 1) = 27m/s

Materijalna tacka mase m = 1 kg krece se pod uticajem konzervativne sile
koja je zadata sledecemom relacijom:
x
xz
yz
ez , gde je F0 = 8 N, a x, y i z su
ey
ex +
F = F0
x+y
(x + y)2
(x + y)2
kordinate polozaje m.t. pri cemu je z -osa u pravcu vertikale. Kada m.t.
prolazi kroz tacku M1 (4, 0, 0) ima intenzitet brzine v1 = 10 m/s. Odrediti
intenzitet brzine m.t. v2 u trenutku prolaska kroz tacku M2 (2, 4, 3) (kordinate
su u metrima).
Resenje:
Sile koje deluju na telo su sila F i gravitaciona sila (mg ez ). Rad sile F na
M
putu od tacke M1 do tacke M2 je: AF = M12 F dr =
xdz
xzdy
yzdx
z
y
M2
x
.
z12
+ y12
(Fx dx + Fy dy + Fz dz) = F0 x12
M1
2
2
x+y
(x + y)
(x + y)

Odabiram jednu mogucu putanju: M1 P (2, 0, 0) Q(2, 4, 0) M2

z=3 xdz
y=4 xzdy
x=2 yzdx
=
z=0
+ y=4
AF = F0 x=2
2
2
x+y
(x + y)
(x + y)
2
z=3
dz = 8 J. Rad gravitacione sile je:
F0
z=0
2+4
Ag = Egp = mg(z2 z1 ), pa je brzina tela u tacki M2 :
2
v2 = v1 + 2(AF + Ag )/m 5 m/s .

Telo se nalazi na vrhu glatke polusfere poluprecnika R = 1 m i na tom mestu
ima brzinu v0 = 1 m/s u pravcu tangente na polusferu. Odrediti mesto gde se
telo odvaja od podloge. Koliku brzinu ima telo na tom mestu ? Sva trenja i
dimenzije tela zanemariti.
Resenje:

Jednacina kretanja tela u pravcu normale prirodnog triedra glasi (slika):

v2
m = mg cos N (1) , zakon odrzanja energije daje:
R
2
v 2 = v0 + 2gR(1 cos ) (2) Polozaj u kome se telo odvaja od podloge
odredjen je uslovom da je na tom mestu normalna reakcija podloge nula (a da
v2
je pre tona N > 0, pa je iz (1) i (2): N = 3mg cos 2mg m 0 (3),
R
2
v0
2

(4) Konacno je c = 45.52 . Brzina tela (2) je u

N = 0 cos c = +
3 3gR
2
2gR
v0
= 2.62 m/s.
+
tom trenutku: v =
3
3

Telo mase m nalazi se u stanju mirovanja na horizontalnoj glatkoj podlozi. Na
telo deluje vucna sila paralelno sa podlogom, konstantne snage P , a pri
kretanju tela postoji i otpor sredine proporcionalan kvadratu intenziteta
brzine (konstanta proporcionalnosti je q ). Kolika je brzina tela v nakon
predjenog puta S ?
Resenje:
Intenzitet vucne sile koja pokrece telo je Fv = P/v dok je intenzitet sile otpora
dv
dv
= mv . Odavde sledi
Fot = qv 2 . Jednacina kretanja glasi: Fv Fot = m
dx
dt
7

diferencijalna jednacina koja se resava razdvajanjem promenljivih (uz pocetne

uslove date u zadataku i dS = |dx|):
1/3
2
P
S
v mv dv
(1 e3qS/m )
.
= 0 dS v =
0 P qv 3
q

Materijalna tacka mase m = 1 kg krece se brzinom v = v0 ex , gde je v0 = 6
m/s, kada na nju pocne da deluje sila F = F0 exp(t)ex , gde je F0 = 40 N i
= 5s1 . Kolika je brzina materijalne tacke nakon = 10 sekundi ?
Resenje:
Posto sila deluje samo u y-pravcu menjace se samo projekcija impulsa py , dok
p ( )
t=
je px = const: dpy = Fy dt 0 y dpy = t=0 Fy (t)dt , py ( ) =
F0

(1 e ) = 8 kg m/s,
F0 0 et =

2
2
2
v = vx + vy = v0 + (py ( )/m)2 = 10 m/s.

Kada se ispali iz topa, granata mase m = 20 kg dobije brzinu v0 = 300 m/s u
odnosu na cev. Masa topa je M = 100 kg. Odrediti brzinu granate u odnosu
na podlogu kada se ovaj top postavi na horizontalnu glatku podlogu, gde se
trenje izmedju topa i podloge moze zanemariti. Cev topa je postavljena pod
uglom u odnosu na horizontalu, gde je: (a) = 0 , (b) = 30 . Koliki je
maksimalni domet granate ispaljene iz ovog topa koji je na glatkoj podlozi,
ako granata ima trajektoriju kosog hica ?
Resenje:

M V = mv cos (1), v = V + v0 : v cos = v0 cos V i

v sin = v0 sin (2), gde je v0 brzina granate u odnosu na cev, V je
intenzitet brzine topa, a v intenzitet brzine granate u odnosu na zemlju. Iz (1)
i (2) je intenzitet brzine granate u odnosu na zemlju:
cos2
, pa je za (a) v = 250 m/s, a za (b) v = 263.4
(1 + m/M )2
m/s. Domet granate prema teoriji kosog hica je:
2
v0 sin 2
v0 cos
2
2v 2 sin cos
(3). Maksimalni
=
= v0 sin
D=
g(1 + m/M )
1 + m/M
g
g
domet se dobija za m = /4, dakle za isti ugao kao i kada je top ksiran, i
2
v0
= 7.5 km.
iznosi: Dmax =
g(1 + m/M )

Kutija oblika pravouglog paralelopipeda, duzine ivice L ima masu mk i nalazi
se na horizontalnom glatkom stolu. Kutija je podeljena na dva jednaka dela
jednom vrlo tankom, nepropusnom vertikalnom pregradom koja prolazi kroz
sredinu kutije. U levoj polovinu kutije nalazi se gas mase m1 , a u desnoj mase
m2 . Odrediti koliko ce se pomeriti kutija ako se ukloni pregrada.

v = v0

sin2 +

Resenje:

Centar mase sistema je prema slici: xC =

L
m2 m1
,
m1 + m2 + mk 4

|m2 m1 | L
. Isti rezultat se dobija za bilo koji polozaj centra
m1 + m2 + mk 4
mase prazne kutije duz x-ose.

Automobil mase m se krece po palubi broda konstantnom brzinom vr u
odnosu na brod. Brod se nalazi na mirnoj povrsini vode i mirovao je pre nego
sto je automobil poceo da se krece. Ako je masa broda M , odrediti za koliko
ce se pomeriti brod kada automobil predje rastojanje s duz palube. Kolika je
brzina broda tokom kretanja automobila ? Otpor sredine pri kretanju
automobila i broda zanemariti.
Resenje:
Ako uzmemo da je pravac kretanja automobila (i broda) pravac x ose, na
centar mase sistema brod-auto ne deluju nikakve spoljasnje sile u tom pravcu,
pa se centar mase tokom kretanja ne pomera. Ako stavimo kord. poc. na
mestu gde je bio centar mase automobila pre nego sto je poceo da se krece,
0 + M xb
(1),
onda je polozaj centra mase sistema, pre polaska auta: xC =
m+m
gde je xb polozaj centra mase broda. Kada auto predje rastojanje s duz palube
m(s ) + M (xb )
(2), gde je duzina za koju se pomeri
bice: xC =
m+M
m
s (3). Ukupna kolicina
brod. Kada se izjednace (1) i (2) dobice se =
m+M
kretanja sistema pre nego sto se automobil pokrenuo, kao i tokom kretanja (a i
posle zaustavljanja auta) ostaje nepromenjena, tj. jednaka nuli (jer i auto i
m
vr (4),
brod na pocetku miruju) pa je: m(vr + V ) + M V = 0 V =
m+M
gde je vr relativna brzina auta prema brodu, a V je brzina broda prema moru.
Ako (4) pomozimo sa vremenom kretanja automobila dobicemo rezultat (3).

Dve kuglice, a i b, naelektrisane su kolicinom pozitivnog nael. qa i qb . Kuglice
miruju na glatkoj horizontalnoj podlozi i nalaze se na velikom rastojanju jedna
od druge. Jednoj od kuglica saopsti se brzina u rpavcu centra druge kuglice,
tako da joj je kineticka energija E0 . Koliko je najmanje rastojanje na koje ce
se pribliziti centri kuglica, pod uslovom da je to rastojanje vece od zbira
poluprecnika kuglica ? Odnos masa kuglica je A = mb /ma . Zanemaruju se i
sve otporne sile.
Resenje:
Problem je najlakse resiti u referentnom sistemu centra mase. Kineticka
energija kuglica u CM-sistemu u pocetnom trenutku je (potencijalna energija

d = |xC | =

cm
cm
E0
v 2
mb (vb0 )2
ma (va0 )2
, gde je
= a0 =
+
1 + 1/A
2
2
2
= ma mb /(ma + mb ) redukovana masa sistema. Posto se ukupna energija
cm
cm
sistema odrzava bice: Ek0 + Ep0 = Ek + Ep . Kada se kuglice najvise priblize
jedna drugoj njihove brzine u CM-sistemu su jednake nuli, pa je:
1 + A qa qb
cm
.
Ep (r = rmin ) = Ek0 rmin =
A 40 E0

Telo mase m1 se krece po glatkoj podlozi i udara brzinom v0 u idealnu oprugu,
koja je drugim krajem pricvrscena za telo mase m2 koje miruje. Masa opruge
se moze zanemariti, a njena krutost je k . (a) Odrediti koliko ce se opruga
maksimalno sabiti, (b) Kolike su kranje brzine v1 i v2 tela mase m1 i m2 ?
Pretpostaviti da je kretanje tela stalno duz istog pravca.
Resenje:

cm
je Ep0 = 0): Ek0 =

a) Opruga je maksimalno sabijena kada se brzine v1 i v2 izjednace:

v1 = v2 = v . Zakon odrzanja impulsa daje:
m1 v0
. Iz zakona odrzanja energije sledi:
m1 v0 = m1 v + m2 v v =
m1 + m2
1
1
1
1
2
m1 v0 = m1 v 2 + m2 v 2 + kx2 . Odavde je maksimalno sabijanje opruge:
2 m
2
2
2
m1 m2
mr
. (b) Nakon odvajanja tela 1 od opruge
, gde je: mr =
xm = v0
m1 + m2
k
1
1
1
2
2
2
je: m1 v0 = m1 v1 + m2 v2 , m1 v0 = m1 v1 + m2 v2 v1 =
2
2
2
2m1
m1 m2
v0 . Problem se moze resiti i u sistemu centra mase.
v0 , v2 =
m1 + m2
m1 + m2

Projektil kineticke energije u L-sistemu Em0 = 1 MeV elasticno se rasejava na
meti koja pre sudara miruje. Odrediti kineticku energiju (u L-sistemu) mete
ako se ona posle sudara pokrenula u pravcu koji je pod uglom = 30 prema
prvobitnom pravcu kretanja projektila. Odnos masa mete i projektila je:
A = M/m = 3/2.
Resenje:

Prema slici je na osnovu trougla impulsa: p2 = p2 + p2 2pm0 pM cos (1).

m
m0
M
10

p2
p2
p2
m0
= m + M , a odavde
2m 2M
2m
2 cos
2
(2). Kineticka energija
zamenom izraza za pm (1) sledi: pM = pm0
1 + m/M
4Acos2
4mM cos2
p2
(3), gde je
= Em0
uzmakle mete je: EM = M = Em0
2
(1 + A)2
(M + m)
2M
Em0 = p2 /(2m). Zamenom datih vrednosti sledi: EM = 0.72 MeV.
m0

Po horizontalnoj glatkoj podlozi krece se telo mase m1 . Na rastojanju a = 2 m
od vertikalnog zida neelasticno se sudara sa telom mase m2 = 4m1 koja se
nalazi u stanju mirovanja. Posle sudara, telo mase m1 se krece duz istog
pravca ka vertikalnom zidu od koga se elasticno odbija i na rastojanju b = 14
m ponovo se sudara sa telom mase m2 . Koliki je deo kineticke energije presao
u druge oblike energije pri prvom sudaru tela ? (dimenzije tela zanemariti).
Resenje:

Na osnovu zakona o odrzanju energije vazi:

Gubitak kineticke energije iznosi Ek1 = Ek1 (Ek1 + Ek2 ) (1), pri cemu su
Ek1 = m1 (v1 )2 /2 i Ek2 = m1 (v2 )2 /2 kineticke energije tela mase m1 m2 , posle
prvog sudara. Relativna promena kineticke energije tela mase m1 je:
2
2
v
v1
Ek1
(2). S obzirom da je sudar tela neelastican
4 2
=1
v1
v1
Ek1
moze se koristiti samo relacija odrzanja totalnog impulsa sistema:
pxtot = const. Posle prvog sudara prema uslovima u zadatku, mozemo pisati:
m1 v1 = m1 v1 + m2 v2 v1 = 4v2 v1 (3). Posle drugog elasticnog sudara
tela mase m1 sa vertikalnim zidom ne dolazi do promene kineticke energije
tela, odnosno v1 = v1 . Vreme od prvog do drugog sudara dva tela jednako je
vremenu koje je potrebno drugom telu da se pomeri za duzinu b a, odnosno:
ba
a+b
b
a
(4). Iz (3) i (4) sledi:
=
=
+
v2
v1
v1
v1
1
1
a+b
v2
ba
v1
1
= 0.375. Sada iz (2)
= 4
1
= 0.5
= 4
ba
v1
a+b
v1
Ek1
= 0.1875 (18.75 posto).
dobijamo:
Ek1

Dve sfere od plastelina mase ... blah, blah ... (dati podaci, sudar, ...) ...
odrediti gubitak kineticke energije pri ovom sudaru i koliki je max. moguci
gubitak kineticke energije sistema 2 tela pri neelasticnom sudaru ?
Resenje:

11

2
2
m1 (v1 v 2 ) m2 (v2 v 2 )
(1). Relativna brzina sfera je po
+
Ek =
2
2
deniciji: vr = v1 v2 , a posle kvadriranja dobijamo:
2
2
2
2v1 v2 = v1 + v2 vr (2). Kako je kretanje po glatkoj podlozi, nema
spoljasnjih sila u ravni podloge pa je p = C , tako da je
m1 v1 + m2 v2 = (m1 + m2 )v . Posle kvadriranja ove relacije i kombinovanja sa
2
2
2
(2) dobija se vr = m1 (v1 v 2 ) + m2 (v2 v 2 ) (3), pri cemu je
= m1 m2 /(m1 + m2 ) takozvana redukovana masa. Iz (1) i (3) je konacno:
v 2
Ek = r . Kako se kineticka energija kretanja centra mase sistema ne moze
2
izgubiti (tj. transformisati) u sudaru onda je ovo ujedno i maksimalni gubitak
kineticke energije sistema dva tela pri njihovom neelasticnom sudaru (totalno
neelastican sudar). Ovo tvrdjenje se moze dokazati vec navedenim relacijama.

Raketa sa kontinualnim sagorevanjem goriva ispaljena je sa Zemlje vertikalno
uvis. Brzina izbacivanja goriva u odnosu na raketu je vremenski konstantna i
iznosi vgr = 1200 m/s, pri cemu je masa izbacenog goriva u jedinici vremena
= m0 / , gde je = 100 s, a m0 pocetna masa rakete i goriva zajedno. Masa
rakete bez goriva je mr = m0 /20. Odrediti na koju ce visinu raketa dospeti za
t1 = 10 s, t2 = 30 s i t3 = 60 s, ako se zanemari otpor sredine.
Resenje:
Jednacina Mescerskog opisuje kretanje sistema cija se masa menja brzinom
dm
dv
(e)
(1). U nasem slucaju je rezultantna spoljasnja
= Frez + vgr
dm/dt: m
dt
dt
(e)
sila Frez = mg i dm/dt = , pa jednacina kretanja rakete glasi:
dv
= mg + vgr . Masa rakete se menja po zakonu
m
dt
dm
= m(t) = m0 t = m0 (1 t/ ) (2). Znaci, gorivo se potrosi za
dt
vreme tg = 95 s. Iz jednacine kretanja je:
t
v
t vgr dt
0 gdt v = vgr ln(1 t/ ) gt (3), gde smo
dv = 0
0
m0 t
pretpostavili da se raketa ne penje na velike visine pa je g = const, sto cemo
na kraju proveriti. Raketa se krece vertikalno, recimo duz z ose (dz/dt = v ),
z
gde je kordinatni pocetak na povrsini Zemlje, pa je iz (2): 0 dz =
gt2
t
t
(4).
0 vgr ln(1 t/ )dt 0 gtdt , z = vgr t + vgr ( t) ln(1 t/ )
2
Relacija (3) vazi za t tg = 95 s. Raketa se nalazi na visini z1 = 0.131 km
nakon t1 = 10 s, na z2 = 1.62 km nakon t2 = 30 s i na z3 = 10.4 km nakon
t3 = 60 s. Greska usled promene g sa visinom je mala.


12

Sa vrlo masivne svemirske stanice u zoni nulte gravitacije lansirana je raketa

ukupne mase m0 = 1000 kg, gde gorivo cini 30 posto ukupne mase rakete. (a)
Odrediti max. brzinu u odnosu na stanicu koju moze postici ova raketa, ako je
brzina izbacivanja goriva u odnosu na raketu vgr = 2 km/s . (b) Ako je gorivo
smesteno u 3 jednaka rezervoara (trostepena raketa), gde se svaki rezervoar
odbacuje kada se istrosi gorivo u njemu, odrediti kolika ce biti max. brzina
rakete (neka je masa jednog rezervoara bez goriva mr = 40 kg) ?
Resenje:
(a) Rezultantna spoljasnja sila na raketu je nula, pa se jednacina Mescerskog
vgr
dv
. Posto je vgr = const
=
svodi na diferencijalnu jednacinu:
m
dm
integracijom ove jednacine dobijamo:
v
m dm
v = vgr ln(m0 /m) (1). Maksimalna brzina se postize
dv = vgr m0
0
m
za minimalno m, a to je kada se svo gorivo (mase mg ) istrosi, pa je:
m0
= 713.3 m/s. (b) U slucaju trostepene rakete,
vm = vgr ln
m0 mg
maksimalne brzine rakete su: Prvi stepen: v1 = 2000 ln(1000/900) = 210.7
m/s. Drugi stepen: v2 = v1 + 2000 ln(860/760) = 458 m/s. Treci stepen:
vm = v2 + 2000 ln(720/620) = 757 m/s.

U kolicima sa resetkastim dnom prevozi se dzak secera ... blah, blah, secer
curi, naci promenu brzine i ubrzanja kolica u funkciji vremena, dati podaci,
blah, blah ...
Resenje:
Zbog konstantnosti brzine curenja secera, promena mase sistema (kolica i dzak
secera) data je po linearnom zakonu: m(t) = mk + m0 t. Na kolica u
horizontalnom pravcu deluje samo konstantna sila F . Stoga je jednacina
dv
= F (1). Resenje dif. jednacine (1) je:
kretanja kolica: (mk + m0 t)
dt
mk + m0
F
dt
v
t
. Ubrzanje je
, v(t) = ln
dv = F 0
0
mk + m0 t

mk + m0 t
F
dv
. Secer iscuri nakon vremena = m0 / i
=
(izraz (1)): a =
mk + m0 t
dt
od tog trenutka brzina se menja sa vremenom po zakonu:
F
dv
(t ), pa je za t :
= F v(t) v( ) =
mk
mk
dt
F
m0
F
(t ), a ubrzanje je: a = F/mk .
+
v(t) = ln 1 +
mk
mk


Lanac mase M i duzine L razvucen je vertikalno iznad povrsine vage tako da
donjim krajem samo dodiruje vagu. Koliku ce tezinu pokazivati skala ove vage
kada padne deo lanca duzine x ? Alke lanca su vrlo sitne.
Resenje:

13

Rezultantna sila koja pritiska vagu i koju pokazuje skala ove vage (slika) je:
Mx
g,
FR = Qx + Fu (1), gde je Qx tezina dela lanca duzine x : Qx = mx g =
L
a Fu je sila usled udara dela lanca mase dm i brzine v u vagu. Kada se deo
lanca duzine x spustio na vagu brzina lanca se dobija iz relacije:

mv 2
= mgx v = 2gx. Za silu Fu po deniciji vazi:
2
dm
. Posto je
Fu dt = dp = (0 vdm) = vdm Fu = v
dt
d(p x)
dm
= p x = p v , gde je poduzna gustina lanca p = M/L,

=
dt
dt
dobijamo: Fu = p v 2 = 2p gx. Ukupna sila na vagu, relacija (1), je
M
FR = 3 gx = 3Qx .
L


14

DINAMIKA KRUTOG TELA


Odrediti polozaj centra mase tanke homogene ploce oblika kruznog isecka.
Poluprecnik isecka je R, a ugao otvora .
Resenje:

Polozaj centra mase mozemo odrediti tako sto kruzni isecak izdelimo na
diferencijalno male isecke, mase dm, poluprecnika R i ugla d kao na slici.
Polozaj centra mase jednog elementarnog isecka je na rastojanju 2R/3 od
temena O, jer je to prakticno jedan jednakokraki trougao. x-koordinata ovog
R2 d
2R
, gde je s
cos , a masa isecka je dm = s
centra mase je xC =
2
3
povrsinska gustina isecka. Polozaj centra mase citavog tela je:
s R3 /2
cos d
/2
xC dm
4R sin(/2)
=
= 3 2
xC =
3
dm
s R /2
d
/2
2

Naci polozaj centra mase homogene kupe visine H .
Resenje:

Pazi da je gornja slika iz nekog drugog zadatka, pa mozda nije bas validno za
ovaj zadatak. Napomena je bila, samo pogledati ovu slike, dakle mozda je ne
treba crtati !!!
Ako postavimo, recimo z osu duz ose kupe, a vrh kupe u kordinatni pocetak
onda su koordinate centra mase: xC = 0 i yC = 0, a zC dobijamo iz izraza:
H 3
H
H
z dz
zr2 dz
zdm
3H
, gde smo kupu izdelili duz ose
=
= 0
= 0H
zC = 0 H
H 2
4
z dz
r2 dz
dm
0

kao salamu na krugove debljine dz i poluprecnika r = (R/H)z , gde je R

poluprecnik osnove kupe (sad vidi sliku).

Na homogenom disku poluprecnika R napravljena su dva kruzna otvora
poluprecnika R/3. Centri ovih otvora nalaze se na rastojanju R/2 od centra
diska. Odrediti polozaj centra mase ovog tela.
Resenje:
xdm
=
Na osnovu denicije centra mase je: xC =
dm
(ceo) (ceo)
xdm I1 xdm I2 xdm
x
m
xI1 mI1 xI2 mI2
R
(ceo)
C
C
= ,
= C
(ceo) mI1 mI2
14
dm I1 dm I2 dm
m
(ceo)
(ceo)

jer su x-projekcije centara mase xC

= 0, xI1 = R/2 i xI2 = 0, gde smo sa
C
C
(ceo) oznacili disk bez otvora, a sa I1 i I2 isecke na x i y osi. Isto tako u
R
.
y -kordinata centra mase tela je yC =
14

Prava homogena greda duzine L = 2R, oslonjena je o nepomicni poluvaljak i o
horizontalni pod. Koecijent trenja izmedju grede i poda kao i izmedju grede i
poluvaljka je isti i iznosi = 0.2. Pod kojim max uglom u odnosu na
horizontalnu ravan moze da se postavi greda tako da bude u statickoj
ravnotezi.
Resenje:

T1 = N1 , T2 = N2 . Prema slici momentna jednacina za pol glasi:

MP = 0 N2 l mg(L/2) cos = 0 (1), pri cemu je l = P Q = R/ tan .
Ravnoteza sila daje:
Fx = 0 T1 + T2 cos N2 sin = 0 (2) i
Fy = 0 N1 + N2 cos + T2 sin mg = 0 (3). Iz (2) i (3) sledi:
mg
. Zamenjujuci N2 u (1) dobijamo:
N2 =
(1 + 2 ) sin
2R
= 0.438 = 26 .
sin =
L 1 + 2

Tri homogena valjka jednakih poluprecnika postavljena su kao na slici. Sistem
se nalazi na horrizontalnoj povrsini. Sva tri valjka se dodiruju, Koecijent
trenja izmedju svih dodirnih povrsina je isti. Koliki je minimalni koecijent
trenja potreban da bi ova 3 valjka ostala u statickoj ravnotezi.
Resenje:

mg
mg
mg
= (2), gde je 60 . Dalje
(1) N1 <
2 sin
2
3
je:T1 R = T2 R (3) i N1 sin + T1 cos + mg = N2 (4). Iz (4) i (1), a zatim
3
(2) sledi: N2 = mg > N1 . Kako je T1 max = N1 < T2 max = N2 , moguce
2
proklizavanje je na mestu gde deluje sila trenja izmedju gornjeg i donjeg valjka
pa je zbog toga T1 = N1 . Za horizontalne projekcije sila na donji valjak vazi
T1 sin + T2 = N1 cos , odakle, uz pomoc (3), dobijamo minimalni koecijent
1
= 0.268.
statickog trenja =
2+ 3

Disk mase m = 6 kg je svojim gornjim krajem zakacen koncem za hrapavu
strmu ravan nagibnog ugla = 20 , tako da se nalazi u statickoj ravnotezi
kada je konaz horizontalan. Odrediti: (a) silu zatezanja S u koncu, (b) min.
koef. trenja izmedju diska i strme ravni pa da je konac horizontalan, (c)max.

ugao strme u slucaju da je koef trenja = 1/ 3.

Resenje:

N1 sin + T1 cos =

sin
=
1 + cos
10.58N (1). (b)
Fx = 0 S cos + T mg sin = 0 (2) i
Fy = 0 N mg cos S sin = 0 (3). Kako je za min. koef. trenja
sin
= 0.176. (c) Za zadato koef.
T = N iz (2) i (3) se dobija: =
1 + cos

3
2
= 60 .
=
trenja max. ugao se dobija iz gornje relacije: sin =
2
1 + 2

Nehomogeni valjak ukupne mase M = 6m, oslonjen je o glatki vertikalni zid i
hrapavu horizontalnu podlogu gde je koef. trenja . Valjak se sastoji iz 3
homogena dela iste zapremine, a mase m, 2m, 3m. Odrediti minimalnu
vrednost koef. trenja da bi valjak ostao u polozaju kao na slici.
Resenje:

(a)

MP = 0 mgR sin SR(1 + cos ) = 0 S = mg

x : T = Nh , y : Nv = 6mg, P : Nh R + 2mgd sin( ) = 3mgd sin( ). Za

2
2
T = Tmax = Nv iz gornjih jednacina dobijamo da je minimalni koef.

