A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 1

BEN HATIRLAYINIZ!
Aye Acar


Milliyetilik rklarn stnlne dayal, insanlar blp paralayan ilkel bir unsur mudur? Ya
da insanlar alar boyu toplumsal anomiye srklenmekten koruyan, tarihle bugn
arasnda kpr kurarak kimlik / varlk tanmlamas yaplmasn salayan evrensel bir unsur
mudur?

Latincede natio kavram dilimizde iki kelime ile gnlk kullanmda karln bulmaktadr:
Arapa bir kelime olan millet ve ayn anlamda Trke bir kelime olan ulus. Millet kelimesi
Arapada iki anlamda kullanlmaktadr: din topluluu ve bir ama etrafnda birleen insanlar
topluluu. Medine Anayasasnn ilk iki maddesi rneinde olduu gibi bu anlamlardan
ikincisi birinci anlam kapsamaktadr. (1)

Millet tanmlamasna iki ayr grn yaklam yledir:

Ziya Gkalp: Dilce, dince, ahlka ve bediiyata (estetik ve gzel sanatta) mterek olan,
yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir zmre.

Yusuf Akura ise: Irk ve birliin esasen birliinden dolay itimai vicdannda birlik hsl olmu
bir cemiyet-i beeriyedir.

MilletUlus / MilliyetilikUlusuluk tanmlamalar zerine dnya literatrnde nemli
eserler vermi isimlerin banda ise hi phesiz Anthony Smith, Ernest Gellner, Benedict
Anderson, Eric Hobsbawn gelmektedir. Literatrn milliyetilik zerine temel yaklam
kavramn modern olup olmamas ve evrensellii zerinde younlamaktadr. Bu temel
tartmalar bir analizle karlatran ve bu karlatrmalar sonucunda bize yetkin bir tanm
sunan dnyaca nl sosyolog Anthony Smith, Uluslarn Etnik Kkeni adl eserinde u nemli
sorular soruyor:

Neden insanlar lkeleri iin canlarn feda eder? Neden kendilerini bylesine gl bir ekilde
ulusal; yani milli kimlikleriyle tanmlarlar? Ulusal karakter ve milliyetilik evrensel midir? Veya
ulus tamamen modern bir olgu ve tamamen modern toplumsal koullarn bir rn mdr?
Ve ne ekilde kullanrsak kullanalm ulus ve ulusal kimlik kavramlaryla ne demek
istiyoruz?

Ayn isimli eserde alma yntemini ise yle belirliyor: Bu alma temel bir konuya
ulusun modern bir olgu olmas veya olmamasna odaklanarak bu sorulara cevap arar. Bu
husus kanlmaz olarak, tarihsel kaytlarn, daha genel aklayc bir erevede sunduu ve
ounun milliyeti ba ve duyguya dair delilleri toplamak iin milliyetiliin balang noktas
olarak (18. yy sonlarn) ald dnemlerin ok daha gerilerine dnme ans tanr. Bu genel
ereveler tarihsel ve sosyolojiktir.

A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 2


Smith millet-ulus/milliyetilik kavramlar iin sz edilen eserde iki akademik gr
gndemine alr:

ModernistlerPrimordialistler:

Modernistler bu perspektif ulusun, toplum ve tarih mozaiinde bulunan doal ve gerekli bir
unsur olmadn; kapitalizmin, brokrasi ve sekler faydaclk gibi modern gelimelerin
rn, yani tamamen modern bir olgu olduunu ne srmektedir. Milliyetiliin ada
koullara btnyle uyum salam olmasndan dolay, ulus bugn yaygn bir ekilde var olsa
bile, aslnda kkleri ne insan doasnda ne de tarihte olan, gerekten de koullara bal bir
olgudur. Bu iddia ulusun ve milliyetiliin neredeyse kesine yakn bir ekilde 18. yyn ikinci
yarsnda biraz daha erken ya da ge olabilir baladn, Antik adaki ya da Orta adaki
bunlara benzer gibi grnen eylerin tamamen rastlant ve istisna olarak anlalmas
gerektiini ne srerek devam eder. Yntemsel bakmdan da bu gr, hem ulusun yakn
gemiteki yaygn varln hem de modern ncesinde olmamasn, modern endstriyel
uygarlklarla onlar nceleyen tarma dayal uygarlklar arasndaki byk farkllklarla karlkl
olarak balantl bir ekilde ald iin, ulus ve milliyetilik almalar asndan hareket
noktasn modernliin koullar ve sreleri iinde tanmlar.

