A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 1

EKL VE EML
zzeddin


ekil kelimesi lugti mns itibariyle cismi muhafaza eden klfa, ahlki mhiyeti ile insann
efal-i hricisine, felsef mns ile de sret (biim) mefhumuna mnsib dmektedir.

Tasavvuftaki hakki mns itibriyle ise ekil edeb, erkndan ibrettir. Lkin edeb ile
erkndan maksad srf oturmasn kalkmasn bilmek mnsna deildir. Mesel bu lafz- ekil
yemeyi, imeyi de iv eder. Vlidenin eline, mahbbun lebine bse, ed-i namaz ve savm
dahi ekilden ibrettir. Bu mevznun mns eklin, emil ile mnsebetinde mlumdur.

emil, iml kelimesinin cemdir. iml ise cemlin ahlkna yandr. Yani emil eklin
btndr. Meselen buyrulduu zere atal ile yemek, b bardak ile imek ekldir, zr esas
olan doymak ve susuzluu izledir. atal ile bardak bir vstadan ibret olmasna mukbil,
barda kullanmak edeben zarridir. Lkin bu zarret dahi erkna izfidir. Zr atal ile
yemenin b-edeb kabl buyrulduu erknlar da mevcddur.
1

Vlidenin elini pmek evldn hrmetini; mahbba olan bse, mukun akn ifde
buyurmaya kfi deildir, hatta bu ekl tasavvur dahi detten ibrettir dense dorudur.
Muk dilberi pmek ister, ama bse, penin muk olduuna bir burhn deildir. Velhsl
her bsenin ak ifde buyurmad gibi, ak da dima bse ile beyn olunamaz.

Namaz ed etmek ise, Hakka kurbiyet ve murbt olmay elzem klar. Bu kidelerden zade
namaz mnsz, kudret-i irdeyi kuvvetlendirmeyen savm yok yere a kalmaktan ibrettir.
Velhsl- kelm ekil emile mtaktr, ona iret eder. ret bir vsta ile ihbr etmek
olduundan, emil ekil ile mlumdur. Zr emil, eklin mnsna hizdir.

Buna mukbil hikmet, fazlet, velyet, kelm vesire ekilden mnezzehtir. Yani ekil dahi
emile mndemitir ve dima ona muhtatr, lkin emil ekilden zade burhn eyleyebilir
ve her nevi fazletin burhn mkulattan feyz bulmayabilir. Mesel tahayylat ve ryetler
zhiri ekillerden mnezzehtir.

***

iml kelimesinin bir dier mns sol cheti v eder. Kuran- Kermde kitb imlden
verilenler diye iret edilen bir teba mevcuddur. Bu bahiste ashb- iml ve ashb- yemn
denilen iki mmetten bahsedilir. Ashb- yemn man ehlidir ve kendilerine rabblerine
yakn, ulv makamlar mjdelenir. Ashb- iml ise ahlk tam ve edebli insanlardr, lkin
kendilerine bu nevi mertebeler mjdelenmez, hatta azb- edd tebli olunur.

1
Binenaleyh mn gsteriyor ki her insann ackmas kendi btnndadr. Kimse kendi gayrnn aln bilemez,
ackma hdisesi gayrya ihbr edilse dahi bu byledir. nsann al ancak kendisine mlumdur. Bu hkm dahi
bir istisn ile fesh olunabilir, zr veledin al vlidesine mlumdur, lkin istisnlar kideyi deil hkmn
mutlkiyetini bozar.
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 2



Kanaatim bundaki mnnn edeb ile, haddini bilmek ve kendini mahdd eylemek ile alkal
olduu chetindedir. Zr insan, sret-i ilhiden mtekevvindir. Bu sretin esas mlikinin
hkmnce, insann ftr temyl tm kaytlardan azde olmaya meyyldir. Allahn, insan
dvet buyurduu cidal budur. Binaenaleyh bu hkm- ilhi gereince edeb dahi fen
bulmaldr. Zr mahddun, Allah zikri dim tenzihte bulunduundan onun akl, hl-i edebi
sebebiyle, idrak-i Hakka mahcb durur.

Tlibten istenen hem edebdir, nk haddini bilmeyene rabbi tenezzl buyurmaz, hem de bu
haddin almasdr ki kemle yol bulsun. Zr keml haddin almas ile mmkn bir
mertebedir. Kmil denilen, nihayetinde insn- hasstr. Binaenaleyh insan hem ashb-
imle, hem de ashb- yemne cmidir. Mekke ile Medne arasndaki seyhatin bunu ihtiv
ettii kanaatindeyim.

yet yle ise insn, kendi kitabn okumaya ihtiyr ve muktedrdir. Makm- nz hkmnce
nasl isterse de yle okur. ster cell ile okur, ister cemlden okur, buna Allah dahi karmaz,
hatta imdd eyler. imlden okursa Cibrl ile, yemnden okursa Mikil ile imdd eyler. Hatta
kul mesel nefsinden okumak arzu etti, o vakit vesvsil hannsa yol verir, eytan ile imdd
eyler.

Zr hem iml, hem cenb ve her chet,
ekl hem emil, edeb hem erkn,
ceml, cell ve hem keml klliyen sf'atihi insnda cmi'dir,
ama secde her dim Allah'adr.

nsn ile Allah gayr deil, biri nokta biri Elif'tir. Elif notkann tahakkuku, nokta dahi elifin
hakkatidir. Edeb hem erkn, Elifin, vcd-u vahdete itaat ve ilvsdr.
2



Erenky, Eyll 2009



2
Ba emek, boyun bkmek