1
d
0.08, jer je d = R 3/ .
=
statickog trenja: =
4
6R

Odrediti minimalni koef stat. trenja s,min izmedju tankog homogenog stapa i
poda tako da se stap moze lagano podici u vertikalnu poziciju bez klizanja po
podu. Stap se podize silom koja deluje na jednom od njegovih krajva, a koja
je u svakom trenutku normalna na stap.
Resenje:

N l cos = T l(sin + 1/ sin ) (1). Kako je do trenutka proklizavanja uvek

1
1
1
, gde je x = tg.
=
=
T s N , iz (1) sledi: s
f (x)
2x + 1/x
2tg + ctg

df /dx = 0 x = 1/ 2 = arctg( 2) = 35.3 , pa je konacno:

1
s,min = = 0.354.
2 2

Centar mase jednog automobila koji se nalazi na hor. podlozi je na visini
h = 0.4 m od podloge, dok je razmak izmedju tacaka dodira sa podlogom za
prednji i zadnji tocak sa iste strane automobila L = 2.5 m. Blah, blah, masa
auta je 1000 kg, a trazi se sila reakcije podloge na prednje i zadnje tockove ako
automobil a), b), c), d) (miruje, krece se uz nagib alfa (da) ubrzanjem (dato),
krece se po puti i koci tj usporava (dato), koef trenja min. da tockovi ne
proklizavaju ) ...
Resenje:

l2
a) N1 + N2 = mg, N1 l1 = N2 l2 , odakle je N1 = mg = 0.4mg = 3920N i
L
l1
N2 = mg = 0.6mg = 5890N. b) N1 + N2 = mg cos (1),
L
ma1 = T mg sin T = ma1 + mg sin (2). Uslov ravnoteze momenta
sila daje: T h + N2 l2 = N1 l1 , gde kada se uvrste (1) i (2) sledi:
l2 cos + (sin + a1 /g)h
= 0.451mg = 4420N i
N1 = mg
L
l1 cos (sin + a1 /g)h
= 0.539mg = 5290N. c) U ovom slucaju sila
N2 = mg
L
trenja menja smer pa je: mg = N1 + N2 , T = ma2 , N2 l2 = T h + N1 l1 .
l2 (a2 /g)h
= 0.318mg = 3120N i
Odavde sledi: N1 = mg
L
l1 (a2 /g)h
= 0.682mg = 6690N. d) Zadnji tockovi ne proklizavaju
N2 = mg
L
T
= 0.761.
ako je T < N1 pa je u slucaju b) min1 =
N1

Koliki je moment inercije ravne homogene ploce oblika pravougaonika, mase m
i duzine ivica a i b, koja rotira oko ose normalne na ravan ploce koja prolazi
kroz centar ploce?
Resenje:

Moment inercije stapa mase m i duzine L, oko ose koja prolazi kroz centar
stapa je Iz = mL2 /12. Ako pravougaonu plocu izdelimo na stapove duzine a i
sirine dy onda je moment inercije oko tacke O jednog ovakvog stapa na
rastojanju y (slika), prema Stajnerovoj teoremi:
m
1 m 2
1
a dy + y 2 dy . Ukupan moment inercije je:
dma2 + dmy 2 =
dIz =
b
12 b
12
1
m b/2 2
ma2 b/2
m(a2 + b2 ).
y dy =
dy +
Iz = dIz =
12
b b/2
12b b/2

Iz homogene kvadratne ploce duzine ivice a, isecen je komad oblika kvadrata
ivice a/2. Ako je masa tako dobijenog tela m, odrediti poluprecnik inercije
ovog tela ako ono rotira oko ose koja prolazi kroz teme O, i normalna je na
ravan ploce.
Resenje:
Prvo odreditmo moment inercije kvadrata dizine ivice a i mase M , u odnosu

na osu normalnu na ravan kvadrata (neka je to pravac z ose) koja prolazi kroz
2
M a2
M a2
(v)
(v)
= M a2 , gde je
+
jedno njegovo teme: IOz = ICz + M (d/2)2 =
3
2
6
(v)
ICz = M a2 /6, moment inercije kvadrata u odnosu na z osu koja prolazi kroz

centar mase kvadrata, a d = a 2 duzina dijagonale. Moment inercije malog

7
(m)
M a2 , pa je moment
kvadrata stranice a/2 (isecenog iz velikog) je: IOz =
24
a2
(v)
(m)
inercije gure (mase m = 3M/4): IOz = IOz IOz = m = m2 , odakle je
2
poluprecnik inercije ove gure za rotaciju oko z ose koja prolazi kroz teme O:
a
= .
2

Skica jednog lifta prikazana je na slici. Elektromotor delije momentom sile, bla
bla dat moment sile, poluprecnik kotura, masa kotura, kabina neka, kontrateg,
masa kabine data, trazi se masa kontratega tako da je ubrzanje kabine isto bez
obzira na smer kretanja lifta, koliko je to ubrzanje i kolika je razlika sila
zatezanja sajle i delu iznad kabine lifta pri podizanju i spustanju kabine ?
Resenje:

ICz = M + (S2 S1 )R (1), ml a = S1 ml g (2), mt a = mt g S2 (3),

gde je ICz = mk R2 /2 moment inercije koruta oko ose koja prolazi kroz centar
mase kotura i normalna je ravan kotura. Posto je = a/R, ubrzanje kabine
M/R + (mt ml )g
. Kada se kabina sputa
lifta kada se krece navise je: a =
ml + mt + mk /2
imamo sistem jednacina slican sistemu (1)-(3) odakle se dobija:
M/R (mt ml )g
. Da bi se postiglo isto ubrzanje mora biti: mt = ml .
a =
ml + mt + mk /2
M/R
= 1m/s2 . Razlika sila zatezanja
Tada ubrzanje lifta iznosi: a =
2ml + mk /2
sajle iznad kabine lifta kada se ova podize i spusta iznosi:
M/R
= 300 N.
S1 = S1 S1 =
1 + mk /(4ml )

Dat je sistem od 3 tela i dva kotura kao na slici. Tela su povezana blabla,
korutovi isti mase m. Sistem se iz mirovanja prepusta uticaju gravitacionog
polja Zemlje i dolazi do kretanj, bla, bla. Data masa i koef trenja, odrediti
translatorno ubrzanje sistema i sile zatezanja horizontalnih delova konca ...
Resenje:
6

2ma = 2mg P1 (1), ICz 1 = (P1 S1 )R (2), ma =

S1 S2 mg (3), ICz 2 = (S2 P2 )R (4), ma = P2 mg (5). Kako
je ICz = mR2 /2 i 1 = 2 = a/R sabiranjem jednacina (1)-(5) dobija se
1
g = 1.6m/s2 . Sila zatezanja konca S1 je iz (1) i (2):
a=
5
3+
5
mg = 32 N, a iz (4) i (5) je
S1 = 2mg ma =
2
2
13 3
3
mg = 24.8 N.
S2 = ma + mg =
10
2

Dva kotura prikazana na slici su kruto spojena i mogu slobodno da rotiraju
oko iste horizontalne ose koja prolazi kroz centre kotura. Na koture je
namotan lak, neistegljiv i idealno savitljiv konac, a na kraju jednog konca
zakaceno telo mase m1 (dato), data masa drugo tela, blah, dat koef trenja,
ugao nagiba, mase kotura i odnos poluprecnika. Odrediti ubrzanje tela mase
m1 kao i sile zatezanja u koncima.
Resenje:

m1 a1 = m1 g S1 (1), m2 a2 = S2 T m2 g sin =
S2 m2 g(sin + cos ) (2), ICz = S1 R1 S2 R2 (3). Posto je ugaono
a2
a1
, a moment inercije ovog tela:
=
ubrzanje dva spojena kotura: =
R2
R1
1
1
2
2
ICz = M1 R1 + M2 R2 , onda iz jednacina (1)-(3) sledi:
2
2
m2 R2
(sin + cos )
1
m1 R1
= 0.205m/s2 . Prema relacijama (1) i (2)
a1 = g
M2 R2 2
m2
M1
)( )
+
+(
1+
2m1 R1
m1
2m1
sile zatezanja u koncima su: S1 = m1 (g a1 ) = 38.4 N,
7

R2
S2 = m2 ( a1 + (sin + cos )g) = 15.7 N.
R1

Tezak homogeni stap duzine L = 0.5 m, je zglobno vezan na jednom svom
kraju O. Stap moze da rotira bez trenja oko horizontalne ose koja prolazi kroz
tacku O. Odrediti ugaonu brzinu stapa u zavisnosti od ugla rotacije, ako je u
pocetnom polozaju stap mirovao u horizontalnom polozaju. Kolika je
maksimalna ugaona brzina stapa ?
Resenje:

L
d
= mg cos , gde je moment inercije
2
dt
stapa oko ose normalne na ravan slika: IOz = mL2 /3, a ugaono ubrzanje se
d
d d
d
. Prema toma je:
=
=
moze napisati:
d
d dt
dt
3g
3g

sin . Maksimalna ugaona brzina stapa

cos d =
d =
0
L
2L 0
je max = 3g/L = 7.67 rad/s.

Zamajac oblika diska, mase m = 100 kg i poluprecnika inercije 0.8 m moze
da rotira oko ose koja je normalna na disk i prolazi kroz njegov centar C .
Rezultantni moment sila oko ove ose je MC = M0 [1 exp(k)], gde je
M0 = 15 Nm, a je ugao za koji se okrene zamajac, a k = 0.0521 1 / rad. Ako
zamajac pocinje da se obrce iz stanja mirovanja, odrediti njegovu ugaonu
brzinu nakon 5 punih rotacija.
Resenje:
Jednacina rotacije zamajca oko ksne ose (z) je:
d
d d
d
= Iz , gde je MC rezultantni moment sila, a
= Iz
MC = Iz
d
dt d
dt
Iz = m2 , pa je
2M0

[ (1 ek )/k]. Za = 10
Iz 0 d = M0 0 (1 ek )d =
m2
je = 2.7 rad/s.

Homogeni disk poluprecnika R = 0.2 m i mase M = 0.1 kg, je horizontalno
postavljen i moze da rotira samo oko ksne vertikalne ose koja prolazi kroz
centar diska. Plasticni metak, mase m = 0.01 kg i brzine v0 = 50 m/s, pogodi
disk na rastojanju R/2 od ose rotacije i tu se zaustavi. Pravac kretanja, bla,
blak, dat neki ugao = /4. Odrediti ugaonu brzinu diska nakon udara
metka, ako je disk mirovao pre toga bla bla. Kolika je relativna promena
kineticke energije sistema u ovom procesu. Gde odlazi izgubljena energija ?
Resenje:

Jednacina kretanja stapa glasi: IOz

mRv0 cos
, a posle udara metka je:
2
2
(LC,z )posle = (ICz + m(R/2) ) . Posto je ICz = M R2 /2 onda:
cos
2v0
= 16.8rad/s = 2.68obrtaja/sec.
(LC,z )pre = (LC,z )posle =
R 1 + 2M/m
2
Kineticka energija pre udara metka je Ek,pre = mv0 /2 = 12.5 J, a posle udara:
1
1
Ek,posle = ICz 2 + m(R/2)2 2 = 0.595 J. Stoga je relativni gubitak
2
2
Ek,pre Ek,posle
= 0.95 = 95%. Ova
kineticke (tj. mehanicke) energije:
Ek,pre
energija se tranformisala u toplotnu energiju ili utrosila na rad pri deformaciji
matka i diska.

Iz homogene kruzne ploce precnika 2R isecen je disk precnika R. Ovakva ploca
je postavljena na ivicu ostrog stepenika, kao na slici, i pustena da pada
zanemarljivom pocetnom brzinom. Ako je koef. stat trenja u tacki A vrlo
velik, blah, blah, odrediti ugao d za koji ploca rotira pre nego sto izgubi
kontakt sa podlogom. Kolika je brzina centra mase ove ploce u trenutku
odvajanja od podloge, ako je R = 1 m ?
Resenje:

LC,z = const. Pre udara je: (LC,z )pre =

2
mvC
= m 2 rC = mg cos N , gde je rastojanje do centra mase ploce
rC
rC = AC . Sila reakcije podloge je stoga: N = mg cos m 2 rC . Na osnovu
1
zakona o odrzanju energije je: IAz 2 = mgrC (1 cos ). Iz ovih relacija sledi
2
IAz 1
.
da telo gubi kontakt sa podlogom (N = 0) u polozaju: cos d = [1 +
2 ]
2mrC
Moment inercije ploce oko horizontalne ose kroz tacku O u centru diska je:
IOz = 13mR2 /24, pa je moment inercije za paralelnu osu kroz tacku A:
29
2
mR2 . Rastojanje centra mase ploce od
IAz = IOz + m[rC (R rC )2 ] =
24
tacke A je rC = 5R/6, pa je konacno ugao odvajanja tela od podloge dat sa:
100
d = 57.67 . Brzina centra mase tela pri odvajanju od podloge
cos d =
187
je: vCd = rC d = 2.09 m/s.

Na valjak male visine je u uzanom zljebu na sredini visine vise puta namotan,
blah, blah, trazi se apsolutno ubrzanje, sila zatezanja u koncu, da li je sila
zatezanja vece, blah, blah, JO-JO :-)

Resenje:

Ako lift miruje jednacine su:

aC
1
. Sledi da je: aC = 2g/3 i
mR2 , =
R
2
S = mg/3. Sada se lift krece (slika) i evo jednacina: mar = mg ma0 S (1)
ar
1
= RS (2). Iz gornjeg sistema jednacina (1) i (2) sledi da je:
i mR2
R
2
1
2
ar = (g a0 ) i S = m(g a0 ). Apsolutno ubrzanje je jednako zbiru
3
3
1
2
prenosnog i relativnog i iznosi: aC = a0 + ar = g + a0 . Ako se lift podize
3
3
ubrzanjem a0 , tada je sila zatezanja u koncu S = m(g + a0 )/3.

Valjak mase m = 1 kg, krece pod dejstvom konstantne le F = 5 N iz stanja
mirovanja. Posle predjenog puta s1 = 3.75 m, bla, bla, dati koef. trenja i trazi
se linearna brzina centra valjka posle predjenog puta s2 koje je dato ...
Resenje:

maC = mg S, ICz = RS, ICz =

2T
F T
(2). T = Tmax = N = mg .
(1) i =
mR
m
T < Tmax , vC = R . Iz (1) i (2) je sila trenja za slucaj kotrljanja bez klizanja:
F
T = , pa je odavde (za ovaj primer) uslov za: kotrljanje bez klizanja:
3
F 3mg , a za kotrljanje sa klizanjem: F 3mg . Dakle, kritican intenzitet
sile je F = 3mg kada se prelazi sa jednog nacina kretanja na drugi. Brzina

4F s1
,a
centra mase valjka nakon predjenog puta s1 je: vC1 = 2aC1 s1 =
3m
F
4Fs1
+ 2( 2 g)s2 = 13 m/s .
nakon predjenog puta s2 je: vC2 =
m
3m

Na strmu ravan nagibnog ugla pustena je iz stanja mirovanja horizontalno
postavljena homogena cev, unutrasnjeg poluprecnika R1 i spoljasnjeg
poluprecnika R2 i mase m. Koecijent trenja izmedju cevi i podloge je .
Odrediti kretanje cevi i silu trenja izmedju cevi i podloge. Trenje kotrljanja i
otpor sredine zanemariti.
Resenje:

aC =

10


mx = mg sin T (1), my = N mg cos (2), ICz = T R2 (3).
C
C
2
2
Moment inercije cevi u odnosu na osu cevi je: ICz = m(R1 + R2 )/2. Iz (2)
sledi: N = mg cos , jer je yC = const. Dalje se razlikuju dva slucaja: PRVI
kotrljanje bez klizanja: Tada vazi relacija xC = R2 , pa je: x = R2 .
C
2
2
1 + (R1 /R2 )2

R1 + R2 xC
(4),
= T R2 T = mx
Relacija (3) postaje: m
C
2
R2
2
2
gt sin
2g sin
,
xC =
sto kada se zameni u (1) daje: x =
C
3 + (R1 /R2 )2
3 + (R1 /R2 )2
gde smo pretpostavili pocetni uslov XC (0) = 0. Sila trenja je iz (4):
1 + (R1 /R2 )2
mg sin . Kotrljanje bez klizanja postoji sve dok je T < N ,
T =
3 + (R1 /R2 )2
a ovaj uslov ce biti ispunjen ako je nagibni ugao < k , gde je:
3 + (R1 /R2 )2
. DRUGI - kortljanje sa klizanjem
k = arctg
1 + (R1 /R2 )2
( > k ): U ovom slucaju je odmah poznata sila trenja: T = N = mg cos ,
gt2
(sin cos ). Iz
pa jednacina (1) daje: xC = g(sin cos ) xC =

2
gt2 cos
2g

.
cos =
relacije (3) se dobija: =
2)
R2 (1 + (R1 /R2 )2 )
R2 (1 + (R1 /R2 )

Homogena kugla, mase m i poluprecnika R, miruje na hrapavoj horizontalnoj
dasci. Daska u trenutku t = 0 pocinje da se krece ubrzanjem a u horizontalnoj
ravni. Pri kretanju kugla ne proklizava po dasci. Kolika je ukupna kineticka
energija kugle nakon sto napravi jedan krug po dasci ?
Resenje:

2
2
maC = T (1), IC = T R (2). IC = mR2 . Iz (1) i (2) je: aC = R.
5
5
Tacka na kugli koja je u dodiru sa pokretnom podlogom ima ubrzanje a jer
nema proklizavanja, za koje vazi: a = aC + R (3), pa je translatorno
5a
2
. Kugla

ubrzanje centra kugle i ugaono urzanje kugle: aC = a, = =

7R
7
11

miruje za t = 0, pa je njena ugaona brzina nakon vremena t:

5a t2
5a
. Pun krug kugla napravi za vreme , gde je
t=
==

7R 2
7R
28R
. Kineticka energija kugle u tom trenutku bice:
=
5a
2
4
ma2 2 (2/5)mR2 2 2
IC 2
mvC
C
maR.
=
+
=
+
Ek =
5
2
2
2
2

Odrediti vreme zaustavljanja diska poluprecnika R, koji se okrece pocetnom
ugaonom brzinom 0 i u trenutku t = 0 se istovremeno prisloni uz vertikalni
zid i na horizontalnu podlogu. Koecijent trenja izmedju svih dodirnih
povrsina je isti i iznosi .
Resenje:

N2 T1 = 0 (1), N1 + T2 = mg (2), ICz = (T1 + T2 )R, ICz =

mR2 /2 (3). Posto valjak proklizava sile trenja su: T1 = N1 , T2 = N2 , pa
se resavanjem sistema jednacina (1)-(3), dobija:
2g (1 + )
mg
mg
. Ugaona brzina valjka je:
, =
, N2 =
N1 =
R 1 + 2
1 + 2
1 + 2
= 0 + t, pa se vreme zaustavljanja dobija iz uslova = 0:
R0 1 + 2
.
=
2g (1 + )

Homogeni valjak mase m, poluprecnika R se okrece ugaonom brzinom 0 oko
ose koja prolazi kroz njegovo teziste i normalna je na bazis. U trenutku t = 0
ovaj valjak se postavi na dovoljno dugacku letvu mase M koja miruje na
glatkoj podlozi. Ako je koef. trenja izmedju valjka i letve , za koje vreme ce
valjak poceti da se krece po letvi bez proklizavanja ?
Resenje:

Jednacina kretanja letve je: M al = T (1), a za kretanje valjka imamo:

1
maC = T (2), mg = N (3), mR2 = RT (4). Dok valjak proklizava
2
po letvi sila trenja je T = N , pa je iz (1): al = mg/M , prema (2) je
aC = g i prema (4) je = 2g/R. Valjak prestaje da proklizava po letvi
12

kada je njegova ugaona brzina takva da je: vC = R + vl . Kako je

= 0 + t, vC = aC t i brzina letve vl = al t, valjak prestaje da proklizava po
R0
.
letvi u trenutku: =
g(3 + m/M )

Na kalem je namotan tanak, lak i idealno savitljiv konac. Na kraju konca
deluje sila F pod uglom u odnosu na hor. pravac, pri cemu je ravan
denisana, blah, blah, data masa kalema m, poluprecnik inercije , poluprecnik
dobosa kalema je r, a spoljasnjih delova kalema R. Odrediti pravac kretanja i
ubrzanje kalema u zavisnosti od ugla [0, ], pod pretpostavkom da se uvek
krece bez klizanja. Sila deluje na kalem koji je mirovao na hor podlozi.
Resenje:

Posto kalem ne klizi vazi relacija: x = a = R. Jednacina za rotaciju kalema

oko trenutnog pola brzina P glasi: IP z = F (R cos r), gde je moment

inercije kalema: IP z = ICz + mR2 = m(2 + R2 ). Iz gornjih relacija dobijamo:
r
F cos R
(1). Dakle za 0 < arccos(r/R) kalem se krece na desnu
a=
m 1 + ( )2
R
stranu tj. u referentnom smeru za ubrzanje a (dakle konac se namotava na
kalem). Za = arccos(r/R) kalem se ne pomera jer je moment sile F oko tacke
P nula pa nema rotacije kalema, jedino ostaje mogucnost da kalem klizi po
podlozi, ali prema postavci zadatka sila F nije veca od maksimalne sile trenja
(N ), tj. nema klizanja kalema. Konacno za uglove arccos(r/R) >
kalem se krece na levu stranu, jer je moment sile F takav da rotira kalem
suprotno smeru kazaljke na satu, a i u izrazu za ubrzanje imamo da je a < 0.

Homogeni stap duzine L i mase m lezi na horizontalnom glatkom stolu. Na
stap deluje neka trenutna sila (udarac) i to u tacki koja se nalazi na rastojanju
d od kraja stapa. Odrediti polozaj tacke na stapu koja u trenutku udara ostaje
da miruje. Gde bi trebalo udariti stap pa da jedan kraj miruje pri udaru ?
Resenje:

13

L
Jednacine kretanja stapa su: maC = F (1), ICz = F ( d) (2), gde je
2
L
2
ICz = mL /12. Blah, slika. aC = ( x). Kada se uvrste izrazi za aC i iz
2
L
L 3 d
(3),
(1) i (2) u ovu relaciju dobija se relazija za rastojanje x: x =
2 L
d
2
gde je 0 d L/3. Rezultat koji se dobija za L/3 < d L/2 takodje ima
smisla, ali vise ne denise tacku na stapu, vec tzv. trenutni pol koi se nalazi u
pravcu stapa. Jedan vrh stapa ostaje da miruje ako se stap udari na
rastojanju d = L/3 od drugog vrha stapa (ili na rastojanju 2L/3 od vrha koji
bi trebalo da ostane da miruje).

Materijalna tacka mase m krece se po horizontalnoj glatkoj podlozi brzinom v .
Ova m.t. udari pod pravim uglom u jedan kraj stapa koji miruje na podlozi i
zaustavi se. Ako je masa stapa M odrediti kolika je brzina centra mase stapa
nakon sudara. Ako je duzina stapa L odrediti ugaonu brzinu stapa.
Resenje:
L
mv = ICz , gde je ICz = M L2 /12 moment inercije stapa. Odatle sledi da je:
2
6mv
. Tacka koja ostaje u miru na stapu je na rastojanju x = L/3 od
=
ML
onog kraja stapa u koji ne udara m.t. Posto je ugaona brzina stapa racunata u
odnosu na bilo koju tacka ista, onda mora biti da je brzina centra mase stapa
m
L
v.
racunata u odnosu na nepokretnu tacku: vC = =
M
6

Na horizontalnoj podlozi lezi dugacka betonska greda mase m = 500 kg.
Potrebno je premestiti gredu na neko drugo mesto uz pomoc vozila koje moze
da gura (ili vuce) gredu po podlozi, delujuci silom u hor. ravni. Koef. trenja
izmedju grede i podloge je = 0.4. Odrediti najmanju silu kojom se na ovaj
nacin moze pomerati greda u bilo kom pravcu.
Resenje:

Ako se recimo, gura jedan kraj grede silom ciji se pravac delovanja poklapa sa
pravcem grede (ili centar mase grede normalnom silom), onda je potrebna sila
F = mg = 1962 N. Medjutim pomeranje grede u zeljenom pravcu se moze
ostvariti i delovanjem sile F (na rastojanju d od jednog kraja grede) u hor.
ravni, ali u pravcu normalnom na gredu. Time se postize da greda rotira oko
centra rotacije O kao nas slici. Kako se ova tacka ne poklapa sa centrom mase
onda ce se centar grede nakon rotacije za ugao pi pomeriti za L 2x, gde je x
rastojanje tacke O od kraja grede (slika). Na taj nacin ce se greda pomeriti u
14

zeljenom smeru. Rezultantne sile trenja koje crtamo da deluju u centrima

delova grede koji se krecu na suprotne strane su:
x
Lx
, T2 = mg . Potrebna sila F za pomeranje grede je na
T1 = mg
L
L
osnovu ravnoteze sila i momenata (oko tacke O):
x
Lx
2x
(2). Iz (1)
+ T2
) (1), F (L d x) = T1
F = T1 T2 = mg(1
2
2
L
i (2) dobijamo vezu izmedju polozaja tacke O i mesta na kome deluje sila F :
x = L d d2 dL + L2 /2 (3). Sila F data relacijom (1) opada kako x
raste. Dakle bice minimalna za maksimalno mogucu vrednost x, a to je prema

1
relaciji (3) (za d = 0): x = L(1 ) Fmin = ( 2 1)mg = 812.7 N.
2


15

GRAVITACIJA


Koliki je intenzitet grav. sile izmedju tackase mase m = 80 kg i druge tackaste
mase koja je na rastojanju r i ima masu M ako je: a, b, c, d ... blah blah
(date vrednosti M i r) ...
Resenje:
mM
F = 2 . a) 1.7106 N, b) 2.7103 N, c) 0.472 N, d) 786 N.
r

Naci intenzitet, pravac i smer rezultantne gravitacione sile koja deluje izmedju
polukruzno savijene tanke zice mase m = 0.1 kg i poluprecnika R = 0.25 m i
kuglice mase M = 0.15 kg koja se nalazi u centru polukruga.
Resenje:

Intenzitet sile kojom delic zice mase dm(dm = md/ , (slika), privlaci kuglicu
mM
M dm
d (1). Rezultantna gravitaciona sila u x-pravcu
=
je: dF =
R2
R2
mM

cos d = 0, a rezultantna sila u y -pravcu je:

je: Fx = 0 dF cos =
R2 0
mM
mM

= 1.02 1011 N.
sin d = 2
Fy = 0 dF sin =
2 0
R2
R

IMA NASTAVAK U NA KRAJU GRAV. Oko nekih planeta (Jupiter, Saturn,
Uran) postoje gotovo kruzni prstenovi za koje se smatra da se sastoje ... blah,
blah, dati podaci M, R, h, m, x, C . (a) Kolika je grav. sila kojom ovaj prsten
deluje na masu m ? Nacrtati grak ove sile. Nakom udaljenju od centra
prstena je ova sila maksimalna i koliki je intenzitet maksimalne sile ? (b)
Pretpostavimo da je cestica mase m na rastojanju x0 od centra C kada krene
iz stanja mirovanja ka prstenu. Kolika ce biti brzina cestice vC kada prodje
kroz centar i koliku maksimalnu brzinu moze postici cestica krecuci se na ovaj
nacin ?
Resenje:

(a) Elementarna sila izmedju jednog delica prstena mase dM = M d/(2) i

posmatrane mase m (slika) iznosi dF = mdM/s2 . Medjutim, s obzirom da su
sve elementarne sile jednako po intenzitetu, ukupna sila dobijena integracijom
ima samo x komponentu. Tako dobijamo
x
mdM
. Kako je s2 = x2 + R2 iz gornje
dFx = 2 cos , cos =
2 + R2
s
x
M mx
2
(1). Grak sile u funkciji
relacije sledi Fx = =0 dFx = 2
[x + R2 ]3/2
rastojanja prikazan je na donjoj slici:

Na graku su date bezdimenzione vrednosti sile

F/(M m/R2 ) = /(1 + 2 )3/2 , = x/R. Maksimum sile dobijamo iz relacije
F/x = 0, gde je F dato izrazom (1). Tako dobijamo mesto i vrednost
2
Fmax
R
= = 0.385. (b) Kako je
maksimuma: xm = = 0.707R,
M m/R2
3 3
2
dv
dv
= mv , onda koristeci izraz za silu
prema II Njutnovom zakonu Fx = m
dx
dt
(1) dobijamo diferencijalnu jednacinu, koju integralimo i dobijamo:

1
(2).
x2 + R2
0
Cestica ce postici maksimalnu brzinu u slucaju kada polazi iz polozaja koji se
nalazi veoma daleko od prstena (x0 ). Tada iz relacije (2) dobijamo da je
vC,max = 2M/R.

Odrediti gravitacioni potencijal () i vektor jacine grav. polja (G) homogene
sferne ljuske konstantne debljine, poluprecnika R i mase m u tacki P koja se
nalazi na rastojanju r od centra ljuske ako je (a) r > R, (b) r < R.
Resenje:
vC
0

vdv = M

0
x0

xdx
vC =
(x2 + R2 )3/2

2M

dm
,
d =
s
m
m
m
sin d d = sin d (1). Prema
2R sin Rd =
dm =
2s
2
4R2
kosinusnoj teoremi je: s2 = R2 + r2 2Rr cos , a diferenciranjem ove relacije
ds
sin d
(2). (2)(1), pa sledi:
=
dobijamo 2sds = 2Rr sin d
Rr
s
m
ds (3). Ukupan gravitacioni potencijal homogene sferne ljuske u
d =
2Rr
m
m s=r+R
(4). (b) ako
ds =
tacki P bice (a) ako je r > R : =
s=rR
r
2Rr
m
m s=r+R
(5). Vektor jacine grav. polja u
ds =
je r < R : =
R
2Rr s=Rr
(r)
er i iznosi: (a) izvan ljuske:
tacki P odredjujemo prema relaciji G =
r
m
G = 2 er (6). (b) unutar ljuske: G = 0 (7).
r

Dve homogene sferne ljuske sa vrlo tankim zidovima konstatne debiljine imaju
poluprecnike R i 2R i mase M i 2M ... blah, blah, trazi se sila i grav. pot.
energija za razne opsege r (a,b,c) i neka brzina se trazi ...
Resenje:

Na osnovu prethodnog (gornjeg) zadatka (relacija (6)) gravitaciono polja

homogene sferne ljuske na rastojanjima r > R, gde je R poluprecnik ljuske,
jednako je polju tackaste mase koja se nalazi u centru ljuske i iste je mase kao
ljuska. Jacina polja unutar ljuske je nula. Na osnovu toga i principa linerne
superpozicije gravitacionog polja je (slika): (a) za r > 2R:
3

m 3M
m 3M
m 2M
mM
, (b) za
er , Ep =
er =
F = 2 er
r
r2
r2
r
R < r < 2R:
1
1
mM
m 2M
mM
. (c) za
+
= mM

er , Ep =
F =
2
R r
r
2R
r
mM
mM
m 2M
. Na osnovu zakona o
= 2

r < R: F = 0, Ep =
R
R
2R
4M
.
odrzanju energije, brzina tacke u centru je: v =
R

Eksperimentalno je utvrdjeno da je ubrzanje slobodnog pada na ekvatoru, bla,
bla, toliko, a na polu bla, bla onoliko. Ova razlika ... bla, bla ... Odrediti koliki
je pojedinacni doprinos ova dva faktora, bla, bla ... Dati podaci: ugaona
brzina rotacije zemlje, poluprecnici ...
Resenje:
Tacka na polu ne rotira, a tacka na ekvatoru usled rotacije Zemlje ima
normalno ubrzanje: an = 2 Re = 0.0339 m/s2 (1). Za priblizni proracun
jacine grav. polja koristimo rezultat nekog levog zadatka, a to je:
2
Rz
mz
G(r) = 2 er = g 2 , za r Rz ! Za gravitaciono polje na polu, ako uzmemo
r
r
slucaj Ro r Rz u onom gornjem izrazu iz nekog tamo zadatka, onda je
G(r = Rp ) = 9.836 m/s2 , a za polje na ekvatoru (r > Rz ), dobijamo
G(r = Re ) = 9.805 m/s2 . Konacno za ubrzanje slobodnog pada po ovo
proracunu dobijamo: pol: gp = G(Rp ) = 9.836m/s2 , ekvator:
ge = G(Re ) an = 9.771m/s2 . Dakle, u poredjenju sa eksperimentalno
odredjenim vrednostima greska za gp je samo 0.036 posto, a za ge je oko - 0.1
posto. Medjutim, razlika vrednosti ge i gp (ge gp = 0.065m/s2 ) je nesto
precenjena (prema podacima u zadatku je 0.0525 m/s2 ), tako da je relativna
greska u proracunu razlike ubrzanja oko 24 posto.

Kolika je prosecna gustina materije od koje se sastoji Mesec ako je njegova
masa p = 81 puta manja od mase Zemlje, a ubrzanje na povrsini je q = 6 puta
manje. Prosecna gustina Zemlje je = 5.5g/cm3 . Zanemariti efekte rotacije i
smatrati da su objekti sfernog oblika.
Resenje:
3Mm
(1), gde je Mm masa, a Rm
Gustina materije Meseca je m =
3
4Rm
poluprecnik Meseca. Gravitaciono ubrzanje (odnosno jacina grav. polja) na
2
povrsini Meseca je: gm = Mm /Rm . Stoga je Rm = Mm /gm = q/pRz ,
p
z = 0.612z 3.4g/cm3 (2). Iz ovoga se
pa zamenom u (1) sledi: m =
q3
moze zakljuciti da se Mesec, za razliku od Zemlje, sastoji pretezno od laksih
elemenata.

Odrediti jacinu gravitacionog polja unutar sferne supljine ciji se centar nalazi
na rastojanju d od centra Zemlje. Pretpostaviti da je Zemlja homogena sfera
gustine . Kako utice poluprecnik sferne supljine na jacinu polja u supljini ?
Resenje:
Primenjujemo superpoziciju: Go = Gz Gs (2). Gravitaciono polje unutar
homogenih sfernih objekata je: Gz = k rz , Gs = k rs , k = 4/3 (3).
Zamenom (3) u (2) sledi: Go = k(rz rs ) = k d (4). Iz poslednjeg
4

rezultata se moze zakljuciti da je polje unutar sferne supljine homogeno i da

njegova jacina zavisi samo od rastojanja centra supljine od zemlje C, ali ne i
od velicine supljine.