Basit anlamda modernlik (modern koullar kompleksi) hibir ekilde ulusal kimlii
gerekletirmenin bir yolu deildir, ne kadar dolayl olursa olsun onun rn deildir; ulus ve
milliyetilik, modernlik ve modern uygarlkla karlkl bir iliki iindedir ve bu ana gvdeden
ayrlan bir daldr.

Modernistler bir bakma hakldrlar. Bat Avrupada belli bir ulusal duyguya 15. yyn sonu ve
16. yyda rastlanrken, ideoloji ve hareket olarak milliyetilik 18. yyn sonunda ortaya kan
bir olgudur. Ulus-Devlet de siyasal bir norm olarak moderndir. Eer Avrupa devletler sistemi
1648 ylndaki Vestfalya Antlamasyla ortaya ktysa, 19. yya kadar bu devletler ulus-
devlete dnmeye balamam, dolaysyla ulus-devlet sistemi meydana gelmemitir. Bu
balamda ulus ve ulusal karakterin modern olduu grlecektir.

Bu grle ilgili glkler de vardr. nk Yunanllarn ve Romallarn kendi kltrlerini
paylamayan ve kendi kent-devletlerinden gelmeyen halklara ve Antik Msrllarn
Nbyelilere ve Asyallara bak ile Mezopotamya kltrnden ve ncilden kaynaklanan
ayrmlar gibi modern ulusal kimlik karakter fikrine ilikin artc paralellikleri modern
ncesinde, hatta antik dnyada bile buluyoruz. Yine antik dnyada milliyetilie benzer
hareketlere rastlyoruz (Pers yaylmasna kar yonya direnii veya Sezarn seferine kar Gal
direnii gibi milliyeti hareketleri gryoruz).

O halde, uluslar ve milliyetilii tamamen modern olgular olarak deerlendirmekte hakl
myz sorusuyla devam ediyor Smith:

Primordialist gr: Dil, din, rk, etnisite ve topraa dayal primordialist balarn nemi
zerine Edward Shilsin almasndan yola karak bu gr savunanlar etnik topluluklarn
ve uluslarn, tarihin doal birimleri ve insan deneyiminin btnletirici unsurlar olduunu
iddia ederler. Bu nermenin sosyo-biyolojik versiyonu, etnisitenin kan bann uzants
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 3


olduunu ve kan bann da hayatta kalma mcadelesi olduunu vurgular. Ayn gr
asndan sosyolojik versiyonlar; dili, dini, rk, etnisiteyi ve topra tarih boyunca ortak
amaca sahip insan gruplarn rgtleyen temel ilke ve balar olarak deerlendirmitir.

Anthony Smithin bu gre (Primordialist) eletirisi ise yle:

Kolektif kltrel balarn ve duygularn Antik adan beri var olduuna iaret ettiklerinde,
iddialar bunlar aklamakta yetersiz kalmaktadr. Bu grn aidiyet ihtiyac veya dinsel
topluluk gibi (ki bunu doal olarak evrensel bulmuyor Smith) insan karakteristiklerine atf
yaptklarnda, bu iddia edilen ihtiyalarla uluslarn ve milliyetiliin oluumu, onun varl
arasnda yeterli ba yoktur.

Smith, daha ayn eserde (Uluslarn Etnik Kkeni) bu ba kendi kurarak ve geni toplumsal
srelerdeki rolleriyle birlikte sembolizm ve mitolojiyi merkeze koyan bir tanm yapyor ve
almasnn amacn ise, Modern uluslarn etnik kkenlerine ve temellerine uzanmak ve
bylece modernist yaklamn yeni bir eklini sunmak istiyorum, eklinde zetliyor.

Literatrde byk nem arz eden bu analizi yaparken Smith balangta ethnie kavramn
kullanyor ve nedenini yle aklyor:

Modern ulusal birimler ve duygularla nceki dnemlerin kltrel birimleri ve duygular
arasndaki benzerlikler ve farkllklar ortaya koyacak bir analize ihtiya duyulmaktadr. Ben
bu amala ethnie kavramn kullanacam. Byle bir analiz iin biim, kimlik, mit, sembol ve
iletiimle ilgili kodlar da ok nemlidir. ngilizcede etnik grup ya da topluluk kavramn
karlayan bir terim yoktur. Belirsiz bir ekilde halk nerilir bazen. Yunancada eitli kullanm
iimleri var etniin; arkada takm, insan kalabal, ar kovan, ku srs... Platonda
haberciler kast gibi belli bir kast ve son olarak pagan anlamnda kullanlyor.

Smith bu tanmlarda, Ortak payda ayn klan ya da kabileye bal olmalar gerekmeyen
birlikte hareket eden veya yaayan bir grup hayvan ya da insan dncesi ile oluur,
ifadesini kullanyor. Bu ifade ayn zamanda brahimin milleti konusuna da bir anlamda
aklk getiriyor diyebiliriz. Belirli bir din, belirli bir kabile ya da klan, ethnie merkezinde
durmuyor.

Anthony Smithe ait ve konu zerine alma yapan pek ok sosyoloun neredeyse
eserlerinin tamamnda temel bir forml gibi referans olarak gsterdikleri etnik olabilmenin
6 vasf ise u ekilde belirtilmektedir:

1- Ortak bir isim
2- Kken konusunda ortak bir mit
3- Ortak bir tarih
4- Belirgin ortak bir kltr
5- Belirli bir corafyada kurulan bir ba
6- Dayanma duygusu

Smithin konu zerine dikkate deer baz tespitleri ise yle:
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 4



Etnisite byk lde mitsel ve sembolik bir karakterde olduu iin ve mit, sembol, bellek ve
deerler ok yava deien faaliyetlerin ve yapntlarn biimleri ve sluplar tarafndan
aktarld iin, ethnie bir kere olutuktan sonra, ierisinde toplumsal ve kltrel srelerin
ortaya kaca ve her trl koulun basknn etkileyecei kalplar yaratarak, nesiller hatta
yzyllar boyunca varln srdrme, normal ekilde deien koullar (soykrmlar olaand
koullar niteliindedir) altnda benzersiz sreklilik gsterme eilimindedir.

Etnik semboller snr muhafzlardr.

Etnik iin kltrel zgllk, yani karlatrlamaz olmak nemlidir. Tarihsel balam ve kltr
bir halka hem ite kendini hem dardakilerin gznde kendini tanmlatr. Smithin bu tespiti
Atatrkn, Biz Trkiye Cumhuriyetini kltr zerine ina ettik, tanmlamasna bir anlamda
aklk getiriyor.

Etnik mitler iletiim ve hareketlilik iin yetenekli trler iinde aktarlr. Bu ifade ethnienin
evrensel olduu ve tre (insana) kendini nceledii, insan yetenei lsnde kendine
tayc olarak setii ve seilemeyen trn ise doal bir seleksiyona yine ethnie (maya)
tarafndan uratldn ifade ediyor. Smith Etnik topluluun 6 temel artndan
bahsettiimizde, bir kimlik duygusundan bahsediyoruz demektir, diyor. Ve bu tanm bir
toplumsal grup anlamnda rktan kesin olarak ayryor.

Pratikte ethnieler, yalnzca toplumsal anlamda deil, homo sapiensin sar, siyah,
Avustralyal, Kafkas gibi fiziki, antropolojik alt-trleri anlamnda bile birbirleriyle
kartrlmaktadr. Bu karklk, rksal mcadele, toplumsal organizmalar ve rkn slahna dair
mealen bilimsel nosyonlaryla rk ideoloji ve sylemlerin yaratt geni apl etkilerin
rndr.

Bu rk ideolojik sylemleri, tarihi Prof.Dr. lber Ortayl kasaba milliyetilii olarak
snflandrmaktadr. Sz edilen tanmlamada ise bilimsel yaklamlardan uzak iki farkl
milliyetilik anlayn grmek mmkndr. lki belirli bir rkn dier rklara stnln
savunan, dieri ise bu anlayn antitezi olarak milliyetiliin ayaklar altna alnmasn savunan
anlaytr.