Naci promenu vertikalne projekcije jacine grav. polja, gV , u tacki M na
povrsini Zemlje, usled prisustva sferne supljine poluprecnika R = 200m na
dubini d = 1km. Horizontalno rastojanje tacke M od centra supljine je x = 0.5
km. Pretpostavljamo da se supljina nalazi u homogenom sloju stena gustine
= 2.8 103 kg/m3 . Kolika je promena polja vertikalno iznad centra pecine ?
Na kom mestu se nalazi maksimum horiszontalne projekcije anomalije
gravitacionog polja i koliko iznosi ?
Resenje:

gr = g gs . Promena polja je: gV = gs cos , cos = d/(x2 + d2 )1/2 (2) .

gH = gs sin , sin = x/(x2 + d2 )1/2 (3). Kako je
4R3
m
(4), to iz (2) i (4) dobijamo:
=
gs = 2
2
3(x2 + d2 )
x +d
gV (x = 1km) = 4.5 106 m/s2 , gV,max = gV (x = 0) 5 106 m/s2 . Iz
(3) i (4) za maksimum promene horizontalne projekcije grav. polja dobijamo:

d(gH )
= 0 xm = d/ 2 = 707 m,
dx
2
gH,max = gV,max 1.9 106 m/s2 . Dakle, maksimum promene
3 3
horizontalne projekcije je 2.6 puta manji od maksimuma promene vertikalne
projekcije gravitacionog polja.

Pretpostavimo da je Zemlja sastavljena od homogene nestisljive tecnosti.
Koliko bi iznosio pritisak gravitacionog polja u unutrasnjosti Zemlje na
rastojanju r od centra ? Dati podaci ... blah ... polprecnik, gustina, grav.
ubrzanje Zemlje. Odrediti pritisak u sredistu Zemlje. Rotaciju zanemariti kaoi
atmosferski pritisak na povrsini.
Resenje:
Pritisak na neku elementarnu povrsinu dS koja je na rastojanju r od centra
Zemlje, je: p(r) = p(r + dr) + dp, gde je p(r + dr) pritisak na rastojanju r + dr
(pocetni uslov je p(r = R) = 0). Promena pritiska dp potice od elementarne
mase dm = dV, dV = dSdr (slika), i izracunava se preko elementarne sile dF
koja deluje na tu masu (a koja zavisi od jacina gravitacionog polja G(r) na
dF
= G(r)dr (1). Ukupan pritisak svih slojeva
mestu posmatranja): dp =
dS
5

iznad posmatranog mesta (r) se dobija integracijom svih elementarnih

R2 r 2
R
, jer je G(r) = gr/R. U
pritisaka do povrsine: p(r) = r G(r)dr = g
2R
sredistu Zemlje je najveci pritisak koji iznosi
gR
= 1.75 1011 Pa = 1.75 106 bar.
pmax = p(r = 0) =
2


Pretpostavimo da je Zemlja jedna homogena sfera, mase M = 6 1024 kg i
poluprecnika R = 6370 km, sastavljena od cestica medju kojima se svaka
interakscija (osim gravitacione) zanemaruje, a koje se jedna u odnosi na drugu
ne krecu. Blah, blah ... naci energiju potrebnu da se Zemlja rasprsi do
beskonacnosti, odnosno da se sve cestice Zemlje beskonacno udalje jedna od
druge, zanemariti rotaciju zemlje.
Resenje:

m(r)dm
(1). = 3M/(4R3 ), m(r) = 4r3 /3 i
r
3 M2
3M 2 R
(2) = 2.26 1032 J.
dm = 4r2 dr, Ev = 6 0 r4 dr =
5 R
R

Sa povrsine Zemlje, mase Mz i poluprecnika Rz = 6370 km, izbaci se projektil
ka mesecu u pravcu koji spaja centre masa ova dva tela. Blah, blah, date masa
meseca i njegovo ubrzanje na povrsini, rastojanje izmedju centara, blah ...
Koliki je minimalni intenzitet brzine v0 kojom bi trebalo izbaciti projektil sa
Zemlje da bi on stigao do mesececa ? Koliki je u tom slucaju intenzitet brzine
v2 kojom ce projektil pogoditi Mesec ?
Resenje:

dEv = dEp =

9D
Mm
Mz
2 = (D R )2 R1 = 10 = 54Rz , R2 = 6Rz , gde su R1 i
R1
1
R2 rastojanja tacke A od centra Zemlje, odnosno Meseca.
2
R2
R2
v2
Rm
+ 0 = g z gm m , gde
Etot = Ep + Ek = const (1). gRz gm
R2
R1
2
D Rz
gMm
2
2
= 0.272Rz .
je g = Mz /Rz i gm = Mm /Rm , pa sledi: Rm = Rz
gm Mz
Prema tome je: v0 = 0.991vII = 11.08 km/s, (2), gde je vII = 2gRz druga
2
v2
Rz
R2
R2
gm Rm + 2 .
kosmicka brzina za Zemlju. g z gm m = g
2
D Rm
R2
R1
Brzina kojom projektil udara u mesec je v2 = 2.28 km/s 0.2vII .

Jedan telekomunikacioni satelit se nalazi u geosinhronoj orbiti iznad ekvatora.
Odrediti najvecu geografsku sirinu sa koje se moze videti ovaj satelit. Koliki
je procenat Zemljine povrsine pokriven sa ovim satelitom ? Pretpostavljamo
da je Zemlja idealna sfera poluprecnika Rz = 6370 km.
Resenje:

Fz = Fm

mMz
2
= m 2 Rgs Rgs = [Mz / 2 ]1/3 , Rgs = [gRz / 2 ]1/3 = 6.63Rz =
2
Rgs
42220 km. Prema slici moze se napisati: cos = Rz /Rgs = 81.3 .
Procenat povrsine zemlje (S) pokriven jednim geostacionarnim satelitom je:
2R2 (1 cos )
S
= sin2 (/2) = 0.425 = 42.5 posto.
=
=
4R2
Sz

Odrediti rastojanje izmedju centra Zemlje i Meseca, ako jabuka na Zemlji pada
ubrzanjem g = 9.81m/s2 , a period obilaska Meseca oko Zemlje je T = 27.3
dana. Uzeti da je orbita meseza i kruzna i Rz = 6370 km.
Resenje:
2
1/RZM
aM
4 2
(2). Iz (1) i
=
aM = 2 RZM = 2 RZM (1). a 1/r2 , sledi:
2
1/RZ
g
T

(2) dobijamo:

60RZ .

2
3
gRZ
RZM
. Konacno je RZM =
=
2
4 2
T

2
gT 2 RZ
383000 km
2
4


Tokom istrazivanja planete Venere, nekoliko sondi je uspesno ubaceno u orbitu
oko te planete, blah, blah, dato h min, h max i period. Odrediti poluprecnik
venere ako je masa ove planete blah, blah toliko i toliko ...
Resenje:
MV 2
MV
a3
T . Posto je velika
a= 3
Iz III Keplerovog zakona sledi: 2 =
4 2
4 2
T
poluosa trajektorije satelita: a = (2R + hmax + hmin )/2, onda se iz gornje dve
MV 2 hmax + hmin
= 6061 km.
T
relacije dobija poluprecnik Venere: R = 3
2
4 2

Izvesti izraz za totalnu energiju planete, mase m, koju ona ima usled kretanja
u gravitacionom polju neke masivne zvezde mase M , ako je velika poluosa
orbite planete a. (Eventualnu rotaciju planete zanemariti.)
Resenje:

mM
1
mM
1
2
2
. Mnozenjem
= mvP
mvA
rP
2
rA
2
1
2 2
2
2
2
ove dve relacije sa rP odnosno sa rA sledi: ErA = mvA rA mM rA i
2
1
2
2
2 2
2
ErP = mvP rP mM rP , pa ih oduzmemo: E(rA rP ) = mM (rA rP ),
2
mM
. Kako je rA + rP = 2a
posle skracivanja konacno dobijamo: E =
rA + rP
mM
.
za energiju planete koja se krece po elipticnoj putanji dobijamo: E =
2a


L = mvp rP = mvA rA , E =

Polazeci od prvog i drugog Keplerovog zakona izvesti treci Keplerov zakon tj.
dokazati da ako se planeta mase m krece po elipticnoj putanji oko nepomicnog
M
a3
, gde je a velika poluosa
sunca mase M vazi sledeca relacija: 2 =
4 2
T
elipticne putanje planete, T period obilaska planete oko suncaa, a
univerzalna gravitaciona konstanta.
Resenje:

L
L
dP
T L
T = ab T =
dt =
P = 0
= const =
P = ab, vS =
2m
2m
2m
dt
ab
(1). L je moment kolicine kretanja planete i odredicemo ga u tacki
L/2m
B: L = mvB b, jer kad ovo uvrstimo u izraz za T , skrati se velicina b i ostaje:
mM
1
mM
4 2
2
2
2
vB =
= mvB
a T 2 = 2 a2 (2). Etot =
T =
a
2
2a
vB
vB
M/a, sto kada se uvrsti u jednacinu (2), konacno daje III Keplerov zakon:
M
a3
.
=
4 2
T2

Meteorit koji pada u pravcu centra Zemlje naleti na vestacki satelit koji se
krece oko Zemlje po kruznici poluprecnika R = 26600 km. Masa satelita
jen = 10 puta veca od mase meteorita. Usled sudara satelit prelazi na novu
elipticnu putanju sa najmanjim ratojanjem od centra Zemlje rmin = R/2.
Odrediti intenzitet brzine meteorita neposredno pre sudara. Nakon sudara
meteorit ostaje u satelitu. Smatrati da je vreme trajanja sudara veoma kratko,
a polurpecnik zemlje Rz = 6370 km.
Resenje:

p = 0 Frez dt 0 jer 0 p = const (1).

mv = (m + M )vr , M v1 = (m + M )v (2), gde je v brzina meteorita pre
sudara, a M i m su masa satelita i meteorita respektivno. Brzina kojom se
9

2
satelit kretao po kruznoj orbiti je v1 = gRZ /R = 3.87 km/s. Iz (2) sledi da
su projekcije brzine satelita (sada zajedno sa meteoritom) posle sudara:
v1
v
(3).
, v =
vr =
1 + m/M
1 + M/m
(m + M )Rv = (m + M )(R/2)vmax (4),
2
2
2
2
2
(m + M )(v r + v ) (m + M )gRz
(m + M )gRz
(m + M )v max
(5).

R/2
2
R
2
2
Iz (3), (4) i (5) sledi rezultat: vr = 3v 2 2v1 = 2.68 km/s i

v = (1 + M/m)vr = 29.5 km/s.


Vestacki satelit je podignut raketom na visinu r0 = 13000 km od centra zemlje.
Bla, bla ... ugao alfa je 30 stepeni, bla, bla, trazi se min i max udaljenje
satelita od povrine zemlje.
Resenje:

L = const r p = const (1). Etot = Ep + Ek = const (2). Primenom

uslova (1) i oznaka sa slike sledi: r0 v1 cos = rmin vmax = rmax vmin (3).
2
2
2
v1 = gRz /r0 . Prema zakonu (2) dobijamo: Etot = mv1 /2 mgRz /r0 =
2
2
2
2
mvmax /2 mgRz /rmin = mvmin /2 mgRz /rmax (4). Resavanjem (3) i (4)
sledi: rmin = r0 (1 sin ), rmax = r0 (1 + sin ), odnosno minimalno i
maksimalno udaljenje satelita od povrsine Zemlje je hmin = rmin Rz = 130
km, hmax = rmax Rz = 13130 km.

Materijalna tacka mase m se krece u polju stacionarne centralno radijalne sile,
F = mf (r)er po elipticnoj trajektoriji. J-na traj. u pol. kord. sist. je
r() = p/(1 e cos ), gde je parametar elipse p = 1 m i ekscentricitet e = 0.5.
U pocetnom trenutku (t=0) m.t se nalazila u afelu i imala je intenzitet brzine
v = 2m/s. Odrediti oblik funkcije f (r).
Resenje:

10

p
p
=2
(1). Pocetna vrednost za r je: r0 = rA = rmax =
1e
1 e cos
m. Sektorska brzina m.t vs = r v/2 je konstantna u polju centralnih sila. U
pocetnom trenutku je vs = r0 v0 /2 = 2m2 /s. U cilindricnom sistemu je
2vs
vs = r2 /2, odnosno = 2 (2). Oblik funkcije f (r) dobijamo iz jednacine

r
kretanja MT: F = mf (r)er = ma = mar er (3). Da je cirkularno ubrzanje
1 d(2vs )
1 d 2
= 0. Dakle, iz (3) je: f (r) = ar = r r2 (4).

(r ) =

a =
r dt
r dt
dr d
dr
, uz pomoc jednacine elipse u cilindricnom sistemu (1) i
=
Kako je
d dt
dt
2vs e sin
r2 e sin

(5). Diferencijranjem
=
relacije (2) dobijamo: r =

p
p
jednacine (5) i zamenjivanjem iz (2) sledi:

2
4v 2
4vs
2vs e cos
dr

= 2 + 3s . Drugi clan u (4) je r2 = 4vs /r3 , tako

=
r=

r
pr
p
dt
k
4v 2 1
da je f (r) = s 2 = 2 , gde je konstanta k = 16N m2 /kg .
r
p r


NASTAVAK NA JEDAN GORNJI GDE JE OZNACENO DA SE
NASTAVLJA NA OVAJ ! Neka je masa prstena u tom oznacenom zadatku
M = 1012 , a njegov poluprecnik R = 100 km. Ako se cestica mase m krece duz
ose x u okolini centra orstena C kao na slici pokazati da cestica osciluje kao
linearni harmonijski oscilator, a zatim izracunati period tih oscilacija.
Resenje:
x
R pa iz izraza (1) iz tog oznacenog zadatka dobijamo:
2
Mm
2
=
x

Fx = 3 x = m x + x x = 0, x = M/R3 (1), Tx =
x
R
R3
= 24.3 106 s = 281.6 dana .
2
M


r() =

11

MEHANIKA FLUIDA


Na horizontalnoj podlozi se nalazi posuda mase M u koju je nasuta voda mase
mv . Kamen mase mk i gustine k vezan je koncem za plafon iznad posude i
potpuno potopljen u vodu. Izracunati silu kojom posuda deluje na podlogu.
Resenje:
Na kamen potopljen u vodu deluje sila potiska: Fp = v gV , gde je V = mk /k
zapremina kamena. Prema zakonu akcije i reakcije, sila istog intenziteta i
pravca, ali suprotnog smera (dakle vertikalno nanize) deluje i na vodu, tako da
v
je rezultantna sila kojom posuda pritiska podlogu: F = (M + mv )g + mk g .
k

Na dnu posude napunjene vodom, nalazi se otvor povrsine So , koji je zatvoren
homogenim konusnim cepom cija je povrsina osnove Sk = 4So . a) Odrediti
minimalnu vrednost gustine konusnog cepa za koju otvor ostaje zapusen bez
obzira na nivo vode u posudi. Zanemariti silu koja moze da nastane usled
ukljestenja cepa i zida posude na dnu. b) Ako je visina dela konusnog cepa
koji se nalazi u posudi hp , odrediti koliki je minimalni nivo vode u posudi za
koji otvor na dnu ostaje zatvoren bez obzira na gustinu cepa. Data je slika.
Resenje:
a) Sila kojom voda deluje na cep je: F = S pdS , gde je S ukupna povrsina
cepa koja je u kontaktu sa vodom. Blah ... Fp = v gVpot ... blah.
pdS = S pdS So pdS F = Fp pSo = v g(Vpot hSo ) (1).
S
Rezultantna sila ima maksimum kada je h = hp . Tada je zapremina

hp
hp 2
(Sk + So + Sk So ) (2). Napominjem da
(R + r2 + rR) =
Vpot = Vp =
3
3
nisam nista objasnjavao sta je sta, a i boli me qrac, bitno je da se dobije tacno
resenje :-P . Minimalnu vrednost gustine konusnog cepa dobijamo iz uslova
ravnoteze msksimalne sile potiska i tezine cepa (F = mg ):

Sk So + Sk So
So = k,min Vk g (3), gde je Vk = Sk H/3
v ghp
3
zapremina konusa, visine H . Kako je H = hp + hv sledi da je:
So
r
hv
hp
(4). Konacno iz (3) i (4) dobijamo:
=1
=1
=1
Sk
R
H
H
v
So
2So
So
. b) Iz relacije (1) vidimo da
=
+
1
k,min = v 1
2
Sk
Sk
Sk
za dovoljno visok nivo vode u posudi rezultantna sila kojom voda deluje na cep
menja smer i od potisne sile pocinje da gura cep ka otvoru na dnu. Posto ce se
ta promena desiti za neko hc > hp , onda je zapremina potopoljenog dela
konusa data sa (2), pa je trazena visina (hc , data relacijom Vpot = hc So ):
7hp
Sk
Sk
hp
.
=
+
1+
hc =
3
So
So
3

Na dnu posude (VEC IMAO ISTI POCETAK) napunjene vodom do visine
h = 1 m, nalazi se otvor koji je zacepljen cepom cilindricnog oblika, povrsine
S = 10cm2 . Ako je izmerene rezultantna sila na cep Fr = 5 N, odrediti
zapreminu dela cepa koji je u kontaktu sa vodom. Gustina materijala od kojeg
1

je napravljen cep je t = v /2. Kakav je u tom slucaju smer rezultantne sile ?

Da li je moguce postici Fr = 5 N ako je gustina materijala cepa t = 2v ?
Zanemariti silu koja nastaje usled kontakta cepa i zida posude na dnu.
Gustina vode je v = 103 kg/m3 .
Resenje:

F2 = v gV2 , F1 = v gh2 S, Fr = F2 F1 mg = v gV2 v gh2 S t gV (1).

Kako je h = h1 + h2 , V1 = h1 S i V = V1 + V2 , to iz (1) dobijamo:
Fr + v ghS
(2). Prema uslovima zadatka moguca su dva resenja za
V =
g(v t )
zapreminu cepa u vodi. Tako je: a) V = 3dm3 , Fr = +5 N, i b)
V = 1dm3 , Fr = 5 N. U slucaju (a) voda izbacuje cep navise, dok je u
slucaju (b) cep pritisnut ka dnu posude. Ukoliko je t = 2v zicki je moguce
samo da je Fr < 0 tj. da rezultantna sila deluje samo nanize. Trazena
rezultantna sila intenziteta Fr = 5 N se dobija za h < Fr /(v gS) = 0.5 m .

Betonske brane se ponekad prave kao tzv. 'gravitacione'. Blaaahh, blaah, data
je gustina betona i vode, dva ipo i 1 ... a)Pretpostavljajuci oblik
paralelopipeda, blah, odrediti minimalni kolicni (b/h)min tako da ne dodje do
prevrtanja, blah, blah kada je nivo vode max. Koliki je pri tome minimalni
koef trenja min izmedju dna brane i podloge neophodan da spreci njeno
klizanje ? (b) Pretpostavimo, blah, blah ... tako da se nadpritisak vode na dnu
linearno menja od max. vr. (sa desne strane) do vrednosti nula (sa leve
strane). Koliki je u tom slucaju minimalnu kolicnik sirine i visine brane ?
Resenje:

MQ = mgb/2 = B ghab2 /2 (1), gde je a treca dimenzija brane.

dMv = z dFv = zv g(h z)adz (2). Sleduje:

v gah3
(3). U ravnoteznom stanju je MQ Mv ,
6
pa je: (b/h)min = v /(3B ) = 0.365. Ukupna sila kojom voda deluje na
v gah2
h
, pa dobijamo T = min mg = Fv
branu je: Fv = v ga 0 (h z)dz =
2
v
= 0.548. Sad po b) Sad koristimo sliku.
odakle je: min =
2B (b/h)min
v gha 2
x dx, gde je pritisak po dnu brane p(x) = v ghx/b,
dMd = xp(x)dS =
b
v ghab2
v gha b 2
. Iz nejednakosti momenta
x dx =
pa dobijamo Md =
0
3
b
v
= 0.426. U ovom slucaju
MQ Mv + Md sledi: (b/h)min =
3B 2v
minimalni koef. trenja dobijamo iz min (mg Fd ) = Fv , gde je sila na dno
v ghab
v gha b
, pa sledi:
xdx =
brane: Fd =
0
2
b
v
= 0.587 .
min =
(2B v )(b/h)min

Tunel za ispust vode, polucilindricnog oblika, poluprecnika R = 1 m,
napravljen je ispod kolovoza na dubini h = 8R/pi. Uzimajuci da zemlja iznad
tunela, gustine = 2g/cm3 , deluje kao tecnost, odrediti rezultantnu vertikalnu
silu na zid po jedinici duzine (u pravcu normalnom na ravan slike (koja je
data)) tunela. Koliki je kolicnik maksimalne i srednje vrednosti pritiska zemlje
na zidove tunela ?
Resenje:

Mv = v ga

h
0

z(h z)dz =

dF v = gzdS sin (1). Kako je z = h R sin i dS = Rd, integracijom (1)

/2
dobijamo: F v = 2gR 0 (h R sin ) sin d = 2gR(h R/4) 70
kN/m. Srednji pritisak se dobija kao: psr = Fuk /S , gde je Fuk ukupna sila
koja deluje na gornju povrsinu tunela i ona je:
/2
Fuk = 2gRL 0 (h R sin )d = gRL(h 2R), gde je L duzina tunela, a
srednji pritisak je: psr = g(h 2R/) = 6gR/ (2). Kolicnik maksimalnog
(pmax = gh) i srednjeg pritiska je: pmax /psr = 4/3.

Obala jezera ima oblik koji se menja po zakonu: z = ax2 , gde je x rastojanje u
horizontalnom pravcu od mesta, blah, blah, data visina obale z . Odrediti
intenzitet rezultantne sile po jedinici duzine kojom voda pritiska obalu, kao i
pravac ove sile u odnosu na veertikalu, ako je nivo vode na visini H = 8 m od
dna jezera i a = 0.1m1 , a p0 = 101325 Pa.
Resenje:

|dF | = dF = pdS = (p0 + gh)dS (1), gde je dS = Lds elementarna povrsina

obale. Vazi: dx = ds cos , dz = ds sin = dh. Projekcije sile su:
dFx = dF sin , dFz = dF cos (2). Intenzitet hor. projekcije
rezultantne sile je:
H2
H
) (3). Blah, blah ...
Fx = dFx = pdS sin = 0 pLdh = L(p0 H + g
2
2
Ako je H = axm , sledi: |Fz | = (p0 + gh)dS cos =
2
H
xm
(p0 + gH) (4). Projekcije rezultantne
(p0 + g(H ax2 ))Ldx = L
0
3
a
H2
= 1.125 106 N/m
sile po jedinici duzine obale su: F x = Fx /L = p0 H + g
2
2
H
(p0 + gH) = 1.374 106 N/m. Ugao izmedju vektora
, |F z | =
3
a
rezultantne sile i vertikale je: = arctg(Fx /Fz ) = 39.3 .

Na horizontalnu glatku podlogu postavljena je metalna polulopta mase mp .
Kroz mali otvor na vrhu nalije se voda tako da ispuni citavu zapreminu. Koliki
je minimalni moguci kolicnik mase polulopte i mase nalivene vode mp /mv tako
da se pri nalivanju voda ne izlije ispod polulopte. (data slika)
Resenje:

dFn = dF cos , dF = pdS, p = gh = gR(1 cos ), dS = 2rRd i

r = R sin dFn = 2gR3 (sin cos sin cos2 )d. Integracijom se
dobija:
gR3
1 /2
/2
(1). Masa
sin(2)d(2) + 2 0 cos2 d(cos ) =
Fn = gR3
3
2 0
3
vode pod poluloptom je mv = 2R /3, odnosno prema (1) mozemo napisati
Fn = mv g/2. Kako je sa druge strane tezina polulopte Fpl = mpl g konacno
dobijamo mpl /mv = 1/2.

U posudi sa vodom se nalazi komad plute koji je koncem vezan za dno. Sila

zatezanja u koncu je T . Ako se posuda krece navise konstantnim ubrzanjem

intenziteta a = 2g , odrediti novu silu zatezanja T u koncu.
Resenje:
T = v gV p gV = (v t )V g . Blah, blah ...
Fin = ma, g = g a, g = g + a. Zato je nova sila zatezanja:
T = (v p )V g = (v t )V (g + a) = 3T . Promena pritiska sa dubinom je:
dp = (g + a)dz . Zapremina potopljenog dela prakticno ostaje ista jer je
voda vrlo slabo stisljiva.

Kroz horizontalnu cev precnika D = 50 cm stacionarno struji nestisljiv idealni
uid gustine = 2000kg/m3 . Da bi se merio protok, cev je postepeno suzine
na d = 20 cm, kao na slici. Odrediti zapreminski protok kroz cev ako je razlika
nivoa zive u mernoj cevcici h = 4 cm. Merna cevcica ima svuda isti precnik, a
gustina zive je Hg = 13600kg/cm3 .
Resenje:

1 2
1 2
p1 + v1 = p2 + v2 . Iz jednacine kontinuiteta je: v1 = v2 S2 /S1 , pa je
2
2
2p/
d2
, gde je
protok uida kroz cev: Q = v1 S1 = v2 S2 =
1 (d/D)4
4
p = p1 p2 . Pritisci u tackama A' i B' su jednaki i iznose:
pA = pA + gh, pB = pB + Hg p = pA pB = (Hg )gh. Konacno
d2 2h(Hg / 1)
= 21.7 l/s .
1 (d/D)4
4

XXX. U sirok otvoreni sud nalivena je voda do visine H kao na slici. Na
bocnoj strani suda, cija je debljina zidova zanemarljiva u odnosu na visinu
vode napravljen je mali otvor (povrsine So mnogo manje od povrsine preseka
suda S ) kroz koji voda istice u horizontalnom pravcu. Na kojoj visini bi
trebalo da se nalazi ovaj otvor da bi mlaz vode imao maksimalni domet (D) i
koliko on iznosi ? Pretpostaviti da se nivo vode u posudi ne menja.
Resenje:

je protok: Q =

Sv = S0 v0 , S
S0 v0
v . Blah, blah ...
1 2
1 2
p0 + v + g(H h) = p0 + v0 (1), gde je blah, blah ... Iz relacije (1) je:
2
2
2h
= 2 h(H h).
v0 = 2g(H h), a domet mlaza na podlozi je: D = v0
g
Maksimalni domet se dobija za hm = H/2 i on iznosi Dmax = H .

U cilindricnu posudu cija je povrsina bazisa S1 nalivena je voda do visine H .
Nad dnu posude nalazi se kruzni otvor povrsine S2 . Smatrajuci da je strujanje
kvazi-stacionarno, blah, blah, trazi se vreme posle koga ce voda isteci iz
posude, onda kako bi trebalo graduisati sud, pa onda da li se rezultati mogu
primeniti kada S2 S1 i kolika je brzina isticanja akoliko vreme isticanja u
slucaju kada je S2
S1 . Kontrakcija mlaza se zanemaruje ...
Resenje:

2
2
p0 + gh(t) + v1 /2 = p0 + v2 /2 (1). Pored toga vazi i jednacina
kontinuiteta: S1 v1 = S2 v2 (2). Kombinujuci (1) i (2) dobijamo:

2gh(t)
2gh(t)
(4). Prema slici je:
(3) i v2 =
1 (S2 /S1 )2
(S1 /S2 )2 1
v1 = dh/dt. Koristeci (3) dobija se dif. j-na koja se moze resiti razdvajanjem
2g

H dh
, odakle dobijamo
promenljivih: 0 = C 0 dt, C =
(S1 /S2 )2 1
h

2 H
(5). Graduaciju suda treba izvrsiti tako da je za trazeno vreme
=
C
prvi zarez na visini h1 = (C /2)2 od dna suda, a ostali na visinama
hn = n2 h1 , n = 2, 3, .... U slucaju S1 S2 narusava se uslov

v1 =

kvazi-stacionarnosti proticanja i ne moze se primeniti Bernulijeva j-na. Blah,

blah ... v1 = v2 = gt. Kada je S2

S1 iz (4) sledi: v2 2gh (6). Prema
S1 2H
(7).
(5) je tada vreme isticanja: =
g
S2

U horizontalno postavljenom cilindru nalazi se m = 8 g vode (gustina vode je
= 103 kg/m3 ). Na kraju cilindra je otvor povrsine S2 = 1.5mm2 , kao na slici.
Klip cilindra se ravnomerno pomera pod dejstvom upravne sile konstantnog
intenziteta F . Cilindar se isprazni za vreme t = 2.5 s. Odrediti intenzitet sile
ako je hod klipa l = 4 cm. Sile trenja, kao i kontrakciju mlaza zanemariti.
Resenje:
1 2
1 2
S1 v1 = S2 v2 , p1 + v1 = p2 + v2 , gde je p1 = pa + F/S1 (pa je
2
2
S1 l S1
l
,

atmosferski pritisak) i p2 = pa . Vreme isticanja vode je: t =

2F
S2
v1
3
m
= 2.4 N .
jer je S2
S1 , a odavde je intenzitet sile: F =
2l(S2 t)2

Naci kolicnik vremena praznjenja suda a /b oblika polulopte poluprecnika R
za dva prikazana polozaja na slici. Tecnost na pocetku potpuno ispunjava
polulopte, a povrsine gornjeg i donjeg otvora suda su iste kao i koecijent
kontrakcije mlazana izlaznom otvoru. Moze se smatrati da je u svakom
trenutku, povrsina poprecnog preseka otvora kroz koji istice uid mnogo
manja od povrsine gornjg nivoa tecnosti.
Resenje:

S 2
dz
2gz (2). Sad
=
S1
dt
pod (a) Prema slici (a) sledi: S1 = r2 = (2Rz z 2 ) , pa integraleci (2)
14R5/2

0
1/2

(3). Pod (b)

(2Rz z 3/2 )dz =
dobijamo: a =
R
15S 2 2g
S 2 2g
Prema slici (b) sledi S1 = r2 = (R2 z 2 ) , pa integraleci (2) dobijamo:
8R5/2

(4). Konacno dobijamo:

(R2 z 1/2 z 3/2 )dz =
b =
5S 2 2g
S 2 2g R
7
a
.
=
12
b

v2 =

2gz(t), v1 = S 2 v2 /S1 , S

= kS2 v1 =


Otvorena ampula duzine l na cijem donjem kraju se nalazi mali otvor O
napunjena je blah, blah, data gustina, visina, ugaona brzina, zanemaruje se
grav. polje, trazi se kolicnik vremena praznjenja apmule T /T kada je pa
neko iks nula prim jednako toliko i toliko i iks nula sekund jednako toliko i
toliko (l i l/2).
Resenje:

dp
1
= 2 y , odakle integracijom
gradp
dy

2
p
l
(2lx x2 ). Sada iz jednacine
dobijamo: p0 dp = 2 lx ydy p p0 =
2
(1) sledi: v2 = l 2x/l (x/l)2 (2). Za izracunavanje vremena praznjenja
apmule potrebna je brzina v1 = dx/dt. Koristeci jednacinu kontinuiteta
S2 l
2x/l (x/l)2 . Odavde dobijamo dif. j-nu:
v1 S1 = v2 S2 sledi: v1 =
S1
S2
d
2 2 , = x/l. Razdvajanjem promenljivih i uvodjenjem
=

S1
dt
smene = 1 z , pa integracijom dobijamo:

dz
1

= arcsin(1 0 ), pa je konacno vreme isticanja tecnosti iz

10
2
1 z2
S1
arcsin(1 (x0 /l)) . Zamenjujuci vrednosti za x0
ampule: T =
S2 2
/2
T
= 1.5 .
=
dobijamo:
/3
T

U casi koja je do vrha napunjena vodom pliva komad leda. Sta ce se desiti sa
nivoom vode kada se led istopi ?
Resenje:
ml
. Kad se led istopi masa vode je vv = ml , a
Q = Fp ml g = v gVp Vp =
v
ml
mv
= Vp . Dakle nivo vode se nece promeniti.
=
njena zapremina je: Vi =
v
v

Veliko izdubljeno sferno ogledalo teleskopa zizne daljine f = 50 cm stoji u
lezistu na tankom sloju zive kao na slici. Odrediti max. masu ogledala pa da
ogledalo pliva. Najveca dubina ogledala je H = 20 cm, unutrasnji i spoljasnji
poluprecnici su priblizno jednaki, a gustina zive je 13600 blah ...
Resenje:

R = 2f = 1 m , mmax = Hg V = Hg H 2 (3R H) = 1.595 103 kg .