Oysaki bilimsel almalar milliyetilii, zemininde mitler, semboller olan, ortak ilke ve
amalar ve kltr etrafnda toplanan, insanlar bir arada tutan bir ruh olarak
tanmlamaktadr. Smith, Milli Kimlik isimli eserinde Bayrak, para, mar, niforma, ant
kutlama gibi sembollerle topluluk kimlik duygusunu deneyimler, bu iman teknesidir, tanmn
yapmaktadr. Smithin tanmnda iman teknesi nitelii tayan 23 Nisan, 30 Austos ya da
anakkale Zaferi gibi riteller bu ruhun, yani trenin tayc sembolleridir. Bu anlamda
ritellerin pasifize edilmesi toplumsal bellek ve ruh asndan son derece tehlikeli
bulunmaktadr. nsanlar toplumsal bir anomiye srklemek, onlarda bulunan sonsuzluk
duygusunu/cennet topyasn ellerinden almak, bir anlamda o topluluu paralamaktr.
Paralanm topluluklar ayn zamanda devletlerin iktisadi yaplanmalarnda yavalatc
unsurlar haline geleceinden snr koruyucu nitelikte olan bu mitsel semboller yerine, farkl
topluluklarn ve doal olarak sz edilen topluluk iin koruyucu nitelik tamayan baka
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 5


mitlerle ikame edilmek, yerli mitlerin yerine kullanlmak istenebilir. Fakat topluluun
yzlerce yllk bellei olan dil, kltr ve teritorya zerine ina ettii mitlerle kyaslandnda,
ikame edilmek istenen bu alternatif mitler, her bir topluluk iin yabanc ve kurmaca bir nitelik
tayacak, bu nedenle bir zbilinten sz edilemeyecei iin kalcl da sz konusu
olmayacaktr.

Anthony Smith, Milli Kimlik adl eserinde etnik kategorileri tanmlarken zbilin
konusunda Trkler rnei ile u tespitte bulunmaktadr: Bu biimde adlandrlan nfuslar
ok az bir zbilince sahiptir, rnein Trkler 1900den nce ayr, yani hkim Osmanl veya
kuatc slamc kimliklerinden baka bir Trk kimliinin ayrdnda deillerdi.

zbilin ve Trkiye rneine Smith dnda iki siyaset bilimcinin daha almalarnda
rastlyoruz. Morian Irish ve Elke Frank, UlusulukMilliyetilii 4 gruba ayryorlar:

1. Grup: ten Milliyetilik:
(te kendiliinden, bilinli olarak olumu bir duygu deildir) Japonya, ngiltere, Almanya,
srail, Rusya gibi rnekler verilmitir.
2. Grup: zbilinli Milliyetilik:
(Yzyllara dayal bir gemie ortak duyguya sahip bireyler bireyler aras ilikiler yeni bir
formda yeniden oluturulmu) Bu kategori Atatrkn kurduu Trkiye Cumhuriyeti
rneinden yola klarak almtr.
3. Grup: Anti Kolonici Milliyetilik:
D etki ve smrye kar olumu pek ok lke bulunmaktadr.
4. Grup: Yeniden nac Milliyetilik:
(Ar ulusuluun sonucu ulus tanmn yeniden yapan lkeler) Japonya- Almanya gibi
rnekler verilmitir.

Anthony Smithin milliyetilik ideolojisi ve ekirdek doktrin tanmlamas ise u ekildedir:

1- Dnya, her biri kendi bireysellii, tarihi ve kaderi olan milletlere blnmtr.
2- Millet, btn siyasi ve toplumsal gcn kaynadr ve millete ballk btn teki sadakat
balarnn stndedir.
3- ayet zgr olmak ve kendilerini gerekletirmek istiyorlarsa, insanlarn bir milletle
zdelemeleri zorunludur.
4- Dnyada bar ve adalet hkim olacaksa milletlerin zgr ve gven iinde bulunmalar
gerekir.

Ulus-devlete gei sreci deerlendirilecek olursa, ticaret, sanayi, ekonomi baat geler
olarak tanmlanacaktr. 19. yyn 2. yarsnda devletin eitici rol ise okullarda ulus bilincinin
ina edilmesinde nemli katklar salamtr. Bu bilincin adna vatandalk denilebilir. Ulus
kavramnn z olarak vatandalk nemli bir noktadr. Smith; Bir ethnienin ulus olmak
amacyla yelerini vatandaa dntrmesi gerekir, uyarsnda bulunmaktadr.