3

Tanka homogena greda, konstantnog poprecnog preseka, duzine L = 1 m i
gustine = 805kg/m3 , oslonjena je na ostru ivicu obale reke tako da je

2
p = v2 /2 (1), f = 2 y f =

cetvrtina duzine iznad obale, a deo, blh, blah h = L/2 .. blah, koji deo duzine
grede je pod vodom ? Koliki bi trebalo da je min. koef. trenja izmedju obale i
grede tako da greda ostane u stabilnoj poziciji prikazanoj na slici. Gustina
vode u reci je deset na treci.
Resenje:

3m2 gL
3L
m1 gL
(1), m1 = SL/4, m2 =
)=
+ Fp (
8
2
4
8
2
L
3L
= 0 = 0.35m (2), sin =
+
S3L/4 i Fp = gv S 2
2v
2
1
h
= = 30 (3). Jednacine po x i y osi daju:
2
3L/4
Fx = 0 (m1 + m2 )g sin = Fp sin + T (4) i
Fy = 0 N + Fp cos = (m1 + m2 )g cos (5). Iz uslova T = min N sledi:
min = tan = 0.577.

Brod se nalazi u brodskoj prevodnici kada kapetan odluci da sa broda izbaci
sidro u vodu. Da li ce se promeniti nivo vode u prevodnici. Obrazloziti
odgovor.
Resenje:
Kada je sidro mase m na brodu, zapremina vode koju istisne trup broda iznosi
vv = m/v . Kada se sidro ispusti u vodu ono istisne vodu zapremine jednake
zapremini sidra: Vs = m/s , gde je ro es gustina sidra obicno je rec o gvozdju
priblizna gustina njega je oko 8000. Prema tome kako je Vv > Vs nivo vode u
prevodnici ce se spustiti kada se sidro izbaci u vodu.

Medju skicama raznih masina srednjevekovnih izumitelja cesto srecemo skice
ideja za tzv. perpetuum mobile. Na slici je prikazana takva masina. Blah,
blah, smor, smor dato R, L, C, neko V1, V1 ... U svakom slucaju trazi se a)
Objasniti zasto prikaza vecna masina ne radi , b) Izracunati rezultantnu silu
kojo mtecnosti deluju na disk, ako je pregradni zid vrlo tanak, a nivo tecnosti
je poravnat sa najvisom tackom diska.
Resenje:
a) Rezultantni moment sila na disk u odnosu na centar diska je nula, jer sve
elementarne sile kojima tecnosti pritiskaju disk prolaze kroz centar diska.
Prema tome disk se ne okrece. b)

dF = pdS, p = p0 + gR(1 cos ), dS = LRd FV,v = 0 dF cos =

2
2
R
R
= Hg gV2 . Sledi da je:
= v gV1 , FV,Hg = Hg gL
v gL
2
2
2
FH = (Hg v )2gLR .


MO = 0

Sferni nerastegljivi balon ukupne mase 3 kila i precnika D je 2 metra pusten je

u atmosferu. Odrediti visinu do koje ce se podici balon ako temperatura
atmosfere opada linearno sa visinom T (z) = T0 z gde je lambda dato
0.00648 K/m. Gustina atmosfere jero nula i jednaka 1.22 a temperatura 15
stepeni a pritisak p0 = 101 kPa.
Resenje:
6m
m
= 0.716kg/m3 , dp =
=
b Vg = (z)Vg (z) = b (1), b =
D3
V
p
p
Mp
=
(2), T (z) = T0 z (3) ln
=
gdz, =
p0
RT
RT
g
1)
b
T0
z (
T0 z
g
(1 ( ) )
(5) z =
] R
(4) = 0 [1
ln
0

T0
T0
R
5216 m, gde je = [g0 T0 /(po ) 1]1

Ronilacko zvono (keson). cilindricnog oblika, blah, blah, data visina H je 4
metra i povrsina bazisa S je 2 metra kvadratna, neka visina h 17.2 metra.
Kolika jhe rez. sila S koja zateze uze kojim je zvono prikaceno na brod ?
Smatrati , blah, blah ... Data gustina vode, zvona 8 puta 10 na treci, i
atmosferski pritisak 10 na peti paskala ...
Resenje:
v = p0 + v g(h + x), v Vv = po Vo [p0 + v g(h + x)]Sx = p0 SH (1)
p0
h
p0
= 0, = x/H = 0.35 x = 1.4m. Vtot = Vv +
+ )
2 +(
v gH
v gH H
3
Vz = Sx+mk /k = 4.3m , Fp = v gVtot T = M gFp = (M v Vtot )g = 77
kN .

Dovoljno dugacka cev promenljivog poprecnog preseka, zatvorena je pomocu
dva klipa zanemarljivih masa, blah, blah date povrsine klipoca S1 i S2 20 i 4
respektivno cm na kvadrat i voda gustine date , krutost k, duzina d. U kojim
granicama moze da bude krutost opruge tako da se veci klip ne pomeri za vise
od d/3 ako cev postavimo vertikalno ?
Resenje:
F = kx, kx + p0 S1 = p1 S1 (1), kx + p0 S2 = p2 S2 (2). p2 =
d
(4), x2 x1 = x, S1 x1 =
p1 + g(d + x) (3) x =
k S1 S2
1
g S1 S2
d/(S1 /S2 1)
x
. k x1
=
S2 x2 x1 =
k(S1 S2 )/(gS1 S2 ) 1
S1 /S2 1
+2
= 8.75N/m, = S1 /S2 . Dakle,
0. x1 /d = 1/3 kmin = S1 g
( 1)2
zadati uslov je ispunjen ako je: k (kmin , ) .

Zatvorena posuda u obliku kupe lezi na hrapavoj hor. podlozi oslonjena na
svoju bazu. Kroz mali otvor na vrhu kupe naspe se tecnost do trecine visine.
Odrediti kolicnik pritiska na bazu kupe i srednjeg pritiska na deo omotaca
kupe koji je u dodiru sa tecnoscu.
Resenje:

10

pb = gh/3 (1), pom = Fom /Som (2), dFom = pdSom , p =

g(x 2h/3), dSom = 2rdl, r = Rx/h, dl = dx/ cos Fom =
5Rh
8gRh2
h
h
(4)
. Som = 2h/3 dSom =
g(x 2h/3)dSom =
2h/3
9 cos
81 cos
15
pb
.
=
pom = 8gh/45 (5)
8
pom

Na slici je prikazana jednostavna centrifugalna vakuum pumpa. To je jedna
savijena otvorena cev kont. popr. preseka, napunjena zivom do visine H . Cev
moze da rotira oko vertikalne ose sistema. Izracunati ugaonu brzinu blah, blah
R = h/6, d
R, H = h/3, p0 = Hg gh, h = 76 cm.
Resenje:

pA = p0 + Hg g(H + R/2) (1), dF = 2 xdm, f = 2 x. f =

2 x

p
0

dp = Hg 2

R
R/2

xdx pcf,A =

dp
1
=
gradp
dx

3
H 2 R2 (2) =
8 g

34g
8g(h + H + R/2)
= 41.9s1 = 400 ob/min .
=2
2
h
3R

Naci stacionarni oblik z = f (x, y) slobodne povrsine teske tecnosti koja se
nalazi u cilindricnom sudu, ako sud rotira oko svoje centralne ose (vertikalno
postavljene) konstantnom ugaonom brzinom kao na slici. Intenzitet grav.
polja je g .
Resenje:

11

2 x
2
dFcf
dz
z
xdx z =
x C dz =
=
= tan =
g 0
g
gdm
dx
2
2 2

x
(x2 + y 2 ) + C (1). (zbog simetrije).
+ C z = f (x, y) =
f (x) =
2g
2g
Konstanta C je minimum dobijene funkcije za x=y=0 i moze se dobiti ako je
poznata zapremina nestisljive tecnosti.

Otvoreni cilindricni sud visine h = 4H i poluprecnika R, okrece se oko svoje
ose stalnom ugaonom brzinom. Ako je u sud bila nalivena voda do visine H
kada je bio u stanju mirovanja, odrediti: a) ugaonu brzinu pri kojoj ce
povrsina tecnosti didirnuti dno, b) ugaonu brzinu pri kojoj ce tecnost dostici
gornju ivicu suda.
Resenje:

dFcf = 2 xdm,

a) Prema slici i jednacini (4) iz prethodnog zadatka zapremina vode u posudi

2
2 R4
R
R
+ R2 C (1). Zapremina
je: V = 0 zdS = 0 ( r2 + C)2rdr =
4g
2g
(R)2
. Ugaona brzina (1 ) pri kojoj
tecnosti iznosi V = R2 H , pa je C = H
4g

2 gH
.
ce povrsina tecnosti dodirnuti dno dobija se iz uslova C = 0: 1 =
R
b) Evo druge slike:

12

2 2
R
2
2
2
(r2 r0 )2rdr R2 r0 = 2R gH/ . Trazena
(r r0 ), V = r0
2g
2g
ugaona
brzina 2 se dobija iz uslova z(R) = 4H , pa je iz gornjih relacija:
4 gH
= 21 .
2 =
R

Francuski naucnik Henri Pitot je merio brzine proticanja reke Sene koristeci
samo jednu staklenu sev. Sev je savijena pod pravim uglom i dovoljno siroka
da kapilarni efekti ne dolaze do izrazaja. Objasniti kako ?
Resenje:

z=

1 2
1 2
pA + gzA + vA = pB + gzB + vB (1), zA = zB , vA = u (u je brzina
2
2

reke), vB = 0. Kako je pA pB = gh iz (1) dobijamo: u = 2gh .


Tecnost istice konstantnom brzinom v0 kroz otvor na horizontalnom dnu suda
kao na slici. Odrediti kako se menja poluprecnik mlaza (r) u funkciji
rastojanja z od otvora, ako tecnost struji laminarno. Poluprecnik otvora je R.
Otpor vazduha zanemariti.
Resenje:
2
r = R v0 /v (1), v 2 v0 = 2gz . Ako se ovaj rezultat uvrsti u (1) za
R
.
poluprecnik mlaza se dobija: r = 4
2
1 + 2gz/v0

Crevo precnika d1 = 4 cm prikaceno je na hidrant. Apsolutni pritisak vode u
hidrantu je p1 = 350 kPa. Odrediti brzinu isticanja vode kroz mlaznik na
kraju creva, precnika d2 = 2.8 cm, koji je podignut na visinu h = 20 m u
odnosu na hidrant. Na kojoj visini voda prestaje da istice ? Trenje u crevu

13

zanemariti i uzeti da je atmosferski pritisak pa = 100 kPa.

Resenje:
1 2
1 2
v1 d2 /4 = v2 d2 /4, p1 + v1 + gz1 = p2 + v2 + gz2 v2 =
1
2
2
2
2[(p1 pa )/ gh]
= 11.47 m/s , gde je h = z2 z1 i p2 = pa . Voda
1 (d2 /d1 )4
p1 pa
= 25 m .
prestaje da istice (v2 = 0) na visini h =
g

Veza sa XXX. Pretpostavimo da je sud iz zadatka sa XXX podignut na visinu
H . Na kom mestu i pod kojim uglom bi trebalo napraviti mali otvor na boku
suda da bi mlaz imao maksimalni domet. Koliko on iznosi ?
Resenje:

v0 + 2g(2H x)
= 2 2Hx (1).
g
Posto je max. vr. za x = H , onda iz (1) sledi da se max. domet dobija za

x = H i on tada iznosi Dmax = 2 2H . Max. domet se postize za ugao:

1
1
= = 35.3 .
m = arctg
2
2
1 + 2gh/v0

Pretpostavimo da se sud sa slike krece vertikalno navise ubrzanjem a. Odrediti
vreme isticanja stuba tecnosti visine H , ako je S2
S1 .
Resenje:
gdm adm
dF
= g a = (g + a)ez , jer je g = g ez i a = aez . Dakle
=
f=
dm
dm
u Bernulijevoj j-ni umesto g gurise g + a, pa je vreme isticanja vode
2H
S1
. Ako se posuda krece vertikalno nanize ubrzanjem a onda je:
=
S2 g + a
2H
S1
.
=
S2 g a

Kakav mora biti prol pescanog sata na slici da bi se nivo peska pomerao
brzinom konstantnog intenziteta. U pocetnom blah, blah, blah, data visina H,
povrsina S1, S2, pritisak p0 i koef kontrakcije k=1 ...
Resenje:

v0 =

2gx, h = 2H x Dmax =

v0

14


h = z(x, y) i S1 = (x2 + y 2 ). v1 = S2

2gz(x, y)
2 = C = const (1).
2 (x2 + y 2 ) S2

C2
2 2
2 2
2
2 [ (x + y ) S2 ] (2). Iz pocetnog uslova:
2gS2
2
2
z(r1 = S1 /) = H, R1 = x2 + y 2 dobijamo konstantu C odnosno brzinu
2
2
spustanja nivoa peska: C = v1 = S2 2gH/(S1 S2 ) (3). Na osnovu (2) i (3)
H
2 2
2 2
2
S1
dobijamo prol suda: z(x, y) = 2
2 [ (x + y ) S2 ]. Ako je S2
S1 S2
odgovarajuci oblik suda se dobija rotacijom oko z-ose krive koja ima oblik u
2
xOz ravni: z(x) Ax4 , gde je: A = H 2 /S1 .

U cilindricnom sudu , precnika D, otvorenom sa gornje strane, nalaze se dve
tecnosti koje se ne mesaju, gustine ro 1 i ro2 gde je ro1 manje od ro 2. Blah,
blah, data gustina sloja tecnosti i visina h i neka H i povrsina So . Odrediti
vreme za koje ce obe tecnosti isteci iz suda i uporediti ga slucajem isticanja
iste zapremine homogene tecnosti, ako je So
S i ako se sva tranje kao i
kontrakcija mlaza mogu zanemariti.
Resenje:

Odavde je: z(x, y) =

So
dz
(1), pa je u
z , jer So

S . Zato sledi:
=u
S|z| = So u

S
dt
1
2 u2 = 1 gh + 2 g(z h) u = 2g(z h(1 1 /2 )) (2) 2 =
2
S 2h
dz
S
h
(4). Na
(3). Sada imamo da: 1 =

H
g
So
So 2g
z h(1 1 /2 )
osnovu (3) i (4) sledi:

15

h
1 h
1
h
S 2H
. Kako je izraz
+

1
1
H
2 H
2
H
g
So
u uglastoj zagradi uvek veci ili jednak jedinici, to znaci da je vreme potrebno
da isteknu obe tecnosti vece nego u slucaju kada imamo samo jednu tecnost
iste zapremine.

Kada mlaz tecnosti udara u cvrstu povrsinu, onda se on ne odbija od povrsine
kao sto bi se odbbila gumena lopta, vec blah, blah, blah ... data gustina mlaza
vode, poprecni prese je 8 cm kvadratnih i brzina je 20 m/s. Odrediti
hidrodinamicku silu kojom mlaz deluje na zid.
Resenje:

= 1 + 2 =

Kolicina kretanja koju ima delic mase dm (dm = Sdx) u pravcu x-ose pre
udara u zid je: vdm, a posle sudara je nula. Promena kolicine kretanja u
jedinici vremena jednaka je hidrodinamickoj sili koja deluje na vodu:
vSvdt
0 vdm
= v 2 S . Prema zakonu akcije i reakcije sila istog
=
Fx =
dt
dt
intenziteta i pravca, ali suprotnog smera deluje na zid: F = v 2 S = 320 N .

Iz sirokog otvorenog suda istice tecnost gustine kroz mali otvor na boku
suda. Sud se nalazi na horizontalnoj hrapavoj podlozi. Odrediti silu statickog
trenja izmedju posude i podloge koja obezbedjuje da se posuda ne pomera po
podlozi tokom isticanja mlaza tecnosti. Kontrakciju mlaza zanemariti.
POvrsina otvora je So
S , gde je S povrsina preseka suda. Nivo vode u sudu
je na visini h iznad otvora.
Resenje:

2
v0 = 2gh. F = Qv0 = So v0 = 2gSo h T = 2gSo h .

Naci izraz za koecijent viskoznosti ( ) uida koji se nalazi u cilindricnom
viskozimetru ... Blah, blah, poznam moment sile M, ugaona brzine omega
nula, poluprecnici R1 i R2 i visina h. Kako izgleda rezultat u slucaju da je
d = R2 R1
R1 ? Smatrati da se temperatura tecnosti u viskozimetru
odrzava konstantnom.
Resenje:
2
20 R2 R2

R dr
g = C/r3 . 0 0 d = C R12 3 C = 2 1 2 . M = R2 2R2 hR2 g(r =
R2 R1
r
2 2
R2 R2
M
4hR1 R2
R1
0 = k , k = 2 2 12 . Ako je d = R2 R1
R2 ) = 2
2
4hR1 R2
0
R2 R1
3
onda je k d/(2hR1 ) .

16


Tanki zid radijusa R = 10 cm, horizontalno je postavljen u cilindricnu supljinu
ispunjenu uljem viskoznosti = 0.16 Pa s kao na slici. Razmaci izmedju
diska i hor. zidova su jedniki i iznose h = 1 mm. Naci snagu koja se trosi na
savladjivanja viskoznih sila koje deluju na disk ako disk rotira ugaonom
brzinom = 60 rad/s. Ivicne efekte zanemariti, a gradijent brzine slojeva ulja
linearizovati.
Resenje:

v
R
(1). dv/dz = v/h, v = r. M = 2 0 rdF =
h
2 R4
R4
= 181 W (3) .
(2). P = M =
h
h

Disk poluprecnika R i mase m pliva u tecnosti u sirokoj posudi kao na slici.
Rastojanje donje povrsine diska do dna posude iznosi d (d
R). Ako se disk
vrti ugaonom brzinom omega nula i pusti da se okrece, ugaona brzina mu
opadne e puta za vreme T . Koliki je koecijent viskoznosti ove tecnosti ?
Zanemariti uticaj viskoznih sila na bok diska i promenu temperature tecnosti
za vreme rotacije.
Resenje:
R4
= k (1).
Prema relaciji (2) iz prethodnog zadatka sledi: M =
2d
d
Prema zakonu kretanja diska je: M = Iz , Iz = mR2 /2 (2). Zamenom
dt
k T
/e d
dt . Za koef. viskoznosti se
=
izraza (1) u (2) dobijamo: 00
Iz 0

md
.
izracunavanjem ovih integrala dobija: =
R2 T

Rezervoar zapremine V = 100 l puni se sirovom naftom gustine te i te i
viskoznosti te i te na temperaturi toj i toj. Pupma koja ubacuje naftu, bla, bla
dato: l,d,p ... Ako se oba kraja creva nalaze na priblizno istoj visini, proveriti
da li je strujanje uida laminarno ? Odrediti vreme za koje ce se ovaj
rezervoar napuniti. Za koje vreme ce se rezervoar napuniti u zimskim uslovima
na temperaturi 0 stepeni kada je koef. viskoznosti toliki i toliki ... ?
Resenje:
Ako pretpostavimo da je strujanje laminarno, protok kroz crevo je prema
d4 p
= 1.795 103 m3 /s (1), pa je Rejnoldsov
Pauazjeovom zakonu: Q =
128l
vs d
= 775.5 . vs = Q/S = 4Q/(d2 ) strujanje je laminarno
broj: Re =
/

dF = 2rdr

17

(Re < 2000) pa je Puazjeov zakon (1) primenljiv. Vreme punjenja rezervora je:
1 = V /Q = 55.7 s, a u zimskim uslovima kada je temperatura nula stepeni
bice: 2 = 238.8 s

Viskoznost uida velike apsolutne viskoznosti moze se eksperimentalno
odrediti pomocu male kuglice pustene da pada kroz uid. Ukoliko je Re < 0.1
i posuda dovoljno siroka moze se primeniti Stoksov zakon za otpornu silu koja
deluje na kuglicu pri stacionarnom kretanju kroz uid. a) Odrediti minimalnu
viskoznost (min ) uida gustine f = 950kg/m3 cija se viskoznost moze
odrediti uz pomoc celicne kuglice precnika d = 1.5 mm i mase m = 13.7 mg.
Kolika je tada granicna brzina kuglice ? b) Ukoliko Stoksov zakon primenimo i
na ubrzano kretanje kuglice, odrediti vreme za koje ce se kuglica dostici 99%
svoje stacionarne brzine i koliki ce put za to vreme preci, ako je = min .
Resenje:
V = 4r3 /3, k = m/V, Q = k V g, Fp = f V g, Fot = 6rvt (Re <
0.1 i vt ). Kuglica se krece konstantnom brzinom ako su ove sile u ravnotezi:
vt d
(k f )gd2
=
(1) Re =
k V g = f V g + 6rvt vt =
/f
18

f (k f )gd3
f (k f )gd3
= 0.345 Pa s,
(2) . a) Iz (2) sledi: min =
2
18Remax
18
a granicna brzina je tada: vt = 2.42 cm/s . b)
f
18
dv
v + (1 )g (4).
=
F = Q Fp Fot , ma = mg f gV 3dv
k
k d2
dt
Integracijom jednacine (4) uz pocetni uslov da je v(t = 0) = 0 dobijamo:
18
(5), a vt je dato u relaciji (1). Kuglica
v(t) = vt (1 exp(t)), =
k d2
dostize 99% svoje granicne brzine za vreme:
m
k d2
vt
1
ln 100 = 12.9 103 s (6).
ln 100 =
)=
= ln(
3d
18
vt 0.99vt

Integraleci (5) uz pocetni islov x(0) = 0 dobijamo sledeci polozaj kuglice:

v(t)
vt
(7), pa je
x(t) = vt t (1 et ) = vt t

x( ) = vt (1 0.99/ ln 100) = 0.246 mm .



18

OSCILACIJE


OVAJ ZADATAK IMA NASTAVAK U SLEDECEM !!! Telo mase m = 0.05
kg pricvrsceno je na kraj spiralne opruge (krutosti k = 5kg/s2 ) i izvodi proste
harmonijske oscilacije po glatkoj horizontalnoj podlozi, amplitude A = 2 cm.
Odreediti: a) frekvenciju i period oscilovanja i b) maksimalnu kineticku
energiju i totalnu energiju tela.
Resenje:
a) J-na kretanja tela je:
2
ma = kx x + 0 x = 0 (1), 0 = k/m = 10s1 . Frekvencija i period

1
k
1
0
= 0.628 s . Sad
= 1.59 Hz. T =
=
oscilovanja tela su: f0 =
f0
2 m
2
1
pod b) Ek,max = E = Ep,max = kA2 = 103 J .
2

OVAJ ZADATAK SE NASTAVLJA NA PRETHODNI !!! Pretpostavimo da u
prethodnom zadatku telo izvodi proste harmonijske oscilacije ali u vertikalnom
pravcu u gravitacionom polju zemlje. Odrediti zakon kretanja tela. Da li ce se
odgovori na pitanje pod a) i b) prethodnog zadatka sada razlikovati ?
Resenje:

2
Jednacina kretanja u ovom slucaju je: ma = kx + mg x + 0 x = g (1).

Ovo je nehomogena diferencijalna jednacina. Njeno resenje je:

x = xh + xp (2), gde je xh resenje homogene j-ne (1) iz prethodnog zadatka:
xh = A sin(0 t + ), 0 = k/m, a xp je jedno partikularno resenje
mg
g
2
. Sada izraz (2)
jednacine (1). xp = C 0 C = g C = xp = 2 =
k
0
mg
(3). Dakle telo osciluje oko polozaja
dobija formu: x = A sin(0 t + ) +
k
xp = mg/k , a to je upravo polozaj sistema u kome su sile u ravnotezi:
mg = kxr xr = mg/k = xp . Blah, blah ... Sve se dobija isto, osim sto
rezultat za totalnu energiju zavisi od referentnog nivoa grav. potencijalne
energije. Ako se za ref. nivo izabere polozaj: x0 = xr /2 onda se dobija isti
rezultat kao u prethodnom zadatku: Ep,max = kA2 /2.


Telo mase m = 28 kg pricvrsceno je na kraj lakog i neistegljivog konca duzine

l = 69 m. Odrediti: a) period oscilovanja ovog matematickog klatna za male
oscilacije, b) maksimalnu kineticku energiju i totalnu energiju tela ako najveci
otklon klatna iznosi 20 , c) max. i min. silu zatezanja konca u slucaju pod b) .
Resenje:

a) IO = MO = mgl sin +

g
sin = 0 (1). Za male oscilacije je
l

2
sin pa je dif. j-na malih oscilacija klatna: + 0 = 0, gde je 0 =

l
= 16.66 s. b)
g
= mgl(1 cos 0 ) = 1143 J . c)

g
.
l

Period slobodnih ocilacija je T0 = 2

Ek,max = E = Ep,max
v2
man = m = S mg cos (2). Dalje je:
l
v2
1
= 2g(cos cos 0 ). Kada
Ek = mv 2 = E Ep = mgl(cos cos 0 )
l
2
se ovo uvrsti u (2), dobija se: S = mg(3 cos 2 cos 0 ). Maksimalna sila
zatezanja konca je za = 0, a minimalna za = 0 i iznose:
Smax = mg(3 2 cos 0 ) = 308 N i Smin = mg cos 0 = 258 N.

Matematicko klatno duzine l nalazi se u liftu. Lift moze da se krece u
vertikalnom pravcu. Ako je ubrzanje lifta a, odrediti period (T ) malih
oscilacija klatna u liftu. Koliko je T ako lift slobodno pada ? Ako je za plafon
lifta zakacena opruga krutosti k za ciji je drugi kraj zakacen teg mase m,
odrediti period oscilovanja tega ako lift slobodno pada.
Resenje:
l
ga
. Ako
= 0 (1) T = 2
IO = MO = m(g a)l sin +

ga
l
lift slobodno pada (tada je a = g ) onda T , odnosno prestaju ocilacije
klatna. U slucaju tega na opruzi, period oscilovanja je T = 2 k/m, bez
obzira sto lift slobodno pada.

U gravitacionom polju Zemlje polukruzna homogena ploca, poluprecnika
R = 0.25 m i konstantne debljine, vrsi bez trenja male oscilacije oko
horizontalne osovine kao na slici. Osovina prolazi kroz tacku vesanja na
periferiji ploce koja se nalazi na polovini oboda polukruga. Odrediti period
mlih oscilacija polukruzne ploce.
Resenje:
2

MO = mgs sin , s = OC . Jednacina kretanja diska je:

d2
IOz 2 = MO,z = mgs sin (1). U pitanju su male amplitude oscilacije pa
dt
d2 mgs
= 0. Ovo je dif. j-na za LHO gde su kruzna
je: sin 2 +
IOz
dt
IOz
mgs
(2).
T = 2
ucestanost i period oscilovanja: 0 =
mgs
IOz
4R
(3). Prema
Rastojanje centra mase poludiska od tacke A je: d = AC =
3
2
Stajnerovoj teoremi je: IAz = ICz + md , IOz = ICz + m(R d)2 IOz =
3
IAz + mR2 2mRd = mR2 2mRd, (4), jer je IAz = mR2 /2. Prema (2),
2
9 16 R
3mR2 /2 2mRd
= 1.07 s .
= 2
(3) i (4) je: T = 2
6 8 g
mg(R d)

Dva valjka istih poluprecnika okrecu se istim ugaonim brzinama u suprotnim
smerovima kao na slici. Ose rotacija valjaka su paralelne i horizontalne i
nalaze se na rastojanju d(> 2R). Bllaaahh, blah, neka greda, dat koef. trenja
izmedju grede i valjaka i on je . Pokazati da je kretanje grede oscilatorno
(blah..) i izracunati period oscilacija. Sta se desava sa gredom ako su ugaone
brzine valjaka razlicite po intenzitetu ili ako se u tackama dodira grede i valjak
razlikuju koecijenti trenja ?
Resenje:

Greda proklizava u tackama dodira sa valjcima pri cemu su sile trenja

T1 = N1 i T2 = N2 . Prema slici jednacine kretanja grede su: x : T1 T2 =
m (1) y : N1 + N2 mg = 0 (2) P : mg(d/2 + x) dN2 = 0 (3). Iz prve
x
j-ne imamo: (N1 N2 ) = m (4), dok iz (2) i (3) sledi:
x
2mgx
(5). Kombinacijom (4) i (5) dobijamo diferencijalnu
N1 N2 =
d
3

2g
(6). Iz (6) se moze zakljuciti da se radi
d
o harmonijskim oscilacijama grede po valjcima. Period ovih oscilacija je:
2d
d
. Ugaone brzine valjaka ne uticu na kretanje grede, a
=
T = 2
g
2g
ukoliko se koecijenti trenja razlikuju onda ce centar mase grede oscilovati na
isti nacin, ali oko novog polozaja odredjenog uslovom: 1 N1 = 2 N2 .

Homogena greda duzine l i konstantnog poprecnog preseka, obesena je pomocu
dva jednaka, paralelna i neistegljiva uzeta duzine h za tacke A i B simetricno
rasporedjene u odnosu na teziste grede C kao na slici. Rastojanje tacaka A i B
od tezista C je a. Odrediti frekvenciju malih horizontalnih oscilacija grede oko
tezisne ose OC. Zanemariti masu uzeta.
Resenje:

2
jednacinu: x 0 x = 0, 0 =

S = mg/2, MC,z = 2S a sin . Jednacine kretanja grede su:

1
ml2 = 2S a sin (1), mC = 2S cos mg (2).

z
ICz = MC,z

12
Kako je z = h(1 cos ) onda je za male uglove : z h2 /2. Stoga je prema
mg

. Kada se ovo
relaciji (2): 2S cos mg = m mh( + 2 ) S
z
2 cos
1
ml2 + mgatg = 0. Koriscenjem proksimacija za

uvrsi u (1) dobija se:

12
12a2 g
2
2
, odakle je:
male uglove (blah, blah) konacno dobijamo: + 0 , 0 =

hl2
a 3g
0
.
=
f0 =
l h
2

Pretpostavimo da je kroz Zemlju kao homogenu sferu prokopan kanal duz
jednog precnika Zemlje, koji se nalazi u ekvatorijalnoj ravni. Sa povrsine
Zemlje je pustena kuglica iz stanja mirovanja da slobodno pada kroz kanal.
Dat poluprecnik zemlje. a) Odrediti jednacinu kretanja kuglice kao i vreme za
oje ce kuglica stici do centra zemlje. b)Odrediti silu kojom kuglica pritiska zid
kanala, na rastojanju polovine poluprecnika zemlje od centra Zemlje, ako je
masa kuglice m = 10 g, a ugaona brzina rotacije zemlje z = 0.729 104
rad/s. c) Ako kanal ne prolazi kroz centar Zemlje, odrediti vreme za koje
kuglica stigne od jednog do drugog kraja kanala.
Resenje:

F = kr, k = mg/Rz . Jednacina kretaja kuglice je:

g
r = 0 (1). Resenje jednacine (1) je:
m = kr r +
r

Rz
g
. Pocetni uslovi r(0) = Rz i v(0) = 0 daju
r = a sin 0 t + b cos 0 t, 0 =
Rz
zakon kretanja kuglice u kanalu: r = Rz cos 0 t (2). Dakle kuglica vrsi
harmonijske oscilacije perioda T = 2/0 . Stoga je vreme potrebno da stigne
Rz
T
= 1266s 21 min. U jednacini kretanja
=
do centra Zemlje: 1 =
g
2
4
(1) nedostaje centrifugalna sila koja deluje na kuglicu usled rotacije zemlje.
Medjutim ako se i ona uzme u obzir rezultat ostaje prakticno isto jer tada je:
g
2
z 0 . Sad pod b) FC = 2mv z . Brzina kuglice je prema
0=
Rz
(2): v = r = 0 Rz sin 0 t, pa je:

2
Fp = FC = 2mz 0 Rz r2 Fp (r = Rz /2) 102 N. Pod c) Gravitaciona
sila koja deluje na kuglicu je: F = kr = kxex ky ey . Konstanta k je
odredjena pod a). Prema tome jednacina kretanja kuglice duz kanala je:
m = Fx = kx x + 0 x = 0. Dakle, kuglica vrsi harmonijske oscilacije i u
x

ovakvom kanalu, a vreme za koje stigne od jednog do drugog kraja je:

Rz
T
42 min, bez obzira na duzinu kanala.
=
2 =
g
2

Dve opruge, zanemarljive mase, vezane su redno, kao na slici. Krutosti opruga
su k1 i k2 . Odrediti krutost opruge koja bi bila ekvivalentna rednoj vezi dve
opruge. Takodje odrediti krutost ekvivalentne opruge koja bi odgovarala
paralelnoj vezi dve opruge, pod pretpostavkom da si istezanja obe opruge
jednaka. Koliki je period oscilovanja tega mase m u slucaju redne, odnosno
paralelne veze dve opruge.
Resenje:
F = Fz = k1 x1 = k2 x2 (1). Krutost ekvivalentne opruge je odredjena sa:
F = Fz = kx = k(x1 + x2 ), pa posto je iz (1): x1 = F/k1 i x2 = F/k2 , onda je
k1 k2
. Kada su opruge vezane paralelno i podjednako se
za rednu vezu: k =
k1 + k2
istezu onda je rezultantna sila zatezanja opruga (druga slika):
F = F1 + F2 = k1 x + k2 x = (k1 + k2 )x = kx (2). Iz relacije (2) je ocigledno
da je krutost ekvivalentne opruge: k = k1 + k2 . Period oscilovanja tega mase
m(k1 + k2 )
m
, a za paralelnu
= 2
m je za rednu vezu opruga: T = 2
k1 k2
k
m
m
.
= 2
vezu: T = 2
k1 + k2
k


Sistem sa beskonacno mnogo opruga simbolicki je prikazan na slici. Odrediti
ekvivalentnu krutost ovog sistema opruga, za krutosti opruga kao na slici.
Pretpostaviti, kao sto je uobicajeno, da se grane paralelno spojenih opruga
podjednako istezu.
Resenje:

Sistem sa slike a) mozemo zameniti sistemom sa slike b) gde je:

k(ke + 2k)
2
ke + 2kke 2k 2 = 0 (1). Resavanjem kvadratne jednacine
ke =
ke + 3k

(1), za ekvivalentnu krutost sistema se dobija: ke = ( 3 1)k = 0.73k .


Homogeni valjak mase m nalazi se na horizontalnoj podlozi. Dve horizontalne
opruge, iste krutosti k , zakacene su jednim krajem za zid, a drugim za istu
tacku na valjku kao na slici. Tacka koja je u kontaktu sa podlogom i tacka u
kojoj su zakacene opruge za valjak se nlaze na istom precniku kada je sistem u
ravnotezi. Odrediti period malih oscilacija valjka. Pri kotrljanju po hrapavoj
podlozi valjak ne proklizava.
6

Resenje:

Jedan od vise mogucih nacina za resavanje ovog zadatka je posmatranjem

rotacije valjka oko trenutnog pola rotacije - tacke P na slici. Momentna

jednacina je tada oblika: IP = (3/2)mR2 = 2 2R(k2R) Odavde sledi:

3m
16k
.
iT =
0 =
4k
3m

Period prigusenih oscilacija jedne materijalne tacke je T1 = 4 s, a logaritamski
dekrement = 1.6, a pocetna faza = 0. Elongacija u trenutku t = T1 /4 je
x1 = x(T1 /4) = 4.5 cm. Napisati jednacinu kretanja materijalne tacke koja
vrsi ovakvo oscilatorno kretanje.
Resenje:
Jednacina prigusenih oscilacije je: x(t) = Aet sin(t + ) (1). Po uslovu
zadatka je = 0 i poznato je = 2/T1 = /2 rad/s . Koecijent prigusenja
x(t = T1 /4)
= 6.71
je = /T1 = 0.4 1/s . Na osnovu relacije (1) je: A = /4
e
sin(/2)
cm . Jednacina kretanja je stoga: x(t) = 6.71e0.4t sin(t/2), gde je t[s], a
x[cm] .

XXX, Materijalna tacka mase m = 0.1 kg vrsi priguseno oscilatorno kretanje.
Koef. otpora je b = 3.84 103 kg/s , a krutost opruge je k = 10 N/m. Koliki
je logaritamski dekrement i faktor dobrote Q ovog oscilatora ?
Resenje:
x(t) = Aet sin(t + ) (1), gde je = b/(2m) = 1.92 102 1/s, a
b2
k
2
10 rad/s = 0 . Logaritamski dekrement je:

= 0 2 =
m 4m2
t1
2
Ae
Ai
= 1.21 102 . Faktor dobrote
) = ln( (t +T ) ) = T =
= ln(
1

Ai+1
Ae
1
1
Ei
(2). Posto je: Ei = kA2 , Ei+1 = kA2 , to onda iz (2)
je: 2
2 i+1
2 i
Ei Ei+1
2
2
2
(3). Kada je
=
=
sledi: Q =
1 e2
1 e2T
1 (Ai+1 /Ai )2
logaritamski dekrement mnogo manji od 1 onda se koristi Tejlorom razvoj
eksponencijalne funkcije u red u okolini nule pa onda izraz (3) postaje:

(4). Stoga je Q 260. Inace iz relacije (4) sledi da je za slaba

Q =
T

(5), jer je 0 za slaba prigusenja.

prigusenja: Q
2
2


Teska kuglica je pricvrscena za kraj lakog i neistegljivog konca duzine l = 69 m

. Odrediti period oscilovanja ovog klatna u slucaju da na telo deluje takva sila
otpora da je Q-faktor oscilatora Q = 100.
Resenje:

, gde je
Prema relaciji (4) zadatka koji pocinje sa XXX je: Q =
2
koecijent prigusenja, a kruzna ucestanost prigusenih oscilacija. Sledi:
2
0 2
0
. Kruzna frekvencija ovih slabo
=
2Q =

1 + (2Q)2
prigusenih oscilacija je:
1
2
0 = 0.377 1/s (1) T T0 = 16.66 s .
= 0 2 0 1
4Q2

Telo mase m = 0.05 kg pricvrsceno je za kraj spiralne opruge krutosti
k = 5kg/s2 . Odrediti period oscilovanja ovog oscilatora u slucaju da na telo
deluje sila otpora F = bv , gde je b = 0.8 kg/s. Koliki je logaritamski
dekrement prigusenja oscilacija, a koliki bi bio Q faktor ovog oscilatora
racunat prema denicionoj relaciji ?
Resenje:
2
Jednacina kretanja tela je: ma = bv kx x + 2x + 0 = 0, gde je

= b/(2m) i 0 = k/m. Kako je = 8 1/s, a 0 = 10 1/s telo vrsi

kvazi-periodicne oscilacije (jer je < 0 ) kruzne ucestanosti i perioda:
2
2
= 1.05 s. Logaritamski dekrement
= 0 2 = 6s1 T =

prigusenja je = T 8.4, a Q faktor oscilatora (relacija (3) iz zadatka

2
Ei
2 (1). Dakle ovaj
=
oznacenog sa XXX) je: Q = 2
1 e2
Ei Ei+1
oscilator vrlo rapidno gubi energiju usled otporne sile.

Homogeni stap, mase m i duzine 3L zakacen je gornjim krajem za nepokretni
oslonac oko kojeg moze slobodno da osciluje kao na slici. Dve horizontalno
postavljene opruge, iste krutosti k i zanemarljive mase, zakacene su jednim
svojim krajem za vertikani zid, a drugim krajem za stap. Mesta gde su opruge
zakacene nalaze se na rastojanju L, odnosno 2L od oslonca stapa. Ako se
sistem malo pomeri iz ravnoteze, odrediti period malih oscilacija u grav. polju.
Resenje:

3L

sin kx1 L cos lx2 2L cos (1). S obzirom da su male

IO = mg
2
x2
x1
, sin , cos 1. Relacija (1) postaje:
=
oscilacije sledi: =
2L
L
8

5k
g
3L
1

) = 0. Dakle kruzna
+
m(3L)2 = mg (kL2 + 4kL2 ) + (
2L 3m
2
3
5k
g
,a
+
ucestanost harmonijskih oscilacija koje vrsi stap je: 0 =
2L 3m
2
.
period oscilovanja je T =
g/(2L) + 5k/(3m)

Dva bloka mase m1 i m2 nalaze se na glatkoj, horizontalnoj podlozi i spojena
su idealnom oprugom krutosti k . Odrediti kruznu frekvenciju oscilovanja
blokova ako se sistem izvede iz ravnoteze (sabijanjem ili razvlacenjem opruge).
Resenje:

m1 x1 = F (1), m2 x2 = F (2). Ako jednacinu 1 podelimo sa m1 , a jedn. 2

sa m2 i zatim oduzmemo (2)-(1), dobijamo:

m1 + m2
d2 (x2 x1 )
F
F
d2 x2 d2 x1
F = F (3), gde je
x
=

+
=

2
2
m1 m2
dt2
m2 m1
dt
dt
F = k(x xr ). Ako stavimo da je = x xr , jednacina oscilovanja blokova

k
je: = k + = 0 (4). Resenje jednacine (4) su proste harmonijske

k(m1 + m2 )
k
.
=
oscilacije kruzne frekvencije: 0 =
m1 m2


Teg mase M = 0.5 kg zakacen je za donji kraj vertikalno postavljene opruge.
Masa opruge se moze zanemariti, a krutost opruge je k = 52 N/m. Telo miruje
na opruzi u trenutku kada ga pogodi metak, mase m = 20 g i brzine vm = 400
m/s. Metak se krece vertikalno navise duz pravca opruge i zaustavlja se u
tegu. Ako je vreme zaustavljanja metka vrlo kratko, odrediti kretanje tega
nakon udara metka.
Resenje:
m
vm = 15.4m/s (1). Jednacina kretanja
mvm = (m + M )v0 v0 =
m+M
k
z = g (2) z =
tega: (m + M ) = kz (m + M )g z +
z

m+M
k
(m + M )g
= 10 rad/s .
(3), gde je 0 =
A sin(0 + )
m+M
k
z(t = 0) = = M g/k = 9.4 cm i v(t = 0) = v0 koje je dato relacijom (1)
mvm
mg
(4). Iz
, A cos =
Prema tome je iz relacije (3): A sin =
0 (m + M )
k
v0
vm 0 2
mg
= 1.54 m
) =
1+(
(4) je: A =
0
g
k
g
= 2.45 103 rad . Dakle, od trenutka udara metka, polozaj
tg =
vm 0
tega je dat relacijom: z = 154 sin(10t + 2.45 103 ) 9.4 [cm] .

U savijenoj cevi konstantnog poprecnog preseka nalazi se ziva. Jedan kraj cevi
je vertikalan, a drugi je pod uglom teta prema vertikali, blah, blah, data visina
vertikalnog stuba zive h , a trazi se kruzna frekvencija oscilovanja zive u cevi.
Resenje:
9

h
h
+ m2 g (1), gde je m1 = Sh i m2 = S h. Vazi: S = S/cos
2
2
m1
(2). Ako se nivo zive u levom kraku podigne za iks (u
pa je: m2 =
cos
desnom ce se spustiti za iks puta kosinus teta) onda je potencijalna energija
h x cos
h+x
(m2 m)g . Posto je
(m1 + m)g +
sistema: Ep (x) =
2
2
x2
m = xS onda uz pomoc (1) i (2) sledi: Ep (x) = Ep,0 + (1 + cos )Sg .
2
Kruzna frekvencija oscilovanja je:
g cos
1 d2 Ep (x)
2
.
, m = m1 + m2 = Sh(1 + 1/ cos ) 0 =
0 =
2
h
m dx

Posuda pravougaonog preseka sirine 2L, napunjena je tecnoscu do visine H .
Tecnost u posudi se izvede iz ravnoteznog polozaja tako sto se, recimo naglim
pokretom posude, ravna povrsina pomeri iz hor. polozaja kao na slici.
Odrediti period oscilacija tecnosti ukoliko se pretpostavi da se sva trenja mogu
zanemariti i da je povrsina tecnosti uvek ravna.
Resenje:

Ep0 = m1 g

A
H
+ x. Centar elementarne mase dm po y -osi je y = /2, gde je
L
2
= y1 + H/2 visina nivoa dna posude. Kako je dm = dx, gde je
1 L
xdm =
= m/(2LH), za centar mase dobijamo izraze: xCM =
m L
3H 2
A2
1 L
LA
x
(3). Dakle,
(2) yCM =
ydm =
(1), yCM =
L
2L2 CM
6H
m
3H
trajektorija CM je parabola. Potencijalna energija tecnosti je
2L
m
.
=
Ep (x) = mgyCM (x), pa je period oscilovanja: T = 2
2 E /dx2
d p
3gH

Telo vrsi prinudne prostoperiodicne oscilacije pod dejstvom spoljasnje sile.

y1 (x) =

10

Sopstvena kruzna ucestanost oscilacija ovog tela je 0 = 10 rad/s. Izvesti izraz

za tzv. pojacanje sile, odnosno kolicnik amplitude rezultantne sile koja deluje
na telo i amplitude spoljasnje pogonske sile. Ako je faktor dobrote ovog
oscilatora Q = 20, odrediti za koju frekvenciju se postize maksimum pojacanja
i koliko tada ovo pojacanje iznosi.
Resenje:
F = F0 sin t x = A sin(t ) a = x = 2 A sin(t ) FR =

2
FR0
(1).
=
ma = m2 A sin(t ) =
2
F0
(0 2 )2 + (2)2
0
. Kada
Funkcija (1) (misli se na beta) ima maksimum za: rz =
2
1 22 /0
je prigusenje slabo onda je prema relaciji (5) iz zadatka oznacenog sa XXX :
1
0
) (2). Za Q = 20 je
0 (1 +
Q = 0 /(2) pa je: rz =
2)
4Q2
1 1/(2Q
rz 0 = 10 rad/s. Maksimalno pojacanje ovog mehanickog sistema je:
1
Q
(3). U nasem slucaju je:
Q 1+
max =
8Q2
1 1/(4Q2 )
max Q = 20 .

Sopstvena kruzna ucestanost jednog oscilatora je 0 = 10 rad/s i ona ne zavisi
od amplitude oscilovanja. Ovaj oscilator vrsi prinudne oscilacije pod dejstvom
spoljasnje prostoperiodicne sile amplitude F0 = 2 N i frekvencije . Odrediti
maksimalnu srednju snagu koju apsorbuje ovaj sistem ako je koef. otporne sile
a) b = 102 Ns/m , b) b = 1 Ns/m . Pri kojoj frekvecniji (m ) se postize
maksimalna (rezonantna) apsorpcija snage ? Kolika je sredja snaga disipacije
u slucajevima pod (a) i (b) ako je = m /2, odnosno = 2m , a masa
oscilatora je m = 1 kg.
Resenje:
Fot = bv, P = |Fot |v = F v , x = A sin(t ) v = x =

b2 A2
=
A cos(t ) P = b v 2 = b2 A2 cos2 (t ) =
2
2
2
2
1
F
(F0 /m)
b
= 0
2 (1), gde je = b/(2m).
2
2
2b
2 (0 2 )2 + (2)2
0 2
1+
2
Funkcija oblika f (X) = 1/(1 + X 2 ) se naziva Lorencova funkcija, a u izrazu (1)
2
je X = (0 2 )/(2) = ctg. Maksimalna (rezonantna) apsorpcija snage
se postize za m = 0 , kada funkcija (1) ima maksimum i on iznosi:
F2
P max = 0 (2). Na osnovu relacije (2) je: a) P max = 200 W, b)
2b
P max = 2 W . Dalje je: a) P (0 /2) = P (20 ) = 0.089 mW , b)
P (0 /2) = P (20 ) = 8.85 mW .

Kruzna ucestanost prostih harmonijskih oscilacija jedne materijalne tacke
mase m = 0.5 g iznosi 0 = 5 rad/s. Ta ista materijalna tacka, ne menjajuci
vrednost omega nula vrsi pod uticajem spoljasnje prostoperiodicne sile
amplitude F0 prinudne oscilacije u sredini ciji je koecijent otporne sile
b = 3 103 kg/s . Rezonantna amplituda oscilacija iznosi Arez = 0.5 m Kolika
jhe vrednost amplitude sile F0 .
Resenje:
11

rez =

2
0 b2 /(2m2 ), Amax = A( = rez ) =

F0
b

2
0 b2 /(2m2 )

F0

2
F0 = Amax b 0 b2 /(2m2 ) = 6 103 N .


12

MEHANICKI TALASI

Talasna funkcija za talas na zici ima oblik: y(x, t) = 2 sin(20t x) [cm].

Odrediti talasnu duzinu, frekvenciju oscilacija kao i maksimalnu brzinu i
ubrzanje delica zice. Kolika je fazna brzina ovog talasa i na koju stranu se
prostire ?
Resenje:
k = m1 , = 20 s1 = 2/k = 2 m i f = /(2) = 10 Hz. Dalje je:
v = y = y0 cos(t kx + ), a = y = 2 y0 sin(t kx + ). Sada je:

vmax = y0 = 1.26 m/s i amax = 2 y0 = 79 m/s2 . Brzina talasa je:

c = /k = f = 20 m/s i talas se prostire u pozitivnom smeru x-ose.

Napisati talasnu funkciju longitudinalnog harmonijskog talasa koji se prostire

bez gubitaka kroz sipku od gvozdja gustine = 7.8 = cdot103 kg/m3 i
Jungovog modula elasticnosti Ey = 19.5 101 0N/m2 , ako cestice sredine
osciluju maksimalnom brzinom vmax = 102 m/s i maksimalnim ubrzanjem
amax = 2 /5 103 m/s2 .
Resenje:
c = Ey / = 5000 m/s. (x, t) = 0 sin(t kx + ), vmax = 0 , amax =
v2

amax
= 105 rad/s , 0 = max = 5 107 m = 0.5m.
2 0 =
amax
5
vmax
Talasni broj je k = /c = 12.57m1 (x, t) = 0.5 sin(2(104 t 2x) + )
[m], gde je rastojanje x u metrima, a vreme t u sekundama.
Longitudinalni talasni impuls se prostire kroz staklenu sipku duzine L = 10 m.
Odrediti vreme za koje ce deformacioni talasni impuls stici od jednog do
drugog kraja sipke, ako se gustina duz ose sipke menja po
zakonu: = 0 (1 x), gde je dato ro nula 2.4 puta 10 na treci, alfa je 0.02,
jungov modul 4 puta 10 na deseti. Za koliko se priblizno produzava vreme
prolaska talasnog impulsa ako je L
1?
Resenje:
dx
dx
1 + x. Integracijom se dobija:
=
c = Ey /, ds = cdt dt =
Ey /0
c
2
1 L
[(1 + L)3/2 1] = 2.57 ms (1), gde je
1 + xdx =
=
0
3c0
c0
1 onda je:
c0 = Ey /0 = 4082 m/s. Ako je L
3
3
(1 + L)3/2 1 + (L) + (L)2 , pa se relacija (1) svodi na:
8
2
L
)0 , gde je 0 = L/c0 .
(1 +
4
Tackasti izvor generise sinusoidne talase koji se prostiru brzinom c = 2 m/s.
Blabla, blaaah, dato neko er A = 0.4, dato psi 1.6 sinusa od 10 pi t i er B je
0.2 i er C je 0.65. Odrediti izraze za oscilacije ove zicke velicine u tackama B i
C ...
Resenje:

(r, t) = sin(t kr). Za r = rA je:

r

sin(t krA ) = 1.6 sin(10t). Amplituda oscilovanja u

(rA , t) = A (t) =
rA
1

rA

= 3.2. Sada je:

= 0A
rB
rB
B = t k(rB rA ) = (t (rB rA )/c) = 10t + B (t) =
rA
sin[(t (rb rA )/c)] = 3.2 sin(10t). Slicno se dobija da je:
0A
rB
1
rA
sin[(t (rC rA )/c)] = 0.985 sin[10(t )].
C (t) = 0A
8
rC

Odrediti karakteristicnu impedansu sipke gustine , poprecnog preseka S i

Jungovog modula elasticnosti Ey kroz koju se prostire longitudinalni talas.
F
, gde je F = S, a
Karakteristicna impedansa je denisana izrazom: Z =

t
je normalni napon na nekom mestu u sipci, dok je pomeraj segmenta
sipke na tom mestu usled prolaska talasa, pa je /t brzina segmenta.
Resenje:

(1). Bilo kakav nedisperzioni talas koji se

F = S = SEy
= Ey
x
x
prostire duz x ose mora biti oblika = (x ct), gde je c brzina talasa, pa je:
F
1

= S Ey = Sc (3) .
(2), sto zajedno sa (1) daje: Z =
=

c t
x
t

U homogenoj sipci karakteristicne impedanse Z se pobudjuju longitudinalni

talasi brzine c. Odrediti poduznu gustinu energije sipke usled ovih talasa, kao i
snagu koja se transportuje u svakoj tacki sipke.
Resenje:
Ako je pomeraj jednog segmenta sipke, duzine dx i mase dm = Sdx, onda
2
1
) (1).
je brzina tog segmenta /t, a kineticka energija: dEk = dm(
t
2
Ey Sdx 2
Ey S
) (2). Iz (1) i (2) sledi:
(
(L)2 , dEp =
Vazi da je: Ep =
t
2
2L
2
Z 2
2
S 2
dE
)
(3). Za
) + c2 (
(
) =
) + c2 (
(
=
=
x
2c t
x
t
2
dx
propagacioni talas clanovi u uglastoj zagradi su jednaki pa sledi:
dx
dx
dE
Z 2
= c (4). Dakle, snaga talasa
=
=
) . Sada je: P =
= (
dt
dt
dt
c t
na mestu x u trenutku t je: P (x, t) = c(x, t).

Na jednom kraju homogene sipke nalazi se pizoelektricna plocica koja

pobudjuje sinusne longitudinalne talase frekvencije f = 1 kHz i amplitude psi
nula je 1 mikrometar. Odrediti srednju poduznu gustinu energije i srednju
snagu koja se transportuje ovim talasom u svakoj tacki sipke, ako se talas
reektuje od kraja sipke. Data gustina ro = 4 puta 10 na treci povrsina S=2
cm kvadratna i jungov modul 1.6 puta 10 na deseti.
Resenje:

= k0 cos(t kx), sto

= 0 cos(t kx) i
= 0 sin(t kx)
x
t
kada se uvrsti u (3) iz PRETHODNOG zadatka za poduznu gustinu energije
2
daje: = S 2 0 cos2 (t kx). Srednja poduzna energija je:
1
2
= S 2 0 = 0.156 104 J/m. Srednja snaga talasa je:
2
1
2
P = c = Sc 2 0 = 31.6 mW (1).
2

tacki rB je: 0B =


Izvesti izraz za srednji intenzitet talasa kruzne frekvencije i amplitude
oscilovanja 0 , koji se prostire kroz sipku karakteristicne impedanse po
povrsini poprecnog preseka sipke pa sad neko Z sa crtom po sredini = Z / S.
Odrediti apmlitudu oscilovanja segmenta sipke u slucaju da je I = 15 mW /
m2 srednji intenzitet talasa frekvencije f = 2 kJz i talasne duzine = 2.15 m
koji se prostire kroz sipku gustine = 2.7 103 kg / m3 .
Resenje:
Intenzitet talasa je denisan relacijom I = P/S , sto uz pomoc relacije (1) iz
prethodnog zadatka daje za srednji intenzitet harmonijskog talasa:
2
1
Z 2 0 /2
= Z sa crtom po sredini 2 2 (1). Za podatke iz zadatka je:
I=
2
S
I
= 4 nm .
0 =
2 2 f 3

Mehanicki talas nailazi normalno na granicnu povrsinu koja razdvaja dve

sredine karakteristicne impedanse Z1 i Z2 . Odrediti koji deo energije upadnog
talasa se odbio od mesta prelaska iz jedne sredine u drugu, a koji deo energije
talasa je propusten u sredinu karakteristicne impedanse Z2 .
Resenje:
2
2Z1
Z1 Z2
) (1). r = ri , t = ti . Sada iz
, P = Z(
, t=
r=
t
Z1 + Z2
Z1 + Z2
i 2
(ri ) 2
r 2
) = RPi (2), Pt =
) = r 2 Z1 (
) = Z1 (
(1) sledi: Pr = Z1 (
t
t
t
i 2
t 2
) = T Pi (3). Koecijent reeksije i transmisije energije
) = t 2 Z2 (
Z2 (
t
t
talasa su prema (2) i (3):
4Z1 Z2
Z2
Z1 Z2 2
(5). Iz (4) i (5) lako se
=
) (4), T = t2
R = r2 = (
(Z1 + Z2 )2
Z1
Z1 + Z2
dobija da je: R + T = 1, odnosno da je Pr + Pt = Pi , sto znaci da su ove
relacije u skladu za zakonom o odrzanju energije.

Dugacak stub konstantnog poprecnog preseka sastoji se iz dva dela kao na

slici. Brzina longitudinalnog talasa u prvom delu, blaah, blahh date dve
gustine ro1 i ro2, dve brzine c1 i c2, tau je 10 mikrosekundi i snaga P0 = 1W.
Blah .. a) Odrediti sirinu impulsa u stubu i vreme koje proteknbe dok se
impuls po prvi put ne registruje na krajevima stuba, ako je L1=12 m i L2=15
m. b) Kolika je snaga talasa koji se prvo detektuju na krajevima stuba, ako
nema gubitaka energije talasa tokom prolaska kroz stub ?
Resenje:

L2
L1
= 8.57 ms,
+
c2
c1
Z1 Z2
2L
=
= 5.52 ms. b) Z1 = S1 c1 , Z2 = S2 c2 . r =
tp =
Z1 + Z2
c1

a) 1 = c1 4.3 cm , 2 = c2 2.6 cm. tk =

2
2Z1
1 2 c2 /(1 c1 )
= 1.58 (2). A
=
= 0.58 (1), t =
1 + 2 c2 /(1 c1 )
Z1 + Z2
1 + 2 c2 /(1 c1 )
sad prema relacijama (4) i (5) iz prethodnog zadatka sledi:
42 c2 /(1 c1 )
1 2 c2 /(1 c1 ) 2
= 0.66. T se moglo
) = 0.34, T =
R=(
(1 + 2 c2 /(1 c1 ))2
1 + 2 c2 /(1 c1 )
dobiti iz iz relacije R + T = 1. Sada je: Pr = 0.34 W i Pt = 0.66 W.

Idealno savitljivo uze poduzne mase razapeto je izmedju izvora

transverzalnog talasa I kao na slici, blah, blahh, blaaah ... dato F i jos
stosta... Odrediti vrednost koecijenta b za koju ne dolazi do reeksije
trnasverzalnog talasa generisanog na uzetu od kraja vezanog za klip.
Resenje:

)x=L (1). Fot = bv =

Ft = F sin F tan = F (
x

)x=L (2)., mk ak = Ft + Fot . Ft = Fot , pa iz (1) i (2) sledi:

b(
t

)x=L .
)x=L = b(
)x=L . = (x ct) (
)x=L = b(
F (
t
c t
t
x

F
= F . Velicina
Poslednja jednakost je uvek zadovoljena samo ako je: b =
c

Z = F naziva se karakteristicna impedansa uzeta (ili zice) za transverzalne

talase. Ako je Z2 b jednaka sa Z1 onda ne dolazi do reeksije talasa od kraja
uzeta.