Literatrde millet/ulusmilliyetilik tanmna ilikin tannan baz isimlerin ifadeleri ise u
ekildedir:

A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 6


Ernest Gellner: Uluslar ancak ulusuluk a balamnda tanmlanabilir. Ulusuluk a
genel toplumsal koullar sadece sekin aznlklara deil, btn halka mal olan standartlam,
trde, merkezin destekledii st kltrlerin olumasna elverdiinde, iyi tanmlanm bir
eitim sisteminin denetledii ve btnlemi kltrler insanlarn memnuniyetle ve ou kez
evkle zdeletikleri hemen hemen tek bilimi oluturur. Ulus, ulusal kimlik kurgusuyla
somutlar, bunda iki kavram etkilidir; irade ve kltr.

Alain Touraine: Ulus, geleneklerin, greneklerin ve ayrlklarn yerine btnlemi, akln
ilkelerinden esinlenen yasa tarafndan yeniden yaplanm modernliin siyasal biimidir.

Benedict Anderson: Ulus, hayali bir cemaattir. Ulus hayal edilmi bir siyasal topluluktur,
nk en kk ulus yeleri bile dier yeleri tanmayacak, ou hakknda hibir ey
istemeyecektir. Ama yine de her birinin zihninde toplamlarnn hayali yaamaya devam eder.

Max Weber: Mutlak belirsizlik tayan ulus teriminin ardnda herhangi nesnel ge varsa, o
da siyaset alanna ilikindir. Ulus kendini bamsz bir devlet biiminde ifade edebilen bir
duygu birliidir; o halde ulus, normal olarak kendi devletini yaratma eiliminde yaayan bir
topluluktur.

Will Kymlicka: Ulus, belirli bir toprak paras ya da yurtta yaayan, ayr bir ortak dili ve
kltr olan az ya da ok kurumsal olarak olgunlam tarihsel bir cemaattir.

Ernest Renan: Ulus tarihin derin karmaklklarndan ileri gelen manevi bir ilke, manevi bir
ailedir.

Anthony Smith, almalarnda ulus oluturmada tarihsel 2 yntemi yle tanmlar:

1- Bat Teritoryalizmi
2- Dou Etnisizmi

Birincisinde, yani Bat modelinde, temel kavram ve yaklamlar; aktif siyasal, toplumsal
katlm, yani vatandalk, yurttalk, laiklik, kurumsallama, evrensel hukuk, uygarlamadr.

kincisinde, yani Dou modelinde, temel kavramlar ve yaklamlar; din, rk, salt duygu
birliidir.

Bu iki yntem deerlendirildiinde Smithin Trkiye modeline yorumu yledir:

Atatrk ve Partisi etnik PanTrkle ve onun macerasna srtn dnerek, zellikle Batl
hat zerinden bir teritoryal ulus salam bir teritorya, vatandalk haklar, ortak hukuk
kurallar ve sekler bir siyasal kltr ya da vatandala dayal din ile ina etmeye alt.
Anadoluda Trke konuan, slami bir ekirdein evresinin Arap, Ermeni, Ortodoks Yunan ve
dier ethnielerle sarld Osmanl mparatorluu, Osmanl elitlerinin, imparatorluk
Avrupadan byk lde ekilinceye ve Fransz Devriminin teritoryal milliyet idealleri,
yneticilerin ve entelijensiyann toplumsal biimlerine nfuz edinceye kadar bir Trk Ulusu
tahayyl etmesini glendirmitir. Ancak Abdulhamiti tepkilerin son yllarnda, Anadolu
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 7


kylleri iin kk drc bir ekilde kullanlan Trk szc olumlu etnik potansiyeli ile
yeniden kefedildi ve Bat Teritoryal ulus kavramyla harmanland. Bu dnmn doutan
gelen ikilemleri, hemen ardndan 1908 Jn Trk hareketinin bana getikten sonra Enver
Paa ve yandalarnn sava maceralarnda ve siyasetlerinde ortaya kt. Bu PanTrk etnik
birlik ars, alt snftan Trklerin hibir paynn olmad, snfsal temelli aristokratik Osmanl
ethniesinin uzun sredir toprak altnda kalan etnik mirasn gvenilmezliini ortaya kard.
Sonunda Atatrk teritorya tesi panmilliyetilie srtn dnd ve yerine teritoryal vatanda
milliyetiliini, Osmanl aristokrasisinin yerine de slam ncesi anlarmitleri ikame etti,
nk sadece bu temelde Bat tipi (ki bu Bat tipinden yurttalk kavramn anlamalyz) Bat
tipi bir ulus gelitirebilirdi.

Mustafa Kemal Atatrkn yntemini 1. grupta ve bamsz bir hareket olarak yorumlayan
Smithin bu yaklamna karn Trk ulusuluunun bamsz bir inaya sahip olmadn ifade
eden yaklamlar da bulunmaktadr. Sz edilen bu yaklamlarda Trk ulusuluunun inas
Osmanly dounun bir savunucusu olarak kendine engel olarak gren Bat emperyalizminin
Trkoloji Enstitleri kurmak yoluyla var ettii bir projedir.

Prof. Mehmet Karaka, Trk Ulusuluunun nas balkl tezinde u ifadeleri
kullanmaktadr: Ulusuluun Trk toplumundaki ifadesi Trklk olmutur. Bunun nedeni
ise Avrupada oluan Trk imgesi ve Trklerle ilgili yaplan almalarn karakteridir. Modern
anlamda Trklk bilinci, balangta Batda yaplan Trkoloji almalarnn ortaya koyduu
veriler ve yaklamlarla ekillenmitir. Osmanl Akdeniz uygarlk alanna bal Dou
lkelerinde geleneksel ilikilerin temsilcisi olarak ortaya km ve yllarca bunun savunusunu
yapmtr. Ancak Osmanlnn zlmesiyle Bat, geleneksel Douda kendisinin temsil ettii
yeni ilikileri ve kendi modelini, geleneksel Dou toplumlarna empoze etme imkn
bulabilmitir. Bu nedenle Trkoloji almalar Osmanlnn temsil ettii ilikilere kartl
ierecek biimde belli zellikler kazanmtr. Bu erevede yeni Trk kimlii, dil ve rk gibi
olgularla Osmanl dnda tanmlanarak, Osmanlya empoze edilmeye allmtr. Bat,
oluturduu yeni siyaset erevesinde yaylmacl karsna sorun karan engelleri amak
iin oryantalizmi ve farkl bir formatta Trkolojiyi devreye sokmutur. Trkoloji almalarnn
btn Avrupa lkelerinde nemli bir faaliyet olarak ilgi grmesini salayan ve bu almalara
asl kimliini kazandran neden, sz konusu sorunlar ama ve toplumlararas ilikileri kendi
lehlerine evirme arzusudur.

Bat buna paralel olarak Orta Asya Trklne ilgi duymu ve Trkolojiyi siyasette etkin olan
btn Bat merkezlerinde (Paris, Berlin, Moskova, Budapete gibi) gelitirmilerdir.

Bat, Dou ile ilikilerini kendi stnlne bal olarak yeni aklamalarla dzenlemeye
alrken, zellikle Hindistanla Bat arasnda diller kayna ve menei zerinde yaplan
incelemeler sonucunda, Bat dillerinin Hint diliyle yaknl tespit edilmi, bu tespitler Hint
Avrupa dil ailesini ad verilen genel dil teorisini ortaya karmtr. Bu kuramlar arasnda
Trklerin dili ve rk ile ilgili aklamalarda zellikle UralAltay dil teorisi erevesinde
tartlmtr.

Trklerin kimliinin Osmanlnn dnda snrlandrlmas, rk ve dil kuramlaryla
belirsizletirilmesi, Trklerin tarihteki rolleriyle iliki kurmak veya Batya araclk yapmalarn
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 8


salamak amacyla Trklerle iliki kurulmak istenmediini gstermektedir. Aksine Trklerin,
Bat siyasetine paralel olarak kimliklerinin dil ve rk erevesince yeniden tanmlanmas ve
giderek Osmanlnn da bu kimlik temelinde zlmesini amalamaktadr.

Prof. Karakan belirttii dil almalar incelendiinde ilk olarak Fransa rnei ile
karlalmaktadr (1795). Ulusdevlet yaplanmas, dil ve uluslarn kkenleri konusunda
lkeleri bilimsel almalar yapmaya zorlad bu dnemde Fransada yaplan Trkoloji
almas bamsz bir balkla deil oryantalizm/arkiyatlk balnn alt balklarndan biri
olarak bulunmaktadr. Fransa rneinden ziyade bu kapsamda dikkat eken almalar daha
ok AvusturyaMacaristan ekseninde gereklemi bulunmaktadr. Trkoloji almalarna bu
blgede verilen nemin etkin nedeni ise Hun Trkleri ve AvusturyaMacaristann kendini
tanmlama gayretidir.