Veoma dugacka zica poduzne mase 1 = 0.2 kg/m je istegnuta silom

intenziteta F = 500N. a)Naci brzinu transverzalnih talasa po zici i srednju
snagu potrebnu da se odrzavaju oscilacije amplitude A = 10 mm i talasne
duzine = 0.5 m. b) Ako je ova zica cvrsto spojena sa drugom, veoma
dugackom zicom, cija je poduzna masa 2 = 0.8 kg/m, odrediti koji se
procenat snage ulaznog talasa prenese sa prve na drugu zicu.
Resenje:
1
1
2
a) y = A sin(kx t), vy = dy/dt, dEk = dmvy = A2 2 cos(kx
2
2
1
dEt
1 2 2
2 2
= A2 2 c = 197 W,
t)dx, dEk = A /4. dEt = A dx. P =
2
dt
2
gde je c = F/ = 50 m/s. b) Evo slike:

Yi = Aei(k1 xt) , Yr = rAei(k1 xt) Y1 =

Aei(k1 xt) + rAei(k1 xt) , x 0 (1). Y2 = tAei(k2 xt) , x 0 (2).
Granicni uslovi su: Y1 (0) = Y2 (0) i v1 (0) = v2 (0), pa sada iz prvog uslova sledi:

1 + r = t (3). Diferencirajuci (1) i (2) iz drugog uslova dobijamo:

2
k2
(5). Kako je duz obe zice
1 r = t (4). Iz (3) i (4) sledi: t =
1 + k2 /k1
k1
2
c1
k2
, odnosno t = 2/3. Odnos
=
=
F = const i = const sledi;
1
c2
k1
8
2
P2
= = 89% .
= t2
transmitovane i upadne srednje snage je:
9
1
Pi

IMA NASTAVAK U SLEDECEM ! Talasni impuls prikazan na slici prostire se

duz idealno savitljive zice poduzne mase 1 = 0.05 kg/m i priblizva mestu gde
se poduzna masa zice naglo menja (tacka A), blah, blaj, dato tau je 0.2 s i
mikro 2 pod a) i b) 0.2 i 0.0125 respektivno, dato F-20 N, d 0.1 ijos ponesto,
a trazi se da se skicira oblik deformacije zice nakon ... blah ...
Resenje:

Z1 =

F 1 , Z2 =

F 2 , r =

1
Z1 Z2
=
Z1 + Z2
1+

2 /1
2 /1

(1). t =

2Z1
=
Z1 + Z2

(2). c1 = F/1 = 20 m/s i c2 = F/2 . a) 2 = 41 = 0.2

1 + 2 /1
kg/m r = 1/3, t = 2/3, c2 = 10 m/s
yr = y0 /3, yt = 2y0 /3. x1 = c1 = 4 m i x2 = c2 = 2 m. b)
2 = 1 /4 = 12.5 g/m r = 1/3, t = 4/3. c2 = 40 m/s
yr = y0 /3, yt = 4y0 /3, x1 = c1 = 4 m i x2 = c2 = 8 m .

NASTAVLJA SE NA PRETHODNI ! Kako izgledaju rezultati za amplitudu

reektovanog i transmitovanog talasa u prethodnom zadatku ako je: a)
2
1 , b) 2
1 ? Koliki su tada koecijenti reeksije i trnasmisije
energije ?
Resenje:
Prema relacijama (1) i (2) prethodnog zadatka je: a)
r 1 yr y0 , t 0 pa je amplituda talasa koji se prenese na zicu
mnogo vece poduzne mase zanemarljiva. R 1, T 0. b)
r 1, yr y0 , t 2, yt 2y0 , R = r2 1, T = t2 Z2 /Z1 = t2 2 /1 0 .

Gruba skica fotograje metka u letu prikazana je na slici. Od metka se kroz

vazduh siri konusni udarni talas ciji front, blah, blah, dat ugao alfa je 20
stepeni i brzina c=342 m/s. Trazi se brzina metka !
Resenje:
5

c
c
sz
= 1000 m/s .
vm =
=
sin =
sin
vm
sm

Kroz idealni uid gustine prostire se zvucni TALAS brzinom c. Ako je

pomeraj delica uida na mestu x u trenutku t dat relacijom s = s(x, t),
odrediti uktuaciju pritiska p u uidu. U slucaju da tal delica sredine,
odrediti amplitudu oscilacija pritiska ako je srednji intenzitet zvuka I.
Resenje:
1
dv
= f grad p. Blah, blah, pa gornja jednacina postaje:
a)

dt
2s
2s
v
v
v
s dv
1 p
dvx
= 2 = c2 2 (2).
+ (v )v
=
,
(1). v =
=
x
t
t
t
t
t dt
x
dt
p = p0 + p. Prema tome, relacija (1) se svodi na:
s
p
2s
(3) . b) Prema (3) sledi:
p = c2
c2 2 =
x
x
x
2
(p)0 = c ks0 = cs0 (4), gde je = ck, s = s0 sin(t kx). Sada je:

(p)2
1
0
(5) (p)0 = 2Ic (6) .
I = c 2 s2 =
0
2c
2

KORISTI PRETHODNI ! Odrediti aplitudu i efektivnu vrednost (kvadratni

koren srednje vrednosti kvadrata) oscilacija pritiska i amplitudu pomeraja
delica vazduha usled prostiranja harmonijskog zvucnog talasa frekvencije
f = 1 kHz, intenziteta: pa sam imamo pod a) i b) I = 10 na minus 12 , 1
respektivno (pod b predstavlja granicu bola :-)). Data gustina vaduha 1.29 i
brzina zvuka c=340 m/s .
Resenje:
Korsiteci rezultate prethodnog zadatka dobijamo: a) (p)0 = 2.96 105 Pa,

(p)ef = (p)0 / 2 = 2.09 105 Pa, s0 1011 m. b) (p)0 = 29.6 Pa ,

(p)ef = 20.9 Pa , s0 105 m .

Instrument za merenje jacine zvuka u trenutku kada operski pevac na sceni

zavrsava ariju pokazuje beta1 je 75 dB. a) Blah, blah, kolika mora biti jacina
zvuka (beta2) koji proizvodi drugi pevac da bi instrument registrovao zvuk
jacine betar = 90 dB . b) Koliko je potrebno pevaca koji se nalaze na priblizno
istom rastojanju, blah, blah pa da stvore zvuk beta = 120 dB (granica bola)
ako svaki od njih ponaosob stvara zvuk jacine beta1=90 dB na mestu gde se
nalazi instrument. Blah, blah .. talasi nisu koherentni.
Resenje:
a) Intenzitet zvuka je: I = I0 10/10 , pa je ukupan intenzitet zvuka koji
stvaraju dva izvora I1 + I2 , a jacina:
I1 + I2
) = 10log10 (101 /10 + 102 /10 ) 102 /10 =
r = 10log10 (
I0

10r /10 101 /10 2 = r + 10log10 (1 10(r 1 )/10 ) (1). Za podatke iz

zadatka je 2 = 89.86 dB. Dakle sto je veca razlika r i 1 to je pribliznije
2 = r . b) Jacina zvuka koju stvara N pevaca je:
N I1
) = 10log10 N + 1 N = 10(N 1 )/10 = 103 = 1000 .
N = 10log10 (
I0

Vazna velicina kojom se karakterise sredina kroz koju se prostire zvuk je

karakteristicna impedansa po jedinici povrsine ili tzv. akusticka impedansa.
(to je ono jebeno Z sa crtom posredini koga ne mogu da odradim u latexu :-))
Blah, blaah, blaaah ... data je relazija za to sranje preko p s i t i delti ...
Odrediti izraz za to Z sa crtom za uid gustine ro u kome je brzina zvuka c.
Resenje:
Prema nekoj tamo relaciji iz nekog tamo zadatka je:
1 s
s
s
, sto zajedno sa (1) daje: Z
=
(1), s = s(x ct)
p = c2
c t
x
x
p
= c (2) .
sa crtom po sredini =
s
t

Odrediti akusticku impedansu vode, gustine te i te i modula stisljivosti tog i

tog kao i idealknog dvoatomskog gasa molarne mase M=28.9 g/mol, na
normalnom pritisku i temperaturi od nula stepeni. Koliki je odnos uktuacija
pritiska u vodi i vazduhu, za isti srednji intenzitet harmonijskog talasa, ako
uzmemo da je vazduh upravo opisani idealni dvoatomski gas, blah, blah ... ?
Resenje:

Z sa crtom po sredini = c = Ev . Za vodu je Z sa crtom na sredini

RT
(1). Akusticka
= 1.45 106 kgm2 s1 .. Dalje je; c = p/ c =
M
M

= 428kgm2 s1 .
impedansa vazduha je Z sa crtom = c = p = p
RT
(p)2
p2
(p)2
ef
0
0
, pa je sada:
=
=
Sada je I =
Z sacrtom
2Z sacrtom
2c
Z sacrtomvazd
(p)vode
= 0.017 .
=
Z sacrtomvode
(p)vazd

Ravanski zvucni talas se prostire kroz vazduh i pada na povrsinu vode pod
uglom alfa je 1- stepeni prema normali. Odrediti rpavac prostiranja talasnog
fronta zvuka koji je presao u vodu. Za koji upadni ugao ce se desiti totalna
reeksija zvuka od povrsine vode ? Kolika je talasna duzina za ton frekvencije
f = 1 kHz u vazduhu i vodi ? Uzeti da je brzina zvuka u vazduhu cvz = 340
m/s, a u vodi cvd = 1500 m/s.
Resenje:
cvd
cvz
sin
sin sin = 50 . Totalna reeksija zvuka od
sin =
=
cvz
cvd
sin
povrsine vode se desava za upadni ugao: c = arcsin(cvz /cvd ) = 13.1 . Za
f = 1 kHz je u vazduhu = 0.34 m, a u vodi = 1.5 m.

Kroz nedisperzionu sredinu prostiru se u istom smeru dva ravanska sinusna

talasa amplituda A1 i A2 i kruznih frekvencija omega1 i omega2. Ako je
brzina talasa c, odrediti izraz za rezultantni talas. Koliki je odnos min. i max.

amplitude rezultantnog talasa ? Kakav zakljucak se iz toga moze izvestis o

uslovu postojanja talasnih udara (izbijanja) ?
Resenje:
(x, t) = 1 + 2 = A1 ei(1 tk1 x) + A2 ei(2 tk2 x) =
A1 [1 + ei(tk1 x) ]ei(1 tk1 x) = A(x, t) ei(1 tk1 x) (1), gde je
= 2 1 i k = k2 k1 , = A2 /A1 , k1 = 1 /c, k2 = 2 /c. A(x, t) je
kompleksna amplituda talasa koja ima oblik; A = A ei (NAPOMENA; ovo
prvo A se pise sa malo zavrnutim donjim krajevima, dakle nije isto kao i ovo
drugo ... kao da je pisano otprilike ...). Ovde ja A (sad govorimo o obicnom
(onom drugom) A) realna amplituda rezultantnog talasa:
k

x) (2),
t
A = A1 (1 + cos )2 + 2 sin2 = A1 (1 )2 + 4cos2 (
2
2
2 tan(/2)
(3). Dakle:
gde je = t k x, a: tan =
1 + + (1 )tan2 (/2)
(x, t) = A(x, t) ei(1 tk1 x+(x,t)) . Odnos min. i max. amplitude je prema
1
Amin
. Ovaj rezultat se moze dobiti i jednostavnijom analizom
=
(2):
1+
Amax
da je Amax = A1 + A2 , a Amin = |A1 A2 |. Dakle sto su amplitude A1 i A2
pribliznijih vrednosti ( 1) to su izbijanja izrazenija.

Kroz vazduh se prostiru dva sinusna zvucna talasa, talasne duzine 1 = 1 m i

2 = 0.98 m. Koliko udara u sekundi se cuje na nekom mestu u prostoru gde
ovaj zvuk prolazi, ako je temperatura vazduha t = 20 C ? Koliko je prostorno
rastojanje izmedju dva zvucna udara ?
Resenje:

Iz nekog tamo zadatka je: c 20 T = 342 m/s. Prema jednacini (2)

c
c
= 7 Hz.

prethodnog zadatka frekvencija izbijanja je fizb = f2 f1 =

1
2
Dakle, cuje se 7 zvucnih udara u sekundi. Sad prema relaciji (2) prethodnog

= c. Dakle zvucni udari se nalaze na rastojanju:

zadatka je: vg =
k
c1 2
c
vg
= 49 m.
=
=
l = vg Tizb =
1 2
f2 f1
fizb

Neka se za merenje brzine vozila koristi ultrazvucni Doplerov uredjaj. Taj

uredjaj je i predajnik i prijemnik talasa reektovanog od vozila. Kolika je
brzina vozila u km/h ukoliko je uredjaj detektovao relativnu promenu
frekvencije emitovanog i primljenog signala |f |/f = 0.1, ako vozilo ide pravo:
a) ka uredjaju, b) od uredjaja. Brzina zvuka je 340 m/s.
Resenje:
Kada se vozilo krece ka uredjaju brzinom v, frekvencija signala koji se
reektuje od njega, u referentnom sistemu vozila je f = f (1 + v/c).
Frekvencija reektovanog talasa koji prima uredjaj je f = f /(1 v/c). Ako
je: = |f f |/f = |f |/f = 0.1, a brzina zvuka c = 340 m/s, brzina vozila

c = 16.2 m /s = 58.3 km/h. Ako se vozilo udaljava brzina mu je:

je: v =
2+

c = 17.9 m/s = 64.4 km/h .

v=
2

Za zastitu zatvorenih prostorija koristi se tzv. ultrazvucni Doplerov uredjaj

Blah, blah, dat ceo opis i: lambda je 1 mm, frekvencija izbijanja 5 Hz i brzina
zvuka c=340 m/s. Ako su prij. i pred. , blah,blah, odrediti maksimalnu
vrednost intenziteta brzine kretanja provalnika ka primopredajniku i od
primopredajnika da uredjaj ne bi reagovao.
Resenje:
v/c
1 v/c
. Ako
f = fizb = 2f
f = c/ = 340 kHz. f = f
1 v/c
1 v/c

. Kako je = 1.5 105 sledi da je:

oznacimo fizb /f = onda je; v = c
2
vmin = 2.5 mm/s .

Dve podmornice krecu se jedna prema drugoj. Blah, blah, date brzine
podmornica v1 i v2, 20 i 70 km/h respektivno, frekvencija f1 = 1030 Hz i
brzina c=5470 km/h. Pominje se sonar, druga prima taj signal, blah, blah ...
a) Koju frekvenciju prima detektor sonara na drugoj podmornici ? b) Prva
podmornica detektuje signal reektovan od druge podmornice. Koju
frekvenciju cuje sonar na prvoj podmornici ?
Resenje:
v2
1+
v2
f1
c
, f2 = f 2 (1 + ) = f1
a) f 2 =
v1 = 1047 Hz. b)
c
1 v1 /c
1
c
1 + v1 /c
f2
. Koristeci rezultat pod a)
, f 1 = f 1 (1 + v1 /c) = f2
f1=
1 v2 /c
1 v2 /c
(c + v1 )(c + v2 )
= 1064 Hz .
dobijamo: f 1 = f1
(c v1 )(c v2 )

TERMODINAMIKA

Odrediti unutrasnju energiju koju ima vazduh na pritisku p = 0.1 MPa u

prostoriji zapremine V = 60 m3 . Smatrati da je gas idealan ( = cp /cV = 1.4)
i da je nulti nivo unutrasnje energije na 0 K .
Resenje:
dU = mcV dT U = U U0 = mcV (T T0 ). U0 = 0 U = mcV T =
mRT
(1), gde je iskorisceno da je specicna toplota pri konstantnoj
M ( 1)
R
j R
, posto se iz = (j + 2)/j dobija
=
zapremini: cV =
M ( 1)
2M
j = 2/( 1). Koristeci jednacinu stanja idealnog gas, konacno je:
pV
= 15 MJ .
U=
1

Pronaci specicne toplote cp i cV smese gasova koja se sastoji iz m1 = 10 g

azota N2 i m2 = 20 g helijuma He . Blah, idealni gasovi .... Koliko je smese
? Molarna masa azota je M1 = 28 g/mol, a molarna masa helijuma je M2 = 4
g/mol.
Resenje:
dU1 = m1 cV 1 dT, dU2 = m2 cV 2 dT. dU = mcV dT = dU1 + dU2 =
m1 cV 1 dT + m2 cV 2 dT cV = 1 cV 1 + 2 cV 2 = 2326 kJ/k, gde je:
m2
m1
= 66.67% , a
= 33.33% i 2 =
1 =
m1 + m2
m1 + m2
j2 R
CV 2
j1 R
CV 1
= 3118 J/kg K, jer je
=
= 742.3 J/kg K i cV 2 =
=
cV 1 =
2M2
M2
2M1
M1
j1 = 5 (dvoatomski gas) i j2 = 3 (jednoatomski gas). Sad imamo:
mcp dT = m1 cp1 dT + m2 cp2 dT cp = 1 cp1 + 2 cp2 = 3811 kJ/kg, gde je:
(j2 + 2)R
Cp2
(j1 + 2)R
Cp1
= 5196 J/kg
=
= 1039 J/kg K i cp2 =
=
cp1 =
2M2
M2
2M1
M1
cp
i i cpi
= 1.64 .
=
K . Sada je: =
cV
i i cV i

Kiseonik O2 nalazi se u sudu zapremine V = 10 l i na pritisku p1 = 10 bar i

temperaturi T1 = 400 K. Ako se gasu promeni temperatura za T = 40 K,
odrediti promenu unutrasnje energije i kolicinu toplote razmenjene sa
okolinom.
Resenje:
T
U12 = nm CV T12 dT = nm CV (T2 T1 ), CV = (j/2)R U12 =
jp1 V T
= 2.5 kJ . Sada je: Q12 = U12 = 2.5 kJ , sto znaci da se
2 T1
toplota odaje okolini, a unutrasnja energija se smanjuje.

Dvoatomni idealni gas se izobarno zagreva od stanja 1 do stanja 2 i pri tome

gas izvrsi rad A12 = 40 kJ. Koliku kolicinu toplote je pri tome gas primio ?
Kolika je promena unutrasnje energije gasa ?
Resenje:

Q12 = U + A12 , Q12 = nm Cp T, U = nm CV T A12 = Q12 U =

j+2
A12 =
nm (Cp CV )T = nm RT. nm T = A12 /R Q12 =
2
A12
j
A12
= 100 kJ .
= 140 kJ , a U = Q12 A12 = A12 =
1
2
1

Helijum He (idealan gas) mase m=4 kg pri cemu pritisak padne = 8 puta, a
zapremina poraste = 4 puta. Odrediti vrednost specicne toplote za ovaj
proces. Trazi se jos i razmenjena kolicina toplote, rad gasa, data je promenta
delta t je -150 i molarna masa helijuma M=4 grama po molu. Kolika je
promena unutrasnje energije gasa ?
Resenje:
ln
ln(p1 /p2 )
= 1.5, dQ = mcdT (2), pV =
=
pV n = const (1), n =
ln
ln(V2 /V1 )
(m/M )RT pdV + V dp = (m/M )RdT (3). Diferencirajuci (1) sledi:
pnv n1 dV = V n dp = 0 V dp = npdV (4) pdV =
mR dT

(m/M )RdT /(1 n) (5) mcdT = mcV dT + pdV = mcV dT +

M 1n
R
n
R
= 1034 J
, cV = R/[M ( 1)] c =
c = cV +
( 1)(n 1) M
M (1 n)
/ (kg K). Kolicina toplote koju je primio gas iznosi:
(n )T
m
= 620.45 kJ . Sad sledi:
R
Q12 = mcT =
M (n 1)( 1)
m R
T = 2494 kJ . Promena
A12 = Q12 U12 = mcT mcV T =
M n1
unutrasnje energije je: U12 = Q12 A12 = 1874 kJ . Kod ove ekspanzije
rad gasa je veci od dovedene kolicine toplote, sto znaci da se rad delimicno vrsi
na racun unutrasnje energije gasa (koja se smanjuje) .

Idealni gas siri se po zakonu p = V , gde je = const > 0. Pocetna

zapremina gasa je V1 . Nakon ekspanzije zapremina gasa je = V2 /V1 puta
vece. Odrediti porast unutrasnje energije, rad, razmenjenu kolicinu toplote,
kao i specicnu toplotu gasa ako je molarna masa M .
Resenje:
V12 2
CV
CV
( 1), CV =
V12 ( 2 1) =
(p2 V2 p1 V1 ) =
U12 =
1
R
R
2
V1 2
2
V
( 1). Q12 = U12 + A12 =
(j/2)R. A12 = 1 pdV = V12 V dV =
2
2
Q
( + 1)( 1) 2
, Q = dU + A = mcV dT + pdV (1), p =
V1 , c =
mdT
2( 1)
+1 R
R
.
=
V 2V dV = nm RdT c = cV +
2( 1) M
2M

Kiseonik O2 mase m = 0.32 kg izotermno se siri od zapremine V1 = 10 l do

V2 = 50 l na temperaturi T = 200 K . Odrediti rad koji gas izvrsi ako je
ponasanje gasa opisano van der Valsovom jednacinom stanja. Molarna masa
kiseonika je M je 32 blah, a vandervalsove konstante su a=0.135 , b=3.16 puta
10 na minus peti..
Resenje:
dV
n2 a
nm RT
V
V

m2 , nm = m/M. A12 = V12 pdV = nm RT V12

p=
V nm b
V
V nm b

1
1
m2
V2 mb/M
m
V dV
= 26.1 kJ .

2a
RT ln
n2 a V12 2 =
m
V2
V1
M
V1 mb/M
M
V

Pronaci zavisnost apsolutne temperature T idealnog gasa od entropije S za

politropski proces koji je karakterisan specicnom toplotom c. Uzeti da je
vrednost entropije S0 kada je temperatura T0 . Skicirati T = T (S) za c < 0 i
c>0.
Resenje:

mcdT
Q
T
T dT
S S0 =
T0 dS = mc T0
=
T
T
T
mc ln(T /T0 ) (2). T (S) = T0 exp[(S S0 )/(mc)] .

Idealnom gasu mase m = 1 kg povisi se apsolutna temperatura 2.72 puta

tokom a) izohorskog, b) izobarskog procesa. Pronaci porast entropije gasa.
Molarna masa je M = 32 g/mol, a molekuli gasa su dvoatomski.
Resenje:
T2
T dT
= nm CV ln( ) (1), nm = m/M, CV =
a) (S12 )V = mcV T12
T1
T
T2
R
ln( ) = 650 J/K. b)
R/( 1), = 1.4 (S12 )V = nm
T1
1
T2
R
T2 dT
ln( ) = 910 J/K , gde je Cp = CV .
= nm
(S12 )p = nm Cp T1
T1
1
T

Entropija nm = 4 mola nekog idealnog gasa poraste pri izotermnoj eskpanziji

za S = 36.54 J/K . Koliko puta se pri tome promeni zapremina gasa ?
Resenje:
V2
p1 V1
p1 V1 V2 dV
2 pdV
ln( ), pV = p1 V1 , p1 V1 /T1 =
=
=
S = 1
V1
T1
T1 V1 V
T1
V2
S/(nM R)
=e
=3.
nm R
V1

Pronaci promenu entropije nm = 2 mola idealnog gasa koji ima = 1.3 ako se
tokom nekog procesa zapremina gasa povisi = 2 puta, a pritisak smanji
= 3 puta.
Resenje:
T2
nm R
V dV
T dT
2 dU + pdV
ln( ) +
=
+ nm R V12
= nm CV T12
S12 = 1
T1
1
V
T
T
nm R
p2 V2
T2
V2
( ln ln ) = 10.95 J/K , gde
S12 =
=
nm R ln( ),
1
p1 V1
T1
V1
je = V2 /V1 i = p1 /p2 .

Q = mcdT (1), dS

Odrediti promenu unutrasnje energije i entropije pet molova jednoatomskog

gasa koji se siri politropski od zapremine V1 (na pritisku p1 ) do zapremine V2 .
Kao posebne slucajeve razmotriti navedene promene pri izotermskom i
adijabatskom procesu za V1 = 1 m3 , V2 = 5V1 i p1 = 105 Pa .
Resenje:
p2 V2
1), p1 V1n = p2 V2n , CV = jR/2
U12 = nm CV (T2 T1 ) = nm CV T1 (
p1 V1
n1
V1
j
1 (1). Za izotermski proces (n = 1) je:
U12 = p1 V1
V2
2
U12 = 0. Za adijabatski (n = = 5/3, j = 3) je:
2/3
1
3
1 = 98.7 kJ . Promena entropije gasa je:
U12 = p1 V1
5
2
T nm CV dT
V pdV
2 pdV + dU
2 Q
=
nm R + T12
= V12
= 1
S12 = 1
T
pV
T
T
V1
nm ln( )[nCV Cp ] (2), gde je iskoriscena relacija R = Cp CV . Za
V2
izotermski proces (n = 1) je S12 = 66.9 J/K, a za adijabatski (n = ) je
S = 0 .

Pronaci promenu entropije i potrebnu kolicinu toplote prilikom pretvaranja

m = 1 kg leda temperature t1 = 10 C u vodenu paru temperature t5 = 100
C na pritisku od p = 0.1 MPa. Toplota topljenja leda je qt = 333.6 kJ.kg i
toplota isparavanja vode qi = 2260 kJ/kg, sve na pritisku od p = 0.1 MPa.
Specicna toplota leda je cl = 2.5 kJ/(kg K), a specicna toplota vode je
cv = 4.186 kJ/(kg K) .
Resenje:

Q
T dT
= mcl ln(T2 /T1 ) = 0.093 kJ/K ,
= mcl T12
T
T
mqt
Q23
= 1.223 kJ/K ,
=
Q12 = mcl (T2 T1 ) = 25 kJ. Proces2-3: S23 =
T2
T2
Q23 = mqt = 333.6 kJ . Proces 3-4:
T mcv dT
= mcv ln(T4 /T3 ) = 1.306 kJ/K ,
S34 = T34
T
mqi
mqi
= 6.059
=
Q34 = mcv (T2 T1 ) = 4186 kJ. Proces 4-5: S45 =
T5
T4
kJ/K , Q45 = mqt = 2260 kJ. Kako je T2 = T3 = 273 K promena entropije i
ukupna dovedena kolicina toplote su:
S15 = S12 + S23 + S34 + S45 = 8.68 kJ/K ,
Q15 = Q12 + Q23 + Q34 + Q45 = 6805 kJ.

Proces 1-2: S12 =

T2
T1

Bakarna kugla mase m = 0.5 kg i specicne toplote c = 390 J/(kg K) ima

temperaturu t1 = 90 C. Kugla je bacena u veliko jezero, temperature vode
t2 = 10 C. Naci promenu entropije a) lopte, b) jezera, c) univerzuma .
Resenje:
T2
T dT
2 Q
= mc ln( ) = 48.55 J/K
= mc T12
a) Q = mcdT Sk = 1
T1
T
T
(1) . b) Q12 = mc(T1 T2 ) = 15.6 kJ
Q
1 2
2 Q
= 55.12 J/K (2) c) Iz (1) i (2) sledi da je
Q =
=
Sj = 1
1
T2
T2
T
promena entropije univerzuma: Su = Sk + Sj = 6.57 J/K .

Masa m = 10 kg vazduha (idealni gas) ostvaruje Karnoov ciklus izmedju

temperature izvora ti = 627 C i temperature hladnjaka th = 27 C pri cemu
je najveci pritisak pmax = 6 MPa, blah, blah dat i najmanji 0.1 Mpa.
Predstaviti ciklus u p V i T S dijagramu i odrediti: a) termicki stepen
korisnog dejstva , b) dovedenu i odvedenu kolicinu toplote , d) ostvareni rad.
Data je molarna masa M = 28.96 g/mol. Blah, blah, dato nesto malo v je
veliko v sa m = 1 podeljeno sa ro ...
Resenje:

Na gornjim slikama se nalaze trazeni dijagrami. a) Stanje 1: p1 = pmax = 6

MPa , T1 = ti + 273 = 900 K.
v1 = Rg T1 /p1 = 0.04306 m3 /kg, Rg = R/M = 287.1 J/(kg K). Stanje 3:
p3 = pmin = 0.1 MPa , T3 = th + 273 = 300 K.
v3 = Rg T3 /p3 = 0.8613 m3 /kg. Stanje 2: T2 V21 = T3 V31 v2 =
v3 (T3 /T2 )1/(1) = 0.05525 m3 /kg, = 1.4, T2 = T1 = Ti = 900 K.
p2 = p1 v1 /v2 = 4.68 MPa. Stanje 4: T4 T3 = 300 K
v4 = v1 (T1 /T4 )1/(1) = 0.6712 m3 /kg p4 = p3 v3 /v4 = 0.128 MPa.
Prema dobijenim vrednostima korektnija skica p V dijagrama ciklusa data je
na sledecoj slici:
5

b) Termicki stepen korisnog dejstva je: t = (Qd |Qo |)/Qd , Qd =

Ti Th
= 66.67% .
Ti (S2 S1 ) = Ti S, Qo = Th (S4 S3 ) = Th S t =
Ti
v2
v
v dv
= mRg Ti ln( ) = 644.1kJ.
c) Qd = Q12 = v12 pdV = mp1 v1 v12
v1
v
v4
v4
Qo = Q34 = v3 pdV = mRg Th ln( ) = 214.7 kJ . Provera:
v3
t = (Qd |Qo |)/Qd = 0.6667 . d) A = Qd |Qo | = 429.4 kJ .