Batda yrtlen zelde Trkoloji almalarnn OrtaAsya zerine younlam olmas ki
kltrn/gelenein en yetkin tayc sembol olarak dili, tanmland corafya zerinden
terotoryann belirlenmesini salayacaktr Batnn Trkleri Orta Asyaya sktrp hapsetme
projesi olarak da deerlendirilebilir. Atatrkn inasnda ise kkleri ok daha derin tarihlere
uzanan, Orta Asyay da kapsayan ama HititSmer yani Anadolu merkezli bir tutum dikkat
ekmektedir. Batda yrtlen Trkleri Orta Asya ile snrlama projesine uyumsuz bamsz
bir fikir, nemli bir antitez nitelii tamaktadr. Bu anlamada Etibank ve Smerbankn
Trkiye Cumhuriyetinin kurulu aamasnda nemli kurulular olduunu unutmamak
gerekir. Mustafa Kemal Atatrkn almalarnda nem arz eden GneDil Teorisi bu
kapsamda deerlendirilmektedir. Atatrk, ulusdevlet inasnda Trkleri doal olarak
Anadoluya yerletirmitir, yle ifade etmektedir: Vatanmz, Trk milletinin eski ve yksek
tarihi ve topraklarnn derinliklerinde varlklarn srdren eserleri ile bugnk yurttur. Vatan
hibir kayt ve art altnda ayrlk kabul etmez ve btndr.

Mustafa Kemal Atatrkte millet tanm ise u ekildedir:

Bir insan topluluunun millet saylabilmesi iin zengin bir hatra mirasna, birlikte yaamak
hususunda ortak istekte samimi olmaya, sahip olunan mirasn korunmasn birlikte
srdrebilmek konusunda iradelerin ortak bulunmasna, gelecekte gerekletirilecek
programn ayn olmasna, birlikte sevinmi, birlikte ayn mitleri beslemi olmaya ihtiya
vardr; ite bu ana artlar tayan bir insan topluluu millettir.

Millet oluumunda dili o milletin muhafz olarak gren Atatrk u tanmda bulunmaktadr:

Trkiye Cumhuriyetini kuran Trk halk Trk milletidir. Trk milleti demek Trk dili demektir.
Trk dili, Trk milleti iin kutsal bir hazinedir. nk Trk milleti geirdii nihayetsiz felketler
iinde ahlkn, ananelerini, hatralarn, menfaatlerini, ksacas bugn kendi milliyetini yapan
eyin dili sayesinde muhafaza olduunu gryor. Trk dili Trk milletinin kalbidir, zihnidir.

Atatrk milliyetiliinde rklar bir nem tamamaktadr:

Irklar arasnda bugn grlen farklarn tarih asndan nemi pek azdr. Kafatas biimi
rklarn snflandrlmasnda kullanlrsa da toplumsal hibir anlam yoktur!
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 9



Smithin tanmnda snr koruyucu grevini stlenen tanm Atatrkn ifadesi ile paralellik
gstermektedir:
Bilmeliyiz ki, milli benliini bulamayan milletler baka milletlerin av olur!

Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Ulu nder Mustafa Kemal Atatrk, Trk milletinin zellik
ve kabiliyetinin bir cevher olduunu ve bu cevherin gelecein ykselen medeniyetinde bir
gne gibi doacan belirtmektedir:

Asla phem yoktur ki, Trkln unutulmu byk medeni vasf ve medeni kabiliyeti,
tinin ykselen medeniyet ufkunda bir gne gibi doacaktr. Bu sylediklerim hakikat
olduu gn, senden ve btn medeni beeriyetten dileim udur: BEN HATIRLAYINIZ!

Referanslar:
(1) Medine Anayasas:
Madde l Bu kitap (yaz), Peygamber Muhammed tarafndan Kureyli ve Yesribli Mminler
(dier dinlerden olanlar) ve Mslmanlar ve bunlara tbi olanlara sonradan iltihak etmi
olanlar ve onlarla beraber cihad edenler iin tanzim edilmitir.
Madde 2 te bunlar, dier insanlardan ayr bir mmet tekil ederler.
(kinci maddede mmetin farkl dinlerden ve dillerden insanlarn bir aradalndan
olutuunu gryoruz.)