Otov ciklus na slici je idealni ciklus za (cetvorotaktne) motore, blaah, blaah,

blaaaahhh, ispricao i smorio, mnogo dugacko ... Odrediti termicki stepen
korisnog dejstva Otovog kruznog ciklusa, ako je stepen kompresije
= V1 /V2 = 8, radno telo idealan gas za koji je = 4/3, a procesi 1-2 i 3-4
adijabatski.
Resenje:

Q23 = mcV (T3 T2 ), T3 > T2 Q23 > 0. Q41 = mcV (T1 T4 ) < 0 Qd =
T4 T1
|Qo |
(1). T1 V11 = T2 V21
=1
Q23 , Qo = Q41 t = 1
T3 T2
Qd
T1 /T2 = (V2 /V1 )1 (2). T4 /T3 = (V2 /V1 )1 (3). Kada se (2) i (3) uvrsti u
1
V2
(1) dobija se: t = 1 ( )1 = 1 1 (4) t = 50% .
e
V1

Idealni dvoatomni gas obavlja Dizelov kruzni ciklus tako sto iz stanja 1 prelazi
u stanje 2 adijabatskom kompresijom pri cemu je zapremina u stanju 1
= 12.7 puta veca nego u stanju dva (blah), blah, blaah, blaaahhhh, dato je
2.... Predstaviti proces u p v i T S dijagramima i odrediti termicki stepen
korisnog dejstva ciklusa.
Resenje:

|Qo |
(1), Qd = Q23 = mcp (T3 T2 ), Qo = Q41 = mcV (T4 T1 )
Qd
T4 T1
(2), = cp /cv . t =
t = 1
(T3 T2 )
1 (T1 /T2 )(T4 /T1 1)
(3), T1 /T2 = (V2 /V1 )1 = 1/ 1 (4), T3 /T2 =
1
T3 /T2 1

T dT
=
V3 /V2 = (5), S1 = S2 , S3 = S4 , S23 = S3 S2 = mcp T23
T
T4
T3
mcp ln( ), S14 = S4 S1 = mcV ln( ) T4 /T1 = (T3 /T2 ) = (6).
T1
T2
Zamenom dobijenih odnosa temperatura u (3) sledi vrednost termickog
1
= 57.6%,
stepena korisnog dejstva Dizelovog ciklusa: t = 1 1

( 1)
posto je = 1.4 za dvoatomni gas.

Uporediti termicke stepene korisnog dejstva Otovog i Dizelovog ciklusa i

odrediti koji je ciklus ekasniji ako je: a) stepen kompresije isti za oba
ciklusa, b) stepen kompresije za Dizelov ciklus dva puta veci nego za Otov
ciklus, a = 1.4 .
Resenje:
f ()
1
a) Iz prethodna dva zadatka je t,Oto = 1 1 , t,Dizel = 1 1 (1),
1
. Prema ome je t,Oto > t,Dizel
gde je (prethodni zadatak): f () =
( 1)
1
> 1, > 1 ( > 1). Samo kada
za isto , jer je funkcija: f () =
( 1)
1
1
= 1, pa je
= lim1
1 je f () = 1 jer: lim1

( 1)

t = 1

t,Oto = t,Dizel . b) Ako je

stepeni kompresije za
1.4 1
. Sada je
dizelov tj. otov ciklus tada je za = 1.4: f () = 0.4
2 1.4( 1)
t,Dizel > t,Oto za < 3. U praksi si tipicne vrednosti za
t,Dizel = 35% 40%, a za t,Oto = 25% 30%. Dakle termalna ekasnost
dizel motora je obicno veca nego benzinskog (Otovog) motora, jer je stepen
kompresije dizel motora ( D [12, 13]) mnogo veci, a O [7, 10] ...

Termicki stepen korisnog dejstva jednog motora iznosi t = 24%. Snaga

motora je P = 50 kW, kada obavlja n = 84 ciklusa u sekundi. Odrediti koliki
mehanicki rad obavi motor, koliku kolicinu toplote primi radno telo i koja
kolicina toplote se preda okolini kao gubitak u jednom ciklusu. Koliki je odnos
izgubljene prema iskoriscenoj toplotnoj energiji goriva ?
Resenje:
Rad po jednom ciklusu je A = P/n = 595 J . Tolplotu koju primi radno telo u
jednom ciklusu iznosi: Qd = A/t = 2480 J, a toplota koja se preda okolini je:
|Qo | = Qd A = 1885 J . Prema tome je odnos izgubljene toplote (energije)
1
|Qo |
1 = 3.17 .
=
prema iskoriscenoj
t
A

Odrediti stepen korisnog dejstva SABATOVOG ciklusa motora sa unutrasnjim

sagorevanjem , blaaah, blaaaaaaah, dat je stepen kompresije = V1 /V2 , stepen
predekspanzije = V4 /V3 kao i stepen povisenja pritiska = p3 /p2 .
Resenje:
D

=2

O,

gde su

mcV (T5 T1 )
|Qo |
=
=1
mcV (T3 T2 ) + mcp (T4 T3 )
Qd
T5 T1
(1), T2 /T1 = (V1 /V2 )1 = 1 (2), p3 /T3 =
1
T3 T2 + (T4 T3 )
p2 /T2 T3 = (p3 /p2 )T2 = T2 = T1 1 (3), V4 /T4 = V3 /T3 T4 =
1
V4 /V3
=
(V4 /V3 )T3 = T3 = T1 1 (4), T5 = T4 (V4 /V5 )1 = T4
V5 /V3
1
V4 /V3
= T4 (/ )1 (5). Koristeci (4) i (5) sledi:
T4
V1 /V2
T5 = (/ )1 T1 1 = T4 . Zamenom izracunatih izraza za
1
1
(6). Ako je
temperature u (2), dobija se: t = 1 1
( 1) + ( 1)
= 1 iz (6) se dobija izraz za termicki stepen korisnog dejstva Dizelovog
ciklusa, a ako je = 1 za termicki stepen korisnog dejstva Otovog ciklusa .

t = 1


Na slici je da dijagram idealnog ciklusa koji bi odgovarao postrojenju sa
gasnom turbinom sa slike. Gasne turbine obicno rade po otvorenom ciklusu,
blah, blah, blaaaahhh... Odrediti termicki stepen korisnog dejstva ovog ciklusa
ako je dat stepen kompresije = V1 /V2 = 4, kao i odnos = V4 /V3 = 10. Neka
je = 1.4 .
Resenje:
T
T
Qd = Q23 = mcV T23 dT = mcV (T3 T2 ) > 0. Qo = Q41 = mcp T14 dT =
T4 T1
|Q41 |
|Q0 |
=
=1
=1
mcp (T1 T4 ) < 0, t = 1
T3 T2
Q23
Qd
T1 T4 /T1 1
(1). T1 V11 = T2 V21 i
1
T2 T3 /T2 1
T4 V41 = T3 V31 T1 /T2 = (V2 /V1 )1 = 1/ 1 . T3 /T2 =
(T4 /T1 )(V4 /V1 )1 = (V4 /V1 ) jer T4 /T1 = V4 /V1 . Zamenom dobijenih

= 53.7%.
vrednosti u (1) sledi: t = 1

Sabijanje vazduha (ili nekog drugog gasa) vrsi se u uredjaju zvanom

kompresor. Blah, blaaah, blaaaahhh ...Dat dug opis i neki pritisci neko p0, p1,
p2 ... blah ... Odrediti rad potreban da se pokrece kompresor u jednom
ciklusu. Pritisak p2 je u rezervoaru i 10 bar-a je, a atmosferski je 1 bar.
Poznato je jos i : V1 = 2.59 l i V2 = 0.5 l. Kolika je promena entalpije
izmedju stanja 1 i 2 ? Za koliko poraste temperatura tokom tog procesa ako je
masa gasa m = 3 g ? Molarna masa vazduha je M = 28.96 g/mol .
Resenje:

Asp = A = 1 pdV + p2 V2 p1 V1 (1). Asp =

1
(p2 V2 p0 V1 ) = 843.5 J, gde je
(p2 V2 p1 V1 ) + p2 V2 p1 V1 =
1
1
= 1.4. Entalpije u stanjima 1 i 2 su:
I1 = U1 +p1 V1 , I2 = U2 +p2 V2 I2 I1 = U2 U1 +p2 V2 p1 V1 = A = 843.5
J (2), sto se dobija iz (1) i cinjenice da je proces 1-2 adijabatski. Pokazuje se
da je ukupan rad koji je potrebno utrositi jednak promeni entalpije tokom
kompresije adijabatskim procesom. Temperature u stanjuma 1 i 2 su:
T1 = p1 V1 M/(mR) = 300.7 K i T2 = p2 V2 M/(mR) = 580.6 K. Porast
temperature je T = T2 T1 280 K. Ovaj porast temperature je izuzetno
veliki, sto je ogranicavajuci faktor u radu kompresora.

Odrediti koristan rad u jednom ciklusu idealne klipne parne masine sa slike.
Blaaaaah ... Data je specicna entalpija vodene pare u tacki 1 ciklusa
i1 = 2790 kJ/kg kao i na kraju ekspanzije i2 = 2320 kJ/kg . Blah, blah ..
9

Tada masa pare u jednom ciklusu m = 10 kg i termicki stepen korisnog dejstva

t = 17%. Odrediti kolicinu toplote koju bi trebalo dovesti pari u jednom
ciklusu.
Resenje:
3
3
A12 = mp1 v2 = mp2 v2 , A23 = 2 mpdv = m 2 du = m(u2 u3 ), A34 =
mp3 v3 . Ukupno izvrrseni rad je:
A = A12 + A23 + A34 = m[(u2 + p2 v2 ) (u3 + p3 v3 )] = m(i2 i3 ) = 4.7 MJ .
Termicki stepen korisnog dejstva je t = A/Qd Qd = A/t = 27.65 MJ .

Za vreme izotermnog sirenja (blah) radno telo kod rashladnog uredjaja

oduzima hladjenom telo toplotu Q1 . Adijabatskom kompresijom, blah, blaah
... dato t1 = 10 C , t2 = 37 C, dato je Q2 . Predstaviti proces u T S
dijagramu. Odrediti koef. hladjenja. Koliku kolicinu toplote u jednom ciklusu
je moguce oduzeti hladjenom telu po 1 kJ utrosenog spoljasnjeg rada ?
Resenje:

Q1 = 1 T dS = T1 (S2 S1 ) > 0, Q2 = 3 T dS = T2 (S4 S3 ) =

T2 (S1 S2 ) < 0. Asp = |Q2 | Q1 = (T2 T1 )(S2 S1 ). Koecijent hladjenja
T1
Q1
= 5.6. Utroskom 1 kJ rada moguce je hladjenom telu
=
je: h =
T2 T1
Asp
oduzeti 5.6 kJ toplote tokom jednog ciklusa.

Toplotna pumpa radi po obrnutom Karnoovom ciklusu. Ona sluzi za grejanje

prostorije tako da je temperatura radnog tela u prostoriji t2 = 40 C, a
temperatura vode reke iz koje se toplota uzima t1 = 4 C. Predstaviti proces u
T S dijagramu. Koliki je koecijent grejanja ? Koliku toplotu je moguce
dovesti prostoriji po 1 kJ utrosenog spoljasnjeg rada ?
Resenje:
NACRTAJ ISTU SLIKU KAO IZ PRETHODNOG ZADATKA, DAKLE
ONU GORE !
T2
|Q2 |
= 8.7 .
= 1 + h =
Q1 = T1 (S2 S1 ) > 0 |Q2 | = Q1 + Asp . g =
T2 T1
Asp
To znaci da se upotrebom 1 kJ rada moze dovesti prostoriji koja se greje 8.7
kJ toplote.

U sud se nalije hladna voda temperature t1 je 10 stepeni i stavi na plotnu

sporeta, blah, blah, dato tau 1 je 10 min, atmosferski pritisak je 1013.2 mbar,
srednja vrednost specicne toplote vode je c=4.2 kJ /kg K i toplota
isparavanja ri = 2255 kJ/kg. Pita se za koje vreme ce voda potpuno ispariti.
10

Resenje:
P 1 = mc(tk t1 ) (1), tk = 100 C. P 2 = mr (2). Iz (1) i (2) sledi:
r
= 59.68 min 1 h .
2 = 1
c(tk t1 )

U mv = 100 g vode temperature tv = 10 C spusteno je ml = 40 g leda

temperature tl = 10 C. Ako je sistem izolovan, odrediti njegovo stanje u
toplotnoj ravnotezi. Specicna toplota leda je cl = 2.5 kJ / (kg K), a
specicna toplota vode je cv = 4.186 kJ / (kg K), dok je toplota topljenja leda
rtop = 333.6 kJ / kg. Atmosferski pritisak je 1013.2 mbar. Smatrati da je
sistem toplotno izolovan od okoline.
Resenje:
Voda kljuca na 100 stepeni pri datom pritisku. Bla, bla ... Qh = 4.186 kJ ,
Qz = 1kJ. ml rtop = 13.34 kJ. ml (t0 tl )cl + mrtop = mv (tv t0 )cv
mv (tv t0 )cv ml(t0 tl )cl
= 9.55 g. Masa vode na nula stepeni
m =
rtop
nakon uspostavljanja toplotne ravnoteze je m v = mv + m = 109.55 g, a
masa preostalog leda na toj temperaturi je ml = 30.45 g.

Voda mase m = 100 g zatvorena je u termicki izolovanom vertikalno

postavljenom cilindru kao na slici. i nalazi se na temperturi t1=20 stepeni,
blah, blah ... dato: S=400 cm kvadratnih, Q=50 kJ, pritisak 1013.2 mbar,
toplota isparavanja r=2255.9 kJ/kg , srednja specicna toplota vode pri
zagrevanju c=4.2 , molarna masa M=18 g / mol , gustina vode ro ve je 10 na
treci. Za koliko ce se klip pomeriti prema prvobitnom polozaju ako se ... blah
...
Resenje:
p0 S(h + h) = (mp /M )RTp (1), Shv = mp (2) p0 Sh = mp (RTp /M
p0
Q mcT RTp
= 30.9

p0 /v ) (3), Q = mv cT + mp r (4) h =
v
M
p0 Sr
cm .

Odrediti u kakvoj su zavisnosti pritisak i temperatura kljucanja neke tecnosti

r
dps
, gde su blah,
=
koristeci Klausius-Klapejronovu jednacinu:
Ts (v v )
dTs
blah, blaaah, sad podosta smara ...
Resenje:
dps
r
dps
=
(1). v
v
=
ps v = Rg Ts , Rg = R/M
ps
Ts (Rg Ts /ps v )
dTs
r dTs
(2). Integraleci ovu jednacinu dobija se: ps = Cer/(Rg Ts ) , gde je C
2
Rg Ts
konstanta integracije.

Pronaci toplotu isparavanja vode r na temperaturi 10 stepeni. Poznato je da

je temperatura zasicenja vode ts1 = 5 C na pritisku ps1 = 8.721 mbar, a
ts2 = 15 C za pritisak ps2 = 17.051 mbar. Blah, dato je jos: spec. zapremina
vode na temperauri t od 10 stepeni, v=1.0004 puta 10 na minus treci, pa
v=106.4 puta 10 na minus treci, molarna masa M=18. Uciniti razumne
aproksimacije koje bitno ne uticu na rezultat.
Resenje:

11

ps2 ps1
ps2 ps1
dps
ps
dps
= 2509.6
, T = t + 273.15. r = Ts v
=
=

Ts2 Ts1
Ts2 Ts1
dTs
Ts
dTs
kJ / kg . Ovo je priblizna vrednost, dakle postoji i drugi nacin za
izracunavanje koji je nesto tacniji, ali je i ovaj rezultat vrlo zadovoljavajuci !

12

TEORIJA


I Kosmicka brzina
Resenje:
Najmanja brzina tela za koju trajektorija ne preseca Zemlju i krece se
neposredno iznad povrsine Zemlje po kruznoj trajektoriji je I kosmicka brzina.
2
M
mM
mVOI
2
= 2 , g = 2 M = gR2 VOI = gR VOI =
FCF = Fg ,
R
R
R

gR = 7.9 km/s .

II Kosmicka brzina
Resenje:
Brzina pri kojoj elipsa prelazi u parabolu naziva se II kosmicka brzina.
1
mM
1
2
2
, M = gR2 , E2 = 0, E1 = E2 mVOII =
E1 = mVOII
2
R
2

mM
2
VOII = 2gR VOII = 2gR = 11.2 km/s .

R

III Kosmicka brzina
Resenje:
Minimalna brzina koju mora imati tacka, koja je pocela sa kretanjem na
Zemlji, da bi napustila Sincev sistem je III kosmicka brzina. VOIII = 16.7
km/s .

Izvesti izraz za brzinu i ubrzanje u cilindricnom sistemu
Resenje:
de d
dr

+ z ez v = e + e + z ez

= e +

r = e + z ez , v =
dt d
dt
de d
de d
dv
+ z ez =

+ e + e +

= e +

a=
dt d
dt d
dt

e + 2e + e 2 e + z ez a = ( 2 )e + (2 + )e + z ez


Izvesti Toricelijevu teoremu iz Bernulijeve jednacine
Resenje:
Nacrtaj sud koji sa donje desne strane ima otvor (kao malo crevo) gde istice
tecnost brzinom V2 i oznaci iznad cevcice P0 . Nacrtaj tecnost skoro do vrha,
ali ne skroz i tu oznaci iznad tecnosti brzinu V1 ka dole i opet P0 . Oznaci nivo
vode u visini cevcice (tamo gde pocinje da izliva) i visinu h od tog nivoa do
vrha tecnost. (Ko kaze da slika vredi vise od hiljadu reci ? :-) ).
1 2
1 2
2
v1 0, P0 + gh + v1 = P0 + g 0 + v2 v2 = 2gh v2 = 2gh .
2
2

Teorema o promeni kolicine kretanja sistema MT
Resenje:
Promena ukupne kolicine kretanja sistema MT u nekom vremenskom intervalu
jednak je sumi impulsa eksternih sila koje deluju na sistem u istom
e
i
dVk
d
N
=
mk Vk = Fk + Fk ,
vremenskom intervalu.
1 mk
dt
dt
1

N
1

N
1

Fk +

N
1

N
1

Fk dt P2 P1 =

Fk , Fk = 0,
N

t2
t1

mk

d
dVk
=
dt
dt

N
1

m k Vk =

dP
. dP =
dt

Fk dt .


Izvesti opstu jednacinu gasnog stanja
Resenje:
P V = const, T = const (izotermna promena) . V = V0 (1 + t), P = const
(izobarna promena) . P = P0 (1 + t), V = const (izohorna promena) .
P V = P0 V0 , P V = P0 Vt = P0 V0 (1 + t) i
1
t) =
P V = Pt V0 = P0 V0 (1 + t) P V = P0 V0 (1 + t). P V = P0 V0 (1 +
273
P0 V0
PV
P 0 V0
PV
T
273 + t
T, V0 =
= const, P V =

=
= P0 V0 ,
P0 V0
273
T
T0
T
T0
273
P0 22414 106
P0 22414 106
= 8.314
T, R =
n 22415 cm3 , P V = n
273
273
J/(K mol). P V = nRT .

Teorema o promeni kineticke energije sistema MT
Resenje:
Oznacimo sa Fji rezultantnu internu silu, a sa Fje rezultantnu eksternu silu
koja deluje na j-tu tacku sistema. Za svaku tacku sistema mozemo napisati
teoremu o promeni kineticke energije u diferencijalnom obliku.
2
2
mj vj
mj vj
N
)=
) = Fji drj + Fje drj , j = 1 . . . N.
d(
j=1 d(
2
2
2
2
2
m j vj
mj vj
mj vj
N
N
N

)=d j
,
d(
Fji drj + j=1 Fje drj . Ek = j=1
j
j=1
2
2
2
N

dA(Fji ) +

dEk =
j=1

dA(Fje ) . Ovo je diferencijalna forma. Diferencijal

j=1

kineticke energije sistema jednak je sumi elementarnih radova svih unutrasnjih

i svih spoljasnjih sila koje deluju na sistem.
Mj2
Mj2
N
N
Ek2 Ek1 = j=1 Mj1 dA(Fji ) + j=1 Mj1 dA(Fje ), Ai =
j
Mj2
Mj1

Fji drj , Ae =
j

Mj2
Mj1

Ai +
j

Fje drj Ek2 Ek1 =

j=1

Ae . Ovo je
j
j=1

integralni oblik. Promena kineticke energije sistema jednaka je sumi radova

svih unutrasnjih i eksternih sila koje deluju na sistem.

Odrediti potencijalnu energiju MT mase m u gravitacionom polju Zemlje za
r > Rz i r < Rz
Resenje:
M
dr
mM
Fg (r) = 2 , Ep (r) = P Fg dr = mM r 2 = m , r > Rz . Fg =
r
r
r
mM
m M 4 3
r r < Rz . Sad integrali, ali pazi ima dve granice ...
r =
R3
r2 4 3 3
R
3
blah, uraditi ...

2

Izvesti izraze za ekvivalentnu ziznu daljinu dva tanka sociva ciji su centri na
rastojanju d na optickoj osi. Zizne dalji sociva su f1 i f2 respektivno.
Resenje:
f1 f2
f2 + f1 d
d
1
1
1
.
fe =
=

+
=
f1 + f2 d
f1 f2
f1 f2
f2
f1
fe

Matematicko klatno duzine l nalazi se u liftu. Lift moze da se krece u
vertikalnom pravcu. Ako je ubrzanje lifta a, odrediti period (T ) malih
oscilacija klatna u liftu. Koliko je T ako lift slobodno pada ? Ako je za plafon
lifta zakacena opruga krutosti k za ciji je drugi kraj zakacen teg mase m,
odrediti period oscilovanja tega ako lift slobodno pada.
Resenje:
l
ga
. Ako
= 0 (1) T = 2
IO = MO = m(g a)l sin +

ga
l
lift slobodno pada (tada je a = g ) onda T , odnosno prestaju ocilacije
klatna. U slucaju tega na opruzi, period oscilovanja je T = 2 k/m, bez
obzira sto lift slobodno pada.

Izvesti izraz za srednju snagu prostoperiodicnog transverzalnog talasa talasne
duzine , koji se krece po zici faznom brzinom vf . Amplituda talasa je Ym , a
poduzna masa zice je .
Resenje:

y(t) = Ym sin(t kx + ), vy = y/t = Ym cos(t kx + ), Fy =

F sin , sin tan = y/x P = vy Fy = (y/t)(F )(y/x) =
F [Ym cos(t kx + )][kYm cos(t kx + )] =
2
2
Ym kF cos2 (t kx + ) = Ym vf 2 cos2 (t kx + ) Pmax =
Y 2 vf 2
Pmax
.
P = m
2
2

Izvesti Fermat-ov princip minimalnog vremena. Izvesti zakon prelamanja i
reeksije pri prelazu svetlosnih zraka iz jedne diel. sredine indeksa na u drugu
diel. sred. indeksa prelamanja nb
Resenje:
Tek na kraju sam izbacio slike ... Pri odbijanju od ravne povrsine i prelamanju
kroz ravnu povrsinu, svetlost predje onu putanju za koju je vreme minimalno.
(a x)2 + h2
x2 + h2
CB
AC
2
1
.
+
=
+
Sad posmatramo prvu sliku: t =
c
c
c
c

2
Ym vf 2 .

P =

t+T
t

P (t)dt =

Posto je vreme minimalno onda sledi:

2(a x)(1)
2x
dt
= 0, sin = x/ x2 + h2 , sin =
+
=
1
2 + h2
dx
2c (a x)2 + h2
2c x
2
1
ax
x
sin = sin
=
(a x)/ (a x)2 + h2
2
2 + h2
(a x)2 + h2
x
2
1
= , sto je zakon reeksije (odbijanja) svetlosti. To znaci da svetlost pri
odbijanju mora naci bas onu tacku za koju upadni ugao je jednak odbojnom
uglu . Sad posmatramo drugu sliku:
x2 + h2
(a x)2 + h2
CB
AC
a
b
. Opet je prema Fermaovom
+
=
+
t=
vb
va
vb
va
x
1
2(a x)(1)
2x
dt
=
=0
+
=
principu:
2 + h2
2 + h2
va x2 + h2
dx
2va x
2vb (a x)
a
a
b
ax
1
, sin = x/ x2 + h2 , sin = (a x)/ (a x)2 + h2
a
b
vb (a x)2 + h2
b
c
c
sin
sin
sin = sin . na = c/va , nb = c/vb na sin =
=
vb
va
vb
va
nb sin . Upravo smo dobili Snelov zakon prelamanja svetlosti.


Izvesti izraz za ukupnu mehanicku energiju krutog tela pri slozenom
ravanskom kretanju (rotacija + translacija) (komplano kretanje). Poznata je
masa tela m, moment inercije tela oko centra mase Icm , brzina centra mase
Vcm i ugaona brzina rotacije tela oko centra mase .
Resenje:
1
1
E = IP 2 , IP = Icm + md2 , d = P C, d = P C = vcm E = Ip 2 =
2
2
1
1
1
1
1
2
(Icm + md2 ) 2 = Icm 2 + m(d)2 = mvcm + Icm 2
2
2
2
2
2
4

1
1
2
mvcm + Icm 2 .
2
2

Izvesti izraze za potencijalnu energiju tela mase m koje se nalazi na visini H
iznah povrsine zemlje poluprecnika R za referentni nivo koji se nalazi u centru
Zemlje. Poznata je gravitaciona konstanta na povrsi Zemlje g .
Resenje:
mM
mM
r, r < R. Sada sledi:
, r R. Fg =
Fg =
2
R3
r
mM R
R+H dr
Ep =
rdr + mM R
Ep (R + H) EP (0) =
r2
R3 0
1
3
1
1
mM
)

) Ep = mM (
+ mM (
2R R + H
R R+H
2R

Naci polozaj centra mase homogenog tankog poluobruca poluprecnika R
Resenje:
mi xi
m
1
Rd, x = R cos , y = R sin . xc =
xdm, dm =
=
xc = i
m
R
m
i mi
2R
2R
1 m /2
, 0) , gde je centar
, yc = 0 xc (x, y) = xc (
R cos d =
/2

m
(0, 0) postavljen u centru poluobruca !

U tankom homogenom poludisku poluprecnika R2 izrezan je poludisk
poluprecnika R1 tako da novo telo izgleda kao na slici. Naci polozaj centra
mase ovog tela.
Resenje:
2
R2 R1
m
xc =
d2 m = rddr, x = r cos , y = r sin , S = 2
2
S
2
2
4(R2 + R2 R1 + R1 )
2m
/2
R2
, yc = 0
2 R2 ) /2 d R1 drrr cos xc =
3(R2 + R1 )
m(R2
1

E=

2
2
4(R2 + R2 R1 + R1 )
, 0) .
3(R2 + R1 )

Matematicko klatno duzine L okaceno je o plafon vagona koji se krece po
horizontalnom putu. Ako vagon usporava sa intenzitetom usporenja a0 ,
odrediti period malih oscilacija klatna.
Resenje:

xc (x, y) = xc (

.
g 2 + a2
0

Na slici su prikazane adijabatske ekspanzije za tri idealna gasa: a) Helijum
(He ) , b) Kiseonik (O2 ), c)Ugljen-dioksid (CO2 ). Oznaciti i objasniti koja
kriva pripada kojem gasu.
Resenje:
1/
pa
pa
> 1). A kako je za jednoatomske
. Ako Vb
(
Vb = Va
pb
pb
5
gasove kao sto su: He , Ne , Xe , Ar = = 1.67 , za dvoatomske
3

Fz = m

g 2 + a2 T = 2
0

8
7
= 1.4 i za troatomske je = = 1.33 to onda iz gore
6
5
navedenog i slike sledi da je: (1) je troatomski ugljendioksid , (2) je
dvoatomski kiseonik i (3) je jednoatomski helijum.

O2 , H2 , N2 =


U dve identicne zatvorene posude, termicki izolovane od okoline, nalazi se
jednak broj istih molekula idealnog gasa. Srednje vrednosti intenziteta brzina
molekula gasa u ovim posudama su v1sr i v2sr . Ako se posude spoje sa jednom
tankom cevcicom zanemarljive zapremine, kolika ce biti srednja vrednost
intenziteta brzine molekula gasa ?
Resenje:
8RT2
8RT1
. Sa cu oznaciti nebitnu konstantu jer se ona
, v2 =
v1 =
m
m
8RT
2
2
, T =
skrati u sledecem procesu: v1 = T1 , v2 = T2 . vsr =
m
2
2
2
2
v1 + v2
v1 + v2
T1 + T2
2
2
.
= vsr vsr =
, vsr = T
2
2
2

Izvesti izraz za prol brzine pri proticanju viskozne tecnosti kroz cilindricnu
cev kruznog preseka i izraz za zapreminski protok kroz tu cev.
Resenje:
v
Ftr,x = S , Fakt = (p + p)r2 p(r2 ) = pr2 , Ftr =
y
p r2
p
dv
dv
+ C, v(R) = 0
r v(r) =
=
2rl , Fakt = Ftr
2l 2
2l
dr
dr
p 2
p 2
(R r2 ) . dQ = v(r)2rdr Q =
R v(r) =
C=
4l
4l

pR4
R4 R4
p
p
R
. Poslednji izraz je
) Q=

2(
2 0 (R2 r2 )rdr =
8l
4
2
4l
4l
Poazjeev zakon.

6

Po zategnutoj zici prostire se transverzalni talas koji je zadat jednacinom

(x, t) = 4 103 sin(6000t 20x). Odrediti odnos izmedju intenziteta brzine
delica zice.
Resenje:
6000

c
= 300 m/s.
, c= =
(x, t) = 0.004 sin(6000 t 20 x). =
20
k
vmax

Brzina oscilacije delica zice je:

300

= 12.5 .
= 0.004 6000 cos(6000t 20x) =
v=
24
t
vmax

Posavsi od Euler-ove jednacine za neviskozni uid izvesti barometarsku
formulu u izotermnoj atmosferi
Resenje:
vx
vx
=
= p(x)S p(x + x)S + Fsp ,
xS
t
t
dv
p
vx
p(x) p(x + x) Fsp
= f grad p Ovo je

= fx
,
+
dt
x
t
Sx
x
f

Ojlerova jednacina. Sad idemo dalje:

RT dp
m
pV
dp
dp
dvy
=
,
R, p =
=
= fy = g,
= 0,
= 0, fy
dy
M
M
T
dy
dy
dt
Mg
y

Mg
p
M gdy
dp
pM
y p(y) = p0 e RT , y h.
=
, ln
=
g,

RT
p0
RT
p
RT

Na dno horizontalno postavljenog ogledala nasuto je malo vode apsolutnog
indeksa prelamanja n = 1.33. Naci opticku moc i ziznu daljinu ovog sistema za
paraksijalne zrake, ako je poluprecnik krivine ogledala R = 0.2 m.
Resenje:
1
1
1
1
R
) = (n 1)
+
= (n 1)(
= 0.1 m,
fog =
R
R2
R1
fsoc
2
1
1
1
1
1
1
0.2
R
=
=
, +
=
= 0.6m .
=
fsoc =
fsoc
lk
l
fog
l
fsoc
0.33
n1

2
1
2
1
1
1
+ 10 = 13.33 .
=
+
=
= +
0.6
fog
fsoc
fsoc
l
lk

Izvesti izraz za adijabatski proces u p V , p T i T V faznoj ravni.
Resenje:
Rdt
Cp
R
+ pdv =
, dQ = n
, =
dQ = dU + pdV, dU = nCv dT, Cv =
1
Cv
1
1
nRT
nRT nRdT
ln T + ln V =
dV = 0
+
,
0, pV = nRT, p =
1
V
1
V
p2 V2
p1 V1
1
1

=
= V2 T2 ,
const V T 1 = const . V1 T1
T2
T1
1 1
1 1
p
V2
p
V1

pV = const .
= 2 1
p1 T1 = p2 T2 . 1 1
T2
T1


Izvesti izraze za jednainu Meerskog i formulu Ciolkovskog

Posmatrajmo raketu koja u trenutku t ima brzinu v, i masu m. U nekom bliskom trenutku t + dt, sistem e imati masu
m + dm (dodatna masa potie od sagorelih gasova) i brzinu v + dv. Prirataj impulsa jednak je sili kojom okolina
deluje na raketu:
d p = p ( t + dt ) p ( t ) = FOK R dt

( m + dm ) v + d v + ( dm ) v + d v vGR mv = FOK R dt

md v dmvGR = FOK R dt

dv
dm
vGR
dt
dt
dv
dm
Jednaina Meerskog
m
= FOK R + vGR
dt
dt
Ako je sila kojom okolina deluje na raketu FOK R = 0 (raketa se nalazi u bezvazdunom prostoru) tada je:
FOK R dt = m

dv
dm
dm
= vGR
vGR
; dv =
dt
dt
m
m
Formula Ciolkovskog
v ( t ) v0 = vGR ln 0
m (t )
Izvesti izraz za Ojlerovu silu u fluidu i izraz za Ojlerovu jednainu
Pod Ojlerovom silom podrazumeva se sila kojom okolni fluid napada izdvojeni deli, ali normirana po jedinici
zapremine.
m

p ( x, y, z , t ) yz

p ( x + x , y , z , t ) y z

x+x

Treba nai projekciju Ojlerove sile na x-osu:

Fx = ( p ( x + x, y, z , t ) p ( x, y, z , t ) ) yz / : 3V = xyz
p ( x + x , y , z , t ) p ( x , y , z , t )
Fx
= fx =
3
V
x
p ( x + x , y , z , t ) p ( x , y , z , t )
dp
= ;
f x = lim
x 0
x
dx

fy =

dp
;
dy

fz =

dp
dz

dp
dp
dp
Ojlerova sila je: f e = ex f x + ey f y + ez f z = ex
+ ey
+ ez = grad p
dy
dz
dx
Ojlerova sila je negativni gradijent pritiska.
dv
dm = dFg + dFE + dFn
dt
dFg teina + Lorencova sila za naelektrisan fluid + ...
dFE
dF

Ojlerova sila
sila koja potie od viskoznosti fluida

dm = dV , = 0 , dFE grad pdV

dm dv
= g grad p
dV dt
dv
= g grad p Ojlerova jednaina
dt
1

Izvesti izraz za adijabatski proces kod idealnog gasa

Prema I principu termodinamike je dQ = dU + dA. Kod adijabatskog procesa nema razmene toplote pa je dQ = 0.
pV
Kako je dU = nmCvdT i dA = pdV, imamo nmCvdT + pdV = 0. Iz jednaine stanja pV = nmRT dobijamo nm =
,i
RT
C dT dV
CV dT dV
kada to zamenimo u I princip termodinamike imamo: V
+
= 0;
+
= 0 . Posle integraljenja
R T
V
CP CV T
V
dobijamo :
1
CV
VT -1 = const -1
ln T + ln V = const
CP CV
TV -1 = const

1
PV = const
-1
pV = nm RT
ln T V = const
Izvesti Bernulijevu jednainu i navesti uslove kada ona vai
Neka za vreme t kroz preseke S1 i S2 protee masa tenosti m. Ako je gustina tenosti, ta masa e biti:
p2 m = S v t = S v t . Promena kinetike energije izmeu poloaja 1 i 2 bie: m v 2 v 2 . Ta
(2 1)
1 1
2 2
2
v1
promena kinetike energije jednaka je zbiru rada sile gravitacije i rada sile pritiska. Sile pritiska iznose
p1S i p2S, a odgovarajua pomeranja nad kojima te sile vre rad su v1t i v2t. Izvreni rad iznosi:
m 2
h1
mg ( h1 h2 ) + p1S1v1t p2 S 2 v2 t . Onda je
( v2 v12 ) = mg ( h1 h2 ) + p1S1v1t p2 S2v2t .
h2
2
Dalje se dobija:

v 2 + gh = const .
2
2
2
Bernulijeva jednaina vai za idealizovan sluaj stacionarnog kretanja fluida koji je nestiljiv i bez unutranjeg trenja,
du strujne linije.
p1 +

v12 + gh1 = p2 +

v2 2 + gh2 , odnosno p +

Ako se Zemlja smatra kao fluid konstantne gustine, odrediti pritisak u centru Zemlje.
Pritisak na neku elementarnu povrinu dS koja je na rastojanju r od centra Zemlje je p ( r ) = p ( r + dr ) + dp gde je
p ( r + dr ) pritisak na rastojanju r + dr (poetni uslov je p ( r = R ) = 0 ). Promena pritiska dp potie od elementarne

mase dm = dV , dV = dSdr i izraunava se preko elementarne sile dF koja deluje na tu masu (a koja zavisi od
dF
jaina gravitacionog polja G(r) na mestu posmatranja): dp =
= G ( r ) dr . Ukupan pritisak svih slojeva iznad
dS
R
R
r
R2 r 2
gR
. U sreditu Zemlje je r = 0 pa je: p ( 0 ) =
posmatranog mesta (r) je p ( r ) = G ( r ) dr = g dr = g
R
2R
2
r
r
Amplitudna i fazna karakteristika linearnog harmonijskog oscilatora koji je podvrgnut prostoperiodinoj prinudi
F0
Amplituda je x0 =
2
k

2
r + m

Amplituda prinudnih oscilacija srazmerna je sili F0, a obrnuto srazmerna faktoru r koji oznaava gubitke energije
r
oscilatora. Fazni ugao meu periodine sile i rezultujue oscilacije je tg =
k
+ m

Zakon odranja mehanike energije

Totalna mehanika energija sistema je: Etot = Ek ,tot + E p ,tot ( i ) + E p ,tot ( e ) , gde je ukupna kinetika energija sistema N
N

mjv j2

j =1

estica Ek ,tot =

, a ukupna potencijalna energija sistema koja potie od konzervativnih, unutranjih (internih),

E p ,tot (i ) i spoljanjih (eksternih) sila, E p ,tot ( e ) . Prema zakonu o odranju energije, promena totalne energije sistema, pri

prelasku iz stanja 1 u stanje 2 jednaka je zajednikom radu nekonzervativnih (unutranjih) A12 (i ) i spoljanjih A12 ( e )

sila: Etot = A12(i ) + A12 ( e ) ; ili u diferencijalnom obliku: dEtot = dA( i ) + dA( e ) . Ako nema dejstva nekonzervativnih sila
onda je dEtot = 0 , odnosno Etot = const.
Jednaina treperenja ice

y ( x , t )

( x, t)

Jednaina treperenja ice vai za mala udaljenja od

ravnotenog poloaja. U vertikalnom pravcu moe se
+
primeniti Drugi Njutnov zakon na deo ice m :
2
Frez na m = F ( sin ( + ) sin ) = m 2 . Poto je
F
t
malo, mala su i udaljenja od ravnotenog poloaja kao i
x x x+x
d
, tj. nagib krive je
uglovi , pa je sin tg =
dx

2
, gde je tg ( + ) nagib u taki x + x a tg nagib u taki x
t 2
2
m 2
= 2 =
x
F x t 2

F ( tg ( + ) tg ) = m
lim

x 0

x = x +x

x= x

Kao karakteristiku ice moemo uzeti podunu masu =

m d 2
1 d 2
:
=
v ftt =
x dx 2 F dt 2

= f , ( = const)

Frekvencija je srazmerna brzini prostiranja.

Koeficijent korisnog dejstva Karnoovog ciklusa
V
dV
1 2 : dQ = pdV = nm RT1
Q12 = nm RT1 ln 2 > 0 Qd
V
V1

2 3 : Q23 = 0
3 4 : Q34 = nm RT2 ln

V
V4
= nm RT2 ln 3 < 0 Qo
V3
V4

4 1: Q41 = 0
Barometarska formula za izotermiku atmosferu
g = grad p : z
dp
ez ( g ) = ez
dz
dp
g =
dp = gdz
dz
m
m RT
RT
pM
=
=
pV =
RT p =
M
V M
M
RT
pM
dp
Mg
=
dp =
gdz
dz
RT
p
RT
p( z )

z
p( z)
dp
Mg
Mgz
=
0 p RT dz ln p ( 0 ) = RT
0
p( )

p ( z ) = p ( 0) e

Mgz
RT

TV2 1 = T2V3 1 V2

1

1
1
TV1 = T2V4 V1

V
V V
= 3 2 = 3
V1 V4
V4
V
V
nm RT1 ln 2 nm RT2 ln 3
V1
V4 T1 T2
A Qd + Qo
t =
=
=
=
V2
Qd
Qd
T1
nm RT1 ln
V1

Jednaina statike fluida

Polazi se od II Njutnovog zakona za idealni fluid (Ojlerova jednaina) sa tom razlikom to je

dv
= 0:
dt

dv
dp
= g + f g = f = grad p . Promena pritiska vri se samo po z-osi pa je g =
dt
dz
dp = gdz - koristi se i za fluide i za gasove, uz tu razliku to je = const u fluidima a nije u gasovima.

Keplerovi zakoni i izvoenje Njutnovog zakona gravitacije iz Keplerovih zakona

Keplerovi zakoni:
1. Sve planete sunevog sistema kreu se po elipsama u ijem se po jednom fokusu nalazi centar Sunca:
p
b2
c
=
, p = , = , gde su a i b velika i mala poluosa, a c rastojanje centra elipse od fokusa.
1 cos
a
a
2. Radijus vektor planete opisuje u jednakim vremenskim intervalima jednake povrine, tj. sektorska brzina
1
planete je konstantna: vs = 2 = const
2
3. Kvadrati vremena jednog obilaska planete oko Sunca odnose se kao kubovi poluosa odgovarajuih elipsa:
a3 M
=
gde je M masa Sunca.
T 2 4 2

p
d

2
=
(1 cos ) = p
2 = 2vs a = 2vs
p
=p
dt
1 cos
a

(1 cos ) + sin = 0
2v
S ab
= 2s , vs = =
d
p + 2vs sin = 0

T
T
dt
2 a 2b 2
p + 2vs cos = 0
4 2 2
a3 1
T
a =
p
= 4 2 2 2
p + 2vs 2 vs
b2
T

2
a

vs
M
mM
= 2vs
p 2
a = 2 F = ma = 2

Izvesti izraz za faznu brzinu prostiranja longitudinalnih talasa

(x, t)

(x, t+t)

x t
( x, t + t ) = 0 cos ( t + t ) kx = 0 cos t k

v=
=
t =
Fazna brzina talasa, ona pokazuje kako
k
t k t
se sinusoida pomera u pravcu x-ose.

Zakon o odranju koliine kretanja sistema MT

d m1 v1
rez
rez
Fm1 = Fok m1 + F21 + F31 + + Fn1 =
dt

d m2 v2

rez
rez
Fm2 = Fok m 2 + F12 + F3 2 +

+ Fn2 =

rez
rez
Fmn = Fok mn + F1n + F2n +

+ Fn 1n =

dt

d mn vn

dt

d N

mi vi . Uslov za vaenje
dt i =1
i =1

zakona odranja koliine kretanja sistema je da vektorski zbir svih rezultujuih spoljanjih sila koje deluju na sistem
Zbir svih unutranjih sila je po III Njutnovom zakonu jednak nuli pa je:
N

bude nula:

F
i =1

rez
ok mi

rez
ok mi

=0

Zakon odranja momenta koliine kretanja pod ovim uslovima glasi:

x : m1v1x + m2 v2 x + + mn vnx = const

y : m1v1 y + m2 v2 y +

+ mn vny = const

z : m1v1z + m2 v2 z + + mn vnz = const

Doplerov efekat kod zvuka
Doplerov efekat je posledica kretanja prijemnika ili predajnika. Ako su i prijemnik i predajnik nepokretni, uticaj
kretanja sredine je zanemarljiv. Brzine kretanje sredine kod mehanikih talasa mogu biti reda veliine brzine zvuka.
Prilikom kretanja izvora, prijemnika ili sredine frekvencija izvora i prijemnika nisu iste. Kod mehanikih talasa se
moe zanemariti kretanje sredine.
Talas koji je krenuo iz izvora kree se brzinom zvuka:
vf = f
Ako se prijemnik kree a izvor miruje imamo:
c vp c vp c vp
v
fp =
=
=
= fi 1 p
c
c
p
i

fi
Ako se izvor kree, a prijemnik miruje, talas polazi u trenutku t = 0. U trenutku t = 2T
talas je na dvostruko veem rastojanju nego u trenutku t = 0. Za prijemnik se talasi
kreu istom brzinom c jer on nema informacije o kretanju izvora. Ispred izvora,
talasni frontovi se gomilaju, pa se smanjuje talasna duina, tj. i p , vzp = c, tj.
frekvencija talasa koji stiu u prijemnik raste:
p = T (c vp )
f p p = vzp = c
1
c
= fi
v
p T (c vp )
1 i
c
vp
1
c
U sluaju kretanja i izvora i prijemnika je: f p = f i
vi
1
c
''

'

fp =

Izvesti izraz za rad pri adijabatskoj ekspanziji

2
V2
dV
V 1 V2 p1V1 1
=
dA = pdV A12 = pdV = const. = const.
(V2 V11 ) =
1 V1 1
V
1
V1
1
n RT V 1
p1V1 V2
1 = m 1 1 1
=
1 V2
1 V1

Njutnovi prstenovi u reflektovanoj svetlosti

1R

Rp

2R

d
=

Njutnovim prstenovima se nazivaju karakteristine pojave interferencije svetlosti koje se

dobijaju pomou plankonveksnog soiva i planparalelne ploice. Pri prolasku kroz soivo
svetlost gubi kvalitet koherencije. U malom vazdunom procepu zraci zadravaju nivo
koherencije, pa se posmatraju zraci 1R i 2R (procep je reda veliine nekoliko talasnih
duina).
z0
Maksimalno slabljenje
( nx ) = 2nv d = 2d =
( 2 z + 1) 0 Maksimalno pojaanje
Zrak 2R menja fazu za .
R p 2 = 2d ( 2 R d ) poto je R

d R p 2 = 2 Rd

z0

Tamni prstenovi
2d =
0
( 2 z + 1) 2 Svetli prstenovi

2
2
R p( z +1) R p( z ) = R0 Talasna duina se meri pomou prenika dva susedna prstena.
Izvesti zakon o odranju mehanike energije kod vertikalnog hica
2
2
mv ( t )
m ( v0 gt )

gt 2
=
i E p ( t ) = mgh ( t ) = mg v0t
Kod vertikalnog hica je Ek ( t ) =
. Ako saberemo ova dva
2
2
2

izraza dobijamo: Ek ( t ) + E p ( t ) =

2
m ( v0 2v0 gt g 2t 2 )

m ( 2v0 gt g 2t 2 )
2

2
mv0
= const
2

Kosi hitac
Telo je izbaeno kosim hicem kada je sa neke visina h od povrine Zemlje izbaeno brzinom v0 pod elevacionim
uglom . Ubrzanje tela tokom daljeg kretanja je stalno a = g jer se ono kree pod delovanjem samo gravitacione sile

Zemlje. Pretpostavlja se da je g , odnosno ubrzanje konstantan vektor, to znai da su dobijeni rezultati korektni
samo ako je:
a) maksimalna visina do koje telo stigne ymax Rz , gde je Rz poluprenik Zemlje (onda je g = const)
b) duina trajektorije je S 2 Rz (pa se ne menja pravac vektora g )
c) moe se zanemariti otpor sredine
Poto je a = g ey , projekcije brzina kod kosog hica su: vx = v0 cos , v y = v0 sin gt , a parametarske jednaine

kretanja tela: x = v0t cos , y = h + v0t sin

gt 2
gx 2
. Jednaina trajektorije je y = h + x tg
2
2v0 2 cos 2

Izvesti izraz za rad u gravitacionom polju

Rad koji treba izvriti da se jedno telo pomeri sa jednog mesta na drugo mesto gravitacionog polja ne zavisi od oblika
i duine putanje, ve samo od razlike rastojanja od centralne take polja.

Rad gravitacione sile na putu AB iznosi A = F ( r1 r2 ) , gde su r1 i r2 rastojanja taaka A i B od take u kojoj se nalazi
masa M u ijem se gravitacionom polju rauna. F je srednja vrednost gravitacione sile na tom putu. Poto je
r
1 1
mM
1 2 mM
mM 1 r2 mM
r r
F = 2 , imamo da je F =
r 2 dr = r2 r1 r r1 = r1r2 , odnosno A = mM 1r1r2 2 = mM r1 r2 .
r
r2 r1 r1

Ako je r1 > r2 tada je A > 0 , a ako je r2 > r1 tada je A < 0 , tj. ako se telo u gravitacionom polju pomera ka centru
delovanja polja onda je rad pozitivan, a ako se kretanje vri od centra onda je negativan.
Izvesti izraz za rad, snagu i energiju kod obrtnog kretanja
dA = Fds = Frd = Md A = M
dA Md
=
= M
P=
dt
dt
1
1
1
1
dEk = dmv 2 = dm 2 r 2 = dI 2 Ek I 2
2
2
2
2

S Ako telo vri istovremeno i translaciju i rotaciju: E = 1 mv 2 + 1 I 2

k
2

Pritisak u idealnom gasu prema kinetikoj teoriji gasova

Posmatrajmo molekul mase m koji se brzinom v kree ka jednom od zidova suda u kome
se gas nalazi. Pre sudara je njegov impuls mv a posle sudara mv . Vreme izmeu dva
2l
uzastopna sudara jednog molekula o isti zid je t = .
v
( mv ) mv ( mv ) 2mv mv 2
=
=
=
.
Sila kojom taj molekul deluje na povr ab je: F =
l
t
t
t
l
n
b
Srednja sila koja deluje na povr ab je F = F jer se zbog haotinog kretanja molekula,
3
a
n mv 2 nmv 2
=
. Ako
po jedna treina kree u svakom pravcu. Srednji pritisak je onda p =
3 abl
3V
mv 2
n
srednja kinetika energija jednog molekula a
= n0 broj molekula u jedinici zapemine, tada je
je Ek =
2
V
2
p = n0 Ek
3
Potencijalna energija MT mase m u gravitacionom polju Zemlje
Potencijalna energija dvaju tela u gravitacionom polje je jedna ka radu koji je potrebno izvriti da bi se ona pribliila
na minimalno mogue rastojanje. Ako se dva tela nalaze na rastojanju r, a minimalno se mogu pribliiti na r0 onda e
1 1
potencijalna energija biti E p = A = mM . Uzmimo da su dva tela sfere. Tada je r0 jednako zbiru njihovih
r0 r

poluprenika. Ako je jedna od tih sfera Zemlja onda je r0 = Rz + rtela Rz .

mM
mM
Kada r potencijalna energija je E p =
. Moe se pisati da je E p = E p
. Ako uzmemo da je nulti
Rz
r
mM
.
nivo potencijalne energije za r dobijamo da je E p =
r
tajnerova teorema

r0
d2 m

rc

d
cm

d 2 I cm = d 2 mrc 2 r0 2 = rc 2 + d 2 2rc d cos

d 2 I 0 = d 2 m r0 2 = d 2 m ( rc 2 + d 2 2rc d cos ) =
= d 2 mrc 2 + d 2 ( d 2 m ) 2rc d cos d 2 m = d 2 I cm + d 2 d 2 m 2rc d cos d 2 m
dI 0 = dI cm + d dm 2d rc cos d m I 0 = I cm + md
2

xcm =

xdm
m

=0

Izvesti izraz za protok viskozne tenosti kroz cev krunog poprenog preseka
dv
dv
ma = ( p1 p2 ) r 2 + 2r L
= 0 pr 2 = 2 rL
dr
dr

v( r )

r2
v ( r ) = v0 1 2 ;
R

v0 =

p2 < p 1

p
p 2
pR
r2
dv =
rdr v ( r ) =
r R2 ) =
1 2
(

2 L
4 L
4 L R
v( R )=0
R
r

p1

pR
4 L

R2 R2 R2
pR 4
r2
r2
1
dQv = dSk v ( r ) = 2 rdrv0 1 2 Qv = 2 v0 r 1 2 dr = 2 v0 =
v0 = Sv0 =
4
2
2
8 L
R
R
2
r =0
pR 4
Puasonov zakon protoka
dQv =
8 L

Priguene oscilacije. Logaritamski dekrement i faktor dobrote.

Oscilacija se naziva priguenom ako njena amplituda opada tokom vremena. Neka se oscilator kree u viskoznoj
sredini gde se sila trenja moe posmatrati kao otpor viskozne sredine. Moe se smatrati da je sila trenja
proporcionalna brzini kretanja, odnosno Ftr = rv .
k
r
2
ma = kx Ftr = kx rv , odnosno x + 2 x + 0 x = 0 , gde su =
i 02 = . Ova jednaina ima tri reenja u
m
2m
zavisnosti od odnosa veliina i 0 :
1. < 0 , slabo priguene oscilacije
x ( t ) = Ae t sin (t + )

v0 + x0
v0 + x0
, cos =
A

2
= 02 2 , A = x0 +

2. > 0 , jako priguene oscilacije

x ( t ) = ae 1t + be 2t

1,2 = 2 02 , a i b su konstante integracije odreene poetnim uslovima.

3. = 0 , kritino priguenje
x ( t ) = ( a + bt ) e t

Logaritamski dekrement priguenja se definie kao logaritam odnosa amplituda susednih oscilacija: = ln

Ai
= T ,
Ai +1

gde je Ai amplituda i-te oscilacije, a T period priguenih oscilacija.

Ei
, gde je Ei energija i-te oscilacije. Obino se koristi za slabo
Faktor dobrote (Q-faktor) oscilatora je q = 2
Ei Ei +1
priguene oscilacije kada je Q 0 2 .
Kretanje po inerciji - Prvi Njutnov zakon
Prvi Njutnov zakon glasi: Svako telo ostaje u stanju mirovanja ili ravnomernog pravolinijskog kretanja sve dok na
njega ne deluju spoljne sile, odnosno v = const . Sistemi referencije za koje vai I Njutnov zakon nazivaju se
inercijalni sistemi.

Izvesti Bineovu formulu za reavanje problema kretanja MT u polju centralnih sila

F = ma = ma + ma .

a =

1 d
2 d
( 2 ) = dt vs = 0
dt

a = ; 2 = 2vs =

2vs

= 2vs u 2

2v du
1
1 du d
1 du
= 2

= 2
= s
u
u dt d
u d
u d
d du d
d du
d 2u
d 2u
= 2vs
= 2vs 2 2vs u 2 = 4vs2u 2 2

= 2vs

dt d d
d d
d
d

d 2u 1
F ( ) = ma = m 4vs2u 2
4vs2u 4 = 4vs2u 2 m ( u + u )
2
d u

Jungov eksperiment za odreivanje talasne duine svetlosti

S1
S2

d/2

yp

d/2

Jak izvor koji daje svetlost u svim pravcima postavljen je u inu

ravan soiva tako da su dobijeni paralelni zraci. Takva svetlost je
delimino koherentna. Postavljen je zaklon sa dva mala otvora.
Svaka taka prostora koju pogodi talasni front ponaa se kao
izvor sekundarnih talasa (Hajgensov princip). Poto su take
jednovremeno pogoene, svetlost iz njih je relativno koherentna.
z

( nS ) = n ( S 2 S1 ) = S 2 S1 =
1
( 2 z + 1) 2
2

D>> d

d
d

S1 + S 2 2 D S = y p y p =
D
D ( 2 z + 1)
d
2

Pozicije svetlih pruga

Pozicije tamnih pruga

Arhimedova sila
Fp = pdS
S

grad p = lim

V 0

1
V

pdS = dV pdS
S

dS

grad pdV = pdS

V dS

pdS
S

dv
= 0 , iz Ojlerove jednaine imamo g = grad p .
dt
pdS = g dV = gV

Poto je

d
d

2
2
S = D + y p ; S 2 = D 2 + y p + S12 S 2 = 2 y p d
2
2

2
1

Fp = gV

Politropski proces
Politropski proces obuhvata sva etiri osnovna procesa, glavna karakteristika mu je:
C = 0, adijabatski

Cn = const C = C p , izobarski

C = Cv , izohorski
dQ = nmCn dt = dU n + dAn = dU n + ( pdV )n

dU n = nmCv dT
nmCn dT = nmCv dt + pdV = nmCv dt + nm RT
nm ( Cn Cv ) dT = nm RT
Cn Cv dT dV
=
C p Cn T
V

dV
V

dV
dV
, R = C p Cv ( Cn Cv ) dT = ( C p Cv ) T
V
V

n1

n1

n1

T
T
V
V T
ln 2 = ln 2 2 = 2 = 1
V1
V1 T2
T1
T1
n1

n1

V1T1 n1 = V2T2 n1

1
1
pV
n1
T=
V1
( p1V1 ) = V2

nm R
nm R
nm R
n1 1
= n p1V1n = p2V2n pV n = const
n1

n1

( p2V2 )

n1

p1V1

n1 1
n1

n1 1

= p2V2 n1

Rad kod politropskog procesa

2

A = dA = pdV
1

pV n = const p =

const
Vn

n

dV const 1 n
A = const n =
(V2 V11n ) = p1V11 1 V2
1 n
V
n V1
1

1 n

Optiarska jednaina tankog soiva

n
n
n nsr
Povr (1): sr + so = so
p1
l1
R1
nso
n
n nso
+ sr = sr
Povr (2):
R2
( l1 d ) l2

l1
1

C1

C2

Za tanko soivo je d 0 , p1 = p , l2 = l ,
pa je iz (1) + (2):
1
nsr nsr
1
+
= ( nso nsr )
+

p
l
R1 R2
1
1 1 nso
1
+ =
1
+

p l nsr
R1 R2
1
1 nso
1
=
=
1
+

f nsr
R1 R2

p1
l2
R1

R2
d

10

Izvesti izraze za tangencijalno i normalno ubrzanje

Tangencijalno ubrzanje
a = a e + an en v = v e
av = a e e v + an en e v
1

Normalno ubrzanje
a = a e + an en v = v e
v a = v a e e + v an e en = v anb

a v a v
a =
=
v
v

v a = v an b
1

an =

v a
v

Fermaov princip. Zakoni odbijanja i prelamanja svetlosti

Ako se izvor svetlosti nalazi u taki 1 a prijemnik u taki 2, svetlost iz 1 u 2 stie po onoj putanji u kojoj je vreme
najkrae (ekstremno). Ako je sredina homogena, najkrae vreme je po najkraem putu. Kod zakona odbijanja i
prelamanja povr je ravan, i svaki zrak svetlosti za isto vreme stie od izvora do prijemnika.
x

hp + ( D x )
I1( x ) 1P ( x )
h2 + x2
t = t I 1 + t1P =
+
= i
+
c
c
c
c
dt ( x )
2( D x)
2x
0=
=

=
2
dx
2c hi2 + x 2 2c hp + ( D x )2
2

hi

hp

1
D

x
c h +x
2
i

Dx
2
c hp + ( D x )

sin sin
=
=
c
c

2
( D x ) + hp
x 2 + hi2
I1 1P
t = t I 1 + t1P = +
=
+
v1 v2
v1
v2
dt ( x )
2( D x)
2x
=

=
0=
2
dx
2v1 hi2 + x 2 2v2 hp + ( D x )2
2

n1
n2

1
x

x
v1 h + x
2
i

Dx
2
v2 hp + ( D x )

sin sin
=
c
v1
v2

c
c
sin = sin n1 sin = n2 sin
v1
v2
Provoenje toplote kroz sistem ravnih ploa

d1

dx

d2

Furijeov zakon jT = grad T , gde je toplotna provodljivost materijala.

Svaka temperatura je u funkciji od prethodne IT = jT S
T T
1d
termika otpornost.
Snaga toplotne energije: I = 1x x +1 S , gde je Rek =
S
R ek
i =1

T1

...

x Tx+ 1

IT =

T1 Tx +1
x
di

i =1

11

Provoenje toplote kroz sferu

IT ( r ) = const = jT S ( r ) = 4 r 2
A

dT =

dT
dr

A dr
A 1 1
T ( r ) = T1 +
TT = A =
2
4 r
4 r R1
1
4

T1 Tn +1
11
1
R R
i =1 i i
i +1
n

Provoenje toplote kroz cilindar

T1 Tn +1
S ( r ) = 2 rL IT =
1 n 1 Ri +1
ln R
2 L i =1 i
i
Linearno uveanje lupe i mikroskopa

Lupa sabirno soivo ( f > 0 )

L l
=
P p
1 1 1
= l
f
p l
l
U lin = + 1
f

U un =

p
l

U lin =

s
+1
f

s daljina jasnog vida 25cm

1 1 1
+ =
l
p l f ob

L l l
= =
1

P p f obj
obj

s
U lin = 1 +
f ok
ok
U lin =

s
Ds
1 1 +
= Dsobjok
U = U lin U lin =

f obj

f ok f obj f ok
ok
obj

L
p

Zakoni prelamanja na sfernoj povri

Prvi sluaj: n1 < n2

Zrak se prelama uvek ka normali.

n1up = n2 pr

up

T
|p|

Iz trougla PCM je up = + , a iz CLM je = pr +

M'
|R|

n1 ( + ) = n2 ( )

pr

|l|

n1 + n1 = n2 n2

n1 + n2 = ( n2 n1 )

Za dovoljno male uglove je tg pa je:

MM
MM
MM
+ n2
= ( n2 n1 )
n1
p + M T
l M T
R M T
Kada M T 0 dobijamo da je

Drugi sluaj: n1 > n2

12

n1 n2 n2 n1
+ =
p
l
R

Zrak se prelama uvek od normale.

n1up = n2 pr

up

pr

T M'
|l|
|R|

|p|
n1

n1 ( + ) = n2 ( + )
n1 n2 = ( n2 n1 )

Iz trougla PCM je up = + , a iz CLM je pr = +

n2

Za dovoljno male uglove je tg pa je:

MM
MM
MM
n1
n2
= ( n2 n1 )
p + M T
l M T
R M T
Kada M T 0 dobijamo da je

13

n1 n2 n2 n1
=
p l
R